Giao Trinh San Pham Dau Mo Thuong Pham

Sn Phm Du M Thng Phm
Chng I
NHIN LIU CHO NG C XNG

1.1. Gii thiu chung v nhin liu cho ng c xng Nhin liu dng cho ng c xng c gi l xng, y l mt hn hp cha nhiu cc hp cht khc nhau. Khi nghin cu v thnh phn ho hc ca du m, phn on du m ni chung hay ca xng thng phm ni ring ngi ta thng chia thnh phn ca n thnh hai nhm cht ch yu l cc hp cht hydrocacbon v cc hp cht phi hydrocacbon. Nhin liu cho ng c xng l mt sn phm quan trng ca nh my lc du, n tr thnh mt mt hng quen thuc trong i sng sinh hot hng ngy ca con ngi cng nh hot ng sn xut trong cng nghip. ng c xng ra i sm hn ng c Diesel (c pht minh ra ng thi Php v c vo khong 1860), n pht trin mnh m t sau nhng nm 50 ca th k trc. Vi nn cng nghip ch to t hin i nh ngy nay cho ra i nhiu chng loi vi cng sut khc nhau v c p dng trong nhiu lnh vc ca i sng sn xut v sinh hot ca con ngi. Cng vi s gia tng v s lng ng c xng, nhu cu v xng nhin liu ngy cng tng nhanh, iu ny mang n cho cc nh sn xut nhin liu nhng c hi v c nhng thch thc mi, bi trong thc t, bn cnh nhng li ch m ng c ny mang li cho con ngi th ng thi n cng thi ra mi trng mt lng ln cc cht c hi lm nh hng n sc kho v c mi trng sinh thi. V vy xng thng phm bt buc phi bo m c cc yu cu khng nhng lin quan n qu trnh chy trong ng c, hiu sut nhit m cn phi bo m cc yu cu v bo v mi trng. Thng thng xng thng phm cn t c cc yu cu c bn nh sau: Khi ng tt khi ang nhit thp. ng c hot ng khng b kch n.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 1
Khng kt ta, to bng trong bnh cha v c trong b ch ho kh. Khng to nt hi trong h thng cung cp nhin liu. Du bi trn b pha long bi xng l t nht. Tr s octan t b thay i khi thay i tc ng c. Cc cht c hi thi ra mi trng cng t cng tt. Xng nhin liu thu nhn c trong cc nh my lc du, ban u ch t phn xng chng ct kh quyn, tuy nhin hiu sut thu xng t qu trnh ny rt thp ch vo khong 15% khi lng du th ban u. Khi nhu cu v xng tng ln th phn on ny khng cung cp cho cc nhu cu thc t, v vy bt buc con ngi phi ch bin cc phn thu khc nhm thu hi xng vi hiu sut cao hn, iu ny lm xut hin cc phn xng khc nh phn xng crckinh, alkyl ho . . . Ngoi l do va nu trn th do yu cu v hiu sut ca ng c ngy cng tng v cht lng xng ngy cng cao nn cc nh sn xut nhin liu phi a ra nhiu qu trnh sn xut khc nhm m bo cc yu cu ca xng thng phm. Thc t trong cc nh my lc du hin nay xng thng phm c phi trn t nhng ngun sau: Xng ca qu trnh FCC Reformat Xng chng ct trc tip Xng ca qu trnh isomer ho Alkylat Xng ca qu trnh gim nht, cc ho, cc qu trnh x l bng hydro Xng thu c t cc qu trnh tng hp nh Methanol, Ethanol, MBTE. Ni chung hai loi u tin l cc ngun chnh phi trn, phn cn li ph thuc vo yu cu v cht lng ca xng v yu cu ca tng Quc gia m ngun nguyn liu v hm lng ca n c chn khc nhau. ThS. Trng Hu Tr Trang 2
V d: - T l ca cc ngun phi trn xng thng phm M (trc nm 2000)
36,2
34,7
Reformat Naphta nh? Isomerisat Alkylat/Polymerisat Ether Butan
5,6 1,8 13
4 4,7
Xng FCC
- T l ca cc ngun phi trn xng thng phm Ty u (trc nm 2000)
27,1 49,6 5,7 1,8 5,9 5 7,6
Reformat Naphta nh? Isomerisat Alkylat/Polymerisat Ether Butan Xng FCC
- T l phi trn Php t nm 2000 Reformat Butan Xng FCC Xng isomer ho Alkylat MTBE 35% < 5% 15% < 0% < 0% < 0% < < 25% < 15% < 20% < 5% (trng hp c bit <15%) Trang 3 < 45%
ThS. Trng Hu Tr
1.2. Thnh phn ho hc ca nhin liu xng 1.2.1. Gii thiu chung v thnh phn ho hc ca xng Nh phn trn va nu, xng thng phm khng phi l sn phm ca mt qu trnh no trong nh my lc du m n l mt hn hp c phi trn cn thn t mt s ngun khc nhau, kt hp vi mt s ph gia nhm m bo cc yu cu hot ng ca ng c trong nhng iu kin vn hnh thc t v c trong cc iu kin vn chuyn, tn cha v bo qun khc nhau. Thnh phn ho hc chnh ca xng l cc hydrocacbon c s nguyn t t C4 C10 thm ch c c cc hydrocacbon nng hn nh C11, C12 v c C13. Ngoi ra trong thnh phn ho hc ca xng cn cha mt hm lng nh cc hp cht phi hydrocacbon ca lu hunh, nit v oxy. Vi s nguyn t cacbon nh trn, trong thnh phn ca xng cha y c ba h hydrocacbon v hu nh cc cht i din cho cc h ny u tm thy trong xng. Mc d trong thnh phn ca du m ban u khng c cc hp cht khng no nh lfin nhng trong qu trnh ch bin xy ra qu trnh ct mch hnh thnh nn cc hp cht i ny, do trong thnh phn ho hc ca xng thng phm cn c mt cc hp cht i.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 4
S phn b cc cu t theo s nguyn t cacbon v theo h hydrocacbon ca mt loi xng super thng phm. S nguyn Thnh phn tnh theo khi lng t cacbon Parafin % 1.46 11.64 12.27 11.52 4.26 0.65 0 0 41.8.0 Naphten% Olefin% 0 0.18 1.03 1.41 0.05 0 0 0 2.67 0.59 3.16 2.09 1.40 0.12 0 0 0 7.36 Diolefin% Aromatic% Tng % 0. 0.06 0.06 0 0 0 0 0 0.12 0 0 2.22 12.84 16.70 10.76 3.08 0.19 45.79 2.05 15.04 17.67 27.17 21.13 11.41 3.08 0.19 97.74
4 5 6 7 8 9 10 11 Tng
Cc cu t khng xc nh chim 2.26% Cc gi tr c cung cp bi IFP
ThS. Trng Hu Tr
Trang 5
S phn b cc cu t theo s nguyn t cacbon v theo h hydrocacbon ca mt loi xng thng thng phm. S nguyn t cacbon Thnh phn tnh theo khi lng
N-parafin Isoparafin Naphten % % % Olefin % Aromatic % Hp cht Tng
cha oxy % %
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Tng
5.14 1.26 0.64 0.65 0.48 0.11 0.01 0 0 0 8.29
0.3 7.84 6.34 3.22 11.47 1.12 0.09 0.1 0.61 0.01 31.1
0 0 1.19 1.05 0.43 0.16 0.09 0 0 0 2.92
1.49 10.11 5.07 1.56 0.34 0.07 0.02 0 0 0 35.49
0 0 1.23 8.11 13.61 9.49 2.80 0.25 0 0 18.66
0 0.5 3 0 0 0 0 0 0 0 3.5
6.93 19.71 17.47 14.59 26.33 10.95 3.01 0.35 0.61 0.01 99.96
Cc cu t khng xc nh chim 0.4% Cc gi tr c cung cp bi IFP
ThS. Trng Hu Tr
Trang 6
1.2.2. Thnh phn ho hc ca xng Khi nghin cu v thnh phn ho hc ca du m cng nh cc phn on hay sn phm ca n th ngi ta thng chia thnh phn chng ra lm hai phn chnh l hydrocacbon v phi hydrocacbon. 1.2.2.1. Thnh phn hydrocacbon ca xng H parafinic Cng thc ha hc chung l CnH2n+2, bao gm cc cht c s nguyn t nh nu trn, chng tn ti di 2 dng: mch thng (n-parafin) v mch phn nhnh (iparafin), vi cc isoparaffin th mch chnh di, mch nhnh ngn, ch yu l gc metyl. Olefin Cc hydrocacbon olefine c cng thc chung l CnH2n, c to thnh t cc qu trnh chuyn ha, c bit l qu trnh cracking, gim nht, cc ho . . . Cc olefine ny cng bao gmhai loi n-parafin v iso-parafin. H naphtenic Hydrocacbon naphtenic l cc hydrocacbon mch vng no vi cng thc chung l: CnH2n v cc vng ny thng 5 hoc 6 cnh, cc vng c th c nhnh hoc khng c nhnh, hm lng ca h ny chim mt s lng tng i ln, trong cc hp cht ng u dy thng t hn cc ng ng ca n, nhng ng phn ny thng c nhiu nhnh v nhnh li rt ngn ch yu l gc metyl (-CH3) H aromatic Cc hp cht ny trong xng thng chim mt hm lng nh nht trong ba h v cc hp cht u dy cng t hn cc hp cht ng ng ca n. 1.2.2.2. Thnh phn phi hydrocacbon ca xng Trong xng, ngoi cc hp cht hydrocacbon k trn cn c cc hp cht phi hydrocacbon nh cc hp cht ca O2, N2, S. Trong cc hp cht ny th ngi ta quan tm nhiu n cc hp cht ca lu hunh v tnh n mn v nhim mi trng.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 7
Trong xng, S ch yu tn ti ch yu dng mercaptan (RSH), hm lng ca n ph thuc vo ngun gc ca du th c cha t hay nhiu lu hunh v hiu qu qu trnh x l HDS. Cc hp cht ca cc nguyn t khc c hm lng ch yu dng vt, trong nit tn ti ch yu dng pyridin cn cc hp cht ca oxy th rt t v chng thng dng phenol v ng ng. 1.3. c im ca cc ngun dng phi trn xng 1.3.1. Xng ca qu trnh reforminh xc tc. Xng thu c ca qu trnh reforming xc tc c gi l reformat. y l ngun nguyn liu chnh phi trn to xng c cht lng cao, chng c cha mt hm lng cc hp cht aromatic cao nn ch s octan ca no cao (RON = 95- 102). 1.3.2. Xng cracking xc tc: y l ngun cho xng ln nht trong nh my lc du. Tr s octane ca xng ny khong 87- 92 tu theo iu kin cng ngh. Thnh phn ha hc cha ti 9- 13% hydrocacbon olefine. S c mt ca ca cc olefine ny chnh l nguyn nhn lm mt tnh n nh ca xng. 1.3.3. Xng chng ct trc tip: Phn xng chng ct p sut kh quyn l mt phn xng quan trng nht trong nh my lc du c nhim v phn chia du th thnh nhiu phn on khc nhau. Phn hi thu c nh sau khi n nh ta s thu c xng. Loi xng chng ct trc tip ny c ch s octan thp khong 54- 65 nn ch dng mt lng t phi trn cn phn chnh c phn chia thnh xng nh (ch yu C5 v C6) v xng nng. Phn xng nh thng lm nguyn liu cho qu trnh isomer ho cn phn xng nng lm nguyn liu cho qu trnh reforming xc tc. 1.3.4. Alkylat Trong cng ngh lc ha du ngi ta s dng qu trnh alkyl ha sn sut xng c tr s octane cao. Ngy nay qu trnh alkyl ha c s dng ph bin cc nc trn th gii. Vi qu trnh ny, ngi ta to ra mt ngun phi liu c tr s
ThS. Trng Hu Tr
Trang 8
octane cao hu nh khng c tp cht v cc hp cht aromatic p ng yu cu sn sut xng sch bo m cc yu cu v ng c v mi trng. 1.3.5. Cc ngun phi liu khc Ngoi cc ngun chnh trn th xng cn c phi liu t cc ngun khc nh: xng gim nht, xng cc ha ... y l cc sn phm ph ca cc qu trnh. c im ca xng ny l hm lng cc hp cht phi hydrocacbon ln, xng km n nh v cha lng ln cc hp cht khng no. Cng cc loi xng trn th ngy nay khi yu cu v vic gim cc cht gy nhim mi trng trong khi thi ca ng c cng kht khe th vic dng cc cu t c tng hp t cc phn ng ho hc c tr s octane cao nh: MTBE, TAME, methanol, ethanol.. phi trn xng thng phm cng ang c p dng rng ri.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 9
1.4. Nguyn tc hot ng v c im ca ng c xng 1.4.1. Nguyn tc hot ng ca ng c xng ThS. Trng Hu Tr Trang 10
ng c xng l mt ng c nhit dng bin nng lng ho hc ca nhin liu khi b t chy thnh nng lng c hc di dng chuyn ng quay. ng c ny lm vic theo nguyn tc mt chu trnh gm bn giai on: np, nn, chy n v gin n sinh cng, thi kh chy ra ngoi. S nguyn l nh sau:
Hnh trnh 1-K np. Piston i t im cht trn (CT) xung im cht di (CD), xupap np m, xupap thi ng, trc khuu quay t v tr 0 = 0 n 1800. Trong k np tiu tn cng ko piston xung, th tch xi lanh tng ln, p sut trong xi lanh gim xung to s chnh lch p sut, do xng v khng kh t b ch ho kh c ht vo trong xi lanh. tng lng kk np trong mi chu k th khi piston i t CT xung, xupap np c m sm trc CT mt gc 1= 10450 v ng mun sau CD mt gc 2 = 40-800. V vy, qu trnh np trn th cng l: I-a-II, c tin hnh trong phm vi gc quay trc khuu l 1 + 1800 + 2.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 11
th cng v th phi kh
Hnh trnh 2-K nn Piston i t CD n CT, c hai xupap np v thi u ng, trc khuu quay t v tr 1800 3600. Trong k nn tiu tn cng piston i ln nn hn hp, th tch xi lanh gim trong iu kin hai van ng nn p sut hn hp nhin liu trong xi lanh tng ln. chun b cho qu trnh chy c tt th gn cui qu trnh nn Bugi bt tia la in sm trc CT, ti im c'. Do vy, qu trnh nn trn th cng l t im II - c'. Hnh trnh 3 - chy - gin n (k cng tc) Piston i t CT n CD, c hai xupap u ng, trc khuu i t v tr = 3600 n 5400. Trong hnh trnh ny, nh qu trnh chy lm tng p lc trong bung chy v p lc ny y piston i xung v sinh cng, n bao gm hai qu trnh: chy v gin n. Qu trnh chy bt u ti im c' trc CT mt gc nh la sm = 1 = 10-300 v kt thc ti im d sau CT, cn qu trnh gin n bt u t im d v kt thc ti III. Hnh trnh 4 - thi kh chy ra ngoi ThS. Trng Hu Tr Trang 12
Piston i t CD n CT, xupap thi m, xupap np ng, trc khuu quay t v tr = 5400 n 7200. Trong k thi tiu tn cng a piston i ln v y sn vt chy ra ngoi. Xupap thi c m sm ti im III trc CD mt gc 3, nu 3 qu ln s tng tn tht cng gin n k chy. qu trnh thi trit cc sn vt chy ra ngoi, xupap thi ng mun sau CT mt gc 4, ti im IV. Qu trnh thi c biu din trn th cng l III-b-IV, c tin hnh trong phm vi gc quay trc khuu l 3+1800+ 4, cn on I-r-IV gi l on trng ip, tc c hai van np v thi u m. Nh vy, ton b chu trnh cng tc c thc hin theo bn hnh trnh trong hai vng quay ca trc khuu, trong bn hnh trnh ny ch c mt hnh trnh chy v gin n l sinh cng, cn ba hnh trnh khc th phi tiu tn cng. 1.4.2. c im ca qu trnh hot ng trong ng c xng T vic phn tch hot ng ca ng c xng trn ta rt ra c nhng c im ca ng c ny nh sau: Nhin liu trc khi np vo xylanh n c phi trn vi khng kh to hn hp chy, nh vy bay hi ca xng trong bung chy khng phi l vn ln nh hng n cht lng ca qu trnh chy. Qu trnh chy ca nhin liu ch c thc hin khi bugie bt la hoc khi mng la lan truyn n. Khi bugie bt la th qu trnh chy bt u, lc ny hn hp trong bung chy c chia thnh hai phn: Phn th nht l kh chy, phn th hai l hn hp ca khng kh v nhin liu cha chy (hn hp cng tc), trong iu kin nhit v p sut cao vi s c mt ca oxy khng kh th cc hydrocacbon ca nhin liu s b bin i mt cch su sc, c th l chng s b oxy ho to thnh cc hp cht c kh nng t bc chy khi mt la cha lan truyn n. Trong trng hp ny, nu nh phn nhin liu t bc chy nhiu th n s lm tng p sut trong bung chy mt cch t ngt v gy ra nhng sng xung kch va p vo piston, xylanh to ra nhng ting g kim loi. Hin tng ny c gi l hin tng chy kch n.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 13
1.5. Ch tiu cht lng ca xng Ngy nay ng c tr thnh mt b phn quan trng trong i sng sn xut v sinh hot ca con ngi. Bn cnh nhng li ch to ln m chng mang li th ng c cng ng thi thi mt lng rt ln cht c hi ra mi trng gy nh hng n sc kho con ngi v nh hng xu n mi trng sinh thi. V vy, cn thit phi t ra nhng quy nh nhm hn ch vic thi cc c hi v thc hin cc quy nh ny mt cch nghim tc. gc ca nhin liu th cn phi t ra cho xng thng phm nhng ch tiu nhm bo m c cht lng i vi ngi s dng v hn ch c lng cht c hi trong khi thi. 1.5.1. Hin tng kch n v ch s octan 1.5.1.1. Hin tng kch n Nh va nu trong phn trc, khi bugie bt la th qu trnh chy ca nhin liu trong bung chy mi c bt u ti bugie cn phn nhin liu nm v tr khc ch c chy khi mng la lan truyn n. Tuy nhin trong thc t c mt phn nhin liu trong bung chy b oxy ho dn n qu trnh t bt chy kh mng la cha lan truyn n. Nu nh phn nhin liu t bt chy ny ln lm tng nhit v p sut trong bung chy mt cch t ngt v to ra nhng sng xung kch va p vo piston, xylanh to ra nhng ting g kim loi th qu trnh chy ny c gi l chy kch n. Nh vy, trong bung chy lun tn ti mt s cnh tranh gia qu trnh chy do mng la lan n (chy cng bc) v qu trnh t bc chy, qu trnh chy no chim u th l ph thuc vo nhiu yu t khc nhau. Bng thc nghim ngi ta xc nh c thi gian ca qu trnh t bc chy theo cng thc sau: D = A P-nEXP(B/T) Trong : A,B l cc hng s thc nghim.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 14
Cc thng s nh hng ln thi gian t bc chy bao gm: T s nn H s y Gc nh la sm Nhit v p sut vo bung chy giu Nhin liu Nhin liu nh hng ln qu trnh chy kch n ny c th hin thng qua mt khi nim gi l ch s octan 1.5.1.2. Bn cht ca hin tng chy kch n trong ng c xng Qua phn tch trn cho thy qu trnh chy trong ng c xng c th l bnh thng, c th l kch n chng ph thuc vo bn cht ca nhin liu, kt cu v iu kin vn hnh ca ng c. Qu trnh chy c gi l bnh thng khi mt la lan truyn u n vi vn tc trong khong 15 40 m/s. Cn khi vn tc lan truyn ca mt la qu ln khong 300 m/s th qu trnh chy trong xylanh xy ra gn nh tc thi km theo nhng ting g kim loi nh va nu trn th c gi l chy kch n. Bn cht ca hin tng kch n rt phc tp, c nhiu quan im gii thch khc nhau song bn cht ca n l do cc hp cht hydrocacbon trong nhin liu nm trc mt la chu mt in kin rt khc nghit nn chng b bin i ho hc mt cch su sc to ra nhng hp cht mi c kh nng t bng chy. C th trong iu kin nhit v p sut cao ca bung chy th cc hydrocacbon km bn oxy ho nh paraffin d dng b oxy ho to ra cc hp cht cha oxy nh peroxyt, hydroperoxyt, ru, xeton, axt . . . trong s cc hp cht ny th ng ch nht l cc hp cht peroxyt, hydroperoxyt y l nhng hp cht km bn d b phn hu to ra cc gc t do sinh ra cc phn ng chui dn n s t bc chy. Khi nghin cu v hin ny ngi ta i n kt lun v kh nng chng li s t bc chy ca cc hydrocacbon tng dn nh sau: ThS. Trng Hu Tr Trang 15
Parafin mch thng < naphten < olefin mch thng < naphten mch nhnh khng no < parafin mch nhnh < aromatic. 1.5.1.3. nh hng ca hin tng kch n ln ng c Hng join lt gia np v thn my Lm xi mn piston v np Lm v cordons ca piston v xecmng Lm nng chy cc b piston v xupap Ngoi nhng nh hng k trn th qu trnh chy kch n thng km theo vic thi nhiu cht c hi ra mi trng, lm nng my nhanh chng nn lm gim nhanh tui th ca ng c. 1.5.1.4. Ch s octan Ch s octan l mt i lng quy c c trng cho kh nng chng li s kch n ca xng, gi tr ca n c tnh bng phn trm th tch ca iso-octan (2,2,4-trimetylpentan) trong hn hp ca n vi n-heptan khi m hn hp ny c kh nng chng kch n tng ng vi kh nng chng kch n ca xng ang kho st. Trong hn hp ny th iso-octan c kh nng chng kch n tt, c quy c bng 100, ngc li n-heptan c kh nng chng kch n km v c quy c bng 0. Trong trng hp tr s octan ln hn 100 th xc nh tr s octan ngi ta cho thm vo xng mt hm lng Tetraetyl ch ri tin hnh o. Tr s octan c tnh theo cng thc sau: IO = 100 +
1 + 0.736T + 1 + 1.472T 0.435216T 2
28.28T
1/ 2
Trong T l hm lng Tetraetyl ch ml Cc yu t lin quan n ng c nh hng n ch s octan bao gm: T s nn H s y Gc nh la sm ThS. Trng Hu Tr Trang 16
Nhit v p sut vo giu 1.5.1.5. ngha ca ch s octan Tr s octan l mt ch tiu rt quan trng ca xng khi dng xng c tr s octan thp hn so vi quy nh ca nh ch to th s gy ra hin tng kch n lm gim cng sut ca ng c, nng my, gy mi mn cc chi tit my, to khi en gy nhim mi trng. Ngc li nu dng xng c tr s octan cao qu s gy lng ph. iu quan trng l phi dng xng ng theo yu cu ca nh ch to, c th l theo ng t s nn ca ng c, khi t s nn ln th yu cu tr s octan ln v ngc li. 1.5.1.6. Cc phng php o ch s octan Thng thng th ch s octan c o theo hai phng php nh sau: Phng php nghin cu (RON) o theo tiu chun ASTM D 2700 Phng php m t (MON) o theo tiu chun ASTM D 2699 C hai ph ng php ny u c o trn cng m t ng c CFR (Cooperative Fuel Research). y l ng c c m t xylanh c cc thng s nh sau: ng knh xylanh: 82.55 mm Khong chy piston: 114.30 mm Th tch xylanh: 661 cm3 T s nn: 4 18 Vn tc quay khi th nghim l c nh giu iu chnh c pht hin ra hin tng kch n c th dng cc thit b sau: + Capteur t + Theo tnh hiu + Theo cng m thanh.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 17
iu kin o ca hai phng php ny nh sau: Cc thng s lm vic Tc quay Gc nh la sm trc khuu Nhit ca khng kh ht vo oC Nhit ca hn hp nhin liu c
o
RON 600 13 48 -
MON 900 14 16 38 149
Cng mt loi nhin liu th RON thng ln hn MON, chnh lch ca hai phng php ny c gi l nhy ca xng, nhy cng thp cng tt. Paraffin c nhy thp cn aromatic c nhy cao. Gi tr ca MON cho php d on kh nng chng kch n ch vng quay ln cn RON th cho php d on ch vng quay nh. Trong hai phng php o trn th tc vng quay khng i v ng c ch c mt xylanh, nhng cc ng c trong thc t lun c s xylanh ln hn mt v khi ng c chy trn ng th vn tc ca n lun thay i tc l ch vng quay thay i. Do RON v MON thng khng nh gi ng kh nng chng kch n thc ca xng khi ng c hot ng. C hai phng php trn u cho ch s octan vi mt tc ng c nht nh, tuy nhin trong thc t th ng c lun hot ng vi nhng tc khc nhau, do RON v MON khng nh gi ht c kh nng chng kch n ca xng trong thc t. chnh xc hn ngi ta cn dng khi nim ch s octan trn ng, k hiu IOR. Ch s octan ny cng c o trn ng c nu trn nhng iu kin o khc v iu ng ch l vn tc quay ca trc khuu s thay i theo qu trnh o. Gi tr ca IOR c th cao hn hoc thp hn RON. Tr s octan trn ng c xc nh theo cng thc IOR = RON S2/a Trong : S nhy, S = RON MON :a h s t 4.6 6.2 ph thuc vo t s nn ca ng c ThS. Trng Hu Tr Trang 18
Mt khc do xng cha nhiu thnh phn c s khc bit kh ln v kh nng chng kch n. Thng thng th phn c nhit si thp (ngoi tr izo pentan, benzen) c ch s octan thp, do trong mt s ch lm vic ca ng c c th xy ra s chia tch xng trong ng c, dn n trong mt thi im nht nh no lng nhin liu c np vo xylanh cha nhiu thnh phn nh, bc hi nhanh nhng ch s octan li thp do d dn n qu trnh chy kch n trong mt s chu k nht nh. V vy, ngoi ba loi trn th ngi ta cn o ch s octan ca phn ct c nhit si n 100oC v c k hiu R-100, gi tr ca n lun nh hn RON v chnh lch ny c gi l RON 1.5.1.7. Cc bin php lm tng ch s octan Nh trong phn trc ta thy ch s octan ca xng chng ct trc tip rt thp, s lng t khng m bo c v cht lng cng nh s lng. V vy ngi ta cn c cc phng php nhm tng s lng v cht lng ca xng. Cc phng php ny c phn thnh ba loi nh sau: Phng php ho hc Thc hin cc phn ng ho hc bin i cu trc ca nguyn liu xng ban u nh RC, FCC, Alkyl ho, Isomer ho . . . phng php ny c dng rng ri v chim i b phn xng thng phm. Dng ph gia Phng php ny dng ho cht lm tng ch s octan nh nc ch. Phng php ny ngy nay gn nh b cm bi s c hi do ch gy ra. Phng php dng cc cu t c ch s octan cao Phng php ny dng cc cu t c ch s octan cao pha trn vo xng nh MBTE, EBTE, Methanol, Ethanol . . . phng php ny ngy nay c khuyn khch dng nhiu bi nhng u im v mt bo v mi trng.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 19
1.5.2. T trng T trng ca mt cht lng l t s gia khi lng ring cht so vi khi lng ring ca nc c o trong nhng iu kin nhit xc nh. Nh vy t trng l mt i lng khng c th nguyn. Ngi ta thng k hiu l t1t2, trong t1 l nhit m ti ngi ta xc nh khi lng ring ca nc, tng t nh vy t2 l nhit m ti ngi ta o khi lng ring ca cht cn o. Trong thc t ta thng gp 420, 415, 15.615.6, i vi du m v cc sn phm ca n th trong tnh ton ngi ta thng dng t trng chun 15.615.6. M v mt s nc khc ngi ta cn biu th t trong thng qua mt i lng khc gi l API v gi tr ca n c xc nh thn qua t trng chun nh sau:
o
API =
141.5
15 6 15..6
- 131.5
C nhiu phng php xc nh t trng, nhng thng thng n c xc nh theo 3 phng php sau: Phng php dng picnomet Phng php dng ph k Phng php dng cn thu tnh. Theo tiu chun ca chu u th gi tr ny nm trong khong 720 n 775 kg/m3. i vi xng th vic xc nh t trng khng c nhiu ngha nh i vi du th hay Diesel hoc mt sn phm khc, tuy nhin n cng c nhng ngha nht nh trong vic iu khin giu khi bt u khi ng ng c, nh hng trc tip ln nhit chy th tch do nh hng ln s tiu th ring ca nhin liu, c th khi t trng tng ln th sut tiu th ring gim xung. 1.5.3. Cc ch tiu ln quan n bay hi Nh chng ta u bit xng thng phm l mt hn hp ca nhiu cc hp cht hydrocacbon c nhit si thay i trong khong rng. Thc t, trong khong ThS. Trng Hu Tr Trang 20
phn on ca n th nhit no cng c nhng hydrocacbon bay hi, nhng mt nhit nht nh th cng bay hi ca cc cu khc nhau l khng ging nhau. Tnh cht bay hi ca xng c ngha rt ln trong qu trnh bo qun, vn chuyn cng nh trong qu trnh s dng. V vy bay hi ca xng l mt tnh cht ht sc quan trng. Tnh bay hi ny c c trng bng nhng tnh cht nh: Thnh phn ct, p sut hi bo ho, im cht chy. Nh n m ta c th nh gi s b v thnh phn, s phn b ca cc cu t trong xng, kh nng bay hi gy mt mt v mc an ton trong qu trnh vn chuyn cng nh bo qun v s dng. 1.5.3.1. Thnh phn ct Nhng khi nim c bn Thnh phn ct l khi nim dng biu din phn trm bay hi theo nhit hoc ngc li nhit theo phn trm thu c khi tin hnh chng ct mu trong thit b chun theo nhng iu kin xc nh. y ta c nhng khi nim sau. Nhit si u: L nhit c c trn nhit k vo lc git cht lng ngng t u tin chy ra t cui ng ngng t. Nhit si cui: L nhit cao nht t c trong qa trnh chng ct. Nhit phn hy: L nhit c c trn nhit k khi xut hin cc du hiu u tin ca s nhit phn nh xut hin hi trng Nhit si 10% (t10%), t50%, t90%, t95%, . . : L nhit c trn nhit k tng ng khi thu c 10%, 50%, 90%, 95% . . . cht lng ngng t trong ng thu. Phn trm thu hi c l s ml cht lng ngng t thu c trong ng ong c chia tng ng lc c nhit .
ThS. Trng Hu Tr
Trang 21
ngha ca vic xc nh thnh phn ct Ngoi vic nh gi thnh phn ho hc ca xng th thnh phn ct cn c ngha rt quan trng i vi xng nhin liu bi cc gi tr ca n nh hng trc tip ln kh nng khi ng, kh nng tng tc v c kh nng chy ho ton trong bung chy. nh hng n kh nng khi ng Xng cho ng c phi c mt bay hi nht nh cho ng c c th khi ng c nhit thp. Qua nghin cu thc t cho thy kh nng khi ng ca ng c nhit thp ph thuc vo nhit si u, nhit si 10%, 20%, 30%. Khi nhng gi tr ny cng thp th ng c cng d khi ng, nhng nu chng thp qu th xng bay hi qu nhiu do d gy ra hin tng nt hi lm thay i thnh phn ca xng c np vo xylanh mt s chu k no gy ra hin tng thiu ht xng cung cp cho ng c, iu ny thng dn n qu trnh chy khng hon ton v to ra nhiu cht c hi trong khi thi lm nhim mi trng. Ngoi ra qu trnh bay hi ln s gy mt mt vt cht v cng gy nhim. Ngc li khi nhng gi tr qu ln ngha l xng kh bay hi th ng c rt kh khi ng khi ang nhit thp. nh hng ln kh nng tng tc Khi chuyn t ch chm sang ch nhanh, ng c i hi lng xng np vo phi ln v bay hi nhanh bo m cho qu trnh chy cung cp nhit. bay hi ny ph thuc vo nhit si u n nhit si t50%, t60%, Cng tng t nh trn, khi nhng nhit si ny cng nh th bay hi cng tt to iu kin tt cho qu trnh chy tt. Ngc li khi nhng gi tr ny ln th qu trnh ho hi khng tt do d dn n qu trnh chy khng hon ton to ra nhiu cht c hi trong khi thi gy nhim mi trng. nh hng n kh nng chy ht Nhit si cui v nhng nhit si 90%, 95% ca xng phi c gii hn nht nh bo m qu trnh chy tt. Nu nhng gi tr ny ln qu th qu trnh chy s khng hon ton. ThS. Trng Hu Tr Trang 22
Phn nhin liu khng chy ht c th b phn hu trong iu kin nhit cao lm tng nng cht c hi trong khi thi hoc chng tn ti trng thi lng v ng li trn thnh xy lanh lm long mng du bi trn gy ra hin tng mi mn, sau chng c xecmng a xung carter cha du v lm bn du bi trn. 1.5.3.2. p sut hi bo ho p sut hi l mt i lng vt l c trng cho tnh cht cc phn t trong pha lng c xu hng thot khi b mt ca n chuyn sang pha hi nhit no . Nh vy p sut hi bo ho chnh l p sut hi m ti th hoi cn bng vi th lng. p sut hi l mt hm s ca nhit v ca c tnh pha lng. S si ca mt hydrocacbon no , hay ca mt phn on du m ch xy ra khi p sut hi ca n bng vi p sut hi ca h. V vy, khi p sut h tng ln, nhit si ca phn on s tng theo nhm to ra mt p sut hi bng p sut ca h. Ngc li, khi p sut ca h gim thp, nhit si ca phn on s gim i tng ng. i vi cc hydrocacbon ring l, p sut hi ca n ch ph thuc vo nhit , v vy mt p sut nht nh ch c mt nhit si tng ng. i vi mt phn on du m trong bao gm nhiu hydrocacbon ring l th p sut hi ca phn on, ngoi s ph thuc vo nhit , cn ph thuc vo thnh phn cc hydrocacbon c p sut ring phn khc nhau, ngha l p sut hi ca phn an mang tnh cht cng tnh ca cc thnh phn trong v tun theo nh lut Raoult: P=
P x
i
(Pi, xi l p sut ring phn v nng phn mol ca cu t i trong phn an). p sut hi bo ho c th c biu din theo 3 phng php khc nhau: Phng php ca Reid (PVR). Phng php ca Grabner Phng php xc nh t l lng - hi (V/L). Trong ba phng php trn th phng php ca Reid thng c dng nhiu nht. p sut thu c l p sut tut i. p sut ny c o 100oF (37,8oC). ThS. Trng Hu Tr Trang 23
Cng tng t nh thnh phn ct, p sut hi bo ho c trng cho kh nng khi ng ca ng c nhit thp. Khi gi tr ny ln th ng c d khi ng nhng nu gi tr ny ln qu s gy ra hin tng nt hi, thiu nhin liu khi cung cp cho ng c v gy mt mt, nhng nu nh qu th ng c kh khi ng. 1.5.3.3. Nhit cht chy Nhit cht chy l nhit thp nht m ti nhin liu bay hi to vi khng kh mt hn hp c th pht chy ri tt ngay nh mt tia chp khi a ngn la n gn. Nhit chp chy c xc nh trong hai loi thit b cc kn v cc h khc nhau nn tng ng ta cng c hai loi nhit cht chy cc kn v cc h. loi cc kn thng dng cho cc loi sn phm c bay hi ln cn loi cc h thng dng cho cc phn on nng. Nhit chp chy c trng cho cc phn nh d bay hi trong nhin liu, khi phn nh cng nhiu th kh nng bay hi cng ln iu ny s gy ra mt mt vt cht v iu quan trng hn c l n c th to ra hn hp n trong qu trnh bo qun v vn chuyn. V vy ch tiu ny c trng cho mc ho hon ca xng. i vi xng th iu kin thng bay hi ca n ln nn to hn hp vi khng kh nm ngoi gii hn n. Quy nh v bay hi ca xng khng chi chu u Gi tr gii hn ca cc loi khc nhau 1 2 3 4 5 p sut KPa nim 35 35 45 45 55 hi KPa max 70 70 80 80 90 E70 % nim 15 15 15 15 15 %max 45 45 45 45 47 FVI max 900 950 1000 1050 1100 E100 % nim 40 40 40 40 43 %max 65 65 65 65 70 E180 % nim 85 85 85 85 85 o PF C max 215 215 215 215 215 Cn %max 2 2 2 2 2 FVI =PVR (mbar) +7E70 Tnh cht n v 6 55 90 15 47 1150 43 70 85 215 2 7 60 95 15 47 1200 40 70 85 215 2 8 65 100 20 50 1250 43 70 85 215 2
ThS. Trng Hu Tr
Trang 24
1.5.4. n nh oxy ho Trong qu trnh vn chuyn v bo qun du th cng nh sn phm ca n thng tip xc vi khng kh nn cc hydrocacbon d b oxy ho to thnh cc sn phm nng hn v thng gi l nha, cc hp cht ny thng gy ra nhiu nh hng xu n qu trnh hot ng ca ng c nh: Lm tt nghn li lc trong bm np liu, gicluer, to cn trong cc rnh ca piston v trn xecmng. c trng cho kh nng chng li qu trnh oxy ho ngi ta dng khi nim n nh oxy ho, n c th c xc nh theo nhiu phng php khc nhau. n nh oxy ho ph thuc vo thnh phn ho hc ca cc h hydrocacbon. Trong du th cng nh cc sn phm ca n th cc hydrocacbon c n inh ho hc khc nhau, cc hp cht Aromatic c n nh km nht cn cc hp cht Parafinic c n nh cao nht, tuy nhin iu kin nhit thng th tc oxy ho ca cc h hydrocacbon ny khng ln. Trong du th khng c cc hp cht olefin, nhng trong qu trnh ch bin, di tc dng ca nhit cc hydrocacbon km bn nhit s b ct mch to thnh cc sn phm nh hn trong c cc hp cht khng no nh olefin, phn trn chng ta thy xng thng phm c phi trn t rt nhiu khc nhau trong ch yu l cc sn phm ca cc qu trnh ch bin su, trong cc sn phm ny thng cha cc hp cht khng no. V vy trong thnh phn ca xng lun cha cc hp cht olefin, y l hp cht km bn d b oxy ho to nha v cc hp cht c hi khc cho xng, chnh v l do ny m ngoi ch tiu v n nh oxy ho th cn phi khng ch hm lng ca lefin trong xng. 1.5.5. Hm lng lu hunh Trong phn on xng thu c t qu trnh chng ct kh quyn hay trong xng thng phm th hm lng lu hunh khng nhiu, chng c th tn ti di nhiu dng khc nhau tu theo ngun gc phi trn. Trong cc dng tn ti ny th ngi ta quan tm nhiu nht n hp cht mercaptan (c trong phn on xng chng ct trc tip) v y l hp cht c kh nng gy n mn trc tip cc thit b trong tn cha bo qun, vn chuyn cng nh s dng trong ng c.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 25
Mc d hm lng cc hp cht ny khng ln trong thnh phn ca xng nhng n gy ra nhiu nh hng xu n cht lng ca xng nh va nu trn. Khi chy trong ng c chng to ra khi SO2, kh ny sau c th chuyn mt phn thnh SO3, cc cht kh ny s to thnh cc axit tng ng khi nhit xung thp, y l cc cht gy n mn rt mnh. Ngoi ra khi theo khi thi ra ngoi cc cht kh ny s lm nhim c xc tc trong b h thng x l kh thi v gy nhim mi trng khi thi ra khi quyn. 1.5.6. Hm lng benzen Nh chng ta bit benzen l mt cht c n c th gy cht ngi khi trong mi trng c hm lng benzen cao, vi nng thp th benzen c th gy ra cn bnh ung th cho con ngi. Qu trnh chy trong ng c thng khng hon ton bi iu kin chy trong ng c kh c bit. Trong kh thi ca ng c ngoi cc kh CO2, H2O, N2 cn c thm mt s cc cht khc nh CO, NOx, SOx, cc hydrocacbon cha chy, b hng . . . hydrocacbon cha chy thc cht l mt hn hp cc hp cht hu c nh benzen, butadien, fornaldehyt, acetaldehyt ... cc hp cht ny khi thi ra mi trng u c hi cho con ngi v mi trng sinh thi, iu ny bt buc con ngi phi x l n. C nhiu phng php nhm hn ch cc cht nhim ny nh ci tin cu trc ca ng c, khng ch iu kin lm vic ti u hay ci thin cht lng ca nhin liu. Trong cc gii php ny th hai gii php u tin rt kh lm gim hm lng benzen trong kh thi v benzen l mt cht kh chy nht trong cc hp cht ny. V nhng l do ny m ngi ta bt buc phi khng ch hm lng benzen v c hm lng cc hp cht aromatic trong nhin liu. Benzen trong kh thi ng c xng ph thuc vo hm lng aromatic Hm lng Hm lng benzen trong kh cha chy trong kh x (%) aromatic trong 1% benzen trong nhin liu 3% benzen trong nhin liu nhin liu (%) 20 1.5 2.25 35 50 2 2.5 2.9 3.5
ThS. Trng Hu Tr
Trang 26
Ngoi nhng tiu chun quan trng nu trn th mt loi xng thng phm cn phi t nhiu tnh cht khc nh: hm lng nha, cn, tro, tiu chun v mu sc cc ch tiu v kim, axxit . . . Ngy nay, trong thnh phn ca xng thng phm ngoi ph gia nhm nng cao ch s octan th ngi ta cn dng mt s ph gia khc nh ph gia chng oxy ho, ph gia ty ra . . . TIU CHUN VIT NAM V XNG T KHNG CH (TCVN 6776 : 2000) Phng php th Cc ch tiu cht lng 1.Tr s octan - Theo phng php nghin cu (RON) 2. Thnh Phn Ct, 0C im si u 10% Th tch 50% Th tch 90% Th tch im si cui Cn cui 3. n mn tm ng 500C/3h min max max max max max max ASTM D2699 Xng khng ch 90 92 95 90 92 95
4. Hm lng nha thc t, max mg/100ml 5. n nh oxy ho, pht min 6. Hm lng lu hunh tng, max % KL 7. Hm lng ch, g/l max 8. p sut hi bo ho Ried, kPa 9. Hm lng benzen, % th max tch 10. Khi lng ring (150C), kg/m3 11. Ngoi quan
Bo co 70 ASTM D 86 120 190 215 2.0 TCVN 2694:2000 (ASTM 1 D130) TCVN 6593:2000 (ASTM 5 D381) TCVN 6778:2000(ASTM 240 D525) ASTM D1266 0.15 TCVN 6704:2000 (ASTM D5059)/ASTM D3237 TCVN 5731:2000 (ASTM D323)/ASTM D4953 TCVN6703:2000 (ASTM D3606) TCVN 6594:2000 Kim tra thng bng 0.013 43 - 80 5 Bo co
mt Trong sut, khng c tp cht l lng
ThS. Trng Hu Tr
Trang 27
Chng II
NHIN LIU CHO NG C DIESEL

