Professional Documents
Culture Documents
NAM
A
1. Ai buồn, ai khóc thiết tha
Tui vui, tui cũng chan hòa giọt châu
4. Ai đi đâu ấy hỡi ai
Hay là trúc đã nhớ mai đi tìm
Tìm ai như thể tìm chim
Chim bay biển Bắc, đi tìm biển Ðông
2
10. Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần
3
21. Ai về ai ở mặc ai
Áo dà ở lại, đến mai hãy về
22. Ai về ai ở mặc ai
Thiếp như sầu đượm thắp hoài năm canh
4
42. Ăn kỹ no lâu, cày sâu tốt lúa
43. Ăn mày quen ngõ
44. Ăn miếng chả, trả miếng nem
45. Ăn ngay, nói thẳng
46. Ăn ngay ở thật, mọi tật mọi lành
47. Ăn nhai, nói nghĩ
48. Ăn như xáng xúc, làm như lục bình trôi
49. Ăn no, ngủ kỹ
50. Ăn no tức bụng, làm lắm cực thân
51. Ăn ốc, nói mò
5
62. Anh đi đường ấy xa xa
Ðể em ôm bóng trăng tà năm canh
Nước non một gánh chung tình
Nhớ ai ai có nhớ mình hay chăng
70. Anh hít cái bông bưởi, anh còn hửi cái bông cam
7
84. Anh về làm rể ăn cơm với cá
Em về làm dâu ăn rau má với rạm đồng
B
1. Ba cô đội gạo lên chùa
Một cô yếm thắm bỏ bùa cho sư
Sư về, sư ốm tương tư
Ốm lăn ốm lốc nên sư trọc đầu
Ai làm cho dạ sư sầu
Cho ruột sư héo như bầu đứt dây
9
Ba trăm một mụ đàn bà
Ðem về mà trải chiếu hoa mời ngồi
10
13. Bao phen quạ nói với diều
Sau nhà cô Huệ có nhiều gà con
11
27. Bạc Liêu nước chảy lờ đờ
Dưới sông cá chốt, trên bờ Triều Châu
12
39. Bấy lâu vắng mặt khát khao
Bây giờ thấy mặt muốn cào mặt ra
43. Bé xé ra to
45. Bên này sông em bắc cây cầu mười tấm ván
Bên kia sông em lập cái quán mười hai từng
Bán buôn nuôi mẹ cầm chừng đợi anh
13
52. Biển sâu, con cá lớn vẫy vùng
Trời cao muôn trượng, cánh chim hồng bay cao
14
65. Bờ sông lại lở xuống sông
Ðàn bà mà lấy đàn ông, thiệt gì
15
77. Bụng làm dạ chịu
78. Bụt nhà không thiêng
81. Bước sang canh một, anh thắp ngọn đèn vàng
Chờ con bạn ngọc thở than đôi lời
Canh hai vật đổi sao dời
Tính sao nàng tính trọn đời thủy chung.
