Phng Hoi Ngc

THI PHP HC HIN I

cng bi ging

Lu hnh ni b I HC AN GIANG 2006

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

THI PHP HC HIN I

LI NI U Thi php hc hin i l b mn nghin cu vn hc mi c xy dng tng i hon chnh th k XX. y l hng nghin cu mi rt cn thit nng cao nng lc chim lnh cc gi tr vn hc cho ngi c, nht l gio vin vn hc v hc sinh. Nghin cu l lun ph bnh vn hc l lnh vc phc tp kh khn, t khi t c s nht tr cao. Cng vic dy vn hc vn cng c tnh trng tng t. Hy vng b mn thi php hoc hin i vi sc mnh khoa hc ca n s gp phn gii quyt c mu thun ni trn. Trong chuyn ny, phn l thuyt c rt gn, tng cng phn tch tc phm vn hc c trong chng trnh ph thng v mt s tc phm quen thuc khc. N ch gi , gp phn m rng chn tri cm th tc phm, chim lnh c trng bn cht ngh thut, gip sinh vin nng cao tim lc, trau di cn nhn vn hc. Ngi c him lnh tc phm bng cm nhn c thc, c l ch khng phi tu hng tu tin. Thi php hc hin i c gng gip ngi c vn chng thy ngay nhng hng tip cn n gin sau cm nhn, tinh t hn, su sc hn. . Cu trc ti liu M U: THI PHP V THI PHP HC 1. Khi nim thi php v thi php hc 2. Ba c im ca tc phm vn hc 3. Bn khi nim c bn ca thi php hc

TM KIU THI PHP C BN TRONG SNG TO VN HC

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Thi php nhn vt Thi php khng gian ngh thut Thi php thi gian ngh thut Thi php chi tit ngh thut Thi php ct truyn Thi php kt cu Thi php li vn ngh thut Thi php hnh tng tc gi

Kt lun Thc hnh- luyn tp

Bin gi i hc An Giang 7.2006

PHN M U

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

THI PHP V THI PHP HC

I. Dn nhp Cho n nay t thi php kh quen thuc vi nhng ngi hc tp nghin cu hoc quan tm n vn hc. Trn sch bo vn ngh, ngi ta nhc n nhiu thi php tc phm, thi php tc gi, thi php th loi, thi php thi k Thi php l g ? C nhiu cch hiu khc nhau. Chung quy c hai cch: Mt l: coi thi php l nguyn tc, bin php chung to ra tc phm ngh thut. Thng thng gi l phng php lm th, lm vn. L thuyt mang tnh c in, c lu truyn nhm bi dng nh vn . Hai l: hiu thi php l nguyn tc, bin php sng to c th, to thnh c sc ngh thut ca mt tc gi, tc phm, tro lu, th loi.v.v.. Cch th 1 gn vi m hc, l thuyt vn hc, cch th 2 gn vi ph bnh thng thc tip nhn nhng hin tng vn hc ngh thut. Nghin cu thi php gi l thi php hc. Hai kiu thi php hc ni trn u c mc ch khm ph nguyn tc ph bin hoc c th lch s to ra ngh thut. Tm li: Thi php hc hin i l mn chuyn nghin cu cc h thng ngh thut c th. Thi php hc l mt khoa hc ng dng trong vn hc, gn gi vi phn tch ph bnh v nghin cu vn hc. Thi php hc gn gi vi l lun vn hc nhng vn khc, th so snh: L lun vn hc thin v nghin cu cc quy lut chung ca hin tng vn hc. cn thi php hc thin v nghin cu cc tc phm, th loi, tc gi, phong cch, tro lu, ngn ng, nguyn tc c th to thnh hin tng vn hc c th m thi. Thi php hc gn gi vi ph bnh vn hc nhng cng khc: Ph bnh vn hc c th i t nhng gc khc nhau m pht hin khm ph ni dung v nh gi chng. Cn thi php hc thin v pht hin, khm ph cc quy lut hnh thc ngh thut. Nhn chung, thi php hc l mt b phn chuyn bit ca NGHIN CU VN HC, chuyn nghin cu tnh c th v nguyn tc ngh tht ca vn hc. Nhng c tnh ca thi php hc ni trn bt u t thi c i Hy Lp, qua phng Ty n Nga ri n Vit Nam. Vin s Khravchenko (Nga) phn loi : +Thi php hc l thuyt c gng nghin cu cu trc, hnh thc ca tc phm vn hc. +Thi php hc lch s nghin cu s tin ho ca phng thc phng tin chim lnh th gii bng hnh tng v nghin cu s hot ng ca chc nng thm m ca chng v s phn lch s ca cc khm ph ngh thut. II. THI PHP HC T C IN N HIN I Ban u (thi c Hi Lp), ngi ta nghin cu thi php nhm mc ch tng kt kinh nghim sng tc, truyn dy cc php tc lm vn lm th, dnh cho nh vn. (Gi l thi php hc c in, thuc phm v thi php hc l thuyt ). V sau, thi php hc chuyn sang nghin cu cch c, cch khm ph tc phm nhm phc v ngi c vn chng, gip h chim lnh gi tr ngh thut mt cch khoa hc. (Gi l thi php hc hin , thuc phm vi thi php hc lch s ). nh ngha v thi php v thi php hc hin i Thi php l mt h thng cc phng tin v phng thc th hin cuc sng bng ngh thut, khm ph cuc sng bng hnh tng.

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

Ni cch khc, thi php l thc nh vn khi sng to ra hnh thc ngh thut. Hnh thc ngh thut c hai mt: - Mt c th, cm tnh (cht liu tc phm, khng gian, thi gian, chi tit, tnh tit, nhn vt, s kin, mu thun, xung t ) - Mt quan nim (l l, nhn thc, trit l, t tng, tnh cm) Thi php hc l cng vic tm ra ci hnh thc mang quan nim, tc l ci phng thc t duy ngh thut ca nh vn ngh s ngng kt thnh ci hnh thc ngh thut ca tc phm vn ngh. Ni n gin : Thi php hc nghin cu ci thi php Thi php ca Aristote xut hin cch y hn hai ngn nm l in hnh ca loi thi php hc sng tc. ng coi sng tc l mt th k thut v ng hy vng cun sch Poetika ca ng l cun cm nang cho nhng ai mun sng tc bi kch... ng vit: nhim v ca nh th khng phi l t nhng s vic xy ra m l miu t nhng vic c th xy ra Cng nh ho s, nh th l mt ngi m phng. Sau Aristote, nh th Horace vit cun Ngh thut th cng dy cch sng tc th. ng khuyn khi miu t ti, tt nht l hy mn ca s thi Illiade. Nh ph bnh Boileau (Php th k XVII) trong cun Bn v ngh thut th vit: Anh phi yu l tnh, phi lm sao cho mi sng tc ca anh to ra nh sng gi tr ca l tnh. Lessing nh vn nh sng c trong cun Laoken cng b cng i tm ti quy lut sng tc. Lu Hip nh ph bnh vn hc Trung Quc thi Nam Bc triu vit cun Vn tm iu long c rt ra nhng quy tc sng tc. Hng trm cun thi thoi (ni chuyn lm th) t i Tng n i Thanh cng thin v tm ti quy tc sng tc. Nghim V trong cun Thng lang thi thoi dy : K hc lm th phi ly kin thc lm ch, vo phi chnh, lp ch phi cao, ly Hn, Ngu, Tn v Thnh ng lm thy. Vin Mai trong cun Tu vin thi thoi nhc nh: Th c cnh m khng c hoa l cnh ci kh, c tht m khng c xng l loi su b, c ngi m khng c ci ti l b nhn, c thng m khng c cong l ci ng ct ru. Vit Nam cng c nhng nh vn ch bn chuyn sng tc, tiu biu nh Ch Lan Vin bn vic th, Nam Cao bn chuyn lm vn. . . Ch Lan Vin trong bi th Ngh v ngh, ngh v th, ngh tm c vit: Hnh thc cng l v kh Sc p cu th cng phi u tranh cho chn l Anh nghe ci mn ca i ang k tinh N cha thnh hnh, anh lm n thnh hnh Cha thnh ht, anh lm cho n thnh ht Ri tr tn tay ngi cng vi mu anh. Nh th Nguyn nh Thi vit: ng chm vi hnh ng hng ngy, tm hn t ny ln bao nhiu hnh nh nh nhng tia la lo ln Ngi lm th lm nhng tia la y kt nn mt b sng l hnh nh th (My vn vn hc). Nh vn Nam Cao tm s trong truyn ngn i tha: Mt tc phm tht gi trphi cha ng c mt ci g ln lao mnh m, va au n va phn khi. N ca tng lng thng, tnh bc i, s cng bnhN lm cho ngi gn ngi hn. Do ni tip truyn thng thi hc c in, b mn l lun vn hc nc ta trong my chc nm qua li cng i su vo lnh vc l thuyt sng tc. Chng hn: h bn v cch chn ti, dng nguyn mu, hc tp ngn ng nhn dn, chn chi tit, phng php in hnh ho, phng php sng tc,vi nhng li khuyn co, dn d, yu cu ngi sng tc nn, hy, cn phi .v.v.. Vn hc theo ngha rng ri y khng phi ch sng tc. Cn tip nhn, thng thc, ph bnh na mi ni hm l lun v vn hc hoc l thuyt v i sng vn hc.
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

Khc vi thi php hc truyn thng, thi php hc hin i pht trin v phi s tip nhn vn hc. Tip nhn gn lin vi s thc tnh ca thc ngi c. Thi php hc hin i c th c gi l thi hc tip nhn, thc ra manh nha t di sn thi hc n , Trung Hoa, Hi Lp. C phng ng v phng Ty u c truyn thng ch gii, ct ngha tc phm ng vn tuy cn cha n mc thi php ngh thut. i nh Minh, thc c c y mnh vi Kim Thnh Thn v Mao Tn Cng khi h ph bnh tiu thuyt, kch v th. i Thanh c nhiu cng trnh thi hc nghin cu thng thc th Ph phng Ty, thi php c c ch trng khi gii thch tc phm ca Shakespeare (sau tr thnh khoa Shakespeare hc). Thi hin i Trung Quc hnh thnh Hng lu mng hc. Nga ngy nay c mn Sholokhov hc. y l lc thi hc hon chnh hn trc rt nhiu. Tuy vy phi n na sau th k XX vn c tc phm mi dn dn tr thnh mt khoa hc. Ngy xa du sao cch cm nhn, tip nhn vn nng v ch quan, cm tnh n tng hoc ngc li theo quan im gio iu, o c, chnh tr, cch y cha lu ngi ta cn tip nhn theo li khch quan x hi hc. Ngha l i t bn ngoi, i t hin thc hoc mun ch quan tm cch thm nhp v nh gi tc phm v tc gi. Thi php hc hin i (tip nhn, cm nhn) bt u si sc ln t trng phi Ph bnh mi trong vn hc M. Khi u, trng phi ny t ra phn ng vi: - Li ph bnh n tng ch ngha (ch ch ti n tng ch quan gi ln t tc phm) - Li ph bnh tm l ch ch tiu s tc gi - Li ph bnh lch s - x hi ch ch nh hng ca hon cnh lch s -x hi. C ba li trn u khng ch thch ng ti yu t sng to ngh thut ca tc phm vn hc. Ph bnh mi yu cu xem tc phm ngh thut nh mt hin tng ngh thut. Cc nh ph bnh M c nhng quan nim khc nhau v tc phm ngh thut: - Tc phm vn hc l mt biu hin (Spingard) - Tc phm l mt cu trc ngn ng (Hium) - Tc phm l mt cm quan ton vn v th gii (Eliot) - Tc phm l mt th gii c lp, t tr (Richard, Empson, Brooks, Waren) Tm li, Ph bnh mi M khc phc quan nim nh phn hnh thc v ni dung. H khng nh: hnh thc tc l ni dung v cng l biu hin. Thi php hc hin i Php li pht trin trn c s ch ngha cu trc v k hiu hc. H coi cch vit l lp m, ci ngh thut l ci c gi tr nht. Thi hc Anh c Roman Jacobson duy tr quan nim coi ngh thut l th php, ng nghin cu chc nng th ca trn lp trng ngn ng hc. Thi php hc Nga nhng nm u th k cng tri dy nh Anh, M. H kin quyt i hi phi coi tc phm vn hc nh mt hin tng ngh thut (Girmuaski). Cn A.Veselovski xy dng Thi php hc lch s nhm nghin cu s vn ng ca ni dung vn hc v bn thn hnh thc vn hc. Hnh thc vn hc l hnh thc chim lnh i sng, ngha l n by t cch nhn, cch cm nhn i sng ca nh vn. Nh vn sng to hnh tng l nhn tn mt mi b su ca i sng, cm, hiu cho r ht cc ngha, gi tr ca n. Lch s vn hc chnh l lch s tin ho ca hnh thc cm nhn v biu hin . Nh nghin cu Bakhtin (Nga) trong cng trnh Nhng vn thi php Dostoievski vit: Khng hiu ng hnh thc mi ca ci nhn th khng th hiu ng nhng iu nhn thy cuc sng. nc Nga c hng chc cng trnh ln v thi php. Thi php hc ang hng ti bn c. Ngy nay nhu cu tip nhn vn hc hin i, vn hc qu kh ca dn tc v nhn loi ngy cng tr nn bc thit. Ngi c cn phi c cha kho m ra tt c kho tng vn hc . Mt khc, vn hc hin i theo xu hng c tnh ho ngy cng mnh, vn hc t khi lp li m thng ny sinh nhiu ci mi.
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

