Ngu Van 11 Tron Bo

Chun kin thc ng vn 11 (nc)
Ng Vn
v
Chng trnh nng cao
Li ni u
Cc bn hc sinh lp 11 thn mn! Hin nay trong nh trng nh gi trnh lm vn ca mi ngi hu nh ch c mt phng thc duy nht l vit bi lm vn theo mt bi nht nh theo gii hn ca chng trnh mn hc. Nh vy vit mt bi c cht lng cho n nay vn l nng lc c ngha quyt nh nht trong cc k thi tuyn.
-1-
Vn t ra l lm th no vit c mt bi vn cht lng? Mun nng c cht lng ca bi lm vn th yu cu ngi vit phi nm c mt lng kin thc tng i ln xung quanh nhng vn v tc gi, tc phm mt cch ton din v bit vn dng thnh tho nhng kin thc nm vng vo trong bi lm ca mnh. Vi nhng yu cu t ra nh trn cun sch Chun kin thc Ng Vn 11(nng cao) c bin son nhm gip cc bn hc sinh c thm nhng vn hiu bit ton din nht v tc gi v tc phm t c nhng yu cu ca bi lm vn. Cun sch c bit ch trng cung cp cho cc bn hc sinh mt lng kin thc a dng v nhng ba lm vn phong ph, bm st chng trnh sch gio khoa lp 11 nng cao t vn hc Vit Nam n vn hc nc ngoi v l lun vn hc,... Km theo mt h thng nh vy cun sch khng qun cung cp cho cc bn nhng vn thuc nhiu kiu loi khc nhau. C th ni cun sch l mt kho tng kin thc c bin son rt cng phu v c cht lng bi mt nhm tc gi c kinh nghim v vn hc. Cun sch gm hai phn: Phn mt: Chng ti bin son theo hnh thc k bng tm hiu nhm gip cc bn hc sinh c nhng kin thc c bn v bi hc. Tu theo bi dy(c quan trng hay khng) m chng ti bin son phn ny. Phn hai:bao gm nhng bi lm vn theo cc yu cu xung quanh bi hc nhm gip cc bn khc su hn kin thc v m rng vn hiu bit cho mnh c bit cui sch l phn ph lc bao gm nhng vn hay trong trng THPT chng trnh lp 11 nm trong danh sch thi tt nghip v H-C nhm gip cc bn nh hnh nhng kin thc trong k thi y cam go ny Cun Chun kin thc Ng Vn 11(nng cao) ln u tin c ra mt chc cn nhiu thiu st. Mong qu v v cc bn thng cm v gp ln bin son sau tht s tt hn. Chc cc bn t c nhng thnh cng ln trong mn Vn.
Thay mt nhm bin son
V nh tng
Vo ph cha Trnh -Trch Thng kinh k sL Hu Trc Hi Thng Ln ng L Hu Trc l mt trong nhng nh nho nng lng vi t nc. ng lun c gng vn ht sc mnh
-2-
gip i. ng hc v, luyn vn ri li dn tm huyt cho ngh thuc. S c gng y ca ng li cho i nhng sn phm tht ng trn trng. l nhng bi thuc hay, nhng trang vn lun cng y nhit huyt v hn ht l mt nhn cch cao qu ca mt con ngi. Vi tp k Thng kinh k s, L Hu Trc th hin ti nng ca mnh vi nhiu t cch : thy thuc, nh s hc v nh vn. Vi t cch l nh vn, ng a th vn xui t s trung i ln mt tm cao mi. on trch Vo ph cha Trnh l mt on trch c sc, tiu biu ca tc phm. N cng th hin kh y nhng nt ring trong cch vit k ca L Hu Trc. I/ Tm hiu chung 1.Tc gi L Hu Trc (1724 1791) l ngi lng Liu X, huyn ng Ho, ph Thng Hng, trn Hi Dng (nay thuc huyn Yn M, Hng Yn). ng l danh y li lc, nh vn ti hoa, mt nho s coi thng danh li. Khi x hi ri ren, ngi ngi ua chen danh li, ng lnh v qu m l t Hng Sn, H Tnh sng cuc i n s thanh cao, lm ngh bc thuc cha bnh. V vy ng t nhn mnh l Hi Thng Ln ng (ng gi li t Thng Hng). Vi t cch thy thuc, ng li cho y hc rt nhiu bi thuc qu. Vi t cch nh vn, ng a th k trung i tr thnh mt th vn xui t s ngh thut, vi ci Ti ngh s tr tnh v bn lnh. K l mt th vn xui t s kh pht trin t thi k vn hc trung i. Tc phm k thng ly cht liu t l s thc cuc sng. Ngi vit k trung thnh vi s tht, khai thc s tht theo quan im c nhn. K c s kt hp nhun nhuyn gia s thc lch s v cm xc ca ngi vit. Mt s tc phm k tiu biu ca vn hc trung i : Hong L nht thng ch (Ng gia vn phi), Thng kinh k s (Hi Thng Ln ng L Hu Trc), V trung tu bt (Phm nh H), Cng d tip k (V Phng ), i Vit s k ton th (Ng S Lin), D a ch (Nguyn Tri), Nam triu cng nghip din ch (Nguyn Khoa Chim), Nh Thanh ng k s (Ng Thi S)... Thng kinh k s l tp k s vit bng ch Hn ca L Hu Trc, ghi li chuyn tc gi ln kinh cha bnh cho th t Trnh Cn v cha Trnh Sm t ngy 12 thng Ging nm Nhm Dn (1782) n
-3-
2.Th loi
3.Tc phm
ngy tr v Hng Sn mng 2 thng 11 nm . Tc gi ang sng cuc sng n dt qu m (Hng Sn, H Tnh) th bng c ch triu ra kinh cha bnh cho cha con Trnh Sm. Tc gi min cng ln kinh. ng ghi li cnh sc thin nhin t nc v c nhng tm s ca bn thn trn ng i. n kinh, vo khm bnh, tc gi ghi li t m quang cnh kinh v cnh trong ph cha. ng cng ghi li nhng cuc gp g giao du ca mnh vi cng khanh nho s chn kinh thnh. kinh , ng lun thng nh v mong tr v qu hng. Cui cng, II/c hiu vn bn ng ln ng tr v qu nh vi tm trng hn hoan, 1.Bc tranh hin ung dung. V n nh c vi ngy, ng nhn c thc sinh ng tin ph cha b kiu binh ni lon trn vo ph trong ph cha phch, quan Chnh ng Hong nh Bo oai phong l th b kiu binh git cht. on trch Vo ph cha Trnh ghi li chi tit vic tc gi vo ph v khm bnh cho th t ngy 1 thng 2 nm 1782. on trch ti hin chi tit v c th hnh trnh tc gi vo ph cha khm bnh cho th t. Th nhng ni dung k chuyn khng n gin l tng thut mt cuc khm bnh. n ng sau li k chuyn rt t nhin v c v khch quan y l rt nhiu iu m ngi c c th thu nhn v khm ph. Th nht, ngi c hnh dung c trnh t mt cuc bt mch v k thuc ca mt thy thuc i vi mt bnh nhn c bit, v th t nh tui ca ph cha. Th hai, ngi c hnh dung c mt ph cha sang trng, xa hoa v y uy quyn. khng phi l mt ph cha m l mt hong cung. T , ngi c phn no nhn ra c b mt x hi phong kin Vit Nam thi k vua L cha Trnh. Th ba, ngi c thy c mt thy thuc, mt ngi k chuyn c mt phong thi rt ung dung mc d ngn ng k chuyn, ngn ng i thoi ca ng rt khch quan v ng mc mt k b ti. Tt c nhng iu trn, c l u nhm vo mt mc ch duy nht, mc ch cui cng v mc ch ngh thut su xa ca nh vn : l th hin thi ca mnh i vi triu nh ph
-4-
cha. Vn con nh quan li nn cng khng my l lm vi cnh xa hoa ca hong cung, vy m khi c triu vo ph cha, tc gi khng khi ng ngng trc cnh lng ly ni y. Mc d b mi i vi v, ngi trn chic cng chy nh nga lng, b xc mt m, kh khng ni ht nhng bc chn vo ph, ng vn c thi gian quan st, ngc nhin. C bao nhiu s lm ng thy thuc n s va t Hng Sn ra kinh thnh, d vn con quan, sinh trng, chn phn hoa, ch no trong cm thnh mnh cng tng bit vn phi ngc nhin. Cnh th p nh chn o nguyn, ngi i li phc v nh cha ng nh mc ci, vo n ch ca th t th phi qua bao nhiu ln ca. Ni th t dng tr (ung thuc) cng l gc ta vi ct v nghi trng u sn son thp vng. Phng ca th t th ngo ngt hng hoa. Mt cu b nm su tui sng nh bc vng. Trnh Cn l con trai ca Trnh Sm vi Tuyn phi ng Th Hu (ngi thip yu ca cha Trnh Sm). Cn nguyn cn bnh ca th t chnh l s qu xa hoa v tha thi. 2.Ngi thy thuc Khung cnh v cnh sinh hot ni ph cha qua khng mng danh miu t ca tc gi chng minh mt iu rng, li ph cha l mt hong cung. V v th, Trnh Sm mi chnh l mt ng vua, cn vua L ch l b nhn. Tc gi cng bc l nh gi ny ca mnh khi rt nhiu ln ng nhc n nhng t thnh ch, thnh gi, thnh thng vn ch c dng ch vua, k c vic miu t rt t m cn phng ca th t v chic gh t cnh ging th t. Cha Trnh qu lng hnh, t coi mnh l vua. Ch l k, l t thi nhng tc gi th hin rt r thi , quan im ca mnh. Cch k chuyn nh nhng, thm thu, nghe nh khng m gi tht nhiu. Nhn vt ti quan st v t rt t m, tng ng i li li, qua tng cnh cng... Miu t chi tit s thc l mt c im ni bt ca th k, song k ca L Hu Trc khng n gin ch l tng thut s vic nh nhiu tc phm k trung i khc. y, tc gi t, k, tng thut chi tit v rt t nhin xen vo nhng li bnh lun nh nhng m su cay, nh : ng san mm cm cho ti n. Mm vng, chn bc, n ton l ca ngon vt l, ti by gi mi bit ci
-5-
phong v ca nh i gia. Nhn b ngoi, cch ni, cch tip n, cc nghi l, ngi hu... c v nh cha Trnh Sm c mt uy quyn tht ln, ph cha tht mnh, tht nghim trang. Th nhng, tt c ch l mt v cho hi hc. c rt nhiu ci chch choc, u oi, nhn nho v bnh hon trong ph cha. S ru ro ca nh Trnh th hin hnh nh bnh hon ca ng cung th t, ngi c chn ni ngi cha. Qua on trch, ngi c cn c th hnh dung c mt chn dung ngi thy thuc kh chi tit. Thy thuc ny c v khng my mn m vi cng vic cha bnh ca mnh. Ngi thy thuc y vo ph cha vi v min cng. Trc s nghim trang ca ph cha, ng khng c v s st hay e ngi ca mt k b ti. ng thy thuc y c dng dng k, dng dng t v thn nhin bnh lun. Uy quyn khng lm ng s nhng khin ng trn tr. Vi cch t cch k y, c th nhn ra thi ca tc gi ng sau cu chuyn. l thi chm bim, ph phn nh Cha. Thnh cng ca on trch phi k n ging iu k chuyn rt k s ca L Hu Trc, l s xen k rt t nhin ca li k v li bnh. Thng thng, k l kt qu ca s kt hp gia t cnh v th hin tm t. y, tc gi ch nhiu n t cnh, n tng thut s vic. Nhng li chnh cch k v cch t y li ni ln tm t tnh cm, thi ca nh vn. Vi on trch ny v vi Thng kinh k s, L Hu Trc a th k trung i tr thnh mt th vn xui t s ngh thut c sc hp dn v rt cun ht ngi c. on trch Vo ph cha Trnh gp phn vch trn bn cht xu xa ca giai cp thng tr thi phong kin. S xa hoa qu mc ca bn vua cha l nguyn nhn dn n lon li, binh bin, dn n cuc sng cc kh ca nhng ngi nhn dn lao ng. n ng sau nhng trang k t c v khch quan pha cht d dm y l thi coi thng danh li v tm lng tha thit ca tc gi i vi t nc - u th ca th lai k c pht huy ti u trong on trch. Ph cha c ghi li chi tit, chn thc t m
-6-
III/Tng kt 1.Ni dung
2.Ngh thut
cho thy cuc sng xa hoa uy quyn l c thc. Qua , tc gi th hin trc tip cm ngh cu mnh v nhng g ng chng kin. Tc phm v th c gi tr hin thc su sc. - Nhiu chi tit chn lc c gi tr BC cao, v th trong on trch L Hu Trc khng ch l mt thy thuc c y c cao c m ng cn l mt nh th nh vn c con mt tinh tng, c cm xc tinh t, c ti nng ngh thut thc s; mt nh nho uyn thm, hm hnh. - Cc chi tit c sp xp hp l, ch yu theo trt t thi gian,... - Ging iu k chuyn trm tnh khch quan c v hi hc, do to c cm gic tin cy, th v ca ngi c Cha ti -Trch ng Dch Trai ngn hnh lcng Huy Tr I/Tm hiu chung. 1.Tc gi ng Huy Tr (1825-1874) hiu l Tnh Trai v Vng Tn, t l Hong Trung, ngi lng Thanh Lng, huyn Hng in, tnh Tha Thin - Hu. Nm 1843, ng Huy Tr c nhn, nm 1848 tin s nhng v phm hu ng b nh trt v b tc lun hc v c nhn. ng dng nhiu th iu trn xut nhiu t tng tn tin nhng ng tic l nhng t tng ca ng khng c thc hin. 2.Tc phm ng Dch Trai ngn hnh lc thuc th k, l tc phm kh thnh cng ca ng Huy Tr. Tc phm l nhng trang hi tng ca tc gi v ngi cha ng knh ca mnh, ng ng Vn Trng (tn hiu l Dch Trai). Tc phm ghi li chi tit li ni v vic lm ca ng Vn Trng cng nhiu chi tit quan trng v cuc i, qua th hin nhng quan nim v cuc sng ca tc gi v tnh cm knh trng ca ng i vi ngi cha ng knh. II/ Phn tch tc phm Th k xut hin mm mng t giai on th hai ca thi k vn hc trung i (th k XVI n na u th k XVIII) nhng phi n na cui th k XVII vi s xut hin ca Thng kinh k s ca L Hu Trc th k mi thc s ra i vi t cch l th vn xui t s ngh thut. ng Dch Trai ngn hnh lc ca ng Huy Tr l tc phm thuc loi vn t thut - mt th ti kh quen thuc ca k trung i. loi vn t thut, ngi vit thut li kh
-7-
trung thnh v t m cc s kin lin quan n cuc i mnh v nhng ngi thn. Trong ng dch trai ngn hnh lc, ng Huy Tr thut trung thc nhng s kin lin quan n bn thn ng. Trong tc phm, tc gi nhc nhiu n ngi cha ca mnh l ng Vn Trng. L mt tr thc c nhn cch, nhng phi sng vo giai on na cui th k XIX, chng kin nhng cn suy vong ca vn mnh dn tc, ng au lng trc s tan r ca h thng o c lun l phng ng. V v th ng tic nui thi k qua v gi gm nim nui tic y vo ni nh thng v ngi cha m ng v cng knh trng. on trch Cha ti khng n gin l tm lng ca tc gi i vi ngi cha m cn th hin nhng suy ngh ca ng v l sng, nhn sinh. on trch ln lt thut li ba s kin tiu biu, ba khc ngot trn ng thi c ca nhn vt ti (tc ng Huy Tr). S kin l vic thi c trt ca ti nhng vn tc gi mun th hin y li nm hnh ng, li ni ca ngi cha. Nhng phn ng ca ngi cha trc vic trt ca con trai th hin r nhn cch v ci nhn su sc ca ng v con ngi. S kin th nht xy ra vo ma thu nm Qu Mo (1843), ti theo cha cng ngi anh con bc trng l ng Huy S n trng Ph Xun thi. Nhn vt ti i thi vi mc ch quen vi ting trng trng thi. Khi ngi ta xng danh, yt bng th ti i xem ht. Cng ch nh i chi v ri ng bng t ti. Tt nhin, y ch l cch ni khim tn ca ngi thut chuyn, song n cng th hin c thi i thi ca ng. S kin y bt ng xy ra, khi xng danh h ng, mi ngi u ngh l ng Vn Trng. Th nhng ngi th ba li chnh l ti. th ba trong k thi ny l mt vinh d rt ln, l hi vng v mong i ca mi s t, k c ca thn ph ng Huy Tr, tc ng Vn Trng, mt ngi ti gii m ai cng ngh l xng ng. Th nhng, thi ca hai cha con li hon ton bt ng. Con th khng quan tm, vn mi i chi v khim tn vi nh n ti s i coi bng t ti xem c tn mnh hay khng. Cn ngi cha, nghe tin con , mt tin vui i vi c gia tc, dng h th li c phn ng tht l : cha ti da vo cy xoi, nc mt t o nh l gp vic chng lnh. Khng phi ng bun v con thi m ng li trt. Nhng git nc mt ca ngi cha y th hin tm lng cao c, ni lo lng ca mt ngi cha, mt ngi tng tri, ngi vn rt hiu l i. Cu tr li ca ng hp tnh hp l : C g ng vui u. t cao l dnh cho ngi c phc c. Con ti tnh tnh cha gi dn, cha c c nghip g... C nhn ni Thiu nin ng khoa nht bt hnh d !. l ni bn khon ca mt ngi cha lun lo lng cho con. Cu tr li ca ng va rt khim tn li rt chn thnh. Nhng cu ni y c ngm rng : mc
-8-
ch ca vic thi c khng nht thit phi t lm quan ngay. S i ci g d kim th khng c trn trng d n rt qu gi. D l ngi c ti nng thc s nhng nu t qu sm s sinh ra kiu ngo v t mn. Phn ng ca ngi cha l phn ng ca ngi hiu su xa cu chuyn Ti ng tht m. K li s kin ny, tc gi chn chi tit, ngn ng rt kho lo th hin nhn cch v suy ngh su xa ca ngi cha. Ngn ng v cch ni ca ngi cha th hin ng l mt nh nho mu mc. Nhng l l ng a ra u tht trn vn, c trn c di. Khng t ti nhng cng khng kiu cng t mn : No ng, mi mt ln i thi li trng th ba. l do triu nh nui dng, t tng tch c, gia nh gio dc m c th... Nhn ln, ti i n tc thnh ca thin t, li cm kch cng vun trng ca t tin, ch s con ti khng bo p c ngha nng n dy nn khng cm ni nc mt. Tc gi dng li p y v mn li nhn xt ca mi ngi t lng knh trng v nim t ho v ngi cha ca mnh. S kin th hai c thut li trong on trch vn li l chuyn thi c. Ln th hai, ngi con t v ngi cha cng c phn ng tng t. l Khoa thi Hi ma xun nm inh Mi nhn t tun i khnh ca c Hin t Chng Hong Thiu Tr, vua cho m n khoa. Ngi cha nghe tin con t khng h hi vui mng m lo lng : Bc i khoa t phi l ngi phc phn ln. Con ti c ra sao m c nh vy, ch lm cho ti thm lo lng. Khng phi ngi cha khng tin vo kh nng ca con mnh. y l cch phn ng ca mt ngi cha c suy ngh su sc, chn chn. ng th hin quan nim ca mnh v ngi qun t. Ngi t phi l ngi c ti v c c. l quan nim ca mt chnh nhn qun t, mt con ngi hiu i, hiu ngi, hiu l sng v hiu chnh con trai mnh. S kin th ba c tc gi thut li trong on trch c khc vi hai s kin trn. Tc gi chn k hai s vic ng thi xy ra trong gia nh ngi ca tm lng v nhn cch ca ngi cha. K thi nh nm y vo ngy 26 thng 4. ng hm , t cui nh bn tri in Cn Chnh bo tin d : bc ng y ng Vn Chc mt [...]. Ti th va b nh hng trong k thi nh... C nh li cng bun cho ti. Trc hai tin d y, ng Vn Trng au n trc ci cht ca ngi anh v coi vic con trai b nh hng l khng c chuyn g ng k. Vi phn ng ca ngi cha nh trn, c th suy on dng nh ngi cha khng mun con trai mnh t. Mt nh nho theo nghip sch n khoa c khng l li coi thng chuyn t nh vy. Xem li th khng phi vy. Tm lng ca ngi cha y c th hin r li ni ca ng trong phn kt on trch. Khi vic tang ngi anh trai hi th, ng
-9-
mi quay sang khuyn nh con trai. Li khuyn nh ny l tm s giu kn t ni su thm tm lng ngi cha : vo thi nh th khng cn nh trt na, t i L n nay nh th lu m nay con li b nh trt. ng phn tch cho con trai thy sai lm nghim trng ca mnh ngi con nhn r iu tri phi. Vic b nh trt trong k thi nh l mt li lm rt ln. Nhng ng khng dng li vic ch ra sai lm ca con, m quan trng hn, ng khuyn nh con trai nhng li thu tnh t l. Li khuyn ca ngi cha cha ng nhng trit l v cuc sng. N gip cho ngi con nhn ra li lm ca mnh, nhng khng b ri vo s tuyt vng, bi quan hay phn ut. Bi hc ng dy con c th thu gn trong cu Tht bi l m thnh cng. Nhng l l ngi cha a ra tht thu tnh t l, n buc ngi con phi suy ngh m quyt tm tin th. ... tc c khoa danh ca con l rn luyn cho con nn ngi. ng Phm Vn Huy Thin Lc... Ti hc, phm hnh ca con cn km cc ng y mun ln. Ngi ta ai chng c lc mc sai lm, qu l ch bit sa cha. L l v quan nim v chuyn thi c, v thnh cng v tht bi ca ngi cha u rt su sc. cng chnh l mt bi hc nhn sinh qu gi cho ngi i sau. Ngi cha hin ln trong li t thut ca nhn vt ti tht ng knh trng. ng l in hnh mu mc ca mt nh nho chn chnh. Qua cu chuyn ca bn thn mnh, tc gi a ra mt trit l sng rt thc t v su sc : i, iu quan trng khng phi l thnh cng hay tht bi. iu quan trng l ta phi bit v sao mnh tht bi, t rt ra bi hc cho bn thn. Thnh cng khng kiu ngo t mn, tht bi khng bi quan tuyt vng. Phi bit mnh bit ta, bit sng cho ng mc v phi bit ng ln sau khi ng. Cch k chuyn trong on trch rt tiu biu cho ngh thut vit k. Tc gi rt trung thnh vi s thc nhng khng dng li vic thut li s vic. Trong khi thut li cc s kin, ngi vit la chn chi tit, s vic tiu biu t th hin thi ca bn thn hoc nhng quan nim, t tng c ngha nhn sinh su sc.
l ght thng -Trch Truyn Lc Vn TinNgun nh Chiu Truyn Lc Vn Tin l tc phm ln trong nn vn hc Vit Nam. Cng nh Truyn Kiu, Truyn Lc Vn Tin c rt nhiu
- 10 -
ngi Vit Nam yu thch. Tc phm i vo i sng nhn dn v cc nhn vt ca truyn c dn gian ho. Lc Vn Tin tr thnh biu tng v mt ng nam nhi ngay thng tt bng, sn sng cu gip ngi yu th. Kiu Nguyt Nga(KNN) tr thnh hnh mu sng ngi ca lng chung thu, mu mc cho ngi ph n phng ng nt naMi nhn vt ca tc phm i vo i sng dn gian v tr thnh nt p trong nn vn ho dn gian. Truyn Lc Vn Tin l tc phm tiu biu cho giai on sng tc trc nm 1858 ca Nguyn nh Chiu vi quan im vn d ti o ng n, su sc. Tnh cch ca nhn vt tt-xu, ngay-gian rt r rng. Qua th gii nhn vt y tc gi th hin quan im ca mnh v o c, quan im, l sng. I/ Tm hiu chung 1.Tc gi Nguyn nh Chiu(1822-1888) l ngi sao sng trn bu tri vn ngh Vit Nam. ng l mt nh vn c tm lng yu nc tha thit. Cuc i ng l tm gng sng ngi v ngha kh, v o c. L mt ngi m lo, khng th trc tip cm gm nh gic, Chiu dng ngi bt nh mt th v kh sc bn chng li k th. ng lun ca ngi nhng ngi anh hng dm ng ln cm gm git gic v lm nhng bi vn t xc ng v h nh :Th iu Phan Tng, Vn t ngha s Cn Giuc Truyn LVT l truyn th c vit di hnh thc th lc bt, tiu biu cho giai on sng tc u tin ca Nguyn nh Chiu(NDC), c vit bng ch Nm, gm 2082 cu. Tc phm c sng tc trong khong thi gian nh th b m cho n trc khi Php sang xm lc nc ta(khong nm 1850). Tc phm c su tm, in v lu truyn rng ri ngay khi nh th cn sng. Tc phm phn nh cuc giao tranh gia ci thin v ci c, chnh ngha v hpi nghi, tt yu trong cuc cuc giao tranh y ci c s b trng tr thch ng. Hnh tng LVT l s th hin c vng ca nh thv mt con ngi l tng : ngha hip , ngi con hiu tho b ti trung thnh ht lng v v nc v nc v dn. Hnh tng KNN tng trng cho v p ca ngi ph n truyn thng vi tnh yu chung thu, tit hnh, son st.Qu ng tht LVT l hi th ca qun chng min Nam, l tnh, v li ni ca qun chng min Nam.
- 11 -
2.Tc phm Lc Vn Tin(LVT)
3.Gi tr ca tc phm Ni dung
Ngh thut
4. on trch L ght thng
II/ c hiu vn bn 1.B cc
Truyn th Nm LVT c s kt hp hi ho, tng hp nhiu phng thc k chuyn, trong ni bt nht l ngh thut k chuyn dn gian. Bt php k chuyn ca NDC khng ch nhiu n vic khc ho tm l v tnh cch nhn vt m ch thin v cc s kin, rt thch hp vi hnh th truyn ming (ni, k, ngm,). Ngn ng chn cht bnh d, i thng, mang m sc thi Nam B. V th, tc phm ny c lu truyn rng ri v c sc sng bn lu trong lng ngi dn Nam B mi thi i. Nm phn u ca truyn, t cu 473 n cu 504 trong tng s 2082 cu, k li cuc i thoi gia ng Qun v 4 chng nho sinh khi h cng ung ru, lm th trong qun ca ng Qun, trc lc vo phng thi.
2.Ni dung a)Nhn vt ng Qun
on 1 ( t uChng hay thng ght, ght thng l no): Li i thoi gia ng Qun v Vn Tin v chuyn ght-thng. on 2 ( tipSm u ti nh lng nhng ri dn): Nhng iu ng Qun ght on 3 ( tipv nh gio dn): Nhng iu ng Qun thng on 4 (cn li): Kt lun v l ght thng ca ng Qun Trong tc phm xut hin nhiu nhng nhn vt m LVT ngu nhin gp trn ng i nh ng Qun, ng Ng, ng Tiu, tiu ng, b lo dt viH thng nhn vt ny thng xut hin t ngt, c v ngu nhin trn dng ct truyn m khng cn lai lch, khng cn gc tch. Sng to ca NDC chnh l nh h thng nhn vt ph ny ng c th pht ngn nhng suy ngm ca ng v l i, v thi cuc.ng Qun l mt nhn vt c bit, l ngi bn thc n cho khch qua ng nhng li rt hiu v th s. Thp thong trong hnh bng ca ng Qun l nhng ngi tri thc c hoi bo ln, c tm c ang n ch thi cuc.
