HP NG QUYN CHN TRONG PHNG NGA RI RO HI OI VN L LUN V THC TIN TI VIT NAM TS.

S. Kiu Hu Thin* Hc vin Ngn hng Hot ng kinh t i ngoi ny sinh nhu cu thanh ton trao i cc ng tin khc nhau, km theo qu trnh ny th nguy c ri ro hi oi lun tim n phc tp. phng nga ri ro ny, ngi ta c th s dng nhiu bip php, cng c khc nhau, trong hp ng quyn chn thng c s dng. Ty theo tnh cht ca cc loi giao dch trn th trng m khch hng c th la chn s dng mt loi hp ng ph hp p ng nhu cu phng nga ri ro v kinh doanh. Bi vit ny cp n nhng vn l lun v hp ng quyn chn trong phng nga ri ro hi oi v thc tin trin khai ti Vit Nam hin nay. 1. Khi qut chung v hp ng quyn chn Quyn chn l mt cng c cho php ngi nm gi n c mua (nu l quyn chn mua) hoc bn (nu l quyn chn bn) mt khi lng nht nh ti sn vi mt mc gi xc nh v trong mt khong thi gian xc nh. Vic mua/bn thc hin thng qua cc hp ng trong cc i tc ch yu l bn bn quyn v bn mua quyn. Hp ng quyn chn c cc loi: Quyn chn mua v quyn chn bn. Quyn chn mua bao gm: Mua quyn chn bn (Buy a Put) hoc Mua quyn chn mua (Buy a Call). Mua quyn chn mua: L hp ng trong ngi mua hp ng c quyn mua mt loi tin nht nh bng mt ng tin khc ti mt thi im c xc nh trong tng lai theo t gi c tha thun ti thi im k hp ng . Mua quyn chn bn: L hp ng trong ngi mua hp ng c quyn bn mt loi tin nht nh ly mt ng tin khc ti thi im xc nh trong tng lai theo mc t gi c tha thun ti thi im k hp ng. Quyn chn bn cng bao gm 2 loi: Bn quyn chn bn (Sell a Put) hoc Bn quyn chn mua (Sell a Call). Trong mt hp ng quyn chn c 2 i tc tham gia: Bn bn quyn chn v bn mua quyn chn. Bn bn quyn thng l cc cng ty kinh doanh quyn chn. Thng qua vic bn quyn chn, h s thu c khon ph. Sau khi thu ph t nhng ngi mua quyn th bn bn phi c ngha v lun sn sng tin hnh thanh ton cho bn mua ti mc t gi tha thun nu ngi mua thc hin quyn chn ca mnh. Bn mua quyn thng l cc nh xut nhp khu, nhm phng v ri ro i vi cc hot ng xut hay nhp khu th h c th thng qua cc hp ng quyn chn v h s phi tr khon ph nht nh cho cc cng ty kinh doanh quyn chn. Sau khi tr mt khon ph nht nh cho ngi bn quyn chn, ngi mua c quyn quyt nh thc hin hoc khng thc hin quyn chn ca mnh ty thuc vo li ch trong giao dch mua bn trong tng lai khi hp ng o hn. Nh vy, hp ng quyn chn rng buc ngha v v iu kin i vi ngi bn hp ng, trong khi vi ngi mua quyn th c quyn nhng khng c ngha v phi thc hin hp ng. c im ny cho thy rng bn cht ca loi hp ng quyn chn cng tng t loi hp ng bo him. N bo m cho ngi mua c mt s bo v trong trng hp t gi th trng din bin theo hng bt li trong tng lai. C ngha l, ng t pha ngi mua hp ng, h ch thc hin hp ng khi t gi th trng trong tng lai din bin theo chiu hng xu. Ngc li, nu t gi th trng din bin thun li th ngi mua s khng thc hin hp ng, tc l h s thc hin mua hay bn ngoi t trn th trng.

