You are on page 1of 75

"Nu c th lm cho d ch mt linh hn tr nn tt p th ta khng tn ti v ch trong cuc i ny"...

Li Ni u

Nhiu nm trc y thng c chuyn con ci ca nhng gia nh giu c b bt gi v nhng hnh vi tri o. Khi y nhng gia nh giu c ny s tm n cnh nh bo m h vn thng qua li, phn bua vi h rng Ti v qu bn rn vi vic kinh doanh nn khng th mt n con ci c. Nay xy ra hu qu th ny, ti tht khng cn mt mi no na V nhng li ny cng s c a ln mt bo. Nu ni rng cng vic kinh doanh bn rn khng th ngh n con, cng c ngha l v qu m kim tin m qun i con ci. Trn i ny chc chn c nhng ngi nh th, nhng cun sch ny vit ra hin nhin khng phi cho nhng ngi c. Cng c nhng c gi ca thi i mi mang trong mnh suy ngh Nu sng cuc sng ca mt ngi m s gy tr ngi n s pht trin c nhn, s ph hng cng vic cng nh sinh hot ca bn thn. Nh th cng c ngha l, nhng ngi ny ght lm m t nhiu v iu nh hng n s pht huy thi T k ca mnh. Trn i ny cng c khng t nhng c gi nh th, v ng nhin, cun sch ny c vit ra cng khng dnh cho h. Nhng, cng cn nhng ngi, bit rng, bn thn mnh d ch lm n y thi, nhng t nht s c gng lm cho con mnh tr thnh hon ho; h cng hiu rng, mnh ch l nc thang th nht, con ca mnh s l nc th hai, v nhng g mnh khng th lm c th con ci s tip tc gip mnh Nhng con ngi , bt k h c thnh cng hay tht bi, nhng, i vi x hi, i vi nhn loi th h vn l nhng thin ti, l nhng con ngi u t m trong hng ngn vn ngi mi c c. Cun sch ny ca ti c vit ra vi k vng dnh cho nhng ngi nh th.

Chng 1: Gio dc t sm l o to anh ti

I. Nhiu nm trc c mt thiu nin tt nghip i hc Havard khi mi 15 tui. Ngi thiu nin c tn l William James Sidis, con trai ca nh tm l hc ni ting Boris Sidis, v thnh tch hc tp ny c coi l ht sc k diu. Cu b William bt u c hc t khi 1 tui ri, v n lc 3 tui bit c bit vit ting m . Ln 5 tui, khi nhn thy tiu bn mt b xng trong nh, cu b c bit hng th vi cu to c th ngi v bt u bc vo mn Sinh l hc, khng lu sau t c trnh hc vn tng ng vi ngi c chng ch hnh ngh y thut. Vo ma xun nm ln su tui, cu n trng tiu hc cng nhng a tr khc. Ngy nhp hc, Willam vo lp 1 lc 9 gi, v n 12 gi khi m n n, cu hc xong lp 3. Trong nm , cu b hc xong tiu hc. Ln 7 tui Willam mun hc tip trung hc nhng v tui cn nh nn b t chi v phi hc nh, hu ht l hc v Ton hc. Nm 8 tui cu vo trng Trung hc, mn no cng xut sc, c bit l Ton hc, c th gip thy sa bi cho nhng hc sinh khc. Thi gian , Willam vit sch Thin vn hc, ng php ting Anh, ting Latinh. Nhng kin thc Trung hc tt c c cu nm vng v chng my chc tt nghip. Tn tui Willam bt u ni ting, nhiu ngi gn xa n tm cu kim chng, ht thy u ht sc khm phc. Ly v d mt ging vin i hc bang Massachusetts a cho cu mt cu hi kh trong thi Tin s ca mnh ti c, trong nhy mt cu hon thnh. Lc Willam mi 9 tui. Trong 2 nm 9-10 tui, Willam t hc nh, v n 11 tui th vo hc ti Havard, khng lu sau tham gia din thuyt v ti Khng gian chiu th 4 mt vn rt kh ca Ton hc, v khin cc ging vin ht sc ngc nhin. Nm 12 tui, Willam rt tm c vi cun Thin ti v ngi bnh thng ca b mnh l Tin s Boris. Cu c bit gii v Thin vn hc v Ton hc cao cp, l nhng th m cc hc gi thi rt au u. c bit hn, Willam cn thuc c bn gc b s thi Iliad v Odise vit bng ting Hi Lp. T trc cu rt gii cc ngn ng c xa, nhng tc phm nh Eskirus, Sofokures, Euripides, Aristofanes, Rusian, cu u c v hiu d dng, chng khc g cun Robinson Cruso m nhng a tr khc vn hay c. Cu cng nm r v thn thoi v ngn ng v

von, l lun hc, lch s c i, lch s nc M, hiu bit v chnh tr v hin php ca cc quc gia khc. Vi trnh , cu tt nghip i hc loi xut sc, v tip tc hc ly bng Tin s. Cng trong nm , cng tui vi Sidis cn c mt thiu nin khc cng tt nghip Havard, l Adoref Bar, con trai ca Ging vin mn Thn hc trng H Taft. Cu vo hc sau Sidis mt cht, khi 13 tui ri, tuy nhin thay v hc 4 nm nh mi ngi, cu ch hc mt 3 nm. Sau cu tip tc theo ngnh Lut. Ngoi ra vn cn mt ngi khc, con trai ca Tin s ngn ng Slav (x-la-v), tn l Nobert Wiener. Cu vo hc i hc trc Sidis, ng ra l hc H Taft t nm 10 tui, v n nm 14 tui th tt nghip v hc tip Cao hc ti Havard, Tin s nm 18 tui. c nhng iu trn ngi ta chc hn s ngh y chnh l nhng Thn ng trn th gii. Nhng, t xa xa c cu ni 10 (tui) l Thn ng, 15 l Ti t, cn trn 20 li l ngi bnh thng, v ch c con ci ca chnh chng ta mi l nhng bng hoa p. Nu ta ch lm c 1 cht v gii thch rng ta ch l ngi bnh thng, cn l nhng Thn ng trong mt chc lt hc xong i hc, th l ca him, cch ngh l hon ton sai lm! Nhng ngi khng phi mt cch ngu nhin c sinh ra l Thn ng. H l kt qu ca nhiu nn gio dc, l nhng anh ti c o to. Bar v Nobert cng c anh ch em, v cng c tri qua qu trnh hc tp nh nhau. Ch gi ca Bar l Lina, trong khi Bar hc ti Havard th tui 15, Lina cng vo hc ti i hc n Radcliffe v cng ng thi tt nghip vi Bar. V, em gi ca Wiener l Constans cng vo hc ti Radcliffe nm 14 tui, v c em gi k tip l Berta cng vo hc trong cng nm tui 12. Khng th c s ngu nhin no nh th. thc s l kt qu ca vic gio dc m nn. Nhng, s gio dc cng c nhiu loi, v nn gio dc l nh th no? C th ni n cng ta nh vic nui dng trong nh knh. Nhng c b cu b , cng ging nh l hoa trong nh knh, c nhn to ra hoa kt tri sm, v th tr thnh nhng thn ng. Ni cch khc, chnh l Thn ng nhn to, v cng s khng trnh khi s tn ti ca bnh tt, gi lo, cng nh khng trnh khi quy lut t 20 tr i li l ngi bnh thng.

II. T xa xa cng c nhng ngi c hng nn gio dc ging nh nhng c b cu b trn. Nh Lut hc ngi c Carl Vitte l mt trong s . ng sinh vo thng 7 nm 1800 ti mt ngi lng ca vng Hale. Cha ng ch l mc s ca lng, nhng c rt nhiu sng kin ng ngc nhin, trong s c bit nht l nhng l lun v gio dc. Kh c th hiu c ti sao vo thi ng c nhng suy ngh nh vy, nhng qu thc ng cho rng phi gio dc con ci ngay t khi l mt a tr cn hn. Ni theo ngn ng ca ng, gio dc con tr phi l gio dc bt u t bui bnh minh ca kh nng nhn thc, v ng tin rng vi cch , a tr s tr nn phi phm. ng cng tuyn b rng ri rng mnh s lm nh vy vi con ci. Khng may, a con u lng ca ng qua i ngay sau khi sinh, v k tip l Carl Vitte. Nhng Vitte li l a tr khng th ng ti, n mc chnh ng phi tht ln Ti lm g nn ti n mc ng Tri phi khin ti c mt a con n n nh th ny! Nhng ngi xung quanh cng n an i ng, ngoi mt ni rng khng n mc phi lo lng qu, nhng li th thm sau lng rng Vitte ng thc l mt a tr km pht trin. Tuy nhin, ngi cha khng tuyt vng. ng dn dn p dng nhng k hoch nui dng ca chnh mnh. u tin, ngay c m n cng ni rng, a tr th ny th d c dy d th no cng v ch, s chng th tr thnh g c. Nhng tm lng ngi cha ca ng khng cho php t b, v ri khng lu sau a tr n n khin tt c mi ngi xung quanh phi ngc nhin. Nm ln 8, 9 tui, cu b thng tho 6 th ting: c, Php, Italia, Latinh, Anh v Hi Lp; khng nhng th li cn hiu bit c v ng vt hc, Thc vt hc, Vt l, Ha hc, v c bit l Ton hc. Kt qu l nm 9 tui Vitte thi i hc. Thng 4 nm 1814, cu b cha y 14 tui bo v thnh cng lun vn Thc s v ti S hc, v 2 nm sau thi Tin s Lut v c b nhim lm ging vin Lut ca trng i hc Berlin. Nhng trc khi m nhn cng v ging vin, Vitte nhn c khon tha k ln t Quc vng Prosia v sang Italia du hc. Trong thi gian lu li Firenze, ng t ngt chuyn sang nghin cu Dante (hnh nh l nghin cu Thn hc ni v a ngc, linh hn,), l mt nghin cu m khng ch i vi ngi nc ngoi m ngay c vi ngi dn Italia l ni Dante sinh ra cng pht sinh rt nhiu nhng cch hiu sai lc. ng tip tc qu trnh nghin cu n nm 23 tui v cho ra i cun sch Sai lm ca Dante, l mt cun sch ch trch nhng sai lm ca Hc gi Dante thi by gi v m ra

mt con ng nghin cu ng n. Chuyn mn ca ng l v Lut hc, nhng sau khi chuyn sang nghin cu Dante li rt thnh cng trong lnh vc . Tuy nhin Quc vng Prosia cho ng i Du hc Italia l vi mc ch ng tr thnh mt Lut s ti gii, v th ng tp trung vo nghin cu Lut hc, cn nghin cu Dante ch nh l gii tr. Sau khi t Italia tr v, ng nhn cng v ging vin ti i hc Bresau, 2 nm sau chuyn sang i hc Hale v ging dy n khi qua i vo nm 1883. iu ng mng l cha ng ghi li tt c nhng phng php p dng vi ng cho n lc 14 tui, v sau vit thnh cun sch mang tn Cch gio dc vi Carl Vitte t cch y hng trm nm, nhng hu ht nhng ngi thi u khng lu li v n gn nh b tht lc hon ton, v nhng g cn li n ngy nay l rt t. May sao trong th vin ca i hc Havard cn li mt quyn, l quyn duy nht M, v n c bo qun cn thn trong phng cc tc phm qu. c gi hn cn nh, cha ca Wiener l ging vin ti trng Havard. ng c cun Cch gio dc vi Carl Vitte, v dng n dy cho cc con mnh. Tip theo l cha ca Sidis, cng tng l hc vin trng Havard, v cng tnh c c v p dng cun sch ny. Cn v cha ca Bar, ti khng r ng c mi lin h g vi trng Havard hay khng, nhng ti c cun Trng hc gia nh ca ng, v bit chnh xc rng ng c cun Cch gio dc vi Carl Vitte cng nh nui dy con theo cch . Tm li, c Wiener, Sidis v Bar u c gio dc theo phng php ca Vitte, v nu nhn t cuc i Vitte th c th thy rng h s c tng lai y trin vng. V th chng ta cng khng cn phi qu lo lng v vic sau 20 tui s th no (sch ca ng Kimura ny cng c lm ri, thi my ngi c k ra trn vn cha n tui bch nin giai lo, v th ng ch c th d on tng lai ca h). c thm v James Sidis v Nobert Wiener, n cui i ng l h cng kh thnh cng, v h c bit n nh l mt sn phm o to thn ng ca cha m, nhng li khng c tui th hn nhin nh nhng a tr khc.., c l y cng l mt tri trong phng php ny m vo thi ca mnh tc gi Kimura cha kim chng c... V th mnh ngh rng cun sch ny ch c ngha tham kho, tuy nhin s c gng dch ht mi ngi cho kin.

III. Ni mt cch ngn gn th phng php m Vitte c gio dc cch y hn mt trm nm, sau p dng cho Sidis, Bar, Wiener, c th gi l Gio dc t sm. Ni theo ngn ng ca Vitte-cha, th l gio dc t bui bnh minh nhn thc ca con tr. Tt c nhng ngi p dng phng php ny u tin rng gio dc t sm l c s o to anh ti, v y l mt nim tin c cn c xc ng. Nu nhn vo lch s Hi Lp c th thy Athens l mt ni m Thin ti nhiu nh sao trn tri, trong khi dn s li rt t. vo thi thnh vng cng ch c khong 50 vn ngi, nhng trong s 4/5 l n l. Nm 490 trc cng nguyn, Vua Darius x Parsua, Ba T a 12 vn binh, 6 trm tu chin chinh pht Athens, trong khi qun i Athens ch c khng qu 1 vn ngi, nhng kt qu ti trn i chin Marathon, Athens thng, v ch b tn tht 192 ngi. Nhn vo y c th thy rng Athens tuy ch l mt th nh nhng c rt nhiu nhn ti. Thc cht, nhng nhn ti u l nhng ngi c gio dc t sm. Gio dc t sm chnh l 1 tp qun ca ngi Hi Lp xa. Thm mt v d na, c gi hn tng nghe tn Hun tc Kelvin William Thomson, nh vt l hc v i sau Newton, cng l mt ngi c gio dc t khi cn rt nh. Cha ng, James Thomson, l con ca mt nng dn ngi Scotland di c sang Ireland sinh sng, tt nghip i hc Glasgow nm 28 tui v c b nhim lm ging vin Ton hc ti hc vin Hong gia Belfast. James Thomson c tt c 4 ngi con, 2 con u l gi, 2 con trai sau l James v William. (James sinh nm 1822, William sinh nm 1824). Ngay t khi sinh con ra, ng nhn li na cuc i mnh v quyt nh phi gio dc con ngay t khi cn nh. Khng ai bit ng c c sch ca Vitte khng, nhng ng c mt im chung vi b ca Vitte, l bt u dy con c v vit t khi hc ni. Sau cng vi v dy cc mn Ton hc, Lch s, a l v tm hiu thin nhin. Ngoi vic ging dy mn Ton, ng cn vit sch, v th ht sc bn rn. Hng ngy ng dy t 4h sng, Chun b bi ging v vit sch, bui tra dnh thi gian dy con. Khng may, nm 1830 v ng qua i, l mt c sc rt ln vi ng v cc con. Cn li mt mnh, ng vn tip tc c gng nui dy anh em William. Nm 1933, ng c b nhim lm gio s Ton hc ti i hc Glasgow, nh ng c th sp xp cho James (10 tui) v William (8 tui) tham gia cc gi ging ca mnh v 2,3 ging vin khc. Kt qu tht ng mng, sau 2 nm, cc con ng c nhn vo hc v u l nhng hc sinh xut sc khin tt c mi ngi phi ngc nhin. Sau ny th ai

cng bit, James tr thnh chuyn gia trong lnh vc k thut cng nghip, cn William tr thnh nh vt l hc v i, hun tc Kelvin. Tip theo l John Steward Mill, nh Trit hc, kinh t hc, chnh tr hc, l lun hc, cng l ngi c gio dc t rt sm (ng ny cng gii giang ging my ng kia, nhng c thm ngoi thy ng c b mt tgian khng hong tinh thn tui 20, m chnh ng phn tch l do mt phn tc ng ca vic ko c hng thi th u bthg, tuy nhin tg cng ko ko di v ng tip tc thnh t) (Sau ng ny cn my v d na cho 1 ng nh th, 1 ng th tng, 1 ng lut hc, u theo mch trn).

IV. Nu ta trng mt ci cy v n t pht trin th c th n s khng sng c, cng c th vn sng v cao n 1m, nu ta chm sc n c th cao n 1.5m, chm sc tt hn na c th c 1.8m, 2m hay hn th. Mt con ngi cng nh vy. a tr sinh ra sn c 100 phn nng lc, nhng nu c mt cch t nhin th c th ch pht trin c 20, 30 phn. Nu c gio dc tt c th khi trng thnh s pht trin n 60, 70 phn, hay tt hn l c 80, 90 phn. L tng nht l a tr c gio dc pht huy c 100 phn nng lc ca mnh. Nhng nng lc ca tr tn ti theo quy tc gim dn: Nu c gio dc tt t khi sinh ra th c th t c 100 phn, nhng nu bt u gio dc t khi 5 tui th d c lm tt n my cng ch pht huy c 80 phn, nu bt u t 10 tui th ti a ch c 60 phn. Ngha l, thi im bt u cng mun bao nhiu th kh nng pht huy nng lc sn c cng gim i by nhiu. Vy ti sao li c quy tc gim dn ny? i vi mi loi ng vt, kh nng ca chng u c mt thi k pht trin nht nh. ng nhin c nhng kh nng m thi k dnh cho vic pht trin l kh di, nhng c nhng kh nng ch c th pht trin trong 1 thi gian rt ngn, v nu n khng c pht trin trong thi gian th s vnh vin mt i. Ly v d k pht trin kh nng theo du g

m ca g con l thi gian sau khi sinh c khong 4 ngy, nu trong vng 4 ngy m tch g con khi g m th sau g con s khng bao gi bit i theo g m na. Hay l k pht trin kh nng nghe c ting g m l tgian sau khi sinh 8 ngy, nu trong 8 ngy m g con khng c nghe ting g m th sau cng s ko bgi nhn dng c ting na. i vi ch con cng c 1 kh nng gi l chn nhng thc n tha vo t (hnh nh ch VN v ch Nht khc nhau nh ), kh nng ny cng ch tn ti trong mt thi gian nht nh, m nu ng vo thi gian , ch con c nui trong ngi nh khng c ch chn nhng th ny th sau ny n cng s khng bg bit lm vic na. Con ngi chng ta cng nh vy.C mt ma h ti n mt ngi lng lm ng nghip v gp mt ng dn, ng than phin vi ti rng, gn y chng c ngi no bi gii, cho thuyn, qung li gii nh trc na, bi v vo tui 11, 12 l thi k rt quan trng bt u cho vic th cc em u phi n trng. Ti cng tng nghe rng khi chnh ph a ra chnh sch ph cp gio dc th s lng nhng ngh nhn trong lnh vc th cng hu nh khng c. Hay i vi vic hc ngoi ng, nu khng bt u t trc 10 tui th sau ny cng s khng kh c. Hc piano th mun thnh ti nht thit phi bt u trc 5 tui, cn violon th li phi t lc 3 tui Mi chng ta u c c hi pht trin kh nng ca mnh, nhng nu b qua thi k ca s pht trin th tng th mt s vnh vin mt i. y gi l s gim dn kh nng tim tng ca tr. V gio dc t sm l o to nhn tichnh l da trn quan im . Nhng, c gi c th s lo lng cho sc khe ca con mnh nu c gio dc t sm. Tht ra y cng l vn nan gii m t xa ngi ta ngh n. Cha ca Witte, cha ca anh em nh Thomson,u phi i mt vi v ny. Nhng trn thc t, nhng ngi ma ta tm hiu trn tt c u c sc khe tt: Witte sng n 83 tui, Hun tc Kelvin th 83 tui, James Thomson 70 tui Tm li l khng c bng chng no v vic gio dc t sm nh hng n sc khe ca tr.

Chng 2: Witte c gio dc nh th no?

I.