- 12 -
b)Nhng iu ng Qun ght
i tng ght c tnh khi qut cao, ght tt c nhng vic v vn, v ch vi dn vi nc. Phm nhng vic g khng c ch cho cuc sng, c hi vi con ngi th u l ng ght, u l xu xa. Mc ght cng rt r rng v quyt lit. l thi khng khoan nhng, khng dung tha vi nhng k xu. Nhng i tng tip theo c nhc n vi thi ght ca ng Qun u c mt c im chung. l nhng nhn vt ni ting tn c, nhng triu nh ni ting nhiu nhng, xu xa trong lch s Trung Quc: l Kit Tr m dm; c)Nhng iu U, L a oan; Ng b phn vn, thc qu phn ng Qun thng bng. th rt cn i trong vic k. Trc ht l hai cp nhn vt ni ting tn bo trong lch s PK Trung Hoa thi c i, nhng tn vua tn c m tn tui u gn vi nhng giai thoi tn c khn cng. Tip l hai thi k en ti ca lch s Trung Hoa, k cm quyn lc y nhn dn nn binh ao. K th n chi, hng th sa o, ngi th say sa tranh ginh quyn lc nhng tht c bn chng u gy ra mt hu qu chung l y nhn dn vo cuc sng lm than. Nhng iu ng Qun ght khng lin quan g n cuc sng ca c nhn ng. Tm li ng Qun ght l nhnngx k lm nhn dn phai kh cc. C bn cu ng u nhc n dn, nhc n nhng hu qu m nhn dn phi chu: dn sa hm sy hang, dn chu lm d) Mi quan h than, dn nhc nhn v lng nhng ri dn. gia ght v thng Bn i tung ght c th y khi qut nn mt i tng rt chung: nhng k i ngc li vi quyn li ca nhn dn. Trong on th ny t thng oc nhc n 7 ln c nhn mnh nhng dng th lc. i tng thng ca ng Qun l hng bc c ti, c c , c ch kh trong lch s Trung Hoa. l: Khng T, Nhan T, Gia Ct, ng T, o Tim, Hn D, Lim, Lc.Khi nhc n nhng nhn vt ny mt mt ca ngi ti nng, c v ch ca h mt khc ngm ngi cho l tng khng thnh. H cng c mt im chung l lun c mang ti nng ra gip i song li gp ton chuyn khng may mn. S
- 13 -
III/ Tng kt 1.Ni dung
2.Ngh thut
nghip d ly lng song ri li dang d. Nhng tt c h u l ngi c nhn cch cao c, u ht lng thng yu dn chng, sng trn o b ti, gi vng phm cch ca nh nho. i tng thng u l nhng ngi ti c vn ton. V vy thi thng y bao gm c s cm thng, trn trng v knh phc ca tc gi. Li th c cht cm thng, c cht ngm ngi cho chnh mnh, mt ngi tng kht khao lp danh nhng cng tht vng, bung xui. Trong cch suy ngh ca ng Qan, giu thng v ght c mi quan h khng kht ch khng h i lp nhau. C s ca l ght thng chnh l ni xt xa trc tnh cnh nhn dn c cc, tan tc, chia la. Nhng pht ngn ca nhn vt ng Qun l tm t, suy ngh ca nh th NDC. Tri tim nhn o bao la ca ng hng v nhn dn, p chung nhp vi ni nim ca ngi dn, v th ng ght tt c nhng g lm cc kh cho dn v ngi ca ngng m nhng ngi c ch ln v dn, v nc. Nh th mn chuyn bn lun v ght, thng v lch s th hin thi ca mnh vi nhn dn. Vic ght thng gn cht vi quyn li ca nhn dn lao ng. on trch L ght thng th hin quan im ca mt nh nho chn chnh. l quan nim sng v dn, l du ni gp g vi t tng nhn ngha ct yn dn ca Nguyn Tri TK XV. Qua chuyn ghtthng on trch th hin quan im, t tng ca NDC v nhn tnh th thi, thi ght thng r rng v tm lng ca ng vi nhn dn, cng l tm lng lun v dn, v i ca ng. on th mang tnh cht trit l su sc, th hin nhng t tng mang tnh cht gio hun nhng khng h kh khan, cng nhc, gio iu. Cm xc trong on th c th hin mt cch mnh lit qua khu kh ca nhn vt ng Qun Li th mc mc, chn cht nhng su nng, cm xc. on th ngn nhng dn nn, c c tt c nhng suy ngm v i ca c Chiu. on th cn l s kt hp nhun nhuyn gia thi liu c in Trung Hoa v cc phng tin ngn ng dn tc giu kh nng biu cm, li din t
- 14 -
nm na, giu cm xc vn tham kho: Qua vic phn tch on trch L ght thng hy lm sng t nhn nh sau:" th vn Chiu, ci cht tr tnh- o c tr thnh mt nt phong cch him c" Bi lm Nguyn nh Chiu l ngn c u ca vn chung gio hun v vn chng yu nc chng Php. Ni l ngn c u khng phi ch c ngha v thigian m cn c ngha v nng lc sng to ngh thut. Bi th, khi nh gi s nghip vn chng ca ng, sch gio khoa Vn hc 11, tp mt, c vit:" th vn Chiu, ci cht tr tnh- o c tr thnh mt nt phong cch him c". Ta d dng nhn ra iu khi tip cn on trch L ght thng ca tc phm Lc Vn Tin. on th l li ca ng Qun khi m o vn chng v l li vi Vng T Trc, Hn Binh, Trnh Hm, Bi Kim ti qun hng ca ng. ng Qun thc cht l hng nho s n khi thi th bt an, en bc. Tnh cch ca ng Qun cng chnh l tnh cch ca Nguyn nh Chiu m thi. Gia lc o l suy vi, lng ngi thay i sm nng, chiu ma th iu quan trng nht ca con ngi chn chng l phi nhn ra c ci ng, ci sai; ci thin, ci c; ci ng nng niu, trn trng; ci ng cm ght, xo b. on trch tuy ch c 26 cu th nhng th hin mt tnh cch rch ri, dt khot, sabgs t thi ght thng ca ngtrc cuc i. Mi cu u ng ni nhng iu, nhng ngi ng ght; mi bn cu tip, ng ni nhng iu, nhng ngi ng thng. ng ght g v ai? V sao ght? ng ght nhng vic"tm pho". Nhng vua Kit, vua Tr"m dm", nhng L Vng, U Vng"a oan", gy ra bao nhiu iu rc ri. Ght Ng B"phn vn", ko b ko cnh gy ra cnh lon li. Ght Thc Qu "phn bng" chia r, nt:"Sm a ti nh, lng nhng ri dn:. ng ght nhng iu u lm kh cho dn. Bn ln, ng nhc ti "dn". Khi th:" dan n ni sa hm sy hang"; khi th:"Khin dn lung chu lm than mun phn"; khi th:"Chung b di tr lm dn nhc nhn" v khi th:"Sm u ti nh, lng nhng ri dn". R rng v dn m ng phi ght nhng ai gy ra bao kh cc cho dn nh vy. l nhng triu i bt an m giai cp phong kin thng tr phi chu trch nhim trc lch s.
- 15 -
Thi cm ght ca ng tht trit , mnh lit, khng my may khoan nhng:"Ght cay, ght ng, ght vo tn tm". V vi ng:"Bi chng hay ght cng l hay thng". ng thng dn v cn thng bao nhiu ngi khc. Thng Khng T ln n mt i, thng Nhan T , ngi hc tr ca Khng T ti hoa nhng mnh bc. Thng Gia Ct Lng mu lc ni ting gip Lu B m s nghip khng thnh. Thng ng Trng Th c ti c hn ngi m b dn vo th b. Thng Nguyn Lng kh tit thanh cao m phi lui v n. Thng Hn D c ti nng vn chng m b i y ch v dng s can vua. l nhng cnh ng ng thng, ng chia s v ng cm bit bao! C iu cn ni y l Nguyn nh Chiu s dng rt nhiu in tch, in c trong lch s vn ho Trung Quc. Mt iu thuc thi php vn hc trung i, Nguyn nh Chiu cha th vt qua gii hn lch s c. Ci ta cn lu l mc ch v thi sng ca ng. Tuy vit theo bt php c l nhng n cha pha sau nhng cu ch, nhng hnh nh l bng hnh ca x hi Vit Nam th k XIX; l li khuyn mi ngi hy bit nhn i, nhn ngi, h sng c nhn cch. Bit yu thng ci ng yu thng v cm ght ci ng cm ght. Cng c th ni l nhng li v cnh tnh mnh v cnh bo cho mi ngi trc s suy vong ca thi i. Nhng nu ch vy th vn chng ch mi t yu cu gio hun ch cha t yu cu ngh thut, tc l tnh tr tnh ca thi ca. Mun t yu cu tr tnh, i hi ngi vit phi c cm hng thc s trc vn nh vit, nh gi gm cho i. on trch, r rng ta c th cm nhn c s rung cm thc s ca tri tim chn thnh, tnh cm mc mc, chn cht nh c khoai, ht la. "Ght cay, ght ng" l ngn ng ht sc bnh d, nh mt thnh ng dn gian. ip t "ght"ng u cu n bn ln gi cm gic dn dp, lin tc, to c n tng. Cng nh t "thng" dip n by ln v tr th nht cc cu th, gi mt tnh thng bao la, mnh mng, khng gii hn. Khng c cm xc thc s, khng th c s tun tro tnh cm yu ght n mc nh vy. C th c ngi cha cm nhn c ht ci hay, ci p trong vn chng Chiu ni chung, trong on trch ny ni ring. Bi l vn chng ca ng, nht nhng tc phm vit v ch ngha o c, mi c qua, tng ngh thut bnh thng. Nhng c k th s nhn ra rng,n l mt loi"v sao c nh sng khc thng...con mt ca chng ta phi chm ch nhn thy v cng nhn cng thy sng"(Phm Vn ng)
- 16 -
Ch mt on trch L ght thng cng c th xem l mt dn chng cho tnh cht tr tnh- o c, mt nt thuc phong cch ngh thut ca Nguyn nh Chiu. Chy gic Nguyn nh Chiu I Tm hiu chung 1. Tc gi Nguyn nh Chiu (xem bi L ght thng). 2. Tc phm Chy gic c sng tc khi nh th chng kin cnh nhn dn chy lon. Nm 1858, thc dn Php n sng vo Nng, bt u cuc xm lc Vit Nam. Nhng chng gp s khng c ca qun triu nh v nhn dn. Thc dn Php quay sang tin vo Si Gn, trn ti sng Bn Ngh. Bi th th hin lng yu nc nng nn ca nh th v ni au ca ng khi phi chng kin cnh nc mt nh tan. II Phn tch tc phm Nguyn nh Chiu l mt nh nho, mt thy , mt thy thuc, mt nh th v l mt ngha s c nhn cch. Mc d i mt lc m lo, nhng ni au n ca mt ngi dn mt nc, hng ngy chng kin cnh gic Php tn cng v nh chim qu hng khin ng hnh dung, tng tng tht r rng cnh nc mt nh tan. ng v nn bc tranh y mu v nc mt v mt thi im lch s en ti ca dn tc. Bi th c m u bng mt khung cnh bnh thng m bt thng. Tan ch va nghe ting sng Ty, Mt bn c th pht sa tay. Cnh ch thng gi cm gic thanh bnh. Cnh thanh bnh y t nhin b ph v bi mt th m thanh v cng tn nhn v ng s : ting sng Ty. l m thanh bo hiu s bt u mt tn bi kch ca dn tc. Hai cu khi qut hon cnh bao qut ca cnh chy gic v cng l khi qut hin thc. Bn c th pht sa tay l hnh nh c ngha tng trng. Th s nh cuc c, ngi ng u l ngi chi c. Nc c sa tay, vn c tht bi. Cch ni pht sa tay gi cm gic tai ho n tht t ngt, khng c d bo trc. N khin cho ngi trong cuc hoang mang. Cnh tng y c nh th, ngi trong cuc, hnh dung v ghi li rt r rng cu thc v cu lun. B nh l tr l x chy, Mt by chim do dc bay. Bn Ngh ca tin tan bt nc, ng Nai tranh ngi nhum mu my.
- 17 -
Thc t bao gi nc mt cng ko theo nh tan. Cnh nh tan c nh th ghi li bng mt hnh nh tht t v giu sc gi. N gi nn s au xt, thng tm. Khi chy gic th c gi, tr, ln, b nhng y tc gi ch dng mt hnh nh l tr l x chy. L tr b nh ng thng tm lm ri nhng km theo t l x cng tng cm gic au xt n bi phn. N gi s tan tc n hoang tn. Cnh con ngi nh tan ca nt c c t bng hnh nh l tr l x chy th hnh nh thin nhin tri t tang thng li c gi nn bi hnh nh by chim do dc bay. Hai cp hnh nh i nhau trong cp cu thc th hin rt r cnh tng au xt ca ngy chy gic. Cnh nh tan l vy, cn cnh nc mt cng tht tang thng. Tc gi dng hai a im thc t cnh t nc nhng ngy u on mnh di gt giy xm lc. Ting sng ca qun xm lc bao trm ln khng gian qu hng mt khng kh y him ho. Hnh nh tan bt nc v nhum mu my gi s tan tc v u m. Bng qun th bao trm c qu hng. Ch vi nhng nt gi t trong ba cp cu th y thi, nh th khi qut pht giy au thng ca c dn tc Vit. Nh th y tuy m lo nhng ni au ca mt ngi dn mt nc khin ng c th cm nhn bng tng tng nhng rt chnh xc cnh tang thng ca qu hng. Tm lng y c trc tip th hin hai cu kt : Hi trang dp lon ry u vng, N dn en mc nn ny ? Cu hi n cha iu g vy, y l mt cu hi tu t ch khng phi cu hi thng thng. Ging iu va au xt, va trch mc, va day dt. Tc gi dng t trang ch nhng ngi c trch nhim trong vic nh gic gi nc. Cch xng h y khng n gin l th hin s knh trng ca ng i vi nhng ngi c trch nhim, c ch ln, c tm lng vi dn tc. N cn l khao kht, l s trch mc chua xt, l nim mong mi ca nhn dn dnh cho nhng ngi c sc quyn v c trch nhim trc vn mnh dn tc. Chnh t n cu kt th hin iu . Cu kt cng chnh l nim mong mi thng thit ca Chiu v ca nhn dn. H mong mi c nhng ngi c sc, ti v tm ng ln thc hin nhim v nh gic gi nc. Cu hi kt thc bi th to nn m hng tht thng thit cho ton bi th, ng thi th hin tm lng au u ni nim non nc ca ng Chiu. VN T NGHA S CN GIUC Nguyn nh Chiu
- 18 -
Tht c l khi khng nh Vn t ngha s Cn Giuc l mt trong nhng bi vn t hay v cm ng nht trong lch s vn hc dn tc. Ln u tin trong lch s vn hc VN c mt tng i ngh thut sng sngv ngi nng dn tng xng vi phm cht vn c ngoi i ca h-ngi nng dn chng gic cu nc. I. Tm hiu chung 1. Hon cnh sng tc 2. Th loi
Vit trong bui nhn dn t chc truy iu cc nng dn ngha s hi sinh trong trn tn cng n Cn Giuc ngy 16 12 1861. Vn t( iu vn ) l th vn thng dng c khi t, cng ngi cht, n c hnh thc t-hng. Bi vn t thng c cc phn: lung khi(cm tng khi qut v ngi cht): thch thc(hi tng cng c ca ngi cht); ai vn (thng tic ngi cht); kt ( by t lng tic thng v li cu nguyn ca ngi ng t vi linh hn ngi cht).
3.B cc
4 on a. Lung khi ( cu 1-2): Khi qut bi cnh bo tp ca thi i v khng nh ngha ci cht bt t ca ngi nng dn-ngha s. b. Thch thc ( t cu 3 15 ): Ti hin chn thc hnh nh ngi nng dn ngha s, t cuc i lao ng vt v, ti cc n giy pht vn mnh tr thnh dng s nh gic v lp chin cng. c. Ai vn ( 16 28 ): By t lng tic thng, s cm phc ca tc gi v nhn dn i vi ngi ngha s d. Kt ( 2 cu cui ): Ca ngi linh hn bt t ca cc ngha s. Qua hnh tng nhng ngi ngha s vn l nhng II/ c-hiu vn bn ngi nng 1.Vn t ngha s Cn dn hin lnh hin ln nh mt Giuc-tng i sng sng v ngi nng Theo dng hi tng, cuc i ca nhng ngi ngha s c dn ngha s phn nh thc t sng ng. l nhng ngi ngha s-nng dn: Ci ct lm n toan lo ngho kh Cha quen cung nga, u ti trng nhung; ch bit rung tru trong lng b Vn l hnh nh ca nhng ngi nng dn Vit Nam cn c lam l. V ci ct ng lo toan nh gi ra t su thm ni nim cm thng ca con ngi. Ngi nng dn thm lng lm lng, bn mt cho t bn lng cho tri. Gia bao la tri t v rung ng rng ln bng dng ngi nng dn hin hin tht ti nghip, n chic. H tt t trong ci i, ci ngho. Ngi nng dn gii
- 19 -
by thn phn mnh cm ng thnh thc, cm ng. H k nhng cng vic ng ng, cy cuc, ba cy, nhng vic rung tru, lng b cng gin n dung d nh chnh cuc i h. H suy ngh cng tht mc mc: l chuyn quen lm, chuyn vn c. Bi th d dng phn bit c chuyn ccha quen lm v chuyn quen lm, chuyn chin trn v truyn ng rung. S ng ngng ca h khi tp sng, tp mc, tp c cng l iu d hiu. Khng gian sng gic, t rn lm o ln cuc sng yn bnh ca ngi nng dn. Tay cy,tay cuc gio c thay bng tay gio, tay mc. Lng cm th gic biu hin ngt tr: Ting phong hc php phng hn mi thng, trng tin quan nh tri hn trng ma; mi tinh chin vy v ba nm, ght thi mi nh nh nng ght c. Ba thy bng bong che trng lp, mun ti n gan; ngy xem ng khi chy en s mun ra cn c. Tng li, tng ch trong vn t thm su ni hn cm si sc: n gan, ri cn c, NDC tht ti tnh khi a ngn ng dn d mc mc vo trong li vn. n gan, cn c cng l tiu dit tn cng loi th d c c. NDC pht hin ra tnh yu nc chy sng trong tm hn ngi ngha s. Khng cam lng nhn ni mnh gn b mu tht b tn ph, h vt b cuc cy n vi ngha qun, t vic cha quen cung nga u ti trng nhung n vic mn ngha lm qun chiu m. Sng gic, dt rn l hon cnh ngi nng dn t bc l chnh mnh. ng sau con ngi ngh b kia l c mt ngh lc, mt kh phch chin u phi thng. Tinh thn t nguyn, x thn v ngha ln c nng thnh l tung cao c ca ngi ngha s-nng dn. H t nguyn n trng nhung liu hy sinh bn thn mnh bo v t nc. Hnh ng sn sng x thn v nc l s kt tinh ca lng cm th gic v lng yu nc st son ca ngi ngha s: No ai i, ai bt, phen ny xin ra sc on knh; chng thm chn ngc, chn xui, chuyn ny dc ra b h Nu nh trc kia ngi trai trng bc chn xung thuyn nc mt nh ma th nay trong th NDC sng sng hnh nh ngi ngha s t nguyn cu dn cu nc. Trong tng bc chn lng gic ca h, ngi ta cm nhn c nim t ho su sc ca tc gi. Qun dn ly tnh yu lm gc, ly ngha kh lm trng. ch v mn ngha m tr thnh ngha qun th thc s cao qu v cng. Tinh thn chin u x thn v ngha c ngi ngha s dng lm phng chm, mc ch chin u chng k th. Ho mai nh bng rm con ci, cng t xong nh dy o kia; gm eo dng bng li dao phay, cng chm rt u quan hai n. Chi nhc quan qun ging trng k trng gic, p vo lt ti, coi gic cng nh khng; no s thng Ty bn n nh n to, x
- 20 -
ca xng vo liu mnh nh chng c. K am ngang, ngi chm ngc, lm cho m t ma n hn kinh; bn h trc, l sau, tri k tu st tu ng sng n. Mt cuc chin u khng cn sc nhng vn lm ni bt t th ca ngi ngha s trn chin trn: t th hin ngang, ch ng, tung honh ngang dc. Mi li vn t ng thi biu din kh th xung trn sc si ca ngi ngha s. Khi nh, t, chm, khi p ro, lt ti lc m ngang, chm ngc,Lng qu cm, s nung nu ch quyt tm chin u, chin thng nh gic gi, nh thi thc. Cc hnh ng quyt kit ca ngi ngha s c tc gi miu t qua mt lot ng t mnh, to n tng hng trng. S i lp gia ngn tm vng, rm con ci, li dao phay vi tu st, tu ng, sng n nhm t m kh phch ca ngi ngha s. iu ng trn trng nht h chnh l s ng tm, hip lc, sc mnh on kt ca nhng tm hn qu cm, anh hng. NDC bc l ci nhn rt chn thc v tinh t v ngi nng dn, ngha s. H anh hng, dng cm nhng vn nn nng, bt pht. Phi chng y cng chnh l nguyn nhn dn n s tht bi ca nhng ngi ngha s Cn Giuc ? NDC vit v ngi ngha s - nng dn vi mt nim t ho su sc. Ngi ngha s sng mt cuc sng anh hng-cht mt ci cht vinh quang. Nhng ngha s v danh hy sinh no i gm hm treo m. Quan nim cht vinh cn hn sng nhc li c thp sng trong tm hn ca h. Sng lm chi theo qun t o t va hng, x bn c, thy li thm bun; sng lm chi lnh m t, chia ru lt, gm bnh m, nghe cng thm h. 2.Vn t ngha s Cn Th thc m ng cu ch khi, v theo t ph cng vinh; hn cn Giuc-ting khc v m chu ch u Ty, vi man di rt kh. nim cm thng v hn ng trc bc tng i v i y ca dn tc, bit bao ni nim cm thng, xt thng c bc l. Ngi m gi, ngi v yu au n no nng trong nim thng tic v hn: au n by m gi ngi khc tr, ngn n khuya leo lt trong lu; no nng thay! V yu chy tm chng, cn bng x, dt d trc ng Bi Vn t ngha s Cn Giuc khng ch tc bng th hnh tng ngi nng dn ngha s anh hng, bt khut m cn l ting khc thng bi thit ca NDC trc s hy sinh v i ca h. Cuoc chin ca nhng ngi ngha s tuy tht bi song l tht bi trong kiu hnh.Hnh anhr ngi anh hng trong vn t tr nn k v, p l thng-danh thm n su tnh chn u khen ting ngay tri mun i ai cng m. NDC dnh tnh cm au xt v hnh m tha thit ngi ca hnh tng ngi nng dn ngha s hy sinh v ngha ln.
- 21 -
ng thi cng th hin nim cm thng su sc vi nhng ngi ang sng - nhng ngi thn yu ca ngi ngha s. Tc phm ng gp cho VH Vit Nam mt tng i bt t v lng yu nc ca nhn dn Vit Nam. Vn t ngha s Cn Giuc l khc ca bi trng ngi ca lng yu qu hng v tinh thn qu cm ca nhng ngi nng dn- ngha s Cn Giuc, t khng nh lng yu nc ca con ngi Vit Nam. Bi vn t l nim cm phc vf tnh cm su sc ca NDC i vi nhng ngi x thn v ngha ln. Khng bi ai v thng thit nhn nhng bi vn t thng thng v nh nhng bi vn t khc ca NDC,Vn t ngha s Cn Giuc mang tnh cht bi hng. Ging vn thay i theo cm xc, khi th xt xa trm lng; khi th bi trng thng thit; khi th ho hng si ni. - Ngn ng gin d dn d nhng c gi tr biu t ln. Hnh nh th gi n tn cng cm xc thm m. Chi tit ngh tht chn lc dng nn trong vn hc Vit Nam mt tng ai sng sng bng th v ngi ngha s nng dn.