Canh ba cờ phất trống rung
Mặc ai ai thẳng ai dùn mặc ai
Canh tư hạc đậu cành mai
Sương sa lác đác khói bay mịt mờ
Canh chầy tơ tưởng tưởng tơ
Chiêm bao thấy bậu dậy rờ chiếu không
C
1. Cá bống còn ở trong hang
Lá rau tập tàng còn ở ruộng dâu
Ta về, ta sắm cần câu
Câu lấy cá bống, nấu rau tập tàng
16
3. Cá kèo mà gặp mắm tươi
Như nơi đất khách gặp người cố tri
8. Cả vú lấp miệng em
18
26. Cầm vàng mà lội qua sông
Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng
19
38. Cây khô không thể mọc chồi
Mẹ già không dễ sống đời với con
20
49. Cha mẹ nuôi con bằng trời bằng biển
Con nuôi chạ mẹ, con tính từng ngày
22
76. Chị lấy chồng, em gặm giò heo
Giò heo chị để chị treo
Em lấy giò mèo, em gặm em chơi
23
88. Chiều chiều ông Lã Ðông Tân
Vai mang bầu rượu, tay cầm chiếc nem
24
99. Chim quyên ăn trái nhãn lồng
Lia thia quen chậu, vợ chồng quen hơi
26
126. Chuột kêu chút chít trong rương
Em đi cho kheó đụng giường mẹ hay
27
142. Có chí làm quan, có gan làm giàu
143. Có chí thì nên
28
154. Có duyên lấy được chồng già
Ăn xôi bỏ cháy, ăn gà bỏ xương
29
167. Có qua có lại mới toại lòng nhau
168. Có tật, giật mình
169. Có thực mới vực được đạo
170. Có tích mới dịch nên tuồng
171. Có tiếng, không có miếng
172. Có tiếng mà chẳng có miếng
173. Có tiền mua tiên cũng được
31
Cái thủ, cái tai
Tôi đem biếu chúa
Chúa hỏi chim gì
Con chim chích choè...
33
Con cá mày ở dưới ao
Tao tát nước vào mày sống được chăng
34
224. Con ơi, mẹ bảo con này
Học buôn, học bán cho tày người ta
Chứ đừng học thói chua ngoa
Họ hàng ghét bỏ, người ta chê người
229. Con thợ cấy khó lấy con ông chủ điền
Con bán chuối chiên xứng duyên anh giò cháo
quảy
36
247. Công anh xúc tép nuôi cò
Cò ăn, cò lớn cò dò đi đâu?
D
1. Da mồi tóc bạc
38
4. Dạy con từ thủa còn thơ
Dạy vợ từ thủa ban sơ mới về
39
16. Dù ai buôn bán nơi đâu
Mồng Mười, tháng Tám chọi trâu thì về
40
29. Ðánh bạc quen tay
Ngủ ngày quen mắt
Ăn vặt quen mồm
41
41. Ðèo nào cao bằng đèo Châu Ðốc
Xứ nào dốc bằng xứ Nam Vang
Một tiếng anh than ba bốn đôi vàng em không tiếc
Anh lấy đặng em rồi anh trốn biệt lánh thân
42
Cá lên mặt nước, cá khô
Vì anh, em phải giang hồ tiếng tăm
43
58. Ði đâu mà chẳng biết ta
Ta con ông Sấm, cháu bà Thiên Lôi
Xưa kia ta ở trên trời
Ðứt dây rơi xuống làm người thế gian
44
70. Ðói lòng, ăn nửa trái sim
Uống lưng bát nước đi tìm người thương
45
79. Ðông sao thời nắng, vắng sao thời mưa
80. Ðông tay hơn hay làm
46
88. Ðồng tiền Vạn lịch
Thích bốn chữ vàng
Anh tiếc công anh gắn bó với nàng bấy lâu
Bây giờ nàng lấy chồng đâu?
Ðể anh giúp đỡ trăm cau nghìn vàng
90. Ðổng Kim Lân hồi còn nhỏ, đi bán giỏ nuôi mẹ
Anh gặp em đây không cửa không nhà
Muốn vô gá nghĩa, biết là đặng chăng?
47
100. Ðường trơn trợt gượng đi kẻo té
Áo còn nguyên ai nỡ xé vá quàng
Hồi sớm mai, gặp em sao anh không hỏi
Hay dạ của chàng nay đã hết thương?
E
1. Em có chồng sao em không nói?
Ðể anh theo anh chọc em hoài
Chắc có ngày anh sẽ bị ăn dao phay!