Ring trong phm vi nh trng, mt thi gian di b mn l lun vn hc vn l sn phm ca thi php hc c in tc l thi php hc sng tc tng i hi hc sinh xem tc phm di con mt nh sng tc. Nhng nhu cu v vn hc ch yu li l nhu cu tip nhn vn hc. Nh gio dy vn cn c thc s dng Thi php hc tip nhn - cm nhn (hin i) hng dn hc sinh tip nhn vn hc mt cch khoa hc. III BA C IM CA HNH THC NGH THUT - Tnh h thng - Tnh quan nim - Tnh tinh thn 1. Hnh thc ngh thut c tnh h thng Nghin cu vn hc lu nay t quan tm n tnh h thng m ch ch khai thc cc b phn ring l ri rc tu hng nn dn n ch quan, phin din v sai lm. Chng hn, khi bnh ging cu th Sn thy v ch bn sng/em vo ln sng ai hay (Truyn Kiu) c nh nghin cu cho rng cu th phn nh thi k lon lc, ni u cng c (sn) xc cht. Khi chng ta tm hiu tt c nhng ch sn dng vi ln trong Truyn Kiu th thy : - Sn tay khn gm qut qu/ Vi cnh thoa y th i trao (Kiu v Kim Trng) - Sn dao tay o tc th gi ra (Kiu phn khng T b) - Pht tin sn c mi kim ngn (Quan m cc trong vn nh Hon Th) - Di n sn bc tin hoa/ Mt thin tuyt bt gi l sau (Trn sng Tin ng, Kiu vit th tuyt mnh trc khi nhy xung sng) Ta nhn thy ch sn trong tt c cc trng hp trn khng c ngha l nhiu. ch l li thut chuyn vn tt, trnh rm r, ct sao cho s kin i ng hng nh, khi tn mn v nhng chi tit khng cn thit, c bit v Truyn Kiu l truyn bng th cn ngn gn. Nh vy ch sn lp i lp li nhiu ln cng mt ngha - tc l to ra mt h thng hnh thc. Vy ngha ca cu th sn thy v ch bn sng phi c hiu theo ngha h thng ch sn m Nguyn Du thng dng: Bn Khuyn ng, Khuyn Ph chun b mt ci xc cht (nh th khng cn thit k v vic i tm ci xc) vo ngi nh Kiu ri phng ho. Nh ph bnh k trn ch cn c vo mt ch sn ring l m khng quan tm ti h thng ch sn trong c Truyn Kiu, ng ta ch da vo bi cnh thi phong kin suy tn c nhiu lon lc m suy ra ngha cu th mt cch p t sai lm. V d khc: Cch gi tn anh Du, ch Du ca nh vn Ng Tt T trong truyn ngn Tt n nghe qua khng thy ngha g. Nu ta t cch gi nhn vt trong h thng cch gi tn nhn vt trong nn vn hc Vit Nam 1930 1945 th cch gi ca Ng Tt T c ngha ng k. Thi y cc nh vn thng gi nhn vt bnh dn l y, th, hn, g, thng, m (Nht Linh, Khi HngNam Cao). iu ny cho thy nh vn Ng Tt T c cch nhn v nh gi ngi bnh dn trn trng hn, v sao ? V Ng Tt T ng t gc nh bo dn ch . . . 2. Hnh thc mang tnh quan nim Hnh thc ngh thut khng n gin ch l nhng phng tin, cht liu v th php ngu nhin v tnh m nhng ci y u th hin quan nim r rt ca tc gi. Hnh thc ngh thut c hai mt: - Mt l hnh thc c th cm tnh (li vn, cnh vt, nhn vt) - Hai l hnh thc quan nim (ci l ca hnh thc: V sao tc gi li chn hnh thc y m khng l ci khc ?)
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

Chng hn trong Truyn Kiu, Nguyn Du vit: + Thot mua v, thot bn i + Bui ngy chi m m Tin Nhp i thot thy ng lin chim bao Nhng ch thot biu hin tnh trng o in t ngt gp gp, gi ra nhng cnh i bt trc, bt n, v, vi dp Trong thi th y, Thu Kiu phi chy ua vi s mnh (gt sen thon thot do ngay mi tng). Mt s v d khc: th B Huyn Thanh Quan thng miu t cnh chiu hm, chiu t, bng x vng v. Khng - thi gian ny biu l quan nim ca nh th v hi suy tn ca ch phong kin. Th b cn dng nhiu t Hn Vit th hin s hoi c, long trng khi ni v qu kh p . Tri li th H Xun Hng c nhiu t ng nm na, thm ch gn nh th tc, trn tri nhm ph phn ci trn tc ca ngi i v biu l cch sng a xc cm tinh t tao nh ca mnh. 3. Hnh thc ngh thut mang tnh tinh thn Tc phm ngh thut ch tn ti trong tinh thn. N chng phi l tp giy (vn th), khi g (bc tng) m l mt th gii ngh thut sng trong tinh thn ca ta khi ta thng thc n (ta nh ngi c mng du khi c sch ngha l thot ra khi i sng vt cht v i lc vo th gii khc - th gii tinh thn, th gii s tm chm dt khi ta thi c sch). Tu theo ngi c, mi ngi c mt tc phm ring lu li trong cch c ca mnh mc d u bt u t mt tc phm c th no . Tm li: Chng ta cn nm vng ba tnh cht k trn ca hnh thc ngh thut, t m xc nh ni dung. Nh th gi l gii m hnh thc chim lnh ni dung. BI TP THC HNH 1. ngha ca nhng ta th T Hu thng gp l bi ca / ting ht sau nm 1954 l g? (xem cc tp th Gi lng, Ra trn ca T Hu, thng k nhng tn bi tng t) 2. Bn cht ca tc phm Hn t ca Anh c l g? (tiu thuyt hay th/ trng ca hay bn hp xng anh hng ca ) IV. BN KHI NIM C BN CA THI PHP HC Do thin v vn sng tc, l lun thi c in thng nu ra qu trnh vn hc sau: Cuc sng Nh vn Tc phm Thi php hc hin i nhn theo hng ngc li: Ngi c Tc phm Nh vn Th gii hin thc Qu trnh l : Khm ph tc phm hoc ton b tc phm trong tnh ton vn ca n thm nhp vo tm hn tc gi v th gii, cuc sng chung. Mun thc hin qu trnh , chng ta cn xc nh my khi nim c bn sau y: 1. Tc phm vn hc l mt th gii ngha Vn hc khng sao chp n gin cc hin tng i sng m nhm nm bt cc ngha gi tr ca hin thc bng nhng hnh tng sng to. ngha v gi tr trong cuc sng thc t th ri rc, tn mn, hn n. ngha v gi tr trong tc phm ngh thut th tp trung, ni bt ln, to nn mt th gii c bit. Do , cc hin tng trong tc phm ngh thut mang ngha khng ng nht vi cc hin tng tng t trong i sng. V d: bi th Bnh tri nc ca H Xun Hng khng nhm gii thiu mt mn n dn tc. N c vit ra ni mt tm lng hin du thu chung v cam chu gian kh ca ngi ph n. Trong Truyn Kiu, Thu Kiu thc t ang lu xanh nhng trong cnh T Hi gp g Thu Kiu, nh th Nguyn Du li k:
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

Thip danh a n lu hng Hai bn cng lic hai lng cng a Nh th khng nhm ln khi ni vy. Trong tnh cm ca ng, Thu Kiu chng phi c gi bn hoa, nng vn l tiu th khu cc, l giai nhn sang trng chn lu hng. Tm li: Mi hin tng i sng khi nhp vo th gii ngh thut s mang ngha m tc gi ph cho n, c th s khc xa tnh trng vn c. iu khng c ngha tc gi bi bc hay t hng cuc sng hoc c lm n bin dng. n y c hai vn cn c tip tc xem xt: Cc phm tr ngha ca tc phm ngh thut Cc phng din hnh thc biu hin nhng ngha . 2. Hai cp phm tr ngha ca tc phm vn hc 2.1. ngha khch quan v ngha ch quan Tc phm vn hc cha ng mt th gii nhn sinh m ngi c c th nhn ra. l con ngi, s vt, xung t, th ti, ch , tnh cch, s phn mang ngha khch quan ca tc phm vn hc. Nhng cn mt ngha khc quan trng hn: ngha ch quan. Qua nhng hin tng v vn ca i sng m mi ngi u bit, tc phm cn c nhng ngha c bit do bn c khm ph ra. Ngay cc thi s miu t trng nhng chng ai ging ai. Vy l c nhiu nh trng khc nhau tu theo s cm nhn ca thi s (v cm nhn ca bn c cng khc), iu ny gip ngi ta cm nhn th gii v cuc sng con ngi tht phong ph, mnh m hn, su sc hn. ngha ch quan ny c biu hin bng hnh tng lin tng, lin kt gi ra mt trng cm nhn. V d: Bi th Ca tngca Xun Diu: Trng, v mng ca mun i thi s Gi hai tay mn trn v trn y ...Trng, vng ru khin m m chnh chong Hi trng p, ngi l trng no nc Ngi hy khc, ngi khng cn s thc Nh thng lun nn mt c qung vin. Cn y l trng ca L Bch (Tnh d t): u ging nh trng ri ( ni trng i theo tm nh th) v Bch C D: Thuyn my l ng ty lng ngt Mt vng trng trong vt lng sng (T b hnh) nh trng tr thnh k tri m ca Bch C D, l bn c thu thiu thi ca L Bch v l ngi tnh ca Xun Diu vy. Nh th thi ci ngha ch quan ca mnh vo mt hin tng chung ca th gii, k thc mt ngha mi vo trong ngha khch quan thng thng ca tc phm. 2.2 ngha b phn, ngha ton th Khi tip nhn tc phm vn hc, ngi ta phi hiu tng ch tng cu, chi tit, tnh tit, nhn vt, s kin, tc l tng b phn hp thnh tc phm. Nhng cui cng, ngha ton th ca tc phm chng phi l tng s gin n cc ngha b phn. ngha chnh th (ton th) l tch hp ca cc ngha b phn, l cm hng ch o chi phi ton b tc phm, l quan nim chung quyt nh s la chn v t chc nn tc phm. ngha chnh th l ngha tng qut, trit l nhn sinh. phng ng, cc nh hin trit thng i hi vn d ti o, vn d minh o ngha chnh th l th gii quan v nhn sinh quan ca tc gi. Vy l, chng ta phi xem xt quan nim ca tc gi v th gii, con
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

ngi, khng gian, thi gian, l sng. ngha chnh th ca tc phm ngh thut l gii hn ti cao m ngi c mun tm n, mun cm nhn khi tip cn mt tc phm ngh thut. 3. Hnh thc ngh thut vn chng l hnh thc mang ngha Ngi ta thng cho rng ngha th giu kn bn trong (ni dung), cn hnh thc ch l ci v, ci bnh ng ru chng c ngha g ( !? ) iu tht sai lm ! Hnh thc l ci b ngoi. Vi vn hc, hnh thc l vn bn bao gm ngn t, cu ch, nhp iu, vn lut, cch gi nhn vt cu trc, b cc, ngoi cnh, ni tm v.v.. l nhng hnh thc ca mt ci nhn ngh thut cng gn lin v biu hin ni dung. Hnh thc ngh thut khng ch l cht liu th php m cn l hnh thc cm thy s vt, hnh thc chim lnh ngha gi tr ca th gii. Hnh thc th hin tnh tch cc ca ngh s. Nh , tc phm khng phi l vt m l s sng trong tm thc ngi c. Mi thi i, mi th loi, mi tc gi ch nhn thy mt lp i sng no , tu thuc vo quan nim ngh thut v con ngi, khng gian, thi gian, ngn ng, ct truyn, nhp iu Hy xem Nguyn Du t Thu Vn: Vn xem trang trng khc vi Khun trng y n nt ngi n nang Hoa ci ngc tht oan trang My thua nc tc tuyt nhng mu da Thu Vn mang nhng v p ca thin nhin v tr (trng, tm, hoa, ngc, my, tuyt) thiu v p trn tc, khng c du n ngh s nh Kiu. n thi hin i, trong dng Th Mi, thi s Xun Diu nhn trng p nh nhn ngi con gi p, lng mn, no nc. Hnh thc ngh thut va lp li va c o mt ngh s. Mun nghin cu thi php ca vn chng, chng ta cn pht hin ra nhng yu t lp li y. 4. Tnh cht lch s c th ca hnh thc ngh thut Sng tc vn hc l mt sn phm ca lch s. N ph thuc vo tc gi m tc gi li ph thuc vo trnh vn ho, trnh t duy ca x hi v cc hnh thi thc khc (nh trit hc tn gio, chnh tr..) . Sng tc vn hc cng ph thuc c mi quan h giao lu vn ho vi nc ngoi.. . Lch s tri i, mi giai on c din mo ring khng lp li. Hnh thc ngh thut l mt hin tng c th lch s cng khng lp li. Thi php hc lch s s nghin cu s vn ng ca cc hnh thc ngh thut. Lch s thi php s ch ra s tin b ca nng lc sng to ngh thut ca con ngi - ng thi cng tng ng vi trnh vn minh ca nhn loi. S tip nhn thi php ca vn chng cng mang tnh lch s c th.