-
2.Ngh thut
vn tham kho: Vn t ngha s Cn Giuc tng i sng sng trong vn hc Vit Nam Bi lm Vinh quang c khi khng lm nn anh hng. Nhng c tng i no xy ln bng ti nhc, ng cay? Mt thi k lch s i qua, au thng v anh dng. Cn li vi hm nay khng phi l thnh quch lu i; cn li vi hm nay l nhng con ngi-nhng ngha s-nng dn trong vn chng Chiu. H sinh ra khng phi l anh hng, cng khng phi nui nh tr thnh anh hng. Nhng con ngi y ln ln trong bnh lng, chn cht, i ngho. Cuc sng cy cy y h vo nhng lo toan sm ti- lo toan sut mt i ngi. Trn nhng cnh ng xa chm trong mnh mng, bng h hm no cng mit mi: "Cui ct lm n..." "Cui ct"- m thm, l loi, c g nh ht hiu v ti nghip. Nh bit cnh mnh, bit phn, bit thn. C mi ngy, nhng dng hnh b nh y li thm mt thu vo lng l, lng l n gn nh khng tn ti.V phi chng, chnh lch s lng qun nhng k chn lm tay bn. Nhng ri, T Quc lao oa trong ting"sng r"xi x. Cuc sng mt i nhp iu ngy thng- nhp iu t bun song
- 22 -
yn n. Vi h, gi y trong nhng "toan lo"khng ch c tnh suy kh ngho. l nhng thp thm, u lo, nhng ngng trng, hi hp. "Ting phonghc php phng hn mi thng, trng tin quan nh tri hn trng ma..." Du"Mi tinh chin vy v ba nm" th cn ma ngy hn hn y vn ch l mong mi, ri thm tha b v- ni b v ca nhng a con b b ri trong nguy bin v v vng Th m... Hnh nh trong huyt qun ca ngi nng dn, mu ngha s vn rn rt chy. T thu xa, trc mi kim qun th, cha ng h tng : "nh mt trn sch khng knh ngc nh hai trn tan tc chim mung..." (Bnh Ng i co-Nguyn Tri) nn khng chu chung tri vi bn hn l iu tt yu. Gt giy chng xo ln mnh T quc,ph bng nhng iu thing ling trong ci lng phng th thm kn, cp i gic ng yn bnh ca ni thn d, lm sao c th dung tha? Nhng con ngi rt i hin lnh y ut ln v cm gin, v bt bnh, v bn tay cha th gi ln thnh nm m, v tt c nhng g ang ngn ngt bc ln sau nhng dn nn ngt ngt. "Ba thy bng bong che trng lp, mun ti n gan; ngay xem ng khi chy en s, mun ra cn c. Mt mi xa th s, h ai chm rn ui hu; hai vng nht nguyt chi lo, u dung treo d bn ch" Cn gin ca lng yu nc mnh hn nhng tc ti tm thng. Mnh hn s s yu hn. Mnh hn ci cht. V h xng ra chin trng khng i"ai i ai bt", mc cho chn "trng nhung" "mt cha tng ng", khi "ngoi ct c mt manh o vi", "trong tay cm mt ngn tm vng". Liu lnh ? Nng ni ? Khng, ch cm th hun nn nng nhit huyt, hun nn nng d st gan ng, hun nn mt sc mnh tinh thn lm nn nhng iu k diu: "Ho mai nh bng rm con ci, cng t xong nh dy o kia; gm eo dng bng li dao phay, cng chm rt u quan hai n" "Con ci"v"dao phay"- khng phi chin cng no cng ginh c t v kh th s. Nhng k tch i khi khng bt u t ly lng, danh ting. Thng li y vng vo lng ngi nim t ho chng d g c c-nim t ho ct ln t ting reo hn hoan ca ci lng phn chn-t ho bng mt nim tin! Nhng bn tay quen vic cy cy-nhng bn tay chng bao gi mun cm v kh- li lm kinh ngc chn sa trng. H l nng
- 23 -
dn. Nhng trn trn mc sng cn, mu o bnh d y nhum thm mu khi la. Phi chng, chnh h ho nn anh hng? Anh hng- khng phi l on qun o t ra trn. Cng chng l nhng chng trai"mi gm bng nguyt", quyt ch phc th. H tng laovo trn a, hin ngang v anh dng, qun mnh, qun n, qun bom: "Chi nhc quan qun ging trng k, trng gic, p ro lt ti, coi gic cng nh khn; no s thng Ty bn n nh, n to, x ca xng vo, liu mnh nh chng c. K m ngang, ngi chm ngc, lm cho m t, m n hn kinh; bn h trc, l sau tri k tu thic, tu ng sng n" Ai tc vo th k ti en mt t th trn nh sng? T th ca anh hng, ngi ngha s nh Ty! Lch s cn n h hay cuc i cn n h m trong t th qut cng, ta nhn ra chn dung nhng con ngi ang gnh trn vai vn mnh non sng. Ngoi h ra no vua, no cha...!? "Hi trang dp lon ry u vng, N dn en mc nn ny? (Chy Ty-Nguyn nh Chiu) Triu nh quy hng trong nhc nh. H c khc no nhng a tr b v. Ai s lp y "khong trng" y ? Nhng thay v ting khc c n, a tr t to cho mnh ting gi ca chng trai Ph ng-tng gi anh hng! ri nhng con ngi quanh nm ci ct y khng cn b lng qun. Bi chnh h, trn v i lch s, khng nh c mnh- s khng nh nghit ng m bn lnh. Nhng ngi ngha s y sinh ra u phi cm gm. Nhng cn con thi, mt li dao phay, th s thi, mi rm con cih vn c cho mnh v kh "p vo lt ti, coi gic cng nh khng"- v kh bnh dn y mang trong mnh sc mnh ca tc lng. y l tt c nhng g h c, ngho nn, lc hu. Nhng khi mi dao kia phng vo u quan hai n, khi ngn tm vng qu ma qut cht l ch d, cn v bo cun h i trong hng hc la, bin nhng th tm thng thnh linh diu. H nh gic bng c sc mnh, bng tt c nhng g c trong tay cng vi lng yu nc, lng cm thgic chay bng Nhng..."ithi thi!"-ting klhc qun lng, ting khc xt vo ni au. H ng xung ni chin trng, ng xung v ai? Mt s nghip cha thnh, d dang nh cuc i h...Ting khc y, khc cho nhng linh hn, cho nhng tm lng, cho c mt c "ng gi xiu ma". Ci cht y tc nn tng i ca h, vnh vin nm trong lng ngi- ci cht trng v bi. Ni hi hng n bom, tnh mng khng th kn vn ton, h hi sinh-du chng "gm hm treo m"- vn tho lng,
- 24 -
tho ch. Bi h b mnh cho mt l sng, mt tm nim, rng:"Tc t ngn rau n Cha, ti bi nc cho nh ta; bt cm manh o i, mc m chi ng cha n", rng:"Sng nh gic, thc cng nh gic,linh hn theo gip c binh", rng:"sng th vua, thc th vua"...rng: "Th thc m ng cu ch khi, v theo t ph cng vinh; hn cn m chu ch u Ty, vi man di rt kh" L nhc- vinh y khng ch bt u t quan nim o c. N dn h v vi nhng iu kh tit, thing ling. "Th thc..."m chng chu"u Ty"- li kh khi tuyn ngn cho mt i ngi. Phi u, l kh nhc. Ci nhc y- nhc ca k b o y, k b y xung lm thn n l. v au thng hn tt c- nhc mt nc- h chng th khoanh tay ng nhn! "au n by! M gi ngi khc tr, ngn n khuya loe lt trong lu; no nng thay! V yu chy tm chng, cn bng x dt d trc ng" Nhng ting nc ngn ngo, v o trong iu linh, ai on,"m gi ngi khc tr", "v yu chy tm chng"-li cui ct, tiu iu, li on trch, tan thng. Nhng cnh ng y xut hin bt ng nhng lm thm tha ni au. Th ra chin tranh khng ch cp i ca ngi ngha s s sng. H mi mi nm xung li "m gi","v yu","con th", li sau lng trch nhim nng n vi nhng con ngi b v y, vi non sng: "Binh tng n hy ng sng Bn Ngh, ai lm nn bn pha my en; ng cha ta cn t ng Nai, ai cu ng mt phng con ?" Ngi ngha s- nng dn trong bi vn t gip ngi ta hnh dung c mt thi i h tng sng qua- nhng nm cui cng ca th k XIX sang u XX-"kh nhc m v i"(Phm Vn ng). Lch s to nn anh hng c th vn xoay thi th. Nguyn nh Chiu dng nn mt tng i ngh thut bt h v h, v nhng ngi anh hng "tuy tht th nhng vn hin ngang". Ci hin ngang ca c mt dn tc, mt ging ni! Mt cch tm hiu bi Vn t ngha s Cn Giuc Tc giNguyn nh Chiu (1822 1888) l ngi sao sng ca nn vn ngh t nc ta trong na sau th k 18. B m, va dy hc, lm thuc v vit vn th. Sng vo thi k en ti ca t nc: gic Php xm lng, t Nam K ln lt ri vo tay gic. Tinh thn nhn ngha, lng yu nc thng dn v cm th gic Php xm lc l nhng t tng, tnh cm su sc, mnh lit trong th vn Nguyn nh Chiu.Tc phm:- Truyn th: Lc Vn Tin, Dng T H Mu, Ng Tiu y thut vn p.- Vn t: Vn t ngha s Cn Giuc, Vn t Trng nh, Vn t Ngha s trn vong Lc tnh.- Th: Nhiu bi th ng lut cm hng yu nc.Xut x, ch - Cn Giuc thuc Long An. Trn Cn Giuc l mt trn nh ln ca qun
- 25 -
ta, din ra m 14/12 m lch (1861). Hn 20 ngha qun anh dng hy sinh. Tun ph Gia nh l Quang yu cu Chiu vit bi vn t ny. Ngay sau , vua T c ra lnh ph bin bi vn t trong cc a phng khc.- Bi vn t ca ngi nhng ngha s nng dn sng anh dng, cht v vang trong s nghip nh Php cu dn, cu nc.Hnh nh ngi ngha s1. Ngun gc: Nng dn ngho kh cui ct lm n, cn c lao ng ch bit rung tru trong lng b. Cht phc hin lnh:Vic cuc, vic cy, vic ba, vic cy, tay vn quen lm;Tp khin, tp sng, tp mc, tp c, mt cha tng ng:2. Tm hn: Yu, ght dt khot, r rng: ght thi mi nh nh ng ght c u dung l treo d bn ch. Cm th quyt khng i tri chung vi gic Php:Ba thy bng bong che trng lp, mun ti n gan,Ngy xem ng khi chy en s, mun ra ct cYu nc, yu xm lng qu hng, t nguyn ng ln nh gic: Mn ngha lm qun chiu m, phen ny xin ra sc on knh, chuyn ny dc ra tay b h3. Trang b - Khng phi l lnh chnh quy ca Triu nh, chng phi qun c, qun v, chng c bao tu, bu ngi. H ch l dn p dn ln, v bt cm manh o m nh gic. Trang b th s, o mt ch l mt manh o vi, v kh l mt ngn tm vng, mt li gao phay, hoc ha mai nh bng rm con ci K th ca h l m t, ma n, l thng Ty bn n nh n to, c tu thic, tu ng sng n.4. Chin u dng cm v anh dng hy sinh:- Dng mnh tin cng nh v bo, p ro lt ti, k m ngang, ngi chm ngc, bn h trc l sau.- Coi ci cht nh ta lng hng, lm lit hin ngang: no s thng Ty bn n nh n to, x ca xng vo, liu mnh nh chng c, tri k tu thic, tu ng sng n.- Chin cng oanh lit: t xong nh dy o kia, cng chm rt u quan hai n, lm cho m t, ma n hng kinh- Hy sinh t ngt trn chin a: Nhng lm lng ngha lu dng; u bit xc phm vi b.Tm li, Nguyn nh Chiu ngi ca, khm phc v bit n cc ngha s. ng dng ln mt tng i bi trng v ngi nng dn nh gic cu nc trong bui u gic Php xm lng t nc ta.Tnh cm p, t tng rt tin b Vn t ngha s Cn Giuc hm cha nhng tnh cm p, t tng rt tin b ca nh th Nguyn nh Chiu.- Ca ngi lng yu nc, cm th gic v tinh thn t nguyn nh gic cu nc ca cc ngha s. Khng nh v tr v vai tr ca ngi nng dn trong lch s chng xm lng v c lp, t do ca T quc.- Tic thng nhng ngha s anh dng hy sinh (cu 18, 25)- Khng nh mt quan nim v sng v cht: cht vinh cn hn sng nhc. Khng th theo qun t o, lnh m t nh thu, lm bia n, sng cuc i bn nc cu vinh chia ru lt, gm bnh m, nghe cng thm h. Tri li, phi sng anh dng, cht v vang: Sng nh gic, thc cng nh gic, linh hn theo gip c binh, mun kip nguyn c tr th kia.- T ho v cc ngha s b mnh v T quc. Tn tui h, tinh thn h bt t: danh thm n su tnh chng u khen, ting ngay tri mun i ai cng m, cy hng ngha s thp thm thm Tm li, ln u tin trong nn vn hc dn tc, Nguyn nh Chiu khc ho v ca ngi ngi nng dn Nam B v nhng anh hng thi i sng, chin u v hy sinh v i ngha.Ngh thut1. Ngn ng bnh d nh cch ni, cch ngh v cch cm ca nhn dn min nam. Cc kiu cu t t, song quang, cch c, gi hc, cu no cng c sc,
- 26 -
kh ng, i chi cn xng p.2. Cht ch tnh kt hp vi cht anh hng ca to nn mu sc bi trng.3. Hnh tng ngi chin s ngha qun c khc ha tuyt p trong t th lm lit hin ngang.C th ni, Vn t ngha s Cn Giuc l mt bi ca yu nc chng xm lng, l kit tc trong kho tng vn t c kim ca dn tc. Nguyn nh chiu (1822-1888) I.GII THIU V CUC I V S NGHIP SNG TC 1.Cuc i: Nguyn nh Chiu l ngi m u cho giai on vn hc na cui th k XIX, tn tui ng l tng trng cho lng yu nc ca nhn dn min Nam, v th vn ng l nhng trang bt h ca ngi cuc chin u oanh lit ca nhn dn ta chng bn xm lc phng Ty ngay bui u chng t chn ln t nc ta.(*) Nguyn nh Chiu sinh ngy 1-7-1822 ti lng Tn Thi, huyn Bnh Dng ph Tn Bnh, Gia nh v mt ngy 3-7-1888 ti Ba Tri, Bn Tre. Cuc i Nguyn nh Chiu sm tri qua nhng chui ngy gia bin v quc bin hi hng tc ng n nhn thc ca ng. Ngay t nh, Nguyn nh Chiu theo cha chy gic. T mt cu m con quan, bng chc tr thnh mt a tr thng dn sng trong cnh chy lon, tr th, chm git. Ln ln, b bnh m mt, b gia nh giu c bi c, cng danh dang d. Mc d cuc i Nguyn nh Chiu gp nhiu bt hnh nhng lc no ng cng gn b vi nhn dn. Tuy sng trong cnh m la nhng Nguyn nh Chiu tin thn thnh danh bng con ng hnh o ca mnh. ng m lp dy hc, vit vn v ht thuc cha bnh cho dn. Lc no ng cng quan tm lo lng cho chin s. u ng cng lm cng mt lc ba nhim v ca ba ngi tri thc cu dn, gip i. Nguyn nh Chiu c nhiu ngh lc v phm cht, phi c ngh lc phi thng v kh phch cng ci th Nguyn nh Chiu mi vt qua nhng bt hnh ca c nhn v thi cuc ng vng trc cn binh la hi hng ca lch s m khng sn lng, nn ch. Nguyn nh Chiu l hin thn ca nhiu phm cht cao p lm ngi. Trong ng x c nhn, Chiu l tm gng sng v o hiu ngha nhn t. Tt c c c li thnh kh tit ca nh nho yu nc Vit Nam tiu biu cho giai on na cui th k XIX. 2.S nghip vn chng: 2.1.Qu trnh sng tc: Vn chng cha phi l ton b s nghip ca Nguyn nh Chiu. S nghip ca ng cn ln hn nhiu. ng khng ch l nh vn m cn l nh gio,
- 27 -
ngi thy thuc v l mt nh t tng. Nhng vn chng ca ng s ng thnh s nghip ring. Nguyn nh Chiu bt u vit vn sau khi m, hu ht cc tc phm u vit bng ch Nm. Cn c vo ni dung c th chia ra thnh hai thi k sng tc: -Trc khi Php xm lc Nam K: Tc phm Lc Vn Tin l tc phm u tay, c tnh cht t truyn. -Php xm lc Nam K: + Tc phm Dng T-H Mu c kin cho rng tc phm c vit trc khi Php xm lc cng c kin ngc li, mc ch ca tc gi l dy o Khng cho hc tr v sau ny c sa li cho ph hp vi tnh hnh. + Tc phm Ng tiu y thut vn p ch yu ni v cc phng thuc v ngh lm thuc nhng trn y tinh thn yu nc. + Cc bi th ng lut, cc bi hch, vn t tiu biu Vn t ngha s Cn Giuc(1861), Mi hai bi th v bi vn t Trng nh(1864), Mi bi th iu Phan Tng(1868), Vn t ngha s trn vong lc tnh(1874), Hch ku gi ngha binh nh Ty, Hch nh chut cha xc nh thi im sng tc. Vi nhng tc phm ni ting ca mnh, Nguyn nh Chiu tr thnh ngi c uy tn ln. Bn thc dn nhiu ln tm cch mua chuc ng nhng ng vn mt mc t chi cc n t. (C nhiu giai on v thi bt hp tc ca Nguyn nh Chiu vi k th). Cuc i v s nghip vn hc ca nh th m Nam B l mt bi hc ln v lng yu nc, v vic s dng ngi bt nh mt v kh u tranh sc bn. Tm gng Nguyn nh Chiu theo thi gian vn khng m i cht no. 2.2.Quan im vn chng: Nguyn nh Chiu tuy khng ngh lun v vn chng nhng ng c quan im vn chng ring. Quan im vn d ti o ca ng khc vi quan nim ca nh nho, cng khc vi quan nim chnh thng lc by gi. Nh nho quan nim o l o ca tri, cn Chiu cng ngh n nhng c khc: o tri no phi u xa Gm lng ngi mi thy ra Trn nguyn tc o tri c cao nhng trong thc t o lm ngi ng qu hn nhiu. l quan nim bao trm vn chng Chiu.
- 28 -
Quan im vn chng Chiu tuy khng c tuyn ngn nhng y l quan im tin b v gn gi vi vn chng dn tc: Vn chng chin u, v nhn sinh, y tinh thn tin cng v tinh thn nhn i. II.NI DUNG TC PHM CA NGUYN NH CHIU: 1.Tc phm Luc Vn Tin: 1.1.Tm tt ct truyn: y l cu truyn th lc bt di 2082 cu. Ct truyn c tm tt nh sau: -Lc Vn tin gp Kiu Nguyt Nga (Cu 1-186) -Lc Vn Tin b tai nn dn dp v c cu gip (Cu 187-1264) -Kiu Nguyt Nga b cng Phin (Cu 1265-1664) -Lc Vn Tin v Kiu Nguyt Nga nn ngha v chng (cu 1665-2082) 1.2. Lc Vn Tin th hin o lm ngi trong cuc i thng: 1.o c nhn ngha trong tc phm Lc Vn Tin Khi nim nhn ngha ca Nguyn nh Chiu bt ngun t t tng nhn ngha ca nho gio v trong thm tm, ng tng khng nh v ca ngi o nho Theo ng nhn ngha chi bng o nho. Vit tc phm Lc Vn Tin, tc gi c nu ln nhng tm gng v lun l, o c kiu Nh thp t hiu nhm mc ch gio hun, ci to x hi: Trai thi trung hiu lm u Gi thi tit hnh lm cu trau mnh. Quan nim ny xut hin ri rc trong ton b tc phm thng qua hnh ng v tnh cch cc nhn vt (Vn Tin, Nguyt Nga, Tiu ng) d lm ta ngh n nhng quan nim phong kin Nam n th th bt thn, v lng trung thnh, v ch trung, ch tit phong kin. Nhng trong khi thc hin o c nhn ngha, Nguyn nh Chiu nho nn li t tng ca o nho, tip thu mt cch sng to ph hp vi nguyn vng ca nhn dn. Trong tc phm c t ra vn trung, hiu, tit, ngha nhng khng cn theo l thuyt nho gio g b, p t, cng nhc, cc oan theo kiu phong kin m c khc x n mc kh nhn ra. Cc nhn vt khng thy mnh b g b bi mt nguyn l o c no. Vn Tin nghe theo lnh vua i chng gic Qua l cu dn. l hnh ng trung qun hay i quc cng c. T tng trung qun ca Nguyn nh Chiu l trung qun c iu kin, trung vi l phi, trung vi nc. Nhng i vi nhng ng vua xu, vua c th ng ph phn: Qun rng: ght vic tm pho Ght cay ght ng, ght vo tn tm
- 29 -
Ght i Kit, Tr m dm. dn n ni sa hm sy hang Ght i U, L a oan, Khin dn lung chu lm than mun phn Ght i Ng b phn vn, Chung b di tr lm dn nhc nhn. Ght i Thc qu phn bng, Sm u ti nh lng nhng hi dn Hnh ng t trm ca Nguyt Nga cng l thi phn khng i vi ch trung. Ngha tnh nng c hai bn. Ly mnh bo cha, ly lng s phu. Nguyn nh Chiu l mt nh nho sng di thi nh Nguyn l thi k nho gio c cao. Nhng c c mt quan nim o c nh th r rng l tin b. Nh vy, tuy tc phm c cao trung , hiu tit, hnh nhng khng phi hon ton thuc quan nim phong kin m c nhiu yu t nhn dn. ng trn lp trng nhn dn, ng ca ngi nhng ngi hnh ng v nhn ngha v h xem l mt nhu cu m khng h ngh n li danh, khng cn bo p. - l nhng ngi rt ho hip, ngha kh Gia ng thy chuyn bt bng chng tha Vn Tin T xung hu t nh cp cu Nguyt Nga, Hn Minh b gi con quan tri huyn cu ngi b c hip th c. -H cn l nhng ngi tt, giu lng thng ngi, sn sng gip ngi khc khng ngh n thn, qun mnh v ngha. ng Ng ht lng chm sc cho Vn Tin trong lc hon nn: Hi con vy la mt gi ng h bng d, m h mt my. Ng rng: lng lo chng m Dc lng nhn ngha h ch tr n Nc trong ra rut sch trn Mt cu nhn ngha chi sn lng y. Tt c vic lm v ngha ca cc nhn vt chnh din trong tc phm Lc Vn Tin u th hin c mt quan im nht qun ca Chiu v cuc sng, cng nh v o c. khng nh t tng nhn ngha, mt mt, ng ca ngi ci chnh ngha mt khc ng ph phn ci phi ngha. Cc nhn vt trong tc phm c sp xp thnh hai tuyn nhn vt rt r. Mt bn l nhng con ngi chnh ngha v bn kia l nhng
- 30 -
k bt nhn bt ngha nh gia nh h V n hai lng, nh Trnh Hm tnh tnh k nh nhen; nh Bi Kim dm , dt nt v hng lot nhng tn lang bm, ph php, bi ton nhiu i, hi dn cng vi nhng tn su dn mt nc nh tn Vua S, tn Thi S trong truyn. Tt c nhng nhn vt phn din ny u tiu biu cho ci xu, ci c nn cui cng u b trng tr thch ng. Cch x l ca tc gi rt gn vi quan nim ca nhn dn Thin gi thin bo, c gi c bo. cng chnh l o l, l c m ca nhn dn. 2.Lc Vn Tin th hin bn cht o l nhn dn: Vn o l cn c th hin qua cc quan h khc trong tc phm: Cha con, chng v, thy tr, bn b Nguyn nh Chiu t ra nhng tnh hung x th trong cc mi quan h i thng, gia nh v x hi. N rt gn gi v cn thit vi cuc sng hng ngy v bao trm hn c l mi quan h gia con ngi vi con ngi. Mi tnh Lc Vn Tin v Kiu Nguyt Nga c vun p t vn n ngha. Khi nghe tin Vn Tin mt, nng kin quyt th tit th chng. Ni au bun ca nng khi c lnh cng qua: Trong d nh bo, canh chy chng ng, nhng thao thc hoi v ly ci cht gi tnh phu ph. Vn Tin cm phc tm lng st son chung thy ca ngi yu nn khng ngn ngi Xin n ba ly s by ngun cn. Vn Tin lm mt vic m o c phong kin khng cho php. Cng ging nh Nguyt Nga, nng vt qua l gio phong kin t nh c vi Vn Tin. Cc nhn vt chnh din trong tc phm sng rt hn nhin, ci m. H sng c tnh, c ngha, gin d, chn cht. Tnh thy tr gia Tn S v Vn Tin, tnh cm bn b gia Vn Tin, T Trc, Hn Minh; Tnh ngha ch t gia Vn Tin vi Tiu ng; gia Nguyt Nga v Kim Lin c miu t ging vi cuc sng v quan nim ca nhn dn. on Vn Tin by tic t Tiu ng rt cm ng, nhng Tiu ng cn sng, gp li nhau t thy vui mng khng xit: Trng nguyn khi y mng vui T thy sum hip ti ni i on thi xe tr ra v Vn Tin cng cc bn l Hn Minh, T Trc vn thn thit nh ngy trc: Hai ngi gp li hai ngi u vo mt qun vui ci ng nghing. Bn cht nhn dn cn th hin qua c im tnh cch ca nhn vt. Quan im thng ght ca ng Qun rt r rng, dt khot tiu biu cho tnh cch ca ngi dn Nam b, quan im ny cng xut pht t tm lng thng yu tru mn Bi chng hay ght cng l hay thng. Hn Minh l ngi ngha kh, hnh ng b
- 31 -
gi con quan tri huyn th giu sang lm cng l tiu biu cho ho kh ca ngi dn lc tnh. Cng nh T Trc c miu t l mt ngi trc tnh, khng mng danh li, sng c tnh c ngha, rt mc yu qu bn, nghe tin Vn Tin mt chng than khc: Nghe qua T Trc chnh lng Hai hng nc mt rng rng nh ma. Nhng tiu biu nht l nhn vt Lc Vn Tin, chng l mu ngi l tng nn hi cc iu kin m nhn dn m c: trng ngha khinh ti, ph i gip nc, i nhn x th u theo quan im nhn dn. 1.3.Lc Vn Tin t dng dp mt t truyn, mt gic m n l tng x hi: 1.T dng dp mt t truyn, mt gic m: Lc Vn Tin l mt cu chuyn mang tnh cht t truyn. Tnh cht t truyn th hin qua nhng chi tit c tnh cht b ni v b su ca tc phm. Chnh ni dung t thut ny bao qut ton b ct truyn v th hin sut chiu di tc phm. Lc Vn Tin th hin gic m Chiu Ngi thanh nin b ph tnh c m mt mi tnh chung thy. Chng c m nhng c ch anh hng, m c tr n nc non v tm s y chng gi vo T Trc, vo Hn Minh, nht l vo Vn Tin. Vn Tin cng b m nhng s c thuc tin cha cho sng mt ra. Vn Tin s thc hin ci ch bnh sanh ca Nguyn nh Chiu(*) Ngoi gic m ring t cn l gic m chung v cuc i rng ln m t n th hin ngha x hi su sc. 2.n mt l tng x hi: -Lc Vn Tin l c mt x hi, tt nhin l x hi phong kin vi y cc hng ngi: Vua quan, th dn, a , k s Mt x hi vi y nhng ngi tt, k xu. Nguyn nh Chiu dng ra c mt cuc i gi gm l tng x hi ca mnh. -Nh th xy dng nhng mu ngi l tng, qua nhng nhn vt l tng, ng mun xy dng mt x hi l tng. , ci tt p c coi trng v ngng m, ngi ti c c trng dng, cc oan khut c gii minh. Tm li, l x s ca iu thin, l sng cng bng v lng nhn i. -Bn cnh , nh th ph phn nhng bt nhn, bt ngha. Qua din tin v kt cc ca s phn nhn vt phn din trong tc phm, Nguyn nh Chiu mun ni ln rng mun xy dng mt x hi l tng phi tiu dit nhng hng ngi xu xa, c c. Cch x l ny tuy c phn o tng v tha hip nhng c ngha x hi su sc. N th hin s cao thng v cng lm cho tnh cch ca nhn vt chnh din
- 32 -
cng l tng hn, th hin c t tng lc quan ca nhn dn: Ci c, ci xu du c ngi tha, th vn l Tri khng dung, t khng tha. -Tc phm c xy dng cc yu t thn k: Giao long, pht b, du thn, hai o ba Cc yu t thn k ny c s tip tay, tip sc cho chnh ngha, th hin kht khao cng l v nhn i ca nhn dn. 1.4.Vi c im v ngh thut: 1.Kt cu: Kt cu khng khc my so vi truyn th Nm giai on na cui th k XVIII-na u th k XIX, l vn xy dng hai tuyn nhn vt i lp nhau nhng trong Lc Vn Tin s i lp c th hin trong tng cp nhn vt mt: Hn Minh >< Trnh Hm; T Trc >< Bi Kim; Kiu Nguyt Nga >< V Th Loan> xy dng kiu kt cu ny gip tc gi trc tip by t quan im ca mnh. 2.S chuyn : Lc Vn Tin l mt tc phm c sng tc k hn l xem nn cch chuyn rt n gin v thoi mi. Tng chng, mc trong tc phm khng i hi s lin mch v nht qun v mi chng, mc l mt ni dung, l mt cu chuyn ring. Ta vn c c th c tng hi, tng th, tng on nhng vn hiu mc ch v ni dung ca tc phm. Chng hn nh on thng ght ca ng Qun, s trit l ca ng Qun, ng Ng, ng Tiu v s i, hay nhng on ch giu s khoc lc, bp bm ca bn lang bm, thy bi, thy php u gy n tng mnh m: Php rng: An cao tay Li thm ph ch xa nay ai b Qua sng c thy xp vi Vo rng cp thy phi qu li tha Cui cng cng l r mc ch thc dng ca chng: C ba lng bc trao sang Th Thy sm sa lp n chy cho. 3.Ngn ng: Tc phm ny c sng tc trong hon cnh m la nn nhiu ch cn th vng. Tuy nhin ngn ng trong Lc Vn Tin phc v c lc cho vic k. Phn nhiu l nhng li th nm na, mc mc, cht phc, d nh, d truyn ming trong dn gian. 4.S dng thnh ng, ca dao: Thnh ng, ca dao tham gia hnh thnh Lc Vn Tin kh c o. Th d nh on i p ca ng qun vi Trnh Hm
- 33 -
5.in c: in c c ly t tch cc truyn Tu, l nhng in tch quen thuc vi nhn dn. V d nh on T Trc mng cha con V Th Loan; on thng ght ca ng Qun 6.Xy dng tnh cch nhn vt: Trong tc phm Lc Vn Tin c on nh th t chn vo hon cnh c kch tnh, c nhiu ch nhn vt cn bc l tm trng nhng nh th cha th hin ht tm trng . V vy, tm l nhn vt cn nhiu kh khan, g b, gng go. on Lc Vn Tin cu Nguyt Nga, on sum hp. Lc Vn Tin l tc phm cui cng kt thc mt giai on vn hc. Tc phm k tha nhiu mt truyn thng c vn hc nhn gian, ca truyn th Nm bnh dn, th hin tr tnh o c v tnh nhn dn su sc. 2.Th vn yu nc ca Nguyn nh Chiu: 2.1.c im v th vn yu nc chng Php: - Th vn yu nc ca Nguyn nh Chiu th hien t tng nhn ngha. Nguyn nh Chiu k tha t tng nhn ngha ca cha ng trong khng chin chng ngoi xm. Tiu biu l t tng nhn ngha ca Nguyn Tri: Vic nhn ngha ct yn dn Qun iu pht trc lo tr bo. - Trong th vn yu nc ca Nguyn nh Chiu, t tng nhn ngha c m rng thnh li ku gi ng vin ku gi cu nc: Mn ngha bao nh lm phn nc C nhn no n ph tnh nh (Dng T-H Mu) ng tng tm nim: H lm ngi ch hai lng v nc phi theo mt pha V s dng th vn yu nc lm v kh u tranh sc bn: Ch bao nhiu o thuyn khng khm. m my thng gian bt chng t - Nguyn nh Chiu xc nh v tr chin u ca mnh, v tr vinh quang gn lin vi truyn thng ca ngi tr thc Vit Nam. Th vn yu nc ca
- 34 -
Nguyn nh Chiu gi v tr tin phong ca thi i, c m u ln dn u, c v chiu su ln cao, chn. l bc pht trin vt bc nhng vn nht qun v lin mch. 2.2.Cc nhn vt chnh trong th vn yu nc chng Php: 1.Nhn vt l ngi nng dn nh Ty: 1.1.V tr ca ngi dn trong vn chng: Trc y vai tr ca ngi dn cha c cao trong vn chng. Trong giai on trc Nguyn nh Chiu, ngi dn cng gi vai tr quan trng nhng chua quyt nh nh giai on ny. Nhn dn ch l lc lng phc tng. S phn ca h c nh ot da vo nh nc phong kin. Trong th vn yu nc, vai tr ngi dn ni bt hn trc. H tr thnh ngi dn m ngha, thnh trang dp lon. Trong s y c ngi l Dn p, dn ln, nhng ngi nng dn Nam b cng kh lc by gi. H tr thnh nhn vt chnh m s sch gi l ngi ngha s nng dn v Nguyn nh Chiu vit v h nh nhng ngi anh hng ca thi i. 1.2.Ci nhn mi m v ngi nng dn trong cuc u tranh chng Php: T Chy Ty n Vn t ngha s Cn Giuc, ngi dn Nam b i nhng bc tht di v ci nhn ca Chiu cng tin nhng bc tht di. Chy Ty l nhn dn v Vn t ngha s Cn Giuc l ngi nng dn. Nguyn nh Chiu khi qut v thi cuc v nh gi khi qut v cuc i nhn vt, k v cuc i nhn vt l ngi nng dn ngho kh, cha quen vi vic cung kim binh ao bng chc tr thnh ngi nng dn nh Ty. H yu nc, t thc c ngha v ca mnh nn chin u rt dng cm kin cng v lp nn nhng chin cng hin hch: No i ai i, ai bt, phen ny xin ra sc on knh; chng thm trn ngc, trn xui, chuyn ny dc ra tay b h. Kh khen thay! Vn chng phi qun c, qun v, theo vng lnh diu binh, chng qua l dn p, dn ln mn ngha lm qun chiu m. Mi tm ban v ngh, no ni tp rn, chn chc trn binh th khng ch by b. Ngoi ct c mt manh o vi, no i mang bao tu, bu ngi; trong tay cm mt ngn tm vng, chi ni sm dao tu, nn g. Ha mai nh bng rm con ci cng t xonh nh dy o kia; gm eo dng bng li dao phay cng chm rt u quan hai n. Chi nhc quan qun ging trng k, trng gic, p ro lt ti, coi gic cng nh khng; No s thng Ty bn n nh, n to, x ca xng vo liu mnh nh chng c. K m ngang, ngi chm ngc lm cho m t, ma n hn kinh; Bn h trc, l sau, tri k tu chic, tu ng, sng n.