T gi p dng trong thanh ton quyn chn l t gi quyn chn. Ngoi yu t cung- cu th t gi quyn chn cn chu s chi phi bi mc ph quyn chn v do vy, loi t gi ny c th c s chnh lch ng k so vi t gi giao ngay hay t gi k hn. V nguyn tc, cc cng ty kinh doanh quyn chn chp nhn bt c mc t gi no do khch hng a ra, song c li t hp ng ny th h s tnh mc ph (gi) quyn chn. Mc gi ca quyn chn cao hay thp ph thuc ch yu vo xc sut thc hin hp ng khi o hn. Nu xc sut thc hin hp ng lc o hn cng cao th gi quyn chn s cng cao v ngc li. 2. Phng nga ri ro hi oi bng hp ng quyn chn i vi cc nh xut nhp khu, cc hp ng quyn chn c ngha v cng quan trng, bi n cho php h t phng v ri ro trong iu kin t gi th trng bin ng phc tp, tng t nh loi cng c bo him ri ro t gi hiu qu. V d, ngy 15/4/2011, Cng ty A ca Vit Nam xut khu l hng thy sn sang M vi hn ngch 125 triu EUR theo phng thc L/C k hn thanh ton tin hng l 8 thng. C ngha l phi ti 8 thng sau khi xut hng th cng ty A mi nhn c thanh ton tin hng xut khu. Nh vy, cng ty ny c trng thi trng l 125 triu EUR v trng thi ny c duy tr lin tc trong thi hn 8 thng. Khi t gi EUR/VND trn th trng gim xung, cng ty ny s b i mt vi ri ro thua l/ gim li so vi k hoch. phng v ri ro th bt buc cng ty A phi lm mt trng thi v EUR thng qua mt hp ng phi sinh (bn khng). V nguyn tc, cng ty A c th s dng cc hp forward, option hay future phng v ri ro. Thng qua hp ng k hn (forward): Gi s rng cng ty A tm n NHTM B v k mt hp ng bn (forward) 125 triu EUR vi k hn 8 thng. V l thuyt th t gi forward s c xc nh theo cng thc sau y: (RT RC)t F=S+S 1 + RC.t Trong : F: T gi k hn S: T gi giao ngay ti thi im k hp ng forward RT: Li sut ca VND tnh theo nm RC: Li sut ca EUR tnh theo nm T: K hn ca hp ng forward tnh theo nm (t= 8/12 = 2/3) Trong thc t th t gi forward c th c thng lng gia NHTM v khch hng. Tuy nhin, vn y l khi cng ty A k bn forward 125 triu EUR th phi rng buc v iu kin trong vic thc thi hp ng ny, cho d t gi th trng sau 8 thng c s bin ng nh th no chng na. C cc tnh hung sau y sau 8 thng: 1. F>Se (Se l t gi ti thi im hp ng forward o hn). Khi , vi vic k hp ng forward th cng ty A c li. 2. F<Se . Trong trng hp ny, vi vic k hp ng forward th cng ty A b thua l (v nu nh cng ty A khng b rng buc bi hp ng forward m em bn 125 triu EUR th trng theo t gi Se th c li hn). Thc t ny cho thy rng, mc d cng c forward gip cc nh xut nhp khu bit trc t gi m h c th nhn c khi mua hay bn ngoi t trong tng lai, nhng ri ro vn tim n.