Nh gii thiu chng trc, chng ta bit rng cha ca Witte vit li mt cun sch v vic gio dc Witte t nh n lc 14 tui, ly tn l Karl Witte, oder Erziehungsung Bildungsgeschichte Desselben, l sch v phng php gio dc c xa nht. Nhng ngi thi hu nh khng lu gi cun sch ny. C 2 l do. Th nht l v cch vit km: cun sch dy hn 1000 trang nhng hu ht l nhng l lun khng trng yu v khng ly g lm th v. Sau ny Tin s Wiener dch ra ting Anh v lc b nhng phn , cn li khong 300 trang, tuy nhin vn cn nhiu ch di dng. (cun ny tn l The Education of Karl Witte). L do th 2 l nhng lun im trong sch khng ph hp vi cch ngh ca ngi thi . Quan im m cha ca Witte a ra l: Gio dc con tr phi bt u t bui bnh minh ca nhn thc. ng cng a ra tp qun gio dc t sm ca ngi Hi Lp, nhng thc t tp qun tt p khng cn trn th gii t lu, v thay vo ngi ta bt u c quan im gio dc tr t 7,8 tui. Ngy nay nhn chung mi ngi cng ngh nh th, nhng vo thi Witte, nim tin cn tuyt i v su sc hn. V ngi ta cho rng Gio dc t sm s nh hng xu n sc khe ca tr. Chnh v th, lun im gio dc ca cha Witte c xem nh l bo ngn, v ti nng ca Witte c ngh l do sinh ra c ch khng phi nh gio dc m nn. Nguyn vn li ng nh sau: Khng ai tin rng con ti c nh th l do ti dy d. Nu qu thc con ti tr thnh nhn ti l do n hu tri ban, l ti nng thin bm th ti cng khng c g ng vui mng n th. V thc t hon ton khng phi nh vy. Hu ht mi ngi u khng tin li ti, k c nhng ngi bn thn. Ch duy nht c mt ngi tin ti, l mt mc s, l bn rt thn vi ti t khi cn nh, ngi hiu ti nht. ng y ni: Chu Karl hon ton khng phi ti nng thin bm. Chu thc s l kt qu ca vic gio dc. Nhn vo cch gio dc chu th vic chu tr nn gii giang l iu tt yu. Chc chn sau ny chu s khin c th gii ngc nhin. Ti hiu rt r phng php m chu c gio dc v ti tin rng n s mang li thnh cng ln. V y l nhng g ti lm:Trc khi con trai ti c sinh ra, trong vng Magdeburg v ln cn c mt s gio vin v mc s tr. Nhng ngi ny cng nhau lp ra mt hi nghin cu v gio dc. Mc s Graupit l 1 hi vin v ng gii thiu ti vo hi. Nhng vo thi trong hi c t tng rng, gio dc con tr quan trng l kh nng thin ph, v nhng gio vin cho d c tm huyt dy d n my th kt qu cng ch n th m thi. Ch c mnh ti l phn i t tng ny. Khng, ti ni, gio dc con ci

th iu ct yu khng phi l t cht sn c. Tr ln ln tr thnh nhn ti hay ch l ngi bnh thng, t nhiu cng c yu t tri cho, nhng quan trng hn l vic gio dc tr trong giai on t khi mi sinh n khi 5, 6 tui. ng nhin t cht ca tr c s khc bit, nhng s khc bit ny ch mc nht nh. V, khng ch a tr sinh ra vi ti nng thin bm m c nhng a tr sinh ra rt bnh thng, ta u c th gio dc chng tr thnh nhng ti nng phi phm. Ervecius ni rng, nu 10 a tr cng c gio dc ng n th tt c 10 s tr thnh nhn ti, v ti rt tin tng vo lun im . Tt c mi ngi ln ting phn i ti. Ti li ni Cc v y c 13, 14 ngi, cn ti ch c 1 mnh, nu tranh lun th ti chng th no thng c. Nhng, ti nht nh chn con ng ca ti, v s cho cc v thy bng chng. Sau ny nu tri ban cho ti mt a con, bt k n th no, ti cam oan s dy d n thnh mt nhn ti. Nhng ngi c mt hm nhn li vi ti nh vy. Khi bui hp kt thc, mc s Shuder c mi ti v Graupit v nh.V chng ti li tip tc bn v vn trn. Nhng ni g i na, ti vn gi kin ca mnh. Graupit trc sau ch im lng, cui cng mi ln ting, ng nh mt ngi bn thn lu nm v hiu ti nht Ti tin rng Witte s bin li ha ca mnh thnh s thc. Ring Shuder th vn cho rng l iu khng th. Khng lu sau con trai ti c sinh ra. Khi Graupit thng bo cho Shuder v cc hi vin khc, ai ny u rt t m mun bit con trai ti l ngi ntn. Ti v Graupit thng xuyn nhn c nhng cu hi kiu nh Th no ri, thng b c trin vng tr thnh nhn ti hay khng?.v.v., nhng chng ti ch im lng.(thiu 1 trang)

II. (Trch li ca Ervecius) Ngi n ng trc khi tr thnh mt ngi cha cn phi rn luyn bn thn, chun b tinh thn mt cch tt nht, ng thi ngi ph n c la chn lm bn i cng phi l mt ngi thng minh, c sc khe, c tm hn v c tri tim lng thin. Khi ngi v mang thai l phi bt u cng nhau ci t li cuc sng (lu l c v v chng ch khng phi ch ring ngi v). Ngha l, phi to lp 1 cuc sng sch, trnh cc cht kch thch, ung nc sch, thng xuyn ra ngoi ht th bu khng kh trong

lnh, lun ti ci vui v, ha nh vi mi ngi, gi cho tinh thn c th thi yn n. y l ni dung thuyt hn nhn ca Ervecius t cch y hng trm nm, cng chnh l khi xng cho nhng lun im ci cch sau ny. Nhng, trong s nhng thuyt ca ng th thuyt v gio dc l ng ngc nhin hn c, i l nu 10 a tr cng c gio dc nh nhau th c 10 u c th ln ln ti gii xut chng. C nhn ti tin tng vo thuyt ny t rt lu trc khi con trai ti c sinh ra. Tuy nhin, khc vi Ervecius, ti vn tha nhn c s khc bit v kh nng thin bm ca tr. Ci g l tri ban cho, ng nhin mi ngi mi khc. C nhng a tr sinh ra c tri ph cho 100, cng c nhng a tr sinh ra ch c khng qu 10. Trong 10 a tr trung bnh c coi nh tri cho c 50. Nu tt c u hng nn gio dc nh nhau, ln ln chng t nhiu vn khc nhau, l do tri nh. Nhng c gi s 1 a tr c tri cho 80, nu khng c gio dc tt ch t 40, nhng a tr tri cho ch 50 m gio dc tt cng c th t 40. ng nhin, a tr sn c 80 m gio dc tt ng nhin s c bit xut sc, tuy nhin trn thc t nhng a tr nh vy qu thc rt t, m i a s tr s ri vo khong 50, tc l mc trung bnh. V cho n nay, nhn nhng v nhn, nhng thin ti cng vn thy rt nhiu khuyt im m nu h c tha hng nn gio dc kho lo hn th nht nh h s tr nn v i hn, hon ho hn, v kt qu s l iu m chng ta kh c th o m c. Nh vy, thuyt ny sau hng trm nm c th s khng cn ng na, bi v khi tt c tr s c gio dc nh nhau v mc tt nht.

III. Witte cha da vo thuyt gio dc trn a ra phng php cho con mnh. chnh l phng php gio dc bt u t bui bnh minh ca nhn thc. V ng tin rng con mnh pht huy c 80, 90 phn nng lc th nht nh phi theo phng php ny. Nhng, nh ni trn, kh nng tim tng ca con ngi tn ti theo quy tc gim dn, nn khi a tr sinh ra v ln ln, iu quan trng nht l khng cho kh nng tim tng mai mt dn i, tc l phi nm bt c hi pht huy kh nng . Gio dc t sm cn thit l v th.

Tuy nhin, pht huy nng lc ca tr cng cn phi theo nhng trnh t nht nh m u tin quan trng chnh l gio dc ngn ng, v ngn ng chnh l cng c tip cn mi tri thc khc v s d con ngi tin b hn cc ng vt khc chnh l ch chng ta bit s dng ngn ng khc vi ng vt. Witte cha bt u dy t ng cho con ngay t khi Witte con bit cm nhn s vt, v ng cng vit rng Gio dc con tr th khng c s bt u no l qu sm. Ly v d a 1 ngn tay d d trc mt tr, khi tr nhn thy s nm ly. u tin tr c th cha pht hin ra v cha nm c, nhng vi ln s thnh cng. Khi nm c ri, tr s rt vui mng v cho ngay vo ming, lc l lc ta bt u pht m t ngn tay, ngn tay lp i lp li nhiu ln cho tr nghe thy. Vi cch lm ny, Witte cha dy cho con kh nng nghe chnh xc t ng ng thi vi vic nhn bit c s vt, v khng lu sau Witte con pht m c tn ca cc vt . Tip theo, Witte con c dy nhn bit cc vt trn bn n, cc b phn ca c th, qun o, ni tht, cc phn trong nh, cy c ngoi snCc ng t, tnh t cng dn dn c dy. Trn thc t, dy cho tr nh c t ng l iu khng h n gin, nhng Witte cha lm iu ny rt tt. Vic hc ngoi ng ca chng ta cng th, phi bt u t nhng t n. Nhng nu hc lin tc nhng n t trong c mt quyn t in th sau s li qun ngay. Cch nh n t l ta nn c mt cun sch hay, v c gng nh t trong sch . Vi tr con cng vy. Nu c lin tc nhi nht t ng th s khng nhng ko c tc dng m cn c hi. Phng php ca Witte cha l ni nhng chuyn lin quan n s vt mun dy, v a vo nhng t mi v ngha ca n. u tin phi l nhng t rt n gin, c th mi ngy mt cht, cho con nghe v nh dn tng th mt. i vi tr con th ni chuyn l iu quan trng nht, v tr l ngi l vi th gii ny, v chng cn phi bit v mi th xung quanh cng sm cng tt. Ni chuyn chnh l cch duy nht m ra th gii cng nh lm phong ph ngn t cho tr. Nhng khng phi ch ni cho tr nghe, m phi lp i lp li th mi c hiu qu. Kt qu ca phng php ny l khi Witte con 5,6 tui nh c khong 30000 t vng. iu ny tht s rt ng ngc nhin, v i vi hc sinh trung hc, mt 5 nm hc ngoi ng cng khng th nh c 5000 t, thng thng ch khong 3000.

Trong cch dy con ca Witte cha c mt iu m ta khng th khng ni ti. l vic ng khng dy nhng ngn ng tr con, ting a phng, hay nhng m iu. ng cho rng dy nhng th gu gu, meo meo, cp cp chng c ch g. Tr t 2 tui khi nghe nhiu ln mt t chun th c th pht m gn chnh xc t . V th nu dy gu gu, meo meo, th chng khc no lng ph thi gian ca tr. Thay vo , ng dy lun con ch, con mo l nhng t chun, ngay t u. Nu Witte pht m ng, ngay lp tc ng khen Gii lm, gii lm. Nu cha ng ng li ni M n xem, con ang ni g th ny Nh Witte ngay t lc cn nh rt bit c gng, v pht m chun c hu ht cc t, khng h ni ngng, ni lp. Kt qu ny cng l nh t khi cn m nga, Witte c nghe rt nhiu nhng t ng ng nh vy. Tip theo , Witte cha khng dng li nhng t v cch ni n gin, ng tip tc dy con cc t phc v cch s dng chng. dy c chnh xc, ng v c v u phi dng nhng t tht chun, pht m tht chun, ng thi dng cch din t chnh xc, mch lc, trong sng, b hn nhng t a phng. iu ny gip cho Witte khng ch ni tt m v sau cn c v hiu c nhanh chng nhng iu vit trong sch. nc ta, nhng tr em khong 10 tui nhng vn t vng ngho nn v kh nng din t km vn cn nhiu, bi v ngay c gio vin trng cng nh vy. Nh ni, ngn ng l con ng a chng ta n vi tri thc. Nhng nu ch bit nhng t vng n gin m khng bit cch din t th cng khng th t c mc ch. Hc sinh trung hc nu c dy cch din t tt ngay t bc tiu hc th n khi hc ngoi ng s nhanh hn v tin b hn rt nhiu

IV. Witte cha bt u dy con hc c t 3 tui, v y hon ton ko phi vic v ch. Phng chm ca ng l Hc khng phi l bt p. ng lun bit cch to hng th cho con, sau mi bt u dy. i vi vic c, u tin ng mua tranh v sch bng tranh ca tr con v, sau ngh ra nhng iu th v ni vi con, kch thch tr t m ca con, i khi nh Con khng bit ch th cun sch ny lm sao m hiu c nh?, hay l bc tranh ny ni v bao nhiu iu th v, hay n mc khng ng c Th l Witte con bt u mun hc c ch, v Witte cha bt u dy. Nhng, cch dy ch ca ng khc vi tt

c cc trng hc. Trc tin ng i Leipzig, mua mi loi 10 b nhng con ch c in c khong 10cm, bao gm ch ci ting c, La tinh, ch s Rp. Tip theo ng dn nhng ch ln cc tm bng nh cng c v dng n va chi va dy con. Ln lt Witte con c dy thng tho ting c, ri n ting Php, Italia, Latinh. Trong s ny th ting c l ting m , ting Php v Italia cng c nhiu im tng ng. Ring ting Latinh l kh hn c. phng Ty, khi hc ngoi ng thng bt u bng ting Latinh, nhng Witte cha th cho rng iu l khng t nhin. Ting Php v Italia gn gi vi ting c, v th ng dy con trc, cn ting Latinh l mt ngn ng kh, ng ngh cn phi c s chun b trc. Khi ln 7 tui, Witte con c cha a n 1 bui biu din m nhc ln. Vo gi ngh gii lao, Witte con nhn tm ba trong ghi li ca bn Opera v ni Cha , ch trong ny khng phi ting Php, ting Italia, chc l ch Latinh phi khng ? ng ri, con th suy ngh v ngha ca n xem. Witte con suy din t nhng ngn ng hc v cng hiu c i cht, cu b ni Cha , ch Latinh d th ny th con cng cng mun hc trc. Khi Witte cha bit rng c th bt u dy con ting Latinh, v Witte con mt 9 thng nh c ngn ng ny. Tip , cu b hc ting Anh mt 3 thng, ting Hi Lp mt 6 thng na. Ch trng ca Witte cha l quen ri th s nh. i vi ting m th l cch tt nht. Tr con c th nghe m khng chn. Ngi ln thng ch c 1 quyn tiu thuyt 1 ln, nhng tr con c th nghe i nghe li nhiu ln m vn thch th. Cho nn, ngi ln cn phi hng tri tim mnh theo tr th mi dy c tr. Witte cha rt tm c vi iu ny khi dy con. Khi hc ngoi ng cng th, i vi 1 cu ni ng lun lun cho con c nhiu ln nhiu ngn ng khc nhau, v phng php ny thc s mang li hiu qu.

V. Nh vy khng c ngha l Witte cha ch dy ngoi ng cho con. i vi 1 ngi bnh thng, vic thng tho 6 ngn ng c th l vic phn u trong c cuc i. Witte li mi ch l 1 a tr, th nn d khin ngi ta ngh rng chc hn cu b ch c mi 1 vic l hc ngoi ng. Thc t khng phi nh vy. So vi nhng a tr khc th thi gian Witte ngi vo bn hc t hn rt nhiu. Cu c mt i sng rt lnh mnh, vn ng nhiu, vui chi

hp l. V ngoi vic thng tho 6 ngoi ng, cu cn c hc c v thc vt hc, ng vt hc, vt l, ha hc, ton hc. Ngay t khi c 3, 4 tui, Witte con c cha dn i do mi ngy t nht 2 ting. Trong thi gian , Witte cha va i b va ni vi con rt nhiu iu. i qua cnh ng hoa ng cng phn tch cho con nghe, ci ny l gi, ci kia l g. Bt c con cn trng nh ng cng ging gii nhng hiu bit ca mnh cho con. Tng vin , tng cng c u l t liu ng ging bi. ng tuyt i khng bt p m lun to hng th cho con. ng cng khng dy theo h thng, ci ny l thc vt hc, ci kia lquan n ng vt hc ng a nhng tri thc, nhng hiu bit ph hp vi nhng th m con c hng th trong khi i do. Nh v sau, khi c sch v thc vt hc, ng vt hc, Witte con khng mt my thi gian thu hiu. B quyt dy ca ng l to cho con hng th v khuyn khch con a ra nhng cu hi, sau vic ca ng l tr li. Khc vi chng ta, khi con 2,3 tui v bt u bit t cu hi th lun than phin l con n o, nhiu chuyn v thng tr li i khi cho xong ch khng tn tnh gii thch. Chnh iu ny l git cht nng lc ca tr, ri khi con bt u i hc li ku ca sao con mnh thnh tch hc tp khng cao Witte cha th khng bao gi nh th, ng nht thit khng con mun ngh th no th ngh, hiu th no th hiu, kin quyt khng truyn t cho con nhng kin thc sai lch. Nu gp phi cu hi m ngay c bn thn mnh cng khng nm r, ng cng khng ngn ngi tha nhn mnh khng bit, sau 2 cha con s i tm hiu trong sch hoc n th vin. iu ny to cho con thi quen tm ti nhng kin thc chnh xc, gt b thi i khi, gin tin trong hc tp nghin cu. i vi mn a l, Witte cha dy con bng cch a con i do vng quanh khu lng, bng cch ny gip Witte con c th hiu c c bn v cc vng ln cn. Va hay trong lng c mt ngn thp cao, 2 cha con ng mang theo giy bt, tro ln thp, t c th nhn ra 4 pha. ng ging gii cho con pha ny l g, pha kia l g, da vo 2 cha con cng nhau v mt bn s lc. Sau h li tip tc i do, dn dn v thm ng i, rng ni, sng sui, dn dn hon thnh bn ca cc vng ln cn. Xong xui ng mua 1 tm bn chun, i chiu vi bn v, sa li nhng ch cha ng, nh Witte con c khi nim v bn a l. Vt l v ha hc cng c ng dy theo cch tng t.Vi mn thin vn hc ng c s gip ca nh qu tc Zekkendoruf. Gi l nh qu tc, nhng thc cht ngi ny l mt hc gi. Ban u ng v Witte cha khng quen bit, nhng v nghe nhiu ngi

n i v Witte nn tm n xem th. n ni ng nhn thy trnh hc lc ca Witte cn hn c li n i rt nhiu, v ng c bit ly lm th v. ng gi Witte con n nh, tn tnh ch bo cho cu b bng knh vin vng ca mnh. Dng c nghin cu ca ng, ngoi nhng th lin quan n thin vn hc cn c c v Vt l v Ha hc, hn na cn rt nhiu sch. Witte con c ng cho php s dng tt c chng, nh cu hc ngy cng tin b.

VI. im ng ch trong phng php gio dc ca Witte cha l ch ng coi trng vic m rng tm hiu bit cho con hn l nhi nht hc vn vo u con, v ng lun tn dng mi c hi lm vic . Th d ng trc mt ta nh cao, ng s ni vi con y l ci g, l ni h lm nhng vic g; ng trc 1 ta thnh c ng s k li v lch s ca nT khi Witte con 2 tui, ng a con i khp ni, c t i mua sm, thm hi bn b, n xem cc bui l hi m nhc, v kch. Lc ri ri ng li a con i vin bo tng, bo tng m thut, vn bch th, bch tho, thm ch c cng trng, hm m, bnh vin, nh dng lo. Sau khi t cc ni tr v, ng con t ni li t m hoc k li cho m. V th ngay trong lc i xem, Witte rt bit ch quan st v lng nghe li thuyt ging ca cha cng nh ca nhng ngi hng dn vin ti . Khi Witte 3 tui ng bt u a con i du lch khp ni, v n 5 tui th cu b i hu ht cc thnh ph ln ca c. Trn ng i 2 cha con cng leo ni, n cc khu danh lam thng cnh, thm ving cc khu m c. mi im du lch ng u bo con vit th k cho m v nhng ngi thn, n khi v nh li k li ln na. Witte cha khng bao gi tic tin bc v cng sc trau di tri thc cho con, thm ch ng sn sng b ra rt nhiu tin Witte c 1 nh o thut cho xem b quyt ca mnh. Qua y ta c th thy Witte cha tm huyt vi vic nui dy con n mc no.

VII.

Witte cha hu nh khng mua chi cho con. ng cho rng, tr khng th da vo chi m nh c s vt, v c cho tr chi chi ri li nm i l 1 sai lm. Trn thc t Witte con t khi cn rt nh bit c sch, quan st s vt, v khng cn tiu th thi gian rnh ri vo vic chi chi. Thnh ng Nhn c vi bt thin khng ch ng vi ngi ln m c tr con cng vy. Nu c c chi ri li nm i s khin tr thy nhm chn, bc mnh, ri s ph hng, ri li quy khc. Witte cha cho rng iu s hnh thnh thi a ph hoi trong tnh cch tr sau ny. Ai cng bit rng khi tr chn s dn n bc bi, v s thng nhm vo chi, hoc c th l nhng th xung quanh, d l ci g th kt qu cng khng h vui v. Sn ca gia nh Witte c sa li thnh 1 khu vui chi kh rng cho Witte, su 60cm, ri si, xung quanh trng nhiu loi cy v hoa. Ri si l nu ma cng s nhanh kh, v c th ngi m khng bn qun o. y Witte con c th tm hiu cc loi hoa, cn trng. Witte cha cho rng, gn gi vi thin nhin l iu quan trng nht trong gio dc. Ni v chi, Witte con c 1 b l dng trong nh bp. Bi v tr con thng thch bt chc ngi ln, v nhng cng vic trong nh bp l ci m tr c bit thch nhng tay vo. Ngi ln chng ta thng cho rng tr lm th ch vng chn, nhng thc t nu lm tt th cng l 1 cch m rng tri thc cho tr. Witte cha rt quan tm n iu ny, l l do v sao ng chun b cho con 1 b chi l dng c nh bp. M ca Witte cng khng ging nh nhiu ngi m khc. B thng va lm bp va tn tnh tr li cc cu hi ca con. Sau b hng dn con lm mn n vi cc chi. V d, b ng vai tr ngi lm bp, Witte l ch nh. Ngi lm bp s c yu cu lm nhiu vic, cn ch nh th a ra mnh lnh. Nu mnh lnh khng hp l th ch nh s b bin thnh ngi lm bp. Khi Witte thnh ngi lm bp th m s l ngi ra lnh, nh l: by gi s lm mn ny, mn kia, hy ra vn ly nguyn liu v , nu ly sai s khng c lm u bp na. Nhng tr chi c tnh cht ng kch nh th ca Witte rt nhiu, v ngi ch o lun lun l m. Hai m con c lc din li nhng cnh trong sch lch s, c lc li chi tr i du lch ti nhng ni m tng i qua. Nh cng c li kin thc v lch s v a l cho Witte. M Witte k li nh th ny: Ln , Karl l m, cn ti l con. Karl l ngi a ra mnh lnh. C nhng vic ti c lm rt tt, c ci li chng lm g. Nu Karl ko n iu th s b thua v khng c lm m na. Nhng Karl pht hin ra v gp vi ti rt nghim tc, ti xin li v ha ln sau s ch hn. Sau ti li lm iu ko c php,

Karl cng mng ti ging ht iu b ca ti. Ln khc, Karl lm gio vin, ti lm hc sinh. Ti cng c mc nhng li m Karl hay mc phi, v Karl cng nghim khc mng ti. Vi tr chi ny, Karl trnh c nhng vic cha tt thng ngy.

Chng 3: Anh em Thomson - Mill Goethe c gio dc nh th no?

I. Cha ca Witte lu li phng php gio dc ca mnh. Nu nh cha ca Thomson v Mill cng ghi li phng php gio dc ca h th s c ch cho chng ta bit bao. Chnh v ng khng ghi chp li nn chng ta khng th hiu tng tn v phng php gio dc m anh em nh Thomson v Mill c tip thu. Tuy nhin sau y ti s gii thiu nhng hiu bit ca mnh v phng php ny. Cha ca anh em Thomson tn l James Thomson nh ni trn. Anh em Thomson c sinh ra khi cha ca h ang l gio s ca mt trng chuyn ngnh Beltfast (Mt thnh ph trung tm ca Bc Ireland). Cng ging nh cha ca Witte, khi anh em Thomson va bit ni l ng bt u dy h. Phng php ny c bt u bng cch truyn s am m qua ngn ng. Sau y l chuyn k ca ngi ch Thomson: Trc mi ba sng cha Thomson dt 4 anh em i do. Trong khi i do th no ng cng c 1 cu chuyn th v k cho cc con. V ng sp xp sao cho c bn ngi con u ln lt c nm tay cha, iu ny lm cho anh em Thomson rt hnh phc. Anh em Thomson thch th lng nghe nhng cu chuyn ca cha. Cha h k v nhng chuyn vt bin n n - Trung Quc. Nhng chuyn ngc sng Nile gp ngi da en. Nhng chuyn thm him su trong lc a chu phi gp s t, voi. Chuyn ci lc du lch qua sa mc. Thm him vng bng tuyt Bc Cc. Phiu bt trong cnh rng hng ngo ngt Sri Lanka. Quay tr v my ngn nm trc cng vi ngi Spartan tn cng thnh Troy. Hay ln thuyn ca Odysseus (mt nhn vt trong chuyn c ca Anh) v lc trn bin. Tham gia vo i qun ca Alexander vin chinh chu .

Qua cu chuyn k ca ngi ch th cha h lm iu ging nh cha ca Witte tng thc hin. Cha h khng ni chuyn mt mnh, ng kch thch tr tng tng ca cc con, gip con cng tham gia vo cu chuyn.Bng phng php ny ng dy ngn ng cho anh em Thomson v lm phong ph kin thc ca h. ng cn tn dng thi gian trong ba n ni chuyn rt nhiu vi con.