PHN HAI

8 KIU THI PHP C BN TRONG SNG TO VN HC

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

CHNG I.
I- KHI NIM

THI PHP NHN VT

Ngh thut xy dng nhn vt)

(Quan nim ngh thut v con ngi

1. Nhn vt v s miu t nhn vt Con ngi l i tng miu t ch yu ca vn hc trong cc phng thc tr tnh, t s v kch d trc tip hay gin tip. Nhn vt c tn Kiu hoc Kim Trng hoc khng c tn nh m d gh, tiu ng, ng qun. Nhn vt c sng to, h cu khi qut v biu hin t tng, thi i vi cuc sng. Ca ngi nhn vt l ca ngi cuc i, ln n nhn vt l ph phn i. Xt xa cho nhn vt l xt xa i. Tm hiu nhn vt l tm hiu v cuc i v con ngi, tm hiu t tng tnh cm ca tc gi i vi con ngi. Trong th tr tnh, c nhn vt tr tnh: con ngi t bc l ni nim trc cuc sng. Trong kch, con ngi t bc l qua hnh ng ngn ng ca mnh. Trong tc phm t s (truyn, k ) nhn vt l con ngi c k, t ra bng li ca nh vn. Ni chung, nhn vt c miu t bng cc phng tin vn hc, tc bng ngn t. Miu t bao gm t cnh ng tnh, din t cm xc, tng thut, k s vic gi chung l hnh thc ca vn hc. Miu t trong vn hc khc vi miu t trong cc khoa hc khc thng ch cn t s chnh xc, khch quan. y miu t nhm hai mc ch: gi ra hin tng cuc sng v gi ra s cm th v bc l ci nhn ca tc gi. T nh vn th hin quan nim ngh thut v con ngi. 2. Quan nim ngh thut v con ngi Thc t c hai quan nim v con ngi: Mt l: Con ngi nh mt phm tr t tng, chnh tr, o c x hi. Hai l: Con ngi nh mt phm tr thm m. Quan nim th hai ch yu l quan nim ca vn ngh s. Nng Kiu l nhn vt c ni tm phong ph nhng nng ch bit nh ngi thn trong hin ti, khng a sng trong hi tng v sng vi qu kh nh cc nhn vt tiu thuyt hin i sau ny. l do quan nim ngh thut v con ngi ca Nguyn Du cha t ti nh thi hin i. Trit l v con ngi c quan h mt thit vi quan nim ngh thut v con ngi. Quan nim ngh thut khng ngng c m rng th nh vn cng c kh nng miu t chiu su v s phong ph ca nhn vt, cng gi l kh nng cm nhn v con ngi ca nh vn. Nghin cu thi php nhn vt khc vi cng vic phn tch nhn vt. Phn tch nhn vt l ch ra cc ni dung c th hin trong nhn vt nh tnh cch, ngoi hnh, phm cht, nim vui, ni bun, l tng Tri li khi nghin cu thi php nhn vt, ta phi khm ph cch cm nhn con ngi qua vic miu t nhn vt. Tt nhin, khi ta tm hiu thi php nhn vt th vic phn tch nhn vt s su sc hn, ton din hn. Phm tr quan nim ngh thut v con ngi l thc ca vn hc v hin din trong thc hoc v thc ca tc gi. Nhiu nh vn ln c thc sng to ra quan nim ngh thut mi m v con ngi. II NGHIN CU MT S KIU THI PHP NHN VT 1.Truyn Thnh Ging

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

10

Truyn ny c nhiu yu t truyn thuyt t trong mt thi k xa xa - thi k huyn thoi: i vua Hng th VI lng Ging. Ct truyn mang mu sc s thi anh hng c k qua nm chi tit: - S sinh k diu do ngi m gim ln du chn l m th thai - S ln ln k l - Vic rn c v kh c bit: nga st, roi st - Mt mnh nh tan qun gic - Ci nga bay v tri Truyn ny c cht c tch pha ln thn thoi. Thn thoi miu t cc anh hng vn ho c s nh ng Tr Tri, ng tt b, ng k sao, th y ng nh gic. ng sinh ra khng lm tr con (nm yn, khng ci ni, khng ngi) ng ch s mnh. Khi nh gic xong khng cn vic g lm trn gian th ng v tri. ng l mt v thn. Vy ng Ging thuc loi nhn vt chc nng nh gic. 2.Truyn h Hng Bng (Lc Long Qun v u C) Truyn thn thoi bc l quan nim c s v dn tc gi l truyn gia h khi ngun cho dn tc Vit. Lc v u l ch em ch bc rut (cha ca hai ngi l anh em cng cha khc m). u C ging tin, Lc Long Qun theo h m thuc ging rng mu h. Chng l nhn vt anh hng khai sinh vn ho khai sng, dy dn nhiu ngh v xut hin mi ni, c ti bin ho. Chc nng ch yu ca Lc Long Qun l ci u C sinh trm trng, khai sinh ni ging (ca ht nh trng quyn r u C, ri em giu v mt ni kn o). L nhn vt thn thoi, Lc cha c s thng nht ni ti, hnh ng cha nht qun. Khi dn chng kh s v nn phng Bc quy nhiu, h gi b u m dn phng Bc xm hi dn ta th Lc t nhin hin v nhng vic u tin l say m u C Vy Lc Long Qun l nhn vt chc nng (sinh ). Thn Kim Quy cng l nhn vt chc nng. 3.Truyn c tch Tm Cm Cc nhn vt chnh vn l nhn vt chc nng chc nng th hin nhng nguyn l ca th gii hin gp lnh, c gi c bo. Chia ra hai loi nhn vt: thin v c. H ch hnh ng, khng th hin cm gic, phn ng, l tr nh ngi bnh thng. Tm chng h nghi ng m gh cht cy hi mnh, li tin li m l ui kin. Vua thy Tm cht, chng c hnh ng i ph, ch lng l bun. Khi c chim vng anh, vua qun Tm. Nhn chung cc nhn vt khng c ni tm, ch c ci c v ci thin th hin chc nng ca n. Vua ch lm mt chc nng l ban thng cho Tm ngi hin. Trc bt lm chc nng hnh thin, Bt cho Tm qun o mi v i hi p, cho n chim nht thc, cho nng kp try hi xun. Khi Tm tr thnh hong hu, Bt khng xut hin na v c nh vua tr. 4.Truyn ngi thiu ph Nam Xng (Truyn c tch trung i, do Nguyn D k li bng ch Hn) Mt s phn bi kch ca ngi ph n trong mt gia nh phong kin trong thi bui t nc lon lc. Nh vn vn cha miu t ni tm nhn vt trong nhng tnh hung chia ly, ngng i, b oan ung m ch ni qua vi iu bng li ni ca nhn vt. Li ni ca cc nhn vt u chung mt ging iu nh nhau. (Vn 9 tp 1). V Nng c gii thot bng ci cht trn dng sng, sng vui v di thu cung vi Linh Phi nhng nng vn i hi ci th gii c v ngi chng phi gii oan cho nng (cng nh Linh Phi n n cho Phan Lang). Ngi xa rt coi trng danh tit, cht ri vn mong gi vn danh tit. V Nng khng on t gia nh nhng ngm ci, yn d ni ci m. l quan nim ngh thut v con ngi danh tit thi phong kin. 5.Con ngi trong Truyn Kiu y l vn ln v phc tp trong mt kit tc vn hc. y nu mt s quan nim khi qut:
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

11

Con ngi so snh vi thin nhin v tr, kht khao t do cng thin nhin Nhng v p ca ch em Kiu u so snh vi thin nhin, ngay c T Hi cng vy:
Ru hm, hm n, my ngi i tri p t, chc tri khuy nc Kim Trng khc Kiu: Vt mnh vy gi tun ma Kiu lm th: Tay tin gi tp ma sa Vng Quan thi : Ca tri rng m ng my hoa cho ng hnh hng bay dm phn T Hi ra i lp nghip: Trng phu thot ng lng bn phng Kiu tin a ngng i T Hi: Cnh hng bay bng tuyt vi mn con mt chn tri m m

H l nhng con ngi kht khao v tr vi c trng: t lng, t ch, l nhu cu by t tm hn hiu nhau. K c V Nng cng ch mun t lng trung trinh ca mnh. Thu Kiu mun chng t mnh gi li th phi nh em gi thay mnh ly chng Kim, mnh c t lng hiu tho vi cha. Nh th Nguyn Du cm thy con ngi thi ny bt u c thc v ci ti c nhn, con ngi cm thy thch c n (Kiu thch ngi mt mnh sng vi hi tng ring). Kiu bt u dm vt qua khi khun so ca l gio phong kin trung, hiu, tit, ngha. Nng khng giu nhng ham mun bnh thng ca con ngi. Nh th Nguyn Du nhn thy con ngi phc tp ch khng phi gin n, con ngi nhiu chiu. Nh th nhn nhn vt t bn trong. Nhn vt sng trong i thc nhng cm thy mnh sng theo s mnh quy nh bi ng Tri. Con ngi y phi nhn tnh, b tha ho. l khm ph ca Nguyn Cng Hoan. 6.Con ngi trong Lo Hc Tc phm Nam Cao l nh cao ca ch ngha hin thc. Ni y nh vn miu t con ngi nh chnh h trong cuc sng. - V mt quan nim x hi, Lo Hc cn c coi l con ngi ng knh, ng thng. - V mt ngh thut, Lo Hc c miu t l con ngi tm l - sng ni tm. Ngha l lo t dn vt mnh, sng vi mnh - mt bc pht trin cao ca con ngi. Nam Cao pht hin thy s chnh lch gia v b ngoi v ni tm ca con ngi. Ngh v b v ca ng gio, Nam Cao vit: Chao i! i vi nhng ngi sng quanh ta, nu ta khng c m tm hiu h th ta ch thy h gn d, ngu ngc, bn tin, xu xa, b i, ton nhng ci c ta tn nhn, khng bao gi ta thng h. Vi Lo Hc, nh vn miu t mt con ngi c ni tm su sc, cao thng bn trong mt v b ngoi tm thng: lo c con mt th , hi ht, chng my ai hiu lo. Lo Hc c tm hn ngay thng, trong sch v au n. Lo ni chuyn v con ch nhiu ln m cha dm bn. Lo thng con Vng nhng lm b ght n. Lo ci nh mu (bun m c vui v), i mt ng ng nc. Lo phi gi b gian xo xin Binh T t b ch (ni di i by ch) nhng dng thuc t st. Lo cht d di nhng dn lng chng ai bit s tht ngoi tr ng gio. vy Binh T v dn lng cn hiu lm lo. Cng vi ci nhn con ngi nh th, nh vn miu t Ch Pho. Y thc l mt con ngi bnh thng v ng thng di ci v con qu d ca lng V i. Tm li: Quan nim ngh thut v con ngi l nguyn tc cm nhn thm m khi xy dng nhn vt. Quan nim chi phi nh vn khi miu t nhn vt v cc b phn khc ca tc phm (k c li dn truyn.v.v..). y l kiu thi php c bn nht ca vn hc ngh thut.

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

12

CHNG II .

THI PHP KHNG GIAN NGH THUT

I. Khi nim Khng gian ngh thut thuc phm tr hnh thc ngh thut, l phng thc tn ti, trin khai th gii ngh thut. Khng gian ngh thut l trng nhn c m ra t mt im nhn, cch nhn. Mi tc phm c mt khng gian do tc gi la chn v miu t Ai em ta ti chn ny Bn kia l ni, bn ny l sng (ca dao) Gi la can gc xp i tn trong ng hp (V Hong Chng) T y trong ti bng nng h Mt tri chn l chi qua tim (T Hu) T lc yu nhau hoa n mi Trong vn thm ngt ca hn ti. (Xun Diu) Trong mi cu th trn c mt khng gian ring, vn d l gian vt cht. Nhng trong vn hc ngh thut, khng gian thuc th gii tinh thn, n tr thnh ngn ng v biu tng ngh thut. L mt hin tng ngh thut, khng gian ngh thut mang tnh c l giu ngha cm xc. Trong ngn ng dn tc, khng gian c m ho thnh ngha i sng, chng hn cao c, thp hn, nng cn, su sc, thin v, chnh trc, ngay thng, quanh co, i lng, hp hi. Ngi ta mn nim v khng gian miu t con ngi. l khng gian ngh thut chung ca mi ngi. Mi nh vn nh th li chn hoc sng to cho mnh mt khng gian ring. Khng gian c ba chiu, nhng c th thm mt chiu na l thi gian, chng hn: hi y, do y Vy thi gian l chiu th 4 ca khng gian. II KHNG GIAN NGH THUT TRONG MT S TC PHM 1. KGNT trong Tm Cm Ni chung khng gian c tch c mt c tnh chung l: khng c vt cn i vi hnh ng v vn ng ca con ngi. Tm, Cm, Bt, chim s, c bng, khung ci, cy th u c chung ting ni v hiu nhau c ht. Khng miu t khng gian l hi, cung vua ch c mt khng gian lng qu lm nn chung cho mi khng gian, v khng gian m nht ny tm gy n tng cho ngi c. Ngi ta ch thut li hnh ng tun t din ra. 2. KGNT trong Chinh ph ngm Khng gian bit li chim phn ln khung cnh th: Mi cnh tng vt cht vt th, mu sc, m thanhnh b xo nho: Ngi u cu nc trong nh lc ng bn cu c mc cn non l chn no ? C v mt ni v nh, m h ! Ton b khc ngm di ca ngi chinh ph c nhiu cnh m h, m mt nh th. l nhng phong cnh nng tru tm trng bun b tht vng ca ngi v vng chng. Ch bit nh ngi, cn cnh vt chng c ngha g vi nhn vt tr tnh. Khng gian y tr thnh mt ngn ng c bit ni gim ci tm trng nhn vt. Nh th giao cho khng gian nhim v ngh thut y. 3. KGNT trong Truyn Kiu C kh nhiu khng gian trong truyn :

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

13

- Khng gian c n sut 15 nm - Khng gian giang h mnh mng v nh - Nhng cnh vt th v tnh vi Kiu - Nhng m trng vy ba nng Kiu - Nhng khng gian o gic - Nhng con ng vn khuya, li mn, dm ct, v cu, bnh xetheo st cuc i Kiu - Nhng khng gian t hm cuc i nng .v.v.. ... (BI TP: sinh vin hy tm nhng cu th miu t cc khng gian k trn trong Truyn Kiu) Nhn chung cuc i Kiu gp bao tr ngi v khng gian (ngoi nguyn nhn chnh l v nhng k c trong x hi). l s tht nhng cng l KGNT m nh th chn xy dng nhn vt. c sc ni bt ca ngh thut Truyn Kiu chnh l ngh thut t khng gian, cng vi nhiu bin php ngh thut khc (Khi a Trun Kiu ln sn khu, ngi ta bt lc v khng th to c nhng khng gian nh Nguyn Du t bng li th. Ngha l ci khng gian ngh thut ca Nguyn Du rt ring bit kh m chuyn th c) 4. Khng gian ngh thut trong hai bi th ch Hn ca Nguyn Tri

Tri u xun u xun tho lc nh yn Xun v thim lai thy phch thin D knh hoang lng hnh khch thiu C chu trn nht cc sa min
Bn xun u tri
C xun u bn bic nh my Thm li ma xun tri nc y ng ni vng teo hnh khch t thuyn ci gc bi ng thu ngy u bn, c xun xanh lc nh khi li thm ma xun nc v ngang tri ng ngoi ni vng teo t ngi i thuyn n ci sut ngy gc u ln bi ng

c Trai thi tp (o Duy Anh dch)

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

14

M xun tc s

Cm tc cui xun

Nhn trung tn nht b th trai Mn ngoi ton v tc khch lai v thanh trung xun hng lo nht nh s v luyn hoa khai

o
Thong th trn ngy ng ca phng sch Ngoi ca khng h c khch tc n Trong ting quyn ku nghe xun v gi c sn hoa xoan n di ma phn. dch th Trn ngy thong th khp phng vn khch tc bn ngoi chng bn chn Khc khoi quyn ku xun mun Hoa xoan ma nh n y sn

Mi bi th c hai khng gian tng phn. Mt khng gian sinh hot ca con ngi: khng hot ng, tnh lng (hai cu u bi Cui xun tc s v hai cu cui bi Bn xun u tri). Mt khng gian thin nhin v tr ti p, ni ln trn y sc sng (nhng cu cn li). Nh th sng trong khung cnh tnh lng, ng lng nghe, ho mnh vo trong cnh vt, cho tm hn ho iu vi thin nhin, hu gt b mi u phin bn bu ca cuc sng x hi, ri ly thm sc mnh ca thin nhin ch ngy tr li ph vua gip nc. 5. Khng gian trong bi Thu iu ca Nguyn Khuyn Ao thu lnh lo nc trong veo Mt chic thuyn cu b to teo Sng nc theo ln hi gn t L vng trc gi s a vo Tng my l lng tri xanh ngt Ng trc quanh co khch vng teo Ta gi m cn lu chng c C u p ng di chn bo ng gi cu c khng ch ti c, ng ch nhn ngm, lng nghe v cm nhn ma thu vi tm trng siu thot. Ngi ta bo ng i cu ma thu ch khng cu c . n hai cu cht ng mi chong tnh tr li vi thc ti. 6. Khng gian trong Ngm trng (Vng nguyt - H Ch Minh) Ngc trung v tu dic v hoa i th lng tiu nhc ni h ? Nhn hng song tin khn minh nguyt Nguyt tng song khch khn thi gia Trong t khng ru cng khng hoa Cnh p m nay kh hng h Ngi ngm trng soi ngoi ca s Trng nhm khe ca ngm nh th

Hai cu u l mt khng gian ni tm. Hai cu sau l khng gian thc ti c nhn nh mt bc tranh. Nh th t ngm mnh v ngm trng hn ch qua khe ca. Ci bc tng nh t chng th cn tr, ch bun cn thiu ru v hoa. Nhng thi c nh trng lm bn, an i ln nhau.