- 35 -
(Vn t ngha s Cn Giuc) Ngi bt Nguyn nh Chiu ca ngi h v khc su vo tm tr hnh nh bt t ca ngha qun, nhc li qu trnh chin u gian kh m ngi nng dn Cn Giuc tri qua. l con ng ca dn tc i t by n gi, rt thc v cng rt th. 1.3.Tm lng ca nh th: Tnh cm ca nh th i vi ngi mt cng nh i vi ngi cn sng l rt nhn hu v thnh thc. Nh th au xt trc s hy sinh ca ngha qun v trt trch nhim y ln bn vua quan bn nc. V ai khin da chia khn x, nhn giang sn ba tnh lung thm bung. Bit thu no c pht, trng rung, hi nht nguyt hai vng sao chng oi Tc gi thng ngi cn sng, thng m gi, v ga, con ci tnh cm c din t bng nhng cu th rt no nng. au n by m gi ngi khc tr, ngn n khuya leo lt trong lu. No nng thay v yu chy tm chng, cn bng x dt d trc ng Nh th cn ngha n qu hng, n ng bo trong cn la lon v nh l khc thng Binh tng n hy ng sng Bn Ngh lm cho bn pha my en. ng cha ta cn t ng Nai, ai cu ng mt phng con 2.Nhn vt l ngi s phu khng Php: L nhng lnh t ngha binh chng Php nh Trng nh, Phan Tng Nh th ca ngi, nhc nh, ghi cng trng ca h. Ca ngi Trng nh, Phan Tng V nc, gip i, xem thng ci cht Anh hng th thc chng u Ty. Hnh nh ca h rt hin ngang, p , i vo lch s v mang m nt bi hng: Lm ngi trung ngi ng bia son ng gia cng khn ting chng mn Cm o n bi n t nc Ru my gi vn phn ti con Tinh thn hai ch phau sng tuyt Kh phch nghn thu r ni non (iu Phan Tng)
- 36 -
C th ni, qua nguyn mu mt Trng nh, Phan Tng, Nguyn nh Chiu dng ln hnh tng ngi s phu tiu biu cho c mt tng lp k s u t nht ca thi i lc by gi. 3.Nhn vt l ngi tr thc bt hp tc vi k th: Hnh nh K Nhn S trong tc phm Ng Tiu y thut vn p l tiu biu cho ngi tri thc bt hp tc vi k th. Nhn S t xng mt cho m khi lm s liu, lm thi y cho gic (Th ui m gi o nh). y l hnh ng t hy gi thn, gi o: S i th khut i trng tht Lng o xin trn mt tm gng. Nhng Nhn S khng h b ri trch nhim ca mnh, lun lm iu thin thc hin thin chc cao c: Lm thuc, dy thuc cha bnh cho dn, tp hp v gic ng nhng ngi dn yu nc, i thi c ra cu nc: Hi bn y lm ai c hi xa bn c c ta y T thi ca Nhn S c th thy c thi ca Nguyn nh Chiu: Yu nuc nhng bt lc n dy v tm hn: cam cht phn d dang Tr qun hai ch m mng nm canh Mc d bt lc nhng tc phm vn th hin c nim tin tng lc quan vo tng lai dn tc: Bao gi nht nguyt dy gng sng Bn b cu ca hip mt nh V iu cm ng l tm lng ca nh th trc sau cng u thuc v dn, v nc, thy chung, son st: Mt nhn trong tit thanh minh, U Yn t c cnh tnh tru ngi. Trm hoa na khc na ci, Nh tung xiu lc gp ngi c hng. C cy a nhnh n ng, Nh tung nu hi: ng hong u? Bn non cm cui u, Nh tung oan khut ly cu cu sinh. Lu lo chim ni trn cnh, Nh tung k mch tnh hnh dn au.
- 37 -
Ngy xun m cnh chng xun, Ma su, gi ti bit chng no thanh! C th thy ba nhn vt chnh tr thnh vn chng. Ba nhn vt nhng cng m tm lng, mt thi . Tm lng i vi dn v thi i vi k th. cng l mu ngi v cch sng cao p nht m khun kh lc by gi quy nh v cho php. III. KT LUN: Lc Vn Tin l tc phm u tin ca nhn dn Nam b c ting vang v c n nhn mang tm c nc v n th vn yu nc, Nguyn nh Chiu khng ch ng u v m u ca v n chng yu nc m cn a ng ln hng tc gia ln ca vn chng c nc trong dng ch lu ny. Nguyn nh Chiu xng ng l tm gng phn nh hin thc x hi min Nam na sau th k XIX v trong thc t ng l l c u trong ca dng vn hc yu nc Nguyn nh Chiu l ngi tr s yu nc, mt nh th ln ca nc ta v s nghip ca Nguyn nh Chiu l tm gng sng nu cao a v v tc dng ca vn hc ngh thut, nu cao s mng ca ngi chin s trn mt trn vn ha t tng (Phm Vn ng). T tnh (Bi II)
H Xun Hng
Nhng nh th c c tnh mnh m u l nhng ngi tinh t trc bc chuyn ca thi gian. Thi gian v thu, v chung, i ngi th hu hn. Hoc gi thi gian nu c tun hon th tui tr vn qua i. Th i nghch gia thi gian vi cuc i, c bit l vi tui tr v tnh yu khi ngun cm hng cho nhiu bi th m tm trng ca nhn vt tr tnh thng l bun au da dit. Bi T tnh ca H Xun Hng l mt bi th nh th. ng tnh duyn vn chng m xui, li thm tnh tnh Xun Hng khng khi c cht ngang tng, tt c khin ngi n s khng th g c mnh vo ci khung va cht hp, va h khc ca thi phong kin. S b bng v chua cht xut pht t y. Cuc i hai ln phi i lm l, vi ngi ph n thi phong kin, nh vy cng c th xem l "chng cn g". Nhng cn bun hn, H Xun Hng, s gng gng y li cn chng n u. Xem th H Xun Hng th d thy, nhng bi th d on l c lm vo giai on sau ny c nhiu bi t ra chn nn (trong c bi T tnh ny). Th t thy ci khu kh mnh m v quyt lit. Ging th trm, su lng v nhiu "tm s" hn. I/Tm hiu chung
- 38 -
1.Tc gi H Xun Hng l n s ti nng, l hin tng vn hc trung i Vit Nam, song cng l nh th m cuc i cn rt nhiu b n. C rt nhiu giai thoi v hon cnh xut thn, cuc sng v c tnh ca b. Hin nay phn ng cc nh nghin cu thng nht kin : B l con ng H Phi Din, mt nh nho ngho qu Ngh An. ng H Phi Din ra Bc dy hc v ly v l, ri sinh ra H Xun Hng. Gia nh b tng sng Thng Long v b tng dng ngi C Nguyt ng n tip, giao du vi khch vn chng. B giao du rng ri, ng tnh duyn ca b gp nhiu trc tr. Bi th thuc chm ba bi th T tnh ca H Xun Hng. Chm th bc l tm s ca mt ngi ph n a oan lun kht khao hnh phc nhng lun gp nhng iu bt hnh. Hin ln trong chm th l ngi ph n m thm, c tnh mnh lit nhng khng thiu s du dng, yu ui ca n tnh. Bi T tnh ny khai thc th i nghch gia thi gian vi tui tr v tnh yu. Bi th l mch cm xc ca nhiu nim tm s. Nim tm s y n vo lc cng tht l tinh t. m khuya vng vng trng canh dn, Tr ci hng nhan vi nc non. Cu th ni n thi gian nhng cng li gi c ci khng gian rn ngp. Thi gian, khng gian i lp vi con ngi nh b, c n. m khuya, vng lng v tnh mch. l thi im con ngi cm gic r nht s c n. Mt mnh i din vi m khuya, khi tt c mi m thanh ca cuc sng lng li, li li c pha sau, ngi ph n a oan y cng thm tha ni bun. Ci m thanh "vng vng" ca ting trng canh khng lm cho m bt tnh lng, m ngc li n lm cho m su hn, vng hn v lng ngi bun hn. Ting trng canh dn l nhc nh thi gian ang bc tng bc lnh lng. Nh th ly ng m t tnh mt th php ngh thut quen thuc ca th ca trung i. Vng vng va gi m thanh ca ting trng im canh, va gi s qunh qu ca m khuya. Mt mnh i din vi m khuya vng lng n c tch vn d gi nim tm s. y, cn thm s c n
- 39 -
2.Tc phm
II/c-hiu vn bn 1.Hai cu
2.Hai cu thc
th ni bun hn cng d n hn. Cu th u c ch hin cn nhiu cch hiu. l cm t trng canh dn. Thit ngh, trng canh dn khng th hiu l s gp gp, dn dp, lin hi ca ting trng. Hiu nh vy c phn gng p. m khuya khng ai nh trng dn dp, lin hi. V li trng im canh li cng khng nh dn dp c. Cu th cha nhc n ch th nhng thc t l mt cu gi tnh. Mt mnh i din vi m khuya, nhn vt tr tnh ngn ngm bi thi gian tri nhanh m tnh duyn th vn cn dang d. Thi gian khng ch nhanh tng ngy, tng thng, tng nm m cn nhanh ngay c mi canh gi. Bi th m ngay c lc, thi gian tng nh c bc i chm nht th n vn c tri vi v. Vy l cm t trng canh dn c th hiu : thi gian tri nhanh nn cm gic cc canh ngn li. Cng v th m ting trng im canh cng dn li gn nhau hn. Gia ci nn khng gian rn ngp c n y hin ln mt hnh nh tht b bng : Tr ci hng nhan vi nc non ng t tr c y ln u cu ng ngay trc ch th "hng nhan". T hng nhan (sc mt hng) ch dung nhan ngi ph n, cng l khi nim ch ph n ni chung thin v ngi khen v p. Th m li "tr ci hng nhan". Ch th mt hon ton cm gic, tr ra, chai l i trc cuc i. vy t hng nhan li nm ngay sau t ci vn khng i lin vi danh t ch ngi. Cu th ma mai, r rng n xt xa. Nhp th chc kho nh gn ln u cu nhng li chng xung cui cu nh mun ngn thm mi cm gic b bng. Cu th bun. Tnh bun, cnh cng bun. V th cng l hp lgc khi hai cu thc, nhn vt tr tnh tm n ru : Chn ru hng a say li tnh, Vng trng bng x khuyt cha trn. Ch th tr tnh mn ru tm qun nhng say ri li tnh. Tnh l tnh ru nhng cng li l tnh trc hin thc b bng. Cm t say li tnh gi ci vng ln qun : bun mn ru tm qun nhng tnh ru, ni bun li nhn ln gp bi phn. Hng tnh sao cng ging nh hng ru, khin ta say. V nu nh sau cn say ru, ta mt mi r ri th sau mt thong hng tnh rt c
- 40 -
3.Hai cu lun
4.Hai cu kt
th ta phi au n, xt xa. Cu th th t mi thc l mt cu t thc. Cu th gi ra nguyn nhn ca s b bng : Vng trng bng x khuyt cha trn Xa nay, vng trng trn y vn tng trng cho s vin mn ca hnh phc la i. Nhng cu th ny, n l mt s khao kht. Nim kht khao ca bt k mt ngi ph n no trn th gian ny, kht khao hnh phc, kht khao thot khi ni c c, l loi. Nhiu ngi vn da vo nhng cu chuyn v tnh duyn ca Xun Hng l gii ngha ca cu th ny. Th nhng, ch l s suy lun vi mong mi tm hiu cn k c th mt hnh nh th. Khng th ni rng c hai ln lm l, H Xun Hng u khng hnh phc. Mc d c th l gng gng nhng phi lm l thi phong kin cng khng c g l gh gm. Xun Hng c bun nhng khng ku ca. Nng ch tic hnh phc la i c nhng lc trn y sao gi "x bng" m li khng vin mn. Hnh phc sao khng trn vn. Cu th khng n gin th, khng ch l ni bun ca ring Xun Hng v chuyn hnh phc la i dang d. Ai dm khng nh rng tt c mi ngi ph n trong mi thi i u chc chn hnh phc, khng cm thy c n khi c cp, i. Ni bun ca nhn vt tr tnh trong bi th l ni bun chung. l ni kht khao mt hnh phc vn trn. Nht l nhng ngi ph n khng may mn trong chuyn tnh duyn, tui xun c lnh lng tri i m hnh phc tm hoi khng thy. Ni nim phn ut ca H Xun Hng trong bi t tnh kia lan to, bao trm ln cnh vt, th gi y tip tc lan to ra tri t. Vi ci ni on hn trng ra, n s thy: Xin ngang mt t, ru tng m, m toc chn my, my hn Thin nhin cng nh maqng ni nim phn ut ca con ngi. Nhng sinh vt nh b hn mn, cn hn mn hn c c ni hoa hn nh m ru kia cng khng chu mm yu. N phi mc xin ngang mt t. D rn chc li cng rn chc hn, li phi nhn hot ln m toc chn my. Bin php o ng trong hai cu lun lm ni bt s phn ut ca , c cy m cng l ca tm trng. Bn cnh l ng t mnh xin, m c kt hp vi b ng
- 41 -
ngang, toc c o th hin s bng bnh ngang ngnh. Ru xin ngang mt t, dm toc chn my nh vch t, vch tri m on, khng ch phn ut m cn l phn khng. Chng ta gp nhiu cch dng t ny trong th ca Xun Hng : xoc cng, phng li ti, chn mm mm l phong cch ngn ng ring ca B cha th Nm Xun Hng. Hai cu th t cnh nhng cng l th hin c tnh H Xun Hng con ngi khng d dng bng lng hon cnh. Nhng nu ch c vy, th Xun Hng s kh khan v gng p. Bi th hai cu th cui l hai cu ni thc lng ngi ph n : Ngn ni xun i xun li li, Mnh tnh san s t con con ! D gng gng, bi th vn kt thc trong tm trng chn chng. T ngn ni ni ln iu . H Xun Hng v cng chn ngn ni i o le, bc bo. Xun i ri xun li, to ho chi mt vng quay lun qun. T xun mang hai ngha, va l ma xun va l tui xun. To ho cho bn ma xoay vn tr li nhng tui xun mi mi qua i. Ma xun ca t tri mi nm mt mi. Nhng ma xun ca cuc i ch c mt chiu tn a. Hai t li trong cu ny c ngha khc nhau. Mt t l thm ln na, mt t l tr li. Nhp cu th ko di nh ni chn chng, s c n bt tn ca nhn vt tr tnh. Cu th cui l s sng to tuyt vi ca ngh thut tng tin : Mnh tnh san s t con con Mnh tnh t nh, li cn san s nn thnh ra ch cn li t con con, t li con con, hu nh chng cn g. Cu th l tm s ca ngi i lm l : Ti ti ch gi mt chng Ch cho manh chiu nm sung chung b (Ca dao) Cnh chng chung v ch thc s l mt du n khc su vo cuc i bt hnh, chn chng ca ngi ph n m trong hon cnh no cng khng ngui kht vng yu thng. Trong th ca trung i, ci Ti c nhn gi mt v tr rt khim tn, n nh b v yu t np sau mt ci ta y kiu ngo. Nhng nhng ngi ngh s nh H
- 42 -
III/Tng kt 1. Ngh thut
2.Ni dung
Xun Hng, Nguyn Du, Nguyn Cng Tr u khng chp nhn thc t y. Vi ti nng, tnh i v bn lnh sng to ca mnh, h dng cm a ci Ti c nhn vi nhng tm trng rt ring, rt ngi, rt i thng vo nhng trang th, trang vn. V u l ci tnh i, tnh ngi ca nhng ngi ngh s c tm lng nhn o v t tng nhn vn su sc. Tm trng c n, ni kht khao hnh phc ca nhn vt tr tnh c th hin thnh cng nh h thng hnh nh, t ng giu cm xc, giu kh nng bi cm. Li o ng cng vi nhng ng t mnh v gi cm th hin r hn ni kht khao hnh phc, gii thot khi c n ca nhn vt tr tnh, kht khao ph v nhng li mn quen thuc ca cuc sng c t do. Nh th dng nhiu t ng thun Vit giu hnh nh, mu sc vi s thi t mnh bc l chnh xc tm trng ca nhn vt tr tnh. Tm trng ut c b dn nn dng nh c thot ra, tri di cng nhng hnh nh v t ng to bo y. Bi th l ting ni i quyn sng, quyn c hng hnhphc ca ngi ph n. Vi T tnh, thc c nhn c bc l v khng nh. Qua nh th th hin thi nng niu, trn trng kht vng gii phng tnh cm ca con ngi. Bi ca ngn i trn bi ct (Sa hnh on ca)
Cao B Qut
I/Tm hiu chung 1.Tc gi Cao B Qut (1809 ? 1855) ngi lng Ph Th, huyn Gia Lm, tnh Bc Ninh (nay thuc qun Long Bin, H Ni). Thn sinh ng l mt nh nho danh ting. Cao B Qut l ngi ti nng, c , ni ting vi cu th : Thp ti lun giao cu c kim Nht sinh th bi mai hoa. (Mi nm rong rui tm kim bu Mt i ch ci ly hoa mai) L ngi c ti c c nn ng chu nhiu bt hnh. Nhn cch cng ci v tnh tnh phng khong nn sau mt thi gian ra lm
- 43 -
quan vi triu Nguyn, Cao B Qut b y ra khi kinh nhn chc gio th ph Quc Oai, Sn Ty. Mt thi gian sau, bt bnh vi triu nh ch lo n chi, ng t quan v tham gia lnh o khi ngha nng dn v Cao B Qut chu ci n tru di tam tc oan nghit. 2. Tc phm Sa hnh on ca thuc th th c th, khng g b vo lut, vn gieo tng i t do... Bi th th hin tm trng ca mt con ngi ang cm thy b tc trn ng i. th hin tm trng y, tc gi dng hnh nh c ngha biu tng : bi ct di v con ng cng. Tm s ca nhn vt tr tnh trong bi th chnh l nhng ni nim day dt ca nh th Cao B Qut trong hnh trnh i tm l tng sng cho ring mnh. II/ Phn tch Cao B Qut l mt nhn vt lch s ni ting vn v ton ti v tnh tnh phng khong, ngay thng. Nhng ti nng xut chng v nhn cch cng ci y li sinh lm thi nn n tr thnh nguyn nhn gy nn nhng bt hnh cho cuc i Cao B Qut. Cuc i ng l mt chui lin tip nhng ln n, bt trc v ri c mt kt cc tht au xt. Cuc i y chng gai v bt trc y c l c nh th cm nhn rt r nn mi c mt bi th tru nng tm s nh Bi ca ngn i trn bi ct ny. Ngi c rt d dng nhn ra mt hnh tng nhn vt tr tnh ca bi th, d l hnh tng c ngha biu tng. l mt con ngi c n l loi bc i nhng bc v cng nng nhc v vt v gia mt bi ct mnh mng nng chy. Ngi i y i nhng bc i y tm s. Nguyn nhn s kh nhc ct bc y khng phi l do bi ct hay con ng m do tm trng. iu c th hin ngay nhng cu u ca bi th : Trng sa phc trng sa, Nht b nht hi khc. Nht nhp hnh v d, Khch t l giao lc. (Bi ct li bi ct di, i mt bc nh li mt bc. Mt tri ln, cha dng c, L khch trn ng nc mt ri.) Thng thng i trn ct tht kh khn. Bi ct di rng li khin ta ngh n nhng sa mc mnh mng, ni ch ha hn vi ngi n nhng iu cc kh v khng may mn. Chn hnh nh bi ct v con ng c b ca nhn vt tr tnh l mt la chn rt hin i ca tc gi. Ngi i tht c n v nh nhoi gia bi ct v c v nh ang
- 44 -
bt lc. Bi ct di ni tip nhau m mi bc i dng nh khng tin m li li. Cng c gng bc li cng li li. Ngi i nh dm chn ti ch. Mi s c gng dng nh v ngha. Nhn vt tr tnh hin ln tht bt lc v c c. l hnh nh tng trng cho con ng i y b tc ca chnh tc gi. Vn l ngi vn hay ch tt, nhng ba nm vo Hu thi nh th c ba nm nh th u b nh hng. Thi ca Cao B Qut (gia th k XIX) l thi k m Hn hc bt u mt i s sang trng tn nghim. Chuyn thi c lm quan vn c nhiu tiu cc nay li cng nhiu hn. L ngi theo hc o Nho, mc ch l t lm quan, c dp mang ti kinh bang t th ca mnh ra gip i, vy m thi mi vn khng nn s t y ri vo tm trng b tc. S b tc y c th hin rt r hnh tng ngi khch b hnh i trn ct. Con ng trn ct l biu tng ngh thut ch o ca bi th. l con ng i y kh khn gian kh m ai cng phi c gng c i c c nhng bc i vng chi. Ngi khch b hnh c n trn con ng y gian nan. Anh tm mi cch thot ra khi tm trng nng n y nhng nh bt lc. Mun gt i mi ni u t, mi s bon chen lo lng tp trung bc tip nhng bc i thanh thn nhng v ch : Anh khng hc c ng tin c php ng k C tro non li nc mi, bao gi cho ht ta on ! D mun nhng khng th no hc c cch ca tin ng, bi ngi khch b hnh y khng th ngui qun nhng ni i. Trong lng ng vn lun nng tru tnh i, d tht bi, d b cuc i ngc i. Xen vo dng tm s nng tru u bun v b tc l nhng trit l v cuc i. Xa nay hng ngi danh li, Vn tt t ngoi ng s. (H) qun ru u gi c ru ngon, (Th) ngi tnh thng t m ngi say v s ! Nh th ni ln mt quy lut ph bin ca i sng : con ngi lun khng ngng ua chen ginh ly danh li. Chng ai chu hc php ng k ca ng tin c. Danh li nh ru ngon c mi thm hp dn v y cm d. Chng my ngi can m ng ngoi nhng cm d ca danh li. Cng chng ai cm lng trc hng ru thm ngon. Cho nn ngi say danh li rt nhiu. Sau nhng giy pht th hn cng nhng suy l v cuc sng, nhn vt tr tnh li i din vi thc t ph phng ca phn mnh. Mt ln na bi ct di li xut hin gn lin vi mt con ng mt m tm ti pha trc : Tnh sao y ? ng bng m mt, ng gh s cn nhiu, u t ? ...