2.1. Gii thiu chung v nhin liu diesel Nhin liu Diesel l mt loi nhin liu lng, nng hn du ha v xng, s dng cho ng c Diesel (ng b, ng st, ng thy) v mt phn c s dng cho cc loi my mc cng nghip nh tuabin kh, my pht in, my mc xy dng . . . Ngy nay ng c Diesel pht trin mnh m, a dng ho v chng loi cng nh kch thc v c p dng trong nhiu lnh vc khc nhau ca i sng sn xut v sinh hot ca con ngi bi tnh u vit ca n so vi ng c xng. Do vy, nhu cu v nhin liu Diesel ngy cng tng, iu ny t ra cho cc nh sn xut nhin liu nhng thch thc mi, v iu ny cng kh khn hn bi nhng yu cu ngy cng kht khe ca lut bo v mi trng. Trong nh my lc du th nhin liu Diesel c ly ch yu t phn on gasoil ca qu trnh chng ct du m. y chnh l phn on thch hp nht sn xut nhin liu Diesel m khng cn phi p dng nhng qu trnh bin i ha hc. Tuy nhin, m bo v s lng ngy cng tng ca nhin liu Diesel v vic s dng mt cch c hiu qu cc sn phm trong nh my lc du th thc t nhin liu Diesel lun c phi liu t cc ngun khc nh : Phn on gasoil ca qu trnh hydrocracacking, phn on gasoil t qu trnh FCC, cc sn phm ca qu trnh oligome ha, dime ha, trime ha, gim nht, HDS... 2.2. Thnh phn ho hc ca nhin liu Diesel Nh nu trong phn trc, nhin liu Diesel thng phm c phi trn t nhiu ngun khc nhau trong nh my lc du. Thnh phn ho hc ca cc ngun ny thay i rt nhiu ngay c khi cng mt ngun gc du th. xem xt, trc ht ta xem xt cc ngun dng phi trn nhin liu Diesel.
Trong nh my lc du th Diesel thng thu nhn theo cc qu trnh nh s sau: ThS. Trng Hu Tr GPL Trang 28 Xng
RC
Theo s ny, nhin liu Diesel nhn c t cc ngun nh sau: ThS. Trng Hu Tr Trang 29
Phn on Gasoil ca thp chng ct kh quyn (phn on chnh phi trn) T phn xng crackinh xc tc T phn xng hydrocrackinh T phn xng gim nht T phn xng cc ho T phn xng tch loi lu hunh km theo qu trnh chuyn ho T cc qu trnh tng hp nh oligome ho 2.2.1. Thnh phn ho hc ca ca phn on gassoil y l thnh phn chnh phi trn nhin liu Diesel. Trc y phn on ny c ly t thp chng ct kh quyn c khong nhit si l 250oC 350oC, vi khong nhit si ny th thnh phn ho hc ca gasoil bao gm cc hydrocacbon c s nguyn t cacbon t C16 C20, hu ht cc nhm cht c mt trong du th u tm thy trong phn on ny. Cng nh khi nghin cu du m hay cc sn phm du m khc, thnh phn ho hc ca gasoil c chia thnh hai nhm cht chnh nh sau: 2.2.1.1. Nhm hp cht hydrocacbon Nhm cht ny bao gm cc h nh sau: Paraffin, Naphten, Aromatic H Parfinic c im chung v cc hydrocacbon parafinic trong phn on ny l s phn b gia cu trc thng v cu trc nhnh y c khc: hu ht l cu trc mch thng (n-parafin), dng cu trc nhnh ng phn ca chng th rt t v nhnh ch yu l gc mtyl. ng ch l v cui phn on gasoil, bt u c mt nhng hydrocacbon nparafinic c nhit kt tinh cao nh: C16 c nhit kt tinh 18,1oC, C20 c nhit kt tinh 36,7oC. Khi nhng parafin ny kt tinh, chng s to ra mt b khung phn t, nhng hydrocacbon khc cn li dng lng s nm trong , nu cc n-
ThS. Trng Hu Tr
Trang 30
parafin rn ny c nhiu, chng s lm cho c nhin liu mt tnh linh ng thm ch c th lm ng c li nhng nhit thp. H Naphten v Aromatic Nhng hydrocacbon loi naphten v aromatic trong phn on ny bn cnh nhng loi c cu trc mt vng c nhiu nhnh ph nh xung quanh cn c mt cc hp cht 2 hoc 3 vng. Ngoi ra trong gasoil c mt cc hp cht hydrocacbon c cu trc hn hp gia vng naphten v aromatic nh ttralin v cc ng ng ca chng. Ngoi ba h trn th trong thnh phn ca nhin liu Diesel lun cha mt hm lng ng k cc hp cht khng no nh olefin (phn ch yu), dien ...cc hp cht khng no ny n t cc qu trnh ch bin su nh FCC, gim nht . . . 2.2.1.2. Nhm hp cht phi hydrocacbon Trong Diesel thng phm th cc cht phi hydrocacbon tn ti di nhiu dng khc nhau. Hp cht ca lu hunh Nu nh trong xng, lu hunh dng mercaptan chim phn ch yu trong s cc hp cht lu hunh , th trong phn on gosoil loi lu hunh mercapten hu nh khng cn mercaptan na. Thay th vo l lu hunh dng sunfua v disunfua, cng nh lu hunh trong cc mch d vng. Trong s ny, cc sunfua vng no (d vng) l loi c ch yu. Hp cht ca oxy Cc hp cht cha oxy trong phn on gasoil cng tng dn ln. c bit phn on ny, cc hp cht cha oxy di dng axit, ch yu l axit naphtenic c rt nhiu v t n cc i trong phn on gasoil. Ngoi cc axit, cc hp cht cha oxy trong phn on gasoil cn c cc phenol v ng ng ca chng nh crezol, dimetyl phenol.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 31
Hp cht ca nit Cc hp cht ca nit trong phn on ny cng c t nhng chng c th nm di dng cc Quinolin v ng ng, hoc cc hp cht cha nit khng mang tnh baz nh Pirol, Indol v cc ng ng ca n. Ngoi nhng hp cht cha thun tu N2, O2, S th trong phn on gasoil c mt cc cht nha, trng lng phn t ca nha vo khong (300-400). Ni chng cc cht nha ca du m thng tp trung ch yu vo cc phn on sau gasoil, cn trong phn on ny s lng chng rt t. 2.2.2. Thnh phn ho hc cc ngun ngoi phn on gasoil sn xut Diesel Trong cc ngun ny th thnh phn ho hc ca n thay i rt nhiu. Chng khng ch ph thuc vo loi du th m cn ph thuc vo qu trnh s dng v iu kin cng ngh. Cc ngun ny c th chia lm hai nhm nh: Nhm th nht: Nhm ny bao gm cc loi gasoil nhn c t cc qu trnh sau: Crackinh nhit, xc tc Gim nht Cc ho Gasoil thu c t cc qu trnh ny thng c cht lng rt xu (ch s cetan thp, hm lng lu hunh cao, cc cht km n nh nhiu, hm lng aromatic v hp cht nha nhiu). Khi phi trn trc tip th nhm gasoil ny ch chim mt lng nh, nhng thng thng th chng phi qua qu trnh x l (HDS) ri mi em phi trn. Nhm th hai: Nhm ny bao gm cc loi gasoil thu c t cc qu trnh x l bng hydro nh: HDS, Hydrocrackinh, cc qu trnh tng hp . . . c im ni bt ca gasoil nhm ny l cht lng rt tt c ngha l ch s cetan cao, hm lng cc hp cht phi hydrocacbon nh lu hunh, nit gim xung rt nhiu, hm lng aromatic v cc cht khng no cng gim i nhiu ln. ThS. Trng Hu Tr Trang 32
Sau y ta s xem xt mt s v d v thnh phn ca cc loi gasoil v s bin i ca n theo cc qu trnh x l. Thnh phn ho hc ca gasoil thu c t cc qu trnh chuyn ho
Dng sn phm Tnh cht LCO (HTS) - Khi lng ring 15oC (kg/lit) - nht (cSt) - Lu hunh(%) - Nit ppm - Ch s brm -Thnh phn ct (oC) PI PF - Ch s cetan - Thnh phn ho hc (% kl) Paraffin Naphten Mono aromatic Di aromatic Tri aromatic Benzothiophen Dibenzothiophen 0.942 4.6 2.76 630 14.9 LCO (BTS) 0.924 3.1 0.68 110 7.3 VB1 0.866 5.5 2.2 27 VB2 0.821 2 1.46 247 45.5 HCK 0.803 2.94 0.006 6 CK 0.936
3.8 1000 21
218 359 21.3
199 296 18.3
229 348 45.5
156 293 39.2
179 333 54.2
308 360 27
13.7 8.8 17.1 35.8 4.1 15.6 4.0
21.3 8.9 20.1 44.7 0.5 4.3 0.3
23 33.4 17.7 10.4 1.4 12.2 1.8
22.4 53.3 17.4 2.8 0.1 4.1 0.0
39.8 58.5 1.5 0.2 0.0 0.0 0.0
4 31
65
Nhn xt: Gasoil thu c t qu trnh hydrocrackinh c cht lng rt tt tc l hm lng cc hp cht phi hydrocacbon, hm lng cht thm rt thp, ch s cetan cao.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 33
So snh tnh cht ca gasoil trc v sau khi kh lu hunh su (p sut chung 27 bar, V.V.H 3) Tnh cht - Khi lng ring 15oC (kg/lit) - nht (cSt) 20oC 50oC - Lu hunh(%) - Nit ppm - Thnh phn ct(oC) PI 50% 90% PF - Ch s cetan - Thnh phn ho hc (% kl) Paraffin Naphten Mono aromatic Di aromatic Tri aromatic Benzothiophen Dibenzothiophen Nguyn (RA) 0.846 liu Sn phm 0.834 0.833
6.14 2.99 1.31 65 217 294 341 358 54.8
5.58 2.81 0.07
5.52 2.79 0.015 54 221 285 329 349 57.6
221 285 329 350 56.4
40.7 32.6 11 7.4 1.0 5.4 1.9
43.2 31.1 18.2 5.9 0.5 0.5 0.6
44.0 30.9 17.6 6.5 0.4 0.4 0.2
(Ct sau l kt qu thu c trong trng hp nghim ngt cao hn) Nhn xt: Sn phm thu c sau qu trnh HDS c hm lng cc hp cht phi hydrocacbon v hp cht aromatic mt hay nhiu vng gim i rt nhiu, paraffin tng ln, ch s cetan tng ln, nhit si u tng ln cht t nhng nhit si 50%, 90%, nhit si cui gim iu ny cho nhin liu c kh chy tt ngha l qu trnh ny cho cht lng gasoil tt hn. Khi nghim ngt tng ln th cht lng ca gasoil cng tng ln. ThS. Trng Hu Tr Trang 34
So snh tnh cht ca gasoil trc v sau khi kh lu hunh su (p sut chung 27 bar, V.V.H 3) Tnh cht - Khi lng ring 15oC (kg/lit) - nht (cSt) 20oC 50oC - Lu hunh(%) - Nit ppm - Thnh phn ct(oC) PI 50% 90% PF - Ch s cetan - Thnh phn ho hc (% kl) Paraffin Naphten Mono aromatic Di aromatic Tri aromatic Benzothiophen Dibenzothiophen Nguyn liu: 80% RA+20%LCO 0.862 Sn phm 0.85 0.833
5.55 2.76 1.16 216 214 288 332 353 49
5.34 2.7 0.064 150 224 283 329 350 50.4
5.52 2.79 0.015 54 221 285 329 349 49
36.5 24.3 14.2 15.4 1.8 5.4 2.4
36.2 24.3 23 12 10.0 1.5 0.9
36.7 26.5 21.9 12.6 0.9 1.0 0.4
(Ct sau l kt qu thu c trong trng hp nghim ngt cao hn) Kt qu thu c y hon ton ging nh trn.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 35
So snh tnh cht ca gasoil trc v sau khi x l bng hydrocacbon
Tnh cht
Nguyn (RA)
liu Sn phm P 50 bar VVH 1 P 75bar VVH 0.5 0.818
- Khi lng ring 15oC 0.846 (kg/lit) - nht (cSt) 20oC 50 C - Lu hunh(%) - Thnh phn ct( C) PI 50% 90% PF - Ch s cetan - Thnh phn ho hc (% kl) Paraffin Naphten Mono aromatic Di aromatic Tri aromatic Benzothiophen Dibenzothiophen 40.7 32.6 11 7.4 1.0 5.4 1.9 217 294 341 358 54.8
o o
0.825
6.14 2.99 1.31
5.3 2.71
5.27 2.6
218 282 326 347 60.2
203 280 326 346 65.4
43.7 38.1 13.7 2.8 0.3 0.2 0.3
45.7 50.3 3.4 0.6 0 0 0
Kt qu hon ton ging nh qu trnh HDS
ThS. Trng Hu Tr
Trang 36
So snh tnh cht ca gasoil trc v sau khi kh lu hunh su
Sn phm Tnh cht Nguyn liu: 80% RA+20%LCO - Khi lng ring 15oC 0.862 (kg/lit) - nht (cSt) 20oC 50oC - Lu hunh(%) - Thnh phn ct( C) PI 50% 90% PF - Ch s cetan - Thnh phn ho hc (% kl) Paraffin Naphten Mono aromatic Di aromatic Tri aromatic Benzothiophen Dibenzothiophen 36.5 24.3 14.2 15.4 1.8 5.4 2.4 36.9 37.7 20.2 4.5 0.4 0.3 0.0 41.5 51.8 6 0.7 0.0 0.0 0.0 214 288 332 353 49 213 278 324 346 53.9 212 275 324 347 60.2
o
P 50 bar VVH 1 0.838
P 75 bar VVH 0.5 0.827
5.55 2.76 1.16
5.12 2.63 0.0022
4.9 2.54 0.0004
ThS. Trng Hu Tr
Trang 37
Cc ngun dng phi trn gasoil
Ngun nguyn liu
Du th paraffin
Du naphten DA
th Phn ct ca Phn cn ca RSV DSV FCC HCK VB CK HCK
Qu trnh x DA l Hiu sut (% 30.3 kl)

