Cc ngun gy nhim v suy thoi t nhim v suy thoi t do nhiu nguyn nhn gy ra: s xi mn, ra tri, st l v feralit ho kt ong;

ng; phn bn v ha cht bo v thc vt s dng trong canh tc nng nghip; cc cht c ho hc do chin tranh li; cc cht thi cng nghip (cht thi rn, nc thi); hot ng khai thc khong sn v nui trng thu sn. Xi mn, ra tri v st l Hin tng xi mn, ra tri v st l t thng xy ra vo ma ma l, lm suy thoi t v gy nhiu hu qu xu i vi mi trng v con ngi. Xi mn b mt: y l hin tng xi mn v ra tri b mt t, cun i cc cht mn, cht dinh dng... gy ra tnh trng bc mu v thoi ho t. S xi mn b mt xy ra nhiu ni trong tnh, to nn nhng vng t trng, i ni trc hoc t tr si . Xi mn x rnh: Khi vt qu thm nc ca t (hay t bo ho nc), nc ma tp trung thnh dng theo 3 giai on: i) tch t nc ma trn mt t to thnh cc rnh; ii) tp trung cc dng chy nh vo khe rnh; iii) cc khe nh vo sui v sng. Qu trnh ny lp i lp li trong thi gian di s lm cho cc rnh cng ngy cng su (c khi ti hng chc mt). y chnh l nguyn nhn gy st l t v l qut. Xi mn do gi: Tc gi vng ven bin thung kh ln, nn ct ven b b gi dch chuyn thnh cc cn ct hoc bay, nhy xa hn vo su trong t lin, che ph ln t canh tc mu m, che ph ng giao thng v c cc cng trnh dn sinh... v hu qu l lm gim cht lng t, nh hng n dn sinh. Mt khc, gi cn cun i nhng ht bi t vng b bc mu, ph v cu trc tng mt v to nhng cn lc bi di chuyn. Cc m bi b bc mn t ni ny c gi di chuyn n lng ng li ni khc di dng bi ''hong th''. Xi - l v lm sp b sng: y l hin tng thuc qu trnh ng lc ca sng, gy ra nhng bin i v hnh thi lng sng v bi bi do tc ng ca ch thu vn v hot ng a cht (xi mn, tch t...). Qu trnh xi l b sng gm 2 pha: + Pha mt: Xi mn chn b sng do dng chy ko tri cc ht t b i;

+ Pha hai: Sp b sng do qu trnh trt t theo dng cung trn. Bnh thng, cc b sng l cc sn dc t nhin lun trng thi n nh. Song, nu xy ra pha 1, lm dc b sng tng ln, s dn n xi l mnh v sp b sng (pha 2). S sp b sng gy bi lng lng sng v mt t vng b. S feralit ho kt ong: Qu trnh feralit ha kt ong xy ra ph bin nhng vng i tip gip vi ng bng. Qu trnh ny xy ra do c im ca qu trnh thnh to t (t xm bc mu trn nn ph sa c thng xut hin kt vn ong) v di tc ng ca kh hu. Hu qu l lm t tr nn xng xu v ngho dinh dng. Phn bn v ho cht bo v thc vt Phn bn ha hc v ha cht bo v thc vt gp phn quan trng vo tng nng sut cy trng, nhng do tnh trng lm dng qu mc v km hiu bit ca ngi dn trong vic s dng phn bn ho hc v ha cht bo v thc vt, nn dn n tnh trng suy thoi t nng nghip (do lm gim tnh cht c l ca t, tch lu nhiu kim loi nng trong t, lm tng chua ca t...) v tn d qu mc ha cht bo v thc vt trong mi trng t, c bit l cc ha cht bo v thc vt nhm clo (DDT, 666, 2,4-D...), tc hi n h sinh thi nng nghip. Cht c ho hc trong chin tranh li Cht c da cam l hn hp t l 1 : 1 ca este n-butyl ca 2 thuc dit c 2,4-D v 2,4,5T. Do hn hp thuc dit c thng c cha trong cc thng dung tch khong 200 lt, bn ngoi c sn cc di sc mu da cam, nn ngi ta thng gi chung l cht c da cam. Mt khc, thuc dit c 2,4,5-T thng cha nhiu dioxin, c 2 40 mg/kg(Paul L. Sutton, 2002), nn ngi ta thng gi chung l cht c da cam/dioxin. Dioxin l mt nhm gm 75 cht (hay 75 thnh vin) v l mt trong nhng nhm cht c v nguy him nht c bit hin nay trn th gii. Cc cht thuc nhm Dioxin v nhiu thuc tr su clo hu c (in hnh l nhm DDT) u thuc 12 cht/nhm cht nhim hu c tn lu (POPs Persistant Organic Pollutants) b cm sn xut v s dng trn ton th gii (theo Cng c Stckhm, m Vit Nam tham gia k kt nm 2001 ti Thu in). Trong nhm Dioxin, cht c nht cng c gi l dioxin cha 4 nguyn t clo trong phn t (tn ho hc l 2,3,7,8 - tetraclodibenzo para-dioxin, vit tt l TCDD). Cc cht dioxin tn

lu rt lu di trong cc thnh phn mi trng, tan tt trong m m ng vt v do vy, c kh nng tch lu sinh hc v khuych i sinh hc trong chui thc n, gy nh hng nghim trng n sc kho ngi v ng vt. Theo bo co ca Paul L. Sutton ti Hi tho khoa hc Vit - M v cc tc ng n mi trng v sc kho ca cht c da cam/dioxin t chc Vit Nam vo thng 3/2002, trong nhng nm chin tranh t 1961 n 1971, khong 8 triu galon (tng ng khong 36 triu lt) cht c da cam c ri xung Vit Nam. Cc cht thi t cc hot ng cng nghip Mt s hot ng cng nghip lm pht sinh bi, nc thi v cht thi rn gy nhim mi trng t (do khng c thu gom v x l ng quy nh) nh: bi thi t cc nh my sn xut xi mng, c s sn xut gch ngi gy nhim t khu vc ln cn; cht thi (nc thi v cht thi rn) t hot ng sn xut thp, c kh, gm s, gia cng kim loi, sa cha t, xe my... cha nhiu kim loi nng, du m...; cht thi t qu trnh sn xut giy v bt giy cha nhiu cht hu c kh phn hu, sunfua... tc hi n vi sinh vt t, cht lng t... Hot ng sn xut khc Hot ng khai thc khong sn nh khong ilmenit cha titan lm pht sinh lng ln cht thi rn (t, ct, si) che ph nhiu vng t ven b, ng thi lm tng xm nhp mn t bin vo cc vng khai thc lm nhim mn t v nc ngm. Hot ng nui tm nc l/mn vng ven b cng gy ra s nhim mn t canh tc nng nghip. S nhim mn tng ln cng c th gy nhim phn lm chua t (hay suy gim cht lng t).