- 45 -
Anh ng lm chi trn bi ct ? Hnh nh v ngn ng u th hin s b tc. Khng ni xa hay ni gn m l ni thng, ni mt cch y tuyt vng. T tm trng ny c th suy on rng, tc gi lm bi th ny sau nhiu ln tht bi v tht vng trc cuc i. V tht bi nn nhn vt tr tnh ang mun tm mt con ng mi. Nhng con ng mi trn ct th tht kh khn. Bi th th hin rt r s b tc ca nh th khi i tm hng i ng n cho cuc i mnh. Trn thc t, Cao B Qut cng khng ngng tm hng i, tm l tng sng cho mnh. ng cng tng loay hoay trong vng trn ca ch thi c, ca con ng quen thuc t gia tr quc bnh thin h ca nh nho. Nhng Cao B Qut tht bi. C l, y l bi th th hin kh trung thc tm s ca ci Ti c nhn thi s, iu cn t thy trong vn hc trung i. Hnh nh v tm trng th u rt hin i v mi m. Tc gi cng rt dng cng trong vic la chn th th, hnh nh v cc bin php ngh thut. Bi th th hin tm s ca mt nh nho ti nng, tm huyt vi dn tc nhng gp nhiu bt trc trong cuc i. M cn nguyn ca nhng bt trc y suy cho cng l t thi ham danh li ca ngi i. V th, nh nho y ri vo tm trng b tc. Trn thc t, nh nho h Cao y tm ra con ng i cho mnh, l con ng cng nhn dn ng ln chng li cng quyn, quan tham. Cu c ma thu (Thu iu)
Nguyn Khuyn
Nguyn Khuyn sinh ra vo thi bui lon li ca dn tc. Nm 1858, thc dn Php n sng xm lc nc ta, bt u tm mi nm n l lm than. X hi Vit Nam thay i rt nhanh chng nhng ch yu theo chiu hng tiu cc. Ch phong kin vi nhng o l phng ng tuy bo th nhng c trn c di dn b ph hu, thay th vo l nhng li sng, cch ng x ba bi. Dn tc th mt t do, quan li th xu nnh, bn mnh cho gic cu vinh. Vi mt nh nho, th l thi k c qu nhiu iu ngang tai tri mt. Bt lc v bi quan, h n vi th v th hin mnh. V Nguyn Khuyn l mt trong nhng nh nho mang trong mnh nim kht khao c sng thanh cao v bi quan trc s phn ng cay ca dn tc. Chm th thu tp trung th hin r c hai phng din ni dung tiu biu trong th Nguyn Khuyn, l ca ngi v p ca lng qu v ni bun su sc trc bi kch ca dn tc.
- 46 -
I/ Tm hiu chung 1.Tc gi Nguyn Khuyn (1835 1909) hiu l Qu Sn, qu lng V, x Yn , huyn Bnh Lc, tnh H Nam. ng xut thn trong gia nh c nhiu ngi t. Nguyn Khuyn l ngi c ti nhng thi c ln n. Nm 1871, ng thi c Hi nguyn v nh nguyn. V ba ln u nn ng c gi l Tam nguyn Yn . Sau khi t, ng ra lm quan vi triu nh nh Nguyn. Sau , cm thy bt lc trc cnh t nc b xm lc, o c x hi suy i, chn quan trng en ti, ng co quan v n ti lng qu. Trong thi gian , ng tip tc lm th bc l tm s v th hin tm lng vi dn tc. Nguyn Khuyn sng vo thi k x hi Vit Nam c rt nhiu bin ng. Cc nh nho khng c nhiu s chn la. V ng chn cho mnh mt cch sng theo o thng thng ca nhng nh nho c nhn cch : bt hp tc vi cng quyn, v sng cuc sng ngho kh nhng thanh bch chn lng qu.
2. Tc phm
Thu iu l bi th th ba trong chm th thu tc phm ni ting ca Nguyn Khuyn. Chm th th hin nhng nt c sc trong phong cch th ca c Tam nguyn Yn c hai phng din thi php v t tng. Th Nguyn Khuyn va ghi li tm s ca ng trong nhng nm thng ngh qu nh va miu t i sng v phong cnh qu hng. Th ca ng th hin tnh yu qu hng tha thit v tm lng khng ngui trn tr v dn tc, t nc.Nguyn Khuyn ni ting vi nhng bi th vit v qu hng, lng cnh Vit Nam, nht l th v ma thu. Th thu ca ng th hin mt tm hn giu cm xc, tinh t v ngh thut s dng ngn t ti hoa, giu cht ho. Thu iu l bi th thuc loi th tr tnh phong cnh, nhn vt tr tnh trong th ng ni ln rt r II/ Tm hiu vn nh mt hnh tng ngh thut ch o ca bi th. bn l mt con ngi c tm hn thanh cao, yu cuc sng thanh bch ni lng qu, d sng cuc sng nhn tn ca mt n s nhng trong lng lun cht cha y suy t. Tc gi mn chuyn cu c bc l tm trng. C th chia b cc bi th thnh hai phn. Phn 1 : 6 cu th u, t cnh thu ni thn qu thanh vng. Phn 2 : hai cu kt, khc ho hnh nh mt ngi
- 47 -
ngi cu c vi dng v y tm trng. Nhng bc tranh phong cnh 6 cu th u cng chnh l bc tranh tm cnh ca nhn vt tr tnh tc gi. Bc tranh phong cnh c v tht kho, vi nhiu chi tit v ng nt rt hi ho. Khng gian bc tranh c khun gn trong mt chic ao. Nhng chic ao nh b an ci trong nhng con ng quanh co vng v l mt hnh nh rt quen thuc v c trng ca khng gian lng qu Bc B. Ch th tr tnh ngi phc ho bc tranh ang ngi trn chic thuyn cu th cu cu c. V th nt v u tin l : Ao thu lnh lo nc trong veo, Mt chic thuyn cu b to teo. Sng bic theo ln hi gn t, L vng trc gi kh a vo. Khng gian trong tro, xinh xn v tnh lng. Ci g cng nh b, thanh s gi mt khng gian tht yn bnh nhng c n, vng lng. Mi vt li rt hi ho vi nhau, to nn mt bc tranh phong cnh tht p. ng nt mm mi, sinh ng nh mt bc tranh thu mc. Tc gi t tht kho, chn hnh nh v chi tit tht tinh t. l bc tranh p vi mu sc hi ho, ng nt cn i. Cnh nn l mt mu xanh mt ca mt ao vi mt cht sng gn ln tn. im xuyt trn mt ao l chic thuyn cu mng mnh, vi hnh nh mt ngi ngi cu trong t th y suy t ta gi m cn. Cao hn cht na so vi mt ao, ni bt trn nn xanh du ca nc ao thu y l mt chic l vng chao nghing. l pha di, cn cao hn cht na l bu tri cao lng lng vi sc xanh ngt. Cu th th nm m thm chiu su khng gian cho bc tranh thu mc. Khng gian rng, su i lp vi mt ao hp, gn sng nh v hiu ht gi, li cng thm vi Ng trc quanh co khch vng teo to mt cm gic hiu qunh. Cnh lng qu tht trong tro trong nh mt ca thi nhn nhng phng pht ni bun thm tha. N c n v hiu ht n chnh lng. Cnh tnh v vng nh vy, xut hin thm mt con ngi chc s c liu hn, nhng con ngi duy nht xut hin trong cnh ngi cu c y th sao : Ta gi m cn lu chng c, C u p ng di chn bo. Ngi ngi cu c v chng thit tha g vi vic c
- 48 -
III/Tng kt 1.Ngh thut
2.Ni dung
cu c c hay khng. Hnh nh cu c suy ngm iu g . Ch n khi C u p ng di chn bo" mi cht bng tnh. Nhn vt tr tnh xut hin trong bi th dng nh c rt nhiu tm s. Nhng iu d nhn thy nht l tnh yu qu hng tha thit. Phi yu lm qu hng lng cnh qu mnh mi c th v nn mt bc tranh qu p, thanh sang v trong tro n nh vy. V trc cnh p nh vy m con ngi vn y suy t trn tr chng t trong lng ngi cn rt nhiu trc n. T thn th, cuc i, hon cnh sng ca tc gi c th hiu, tm s ca ngi cu c l chnh l ni lng non nc, ni lng thi th ca nh nho c lng t trng v lng yu qu hng t nc nh Nguyn Khuyn. Vi Chm th thu, Nguyn Khuyn ng gp cho ti v ma thu ca vn hc Vit Nam nhng bc tranh thu p v c trng ca qu hng Vit Nam. Ti nng s dng ngn ng, tm hn nhy cm v tm lng tha thit vi dn tc l nhng yu t quan trng lm nn gi tr cho Chm th thu. Cu c ma thu l bi th hay vit v ma thu. Di ngi bt cu tc gi tt c mi s vt c nhc n u xng hp vi nhau. Nguyn Khuyn l bc thy trong vic a t ly vo th, cc t ly: lnh lo, to teo, l lng chng nhng to nn v Thun Nm cho tc phm m cn c tc dng lm tng nhc tnh ca n, lm cho cnh vt hin ln tht sng ng, th hin c nhng bin thi tinh vi trong cm xc ch quan ca ngi sng to. Cu c ma thu th hin tm s yu nc thm kn v tnh yu thin nhin tha thit ca thi nhn Nguyn Khuyn qua bc tranh thu thanh s, xinh p, m m v lng cnh Vit Nam v ni bun thm tha ca nhn vt tr tnh.
vn tham kho: Bnh ging bi th THU IU GI DN Trong bi Thu iu, cnh vt c n nhn t gn n xa, n cao ri li t cao, xa tr li gn. Cnh vt tri thu y c nh mun thu li, khp li, c c li bi ci vn EO k diu khi gi.- Nc trong c veo v n trong thm mt ln trong
- 49 -
na v dng nh c trng cho ci ao thu tnh lng, nc khng chy, ng yn nh mt k bun thiu.- B l nh khng ln, nhng chic thuyn b to teo trn mt ci ao ang c co mnh li trong mt khng gian hp th qu l nh nh mt chi con tr.- Chic l rng kh trong mt khng gian khng cht gi lng t nh th m a vo khin cho ta thy ci thong chc rt nhanh, ng nh l o gic khng c s ri ca l. Chic l thu a vo qu s sng v nhanh nh th n cng tng thm ci tnh lng ca khng kh ma thu chn lng qu yn tnh.- Cu kt l im nhn, l ci thn ca bi th. Ci ng c miu t kh tinh vi trong ba ph m , n nh thc ci tnh, to nn nt duyn dng th mng cho cnh thu.C u p ng di chn boNg nh rng nng thn Vit Nam t ng v ang thip i trong ci bun t, chn ngt th nu nhn k, n vn c mt sc sng bn trong BI LM Ma thu vn l mt ti quen thuc trong th ca Vit Nam. Thu thng mang n cho thi s mt ni bun man mc, gi nh hay nui tic v mt ci g xa xi, y b n. Dng nh khng ai v tnh m khng ni n cnh thu, tnh thu khi l thi s! n vi Nguyn Khuyn, chng ta s thy c iu . Cnh ma thu trong th ng khng phi l ma thu bt c min no, thi no, m l ma thu qu ng, vng ng chim Bc B lc by gi. Ch vi bu tri xanh ngt (Thu vnh), vi ci nc trong veo ca ao c (Thu iu), v ci lng giu pht ph mu khi nht, ln ao lng lnh bng trng loe ( Thu m). Nguyn Khuyn lm say m lng bao th h! Khi nhn xt v bi th Thu iu ca Nguyn Khuyn, Xun Diu c vit: Bi th thu vnh l c thn hn ht, nhng ta vn phi nhn bi Thu iu l in hnh hn c cho ma thu ca lng cnh Vit Nam. Vy ta th tm hiu xem th no m Thu iu l in hnh hn c cho ma thu ca lng cnh Vit Nam?Nu nh Thu vnh, ma thu c Nguyn Khuyn n nhn t ci khng gian thong ng, mnh mng, bt ngt, vi cp mt hng thng, khm ph dn cc tng cao ca ma thu thy c: Tri thu xanh ngt my tng cao, th Thu iu, nh th khng t ma thu mt khung cnh thin nhin rng ri, khng phi l tri thu, rng thu hay h thu, m li ch gi gn trong mt ao thu: ao chum l c im ca vng ng chim trng, vng qu ca Nguyn Khuyn:Ao thu lnh lo nc trong veoMt chic thuyn cu b to teoCu th u tn ti hai vn eo, cu th th hin s co li, ng li khng nhc nhch, cho ta mt cm gic lnh lo, yn tnh mt cch l thng. Khng c t lo v t veo cng cho ta thy cnh tnh, nhng thm hai t ny li cng thy cnh tnh hn na. Khung ao tuy hp nhng tc gi li khng b gii hn m m rng ra nhiu chiu, trong ci khng kh se lnh dng nh lm cho ln nc ao gia thu, cui thu nh trong tro hn. Nhng tng trong ao thu lnh lo y, mi vt s khng xut hin, th m tht bt ng: Khung ao khng trng vng m c mt chic thuyn cu b to teo. C khung cnh thin nhin v c du vt ca cuc sng con ngi, khin cnh thu thm c phn no m cng. Chic thuyn to teo trng tht xinh xn. Cu th c ln, lm cho i tng miu t tr nn gn gi v thn mt bit bao!Vi hai cu m u, nh th s dng nhng t ng gi hnh nh, to gi cao: lo, veo, to teo mang n cho ngi c mt ni bun man mc, cnh vng v, t ngi qua li. V ri hnh
- 50 -
nh: Sng bic theo ln hi gn tL vng trc gi kh a voCng lm cho khng kh tr nn tnh lng hn, nh th dng vci ng ca l vng trc gi miu t ci tnh ca cnh thu lng qu Vit Nam. Nhng cn gi ma thu xut hin v mang theo ci lnh tr v, khin ao thu khng cn lnh lo, khng cn tnh lng na v mt h gn t, l vng kh a vo, cnh vt dng nh bt u thay i hn i! Cn sng bic nh hi gn t v chic l trc gi kh a vo tng nh mu thun vi nhau, nhng tht ra y Nguyn Khuyn quan st k theo chic l bay trong gi, chic l rt nh v thon thon hnh thuyn, chao o ling i trong khng gian, ri xung mt h yn tnh. Qu l phi c mt tm hn yu thin nhin, yu cuc sng tht su sc th Nguyn Khuyn mi c th cm nhn c nhng m thanh tinh t, tng chng nh chng ai n nh th! Nh trn ni: m u bi th, tc gi s dng vn eo nhng tc gi khng b gii hn m m rng khng gian theo chiu cao, to nn s khong t, rng ri cho cnh vt:Tng my l lng tri xanh ngtNg trc quanh co khch vng teoBu tri thu xanh ngt xa nay vn l biu tng p ca ma thu. Nhng ng my khng tri ni bay khp bu tri m l lng. Trc y Nguyn Du tng vit v ma thu vi:Long lanh y nc in triThnh xy khi bic non phi bng vngNay Nguyn Khuyn cng th. M ra khng gian rng, cm hng Nguyn Khuyn li tr v vi khung cnh lng qu quen thuc cng vn hnh nh tre truc, vn bu tri thu ngy no, vn ng xm quanh cott c u thn thng v nhum mu sc thn qu Vit Nam. Ch n vi Nguyn Khuyn, chng ta mi thy c nhng nt qu tnh lng, m nh vy. Tri sang thu, khng kh gi lnh, ng lng cng vng v. Ng trc quanh co cng vng teo khng bng ngi qua li. Sau ny Xun Diu trong bi y ma thu ti cng bt c nhng nt in hnh ca sng nc vng qu, khi tri bt u bc vo nhng ngy gi lnh:Nhng lung run ry rung rinh l nghe rt mt lun trong gi vng ngi sang nhng chuyn Cng vi: Cnh bic run run chn nhi (Thu)Th ri trong ci khng kh se lnh ca thn qu, nhng tng s khng c bng dng ca con ngi, y vy m tht bt ng i vi ngi c:Ta gi bung cn, lu chng cC u p ng di chn bo.Hai cu th kt thc gp phn bc l i nt v chn dung tc gi. Ti nh khng lm dng nh c ti liu cho rng: ta gi, m cn lu chng c, m ch khng phi l bung. Theo Vit Nam t in th bung hay hn, ph hp vi tnh cch ca nh th hn. Trong nhng ngy t quan lui v n, ma thu cu c, l th vui ca nh th ni lng qu tiu khin trong cng vic, ho mnh vo thin nhin, m qun i nhng bn lng vi nc non, cho tm hn thanh thn. Bung: th lng, i cu khng ct kim ci n (hiu theo ng ngha ca n), m gii tr, cho nn m khng ph hp vi hon cnh. T bung mang n cho cu th hiu qu ngh thut cao hn.Tm li, qua Thu iu, ta phn no thy c tm lng ca nh th i vi thin nhin, i vi cuc sng: ch c nhng ao nh, nhng ng trc quanh co, mu xanh ca bu tri, cng lm say m lng ngi. Th ra ma thu thn qu chng c g l xa l, ma thu thn qu chnh l ci hn ca cuc sng, ci duyn ca nng thn. Cu cui ny l th v nht, va gi c cm gic, va biu hin c cuc sng ngy th nht vi s vic s dng nhng m thanh rt trong tro c tnh cht vang ngn ca nhng cp vn, chim c cm tnh ca c gi, c qua mt ln th kh m qun c.
- 51 -
Mt cch tm hiu bi th Thu iu Xut x, ch Thu iu nm trong chm th thu ba bi nc danh nht v th nm ca Nguyn Khuyn. Bi th ni ln mt nt thu p tnh lng ni lng qu xa, biu l mi tnh thu p m c n, bun ca mt nh nho nng tnh vi qu hng t nc. Thu iu cng nh Thu m, Thu vnh ch c th c Nguyn Khuyn vit vo thi gian sau khi ng t quan v sng qu nh (1884). Phn tch 1. M ra mt khng gian ngh thut, mt cnh sc ma thu ng qu. Chic ao thu nc trong veo c th nhn c rong ru tn y, ta ra kh thu lnh lo nh bao trm khng gian. Khng cn ci se lnh u thu na m l thu phn, thu mt ri nn mi lnh lo nh vy. Trn mt ao thu c mt chic thuyn cu b to teo t bao gi. Mt chic gi t s c n ca thuyn cu. B to teo ngha l rt b nh; m iu ca vn th cng gi ra s tun ht ca cnh vt (trong veo b to teo) l mt nt thu p v m m. 2. Thc T khng gian 2 chiu. Mu sc ha hp. c sng bic vi l vng. Gi thi nh cng lm cho chic l thu mu vng s a vo, lm cho sng bic ln tn tng ln tng ln hi gn t. Php i ti tnh lm ni bt mt nt thu, t m ci nhn thy v ci nghe thy. Ngi bt ca Nguyn Khuyn rt tinh t trong dng t v cm nhn, ly ci ln tn ca sng hi gn t phi cnh vi bay xoay xoay s a vo ca chic l thu. Ch vo l mt nhn t m sau ny thi s Tn va khm phc, va tm c. ng th l mt i th mi c c mt cu va : Vo trng l rng y sn (cm thu, tin thu). 3. Lun Bc tranh thu c m rng dn ra. Bu tri thu xanh ngt thm thm, bao la. ng my, tng my (trng hay hng?) l lng nh nh tri. Thong ng, m m, tnh lng v nh nhng. Khng mt bng ngi li qua trn con ng lng i v cc ng xm: Ng trc quanh co khch vng teo. Vng teo ngha l v cng vng lng khng mt ting ng nh no, cng gi t s c n, trng vng. Ng trc trong th Tam nguyn Yn lc no cng gi t mt tnh qu nhiu bng khung, man mc:Dm th, ng u tng trc yThuyn ai khch i bn du y?(Nh ni i)Ng trc v tng my cng l mt nt thu p v thn thuc ca lng qu. Thi s nh ang lng ngm v m mng m chm vo cnh vt. 4. Kt Thu iu ngha l ma thu, cu c. 6 cu u mi ch c cnh vt: ao thu, chic thuyn cu, sng bic, l vng, tng my, ng trc mi n phn kt mi xut hin ngi cu c. Mt t th nhn: ta gi m cn. Mt s i ch: lu chng c. Mt ci cht tnh khi m h nghe C u p ng di chn bo. Ngi cu c
- 52 -
nh ang ru hn mnh trong gic mng ma thu. Ngi c ngh v mt L Vng cu c ch thi bn b sng V hn my nghn nm v trc. Ch c mt ting c p ng sau ting l thu a vo, l ting thu ca lng qu xa. m thanh y ha quyn vi Mt ting trn khng ngng nc no, nh a hn ta v vi ma thu qu hng. Ngi cu c ang sng trong mt tm trng c n v lng l bun. Mt cuc i thanh bch, mt tm hn thanh cao ng trng. Kt lun Xun Diu ht li ca ngi ci iu xanh trong Thu iu. C xanh ao, xanh sng, xanh tri, xanh tre, xanh bo v ch c mt mu vng ca chic l thu a vo. Cnh p m m, tnh lng m man mc bun. Mt tm th nhn v thanh cao gn b vi ma thu qu hng, vi tnh yu tha thit. Mi nt thu l mt sc thu ting thu gi t ci hn thu ng qu thn thit. Vn th: veo - teo - vo - teo bo, php i to nn s hi ho cn xng, iu th nh nhng bng khung cho thy mt bt php ngh thut v cng iu luyn, hn nhin ng l xut khu thnh chng. Thu iu l mt bi th thu, t cnh ng tnh tuyt bt. Tin s giy
Nguyn Khuyn
Tin s giy vn l mt th chi rt quen thc ca tr con thi xa. Cc bc cha m mua tin s giy cho con mong mun bn tr hc hnh t v ra lm quan. Nguyn Khuyn mn hnh nh chi ny ni v thi cuc. Triu nh vn m cc khoa thi tuyn chn nhn ti gip nc. Vn c nhiu ngi tin s, nhng h gip g c cho t nc. i ng tin s y c th chia lm hai hng. Hng th nht, c ti ch ngha thc s, nh chnh ti nng ca mnh m t. Nhng h l l nhng con ngi c lng t trng dn tc. H khng xoay chuyn c tnh th bng sc lc ca mnh nn h bun chn, quay v n lnh i. T cm thy mnh v dng nh mt th chi. Hng th hai, t nh ng tin. l nhng k bt ti nhng li tm mi cch lm quan, v vt ca ci, hng vinh hoa ph qu. l mt m tin s giy khng nhng v dng m cn c hi cho dn tc. Hnh nh tin s giy trong tc phm ca Nguyn Khuyn, c bng dng ca c hai hng tin s y. I/Tm hiu chung 1.Tc gi 2.Tc phm
Nguyn Khuyn (xem bi Cu c ma thu). Tin s giy l bi th thuc chm th tro phng ca Nguyn Khuyn. Sinh ra trong gia nh c truyn thng Nho hc, tng t lm quan, nhng ng trc hin thc in o ca x hi Vit Nam u th k XIX, ng ri vo tnh trng bi quan, mt ht nim t
- 53 -
II/Tm hiu vn bn
ho v ch ngha thnh hin. V vy, ng vit nhiu bi th c ging iu tro phng th hin thi v tm trng ca mnh trc hin thc. Tin s giy l bi th mang ging iu y. Bi th va ph phn nhng k mang danh tin s nhng v dng vi t nc, va l li t tro chua cht ca chnh tc gi, mt nho s ang thy mnh bt lc trc cuc i. Tin s giy vn l mt th chi rt quen thc ca tr con thi xa. Cc bc cha m mua tin s giy cho con mong mun bn tr hc hnh t v ra lm quan. Nguyn Khuyn mn hnh nh chi ny ni v thi cuc. Triu nh vn m cc khoa thi tuyn chn nhn ti gip nc. Vn c nhiu ngi tin s, nhng h gip g c cho t nc. i ng tin s y c th chia lm hai hng. Hng th nht, c ti ch ngha thc s, nh chnh ti nng ca mnh m t. Nhng h l l nhng con ngi c lng t trng dn tc. H khng xoay chuyn c tnh th bng sc lc ca mnh nn h bun chn, quay v n lnh i. T cm thy mnh v dng nh mt th chi. Hng th hai, t nh ng tin. l nhng k bt ti nhng li tm mi cch lm quan, v vt ca ci, hng vinh hoa ph qu. l mt m tin s giy khng nhng v dng m cn c hi cho dn tc. Hnh nh tin s giy trong tc phm ca Nguyn Khuyn, c bng dng ca c hai hng tin s y. Bn cu th u phc ho nn hnh nh ng tin s : Cng c cng bin cng cn ai, Cng gi ng ngh c km ai. Mnh giy lm nn thn gip bng, Nt son im r mt vn khi. Tc gi c mt cch bt u rt c o. Tc gi s dng ip t cng nhn mnh s y l b ca ng tin s giy. Nhng chnh t cng y lm nn ci bt ng cho ton bi th. N na vi v bt thng. Tt nhin l ng tin s th phi c c c, bin, cn ai, v cng c gi l ng ngh. Nh th cng tng dng cch ni ny t tro : Ngh mnh li gm cho mnh nh, Th cng bia xanh, cng bng vng. (T tro) Nhng n hai cu tip th tnh cht na vi y
- 54 -
III/ Tng kt 1. Ni dung
tng tin vi s xut hin ca hai cp i lp : Mnh giy / thn gip bng Nt son / mt vn khi Nhng hnh nh ny l thc t li gi ln nhng lin tng. ng tin s giy th ng nhin phi c lm bng giy ri. Ch mt mnh giy v vi nt son qut ln mt l thnh ng tin s ri. Nhng khng phi l iu tc gi mun ni. Tc gi chi ch. Mnh giy, nt son c th hiu l bi thi ca cc ng ngh, phi c bi thi y mi tr thnh ng tin s. Song mnh giy, nt son y cng c th l nhng th dng mua danh tin s. Tnh cht tro phng c th hin s i lp nhng th tht n gin, nh b (mnh giy, nt son) vi mt th vn rt ng trn trng (thn gip bng, mt vn khi). Trong thi hong kim ca nho hc, mt ngi t mang danh thm v cho c lng c tng. N l kt qu ca c i di mi kinh s. Miu t ng ngh giy nhng ni ln chuyn khoa c, chuyn quan tc. Nhn b ngoi, bn cu th u vn dng li vic miu t v bnh lun v ng tin s chi. Nhng tc gi vn cha ni r. n hai cu lun, tc gi a ra li bnh : Tm thn xim o sao m nh, Ci gi khoa danh y mi hi. Li bnh th hin thi chua cht ca mt nh nho tng bao nm di mi kinh s, tng m mng khoa danh ph vua gip i. Ci iu danh gi, ci mc ch cao c m sut c cuc i cc nh nho nung nu nay sao r rng n vy. Ci gi khoa danh y mi hi Thn gip bng tr thnh mt mn hng, mt mn hng rt hi. Thi phong kin, chuyn mua danh bn tc khng phi l chuyn him hoi. n thi Nguyn Khuyn, khi o c suy i, Nho hc n lc suy tn th chuyn chc cng khng him. Trn T Xng chua xt m ni rng : Lng lng m nghe n chc sang, a thi mua tc, a mua quan. Phen ny ng quyt i bun lng, Va bn va la cng t hng. (Nm mi chc nhau) Nguyn Khuyn th thm trm hn. Ging th nh nhng m thm thu ny cng th hin r s chua xt ca mt nh nho tng di mi kinh s, tng ly mng
- 55 -
2.Ngh thut
khoa danh lm mc ch sng. Cch kt thc bt ng, t ngt nhng rt t nhin cu th cui cng to nn tnh cht tro phng v gi tr ph phn cho tc phm : Gh tro lng xanh ngi bnh cho, Ngh rng tht ho chi ! ng l hnh nh ca mt th chi y ch. Nhng tc gi c tnh chn cch ni na vi lm cho tht gi c ln ln c ln. Cch th hin y bt ng y to nn hai lp ngha cho bi th. Mn vic vnh mt th chi ca tr con m chm bim loi tin s rm ng thi cng t tro s bt lc ca mnh. Tin s giy va l bi th tro phng, chm bim nhng k mua danh bn tc, ng thi cng l bi th t tro. l li t tro ca mt nh nho c lng t trng nhn ra v thm tha ni chua xt ca mt tr thc bt lc trc thi cuc. Mn chuyn vnh mt th chi ca tr em, nh th va ph phn nhng k mang danh tin s nhng khng thc cht, va th hin thong cht t tro chua cht ca chnh tc gi. Thnh cng ni bt v phng din ngh thut l tc gi to nn c s mp m gia ci tht ci gi ca hnh nh tin s giy. S ln ln tht, gi y c to nn bi nhng dip t(cng), tnh cht a ngha ca hnh nh mnh giy, nt son, Ging iu tro phng c to nn bi h thng t ng v cnh din t thun Nm. T ng hnh nh th u th hin tnh cht tro phng, gn gi vi i sng nhng c kh ng th hin thi , quan im chnh tr ca nh th. Khc Dng Khu
Nguyn Khuyn
I/ Tm hiu chung 1.Tc gi Dng Khu (1839 1902) l ngi lng Vn nh, huyn ng Ho, H Ty. c nhn cng khoa vi Nguyn Khuyn, sau tin s nn cn c gi l Vn nh tin s Dng Thng th. Dng Khu l ngi c nhn cch, l mt ng quan thanh lim, chnh trc. ng cn l mt nh th ln ca th k XIX. Nguyn Khuyn v Dng Khu l hai ngi bn tm u hp, cng c tm lng vi dn tc.