Thng qua hp ng future: Cng ty A c th k bn future cc hp ng v EUR (100 hp ng) k hn tng ng 8 thng. Trong sut thi gian c hiu lc ca hp ng ny, nu nh EUR gim gi th cng ty c th tm n th trng v k mua 100 hp ng tng lai v EUR v khi , cc nh qun l th trng s thc hin ng ti khon ca cng ty v cng ty s c hng phn chnh lch do t gi thay i ny. Chng hn: Ti thi im ngy 15/4/2011, cng ty A k bn 100 hp ng future theo t gi EUR/USD = 1,2135. Nhng ti thi im 28/9/2011, t gi EUR/USD = 1,2121. Nu nh cng ty A cho rng y l mc t gi l tng mua vo th cng ty ny s tip tc k mua future 100 hp ng v ng EUR (ng bng s hp ng k bn ngy 15/4/2011). S li thu c (cha tnh thu v ph) l: (1,2135 1,2121) x 125 triu EUR = 175.000 EUR. S li ny s gip cng ty A b tr s thua l do bn 125 triu EUR ti thi im sau 8 thng. Thng qua hp ng option: Cng ty A s tm n mt cng ty chuyn kinh doanh quyn chn v k bn option 125 triu EUR. Gi s mc ph quyn chn theo tha thun l 500 VND trn mi EUR giao dch. C ngha l ngay ti thi im k hp ng option th cng ty A phi thanh ton cho ngi bn quyn l 62.500 triu VND. Ti thi im hp ng o hn, c cc tnh hung sau y: (i) Nu t gi option + ph quyn chn < t gi giao ngay ti thi im o hn: Cng ty A s khng thc hin hp ng option m s bn 125 triu EUR trn th trng s c li hn. (ii) Nu t gi option + ph quyn chn > t gi giao ngay ti thi im o hn: Cng ty A s thc hin quyn chn v thng bo cho i tc l ngi bn quyn chn bit nh ca mnh. 3. iu kin trin khai cc hp ng option Hp ng quyn chn l mt cng c rt hiu qu trong vic phng nga ri ro hi oi, bi n cho php cc nh xut nhp khu t bo v c nhng ri ro khi t gi th trng bin ng theo chiu hng bt li. Cn trong iu kin th trng bnh thng th h s giao dch mua bn trc tip trn th trng ngoi hi. Tuy nhin, cc giao dch option c trin khai hiu qu th cn p ng c cc iu kin nht nh. C th: - T gi phi linh hot: Trong iu kin p dng ch t gi c nh th cc nh xut nhp khu khng cn thit phi s dng cc hp ng option bi n lm tng chi ph giao dch. Nhng nu nh ch t gi th ni hoc linh hot, s bin ng ca t gi s tim n nguy c ri ro hi oi i vi cc nh xut nhp khu v chnh iu ny buc h phi tm n cc cng c phng v ri ro, m cc hp ng option l mt s la chn. - Th trng hi oi hot ng hiu qu: y l mt iu kin cn thit v nu th trng hi oi hot ng km hiu qu, thiu minh bch, cc cng c ca th trng khng c giao dch rng khp, khch hng khng nm bt c kp thi v chnh xc cc thng tin th trng, th tt yu cc giao dch trn th trng hi oi s phin din, trong c giao dch cc hp ng quyn chn. - Nhn thc ca cc ch th tham gia th trng v vai tr v v tr ca cc hp ng quyn chn vi t cch l mt cng c phng nga ri ro hiu qu v l mt loi hng ha giao dch trn th trng hi oi. Nu bn thn cc nh xut nhp khu khng c s nhn thc ng n v bn cht ca loi hp ng ny th h s khng bao gi chp nhn n. Hin nay, mc d cc doanh nghip nc ta tham gia su rng vo th trng khu vc v ton cu, song do c s hn ch v ngun vn kinh doanh v thc phng nga ri ro trong hot ng kinh doanh xut nhp khu cha cao, nn cc cng c ti chnh phi sinh