48
Lạy trời cho cả gió sương
Hoa gạo rụng xuống, lại luồn cỏ may
49
18. Én bay thấp, mưa ngập bờ ao
Én bay cao, mưa rào lại tạnh
G
1. Gà đẻ, cục tác
50
13. Gạo Ba Thắt trắng như bông bưởi
Nước phông-tên tiền rưỡi một đôi
Saigon vui lắm em ơi
Lấy chồng về đó, một đời sướng thân
51
26. Già thì đặc bí bì bì
Con gái đương thì rỗng toác toàng toang
Ngoài xanh trong trắng như ngà
Ðàn ông cũng chuộng, đàn bà cũng yêu
(Ðố là quả gì? - quả cau dầy)
52
41. Gió đưa bụi chuối sau hè
Anh mê vợ bé bỏ bè con thơ
Con thơ tay ẵm, tay bồng
Tay dắt mẹ chồng, đầu đội thúng bông
53
53. Gió Nam non thổi lòn hang dế
Em đi lấy chồng nâng túi sửa khăn
G
1. Gà đẻ, cục tác
54
5. Gan teo mấy đoạn, ruột thắt mấy từng
Mình bảy buôi lỗ miệng đặng cầm chừng xa tui
55
18. Gập ghềnh nước chảy qua đèo
Bà già tập tễnh mua heo cưới chồng
56
30. Giàu đổi bạn, sang đổi vợ
31. Giàu từ trong trứng giàu ra
32. Giàu út ăn, khó út chịu
33. Giàu vì bạn, sang vì vơ.
57
45. Gió đưa gió đẩy
Về rẫy ăn cua, về đồng ăn cá
58
57. Gò Công giáp biển, nổi tiếng mắm tôm chà
Mắm tôm chua ai ai cũng chắt lưỡi hít hà
Saigon, chợ Mỹ ai mà không hay
H
1. Hà Nội, ba sáu phố phường
Hàng mật, hàng đường, hàng muối trắng tinh
Từ ngày ta phải lòng mình
Bác mẹ đi rình đã mấy mươi phen
59
10. Hoa thơm ai chẳng nâng niu
Người khôn ai chẳng mến yêu mọi bề
60
23. Hôm qua tát nước đầu đình
Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen
Em bắt được thì cho anh xin
Hay là em để làm tin trong nhà
Áo anh sứt chỉ đường tà
Vợ anh chưa có, Mẹ già chưa khâu
Áo anh sứt chỉ đã lâu
Mai mượn cô ấy sang khâu cho dùm
Khâu rồi anh sẽ trả công
Mai mốt lấy chồng anh sẽ giúp cho
Giúp em một thúng xôi vò
Một con lợn béo, một vò rượu tăm
Giúp em đôi chiếu em nằm
Ðôi chăn em đắp, đôi tằm em đeo
Giúp em quan tám tiền cheo
Quan hai tiền cưới, lại đèo buồng cau
I
1. Ích kỷ hại nhơn
61
2. Im hơi, lặng tiếng
3. Im lặng là vàng
4. Im như thóc
5. Im thin thít miệng mình
6. Im thin thít như thịt nấu đông
K
1. Kẻ bằm chả, người gói nem
Kẻ dệt trướng, người thêu rèm, ngang nhau
11. Khôn cũng chết, dại cũng chết, biết thì sống
63
28. Kiềng ba chân vững như bàn thạch
Bỏ chuyện người tọc mạch ngoài tai
Sông sâu thì có sào dài
Ai cầm bị gậy ăn mày nên thân
L
1. Lá khô lủng lẳng treo cành
Giận thì nói vậy, sao đành bỏ nhau
64
Nhịn cho nên cửa, nên nhà
Nên kèo, nên cột, nên xà tầm vông
Nhịn cho nên vợ nên chồng
Rồi em coi sóc lấy trong cửa nhà
65
21. Lá vàng còn ở trên cây
Lá xanh rụng xuống trời hay chăng trời
27. Lắm con lắm nợ, lắm vợ lắm cái oan gia