II. ng James Mill cha ca Mill l hc gi ni ting trong cc lnh vc trit hc, kinh t, lch s hn na ng cng l nh tml hc ni ting.Hnh nh t vic nghin cu tm l ng nhn ra rng gio dc t sm l iu cn thit. Tuy nhin cng ging nh cha ca anh em Thomson ng khng li ti liu no v phng php gio dc ca mnh, y l iu rt ng tic.Nhng trong t truyn ca mnh Mill ghi li phng php gio dc m ng c th hng thi th u. Trch t truyn Ti sng mt cuc sng khng c nhng s kin c bit, tht s l mt cuc sng c k n iu. Chnh v vy khi c t truyn ca ti chc ngi khc s khng thy th v. Gn y gio dc ca nc nh ang c tin hnh nghin cu, ti vit t truyn ny v ngh rng phng php gio dc m cha ti tin hnh s c ch cho cc nh nghin cu. Ti c nhn mt s gio dc khc thng t cha mnh. Thng thng tr em s tiu ph khang thi gian th u ca mnh. Nhng nu nhn t phng php gio dc m ti c tip nhn th nhng a tr c th s tip thu c mt lng tri thc khng l thi k th u thng b b qua mt cch lng ph ny. c trch an trn c l bn hiu mc ch vit t truyn ca Mill. Tuy nhin nu c c ghi chp t ngi dy s tt hn nhng ghi chp ca ngi hc. Mill c sinh vo nm 1806, theo t truyn ca Mill th t nm 3 tui ng c hc ting Hy Lp, nn c th an rng ng c hc ting m t 1,5 tui. ng hc ting Hi Lp bt u bng vic nh nhng t ng thng thng.Cha Mill lm cho ng nhng tm ba cng ghi nhng cu ngn v ngha ca n.Theo Mill nh c nhng cu ngn thng thng. Sau khi nh c nhng cu ngn Mill b bt c sch ting Hi Lp ngay cho d cu

khng hiu. Nhng truyn Mill c u tin l Ng ngn Aesop,tip n l Tng qun k ca Xenophon. Ging nh cha ca Witte, cha ca Mill cng khng dy ng php, ng ch dy ng php cn thit khi khng th khng dy. Quyn sch c tip theo l lch s ca Merodotos, Bo in ca Xenophon v Ngn hnh lc ca Socrates, - T truyn ca trit giaca Diogenes,Laertius, Trc tc ca Licien. ng cng tng phi c i thai ca Platon, nhng kt cc theo ng l khng hiu g. Cha Mill vit sch nn rt bn rn, hn na ng li l ngi rt nng tnh. V vy ng t bn hc ca Mill gn ni mnh lm vic v cho Mill hc, lc trn bn hc ch c t in Hy Lp Latinh, khng c t in Hy lp Anh, Do Mill cha bit ting Latinh nn phi hi cha ngha ca rt nhiu cu n gin. D l ngi nng tnh v cng vic rt bn rn nhng cha Mill dy Mill rt chu o. Qua c th thy rng cha Mill rt tn tm trong vic dy con mnh. Tuy nhin c th coi phng php gio dc ca cha Mill l hi khc thng, c kin cho l hc lch. ng khng dy nhng iu gn gi vi thin nhin nh cha ca Witte. Witte hc rt nhiu t thin nhin cn Mill hc ch yu t sch.Hn na ngai hc ting Hy Lp, Mill ch c hc ton. V ton cng khng c ch trng lm nn Mill ch hc mn ny vo bui ti. Ban ngy ngai c sch ting Hy Lp Mill cn c rt nhiu sch ting m . Mi ngy cha Mill dt cu i do trc ba sng. Vic i do ny khng ch nhm gio dc Mill m cn v sc khe ca cha Mill. Cha Mill lun vn ng v sc khe ca mnh. Trong khi i do ng thng hi v bt Mill ni v nhng quyn sch cu c hm trc. Chnh v vy khi c sch Mill lun ghi chp li c th ni chuyn vi cha. Mi bui sng Mill va nhn nhng ghi chp ny va ni chuyn vi cha. Cha Mill va nghe va hi li, sa nhng ch sai, gii thch thm nhng ch cn thiu. Trong giai on ny, nhng sch Mill c phn ln l sch lch s bt u bng sch ca Robertson, Hume, Gibbon, Mill c bit thch Th h th 2 v th h th 3 ca dng h Philip ca Waston. Lch s Roma ca Hooke .

Mill thng c i c li bn dch ting Anh Lch s c i ca Roland, bn dch ting Anh Truyn cc anh hng Hy Lp ca Plutarchus. Ngai ra Mill cn c rt nhiu cc sch khc, cc truyn k, truyn thm him, nht k hng hi.Cha Mill rt t khi cho con c tiu thuyt nhng nhng truyn ni ting nh Robinson Crusoe, Nghn l mt m, Donkihote ...Mill u c. y l nhng sch m Mill c cho n 7 tui. Nh vy, Witte con, vi cc tr chi ca mnh, c bt chc hu ht cc phng din trong i sng con ngi, v tt c nhng vic ny u din ra t khi rt nh. l v ngay t khi Witte cha n lc pht trin 5 gic quan ca con thng qua cc tr chi, theo ng nh t tng ca Monteski ngy nay. Tr chi ca tr con ko nn ch l mt vic v ch, m phi thng qua gip tr s dng c ci u. Nh th tr cng s khng thy chn v khng quy khc. Witte cha ni rng Con trai ti, d ch c rt t chi nhng vn khng bao gi thy bun t, m ngc li, lun vui v hnh phc vi s chi .

VIII. Nh bc hc Edison tng ni: Phn ln ngi dn nc ta n qu nhiu, v th nng lng phi dn xung d dy tiu ha hn l cung cp cho ci u lm vic. Khi d dy s phi lm vic hn mc cn thit, tng ng vi n, b no li khng hot ng. Ngi c ci bng lun no cng s c xu hng tr tr. c t truyn ca Franklin cng s thy sinh thi ng rt ch n iu ny. V Witte cha, t cch hng trm nm bit p dng vi con trai ng nh th. ng cng c suy ngh rng, tinh lc ca tr nu ch tiu hao vo vic tiu ha th s khng th pht trin no b. V th trong qu trnh nui dy Witte, ng ch trng khng bt con n nhiu hn mc cn thit. Trong khi c nhng a tr n khng bit chn, n qu nhiu dn n b bnh. C iu y khng phi l c im tri sinh ca tr m chnh l do thi quen n ung pht sinh t s thiu hiu bit ca b m. ng nhin ai cng mong con chng ln, nhng ko th ba bi c m phi c ch dinh dng ph hp. Witte cha rt ch n im ny. Witte con ch n nhng th c cho php, v iu cng c dy bo hp l.ng gii thch cho con nghe v tm quan trng ca sc khe

nh th ny: Ngi ta nu n qu nhiu th c th s kh chu, u c s km minh mn, lu dn s sinh bnh. Nu b bnh th khng th hc c m cng chng th chi c. Khng nhng th, khi con bnh th b m cng s phi v chm sc con m khng th lm vic c. Nu thy c a tr con nh ngi quen bit b m, Witte cha s dn con n thm, khng qun nhng li gio hun t thit thc: con xem, bn y v n ung ba bi nn sinh bnh ng k li, C ln 2 cha con i do gp ngi quen v ni chuyn nh sau: -Xin cho, mi ngi trong nh c khe khng ? -D cm n. -Chng phi chu nh b m sao? -Vng, nhng sao bc bit ? -Ci ti bit ch, v l sau Ging sinh m. Ti hon ton khng ni m. a tr ngy thng n qu nhiu, sau l Ging sinh th chc chn s pht m. S thc ng nh vy. Ti a con trai n thm, a b ang rn h h v au bng v au u, v khi ni chuyn th qu tht l do n ung. Con trai ti bn cnh khi cng tn mt chng kin v hiu c mi chuyn. Nh cch gio dc ny m Witte hu nh khng bg b m v n ung. Khi n chi nh ngi quen, c mi ko, nhng d c hp dn th no v h ni g i na th con trai ti vn khng ng n. Mi ngi nhn vo, ko ngh l do Witte t nguyn. Ai cng cho rng l do ti qu nghim khc. Suy t bn thn h v con h th ng l khng th hiu ni ti sao Witte li c th t kim ch nh vy. Nhng nu c dy bo t u, chc chn a tr no cng s ging nh con ti. ng nh Witte cha ni, nhiu cha m v nung chiu con nn con n ung khng c quy tc, khng c gii hn, to cho con thi quen n ung ba bi. iu lm gim st tinh thn v tr lc ca tr. V nh th d c gio dc t sm hay gio dc kiu g i na th cng khng c hiu qu.

IX. Witte cha khuyn khch con ton tm ton trong lc hc, phn bit r rng thi gian hc v chi. Cn phng php gio dc ca bn thn ng li khng my phn bit iu . Khi chi, khi i do hay lc n ung ng u n lc m rng hiu bit cho con. Ni n s ton tm ton y l ni n thi gian dnh cho vic hc. Nh ni, ng bt u dy Witte ting Php t khi ln 6. u tin mi ngy hc 15 pht, trong thi gian Witte con phi tuyt i chuyn tm vo vic hc, nu khng s b mng. Nu m hay ngi hu c g cn hi th ng cng s nghim khc t chi Bg th khng c, Karl ang hc. Nu c khch n chi ng cng s Xin li i ti mt lc v nht thit khng ri khi gh. Chnh iu ny gip cho Karl hiu c hc c ngha l phi tp trung ton b tinh thn. Witte cha cn rn luyn cho con thi quen lm g cng phi nhanh nhn hot bt. Nu Witte con m ln chn, chm chp th d c lm c vic ng cng khng vui. Kt qu ca vic gio dc ny l Witte con lm g cng nhanh chng v v th c rt nhiu thi gian cho vic vn ng, ngh ngi cng nh tham gia cc hot ng x hi. Trn thc t c nhiu ngi rt lng ph thi gian, h c thi quen rt xu l trong khong 1 gi thng ch loanh quanh lun qun chng lm c vic g. Witte cha trnh cho con mnh thi quen , v n nhiu nm sau ny Witte con vn thm cm t cha mnh. V vic hc Ton v Ng vn, Witte cha nghim cm con mnh hc theo kiu i khi m phi tht trit , tng tn, minh bch. ng coi vic cng ging nh xy mt bc tng gch, nu khng lm nh th th nht nh khng th t kt qu. Trn th gii c nhng ngi c gi l hc gi, v h ni, h vit bng nhng thut ng m ngi khc khng hiu ni, Witte cha cho rng nhng ngi ny, trong qu trnh hc tp nghin cu ca mnh c nhng iu cha c l gii chnh xc, hoc l hiu v ghi nh mt cch th thin. ng kch nhng ngi ny l Hc gi dm, ch ng lm tr ci cho thin h. Ch trng gio dc ca ng l phi tht tng tn. c n y, ngi ta c th ngh rng chc hn Witte cha mt rt nhiu thi gian dy con. Thc t khng phi nh vy. ng l mt mc s vi cng vic rt bn rn, mun c nhiu thi gian cho con cng khng c. Hng ngy ng ch dnh 1-2 gi dy con. Sc pht huy nng lc ca con ln hn ng ngh rt nhiu. Ban u ng ch ngh l s gio dc

Witte con khng thua km cc bn, n 17-18 tui l c th vo i hc Cn vic kh nng ca Witte con pht trin vt xa c mong i l iu ng khng ng ti. ng ha l s gio dc con sao cho k pht trin khng b mun, nn sau cng c gng thc hin. ng xc nh t u rng s phi mt nhiu cng sc gio dc con, nhng v sau nhng mn nh Ng vn v nhiu mn hc khc Witte u t mnh hc v nh c l chnh. n nm 8, 9 tui th hc vn ca Witte con vt hn c cha mnh.

X. Ngi c c th cm thy PHNG PHP gio dc ca Witte cha l gio dc lch, ch yu nhm nng cao tr tu, cn ng l gii v phng php Gio dc ca mnh nh sau: Mi ngi ngh ti gio dc con theo phng chm o to hc gi, hn na cn cho rng ti mun con tr thnh thn ng, lm c th gii phi ngc nhin. Thc s khng phi nh th. Ti ch mun con ti c pht trin ton din. Ti ha s gip con pht huy mi kh nng sn c, v ti n lc con ti c th ln ln tr thnh mt ngi hot bt, khe mnh, hnh phc. Bn thn ti thch nhng ngi hon thin c v tinh thn v tr lc, rt ght nhng k gi l hc gi nhng li ch bit v 1 pha. V th ti dy con c ting Hy Lp, ting La tinh, Ton hc cng l gio dc con theo hng ton din ngay t u. Ti cng khng phi ngi ch gio dc tri thc cho con. Ti v v ti lun ng vin khuyn khch nhng s thch cng nh tr tng tng ca con, ng thi cng c gng con hiu rng yu hay ght khng phi ch da trn cm tnh m phi c quyt nh bi o c v lng tm. Ti ght ci gi l hc gi, l nhng ngi ging nh ci cy kh khng c tnh cm v khng th kt bn, nhng ngi ch chm chm vo ci mnh bit, i n u, gp bt k ai cng thao thao v chuyn mn ca mnh. l nhng k khng bnh thng, l tr ci cho thin h. Ti khng mun con ti tr thnh hc gi theo kiu . Chuyn con ti l thn ng ch l tin n nhm. Thn ng l g ch? Chng phi ch l hoa trong nh knh hay sao? Nu ti m c th lp k hoch bin con mnh thnh thn ng, chng phi l ti mo danh c cc v thn lm cng vic ca h hay sao?

Nu xt n phng din tr tu ca 1 a tr, 8 tui bit 6 th ting, 9 tui vo i hc, 14 tui thnh tin s, l mt kt qu rt tuyt vi, nhng nhn theo mt kha cnh khc th c th ch l bnh thng. Nhng ngi thi , ch nhn vo thnh tch hc tp ca Witte con nn cho rng phng php gio dc ca Witte cha l phng php hng vo tri thc. Cn i vi Witte cha, ng mong mun gio dc con y v mi mt. Vic tr tu ca Witte con tr nn xut chng nh vy l hon ton bt ng. Thc t thc hin mong mun gio dc ton din ca mnh, ng dn nhiu tm sc gio dc c cho con hn l ti nng. Bn thn ng li l mc s, v th Witte con ngay t nh c dy v lng m o, v kt qu l cu b thng tho kinh thnh mt cch ng ngc nhin, c bit l li ca Cha th Witte thuc lng tng ch. C khng t nhng a tr l con mc s, ni v kinh thnh th ci g cng bit, nhng li qu i nghch ngm, kh bo. Nhng Witte th khng nh th. l 1 cu b sng o tuyt vi vi tri tim nhn i su sc, theo li mi ngi l thanh khit nh Thin s. T nh ti ln cu khng tranh ginh vi ai, thm ch cn khng c lm au hoa c. C cuc i mnh, Witte l tiu biu cho mt tm hn ho hip vi lng knh Cha su m.

XI. C mt ln, vo lc Karl ln 6 tui, ti dn con sang nh mc s E lng bn v li qua m. Hm sau trong ba tr, chu lm mt cht sa. Bnh thng nh c quy nh l nu chu lm th s b pht, sau s khng c n bnh m na. Karl rt thch sa. Mc s E li rt qu Karl v sa c bit ngon. Ngoi ra cn rt nhiu bnh ko hp dn. Khi Karl t ra bi ri v hi mt, sau th khng n ung g na. Ti c tnh lm nh khng nhn thy g. Mc s E th khng im lng, ng c gng ng vin Karl ung sa, nhng chu t chi v bo Chu lm sa nn khng th tip tc. D mc s E c ni th no Karl vn khng ung thm. Mc s E ngh rng do b ti lm nn Karl s. Ti bn bo chu ng ln v gii thch l do cho ng. Nghe xong ai ny u phn i: Mt a tr mi 6 tui, lm hng c 1 cht m li khng c n nhng g mnh thch, cch dy d ca ng qu nghim khc ri! Khng phi chu dng ung l v s ti, thc s l v trong thm tm chu hnh thnh quy tc nh th . Mi ngi c mt vn khng tin. Ti nh phi bo Vy th ti s ra khi phng, ng c th gi chu n li v bo chu ung, ti chc chu s t chi.

Sau khi ti ra khi phng, gia nh mc s E ra sc bo Karl ung sa nhng v hiu. H li ct sa i v ly ko ra Chu c n i, cha chu khng bit u. Karl bn tr li Cha chu c th khng nhn thy nhng ng tri s nhn thy, chu khng th lm mt vic nh vy c. Nhng lt na tt c s i do, chu khng n s i mt! Chu khng sao. Mi ngi li gi ti vo, k li mi chuyn v bo ti hy ni g . Ti bo chu Karl , con chu pht nh th l ri. V lng nhit tnh ca mi ngi y, v v lt na ta s i ra ngoi, th nn con hy ung sa v n bnh ri i. Khi Karl mi bt u n, cn c gia nh mc s E th khng th ng l mt a tr ch mi 6 tui m c th bit t ch nh vy. c nhng dng ny, c th chng ta cng c cm ngh ging nh mc s E, rng s dy d ca Witte cha tht khc nghit. Qu thc ng l n c khc nghit theo mt ngha no . Tuy nhin, thng th s dy d kht khe thng lm cho tr rt kh s, nhng ring s kht khe trong phng php ca Witte cha th khng nh vy, ngc li, rt thoi mi t nguyn. Ly v d nhng nh hoch nh chnh quyn Tokyo, l ni ng ph sp xp vn khng theo quy tc, nu bgi m tin hnh nhng ci t ln v ph phng, th, th ngi dn s rt kh s. Nhng nu tin hnh lm ng gia cnh ng rng, ri t bt u xy ct nh ca, th ph phng v sau s mch lc, khoa hc, v ngi dn cng s vui v thoi mi. Gio dc con tr cng nh vy. Nu c dy bo tt ngay t khi bt u th tr s khng c cm gic kh s. Cng ging nh xy nhng vin gch, phi xy c trt t ngay t nhng vin u tin. Bn thn Witte cha lm rt tt iu ny. Nguyn tc c bn trong vic dy con ca ng l ci g ni l khng th nht nh khng c lm. Lc th cho php, lc li khng cho, chnh iu mi khin tr kh s. Nh nh th Shira ni, ci g m ta khng bao gi c th ta cng s khng cm thy thiu. Witte cha rt tun th nguyn tc ny, v ng p dng n ngay t khi Witte con c 1 tui. Ta thng thy cc ng b b m c suy ngh, c cho con lm, ln thm cht na s cm, nhng nh vy con cng kh hn. Hn na, vic quy nh khng c phpca h cng khng nht qun, lc ni khng c php, lc li ni c, iu hnh thnh trong suy ngh ca tr mt khi nim khi b m ni khng c ngha l khng c. iu kh trong vic dy d tr l chnh l s hnh thnh khi nim. V th ci g l tt, ci g l xu th nhng ngi lm cha m phi nht qun t u n cui khng c thay i. V gia nhng ngi ln phi c s ng thun. Witte cha rt ch n iu ny. Ngay c trong gio dc tri thc

hay gio dc nhn cch, ng u c s hp tc ca v. Ci gi l m hin cha nghim nht thit khng phi l bin php gio dc tt.

XII. PHNG PHP dy con ca Witte ng l rt nghim khc, nhng hon ton khng phi chuyn ch. Chuyn ch ni cch khc l s phc tng m qung. Witte cha rt phn i s chuyn ch. Trong cch dy con cu ng cng nh trong cc vn khc, ng lun tn trng tnh hp l. ng cho rng trong gio dc th iu ti quan trng l khng c che lp l tr, khng lm ri lon nng lc phn xt ca tr. V th ngay c khi mng con ng cng khng bao gi con khng hiu v sao li b mng. Ngi lm cha m m c quan im sai lm dn n mng con v l l iu rt khng hay, nhng cho d s trch mng v ngn cm l chnh ng nhng li khng cho con bit l do th li cng vn l ng trch. Phn ng cc bc cha m hay li mc phi sai lm ny - y chnh l s chuyn ch. Witte cha th khc, ng lun c gng nhn vo thc t khng mng con mt cch khng tha ng, v bao gi ng cng gii thch con hiu v sao li khng c. ng cho rng nu lm hng nng lc t phn xt ca tr th sut cuc i sau ny tr s khng c c ci nhn khch quan, cng bng trong mi vn . iu khng ch nh hng n bn thn m cn cn tr s tin b ca c x hi. Khi con trai ti ni m khng suy ngh, ti khng mng ngay lp tc. u tin ti ch bo: Con l ngi nh qu nn mi tht ra nhng li , sau ny con ng ngh xu nh th na. Khi con s hiu nh vy l khng hay, nhng sau chc chn s hi l do, v ti s bt u gii thch: iu con ni ng l s tht, cha cng tha nhn. Nhng khng phi ci c th ni trc mt ngi khc. Con xem chng phi v con ni th m ng N xu h n c mt sao? Bnh thng ng y rt qu con, li rt n cha, nn ng y khng ni g, nhng sau khng cn vui v na ng khng? T lc y ng y khng ni mt cu no na, chnh l v con tht ra nhng li nh th y. y l cch ti c gng khng lm tn hi n kh nng nh gi ca con. Nghe nhng li ny th con trai ti cng hiu l vic khng nn lm, nhng vn thc mc: Nhng m, iu con ni l s tht cn g? ng l s tht, nhng ng N cng c cch ngh ca ng y, chng ta cha chc bit c. Khng chng ng y li bo con l tr con nn ko hiu ng y cng nn. Hn na,

cho d iu con ni l s tht nhng ko phi l iu bt buc phi ni. Nhng ngi khc cng bit, nhng h u c ni nh con? Nu con ngh ch mnh con bit th con nhm ri! V th ngh xem nu nh ai tm ra li ca con v ni trc mt ngi khc th con c vui khng? Thc ra tr con th c rt nhiu li.Nhng nhng ngi khc lun lm nh khng thy li ca con. Khng phi ngi ta khng bit u, h bit, nhng h im lng, l v h khng mun lm con xu h. Nh vy con thy h c tt bng khng? Chnh v th con cng nn lm nh h. Chng phi Kinh thnh dy Mun ngi khc lm g cho mnh th hy lm iu vi h, hay sao? D l s tht i na nhng ch ra sai lm ca ngi khc trc mt mi ngi l vic rt khng nn lm. Hiu c iu ti ni ri, nhng Karl vn bn khon: Vy con s phi ni di ? Khng, khng phi l ni di. Con khng cn phi ni di. Ch im lng l c ri. V nu nh ai cng chm chm v ch trch sai lm ca ngi khc ch ng ngi th chc hn th gii ny s ch ton l ci c v c th chng ta s chng th sng an lnh nh th ny c. Bao gi cng th, ti lun gii thch cn k cho n khi Karl hon ton l gii c, v sau khi nghe nhng li ti ni, Karl ha vi ti: T nay v sau con nht nh s khng lm nh th na. S hp l trong phng php gio dc ca Witte cha chnh l nh vy khng che lp l tr v khng lm tn hi n nng lc phn xt ca tr. Witte con cng qua bit thm c nhiu t ng, hiu c nguyn nhn, hiu c nhng li gio hun cu cha. Song phn ln nhng a tr khc s khng hiu c cn nguyn d c c gii thch, v th rt kh p dng phng php gio dc hp l ny. l l do v sao phi lm phong ph vn t cho tr ngay t u.