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

15

CHNG III.

THI PHP THI GIAN NGH THUT

I KHI NIM Cng vi khng gian ngh thut, thi gian ngh thut l phm tr ca hnh thc ngh thut. Th gii tn ti v xc nh trong khng gian v thi gian. Thi gian ngh thut v khng gian ngh thut khng tch ri nhau nhng trong mt tc phm nh vn c th ch s dng c hai hoc ch mt trong hai. Thi gian khch quan vt cht c cc tnh cht sau: - C di, c hng vn ng, c nhp iu - C 3 thi: qu kh, hin ti, tng lai v vn ng mt chiu Thi gian c ti to li trong tc phm (nn gi l thi gian ngh thut) lun lun mang quan nim, cm xc v ngha nhn sinh c tnh ch quan. Vy: thi gian ngh thut l mt hnh tng c sng to trong tc phm ngh thut. Thi gian ngh thut c th t do o ngc, rong rui ngc xui, co gin, ng hin (chng cht hai thi gian khc nhau).v.v.. II THI GIAN NGH THUT THAY I THEO DNG LCH S 1. Thi gian ngh thut trong thn thoi Thi gian ho ln vi khng gian thnh mt yu t khng - thi m nht, tnh ti, khng u, khng cui, khng trt t, chng hn ngy xa ngy xa vng ni non trng ip phng Nam (truyn Lc Long Qun v u C). T duy c s ca ngi xa cha th nhn thc c thi gian, cha xc nh o m c thi gian. 2. Thi gian trong s thi, truyn thuyt l thi gian qu kh tuyt i khp kn. S thi tn ti trong mt qu kh tch ri hn vi hin ti chng c mi lin h no. Thi gian y mang tnh khng gian tri i khng cn du vt. Hi y con ngi vn phi ch i nhng l ch i vt qua vt cn khng gian ch khng mng thi gian. Chng hn Odyssee phi tri qua 20 nm phiu bt nhng ci ng tr chnh l i dng a Trung Hi nhiu bn b mnh mng xa l (10 nm nh thnh Troie v 10 nm tr v - s thi Hi Lp) 3. Thi gian c tch Thi gian o bng s kin, cha c thi gian tm l mong ch, khc khoi. Nhn vt khng bit hi tng (khng c nim v qu kh v hin ti), khng bit c m (khng c nim v tng lai). Nhn vt khng bit hi tng v khng bit c m, nh vy ngha l cng khng xc nh c hin ti, khng gn vi lch s ang tri chy. 4. Thi gian trong vn hc trung c Thi gian tun hon c tnh chu k theo vn ng ca tun trng, sao, mt tri, thi tit, ma v trng trt hay sn bt: Sen tn cc li n hoa Su di ngy ngn ng sang xun. Du sao, thi gian tun hon cng l mt bc tin b so vi thi gian c tch. 5. Thi gian trong vn hc cn hin i thc thi gian ngy cng phong ph hn, a dng hn nh: thi gian tm l, thi gian sinh hot, thi gian, lch s

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

16

Nu cc truyn tnh trung c nh Truyn Kiu, truyn anh hng Tam quc din ngha cha c thi gian sinh hot nh chiu hm y, m hm y, khuya gia tra. Th n Hng Lu Mng, tiu thuyt gip ranh hin ti, Nhng ngi khn kh, Ming da la, Sng mn trn y nhng thi gian sinh hot. y l cng hin quan trong, bc tin di ca tiu thuyt th k XIX ni sang XX hin i. Thi gian lch s c bc l r nht trong nn vn hc hin thc X Hi Ch Ngha, c bit l thc v thi gian tng lai. Thi gian gn lin vi nhng cuc cch mng v bin thin ca lch s loi ngi ngy nay. III - MT S KIU THI GIAN NGH THUT 1. Thi gian c hai lp - Thi gian trn thut (thi gian tc gi pht ngn, y l trng tm) - Thi gian c trn thut (v d 15 nm Kiu lu lc) Gia hai lp thi gian ny c mt khong cch, c th rt ln (truyn c tch: ngy xa ngy xa) nhng c khi bng 0/khng (truyn Lo Hc hai lp thi gian ny trng nhau: ng gio va k chuyn, cuc i lo Hc din ra cng lc). Thi gian trn thut bao gm nhiu loi: - Thi gian nhn vt rt quan trng, n lm cho cng chng nhn ra s tn ti ca nhn vt. Chng hn, trong tiu thuyt V b, nhn vt Khc cht ngay t u. Anh tiu biu cho lp chin s hi sinh trc khi cch mng thnh cng. Nhn vt ny c tnh tng hp, i biu cho mt giai on cch mng. - Thi gian ni tm nhn vt hay thi gian tm l. - Thi gian s kin l thi gian nng ng, bin ho nht trong tc phm. N i lp vi thi gian miu t. Thi gian s kin c tnh gp khc, t bin, dn dp hoc gi ln nhau, hoc gin ra. - Thi gian miu t: tnh ti. Nu miu t nhiu th nhp iu dng s kin tri chm v ngc li. - Thi gian i thoi gi l thi gian kch. - Thi gian lch s c coi trng c bit trong vn hc hin thc X Hi Ch Ngha. N dng miu t tng quan gia con ngi v lch s, gia c v mi. Nhn vt hnh ng theo dng lch s v theo s pht trin xa cch mng. 2. Thi gian 3 on 1. Qu kh C nhiu cch th hin qu kh. Chng hn qu kh c ng trong nhn vt c gi Mt (Rng x nu ca Nguyn Ngc). Phng tin hi tng c dng ph bin nht vi nhiu hnh thc khc nhau. y l mt bc tin ca vn hc cn hin i (t th k XIX). 2. Tng lai Bo hiu mt vin cnh, phng hng pht trin ca cuc sng nhn vt. Phng tin c th l gic m, d cm. Hnh tng tr th cng c dng: chng hn truyn S phn con ngi ca Sholokhov, cu b Vania thc ra ang dn ngi lnh Sokolov i ti (Vn 12 tp II). Ngi ph n c thai cng bo hiu mt tng lai (Tit Bo Thoa trong Hng Lu Mng ci thai bo hiu dng h Gi cn hi vng phc hi v phc hng, nh vn Cao Ngc khng n cho nhng ngi qu tc thn yu ca ng phi tuyt t. Kiu khng sinh n na m nhng cho Thu Vn, nng khng ngh ti tng lai na. Th N ci nhn bng, rng mnh ngh ti ci thai cnh bo ni s hi mt thng qu d con ca lng V i!). Cn trong truyn ngn Thuc ca L Tn, hai gia nh h H v h Hoa u mt a con duy nht, bo hiu gia nh h mt tng lai.
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

17

3. Hin ti Vn hc hin i c nhiu cch th hin nht vi th hin ti. Trong , cm nhn v s tn ti thng xuyn vnh vin ca nhng gi tr cao qu bt chp thi gian l tnh l tng cch mng, l nhng gi tr truyn thng ca vn ho dn tc bn mi th k cng ra trn. Thi gian ngh thut trong bi Cnh rng Vit Bc l mt thi gian hin ti nhng hon ton vnh vin (ng yn, lc y ang thi gian khng chin). Ngi i tm hnh ca nc, nh th Ch Lan Vin ng thi im 1960 m y li thi gian hin ti v qu kh u th k 20 di theo bc chn ca lnh t; i chiu hai qu kh ca Bc H v nh th v i chiu vi hin ti. Thc hnh 1. Lc Long Qun, thn Kim Quy, Thnh Ging Thi gian thn thoi ch c khi u, sau t on, khng gn lin vi thi gian lch s v cng khng c di. 2.Truyn Tm Cm Thi gian c tch cng khng gn lch s. N khng c qu kh v tng lai. N l th qu kh hon thnh gn trong qu kh. Thi gian c o bng chui s kin, s c m thi. 3. T Thc gp tin Chuyn cui th k 14 u 15. Thi gian ct truyn l 1 nm, nhng trong 3 ngy ci tin vi Ging Hng, T Thc cm thy di bng nm. Chng nh qu nn n xin v. Ri chng b i u mt tch. Xut hin thi gian quan nim quan nim v ci tin vnh hng v ci trn ngn ngi. 4.Chinh ph ngm Thi gian ca ni nh mong trin min dng dc hng v tng lai. Cm xc thi gian m c, gay gt, cn co trong tm hn chinh ph. Sut tc phm l mt thi gian tm trng tng hnh. Khng gian tuy c n hin trong tc phm nhng b chuyn ho thnh nim thi gian ri. Thi gian y ko di khng dt, ng nht vi ni au kh khn ngui, khng li thot ca ngi chinh ph. 5. Th non nc Mt thi gian tun hon theo truyn thng trung c: Nc i cha li non cn ng trng Non cao nhng ngng cng trng Nc i ra b li ma v ngun Thi gian mang li mt nim tin, nim an i tm hn (n i ri n li tr v, khng mt u). 6. Thi gian hi tng trong Nh rng Ni nh tic khn ngui mt thi oanh lit v nhng gi tr p c nay cn u! Thi gian phn ng vi nhng cnh t tng gi tp tm thng ca thi gian hin ti. Hi tng i chiu vi thi hin ti l mt thi php hin i. Th L mi ch nh thc qu kh ch cha nhp n vo hin ti: No u nhng m vng bn b sui Ta say mi ng ung nh trng tan u nhng bnh minh cy xanh nng gi u nhng chiu lnh lng mu trong rng (ba tic) Ni au n y l thi gian qu kh mt i khng tr li.
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

18

7. Vi vng ca Xun Diu Thi gian l s tiu hao, lm mn mi tiu tan hng sc tui tr, n ri rng tn phai. Gi tr cuc sng khng ti lp li. Nh th khao kht sng, tch cc, mnh lit hn, chy ua vi thi gian. 8. xun ca T Hu Thi gian ngha l i mi, gii phng, ti tr yu i. Hnh nh xun trn ngp th ng nh mt sc mnh mi: Xun bc nh trn nhnh non l mi Bn i i vui cht vi tri hng Ht lnh ri, gi bc vi ma ging y nng ti vi chim ca lanh lnh Cng v sau th ng cng lc quan, hng khi. Thi gian trong th T Hu ch c mt tng quan: hm nay v ngy mai ang n. 9. Thi gian trong Ch Pho Nhn chung, thi gian ngh thut trong truyn ngn v tiu thuyt phong ph a dng hn hn th. S phn Ch Pho th hin trong mt thi gian tun hon Nm Th lp li Binh Chc, Ch Pho lp li Nm Th. Khi Ch Pho cht, Th N ci nhn nhanh xung bng v lo s Ch Pho lun hi trong ci lng V i nh hp ny. Thi gian ngh thut ca thin truyn Ch Pho l thi gian hu dit nhn tnh. Theo thi gian y, k c cng gian xo, ngi lng thin bin thnh qu d. Ch Pho chng bit g cm gic thi gian, khng bit tui mnh. Cho n khi gp Th N, cuc i hn phc sinh, hn nh ra tui mnh, nhng khng cn kp na

CHNG IV .