- 56 -
2.Tc phm Bi th c Nguyn Khuyn vit khc bn, lc u vit bng ch Hn vi nhan Vn ng nin Vn nh tin s Dng Thng th. Sau tc gi t dch ra ch Nm ly tn l Khc bn, nay quen gi l Khc Dng Khu. Bi th th hin xc ng tnh bn tri m tri k ca hai nh th. Nghe tin bn qua i, nh th v cng au n v nhng k nim ngy xa a v trong k c. C th theo di mch tnh cm ca nh th theo b cc sau : Hai cu u : au xt khi nghe tin bn mt. T cu 3 n cu 20 : nh li nhng k nim gia hai ngi v th hin tm trng thi cuc ca nh th. Phn cn li : Ni au mt bn v tm s c n v thiu tri k. II/ Phn tch Nguyn Khuyn l hnh mu nh nho chn chnh giai on cui cng ca nn Hn hc. Theo ui nghip khoa c, ra lm quan ri co quan v n, cuc i ln n ca ng l s c gng gi mnh thanh sch. Giai on cui i l giai on ng mang nhiu tm s nht. Tm s ca nh th lc ny thng phng pht s c n, u n. Bao ni nim cht cha trong lng. V khi nghe tin Dng Khu ngi bn tri m mt thi ra i, cm gic c n chc chn li dng y trong lng nh th. V li khc bn cng l li tm s thi th ca ngi cn li. Nguyn Khuyn v Dng Khu l hai ngi bn thn khi cng nhau theo ui nghip khoa c, h cng tng tm u hp trong chuyn vn chng. Nhng vi hai quan im khc nhau. Nguyn Khuyn sau gn mi nm lm quan co quan v qu sng cuc i thun cht ca mt nh th gi mnh trong sch trc x hi ang v cng ln xn. Cn Dng Khu th tip tc lm quan nhng vn l mt ng quan thanh lim chnh trc. V th, h khng c nhiu thi gian m o. Tuy vy, h vn l nhng tri m tri k. Vi cc nh nho xa, tnh bn tri m nhiu khi cn quan trng hn c tnh cm gia nh. H cng nhau m o chuyn vn chng, s chia tm s thi th, chia ngt s bi lc hnh phc cng nh khi hon nn. c nhng tnh bn p tr thnh nhng in c in tch nh tnh bn B Nha T K, Trn Phn T Tr, Lu Bnh Dng L V Nguyn Khuyn cng coi tnh bn gia mnh vi Dng Khu l tnh bn tri m nh th. S ra i t ngt ca ngi tri m li trong lng nh th ni au n khn xit : Bc Dng thi thi ri, Nc my man mc ngm ngi lng ta. Ting khc ca ngi bn gi nn c m iu v sc thi tnh
- 57 -
cm ring. l ni au ln nhng c th hin rt im m. "Thi thi ri", "man mc", "ngm ngi" l nhng t ng biu cm c kh nng chuyn ti c cung bc tnh cm y. Sau pht giy bng hong l hi c v nhng k nim xa gia hai ngi. S pht trin ca mch cm xc theo ng quy lut tm l thng thng ca con ngi. Li khc v cng l li ving bn, l bi iu vn ca ngi tri k gi ngi tri m. Nhng k nim gn b khi hai ngi cng hc hnh, thi c, bn lun vn chng v c nhng ngy cng chung hon nn ca cuc sng quan trng y phc tp. Ngi khc tng kt li chng ng i m c hai tri qua khc su hn s gn b ca h trong qu kh : Nh t thu ng khoa ngy trc Vn sm hm ti bc cng nhau ; .. Cm tay hi ht xa gn, Mng rng bc hy tinh thn cha can. H gn b vi nhau trong mi vic. K nim c nhc li bt u t khi h gp nhau v cho l duyn tri". l duyn tri c ngha l tin nh. S gp g ca h khng phi l v tnh m c sp t t trc. Thng thng ch duyn v chng mi do tri nh. Cch din t ny ca tc gi khng nh mt ln na tnh bn su sc ca hai ngi. H cng nhau chia ngt s bi, cng "chi ni dm khch", "ru ngon cng nhp, cng "bn son cu vn". Khng ch c nhng k nim ngt ngo, h cng u cng l nn nhn ca thi th : Bui dng cu cng nhau hon nn, Phn u thng chng dm than tri ; Trong hi c thp thong ni au thi th. Nh li k nim ca nhng ngy cng nhau gn b, nh li ln gp g cui cng khi c hai gi nhng vn gi c mnh trong sch, ngi li cng au n hn. Ni au y c th hin tht xc ng v chn tht : Lm sao bc vi v ngay, Cht nghe, ti bng chn tay rng ri. Sau nhng hi c v nhng ngy qua, ngi bn cm nhn r hn, c th hn ni au mt bn. Khng phi ch l thng cho ngi ra i phi sm t gi cuc i m cn l thng mnh, thng cho ngi li mt i mt tri m. Vn mang trong lng ni u ut thi th nn trong li khc bn, trong ni au mt tri k c c ni au thi th : Ai chng bit chn i l phi, Sao vi vng mi ln tin. Gia h, trong nhng ngy khng gp nhau khi mi ngi i mt con ng, vn chung ni au th s. Xc nhn chn i l phi l s th hin mt cch kn o v thm trm ca nh nho
- 58 -
v thi th. Thi th hn lon, nhng gi tr o c, vn ho truyn thng ang b ph hu khin nhng nh nho c nhn cch v bit t trng nh Nguyn Khuyn lun cm thy chn i. Trong ting khc bn phng pht c li khc mnh. Tnh bn keo sn v ni lng ca ngi tri m, ni au mt bn c th hin r v su sc nht on th cui cng : Ru ngon khng c bn hin, Khng mua khng phi khng tin khng mua. n kia gy cng ngn ng ting n. Dng mt lot in tch, in c v tnh bn tri m, nh th th hin v khng nh mt ln na tnh bn thn thit ca hai ngi. T bc l ni au mt bn. Mt i ngi tri m, ngi li s ri vo c n, s khng cn ngi gii by tm s. M trong lng nh th lc y ang cht cha bao nhiu tm s cn ngi s chia. Ni au ca mt ngi gi khi mt bn, s su sc ca tnh bn gi c th hin r hn bn cu th kt thc : Bc chng , du van chng , Ti tuy thng, ly nh lm thng ; Tui gi ht l nh sng, Hi u chuc ly hai hng cha chan ! Li khc bn ca ngi gi khc vi ni au ca ngi tr tui. y l ni au nut nc mt vo trong. Tnh cm chn thnh ca mt ngi bn gi c th hin tht chn thnh v su sc. Vi nhng t ng mc mc, chn cht v th th song tht lc bt, tc gi th hin tht xc ng ni au trc s ra i ca mt ngi bn. S thay i nhp th on 2 v on 3 gp phn th hin r hn tm trng ca nhn vt tr tnh. on 2, m iu th vui hn, dn hn bi l lc nhn vt tr tnh m mnh trong k nim, trong nhng hi c p khi h cn c c hai ngi. Cn on sau, khi ch cn li mt mnh, trong ni c n khng ngi chia s, ngi bn li au n v c c trong s nui tic. S i lp hai on th khc su hn ni au ca ngi mt bn tri m. Th th song tht lc bt vi nhp iu c trng truyn ti chnh xc nhng cm xc chn thnh ca li khc bn. Trong lng vn mang y tm s ca mt nh nho trc thi th bao chuyn o ln xoay vn li cng thm ni au trc s ra i t ngt ca ngi bn thn, nh th ri vo tm trng tt cng au n. Nhng vi mt ngi tng tri v tri qua bao nhiu ng cay ca mt cuc i ln n, nh nho y bn lnh nh Nguyn Khuyn khng than thn trch phn, khng vt v than khc m thm trm v lng l th hin ni au ca mnh mt cch im m. Bn lnh y to cho vn hc mt thi phm c
- 59 -
gi tr nhn vn ln. Bi th th hin c mt tnh bn p, gp phn khng nh gi tr v vai tr quan trng ca tnh cm gia con ngi vi con ngi trong cuc sng. S s chia nim vui v ni bun gia nhng ngi bn, nhng ngi thn l yu t quan trng nht mi ngi ng vng gia cuc i y ry bt trc v bn b phc tp. Tnh bn gia Nguyn Khuyn v Dng Khu, hai nh nho c ti v c nhn cch li cho i mt biu tng cao p v tnh bn. Khc Dng Khu khng ch th hin tm lng su sc v tnh cm tha thit ca mt ngi bn vi mt ngi bn, bi th cn l mt biu hin xc ng cho v p nhn cch ca mt nh nho chn chnh. Nhng tm s, ni au thi th n sau ni au mt bn to nn chiu su nhn bn cho bi th. NGUYN KHUYN (1835-1909) I. CUC I, THI I V S NGHIP SNG TC 1. Cuc i: Nguyn Khuyn sinh nm 1835, ti lng Hong X, huyn Yn Nam nh. Ln ln sng lng Yn , huyn Bnh Lc, tnh H Nam. ng Mt ngy 24/2/1909. Nguyn Khuyn ni ting l mt ngi thng minh, hiu hc. Nm 1864, Nguyn Khuyn i thi Hng v gii nguyn trng Nam nh. Nm 1871, Thi Hi ln hai, Hi nguyn v thi nh nh nguyn. ng tng thi Tam nguyn nn ngi ta gi Nguyn Khuyn l Tam nguyn yn v lm quan di riu T c. Nguyn Khuyn l ngi c phm cht trong sch, mc d ra lm quan nhng ni ting l thanh lim, chnh trc. Nhiu giai thoi k v i sng i sng v s gn b ca Nguyn Khuyn i vi nhn dn. ng l ngi c tm hn rng m, giu cm xc trc cuc sng v gn b vi thin nhin. 2. S nghip: Qu sn thi tp khong 200 bi th bng ch Hn v 100 bi th bng Ch Nm vi nhiu th loi khc nhau . C bi tc gi vit bng ch Hn ri dch ra ting Vit, hoc ngc li, ng vit bng ch Vit ri dch sang ch Hn. C hai loi u kh xc nh v n rt iu luyn.
- 60 -
Trong b phn th Nm, Nguyn Khuyn va l nh th tro phng va l nh th tr tnh. Cn trong th ch Hn th hu ht l th tr tnh. C th ni trn hai lnh vc Nguyn Khuyn u thnh cng. 3. Thi i:
Nguyn Khuyn ra lm quan gia lc nc mt nh tan, c nh Nguyn nh sp hon ton nn gic m tr quc bnh thin h ca ng khng thc hin c. Lc ny Nam k ri vo tay gic Php. Nm 1882, Php bt u nh ra H Ni. Nm 1885, chng tn cng kinh thnh Hu. Kinh thnh tht th, Hm Nghi xung chiu Cn Vng, nhn dn hng ng khp ni. Nhng cui cng phong tro Cn Vng tan r. C th ni, sng gia thi k cc phong tro u tranh yu nc b dp tt, Nguyn Khuyn bt lc v khng lm c g thay i thi cuc v cng khng cam tm lm tay sai cho Php nn ng xin co quan v n. T dn n tm trng bt mn, b tc ca nh th. II. NI DUNG TH VN NGUYN KHUYN: 1.Tm lng yu nc thit tha su nng: 1.1. T tng yu nc ca Nguyn Khuyn: T tng yu nc ca Nguyn Khuyn trc ht gn kin vi t tng trung qun. y l mt t tng yu nc ht sc chn chnh tin b. Nguyn Khuyn va l nh nho va l mt ng quan tng hng bng lc ca triu nh nn t tng trung qun m nt. Trong Di chc, ng th hin r quan im ca mnh: Khi a Thy con rc u tin C bin vua ban ngy trc Sng gia thi k nc mt nh tan, Nguyn Khuyn khng nh nhn t nc ri vo tay gic, li khng cam tm li triu nh lm b nhn nn ng quyt nh xin co quan v n. Lng Nguyn Khuyn tng dt do bao nh chua xt v quyt nh ny: Kh quc khi v bng bi ti, Quy gia v tt t tn hin? (Cm tc) Dch ngha: B chc h khng bn b li V nh v tt con chu khen thay?
- 61 -
V sau, thi cuc bin chuyn, nhiu ngi tip tc t quan. Nguyn Khuyn thy rt r h khng phi l k bt ti, m tri li, l nhng k dng thoi : Kh hnh ch qun nng dng thoi, V ng nht chc tn phi ti Bch nin t h vi gi, Ng p khu lng dic m tai! (V hu xun ty cm thnh) Dch ngha: ng mng cc bn mnh dn dm lui v, u phi l i vi chc v mnh khng lm ni Cuc i trm nm xe nga c ra tr g, M qu chng ta g ni vn ti p lm (Cm hoi sau ba chn xun sau cn ma ) Sau khi co quan, Nguyn Khuyn sng lng qu v xem qu hng nh chic ni, ch da vng chc ch cuc sng bnh d ca mnh. ng sng khim tn, trong sch, gi tit tho, chan ha vi mi ngi. ng thng lm cc bi th ngm vnh ca ngi v p ca cc loai hoa, ca ngi cng dng cc loi cy, qua mun ni n ci c ca mnh. Nguyn Khuyn cn nhn mnh v p tm hn ca con ngi nhm khng nh phm cht trong sch ca ng. ng quan nim: Ngoi mo bt cu nh m ngc Tm trung thng th t kin kim Li ca ngi tit tho ca ngi n b ng thng trong bi th M mc ca Nguyn khuyn c ci g ging nh s quyt tm ca nh th: Sch nh nc, trng nh ng, trong nh tuyt. Mnh gng trinh vng vc quyt khng nh. Nguyn Khuyn l ngi coi trng danh d v kh tit nn nhiu ln nh th tng trn tr v vn ny: Th kim hu a kha khm, Li cc nan nng qu on vu. V ng pht tu chung hu khch, Thc nhn tha din tch bng u. (Tiu thn) Dch ngha:
- 62 -
Trn ng i, nay li gp nhiu bc gp gnh, Trong cuc i kh gi c t li on trch. K phy ru cho mnh, rt cuc cng gy nn him khch, Ngi ta nh vo mt mnh chi i, i xa cn cho l ng lo. (Vi li than) C th ni, hnh ng n ca Nguyn Khuyn cng l cch nh th gi phm cht ca mnh. Nhiu bi th tiu biu c tnh cht trit l cao: Di chc, Vn Bi chn c, Vnh cy tng, Cy lc i mi, M Mc, Xun d ln nga, nhn tng nhc, Tiu thn... 1.2. S quan tm lo lngcho t nc: Th hin qua ni au ca nh th khi khng lm c g thay i thi cuc. Li th thng m bun, y nc mt khi ni v t nc: i lon ngi v nh ht c Tui gi hnh bng ta my ci. (Cm tc) Sch v ch g cho bui y Ao xim ngh li thn thn gi (Ngy xun dn cc con) Hnh nh qu hng t nc xut hin trong th ngkhi trc tip, khi gin tip, khi c th nhng u di dng tr tnh m m ca nh th: C quc sn h chn thm m (Hung nin) Nht giang sn nht bc u (Thu t) Nh th tng mn ting cuc ku th hin tm trng nh nc da dit, khc khoi ca mnh. Bi th Cuc ku c m hng nh mt li n non tm s, tng lm xao xuyn tm hn bao th h khi gi nh non sng. Ni chung, m iu trong phn ln th tr tnh ca Nguyn Khyn l bun. Nghe ting ht gia m khuya hay tt n, xun v u khin nh th bun t ti: Xun v ngy lon cn l lo Ngi gp khi cng cng ngt ng, 2. Thi phn khng i vi x hi thc dn na phong kin 2.1.i vi thc dn Php:
- 63 -
kch nhng vic lm gy ting vang m lc by gi, ln n nhng th on bc lt sc ngi, sc ca ca nhn dn. Bn chng y hng vn ngi dn v ti n chn ma thing nc c. Bi th Hi Ty, Hoi c, Vn t C ri vi e(*) phn nh thc trng bng bt php hin thc tro phng su sc: Hi i! ng b Ty, ng qua bo h. Ci tc ng qun, Ci mi ng l, t ng ci la, Ming ng hyt ch, Lng ng eo sng lc lin, Chn ng i giy c m, ng dp c en yn con . Ai ng: N bt c ng, N cht mt s. Ci u ng u? Ci t ng . Khn kh thn ng o m cha n 2.2. i vi bn quan li, bn me Ty, gi im:
Nguyn Khuyn tng lm quan nn thy r hin thc quan trng v th gii khoa bng ni chung l nt v thm hi. Ngi bt ng vch trn nhiu mt xu xa thi nt ca bn quan li no l bt ti, v dng, dt nt ch l th phng khng hn khng km, tr tr trc s nguyn ra ca dn. Thi ca Nguyn Khuyn rt dt khot. ng mng chng khng king n. Bng li ni mt chi mt theo kiu Vit Nam Ni ngt m lt n xng, Nguyn Khuyn kch, chm bim x ngm rt thm c. Thm ch khi cn, ng cng chuyn roi qut mnh bng cc bin php ngh thut c o nh chi ch, ni ly, dng t a ngha, dng m ca ch Hn chuyn sang t Vit. B cha ming dn chng bt cp, Tin l ch mun vi xu T vng sao chng lun t bc Khng kho m roi n pht cho (B tin thi)
- 64 -
Cc bi th tiu biu: ng phng , Li v ngi ht cho, Hi thm quan tun b mt cp, B tin thi, tng ng c hc H Nam u l nhng bi th vch mt ch tn nhng tn quan bt ti, hng hch bng thi chm bim t co su sc. Trong bi th ch Hn Qu qun cng Hu sinh t hu cm l thi khinh b, ma mai ca Nguyn Khuyn kch tn Nguyn Hu , sau khi hn cht, i qua sinh t ca hn, nh th ngh: Cng ti, t thi tp quan i, c d gi h, bt d bi. Cng kh, quan i bt phc tp, Hng ha tch tch ho ly ly. Dn kin nh v danh cng, Triu tch hu trng lai vu ty. Trn gian hng ph ng nhn s, Bt tri cu nguyn thy d quy? Dch ngha: Khi ng cn th o m cn ai bn ma tp np, K c d vo th mng, k khng c d th bun, Sau khi ng mt ri th khng thy m o xm xt li na, Hng la vng tanh, la mc rm r. Ch thy c ng Th nh khng tn Sm sm chiu chiu chng gy vo ngi nh y. i c lc thnh, la suy, l vic thng, Khng bit di chn sui by gi ng theo ai? (Cm ngh lc qua sinh t qun cng Nguyn Hu ) Nhng c l kch bn quan li cay c nht l khi nh th lit chng ngang hng V bm chng quan danh phn ( Cu Nm) d lm ta lin tng n cu tc ng mo m g ng, l nhng tn khng ra g. c bit, ngi bt ca Nguyn Khuyn t ra khng khoang nhng khi vit v bn me Ty, gi im. Trong mt v cu i Mng c T Hng ng vit: C tn, c tn, c hng n th vua danh gi ly lng ba mi su tnh. mt cu i khc: Thi cng ng cng rn cn g nh, phong lu ch Bt, ph qu d T, my ni tng qua trc mt C th ni, cng nh cc nh th thuc khuynh hng hin thc t co giai on ny, Nguyn Khuyn bm vo hin tng c th kch. Tng con
- 65 -
ngi, tng hin tng v nhng s vic l lng trong x hi u b vch trn v th hin r phong cch c o ca ng. 2.3.i vi khoa danh, khoa gip thi y: Cng b ln n khc nghit v nhng tn quan li u xut thn t khoa bng nhng khoa bng lc by gi li mc nt, suy i. Nho s khng cn s kh, uy th nh xa na. Th nhng nh Nguyn nn c duy tr ba k thi: Thi Hng , thi Hi, thi nh nn sinh ra nhng ng Ngh, ng Cng. V vy, s tng phn cng r nt. Nguyn Khuyn ph phn nhn ti ca x hi ch l nhng ngi khng ra g. C danh nhng khng thc. Mc d: Cng c, cng bin, cng cn ai Cng gi ng Ngh c km ai Nhng ng li tic r: Chic thn xim o sao m nh Ci gi khoa danh th mi hi y th cn ra dng ng b: Gh tro lng xanh ngi bnh che Ngh rng tht ha chi Bi th gi ra mi lin tng ti thn phn nhng k khoa bng, bn quan li thi k nc mt, nh tan. o nho sp n ngy mt vn ang cn hp hi nhng nh Nguyn vn cho din li ci tr lu chng thm vi chc nm o to tip tay sai phc v cho b my b nhn ca chng. ng mai ma cnh khoa c suy i, o c ca k si b nh mt trc tin ti v danh vng. Bi th Thy ve gi go l mt v d tiu biu: ga th gian no my m i ve thin h thiu chi thy Yu thy cng mun cho thy dy Dy chu nn ri m chu ngy. 3. Mt tm hn giu cm xc yu thng: 3.1. Lng yu thin nhin v cnh vt Vit Nam: Nguyn Khuyn co quan v qu nhng ng khng h thot ly hin thc. Lc no ng cng say sa chan ho vi qu hng. Cnh sc c ng miu t ht sc chn tht v sng ng. - T cnh bn ma, c bit l cnh ma thu tht sc so, m nt. Cnh ma thu trong th Nguyn Khuyn khng h c l, trang trng, khun so nh trong vn
- 66 -
chng, sch v m ch l nhng cnh gn gi, quen thuc nh tri thu, gi thu, ao thu, trng thu, l thu c tc gi thi v ho ht sc ti tnh. Ba bi th Thu m, Thu iu, Thu vnh gi c ci hn, ci thn, ci tinh t ca cnh vt mu thu, l ba bc tranh c sc v cnh nng thn nc ta, nht l cnh ng chim trng min Bc. - Nguyn Khuyn cn nhng bi th t cnh h (m ma h) v cnh xun (Ngy xun) rt c o. - Nhng bi t cnh ni (Vnh ni An lo), cnh cha (V chi cha i) u tr thnh nhng danh lam thng cnh ca t nc. Nguyn Khuyn nhn cnh vt bng cp mt ca ngi thng ngon v bng tm hn ca thi nhn nn trc v p ca t nc v ln mt bc tranh ngh thut tuyt p. Cnh sng, ni, trng, sao, thi tit, ma mng qua cm nhn ca ng u tr nn c hn v tinh t. 3.2. Tnh cm ca Nguyn Khuyn: 3.2.1 Trc nhng ni iu linh thng kh ca nhn dn: Nguyn Khuyn l nh th ca nng thn nn vit v nng thn bng tt c tnh cm thn thuc quyn luyn. C th ni, tri tim ng rung ln cng mt nhp vi tri tim ca ngi lao ng ngho.ng sng vi tm trng ca h, vui vi ci vui ca h, bun vi ci bun ca h v m c ci h tng m c. V vy, ng c nhng vn th xut pht t tnh cm chn thnh ca mnh th hin tm trng nh th lc no cng gn b vi nhn dn: Lo lm i to, min tng khi, Tn cc hm huyn, phc tim ph (H nht tn tnh) Dch ngha: Tm gi thch kh ro, ng ng sp tr dy, La mi ngm hi m, ng ng dn mn ra. (Ngy h ma mi mi tnh) Bi th ghi nhn nhng chi tit sinh ng v chnh xc v bc tranh ca cuc sng. Ngoi nhng lo toan tnh ton v cng n ca nh nng: Nm nay cy cy vn chn thua. Chim mt ng chim ma mt ma (Chn qu)
- 67 -
Bc tranh nng thn ca Nguyn Khuyn cn phn nh nhng sinh hot khc nh tm trng vui v ca ngi nng dn vo nhng ngy tt c ma c ng ghi nhn: Trong nh rn rp gi bnh chng Ngoi ca bi b r chung tht Hoc ci bun ca cnh ch tt vo nhng nm mt ma i kh: D tri ma bi cn hn rt, Nm ru tng nh c my ng? Hng qun ngi v nghe xao xc, N nn nm trc hi lung tung. (Ch ng) 3.2.2. Tnh cm i vi gia nh, bn b lng xm: ng sng rt chan ho vi gia nh, bn b, lng xm. Nhng tnh cm tng chng nh bnh thng y i vo th Nguyn Khuyn vi mt gi tr chn tht, ng qu. i vi v, ng c tnh cm yu knh rt m Cu i khc v l mt ting khc chn thnh ca ng i vi v.