XIII. So vi cc bc cha m khc, Witte rt nghim khc trong vic con ra ngoi chi. Theo nh li ng, nu con ra ngoi chi s khng th chn c bn, bt c a tr no cng chi cng, v s nhim phi nhng thi xu. V d nh hc i lm chuyn ngi ln, nh bc bn l ng, ci ln Tr con hu nh cha bit suy ngh, chng ly ct nm

nhau, ri b thng, c khi cn hng c mt. Ni chung l kh nguy him. Khi gp nhng a tr b hng mt, v mi, gy tay, qu chn, ng lun hi k nguyn nhn, v bit rng hu ht l xy ra trong lc chi. V l do , ng nht quyt khng cho con ra ngoi chi, khng ch c vy, ng hu nh ko con chi cng nhng a tr khc. ng ni v iu ny nh sau: Nhiu ngi ni rng tr con khng th khng c bn chi v nh th s khng vui v cn c th khin tr tr nn tiu cc, kh bo. Ti th bn vi v v chng ti quyt nh chn cho con 2 c bn. Hai c b ny c dy bo tt nht vng, li bit ht v bit nhy, con trai ti cng chi rt vui v. Nhng ng nh ti lo lng. T sau khi chi vi 2 c b , con trai ti tr nn bng bnh v bt u ni di, thm ch li dng nhng t ng h ng, tnh tnh th tr nn ch k. l v hai c bn khng h phn i con ti bt k vic g. Ti dn chng ng nghe theo tt c mi li ni ca con ti, v khi chu t ra ch k th hy ni vi ti, nhng khng c kt qu. T , ti b nh cho con chi vi nhng a tr khc. Ti ngh rng tr con nu khng c bn chi th s khng vui, nhng iu l khng ng. ng nhin tr con m chi vi tr con th c th thch ni g th ni, thch lm g th lm, c hon ton theo mnh, r rng l rt thoi mi. Mi ngi cho l vui? Nhng nu vui l nh th th th khng c cn hn. Nu chng ta c th cng mang tri tim & tm hn tr th cng chi vi chng th tr s vn vui m li c th chi 1 cch c ch, khng b tc ng bi nhng thi quen xu. Nu ch ton tr con chi vi nhau, a tr ngoan cng s b nh hng bi ci xu, a tr h th cng b nh hng xu nhiu hn. Vic tr ngoan c nhng thi quen tt s tc ng ln tr h l iu khng th c, v thi xu mi l th d ly lan nhanh chng. n gin v c tnh tt l th cn phi n lc rn luyn v phi bit t ch cao mi c c, cn hc ci xu th chng cn phi mt cht cng sc no. V th, trng hc theo cch ngh ny s l ni thi h tt xu c th d dng tn cng tr, v nhng nguy hi m trng hc c th mang n l khng nh. V nh vy nu vic hc c kh nng c m bo ngay ti nh th tr chng cn phi n trng. Tuy nhin, hu ht cc gia nh u khng th t dy d con m phi a n trng, th nn trng hc phi c bit ch n im ny v tin hnh gim st tr cht ch trong c thi gian chi. Tm li, ni rng tr khng c bn chi s tr nn ch k, kh bo, l hon ton khng phi s tht. Ngc li, cho tr con chi ring vi nhau khng c ngi ln s pht huy ch ngha v k, di tr, la lc, cng u, ganh ght, t nnh, ni xu, ci c, vu khng, Nhng ni

nh vy khng c ngha l tuyt i khng cho con chi vi nhng a tr khc mi l tt. i khi vn nn cho tr gp g, giao lu, tip xc vi nhau di s gim st ca b m, nh th tr s trnh c nhng nh hng xu. Con trai ti c hn ch theo cch , v kt qu rt tt. Karl khng b nhim nhng thi h tt xu, v th khng bao gi ci nhau nh nhau vi nhng tr khc, nu thy bn c hnh vi xu thng trnh xa. V th mi a tr khi tip xc vi Karl u rt qu mn, khi ti cho chu i chi u th lc v nhng a tr khc cng u khc v mun gi li. nh Karl khng c c hi tranh chp vi ai, v th khng d b kch ng nh nhng a tr khc. V a tr d c xu i na cng khng c l do g tc gin vi Karl. Cho n tn nm 18 tui, ti vn khng h thy Karl ci ln. Trong thi gian hc i hc cng c xy ra tranh lun v hc tp, nhng Karl khng h lm ngi khc mt cm tnh. So vi hu ht cc bn hc th Karl t tui hn, nn ti cng kh lo lng. Nhng v Karl i vi mi ngi rt chn thnh, nn t nhin c rt nhiu bn b thn thit, khin ti cng phi cm ng. Nh vy, theo kinh nghim ca ti, tr ko c bn chi s khng vui, dn n hay cu knh, kh bo, l nhn nh sai lm. V v thy tr c hng th chi vi tr con m quan nim rng phi cho tr c lm nh vy, vi ti l mt thnh kin, c iu n cha d thay i.

XIV. Witte cha mt rt nhiu cng sc hng thin cho con. Ngay t lc th u ng k cho con nghe nhng cu chuyn v ci thin, c bit l nhng truyn trong kinh thnh. V khi Witte con lm c iu tt, ng u khen ngi, nhng cng lun ch vic khen ngi khng qu khin con sinh ra kiu ngo. Khi Witte con ln hn mt cht, ng cho con c th v o c. c c rt nhiu th ca ca ngi tnh bn, tnh yu, lng dng cm, c hi sinh, Witte con u thuc ht. Ngoi ra, ng cn c mt cun sch ghi li nhng vic tt ca Witte con gi lm k nim. Vi cch khen ngi ny, ngay t nh Witte con rt bit t mnh n lc lm nhng iu tt p. Nhng, iu m Witte cha c gng nht chnh l lm sao con c th cm thy nim vui khi lm vic thin, nim vui trong vic nghim khc vi bn thn mnh. Khng phi

ch ni thi, lm sao con c th thy c nhng iu ny mi l kh, tuy nhin khng phi l khng th. Ch cn ta dc sc lm vic thin, ng Tri s bit Witte cha c gng con thm nhun ngh . V, ng cng ni v nhng k lm iu xu vi s ph phn rt nghim khc, y cng l cch khuyn khch con hng thin. Tuy nhin, phng php khuyn khch con lm iu thin c i cht khc vi vic khuyn khch con hc. Nu ni gn trong mt cu th phng chm ca Witte cha s l Hc tp s gip ta tr nn giu c, cn lm iu thin ta s c tri ban thng. Nu mt ngy hc tp chm ch s c 1 p-ni, nhng nu lm sai iu g s mt i 1 p-ni . ng vit v iu ny nh sau: Thi thong con trai ti c ni vi ti Hm nay con lm sai mt ri, chc l con s khng c nhn tin na. Nghe iu ny ti rt vui, mun thng cho con gp i, nhng ti vn ni: Th ah, cha khng bit y. Vy ngy mai con nh lm iu tt b li nh!. Dng tin khch l con hc c th khin ngi ta thy l khng hay, nhng y chnh l ngha ca vic hc tp mang li s giu c. Witte cha vit ng l hi bun ci, nhng ti tr 1 p-ni cho 1 ngy hc tp ca con, con ti hiu c phi vt v th no mi c th c tr cng. Nh th con cng hc c cch s dng ng tin cho c ngha. Nu mua ko th s ht ngay m chng c g, nu mua sch, mua dng hc tp s cn mi. Hn na, vo ngy Ging sinh, c th mua qu cho bn b v cho nhng gia nh ngho, iu s gip con thy ngha hn rt nhiu. Khi trong vng xy ra thin tai, Witte cha bao gi cng n thm nhng gia nh khng may, v Witte con cng dng tin ca mnh h tr. ng s khen con Con lm rt tt. S tin ca con tuy nh nhng vi n chnh l Lepta ca ngi qu ph ngho kh . Lepta ca ngi qu ph ngho kh l cu trch dn trong kinh thnh. Witte cha rt hay dng nhng li dy trong kinh thnh, nhng in tch in c, nhng li ca thi ca, khch l con lm vic thin. khch l con hc, Witte cha cn lm th ny: Khi con c c ht mt quyn sch c, thut li c, s l mt vic cc k trng i, lc ng s dng tn ca nhng ngi ni ting gi con. V ngi m bc vo, chc mng v tng qu cho con. Sau s vo thnh ph mua rt nhiu th con thch m tic, mi mt vi ngi bn thn n n cng. Ri ng ni trc ba n Hm nay Karl c hiu mt cun sch rt kh, chng t hc lc

ca chu c nhiu tin b. Mi ngi u chc mng v hi Witte con v cun sch, Witte con s ni s lc v nhng g c, sau cng s cm t ng tri ban cho sc khe v nhiu n hu c th c c hc vn nh ngy nay.

XV. Ta thy rng Witte cha thng tin cho con khi con hc tt, cn khi lm vic thin th ghi chp vo 1 cun sch v khen ngi con nhiu hn so vi lc hc. Nhn chung ng rt him khi khen ngi con, v theo ng nu lm dng li khen s khng c hiu qu. V th khi con hc tt, ng ch ni: A, con lm tt y!. Nhng khi Witte con lm c vic thin, ng s ca ngi Ch, con lm tt qu. Chc rng ng Tri s vui mng lm y! Nu l vic c bit tt, ng s m hn con, nhng vic c bit him, v i vi Witte con l th ht sc gi tr. Bng cch ng lm cho Witte con cm nhn c nim vui khi lm vic thin. Quan im ca ng l nu khen thi qu s khin con sinh ra kiu ngo, m nu cn nh t ph th khi ln ln s khng kh c. Vic ng dy cho con rt nhiu th,nhng ng khng bao gi ni rng y l Ha hc, y l Vt l, cng l trnh cho con sinh ra kiu ngo, hm hnh. Gn y trn Nht bo Asahi Tokyo c vit bi Thn ng nc M n vi ni dung: Thn ng c nh gi cao nht t trc n nay ca nc M Pretoris Luis Wiramood (8 tui) cng cha m s cp cng Yokohama vo sng ngy 12 thng 9. C b ny vo hc trng Trung hc n sinh khi mi 7 tui v hin ang hc nm th 2. Mc ch ca chuyn i ln ny l cc nc trn th gii bit n nh l mt thn ng, d nh s ti Nht Bn, Trung Quc, c v cc nc u M khc. c nhng dng trn, ti thy cha m ca c b ny tht khc xa vi cha ca Witte. y chng phi chnh l s hy hoi thn ng hay sao? Trn i ny khng c g ng s hn l tnh t ph. D l nhn ti hay thin ti th cng s b hy hoi. Ti c cun Gio dc Karl Witte, cng c c cun Nhng nh gio dc tt nht ca th gii tng lai, nhn thy Witte cha qu l rt lao tm kh t trnh cho con khi sinh ra tnh t ph. ng khng ch hn ch khen ngi con, m cn trnh c vic ngi khc khen ngi. Khi ngi ngoi khen Witte, ng s a con ra khi phng khi phi nghe. V mt khi ngh m vn khng c, ng s on tuyt khng n nh na. ng lm vic ny quyt lit n mc nhiu khi ngi khc khng hiu v c nhng li bnh phm khng hay. Khi Witte con ln hn mt cht, ng dy: Tri thc th c th nhn s khen ngi ca ngi

khc, cn lm vic thin s c Tri ban thng. Nhng k v hc trn th gian ny rt nhiu, v nhng k , v bn thn mnh khng c tri thc nn h thy ngi c tri thc th ra sc tn tng v li. Nhng, li tn thng ca nhn gian ni chung rt d thay i, d c c m cng d mt. Cn phn thng ca ng Tri c c l do vic thin tch t li m nn, v th s rt kh t c, nhng s l th vnh vin khng thay i. Bi vy khng nn m mui vi nhng li tn tng ca nhn gian. Ngi no m vui mng vi nhng li tn tng th cng s bun phin v nhng li cay c, v ch c k ngc mi phi bn tm v ming li ngi i. Con ngi ta, d c hc rng n u, so vi ng Tri th ch l mui b b, v ngi no m bng lng vi ht mui tri thc ca mnh th s tht ng thng. Ni nhng iu ny, ng mong mun Witte con s khng mc phi thi t ph. y thc s l mt iu kh khn, nhng ng thnh cng tt p. Mill bt u hc ting Latin t 8 tui, n nm 12 tui Mill c hu ht cc tc phm ni ting ca Hy Lp v La M. Cng t thi k ny ng bt u hc i s v hnh hc hc c hai mn ny ng bt u hc vi phn, tch phn ca tan hc cao cp. Mill c rt nhiu sch bng ting m . Khang 13 tui Mill bt u c sch khoa hc, tuy nhin nhng mn khoa hc m Mill hc ch l s nghin cu l thuyt. Mill hc hu ht t sch. Mc d vy, bt k ai cng phi sng st vi s lng sch khng l m Mill c trong thi nin thiu. Cuc sng ca Mill c duy tr nh vy cho n khi ng c 14 tui. Theo li k ca Mill th Cha Mill ngng s dy d ca mnh khi Mill c 14 tui. Bi v nm 14 tui Mill ri nc Anh n Php trong khong 1 nm. Khi quay tr v Anh, Mill bt u t hc, khang nm th 3, th 4 cp trung hc c s Mill c th t hc m khng cn n s hng dn ca bt k thy gio no. Mill vit v iu nh sau T thi nin thiu ti c hc nhng tri thc nh cao. C th mi ngi ngh rng cha ti rt lao tm kh t trong vic dy d ti nhng thc t han tan khng phi vy. Ti tip thu nhng tri thc mt cch ht sc n gin. Da vo iu ny chng ta c th thy rng, nhng a tr c th tip thu mt lng kin thc ng kinh ngc trong thi th u ca mnh. Do ti cho rng chng ta ch dy mt cht ting Latinh v Hy Lp cho bn tr cc trng hc nh hin nay l s lng ph rt ln v thi gian. Nu ti c nng lc tip thu v ghi nh ca mt thin ti th nhng g ti va ni s khng ng. Nhng ti li l ngi c kh nng tip thu chm hn bnh thng. Ti khng nh, nhng a tr c sc khe v nng lc tip thu bnh thng han tan c th hc c nhng g ti hc. Nu ti c c mt

thnh cng no th u nh vo s gio dc t sm ca cha ti. S gio dc t sm ca cha ti, gip ti trng thnh nh c c lng kin thc nhiu hn ngi khc n 25 nm. S gio dc t sm ca cha ti c nhng u im ht sc quan trng. Nhng u im mang li cho ti rt nhiu li ch. a phn nhng thanh thiu nin ch ghi nh kin thc v vy h khng th pht trin t duy ca mnh c mt cht no. Hn na, h cng ch th ng nh kin ca ngi khc nn t mnh lm thui cht i kh nng a ra tng. Rt nhiu a tr, con ca nhng ngi cha u t, thng l bn sao ca cha mnh t h khng pht trin hn c. Nguyn nhn l do ngi cha khi dy con trao cho con mnh nhng suy ngh tinh ty nht ca bn thn. Tuy nhin, ti c gio dc khng theo kiu nh vy, Cha ti khng theo ch ngha nhi nht kin thc. ng dy ti sao cho ti c th t duy nh ng, hoc t bn thn ti phi c nhng t duy vt tri cha mnh. Cha ti cho rng h suy ngh th s hiu c, ng thng bo T suy ngh xem sao v quyt khng dy khi ti cha a ra c suy ngh ca chnh mnh. Tuy nhin ti li l ngi khng thnh cng im ny, nhng lc nh vy cha ti a ra rt nhiu cu hi gi , sau cng mi bt u gii thch. D vy cch dy ca cha vn c ch kh khn i vi ti. V d lc 13 tui, khi ti dng t Quan nim, cha hi quan nim l g, ti gii thch theo suy ngh ca mnh nhng nh th ny cng khng phi nh th kia cng sai v cha ti rt bc mnh v iu ny. Hoc thnh thong khi ngu nhin ti ni V mt l lun th chnh xc nhng thc tin cn chnh sa t nhiu Cha lin hi l lun l g? Gii thch i! Ti gii thch rt nhiu bng suy ngh ca mnh, nhng i vi a tr 13 tui th y chng phi l iu d dng. Lc cha ti cng cc k bc mnh. Cui cng cha cng gii thch cho ti ngha ca t l lun nh sau Tht ra l lun v thc tin khng phi l hai vn tng phn. V vy khi ngh n nh l s tng phn th chng hiu g v ngha ca t l lun c. Cng c nhng ngi dng t l lun nhng khng hiu ngha ca n, nhng ngi nh vy l ngi v hc. Nhng ti ngh iu ny tht v l. y l nhng iu m a tr 13 tui khng d g hiu c. Tuy nhin, ti cng ngh nu a tr khng c yu cu nhng iu ngoi kh nng ca n th chng khng th pht huy ht nng lc ca mnh.

XVI.

Phn ny k chuyn v vic ngi ngoi n th Witte con, ni chung l khng quan trng.

XVII. PHNG PHP gio dc ca Witte cha, nh ng ni, l to ra mt con ngi ti c vn ton, ng thi sc khe cng phi ti u. V th, gio dc tri thc, nhn cch, th cht, u c coi trng. Tuy nhin, trong sch ca ng khng c ghi chp v vic gio dc th cht nn mi ngi cng khng bit chnh xc. Ch thy hnh nh 2 cha con c cng nhau i b quanh lng, leo ni v i b ra c thnh ph. Khng thy cp n bi li, tennis hay ci nga. Nhng r rng Witte cha rt ch n vn sc khe, v Witte con l mt cu b khe mnh, nhanh nhn, n cui i vn duy tr mt th lc tt. Witte cha cn cho rng, tri thc, nhn cch, th lc , th ch dy thi vn cha , m cn phi truyn th c cm hng vo trong , lm sao to cho vic dy v hc tr nn th v. lm iu ny, ng chun b rt k lng, bt u t ngi nh. Trong nh ng khng c ci g l khng th v. ng cng rt coi trng s ha hp ca ngi nh. Giy dn tng phi l loi giy khin ngi ta cm thy d chu, trn treo nhng bc tranh vui chi gii tr. vt trong nh cng th, khng c ci no l khng c hoa vn trang nh, v nu l th c tng nhng khng ha hp vi cc vt khc trong nh th ng nht nh khng dng. Trang phc cng vy. ng c bit ty chay nhng th le lot, hoa he hoa si, ch dng nhng th gin d m vn qu phi.Tip n l nhng th xung quanh nh. ng trng nhiu loi hoa tao nh, sao cho t u ma xun n cui ma thu lun c hoa n, v y mi th cng phi ha hp nhp nhng. c bit, nh s bi dng cm hng vn hc ca cha, Witte con c kh nng cm th th ca su sc, bn thn cng bit lm th t sm. Nhn vo cuc i Witte con, hc v u tin l tin s Ton hc, sau tr thnh mt ging vin lut hc, ngoi ra li c nhng nghin cu rt gi tr v Dante,.., ta c th thy rng y l mt ngi rt a ti, rt ton din. Witte cha cng ch c n vic gio dc nhn tnh cho con. C ln, khi Witte con 3 tui, trong nh hm li c nhiu khch n chi. Trong lc Witte ang ni chuyn vi h th c mt con ch chy n, cu bn tm ly ui n v ra sc ko v pha mnh. Ngay lp tc, Witte cha tm ly tc ca con git mnh, vi mt b mt rt d s. Witte con rt ngc nhin, v bung tay ra, Witte cha cng bung tay. ng ni Karl, con cng mun b lm nh th ?

Khng , Th th, con ch cng khng phi lm nhng vic nh vy!. Ni ri, ng ui con ra khi phng. va l mt hnh pht, va l cch trnh cho nhng ngi khc c th ni thm v hnh vi ca Witte con, v chc chn h s ngh rng hnh ng ny l phi gio dc. Vi cch gio dc ca ny, Witte cha mun con bit t mnh vo hon cnh ca ngi khc suy ngh v hiu h, ln ln s tr thnh ngi nhn i, c tnh thng su sc. Trn thc t, Witte con qu thc l ngi rt nhn hu, bit cm thng, bit yu thng khng ch con ngi m ngay c chim mung, cy c.

XVIII. Nh nhng n lc ca cha v s phn u ca bn thn, n khi 7 tui ri Witte con c nhng tin b vt bc trong hc tp, xa gn u bit. Nhiu ngi tm n th sc v ai ny u phi trm tr thn phc, ting tm ca cu b ngy cng lan rng. Nm 1808, mt v ging vin Melzeblehi tn l Rant Fort, vi mong mun khch l hc sinh ca mnh, tm n v ngh c th ti ca Witte con trc mt cc hc sinh. Ban u, Witte cha t chi v s rng iu c th khin con tr nn kiu ngo, nhng sau khi suy ngh li ng ng vi iu kin tt c nhng ngi c mt u khng c tht ra mt li khen ngi no. Ging vin Rant Fort mi hai cha con Witte n trng hc, va lc vo gi dy ting Hi Lp, l mn hc tng i kh. Rant Fort ngh Witte con lm th my cu kh, ngay lp tc cu b lm ht d dng, ngoi ra cn tr li tri chy nhng cu khc. Cc mn ting Latinh, ting Php, lch s Hi Lp, Ton hc,, tt thy Witte con u lm rt tt, khin tt c u ngc nhin v thn phc. Nm cu b mi 7 tui 9 thng. My ngy sau trn bo ng mt bi v Witte con vi ni dung nh sau: c mt s kin gy chn ng ngnh gio dc ng thi bi mt cu b rt nhanh nhn hot bt, khng h c du hiu gi trc tui, c bit li khng h kiu cng t ph, thm ch hon ton khng thc v ti nng ca mnh. Cu b l Karl Witte, con trai duy nht ca mc s Witte vng Rohyo. Phng php gio dc c p dng cho cu b t c s l tng c v tinh thn v th cht, v chc hn l rt l th, song ng tic li khng c cha cu k li t m. Bi bo ra i ngay lp tc c truyn ti c gi, v tn ca Witte tr nn ni ting khp c nc. Li thm nhiu ngi t nhiu ni tm n th ti Witte, v khng ai l khng thn

phc, trong c mt v gio s ca trng i hc Raipusichi, ng tha thit ngh Witte cha cho con n hc. ng vit: Karl Witte, con trai Tin s - Mc s Witte, mi cha y 9 tui, nhng c kin thc khng thua km nhng thanh nin 18, 19 tui hin ny. chnh l thnh qu chnh ng ca vic gio dc t sm m cha cu p dng. Cu b c th dch th vn ting Php, Italia, La tinh, Anh v Hi Lp rt c hn. Cc hc gi u phc ti cu. Trc mt Quc vng, cu cng th hin mt kin thc khng l v Lch s, a l, Vn hc t c in n hin i. iu ngc nhi n l sc khe ca cu b hon ton khc vi cc Thn ng, cu c bit nhanh nhn, hot bt. Cng khng nh nhiu Thn ng, cu hon ton khng c tnh t ph. y tht l mt cu b k l. Nu sau ny c tip tc gio dc tt, chc hn kt qu s khng th ni ht c. Nhng cha cu ch l mt ngi dn qu vi thu nhp thp, v th vic hc ca cu sau ny s tng i kh khn. Cho n nay, cha cu l ngi dy d cu, nhng sau ny s gio dc s khng theo kp na. Nguyn vng ca cha cu l chuyn c gia nh ln thnh ph trong thi gian khong 3 nm hc i hc, nhng vi tnh trng kinh t hin gi th khng th thc hin c. V vy ti vit bi bo ny mong c gi quan tm gip . Nu c 4 mc mi nm, cu b ti nng ny c th ti Raipusichi theo hc mt trng i hc xng ng. y thc s l mt ngha c cao p, v ti tin n s khng v ngha. Sau ny, Tin s Witte c th s truyn t li nhng g mnh c c cho nhng tr khc, v s nghip gio dc ca chng ta s c ci thin. Ti hi vng c gi s ng h. Hiu qu ca bi bo rt ln, khng nhng mt nm c 4 mc, m hai cha con c ha ti tr 8 mc. Khng nhng th, h cn c chu cp mt khon tin dng cho 2 ngi v c th khi hnh ngay., c s cho php ca Quc vng, hai cha con ti Karcel. ng nh lo lng, Quc vng khng phi l vua Prosia m l vua West Falia, Jemom (con trai th 2 ca Napoleon). Nm 1807, di thi Napoleon, pha Ty sng Elbe l phn ca vua West Falia, v th vng Rohyo v Hale thuc quyn qun l ca v vua ny. Chnh tr l s pha trn gia ngi Php v ngi c. Khi 2 cha con ti Karcel th Quc vng i du lch, h gp mt v quan l Raist, ngi ny cng th ti Witte con v rt ngc nhin. Sau khong 3 gi thi c, ng thy rng vic 1 nhn ti nh th i ra nc ngoi l iu rt ng tic, v vng Raipusichi l a phn ca Sacsonia. ng cng hi Witte cha rt nhiu v phng php gio dc, v sau cng ngh 2 cha con s khng i Raipusichi m dng li trong nc.