THI PHP CHI TIT NGH THUT

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

19

I Khi nim Mi hnh tng ngh thut c thu dt nn bng nhiu chi tit ln nh khc nhau. Nhng i tng miu t nh nhn vt, cnh vt, mi trng to nn bng hnh dng, ng nt, m thanh, thuc tnh chn lc m tc gi cho l cn thit nht, quan trng nht, loi b nhng ci rm ra khng cn thit. Chi tit l nhng b phn nh, t n ng ring th khng c ngha, nhng khi kt li n biu hin mt ngha ca tc phm. Chi tit chnh l im nhn, th hin quan nim ngh thut v tm hn tc gi i vi i tng (so snh: my quay phim chiu r cnh no trn mn nh th cng l im nhn ca nh quay phim - im nhn ca tc gi phim). Quan st nhiu chi tit cng loi hoc lp i lp li, ta thy n c mt lp ngha no bi tc gi quan tm v rung cm vi n. II Tm hiu chi tit ngh thut trong mt s tc phm 1. Chi tit trong hai bi th Nguyn Tri

M xun tc s

o (

Nhn trung tn nht b th trai Mn ngoi ton v tc khch lai v thanh trung xun hng lo nht nh s v luyn hoa khai

cm tc) trc vic cui xun

Thong th trn ngy ng ca phng sch Ngoi ca khng h c khch tc n Trong ting quyn ku nghe xun v gi c sn hoa xoan n di ma phn.

dch th Trn ngy thong th khp phng vn khch tc bn ngoi chng bn chn Khc khoi quyn ku xun mun Hoa xoan ma nh n y sn

Tri u xun

Bn xun u tri

u xun tho lc nh yn Xun v thim lai thy phch thin D knh hoang lng hnh khch thiu C chu trn nht cc sa min

O
C xun u bn bic nh my Thm li ma xun tri nc y ng ni vng teo hnh khch t thuyn ci gc bi ng thu ngy u bn, c xun xanh nh khi li thm ma xun nc v ngang tri ng ngoi ni vng teo t ngi i thuyn n ci sut ngy gc u ln bi m ng

c Trai thi tp (o Duy Anh dch)

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

20

Khung cnh to nn bi: c xanh, bn xun, ma xun, nc ln tri, ng ng qunh qu khch, con gi bi, phng vn, ting cuc, hoa xoan Tt c cnh y c tnh cht vnh vin - du hiu ca cuc sng vnh hng, ti tr, y sc sng. Cng nh bi Nghe ma ca Nguyn Tri, ting ma nghe nh bt tn d khi t ni, khi theo chung vo gic m. Ma ch l tn hiu ca mt v tr ang vn hnh khng ngng ngh Nhn chung cc nh th c in a c tm minh vo nhp sng m m, t nhin ca thin nhin v tr. Chi tit trong th c tr thnh/ ng ho vi ngn ng th. Nh th ni bng chi tit (chng hn: li xa xe nga hn thu tho). Ni cch khc, ngn ng th ca c in l ngn ng thin nhin. i khi c ngoi l, v d mt s bi th ca Ph v Nguyn Du. Hy c Nhng iu trng thy ca Nguyn Du v Thch ho li ca Ph . 2. Chi tit i thng sinh hot trong hai bi th ca Ph v Nguyn Du Cnh ngho kh i cm ca mt ngi m v ba con cng vi cnh quan li no say ph phn phung ph mt ba tic ln (S kin hnh), Nguyn Du vit mt k s t co, on trch. Cn Ph vit Thch ho li t cnh nha li ang m i bt lnh v phu mt gia nh c hai ng b gi, con du qun o t ti ang cho con b. B gi van ni, ng gi nhy tng trn. Nh c ba con trai i lnh, hai a cht trn. Tt c cc chi tit ca hai bi th u l hin thc trn tri him c trong th c in. Nhng n vn tun theo thi php c, ngha l n phim ch, tng trng, l tn hiu bo mt hin trng x hi phong kin mc nt... Chng ta nhn thy rng hai nh th c in kit xut t nn mng cho ch ngha hin thc sau ny. 3. Hai loi chi tit trong Nh rng Mt lp cnh hi tng ngy xa thi oanh lit ca con h. Mt lp chi tit gi to, t hm ca vn th. Hai lp chi tit tng phn nhau gay gt ni ln cm xc mnh lit ca nh th. 4. Chi tit trong on thuyn nh c Nhng cnh bin m trng, cnh nh c t chiu ti n sng hm sau. Nhng bi th khng nhm thut chuyn lao ng nh c. Bi th thc l ca khc ca tm hn ng dn trn bin c thi ho bnh. l bi ca lao ng biu hin trng thi tm hn ng dn say m phng khong, ho hng t ch. Nhng chi tit y v ra nhiu lp ngha: thin nhin ti p ca t quc, lao ng hng say - trng thi tm hn thoi mi, trong ch o l tm hn. Cu ht cng bum cng gi khi gi lm cng bum, cu ht cng lm cng bum hn na! 5. Chi tit mu sc trong tc phm vn hc Nhng hnh nh mu sc cng ng ch nh mt hin tng thi php ch khng phi ngu nhin. Khoa thng k hc cho bit mi nh vn c mt bng sc mu ring. Mt cng trnh nghin cu Nga cho bit bng mu sau y: - Ba mu c bn: - vng vng kim c dng nhiu hn c trong vn hc Nga truyn thng th k 19. Trong mu c dng nhiu nht, k ti vng kim. Bng mu Pushkin cao nht l vng kim sang trng qu phi, Dostoievski v Tolstoi dng nhiu, k n vng thng thng. Kho st Truyn Kiu, thy bng mu ca Nguyn Du : + Vng kim 30,25 % + Hng o thm 30,25%

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

21

+ Xanh 10,80% + Bc 7,60% + Vng 6.60% Bng mu ca Nguyn Du di do mu sc ti thm, sang trng qu tc (vng kim), kho mnh, hnh phc, tnh bn (mu hng) cng l tnh yu nng nn quyn luyn tin cy. Trong Cung on ngm khc ca Nguyn Gia Thiu, t l hng v o thm cao nht : ngi cung n d bt hnh vn c m lu son gc ta, tin vo hnh phc c tht i v tnh yu vn trn tr ti sng. Chinh ph ngm mu xanh chim s lng cao nht (37,40%) l mu ng qu, ni non quan i, mu xa xi bin bit nh mong. D mn phiu lu l cnh ng qu hin ln trong bc tranh giu mu sc y sc sng 6. Chi tit m thanh trong vn hc m thanh cng l tn hiu ca th gii. Tuy n xut hin t hn mu sc (ch c mt s th pht ra c m thanh, cn mu sc th hu nh th g cng c), nhng li c sc vang ng biu cm, gi mnh hn. C nhiu kiu m thanh khc nhau nhng c l ting n to ra hnh tng m thanh giu sc biu t nht (khng k ting ngi). l nhng giai iu c ngh thut ho mt bc ri. Bi th T b hnh ni ting ca Bch C D v nhng on th Kiu t ting n, ngi c bit rng: ting n l nhng chi tit biu l tm s ngi k n v Thu Kiu. Ting n ca k n bn Tm Dng din t mi th, t trn ma n cnh chin trn, t ting chim vui bn n cuc i d dang v bin c: Dy to nhng ma ro N non dy nh khc no chuyn ring Trong hoa oanh ru rt nhau Nc tun rc rch chy mau xung ghnh Nc sui lnh, dy mnh ngng dt Bnh bc v tun y dng nc Nga st giong x xt ting ao Cung n trn khc thanh tao Ting bung x la, la vo bn dy. Cn ting n Kiu cng l lm: Trong nh ting hc bay qua c nh nc sui mi sa na vi. Phi chng ting n bc mnh bo trc thn phn long ong chm ni, khi thanh cao nh chim hc (i tu) khi nhc nh chn lu xanh (c nh nc sui). Xun Diu c cm gic mu sc rt mnh m: Ny lng nghe em khc nhc thm Ny lng nghe em khc nhc hng (hng) Dn vo th gii ca du dng Hy nghe ln ln gh bn tai Ging sui li chim ting khc ci Hy ung th tan trong khc nhc Ngt ngo ku gi thu xa khi. Nhng nh vn ln nh M.Gorki, Tolstoi, Nguyn Tun c nhng trang miu t ting n nh ting ngi, ting tm hn nhn vt. Tt nhin trong y c c xc cm ngi nghe ph ho cng. Cng v thi hin i, ting n cng miu t phong ph tm hn ngi.

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

22

7. Chi tit vt vt cng l chi tit ngh thut quan trng. Nh v kh c miu t nhiu trong s thi Hy Lp, c bit chic khin ca hip s. Truyn Hng Lu Mng c c mt th gii vt m nh vn tn nhiu cng phu miu t chng phi ngu nhin hay ty hng. Trc ht l cch n mc trang im ca cc cng t, tiu th, a hon c bit vin ngc Thng ling bo ngcca Gi Bo Ngc v chic lc kho c (dy chuyn) ca Bo Thoa bng vng, hai th hp thnh Kim ngc lng duyn khin Bo Thoa hi vng, cn Lm i Ngc mc cm thn phn mc (lm/cy) sao snh c vi ngc m nh nng tm can. Bo Ngc rt coi thng vin ngc, khi gin cn dt ra nm i (vt ngc, p ngc) thi ca cu mang y ngha. Khi mt ngc, cu chuyn i vo kt thc bi thng, tuyt vng. Cn c mt lp vt khn o, ti thm, vng eo, n lng ca tiu th, a hon rt ng ch . Th gii vt phong ph trong Hng Lu Mng ng vai tr ng k gp phn v chn dung nhn vt, phong tc tp qun, tn ngng, khiu thm m, tnh cch nhn vt tm li th hin c mt th gii tinh thn. Vit Nam, nh vn Nguyn Tun ni ting v ngh thut miu t vt. ng dng vt t ngi, lai lch nhn vt, thm ch c lch s. Miu t vt nhng khc ho c th gii tinh thn (chic gng en bng, nng trch, y rp, tm la trng v nt ch ca Hun Cao), ci bnh pha tr, cy n trong tp truyn Vang bng mt thi, Cha n, Chic l ng mt cua).

CHNG V . I KHI NIM

THI PHP CT TRUYN

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

23

Ct truyn l yu t c bn ca tc phm t s. Theo nh ngha truyn thng, ct truyn l tt c cc hnh ng, bin c pht trin trong truyn c k li. Khi thut mt cu chuyn, ta c th k cc bin c y theo mt trt t logic no khin ngi nghe hiu c. Thnh phn ca ct truyn c th l: - Phn m u (trnh by trng thi/ quan h chun b vo truyn) - Phn tht nt (khai oan) miu t gp g, mu thun ny sinh - Phn pht trin k nhng bc thng trm ca nhn vt v nhng quan h theo nguyn tc nhn qu, lin tc - Phn cao tro, nh im bc ngot xung t, chm dt. C khi tc gi thm phn v thanh gii thiu mt vin cnh v sau (phn ny khng ni tip vi ct truyn m cch xa v sau). Xt theo mt quan nim mi: Truyn khng nht thit phi k theo s t vn hnh ca hnh ng s kin, bin c. C th vn hnh kiu khc tu thuc vo quan nim ca tc gi v th gii v con ngi. Truyn no cng t nht c mt bin c xy ra. Nhng chng phi h c bin c l c truyn. Ch thnh truyn khi c mt ngha no . Nh vn chn mt bin c c v khc thng, l lng (lch chun, siu vit) d bo mt i thay, mt iu ng lo ngh. V d: Nh vn trc khi vit truyn ngn Luyxenn, ng quan st thy hng trm nh giu t tp say sa nghe mt ngh s ht rong sut c ting ng h trc ca khch sn ng ti Thy s. Ht xong, ngh s nga m trc mt h nhn tin th ai cng quay i, chng ngh s ti nghip chng nhn c mt xu. Nu h o o mc tin b vo m chng th ch l hnh ng bnh thng, cha phi l bin c. Nh vn Liev Tolstoi nhn thy cnh y, ngh rng l s suy i v o l, ng gi l bin c x hi (nh vit s, nh chnh tr khng quan tm ti ci chuyn cn con y). Nhim v ca thi php ct truyn khng phi l i trnh by cc thnh phn ca ct truyn m phi l ngha ca li xy dng ct truyn y, hoc quan nim ca tc gi chi phi ct truyn . II THI PHP CT TRUYN CA MT S TC PHM 1. Trng ca am San (s thi dn tc ) am San l ngi t trng anh hng, say m l tng ca dn tc. Cuc hn nhn theo tc ni dy l nghi thc trao trch nhim, anh nhn hai trch nhim: ngi chng v t trng ca b tc. Hnh ng ch yu ca anh l ng u cng ng quan trng hn vic lm chng. H`Nh l nhn vt chc nng ch bit li s yn n v danh d ca t trng hn l vai tr lm v. Ct truyn l 21 s kin xy ra lin tc. Chia ra ba giai on: - Bo v H`Nh l s mnh bo v cng ng ca am San (cng nh ci c chng v tnh yu - ch l bn phn) - Anh lp nhiu chin cng cng v nhim v cng ng - Khao kht ci N Thn Mt Tri lm v l cng l v l tng cng ng. Ci cht thm khc ca am San. L cng ngi cht. M hi n mng kinh nh. Nhn vt s thi am San cng c c tnh, am m v nng ny bt chp nguy him. Vn l c tnh ca cng ng. 2. Nhm truyn Tm Cm - Thch Sanh - S Da Ct truyn xp theo xung t thin c xen k v lut nhn qu. Ci c gm: tham lam, k, ch k, vu oan, tranh cng, la di,lt lng Ci thin gm: thng ngi, v tham dng cm, gi li ha, chung thu, chu ng cc kh c bit nim tin ca ci thin trong c tch l mt nim tin tuyt i kt hp vi yu t k diu dn ct truyn n kt thc c hu.