15 d 4(kg/l)
32.8
36.7
29.2
47.2
1015 --
515 35
--
0.835 0.825 0.843 0.827 0.856 0.93 phn 170 370 180 375 170 400 180 350 170 370 170 370
0.835 0.845 0.900 0.855
Thnh ct PI PF
200 358
170 370
170 370
196 343
im vn c -5 (oC) im (oC) Ch s cetan Hm lu (% kl) 50 chy -12
-2
+1
-10
-20
-5
-14
-4
-8
-15
-9
-6
-18
-33
-14
-25
-18
-20
-26
51 0.04
54 0.83
54 0.80
43 0.09
24 2.8
58 0.02
40 2.33
28 2.10
50
lng 0.12 hunh
ThS. Trng Hu Tr
Trang 38
2.3. Nguyn tc hot ng v c im qu trnh chy trong ng c Diesel kho st thnh phn v tnh cht nhin liu Diesel nh hng n qu trnh hot ng ca ng c v vn nhim mi trng, trc ht ta xt s lc v hot ng v c im qu trnh chy ca nhin liu trong ng c Diesel. 2.3.1. Vi nt lch s ng c Diesel ng c Diesel mang tn ca nh pht minh ni ting Rudolf Diesel. R.Diesel sinh nm 1858 l k s ngi c nhng phn ln hot ng nghin cu my mc ca ng thc hin Paris (Php). Nm 1892 ti Berlin R.Diesel c cp bng pht minh nghin cu v s hot ng ca mt loi ng c vi nhin liu l dng hi sng cc ht hydrocacbon. Tuy nhin, ti ny ch mang tnh phc ho, sau n nm 1897 ngun nhin liu ca ng c c thay th bng ngun nhin liu c ngun gc t du m (phn on gasoil) v ng c em li mt hiu sut ng k (247 g/ch.h), xylanh ca ng c Diesel u tin ny c th tch 19,6 lt, cho mt cng sut 14,7 KW, vi tc quay trc khuu l 172 vng/pht. Sau , loi ng c ny c pht trin mnh m vi nhiu chng loi khc nhau v c ng dng rng ri nht l sau chin tranh th gii nht trn cc loi xe ti nhng nm 1930-1939. Chic xe du lch u tin trang b ng c Diesel c gii thiu bi hng Mercedes nm 1936 (206D) nhng thnh cng hn l chic xe ca hng Peugoet (Diesel 402) xut xng nm 1938 (c 1000 khun mu). Sau nm 1945, ng c Diesel tr nn ph bin trong cc loi phng tin giao thng dn dng nhng n ch tn ti trong mt s gii hn cu trc, mu m ca cc hng sn xut t ln nh Mercedes, Peugeot. n nhng nm 1970, ng c Diesel c s pht trin vt bc. Cc phng tin vn ti c trang b ng c Diesel vi bung t kiu phun trc tip, cc loi xe du lch vi bung t kiu phun gin tip. n u nm 1980, th trng cc ng c Diesel cho cc loi phng tin vn ti bng n trn ton th gii.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 39
2.3.2. Nguyn l hot ng ca ng c Diesel ng c Diesel l mt ng c nhit dng bin nng lng ho hc ca nhin liu khi chy thnh nng lng c hc di dng chuyn ng quay. ng c ny lm vic theo nguyn tc mt chu trnh gm k: np, nn, chy n v gin n sinh cng, thi kh chy ra ngoi. S nguyn l nh sau:
Xupap nap
Xupap
1.Trc khuu
3 2 4
2. Thanh truyn 3. Piston 4. Xylanh
C G
5. Kim phun
S ng c Diesel 4 k Trong qu trnh vn hnh ca ng c, trc khuu quay theo chiu mi tn, piston i ng ln xung trong xylanh, thanh truyn truyn vn ng tnh tin ca piston cho trc khuu quay trn. y ta c khi nim im cht trn v im cht di l cc im tng ng vi v tr cao nht v thp nht ca piston trong xylanh. Chu trnh cng tc ca ng c Diesel c tin hnh nh sau : K 1 Hnh trnh np Khi piston i t im cht trn xung im cht di xupap x ng li xupap np m ra khng kh c ht qua xupap np vo trong xylanh. K 2 Hnh trnh nn Sau khi n im cht di piston s i ngc ln pha trn, lc ny c hai xupap u ng li khng kh trong xylanh c nn n nhit cao khong 450500oC tu thuc vo t s nn ca ng c. ThS. Trng Hu Tr Trang 40
K 3 Hnh trnh Phun nhin liu chyv gin n sinh cng Khi piston gn n im cht trn th nhin liu c bm cao p phun vo di dng cc sng (cc ht c kch thc rt nh), t cc ht sng ny nhin liu s bay hi to vi khng khi mt hn hp t bc chy. Nh vo kt qu ca qu trnh chy, nhit v p sut trong xylanh tng cao nn chng y piston chy t im cht trn xung im cht di v ng thi thc hin qu trnh gin n sinh cng. K 4 Hnh trnh thi Khi piston b y xung im cht di theo lc qun tnh n ngc ln pha trn, lc ny xupap x m ra y kh chy ra ngoi v kt thc mt chu trnh. Sau chu trnh ny piston li i xung pha di thc hin chu trnh tip theo. Trong thc t th cc xupap ng m cng nh thi im phun nhin liu khng trng vi im cht trn v im cht di. Thng np c nhiu khng kh vo xylanh ngi ta cho cc xupap c m sm nhng ng mun, cn nhin liu s c phun vo trc khi piston n im cht trn khong ln hn khong 10 theo gc quay ca trc khuu. Nh vy, ton b chu trnh cng tc c thc hin theo bn hnh trnh trong hai vng quay ca trc khuu, trong bn hnh trnh ny ch mt hnh trnh chy v gin n duy nht sinh cng, cn ba hnh trnh khc khng sinh cng. 2.3.3. c im ca qu trnh chy ca nhin liu trong ng c Diesel T vic phn tch hot ng ca ng c Diesel trn ta rt ra c nhng c im ca qu trnh chy trong ng c ny nh sau: Khc vi ng c xng nhin liu c phi trn trc trong b ch ho kh th ng c Diesel nhin liu khng c phi trn trc m ch c phun vo xylanh khi khng kh c nn t nhit v p sut cao, trong iu kin ny th nhin liu bay hi ri to hn hp t bc chy m khng cn n s nh la ca bugi. Trong ng c xng th qu trnh chy phi c bt u t bugi sau lan truyn i theo cc mt cu v nhin liu ch c php chy khi mng la lan trn n cn trong ng c Diesel th qu trnh bt chy c th bt k ch no trong xylanh m nhin liu c phi trn tt vi khng kh c th t bc chy. ThS. Trng Hu Tr Trang 41
Nu nh trong ng c xng vic tng cng sut bng cch tng t s nn s vp phi hin tng nhin liu chu nhit v p sut cao s t bc chy kh mt la cha lan truyn n th trong ng c Diesel bt buc phi c t s nn cao bo m cho nhin liu c th t bay hi v bc chy. Do cng sut ca ng c Diesel lun ln hn cng sut ca ng c xng khi cng mc tiu th nhin liu. Nhin liu sau khi phun vo bung chy n khng chy ngay m cn c mt thi gian nht nh chun b, thi gian ny c gi l thi gian chy tr hay thi gian cm ng. Thi gian ny di hay ngn ph thuc hon ton vo bn cht ca nhin liu v cu trc ca ng c, n thng c chia thnh hai loi l thi gian cm ng vt l v thi gian cm ng ho hc, thi gian cm ng ho hc ny c xc nh theo cng thc thc nghim sau: D = A P-nEXP(B/T) Trong : A,B l cc hng s thc nghim. So snh li ch ca ng c Diesel v ng c xng Khi so snh v li ch ca ng c Diesel so vi ng c xng ngi ta nhn thy ng c Diesel c nhiu li ch hn theo nhiu g Xt v gc nhit tr: Nhit tr khi lng ca Diesel ln hn nhit tr khi lng ca xng khong 10% do khi xem xt 2 ng c c cng hiu sut th ng c Diesel tiu th nhin liu t hn khong 10%. Xt v hiu sut s dng nhit: Hiu sut s dng nhit ca ng c Diesel lun ln hn ng c xng v n khng c l trp to ra m p trong giai on ht do trn th P-V din tch ca vng p sut thp nh hn so vi ng c xng. Tuy nhin hiu sut ca ng c Diesel gim nhanh khi tc tng ln do tn thp p sut do ma st tng nhanh v qu trnh chy trong thi gian ngn kho khn hn so vi ng c xng.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 42
Xt v gc nhin liu: Gi thnh ca Diesel r hn xng, theo tnh ton nh my lc du th nng lng tiu th sn xut Diesel nh hn sn xut xng khng 6% (13% so vi 19%) So snh mc tiu th nhin liu ca ng c Diesel v Xng theo cc iu kin vn hnh khc nhau:
140 120 100 80 60 40 20 0
Muc tieu hoa nhien lieu (kg/100 km)
124 120 116 115 113 100 100 100 100 100 C Diesel C Xng
D D D 19;V D 10,9;V 17,9;V 29,1 5,8;V 33,9 34,3 41,2

Quang uong i va van toc
D 2,5;V 11,5
V nhng u im ca ng c Diesel m chung c s dng ngy cng rng ri. Chung ta c th thy r iu ny qua s lng nhin liu tiu th ti th trng Php.
Muc tieu thu (Trieu tan)
30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 1980 1997 1998 1999 Xng Diesel FOD D?u n?ng
ThS. Trng Hu Tr
Trang 43
2.4. Cc ch tiu cht lng ca nhin liu Diesel. Nh va thy trong phn trc, qu trnh chy trong ng c khng phi l qu trnh chy l tng nn n s lm gim cng sut ca ng c, nhng iu quan trng hn c l qu trnh chy khng hon ton ny s to ra cc cht c c hi cho con ngi v mi trng. Do vic nghin cu nhm lm gim cc cht c ny l iu bt buc i vi cc nh sn xut ng c v nhin liu. i vi nhin liu Diesel thng phm n phi m bo c cc tnh cht sau: 2.4.1. Ch s xtan IC (Indice de Ctane) 2.4.1.1. nh ngha Ch s xtan l mt i lng qui c c trng cho kh nng t bc chy ca nhin liu Diesel v c tnh bng % th tch ca n-xtan trong hn hp ca n vi -mtylnaphtalen khi hn hp ny c kh nng t bc chy tng ng vi nhin liu Diesel ang kho st. Trong hn hp ny th n-xtan c kh nng t bc chy tt nn tr s ca n c qui c bng 100, cn -mtlnaphtalen c kh nng t bc chy km c qui c bng 0. Trong thc t mt vi phng th nghim ngi ta dng hephtametylnonan (HMN) thay cho -mltnaphtalen, trong HMN c IC = 15. 2.4.1.2. Phng php xc nh ch s xtan Ch s xtan c th xc nh theo nhiu phng php khc nhau nh do trc tip trn ng c hay xc nh t cc tnh cht ca n. Vic xc nh trc tip IC c thc hin trn ng c CFR (Coferation Fuel Reseach) nh trong ng c xng vi gc phun sm nhin liu l 13 theo gc quay ca trc khuu. Phng php ny trong thc t t c s dng v n phc tp v tn km. Ch s IC c th c cc nh t cc tnh cht ca nhin liu Diesel, ch s thu c gi l ch s IC tnh ton. Theo cch ny th trong thc t cng tn ti nhiu cng thc khc nhau xc nh IC.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 44
- T nhit si ng vi 50% chng ct v t trng ta c th xc nh c IC theo cng thc sau: CCI = 454,74-1641,41d+774d2 -0,554T50 +97,083(lgT50)2 T cng thc ny ngi ta xy dng c th xc nh nh sau.
Xc nh CI bng phng php th V ng thng qua 2 im : T50 v 0API (hoc d415) ng thng ny ct vch thang chia IC ti CCI cn tm. V d : Nhin liu c d415=0,84 (khi lng ring tiu chun) v T50=2800C (ASTMD86) ta tm c CCI =56. Trong phm vi IC=4055 sai lch gia CCI v IC o c l tng i nh nu nhin liu khng s dng ph gia ci thin IC. Trn y l phng php c s dng nhiu trong thc t. Ngoi phng php ny th ch s IC cong c th c xc inh t nhit si 10%, 50% v 90%; t im anline hay t vic phn tch sc k, khi ph thnh phn ho hc ca nhin liu Diesel.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 45
2.4.1.3. Ci thin IC bng ph gia Nh trong phn u chng ta thy nhin liu Diesel thng phm c phi trn t rt nhiu ngun vi cht lng rt khc nhau, chng hn nh ngun LCO ca qu trnh FFC hay gasoil ca cc qu trnh cc ho, gim nht ... ch s IC rt thp. Khi nu cn nng cao ch s ny th ngi ta c th dng cc ph gia. Ph gia nhm nng cao ch s IC c nhiu loi khc nhau nhng c th chia thnh hai nhm nh sau: Nhm th nht bao gm cc hp cht peroxyt Nhm th hai bao gm cc hp cht nitrat alkyl Cc hp cht peroxyt c bit n t lu nhng chung t c ng dng v y l cc hp cht rt km bn v vn gi c. Trong nhm th hai th hp cht 2Etylhecxyl nitrat c s dng nhiu nht.
NO3
C
H
C
H
C
H
C
H
C2H5 H
2.4.1.4. nh hng ca ch s IC ln hot ng ca ng c Trong thc t ngy nay cc ng c Diesel c yu cu v ch s IC vo khong 4060 tu theo tc ca ng c, vi khong yu cu ny th ngi ta d dng t c trong cc nh my lc du. Tuy nhin iu quan trng l phi s dng loi nhin liu hp vi ng c theo qui nh ca nh ch to v ch s ny lin quan trc tip n thi gian cm ng. Khi ch s IC gim xung th thi gian cm ng s tng ln iu ny s nh hng trc tip n qu trnh chy trong ng c, c th l khi nhin liu phun vo c ch s IC nh s c thi gian cm ng ln do khi n c th t bt chy th khi lng nhin liu trong bung chy ln nn qu trnh chy c th xy ra vi tc ln lm cho p sut trong bung chy tng cao mt cch t ngt, iu ny s to ra nhng ting g kim loi, gy nng my v lm gim tui th ca ng c, ngoi ra khi tc ThS. Trng Hu Tr Trang 46
chy qu ln th mt phn nhin liu c th khng chy kp m b phn hu do lm gim cng sut v thi ra nhiu cht gy nhim mi trng. Tuy nhin s nh hng ny s t hn trong ng c bung chy trc so vi ng c c bung chy trc tip. Ngc li, khi ch s IC qu cao th thi gian cm ng s qu nh iu ny c th dn n qu trnh t bt chy qu sm nn phn nhin liu phun vo sau c th b phun vo trong kh chy c nhit qu cao nn nhin liu khng thi gian bay hi th nhn c mt lng nhit qu ln nn n b phn hu trc khi chy, trong trng ny cng sut ca ng c cng b gim v khi thi ra nhiu cht c hi cho con ngi v mi trng. 2.4.2. T trng Theo tiu chun ca Vit Nam: Theo tiu chun ca chu u trc 01/01/2000 : 820 Theo tiu chun ca chu u t 01/01/2000 : 820 860 kg/m3 15.515.5 860 kg/m3 15.515.5 845 kg/m3
C nhiu phng php xc nh t trng, nhng thng thng n c xc nh theo 3 phng php sau: Phng php dng picnomet, Phng php dng ph k, Phng php dng cn thu tnh. Trong cc phng php trn th phng php dng picnomet l phng php cn n t mu nht v cho chnh xc cao nht. Nh vy phng php ny c ngha ln khi c t mu v i hi chnh xc cao. Phng php ny c th p dng cho cc loi mu khc nhau. Nhc im duy nht ca phng php ny cn nhiu thi gian. T nguyn tc hot ng ca ng c Diesel ta nhn thy nhin liu trc khi chy chng phi tri qua mt qu trnh bin i t vic b phn chia thnh cc ht sng sau khi qua kim phun cao p, ho hi trn ln vi khng kh v bin i t bc chy, cc qu trnh ny u lin quan trc tip n t trng ca Diesel.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 47
Khi khi lng ring ln th ng nng ca dng nhin liu ln, nhin liu b phun i xa hn khi khng gian trn ln ca nhin liu vi khng kh ln. Tuy nhin, khi nhin liu c khi lng ring ln th thng nht ca nhin liu cng ln nn kh nng bay hi to vi khng kh hn hp t bc chy thp iu ny lm cho qu trnh chy ca nhin liu km. Nu nh khi lng ring ln qu th khi phun nhin liu c th va p vo thnh ca bung chy, iu ny s lm long mng du bi trn trn thnh ca bung chy gy ra hin tng mi mn. Ngoi ra khi b phun vo mng du bi trn thnh xylanh th nhin liu s b hp th trong mng du ny, sau trong giai on thi kh chy chng c th bay hi theo kh chy v c y ra ngoi lm tng hm lng cc cht c hi trong kh thi. Khi hai loi nhin liu c cng gii hn si th nhin liu no c khi lng ring cao hn th s c hm lng cc hydrocacbon thm v naphtenic cao hn, nhin liu c khi lng ring thp s cha nhiu parafin. Tuy nhin, vic khng ch gi tr ti a ca khi lng ring trnh a vo nhin liu cc phn nng gy kh khn cho qu trnh t bc chy, tng giu ca nhin liu lm tng thi ra khi en, b hng. Qua phn tch trn cho thy khi lng ring ca nhin liu s c nhng nh hng n qu trnh s dng nhin liu Diesel qua cc thng s sau: Cng sut ca ng c Tiu th ring Hm lng CO, HC, Particules trong khi thi. 2.4.3. Thnh phn ct Cng tng t nh nhin liu xng, nhin liu Diesel l mt hn hp ca rt nhiu cc hp cht khc nhau c nhit si thay i trong khong rng. Thc t, trong khong phn on ca n th nhit no cng c cc hydrocacbon tng ng bay hi, nhng iu cn quan tm y l mt nhit nht nh th cng bay hi ca cc cu t khc nhau l khng ging nhau. V vy c trng cho bay hi ca nhin liu Diesel th ngi ta dng hai khi nim l Thnh phn ct. Nh khi
ThS. Trng Hu Tr
Trang 48
nim ny m ta c th bit c s phn b ca cc hydrocacbon trong nhin liu Diesel. Nhng khi nim v nh ngha c dng y cng nh nu trong phn nhin liu cho ng c xng. Thnh ct c xc nh theo phng php th ASTM-D86. Cng tng t nh xng, nhin liu diesel cng cn phi c thnh phn ct theo quy nh bo m cho qu trnh hot ng ca ng c bi bay hi ca nhin liu s nh hng trc tip qu trnh chy ca n trong bung chy, nhng iu cn phi ch nhin liu Diesel l nhit u v nhit cui thay i trong khong rng (do nhin liu Diesel c phi trn t nhiu ngun c khong nhit rt khc nhau nh nu trn v cng tu theo yu cu v cht lng ca n) nn ngi ta thng khng quan tm nhiu nh trong ng c xng, thng i vi nhin liu Diesel th ngi ta quan tm n phn trm chng ct mt s nhit nht nh. Theo tiu chun Vit Nam th c hai gi tr nh sau: im ct 50% th tch l 290 oC (E50) im ct 90% th tch l 350 oC (E90) Theo tiu chun Chu u th c ba gi tr sau c quan tm: 250oC thnh phn ct thu c phi nh hn 65% 350oC thnh phn ct thu c phi ln hn 85% 370oC thnh phn ct thu c phi ln hn 95% Hoa K th ngi ta phn bit hai loi gasoil l gasoil dng cho phng tin giao thng vn ti v gasoil dng cho cc my mc cng nghip, trong loi th nht th nhit 90% chng ct phi nh hn 288oC, cn loi th hai nhit ny mn trong khong 282 oC 338 oC. Tuy nhin, nhng gi tr ca nhit si u cng khng c qu thp v nhit cui khng c qu cao v iu ny s nh hng xu n vic s dng trong ng c. Nu nhit cui cao qu tc l trong thnh phn ca n cha nhiu cu t nng lm cho qu trnh bay hi to hn hp t bc chy km lm tng qu ThS. Trng Hu Tr Trang 49
trnh chy khng hon lm gim cng sut ca ng c (thc nghim cho thy cng sut ca ng c s gim i khong 1 5%), to nhiu cht gy nhim mi trng, lm long mng du bi trn trong bung chy hay lm gim nht ca du trong carter nh nu i vi ng c xng. Ngc li, khi nhit si u nh n khng nh hng trc tip cng sut ca ng c, nhng nu nh nhit u qu nh th lm tng bay hi gy mt mt trong qu trnh vn chuyn hay bo qun hay lm gim nht ca nhin liu c th gy mi mn kim phun. 2.4.4. im cht chy Nhng khi nim v nh ngha c nu trong phn nhin liu xng. Cng tng t nh trong phn trc, tiu chun ny c trng cho cc phn nh d bay hi trong nhin liu, khi phn nh cng nhiu th kh nng bay hi cng ln iu ny s gy ra mt mt vt cht v iu quan trng hn c l n c th to ra hn hp n trong qu trnh bo qun v vn chuyn. V vy ch tiu ny c trng cho mc an ton ca nhin liu Diesel. Nu nh i vi xng th iu kin thng bay hi ca n ln nn to hn hp vi khng kh nm trn gii hn n th ngc li y nhin liu Diesel c bay hi km, iu kin thng th n ch to c hn hp nm di gii hn di ca hn hp n. Tuy nhin khi nhin liu Diesel c ln nhng phn nh th n c th to ra nhng hn hp n. 2.4.5. nht (). nht ca nhin liu l mt i lng vt l c trng cho tr lc do ma st ni ti sinh ra ngay trong lng cht lng khi c s chuyn ng tng i ca cc phn t vi nhau. nht c th c biu din di ba dng chnh nh sau: nht ng lc (cP), nht ng hc (cSt) v nht quy c. nht ng lc hay nht tuyt i l i lng biu din lc ma st ni ti thc sinh ra khi cc phn t chuyn ng tng i vi nhau, hai loi nht cn li l nhng i lng ch cho bit gi tr tng i hay gin tip.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 50
nht ng lc c rt ra t phng trnh ca Newton v cht lng chy trong dng ch chy dng (phn ln cc cht lng u c th p dng c phng trnh ny). Phng trnh ca Newton c pht biu nh sau: Lc ma st ni ti sinh ra gia hai lp cht lng c s chuyn ng tng i vi nhau s t l vi din tch b mt ca hai lp cht lng, vi tc bin dng (khng phi l gradient vn tc). Phng trnh c biu din nh sau:
F = .S . dv dz
Trong : F l lc tc dng t bn ngoi lm hai lp cht lng chuyn ng tng i vi nhau v chnh bng lc ma st sinh ra gia hai b mt. S l din tch ca hai b mt. V l vn tc tng i gia hai lp cht lng. Z l khong cch gia hai lp l nht ng hc. nht ng hc c th biu theo nhiu n v khc nhau tu theo h thng n v s dng, nhng thng thng th trong lnh vc du kh n thng c o trong h CGS, trong h thng ny thn v ca n l Poise (P), thc t th hay dng i lng c s ca n l centipoise (cP). Cng tng t nh thnh phn ct hay t trng, nht cng c nhng nh hng trc tip n hot ng ca ng c. Thc t khi nht qu ln s lm tng tn tht p sut trong bm v trong kim phun, lm tng kch thc ca cc ht sng nhin liu do cc tia nhin liu s bay xa nn n c th v p vo thnh ca bung chy gy ra nhng tc hi nh nu trong phn trn. Ngc li, khi nhin liu c nht qu thp s lm tng lu lng thot ra bm np liu, nh vy s lm gim lu lng th tch thc thot ra kim phun (bm cao p). Trong trng hp ny th kim phun c nng ln chm hn iu ny s lm
ThS. Trng Hu Tr
Trang 51
gim nhin liu cung cp cho ng c. Vi nhin liu Diesel c nht nh qu th khi phun vo xylanh n s to thnh cc ht qu mn, khng th ti c cc vng xa kim phun c ngha l khng gian trn ln gia nhin liu - khng kh nh, iu ny lm cho qu trnh to hn hp t bc chy khng tt ng thi phn c phun vo u c th t bt chy qu sm nn phn phun vo sau c th b phun vo trong kh chy c nhit qu cao nn nhin liu Diesel khng thi gian bay hi th nhn c mt lng nhit qu ln nn b phn hu trc khi chy. Nh vy, trong trng ny cng sut ca ng c cng b gim. Ngoi ra, nhin liu Diesel cn c tc dng bi trn cho bm cao p v cc l xo trong b phn bm nn khi nht qu nh d gy ra s rt lm mi mn h thng ny. 2.4.5. Cc ch tiu lin quan n iu kin lm vic nhit thp Nh chng ta bit nhin liu Diesel thng phm c phi trn t rt nhiu ngun khc vi thnh phn ho hc ca n c th cha cc hydrocacbon c s nguyn t cacbon t 10 35. Mun m bo kh nng bay hi to hn hp t bc chy trong bung chy th thnh phn ho hc ca nhin liu Diesel phi cha mt hm lng nht nh cc hydrocacbon Paraffin, nhng chnh cc hp cht s gy ra cho nhin liu Diesel nhng kh khn khi nhit ca mi trng xung thp. Khi nhit xung thp cc hydrocacbon n-paraffin c mch di s kt tinh, cc tinh th ny c dng hnh kim chng d to ra cc khung tinh th cha nhng phn cn li, iu ny s lm gim linh ng ca nhin liu. Khi np liu cho ng c th nhin liu Diesel phi i qua mt h thng lc c mt li lc vi kch thc khong vi micromet. Trong trng hp ny cc tinh th paraffin c th lm bt cc l ca li lc dn n sai lch v lng nhin liu cung cp cho ng c ng thi cc tinh th paraffin ny cn c th gy nhng nh hng xu cho bm nhin liu. Qua nhng phn tch trn cho thy vic cn thit phi c nhng tiu chun m bo cho nhin liu Diesel c kh nng lm vic c nhit thp. Trong thc t, c trng cho kh nng lm vic ca nhin liu Diesel nhit thp ngi ta dng ba khi nim khc nhau, l: Nhit vn c, im ng c (im chy), Nhit lc ti hn.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 52
Gi tr quy nh cho cc tiu chun ny ph thuc vo tng Quc gia, tng chu lc v tu thuc theo ma khc nhau v cui cng l tu theo loi nhin liu Diesel. 2.4.5.1. im vn c im vn c l nhit m bt u xut hin s kt tinh ca cc phn t paraffin trong hn hp ca n iu kin th nghim. Vic xc nh in vn c c tin hnh theo cc tiu chun ISO 3015 hoc ASTM D2500, trc y cc kt qu quan st bng mt, ngy ny nhiu phng th nghim trang b cc thit b bn t ng v kt qu khng cn quan st bng mt na m n c c nh hai si cp quang. Gi tr ca im vn c thay i tu theo Quc gia hoc khu vc nhng thng thng n nm trong khong 0 n -15oC n cng c th ln n 14oC cc nc nng nhng cng c th xung - 40oC cc nc qu lnh. 2.4.5.2. im ng c hay im chy im ng c l im m gi tr ca n chnh bng gi tr ca nhit cao nht m nhin liu Diesel cn c th chy lng. Gi tr ca im ng c thay i tu theo Quc gia hoc khu vc, khong giao ng ca n rt rng t + 4oC n -39oC, nhng thng thng n nm trong khong t - 18oC n - 30oC. Vic xc nh in ng c c tin hnh theo cc tiu chun ISO 3016 hoc ASTM D97. Trong thc t th vic xc nh im ng c cng tng t nh im vn c, y ngi ta cho 40 ml nhin liu Diesel vo trong ng thu tinh y np kn c gn nhit k, trc ht un nng hn hp n 45oC sau lm lnh vi tc xc nh cho n nhit ln hn khong 9oC so vi nhit im chy d on th ta bt u th nghim tc l t ng nghim sang trang thi nm ngang, nu nhin liu Diesel trong ng nghim b chy th tip tc lm lnh xung thm 3oC na ri lp li thao tc trn cho n khi nhin liu Diesel trong ng nghim khng chy khi t ng nghim nm ngang trong vng 5 giy th ta dng th nghim. im ng c bng gi tr ca nhit khi dng th nghim cng thm 3. ThS. Trng Hu Tr Trang 53
2.4.5.3. Nhit lc ti hn Hai tiu chun va nu trn nhm nh gi linh ng ca nhin liu Diesel khi c s kt tinh vi mt lng ng k tc l lng tinh th paraffin c th bt phim lc lm tt qu trnh np liu cho ng c. Tuy nhin trong thc t khi nhit gim mt mc no m cc tinh th paraffin cha xut hin hoc xut hin cha nhiu nhng nht ca nhin liu Diesel tng ln mt cch ng k, khi n s lm gim tnh linh ng ca nhin liu nn n c th lm gim lu lng ca nhin liu cung cp cho ng c, iu ny s c nhng nh hng xu n qu trnh hot ng ca n. V vy m bo cho ng c Diesel lm vic tt trong iu kin ny th ngi ta a ra tiu chun nhit lc ti hn. (TLF) Nhit lc ti hn l nhit cao nht m mt th tch xc inh ca nhin liu Diesel (20ml) khng chy qua c mt h thng lc c kch thc xc nh trong khong thi gian xc nh (60 giy) iu kin th nghim ( chn khng 20mbar). 2.4.6. Hm lng lu hunh Nh chng ta bit lu hunh trong du th cng nh trong cc sn phm ca n tn ti di nhiu dng khc nhau nh: Lu hunh dng nguyn t, H2S, mercaptan, sulfua, disulfua, d vng . . . tu theo dng tn ti ca n m n c th gy n mn trc tip hay gin tip. Nu nh trong nhin liu xng lu hunh tn ti ch yu di dng mercaptan gy ng mn trc tip th trong nhin liu Diesel dng tn ti ny hu nh khng cn na m ch yu di dng sulfua, disulfua hay d vng khng c kh nng n mn trc tip m chng ch gy n mn khi b chy trong ng c to ra SO2 sau n c th chuyn mt phn thnh SO3. Phn ln lng kh ny thot ra ngoi cng kh chy, nhng c th mt phn nh lt qua cc xecmng vo trong carter cha du v khi nhit trong carter ny xung thp th chng kt hp vi hi nc to ra cc axit tng ng gy n mn cc b mt chi tit khi du c bm tr li cc b mt bi trn.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 54
Trong cc ng c hin i ngy nay, nhm lm gim hm lng cc cht gy nhim cho mi trng trong khi thi th ng c c trang b b xc tc chuyn cc cht c hi thnh cc cht khng hoc km c hi hn. Khi c mt cc kh SOx trong dng kh thi n s lm gim hot tnh, ng c xc tc v nh hng n nhit lm vic ca b xc tc. S nh hng ny c th hin trn th sau: % HC c chuyn ho
60 0 %S 0,15% S 40
20 16 0 18 0
0,05% S 20 oC 0 = 25 22 0 24 0
(0C)
Nhit kh vo b xc tc Ngoi ra, khi hm lng lu hunh tng th n s lm gim nhit chy ca nhin liu Diesel v vy n s lm tng hm lng cc hydrocacbon cha chy, b hng, mui than trong sn vt chy do cng lm mi mn my mc. Thc nghim cho thy : -Hm lng lu hunh khong 0,06% khi lng nhin liu th lng mui than sinh ra trn secmng v piston l 2,1%. -Hm lng lu hunh khong 0,85% khi lng nhin liu th lng mui than sinh ra trn secmng v piston l 5,8%. -Hm lng lu hunh khong 2,9% khi lng nhin liu th lng mui than sinh ra trn secmng v piston l 12,2%. ThS. Trng Hu Tr Trang 55
2.4.7. n nh oxy ho Nhin liu Diesel thng phm c phi trn t nhiu ngun khc nhau trong c nhiu ngun thu c t cc qu trnh ch bin su m trong thnh phn ca n c cha nhiu hp cht km bn nh olefin, diolefin, aromatic . . . Trong qu trnh ch bin, vn chuyn, bo qun cng nh trong qu trnh np liu cho ng c th nhin liu lun tip xc vi cc tc nhn gy oxy ho nh oxy, nhit v c s c mt ca xc tc th nhin liu s b bin i to ra cc hp cht nh nha, cn . . . y l cc hp cht c hi ca nhin liu v n c th gy n mn, gy tt nghn phim lc . . . v vy cn thit nhin liu Diesel phi m bo c tiu chun ny. 2.4.8. n mn tm ng Mc d phn ln cc thnh phn cha lu hunh c loi ra khi nhin liu trong qu trnh ch bin nhng vic loi ra ton b l khng kh thc hin v mt cng ngh v khng kinh t. Mc d phn cn li trong sn phm l khng nhiu nhng s tn ti ca n cng vi s tn ti ca cc hp cht hu c cha oxy cng c th gy ra s n mn mnh i vi cc b phn ca ng c. V vy, hm lng ca cc hp cht ny trong nhin liu Diesel cng cn phi nm trong mt gii hn nht nh. Gii hn ny c biu din qua php th tnh cht n mn tm ng. Tiu chun vit Nam v n mn tm ng i vi nhin liu Diesel theo phng php th ASTM-D130 ti a l mc N1. 2.4.9. Hm lng nc Nc trong nhin liu cng rt nguy him cho ng c v chng gy n mn mnh v r, gy tr ngi cho qu trnh chy. Trong qu trnh chng ct kh quyn, phn on gasoil trc khi c ly ra lun phi qua qu trnh tripping bng hi nc, sau nc c tch loi nhng n vn cn mt gii hn nht nh. Hn na, trong qu trnh bo qun do s th ca cc b cha nn mt lng nc t hi m ca khng kh s i vo trong nhin liu Diesel. Hm lng nc trong nhin liu Diesel c xc nh theo phng php o ASTM-D95.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 56
2.4.10. Mu sc Tuy rng y khng phi l mt ch tiu thc s v cht lng sn phm nhng i vi nhin liu Diesel khi c mu sc nm ngoi phm vi mu qui nh th c th cho bit c th l, s bin cht ca nhin liu, qu trnh to nha . . . Tiu chun Vit Nam (phng php o ASTM-D1500 theo thit b chun ca hng Saybolt Universal) th mu ti a ca nhin liu Diesel l mc N2 [6]. 2.4.11. Ph gia dng cho nhin liu Diesel Nh c nhc nhiu ln trong cc phn trc th trong nh my lc du nhin liu Diesel lun c phi trn t nhiu ngun khc nhau, trong c nhng ngun c cht lng tt nhng cng c nhng ngun c cht lng thp. bo m cc tiu chun cho nhin liu Diesel thng phm th bt buc phi c nhng phn xng x l. S vn hnh ca phn xng ny thng tn km hn na sau qu trnh x l th hiu sut thu hi sn phm s gim xung, nh vy s khng kinh t. Trong thc t cc nh my lc du th ngi ta thng x l mt phn ri dng thm cc loi ph gia khc nhau nng cao cc tnh cht cn thit. C nhiu loi ph gia khc nhau c dng nh: Ph gia chng oxy ho, ph gia ci thin cc tnh cht nhit thp, ph gia ty ra . . .
ThS. Trng Hu Tr
Trang 57
Chng III
NHIN LIU CHO NG PHN LC