Nh chn cng ngho thay, nh c b hay lm, hay lm tht lng c que,xn vy quai cng, tt c chn m chn chiu, v t n trong mi vic. B i u vi my, cho lo vt v, vt vng bi tc c hnh, bung qun l to,gt g tay a chm tay chn, cng ai k l chuyn trm nm - i vi con,ng rt thng yu v qu trng cc con. Lo lng khuyn nh cc con sng lm ngi hu ch cho x hi, thy cc con l l vic n sch, ng khuyn bo rt ch tnh: Hon c bt mn cu cao th, T nghip th tha nht thc th. Nhi to hoc kh tha ng ch, Bt nghing v hoang o, thc, s. (Xun nht th ch nhi (I) ) Dch ngha: Khu nh quy qun, khng y chn so t, Nghip c chng c g ngoi mt b sch Cc con ni ch cha nn bit Bt nghing ng qun la, u, c (Ngy xun dn cc con (I) )
- 68 -
- ng khng ch vit v gia nh m cn lm cu i, lm th tng bc thng gia, bc hng xm, mt anh hng tht, mt ch th nhum, th rn... Bi no cng chn tnh gin d. - ng cn vit th thm hi bn b, b ht nhng khun so cu k, li th xuat pht t tm lng thnh ca ng (Khc Dng Khu, Nc lt thm bn ... ). Trc ci cht ca bn, Nguyn Khuyn lm th th hin tm trng au xt ca mnh: K tui ti cn hn tui bc, Ti li au trc bc vi ngy. Lm sao bc vi v ngay, Cht nghe ti bng chn tay rng ri! Ai ch bit chn i l phi, Sao vi vng mi ln tin? Ru ngon khng c bn hin, Khng mua, khng phi khng tin, khng mua (Khc Dng Khu) III.NGH THUT TH VN NGUYN KHUYN: 1. Ngn ng: 1.1. c im chung: Ngn ng th Nguyn Khuyn rt phong ph khng nhng trong cch ni m cn rt m l, gi cm trong cch miu t. Nguyn Khuyn cn c bit ti khai thc kh nng din t ca t ghp rt c o:Thp le te, m lp le, to teo, ve ve, tnh nghch, lng nhng, khe khoe Nm gian nh c thp le te Ng ti m su m lp le (Thu m) Nhiu danh t, nhng cch ni, nhng thnh ng, tc ng c dng nng thn c ng s dng kh thnh tho: xi bnh tru heo, anh em lng xm,vn dai nh cho, ngi ba ng, ca ba loi. ng c lm mt bi th cng tn vi cu tc ng dn gian Nht v nh tri l gii v sao nh vy: Tri du yu nhng v c phn V m vng di ch n ai. C sao v li hn tri nh? V ch hn tri c ci chai! ng tip tc truyn thng hc tp ca dao, tc ng ca nhng nh th Nm cc th k trc, nhng ng c li sng to ring.
- 69 -
Ca dao c cu Gi c chng nh gng eo c th nh th lm bi th Mun ly chng pht trin ci t ngc li: Mi bit c chng nh c cnh Giang sn gnh vc nh bng lng. 1.2. Ngn ng tro phng: Ngn ng tro phng ca Nguyn Khuyn nh nhng hm hnh, nhiu cung bc. Tro phng ca Nguyn Khuyn c nt ring khng ging nh H Xun Hng hay T Xng l nh mt ci cho bit. Ci ci ca ng i vi k th tuy c cay nhng khng c a bp cht, mc d ng ng c so snh c nc Php vi vy ph n: Ba vung pht phi c bay dc Mt bc tung honh vy xn ngang (Ly Ty) ng c bit ti, cng iu v chi ch rt ti tnh: Vn hay ch tt ra tung Vn dai nh cho ch vung nh hm V thy nh v con tm V tay ngoi cm, v mm hp tng. (a ch ng C Lc) Hoc ci d dm ca cu i tt vit dm ngi hng tht: T thi bt tit canh chung thy Ngn liu i b dc im trang Cc bi th tiu biu: Than gi, Bc n chi nh, T tro, Bng c u, T li gni cho hoa tr, Ly ty, a ch ng C Lc, Cu i tt u l nhng vn th tro phng c o ca Nguyn Khuyn. 1.2. Ngn ng t cnh:
Nguyn Khuyn rt thnh cng trong vic miu t cnh sc thin nhin. Th du vnh v th bn ma khng ch t cnh m cn miu t tm trng ca nh th. Ngn ng t cnh rt chnh xc, cch chn ch , dng t thch hp, t ng thng lp ly giu nhc iu, c kh nng gi t cao. S dng vn ngn ng bnh dn nhng khng h ri vo s thng tc ha, cnh no cng c v, c chm khc thn tnh t n mc ngh thut. 2. Hnh nh:
- 70 -
Hnh nh s dng thng n s, khu gi th hin qua nhng chi tit tht bnh d, sng ng. N c gi tr nng cc cu th lm tng sc biu cm. Hnh nh hoa n, trng tri, chic thuyn thp thong, b to teo, ng trc quanh co, thp le te, m lp le y sc sng. Th ng c s kt hp hi ha gia m thanh v mu sc gi cm gic va xem tranh thy mc va nghe th ng. Am thanh ca ting mui, ting d, ting gnng, ting tru th, ting hc bay, ting ch sa, ting sng v lt t c c im ca ngoi cnh v tm l: Bng thuyn thp thong dn trn vch Ting sng long bong v trc nh (Vnh lt) Mu sc tuyt diu c kh nng gi t cao: Mu xanh ca nc, mu xanh ca tri, xanh, xanh ca ngc, xanh ca tre, xanh ca bo, mu hoe ca mt, mu sng chiu, mu sng ca trng to nn mu sc m nht, m o thanh m, lng l. Ln ao lng lnh bng trng loe d gy n tng th gic. Nguyn Khuyn l bc thy trong vic s dng ngn ng v hnh nh nht l trong vic t cnh sc thin nhin. ng c mnh danh l nh th ca lng cnh Vit Nam v nhng cnh, ngi, vt qua cm nhn ca ng u m phong v ca qu hng t nc. Nguyn Khuyn c nhng cng hin quan trng lm cho ngn ng i st vi i sng v ng thnh cng trong vic chuyn ci tinh ty ca i thng thnh th. IV.KT LUN: Nguyn Khuyn l nh th c ti nng v nhiu mt. Th tro phng ca ng bao gi cng t nhin, ti tn to nn nhng n ci nh nhng, thanh nh, v; Th t cnh t tnh c ci nh nhng, mm mi thanh thot, t gn gi, cht liu ly t cuc sng nng thn. Nguyn Khuyn thnh cng trong vic s dng ngn ng dn tc, trong vic t cnh sc thin nhin. ng xng ng l nh th ln ca nn vn hc Vit Nam. Thng v
Trn T Xng
T Xng l mt trong s khng nhiu nh th trung i hay lm th v v. Cc nh nho, t ca ca Khng sn Trnh vn ch coi v l ngi "nng khn sa ti" nn s vt v ca v, vi h, l l ng nhin. V th, h t vit th v v nh cc nh th hin i. Ring T Xng vit rt nhiu th v v, trong tiu biu c
- 71 -
bi Thng v. y l bi th th hin c ti th v nhn cch T Xng. Sinh ra vo thi bui "Ty Tu l lng", o c x hi suy i nghim trng, T Xng lun mang trong mnh tm s cay ng ca mt ngi c nhn cch nhng bt lc. Bao nhiu iu ngang tai tri mt c T Xng a vo th. Mi bi th tro phng ca ng l mt ting chi chua cht v cay c nm vo l ngi sn sng bn r lng tm, gim p ln quyn li v danh d dn tc, ch p ln o l hng hng cuc sng no n. chnh l mng th tro phng. Bn cnh , nhng bi th tr tnh su lng ca T Xng li th hin nhng ni nim n khut ng sau ci v chanh chua, cay nghit vi cuc i. Tm s ca mt con ngi au i, au cho mnh c ng dn nn y. Thng v l mt trong s nhng bi th nh th. Hnh thc th ng lut c cch tn bi nhng ngn t i thng gin d, gn gi vi dn gian v tm s rt tht ca mt ngi chng khi vit v ngi v to tn ca mnh. T Xng c mt ngi v rt tho hin. C cuc i b T hi sinh cho chng con, iu ny c th hin qua nhng bi th nh th vit v v. L mt nh nho sng vo thi bui ngi ta ang sn sng "Vt bt lng i vit bt ch" c hng cuc sng "Sng ru sm banh ti sa b", vi tm hn thanh sch ca mt con ngi, ng T chng th gip g c cho v. Gnh nng gia nh dn ln vai b T, nhng vi tm lng tn to v c hi sinh ca ngi ph n phng ng, b T lun c gng m bo cuc sng cho chng con, ng T vn c rnh rang thc hin vai tr "ngi th k thi i". Chnh v l m ng T lun tn trng v. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Trn T Xng (1870 1907) thng gi l T Xng, qu lng V Xuyn, huyn M Lc, tnh Nam nh. T Xng c c tnh sc so, phng tng, kh g vo khun so trng quy, nn d c ti nhng tm ln thi vn ch t ti. T Xng sinh vo giai on giao thi, x hi c nhiu thay i. X hi phong kin gi nua chuyn mnh tr thnh x hi thc dn phong kin. Qu hng ng th hin rt r s chuyn mnh y. Hng ngy, nhng iu ngang tai tri mt c p vo mt ng, gy phn ng trong tm trng, v th hin thnh hai ni dung ln trong th ng : tr tnh v tro phng.
- 72 -
2.Tc phm
Th T Xng d l tr tnh hay tro phng u th hin mt ci nhn sc so ca mt nh nho c Tm v c Ti. Trong th ng bao gi cng xut hin mt nhn vt tr tnh vi c dng v v tm hn. V th ng th hin thi phn khng i vi thi cuc. ng lun ph phn su cay nhng mt tri ca x hi. V th ging th thng chua cay v anh . Thng v l bi th tiu biu cho mng th tr tnh ca T Xng. Bi th th hin tm lng ca nh th i vi v, ng thi th hin nhn cch T Xng. y cng li l tm s chua cay ca ngi chng nn nhn ca x hi l lng, o in bin con ngi tr thnh v tch s vi chnh mnh v gia nh. II/ Tm hiu vn Bi th c cu to lm bn phn theo kt cu , bn thc, lun, kt. Bi th ngi ca c hi sinh ca nhng 1.Hn nh ngi ngi ph n v s cm thng thu hiu ca ngi v trong th T X- chng. Ngn ng dung d, i thng nhng vi ti nng ng v tm lng, T Xng to nn mt bi th su sc, cha ng nhng gi tr nhn vn bn vng. Bi th xut hin hai nhn vt : ngi v v ngi chng. Hnh nh ngi v hin ln qua cm nhn ca nhn vt tr tnh ngi chng : Quanh nm bun bn mom sng, Nui nm con vi mt chng. Ln li thn c khi qung vng, Eo so mt nc bui ng. Bn cu th khi qut nhng ni vt v hng ngy ca ngi v bn chi kim sng v nui chng, nui con. Ni vt v ca ngi v c th hin ngay dng th u. "Quanh nm" l thi gian khng ngng ngh, "mom sng" l a im chng chnh, tt c u gi s vt v, cc nhc. Nguyn nhn ca s vt v y l gnh nng gia nh. Mt hnh thc so snh l. Chic n gnh trn vai ngi v vi mt bn l nm con, mt bn l mt chng. Ngi chng l mt bn ca gnh nng lo toan y. Dng nh l li t trch chua cay. V gia nh, v ngi chng c qu nhiu nhu cu y m ngi v vt v hn. Hai cu th sau ni vt v nh cng tng tin. Nhng t ng nh ln li qung vng, eo so ng c sc gi. Hnh nh ngi v vt v nh hin r hn, day dt hn trong cm nhn ca ngi chng. Ngi chng rt thu hiu ni cc nhc ca v. Thu hiu cm thng, trn trng
- 73 -
ngi v tho hin. Nhn cch ca ngi chng th hin s thu hiu y. Khng phi ng v trch nhim vi gia nh v v con m bi ng b tc. Gia lc cuc sng x hi y ry nhng chuyn o in : Nh kia li php con khinh b, M n chanh chua v chi chng. m ngi v vn nhn ni mit mi, vn mt lng mt d vi chng con. Chnh iu khin ngi chng cm phc. ng ni ln s cm thng ca mnh : Mt duyn hai n u nh phn, Nm nng mi ma dm qun cng. 2.Tnh cm ca Hai thnh ng xut hin trong hai cu th u c nh th ngha din t s vt v ca ngi ph n phi nui chng nui con. V cng y, mt ln na, ngi chng th hin s trn trng i vi ngi v. "u nh phn", "dm qun cng" khng phi l s cam chu ca ngi v m l li ca nhn vt tr tnh ngi chng. Hnh nh ngi v c lng l lm vic nui chng nui con vi mt c hi sinh v cng ln lao l hnh tng ni bt trong bi th. Ch n hai cu th cui, ngi chng mi by t thi ca mnh vi chnh mnh. Cu th c v nh mt s thay i mch cm xc kh t ngt : Cha m thi i n bc, C chng h hng cng nh khng. l hnh thc mt cu chi. Ai chi ? Tt nhin theo mch cm xc ca bi th th y l li ca nhn vt tr tnh. T cm thng n Thng v m gin mnh, gin i. Gin mnh v l k v tch s, khng gip g c cho v li cn tr thnh gnh nng cho v trong cuc mu sinh y vt v ; gin i v bin nhng ng chng thnh k v tch s nh th. Trong nhiu bi th t tro, T Xng cng th hin tm s ny. Khng th bn mnh, bin mnh thnh k lm thu cho thc dn v tay sai nn ngi chng khng th san s c gnh nng cho v. Ngi n ng, ngi chng, con ngi c nhn cch y, trc vt v nhc nhn ca ngi v ct ln li chi. Nh t chi mnh nhng l chi i. Chi nhng ng chng v tch s nhng li thch hng th, chi cuc i en bc nhng ngi ph n vn vt v, thit thi li cng vt v, thit thi hn. Chi thi i n bc bin nhng ng chng khng thnh k h hng th cng
- 74 -
2.Ngh thut
thnh ngi v tch s. L mt nh nho sinh ra vo thi k Hn hc tht th nn mt ng T chng th gip g c cho v con. Tm trng Thng v c tr li nhiu ln trong th T Xng. Thu hiu v trn trng s vt v ca v, tnh cm i vi ngi v hin tho to tn khin T Xng ng gp cho vn hc Vit Nam mt hnh tng p v ngi ph n phng ng. Ngn ng dung d, i thng, s dng nhiu yu t dn gian, vi ti nng v tm lng, T Xng to nn mt bi th hay c gi tr nhn vn su sc. Thng v ngi ca c hy sinh ca ngi ph n qua hnh nh b T v s cm thng su sc ca ngi chng qua hnh nh ng T. Bi th cng th hin tm trng b tc ca nhng nh nho thi T Xng, nhng nh nho c ti nhng nh bt lc trc thi cuc. ti gin d, ngn ng khng cu k, trau chut, hnh thc th ph v quy tc cu mt bi th tht ngn bt c ng lut, T Xng a vo th mt cm xc mi l Cht tr tnh v tro phng ho quyn, an ci vo nhau lm nn mt bi th a ngha, a tng, l mt trong nhng bi th hay nht vit v ngi v trong VH Vit Nam
Mt cch tm hiu bi th Thng v Tc gi T Xng l bt danh ca Trn T Xng. Hc v t ti, ln n mi trong con ng khoa c: Tm khoa cha khi phm trng quy, ch sng 37 nm, nhng s nghip th ca ca ng th bt t. Qu lng V Xuyn, thnh ph Nam nh. n chui ng, c th Xng l cu ni t ho ca ng bo qu ng.T Xng li khong 150 bi th nm, vi bi ph v vn t. C bi tro phng. C bi tr tnh. C bi va tro phng va tr tnh. Ging th tro phng ca T Xng v cng cay c, d di m xt xa. ng l nh th tro phng bc thy trong nn vn hc cn i ca dn tc. Ch Bi th ca ngi nhng phm cht tt p ca ngi v, ca ngi ph n m ang chu thng chu kh v chng con. Hnh nh b T, ngi v hin tho - Cu 1, 2 gii thiu b T l mt ngi n b gii bun bn, tn to quanh nm, bun bn kim sng mom sng, cnh u ch, bn , bun thng bn mt. Chng c ca hng ca hiu. Vn ling chng c l bao. Th m vn Nui nm con vi mt chng?. Chng u t ti, chng l quan cng chng l cng inh nn
- 75 -
phi n lng v. Mt gia cnh V quen d cch nm i. Cc s t: nm (con), mt (chng) qu l ng c. B T vn c nui , ngha l ng T vn c giy gin anh dn, Ty anh cm, Cu th 2 rt hm hnh.- Cu 3-4 mn hnh nh con c trong ca dao, to thnh thn c - thn phn lam l vt v, ln li. C th kim n ni u ghnh, cui bi, b T th ln li khi qung vng, ni mom sng. Cnh ln xung bn, cnh ci v, ginh git bn mua eo so mt nc bui ng kim bt cm manh o cho chng, con. Hnh nh thn c rt sng to, vn th tr nn dn d, bnh d. Hai cp t ly: ln li v eo so h ng, gi t mt cuc i nhiu m hi v nc mt.- Cu 5, 6, tc gi vn dng rt hay thnh ng: Mt duyn hai n v nm nng mi ma. Ba ting i ng thng, h: u nh phn, dm qun cng nh mt ting th di. C c hy sinh. C s cam chu s phn. C c tm lng chu ng, lo toan v ngha v ngi v, ngi m trong gia nh. T Xng c ti dng s t tng cp (1-2-5-10) ni ln c hy sinh thm lng cao qu ca b T:Mt duyn hai n/u nh phn,Nm nng mi ma/dm qun cng. Tm li, b T l hin thn ca cuc i vt v ln n, l hi t ca bao c tnh tt p: tn to, gnh vc, m ang, nhn ni, tt c lo toan cho hnh phc chng con. Nh th bc l lng cm n, n trng. Ni nim nh th - Cu 7 l mt ting chi, ng l cch ni ca T Xng va cay ng va phn n: Cha m thi i n bc. Ci thi i l x hi d Ty d ta, na phong kin na thc dn: o l suy i, lng ngi o in. T Xng t trch mnh l k n bc v thi mi chng , chng gip c ch g cho v con. Sut i v con phi kh, nh c bi th ng t ma: V lm le v - Con tp tnh i b Khch hi nh ng n - Nh ng bn ri.- Cu 8 thm tha mt ni au chua xt. Ch c T Xng mi ni c rung ng v xt xa th: C chng h hng cng nh khng. Nh khng g? Mt cch ni bung thng, ngao ngn. Ni bun tm s gn lin vi ni th s. Mt nh nho bt c ch! Kt lun Bi th c ci hay ring. Hay t nhan . Hay cch vn dng ca dao, thnh ng v ting chi. Cht th mc mc, bnh d m tr tnh m thm. Trong khun php mt bi th tht ngn bt c ng lut, t thanh iu, nim n php i c th hin mt cch chun mc, t nhin, thanh thot. Tc gi va t trch mnh va biu l tnh thng v, bit n v. B T l hnh nh p ca ngi ph n Vit Nam trong mt gia nh ng con, nhiu kh khn v kinh t. V th nhiu ngi cho rng cu th Nui nm con vi mt chng l cu th hay nht trong bi Thng v. Vnh khoa thi Hng
Trn T Xng
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Trn T Xng (xem bi Thng v). T Xng l mt ngi rt ln n trong chuyn thi c. ng thi
- 76 -
nhiu ln v u hng, ch n t ti. ng li sng v thi bui ma u gi M, thi k khng hong ca nhng quan h o c truyn thng. Nhng cay ng ca s phn ring cng vi nhng iu ngang tai tri mt ca cuc sng th thnh khin T Xng tr thnh mt nh th tro phng tiu biu ca vn hc Vit Nam u th k XX. 2. Tc phm Vnh khoa thi Hng l bi th tr tnh tro phng. Qua vic ti hin cnh trng thi bng mt s hnh nh m mu sc chm bim, tc gi th hin nim au xt, cay ng ca mt tr thc nho hc phi chng kin cnh suy vong, tn li ca nn hc vn Hn hc c lch s ngn nm cng nn vn ho phng ng. Bi th thuc th tht ngn bt c ng lut. Hai cu : gii thiu v k thi c bit hai trng thi ln. Hai cu thc, lun : cnh trng thi vi y cc thnh phn ct yu, t s t, quan trng n khch mi. Tt c u gi t mt cnh tng ln xn, x b. Hai cu kt : tm s chua xt ca nh th trc hin thc khoa thi Hng. II/ Phn tch Thc dn Php tm thi hon thnh cuc xm lc Vit Nam, vn ho phng Ty trn vo ln t vn ho truyn thng. Hn hc suy vong, cc nh nho ua nhau vt bt lng i i sang cm cy bt ch kim sng. Chuyn thi c ca Nho hc tr thnh tr h, cnh tng cc k thi v cng thm hi. Nguyn Khuyn v T Xng u l nhng nh nho c lng t trng, h u rt au lng v cay ng ghi li iu trong mt lot bi th trong c Vnh khoa thi Hng ca Trn T Xng. Bi th c hnh thc tht ngn bt c, nhng T Xng bnh dn ho. Vi nhng t ng v hnh nh nm na, sung s, tc gi thay th ci v ngoi vn rt nghim trang ca th lut ng thnh mt bi th tro phng c ging iu bnh dn cay nghit. Mi quan h gia th loi v ngn ng th c s tng ng vi mc ch c v rt trang trng (tuyn ngi ti ra gip nc) v hnh thc ln xn, b rc ca k thi Hng. Bi th th hin ni au xt ca nh th trc hin thc Hn hc li tn. Ni au y tng c Nguyn Khuyn th hin khi v ln hnh nh : Trn gh b m ngoi t vt, Di sn ng c ngng u rng. (Hi Ty) T Xng thuc lp nh nho theo nghip khoa c cui cng ca x hi phong kin Vit Nam. Cui th k XIX, vic t chc cc k thi
- 77 -
Hn hc ch cn l hnh thc. Khoa thi nm inh Du c nh th gii thiu : Nh nc ba nm m mt khoa, Trng Nam thi ln vi trng H. Mt cch gii thiu rt t nhin. K thi c t chc theo ng thi gian quy nh, ba nm mt ln. Nhng c im khng bnh thng : Trng Nam thi ln vi trng H. Tc gi khng dng thi chung hoc mt cch din t khc trang trng hn m dng t thi ln. Cch ni y d bo tnh cht khng nghim tc ca k thi. Khoa thi Hng 1897 y c miu t vi cm hng tro phng r rt. Bc tranh trng thi hin ln vi cnh tng tht nhn nho, ln xn : Li thi s t vai eo l, m o quan trng ming tht loa. Lng cm rp tri quan s n, Vy l qut t m m ra. Bn cu th t cnh trng thi u c dng cu trc o trt t thnh phn cu. Hai cu thc, tc gi o trt t thnh phn ph ch c im ln trc. Hai t li thi, m o ng u cu nhn mnh im ni bt nht ca cnh thi, tht bi hi. S t l nhn vt chnh ca k thi. Khi Nho hc ang thi thnh vng, cc s t khi i thi thng c ngi hu i theo cho nn h khng phi lm cng vic eo l bn mnh nh s t trong cnh thi ny. Nhng s t n k thi trng tht nhch nhc v ti nghip. Cn quan trng, nhng ngi c trch nhim t chc v trng coi k thi th cng thm hi khng km. Li thi i vi m o tht l cn xng. L ra h phi dng dc, oai phong trong t th ca mnh quan triu nh. T Xng chn t ng rt t. Khng cn nhiu, ch hai t thi ti hin b mt nhch nhc n thm hi ca mt trong s nhng k thi Hn hc cui cng ny. Khng thy u v trang trng, nghim tc ca mt k thi tuyn nhn ti. Cnh tng k thi y l biu hin r nht s suy tn khng g cu vn ni ca nn hc vn Nho gia v c nn o c truyn thng phng ng. Cnh tng trng thi li thi, nhch nhc l th nhng hnh nh cc v khch mi th li khc. Bn cu th trn tc gi tn dng trit cc hnh thc i ngu trong th. i trong cp cu thc : hnh nh s t >< hnh nh quan trng ; i trong cp cu lun : lng quan s >< vy m m l s i ngu trong mi quan h tng ng. i gia hai cu thc v hai cu lun : s t, quan trng (nhn vt chnh ca k thi) >< quan s, m m (khch mi) l s i ngu trong quan h tng phn. Bn nhn vt chnh thm hi, nhch nhc bao nhiu th bn nhn vt ph, bn quan thy xm lc li long trng, k c by nhiu. S
- 78 -
i lp ny lm ni bt ni nhc nh ch ca nhng tr thc Nho hc. C kin cho rng: y l mt ni nhc ln i vi ngi tr thc Vit Nam bi ti chn tuyn chn nhn ti cho t Vit, ci bng ca my tn thc dn cp nc trm ln tt c. Lng ca quan s v vy ca m m bao trm c ln trng thi. L mt nh nho c ti, c t trng v c thc dn tc, hn ai ht, T Xng cm nhn rt r ni nhc nh ch y. Cc nh nho Vit Nam c i di mi kinh s, n c k thi y, bit bao nhiu ngi v nh b T phi lam l kim sng, phi bn chi c cuc i. Ch vi mt vi hnh nh c t vy thi, T Xng ti hin cnh tng ca k thi Hng inh Du, qua khi qut b mt x hi Vit Nam nhng nm cui th k XIX. Kt thc bi th l tm s ca ng T. Cu th mang ging iu cay ng, xt xa v tha thit : Nhn ti t Bc no ai , Ngonh c m trng cnh nc nh. L con ngi bit trng danh d, vi tm lng lo nc thng i, ng T mun nh thc thc dn tc trong con ngi Vit Nam, nht l nhng ngi ti, nhng ngi c trch nhim v c kh nng cu nc, cu i. Ging iu chnh ca bi th l ging iu tro phng, nhng hai cu kt, tc gi dng ging iu tr tnh. Vnh khoa thi Hng l bi th tr tnh tro phng tiu biu cho phong cch th tro phng T Xng : chua cht, su cay v y trn tr. Bi th th hin tm lng ca ng i vi dn tc. Bi ca ngt ngng
Nguyn Cng Tr
I/ Tm hiu chung 1.Tc gi Nguyn Cng Tr (1778 1858) ngi lng Uy Vin, huyn Nghi Xun, tnh H Tnh, xut thn trong mt gia nh nn np gia phong. Mc d c ti nhng Nguyn Cng Tr theo ui nghip khoa c n nm 42 tui mi t. Sau ng lm quan cho nh Nguyn, nhng tnh tnh phng khong, thch t do nn cuc i quan trng kh ln n. Nguyn Cng Tr l nh nho yu nc thng dn. ng li khong 50 bi th, hn 60 bi ca tr v mt bi ph ni ting Hn nho phong v ph. Cc sng tc ca ng ch yu vit bng ch Nm. 2.Tc phm Bi ca ngt ngng thuc th ht ni, c sng tc sau 1848, khi ng co quan v hu v sng cuc i t do nhn tn. Bi th th hin rt r thi sng ca Nguyn Cng Tr giai on cui