ni chung, trong c cc hp ng quyn chn, t c h ch vn dng v chng t b rng buc nh l mt trong nhng iu kin ca cc hp ng thng mi quc t. Tuy nhin, i vi cc doanh nghip ti cc nc pht trin, tt c cc loi hnh bo him u c h n nhn tch cc v coi l nhng ph tn cn thit nhm bo ton cc khon thu nhp trong kinh doanh. V vy, cc cng c phi sinh ni chung, hp ng quyn chn ni ring, pht trin Vit Nam, gip cc nh xut nhp khu c thm cng c phng nga ri ro t gi, cng tc qung b tuyn truyn l rt cn thit tng cng s nhn thc ca khch hng v cc cng c ny. Hn na, bn thn cc cng c ti chnh phi sinh ni chung, c bit l cng c quyn chn, l loi giao dch ti chnh bc cao, nn n i hi ngi s dng chng phi c s nhn thc v hiu bit su sc v nhng c trng ca cc nghip v ny. y c xem l c s quan trng cc hp ng ti chnh phi sinh pht huy tc ng tch cc trong thc tin. - Mi trng php l: Cc giao dch trn th trng ti chnh ni chung, trong c bit l cc giao dch trn th trng hi oi, lun c mc ri ro tim n rt cao v s ri ro ny c sc ly lan ti hu ht cc hot ng kinh t- x hi. Chnh v th, cc hp ng ti chnh phi sinh ni chung, trong c cc hp ng quyn chn c vn hnh hiu qu th nn tng php l phi c xy dng v tng bc hon thin, qua gip minh bch ha cc giao dch trn th trng, to s tin tng ca cc i tc khi tham gia th trng ny. 4. Nhng vn t ra trong trin khai cc hp ng option ti Vit Nam Vit Nam hin vn ang tip tc thc hin chin lc hi nhp kinh t quc t su rng vi cc nn kinh t khu vc v quc t, trong c bit l s m rng v hot ng thng mi quc t vi mc m ca ngy cng su (hin mc khong trn 150%GDP), th trng xut nhp khu ngy cng c m rng. Vi mt mc m ca nh vy th tt yu t ra cc nhu cu v pht trin cc giao dch hi oi p ng cho cc nhu cu v mua bn ngoi t ca cc nh xut nhp khu v cung cp cc cng c cc nh giao dch kinh doanh kim li v tng tnh lng cho th trng hi oi. Tuy nhin, thc tin ti Vit Nam hin nay cho thy rng, cc nh xut nhp khu Vit Nam vn coi th trng hi oi n gin ch l ni gip h mua bn ngoi t phc v cho cc hot ng kinh doanh chnh c thun li. Vn tm kim cc cng c phng v ri ro thc s cha c coi trng. Hn na, cng do s cha ch trng ng mc n vic trin khai cc cng c ti chnh phi sinh nn cc giao dch trn th trng hi oi ca Vit Nam kh ngho nn v n iu, c bit l trn th trng chnh thc. iu ny th hin : (i) Cc giao dch phi sinh c doanh s giao dch thp, din bin mt chiu, ch yu chiu mua v cng ch yu tp trung vo mt s loi giao dch nh swap, forward, cc giao dch quyn chn hay cc hp ng tng lai (future) hoc cha c trin khai hiu qu (quyn chn) hoc l cha c trin khai (future). S hot ng yu km ca cc giao dch ny khin cho th trng hi oi ca Vit Nam cha phn nh ng tm mc v v tr ca th trng, khng thu ht c cc ch th tham gia tch cc trn th trng. (ii) Do cc ch th trn th trng hot ng thiu tch cc lm cho th trng ny khng phn nh ng cc nhu cu thc, mt b phn khng nh cc nhu cu ny c giao dch trn th trng t do. iu ny va lm gia tng nguy c ri ro tim n trong cc giao dch hi oi, va lm cho ngn hang Nh nc Vit Nam (NHNN)- c quan qun l

Nh nc v hot ng ngn hang- mt i mt cng c kim sot th trng do khng nhn din c kp thi v chnh xc cc tng quan cung cu v ngoi t. (iii) Tnh lng ca th trng hi oi khng cao, lm gia tng mc ri ro v tng chi ph giao dch th trng. i vi giao dch quyn chn, t nm 2003, NHNN chnh thc cho php trin khai giao dch quyn chn v ly Eximbank lm th im. Sau , cng c ny c trin khai m rng ti cc NHTMNN. Tuy nhin, cho n nay, cc giai dch ny c doanh s giao dch ht sc nh b, cho thy cng c ny rt kh khn trong trin khai. Vy u l nguyn nhn ca thc trng ny? C nhiu l do gii thch, song ch yu l: - Th nht, chnh sch t gi v li sut nc ta hin nay cha thc s linh hot. Mc d Chnh ph a ra cam kt thc thi chnh sch t gi linh hot, song trong thc t th mc linh hot ca t gi VND cha cao, din bin mt chiu, cha t ra yu cu bc thit cho cc doanh nghip v t chc phi ch ng phng nga ri ro t gi. Quan st chiu hng bin ng ca t gi USD/VND cho thy rng t gi lun din bin theo chiu hng tng mt cch kh n nh trong thi gian tng i di. Vi din bin t gi nh vy th chc