28. Lắm mối, tối nằm không
29. Lắm sãi không ai đóng cửa chùa
66
35. Lấy chồng làm lẽ khỏi lo
Cơm nguội đầy rá, cá kho đầy nồi
67
45. Lênh đênh chiếc lá giữa dòng
Thương thân góa bụa phòng không lỡ thì
Gió đưa trúc ngã mai quì
Ba năm trực tiết còn gì là xuân
68
56. Lỗ mũi em thì tám gánh lông
Chồng yêu, chồng bảo râu rồng trời cho
Ðêm nằm thì ngáy o o
Chồng yêụ chồng bảo ngáy cho vui nhà
Ði chợ thì hay ăn quà
Chồng yêu, chồng bảo về nhà đỡ cơm
Trên đầu những rác cùng rơm
Chồng yêu, chồng bảo hoa thơm giắt đầu
69
66. Lười như hủi
M
1. Má hồng hồng, muốn chồng thành dịch
70
11. Mày thì cong tợ trăng non
Mặt thuôn trứng ngỗng, ngó mòn lông nheo
71
24. Máu chảy ruột mềm
Môi hở răng lạnh
73
50. Mình về em chẳng cho về
Em nắm vạt áo em đề câu thơ
Câu thơ ba chữ đành rành
Chữ trung, chữ hiếu, chữ tình là ba
Chữ trung thì để phần cha
Chữ hiếu phần mẹ, đôi ta chữ tình
74
62. Một đàn cò trắng bay quanh
Cho loan nhớ phượng, cho mình nhớ ta
Mình nhớ ta như cà nhớ muối
Ta nhớ mình như cuội nhớ trăng
Mình về mình nhớ ta chăng
Ta về ta nhớ hàm răng mình cười
75
72. Một mình thong thả mần ăn
Khỏe quơ chài kéo, mệt quăng câu dầm
76
Anh cũng không màng
Anh chỉ thương con gái ruộng cơ hàn nắng mưa
87. Mua bộ bà ba
Ðôi ba cặp vịt
Cam quít bưởi hồng
Vài gói Ô Long
Vài phong Bổn Lập
Cây dù mái sập
Ðôi võng thêu cườm
Khăn lụa vàng lườm
Dầu chanh thơm ngát...
77
93. Muốn ăn phải lăn vào bếp
Muốn chết phải lết vô hòm
N
1. Nam Hà đi dễ khó về
Trai đi có vợ, gái về có con
2. Nam mô Bồ Tát
Chẻ lạt, đứt tay
Ði cày, trâu húc
Ði súc, phải cọc
Ði học, thày đánh
Ði gánh, đau vai
Nằm dài, nhịn đói
78
3. Nàng Bân may áo cho chồng
May ba tháng ròng, mới được cổ tay
79
Nắn lên cho héo nhánh mai
Tui rủa tối ngày kẻ chẳng thủy chung
80
Ngày đi, em chửa có chồng
Ngày về, em đã con quấn, con quít, con bồng, con
mang
81
28. Ngày xưa quả báo thì chầy
Ngày nay quả báo trước ngay nhãn tiền
82
38. Người trên ở chẳng chính ngôi
Khiến cho kẻ dưới chúng tôi hỗn hào
Người trên ở chẳng được cao
Khiến cho kẻ dưới lộn nhào lên trên
83
Ta về ta bảo mẹ ta
Rể gần cho ruộng, rể xa cho tiền
84
63. Nhìn ra sậy xám, lau vàng
Ngày lu, nắng úa, bóng chàng nơi đâủ
O
1. Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài
88
9. Ở xa mỏi chân, ở gần mỏi miệng
P
1. Phải duyên phải kiếp thì theo
Cám còn ăn được, nữa bèo như anh
89
3. Phong lưu là cạm ở đời
Hồng nhan là bẫy những người tài hoa
Q
1. Qua đình ngã nón trông đình
Ðình bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu!