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

24

Tm Cm: Mu thun bt u t phn thng ci ym , Cm la ch ginh bng c (m tp c nhiu hn th c gii). Ci c c ln ti mi, t bc l mnh thoi mi, khc lit v ti hnh ng git ngi. Kt qu n phi n ti. - Thch Sanh: L Thng li dng Thch Sanh t vic nh n vic ln - lp hang tiu dit Thch Sanh ginh cng - S Da: Lo ph h tm cch lt lng mi dn n b trng pht buc phi g con gi cho S Da (khng cn cch no lt lng). c im chung ca thi php ct truyn c tch l m nt nhanh gn nh php mu nhim. Mu thun thng xy ra l mu thun giai cp, giu ngho, sang hn, thin c. 3. Ct truyn Ngi thiu ph Nam Xng Bin c chnh: ni oan tnh ca V Nng - Ngi v hin thu chung b chng nghi oan - T vn t lng chng hi hn th mun - Gii oan 4. Ct truyn Truyn Kiu Th so snh vi nguyn tc Kim Vn Kiu truyn ca Thanh Tm ti nhn. Truyn Kim Vn Kiu thuc loi ti t - giai nhn, anh hng giai nhn tm c trung bnh. Ct truyn c ba nhn vt gn nh bnh ng: Kim, Vn v Kiu, nhiu s kin, bin c chng cho hoc song song, bnh ng vi nhau (giang h, la lc, nh ghen, gii thot, bo n bo on, i tu, on t) Nguyn Du xp t ct truyn on trng tn thanh vi thc khc. Mt ct truyn gn nh, lc b rt nhiu chi tit, tnh tit (la lc, vu oan, nh ghen) m gia tng ct truyn tnh yu cng bc ng lc lc ca nhn vt chnh l Kiu. l ct truyn tnh ngi - mt c sc truyn Nguyn Du. Bt u t l Thanh minh, gp m m Tin, thng bn gi qu c chnh ngh n i mnh. Mi lo lng u su bt u. Sut 15 nm lu lc k c khi on t, Kiu vn lun lun cm nhn cuc i. ng sau cng thc m Kiu nhc nh trung hiu tit ngha l tri tim ngi con gi ti sc lun lun xao ng tnh i. Nng cm thy ni c n ca mt c nhn trc sng gi cuc i v kht khao vn ln mt cuc sng tt hn, va vi mnh hn. D th no nng vn c tm lng v tha nhn i vi ngi thn v nhng ngi bt hnh khc. S kin no l ht nhn ca ct truyn Kiu ? l s kin: Kiu nhn thy cuc i mnh khng tng ng, khng ph hp vi l tng v kh nng ca mnh. Ni day dt y theo sut i nng, lm nn tn bi kch Truyn Kiu ca Nguyn Du. (Lm l M gim Sinh ch khng lm . Lm sang trng chn khch ch khng lm tm thng. i tu - li b tu. Lm v Thc Sinh: mun chnh thc cng khai ch khng ln lt. Th cht ch khng lm v th quan. on t: lm bn Kim Trng ch khng lm v) Tm li, thc ca Kiu v s khng trng kht cuc i vi l tng c m to ra ct truyn Kiu ch khng phi cc s bin khch quan li ko x y nhn vt. Ting ni Thu Kiu l c sc ca tc phm, cng vi ting than th ca Chinh ph ngm, Cung on ngm khc, th H Xun Hng, li hoi c ca B Huyn Thanh Quan. Ngy nay c Truyn Kiu, cng chng cn say m chnh l say ci tnh t Thu Kiu hn l s hp dn ca nhng s kin. l thnh cng ca thi php Truyn Kiu. 5. Thi php ct truyn Thch Lam Xem xt ba tc phm: Gi lnh u ma, Hai a tr, Di bng hong lan. Theo quan nim ct truyn thng thng th ngi ta bo truyn ca Thch Lam khng c ct truyn, ch c c ch khng k li c. Khng thy c s kin, bin c khin ngi ch Nhng thc ra c bin c tm l. Thch Lam di theo bin c tm l m dng truyn. THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

25

BI TP 1. Miu t ct truyn ca ba tc phm k trn. Tm ra c im ca ct truyn. 2. Miu t ct truyn Lo Hc (hai ct truyn song song, ct truyn chnh l tm trng v mi lo tnh ca lo Hc, ct truyn ph l quan h ng gio v lo Hc).

CHNG VI .
I KHI NIM

THI PHP KT CU

Kt cu l ton b t chc ngh thut ca tc phm. Ci kh nht ca sng tc l: Kt cu. Tc phm l mt cng trnh kin trc, vy th vic kh nht phi l kt cu (ta thng ni: xy dng, cu t ). Ngay c t kt cu vn ca kin trc v hi ho. Nh vn xy dng mt cng trnh vn hc vi mc ch phn nh i sng v s cm nhn ca mnh trc n. Nh vn phi xy dng nhn vt, tnh cch, xc nh khng gian thi gian, chn la, sp xp chi tit Kt cu tc phm thc cht l tc gi m li cho ngi c i vo dng s kin, dng i. B tr im nhn cho cng chng sao cho d thy c chiu rng v chiu su ca cu chuyn nhm thy c ngha nhn sinh cn thit cho con ngi. Ni chung, ngh thut kt cu tc phm vn hc c my phng tin sau 1. H thng hnh tng nhn vt, s kin v cc chi tit - Sp xp tng quan nhn vt chnh ph, chnh din - phn din - La chn v sp xp chi tit, tnh tit, hon cnh, ni ngoi tht, vt sao cho ngha hnh tng ni ln. 2. H thng im nhn v t chc vn bn - T chc ci nhn v h thng im nhn, trc ht cho chnh mnh. im nhn ngha l: cu chuyn din ra di con mt ca ai (nh vn/ nhn vt tr trnh/ nhn vt chnh/ nhn vt ph hoc phi hp hai ngi k). Mi im nhn c ngha khc nhau mc d cng mt cu chuyn y thi - H thng im nhn t trong khng gian v thi gian (nhn t hin ti hay qu kh, nhn v qung ti gian no? Thm ch cn ng tng lai gi nh nhn v hin ti hoc qu kh. Nhn t xa hay gn, trn cao xung hay di ln - Nhn mt cch ch quan (t trng thi tm l) hay khch quan (ghi chp, trn thut kiu phng s). Ni cch n gin l vn bn bt u t u? C hai kiu m u: vn hc dn gian thng bt u cu chuyn theo trnh t t nhin, nhn qu. Vn hc hin i c th bt u t bt c im nhn no theo tc gi. Sau khi xc nh im nhn, tc xc nh ch th k chuyn th vn bn din ra theo ngi th thch hp (anh y, lo ta, hn ) vi ging iu thn mt hay nghim trang tu quan h ca ngi k vi nhn vt. Trong th tr tnh, im nhn t bn trong v cn nng theo nguyn tc m nhc na. Hnh thc kt cu vn hc rt a dng v cng ph thuc vo th loi (ring i vi th lut th cn phi theo kt cu nh sn v d th ng lut, lc bt, song tht lc bt. v.v S tch cc ch ng sng to ca nh vn lm phong ph nhiu kiu kt cu th v. II THI PHP KT CU CA MT S TC PHM VN HC 1. Truyn Tru Cau

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

26

Kt cu trng vi ct truyn: - Hai anh em h Cao sinh i - C gi h Lu yu c hai anh em nhng chn ngi anh lm chng. - Mt hm ngi v nhn lm ngi em l chng, em xu h, anh khng vui ri xa lnh em (c nghi ng). - Ngi em bun, b nh ra i, ho tng bn b sui. - Ngi anh hi hn ui tm em, ho cy cau mc bn tng - Ngi v i tm chng, tht vng ho thnh cy tru leo qun cy cau. - Vua Hng nghe chuyn, ly ba th y nhai chung thy mi thm v mu thm, t tc l n tru. (C bn khc k c gi ch yu ngi em, nhng khi ngi anh n hi ci, c tng lm l ngi em nn mi nhn li. Vic nhm ln v sau tr nn phc tp, v ngi anh c l khi nghi ng em). 2. Kt cu Truyn Kiu Xt qua ba on vn trn thut sau 3.1. Kiu gp g Kim Trng M u dng dng na na v k theo con mt (im nhn) ca ch em Kiu. Kiu nhn Kim Trng vi cm tnh r rt: Trng chng thy mt vn nhn Lng bung tay khu bc ln dm bng hu lng ti gi trng Sau chn theo mt vi thng con con Tuyt in sc nga cu gin C pha mu o nhum non da tri Sau Vng Quan k v Kim Trng: Nguyn ngi quanh qut u xa H Kim tn Trng vn nh trm anh Nn ph hu bc ti danh Vn chng nt t thng minh tnh tri Phong t ti mo tt vi Vo trong phong nh ra ngoi ho hoa. By gi n ci nhn ca Kim Trng: Chung quanh vn t nc nh Vi Vng Quan, trc vn l ng thn Vn nghe thm nc hng ln Mt nn ng tc kho xun hai Kiu. (Ba ting vn: chng Kim t lu mun sp n gn nay mi c dp) V by gi nh th ngm nhn nhn vt ca mnh: Ngi quc sc k thin ti Tnh trong nh mt ngoi cn e. Ri tr li im nhn cho Kiu: Chp chn cn tnh cn m Rn ngi chng tin dt v chn khn. Tc gi ginh li im nhn: Bng t nh gic cn bun Khch ln nga ngi cn gh theo. V cui cng, Kiu nhn xung quanh, ngn ng: Di cu nc chy trong veo Bn cu t liu bng chiu tht tha. (Theo bn gc ca Thanh Tm ti nhn, Vng Quan nghe ting nhc nga, bo hai ch tm lnh i. Kiu va lnh sau hoa, va lic trm Kim Trng. Kim Trng th c
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

27

tm cch ko di thi gian. Vng vin ngoi cho ngi i n ba ch em v tri x chiu. Kim Trng tic r ng ng theo), cn Nguyn th t Khch ln nga ngi cn gh theo. Kiu mnh dn hn, khng km nn cm xc ca mnh. 3.2 on M Gim Sinh mua Kiu ng ra phi gi l Thu Kiu bn mnh ph hp vi vai tr ch ng ca Kiu. Nguyn Du cng t cu chuyn mua bn di con mt Thu Kiu. 3.3 on Thc Sinh t bit Thu Kiu nn gi l Thu kiu tin bit Thc Sinh, v s vic din ra di mt Kiu, theo tm trng Kiu: Vng trng ai x lm i Na in gi chic, na soi dm trng. Ai l ai y ? ng Tri hay l s phn, hay l chnh mnh (Kiu) chnh nng thc gic chng i v gp Hon Th, nay ngh li m hi hn t trch mnh ?! (Cn Thanh Tm ti nhn k ra tt c. ng k rng Kiu khng ra tin Thc c v khch ca Thc ra tin Thc ng qu nn Kiu phi dng li sau bc bnh phong. Thc cho, nng khng p ch nc mt lng trng...) Kiu nht nht v th ng qu. 3. Qua o Ngang Bi th tr tnh c kt cu theo s vn ng ca cm xc dn n s bng tnh ca thc, nhn thc. Th tr tnh c in thng a bt u t s cm nhn mt hin tng thc: mt phong cnh, mt tnh hung ri suy t, sinh ra tnh cm, ngh thi mi. C cy chen , l chen hoa V ra mt cnh nghch mt: hoang s, tiu iu. C cy rm rp chen ln (ng mn), y l do t ngi qua li . L chen ln hoa, thiu v p (hoa b ln lt). Th lin h cnh: Li xa xe nga hn thu tho. Cnh hoang s cn c ni tip ra xa: Lom khom di ni tiu vi ch/ lc c bn sng ch my nh. V vang kh len mt m thanh m h: nh nc au lng con quc quc/ thng nh mi ming ci gia gia. Kt thc, nh th cm thy c n trong ni nh nhung mt thi qua khng tr li: Dng chn ng li tri non nc Mt mnh tnh ring ta vi ta. Kt cu chung ca bi gm hai na: 4 cu u l cnh thc, 4 cu sau l cnh tm trng - cnh o. C th doi y l mt m hnh kt cu rt ph bin ca th lut ng. 4. Kt cu Tam quc din ngha: hp- phn hp, vng vo tam quc 5. Tiu thuyt Ni bun chin tranh (Thn phn ca tnh yu) ca Bo Ninh Nhn vt : Kin, hc sinh cui cp 3 nhp ng nm 1965 Cha ha s tin chin lng mn, m cn b ng , m b chng. Cha dng l mt nh th lng mn bt danh thn su. Phng c hng xm, bn hc cng lp. M l nhc s. Phng thch hi ha, chi n piano. Kin hc xong bui cui cng ph thng, giy gi nhp ng thng Nm (1965). C Lan con b ch nh ni ng qun min trung du (thn i M, Thi Nguyn Yn th) yu mt bn trong n v Kin. Sinh con, khng nui c. M mt. Yu Kin khi anh v thm, hn anh tr li. .. C n v ch cn Kin sng st. Hin thng binh ct hai chn qu Nam nh, cng chuyn tu v Bc.

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

28

[ Kin n H Ni lc 4 gi chiu, hn 6.30 tp kt ln tu, 7.00 tu chy. L tu...] Qu kh 1 . H Ni tui th, cp 3, mi tnh u vi Phng 1964-1965 . 3 thng ..v 3 ngy cui c Phng cng i n Ga Thanh Ha... Qu kh 2 . 1966 Chin trng Ty Nguyn 10 nm ............................ .1975.. Hin ti 1 & Hin ti 2 : 1976 i tm hi ct ng i Ty Nguyn, xong tr v H Ni ............... 1986... (gp li Phng , Kin lm bo vit vn, hi tng. Sch dy 343 trang chia ra 3 on thng = 3 on thi gian trn thut . M u chuyn l nm 1976 sau t nc thng nht i v qu kh, i ngc v qu kh 1, tr li hin ti 2 . Ba giai on u song song i ti cht . Kt thc tiu thuyt vi 3 ci kt cng lc. Giai on no thu ht ht tm hn ca nhn vt Kin ??? Kt cu ngh thut = thi gian ngh thut . ngha ca kt cu ?

Bi tp
1. Kt cu Thy h truyn 2. Kt cu Liu trai ch d 3. Kt cu ng Chu lit quc 3. Kt cu Hng lu mng

CHNG VII . I KHI NIM

THI PHP LI VN NGH THUT

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

29

Li vn ngh thut c g khc vi li ni bnh thng (phi ngh thut) ? - Li vn ngh thut c tnh hnh tng, mi li u l li sng to ca nh vn nhm thc hin mun ca mnh. - Li ngh thut c tnh t chc cao, c la chn theo thch, thi quen v kh nng ca nh vn, t m thanh, t ng, nhp iu, on v c bi. - Phng tin ngn t vit vn: Phng tin c sn (m, vn, n d v cc bin php tu t quen thuc ca dn tc). Tc gi s dng khi cn thit, ngu hng ri rc trong tc phm. Nhng trong cc phng tin y, cu l phng tin ch yu. 1. Cc phng din ca li vn T ng : t thun Vit, Hn Vit, li sang trng, li qu ma Ng m, thanh, vn. Tc dng t Cu, c php (o, song i, nghi vn, khng nh) Tu t (m t php): so snh, n d, hon d, nhn ho, song hnh, gia gim, khoa trng, phn ngha, gi chung l Php chuyn ngha. Kiu vn bn (ng php vn bn). 2. Ba kiu li vn: vn m thoi vn sch v - vn ngh thut.