3.1. Gii thiu chung v ng c phn lc v nhin liu ca n 3.1.1. S lc v lch s pht trin ca ng c phn lc v nhin liu ca n Nhin liu cho ng c phn lc l mt loi nhin liu c s dng cho cc ng c trn my bay phn lc, loi ng c ny lm vic trong iu kin rt c bit (nhit v p sut mi trng thp, cao ln). V vy nhin liu cho n i hi mt s kht khe nht trong tt c cc loi phng tin giao thng. Lch s chic my bay c th tnh bt u vo ngy 09/09/1890 khi Clement Ader cho th nghim thnh cng loi thit b c th bay trn mt t, chiu di mi chuyn bay khong 50 m. Clement Ader t tn cho n l "my bay". Ngy 17 thng 12 nm 1903 ngi ta sn xut c loi my bay trang b ng c piston vi cng sut 16 sc nga c hai cnh qut, nhng bc ngoc trong ngnh hng khng phi i n ngy 15 thng 9 nm 1904 v ngy 20 thng 9 nm 1904 ngi ta mi thc hin c mt hnh trnh trn vn. ng c piston cho ngnh hnh khng pht trin mnh m t nm 1910 n 1930 v t c nhng thnh cng nht nh di gc hiu sut, nhng n b hin tng kch n ca nhin liu khng ch do y ngi ta cng s dng khi nim ch s octan nh trong nhin liu ca ng c xng. Nm 1911 mt k s ngi Php tn la Ren Lorin thit k ng c phn lc u tin nhng trn ho tin sau n c pht trin bi Ren Leduc nm 1937, nhng thnh cng trong lnh vc ny cho php ch to c loi ng c phn lc thng v chuyn bay u tin ca n c thc hin vo ngy 21/04/1949 Php. Sau nhng thnh cng ny ngi ta ch to c cc loi ng c phn lc kiu turbine. S thnh cng ca loi ny din ra trong thi chin tranh th gii th hai t nm 1939 n 1944 vi vn tc cc i t c tri qua t 300 km/h n 700 km/h.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 58
Ngy 2 thng 5 nm 1952 ngi Anh thc hin c chuyn bay dn dng u tin bng my bay phn lc nh du mt k nguyn mi cho loi ng c ny ng thi loi b hon ton loi my bay trang b ng c piston. Nhng thnh cng trong lnh vc ny tip tc c pht trin, nng cao v c p dng rng ri cho n nhng nm 1970 v c nh du bng s ra i ca chic my bay dn dng Concorde do ngi Anh v Php hp tc sn xut. Ngy nay vi hn khong 15000 chic my bay dn dng tn ti trn ton th gii n tiu th khong 700 000 tn nhin liu. Nh vy th h u tin ca my bay l loi trang b ng c piston nhin liu dng cho n c gi l xng my bay. Nhng th h my bay tip theo c trang b ng c phn lc nh ng c phn lc kiu thng, cnh qut, turbine. Ngy nay hai loi cui cng ny dc s dng ph bin nht. trong phn ny ta ch nghin cu nhin liu dng cho hai loi cui cng ny, loi ny dc gi chung l nhin liu cho ng c phn lc. 3.1.2. Phn loi nhin liu dng cho ng c phn lc ng c phn lc tri qua nhiu th h khc nhau t khi xut hin, do nhin liu ca n cng phi thay i theo p ng c cc yu cu mi. Hn na s khc nhau ny cn ph thuc vo mc ch s dng l qun s hay dn dng m yu cu v nhin liu cng c nhng khc nhau nht nh. Trong thc t th nhin liu dng cho ng c phn lc gn nh ging nhau nhng chng c k hiu khc nhau Hoa K v cc vng cn li.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 59
S phn loi ca khi OTAN Dng nhin liu Ph gia K hiu S cho dng tiu ASTM D1655 Kerosen C Khng F-34 F-35 Jet A1 TRO, AVTUR) Kerosen c im cht C chy cao Khng F-44 F-43 TR5, JP-5 (TR5/ni*) Loi phn on rng C Khng Loi c n nh nhit cao C TS, JP-7 F-40 F-45 Jet B TR4, JP-4 (TR4/ni*) JP-8, dng S dng cho mc dn dch qun s theo chun
chng ng ca OTAN
AVTUR (TRO/ni*,
Loi c nhit nng th C tch cao Khng
RJ-6, JP-9, JP-10 RJ-4, RJ-5
3.1.3. Nhin liu cho ng c phn lc Nh cch phn loi trn th nhin liu cho ng c phn lc c th c chia thnh ba dng chnh: Dng Kerosen, dng Kerosen vi im cht chy cao v dng phn on rng. ThS. Trng Hu Tr Trang 60
Loi nhin liu c dng cho cc my bay dn dng trn th gii l dng kerosen Jet A1 tng ng F-35 ca khi OTAN, Hoa K th dng cho my bay dn dng ny l loi Jet A tng t nh loi Jet A1 trn nhng im chy ca n cao hn (-40oC thay v -47oC). i vi dng th hai cho php tn cha rt an ton trong nhng khoang cha ca my bay. Cn loi th ba th c nhit si u rt thp khong 70oC, thc cht y l sn phm thu c t vic phi trn ca phn on naphta nh vi Kerosen. Ngoi ra nhin liu phn lc cn c nhiu dng khc nhau phc v cho nhng mc ch khc nhau nh loi nhin liu co nhit nng cao dng cho ho tin. 3.2. Nguyn tc hot ng ca ng c phn lc Qu trnh hot ng ca ng c phn lc c th c chia thnh ba giai on lin tip nh sau: Ht v nn kh, chy ng p v gin n sinh cng. Qu trnh chy xy ra lin tc trong mt dng kh c tc ln. im khc nhau ca ng c phn lc turbine v ng c phn lc cnh qut l phng thc chuyn ng nng ca dng kh chy thnh lc lm chuyn ng my bay. ng c phn lc turbine th ch dng mt phn ng nng ca dng khi thi do nhin liu b t chy trong bung chy to ra lm quay burtine - my nn phn ng nng ch yu cn li cho gin n qua tuye ra ngoi vi vn tc ln to nn mt phn lc tc ng ln ng c lm cho ng c chuyn ng v pha trc. ng c phn lc cnh qut th ton b ng nng ca dng kh chy c gin n qua turbine nhm lm quay my nn v cnh qut cng cc thit b ph bn ngoi.
S nguyn l ca ng c phn lc nh sau:
ThS. Trng Hu Tr
Trang 61
Khng kh i vo ng c qua ca ht sau qua thit b phn phi. phn t chy c a vo my nn nn n mt p sut nht nh sau dng kh c gim vn tc n gi tr thch hp trc khi vo bung chy, y khng kh s trn ln vi nhin liu do bm nhin liu a vo qua kim phun. khi ng ng c, bugie nh la v hn hp s bt chy, kh chy sinh ra c cho qua turbine tt c hay ch mt phn nh va nu trn. iu cn ch y l bugie ch nh la mt ln trong khong thi gian khng qu 30 giy cho mi chuyn bay. Qua phn tch nguyn tc hot ng ca ng c cho thy mun tng tc ca ng c th cn tng ng nng ca dng kh thi. Khi mun tng vn tc ca dng kh thi bng cch tng p sut nn th s lm cho nhit ca kh thi ln, iu ny c th vt qua gii hn chu nhit ca vt liu lm bung chy . . . trong thc t c hai phng php lm tng vn tc dng kh thi nh sau: ng c phn lc c hai dng kh np (Le Turborarteur double flux) ng c phn lc c hai vng t chy nhin liu. 3.3. Cc ch tiu v cht lng ca nhin liu cho ng c phn lc Trc khi nu v phn tch cc ch tiu ca nhin liu nh hng n hot ng ca ng c phn lc ta c nhng nhn xt ban u v c im hot ng ca ng c phn lc nh sau: Qu trnh chy trong ng c phn lc l mt qu trnh chy c bit trong dng kh xoy c tc ln v ng c lm vic trong iu kin nhit v p sut mi trng thp. V vy m bo cho hot ng ca ng c c n nh th nhin liu phi t c nhng tnh cht sau: Nhng tnh cht lin quan n qu trnh chy Nhng tnh cht lin quan n iu kin lm vic cao ln Nhng tnh cht lin quan n qu trnh bao qun v phn phi cho ng c. C th nhin liu phi m bo cc yu cu chnh sau y: C kh nng bt chy tt v khng b tt trong dng kh chy Tc chy ln, chy iu ho ThS. Trng Hu Tr Trang 62
Chy hon ton v t to cn Nhit chy ln (trn 10200 kcal/kg) Nhit ng t thp 3.3.1. Nhng ch tiu lin quan n qu trnh chy Trong ng c phn lc th qu trnh chy din ra trong mt h m nn trnh c nhng hin tng kch n. V vy, gc ny th nhng tnh cht lin quan n s bt chy ca nhin liu s khng nh hng ln nh trong nhin liu xng v Diesel. Tuy nhin thnh phn ho hc ca nhin liu cng c nhng nh hng nht nh n tc chy ca nhin liu do s nh hng n cht lng ca qu trnh chy. Cc tnh cht lin quan n qu trnh chy ny c th phn thnh hai nhm: Cc tnh cht vt l ca nhin liu Cc tnh cht v nhit ho hc 3.3.2. Cc tnh cht vt l ca nhin liu Nh ni trong phn trc, trong ng c phn lc th nhin liu c phun vo trong mt dng kh c tc ln sau mt khong thi gian nht nh mi b t chy, thi gian ny cn thit cho nhin liu bay hi v to hn hp vi khng kh. Cht lng ca qu trnh chy ph thuc nhiu vo cu trc hnh hc ca bung chy v thit b phun nhin liu. Tuy nhin, cc tnh cht nh bay hi, sc cng b mt nht ca nhin liu s c nhng nh hng ln n s phun nhin liu v s khut tn ca n vo trong khng kh. Nu nh bay hi ln th kh nng bay hi to hn hp vi khng kh d dng cho qu trnh chy c tt. Nhng khi qu trnh bay hi qu ln th d to ra hin tng nt hi nh hng xu n qu trnh np liu cng nh cc tnh cht v an ton, mt mt vt cht. Nhin liu c phun vo bung chy di dng cc ht sng, y n s tip xc vi dng khng kh c nn n nhit v p sut nht nh, khi nhin liu s nhn nhit t khng kh bay hi. Nu nh sc cng b mt nh th kh nng ho hi ca cc ht sng ny tt do nhin liu cng d ho trn vi khng kh ThS. Trng Hu Tr Trang 63
to hn hp chy tt. Ngc li, khi sc cng b mt ln th kh nng bay hi to hn hp chy s km nn qu trnh chy s km. Nhin liu c phun vo bung chy di dng cc ht sng, kch thc ca cc ht sng ny cng vi khng gian trong bung chy do cc ht sng ny chim ch ngoi vic ph thuc vo cu to v p lc ca kim phun th nht ca nhin liu cng c nhng nh hng n qu trnh ny. Khi nht ln th cc tia nhin liu phun ra cng di, ngha l khng gian chim ch ca nhin liu cng ln, y l iu c li cho qu trnh bay hi, nhng ngc li khi nht ln th kch thc ca cc ht sng ln lm cho qu trnh bay hi s km. Ngoi ra khi nht ln th tr lc trong h thng np liu cng ln. Ngc li, khi nht qu nh th nguy c gy mi mn h thng np liu cng ln. 3.3.3. Cc tnh cht v nhit ho hc bo m cho hiu sut s dng nhit cao v ko di tui th ca cc vt liu trong bung chy, turbine v tuye th yu cu t ra l nhin liu khi chy phi c ngn la sng mu, hn ch thp nht s bc x nhit v s to thnh cn cacbon. c trng cho cc tnh cht ny ngi ta a ra hai ch tiu l im khi v ch s sng. im khi hay cn c gi l chiu cao ngn la khng khi l chiu cao tnh bng mm ca mt ngn la thu c kh t chy nhin liu trong mt ngn n tiu chun khng to ra khi. Chiu cao ngn la khng khi l mt i lng c trng cho kh nng chng to cn ca nhin liu khi b t chy hay kh nng chy hon ton ca nhin liu. Chiu cao ngn la khng khi cng ln th cng tt, gi tr ca n lin quan trc tip n thnh phn cu trc ca nhin liu. H paraffin cho gi tr ny cao nht cn h aromatic cho gi tr ny thp nht. y ta cn phn bit im khi v ch s khi, ch s khi thng c dng cho loi nhin liu ng c phn lc loi phn on rng v n lin h vi im khi qua cng thc sau: Ch s khi = im khi + 0.42Z Trong Z l phn trm chng ct ca nhin liu 400oF
ThS. Trng Hu Tr
Trang 64
Ch s sng c o trn cng ngn n chun ca im khi nhng y ngi ta gn thm cp nhit in c th o nhit cc cao khc nhau ca ngn la. Cng sng ca nhin liu c so snh vi hn hp hai hydrocacbon l Tetraline v Isooctane trong ngi ta quy nh sng ca Isooctan l 100 cn Tetraline bng 0. y chnh l ly do ngi ta khng ch hm lng ca aromatic trong nhin liu cho ng c phn lc di 22%. 3.3.4. Cc tnh cht lin quan n iu kin lm vic cao ln Cc th h my bay dn dng ngy nay thng bay cao khong 9000 11000 m trong nhiu gi lin khng tip nhin liu. cao ny th nhit v p sut bn ngoi vo khong -50 oC v 300 mbar. V vy, m bo cho chuyn bay th nhin liu phi tho mn cc ch tiu v nhit tr, kh nng linh dng nhit thp.. . 3.3.4.1. Khi lng ring v nhit chy i vi nhin liu cho ng c phn lc th ngi ta nghin cu ng thi khi lng ring v nhit chy bi v hai i lng ny c nhng nh hng ngc nhau ln hiu sut s dng ca nhin liu, do n nh hng ln chiu di chuyn bay. i vi mi loi my bay th kch thc ca thng cha c nh. Khi khi lng ring nh s gim c tng khi lng ca nhin liu m my bay phi mang theo trong hnh trnh ca n. Tuy nhin, khi khi lng ring nh th nhit chy tng th tch hay khi lng ca ton b nhin liu cha trong thng vi cng mt kch thc nh trn s nh hn do chiu di ca ng bay s ngn li. V d: Xt hai loi nhin liu c khi lng ring v nhit chy nh sau: Loi I c = 0.790 kg/dm3 vi PCIv = 34356 kJ/ dm3, PCIm = 43500 kJ/kg Loi II c = 0.880 kg/dm3 vi PCIv = 37180 kJ/ dm3, PCIm = 42250 kJ/kg Gi s thng cha ca ca my bay c th tch 10 000 dm3 khi lng nhit ca hai nhin liu to ra khi t chy nh sau: Loi I: PCIm1 = 0.790*10000*43500 = 343650000 kJ Loi II: PCIm2 = 0.880*10000*42250 = 371800000 kJ. ThS. Trng Hu Tr Trang 65
Nh vy, khi khi lng ring tng ln th tng nhit chy thu c s tng, nhng cng vi vic tng khi lng ring th nht cng tng ln iu ny s lm gim kh nng bay hi ca nhin liu do d dn n qu trnh chy km tc l qu trnh chy khng hon ton, cho nhiu cht nhim mi trng.Vy, mun s dng tt nhin liu cho ng c phn lc th ta cn nghin cu nhiu v mi quan h ca hai i lng ny. 3.3.4.2. linh ng nhit thp Nh trnh by trn, khong sau vi gi bay mt cao ln th nhit ca nhin liu trong thng cha s t c nhit ca mi trng bn ngoi (khong - 50oC), khi cc phn t h paraffin trong thnh phn ca nhin liu d kt tinh to thnh cc khung tinh th cha phn nhin liu cn li do s lm gim linh ng ca nhin liu, hn na cc tinh th ny c th lm bt cc l ca phim lc iu ny l rt nguy him cho s hot ng ca ng c. c trng cho iu ny ngi ta a ra khi nim: Nhit bin mt ca cc tinh th, l nhit m cc tinh th kt tinh khi lm lnh s bin mt mt cch r rng khi c un nng tr li. Trong thc t do qu trnh ch bin, vn chuyn hoc do hin tng th ca cc bn cha nhin liu m trong thnh phn ca n lun cha mt lng nc nht nh. nhit thp cc tinh th ny s kt tinh n cng gy ra nhng nh hng xu nh cc tinh th paraffin. khc phc cc hin tng ny th ngi ta thng dng ph gia chng ng. 3.3.4.3. S bay hi v thot kh Trong mi chuyn bay, sau khi cch cnh khong vi chc pht th my bay s t c cao ca n. cao ny th nhit p sut xung rt thp khong 0.3 bar cho cao 11000 m. Nhit ca nhin liu trong thng cha cng gim dn nhng vi tc chm hn, sau khong v gi bay n mi t c nhit ca mi trng bn ngoi. Nh vy, sau khi my bay ct cnh th tn ti mt khong thi gian nht nh m nhit ca nhin liu cn kh cao trong khi nhit v p sut ca mi trng xung rt thp. Trong nhng iu kin ny phn nh ca nhin liu
ThS. Trng Hu Tr
Trang 66
rt d bay hi v cc kh ho tan trong nhin liu cng d dng thot ra ngoi (v ho tan ca cc kh trong cht lng s gim dn cng vi p sut). V nhng l do nu trn m trong thanh phn nhin liu ngi ta trnh ti a s ho tan ca cc cht kh v cc phn nh c bay hi ln v bt buc phi c h thng iu chnh p sut thng cha. 3.3.4.4. n nh nhit Nhin liu cho ng c phn lc trc khi i vo bung chy n c th i qua mt s vng c nhit cao v i khi n c dng nh cht ti nhit cho du bi trn, cht lng thu lc hay khng kh cho h thng iu ho v vy nhit ca nhin liu c th tng ln cao, do cn phi khng ch bn nhit ca nhin liu. bn nhit ca nhin liu ph thuc vo cu trc ho hc ca cc hp cht c trong thnh phn ca n. i vi cc hydrocacbon th bn nhit ca paraffin ln hn naphten v aromatic, cn i vi cc phi hydrocacbon hay cht bn khc th s c mt ca n trong nhin liu c nhng nh hng rt xu n bn nhit. S c mt ca oxy ho tan cc hp cht ca nit hay nc s thc y cc phn ng oxy ho hay polymer ho to cc nha hay cn. 3.3.4. Cc tnh cht lin quan s an ton trong tn cha v phn phi. V iu kin lm vic ca ng c phn lc rt c bit, mt s trc trc nh trong qu trnh vn hnh ca c th gy ra mt hu qu kh lng trc c, v vy vic bo qun trong tn cha cng nh khi phn phi cn rt nghim ngt. Cc tnh cht lin quan n n ta s ln lt nghin cu. 3.3.4.1. im chp chy Cng nh nhin liu xng hay Diesel im chp chy ca nhin liu c trng cho mc ho hon trong vn chuyn v bo qun. 3.3.4.2. Tch loi nc trong nhin liu S c mt ca nc l mi trng thun li cho s pht trin ca vi sinh vt v mm. Ngoi ra nc cn gy ra nhiu tc hi khc.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 67
Nc c mt trong nhin liu c th n t nhiu ngun khc nhau nh: Trong du th ban u nhng trong qu trnh ch bin cha tch loi ht hoc do s th ca cc bn cha trong qu trnh bo qun hay khi vn chuyn. Thng thng lng nc cn li sau qu trnh ch bin l rt thp c th di dng vt hoc ch tnh bng phn triu. Khi vn chuyn n cc b cha bng h thng ng ng th y ht nhin liu trong ng ng ngi ta dng nc, lng nc trn ln trong nhin liu trng hp ny kh ln v vy cc bn cha lun c h thng x nc nm y ca bn. 3.3.4.3. S n mn ca nhin liu S n mn ca nhin liu m ta nghin cu y ch lin quan n cc hp cht ca lu hunh. Lu hunh tn ti trong nhin liu c th di nhiu dng khc nhau nh lu hunh t do, mercaptane, sulfua hydro, lu hunh t do, sulfua hay disulfua. Tu theo dng tn ti m n c th gy n mn trc tip hay gin tip. Trong thc t th c nhiu phng php khc nhau xc nh hm lng cc hp cht ny nh phng php ca tiu chun ASTM D3227 xc nh hm lng mercaptane, ASTM D4952 (cn gi l Doctor test) dng xc nh H2S, lu hunh t do v mercaptan hay phng php o n mn trc tip trn tm ng, bc theo tiu chun ASTM D130. 3.3.4.4. dn in Khi thc hin qu trnh vn chuyn hay bm cho my bay th nhin liu c th tch mt lng in tch rt ln v c th xy ra hin tng phng in. iu ny d gy ra hin tng n. V vy trnh hin tng chy n ny th phi khng ch dn in ca nhin liu. dn in ca ca nhin liu khi cha c ph gia rt thp, khi c mt ca ph gia th dn in ny tng ln, khng ch dn in ny ngi ta dng ph gia chng tnh in, ph gia ny s phn tn in tch tch lu trong khi vn chuyn hay bm nhin liu cho may bay.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 68
Chng IV
NHIN LIU T L
4.1. Nhin liu t l v vai tr ca n Trong cng nghip khi cn cung cp nhit cho mt qu trnh no th ngi ta c th s dng nhiu ngun nng lng khc nhau nh: Hp cht v c rn, sn phm du m (GPL, du t, cc), kh t nhin hoc dng in. i vi du t th ngi ta chia ra lm cc loi khc nhau: Du t nh Du t nng Du t nh: y l loi du c dng ch yu si m nh ca ti vng nng thn, chy cc nh my nng nghip nh my ko, my lm ng, ... do c tn l du t gia nh FOD (Fuel Oil Domestic). V c bn khng khc nhiu nhin liu diezen, nhng c mt s tnh cht k thut km hn, c bit v tr s cetan, v tnh cht nhit thp. Tuy nhin, nc ta tnh cht nhit thp ca FOD khng phi l vn cn quan tm. Du t nng Loi du ny dng cho cc l cng nghip, cc l nung, l hi, nh my pht in, cc phng tin giao thng trng ti ln nh tu thu. . . Trong cc lnh vc trn th du t nng c s dng nhiu nht cho vic cung cp nhit cc l cng nghip nn thng hay gi chung l nhin liu t l. trong phn ny ta ch nghin cu nhin liu t l trng thi lng v thu c t du m. Nhin liu t l thu c bng cch phi trn t cc phn cn nng t gi tr kinh t, kh ch bin tip: cn chng ct chn khng, cn ca cc qu trnh crckinh, cc ho gim nht, phn trch ly thu c trong qu trnh sn xut du nhn, nha ng . . . cng vi mt s phn nh nhm m bo mt s tnh cht k thut nh phn on kerosen, phn on gasoil . . . ThS. Trng Hu Tr Trang 69
Ngoi nhng loi trn th ngi ta cn tn dng du bi trn c thi ra sau khi s dng, du cn t cc qu trnh ho du (crackinh hi) . . . Nhin liu t l ng mt vai tr quan trng trong nn cng nghip ni chung v cng nghip Lc - Ho du ni ring. Khi s dng tt ngun nng lng ca nh my s gp phn quan trng n hiu qu kinh t ca nh my. Trong nh my lc du th hiu sut thu hi cc sn phm nh sau: Ngun gc Sn phm nh Phn trung bnh Sn phm nng on BREGA Lybie BRENT Bin bc 26 37 37 28 33 39 Arabe leger 20 35 45 SANFAYA Arable lourd 17 29 54
Nhu cu v cc loi sn phm nh sau: Nm Sn phm nh Phn trung bnh Sn phm nng Trong : Sn phm nh gm: GPL, naphta, xng t Phn on trung bnh gm: Kerosene, nhin liu phn lc, Diesel, du t dn dng Sn phm nng: Nhin liu t l, bitum, du bi trn, cc. 41 38 29 20-24 on 1973 29 30 1980 31 31 1990 35 36 2000 37-39 39-41
ThS. Trng Hu Tr
Trang 70
Nh vy, p ng c cc yu cu trn th trong nh my lc du phi c cc thit b chuyn ho cc phn nng thnh cc phn nh hn. Cc qu trnh chuyn ho ny s tiu th mt phn nng lng ng k, chng ta s thy r qua bng sau: Hiu sut ca cc dng sn phm thu c vi cc qu trnh khc nhau. (du th Arable leger) Qu trnh lc Qu trnh chuyn Qu trnh chuyn n gin Sn phm nh Phn on trung bnh Sn phm nng S tiu th nng lng 20 35 41 4 ho thng thng ho su 32 41 20 7 35 48 5 12
Nh vy khi thc hin cc qu trnh chuyn ho cng su th nng lng tiu th cng ln. 4.2. Thnh phn ho hc v cc ngun thu nhin liu t l t du m 4.2.1. Cc ngun thu nhin liu t l Nh phn trn nu, ngy nay do nhu cu cc sn phm nh ngy cng tng v nhu cu v cc phn nng th ngy cng gim. V vy, buc cc nh my lc du phi c cc thit b (cc qu trnh ch bin su) bin i cc phn nng thnh cc phn nh. Vic xut hin cc qu trnh ch bin su lm thay i rt nhiu thnh phn ho hc ca nhin liu t l. S bin i ny theo xu hng lm gim s lng v cht lng ca nhin liu t l. Cng vi s thay i v yu cu ca cc sn phm du m th s nh my lc du cng bin i theo p ng c cc yu cu t ra, s thay i ny th hin qua 3 s nh sau:
ThS. Trng Hu Tr
Trang 71
S 1
Kh t
GPL
Du th
RC Chng ct kh quyn HDS
Xng
Kerosen
Gazole/FOD FO
Cht t
S ny bao gm : Phn xng chng ct kh quyn Phn xng reforming xc tc Phn xng HDS Nhin liu t l thu c trong s ny ch n gin l phn cn ca qu trnh chng ct trc tip p sut kh quyn. N c khi lng ring nh hn 1000 kg/m3 15oC v hm lng kim loi thp. * S 2 Kh t Chng ct kh quyn
RC
GPL
Du th
Xng
KEROSENE Gazole/FOD
HDS
DSV
FCC FO
Cht t
ThS. Trng Hu Tr
Trang 72
So vi s 1 th y c thm phn xng chng ct chn khng v phn xng cracking xc tc nhm chuyn ho phn cn nng ca qu trnh chng ct kh quyn thnh cc phn on nh. Nhin liu t l thu c t s ny l hn hp ca phn cn ca qu trnh chng ct trc tip p sut kh quyn v dng sn phm ca phn xng FCC c vai tr nh cht lm long gim nht. Nhin liu t l y cha mt hm lng ln lu hunh v kim loi. S 3 Kh t
Du th Chng ct kh quyn
GPL
RC HDS
Xng
Kerosen Gasole/FOD
FCC
VB
FO
Cht t
S ny c thm phn xng gim nht nhm gim nht ca cn nng v tn thu cc thnh phn nh. Nhin liu t l thu c t s ny l hn hp cc phn cn ca qu trnh gim nht v cc dng cht pha long. Dng cht pha long c s dng ch yu l LCO, HCO ca qu trnh cracking xc tc, GO thu c trc tip t qu trnh chng ct kh quyn. Nhin liu t l thu c y c n nh km v cha mt hm lng ln lu hunh v kim loi.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 73
Mt vi tnh cht ca cc phi liu sn xut du t cng nghip Cn Tnh cht RA RSV gim nht nht 100oC (cSt) d415 Carbon (%m) Asphaltne (%m) 3.2 3.4 2500 65 6.4 4.5 3000 215 16.6 4.8 3500 257 0 0.5 370 0 0 1.0 1050 0 46 0.972 Conradson 10.8 1500 1.026 18.9 7500 1.040 26.9 LCO (BTS) 1 0.899 < 0.1 HCO (BTS) 1.7 0.942 <0.1
Lu hunh (%m) Nit (ppm)
Kim loi (ppm)
Tm li : Ngy nay, nhin liu t l thu c t nhiu qu trnh ch bin su vi cc cht pha long khc nhau t c nhng ch tiu s dng ca n nh nht, hm lng lu hunh, khi lng ring . . . 4.2.2. Thnh phn ho hc ca nhin liu t l Thnh phn ca nhin liu t l l mt hn hp phc tp bao gm nhng hp cht c trng lng phn t ln, chng c mt trong du th ban u hay c sinh ra t cc qu trnh chuyn ho su. Cu trc ca cc hp cht ny rt phc tp v vy vic phn tch chng thnh cc hp cht ring l hay cc h nh khi nghin cu i vi cc phn on nh l rt kh khn v khng c nhiu ngha thc t. Trong thc t khi nghin cu thnh phn ho hc ca nhin liu t l ngi ta da vo cc tnh cht l hc ca n nh kh nng tan trong cc dung mi, kh nng
ThS. Trng Hu Tr
Trang 74
hp ph khc nhau tch loi chng thnh cc nhm cht khc nhau. Thc t ngi ta thu c ba nhm cht nh sau: Nhm du Nhm nha Nhm asphalten Vic phn chia nhin liu t l thnh cc nhm cht nh trn thng khng r rng v cu trc ca phn nng trong nhm nh v cu trc ca phn nh trong nhm nng l khng khc nhau nhiu, nht l gia nhm nha v nhm asphalten. Nhm du : y l nhng hp cht nh nht ca nhin liu t l, chng bao gm cc hp cht parafin, olefin naphten v cc hp cht hydrocacbon thm. y l cc hp cht tan c trong cc dung mi thng thng nh xng nh, parafin. . . nhng khng th tch chng ra khi hn hp bng cc cht hp ph v chng khng c cc (hoc cc yu) Nhm nha : Nha l dn xut ca cc hydrocacbon polyaromatique hoc ca cc naphtenoaromatic, c nht ln. N c th tan trong cc hydrocacbon nh C5-C8, xng. . . nhng y l cc hp cht c cc nn c th tch chng ra khi hn hp bng cc cht hp ph. Trng lng phn t ca n phn b trong mt khong rng t 2000 - 4000. T l C/H trong cc vng ngng t ca nha khong t 7.7 - 8.9. Nhm asphalten : Asphalten l nhng hp cht cao phn t a vng, ngng t cao, c khi lng phn t ln (t 700 - 40000). Chng tan c trong dung dch H2S, benzen, CCl4 nhng khng tan c trong xng nh,cc hydrocacbon nh C5-C8. Ngi ta nhn thy rng trong Asphalten cha mt hm lng ng k cc d nguyn t nh O, N, S. T l C/H trong cc vng ngng t ca Asphalten khong t 9 - 11.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 75
Trong du t th nhm nha tan c trong nhm du to thnh mt dung dch thc s v hn hp ca hai nhm cht ny c mt tn gi chung l nhm Malten. Asphalten khng tan trong cc dung mi thng thng, khng tan trong nhm maltene k trn m ch b trng n trong nhm cht ny khi tn ti trong du t to thnh mt h keo cn bng m tng phn tn l Asphalten v mi trng phn tn l du v nha. Trong qu trnh lu tr v tn cha, do c nht cao, thng phi tip xc vi oxy khng kh nn cc nhm cht ny s b bin i. Xu hng ca s bin i ny l du chuyn thnh nha v nha s chuyn thnh asphalten. Khi qu trnh bin i ny xy ra mnh s lm cho cn bng h keo b ph v, gy nn kt ta asphalten. S ph v cn bng h keo ny c th cn do khi pha trn vo du t nhng loi du c ngun gc khc, lm cho asphalten c th b kt ta. Kt qu l chng s cng vi nc v cn khc to thnh mt cht nh bn ng y cc thit b cha, gy kh khn khi s dng v c khi ra. 4.2.3. Phn loi nhin liu t l Do nhin liu t l c ng dng nhiu lnh vc khc nhau nn yu cu v cht lng ca n cng khc nhau, hn na cht lng ny cn tu thuc vo mc pht trin v yu cu ca tng nc hay tng khu vc. Theo tiu chun Vit Nam, nhin liu t l c phn chia da vo hm lng lu hunh v nht thnh 4 loi nh sau: FO N01 (2,0% lu hunh) FO N02A (1,5% lu hunh ) FO N02B (3,0% lu hunh) FO N03 (3,0% lu hunh)
ThS. Trng Hu Tr
Trang 76
Ch tiu cht lng ca cc loi du ny nh sau: Ch tiu cht lng ca du FO N01 (2,0% lu hunh) Ch tiu cht lng sn phm - Khi lng ring 150C (max) - nht ng hc 400C (max) - im chp chy cc kn - Hm lng lu hunh - im ng c (min) (max) (max) n v o cSt
0
Phng php th TCVN 3893-95 ASTM-D445 ASTM-D93/TCVN 2693-95 ASTM-D129 ASTM-D97/TCVN 3753-95 ASTM-D95/TCVN 2692-95 ASTM-D473 ASTM-D240 ASTM-D482/TCVN 2690-95 ASTM-D189
Mc nh 0,965 87 66 2,0 10
quy
%kl
0
- Hm lng nc - Hm lng tp cht - Nhit tr - Hm lng tro - Cn Carbon Coradson
(max) (max) (min) (max) (max)
%tt %kl Cal/g %kl %kl
1,0 0,15 9800 0,15 6
ThS. Trng Hu Tr
Trang 77
Ch tiu cht lng ca du FO N02A (1,5% lu hunh ) Ch tiu cht lng sn phm - Khi lng ring 150C (max) - nht ng hc 400C (max) - im chp chy cc kn (min) - Hm lng lu hunh - im ng c n v o cSt
0
Phng php th TCVN 3893-95 ASTM-D445 ASTM-D93/TCVN 269395 ASTM-D129 ASTM-D97/TCVN 375395 ASTM-D95/TCVN 269295 ASTM-D473 ASTM-D240 ASTM-D482/TCVN 2690-95 ASTM-D189
Mc nh 0,97 180 66 1,5 21
quy
(max) %kl (max)

