M TS

D NG BI T P C B N V TH U KNH

I/KI N TH C C N NH
+ Cng th c Descartes: d. f d /. f , d= / , df d f 1 1 1 = + f d/ d f = d .d / d +d/

d/ =

d/ + Cng th c tm s phng i nh: k = d + V t th t: l v t sng, o n th ng AB... chm sng n quang c l chm phn k; d > 0. + nh th t chm sng l ra kh i th u knh l chm h i t , nh n m khc pha th u knh so v i v t; d / > 0 + nh o chm sng l ra kh i th u knh l chm phn k, nh n m cng pha th u knh so v i v t; d / < 0 + Th u knh h i t f > 0, th u knh phn k f < 0 + V t nh cng chi u ( v t th t, nh o): k > 0 + V t nh ng c chi u ( v t th t, nh th t): k < 0 gi i c bi t p nh l ng, i h i h c sinh ph i n m c hi n t ng v t l x y ra; ng th i c n ph i c k nng gi i ton. Do v y h c sinh c n ph i c rn luy n th t k v k nng gi i ton nh gi i phng trnh, h phng trnh...M t s cng th c ton h c, cc php bi n i, cch gi i... c n ph i c n m v ng. M t v n c t li n a l h c sinh ph i bi t phn tch xc nh phng php gi i ton. V v y c n ph i h ng d n cc em cch phn tch m t bi ton. B n thn ti vi t bi ny v i mong mu n trao i cng v i cc ng nghi p, cng nhau gp sao cho vi c gi ng d y c a chng ta ngy cng c ch t l ng v h c sinh h c t p ngy cng t t hn

II/ PHN LO I BI T P BI T P TH U KNH:

NH L NG THEO D NG C A T NG NHM

1. BI TON THU N: Xc nh nh c a v t sng cho b i th u knh Xc nh d / , k, chi u c a nh so v i chi u c a v t + D ng c a bi ton: Cho bi t tiu c f c a th u knh v kho ng cch t v t th t n th u knh d, xc nh v tr, tnh ch t nh v s phng i nh k. + Phn tch xc nh phng php gi i ton: i nh l xc nh d / , k. T gi tr c a d / , k

- Xc nh v tr nh, tnh ch t nh v s phng suy ra tnh ch t nh v chi u c a nh - Gi i h hai phng trnh: d. f d/ = df d/ k = d

Trang 1

Bi ton 1.1: Cho th u knh h i t c tiu c 10cm. V t sng AB l m t o n th ng t vung gc tr c chnh c a th u knh, cch th u knh 30cm. Hy xc nh v tr nh, tnh ch t nh v s phng i nh. V hnh ng t l . Gi i: Gi i h hai phng trnh v i d = 30cm, th u knh h i t f > 0 f = 10cm: d. f d/ = df d/ k = d d / = 15cm > 0 : nh th t k = < 0: nh ng c chi u v t, cao b ng n a v t.

ta c:

K t lu n: nh thu c l m t nh th t, ng c chi u v t, cao b ng m t n a v t v n m cch th u knh 15cm V hnh:

B F A F O B/
Bi ton 1.2: Cho th u knh phn k c tiu c 10cm. V t sng AB l m t o n th ng t vung gc tr c chnh c a th u knh, cch th u knh 20cm. Hy xc nh v tr nh, tnh ch t nh v s phng i nh. Gi i h hai phng trnh v i d = 20cm, Th u knh phn k f < 0 f = 10cm: d. f d/ = df k = ta c: d/ d
/A /

d / = (20/3) cm < 0 : nh o k = 1/3 > 0: nh cng chi u v t, cao b ng 1/3 v t.

K t lu n: nh thu c l m t nh o, cng chi u v t, cao b ng m t ph n ba v t v n m cch th u knh 20/3 cm. Kinh nghi m: Khi gi i lo i bi t p d ng ny thng th ng h c sinh m c ph i sai l m l thay s nhng khng ch n d u c a cc i l ng i s nn k t qu thu c th ng l sai. M t sai l m n a c a h c sinh 1 1 1 = + lm cho php tnh r c r i hn i v i cc l thay s tr c ti p vo bi u th c Descartes f d/ d em. Do v y, khi gi ng d y c n ph i nh c nh cc em ch n d u c a f ng v i t ng lo i th u php tnh n gi n hn. N u bi t p d ng t lu n th nh t thi t ph i knh v bi u th c bi n i c k t lu n cu i bi gi i. 2. BI TON NG C:

Trang 2

i v i bi ton ng c (l bi ton cho k t qu d /, k ho c f, k..., xc nh d,f ho c d, d /...) th c nhi u d ng hn. V y cng l cc d ng ton kh i v i h c sinh. C th : 2.1. D ng 1: Cho bi t tiu c f c a th u knh v s phng i nh k, xc v t th t n th u knh d, xc nh v tr nh, tnh ch t nh. nh kho ng cch t

Bi ton 2.1.a. M t th u knh h i t c tiu c 20cm. V t sng AB l m t o n th ng gc tr c chnh c a th u knh cho nh cao g p hai l n v t. Xc nh v tr v t v nh. + Phn tch xc nh phng php gi i ton:

t vung

V i gi thi t nh cao g p hai l n v t, ta ph i lu cho h c sinh r ng nh th t v nh o c a v t th t cho b i th u knh h i t u c th cao hn v t. Do gi tr c a s phng i k trong tr ng h p ny l gi tr tuy t i k = 2 k = 2 + Gi i h hai phng trnh: d/ = d. f df k =

d/ = 2 d Cng bi ton nh trn nhng n u c thm gi thi t nh ng c chi u v t th xc l nh th t : k = 2, cn n u nh cng chi u v t th l nh o k = +2. Bi ton 2.1.b. M t th u knh h i t c tiu c 20cm. V t sng AB l m t o n th ng gc tr c chnh c a th u knh cho nh cao b ng n a v t. Xc nh v tr v t v nh. + Phn tch xc nh phng php gi i ton: i v i th u knh h i t

nh ngay

t vung

V i gi thi t nh nh cao b ng n a v t th t, th ng c chi u v i v t. Ngha l k < 0 k = + Gi i h phng trnh: d/ = d. f df

y ph i l nh th t,

d/ k = = d Bi ton 2.1.c. M t th u knh h i t c tiu c 20cm. V t sng AB l m t o n th ng gc tr c chnh c a th u knh cho nh cao b ng v t. Xc nh v tr v t v nh. + Phn tch xc nh phng php gi i ton: i v i th u knh h i t y ph i l nh th t, ng c t vung

V i gi thi t nh nh cao b ng v t th t, th chi u v i v t. Ngha l k < 0 k = 1 d. f + Gi i h phng trnh: d/ = df k = d/ =1 d

Bi ton 2.1.d. M t th u knh phn k c tiu c 20cm. V t sng AB l m t o n th ng gc tr c chnh c a th u knh cho nh cao b ng n a v t. Xc nh v tr v t v nh.

t vung

Trang 3

+ Phn tch

xc

nh phng php gi i ton:

i v i th u knh phn k, v t th t lun lun cho nh th t cng chi u v nh hn v t k > 0 k = + Gi i h phng trnh: d/ = d. f df d/ =+ d nh

k =

2.2. D ng 2: Cho bi t tiu c f c a th u knh v kho ng cch gi a v t v nh l, xc kho ng cch t v t th t n th u knh d, xc nh v tr nh, tnh ch t nh. Cc tr ng h p c th x y ra i v i v t sng: a. Th u knh h i t , v t sng cho nh th t d > 0, / d > 0:

B F A F d O d/ B/
/A /

l = d+d

b. Th u knh h i t , v t sng cho nh o, d > 0, d < 0:

/

d B l = (d / + d )
/

B A d/ O

A/

c. Th u knh phn k, v t sng cho nh o, d > 0, d / > 0:

A l = d/ +d B/ B d
l a ch n cng th c ph h p.

A/

F/

T ng qut cho cc tr ng h p, kho ng cch v t nh l

d /

l = |d / + d |
Ty t ng tr ng h p gi thi t c a bi ton

Bi ton 2.2.a. M t th u knh h i t c tiu c 6cm. V t sng AB l m t o n th ng tr c chnh c a th u knh cho nh cch v t 25cm. Xc nh v tr v t v nh. + Phn tch
/

t vung gc

xc

nh phng php gi i ton:

y l bi ton t ng qut, nh c a v t sng c th l nh th t d / > 0 ho c nh o d < 0. Do c hai kh nng s x y ra: - nh th t d / > 0 Gi i h phng trnh: d/ = d. f df

l = d + d/

Trang 4

- nh o d / < 0 Gi i h phng trnh:

d/ =

d. f df

l = (d + d /)
Bi ton 2.2.b. M t th u knh h i t c tiu c 6cm. V t sng AB l m t o n th ng t vung gc tr c chnh c a th u knh cho nh trn mn cch v t 25cm. Xc nh v tr v t v nh. + Phn tch nh c a v t xc nh phng php gi i ton:

trn mn cho nn l nh th t d / > 0. Gi i h phng trnh: d. f d/ = df

l = d + d/
Bi ton c cch gi i tng t n u c gi thi t:V t sng cho nh ng c chi u ho c nh nh hn v t u l nh th t . Bi ton 2.2.c. M t th u knh h i t c tiu c 6cm. V t sng AB l m t o n th ng t vung gc tr c chnh c a th u knh cho nh cng chi u v t cch v t 25cm. Xc nh v tr v t v nh. + Phn tch xc nh phng php gi i ton:

nh c a v t sng cng chi u v i v t, cho nn l nh o d / < 0. Gi i h phng trnh: d. f d/ = df

l = (d + d /)
Bi ton 2.2.d. M t th u knh phn k c tiu c 30cm. V t sng AB l m t o n th ng gc tr c chnh c a th u knh cho nh v t 25cm. Xc nh v tr v t v nh. + Phn tch xc nh phng php gi i ton: t vung

nh c a v t sng cho b i th u knh phn k lun lun l nh o d / < 0. d. f Gi i h phng trnh: d/ = df

l = d + d/
2.3. D ng 3: Cho kho ng cch gi a v t v mn nh L, xc tr t th u knh h i t cho nh r nt trn mn. nh m i lin h gi a L v f c v

Bi ton 2.3: M t mn nh t song song v i v t sng AB v cch AB m t o n L. M t th u knh h i t c tiu c f t trong kho ng gi a v t v mn sao cho AB vung gc v i tr c chnh c a th u knh.Tm m i lin h gi a L & f a. c 2 v tr c a TK cho nh r nt trn mn. b. c 1 v tr c a TK cho nh r nt trn mn. a. khng c v tr c a TK cho nh r nt trn mn.
Trang 5

+ Phn tch

xc

nh phng php gi i ton:

V t th t cho nh th t trn mn nn c d & d / u c gi tr dng. V v y ta c phng trnh th nh t: d + d / = L. d. f K t h p v i cng th c: d / = df Ta c phng trnh b c hai: d 2 + Ld + Lf = 0 Sau khi c phng trnh ny c n ph i yu c u h c sinh nh c l i i u ki n phng trnh b c hai c nghi m m cc em h c l p d i. i u ny ch c ch n r ng s c nhi u h c sinh qun do ln l p trn ch gi i phng trnh b c 2 b ng my tnh. + L p bi t s : = b 2 4ac = L 2 4Lf. a. c hai v tr c a th u knh cho nh r nt trn mn th phng trnh b c 2 ph i c 2 nghi m phn bi t d1 & d2, khi : > 0 L > 4f. b. c m t v tr c a th u knh cho nh r nt trn mn th phng trnh b c 2 ph i c nghi m kp, khi = 0 L = 4f. c. khng v tr c a th u knh cho nh r nt trn mn th phng trnh b c 2 ph i v nghi m, khi < 0 L < 4f. 2.4. D ng 4: Cho kho ng cch gi a v t v mn nh L, cho bi t kho ng cch gi a hai v tr t th u knh h i t cho nh r nt trn mn l l . Tm tiu c f. y l phng php o tiu c th u knh h i t ( phng php Bessel) c p d ng cho bi th c hnh. V v y gio vin c n phn tch k hi n t ng v t l gip cho h c sinh hnh dung c cch gi i bi ton. ng th i k t h p v i bi ton 2.3 n m c i u ki n c hai nh. Bi ton 2.4. M t mn nh t song song v i v t sng AB v cch AB m t o n L = 72cm. M t th u knh h i t c tiu c f t trong kho ng gi a v t v mn sao cho AB vung gc v i tr c chnh c a th u knh, ng i ta tm c hai v tr c a TKcho nh r nt trn mn. Hai v tr ny cch nhau l = 48cm. Tnh tiu c th u knh. + Phn tch xc
f nh phng php gi i ton: AB A/ B /

/ V tr 1: d1 = d , d 1 = d / / V tr 2: d2 , d 2 i x ng nn v t v nh c th / d2 = d 1 = d / / d 2 = d1 = d

- V l do

i ch cho nhau c, nn:

Do , ta c: d + d/ = L d/ = d + l Gi i h phng trnh ta c: d = ( L l), d / = ( L + l) d .d / L2 l 2 Thay d & d / vo cng th c tnh tiu c f = , ta c : f = = 10cm. d +d/ 4L

Trang 6