chn cc nh kinh doanh xut nhp khu khng mun s dng cc hp ng quyn chn v s lm pht sinh thm chi ph mua quyn chn. ng thi, vi din bin t gi mt chiu nh vy s khuyn khch cc doanh nghip gm gi ngoi t. - Th hai, th trng ngoi hi hin nay hot ng cn kh n iu, ch yu cc NHTM vn theo truyn thng l thc hin cc giao dch giao ngay, cn cc giao dch phi sinh cha c ch do cc NHTM cha thc s nhn thc ht ngha ca cc giao dch ny, ng thi pha i tc l cc khch hng cha c nhu cu mua bn cc cng c phi sinh. Chnh v th, th trng cc giao dch phi sinh Vit Nam hu nh vn trng thi s khai, doanh s giao dch thp, din bin theo hng mt chiu (ch yu chiu mua) Cc giao dch trn th trng hi oi ch c th pht trin khi t gi v li sut bin ng theo ng tng quan cung- cu. iu ny gip l gii v sao vic trin khai cc hp ng option ti Vit Nam rt kh khn, khng nhn c s n nhn ca cc ch th trn th trng, c bit l cc doanh nghip xut nhp khu. Mt khi khch hng lun c tm l coi th trng ngoi hi n gin ch l ni mua bn ngoi t ch cha phi l ni tm kim cc cng c phng v ri ro v kinh doanh kim li th vic trin khai cc hp ng phi sinh cha th kh thi, nht l vi cc hp ng quyn chn, vn ch yu l cho vic phng v ri ro t gi hn l vi t cch mt cng c gip ch ng ngun ngoi t cho cc doanh nghip, t chc. - Th ba, cng tc qung b, tuyn truyn v vai tr v ngha ca cc cng c phi sinh hin cn kh nhiu kh khn v bt cp. Cc nh xut nhp khu cha thc s c s nhn thc ng v ngha ca cc cng c ny cho nn cha sn sng s dng chng. Bi hc kinh nghim t s v t gi dn n cuc khng hong ti chnh ti Argentina nm 2002 cho thy ngha v tm quan trng ca cng c ny: Cho n trc nm 2001, Argentina duy tr ch t gi c nh, ch yu duy tr c nh vi USD trong mt thi gian kh di, khin cho cc nh xut nhp khu, thm ch ngay vi chnh cc NHTM ca nc ny ch quan, khng h ngh ti s cn thit phi c bin php t phng v ri ro t gi, cho d cc ngn hng nc ny cho vay hay thu n u bng USD. Cho n khi khng hong kinh t xy ra, ngn hng trung ng nc ny khng th duy tr c t gi c nh 1 Peso = 1 USD, to ra mt thm khc i vi nn kinh t v khin cho quc gia ny buc phi tuyn b la ha hon ton. - Th t, mi trng php l cn c nhng bt cp. Trong nhng nm gn y, NHNN cho php cc NHTM c thc hin nhiu nghip v quyn chn nh quyn chn ngoi

hi, quyn chn vng, tuy nhin, c s php l cho nghip v phi sinh cn cha y , cn phi tip tc c s b sung hon thin. Cu chuyn ca Argentina cch y 10 nm c th vn cn l bi hc c gi tr i vi cc quc gia m ca m vn duy tr ch t gi c nh hoc khng theo tn hiu th trng. N cng c gi tr i vi cc doanh nghip cng nh bn thn chnh cc NHTM khi vn ch quan khng t phng v. Ngay ti Vit Nam, trong cc nm 2007- 2008 c khng t doanh nghip b thua l nghim trng do t gi USD/VND t ngt o chiu gim i. Trn con ng m ca hi nhp, bn thn cc doanh nghip xut nhp khu phi t nghin cu hc hi kinh nghim, nht l nhng kinh nghim tht bi, lc mi hy vng gip h c th t vng trc nhng thch thc bt thng ca s bin ng kh lng trn th trng ti chnh trong tng lai./. Ti liu tham kho - Phm Huy Hng (2007), Gii php pht trin cc cng c phi sinh ngoi hi ti Vit Nam, Hi tho Gii php pht trin th trng phi sinh Vit Nam NHNNVN. - Nguyn Th Mi (2007), Pht trin th trng phi sinh Vit Nam hin nay Gii php t nhiu pha, Hi tho Gii php pht trin th trng phi sinh Vit Nam NHNNVN. - Dennis G. Uymura; Donald R. Van Devente (1993): Finalcial Risk Management in Banking: The theory & application of asset & liability management. Probus publishing company. Cambridge. England - Reto Gallati (2003), Risk Management and Capital Adequacy.