90
7. Quít làm, cam chịu
R
1. Ra đi là sự đã liều
Nắng mai phố lạ, mưa chiều thôn xưa
3. Ra đường bà nọ bà kia
Về nhà không khỏi cái nia cái sàng
Ra đường võng lộng nghêng ngang
Về nhà hỏi vợ cơm rang đâu rồi
91
12. Rồng chầu ngoài Huế, ngựa tế Ðồng Nai
Nước sông trong chảy lộn sông ngoài
Thương người quân tử lạc loài tới đây
92
S
1. Sa chân bước xuống ruộng dưa
Dẫu ngay cho chết cũng ngờ người gian
2. Sa cơ lỡ bước
93
11. Sao vắng thì mưa, sao thưa thì nắng
12. Sẩy cha còn chú, sẩy mẹ bú dì
94
24. Sông sâu nước chảy ngập kiều
Dù anh phụ bạc còn nhiều nơi thương
T
1. Ta về ta tắm ao ta
Dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn
95
Chị ăn cá, em mút xương
Chị nằm giường, em nằm đất
Chị hút mật, em liếm ve
Chị ăn chè, em liếm bát
Chị coi hát, em vỗ tay
Chị ăn mày, em xách bị
Chị làm đĩ, em xỏ tiền
Chị đi thuyền, em đi bộ
Chị kéo gỗ, em lợp nhà
Chị trồng cà, em trồng bí
Chị tuổi tí, em tuổi thân
Chị tuổi Dần em tuổi Mẹo
Chị ăn kẹo, em mút câỵ..
96
14. Thà thua xuống láng, xuống bưng
Bỏ ra đầu giặc, lỗi chưn quân thần
97
Gánh đi ta ném ruộng ta
Ðến khi lên mạ, thì ta nhổ về
Lấy tiền mượn kẻ cấy thuê
Cấy xong rồi mới trở về nghỉ ngơi
Cỏ lúa dọn đã sạch rồi
Nước ruộng vơi mười, còn độ một hai
Ruộng thấp đóng một gầu giai
Ruộng cao thì phải đóng hai gầu sòng
Chờ cho lúa trổ đòng đòng
Bấy giờ ta sẽ trả công cho người
Bao giờ cho đến tháng mười
Ta đem liềm hái ra ngoài ruộng ta
Gặt hái ta đem về nhà
Phơi khô, quạt sạch ấy là xong công
98
Lục là sáu
Tam là ba
Gia là nhà
Quốc là nước
Tiền là trước
Hậu là sau
Ngưu là trâu
Mã là ngựa
43. Thua trời một vạn không bằng thua bạn một ly
44. Thuận vợ, thuận chồng tát biển Ðông cũng cạn
45. Thuốc đắng giã tật, lời thật mất lòng
101
Má dựa vai kề
Muôn dân cung kính
...Là con 89
Bon bon nước chảy bon bon
Con vượn bồng con
Lên non hái trái
Tôi cảm thương nàng
Phận gái mồ côi
...Là con số 1 ôi!