0
(max)
%tt
1,0 0,15 9800 0,15 10
(max) %kl (min) Cal/g (max) (max) %kl %kl
ThS. Trng Hu Tr
Trang 78
Ch tiu cht lng ca du FO N02B (3,0% lu hunh) n v o cSt

0
Mc Phng php th quy nh TCVN 3893-95 ASTM-D445 ASTM-D93/TCVN 95 ASTM-D129 ASTM-D97/TCVN 95 ASTM-D95/TCVN 95 ASTM-D473 ASTM-D240 ASTM-D482/TCVN 269095 ASTM-D189 2692375326930,97 180 66 3,0 21
Ch tiu cht lng sn phm
- Khi lng ring 150C (max) - nht ng hc 400C (max) - im chp chy cc kn (min) - Hm lng lu hunh - im ng c (max) (max)
%kl
0
(max)
%tt
1,0 0,15 9800 0,15 10
(max) %kl (min) Cal/g (max) %kl
(max) %kl
ThS. Trng Hu Tr
Trang 79
Ch tiu cht lng ca du FO N03 n v o Mc Phng php th quy nh TCVN 3893-95 0,991
Ch tiu cht lng sn phm
- Khi lng ring 150C (max) - nht ng hc 400C (max) - im chp chy cc kn (min) - Hm lng lu hunh - im ng c
cSt
ASTM-D445 ASTM-D93/TCVN 95 ASTM-D129 ASTM-D97/TCVN 95 ASTM-D95/TCVN 95 ASTM-D473 ASTM-D240 ASTM-D482/TCVN 269095 ASTM-D189 269237532693-
380
66 3,0 21
(max) %kl (max)