II - C IM LI VN NGH THUT
Nh vn c mt li vn ring, khc vi nhng g k tha l thi php ca tc gi. Ngha l nh vn to ra mt h thng li vn c o. Truyn thng thi php c khi bnh ging, h ch i tm nhng nhn t, thn c c v ngu nhin may mn tc gi vit c cu hay, t t m lm cho bi th, vn hay. Khng hi lng vi kiu truyn thng, thi php hc hin i i tm quan nim ca li s dng li vn y v sao tc gi sng to nh th? Li vn th hin hc vn, kinh nghim v quan nim sng ca con ngi. III THI PHP LI VN TRONG MT S TC PHM 1. Thng Long hoi c ca B Huyn Thanh Quan Bi th chun mc v thi lut tht ngn bt c. Khi u c vn (nhp vn) Cn i: 28 thanh bng v 28 trc Mi cu c t 3, 4 hoc 5 m bng lm cho cu th m i du dng Mi cu u c t Hn - Vit lm cho th c v c knh, xa xa i cc. Mi cu th c kh nng c lp, danh ng ho - hn ch dng ng t. C bi th dng nh ch c mt ng t gy u cu. Nhng ng t khc yu t (tr gan, cau mt, soi kim c) biu hin tnh trng ngng ng, suy tn ca cnh vt Thng Long. Cc cu i nhau theo li song hnh, khng theo li tng phn, lm cho kh th yu trm, hp vi ng t yu k trn. Tm cu th y p cm gic thi gian v s thay i bun b, nh thng xa, hnh din v ngy xa, nh th bu gi ch cn c n lc lng. Ci ti thi s ch l trong 5 ting ngi y lung on trng. Lung ngha l ung cng, sung, au lng nhng bt lc, thi th ch bit au sung, chng lm g c. (Thi php c thng thng ch nhn thy cc nhn t h, bng, tr, cau l c sc). Thng Long hoi c

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

30

To ho gy chi cuc h trng n nay thm thot my tinh sng Li xa xe nga hn thu tho Nn c lu i bng tch dng vn tr gan cng tu nguyt Nc cn cau mt vi tang thng Ngn nm gng c soi kim c Cnh y ngi y lung on trng Cnh chiu hm Tri chiu bng lng bng hong hn Ting c xa a vng trng dn Gc mi ng ng v vin ph G sng mc t li c thn Ngn mai gi cun chim bay mi Dm liu sng sa khch bc dn K chn Chng i ngi l th Ly ai m k chuyn hn n. Cha Trn Bc Trn Bc hnh cung c di du Khch qua ng d chnh nim au My gi sen rt hi hng ng Nm thc my phong np o chu Sng lp ph hng coi rn Chung hi kim c lng cng mau Ngi xa cnh c no u t Kho ngn ng thay l trc u Qua o Ngang Bc ti o Ngang bng x t C cy chen l chen hoa Lom khom di ni tiu vi ch Lc c bn sng ch my nh Nh nc au lng con quc quc Thng nh mi ming ci gia gia Dng chn ng li tri non nc Mt mnh tnh ring ta vi ta. 2. Li vn ngh thut trong Truyn Kiu Ch bn v li vn ngh thut, Truyn Kiu xng l mt kit tc bt h ca nn vn hc Vit Nam. Nh nghin cu Phan Ngc nhn thy nhiu kiu li vn ngh thut c sc nguyn Du, n mc ng cho rng: c mt ng php Truyn Kiu. Ch ring php i: 250 cu i a dng, linh ng, tit kim ngn t m biu hin cao, li th d thuc, d cm. 3. Thi php li vn Ngi thiu ph Nam Xng Li k v li thoi u ca tc gi. Cha c li ca nhn vt.
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

31

4. T ng ca th T Hu Nhng hnh nh m nt, chi ngi, ti tr, mnh m, y sc sng, y nhit huyt, ngn t mun to sng, ngun ngt tinh thn v tnh cm. (Th so snh vi li th Ch Lan Vin - nh nhng, kn o, say m km nn) 5. Thi php li vn Lo Hc, Ch Pho Li vn trn thut a thanh, phc iu. Ngn ng nhn vt c c tnh ho. Li trn thut ca Nam Cao xng thay i a dng tu theo tnh hung v tm trng quan nim ca mnh. Li vn ngh thut Nam Cao t ti nh cao li vn hin i cn nh chn thc rt cao.

CHNG VIII.

HNH TNG TC GI
(Mt dng thi php c bit)

Tip xc vi tc phm vn hc, ngoi vic cm nhn ni dung khch quan chng ta cn giao tip vi tc gi ca n, ng cm vi tc gi, hiu c tc gi. C hai khi nim tc gi: tc gi tiu s (ngoa i) v tc gi ngh s.
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

32

Tc gi ngh s cng gi l hnh tng tc gi do tc gi tiu s sng to ra, c vai tr nh mt hnh tng nhn vt khc mc d tc gi c thc sng to ra hay khng. Hnh tng tc gi ng ra ni chuyn, giao tip vi c gi. Vy chng ta khng nn ng nht hai tc gi . Hnh tng tc gi c chn dung, hnh ng, ngn ng cha ng trong tc phm. c bit c khi tc gi t miu t mnh, nh mt s truyn ngn ca Maxim Gorki, hoc nhng tc phm t thut khc... Nhn chung, hnh tng tc gi th hin trn ba mt: Ci nhn Ging iu Lp trng la chn, phn tch, nh gi Hnh tng tc gi c v nh tn ti v hnh. Tuy vy khi c vn, ngi c vn nhn theo hng ca tc gi, c thm hoc c thnh ting theo ging iu ca tc gi. Ci nhn v ging iu ny v hnh nhng c thc, lun lun tn ti, n nh sut theo tc phm. l mt yu t thi php quan trong c th xc nh c cho d n v hnh dng. R rt nht l khi con mt tc gi t vo cc chi tit (ging nh xem phim khi ta thy r cnh no tc l tc gi/ ng knh my quay ang chiu vo cnh ). 1. Hnh tng Nguyn Du y l mt ti kh xc nh. Nhn chung kh tm ra r nt mt hnh tng tc gi trong tc phm Truyn Kiu. Nguyn Du nhn con ngi mt khong cch tht gn gi, nhn thu r gan rut tm t nhn vt. T chng ta thy ch ng v lp trng t tng ca nh th. Ci nhn ca Nguyn Du lun lun vn ng, uyn chuyn theo st hin tng, do hin thc ni ln r hn. Mt ci nhn bin chng khng cng nhc Chng hn, khi Kim Trng khuyn Kiu ng nn gy nhng bn nhc su thm th Kiu p rng: Li vng vng lnh cao Ho dn dn bt cht no c chng. Nh th bit rng s chuyn ho tnh cch con ngi l mt qu trnh, khng th t bin, mun l c ngay. Khi Kiu thp nhang khn vi m Tin, nng ni: Gi l gp g gia ng Ho l ngi di sui vng bit cho. Nh th bit rng t mun n kt qucn c khong cch. Kiu lm vic t thin nhng khng chc rng ngi hm n bit cho. Nng cha tin hn vo lut nhn qu nhng vn lm vic thin. Kiu ni vi Kim Trng hi on t: em mnh b am my Tui ny gi vi c cy cng va Mi thin bn mui da Mu thin n mc a nu sng S i tt la lng Cn chen vo chn bui hng lm chi D dang no c hay g tu tu trt, qua th th thi. Qua mt ting b, nh th bc l quan nim v Pht gio: i tu l vt b cuc i trnh xa ci th. Nhn vt vn cn tic nui ci hnh phc sng trong i. l
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

33

quan im nhn vn su sc ca nh th, hnh phc l sng v yu ch khng phi i tu ! V sau bao nhiu la chn, gi gm th sng vi ci gia nh sinh ra mnh l la chn cui cng ca nh th, ca nhn vt Thy Kiu ! Hnh tng Nguyn Du c ci nhn nhiu chiu l s tin b ln lao so vi nh th trung c ch c mt cch nhn Nho gio (trung hiu tit ngha). Mi nhn vt trong Truyn Kiu u nhn theo t nht hai cch.T Hi- c ngi gi l gic, c ngi gi l anh hng C 4 cch nhn H Tn Hin. C nhiu cch nhn nhn ch trinh ca Thu Kiu. Do vy c ngi bo Nguyn Du t mu thun v phc tp trong nhn sinh quan, th gii quan. Thc ra tc gi khng mun l mnh m a ra nhiu cch nhn cho bn c nh gi. Ci nhn phong kin chnh thng b co hp li nhng ch cho nhng quan im ca nhn dn m nh th a ra trong truyn. 2. Hnh tng T Hu trong th ng Th ban u T y nh th vit Ta l con ca vn nh/ L em ca vn kip phi pha/ l anh ca vn u em nh/ khng o cm, c bt c b. Nh th chn ch ng gia mi ngi nn ting th thn thit gn gi, chan ho vi mi ngi. i khi cn thit, ging th mang y quyn uy ca cch mng. Mt ngi cch mng chn chnh, tht s mi dm ct ting ni quyn uy nh th. Ting ni nht qun trc sau, ku gi, ha hn, an i, ph phn, thc gic. . . vi ni lc mnh m. Ting ni y rt cn thit cho cch mng. Mt ting h mun li ng. Tc gi nhn danh cch mng m ln ting, khng phi c nhn T Hu c quyn uy y. Ging quyn uy n cha c trong li tm tnh bn b nh nhng tha thit: Si gn i, Hu i xin i Ti hp huy hong c nc non. Khi tm tnh bn b, th T Hu trn y t tin nhit tnh ch khng phi cao ngo hch dch, khng phi lnh trn ban xung. Hnh tng tc gi T Hu cn c ci nhn nhiu chiu ca ci Ti cch mng: ci ti c nhn, ci ti cng ng (ci Ta), ci ti dn tc, ci ti lng tri nhn loi, ci ti thi i. T Hu m rng ci ti tr tnh. V sc hp dn ca th ng l ci ti nhiu vai y. Khi nh th thu hp li trong ci ti c th th ng lng tng v bi ri, chng hn trong bi th Bi ca Xun 61: Ba con ti ng lu ri/ cn bao nhiu cha c ng trong ni ?. Tp th cui cng Mt ting n ca ng l ting n c th, c n, rt t ting vang trong lng bn c.. LU Cn phn bit hnh tng tc gi vi ngi dn chuyn/ ngi k chuyn. Tht ra, hnh tng tc gi ln hn, bao trm c ngi dn/ k chuyn. i khi h trng ln nhau. Trong th tr tnh, nhn vt tr tnh c th khng ng nht vi hnh tng tc gi mc d xng ti hay khng. Th tr tnh c in khng thy ci ti nhng vn c hnh tng tc gi, bi v vn c thc tr tnh (c ngi ni th c in phi ng - thc ra ch l phi ng v mt hnh thc). Mi thi i c mt kiu hnh tng tc gi. Mi kiu vn gm nhiu phong cch tc gi khc nhau. Trong vn hc c, hnh tng tc gi ng bit lp, tch ra khi hin thc, ng trn mi nhn vt.
THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

34

Vn hc cn hin i: tc gi khng giu s thin v, c trng phi, t bc l mnh hn. Trong Th Mi 1930 -1945, ci ti i din cho mt lp ngi mi ku gi i gii phng c nhn. Mi th loi, th ti vn hc c nhng kiu hnh tng tc gi khc nhau. Thi nhn khi lm th ch Hn c phong cch khc khi lm th Nm (khi trang trng tao nh, lc nm na bnh dn: Nguyn Tri, Nguyn Du, Nguyn Khuyn). Chng hn, hai hnh tng tc gi c phong cch r nt khc nhau l H Xun Hng v B Huyn Thanh Quan. Lch s vn hc c th xy dng bng lch s cc kiu hnh tng tc gi.

KT LUN
Trong lch s nghin cu, ging dy vn hc, i tng Vn c tch ra hai nhnh: ng hc v vn hc. Nhng tc phm truyn ming v vn bn gi l Vn chng. Hai cp tng ng: ngn ng v vn chng l i tng ca ng hc v vn hc. Tht ra hai cp l mt khng th chia la.

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

35

C kin cho rng nn gi thi php hc l Thi hc vi nh ngha thi hc l khoa hc v th (ngha rng l vn chng). Theo , Thi hc cng l vn hc nh mt khoa hc nghin cu vn chng. Quan nim khc, gi VN HC l khoa hc ca mi th vn bn ca con ngi. Nhng c mt ngnh khoa hc gi l Vn bn hc hoc Phong cch ngn ng hc lm vic . Trc y ngi ta ch quen a ra cu hi khi nghin cu vn hc: ci tc phm y chuyn ti ni dung t tng g. Bn cnh , ngi ta chiu c tm ra vi hnh thc ngh thut ca nh vn nh mt phn ph thm. Chng ta gi l kiu x hi hc, ch ngha s lc ch khng phi ngh thut v nhn sinh (th hi: ngh thut no khng v nhn sinh, ngh thut nm ngoi nhn sinh hay sao ?). Thc ra, ngn ng l vt cht. Nh th siu thc Php Paul Valery nhn xt: bn cht ca vn xui l mt i. Khi c xong mt bn vn xui (truyn, k) ngi c lnh hi c ca n ri th khng cn nh li ca n na. Ngoi tr th! Nh th l phi nh Li - tc l hnh thc gn cht vi ni dung, vi . Qun li l qun tt c. V d hai cu th sau: Li xa xe nga hn thu tho Nn c lu i bng tch dng Nu khng ch n hnh thc th chng c ni dung g ht na. (Ni dung thng biu t ng t, m hai cu th trn khng c ng t!) Vy l chng ta phi i tm t hnh thc n ni dung, ri li tr v hnh thc th mi hiu trn vn hai cu th. Cht th chnh l ci ngun v thc cht ca vn chng, d l truyn, k, kch hay th, dn ca, ca dao, thn thoi, c tch cng vy. Ci cn ng li l cht th - cht th ca M Chu Trng Thu, Trng Chi, cht th ca truyn ngn Nam Cao, kch Lu Quang V .v.v.. thm ch cht th trong c Tuyn ngn c lp. Aristote gi chung nguyn tc sng to ca vn hc c i l Poetika ( ting Anh l Poetics) tm dch l Thi php. Khi nim cng c chp nhn trong thi hin i. Tuy nhin, ngi ta vn ghi r: Thi php tiu thuyt, Thi php kch, Thi php th Cn phn bit khuynh hng ch say m i tm hnh thc ngh thut ca vn chng m khng quan tm y n ni dung t tng. Khuynh hng ny thc cht l ch ngha hnh thc, tng b ph phn ch trch l ngh thut hc tm thng hoc ch ngha ngh thut v ngh thut. Thi php hc hin i hon chnh v khoa hc hn hn li nghin cu ni trn. Qua chuyn ny, cn nm vng hai khi nim: Thi php v Thi php hc. Thi php thuc v sng to ca tc gi, cn Thi php hc l cng vic nghin cu vn hc ca chng ta. Khi nghin cu Thi php thi k vn hc, cn nh rng Thi php thi k (hoc giai on) u c tnh c l, quy phm. Bn cnh vn c vai tr c tnh sng to (thi php tc gi) va nhp vo ci chung (thi php thi k) va c vai tr ng gp mi, ring. Cc bi mu phn tch thi php trong chuyn ny c sp xp theo trnh t ca lch s vn hc dn tc Vit Nam. cng l mt phc tho cng trnh Thi php hc lch s - mt chuyn ngnh caThi php hc hin i. Thi php trong vn chng th gii cc k phong ph, a dng. Chng ta c th p dng l thuyt Thi php hc hin i tip tc nghin cu.