Nhắm tây Liêu Quốc
Ðình Quí dẫn đường
Ðến Hỏa Xa Cang
Thầy trò đi lạc
Lộn qua Ðông Bắc
Tới trước Thôn Trào
Gặp thời Thiên Long
Là quan giữ đi
...Là con số 7 chi
Ra quân chống lại
Ngũ tướng ra oai
Một phen trổ tài
Thiên Long khiếp đảm
...Là con số 8
Tài hèn sức kém
Long bị chặt đầu
Tin đến Thôn Trào
Chúa tôi bàn tính
...Là con số 9
102
68. Thuyền tôm kia nói có
Ghe cá nọ nói không
Phải chi miễu ở gần sông
Em chỉ tay thề lại kẻo lòng anh nghi
103
Cái gì là mận, là đào
Cái gì là ngãi tương giao với nàng
88. Tờ thơ đo đỏ
Anh dán con cò đen
Gởi về thăm bạn có tên em trong nầy
104
91. Trai ba mươi tuổi còn xoan
Gái ba mươi tuổi đã toan về chiều
105
104. Trách ai tham giấy bỏ bìa
Khi thương thương vội, khi lìa lìa xa
107
126. Trèo lên cây bưởi hái hoa
Bước xuống vườn cà, hái nụ tầm xuân
Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc
Em lấy chồng, anh tiếc lắm thay
Ba đồng một mớ trầu cay
Sao anh không hỏi từ ngày còn không
Bây giờ em đã có chồng
Như chim vào lồng, như cá cắn câu
Cá cắn câu biết đâu mà gỡ
Chim vào lồng biết thuở nào ra
U
1. Ước gì anh hoá ra hoa
Ðể em nâng lấy rồi mà cài khăn
Ước gì anh hoá ra chăn
Ðể cho em đắp em lăn cùng giường
V
1. Vạn sự khởi đầu nan
2. Vải thưa, che mắt thánh
3. Văn hay chẳng lọ dài dòng
4. Văn hay, chữ tốt
109
17. Ví dầu cầu ván đóng đinh
Cầu tre vắt vẻo, ghập ghềnh khó đi
Khó đi mượn chén ăn cơm
Mượn ly uống rượu, mượn đờn kéo chơi
Kéo chơi ba tiếng đờn cò
Ðứt dây đứt nhợ quên hò sự xang
X
1. Xa mỏi chân, gần mỏi miệng
111
10. Xỉa cá mè, đè cá chép
Tay nào đẹp thì đi buôn nem
Tay nào đen thì ở nhà sờ tí mẹ
15. Xỏ lá ba que
Y
1. Yêu em anh cũng muốn vô
Sợ truông nhà Hồ, sợ phá Tam Giang
112
2. Yêu con cho roi, cho vọt
Ghét con cho ngọt, cho bùi
I.
LUÂN LÝ
II.
NHỮNG BÀI HÁT VUI
(*) Đưa tranh đây tức là đưa gianh (cỏ) lên để lợp nhà
(*) Ý nói nhịn miệng đãi khách như vậy cũng như chuẩn bị gửi của cho chồng đi xa
vào những dịp sau này. Ý nghĩ thật thực tế!
(*) Người ta giải thích rau tập-tàng là láo nháo nhiều thứ rau hái về để nấu canh cá
bống.
33. BỒ CU BỒ CÁC
Bồ-cu, bồ các,
Tha rác lên cây.
119
Gió đánh lung lay,
Là vua Cao-tổ.
Những người mặt rổ,
Là ông Tiêu-Hà.
Nước chảy qua đường,
Là giượng Tào Tháo.
Đánh bạc cố áo,
Là anh Trần Bình.
(*) Khiếp : nhát gan, trái với dũng là mạnh mẽ, can đảm. Khuất : co lại, cúi xuống,
trái với thân là duỗi ra.
CHÚ THÍCH : toàn bài ý nói tháng giêng có những ngày rét để cây nảy đài, tháng hai
có những ngày rét để cây nảy lộc, tháng ba đã chuẩn bị sang đầu hạ rồi, rất hiếm có
rét. Thảng hoặc có được một ngày rét vớt-vát thì đó là cái rét có tính cách khôi hài
của Hoá-công để riễu cô nàng lười – nàng Bân – may áo cho chồng. (Đây là nói khí
hậu miền Bắc)
121
43. THẰNG CUỘI NGỒI GỐC CÂY ĐA
Thằng cuội ngồi gốc cây đa,
Để trâu ăn lúa gọi cha lời ời.
Cha còn cắt cỏ trên trời,
Mẹ còn cưỡi ngựa đi chơi cầu vồng.
CHÚ THÍCH : Tục lệ xưa của ta sau khi hai người làm lễ cưới thì phải nộp cheo (chữ
Hán gọi là Lan Nhai) cho làng. Theo ông Nguyễn-Văn-Tố thì bài trên nầy do trẻ em tại
Thái-bình hát để riễu những người không được sòng phẳng trong lệ nộp cheo. (Xin
đọc : Nguyễn-Văn-Tố, “A Propos de Chants et de Jeux d’Enfans” IIEH 1943, Tome VI
Hanoi, 1943, p.175.)