Hm sau 2 cha con c mi d tic bui ti vi cc qun thn v mi ngi u hi lng vi Witte. Quc vng cng khng mun 2 cha con khng i Raipusichi m li hc ti i hc Hale hoc Gechingen. Nhng Witte cha, v mun p li tm lng ca ngi dn Raipusichi nn t chi. Khng c php ca Quc vng, h phi tm thi dng li Rohyo i. Ngy 29 thng 7 nm , trong triu a ti mt bc th trong a ra quyt nh s ti tr cho Witte con mi nm 6 mc theo hc trng H Gechigen.

XIX. V l do ni trn, ma thu nm Witte con bt u nhp hc trng H Gechigen v hc ti y 4 nm. Trong thi gian ny cu hc c rt nhiu. Hc k 1 l v Vt l hc v lch s c i, hc k 2 l S hc v thc vt hc, k 3 l Ton hc ng dng v Lch s t nhin, k 4 l Ha hc v Gii tch, k 5 l Lng gic v Ha hc thc nghim, k 6,7,8 Trong thi gian u i hc, Witte cha cng i cng chm sc, v lc cu vn cn kh nh. Cuc sng ca Witte trng H kh d tha thi gian. Mt cu b tm 10 tui cng vi nhng thanh nin 20 tui, tng rng s ht hi, thc t li rt th th. Cu vn c thi gian vn ng, vui chi. Witte thng hay ra ngoi su tp ng thc vt, v tranh, chi piano v c dancing. Ngoi nhng bi ging, cu vn khng qun nghin cu v ngn ng hc c in v hin i. Ma xun nm 1811, khi gn ht hc k 2, Witte cha k li: Vo k ngh l Phc sinh, ti a con i Du lch. iu ny khin mi ngi r ngc nhin. H ngh ti s nhn c hi ny gip con n tp mit mi trong th vin. Thc t l c mt ngi bn khuyn ti nh vy, nhng ti bo: Nu mun con ti thnh con ri th ti s lm nh vy. Nhng mc ch ca ti khng phi l bin con thnh con ri. Hn na sc khe v tm nhn ca con ti quan trng hn hc vn. Thi gian cho vic hc nh th l ri. Witte cha rt ch n sc khe ca con. Vo nhng ngy thi tit kh ro, ng rt khuyn khch con ra ngoi vn ng, vo ngy ma nh hoc c tuyt, 2 cha con ch i do. Tri lnh th him khi thy h trn ng.

Ma h nm th 2, tc l khi hc k 2 kt thc, Quc vng Jemom ti thm trng H Gechigen. Quc vng i do quanh trng, tnh c dng li bch tho. Lc ny Witte con ang hc Thc vt hc cng vi cc hc sinh khc. Thy Witte ng vui v gi li ni chuyn, ng vin 2 cha con c gng, ng s tr gip bt k n khi no. Ma xun nm 1812, sang k hc th 5, tui 12, Witte con vit lun vn v cc ng xoy c v c nhiu li khen ngi. Trong lun vn ny, cu a ra nhng pht biu ca mnh v vic dng nhng o c c rnh rt tin li. Hc k th 7 l thi k chnh tr o ln, Witte c vit mt cun sch v tam gic thut, nhng khng xut bn ngay m phi n nm 1815, khi cu ri trng Gechigen ti H Haidelbelh, mi c xut bn. Trong nm 1813, Witte cha nhn c li ha ti tr cho vic hc ca con t pha Quc vng thm 4 nm na. Nhng t khi vin chinh nc Nga tht bi, th lc Napoleon suy yu, cng vi vic bi trn ti Raipusichi thng 10 nm , Quc vng West Falia qua i. Chnh ph West Falia tch lm 3: Hanowear, Branswick, Hessen vi 3 li ngh cho Witte. Chnh ph West Falia vn mt na l ngi c, v qu sa vo chin tranh nn ni no cng thiu tin, hon ton khng phi lc m ngi ta c th d dng m hu bao. Th nhng, hc ph ca Witte li c c 3 chnh ph ngh chi tr, nh vy c th thy rng ti hc ca cu c tha nhn. K th 8 ti trng H Gechigen, 3 chnh ph ny cng chi tr. Thng 4 nm sau , Witte i Du lch Wettlar, ti thm trng H Gisen v rt c hoan nghnh. Cc gio s trong trng ni chuyn rt nhiu vi cu v v hc tp (c bit l v gi tr ca lun vn cng b). Hiu trng ca trng trao cho cu hc v Tin s trit hc. Sau cu ti H Marbelh v cng c cho n nhit tnh, chc hn nu trc cu cha gh qua H Gisen th cng s c tng bng khen y. Nh ni, hc ph ca Witte k th 8 ti H Gechigen c 3 chnh ph chi tr. Khi hai cha con i ti Branswick nhn, h gp nh cm quyn , v sau khi tip xc, ngi ny nhit tnh khuyn cha con Witte ti Anh quc. ng ha s sn sng tin c h vi ngi thn ca mnh , ng thi s chi tr ton b hc ph. Cng vi l do trn, cha con Witte ti Hanowear, y, Witte, 14 tui, c mi ng ra thuyt trnh ti ging ng ca mt trng Trung hc ln v ti S hc v rt thnh cng. Sau bui hm , chnh ph quyt nh tr nhiu hn s tin hc ph ha, ng thi cng a ra ngh du hc Anh.

Kt thc hc k 8, Witte cha suy ngh rt nhiu v tng lai ca con. Nu mun nhanh chng tr nn ni ting, th tt nht l nn dng li tp trung vo 1 trong s cc phng din hc. Nhng nh vy th s li tr thnh hc gi, tc l ch c 1 pha. Ngh n nhng th Witte con phi hc vn cn rt nhiu, ng li mun cho con hc Lut. Lm ging vin Ton cng rt hay, nhng phi n 18 tui, t gi n lc phi tip tc m mang kin thc, nu n 18 tui m vn thch Ton hc hn c th s theo nghip . Vi suy ngh nh vy, ng cho con theo hc H Haidelbelh, 2 nm sau Witte c hc v Tin s Lut hc. Thi gian , Quc vng Prosia c ngh cho Witte i du hc ti Italia, nhng Witte cha thy con mnh tui cn nh nn t chi, n nm 1818, khi 18 tui, Witte bt u ti nc .

XX. Ni v sc khe ca Witte, t nh n ln lun l mt ngi rt khe mnh, c tinh thn v th lc u rt tt. Witte cng khng phi ngi sut ngy ngi bn hc, ngc li thi gian ngi bn rt t, vic vn ng v vui chi ngoi li kh nhiu. V Witte c gii thch cho bit nguyn c ca mi s vic t sm, nn khc vi tr khc, khng c g cu nghe m khng hiu. Witte li sng d, nn nhng tr khc rt thch chi cng. V mc d hiu bit hn ngi nhng Witte khng bao gi t ra kiu ngo, coi thng ngi khc, nn bn b rt qu mn. T xa xa c cu ni Hc gi th ch bit chi mi vo hc , nhng Witte khng phi l con mt sch kh khan m lun lun mang li s vui v thoi mi cho ngi khc. Nhn cch Witte, d trn cng v hc gi hay l ngi bnh thng, u rt hon thin.

Chng 4: Thin ti c sinh ra nh th no?

I. Gi s ta c 2 con ch. Chng c sinh ra t cng mt m, c nui dng v dy d nh nhau . Nhng 1 con th rt thng minh nhanh nhn, 1 con li ngc nghch chm chp. iu ny hon ton l bm sinh.

y l mt v d c tc gi Riso a ra trong cun Emil. C 1 con nga c 2 thn, tng ng vi 2 ci u. Mt ci u c trao cho 1 ngi nng dn tham lam. Ngi ny ngay lp tc s dng n kim tin, v kt qu ko thu c l bao. Ci u cn li c trao cho 1 ngi nng dn khn ngoan dy bo, sau tr thnh mt con nga rt c ch. y l ni dung truyn ng ngn Pestamotch. Hai cu chuyn ny i din cho hai quan im v phm cht v hon cnh. Ngi th nht cao phm cht thin ph, cho rng s phn con ngi c th no l do ng Tri ban cho, khng ph thuc vo hon cnh. Ngi th hai th ngc li, cho rng hon cnh l yu t quan trng hn. T xa n nay phn ln c kin ging nh Riso, ch c rt t ngi c suy ngh nh Pestamotch. Ngi tin phong c quan im ging nh Pestamotch l Elvecius. ng ny cho rng tr con sinh ra hon ton ging nhau, vic chng tr thnh thin ti, nhn ti, ngi bnh thng hay k dt nt, u l do mi trng sng, c bit l mi trng sng nhng nm u i, to nn. ng ph nhn hon ton s khc bit v t cht. Witte cha c v l ngi tip thu t tng ca Elvecius, tuy nhin ng tin b hn ch khng ph nhn gi tr ca t cht. ng cng c cm ha bi quan im Pestamotch, iu ny th hin rt r trong phn u cun sch ca ng: c gi c th ngh rng cun sch ca ti vit ra cho nhng nh gio dc tham kho, nhng khng phi nh vy. Nhng nh gio dc coi ti nh k th, c mun vit cho h tham kho cng khng c. T trc y rt lu ti vn ni rng, gio dc tt c th khin cho 1 a tr bnh thng tr nn phi phm. V, kt qu s gio dc ca ti l con trai ti tr thnh ngi ng nh th. iu ny khin cho nhng ngi khc t cu hi, rng cc nh gio dc ti sao li khng dy d cc hc tr ca mnh nh Witte, phi chng h khng c nng lc? i hi ny l v l, v ti c lm r ngay t u nhng v hiu. V ti m nhng nh gio dc b cho l bt ti, cho nn h c coi ti nh k th th cng l d hiu. Trn thc t, nu gio dc trong gia nh m khng tt, th d cc nh gio dc c ti gii bao nhiu cng khng th c hiu qu c. Vy ti sao ti li cng b cun sch ny? L v nhng ngi ght ti d c rt nhiu, nhng nhng ngi ng h ti cng khng t. l nhng ngi bn lun tin tng ng vin ti trong sut thi gian qua, t y lng mnh ti rt bit n h. Chnh h rt khuyn khch v mong mi ti cng b phng php gio dc ca mnh. Ti khng cam oan

PHNG PHP gio dc ca ti nu c p dng s mang li thnh cng ging nh ti. Ngoi ra, cng khng phi mi a tr u cn c gio dc nh con ti. Nhng ti tin rng phng php ca ti nu c p dng vi bt k ai, t nhiu cng s mang li hiu qu. Pestamotch l ngi u tin tha nhn phng php gio dc ca ti, cho rng ti chc chn s thnh cng. ng cng l ngi khuyn ti cng b cun sch. Gio s Julian trng H Bali cng khuyn nh vy. Khi ti quyt nh vit sch cng ng l lc ti nhn c th ca Pestamotch: Ti nh 14 nm trc, anh tng ni v v gio dc Bufza. Hi anh ni s p dng phng php gio dc c bit ca mnh t hiu qu tt nht cho con, nay 14 nm tri qua, ti thy con trai anh vt xa c d nh ban u. Nhng c nhiu ngi khng bit iu , h ngh con trai anh sinh ra nh th ri ch khng phi l thnh qu gio dc ca anh. Nhn dp ny anh hy cng b phng php ca mnh, chc chn n s c ch cho nhiu tr em khc. Ti ngh y l mt vic nn lm v ti tha thit mong anh hy nhanh chng thc hin. Tuy nhin, ng tic l ngy nay vn rt t ngi c suy ngh nh Witte cha. Cho d gi tr ca gio dc cng c tha nhn nhng ti cho rng n vn cha c nhn thc y .

II. Chng ta bit rng, Sir Francis Galton, l ngi khi xng hc thuyt u sinh. ng cho rng nng lc tr tu l da trn nhng yu t th cht v thc s l nhng c tnh di truyn, cng nh mu mt hay nhm mu. V th nhng ngi thng minh v khe mnh nn c i x tt, tr lng cao, v nn khuyn khch h c nhiu con ci. Cn nhng ngi chng ra g nn c i x t t min l h phi chu kh lm vic v c thn, khng kt hn. Hc thuyt a ra v d sau: Cch y hn 200 nm, M c mt nh bc hc a ti Jonathan Edwards, mt nh thn hc, trit hc, nh thuyt gio ni ting nht trong cng ng Tin lnh. Con chu ng hin n i th 7, 8. Trong s Hiu trng cc trng H c 13 ngi, ging vin H hn 100 ngi, sng lp vin H 14 ngi, Bc s hn 60 ngi, Mc s hng trm ngi, Qun nhn 75 ngi, Nh vn hn 80 ngi, Ph tng thng

1 ngi, i s 1 ngi, Thng h vin hn 20 ngi, Ch bt cc bo v tp ch 18 ngi. C th ni y l dng h cc k thnh t. Cng khong 200 nm trc, c mt ngi nghin ru l Marks Juke, con chu cng c 7,8 i. Trong s ngho kh thiu n hn 300 ngi, phm ti b t hnh 7 ngi, cp bc trm cp 63 ngi, cht v tn ph v nghin ru hn 400 ngi, b a vo tri gio dng 50 ngi. S ngi sng bnh thng c khong 20 ngi, nhng 10 ngi trong s lm vic trong cc nh t. Trong thuyt u sinh c rt nhiu cc v d tng t nh vy, qua c th thy r rng l vn di truyn rt c coi trng. Ta li xem n 1 v d khc: New York c 1 hip hi tng tr tr em (Childrens Aid Society) chuyn nui dng cc tr em ngho, tr em b b ri, c nhi. Nhng hi ny c cch lm khc vi c nhi vin. Vi phng chm l nhng a tr ny phi c gio dc tt trong nhng gia nh tt, chng c cho lm con nui cng vi mt s tin tng ng ti nhng gia nh c la chn chu o. Hi ny n nay c lch s hn 50 nm, nhng tr em c cho lm con nui khong 28000 tr. Chng hu ht l con ca nhng ngi bn hn, khn kh, v th nu nhn t quan im ca thuyt u sinh th s khng c trin vng g, nhng thc t chng li c thnh tch rt tt.Theo bo co gn y, 7/8 rt thnh t, trong c c nhng ngi ng u bang. Thng c Alaska cng tng . C ngi lm Thm phn cp cao, c ngi lm Th trng, c ngi lm Thanh tra ti chnh bang, 2 ngi trong H ngh vin, y vin bang 9 ngi, quan chc chc trng yu hn 20 ngi, Mc s 24 ngi, Lut s 35 ngi, Bc s 19 ngi, Phng vin 16 ngi, Ch ngn hng 29 ngi, gio vin 86 ngi, Hiu trng trng Trung hc 7 ngi, Ging vin H 2 ngi, ngoi ra nhng ngi thnh cng trong nng nghip, thng nghip nhiu khng k xit. S cn li cng c nhng ngi b tr v, c ngi cht, c ngi b trn, c ngi phm ti, nhng hu ht l nhng tr c a vo hi khi kh ln. V c bn Hip hi ny c nhng thnh qu rt tt. Vy nguyn nhn ca thnh cng ny l g? Ni mt cch n gin, l nh mi trng tt v gio dc tt. Ngi ng u bang Dacoda v thng c bang Alaska ni trn u l con nh ngho v b b m b ri c a v hi, sau ra lm con nui cho mt gia nh nng dn, nhng u c hng nn gio dc rt tt. Mt iu th v l mi y, con chu i th 9 ca Marks Juke trong v d trc cng c a vo hi v c mt gia nh nhn nui . Hin cu b 12 tui, ang hc rt gii trng v c nh gi l c nhiu trin vng.

a ra nhng v d trn khng c ngha ti hon ton phn i thuyt u sinh. Ti tha nhn vai tr ca di truyn. Nhng nu ch bm vo thuyt ny v cho rng vn mnh con ngi cng di truyn, ph thuc vo ch yu vo yu t thin bm, coi nh ngha ca gio dc, l mt quan im sai lm. Nhng tr em d theo thuyt u sinh l khng h c trin vng, nhng nu c gio ng cch mt mi trng lnh mnh hon ton c th tr nn ht sc thnh t. Ti khng nh Gio dc c th mang li kt qu ln hn rt nhiu so vi nhng g ngi ta c th tng tng.

III. Nh trnh by trong phn u cun sch ny, ngi dn Athene mc d s lng t nhng li rt nhiu thin ti. Galton cng thy iu , v ng cho rng ngi Hi Lp l 1 dn tc xut chng. ng vit: Ngi Hi Lp u t hn hn chng ta (u M) nh chng ta hn ngi chu Phi vy. Tht ng tic cho ng, khi ni v vn thin ti, ng khng bit nhn t kha cnh no khc ngoi kha cnh thin bm. V th ng, cng nh rt nhiu ngi, khng th nhn ra gi tr ca gio dc. Vic c nhiu thin ti Athene, cng c th bi v l 1 dn tc u t. Nhng, hn th na, l v ngi Hi Lp c tp qun gio dc sm. Nhng Galton khng ch n iu ny, do vy quan im thin ti ca ng l khng y . Galton a ra nhng v d v thin ti mang yu t di truyn, v ng tp trung vo lp lun theo hng . Nhng, nhng thin ti do di truyn c bit him.Vn t ra l ti sao li nh th? Theo thuyt u sinh, kh nng ca con ngi cng c di truyn, v l thuyt l c thc. Nhng s di truyn ca kh nng khng ging nh s tha k ti sn. Ti sn l th hu hnh, cn kh nng l v hnh. Ci m cha m truyn cho con ci chnh l kh nng tim tng, nhng nu kh nng c nguyn nh th s khng pht huy tc dng. Nhng ngi theo thuyt u sinh cho rng, kh nng t l thun vi t cht. Ngha l, nu t cht c 80, d tt xu th no th kh nng cng s c gn 80, nu t cht l 60 th sau cng kh nng s t

gn 60. Nhiu ngi li cng cho rng, tr sinh ra m t cht u vit th sm mun cng thnh thin ti. iu ny l sai lm. Thc t nu tr khng c gio dc ng th c khi ch pht huy c 1 na. V, i vi 1 thin ti, th t cht tri ban l quan trng, nhng quan trng hn l lm th no pht huy t cht . Ni nh vy khng c ngha ti khng tha nhn yu t thin bm ca 1 thin ti. Ti tha nhn, nhng nu ch c t cht thi cha . T cht phi c pht huy trn vn. ng tic l trn i ny c rt nhiu ngi sn c t cht, nhng v khng c pht huy nn cui cng ch tr thnh ngi bnh thng. Thin ti him hoi chnh l v th.

IV. Moro, Ronblozo, Hagen, ni rng thin ti l mt loi bin th ,cng ging chng bnh tm thn. Ti th khng tin nh vy. Ti tin vo thuyt ca Gete, ca Buffon. Buffon ni rng, thin ti l s kin nhn. Cn Gete ni, thin ti l s cn c.Shobenhuar li ni, thin ti l s qun mnh v ngi khc. Ngoi ra ti xin b sung thm, thin ti cn l lng nhit huyt na.Tu trung li ta c hnh nh ca mt thin ti mt ngi nhn ni, cn c, nhit thnh, y am m, v tha v giu c hi sinh.

V. Khng quan trng lan man.

VI. Chng ta hy cng quay tr li vn chnh. Thin ti, nh cp trn, c mt c tnh c trng l s say m mnh lit v tp trung cao . Ta cng thy tr con t khi cn m nga thc ra khng h ngc nghch m c kh nng tp trung v s hng th vi mi vt. iu ny, nhng ngi thng xuyn quan st k tr con s d dng nhn thy. (Witte cha c vit v phng php ca mnh l khi thy con tp trung ch vo ci g th thng hng vo ci ni). Thc t tr con rt c kh nng tp trung, nu ta nm bt

c ngn la nhit huyt ng lc v kin tr gip tr pht trin th kt qu thu c s l s pht huy ti a nng lc, m nh thuyt Lt-ma ni, l nu s dng th s pht huy. Thin ti c sinh ra chnh l nh th. Th nhng, ti hu ht cc gia nh, ngn la ca nim hng th v nhit huyt ca tr li thng b thi tt, chng khc no b di mt go nc lnh, chng khc no mm cy mi nh ra b dm nt, cho nn vic th gii khan him thin ti chnh l bi v l do . Ngn la ny, nu nh ngay t u c tr gip v khuyn khch pht trin theo ng trnh t th chc chn s to ra mt thin ti, hay t ra l mt nhn ti. y chnh l vn ca Gio dc t sm. Nhng t xa n nay, khng c my ai p dng phng php Gio dc sm, vy thin ti do u m c? ng nhin, mt phn do h tha hng kh nng thin ph di do, v trong tui th ca mnh, h khng b vi dp nhit huyt kiu dm nt mm cy, h l nhng ngi may mn c pht trin ng hng. C iu s cng rt t, v thin ti tr nn ging nh tr chi x s, trong hng ngn vn ngi mi c mt. Cn nu c gio dc khn kho, sng sut, th mun c bao nhiu thin ti cng c. chnh l s cn thit ca gio dc ng cch. Tuy nhin, vic nm bt s hng th mnh lit v s tp trung cao ca tr cng lu cng kh. Khng nhng th, s pht huy kh nng tim tng ca tr cng cng ngy cng gim. Cho nn, gio dc sm v ng lc l ht sc cn thit. Cn mt vn na l v vn lao ng. Nhng ngi th trn cng trng nc ta, mt ngy h lao ng ti 18 ting, nhng nng lc tr tu ca h khng h c pht huy cht no. Ch c s vui chi thoi mi mi lm cho ngi ta d dng pht trin. V vy, ti lu c gi rng, khng c bt con mnh lao ng vt v. (hi kh hiu).

