Thc cht GDP l g?

Hn Trm Tng Ch tiu GDP ngy nay c nhc n nhiu trn cc phng tin thng tin i chng v trong cc bo co thnh tch cui nm cc a phng. GDP tng trng cao thng gn lin vi s hnh din, GDP tng trng thp l mt s lo u. Nhiu nh kinh t vung tay ma chn khi bn v con s tng trng GDP, ri hin k ny k n. Vy thc cht GDP Vit Nam c tnh ton th no?

Lch s ra i ca GDP
Thc ra, GDP l mt ch tiu trong h thng ti khon quc gia (System of National Accounts - SNA). SNA ca Lin hip quc c cc nh kinh t hng u th gii, ng u l Richard Stone (ot gii Nobel 1984) a ra. SNA tp hp mt cch h thng cc ch tiu kinh t v m quan trng nhm m t, phn tch cc hin tng kinh t c bn. H thng SNA m t qu trnh chu chuyn sn phm v tin t trong mt quc gia, n l mt tp hp y , ph hp v linh hot cc ch tiu kinh t v m. Nhng ch tiu ny c xy dng da trn cc khi nim, nh ngha v quy tc chun mc c tha nhn trn phm vi ton th gii. H thng SNA phc v nhiu mc ch khc nhau, trong mc ch c bn l cung cp thng tin phn tch v hoch nh chnh sch kinh t v m lm c s cho cc nh qun l v lnh o cc cp gim st, nghin cu, iu hnh v ng x vi nn kinh t. C th coi vic tp hp cc ch tiu kinh t hnh thnh t th k 17. Nm 1665, Wiliam Petty v Gregory King (1688) a ra cc ch tiu nhm nh gi thu nhp quc gia v chi tiu dng cui cng. Vo th k 18, cc nh kinh t Php theo trng phi trng nng lm gim khi nim v thu nhp quc gia do h quan nim ch c ngnh nng nghip v khai thc trc tip t thin nhin mi thuc phm tr sn xut, tuy nhin ng gp ca trng phi ny v mt hc thut l rt quan trng. Nm 1758, Francois Quesnay mt thnh vin ca phi trng nng xy dng Lc kinh t (tableou economique) m t mi quan h lin ngnh trong nn kinh t, v m hnh ny c xem nh tin ca bng I/O (input-output table) ca Leontief sau ny. Adam Smith ph phn t tng ca trng phi trng nng v cao vai tr ca cng nghip ch bin trong nn kinh t. Tuy vy, Adam Smith cng nh Karl Marx, khng tha nhn vai tr ca cc ngnh dch v trong nn kinh t. Quan im ny c th hin trong H thng cc bng kinh t quc dn - MPS c p dng i vi cc nc x hi ch ngha cho ti nhng nm 90 ca th k 20. Vo nhng thp nin 30 ca th k trc, l thuyt tng qut ca J.M.Keynes c a ra nhm gii thch hin tng khng hong kinh t th gii lm thay i quan nim ca cc nh kinh t thi k khi h ch s dng nim thu nhp quc gia nh l cch nh gi duy nht ca mt quc gia (vn ny ging ht Vit Nam hin nay khi coi GDP nh ch tiu duy nht nh gi tnh hnh kinh t ca t nc). Da trn l thuyt tng qut ca Keynes v lc kinh t ca Francois Quensnay, nm 1941 Wassily Leontief a ra m hnh cn i lin ngnh (cn gi l bng I/O - c cng b trong cng trnh nghin cu Cu trc ca nn kinh t Hoa K). u nhng nm 1950, nhu cu so snh quc t thc y vic xy dng h thng hch ton quc gia theo chun mc quc t. Nm 1953, Hi Quc Lin (tin thn ca t chc Lin hip quc) xy dng h thng ti khon quc gia u tin da trn bo co ca nhm nghin cu trng i hc Cambridge do Richard Stone ng u. y cng l phin bn u tin ca H thng ti khon quc gia, cn gi SNA, 1953. Sau mt thi gian p dng, c quan thng k Lin hip quc sa i v kt hp ton din cc l thuyt kinh t v cng b SNA, 1968. Phin bn ny cng do chnh Richard Stone ng u nhm sa i (cn gi nhm Cambridge). ng xy dng h thng ny vi m hnh I/O l trung tm v nim cng nh cch hch ton.

Sau , do kinh t th gii pht trin nhanh v t chc Thng k Lin hip quc cn thng nht v nim v nh ngha vi cc t chc khc nh WB, IMF, y ban Thng k chu u (EUROSTAT), T chc Hp tc v pht trin chu u (OECD), T chc Thng mi th gii (WTO)... nhng thnh vin ca cc t chc ny v chuyn gia kinh t ca cc nc thnh vin nhm hp v SNA, 1993 ra i. T nm 1954-1975 t nc Vit Nam chia lm hai min thuc hai ch chnh tr khc nhau. min Bc, ngnh thng k p dng phng php lun ca H thng cc bng cn i vt cht - MPS. min Nam, Vin Thng k thuc chnh quyn Si Gn p dng H thng cc ti khon quc gia - SNA. Thi k 1976-1988 t nc thng nht, ngnh thng k p dng MPS cho phm vi c nc. T 1989 n nay, ngnh thng k Vit Nam p dng SNA trn phm vi ton quc (ngy 25-12-1992, Th tng Chnh ph ra Quyt nh 183/TTg v vic chnh thc p dng h thng SNA trn phm vi c nc thay cho h thng MPS trc y).