50. XẤU HỔ
Xấu hổ,
Lấy rổ mà che
Lấy nong mà đè,
123
Lấy đấu mà đong,
Lấy chầy đâm bong.
CHÚ THÍCH : Bài hát riễu em hay xấu hổ này thường được nghe thấy ở các vùng Hà-
đông và Bắc-ninh.
CHÚ THÍCH : Bài nầy hát riễu thầy phù-thủy nhát ma. Cũng như hai bài tiếp đây riễu
thầy bói dốt.
CHÚ THÍCH : Bài này cũng như một số bài kế tiếp thuộc loại “bài hát bất tận” như đi
theo một vòng tròn, lúc nào muốn ngừng thì ngừng.
125
Ba bà đi bán lợn con,
Bán đi chẳng được lon-xon chạy về.
Ba bà đi bán lợn sề,
Bán đi chẳng được chạy về lon-xon.
CHÚ THÍCH : bài này và một số bài kế tiếp thuộc loại vô nghĩa, chỉ cần có vần có điệu,
tương đương với lọai của Anh Mỹ gọi là “Nonsense”.
127
Đánh nhau mâm cỗ.
Có hai hạt đỗ,
Đánh nổ nồi rang.
Hai con kiến càng,
Đánh nhau lọ mật.
Có hai hòn đất,
Đánh vật bờ ao.
Mày tát chuôm tao,
Tao tát ao mày.
Mày đầy rổ cá,
Tao đầy rổ tôm.
Mày đi chợ Cầu-nôm,
Tao đi chợ Cầu-rền.
Mày bán cửa đền,
Tao bán cửa vua.
Mày làm mắm chua,
Tao làm mắm thính.
Mày con ông Chính,
Tao con ông Xã.
Mày là cái cả,
Tao là thằng hai.
Mày đội bồ đài.*
Tao đội nón méo,
Mày cầm cái kéo,
Tao cầm con dao.
Mày làm sao,
Tao làm vậy.
Mày đi buôn cậy,**
Tao đi buôn hồng.
Mày đi lấy chồng,
Tao đi lấy vợ.
Mày lên kẻ chợ ***
Tao về nhà quê.
128
Ông ra hàng phố,
Ông mua miếng trầu,
Ông nhai tóp tép,
Ông mua con tép,
Về nhà ăn cơm,
Ông mua mớ rơm,
Về nhà ông thổi,
Ông mua cái chổi,
Về ông quét nhà,
Ông mua con gà,
Về cho ăn thóc,
Ông mua con cóc,
Về thả gậm giường,
Ông mua nén hương,
Về nhà cúng cụ.
CHÚ THÍCH : bài này cũng như bài : “Bắt được con công” kế tiếp có một kỹ thuật kể
xuôi rồi trả ngược đặc biệt ngộ nghĩnh.
131
Nắm sôi nuốt trẻ lên mười,
Con gà, be rượu nuốt người lao đao,
Lươn nằm cho trúm bò vào,
Một đoàn cào-cào đuổi bắt cá-rô.
Lúa mạ nhảy lên ăn bò,
Cỏ năn cỏ lác rình mò bắt trâu.
Gà con đuổi bắt diều hâu
Chim ri đuổi đánh vỡ đầu bồ nông.
CHÚ THÍCH : Bài này và hai bài kế tiếp “Bước sang tháng sáu giá chân” và “Vè nói
ngược” thuộc loại những bài ca ngược đời tương đương với những bài Anh Mỹ mệnh
danh là “Contradiction”.
132
Nghe vẻ vè ve,
Nghe vè nói ngược.
Ngựa đua dưới nước,
Tàu chạy trên bờ,
Trên núi đặt lờ.