VII. Nh cp trn, trong phn ln cc gia nh, ngn la ca nim hng th v lng say m ca con tr thng b ngi ln dp tt. Nhng i khi c nhng nim am m khng d dng b vi dp m li ngy cng bng chy , v thin ti chnh l t m sinh ra. Ngn la nhit huyt y, mt khi chy ln ri th s khng th no dp tt c. Trng hp ca

nh son nhc Hendel l mt v d. Cha ng c nh cho ng theo hc ngnh lut, nhng ngay t lc 5 tui Hendel c hng th c bit vi m nhc. Cha ng tm mi cch ngn cm, thm ch cn khng cho ng n trng v trng c dy mn m nhc. Nhng mi bin php khi u mun, nim am m m nhc ca Hendel khng cch g c th ngn cn. ng giu cha m mua mt cy n spinet, bui ti sau khi c nh ng say, ng tro ln mi nh v tp n trn . Trng hp ca Bach cng tng t nh vy. Anh trai Bach cng l mt nhc s, nhng v ganh ght vi em t nh nn khng cho mn cc bn nhc. Nhng Bach khng t b. Vo lc m khuya, ng ly trm cc bn nhc ca anh v chp li di nh trng. Cui cng, c Hendel v Bach u tr thnh nhng nhc s v i nh mi ngi c bit. Chng ta cng thng thy, con ca nhc s ln ln tr thnh nhc s, con ca hc gi ln ln thnh hc gi,, l v sng trong cng 1 gia nh, tr d dng c nhn, nghe, v bt chc. Trong thuyt u sinh th li cp n vn ny theo quan nim l yu t di truyn, nhng nh th l khng ng. Nu hng ngy c nhn, c nghe, tr s c hng th. Khi c hng th th s hng s tp trung vo . Cha ca nh Ton hc v Vt l hc Galilei cng l mt nh Ton hc, v Galilei cng c tip xc vi Ton hc t nh. Nhng nhn vo cuc i mnh, Galilei-cha thy rng theo ui Ton hc s rt ngho kh, v th ng c trnh con theo nghip Ton. Nhng ng ngh n iu ny sau khi ngn la nhit huyt ca Galilei-con bt u c nhm ln, v th nhng c gng dp tt n ca ng l v ch. Trng hp ca nh th Tagore cng ging nh vy, cha ng khng mun ng tr thnh nh th nhng cui cng nim am m nhit thnh ca ng chin thng. Nh vy, lng nhit huyt c thp ln t thi th u cng vi s n lc mit mi c th xem l c s hnh thnh thin ti. Lng nhit huyt chnh l ma lc to nn nhng iu k diu. Nhng lng nhit huyt ny, nu khng c t thi th u th sau ny cng s kh m c c. Nhn li tiu s ca cc thin ti, ta thy rng h u l nhng ngi sm bc l ngn la ham m chy bng, v th h tr thnh thin ti cng l l t nhin. Theo cch ngh ny, th vic to ra ngi bnh thng (tm thng) tht n gin. l khng cho tr tp trung vo th g c! Nu khng tp trung th s khng hng th y chnh l c trng ca ngi tm thng. Th nn, nn gio dc c nh hin nay nu khng phi s to ra nhng ngi tm thng l hnh phc lm ri!

VIII. Thin ti, t xa n nay, thng c bit n nh nhng ti nng sm bc l. Tm hiu v tiu s cc thin ti th thy rng qu ng nh vy. Trong s cc thin ti, c bit trong lnh vc k thut, ta thy hu ht h u th hin ti nng phi phm khi mi 6, 7 tui, hay thm ch t lc 3, 4 tui. Sng tc nhc th thng vo 11,12 tui. Mozart bt u sng tc t khi mi 4 tui, vit nhc kch khi 12 tui, khin c chu u khi phi bng hong kinh ngc. Bethoven v Hendel cng bt u sng tc tui 13( y cn c thm 1 s v d khc v cc thin ti ca nhiu lnh vc). Nhng v d nh th ny c k c ngy cng khng ht. Vy ti sao hu ht cc thin ti li l nhng ngi pht trin sm? V, nh ni cc chng trc, mi a tr khi ra i c tri ph cho mt nng lc tim tng, m nng lc ny nu c pht huy ngay t u th s mang li hiu qu ti u, cn nu mun th s gim i ng k. Nhng thin ti chc hn u l nhng ngi c gio dc t sm, nhng nhng ghi chp v h li khng my lu n v gio dc sm. D l thin ti hay nhn ti, d nh vo t gio dc hay nh vo s gip ca ngi khc, h u c sinh ra t trong nn gio dc sm. Kt qu ca gio dc sm l lm cho nhng a tr vn c tri ban cho nhiu n hu tr thnh i thin ti, cn ngay c con ca nhng ngi bnh thng nht cng s c c hi tr thnh nhn ti. Nhng nhn vo nhng v d a ra, c nhng thin ti d trong hon cnh no i na, ch da vo s t gio dc, h vn thnh cng. iu ny khin cho khng t ngi ngh rng, trn th gii c nhng ngi c bit, khng cn gio dc m vn thnh thin ti nhng suy ngh ny l hon ton sai lm!

IX. Trong s cc thin ti cng c nhiu ngi m thnh tch hc tp lc nh li rt km, thm ch c ngi cn b cho l ngc nghch. ( y li a ra mt lot v d, trong c Newton.)

X.

Vy ti sao nhng thin ti li c thnh tch hc tp km? iu ny cng khng c l gii trong nhng ghi chp cn li cho n ngy nay, v vic tm hiu thc s khng h n gin. Nguyn nhn cng c nhiu, nhng c mt im chung l cc thin ti vn l nhng ngi rt giu am m. Nh nghin cu ng dng hc Krapmote l mt hc tr rt km ca trng i hc Berlin. Gim th thy trong sut gi thi ng khng vit c cht g bn bo: Em ng l chng bit g c nh? . ng tr li: Khng , em bit ting Trung Quc. Tm hiu ra th thy ng c bit ham thch ting Trung Quc v mt mnh mit mi hc. (mt s v d cng loi)

XI. Gn y, khi nh vn ln Natsume Soseki qua i, thi th ca ng c gii phu. Kt qu l no ca ng ln hn ngi bnh thng rt nhiu. Trc , gii phu thi th ca Katsuraku cng c kt lun tng t. Nhn vo , nhiu ngi ngh rng, qu ng l v nhn c khc Cch ngh ny cng khng c g xu, tuy nhin nu cho rng ngay t khi sinh ra m c b no to th s tr thnh v nhn, no nh th s khng lm c g, suy ngh hon ton khng ng. Qu thc, no ca ng vt cp cao th ln hn ng vt khc. Chng ta tin ha t vn ngi, n ngi nguyn thy c i, ngi nguyn thy cn i, ri thnh ngi hin i ngy nay. So snh kch thc no ca tng giai on ny cho thy kch thc no cng ln dn. Chnh nhng iu ny khin ngi ta d ngh rng thin ti hn phi c b no ln hn ngi bnh thng. Nhng s thc khng phi nh vy. Ni chung th c kh nhiu trng hp nhng ngi u t ng thi s hu b no ln. Tuy nhin ch l nhng v d c cng b. Cn rt nhiu nhng nghin cu khc v cc thin ti cho thy rng no ca h hon ton khng ln hn ngi bnh thng, thm ch c trng hp cn nh hn.

Tm li, c th khng nh thin ti khng phi l do bm sinh.

XII. Theo nh nhng ngi thuc phi Ron Brozo, th thin ti l mt loi bin th, cng ging vi chng bnh v tinh thn. Lun im ny l cc k sai lm, phn bc li thc t. Nhng nghin cu mi cho thy cc thin ti a phn c tui th cao hn ngi bth. Dolrando la chn tm hiu 400 v nhn 21 lnh vc khc nhau ca u M trong vng16 th k, ngi on mnh nht l mt thi nhn 58 tui, ngi sng lu nht l 1 nh pht minh 97 tui, tui th trung bnh khong 66, 67. Vic cc thin ti c tui th cao l do c tnh ca h - giu hng th v nhit huyt. Ngi ta vn thng ni hc sinh m thc khuya th c hi nhng hc gi m thc khuya th khng. l v hc sinh va thc hc va chn ngn, cn hc gi th rt tch cc v hng th. Nu chng ta m c ngh v nhng vic chn ght th cuc sng s ngn li l s thc. Cuc sng s tt nht khi ngi ta thc s khoan khoi v hi lng. Thin ti l nhng ngi rt cn mn, v s cn mn da trn nim say m, hng khi, v th ko nhng khng c hi m cn tt cho sc khe. Say m theo ui hng th ca mnh , l hnh phc ca cc thin ti m ngi bnh thng khng my khi bit n. C nhng thin ti, v qu cn mn, dn n qu sc m sinh bnh nhng chng bnh v tinh thn, hay thm ch pht in, song ch l thiu s, khng phi c trng ca cc thin ti. Nh vy, thuyt Thin ti bin cht ca Ron Brozo l khng c s. XIII. Nc ta c mt cu thnh ng Dng dc hn gia th. y l mt thnh ng mang ngha rt su sc. Gia th y l s di truyn, l yu t mang tnh bm sinh. S dng dc l l hon cnh, l nn gio dc. Ch mt cu thnh ng ny mang y nhng g ti mun ni v s hnh thnh thin ti hon cnh v gio dc gp phn quan trng hn di truyn hay thin bm.

Chng 5: Gio dc James Sidis (chng ny c 1 bn nhn dch, gii thiu v phng php gio dc ca Boris Sidis vi con trai mnh l James Sidis.)

Chng 6: Phng php gio dc ca Tin s Berle.

I. Chng trc gii thiu vi c gi v phng php gio dc ca Tin s Sidis, vn l mt ngi Nga nhp quc tch M. Chng ny gii thiu v Tin s Berle, cng khng phi ngi M m l ngi c.Tin s Berle, mi y (1914) l ging vin ca mn thn hc ti trng H Taft, hin chuyn sang lm mc s Boston (ng mt nm 1971.) Nh gii thiu chng 1, ng c vit cun Trng hc gia nh trong thi gian ging dy trng H Taft (1912). V ni dung cun sch th nhng ngi c n chng ny t hn cng hnh dung c, v th ti s khng i vo chi tit na. Nhng c mt iu ng ni l cun sch ny ngay sau khi c xut bn c hng trm l th gi n ngh ng miu t k hn v phng php gio dc ca mnh. Khi ng ri trng H v m kha hc v Trng hc gia nh, sc nh hng ca n vt xa c tng tng, nhng ngi quan tm nhiu n mc cn phi c m rng ra trn phm vi th gii. Nm ngoi (1913), ng xut bn tip cun Gio dc trong gia nh, vit v rt nhiu bi hc cho tr nh. y ti xin trnh by s lc v c hai cun sch trn.

II. Tin s Berle trong sch ca mnh ch ra rng cn phi gio dc ngn ng cho tr ngay t sm, v ngn ng l con ng a tr n vi cc tri thc khc. ng nhn mnh, gio dc ngn ng khng phi l dy hi ht m l phi dy trit , tc l phi pht m r rng v gip tr ghi nh chnh xc. Cng ging Witte-cha, ng ty chay t a phng v t hnh tng. D cc t c th tr d pht m hn, nhng k c i vi nhng t chun, nu

c gng dy th tr 2 tui hu ht c th ni c. Dy tr hc cng cn quan tm n khi nim chi ph trong kinh t. Vi tr, nh t chun hay t hnh tng th cng mt cng nh nhau, nn nu dy nhng t khng s dng sau ny tc l lm cho tr phi mang gnh nng gp 2 ln. C nhng a tr n 14, 15 tui m vn khng bit pht m chnh xc, l li ca cha m chng. Nhn vo cc trng tiu hc ngy nay, cc gio vin thay v c th lm nhiu th c ch hn li mt rt nhiu thi gian sa thi quen xu cho tr. So vi vic hc ci mi th iu ny vt v hn nhiu. Nhng, c rt nhiu bc cha m, khi thy con mnh pht m sai, dng sai t th li ly lm th v, ri bn thn mnh cng bt chc, nh th l lm hng con. Tin s Berle, ging nh Witte-cha, cng rt c gng ni cho con nghe lm phong ph vn t. Nhng khng phi ch ni m sau cn bo con lp i lp li nhiu ln, nh vy c th sa c nhng li pht m hay dng t cho con. T ng m ng dy cho con cng l nhng t c nhiu trong sch, sau khi con c sch c th d dng hiu c. Ngoi ra ng cn chn la sch hay c cho con. nc ta th khng my s dng, nhng cc nc u M th kinh thnh l mt cun sch rt c qu trng. Berle cho rng, dy tr th khng c g tt hn l Kinh thnh. V nu hng ngy c cho con nghe sch kinh thnh bng ting Anh l tt nht, iu ny khng ch gip trau di t vng m cn c ngha gio dc nhn cch rt ln. Nhng vi nc ta, Kinh thnh bn dch rt kh hiu, v tr s khng th tip thu c. n gin hn th c th c th - cc bi th d hiu cng rt c ch vi tr.

III. Theo Berle, hun luyn tr no cho tr th tt nht l dy ngn ng. ng dy cho con ting Anh , ri ting c, Latinh, Hy Lp, Do thi, t rt sm. ng cho rng vic dng chnh xc t ng l c s c suy ngh ng n. c bit, vic dy tr nhiu th ting s gip tr hiu c su sc hn ngha ca t ng, v s mang li hiu qu rt ln trong cch suy ngh ca tr. V cch dy ngoi ng cho tr cng cn c kh nhiu lu c nu r trong cun Gio dc gia nh, v th y s khng cp na. Tip theo, Berle cng ni v vn nui dng tinh thn. Theo li ng, tinh thn cng cn phi c nui dng nh th cht. Mn n ca tinh thn chnh l tri thc. Vic la chn nhng tri thc d tip thu cho b no cng ging nh vic chn nhng thc n d tiu ha

cho d dy ca tr. Nu khng bi dng tri thc m mong i tinh thn pht trin th chng khc no cu c trn cy. PHNG PHP bi dng tri thc cho con ca Berle c p dng trong ba n v khi vui chi. ng la chn mt ti d hiu v ni cho con nghe, khch l con t cu hi, khi ng va tr li va cung cp thm cc kin thc cho con. ti c chn c th l v vt trn bn n, v mt bi bo, v nhng th xung quanh, hay v mt quyn sch mi c. Vic bi dng tinh thn ny thc s s lm nn nhng k tch khng ng. Berle k: C mt ngi lao ng lm vic ngay cnh cng nh ti, hng ngy khi ra khi nh ti vn thng cho hi ng y. Ba n ng y by t vi ti mt mi lo ngi, l vic ng hon ton bt lc vi a con ang hc tiu hc ca mnh. Ti bn ti trng v ni chuyn vi a b . Qu thc thnh tch ca n rt t, n mc c th khng c ln lp. K ngh h nm ti mt mnh gio dc n, n thng 9 nm a tr vo c trung hc, sau tt nghip, vo trng Lut v tr thnh mt Lut s ti nng. Berle nhn mnh rng, tr b lng ph thi gian vo nhng vic v ch l vic rt khng tt, v th phi cc bc cha m phi theo di v gip con s dng hiu qu thi gian ca mnh.

IV. Tin s Berle c ni, vn quan trng nht trong gio dc con ci l khng c nh gi thp con mnh. Cng ging nh Witte-cha, ng tha nhn rng s khc bit v thin bm gia cc a tr l c thc, song khng ng k, v cng khng cn thit phi o m. Trong khi dy con, ng khuyn khch con ghi chp li nhng vic xy ra, trong c c nhng vic c khen ngi cng nh nhng chuyn v th m b mng, c nhng iu mang li hng th cng nh nhng vic khng vui, nh th iu g bit, iu g cha tng tri qua u r rng, hn na qua cn c th dy con thm nhiu t ng mi. Khng nhng th, iu ny cn gip pht huy c tnh tt, bi tr thi quen xu, ng thi thc hin c mi vic theo k hoch ra mt cc c hiu qu. Nu nh khng c n th hng ngy tri qua s ch ging nh mt chic thuyn lnh nh trn bin c khng bit u l b... Vic ghi chp ny nghe qua th c v hi kh khn, nhng thc t khi thc hin li rt th v. N cng ta nh mi bui sng thc dy ta soi mnh trong gng v nhn ra s thay i trn gng

mt, hay ni cch khc, n mang d v ca nim hnh phc khi nhn thy s trng thnh sau nhng g tri qua Sau cng, Berle ht sc hoan nghnh nhng ngi lm cha m nhn ni, nhit tnh, khng mt mi trong vic gio dc con ci. Trn i ny chng c ai gim st vic dy bo con ca cha m, cho nn nhng vic phi lm c khi li khng c lm v ngc li, dn n ch rt d phm sai lm. V th, cc bc cha m phi kin tm, nhn ni, n lc thc hin cc k hoch, cc d nh nui dy con ca mnh cho tt nht.

Chng 7: Phng php gio dc ca Stoner.

I. Trong s nhng ngi c cun Gio dc Karl Witte v p dng thnh cng vi con mnh cn c mt ngi na, l Phu nhn Stoner. B hin l ging vin mn ng hc ti H Pittsburgh, bang Pennsylvania, USA. B xut thn t trng n hc Radcliffe, v ngi u tin a n khi nim Gio dc sm cho b chnh l Tin s James. ng cng l ngi gii thiu cho b cun sch ca Witte cha. Con gi c nht ca b l Winifred hin nay 14 tui, c b bit lm th t nm ln 3, 4 tui bit vit kch bng ting Esperanto. Cc tc phm ca c c ng ln cc bo v tp ch khi mi 5 tui, sau c xut bn thnh tp v c nh gi rt cao. Vo nm con gi c 12 tui, Stoner vit cun Gio dc t nhin k v phng php gio dc ca mnh. Ti xin gii thiu khi qut cun sch kh th v ny.

II. Ti bt u gio dc con bng vic hun luyn 5 gic quan. V nhiu kh nng ca tr nu khng c s dng th s vnh vin mt i, nn phi tp cho tr s dng 5 gic quan cng sm cng tt. Trong 5 gic quan th trc ht phi pht trin thnh gic. Ngi m ht cho con nghe l vic rt c ch, nhng tic thay ti li khng bit ht. Sau ti nh ra tp th Aeneis ca Vergilius c m iu rt hay, bn c cho con nghe.

Kt qu ng nh ti ngh, khi nghe Aeneis, con gi ti t t chm vo gic ng. Ti th p dng vi nhng tr khc thy cng nh vy. C nhiu bi ht ru c hi cho tai ca tr, nhng Aeneis th khng. l 1 bn thin anh hng ca ca Vergilius, v n thc s cng l 1 bi ht ru tuyt vi. Khi con c 6 tun, ti bt u c cc bi th bng ting Anh cho con nghe. Khi ti pht hin ra 1 iu th v l khi m iu ca bi th thay i, Winifred cng biu hin nhng phn ng khc nhau. Cha y 1 tui b thuc 10 dng trong tp 1 ca Aeneis v 1 bi th khc. y khng phi l do ti c dy m l do b t nhin nh c. B c bit thch bi Crossing the Bar, n c khi ng cng lm nhm c.C nh vy, ti cho con nghe nhiu bi th ni ting khc. hng n khi nim v tit tu 7 nt , r, mi, fa, son, la, si, ti mua by chic chung nh, buc vo 7 di la mu , cam, vng, lc, lam, chm, tm v t tn cho chng. Sau hng ngy ti g cho con nghe. Cha y 6 thng b bit g chung theo ng mu m ti bo. Nh vy b ng thi thu nhn c khi nim v tit tu v mu sc. Thi thong ti li mang lng knh ra, chiu ln tng 7 mu cu vng cho con xem, b rt ly lm thch th, nu ang khc cng s nn ngay. Trong phng ca con, ti treo nhiu tranh ca cc danh ha v by nhng tc phm iu khc ni ting. Khi con cn rt nh, ti va b va ch cho con y l bn, y l gh, c th tt c cc c trong phng, c cc bc ha v cc tc phm iu khc cng vy. Mi u b ch ch n mu sc ca tranh nhng sau cng dn dn hiu c ngha. Ngoi ra ti cng cho con xem nhiu bc tranh p v hoa l, chim mung. T khi b cn cha bit g, ti cng mua nhng cun sch tranh cho con xem v c cho con nghe. Mc d cha hiu c nhng b rt hng th vi mu sc trong tranh v ging ni ca m, nn lng nghe rt chm ch. Tr c nui nng bi mt ngi m bit v tranh cng l iu may mn. Ti thng v nhng bc tranh v con km vi nhiu cu chuyn th v, iu ny c tc dng ln trong vic m mang tri gic cho con. Hin nay trn cc bo thng cho ng nhng mu truyn tranh vi nhiu hnh v khng lnh mnh, rt c hi cho con tr. Loi tranh truyn ny khng cho con xem th hn. pht trin kh nng cm nhn mu sc ca con, ti mua nhng cun ch mu thng dng trong cc bi kim tra s m mu lm cng c cho con chi nhiu tr chi th v.

Ti c bit khuyn khch cc b m c con trai cho con chi nhng tr chi kiu ny, v so vi b gi th b trai c xc gic tt hn nhng li km hn v kh nng cm nhn mu. V th nu khng c gng tp cho cc b trai kh nng th khi nim mu sc v sau s rt chm chp. Ngoi ra ti cn mua nhng vin v cc mnh g nh c nhiu mu sc cho con chi. Bp b ca b ti cng chn loi c nhiu qun o p. Nhng th ny rt c tc dng trong vic pht trin kh nng cm nhn mu ca b. Bt mu cng l 1 cng c rt hay. Ti v con thng hay chi tr Thi v mu. Chng ti dng 1 t giy trng kh ln v ngi bt u l ti. u tin ti s ly bt, gi s l mu , v 1 on thng khong 3cm , sau n lt Winifred cng s lm nh vy. Nu ti v mu xanh th b cng phi v mu xanh. Nu v sai s b thua cuc. Khi con bit i, trong khi cng con i do, ti ch cho b cc mu ca bin, ca cy ci, ca bu tri, nh ca, qun o ngi i ng, gip b nhn bit tt hn. Thnh thong chng ti cn chi mt tr chi nh th ny: Khi i qua ca hng no mt on, ti s hi con xem ca s trng by ca ca hng c nhng th g, nu b khng nh c hoc nh t hn ti s b thua. Tr chi ny va c tc dng pht trin tr nh, va nng cao kh nng tp trung ca tr. Nh c luyn tp nh vy, lc b ln 5 tui khin cc ging vin trng H Shotokan phi kinh ngc khi ch c 1 ln bi The Battle Hyun of the Republic l c th lp li chnh xc ton b. Ti cng tp cho con thi quen ch quan st vt. Mt ln vo lc ln 2 tui, khi i cng ti n ca hng bn cc tc phm iu khc, b xem v ni vi ngi bn hng: Ch c khng c bc Venis de Milo, khng c c bc Venis de Medici na nh? Khi Winifred c 6 tun tui, b c cha mua cho mt qu bng bay mu . Ti dng mt si ch buc vo ngn tay cho b, mi ln a tay ln xung l qu bng cng bay ln bay xung rt vui. Tun sau ti li thay bng qu bng mu khc. C th, ti d dng dy cho chu cc tnh t nh xanh, , trn, nh, Vi cc chi nh mnh g c dn giy nhm, ti li dy cho chu cc tnh t: th rp, mm mi Tr nh thng c ci g cng cho vo ming, v th nu khng ch ngay t u th s khng b c thi quen ny. Khi Winifred cha y 2 tui, trong mt ln chng ti ti thm nh mt ngi bn v c c y mang rt nhiu bnh ko ngon lnh ra mi, b mi hi ti: M i, nhng th ny c th cho vo ming c ch ?. C bn ti lc rt ly lm ngc nhin.