0
(max) (max) (min)
%tt %kl Cal/g
1,0 0,15 9800 0,35 14
(max) %kl (max) %kl
ThS. Trng Hu Tr
Trang 80
Theo tiu chun ca Php, da vo nht v hm lng lu hunh ngi ta chia FO lm 4 loi chnh: FO N01 : nht ng hc 500C nh hn hoc bng 110mm2/s FO N02 : nht ng hc 500C nh hn hoc bng 110mm2/s FO N02 BTS : hm lng lu hunh thp khong 4% khi lng FO N02 TBTS : hm lng lu hunh cc thp khong 1% khi lng Bng phn loi cc loi du FO theo tiu chun ca Php n v Gi tr FO Tnh cht tnh gii hn N1
0
N2
N 02 BTS
N02 TBTS
- nht ng hc 500C (min) 500C (max) 1000C (max) - Nhit chp chy - ng cong chng ct E250 E350 -Hm lng lu hunh -Hm lng nc %kl %kl max max max % max 65 85 2 0,75 0,25 65 85 4 1,5 0,25 65 85 2 1,5 0,25 65 85 1 1,5 0,25
0
cSt
Min Max Max
15 110 70
110 40 70
110 40 70
110 40 70
Min
- Hm lng cht khng %kl tan
ThS. Trng Hu Tr
Trang 81
4.3. S lc v qu trnh t chy nhin liu lng trong l t 4.3.1. Mt s khi nim c bn v qu trnh t chy 4.3.1.1. Thnh phn chy c v khng chy c Di gc t chy, th nhin liu thng c phn chia thnh 2 thnh phn: Thnh phn chy c: Cacbon, hydro, mt phn lu hunh, nit, xy. Thnh phn khng chy c: Tro, m. Trong thnh phn chy c th cacbon v hydro l nhng phn chim ch yu. Cacbon : L thnh phn chim i a s trong cc nhin liu hu c, khi chy to ra mt lng nhit khong 34150 kJ/kg. Thnh phn cacbon cng nhiu, khi chy to ra nhiu nhit nhng kh bt chy. Hydro : Cng l thnh phn chy quan trng, khi chy to rt nhiu nhit, khong 144500kJ/kg, gp 4 ln cacbon v d bt la. 4.3.1.2. Chy hon ton v khng hon ton Khi nhng thnh phn c th chy trong nhin liu u tham gia phn ng chy n cng v sn phm chy to thnh ch gm nhng cht kh khng th chy c na nh CO2, H2O, SO2... th qu trnh y c coi l chy hon ton. Ngc li, nu mt phn nhin liu khng chy ht hoc trong sn phm chy cn c nhng kh chy c nh CO, H2, HC ... th qu trnh chy c coi chy khng hon ton. C hai nguyn nhn gy ra qu trnh chy khng hon ton: Chy khng hon ton ho hc do cung cp khng oxy (khng kh), do s trn ln khng tt gia khng kh v nhin liu. Hai nguyn nhn ny ph thuc vo loi nhin liu, cu to thit b t, iu kin khng ch s chy, chng c th c hn ch v loi tr. Nguyn nhn th ba do phn hu nhit th khng th trnh khi, nht l khi l c nhit cao, thi gian kh lu li trong l ln. Chy khng hon ton c hc do lt nhin liu qua ghi l, mt mt nhin liu do bay bi, do ng dn b h. . . chy khng hon ton s dn n tn tht nhit, tng tiu hao nhin liu v gim nhit chy l thuyt.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 82
4.4.1.3. H s tha khng kh Thng thng trong thc t th bo m cho qu trnh c hon ton th lng khng kh a vo l t ln hn lng khng kh tnh ton theo h s t l. Gi : Lng khng kh cn cho s chy hon ton tnh theo l thuyt l V0kk Lng khng kh cho vo thc t th l Vkk (Vkk > V0kk) Khi t s Vkk / V0kk = c gi l h s tha khng kh: 4.4.1.4. Phng thc chy Qu trnh chy nhin liu lng trong thc t rt phc tp. i vi cc loi du nng th qu trnh chy cng phc tp hn, v khi nhit cao trong mt thi im no nhin liu cha kp phi trn vi khng kh chy th chng c th s b phn hu nhit to thnh cc hp cht c hi. Trong cng nghip, qu trnh chy nhin liu lng ch yu l chy dng phun sng, nhin liu lng thng qua thit b phun sng v b phn chia nh thnh dng cc ht sng nh (hay bi du) c kch thc khong 50 n 200 m di dng hnh cn. Xung quanh cc ht sng du c khng kh. Khi dng ht du trong bung la c t nng, ht du s bc hi va hn hp vi khng kh va chy. V im si ca du thp hn nhit bt chy do vy khng th hnh thnh mt chy ngay trn b mt ht du m phi cch b mt git du mt khong cch nht nh mi hnh thnh b mt ngn la. 4.4.2. Thit b t nhin liu Nhin liu t l trc khi b t chy th chng phi tri qua qu trnh bay hi, trn ln vi khng kh. Mun cho qu trnh bay hi v trn ln c tt th trc ht nhin liu cn phi b x thnh cc ht sng c kch thc nh (hay cn gi l bi du). Thng thng t c yu cu ny th nhin liu c phun ra t mt h thng kim phun cng vi vic s dng mt cht khc ph v bn ca cc ht sng. Cht a thm ny gi l cht bin bi, cht thng c s dng l khng kh nn, hi nc c p sut cao hay gi ca qut ly tm cao p.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 83
Ngi ta dng loi thit b t cha nhin liu lng gi l m phun. N c nhim v bin bi nhin liu a hn hp cht bin bi v nhin liu vo t chy trong l. Vi nhim v ny m phun cn m bo yu cu sau: Bin dng nhin liu thnh sng v ho trn tt vi khng kh Bo m cho nhin liu chy vi ngn la bn v c kch thc xc nh M phun c cu to n gin, chc chn, bn v vn hnh thun tin. Nu qu trnh trao i nhit gia mi trng vi hn hp ca cht bin bi v nhin liu tt th qu trnh chy xy ra nhanh. Ht du cng nh, thi gian sy nng cng ngn, nhin liu bc hi cng nhanh v s chy xy ra cng nhanh. C nhiu loi m phun nhin liu khc nhau, kh xt theo p sut phun th ngi ta chia chng thnh 2 loi: m ohun cao p v m phun thp p. 4.4.2.1. M phun thp p S cu to m phun thp p nh hnh di. Khi m phun lm vic, nhin liu vo m phun qua ng dn 1, khng kh vo qua ng dn 2. Nhin liu v khng kh gp nhau trc ca ra ca m phun. y du bin thnh bi v hn hp bi du v khng kh qua ming m phun 3 vo chy trong l. p sut ca khng kh khi vo m phun l 5 kN/m2, to cho khng kh chuyn ng vi tc 70 - 80 m/s. Kiu m t ny c cu to n gin, vn hnh n nh. Nhc im ca n l phi gi cho m phun lm vic cng sut. Nu cng sut thay i th cht lng bin bi du cng nh hng rt nhiu. Nu cn gim cng sut nhit theo yu cu cng ngh trong l th khng c gim n mc cho tc khng kh nh hn 50 - 60 m/s. Loi m ny lm vic vi h s tiu hao khng kh n = 1,1 - 1,25.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 84
S m phun thp p 1-ng dn du; 2-ng dn khng kh; 3-tng l 4.4.2.2. M phun cao p S cu to m phun cao p nh sau:
S m phun cao p 1-ng dn du; 2-c cu hm; 3-ng dn khng kh lm cht bin bi Cc b phn chnh ca m phun ny l: ng dn du trong v ng dn cht bin bi 3 bao bn ngoi. ng dn khng kh t hai a vo t chy nhin liu c b tr ring ngay ti l ni t m phun. Khi m phun lm vic, cht bin bi vo m phun chuyn ng xung quanh ng dn du v ra gp dng du u ca m phun. Tit din ming ra ca cht bin bi quyt nh lu lng cht bin bi vo ph v
ThS. Trng Hu Tr
Trang 85
dng du c th thay i nh s chuyn dch ca ng dn du. i vi cc m phun n gin y chnh l c cu iu chnh lng tiu hao cht bin bi. Nu cht bin bi l khng kh nn th p sut l 400 - 600 kN/m2 Cht bin bi l hi nc th p sut hi nc l 500 -1500 kN/m2 iu chnh lng du qua m phun ta t van iu chnh trn ng ng dn du trc m phun. Do chiu di ca ngn la ln nn m phun ny ch dng c cc l c chiu di ph hp. Cn i vi cc bung t, bung l c kch thc nh th khng dng c v ngn la s va p vo tng l lm hng vt liu xy l. Khng kh nn hay hi nc l hai cht c dng bin bi du. Mc d cht bin bi khc nhau nhng v cu to m phun th c bn khng khc nhau. Chng c cng cc b phn ch yu cho dng cht bin bi sau khi ra khi ming ng dn vi tc ln, p vo dng du v bin chng thnh nhng ht bi. Cc c tnh ca m phun thp p v m phun cao p M phun Thp p Cao p Khng kh Cht bin bi du Khng kh nn hi nc do qut cp p sut ca cht bin bi, Khng kh nn : 400-600 2,59 - 8,8 kN/m2 Hi nc : 500 - 1500 Lng cht bin bi (khng kh), % ca tng lng khng 100 7 - 12 kh cn t chy nhin liu .. Lng khng kh t hai, % ca 88 - 93 tng lng khng kh cn t 100 chy nhin liu .. Nhit nung khng kh, 0C 300 Khng hn ch Lng cht bin bi cho mt kg 0,6 - 0,8 du, kg Tc cht bin bi khi ra khi Thng n 330, i khi 50 - 80 ming ng, m/s ln hn 330 Mc bin bi (ng knh n 0,5 0,1 - 0,2 ht bi du), mm c tnh
ThS. Trng Hu Tr
Trang 86
S khc nhau gia hai m phun ny ch yu l: Trong m phun thp p cht bin du thnh bi l khng kh c cp t qut ly tm c p sut cao. Cn trong m phun cao p cht bin bi du l khng kh nn hay hi nc c p sut cao. m phun thp p tt c khng kh cn t chy nhin liu u i qua m phun. Nhit nung trc khng kh khng c ln hn 3000C trnh hin tng phn hu nhin liu lm tc m phun. m phun cao p, lng khng kh nn a qua m phun bin bi du ch chim 7 - 12 % tng s khng kh cn t chy nhin liu, phn khng kh cn li khng i qua m phun m qua mt ng ring vo l gi l khng kh t hai. Lng khng kh ny c th nung trc n nhit cao ph thuc vo loi l v dng thit b thu hi nhit. Nu khng kh c nung thit b hon nhit th nhit nung t 100012000C, cn nung thit b trao i nhit th nhit nung 500 - 6000C. 4.5. Ch tiu cht lng ca nhin liu t l Nh trong phn trc chng ta thy nhin liu t l c phi trn ch yu t cn ca cc qu trnh khc nhau, iu ny cho thy trong thnh phn ca n s cha mt lng ln cc hp cht c hi cho vic s dng n nh lu hunh, nit, kim loi... V vy, cng nh nhng sn phm du m khc, nhin liu t l thng phn phi t c nhng ch tiu cht lng nht nh bo m cho vic s dng ca n trong cc l t cng nh m bo c cc ch tiu v vic thi cc cht nhim ra mi trng. Cc ch tiu quan trng l hm lng lu hunh, nht, t trng nhit chy, hm lng cn . . . 4.5.1. Hm lng lu hunh Nhin liu t l thng cha mt lng lu hunh kh ln, nng ca n thay i tu theo loi. Lu hunh tn ti trong nhin liu t l di nhiu dng khc nhau, thng thng l di dng cc hp cht sulfua, disulfua hay di dng di vng. Khi b t
ThS. Trng Hu Tr
Trang 87
chy lu hunh s chuyn thnh SO2, kh ny cng vi khi thi s c thot ra ngoi, trong thi gian ny chng c th tip xc vi oxy chuyn mt phn thnh kh SO3. Khi nhit ca dng kh thi xung thp th cc kh ny s kt hp vi hi nc to thnh cc axit tng ng, chnh l cc axit v c c n mn cc kim loi rt ln. Thc t th cc axit sulfuaric s gy n mn nhit thp hn 100 150oC, cn axit sulfuar ch gy n mn nhit thp hn 40 50oC. hn ch s n mn ny th ngi ta thng dng cc phng php sau: Dng nhin liu t l c hm lng lu hunh thp Gim lng khng kh tha trong dng kh Gi cho b mt trao i nhit ln hn nhit im sng ca cc kh Dng mt s kim loi hoc oxyt kim loi (MgO, CaO) chuyn SO2 thnh cc hp cht khng n mn. CaO + SO2 + 1/2O2 = CaSO4 Phng php ny va gim c n mn va gim nhim mi trng do SO2, SO3 trong khi thi. Ngoi vn n mn th khi hm lng lu hunh cng cao cng lm gim nhit tr ca nhin liu t l. 4.5.2. nht Cng ging nh nhin liu Diesel hay nhin liu phn lc, trc khi b t chy nhin liu c phun ra di dng cc ht sng, t cc ht sng ny nhin liu s bay hi to vi khng kh hn hp chy. Qu trnh bay hi nhanh hay chm ph thuc nhiu vo bn cht ca nhin liu, kch thc ca cc ht sng du khi phun ra. gc ca nht th nh hng ca n nh sau: khi nht ln th kch thc ca cc ht sng phun ra ln, ng nng ca n ln nn khng gian trn ln ca nhin liu vi khng kh ln. Tuy nhin khi kch thc ca cc ht ln th kh nng bay hi to hn hp chy s km, iu ny s lm cho qu trnh chy khng hon ton, lm gim nhit chy v thi ra nhiu cht gy nhim cho mi trng. Ngoi nh hng n qu trnh chy th khi nht ln s lm tng tr lc ma st trong h thng bm. ThS. Trng Hu Tr Trang 88
4.5.3. T trng T trng l mt i lng rt quan trng i vi nhin liu t l bi n lin quan n bn cht ca nhin liu, nht, bay hi ngha l n lin quan n qu trnh chy ca nhin liu, tt c nhng vn ny ta cp n trn. Ngoi ra, trong qu trnh x l nhin liu, ngi ta tch loi nc bng phng php ly tm do yu cu t trng ca nhin liu v nc phi khc nhau m bo cho qu trnh tch loi c hiu qu. Trong qu trnh vn chuyn hay tn cha th nc thng ln vo trong nhin liu, khi s chnh lch t trng ca hai loi ny ln s gip cho qu trnh lng tch nc cng tt hn. 4.5.4. Hm lng nc Nc khng phi l thnh phn ca du m nhng n lun c mt trong du th hay trong tt c cc sn phm ca du m. S c mt ca nc lun gy ra nhng tc hi nht nh. Nc c mt trong du th hay cc sn phm c th t cc ngun gc sau: Trong du th ban u nhng khng tch loi ht trong qu trnh x l Do s th ca cc bn cha Do thng cc thit b un nng li Do li cc ch ni Nc trong nhin liu c th gy ra nhng tc hi nh sau: S rt bm Hin tng xm thc Qu trnh bay hi ln dn n hot ng ca m t khng bnh thng S c mt ca nc s gy r trong bo quan. 4.5.5. Cn Cacbon nh gi kh nng to cn, ngi ta thng s dng tiu chun c trng l cc ho, ty theo phng php tin hnh xc nh cn m cn thu c gi l cn cacbon conradson hoc cn cacbon rabostton. ThS. Trng Hu Tr Trang 89
Hm lng cn cacbon conradson trong du nhin liu t l thng dao ng t 5 - 10% khi lng, c khi ln n 20% khi lng. T l cao cn cacbon conradson trong nhin liu t l cao lun lun gy tr ngi cho qu trnh chy, lm tng hm lng bi ca cc cht thi rn trong dng kh thi. 4.5.6. Hm lng tro Cc hp cht c kim v mui c trong du m u tp trung a phn du cn, khi t n bin thnh tro. Tro c nhiu trong nhin liu t l s lm gim hiu qu s dng nh gy tc ghi l, lm gim kh nng truyn nhit ca l, nhit cao mt s kim loi nh vanadi c th kt hp vi st to ra nhng hp kim tng ng c nhit nng chy thp do d dn n s thng l ... 4.5.7. Nhit tr Nhit tr l mt ch tiu cht lng quan trng ca nhin liu t l. Thng th nhit tr ca nhin liu t l khc cao (>10000 cal/g) y chnh l mt trong nhng yu t chnh lm cho nhin liu t l c s dng rng ri trong cng nghip. Nhit tr ny ph thuc vo thnh phn ho hc. Nu trong thnh phn nhin liu t l cng c nhiu hydrocacbon mang c tnh parafinic, cng c t hydrocacbon thm nhiu vng v trng lng phn t cng b th nhit nng ca chng cng cao. Nhng thnh phn khng thuc loi hydrocacbon trong du cn cng c nh hng rt ln n nhit tr ca n. Cc hp cht lu hunh trong du m tp trung ch yu vo du cn. S c mt ca lu hunh lm gim bt nhit nng ca du cn, khong 85 kcal/kg tnh cho 1% lu hunh. 4.5.8. im cht chy Cng ging nh nhng sn phm phm du m khc, i vi nhin liu t l th im cht chy cng c trng cho mc ho hon ca n. Ngoi nhng ch tiu trn th nhin liu t l cn phi t nhng ch tiu cht lng khc nh im ng c, n nh oxy ho . . .
ThS. Trng Hu Tr
Trang 90
Chng V
S NHIM MI TRNG KHNG KH DO KHI THI T QU TRNH T CHY CC SN PHM DU M V CC BIN PHP KHC PHC
5.1. S t chy nhin liu, vn nhim v bo v mi trng 5.1.1. S t chy nhin liu Qu trnh t chy ca nhin liu bng khng kh c xem l l tng khi trong hn hp kh chy ch c ra CO2, H2O v N2. Tuy nhin, qu trnh chy thc t trong ng c hoc trong cc l t rt c bit nn sn phm ca qu trnh chy ngoi cc cht k trn cn c nhiu hp cht khc hay qu trnh chy y khng phi qu trnh chy l tng. Phng trnh chy ca nhin liu trong iu kin l tng CHyOz + (1+
y z y y z - )(O2 +3.78N2) CO2 + H2O + 3.78(1 + - )N2 4 2 2 4 2
Qu trnh chy trong thc t trong cc ng c hay cc l t thng l qu trnh khng l tng nn ngoi cc hp cht k trn th trong kh thi cn c mt s hp cht khc nh oxyt nit (NO, N2O, NO2 gi chung l NOx ), monoxyt cacbon (CO), cc hydrocacbon cha chy (HC), ht rn, b hng . . . Nng cc cht nhim ny ph thuc vo loi thit b t chy v cc ch vn hnh. Ngoi ra trong nhin liu ban u thng cha thm lu hunh nn trong khi thi cn c thm kh SO2. Tt c cc hp cht va k trn u l cht c hi i vi cn ngi v mi trng sinh thi. V vy cn thit phi hn ch hay gim thiu nng ca chng. 5.1.2. nhim v bo v mi trng Nh phn trn ta thy vic t chy nhin liu lun km theo s pht thi ra mi trng mt lng cht c hi gy nh hng xu n sc kho con ngi v mi trng sinh thi. V vy ngy nay loi ngi nhn ra rng : khng th c mt x hi hay mt nn kinh t lnh mnh trong mt th gii c qu nhiu s ngho i v suy
ThS. Trng Hu Tr
Trang 91
thoi mi trng. S pht trin kinh t khng th dng li, nhng n phi nh hng vic s dng ti nguyn thin nhin c hiu qu nht v hn ch cc tc ng xu n mi trng. Cng nghip pht trin cng mnh, dn sng th cng ng, mc thu nhp cng cao th cht thi gy nhim mi trng cng nhiu, ti nguyn thin nhin cng b cn kit. Cng ngy con ngi cng thy r s nhim mi trng khng kh do cht thi cng nghip v giao thng vn ti gy ra lm thit hi rt ln i vi nn kinh t quc dn v lm tng bnh tt i vi con ngi. nhim mi trng khng kh, n c xc nh bng s bin i mi trng theo hng bt li i vi cuc sng ca con ngi, ca ng vt, thc vt, m s nhim chnh l do hot ng ca con ngi gy ra vi quy m, phng thc v mc khc nhau, trc tip hay gin tip tc ng, lm thay i m hnh, thnh phn ha hc, tnh cht vt l v sinh hc ca mi trng khng kh. 5.2.1. Tc hi ca cc cht c trong khi thi 5.2.1.1. Tc hi i vi con ngi Cacbonmonoxyt CO: Tc hi ca kh CO i vi con ngi xy ra khi n tc dng i vi hng cu trong mu to thnh mt hp cht bn vng do n lm gim hng cu trong mu t lm gim kh nng hp th oxi ca hng cu nui dng t bo c th. HbO2 + CO HbCO + O2 Nn nhn s b t vong khi 70% s hng cu b khng ch (khi nng CO trong khng kh >1000 ppm). nng thp hn, CO cng c th gy nguy him i vi con ngi: khi 20% hng cu b khng ch, nn nhn b nhc du, chng mt, bun nn v khi nng ny ln n 50% th no b con ngi bt u b nh hng nng.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 92
Cc oxyt nit (NOx) NOx l hn hp ca cc oxit nit. Trong qu trnh chy ch yu sinh ra NO sau mt phn kh ny chuyn thnh NO2 tu thuc v iu kin. NO l cht kh khng mu, khng mi, khng tan trong nc, NO c th gy nguy him cho c th do tc dng vi hng cu trong mu lm gim kh nng vn chuyn oxi gy thiu mu. NO2 l cht kh mu nu nht, mi ca n c th bt u c pht hin nng 0.12ppm. NO2 d hp th bc x t ngoi, d ho tan trong nc v tham gia phn ng quang ho. NO2 l loi kh c tnh kch thch, khi tip xc vi nim mc to thnh axit qua ng h hp hoc ho tan vo nc bt ri vo ng tiu ho, sau vo mu. hm lng 15 50ppm NO2 gy nguy him cho tim phi v gan. Hydrocacbon Hydrocacbon trong khi thi l mt hn hp bao gm nhiu cht khc nhau nh benzen, metan, etan, etylen . . . cc kh cha oxy nh ru, axit, xeton . . . trong cc cht ny th ngi ta quan tm nhiu nht n benzen v n l cht gy ra bnh ung th. T lu ngi ta xc nh c tc hi ca benzen trong cn bnh ung th mu khi nng ca n ln hn 40ppm hoc gy ri lon h thn kinh khi nng ln hn 1 g/ m3, i khi n l nguyn nhn gy cc bnh v gan. Cc oxyt lu hunh (SOx ) Trong nhin liu c cha lu hunh th khi b t chy chng sinh ra kh SO2, kh ny c th chuyn thnh SO3 trong mt s iu kin nht nh. Cc oxit lu hunh l nhng cht ho nc, v vy khi nhit h thp xung th n kt hp vi nc to thnh axit tng ng, cc axit ny c th theo ng h hp vo su trong phi gy nh hng n sc kho con ngi. B hng B hng tn ti di dng cc ht rn c ng knh trung bnh khong 0.3 m nn rt d xm nhp su vo phi, b gi li , phn ng vi mng nhy gy hi n sc kho.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 93
Mt khc th do b mt ring ca ht b hng rt ln, n c kh nng hp ph cc hydrocacbon thm v cc oxit kim loi gy ra bnh ung th. HAP (hydrocacbon polyaromactic) Thnh phn HAP c trong kh quyn vi nng 20 g/m3. Chng c to thnh khi ngng t cc hydrocacbon trong nhin liu. HAP hp ph trong cc ht hu c nh bi, b hng i vo c th gy ung th. 5.2.1.2. Tc hi i vi mi trng. Thay i nhit kh quyn. S hin din ca cc cht nhim, c bit l cc cht gy hiu ng nh knh nh CO2, CH4, N2O trong khng kh trc ht nh hng n qu trnh cn bng nhit ca bu kh quyn, lm cho cc iu kin t nhin b xo trn theo chiu hng bt li, e do n s sinh tn trn qu t. Trong s nhng cht gy hiu ng nh knh ngi ta quan tm n kh cacbonic (CO2) v y l thnh phn chnh trong sn phm chy c cha cacbon. Cacbonic (CO2) gy hiu ng nh knh lm tng nhit ca qu t. S tng nhit ny c gii thch nh sau:
Bc x t mt t (sng di)
Bc x t mt tri (sng ngn)
Bc x t mt t (sng di)
Kh quyn
Khi trong kh quyn c nng CO2 bnh thng Khi trong kh quyn c nng CO2 ln
ThS. Trng Hu Tr
Trang 94
Nhit b mt trung bnh ca tri t quyt nh bi s cn bng gia nng lng mt tri chiu xung Tri t v nng lng bc x nhit ca mt t vo v tr. Bc x mt tri t cc i trong vng nh sng thy c (c bc sng khong 0.40.73m) cn bc x cc i ca v tri t nm trong vng hng ngoi (715m). Cc cht kh khc nhau th c gii hp th bc x khc nhau. Do , thnh phn ca cht kh c mt trong kh quyn c nh hng n s trao i nhit gia mt tri, qu t v khng gian. Cacbonic l cht c gii hp th bc x cc i vi bc sng nm trong vng hng ngoi, v vy n c xem l trong sut i vi bc x mt tri nhng l cht hp ph quan trng i vi tia bc x hng ngoi pht ra t mt t. Mt phn nhit lng do CO2 gi li bc x ngc v tri t, kt qu lm bu kh quyn nng ln. Lp kh CO2 c tc dng nh mt lp knh gi nhit ca tri t qui m ton cu. Nu lng CO2 sinh ra cng nhiu th lp knh gi nhit cng dy, nhit tri t cng tng. Vi mc thi CO2 ra mi trng nh hin nay, theo d on ca cc nh kh tng n gia th k 22 th nng kh CO2 s tng ln gp i. Nh vy s dn n nhiu tc hi: Nhit bu kh quyn tng t 2 30C. Mt lng ln bng Bc Cc v Nam Cc s tan ra lm tng mc nc bin. Nhit tri t tng lm tng cc qu trnh chuyn ho sinh hc v ho hc gy nn s mt cn bng v lng v cht trong c th. Nhit tri t tng lm gim kh nng ho tan CO2 trong nc bin. Lng CO2 trong kh quyn tng lm mt cn bng CO2 gia kh quyn v a dng Lm thay i lng ma gi v sa mc ho thm b mt qu t. Ma axit. Cc cht kh c tnh axit nh SOx, NOx c mt trong thnh phn khng kh do s pht thi t vic t chy nhin liu phn ln s c thi ra ngoi cng vi khi thi, khi trong mi trng th nhit ca n s xung thp do n kt hp vi hi nc trong khng kh to ra cc axit tng ng v khi hm lng ln s gy ra ma axit. ThS. Trng Hu Tr Trang 95
Ma axit lm tng axit ca t, hu dit rng, ma mng, gy nguy hi i vi sinh vt di nc, nguy hi i vi ngi v ng vt, lm hng nh ca, cu cng v cc cng trnh. Tng ozone v l thng tng ozone. Do qu trnh hnh thnh v phn hu ozone lun din ra nn ozone c chu k tn ti trong kh quyn rt ngn. Lng zone tp trung nhiu nht trong tng bnh lu ( cao 25km) to thnh tng ozone vi nng 510ppm. Tng ozone c xem l ci bo v loi ngi v th gii ng vt trnh khi tai ho do bc x tia t ngoi ca mt tri gy ra, n gi vai tr quan trng i vi kh hu v sinh thi tri t. Khi tia bc x mt tri chiu qua tng ozone, phn ln lng bc x t ngoi b hp th trc khi chiu xung tri t. Nu cc hot ng ca con ngi lm suy yu tng zone trong kh quyn s gy thm ho i vi h sinh thi trn tri t. Trong nhng nm gn y, cc nh khoa hc pht hin nng ozone trong kh quyn ca tri t mt s ni suy gim (v d Nam cc). Ngoi ra kh sinh ra do khi thi ng c nh CH4, NOx v cc cht hu c cng l nguyn nhn gy suy gim tng ozone. Cc cht ny tham gia phn ng vi cc gc tn ti tng bnh lu tr thnh cht hot ho v tham gia qu trnh phn hu ozone. 5.1.3. Ngun gy nhim khng kh Mt cch tng qut th ngi ta chia cc ngun nhim trong mi trng khng kh thnh 2 nhm chnh: Ngun nhim t nhin (thin nhin) Ngun nhim ny xy ra do chy rng, do hot ng ca ni la, do i dng, do thc vt Ngun nhim nhn to (do s tc ng ca con ngi) Ngun nhim nhn to ny sinh ra do s t nhin liu phc v cho qu trnh sn xut hay sinh hot ca con ngi. Qu trnh ny xy ra khp mi ni, mi lc.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 96
Trong sn phm chy do nhin liu sn sinh ra khi chy c cha nhiu loi kh c hi cho sc khe con ngi, nht l qu trnh chy khng hon ton. Cc cht c hi: SO2, CO, CO2, NOx, hydrocacbon, ht rn, b hng, tro bi. Ngi ta phn bit cc ngun gy nhim do t nhin liu thnh cc nhm: Do phng tin giao thng (ngun nhim di ng): bao gm giao thng ng b, giao thng ng st, giao thng ng thu, hng khng. Cc c s cng nghip t nhin liu: than, du, kh. Cc qu trnh sn xut cng nghip c bit l qu trnh sn xut ho cht, sn xut vt liu, luyn kim, v khai thc m, . . . Do t cc loi ph thi th, sinh hot, xy dng cng trnh, chy rng . . . nc ta ang din ra qu trnh th ho v cng nghip ho tng i nhanh, c bit l ba vng trng im pht trin kinh t : H Ni-Hi Phng-Qung Ninh, TP H Ch Minh-Bin Ho-Vng Tu, Nng-Nha Trang-Qung Ngi. V vy hin trng cht lng mi trng th v khu cng nghip nc ta bin i hng nm, theo chiu hng khng c li, v cht thi nhim t sn xut cng nghip, giao thng vn ti v sinh hot th ngy cng tng v s lng, chng loi v tnh c hi. 5.1.3.1. Ngun thi nhim do cng nghip Sn xut cng nghip v sinh hot th hng ngy thi ra cc cht thi c hi dng kh (kh c v bi), dng lng (nc thi) v dng rn ( rc, bn, phn). Cc cht thi ny l ngun gc gy nhim mi trng khng kh, mi trng nc, v mi trng t. Nhng nm gn y nc ta ang pht trin mt s ngnh cng nghip mi nh cng nghip in t, cng nghip ho cht, cng nghip du kh, cng nghip thc phm, cng nghip vt liu . . . Do vy lm cho cht thi cng nghip nc ta ngy cng a dng v c hi hn. X l cht thi sn xut cng nghip nc ta hin nay l mt vn cp bch v nng bng, i hi s u t ln v cng ngh x l cht thi nc, cht thi kh v rc thi th mi c th gim c hin trng nhim mi trng th v cng nghip nc ta. ThS. Trng Hu Tr Trang 97
Lng thi cc cht nhim mi trng khng kh ton cu nm 1982 (n v l triu tn)
Ngun gy nhim
Cc cht nhim chnh CO Bi SOx HC NOx
Giao thng vn ti: -Xe t chy xng -Xe t chy du diezen -My bay -Tu ho v cc loi khc Cng t nhin liu: -Than -Du -Kh t t nhin -G, ci Cng 3. Qu trnh sn xut cng nghip 4. X l cht thi rn 5. Hot ng khc: -Chy rng -t cc cht nng nghip -t rc thi bng than -Hn t xy dng Cng Tng cng ton b 6,5 7,5 1,1 0,2 15,3 91,0 6,1 2,2 0,4 0,1 8,7 25,7 0,0 0,0 0,5 0,0 0,5 30,2 2,0 1,5 0,2 0,1 7,7 29,1 1,1 0,3 0,2 0,0 1,5 18,7 0,7 0,1 0,0 0,9 1,7 8,8 7,1 7,4 0,3 0,2 0,2 8,1 6,8 1,0 18,3 3,9 0,0 0,0 22,2 6,6 0,1 0,2 0,1 0,0 0,4 0,7 4,2 1,5 3,6 0,9 4,1 0,2 8,8 0,2 0,5 53,5 0,2 2,4 2,0 58,1 0,5 0,3 0,0 0,4 1,2 0,2 0,1 0,0 0,5 0,8 13,8 0,4 0,3 0,6 15,1 5,0 0,5 0,0 0,8 7,3
ThS. Trng Hu Tr
Trang 98
5.1.3.2. Ngun nhim giao thng vn ti Theo s liu bng trn cho thy, chng sn sinh ra gn 2/3 kh CO v 1/2 kh hydrocacbon v kh NO. t gy nhim rt c hi qua ng x l bi v tn khi. Tu ho, tu thu chy bng nhin liu xng du cng gy ra nhim mi trng tng t nh t. My bay cng l ngun gy nhim bi, hi c hi v ting n. Bi v hi c hi do my bay thi ra ni chung l nh. Tng s cht thi do my bay gy ra ch chim khong 2,5% tng cht thi CO v 1% cht thi hydrocacbon. 5.1.3.3. nhim khng kh do hot ng xy dng nc ta hin nay ang trong qu trnh th ho nhanh chng do hot ng xy dng nh ca, ng s, cu, cng... rt nhn nhp v din ra khp ni, c bit l cc th. Cc hot ng xy dng nh o, lp t, p ph cng trnh c, vt liu xy dng b ri vi trong qu trnh vn chuyn, thng gy nhim bi rt trm trng i vi mi trng khng kh xung quanh, c bit l nhim bi cc ni c hot ng xy dng vt tr s tiu chun cho php ti 10-20 ln. 5.1.3.4. Ngun nhim do sinh hot ca con ngi gy ra Ngun nhim do sinh hot ca con ngi ch yu l bp un v l si, nhin liu s dng l than , ci, du ho v kh t. Nhn chung ngun nhim ny l nh, nhng c im ca n l gy nhim cc b trong nh. Hin nay vic dng than un nu lan trn trong th, nng kh CO ti bp un thng l ln s nh hng trc tip ti sc kho ca con ngi. un bp than t ong s thi ra nhiu cht kh c hi nh SO2, CO, CO2, bi. Cng rnh, mi trng nc nh ao, h, knh rch, sng ngi b nhim cng bc hi, thot kh c hi v gy nhim mi trng khng kh. cc th cha thu gom v x l rc tt th s thi ra, phn hu rc hu c cng l ngun gy nhim mi trng khng kh.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 99
Lng pht thi cc cht nhim ch yu t cc ngun thin nhin v nhn to Cht nhim Ngun gy nhim ch yu Ngun nhn to ch Ngun yu t nhin liu than SO2 v du m Ch bin qung c cha S Cng nghip ha cht X l nc thi Ni la Cc qu trnh sinh ha 3 300 -100 trong m ly Chy rng Cc phn ng ha 300 hc m Hot NO2 t nhin liu ng sinh 60- 270 >3000 Ni la 146 6 -12 nhin Ti lng cht nhim 106 t/ nm thin Nhn to Thin nhin
H 2S
CO
t nhin liu Kh thi ca t
hc ca vi sinh vt 50 trong t
NH3 N 2O
Ch bin ph thi
Phn hy sinh ha
4 >17
100 200 100 450 CH: 300-
Gin tip, khi s dng Qu trnh sinh ha phn bn gc nit t chy nhin liu, trong t Cc qu trnh sinh ha Phn hy sinh hc
Hydrocacbon kh thi, cc qu trnh ha hc CO2 t nhin liu
88
1600 Terpen:200
1,5. 104 15.104
ThS. Trng Hu Tr
Trang 100
Ngy nay vi s gia tng nhanh chng cc my mc trang b ng c th vn nhim do khi thi ng c cn phi c quan tm ng mc. S gia tng cc cht gy nhim do khi thi ng c c thy qua s liu sau: Cht nhim Thi k tin cng Hin nay nghip (ppm) CO2 N 2O CO SO2 270 0,28 0,05 0,001 (ppm) 340 0,30 0,13 0,002 Tc tng (%/nm) 0,4 0,25 3 2
5.1.4. Cc yu t nh hng n s hnh thnh cht c hi trong khi thi ng c v cc gii php khc phc Trong phn trn ta va thy c rt nhiu nguyn nhn gy ra nhim mi trng khng kh. Tuy nhin trong gii hn ca gio trnh ny ch cp mt cch s lc v cc gii php nhm gim thiu nhim do qu trnh t chy nhin liu t du m, hay c th hn l cc gii php nhm gim thiu nng cc cht c hi trong khi thi ca ng c v cc l t cng nghip. 5.1.4.1. Yu t nh hng n s hnh thnh. phn trc chng ta thy trong khi thi t ng c lun cha mt hm lng cc cht c hi, thnh phn v hm lng ca cc cht ny ph thuc vo rt nhiu yu t. ng c diesel, nng CO rt b, chim t l khng ng k, nng HC ch bng khong 20% nng HC ca ng c xng cn nng NOx ca hai loi ng c ny c gi tr tng ng nhau. Tri li, b hng l cht nhim quan trng trong kh x ng c Diesel, nhng hm lng ca n khng ng k trong ng c xng.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 101
Nhng tp cht, cht ph gia ca nhin liu v c bit l lu hunh c nh hng ln n thnh phn cc cht nhim trong sn phm chy. Thng thng, xng thung mi cha khong 600 ppm lu hunh. Thnh phn lu hunh c th ln n 0,5% i vi du Diesel. Trong qu trnh chy, lu hunh b oxy ho thnh SO2, sau mt b phn SO2 b oxy ho tip thnh SO3. c th a ra c bin php nhm gim thiu cc hp cht c hi ny th trc ht ta cn phi bit r nhng iu kin no nh hng n s hnh thnh chng trong qu trnh chy trong ng c. a. S hnh thnh NOx trong qu trnh chy ca ng c t. NOX c hnh thnh ch yu do s kt hp gia oxi v nit ca khng kh iu kin nhit cao. Cht nhim ny ngy nay cng c quan tm nhiu v trong mt s trng hp, n l cht nhim chnh lm gii hn tnh nng k thut ca ng c. Oxyt nit hnh thnh trong kh chy ch yu l NO, sau tu theo iu kin m n c th chuyn sang cc dng tn ti khc. S hnh thnh chng ph thuc vo nhit cc i trong bung chy v c nng ca oxy, v vy cc yu t nh hng n nhit v nng oxy trong bung chy s nh hng n hm lng cc cht ny trong khi thi. Trng hp ng c nh la cng bc. Trong ng c ny th nhng yu t quan trng nht nh hng n s hnh thnh NOx l: giu ca hn hp nhin liu Lng kh thi hi lu li bung chy Gc nh la sm.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 102
Mc pht sinh NOx ph thuc vo giu ca hn hp cng tc th hin trn th sau: Nng NOx
NOx
0.8
0.9
1.0
1.1
giu
Nhn xt: Khi giu qu ln th oxy trong hn hp khng t chy nhin liu ng thi nhit trong bung chy s gim i do hm lng ca NOx to thnh s nh. Cng tng t nh trn khi giu qu ngho, khi trong hn hp c cha nhiu oxy nhng do phn khng kh tha trong hn hp nhiu nn chng hp th mt lng ln nhit to ra do qu trnh chy ca nhin liu do nhit chung trong bung chy cng gim lm cho hm lng ca NOx tao ra gim theo. Trong trng hp giu gn bng 1 (khong 0.98) khi nhin liu c oxy chy, lng nhit b hp th bi khng kh tha gim, khi nhit ca kh chy t c cao v c mt ca oxy nn hm lng NOx to thnh ln nht. nh hng ca lng kh thi hi lu Khi cho mt lng nht nh kh thi hi lu tr li trong bung t th n s lm gim nhit cc i t c trong bung chy v kh thi ny c nhit khng cao nn n hp th mt phn nhit to ra t qu trnh chy nhin liu. Nh vy
ThS. Trng Hu Tr
Trang 103
vic hi lu kh thi ny cng cho php lm gim hm lng NOx trong khi thi ng c. Tuy nhin, lng kh thi hi lu tng qu ln th s nh hng n hot ng ca ng c v tng nng HC. nh hng t l kh x hi lu (EGR) n nng NO. (EGR: Exhaust Gas Recirculation)c trnh by th bn Nng cc cht nhim gim mnh theo s gia tng ca t l kh x hi lu cho n khi t l ny t khong 15-20%, y l t l hi lu ln nht chp nhn c i vi ng c lm vic ti cc b. nh hng ca gc nh la sm Gc nh la sm c nh hng mnh n s pht sinh NO. Khi tng gc nh la sm, im bt u chy xut hin sm hn trong chu trnh cng tc, p sut cc i xut hin gn CT hn, do gi tr ca n cao hn. V vy tng gc nh la sm cng lm tng nhit cc i. Mt khc, v thi im chy bt u sm hn nn thi gian tn ti ca kh chy nhit cao cng ko di. Hai yu t ny u to iu kin thun li cho s hnh thnh NO. Tm li, tng gc nh la sm lm tng nng NO trong kh x. Trong iu kin vn hnh bnh thng ca ng c, gim gc nh la 10 c th gim nng NO t 20-30% cng p sut cc i ca ng c. nh hng ca gc nh la sm n nng NO.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 104
Trng hp ng c Diesel Thng thng ng c diesel hot ng vi hn hp ngho tc l lun c tha oxy trong kh chy, nh vy y NOx to ra ph thuc hon ton vo nhit cc i t c trong bung chy. Trong mi ch hot ng ca ng c, th phn nhin liu chy trc trong mi chu k ng vai tr quan trng nht i vi s hnh thnh NO, v sau khi b t chy nhit ca n tng cao, hn na phn kh chy ny thng b nn nn cng lm gia tng nhit ca n, do lm tng nng NO. Mt khc, do qu trnh chy khuch tn, trong bung chy ng c Diesel lun tn ti rt nhiu khu vc hay cc "ti" khng kh c nhit thp, nh phn kh ny m NO hnh thnh trong bung chy ng c Diesel c lm mt (gi l s "ti" NO) nhanh chng hn trong trng hp ng c nh la cng bc v do NO t c khuynh hng b phn gii hn. Cc quan st thc nghim cho thy hu ht NO c hnh thnh trong khong 200 gc quay trc khuu t lc bt u chy. Do khi gim gc phun sm, im bt u chy li gn CT hn, iu kin hnh thnh NO cng bt u tr hn v nng ca n gim do nhit cc i thp. i vi ng c Diesel c ln, gim gc phun sm c th lm gim n 50% nng NO trong kh x (trong phm vi gia tng sut tiu hao nhin liu chp nhn c). i vi ng c Diesel ni chung, nng NOx tng theo giu trung bnh. Tuy nhin khi giu thp, nng NOx gim chm hn so vi trng hp ng c nh la cng bc do s phn b khng ng nht ca nhin liu. Trong qu trnh chy ca ng c Diesel, giu trung bnh ph thuc trc tip vo lng nhin liu chu trnh, do o, ch ti ln ngha l p sut cc i cao, nng NO tng. Hnh bn trnh by bin thin nng NOx v NO trong kh x theo giu trung bnh i vi ng c Diesel phun trc tip tc
ThS. Trng Hu Tr
Trang 105
1000v/pht v gc phun sm 270 trc CT. Cng nh trong trng hp ng c nh la cng bc, s hi lu kh x lm gim NO do gim nhit kh chy. 5.1.4.2. S hnh thnh monoxyt cacbon CO. Khi nhin liu b t chy trong iu kin khng oxy th mt phn nhin liu khng chy s chu tc ng ca nhit cao v b phn hu hoc chy khng hon ton to thnh monoxyt cacbon (CO). Ngoi ra trong iu kin c nhit cao th mt phn kh CO2 hnh thnh c th b bin i thnh CO. Phng trnh phn ng: 2C + O2 2CO C + CO2 2CO Nng ca CO ph thuc v cc yu t sau: nh hng ca p sut np Vi cng gc phun sm, p sut np cng nh th tc chy cng thp ko theo s gim p sut v nhit cc i trong xi lanh. nh hng ca giu Khi nng qu thp hay qu cao u lm gia tng nng ca CO trong khi thi. nh hng ca gc phun sm Gc phun sm gy nh hng n nng CO trn ng x. Nu nhin liu c phun vo qu tr, qu trnh chy ko di trn ng gin n, khi nhit gim nhanh lm gim kh nng chy ca nhin liu, do lm tng nng CO. nh hng ca h s kh st Khi tng h s kh st, nhit chy gim lm gim tc phn ng phn gii CO2 thnh CO, do nng CO trong sn phm chy gim. V vy, h thng hi lu kh x EGR lp trn cc ng c hin i khng ch nng NOx ng thi cng gp phn lm gim nng CO ch ti thp
ThS. Trng Hu Tr
Trang 106
5.1.4.3. S hnh thnh hydrocacbon cha chy. S pht sinh HC trong qu trnh chy ca ng c nh la cng bc Trong kh x ca ng c xng, nng HC tng nhanh theo giu ca hn hp. Tuy nhin, khi giu ca hn hp qu thp, HC cng tng do s b la hay do s chy khng hon ton din ra mt s chu trnh cng tc. S hnh thnh HC trong ng c nh la cng bc c th do cc nguyn nhn sau y: S ti mng la khi tip xc vi thnh to ra mt hn hp khng bn la trn mt thnh bung chy. Hn hp cha trong cc khng gian cht khng chy c do mng la b dp tt (y c xem l nguyn nhn ch yu) Hi nhin liu hp th vo lp du bi trn trn b mt xi lanh trong giai on np v nn, sau thi ra trong giai on gin n v thi. S chy khng hon ton din ra mt s chu trnh lm vic ca ng c (chy cc b hay b la) do s thay i giu, thay i gc nh la sm hay hi lu kh x, c bit l khi gim tc . (Cht lng ca qu trnh chy) Mt khc, mui than trong bung chy cng c th gy ra s gia tng mc nhim do s thay i theo c ch trn y.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 107
S cc ngun pht sinh HC
nh hng ca cc khng gian cht
Trong cc nguyn nhn trn th yu t cc khng gian cht c xem l nguyn nhn ch yu pht sinh HC cha chy.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 108
S pht sinh HC trong qu trnh chy ca ng c Diesel Qu trnh chy trong ng c Diesel l mt qu trnh phc tp, trong qu trnh din ra ng thi s bay hi nhin liu ri ho trn vi khng kh v bin i t bc chy. Khi m c ca hn hp qu ln hoc qu b u lm gim kh nng t bt chy, do lm tng nng HC cha chy. Mc pht sinh HC trong ng c Diesel ph thuc nhiu vo iu kin vn hnh, ch khng ti hay ti thp nng HC cao hn ch y ti. Nu so snh khng gian cht vi ng c nh la cng bc th ng c Diesel khng gy nh hng nghim trng n nng HC trong kh x v trong giai on u ca qu trnh chy v qu trnh nn, cc khng gian cht ch cha khng kh v kh st. nh hng ca lp du bi trn bm trn mt gng xilanh, nh hng ca lp mui than cng nh nh hng ca s ti mng la i vi qu trnh hnh thnh HC trong ng c Diesel nhn chung khng ng k so vi ng c nh la cng bc. Cng nh ng c nh la cng bc, s ti ngn la din ra gn thnh v l ngun pht sinh HC, hin tng ny ph thuc c bit vo khu vc va chm gia tia nhin liu v thnh bung chy. S dp tt ngn la dn n s gia tng mnh nng HC thng ch din ra khi ng c c t s nn thp v phun tr. Mt khc s dp tt ngn la cng xy ra khi khi ng ng c trng thi ngui vi s hnh thnh khi trng (ch yu l do nhng ht nhin liu khng chy to thnh). 5.1.4.4. S hnh thnh b hng trong qu trnh chy ca ng c Diesel B hng trong kh x ng c Diesel phn ln do qu trnh chy khng hon ton ca nhin liu sinh ra, ch c mt b phn nh do s chy ca du bi trn. Qu trnh chy khuch tn trong ng c Diesel rt thun li cho vic hnh thnh b hng. S chy ca ht nhin liu lng trong khi chng dch chuyn trong bung chy cng nh s tp trung cc b hi nhin liu nhng vng c nhit cao l nguyn nhn chnh sn sinh b hng.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 109
Thnh phn ht b hng Ngy nay qua nghin cu ngi ta xc nh mt cch chnh xc b hng bao gm nhng thnh phn sau: Cacbon: Thnh phn ny t nhiu ph thuc vo nhit chy v h s d khng kh, c bit l ng c lm vic ch y ti. Du bi trn khng chy: i vi ng c c thnh phn ny chim t l ln, lng du bi trn tiu hao v lng b hng c quan h vi nhau. Nhin liu cha chy hoc chy khng hon ton: Thnh phn ny ph thuc vo nhit , h s d khng kh v cu trc bung t ca ng c. Sunfat: Do lu hunh trong nhin liu b xy ho thnh SO2, hoc (SO4)2-. Cc cht khc: Lu hunh, canxi, phtpho, st... Thnh phn ht b hng cn ph thuc vo tnh cht nguyn liu, c im qu trnh chy, dng ng c cng nh thi gian s dng ng c (c hay mi). Kt qu nghin cu thc nghim v s phn b kch thc ht b hng cho thy b hng trong kh x tn ti di hai dng: dng n v dng tch t. Dng n: tn ti nhit trn 5000C, dng ny cc ht b hng l s kt hp ca cc lp s cp hnh cu (mi mt ht s cp hnh cu ny cha khong 105 106 nguyn t cacbon). Dng n ny c gi l phn khng ho tan ISF (Insoluble Fraction) hay thnh phn rn SOL (Solid). Dng tch t: Do cc ht b hng lin kt li vi nhau v tn ti nhit thp hn 5000C. Cc ht b hng ny c bao bc bi thnh phn hu c nng ngng t v hp th trn b mt ht: HC cha chy, HC b xy ho (ceton, este, ete, axit hu c) v cc hydrocacbon a nhn HAP. Th tch t ny c th cn c thm cc ht khc nh SO2, NO2 . . . nhng ht ny c gi l thnh phn hu c ho tan SOF (Soluble Oganic Fraction). Trong kh x ng c thnh phn ny c th chim t 5 80% Cu trc ht b hng Cu trc tinh th ht b hng trong kh x ng c Diesel tng t graphit nhng t u n hn, mi ht s cp hnh cu l tp hp khong 1000 mm tinh th ThS. Trng Hu Tr Trang 110
c dng phin mng c sp xp ng u quanh tm ca mi ht cu tng t nh cu trc ca cacbon en. Nhng nguyn t cacbon kt ni vi nhau theo cc phin lc gic phng cch nhau khong 0,34 0,36 nm. Cc phin ny kt hp vi nhau to thnh cc mm tinh th, nhng mm tinh th ny li sp xp li theo cc hng song song vi mt ht cu to thnh ht.
M hnh cu trc dng ht s cp
Cu trc tinh th graphit
Ngi ta cho rng ht b hng c hnh thnh theo 5 giai on nh sau: Polyme ho acetylen v polyacetylen. To cc hydrocacbon thm a nhn (HAP). Ngng t v graphit ho cc cu trc HAP. To ht qua cc tc nhn ion ho v hp thnh cc phn t nng. To ht qua cc tc nhn trung tnh v pht trin b mt to thnh cc thnh phn nng.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 111
Hin nay ngi ta thng m t s hnh thnh b hng qua bn giai on c tm tt nh sau:
Qu trnh to b hng trong ng c Diesel.
C ch trung gian v ng ho hc ca s to thnh b hng t cc phn t Aromatic
ThS. Trng Hu Tr
Trang 112
Tm li, trong bung chy ng c Diesel lin tc xy ra qu trnh to ht nhn, pht trin b mt v lin kt ht. mi giai on khi nhit cao, ht b hng b xy ho mt phn hay ton phn. Cc yu t nh hng n s hnh thnh ht b hng. S hnh thnh ht b hng trong ngn la khuch tn trc tin ph thuc vo nhin liu, khi nhin liu c thnh phn Cacbon cng cao th nng b hng cng ln. giu ca hn hp cng tc l yu t ch yu nh hng nn s hnh thnh b hng bi kh giu ln hn 1 qu trnh chy khng hon ton mt phn nhin liu b phn hu v to cc hp cht c th ngng t to ra b hng. Ngc li khi hn hp ngho v c phn b ng nht th nng b hng rt b, c th b qua. Mt khc nu oxy c tha trong hn hp chy th n c th oxy ho b hng sau khi chng c hnh thnh, do lm gim nng b hng cui cng c mt trong sn phm chy. 5.4.2. Gii php nhm gim thiu nng cht c hi trong kh chy Qua nghin cu cc iu kin hnh thnh cc cht nhim trong khi thi ng c t ngi ta a ra nhng bin php nhm gim thiu cc cht nhim ny. Mt cch tng qut th cc gii php ny c chia thnh ba hng nh sau: Ci thin ng c v ti u ho qu trnh chy Ci thin nhin liu bng, s dng nhin liu sch hay dng nhin liu thay th X l cht nhim trc khi thi ra mi trng. 5.4.2.1. Gii php nhm gim thiu nhim ngay ti ngun Trong nhng thp nin ti mi quan tm hng u ca vic thit k ng c l gim mc pht sinh nhim ngay t ngun, ngha l trc khi ra khi xupap x. V vy, cc nh thit k ng c khng ch ch trng n thun v cng sut hay tnh kinh t ca ng c m phi cn nhc gia cc mc tiu ny v mc pht sinh nhim.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 113
ng c nh la cng bc. ng c nh la cng bc c ba cht nhim chnh cn quan tm l NOx, HC v CO. Trong cc ng c th h mi lm vic vi hn hp ngho, ngi ta thit k bung chy v cc thit b ph tr nhm to ra chuyn ng ri ca hn hp cng tc trong qu trnh chy lm gim nng cc cht nhim, c bit l HC, bi s tng cng chuyn ng ri s lm tng tc lan trn mng la v hn ch vic xut hin nhng vng cht. Gia tng chuyn ng ri c th thc hin bng cch sau: Gia tng vn tc xoy lc ca hn hp trn ng ng np. S dng hai supap np khi ng c lm vic ton ti v mt supap khi lm vic ti cc b. To ra mt tia kh phun vo ng np ph c kch thc nh hn ng np chnh. ng c lm vic vi hn hp ngho, vic lm gim nng cc cht nhim trong kh x cng c th c thc hin ring r hay ng thi hai gii php sau: T chc qu trnh chy vi giu rt thp. Hi lu mt b phn kh x (EGR: Exhaut Gas Recirculation) Ngy nay, h thng hi lu kh x c dng ph bin trn tt c cc loi ng c nh la cng bc. i vi ng c Diesel. i vi ng c Diesel cc gii php k thut ti u lm gim mc pht sinh nhim ngay trong bung chy cn phi c cn nhc gia nng cc cht CO, HC v b hng trong kh x.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 114
Vic thay i gc phun sm c nh hng tri ngc nhau n nng HC v NOx, s nh hng ny th hin th bn. Cc nh ch to ng c Diesel ra nhiu bin php khc nhau v k thut phun v t chc qu trnh chy nhm gii hn nng hai cht nhim ny. Cc bin php chnh l: Tng tc phun lm gim nng b hng do tng tc ho trn nhin liu - khng kh. Tng p sut phun, c bit l i vi ng c phun trc tip. iu chnh dng qui lut phun theo hng kt thc nhanh qu trnh phun lm gim HC. Cng nh ng c xng, hi lu kh x l mt trong nhng bin php hiu qu nht gim mc pht sinh NOx trong ng c Diesel. S nguyn l h thng hi lu kh x ng c Diesel. Tuy nhin, kh x hi lu c th lm tng mt t nng b hng v HC, v vy nn a vo nhin liu mt lng nh ph gia ty ra.
nh hng ca t l kh x hi lu n mc pht sinh NOx v ht rn 5.4.2.2. Gii php lin quan n nhin liu. ThS. Trng Hu Tr Trang 115
i vi ng c Diesel, vic ci thin cht lng nhin liu nhm gim mc pht sinh cht nhim c hiu qu r rng hn i vi ng c xng. Ci thin cht lng nhin liu diesel ng ngha vi vic ti thiu hm lng lu hunh v Aromatic. C ba qu trnh cn kho st nh hng n cht lng nhin liu Diesel. Qu trnh Hydrotraitement Qu trnh Hydrodesulfuration Tng hp nhin liu Diesel theo phng php Fisher-Tropsch v qu trnh oligomer ho. Qu trnh tch loi lu hunh l cn thit khi ng c khng trang b b xc tc oxy ho nhm gim hm lng ht rn trong kh x. 5.4.2.3. Gii php dng xc tc Vic x l kh x ca ng c t trong bng b xc tc c ngin cu v pht trin M cng nh Chu u t nhng nm 1960. u tin ngi ta s dng cc b xc tc oxi ho trn nhng ng c hot ng vi hn hp giu, sau h thng xc tc lng tnh c pht trin x l kh x, h thng ny bao gm b xc tc kh, b cung cp kh v b xc tc oxi ho. B xc tc ba chc nng u tin c a vo s dng t nm 1975 trn ng c
ThS. Trng Hu Tr
Trang 116
nh la cng bc lm vic vi h s giu xp x bng 1 v tr thnh b xc tc c ng dng rng ri nht hin nay. Trong khi ch i nhng gii php l tng nhm hn ch trit cc cht nhim t qu trnh chy th vic x l kh x bng xc tc l bin php hu hiu nht gim mc pht sinh nhim ca t. Hin nay c cc loi b xc tc sau c s dng trn ng c: Xc tc ba chc nng. B xc tc oxi ho dng cho ng c Diesel. Kh oxit nit trong mi trng c s hin din ca oxi. Bn cnh s dng cc b x l xc tc, vic a b lc ht rn vo ng dng trn ng c Diesel cng gp phn ng k vao vic gim lng b hng pht sinh. a. B x l ba chc nng. Trong thnh phn ca khi thi ng c c cha cc hp cht vi thnh phn nh sau: Hp cht c tnh oxi ho Oxi : 0.2 2%
Oxit nit : NO (0.01 0.4%); N2O (<100ppm) Hp cht c tnh kh. CO : 0.1 6% H2 : 0.5 2% HC cha chy 0.51% bao gm cc HC v sn phm ca qu trnh oxi ho khng hon ton (aldehyt, cetone) Cc hp cht khc. N2 : 70 75% Hi H2O : 10 12%
ThS. Trng Hu Tr
Trang 117
CO2 : 10 13.5% SO2 : 15 60ppm B xc tc c s dng y cho php x l ng thi ba hp cht CO, HC v NOx bi cc phn ng oxi ho kh v b kh, v vy n c gi l b xc tc ba chc nng. Cc phn ng chnh din trn b xc tc ny nh sau: Cc phn ng oxi ho: CO +
1 O2 CO2 2
CxHy + (x + Cc phn ng kh: NO + H2
y y )O2 xCO2 + H2O 4 2