Dưới sông bửa củi,
Gà cồ hay ủi,
Heo nái hay bươi,
Nước kém mùng mười,
Ba mươi nước lớn.
CHÚ THÍCH : Hai câu trên là lời con gián; hai câu dưới là lời con nhện.
CHÚ THÍCH : Bài này còn có một bài biến thể khác như sau :
135
III.
CON CÒ TRONG CA DAO
(*) Làm thơ : đây có nghĩa là làm nũng như thói quen của các em còn non nhỏ.
(*) Chà : những cành tre hay cành cây thả xuống chuôm ao để cho cá ở hay để rào
đường lối : Thả chà xuống ao; cắm chà ở ngoài bờ lũy.
IV.
ĐỜI SỐNG NÔNG NGHIỆP – CÁC TẬP TỤC CŨ
CHÚ THÍCH: Cả hai bài “Khó thay công việc nhà quê” và “ Tháng chạp là tháng trồng
khoai” đều nói lên những nỗi cực nhọc quanh năm của nhà nông. Thực là ăn nhịp với
những câu ca dao khác:
140
Cày đồng đang buổi ban trưa,
Mồ hôi đổ xuống như mưa ruộng cày.
hay:
CHÚ THÍCH : Bài này tuy cũng nói lên những cực nhọc quanh năm của nhà nông
nhưng cũng còn được một tháng hưởng lạc:
141
Tháng tư đi gặt, tháng năm trở về.
Tháng sáu em đi buôn bè,
Tháng bảy, tháng tám trở về đong ngô.
Chín mười cắt rạ đồng mùa,
Một, chạp vớ được anh đồ dài lưng.
Anh ăn rồi anh lại nằm,
Làm cho thiếp phải quanh năm lo phiền.
Chẳng thà lấy chú lực điền,
Gạo bồ, thóc giống còn phiền nỗi chi.
CHÚ THÍCH: Đời sống người nhà quê trong bài này đã thấy thoải mái hơn tình cảnh tả
trong bốn bài trước nhiều, vì bên lợi tức công việc đồng ruộng còn thêm lợi tức những
công việc phụ khác, chăm tằm, buôn vải, buôn bè. Đời sống luân lưu trong một năm
như vậy vừa bớt vẻ cơ cực, vừa bớt vẻ nhàm chán của một công việc duy nhất.
CHÚ THÍCH: Sự hưởng lạc và phú túc của người nhà quê đi buôn thật trái ngược đến
như thành mỉa mai với đời sống của những người nhà quê theo nghề nông thuần túy.
142
Nơi thì bừa cạn, nơi thì cày sâu.
Công lênh chẳng quản lâu lâu,
Ngày nay nước bạc, ngày sau cơm vàng.
Ai ơi chớ bỏ ruộng hoang,
Bao nhiêu tấc đất, tấc vàng bấy nhiêu.
CHÚ THÍCH : Khoảng nửa đêm ba mươi tết trẻ con nhà nghèo đi thành từng bọn đến
cửa các nhà xin tiền. Đứa đi đầu cầm một cái ống đựng tiền đã xin được lắc lên, lắc
xuống thànhg tiếng “súc sắc”, vừa lắc vừa hát bài chúc tụng này.
V
LINH TINH
CHÚ THÍCH: Nếu cây tre đã từ lâu tượng trưng cho đức tính bất khuất của dân tộc Việt
nam dưới mọi giông bão lịch sử, thì hoa sen cũng đã từ lâu được mặc nhiên chọn là
thứ “quốc hoa” tượng trưng cho tâm hồn thanh cao của dân tộc, không hề biến tiết ở
mọi hoàn cảnh.
121. ĐỐ AI
Đố ai biết lúa mấy cây,
Biết sông mấy khúc, biết mây mấy từng.
Đố ai quét sạch lá rừng,
Để ta khuyên gió, gió đừng rung cây.
DOÃN QUỐC SỸ
Sưu tập
145