Mt iu na, l khi gio dc con, ti khng h bt con lm vic g nng nhc qu sc. Tr l mt c th sng v cn lin tc gii phng nng lng hot ng. Ti lun c gng khng lng ph nng lng ny mt cch v ch n c th tp trung hiu qu vo vic pht trin nng lc ca con. Nu lm c iu , tr s lun c vic g theo ui, khng b nhn ri tay chn dn n bun chn, bc dc, quy khc.

III. Tr khi cn nh bit hng s ch n ni c ting ngi ni cng nh c m thanh ca s vt, v th hon ton c th dy ngn ng t sm. T lc con cn m nga, ti ni chuyn vi b nh th b c th hiu c mi iu. Khng ging phn ln cc b m, ti khng dng t hnh tng m lun dy con nhng t chun ngay t u. Ti c bit hai ngi, l ging vin i hc c ting nhng li thng xuyn pht m sai v dng sai ng php, chc chn l v lc nh khng c gio dc tt v mt ngn ng. V th ti lun c gng ht sc dy con nhng ngn t chnh xc, trong sng. Bn cnh ti cn ch dy con c cc thnh ng, tc ng. Theo cch ca Witte- cha, ti thng b con trn tay, i quanh phng v ch cho b mi vt, nh khi c 1 tui b c th ni c hu ht mi th. Nhiu ngi ly lm ngc nhin, nhng chng ti th bo: Em dy con ngay t khi mi sinh ra, by gi con lm c nh th l ng nhin ri! Ti tin rng s gio dc ngn ng lc nh s nh hng trong sut cuc i, v th ti lun nhc nh con pht m chnh xc, s dng nhng t ng v cu vn mt cch chn lc. Nhng ti li khng dy ng php cho con cho n tn nm 8 tui. Ti thy rng dy ngn ng th khng nht thit phi da trn ng php m l da vo ming v tai ca tr. Tr nhn chung rt thch ni, t lc rt nh h nh c t no l lin tc lp i lp li v t ra vui thch. Nm bt c c im ny, ti tp cho con nh nhng cu ngn, n gin m vn th v. B nh rt nhanh v rt ly lm hng th. Sau ti th dch nhng cu ny ra nhiu ngoi ng khc, b u d dng nh c. Suy t kinh nghim ca chnh mnh, ti thy rng trong mt i ngi, giai on t 1 n 5 tui l giai on bc l nng lc ngn ng ln nht. Ti cng ngh n vic dy con nhng ngoi ng c bn cng sm cng tt, nhng ngoi tc phm Aeneis ra, cho n khi con thnh tho ting m , ti khng dy thm ngoi

ng no. Nhiu hc gi ni rng nn ng thi dy cho tr 2, 3 th ting, nhng ti thy nh th l lm kh con v c th con s khng gii c ngn ng no. Khi Winifred s dng tt ting Anh, ti bt u dy b ting Ty Ban Nha. L do ti chn ting TBN l v trong cc ngn ng chu u th y l th ting n gin nht. Kt qu l n 5 tui, b thng tho 8 th ting. Nu tip tc dy, ti ngh b c th hc c 10, 12 ngn ng. Nhng ng vo thi im , ti nghe rng sau ny ting Esperanto s tr thnh ngn ng quc t, nn ti dng li. 4 tui, Winifred c c sch bng ting Esperanto, t ni v vit c. Trong nm ny, b bt u c k hoch vit kch bng ngn ng ny. V vi s tr gip ca b Julia Beabawer, v kch hon thnh v c trnh din . y cng l v kch ting Esperanto u tin c cng din trn ton quc. 5 tui, Winifred bt u dy ting Esperanto cho nhng tr khc. PHNG PHP dy da trn nhng tr chi m ti p dng khi dy b, ngoi ra b cn t mnh ngh ra nhng tr mi kh th v. Cng trong nm , ti c nhiu bui ging H Shotokan nhm ph bin ting Esperanto. Vi mc ch gip ngi nghe bit rng hc ting Esperanto rt n gin, ti Winifred ni chuyn v ngm th bng th ting ny, b c mi ngi ht sc tn thnh. T Shotokan tr v, Winifred vit th cho mt ngi bn nc ngoi bit ting Esperanto. Tn v a ch ca ngi bn ny c b tm thy trong 1 t bo ting Esperanto. Khng lu sau c th tr li t nc Nga, b rt i vui mng. B tr nn hng th c bit vi nc Nga v tm c rt nhiu sch Nga. Sau b li kt bn vi tr em Nht, Indo, v bt u nghin cu v a l cng nh phong tc ca cc nc ny. Ti ngh rng vic giao lu gia cc tr em nh vy rt c ch, ngoi vic m rng kin thc, s dn dn lm cho cc nc xch li gn nhau, cng xy dng mt cng ng ha bnh. Hin ti Winifred ang l hi trng ca Hip hi thiu nin M v ha bnh. Hi vin y c nhim v hc ting Esperanto v dng n kt giao vi cc thiu nhi nc ngoi qua th. Mi thng s chn mt bc th c. Ln lt mi hi vin s ng ra thuyt trnh bng n slide v a l v phong tc ca 1 quc gia. Cc hi vin s trao i vi thiu nhi nc khc cc vt lu nim nh bu thip, tem, hoa kh, Vi Winifred, cc th qu ny cht cao nh ni, v c b kt bn c vi hu ht tr em trn khp th gii. Trong s , c mt mn qu kh th v l cun lch s Trung Quc vit bng ting Esperanto khong 5

nghn t c mt thiu nin TQ gi n. Sch lch s ca mt quc gia do chnh ngi nc vit c nhiu th rt khc vi sch ca ngi nc ngoi vit. nc ta, sch v lch s TQ, Nht Bn l do ngi M ti vi ba thng vit ra, cho nn nu ch c n th cng nh cha bit g v lch s ca h. Khi Winifred 5 tui bit dch nhiu bi ht nh sang ting Esperato. B ngh rng nhng bi ht ny rt hay, v th nu dch ra th s c rt nhiu tr em bit v yu thch. Nhng bi ht ny c hip hi Esperato xut bn thnh sch v c rt nhiu li khen ngi. Mt ging vin ng hc ca trng H Standford nhn xt: Tuyn tp ny s dng ngn ng ca nhng dch gi chuyn nghip, li c c cht th ca nhng thi nhn, khng th tin l li c vit bi mt b gi 5 tui. Hin Winifred ni ting l gio vin tr nht ca Pittsburgh. Hc tr ca c b gm cc tr em t 5 n 14 tui. Phng hc l phng gio vin ca S nghin cu Carnegie. PHNG PHP dy l dng cc bi ht v v cc tr chi, thi thong i thc t ti vin bo tng. c th dy c, c b c v tra cu rt nhiu sch tham kho. Trong khi dy ting Esperato, Winifred s dng mt phng php mi, l ht nhng cu vn ting Esperato theo giai iu ca cc bi ht quen thuc m ai cng bit. Ti cng p dng phng php ny vi cc hc sinh Pittsburgh v thy thc s hiu qu. Winifred cn t mnh vit sch bng ting Esperato cho cc hc tr s dng, y cng l 1 ti liu rt tin li c nhiu ngi tham kho.

IV. Tin s James, ngi u tin a n cho ti khi nim v gio dc sm, vn thng bo rng phi hun luyn v tinh thn cho con cng sm cng tt, v s hun luyn ny phi thc hin da trn cc tr chi. Chi l 1 bn nng ca ng vt. Mo con th chi ui bt vi ci ui ca m, ch con li bt chc ting sa ca m. Ti sao li nh vy? L bi v mo cn c pht huy kh nng ui bt con mi trong tng lai, v ch th cn phi sa da con mi. Con ngi cng vy, lc nh phi c la chn chi cc tr chi gip pht huy cc kh nng cn n khi ln ln. V th cc bc cha m khng c th cho con chi t do m phi

chi cng con, ging nh cc loi ng vt. Chi vi con cng chnh l gip mnh rn luyn thc o c ca bn thn v kh nng thu hiu ngi khc. Ti cng p dng rt nhiu hnh thc chi vi con. u tin, khi Winifred c 6 thng tui, trong phng con, cao di 1m ti dng ton b giy dn tng mu trng. Trn ti ct cc con ch mu dn ln. Bc tng khc ti li dn cc ch n gin: bat, cat, mat, pat, rat, bog, dog, hog, log, thnh tng hng. Bc tng th 3 ti li dn cc con s t 1 n 10 thnh 10 hng. Bc cn li ti dn cc nt nhc. Nhng so vi vic nhn th thi quen nghe s thu ht s ch ca tr hn, v th ti mun cho con lm quen vi vic nghe cc ch ABC. Ti th khng bit ht, nhng may sao nh mu li ht rt hay, v th ti va ch cc ch, nh mu va ht. i vi a tr 6 thng tui, ln u nghe nhng th ny chng khc no n gy tai tru, nhng thng xuyn nghe, thng xuyn nhn, chng my chc b nh c bng ch ci. Tip , ti li lm cc ming g to nh trn c vit cc ch ci v bt u dy con ghp t. PHNG PHP dy nh sau: trc tin cho b xem bc tranh con mo, ri li ch ln ch cat trn tng, v lp i lp li nhiu ln ting cat cho con nghe; sau chn trong hp ch ci tng ch c,a,t, ghp li thnh cat. C th 2 m con vui v chi vi nhau, v ti thng khen ngi ng vin con. Hng ngy nh vy, tng bc mt, tng cht mt, khng nhi nht qu sc. Vi cch dy ny, Winifred cha y 1 tui ri c th c sch. Khi vic gio dc li cng th v. c c sch c th v nh thuyn n ngy ra sng ln, b rt ly lm vui mng. Ti hng cho Winifred thi quen c sch c mc ch. c sch cng nh lm vic, nu khng c mc ch s lm tn hi c tinh thn v th lc. Khi vit cun Journeys with Fairy Christmas, b c hn 30 cun sch tham kho cc loi tm hiu v phong tc trong l Ging sinh ca cc quc gia. Ti cng nghim ra rng bit thng thc m nhc qu l 1 iu hnh phc. V th khi con gi mi sinh ra cha lu, ti mua nhng chic chung nh pht ra cc m do,re,mi, v mi ngy ti li n nhng ca khc ni ting. Nh mu th thng ht cho b nghe, khng kh trong nh lc no cng rn r. Sau khi b nh c bng ch ci, ti bt u dy cc nt nhc. Chng ti chi 1 tr chi nh th ny: Ti giu mt s vt i v con i tm, cn

ti s chi piano. Khi b n gn ch giu , thay v ni nguy qu, nguy qu, ti s chi nhng m trm. Khi b ra xa, ti li chi nhng m cao. Nh th, nu khng ch n cc m cao thp th b s khng th tm ra mn . Cch chi ny rt hiu qu trong vic hun luyn thnh gic cho b. Tr con rt thch cc nhp iu. Khi b cn cha bit ni, ti v tay theo nhp iu cho b xem. Ri ti mua mt chic trng nh v bt u dy b nh theo nhp. Sau ti li mua cy mc cm cho b nh. Tip n ti va ch cc nt nhc trn tng, ti va hng dn b g cc phm trn piano. Rt nhanh chng, b c th g c cc nt nhc v bn nhc n gin. Ti cn dy con nhn nhy theo nhp. Vi tr con, khi nim v nhp iu v cung bc m nhc rt quan trng. Cc b m khng bit n, ht th c th cho con nghe t a. Tr nht thit phi c ln ln trong mi trng m nhc vi cc nhp iu v tit tu. Ma ri cng c nhp iu, gi thi cng c m thanh.Th nn ngi Nht mi hay treo chung gi trong nh, iu ny rt tt cho tr. nc ta c khong 1/3 l khng bit thng thc m nhc, nhng cuc sng m khng c m nhc thc s l iu bt hnh. Ngoi m nhc, ti cn thng xuyn ngm th cho con nghe. Ti cng dy con ma theo bi ht. C nhiu ngi cho rng nhy ma l khng tt, nhng ti ko ngh vy. Tin s Berle c ni: S d ngi Hi Lp, Rma c thn hnh p l nh nhy ma. Ma gip ta duy tr th lc tt v thn hnh cn i.

V. Tr phi c tip xc vi m nhc t khi cn trong ni, nhng nc ta phi n 7, 8 tui tr mi c dy bo v m nhc. Chnh v thnh gic khng c hun luyn sm nn v sau khng th gii c, thm ch vic hc nhc cn rt i kh s. Hn na, khi bt u dy li khng i t cc bi ht m i vo luyn ngay k nng nn tr cng chn. nh rng k nng l quan trng, nhng khng th v th m khin tr mt i hng th vi m nhc. Tr ni chung thch c chm vo nhng th nh piano, v th cn khch l tr ng n nhc c. V nu c cha m gip , chng c th t ngh ra nhng khc nhc. Winifred t nh t mnh vit ra mt vi khc nhc, ci cng ging nh nhng bc nh chp khi cn b, sau ny nhn li thy rt ng nghnh.

Ti dy nhc cho con cng di hnh thc mt tr chi, ban u l piano, sau l violin. Hin nay Winifred chi tt c 2 loi nhc c ny. ng nhin trong s chng ta, khng phi c 10 ngi c hc nhc th c 10 u thnh nhc s, hn na iu cng khng cn thit. Nhng, sinh ra trn i, khng bit cht g v m nhc thc s l mt iu bt hnh. Khng nht thit phi bit chi nhc, nhng cn cm nhn c m nhc. Nhiu ngi cho rng, v khng c nh con thnh nhc s nn ko dy v m nhc, l suy ngh mt chiu. Khng ch ring m nhc, nu cuc sng m khng c ngh thut s chng khc no cuc sng hoang d. V vy ti ngh rng, cuc i tr sau ny c phong ph, c hnh phc, ngi lm cha m c ngha v bi p nhng kin thc c bn v m nhc v vn hc cho tr. Tip theo ti s trnh by v phng php dy chnh t. dy chnh t th tt nht l s dng my nh ch. Ti ngu nhin pht hin ra iu ny trong mt ln Winifred nhn thy ti ang nh my v chy li i ti hng dn cch dng. Khi ti ang rt bn nn hn b ngy mai. Hm sau ti li c vic phi ra ngoi, khi tr v b a cho ti mt t giy. chnh l 1 trang trong quyn truyn c c b nh my li. Bn nh my ny gm ton nhng con ch to, khng c du cch, ch l ch c g li. Nhng ti rt vui v khen b, sau bt u dy cch nh ch. B rt thch th v hng ngy mang th, truyn ra g. Khi y d cha bit g nhng b c th dn dn nh c cch ghp ch, v sau t mnh cng c th nh cch vit truyn v th. Lc b cha y 3 tui. Khng lu sau ti phi nhp vin phu thut. Hng ngy b u dng my nh ch vit th cho ti, i vi ti l s ng vin sut i khng th qun c. Sau , Winifred hng ngy u g cc tc phm th v vn ni ting, nh b dn dn thuc ht. V ti thc s cho rng my ch l mt cng c ht sc hiu qu. Ti cng dy b cm bt. Ging nh vic s dng my ch, tr con bao gi cng thch bt chc ngi ln, nn khi Winifred thy ti cm bt v mun hc cch dng, ti bt u dy. Lc u ti ko b dng bt my m dng bt ch . Ln u tin vit c tn mnh, b c cha c bit khen ngi. B rt i vui mng v chm ch tp vit. Sau nhiu ngy luyn tp, b c th vit c. l thi im 17 thng tui. Khi Winifred vit c nhng cu n gin, ti bt u cho b vit nht k. V th b c nht k t nm 2 tui, sau ny mi ln c li u cm thy rt c ngha. Nhn tin ni thm y, ti ngh cha m cng nn t mnh vit nht k cho con. Nht k ny l ghi li

s pht trin ca con qua tng ngy. i vi con y cng s l mt k vt ht sc qu gi, gip ch c khi con ln ln v c gia nh ring. to cho con hng th vit vn, ti khuyn khch con vit th cho bn b. Thng th tr con trng hay chn ght vi vic vit vn, l v chng ngh ch l vic hc tp. Nhng nu c vit mt bc th thc s, tr s rt c gng. Ngoi ra, ti cn cho b tham gia cc cuc thi vit trn bo. Winifred 5 tui nhn c c huy chng vng v bc khi vit cho t Saint Nicholas.

VI. vic dy v hc tr nn hp dn, ti cng p dng phng php gio dc ging nh ca Witte cha. Hng ngy ti cng con i do ngoi cnh ng v ni vi con nhng cu chuyn th v v thc vt, ng vt, ha hc, vt l, a l, thin vn. Chng ti cng nhau ngt nhng bng hoa, ngn c gii phu, p v mt vin quan st, xem xt t chim, ngm ngha nhng con su nh Winifred ban u rt s su xanh, nhng sau khi nghe ti gii thch l su xanh khi ln s tr thnh nhng con bm xinh p th b ko s na. V ti k cho b nghe v cc loi ong v bm, b rt thch th, sau t mnh nghin cu v vit ra rt nhiu chuyn v i sng ca chng. Winifred cn tm hiu c v b cnh cng. B ni vi ti l c hn 150 nghn loi, v b c nh s t mnh tm ra 1 loi mi. V th b c rt nhiu sch, vo ma ng b cnh cng khng xut hin, b li n S nghin cu Carnegie xem cc tiu bn ca chng.Bo tng ca S nghin cu Carnegie vi chng ti rt c ch. Hng tun ti u a con ti . y ngoi ng thc vt chng ti cn c th tm hiu v phong tc tp qun, trang phc, dng ca nhiu thi i. Bn cnh , chng ti cng c th ngm hoc phc tho li nhng bc danh ha hay cc tc phm iu khc ni ting.C nhiu b m rt kh s v s quy ph ca con, chnh l v chng qu d tha sc lc khng bit s dng vo vic g. Nu c gn gi khm ph thin nhin, chc hn tr s khng cn tha hi quy ph na. Khng nhng th, cng gn gi vi thin nhin, tm hn con ngi cng tr nn hng thin. Th nn x hi ngy xa hu nh khng c ngi xu.Tr c tip xc vi thin nhin th khng ch th cht m c tinh thn cng u khe khon. Tr sng thnh ph nhiu khi do khng c ht th bu khng kh trong lnh nn tnh tnh hay cu knh, kh chiu. V vy ti ngh, nu kinh ph s dng

cm ha thanh thiu nin h c dng a cc em nh tip xc nhiu hn vi t nhin th s gim thiu c con s phm php trong tng lai. cho tr trng cy cng l mt vic rt tt. Ti cho Winifred tham gia lm vn t khi cn nh, nhng vic nh trng hoa, nht c. Hng ngy ti nc v nhn ngm s pht trin ca cy cm thy rt vui.Hng nm vo ma h, ti li dn con ln ni cm tri vi ngy. C khi li ra cnh ng, nm di trn c, ngm hoa v quan st cn trng.Mt iu may mn ca ti l c sng gn rng trong nhiu nm. i vi tr th khng c cun sch gio khoa no y v thit thc hn l mt cnh rng. Ban ngy ti thng cng mt th n dn Winifred vo rng chi. ti c th ch dy cho con tn ca nhiu loi cy ci v chim mung. Chng ti cn mang theo c my nh chp nhng ni c nhiu hoa v phong cnh p. Cng ti cnh rng ny, ti dy con rt nhiu bi th v t nhin. Nhng ngy p tri, khng gian yn tnh, va ht th bu khng kh trong lnh, va ngm th, thc l khoan khoi v cng. C khi Winifred li ngi v tranh hoa l hoc vit nhng cu chuyn v cy c, chim chc.T ma ng nm ngoi Winifred cho bt u nui chim. Hin ti c 2 con chim hong yn, c Winifred dy t nh nn c th nhy ma theo ting ht hoc ting v tay. Khi Winifred chi piano, chng li bay n u trn vai. Chng cn bit nhm mt, bit dng m lt trang sch theo lnh.Chng ti cn nui c ch v mo. Nhn chung khi nui cc con vt nh th, tr thng rt chm ch kim thc n v nc ung cho chng, tm hn tr cng tr nn giu tnh cm hn. Nhiu bc cha m thng lo rng tr nui vt cnh c th d nhim bnh, nhng nu ta ch dy tr th s vn m bo an ton. Ngoi ra ti cn cho Winifred nui c cnh. Trong phng ca b c c c vng v c chp. Thi thong ti a b n thm Hi dng trn cn m mang kin thc.Vi cc mn vt l, ha hc, a cht, khong vt hc, ti cng gio dc con theo cch tng t. khi dy nim am m vi thin vn hc th cho tr c truyn thn thoi l tt nht. Ti p dng phng php ny. Mt may mn na l chng ti c th i n nhiu i thin vn quan st cc v sao qua knh vin vng, v chng ti c kh nhiu bn l nh thin vn c th gip Winifred trong lnh vc ny.C thi gian chng ti sng ven bin Virginia v thng xuyn i chi bi bin. Ti ngh rng bi bin rt c ch trong vic cung cp khi nim a l cho tr. Chng ti khi th i nht s, khi th i thu thp to bin, bt cua, nht sao bin v sa. Nhng lc nh th ti c th ni cho con nghe rt nhiu v cc loi hi sn, c v sng ni, h, vnh, o, Sau ti mua qu a cu v, ch cho con i Ty Dng, k l Chu u, ri nc M, dn dn Winifred nh c nhng im c bn v a l th gii. Ti cng a con i du lch kh nhiu ni m rng tm mt. Kt qu l, Winifred c mt kin thc v a l th gii ng kinh ngc.

VII. dy tr, th khng g hiu qu hn l nhng cu chuyn. Qua tr c th pht trin tr nh, kch thch kh nng tng tng, m mang tri thc. Nu a cho tr mt vt th v bo tr ghi nh th s rt kh vo, nhng nu k cho tr nghe mt cu chuyn v vt th th tr s rt vui v lng nghe va t nhin s nh. T khi Winifred cha bit ni, ti k cho con nghe rt nhiu truyn thn thoi Bc u, Hi Lp, R ma. Khi con bit ni ri, 2 m con li cng nhau din li. Mc ch ca truyn thn thoi l sau ny con c hng th vi thin vn v iu khc, ng thi khi nghin cu v vn hc cng s d dng hn. Ti cng k cho con nghe nhiu v kinh thnh, v sau chng ti li cng nhau ng kch. Ti cn nhn thy rng nu s vt s vic c ghi li di hnh thc vn vn th s rt d thuc, d nh, v th ti p dng dy con t khi cn nh. Sau ny Winifred cng t mnh vit c kh nhiu nhng bi vn vn, mt phn trong s gn y c xut bn thnh tp c tn Facts in Jingles. i vi mn lch s, chng ti cng c v sau t din li. Ti ngh rng nu trng hc m lm c nh vy th tr s nh rt lu. Ta cng khng cn mt qu nhiu thi gian, mi ngy ch lm mt cht l c. Nhng c nhn vo phng php dy mn lch s hin nay th cc em khng c hng th l ng nhin. Nm ln 8 tui Winifred c cha lm cho mt b xng hc v sinh l. Trong thi gian cha i du lch, Winifred t vit cc bi vn vn v xng, c, ni tng, sau d dng thuc ht, khi cha tr v rt ngc nhin v vui mng. Lin quan n mn sinh l hc, Winifred cn nghin cu v c v sinh v rt tm c vi nhng vn lin quan n thc phm v kh nng gy bnh. Mong mun ca ti trong vic gio dc con, bi dng tri thc cho con, l phi lm sao con tr thnh ngi c ch, ch khng mun con ln ln ging nh nhiu ngi trn th gii, c hng ngn vn cun sch, bit rt nhiu th nhng li chng gip g cho bn thn v x hi.