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

36

THC HNH - LUYN TP

NHNG LU CN THIT KHI TM HIU THI PHP

1.Mt tc phm, tc gi c th sng to vn dng mt hay nhiu thi php. 2. Nhng tc gi, tc phm c ln mi hi cc dng thi php, chng hn Truyn Kiu ca Ngyn Du, tc phm ca Tolstoi, Sholokhov, Hng Lu Mng. 3. Mt tc phm thnh cng t nht phi c mt thi php. 4. Ch nghin cu thu o mt thi php cng hiu ni dung ca tc phm v cm xc, t tng ca nh vn. Chng ta hy coi mi thi php nh mt lt ct ngang/ dc qua tc phm. Lt ct s bc l ni dung tc phm. Vn l chn lt ct no th hin nhiu nht, r nht tc phm, tc gi, tro lu, giai on . Ngi nghin cu cn phi chn ng hng tip cn i tng th mi m bo thnh cng.
NHNG I TNG SAU Y CHA NG THI PHP VN HC

1. Mt tc phm 2. Mt nhm/ chm tc phm ca mt tc gi 3. Ton b tc phm ca mt tc gi/ thi php tc gi 4. Mt tro lu vn hc gm nhng tc gi tiu biu 5. Mt thi i/ thi k/ giai on vn hc, gm t mt ti nhiu tro lu, trng phi, giai on nh. 6. Mt th loi vn hc (xuyn sut mt thi k hoc ton b lch s vn hc dn tc). BI 1 Thi php th B huyn Thanh Quan Nghin cu 4 bi th ca b, chng ta xc nh c Thi php tc gi. Chng ta hy xem yu t no c lp i lp li trong sut mi tc phm ca tc gi. Sau tm hiu quan nim trit hc ca tc gi chi phi vic s dng yu t no , cng c th l trit l dn gian hoc trit l khng thc. l thi php tc gi. Qua bn bi th ca B Huyn Thanh Quan, ta thy khng gian, thi gian t ng Hn - Vit (li vn) l nhng yu t gy n tng m nt vi ngi c. KHNG GIAN Bi vng bn sng, o Ngang hoang vng tiu iu, cha Trn Bc vng v, ngay c H Gm tuy ng ngi qua li nhng b vn miu t l vng v (mc h v nhn)... Vy chng ta nhn xt: Khng gian ngh thut cnh vng v l ni b a thch trm t mt mnh, vui vi cnh c n. Hy tm hiu ngha ca nhng cnh khc: 5. Mt ng ng lng l i v cui ph 6. Mt thng b chn tru g sng i v xm xa 7. Lom khom di ni tiu vi ch 8. Dm liu sng sa, mt ngi khch bc dn, gp gp cho kp trc khi ti 9. L trc u ngn ng cha Trn Bc THI GIAN 1. Bng tch dng 2. Bng x t 3. Bng lng bng hong hn ngha chung ca khng gian v thi gian trong th B huyn Thanh Quan l g ?

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

37

Cnh vt v thi gian ho quyn mt thit vi nhau. Cnh vng v l ni b la chn, b thch c n v chng c bn tri m. Nu c ngi trong cnh y th m nht, cm lng, khng ng ch (l s trc u, ng lo, thng b, my ch tiu phu). c bit c mt khng gian tm tng b h Hon Kim ni trung tm no nhit ca kinh nhng b coi nh khng c g trong mt - ch cn li xa xe nga hn thu tho, nn c lu i bng tch dng. V b cht tm thy k tri m tri k, y l vn tr gan, nc cn cau mt cnh vt cng bit t thi ng tnh vi b. Ch c n s vi v nc tr gan khng th ho nhp vo dng i - thi nh Nguyn (cn c con quc quc v ci gia gia bit ku thng na). Cnh tng suy tn, mn mi, u oi, ngng ng nh b tch ra khi dng chy ca i sng. Nh th tm ch n , chi t dng i cun chy . Vy l b ph nh hin thc hin ti, b ch tm cht g ca qa kh. Do vy chng ta bo th b ch c mt nim hoi c. B ch mt nim nh thng, tic nui mt ci p c - thi qu kh vng son ca nh L thnh tr ngy xa. Khng cn hy vng g na bi b l ngi thc thi, b ch bit au m ku kn bng ting th trm lng, kn o, th thi ! Th hoi c ca b khng h c ngha tiu cc. Thc ra n mang cm hng tch cc - t thi bt mn vi thi Trnh -Nguyn o in mc nt. Th b nh thong nhng ci p c ch khng pho bt c ci g ca qu kh. Th b Huyn Thanh Quan l mt tn bi kch. BI 2 Thi php th c in Vit nam (My c trng thm m ca th c in Vit Nam) y thi php th loi trng vi thi php thi k c in 2.1 - Mt s quan nim trit hc c 1. Con ngi v gii t nhin gn b vi nhau theo cc quy lut m - Dng, Tam ti v Ng hnh tng sinh tng khc, k c Bt qui. Thin nhin vn gi vai tr quyt nh, con ngi chu ph thuc: - Sao bng (ri xung) vua cht - Sao chi lon lc - Gi thi gy c (su) thua trn - M tng hm rng dng h pht t - Ting c, qu ku im g sp xy ra 2. Thin nhin c coi l bn tri m tri k ca con ngi, c th chia s tm s, nng nh vo thin nhin, giao ho vi cnh vt. 3. Con ngi lo s rn ngp trc khng gian ln lao, xa cch, thch sng yn tnh vi rung vn (c trng vn ho nng nghip la nc xem gio trnh C s vn ho Vit Nam ) 4. Con ngi cha nhn thc c s vn ng tin ln khng ngng ca th gii, h ch thy chu k tun hon ca thi gian (Lch m dng, mt chu k 60 nm gi l mt Hi tng ng vi mt triu i). 5. Tin tng vo nhng gi tr c c th thch cn c bo tn nh mu mc. Tnh k tha c cao. Th php c l chnh l da vo nhng chi tit c gi l chun mc. (V d anh hng th phi cao ln, giai nhn th yu iu thc n ) 6. Ci p cn i hi ho, hon chnh, trong o c l trung tm, quan trng nht: vn d ti o, vn d minh o, Cu vn cng phi cn i mi hay: th lut, vn bin mu, lc bt. c bit nhiu cnh t nh c miu t dn nn, lc qua, khng mun t t m. 7. Kh chp nhn ci mi, cch tn .

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

38

My c im ngn ng c Quan nim trit hc k trn chi phi cch dng ngn ng - trc ht l li vn ngh thut 1. Li th tr tnh ngm vnh Thin nhin t biu hin thng qua tm hn nh th. Hai bn tng thng vi nhau, chng hn: gi nh tm hn nh th xao ng, gi yn tm hn nh th cng bnh lng. Gi o t tm trng ni sng. Nh th Nho gio coi mnh nh cy trc, cnh trc pht ting ng khi c gi thi qua. Nu khng tt c l h khng. 2. Li th k thc Nhn thc ca thi nhn tin thm bc na: h c th gi gm tm s vo thin nhin m khng cn ni thng cm xc, ngh ca mnh. Do li th v nhn xng. H coi tm s mnh l ca thi i, chng phi ca ring mnh. Ni cch khc, h gn tm s mnh cho c thi i cng khoa trng. Gi th cho bn l th tm bn tri m. Bn cu th u bi Cnh chiu hm ca B Huyn Thanh Quan ch t cnh ch khng ni g v mnh (tri chiu bng lng), ch mt cu ni v khch (thc ra l chnh mnh) Ngn mai gi cun chim bay mi Dm liu sng sa khch bc dn C cho ting th lng xung chng ta s nghe ra c tm s thi nhn. Th quc m ca Nguyn Tri v B Huyn Thanh Quan kn o nhng vn khc nhau, cm hng Nguyn Tri hng say cn B Huyn th u oi. H Xun Hng v Nguyn Du nng nn mnh m hn v cn ni trc tip mnh. 3 Khng gian ngh thut v thi gian ngh thut ca th c in 1. Thi gian ngh thut Khi nim thi gian v tr ln t thi gian lch s. H khng thy s vn ng ca lch s d sao vn tin ln pha tng lai d c phi thng trm. H tnh thi gian bng nghn thu/ kim c hoc chu k cn b cc/ k thi lai i cng vi mt triu i, mt dng h. i ngi tnh gn l cuc trm nm, cuc vung trn hoc cuc b du. H lo s thi gian lm mn mi, ko l th i ngi. H cng s thi gian ko di lm mn mi c gi tr c xa p . Tm trng hoi c tch cc khi mt thi tt p qua. H trch thi gian v tnh, tht ra thi gian tch cc, xoa du ni au, hng v tng lai tt p hn. T c li th tc cnh/ tc s mn hng, ngha l c s xung t gia tm trang, thc thi gian ca nh th vi cnh vt (khng gian xung quanh). Khi nh th tm ra cch gii quyt xung t tm thi th hon thnh bi th (Nguyn Khuyn vit: My chm trc giu hoa nm ngoi - vn dng cu th ca Thi Hiu v Nguyn Du: o hoa y cu tiu ng phong, Hoa o nm ngoi cn ci gi ng cc thi nhn u nhn lm hoa o nm nay thnh nm ngoi). 2. Khng gian ngh thut Khng gian cng nh thi gian l hnh thc tn ti ca th gii v cuc i. Trong ca dao, khng gian ch yu l cnh lng qu, bn nc, gc a, hng dm bt, cnh sinh hot gn gi thn thit gin d. Trong th ca bc hc, khng gian tr nn tru tng hoc c l. l khng gian v tr v tn m ci trn ch l nh b cht hp. Thiu vng khng gian x hi cng ng v khng gian lch s. H i tm ni cao, m my tri, mt con hc c n, mt ting chim ht bo hiu v tr (khng ni r chim g), mt bng hoa ( ? ), mt mi cha cn thi nhn/ nhn vt tr tnh th c n, ngi lng, b gi, hoc ti hoa, m

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

39

cn cu Khng gian ty thuc cm hng (Nho, Pht, o- xem li Gio trnh Vn hc Trung Quc- phn ng Thi) Cng v sau, nht l n cui th k 19 u 20, khng gian th m rng dn, cho nhp c thm v, con, tru b g vt, v mi loi ngi bnh thng, tm thng ln sang trng trong x hi, chng hn th Nguyn Khuyn, T Xng. Xt v kch thc khng gian trong th c in ta c th phn loi nh sau: 4. Khng gian ln cao: Ni thi nhn n cho tm hn phng khong, ch cao xa, lnh ci tc nht thi c t do t tng. 5. Khng gian l th: Qun tr, ng xa, cng lnh i, t th thch trui rn bn thn. 6. Khng gian nh hp: Phng vn, con thuyn c c, tm rm, song mai, song trc. Thi nhn sng mt mnh nhng vn ng ca nghe ngng, lin lc vi cuc i. 7. Khng gian cng hng: i khi thi nhn gp ni no mt s ng iu vi mnh: Long lanh y nc in tri/ thnh xy khi bic non phi bng vng. Cnh tri nc y tht p huy hong nh tm hn chng Thc Sinh sp c gp li Kiu. Chng nhn thy khng gian tnh m thy n ng theo mnh. Tri li, B Huyn Thanh Quan li bin mt khng gian ng thnh tnh lng cng vi mnh (b H Hon Kim trong bi Thng Long thnh hoi c). H u tho mn. Trn y chng ti nu ra mt s khng gian tiu biu ca Th c in. Mc d quan nim th c in kh cng nhc v khng gian nhng thc t khng gian ngh thut ca h cng kh phong ph, iu tu thuc c quan st nhy bn ca thi nhn.

TI LIU THAM KHO

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

40

1. Sng to ngh thut, hin thc, con ngi. Khravchenko. Nxb Tc phm mi H. 1984-1985 2. C tnh sng to ca nh vn v s pht trin ca vn hc. Tc gi Khravchenko Nxb Tc phm mi . H 1978 3. S phn ca tiu thuyt . Nhiu tc gi, TPM 1983 4. L lun vn hc tp 3 . Phng Lu, Nguyn Xun Nam NxbGio dc,1988 5. Vn hc phng Ty I II III . Nxb GIO DC. 1986 -90 92 6. Thut ng vn hc . L B Hn, Trn nh S. GD 1992 7. Mt s vn thi php hc hin i. Trn nh S. Chuyn Cao hc, HSP H Ni 1, nm 1986 8. L lun v thi php tiu thuyt. M. Bakhtin. Phm Vnh C dch. Trng vit vn Nguyn Du xut bn . 1992 9. My vn thi php L Tn. Gs Lng Duy Th, HSP Hu. 1992 10. Ngh tip v Nam Cao (Vin vn hc) 11. Thi php Th Mi ( Lai Thy) 12. Thi php th T Hu. Trn nh S. TPM. 1987 13. Thi php tiu thuyt L. Tolstoi . Nguyn Hi H. NxbGio dc. 1991 14. Th c in Vit Nam, hnh thc v th loi. L Hoi Nam.Nxb Gio dc. 1993 15. Bo Vn Ngh, "Khai bt v Thi php v Thi php hc, GS Trn Thanh m. 1995 16. Mt s bi vit thc hnh thi php hc. Phng Hoi Ngc, Chuyn san S Gio dc An Giang, Tp ch Tht Sn, An Giang t 1992 1995 17. Khng gian ngh thut, mt hng tip cn Th ng. ti nghin cu ca Phng Hoi Ngc. GS Lng Duy Th nhn xt phn bin, Trng Cao ng S phm An Giang nghim thu 1993 1995 18. V nhiu ti liu khc.

Phng Hoi Ngc i hc An Giang 2006

THI PHAP HC HIN I 2006 PHNG HOI NGC

41