Nhng con s thiu thng tin?

Hin nay c quan thng k Vit Nam tnh ton GDP t pha cung, tc l cng tt c gi tr tng thm ca cc ngnh kinh t v thu gin thu (tr tr cp, tr gi) v hu ht cc nh thng k cho rng cng l ngha ca GDP. GDP theo tng cu cui cng ch c s dng nh mt s i chiu vi pha cung. Cch suy ngh ny vn mang nng nh hng v ch tiu thu nhp quc dn trong H thng cn i vt cht - MPS trc y. T cch t duy ny dn n nhng phng php v khi nim khng ng b trong cc b phn chuyn ngnh ca c quan thng k. V d: gi tr sn xut cng nghip ca cc doanh nghip lm gia cng nh dt may, giy da ch tnh phn gia cng, trong khi xut khu li tnh c gi tr sn phm. Nh vy v mt k thut khng th cn i v m nn kinh t v thnh tch xut khu cng chng c ngha g. Hn na, khi cn i ngun v s dng GDP, pha s dng (demand size) bao gm tiu dng cui cng ca h gia nh, trong c c chi tiu t ngun chnh thc v t ngun thu khng chnh thc ca ngi dn, nhng t pha cung, ngun thu khng chnh thc khng c tnh vo tng gi tr tng thm. Nh vy, s sai s gia ngun v s dng s b dn vo tch ly, nhng cng ngy t l tch ly ti sn/ vn u t ngy cng thp i. Hin tng ny rt kh l gii v chnh xc ca s liu (xem bng 1). Ngay nh v pha cung bao gm cc yu t rt c bn ca nn kinh t nh lao ng (L) v vn (t bn - capital stock), c bit l ch tiu vn, cng khng c c quan thng k tnh n. nh ngha tng qut nht v u t: u t l phn sn lng c tch ly nhm tng nng lc sn xut tng lai ca nn kinh t (xem Sachs-Larrain, 1993). Cn vn ti mt thi im no c nh ngha bng gi tr tng cc u t qua cc nm tnh n thi im tr i phn hao mn ti sn c nh ly k. Theo quc t, tnh ton gi tr vn ti thi im no ngi ta cng tt c cc u t trc , ri tr i khu hao ti sn c nh hng nm.

Mt phng php khc xc nh gi tr ca vn ti mt thi im no ngi ta cn c vo gi th trng hin ti ca khi lng vn ny. Phng php ny rt kh thc hin bi mun xc nh cn phi c tng iu tra (kim k) ti sn trn phm vi ton quc. Hai nim c bn trn hon ton xa l vi c quan thng k v nhiu nh kinh t Vit Nam. Hin nay, c quan thng k Vit Nam c ch tiu vn u t..., nhng thc cht ch tiu ny khng phi vn cng khng hon ton l u t. T l tch ly ti sn trn vn u t c th hin trong bng 2. Tc tng trng GDP thng c tnh t GDP theo gi so snh. Vn chuyn GDP t gi thc t v gi so snh l mt vn khng n gin, khi Vit Nam tnh GDP t phng php sn xut (l c bn) vic tnh chuyn GDP v gi so snh theo quc t cn ly trng s (quyn s) t bng I-O, nhng mt iu k l l nm gc m Tng cc Thng k chn li l nhng nm khng c bng I-O (gi 1994). Vy GDP theo gi so snh (m t tnh ra tc tng trng) c tnh ton th no vn l mt cu hi ln. iu ny l mt kh khn ln cho nhng ngi s dng s liu thng k cng nh cc nh hoch nh chnh sch v m. Cc ch tiu cn i trong SNA gm tng sn phm trong nc (GDP), thu nhp quc gia (GNI), thu nhp quc gia kh dng (NDI) v dnh (savings) ca cc khu vc th ch. GDP = tiu dng cui cng ca h gia nh + tiu dng cui cng ca Nh nc + tch ly ti sn + xut khu nhp khu (phng php s dng cui cng); hoc = tng thu nhp ca ngi lao ng t sn xut + tng thng d sn xut + tng khu hao ti sn c nh + tng thu gin thu v thu sn xut khc + thu nhp khu - tr cp cho sn xut (phng php phn phi); hoc = tng gi tr sn xut - tng chi ph trung gian + thu nhp khu (phng php sn xut) GNI = GDP + thu nhp t s hu thun NDI = GNI + thu nhp t chuyn nhng hin hnh thun dnh = NDI - tiu dng cui cng