VIII.

Trong cc trng hc hin nay, hu ht hc sinh u khng thch hc ting Latinh. L do l cc em khng c nn tng ca mn ny. C nhn ti ngh rng cn phi to cho con mt nn tng c bn t sm,v th ti dy con ting Latinh ngay t khi cn trong ni. Ti ngh ting Latinh l ht sc cn thit cho vic hc tp nghin cu, v bit c ting Latinh th cc ting nh Php, , TBN, hon ton c th hc d dng. Vi tr con th ch yu dng tai ch khng phi mt, v th ti bt u cho con ghi nh bng tai trc. trng thng dy ting Latinh bng cch ghi nh cc biu v quy tc trc, nhng nh th l sai lm. Khi Winifred 4 tui c ni chuyn bng ting Latinh vi 1 gio vin mn ny, nhng ngi hon ton khng hiu g. Nghe qua th rt l nhng ng l c rt nhiu nh ngn ng c th c vit c nhng li khng th ni c th ting ny. Nng lc ngn ng ca tr con cc k ng kinh ngc. Lc Winifred va bit ni ting Anh, ti lin dy b cu Xin cho bng 13 th ting v b u ni c. Mi ngy ti li dy con mt t ting Latinh, n 5 tui b c th thuc lng quyn 1 ca tp Aeneis, nh c hn 500 bi th ca nhiu tc gi. vic hc ngn ng ca con c hiu qu nht, ti cng dy di dng tr chi (phn ny tc gi xin c lc b v di dng).

IX. Trong s cc mn hc, lm cho con c hng th vi Ton hc l kh hn c. Nh cp chng 4, vi phng php ca mnh, ti nhanh chng dy con nh c ch s v cch m, v b cng bit m tin khi i mua hng. Nhng khi ti dy n bng cu chng, ln u tin ti thy con t ra chn ght vi vic hc. Ti bn th bin n thnh bi ht, va ht va dy, nhng vn khng c hiu qu. Winifred 5 tui, ni c 8 th ting, vit c truyn v th ng trn nhiu bo v tp ch, hiu bit v thn thoi, vn hc, lch s ngang tm vi hc sinh trung hc, th nhng li khng nh ni bng cu chng! Ti rt lo lng con mnh b hc lch, v ti t lu ti c suy ngh s gio dc con theo hng ton din ch khng phi ch xut sc trn mt lnh vc. May sao trong ln i tuyn truyn v ting Esperanto, ti gp c mt ging vin Ton hc rt tuyt vi ca trng H n Starrett. Sau khi nghe ti trnh by mi lo lng ca

mnh, b ni: Khng phi con gi b l ngi khng c kh nng hc Ton, cng khng phi chu b pht trin lch. l v phng php dy ca b khng tt. B khng bit lm cho n tr nn th v. Bn thn b yu thch cc mn Vn hc, Lch s, m nhc, Ngn ng, cho nn b bit cch dy sao cho tht hp dn, v th con b cng d dng hc c. i vi mn Ton, ngay bn thn b cng khng hng th, th nn b dy con nh th, chu c chn ght cng l d hiu. Sau hng tun b vit th cho ti, ch bo phng php dy mn Ton di dng tr chi. Nh , Winifred tin b vt bc. u tin, ti phi c gng lm cho con cm thy thch mn Ton. Ti dng mt ci hp, cc ht u v nhng chic nt trong . Hai m con cng thi nhau nht ra v m xem ai nhiu hn. Hoc l khi ngi th n tch ht lc th cng m xem 2 c th s c thnh my ht nh, 3 c th c my ht, Chng ti cn chi tr xc xc. u tin dng 2 con. Hai ngi ln lt . Gi s ra 3 v 4 th s tnh l 7 im. Nu bng im th li. Chi 3 hoc 5 ln phn nh thng thua. Winifred rt thch tr chi ny, nhng mi ln 2 m con ch chi trong vng 15 pht. V theo li khuyn ca b gio, th khi chi nhng tr ny tr phi tu duy nhiu nn vic ko di qu lu s khng tt. Sau 2, 3 tun chi nh vy, s xc xc tng dn ln 3, 4 v cui cng l 6 con. Tip ti li dng ht u xp thnh 2 hng 2 ct, 2 hng 3 ct, 3 hng 3 ct, ri cng m v ghi li, ng thi ti dn bng cu chng ln tng. Nh Winifred dn dn hiu c 2 ln 2 l 4, 3 ln 3 l 9 ngha l th no, v b thc s rt ly lm vui thch. ng dng Ton hc vo thc t, ti cng con chi tr mua bn hng. Cc mua bn rt a dng, c th da vo di, trng lng, hay c khi ch nhn bng mt. Gi c l gi hin thi. Tin l tin tht. Ti l ngi ti ca hng ca Winifred v mua mt s , sau b s tnh ton gi c v tr li tin tha. Khi Winifred lm tt vic g, ti s thng tin. Ngoi ra b cn nhn c mt s tin nh vo vic vit bi cho cc bo. Tt c c gom gp li gi ngn hng di tn Winifred, v hng thng b u t mnh tnh li.

Theo cch m b gio by cho ti, Winifred rt nhanh chng thch th vi mn Ton. B hc c s hc, ri dn dn hc n i s v hnh hc cng vi cc phng php tng t.

X. Rt nhiu b m, khi thy con mnh khc th ngay lp tc cho ung sa hoc n ko d dnh. iu ny l khng nn. Cho tr n hay ung qu nhiu u khng tt, c khi cn sinh bnh. Ci m c th lm cho tr vui khng phi ch l n ung. Ngoi tc ng v gic cn c tc ng th gic v thnh gic na. V th khi con khc, ti g chung cho con nghe, lc nhng th pht ra m thanh, hoc gy ch cho con bng cc qu bng bay Bi v tr cn phi c pht huy cc nng lc tim tng ca mnh, nn cc tr chi cng phi p ng c tiu ch . Ti dnh mt gc phng ca con lm ni tp th dc. ti t nhng dng c ph hp vi vic rn luyn sc khe, Winifred c th tp gy, nh u, Cc tr chi ca b u nhm mc ch nng cao tr tu, th lc, o c, pht huy tt nht mi kh nng ca bn thn, khng lng ph sc lc mt cch v ch. Tr con thng thch nhng tr chi bt chc, din kch. Nhng tr chi kiu ny li rt hiu qu trong vic m rng hiu bit ca tr. cc rp ht dnh ring cho tr em, nu t chc c cc kch bn nh th s rt c ch. Ti ngh rng cc b phim cng c th m ra nhiu vn bn lun, nhng nu em so snh th loi kch ny c tnh gio dc thit thc hn. Ti thng xuyn dn con i n nhng ch nh th, v khi v 2 m con s cng din li, nu khng ngi th s dng bp b. Ti v con cng hay chi tr chi bt mt. B s b che mt v on xem mt vt no l vt g, hoc l i quanh phng xc nh vt. Loi tr chi ny gip tr pht trin xc gic. pht trin th gic, chng ti chi tr ci ny c bao nhiu. Ti s xp cc qun c tng hoc ht u trn bn, sau cho b nhn qua 1 cht v xem s lng l bao nhiu. Vi tr chi ny th c rt nhiu c hi p dng. Chng hn khi n c th c bao nhiu ming to trn a, hay khi cng nhau i b trn ng c th c bao nhiu th g trn va h Tr chi ny gip tr tr nn nhy bn v c tr nh tt.

Khi Winifred cn rt nh, ti thng dn con i n nhiu ni, ln sau n ti con i trc v dn ti theo. n khi b c 16 thng tui c th dn m v nh mu n kh nhiu a im. Ni v cc tr chi pht trin th gic th c rt nhiu. Ly v d ti ngh v mn g trong phng, v bo l n mu . Khi Winifred s ln lt tm cc mu trong phng on, v ch c on trong mt s ln nht nh, gi s 3 hoc 5. Nu khng on trng th s thua cuc. Li ni v tr chi vi bng cu chng. Ti vit cc php tnh vo cc mnh ba, v d 5x7, 8x9. C rt nhiu cc mnh nh th, s ln lt c a ra. Ngi chi phi ngay lp tc tr li l 35, 72. Nu tr li chm hoc sai th ngi kia s tr li thay v c ly tm ba . Khi li my bay cn phi nh nhng thao tc iu khin my bay. Tr con cng cn phi nh nhng thao tc ca bn thn mnh, hay ni cch khc l bit iu khin tay chn mnh. lm c iu c 1 tr chi gi l bt chc tng ng, c ngun gc t ngi Hy Lp. Khi chi tr ny, 1 ngi s gi nguyn 1 t th nht nh trong khi ngi kia s m n 50 hoc 100, nu c ng s b thua. Ta cng c th dng vi, giy, to ra nhiu chi rn luyn s kho lo ca i tay. Cc tr chi cn vn ng u c cng rt nhiu, v tr c th chi m khng bit chn. Ti thng dng giy xp thuyn v bm cho con, dng vi lm bp b, dng v bao thuc l lm xe nga, dng cc hp to xy nh v thnh tr, lm cu v thp Ngoi ra ti cn dng ht u Nam Kinh lm thnh hnh ngi, dng qu chui lm nga. Nhng th ny khng phi ch nhm chi m cn c tc dng pht huy kh nng sng to ca tr. Lc nh Winifred c dy c vic khu v v may qun o cho bp b. Nm 4 tui, b ln u tin tng m mt mn qu, l con bp b i m c khu bng rt nhiu ch. Ti cng dy b an, v b lm ra c kh nhiu th. Tuy nhin vic khu v nu ko di s nh hng n thn kinh, v th mi ln ch nn lm khong 15 pht. Vi vic nh v tranh th c th lu hn, tm 30 pht. Nhng nhn chung vic g cng khng c tr lm n mc cc nhc. i vi tr con th n, tr chi, bn chi, nn thng xuyn thay i. Emerson c ni: Nu th gii ch c 2 ngi th trong vng 1 ngy gia h s hnh thnh quan h ch-t.

V th, ti rt ch con khng ch chi sut vi 1 ngi bn, trnh cho gia chng ny sinh kiu quan h nh trn. C nhng ngi ni rng, cho b trai v b gi chi vi nhau l khng tt, nhng ti th ngh ngc li. Khi chi nh th, b gi s du dng n tnh hn, v b trai s c c hi chng t s dng cm, kh phch ca mnh. Hai bn s u nhanh chng tr nn ngi ln hn. Lm vn cng rt tt cho vic m mang kin thc v rn luyn sc khe cho tr. Khi con va bit i, ti mua mt ci mai v mt ci xng nh. Ti dy cho b cch gieo ht, trng hoa, nh c, ti cy. Ti nhn thy rng nhng cng vic ny cng gp phn bi p cm hng v rn luyn tnh kin nhn cho con tr. C nhiu b m khng c hng th vi cc tr chi ca con. Trong khi h bn bu vic khu v, bp nc, con lm c bao nhiu th v sung sng em khoe m nhng h cng khng thm nhn. Nh vy tr s bun bc v dn n ph phch, ri li b nh mng. Nhng hon ton l do li ca ngi ln. Ngi lm cha m phi n lc cng chi vi con tr. Ngi m m v bn vic nh m b mc con t chi l khng hon thnh ngha v gio dc con. Trong thi i tin b ngy nay, lm g cng phi tnh ton, khng nht thit phi m tt c mi vic vo mnh m nn tn dng s tin b ca nhn loi lm sao trong 1 ngy khng lng ph thi gian ng l ra phi dnh gio dc con. tr t chi chc chn s dn n ci c, khc lc. Ngi ln phi lun gim st c s chi a ca tr c khi trong nh ln bn ngoi. V im ny ph n nc ta phi hc tp cc b m Nht Bn. Vo dp Tt, vo cc thng 3,5,7, h u c l hi trong ngi ln lm rt nhiu th cho tr em c vui chi. Mt im na cc b m Nht Bn l trong phng h khng dnh ring ra mt gc chuyn xp nhng lt vt trong nh v cm con tr c ng vo. H thng dn dp sch s mi th con c vui chi nhng ch rng ri. H cng khng i giy dp trong nh, v th sn nh lun sch s v tr c th chi thoi mi trn . Nhn tin ti xin ni thm y v tr chi bi ca Nht Bn. l mt loi tr chi rt c tc dng trong vic gip tr lanh li v c tr ghi nh tt. i vi cc mn hc nh lch s, a l, ton hc, ti u dng cch vit ra cc tm ba v cng chi vi con di dng chi bi, hiu qu thc s ng ngc nhin. Tnh x giao vi tr cng rt cn thit. Nn khuyn khch tr t chc v tham gia cc hi, tt nhin phi m bo va vui va c ch. Winifred hin ang l hi vin hi tng tr thiu nin, chuyn gi hoa v chi t lm n cho cc em nh b au m. Tuy nhin, trong cc th vui ca tr th c sch l quan trng nht. Nhng tr thch c sch

g li ph thuc vo nhng cun sch m tr c c u tin, v th b m phi ht sc ch trong vic la chn sch, cng chnh l nh hng cho con. khng ch l nhng cun sch c m cn l th s nh hng n c tng lai ca con sau ny. Bo ch th hu nh tr nh khng c thi quen c, thm ch c c nhng tr m cha m khng cho php c. Ti th khng ngh nh vy, song bo nc ta nhiu khi c nhng tranh nh v bi vit khng c cht ngha no, v vy cng cn phi ch chn la. Mt iu quan trng na l nhng cu chuyn m ta k cho tr, c bit l khi cn nh. N khng ch l s m mang tri thc m cn l chic cu a tr n vi vic ham thch c sch. Ti thng k chuyn cho con, n on hp dn ti dng li, ni rng truyn nm trong quyn ny, quyn kia, v khuyn khch con t c. XI. Con ngi ta hnh phc l ch c tr tng tng. Ngi no khng c c tng tng th cng khng th c hnh phc thc. Trn thc t c nhng ngi rt t nht, ch lun ming ni s tht, s tht v bi xch s tng tng. H trnh xa nhng th nh ng gi tuyt, B tin H cho rng nhng truyn c tch v nhng truyn thn k l phi logic v s ch c hi cho tr. Quan nim l sai lm. Tnh yu i vi cy ci, chim chc, mung th; tinh thn hng thin; nhng c m p ; chnh l nhng g tr thu nhn c qua nhng cu chuyn c tch thn tin. Tr lc nh m c pht huy tr tng tng th khi ln ln, d trong bt hnh cng s tm ra hnh phc, trong bn hn cng vn bit cch tn hng cuc sng. Nu tr khng c pht huy c tng tng th tt yu khi ln ln s khng th tr thnh thi nhn, tiu thuyt gia, nh iu khc, ha s; cng chng th tr thnh kin trc s, nh khoa hc, lut s, C nhng ngi ngh rng Ton hc hay cc ngnh khoa hc t nhin th khng cn c tng tng, nhng khng phi nh vy. Nhng nh pht minh pht minh ra my mc, nhng bc hc tm ra chn l, nhng kin trc s thit k cc cng trnh, tt c u cn c c tng tng. Ti thng k cho con nghe rt nhiu truyn c tch thn k. V th ngay t nh b rt yu thin nhin. Cng t nhng cu chuyn , b hc c tnh trung thc, ngay thng, thn thin, dng cm, v tha; hng ti lm nhiu iu thin, trnh lm iu c.

pht huy tr tng tng ca con, ti khng ch k chuyn. Ti cn cho con xem nhng bc tranh p v k vi con nhng cu chuyn t ti ngh ra. B cng t mnh sng to ra nhiu cu chuyn khc. Nhng hiu qu nht vn l t din li nhng cu chuyn c tch theo cch ca mnh. V chi ca con, ti tm nim l phi n gin nhng c ch, kch thch kh nng tng tng ca tr. Lc con cn nh, ti ch lm cho con bp b bng vi. Nhng con bp b p , t tin m d hng th khng th m i ng, v th ti khng mua. Sau ti dy con may qun o cho bp b, ri ti mua nhng chi c lm ging nh cc dng trong nh con c th bt chc ngi ln lm mi vic. Vi cc mnh g v hp giy, ti cng con xy thnh, lm nh Gn y, mc ta ang thnh hnh phng php gio dc ca Montessori. Sch ca b ra n u ht sch n . Nhiu ngi chp nhn b mt s tin kh ln mua cc gio c ca b, hay gi con n hc Ngi nh tui th do b sng lp. Ngi khng th gi con i hc th li so b ri ghen t vi nhng ngi c kh nng ti chnh. Nhng ti thy iu khng cn thit. Bi v phng php ca Montessori chc chn khng th lm cho con bn tr thnh v nhn. y khng phi ch l kin ca c nhn ti m l ca rt nhiu nh gio dc khc. L bi v phng php ca b ch ch vo hin thc, khng pht huy c c tng tng ca tr. Khng ph nhn b l mt nh gio dc v i, v nhng cng hin ca b l rt ln, nhng ci ch ph hp vi nhng tr chm pht trin, cn i vi tr bnh thng th ko thc s mang li hiu qu. C th bn thn b ko phi l ngi c tr tng tng phong ph, v b coi nhng cu chuyn thn tin l nhng th xun ngc, v phng php ca b hon ton khng m xa g ti vic hun luyn tr tng tng cho tr. Trn thc t nhng th xun ngc li em n cho tr nng lc sng to di do m cc phng php gio dc hin thc ca b khng lm c.

XII. Mt con ngi l tng phi l s kt hp hi ha 3 yu t: phm cch, sc khe, tr tu. Th nn, gio dc con tr khng phi ch l pht trin tri thc m cn l nui dng phm cch, v i vic m mm o c cho tm hn tr th khng bao gi l sm c. Tr nh thng chu nh hng nhiu t b m, c nhng iu hay v nhng vic khng

phi, v th nui dng phm cht tt p cho con th b m phi l nhng tm gng sng. Nu ngi m thch trng din, hn con gi cng s thch trng din. Ngi cha m hay ru ch, con trai chc chn cng ru ch. tr thnh tm gng sng cho con, ngi cha, ngi m cn tu dng bn thn, v chnh h cng s tr thnh nhng ngi v i. C cu ni, gieo hnh vi gt thi quen, gieo thi quen gt tnh cch, gieo tnh cch gt s phn. V vy s phn ca con ra sao chnh l nm trong tay nhng ngi lm cha m. Platon c ni: Nhng ngi xu trn i, khng phi h sinh ra thch lm chuyn xu, m v h khng c hng s gio dc tt . Thi quen nht thit phi tp cho con ngay t nh l s chuyn cn. y l mt c tnh rt quan trng trong i sng con ngi, l c s mang li thnh cng v hnh phc. Tri li l s li bing. N s c to ra bi mt ngi m khng bit hng con s dng sc lc ca mnh vo vic c ch, con bc bi v ph phch. Tc ng c cu: c ma mn tay nhng ngi li bing lm iu c, iu hon ton ng vi tr em. c tnh quan trng tip theo l s t ch. Ngi xa ni: Ngi sung sng khng phi l ngi c th lm ch ng tin, m l ngi lm ch c bn thn. S dng cm cng rt cn thit vi tr. C nhng ngi m ngh rng khi con b thng, nu khng t ra ch quan tm th s ch lm cho tr ti thn. Nhng thc t trong TH cn phi nhanh chng chm dt nhng li ni lin quan n s au n, hng s tp trung ca con qua vn khc v lm cho tr qun i ci au. Nhng s dng cm khc vi s v cm, v vy cng cn thit phi gio dc con bit ng cm vi ni au ca ngi khc. Bi v tr c xu hng theo gng cha m, c bit l trong nhng hnh vi thng ngy, v vy nhng ngi ln nht nh khng c ni tc, khng c x s th l, phi lun ng gi, nu c hn th phi n sm khi lm phin ngi khc phi i nh nhiu ngi c thi quen ni nng cu th, tuy nhin khi c tr nh th nht thit phi ch dng nhng t ng lch thip, l php. Cc cu ni cm n, xin li, lm n, phi thng xuyn c s dng. Con tr thng bt chc hon ton ngn ng ca cha m, v th ngi ln khng c php ty tin. Cc mn nh s hc, a l, th khi ln ln cng c th nh c. Nhng nhng hnh vi ng x nu khng rn t nh th v sau hc s rt kh. Trn th gii c khng t nh khoa hc

kin thc y mnh, nhng nu ni n nhng ngi bit cch c x p th khng hn l nhiu. Bi vy, cc bc cha m cn ch n hnh vi ca con tr un nn kp thi. Tr t khi sinh ra theo ch ngha v k, coi mnh l trung tm, mun ngi khc phc v, ch him khi bit ngh cho mi ngi. Nhng tnh cch ny c th gio dc c. Nu ngay t nh tr c dy bo quan tm n ngi khc, bit t mnh vo hon cnh ca ngi, th khi ln ln chc chn s tr thnh ngi v tha. Trc y c mt v quan chc cp cao ngi Php hi m ca Washinton: B gio dc nh th no con mnh c th tr thnh mt ngi v i n th? Ngi m ny tr li: Ti ch gio dc con bit nghe li. Qu thc bit nghe li cng l mt c tnh cn thit. gio dc c tnh , cha m khi bo con lm vic g, khng c lm vic g cn phi gii thch r rng con tr hiu c, t mi tun theo. S di tr l mt iu ht sc xu xa. Nhng tr con vn thiu kinh nghim, li rt giu tr tng tng, nhiu khi ni di m khng bit l xu, vic ny cn c ch v un nn t nh, nu khng s dn dn tr thnh k ni di c mc ch v lm phng hi n ngi khc. Tr nh thng c tnh tham lam, nhng nu c gio dc tt s bit nhng nhn v gip mi ngi. T khi Winifred cn nh, ti thng khch l chu lm nhng mn nh tng bn b v nhng tr em c hon cnh kh khn, nh m vun p tnh hng thin. Ngoi ra ti cng khuyn khch chu gip m nhiu vic nh, tip n l gip nhng ngi xung quanh. Lng t trng cng l mt c tnh rt quan trng m nu khng c n s gy nhiu tai ha. Nhng k nghin ngp, c bc, n my, trm cp u l v nh mt lng t trng m ra. Nhiu bc cha m c thi quen nhc i nhc li nhng li lm ca con, chnh iu s ph hoi lng t trng ca tr. Vic ay nghin cc tt xu ca con trc mt ngi khc cng dn n hu qu tng t. Mt nguyn tc na ca ti l khng bao gi trng pht bng roi vt. C nhng ngi khi tc gin th nh con, ri li xt xa thy con b au, li m p, ri cho ko Cch dy d l lm hi tr. Sponsor c ni, gio dc con tr cng chnh l gio dc cha m. Nhng ngi ln trc khi ch ng con phi hc cch ch ng bn thn mnh. Tr m b nh p khi cn nh th s tr nn ngoan c, hung bo, tn nhn.

Ti cng khng bao gi mng con, m lun phn tch ng sai mt cch cn k con hiu. C khng t ngi, hng ngy qu mt mi vi cng vic, tr v nh vi tm trng kh chu, ri ln u con ci. Cng c nhng ngi chng c vic g lm, cuc sng thiu thn sinh ra bun bc, c ch ri cng mng con. Nhng nhng a tr v b mng m phi min cng lm theo s khng phc, khng tin tng vo cha m, v kt cc kiu gio dc s ch dn n tht bi.

You might also like