1 N2 + H2O 2
NO + CO
1 N2 + H2O 2
(2x +
y y y )NO + CxHy (x + )N2 + xCO2 + H2O 2 4 2
Hai phn ng oxi ho din ra thun li khi giu ca hn hp nh hn hay bng 1 (hn hp ngho), ngc li ba phn ng phn hu NO din ra thun li trong hn hp giu. Qua cc phn ng trn ta thy chng ch c th din ra mt cch ng thi khi giu ca hn hp xp x bng 1, iu gii thch ti sao tt c ng c t c b xc tc ba chc nng phi lm vic vi t l hn hp chy gn h s t lng v t l ny c iu chnh nh cm bin lamda. chuyn ho cc cht nhim qua b xc tc rt nhy cm i vi s thay i t l hn hp
ThS. Trng Hu Tr
Trang 118
S iu khin giu bng cm bin lamda.
Bin thin hiu qu ng x xc tc ba chc nng theo lch ca t s khng kh /nhin liu so vi gi tr chy hon ton l thuyt Cu to ca b xc tc. B xc tc bao gm khung c vai tr lm cht mang v lp kim loi hot tnh chng c to thnh mt khi, gi l monolithe c dng rng ri nht. Khung monolithe l nhng ng tr tit din trn hay ovale, bn trong c chia nh bi nhng vch ngn song song vi trc.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 119
Khung cht mang ceramic.
Khung cht mang kim loi.
Vt liu gm dng ph bin l cordierite: 2MgO,2Al2O3,5SiO2. Vt liu ny c u im l nhit nng chy cao (14000C) do n c th chu ng nhit kh x. Tuy nhin loi ny cng c dn cao nn d b v. khc phc ngi ta dng khung kim loi, n c ch to t nhng l thp cn mng thnh dng tn ln sng, sau cun li hoc xp chng xen k vi nhng tm phng sao cho to thnh cu trc dng t ong. u im ca loi ny l dn in tt cho php gim c thi gian khi ng b xc tc. Vt liu : Thp khng g Fe/Cr/Al (vi Cr=1520% v Al= 35%) Vt liu lm cht mang (kim loi hay gm) thng c b mt ring thp v vy tng b mt ring ny th ngi ta ph ln cc b mt ny mt lp vt liu c b mt ring ln v gi l vt liu nn. Vt liu nn ch yu l lp nhm gamma i khi l SiO2, l cht c din tch b mt ring ln (200m2/g) v c tnh n nh tt. Trong lp nhm gamma ny, ngi ta a vo khong 550% CeO2, cht ny c vai tr n nh Al2O3, xc tc cho cc phn ng reforming hi v n nh giu nh kh nng linh ng nhng nhn oxi ca n. Lp vt liu nn ny c b dy khong 20 50 m c trng ln trn b mt ca
ThS. Trng Hu Tr
Trang 120
khung cht mang. S hin din ca n cho php lm tng b mt ring ca cht mang do thun li cho hot tnh xc tc ca kim loi qu. Ngoi ra, vt liu nn cn cha nhng thnh phn n nh, cht do (tng kh nng bm dnh ln cht mang) cng nh nhng kim loi khi ng cho hot ng ca xc tc. C 3 kim loi qu thng dng trng ln vt liu nn: Pt, Pd, Rh. hai cht u (Pt, Pd) dng cho cc phn ng xc tc oxy ho CO v HC cn Rhodium (Rh) cn thit cho cc phn ng xc tc kh NOx thnh N2. Thnh phn Pt/Pd c chn la da trn mt s yu cu v tnh nng ca xc tc nh hiu qu xc tc nhit thp, bn, tui th. . . khi lng kim loi qu dng cho mi b xc tc rt thp 1 2g cho mi t. Ngoi ra, b xc tc cn cha nhng cht khc nh: Ni, Cerium, Lanthan, Barium, Zicronium, st, silicium . . . vi hm lng b. Nhng cht ny tng cng thm hot tnh xc tc, tnh n nh v chng s lo ho ca kim loi qu. Khung cht mang sau khi trng lp kim loi qu c t vo trong lp v bc v sau c lp t trn ng kh thi ng c
t monolithe vo trong lp v bc.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 121
Khi ng b xc tc. B xc tc ba chc nng ch pht huy tc dng khi nhit lm vic ln hn 2500C. Khi vt qu ngng nhit ny, chuyn ho ca cc cht nhim ca b xc tc tng rt nhanh, t t l trn 90%. Do , trn t b xc tc ch pht huy tc
nh hng ca nhit n s chuyn ho cc cht nhim dng sau mt khong thi gian nht nh nhit ca b xc tc t c ngng ny cn trc khong thi gian ny, cc cht nhim trong kh x hu nh khng c x l. Thc nghim cho thy b xc tc t c ngng ny sau khi t chy c 1 3 km trong thnh ph. Nhit khi ng b xc tc TLO (temperature light off) c nh ngha l nhit ti t l bin i cc cht nhim t 50%. b. B xc tc dng cho ng c diesel c im khi thi ng c Diesel. ng c Diesel vn hnh vi hn hp ngho, so vi ng c xng lm vic vi giu gn bng 1, khi thi ca ng c Diesel c nhng c im nh sau: Hm lng CO, HC thp hn nhiu Hm lng NOx thp hn mt cht. C mt oxi d trong khi thi ThS. Trng Hu Tr Trang 122
Xut hin cc ht rn (b hng). Nhit khi thi thp hn. c im ca b xc tc v iu kin s dng i vi ng c Diesel, gim cht thi trong kh x ngi ta thng s dng b xc tc oxi ho. B xc tc ny cho php gim nng CO, HC v mt phn b hng. V mt nguyn tc th s xc tc oxi ho din ra thun li. Kh khn duy nht lin quan n nhit mi trng phn ng thp. Hnh sau cho thy nhit b xc tc cn phi t n 2000C th cc phn ng chuyn ho mi bt u xy ra.
Bin thin t l oxi ho theo t l nhit kh x. Vo khong 3000C b xc tc bt u oxy ho SO2 thnh SO3. S c mt ca lu hunh trong du Diesel, ngay c khi hm lng rt thp cng gy nh hng ng k n hot tnh ca b xc tc, c bit lm tng nhit bt u xy ra cc phn ng chuyn ho ca b xc tc. V mt kt cu kim loi qu dng cho b xc tc Diesel ch yu l Platin v Palladium hoc hp kim ca hai cht ny, trong Palladium c a chung hn v n kh oxi ho SO2 thnh SO3. Trong b xc tc ny khng s dng Rhodium (do khng c qu trnh kh NOx) v khng c Cerine. Hm lng kim loi qu trong xc tc oxi ho thp hn so vi xc tc ba chc nng: 1040g/cf ((foot)3). Mc ch ca
ThS. Trng Hu Tr
Trang 123
vic gim ny l hm lng kim loi qu ch va cho qu trnh xc tc oxi ho CO v HC, trnh s hnh thnh sulfate v lm gim gi thnh xc tc. Hiu qu ca b xc tc oxy ho Diesel Kt qu th nghim trn ng c t nh theo chu trnh ECE+EUDC (Economic Commission for Europe + Extra Urban Driving Cycle) cho thy b xc tc oxy ho trn ng c Diesel c th lm gim 35% CO, 30%HC, 25% i vi ht rn ho tan. c. Kh oxit nit trong mi trng c s hin din ca K thut ny c gi l "kh NOX" c dng trn ng c nh la cng bc lm vic vi hn hp ngho v ng c Diesel. N l i tng nghin cu ca rt nhiu cng trnh nghin cu nhng n nay k thut ny vn cha c trin khai trong cng nghip. B xc tc kh NOX ch yu lm gim NO. S phn gii NOX c vit nh sau: 2NO N2 + O2 V phng din nhit ng hc phn ng trn c th xy ra nhng vi tc rt chm. Ngy nay, ngi ta a ra ba hng nghin cu v vn ny nh sau: S dng cc cht kh (ure, amoniac hoc hydrocacbon ) By NOx (hp ph NOx khi ng c lm vic vi hn hp ngho, sau gii hp v kh n khi ng c lm vic vi hn hp giu). S dng dng Plasma lnh (to N2 hoc cc cu t hot ng hn (O3, NO2)) d. X l b hng bng phng php lc B hng trong kh x c kch thc rt b. a s ht b hng c ng knh trung bnh khong 1 m. Lc ht c ny rt kh v n s gy tn tht ln trn ng thi. Ht b hng xp, c khi lng ring trung bnh khong 0.07g/cm3 nn li lc b tt rt nhanh, do lm sch thng xuyn b hng bm trn li lc l iu kin cn thit m bo lc hot ng bnh thng.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 124
Lc b hng tp trung gii quyt hai vn c bn l la chn k thut lc v ti sinh lc.
Nguyn tc lc dng kh x
Li lc bng li si gm.
Li lc bng si thp m nhm. S tch t b hng trn li lc gy tr lc trn ng x v do lm gim tnh nng ca ng c. V vy cn phi loi b lng b hng tch t ny. Cc gii php thng
ThS. Trng Hu Tr
Trang 125
thng l t, rung, ra hay dng dng kh nn thi ngc Hnh bn gii thiu b t ti sinh lc. H thng ny lm vic mt cch t ng. Tr lc trn ng x c o lin tc v ghi vo b nh ECU (Electric Control Unit). Khi P> Pmax, ECU khi ng vi t. Nhin liu c phun bng kh nn. Ngn la c khi mo bng tia la in xut hin gia hai cc ca b nh la. ECU ct nhin liu qua vi t kt thc qu trnh ti sinh khi p sut trn ng x nh hn mt gi tr nh trc. 5.5.1. Cc yu t nh hng n s hnh thnh cht c hi trong khi l v cc gii php khc phc 5.5.1.1.Yu t nh hng n nng cht thi Trong khi thi ca l t th cc cht c hi ng quan tm l bi, b hng v kh SOx, ngoi ra th NOx cng gp mt phn ng k. Kh SOx c mt trong khi l c ngun gc t nhin liu. Khi b t chy th chng kt hp vi oxy to ra SO2 sau kh ny c th chuyn mt phn thnh SO3. Hm lng lu hunh trong nhin liu cng ln th nng SOx trong khi thi cng nhiu. Khi NOx c hnh thnh trong qu trnh chy nhin liu t cc hp cht cha nit v c nit v oxy ca khng kh nhit cao kt hp vi nhau. Nh vy khi nhit ngn la cng cao th nng cc cht ny cng ln. Bi v b hng c hnh thnh trong khi l cng tng t nh trong ng c tc l chng ph thuc c cht lng nhin liu, thit b t v l. 5.5.1.2. Gii php nhm gim thiu nng cht c hi Qua nghin cu yu t nh hng n vic hnh thnh cc cht c hi trong khi l ngi ta a ra cc gii php nhm hn ch nng ca n nh sau: S dng cc loi nhin liu sch hn trong qu trnh chy Ci tin h thng t chy nhin liu S l lm sch kh thi trc khi x vo bu kh quyn.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 126
S la chn cc gii php k thut cho cc vn nu trn ph thuc vo c im ca cht nhim, qu trnh pht sinh cht nhim v mc x l yu cu. Tu theo thnh phn v khi lng kh thi m ngi ta la chn phng php x l thch hp. Vic chn cc phng php ny phi tnh n mi yu t c lin quan, c bit l tnh hiu qu v tnh kinh t. Gii php lin quan n nhin liu Nh trong phn trc ta thy, du FO dng cho l cng nghip hin nay c ly t nhng phn cn c cht lng rt thp, chng cha nhiu lu hunh, nit ng thi nhiu hp cht aromatic ngng t nhiu vng, tt c cc cht ny u lm gia tng nng cht c hi trong khi thi. Gii php c dng nhm gim thiu cht c hi l: S dng nhin liu snh hn thay th du FO Dng cc qu trnh chuyn ho nhm lm gim nng cc cht khng mong mun trong du FO. Trong thc t ngy nay ngi ta thng s dng kh thin nhin hoc kh ho lng thay th du FO. Cc kh ny cha hm lng nit, lu hunh rt thp v hu nh khng cha aromatic. Trong cng nghip thng s dng qu trnh HDS x l cc hp cht khng mong mun trong, qu trnh ny cho php gim c hm lng nit, lu hunh, v aromatic xung gii hn cho php. Ci thin h thng t chy nhin liu Trong phn trc ta thy nhin liu trc khi b t chy chng c x nh thnh cc ht sng du, t cc ht sng ny chng bay hi v trn ln vi khng kh c t chy. Cht lng ca qu trnh chy ph thuc rt nhiu vo cc thit b to sng nhin liu v cu to ca bung t nhm gip cho qu trnh bay hi v trn ln c tt. Nh vy cc thit b lin quan n qu trnh t chy nhin liu ny nh hng n nng khi thi trn hai phng din sau: ThS. Trng Hu Tr Trang 127
Tng nhanh qu trnh bc hi ca nhin liu lng Qu trnh bay hi ca nhin liu ph thuc vo nhit v b mt ca nhin liu tip xc vi khng kh, khi nhit cao v b mt ln th qu trnh bay hi cng nhanh. t c iu ta cn phi duy tr nhit bung la tng i cao, tm cch ti u ho kt cu ming phun sng m bo cht lng ht du nh v ng u. Tng nhanh qu trnh hn hp gia ht nhin liu v khng kh thc hin yu cu ny phi tng nhanh s khuch tn hn lu v i lu gia hi du v khng kh. m bo dng phun sng sau ming phun d dng bt la, cn s dng dng kh chuyn ng xoy to thnh vng hi lu khi nng sau ming phun, vi mc ch ht khi nng vo gc ngn la gia nhit cho dng phun sng v phi qua c cu phn phi gi iu chnh t l gi nng ph hp.
. Cu to bung t Ngoi ra khi l c thit k sao cho cng hp th nhit ca l cng ln tc nhit ca qu trnh chy truyn cho cht mang nhit (nc, hi) bng phng thc nhit bc x, i lu ca l cng nhanh th nhit cc i trong l cng gim khi s hnh thnh kh NOx cng c hn ch. Lm sch khi l trc khi thi ra mi trng Gim thiu bi v b hng trong khi thi Tu theo nng bi, tnh cht vt l, ho hc ca bi m chia thnh ba mc lm sch:
ThS. Trng Hu Tr
Trang 128
Lm sch th: ch tch c cc ht bi to (kch thc ln hn 100m). Lm sch trung bnh: gi li c khng nhng cc ht bi to m c bi trung bnh v mt phn ht nh. Nng bi trong khng kh sau khi lm sch ch cn khong 50-100 mg/m3. Lm sch tinh: Cc ht bi nh di 10m cng c lc ra ti 60-99%. Nng bi cn li trong khng kh sau khi lm sch l 1-10mg/m3. C rt nhiu loi thit b khc nhau c s dng tch bi. Khi cn c vo nguyn l hot ng th ngi ta phn thnh 4 nhm: Thit b thu tch bi c hc: Bung lng, cyclone Thit b thu gom bi t : ng Venturi Thit b lc ti Thit b lc bi tnh in
1- Kh vo; 2- Kh sch thot ra;

3- Np van iu chnh; 4- Ca dn v; 5-x c n
S cu to ca bung lng bi nhiu tng c p dng kh ph bin trong cng nghip. ThS. Trng Hu Tr Trang 129
u im chnh ca kiu bung lng ny l nh chia thnh nhiu tng nn kch thc ca bung lng c thu gn, t chim din tch nhng vn lc c mt lu lng kh ln vi hiu sut lc cao. Nhc im ch yu ca loi ny l kh dn v sinh khi bi bm trn cc tng. i khi ngi ta phi dng bin php phun nc p lc mnh ty ra. Cng vi mc ch va nu, bung lng c cu to hnh sau (Prockat 1950) l mt bc pht trin tip theo bng cch cho kh vo bung lng qua khe hnh vnh khn ca phu cp gi.
Cc dng bung lng bi c tn dng lc qun tnh
ThS. Trng Hu Tr
Trang 130
u nhc im ca tng loi thit b thu tch bi Thit b u im Nhc im -Cng knh -Hiu qu thp, ch lc c cc ht bi c kch thc > 10 m -Tn tht p sut trong thit b tng i cao. -Ch lc c cc ht bi c kch thc >5m -Tiu tn in nng Phm dng vi ng
Bung lng
-Vn u t thp -Chi ph bo dng thp -Lm vic c mi trng p sut cao v nhit cao n 5000C -Thu gom c c ht bi c tnh mi mn -Ch to n gin, kch thc nh,d sa cha -Hiu sut cao -Vn u t khng ln
Cyclone
-Thng c ng dng trong cc nh my c cc x hoc nghip c cng sut thu hi cc bi c kch thc ln. -Lc s b trc khi kh c lc trong cc thit b lc ti vi, lc bi in.
ng Venturi
-Lu lng nc -Hiu sut rt cao tiu th ln -c th lc cc ht bi c -Tiu hao nng kch thc t 2-3m lng ln -Chi ph bo dng -Lc c c cc ht bi cao kim loi c kch thc nh -Ti lc d b thng, nht. nh hng n cng -Hiu sut ln 98-99% sut lc -Chi ph u t thp hn -Khng lc c thit b lc bi tnh in kh nng v c n mn ho hc.
Lc ti vi
Lc in
-Hiu sut lm sch cao 90-99% -Nng lng tiu hao t - Kch thc ln, tnh -C th tin hnh nhit cng knh. cao, mi trng n mn -Chi ph u t ln. ho hc -C th t ng ho v c kh ho hon ton
-c ng dng lc kh thi c hm lng ln, cc ht bi c kch thc rt nh.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 131
Phng php x l SO2 X l kh SO2 trong kh thi c th thc hin bng cch da vo kh nng hp th v hp th ca chng. tng qut th ngi ta chia thnh hai phng php sau: Phng php hp th Phng php hp ph Vic s dng phng php no l tu thuc vo nng SO2 trong khi thi v yu cu tch. Cc thit b thng c s dng nh sau: Thp hp th S thp m 1-Li m; 2-Lp vt liu 3-Thit b ti; 4-Lp tch nc
Thit b hp th kh thi c s dng rng ri v c hiu qu cao l thp m (thp tip xc). Thp m c tit din ngang l hnh trn hay hnh ch nht. Trn tmli c m bng cc vng Rachig, vng c vch ngn Thit b ny rt thch hp x l cc loi kh c hi, d ho tan trong nc hay d phn ng vi cc dung dch hp th nh l kh thi c cha SO2, HF, HCl ... lng dung dch hp th trong thit b khong 1,3-2,6 lt/m3 kh.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 132
Thp m c u im l hiu sut x l cao v b mt tip xc kh ln, cu to n gin, tr lc trong thp khng ln lm, gii hn lm vic tng i rng. Nhc im ca n l kh lm t u m v nu thp cao qu th phn phi cht lng khng u v nc thi sau hp th s nhim bn v c khi cn phi x l nc thi ny. y l loi thit b hp th dng x l kh SO2 rt hiu qu. X l kh SO2 bng vi (CaCO3) hoc vi nung (CaO) X l kh SO2 bng vi cng l phng php c p dng rt rng ri trong cng nghip v hiu qu x l cao, nguyn liu r tin v sn c mi ni. Cc phn ng ho hc xy ra trong qu trnh x l nh sau: CaCO3 + SO2 CaO + SO2 2CaSO3 + O2 = = CaSO3 +CO2 CaSO3
90012000C
2CaSO4
u im ni bt ca phng php x l kh SO2 bng sa vi l cng ngh n gin, chi ph u t ban u khng ln, c th ch to thit b bng vt liu thng thng, khng cn n vt liu chng axit v khng chim nhiu din tch xy dng. Ngoi ra ngi ta cn s dng cc phng php sau x l X l kh SO2 bng amoniac X l kh SO2 bng amoniac v vi X l kh SO2 bng Magie oxit (MgO) Gim thiu nng kh NOx trong khi thi C 3 phng php khc phc nhim kh NOx, trong khi thi l: X l kh NOx trong khi thi bng hp th, hp ph Gim thiu lng NOx bng cc cht gy phn ng kh c xc tc Gim thiu s pht thi kh NOx bng cch iu chnh qu trnh chy. Trong ba phng php , phng php cui cng c l l loi gii quyt vn t gc v kinh t nht, cn c quan tm trc ht.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 133
Chng VI
BITUM
6.1. Thnh phn ho hc ca Bitum 6.1.1. Gii thiu chung v Bitum Bitum l mt sn phm c ng dng nhiu trong thc t cho cc cng trnh giao thng, thu li, xy dng, cng nghip . . . Bitum xut hin t lu, n c th thu nhn t cng nghip ch bin than hoc cng nghip ch bin du m. Khi ngnh cng nghip ch bin du m pht trin mnh m th cc sn phm t cng nghip ch bin du m ni chung v Bitum ni ring c th thu c vi s lng ln v gi c r nht. V vy, ngy nay Bitum c dng trong thc t phn ln ch thu nhn t du m. Mc d Bitum c bit n t lu nhng thnh phn ho hc v cu trc ca n vn cha c xc nh mt cch r rng bi y l nhng hp cht c cu trc rt phc tp, ngoi ra n cn ph thuc vo ngun thu nhn. Tuy nhin, bng cc phng php phn tch hin i nh phn tch khi ph, phn tch ph hng ngoi, phn tch sc k kt hp vi cc phng php phn chia vt l chng ct, trch ly, hp th, hp ph . . . th thnh phn Bitum ngy cng c xc nh r dn, l cc hp cht hydrrocacbon a vng ngng t cao hoc hydrocacbon ngng t cng lu hunh, oxy, nit cc kim loi. V vy, khi nghin cu Bitum cng tng t nh khi nghin cu nhin liu t l ngi ta khng phn chia thnh phn ho hc ca Bitum theo h hydrocacbon v phi hydrocacbon nh thng thng m y ngi ta da vo c im ca cc nhm cht m chng c nh hng ln cc tnh cht s dng ca Bitum. 6.1.2. Thnh phn ho hc ca Bitum Cng ging nh tt c cc sn phm du m khc, trong thnh phn ca Bitum cha nhiu cc hp cht ca cacbon v hydro, nhng trong Bitum th hm lng cc hp cht d nguyn t (hp cht ngoi cacbon v hydro cn cha thm cc nguyn t khc nh lu hunh, oxy, nit) cng cha mt hm lng ng k. Bi vy, thnh phn ho hc ca Bitum rt phc tp, do qu trnh nghin cu n thng da trn ThS. Trng Hu Tr Trang 134
vic phn tch Bitum thnh cc nhm cht nh vo kh nng ho tan ca chng trong cc dung mi khc nhau. Sau y ta s nghin cu cc qu trnh ny. 6.1.2.1. Qu trnh x l Bitum bng dung mi Da vo vic la chn cc dung mi, ta c th tch Bitum thnh cc nhm cht khc nhau theo trng lng phn t ca chng. Khi cho Bitum ho tan trong dung mi sulfua cacbon (CS2) th ta thu c mt hm lng nh (thng khng qu 2%) cht rn khng tan, cht ny c gi l cacboit. Thc t th cacboit khng ho tan trong bt k dung mi no, n l mt dng ca cacbon trong thin nhin nh cacbon graphit. Trong du m nguyn khai khng c mt ca dng hp cht ny, chng ch xut hin trong qu trnh ch bin, nht l cc qu trnh vi s c mt ca oxy nhit cao. Cho Bitum ho tan trong dung mi tetracloruacacbon (CCl4), phn khng tan thu c tip tc ho tan trong dung mi sulfua cacbon (CS2), khi ta thu c hai phn. Phn th nht khng tan trong dung mi sulfua cacbon (CS2) chnh l cacboit, phn th hai tan trong dung mi sulfua cacbon (CS2) c gi l cacben (thng th hm lng ca cacben khng qu 0.2%). Cng tng t nh cacboit, cacben khng c trong du m nguyn khai chng ch hnh thnh trong qu trnh ch bin. Nu cho Bitum vo tan trong dung mi l cc hydrocacbon no nh nh pentan, hexan, heptan, octan th phn tan trong cc dung mi ny c gi l malten phn khng tan l mt cht rn mu en c gi l asphalten. Trng lng ca asphalten ln hn ca malten. Tuy nhin ranh gii ny khng c r rng, trng lng phn t ca malten nm trong khong t 400 n 11000, cn trng lng phn t ca asphalten t 800 n 100000 tu thuc vo dung mi ho tan v ngun gc du m. Ngoi cc loi dung mi trn th ngi ta cn c th dng mt s dung mi khc tin hnh trch ly Bitum. Khi dng butanol-I ho tan Bitum sau dng heptan v aceton nhit thp tip tc trch ly th ta s thu c cc sn phm nh s sau:
ThS. Trng Hu Tr
Trang 135
BITUM
Trch ly bng Butanol-I
Asphalten
Du
Trch ly bng heptan
Trch ly bng aceton - 32oC
Asphalten
Nha
Du parafin
Du Naphten
Nh vy, ch cn mt qu trnh trch ly n gin ta c th thu c ba nhm cht khc nhau l asphalten, nha, v du. Vi cng mt loi nguyn liu th hm lng cc hp cht ny cng thay i nhiu chng ph thuc vo loi dung mi trch ly v iu kin tin hnh. V d: vi nguyn liu l du ca Mxico, khi dung mi l pentan th lng asphalten thu c l: 33.5% nhung khi dung mi l n-heptan th hm lng ny ch c 25.7%. khi nhit trch ly tng ln th lng asphalten thu c s gim. 6.1.2.2. Qu trnh x l Bitum bng dung mi v cht hp ph Khi cho cc nhm cht thu c bng phng php trch ly nh trn chy qua cc ct hp ph nh t st, sicagel . . . th du, nha i khi c asphalten s c tch ra, nh vy nh vo qu trnh ny ta c th thu dc cc h Parafinc, Naphtenic, Aromatic mt hay nhiu vng, cc hp cht phc hp ca lu hunh . . . Ngoi ra th ngi ta c th kt hp cc phng php nu trn vi vic chng ct chn khng phn chia Bitum thnh cc nhm cht nh hn, tuy nhin khng bao gi thu c cc hp cht tinh khit. ThS. Trng Hu Tr Trang 136
6.1.3. Bn cht ho hc v cu trc ca cc nhm cht c mt trong Bitum hiu r hn v bn cht ca cc nhm cht trong Bitum ta tin hnh xc nh trng lng phn t trung bnh ca chng, phn trm ca cc nguyn t, cc nhm chc (nhm axit, ester, ceton, eter, amin, amit . . . ), cc cu trc c bn nh nparaffin, iso-paraffin, naphten, aromatic . . . bng cc phng php phn tch ph hin i nh khi ph c th xc nh c trng lng phn t v mt s cu trc n gin, ph hng ngoi c th xc nh c di v t l cc nhnh, phng php cng hng t ht nhn c th cc nh c cu trc vng phc tp. Nh vo cc phng php ny m ngi ta hiu r hn v bn cht ho hc ca Bitum. Nh phn u gii thiu, khi dng cc dung mi nh ta c th tch Bitum thnh hai nhm cht l malten v asphalten, by gi ta nghin cu hai nhm cht ny. 6.1.3.1. Nhm cht malten Malten l cc hp cht hydrocacbon v cc hp cht d nguyn t. y l mt cht lng nht c mu nu rt m. Thnh phn nguyn t ca n c cha nit, oxy, v mt hm lng ln lu hunh t 2.5 n 5.5% tu theo loi Bitum. Khi xem xt Bitum nhiu tc gi dng khi nim t s C/H. i vi malten th t s ny khong 0.7 iu ny chng t trong thnh phn ca n phi cha nhiu hp cht vng no, vng thm hay hp cht lai hp ca chng vi nhau hay vi cc paraffin. iu ng ch l trong thnh phn ca malten khng cha olfin, hp cht ny ch xut hin khi c s cracking. nghin cu k hn v malten ta cho chng ho tan trong botanol-I khi ta thu c hai nhm cht khc nhau. nhm th nht l du tan trong dung mi chnh l nhm du cn nhm th hai khng tan l nha. Nhm du Nhm du ny c th chia thnh hai nhm nh: du parafin v du aromatic Du paraffin: y l cc hp cht c mch di cha ng thi cc hp cht nparaffin, iso-paraffin, cyclopetylparaffin, cyclohexylparaffin v alcolyaromatic vi s nguyn t cacbon t 20 n 32 hoc ln hn 70 tu theo tng tc gi.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 137
Du aromatic: nhm du ny c cc tnh cht sau: Trong thnh phn ca chng khng c cc hp cht ch c cc nhn thm m thng th cc nhn thm ny c gn vi paraffin hay cc vng no khc. Cu trc thng gp l dng naphteno aromatic. Cc vng thm ngng t vi nhau v khng c s sp xp theo mt cu trc thng i vi cc nhn. Cc hp cht ny cha t 1 n 4 nhn thm, cc vng ny c th l cc hp cht hydrocacbon hoc cc hp cht d vng. Cc hp cht d nguyn t chim mt t l khc ln, trc ht l cc hp cht ca lu hunh tn ti di dng thiofen, cc hp cht ca oxy tn ti di dng axit, ester i khi di dng ca phnol. Nhm nha Nhm hp cht ny mang c tnh aromtic kh r rt, khng cn cc thnh phn paraffin, cu trc ch yu l naphteno-aromatic vi cc nhnh thng gn trn cc vng. Hm lng cc hp cht d nguyn t tng ln kh nhanh i vi lu hunh v nit. Cc hp cht hydrocacbon cng khng cn m thay vo l cc hp cht vi mch hydrocacbon di kt ni vi nhau qua cc nguyn t phi hydrocacbon nh lu hunh, nit. Trng lng phn t, t l C/H ca nha ln hn ca du, tuy nhin s khc bit ny rt kh xc nh c chnh xc. Mt s tc gi cho rng trng phn t ca nha nh hn 1000, s tc gi khc cho rng n nm trong khong 1000 n 2000 cng c tc gi cho rng gi tr nm trong khong 1700 n 3800. Cc gi tr ny thay i trong khong rng ph thuc vo ngun gc ca Bitum, loi dung mi, cch tin hnh trch ly thu nhn Bitum v cch o khi ph. Nh vy, i vi Bitum khi xem xt t du n nha th ta thy mt s thay i r nt v cu trc. C th l c tnh aromatic tng ln km theo s tng v cc hp cht d nguyn t, tng trng lng phn t v cng v cui th tnh cht ca nha mang tnh cht ca asphalten.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 138
6.1.3.2. Nhm cht asphalten Asphalten l mt cht rn, b c mu nu ti, c im chy trong khong 120 n 400oC, t trng ln hn 1, trng lng phn t rt kh xc nh, thng ln hn 1000. Hm lng v tnh cht ca Bitum ph thuc v cc yu t sau: Loi du th (ngun nguyn liu): hm lng asphalten c th thay i t nh hn 1% n 40% trng lng Bitum. Cch tin hnh thu nhn Bitum: bitum thu nhn trc tip t du th, t cn chung ct kh quyn, cn chng ct chn khng, cn ca qu trnh cracking . . . Bn cht ca dung mi v iu kin tin hnh trch ly. Cng ging nh nha, cu trc ca asphalten rt phc tp, cc hp cht hydrocacbon khng cn na m thay vo l cc hp cht d nguyn t vi cu trc l mch hydrocacbon di trn c cha cc nguyn t nh lu hunh, nit, oxy v mt s kim loi nh Ni, V vi hm lng thp khong vi trm phn triu. Hm lng ca cacbon trong asphalten thng ln hn 85% t l C/H khong bng 1 iu ny cho thy cu trc ca chng gm nhiu cc hp cht ngng t cao, c tnh aromatic th hin r nt hn nha, hm lng cc hp cht d nguyn t cng tng ln rt nhiu. Nh vy, so vi malten th trong asphalten trng lng phn t, c tnh aromatic v mc ngng t tng ln, gim cycloparaffin v mch nhnh di, mch di nht c cha 4 nguyn t cacbon nhng ch yu l cc nhm mtyl. Trong mt vi loi Bitum hm lng oxy c th ln hn 8% nhng thng thng gi tr ny khng vt qu 2%. Oxy trong asphalten tn ti ch yu di hai dng cacbonyl v ester, ngoi ra cn c th tm c oxy tn ti di dng cu ni to ra hp cht eter. Lu hunh trong asphalten tn ti di dng vng n nh nh dng cu trc ca thiophen, ngoi ra cn tm thy dng hp cht cha nhiu hn hai nguyn t lu hunh trong mt phn t. Nit trong asphalten tn ti di dng vng n nh nh cu trc ca pyridin, porpyrin.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 139
Trong asphalten cha nhiu kim loi khc nhau nh Ni, Fe m trc ng ch l V khong 400 p.p.m cc kim loi ny tn ti trong porpyrin, hp cht c kim hoc cc khong cht. Qua phn tch trn cho thy cu trc ca Bitum cha th xc nh c r rng. Tuy nhin vi cc thng tin v vic phn tch cu trc ng tin cy nh trn cho ta bit c s bin thin cu trc ca Bitum khi i t phn on nh sang phn on nng l s gim dn ri bin mt ca cc cu trc hydrocacbon thay th dn cc cu trc phi hydrocacbon, trng lng phn t tng dn, tnh aromatic tng ln, theo s bin thin ny th cu trc hydrocacbon dng naphteno-aromatic vi cc nhnh thng chim u th dn v mch thng gim dn. Nh vy, Bitum c cu to t hai phn chnh, phn th nht l mt cht lng nht l malten trong phn tn cc cht rn l asphalten v thc cht chng tn ti nh mt h keo. 6.1.4. Cu trc h keo ca Bitum Qua phn tch thnh phn cho thy Bitum cha nhiu nhm cht c cu trc khc nhau tu thuc vo nguyn liu, dung mi, iu kin tin hnh ... nhng mt cch tng qu ta c th chia thnh hai nhm chnh: Nhm malten tn ti trng thi lng v nhm asphalten tn ti trng thi rn. Hai nhm cht ny cng tn ti trong Bitum to ra mt h keo trong malten l mi trng phn tn cn asphalten l tng phn tn. Thc t th cc micelle trong h keo khng ch cha asphalten m cn cha cc hp cht aromatic nhiu vng ca malten. Tu theo loi micelle c c keo ho hay khng m Bitum c cc tnh cht khc nhau. Bitum keo ho c gi l "gel" cn khi c s pepti ho xy ra hon ton th Bitum c gi l "sol". Mc keo ho ph thuc vo ng thi bn cht ca malten, asphalten v nng ca cc thnh phn ny. S keo ho xy ra hon ton nu nh malten cha mt lng cc hp cht aromatic ln to ra c lc hp ph mnh i vi asphalten, trong trng hp ngc li th s xy ra s keo ho v thm ch c s kt ta asphalten. Trong trng hp ny ta gi Bitum c cu trc gel v c s lc ht qua li ca cc micelle.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 140
6.1.5. Xu hng bin i ca Bitum trong qu trnh bo qun v s dng. Trong qu trnh bo qun v s dng th Bitum lun tip xc cc tc nhn gy oxy ho, do n d b bin i cc tnh cht ca n. Bn cht ca qu trnh bin i ny l qu trnh oxy ho v kt qu s to ra cc hp cht nng hn. Trong thnh phn ca Bitum th cc hp cht aromatic km n nh nht n d b oxy ho to ra cc hp cht nng cn cc hp cht paraffin c n nh oxy ho cao nht nn kh b oxy ho nht. Khi b oxy ho th nhm du s bin i chuyn dn thnh nhm nha cn nhm nha th bin i dn thnh asphalten. Nh vy th trong qu trnh bin i hm lng ca nhm nha khng thay i my, nhm du s gim v ngc li nhm asphalten tng ln. 6.2. nh hng ca thnh phn ho hc n tnh cht s dng ca Bitum Tu theo lnh vc s dng m c nhng yu cu c th v nhng tnh cht nht nh ca Bitum. Tuy nhin nhng yu cu ny ch yu tp trung vo kh nng chng li cc tc ng ca mi trng bn ngoi nh lo ho, do v cng ca Bitum. phn trc nghin cu cho thy rng trong thnh phn ho hc ca Bitum c cha nhiu nhm cht khc nhau. Trong qu trnh s dng cc nhm cht ny s c nhng vai tr khc nhau trong vic m bo cc yu cu nu trn. Thng thng, i vi Bitum trong qu trnh s dng ngi ta quan tm n ba nhm cht sau: nhm du, nhm nha v asphalten. Nhm du: Trong qu trnh s dng Bitum thng chu tc ng ca cc tc nhn gy oxy ho nh nc, khng kh, kh c, nhit , xc tc . . . do Bitum d b bin cht. Nh nhm du c cha nhiu hp cht hydrocacbon no n lm chm li qu trnh bin cht ny. Nhm nha: Nhm nha trong Bitum c trng cho tnh do ca n. iu ny c ngha ln khi Bitum c s dng nhng ni chu ti nng v c s thay i kh ln v nhit
ThS. Trng Hu Tr
Trang 141
, khi nu nh hm lng nhm cht ny qu thp Bitum tr nn dn v d b nt dn n b h hng. Nhm asphalten: Nhm ny trong Bitum c trng cho cng v kh gn kt cc vt liu. Nh vy, mi mt nhm cht c trng cho mt tnh cht nht nh ca bitum trong qu trnh s dng. Khi Bitum dng lm nha ng th n i hi n phi c gn kt nht nh, cng cao, mt do cn thit nhit thp v chu nng ma hn ch s bin cht. Khi Bitum dng lm vt liu sn xut tm lp trong xy dng th n khng cn cng, do ln nhng n i hi mt kh nng chng li cc tc nhn gy oxy ho bn ngoi ln. 6.3. ng dng v phn loi 6.3.1. Lnh vc ng dng ca Bitum Bitum c ng dng nhiu trong cc lnh vc sau: Xy dng cc cng trnh giao thng Chng thm trong cc cng trnh thu li Chng thm trong cc cng trnh dn dng Dng lm vt liu trong xy dng dn dng Bitum c dng nh sn nhm chng thm, chng n mn, cht ct in. Trong cc ng dng trn th lng bitum s dng cho cc cng trnh cng cng nh ng x, sn bay, cu cng, canh mng chim khong 85%. 6.3.2. Phn loi Bitum Nh chng ta thy bitum c th thu nhn t nhiu ngun khc nhau v c s dng cho nhiu mc ch nn thnh phn ca n thay i trong khong rng. V vy c rt nhiu cc phn loi bitum khc nhau.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 142
Nu da vo ngun gc hoc cng ngh ch bin hoc trng thi vt l chia Bitum thnh cc loi khc nhau. Khi da vo ngun gc ca vt liu ban u nth Bitum c chia thnh 3 loi sau: Bitum du m Bitum than Bitum thin nhin Khi da vo cng ngh ch bin th ngi ta chia Bitum thnh 2 loi sau: Bitum b Bitum oxy ho Khi cn c vo trng thi vt l iu kin thng th Bitum c chia thnh 3 loi sau: Bitum rn Bitum c Bitum lng. Ngoi nhng cch phn loi trn th trn thc t bitum thng phn chia da vo tnh cht s dng ca n m c th l da vo xuyn kim hac xuyn ki8m v nhit chy mm phn chia thnh cc loi khc nhau. Vit Nam, bitum c chia theo xuyn kim thnh 6 loi nh sau: 20/30, 40/60, 60/70, 70/100, 100/150,150/250. Php th bitum c phn chia da vo xuyn kim v nhit chy mm: 1. 2. 3. 4. 5. 75-30 85-25 90-40 100-40 125-30 Trang 143
ThS. Trng Hu Tr
6. 7. 8. 9.
135-6 103-13 150-0 170-2 ngha ca cc s: s u l nhit chy mm, s sau l xuyn kim trong
khong xc nh V d: loi th 2 th nhit chy mm trong khong t 80-90oC v xuyn kim ca n mn trong khong Trong cc loi trn th 5 loi u trng thi mn, 6,7 cng trng thi nhng c hn cn 2 loi cui trng thi rn. 6.4. Ch tiu k thut v s dng ca Bitum Cng ging nh cc sn phm khc ca du m th Bitum mun tr thnh mt sn phm thng phm, n phi t c cc ch tiu k thut v s dng nht nh. 6.4.1. xuyn kim c trng cho cng, dnh qunh ca Bitum ngi ta a ra khi nim xuyn kim. xuyn kim c o bng ngp su ca mt b kim chun trong mu th iu kin th nghim (b kim chun c trng lng bng 100g, ri t do trong thi gian 5 giy nhit 25oC) xuyn kim c tnh bng 1/10 mm. xuyn kim ca Bitum ph thuc vo thnh phn ho hc ca n, khi hm lng asphalten ln th gi tr ny nh, cn khi hm lng nhm du tng th xuyn kim tng. 6.4.2. do Khi lm vic th nhit ca Bitum s thay i do do ca Bitum cng s thay i theo.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 144
nhit xung thp do ca Bitum gim i, ng thi dn tng ln, trong trng hp ny Bitum d b v khi chu lc tc ng t mi trng bn ngoi. c trng cho tnh do ngi ta dng khi nim ko di. ko di ca Bitum ph thuc vo bn cht ho hc ca n, khi hm lng nha nhiu th ko di cng ln, cn khi asphalten ln th gi tr ny gim xung. 6.4.3. Nhit chy mm Nhit chy mm l nhit c c trn nhit k khi vin bi chun cha trong mu th ri xung chm n y ca mt b dng c th nghim.
ThS. Trng Hu Tr
Trang 145

Giao Trinh San Pham Dau Mo Thuong Pham

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giao Trinh San Pham Dau Mo Thuong Pham

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sn Phm Du M Thng Phm

NHIN LIU CHO NG C XNG

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

V d: - T l ca cc ngun phi trn xng thng phm M (trc nm 2000)

Reformat Naphta nh? Isomerisat Alkylat/Polymerisat Ether Butan

- T l ca cc ngun phi trn xng thng phm Ty u (trc nm 2000)

27,1 49,6 5,7 1,8 5,9 5 7,6

Reformat Naphta nh? Isomerisat Alkylat/Polymerisat Ether Butan Xng FCC

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Cc cu t khng xc nh chim 2.26% Cc gi tr c cung cp bi IFP

Sn Phm Du M Thng Phm

5.14 1.26 0.64 0.65 0.48 0.11 0.01 0 0 0 8.29

0 0 1.19 1.05 0.43 0.16 0.09 0 0 0 2.92

1.49 10.11 5.07 1.56 0.34 0.07 0.02 0 0 0 35.49

0 0 1.23 8.11 13.61 9.49 2.80 0.25 0 0 18.66

Cc cu t khng xc nh chim 0.4% Cc gi tr c cung cp bi IFP

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

MON 900 14 16 38 149

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

mt Trong sut, khng c tp cht l lng

Sn Phm Du M Thng Phm

NHIN LIU CHO NG C DIESEL

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

Sn Phm Du M Thng Phm

218 359 21.3

199 296 18.3

229 348 45.5

156 293 39.2

179 333 54.2

13.7 8.8 17.1 35.8 4.1 15.6 4.0

21.3 8.9 20.1 44.7 0.5 4.3 0.3

23 33.4 17.7 10.4 1.4 12.2 1.8

22.4 53.3 17.4 2.8 0.1 4.1 0.0

39.8 58.5 1.5 0.2 0.0 0.0 0.0

Sn Phm Du M Thng Phm

6.14 2.99 1.31 65 217 294 341 358 54.8

5.58 2.81 0.07

5.52 2.79 0.015 54 221 285 329 349 57.6

221 285 329 350 56.4