- 79 -
i, sau nhng tri nghim ng cay ca cuc sng quan trng. Bi th l s thc rt r ti nng v nhn cch sng ca mt nh nho c ti, c nhn cch. II/Phn tch 1. Bi ca ngt ngng c lm theo th ht ni mt th th bc hc pht trin mnh u th k XIX do cc tc gia ngi Vit sng to trong mi trng vn ho song ng Hn Nm thi trung i, l th th "na ht, na ni, c tnh cht k chuyn". Nhiu nh nho, nh th, nh chnh tr ni ting lc , dng nh u gi gm tm s ca mnh trong ht ni. Nh th loi ny nhanh chng chim c v tr c tn v tr thnh mt khuynh hng vn hc ca thi i. C th ni, so vi cc bi th ng lut g b, ht ni phng khong hn nhiu. Ht ni c quy nh v s cu, v cch chia kh nhng nhn chung ngi vit hon ton c th ph cch ton b iu ny to nn mt tc phm t do v s cu, s ch, v cch gieo vn, nhp iu,... S phng khong ca th th c bit thch hp vi vic chuyn ti nhng quan nim nhn sinh mi m ca tng lp nh nho ti t khao kht khng nh mnh, sng theo mnh, coi thng nhng rng buc cht chi ca l nghi, ca cuc i trn th m Nguyn Cng Tr l mt i biu u t nht. Bi th thuc loi ht ni di kh gm 19 cu, gieo vn theo mt bi ht ni in hnh. Cu u tin gieo vn chn, thanh trc, cu 2, 3 gieo vn lng, thanh bng, cc cp cu c nh th lun phin n ht bi. Trong bi c xen k nhng cu th ch Hn v s lng t trong cc cu khng c nh. iu lm nn ging iu c trng ca bi ht ni, th hin c tm trng v tnh cm ca nhn vt tr tnh. 2. Trong bi th, tc gi s dng cc t, cm t mang tnh cht t xng, l : ng Hi Vn, tay ngt ngng, ng ngt ngng, phng Hn, Ph. Nhng cch t xng ny gp phn th hin ci ngt ngng, thi t tn, s ngng ngo ca Nguyn Cng Tr, lm ni bt hnh nh ci ti c nhn cao ngo ca tc gi. 3. Ngt ngng l mt t ly tng hnh vn c dng ch s vt cao chnh vnh, bt n nh. bi th ny, t ngt ngng c dng vi ngha ch s khc thng, vt ln thi thng, coi thng d lun. Ngoi nhan , t ngt ngng c nhc i nhc li 4 ln cui cc kh th tr thnh mt biu tng cho mt phong cch sng, thi sng vt th tc, mt li chi ngng thch thc xung quanh trn c s nhn thc r ti nng v nhn cch c nhn. 4. Sau khi ci m, co quan ra khi cuc sng b buc chn quan trng bon chen, Nguyn Cng Tr c nhng hnh vi k
- 80 -
quc, lp d n ngt ngng. Ngi ta ci nga i giao du thin h th ng ci b, li cn eo cho mt ci c nga khin c ch ln t u ngt ngng. i thm th cnh cha m vn eo kim cung bn ngi v mang theo mt i d". R rng trong b dng t bi, Nguyn Cng Tr vn vng y n trn, vn o bng ng sau my bng giai nhn. Ct cch ca mt khch ti t, vn nhn chnh l ... l li sng ph cch ca mt con ngi thch lm nhng chuyn tri khoy ngc i ngo i, th hin thi v kht vng sng t do t ti. Khng bn tm n nhng li khen ch, nhng chuyn c mt. l mt quan nim sng, trit l sng phng khong t do, thot khi vng danh li tm thng. Coi s c mt l l thng tnh, ng ra khi vng danh li sng thnh thi, t do, t ti hng mi lc th, cm, k, thi, tu, giai nhn gia cuc i trn th mt cch tho thch. Nh th vn dng ngh thut tng phn, t nhng ci i lp nhau th hin thi ngt ngng ca mnh. 5. Nhn vt tr tnh xut hin trong tc phm l mt con ngi c c tnh ngng, mt con ngi y t tin, yu thch cuc sng t do t ti, coi thng danh li. Con ngi y t tin vo ti nng v tin tng vo quan im sng ca mnh nn rt bn lnh vt ln trn thi thng cuc i sng v lm iu mnh thch. Nhng d ngt ngng, ngng ngo n u, ng vn thc rt r trch nhim ca mnh i vi cuc i. V th, sau nhng pht giy cao hng, th mnh phng tng cng tri t t do, ng vn khng qun t nhc : Ngha vua ti cho vn o s chung. T tng y khng h mu thun vi ci ngng ngo, ngt ngng ca ng. Trn thc t, Nguyn Cng Tr l mt nh nho c trch nhim vi t nc. Tuy cuc sng quan trng gp nhiu ln n nhng ng vn lun mt lng trung thnh vi triu nh. D ham cuc sng t do phng tng nhng ng vn nhit tnh thc hin trch nhim qun thn. 6. C tnh sng to ca Nguyn Cng Tr c th hin ch nh th s dng kh nhiu khu ng trong bi th. iu ny to nn tnh cht sng ng, gn gi, hm hnh cho th ht ni. Cc t ng mang tnh cht khu ng : ng, tay, vo lng, mt i d, nc ci, phng, ka ni n phau phau my trng, nn dng, chng... cng... cng gp phn khc ho r nt tm hn t do, khong t v thi t tin ca tc gi. III/ Tng kt 1.Ngh thut -Ging vn khoa trng, khu kh tro lng -Ngn ng xng h ngng ngo c sc thi mnh m
- 81 -
-Th th ht ni kt hp vi cch s dng ting Hn v ting dn tc lm cho bi th khi th trm hng, mnh m, khi th tr tnh su lng, khi th nghim trang lng ng, 2. Ni dung Bi ca ngt ngng ca ngi cuc sng t do, t ti, ca ngi nhng cong ngi dm vt ln tt c sng ng vi ci tnh v kht khao ca mnh. y l mt quan nim nhn sinh rt tin b ca nhng nh nho ti t trong c Nguyn Cng Tr. Mt cch tm hiu bi th Bi ca ngt ngng Tc gi Nguyn Cng Tr (1778 1858) Hiu l Hi Vn qu Uy Vin, Nghi Xun, H Tnh. hc gii, giu ch kh, ti hoa, th khoa. Vn v ton ti, nhiu thng trm trn ng cng danh, hoan l. Giu lng yu nc thng dn. Ln bin, khai hoang, di dn lp ra 2 huyn Tin Hi v Kim Sn. Nm 80 tui vn xin vua cn qun ra trn nh Php (1858).Th vn li: Trn 50 bi th, trn 60 bi ht ni v mt bi ph nm ni ting Hn nho phong v ph, mt s cu i nm rt thm thy. i thi t vinh, N tang bng, N cng danh, Ch nam nhi, Trn v nc, di v nh, Bi ca ngt ngng l nhng bi th rt ni ting ca Nguyn Cng Tr. Xut x, ch Bi ca ngt ngng vit sau nm 1848 l nm Nguyn Cng Tr v tr s H Tnh qu nh.- Nh mt li t thut cuc i, qua Nguyn Cng Tr t ho v ti nng v cng danh by t mt quan nim sng ti t, phng khong ngoi vng kim ta. B cc bi ht niKh u (4 cu): C ti danh nn ngt ngng.- Kh gia (4 cu): C danh vng, v tr s cng ngt ngng.- Hai kh di (8 cu tip): Mt cuc sng ti t, phng tng ngt ngng.- Kh xp (3 cu cui): Mt danh thn nn ngt ngng. Ni dung * Ngt ngng: Khng vng ch cheo leo d , d ri (t in ting Vit). bi th ny, nn hiu l mt con ngi khc i, mt cch sng khc i v bt chp mi ngi. 1. Kh u, cu 1, 2 i lp gia phn s mang tm vc c tr ln lao vi cnh ng vo lng rt cht hp t tng. Th m ng Hi Vn y - t xng rt i kiu hnh t ho - vn thi th c ti nng, hc gii, thi hng gii nguyn (th khoa) lm quan v l tham tn, lm quan vn l Tng c ng. L mt con ngi c ti thao lc nn ta (ng Hi Vn) nn tay ngt ngng, mt con ngi khc i, khc thin h, v bt chp mi ngi. Cu 3, 4 vi cch ngt nhp (3 3 4 3 3 2) to nn mt ging ni iu ho hng:Khi th khoa/ khi tham tn/ khi tng c ng/Gm thao lc/ nn tay/ ngt ngng 2. Kh gia: Tc gi khng nh mnh l mt con ngi c ti hnh bang t th, lc lon th gip nc bnh Ty c i tng, lc bnh th gip vua lm ph don Tha Thin. l vic qua, cn nay ta v tr s, nn ta sng ngt ngng bt chp mi ngi: mn gii t chi ninc nga b vng eo ngt ngngNay
- 82 -
tr o m cho triu nh, ta v qu khng ci nga m l ci b vng; con b vng ca ta cng eo c nga, l mt s ngt ngng, rt khc ngi. 3. Kh di (hai kh 3, 4) ni ln mt cch sng ngt ngng. Xa l mt danh tng (tay kim cung) th m nay rt t bi hin lnh, bnh d. i vn cnh cha chin, i thm cnh p (R Ni): Ka ni n phau phau my trng, ng mang theo mt i d (mt hai nng hu). V do Bt cng nc ci ng ngt ngng. Bt ci hay thin h ci, hay ng Hi Vn t ci mnh? Chuyn c, mt l l i nh tch tht m ti ng m thi, chng bn tm lm g! Chuyn khen, ch ca thin h, xin b ngoi tai nh ngn gi ng (xun) thi phi phi qua.Khng quan tm n chuyn c, mt, b ngoi tai mi li khen, ch th phi, ng sng nhng thng ngy thnh thi, vui th. Tuy ngt ngng m vn trong sch, thanh cao. Cch ngt nhp 2, ngh thut ha thanh (bng trc) li nhn, li din t trng ip to nn cu th giu tnh nhc, biu l mt phong thi ung dung, yu i, ham sng, chng vng cht bi trn:Khi ca/ khi tu/ khi cc/ khi tngKhng Pht/ khng tin/ khng vng tc 4. Kh xp, Nguyn Cng Tr t ho khng nh mnh l mt danh thn thy chung trong o vua ti chng km g nhng Tri Tun, Nhc Phi, Hn K, Ph Bt nhng anh ti i Hn, i Tng bn Trung Quc. Ri ng nh c t xp v th ca minh trong lch s:Chng Tri, Nhc cng vo phng Hn, PhNgha vua ti cho vn o s chungTrong triu ai ngt ngng nh ng Hai so snh xa gn, ngoi, ni, Bc s v trong triu (Nguyn) tc gi kt thc bi ht ni bng mt ting ng vang ln nh c ho hng.Tm li, vi Nguyn Cng Tr, phi c thc ti, phi c thc danh phi vn o vua ti th mi tr thnh tay ngt ngng, ng ngt ngng c v cch sng ngt ngng ca ng th hin cht ti hoa, ti t, khng trc, khng vng tc cng khng thot li. Ngh thut c o 1. Ci nhan , thi rt c o. Cch bc l bn ng ca ng Hi Vn cng rt c o. 2. Cht th, cht nhc hi ha, phi hp ti tnh. Cc cu 3, 4, 15, 16 l tuyt c. 3. Nguyn Cng Tr, Cao B Qut, Dng Khu, Nguyn Khuyn, Tn l nhng nh th c phch li mt s bi ht ni tuyt tc. Nguyn Cng Tr to nn mt ging iu mnh m ho hng, cht ti t ha nhp vi ch anh hng, l ct cch, l bn sc nhng bi th ht ni ca Nguyn Cng Tr. bi ca phong cnh hng sn (Hng Sn phong cnh ca)
Chu Mnh Trinh
I/Tm hiu chung 1. Tc gi Chu Mnh Trinh (1862 1905) t Cn Thn, hiu Trc Vn, qu lng Ph Th, tng M S, huyn ng Yn, ph Khoi Chu (nay l M S, huyn Vn Giang) tnh Hng Yn. ng l ngi ti hoa, tho
- 83 -
cm, k, thi, ho, li gii c ngh thut kin trc, v c bit say m cnh p. Hng Sn phong cnh ca l mt trong ba bi th c Chu Mnh Trinh vit vo dp ng ng ra trng coi vic trng tu tn to qun th thng cnh Hng Sn. 2. Tc phm Hng Sn l thng cnh ni ting thuc huyn M c, H Ty. Bi th c vit theo th ht ni, giu nhc tnh, l mt bc tranh v phong cnh Hng Sn v cng xinh p v nn th. y l mt bi th vnh cnh v th hin tm s, nhng trc ht l mt bi vnh cnh rt hay. Bi th c th chia thnh ba on : on 1 (bn dng th u) : gii thiu thng cnh Hng Sn, nhn xt tng qut v cnh p v th hin tnh cm. on 2 (t Th th rng mai chim cng tri n Gp ghnh my li un thang my) : t cnh p Hng Sn. Hng Sn mang v p ca chn tin cnh, nh mt bc tranh p v nhiu sc mu. on 3 (phn cn li) : Suy ngh ca nh th v giang sn t nc. c on th ny c th gn vi hin thc t nc hiu rng v su hn gi tr ca bi th. Bi th th hin tnh yu qu hng t nc tha thit v tm s su kn ca mt nh th v t nc, cuc i. II/ Phn tch 1. Bn cu th u gii thiu bao qut ton cnh Hng Sn v trc tip nu ci th ban u khi n vi Hng Sn. Hai nhp cn xng xc nh nt c bn bao trm ln cnh tr Hng Sn bng mt nhn xt tinh t : va l danh lam thng cnh do to ho ban tng va l cng trnh tn gio. Cnh c dng ln va mang nt bnh d, gn gi, va thm m khng kh huyn diu, linh thing. l nim "ao c" khng ch trong giy lt m tr thnh nim kht khao "by lu nay" ca bao du khch. Cu th th ba c gi tr to hnh c sc nh cch kt hp gia hnh thc ip t lit k v th php luyn ly "non non, nc nc, my my"... Va v ra cnh tr hng v ca non nc, my tri Hng Sn nh mt bc tranh thu mc c in va to c m iu ngn nga, bng khung man mc nh cm xc ca du khch trc v huyn o chn bng lai tin cnh. 2. Ba kh gia miu t cnh p c th ca Hng Sn. Rng m, sui Yn, ting chim ca th th "rng mai", dng c "lng l" di dng nc trong veo, phng lng, ting chung cha ngn nga... l nhng hnh nh, m thanh sinh ng bin ho nh c hn. Bc tranh phong cnh va hin thc va mang mu sc huyn thoi lng mn c dt nn bi ngh thut n d nhn ho :
- 84 -
"chim cng tri", "c nghe kinh". Cch phi thanh, phi hnh ti hoa tinh t gi ln c thn thi Hng Sn. m iu ca "ting chy knh" (ting chung cha) nh dn d du khch vo gic mng ci tin cnh tm hn c cao khit, thnh thin hn. Khung cnh thin nhin p nh trong ci mng v khng gian tnh lng khin cho khch tang hi git mnh. Ci git mnh y va lm ni bt ln v tnh lng ca khng gian va din t c s say sa ca khch khi ng trc cnh p Hng Sn. Qua on th, nhng lp lang trp trng cao thp ca thng cnh Hng Sn ln lt hin ln nh mi gi, nh m hoc. i t ch nh ny c lp li 4 ln lit k 4 thng cnh tiu biu ni ting gn vi nhng huyn thoi li k v ca Pht nhn ln cm xc say sa khoan khoi. Tip theo l nhng cu th giu cht ho, cht nhc vi cc t ly gi hnh long lanh, thm thm, gp ghnh v ra v p mng o, thn tin huyn b ca Nam thin nht ng. 3. on kt bi th l ni tp trung th hin t tng v cm hng v tnh yu qu hng, nim t ho dn tc ca nh th. Cu hi Chng giang sn cn i ai y ? va kn o biu l nim t ho ca ngi ng gp nhiu cng sc tn to thm v p huyn diu ca Hng Sn va nhc nh mi ngi cng c trch nhim lm p cho giang sn t nc. Bi ca kt li trong s ho quyn gia cm hng tn gio y thnh knh trang nghim v tnh yu qu hng t nc tha thit. iu gp phn lm cho Hng Sn p hn, hp dn hn.
Chiu cu hin (Cu hin chiu) I/Tm hiu chung 1.Tc gi
Ng Th Nhm
2.Tc phm
Ng Th Nhm (1746 1803) hiu l Hi Don, ngi lng T Thanh Oai, huyn Thanh Oai, nay thuc huyn Thanh Tr, H Ni. Cha ng l Ng Th S, tng lm quan trong ph cha Trnh. Ng Th Nhm xut thn trong gia nh c truyn thng th vn. ng tin s nm 1775, tng lm quan di triu L Cnh Hng. Sau ng theo gip Ty Sn v c Nguyn Hu tin dng. Nm 1788, Nguyn Hu ln ngi hong , t
- 85 -
II/Tm hiu vn bn 1.C s l lun ca chiu cu hin
nin hiu l Quang Trung. Sau khi ln ngi, vua Quang Trung ch ngay n vic tm kim nhn ti. ng giao cho Ng Th Nhm vit Chiu cu hin ku gi ngi hin ti ra gip nc. B cc ca bn chiu : Khng nh vn : ngi ti phi ra gip nc mi hp tri. cng l iu Khng T ni. Thi ca k s Bc H i vi Ty Sn : cha nhit tnh ng h. Gii thch v by t mong mun. Li ku gi ngi ti ca ngi vit. Vi b cc hp l, l lun cht ch, thuyt phc, Chiu cu hin l vn bn ngh lun xut sc thi trung i.
2.Tnh hnh thc tin v khao kht cu hin ca vua Quang Trung
Ch, bng mt on vn ngn, on m u to ra mt tin vng chc, thuyt phc. Mn ca Khng T trong sch Lun ng: ly c cai tr t nc, ging nh sao Bc u gi ng v tr ca mnh, cc ngi sao khc s v chu, Ng Th Nhm(NN) va tn vinh bc thnh hin ca o Nho( nh sao sng) li va khng nh vi hin s khp ni rng triu i mi l triu i dng c cai tr t nc. Khng ch th, tc gi cn mn tri, xem vic ngi hin ti v chu thin t l l ng nhin, hp quy lut, c ti m khng c dng th khng phi l tri sinh ra ngi hin vy. NN tht cao tay, ng mn li thnh hin v tri to ra mt c s l ln chc chn cho vic cu hin ca triu nh. Va tn vinh ngi hin ti, li va tn vinh hong ( v vua Quan Trung vi ngi Bc thn, gi ng l thin t) to ra mt s tin cy cho nhng ngi thnh hin cha hiu r thi cuc. Lp lun on 2 cng rt chc chn, c chia lm 2 phn nh: -Khi thi th suy vi(2a), nhiu bin c, tt yu k s trong thin h pha tm ch n mnh. Nh vn dng nhiu hnh nh gi cm n trong ngi khe, king d khng dm ln ting, g m canh ca, ra
- 86 -
3.Hng s dng ngi hin ti v li ku gi ngi ti trong thin h ra gip dn, gip nc.
bin vo sng, cht ui trn cn chi tnh trng lon lac, tht th ca k s. Dng nhng hnh nh sinh ng, thc t trn, nh vn nh mun nhn mnh li sng ung ph ti nng, khng xng danh l ngi hin ti. Nh mt bin php khch tng, theo ngi vit Chiu cu hin th cuc snh nh th l khng ng c. on vn kt thc bng thi khn khon ca nh vua(Nay trm ang lng nghe, ngy m mong mi,...) v hng lot cu ho: Hay trm t c?...Hay ang thi nt..?c tc dng ku go s hp tc ca nhn ti cn n mnh. Thi bnh, nc c vua, non sng c ch(2b), thay mt vua, NN a ra v s cng vic bn b: cng vic va mi m ra, k cng ni triu chnh, cng vic ngoi bin cng, dn cn nhc nhn,...Bng chc k mun s kh khn, tc gi nhm mc ch tc ng vo trch nhim ca hin s vi non sng, t nc. Nhng ngi c tm dc s khng th th trc tnh cnh ny. Cng nh cu trc ca on vn trn(2a), NN li t ra mt cu hi: Hung nay trn di t vn hin rng ln nh th ny, h trong khng c ly mt ngi ti danh no ra ph gip chnh quyn bui ban u ca trm hay sao? Nh vt, c hai on vn 2a v 2b u c chung mt cu trc: K, lit k thc trng ca t noc tm cch khi gi, kch ng nhng ngi hin ti c trch nhim, c lng t trng. T kt on l nhng cu hi tu t nh xoy su, nhn mnh, khch l h ng chm ch na hy mau a sc ra gip nc. Ging iu phn 2 ca bi chiu tht ling hot. Khi th mnh m khi gi ci tm thng trong cuc sng n dt; khi th lng li khim nhng thnh tm; khi th khch l c v ngi him ra ph gip chnh quyn bui ban u. Nh vy, tc ng ca vn bn s rt hiu qu. nh tan nhng phn vn ca ngi hin ti cn nhiu e ngi do chua hiu chnh quyn mi, phn 3 ca tc phm NN a ra hng s dng ngi hin ti tht r rng, rng m v lng. Tc gi a ra hiu bin php, bin php no cng c th: i vi ngi c ti nng hc thut, mu hay hn i, li ni
- 87 -
III/Tng kt
1.Ngh thut
2. Ni dung
no dng c th ct nhc khng k th bc, khng dng th gc li, khng bt ti. i vi ngi c ngh hay nghip gii cho php quan vn quan v tin c tu ti s dng. i vi nhng ngi tai nng cn b che kn th dng s tin cNgi hin theo quan nim ca vua Quang Trung tht l ton din khng ch hng ti nhng ngi gii ch ngha m cn hng ti nhng ngi c tay ngh gii, ng cn trn trng khuyn khch ngi ti t tin c mnh. Nhng qua im v ngi hin ti ca nh vua tr ny tht tin b v hin i, ph hp lng dn, to con ng rng m cho ngi ti ra ph vua, tr nc. Nhng li ku gi cui tc phm nh mt li hit triu mnh m, khi d lm nc lng k hin ti bn b. Ci l ca triu nh a ra l khng cn g thu li hn na cho nhng ngi ti c xut hin. Thi c n cho nhng ai mun lm nn nghip ln Cc on vn trn c kt cu tht cht ch trong mt vn bn chnh lun y sc tch, y sc thuyt phc. Bi chiu khng ch cho chng ta thy t tng tin b ca vua Quang Trung trong vic s dng ngi hin ti trong thin h m cn cho thy ci cao tay trong ngh thut vit chiu ca NN. Li l trong Chiu cu hin va c ci trang trng, cao sang, tr tu ca k b trn li va c ci thnh tm khim nhng ca ngi c c ang cu tm ngi hin ti. Vt ra khun kh ca chiu vua ban, Chiu cu hin tr thnh mt vn bn chnh ln c sc ca nn VH trung i VN. Chiu cu hin khng ch l li ku gi ngi hin ra gip i m n cn gip cho nhng nho s cha hiu thi cuc cong n dt, hiu hn v vua Quang Trung- mt v minh qun. ng thi, tc gi ch ra vai tr v trch nhim ca ngi tr thc vi cng cuc xy dng t nc.
Tham kho
Ng Th Nhm
vi chiu cu hin
- 88 -
(Cu hin chiu)

Chiu l mt loi cng vn, vn bn hnh chnh thi xa, c nh vua dng ban b cc mnh lnh. Th vn chiu thi c xa gi l co, c khi c gi l chiu th, chiu ch, thng mang ni dung ngh lun, bn bc nhng vn quan h n vn mnh quc gia, c ngha lch s v vn ho ht sc c sc. Vn ca cc bi chiu u ht sc hm sc, ngn gn, li l trang trng, r rng, tao nh. Trong nn vn hc dn tc tng xut hin nhiu bi vn chiu ni ting nh Thin chiu (Chiu di ) ca L Thi T, X thu chiu (Chiu x thu) ca L Thi Tng, Lm chung di chiu (Chiu li trc lc mt) ca L Nhn Tng Ring tc gia Ng Th Nhm sm ra cng tc vi chiu Ty Sn, gip vua Quang Trung son tho nhiu bi vn chiu v th t i p vi nh Thanh. Trong tp Hn cc anh hoa, ng thay Quang Trung son tho ti 18 bi vn chiu, cp n nhiu vn nh vic ln ngi, hiu d cc quan vn v triu c, khuyn nng, lp nh hc, m khoa thi, d qun Tu Bi Chiu cu hin c Ng Th Nhm vit theo lnh vua Quang Trung nhm thu ht nhn ti bn phng cng tham gia xy dng tn triu, ph vua gip nc. Trc hn ba th k, nh vn ho Thn Nhn Trung (1418 1499) tng khng nh: Hin ti l nguyn kh ca quc gia. C th khng nh rng tt c cc bc vua sng, cc triu i thnh tr u quan tm la chn, trng dng ngi hin ti. c bit di thi vua Quang Trung, trong hon cnh hng ng cu thn vn nhiu i hng lc nh L v quen vi np ngh truyn thng trung qun xa c nn cha d mt sm mt chiu hiu bit, tn phc triu i mi. V th s kin Ng Th Nhm chuyn sang cng tc vi triu Ty Sn cng vic ng vai tr mu s v thay Quang Trung tho Chiu cu hin thuyt phc c nhiu cu thn nh L Trnh nh Phan Huy ch, Ninh Tn, V Huy Tn, on Nguyn Tun thay i hn thi . Bi Chiu cu hin th hin c tm nhn xa trng rng, quan im trng dng ngi ti, ch trng cu hin ng n ca vua Quang Trung sau ngy dp xong th trong gic ngoi. Vi kin vn su rng, lp lun cht ch, c h ng, c ng m hi ho, Ng Th Nhm hon thnh xut sc nhim v vit bi
- 89 -
chiu, khin ngi hin ti cm thy tm phc khu phc, khng th khng ra hp tc vi tn triu Ty Sn. Ngay t nhng dng m u bi chiu cho thy bn cht vn , bn cht l phI, tnh quy lut v tnh ph qut ca mi quan h gia vic xut hin ngi hin v vic s dng ngi hin ti: Tng nghe: ngi hin trn i cng nh sao sng trn tri. Sao tt phi chu tun v Bc thn, ngi hin tt phi do thin t s dng. Nhc bng giu mnh n ting, c ti m khng cho i dng, th khng phi l tri sinh ra ngi hin ti R rng li m u ny ging nh mt mi tn trng ba ch: va tn vinh, tn trng v tho mn c tm l c phn kiu k ca bc hin ti, va nh thc tim nng, kch thch nhu cu chnh ng Dng chi tc hnh (c dng n th ra hnh o) ca bc chnh nhn qun t, va ch r nguy c t o thi nu ngi hin ti i ngc li quy lut to ho v c kh kh n, khng chu ra cu i gip nc. Trong phn tip theo, bi chiu nhn mnh ci l do c th hiu c ca nhng ngi hin ti vng Bc H tng gp thi gp vn cng nn buc phi la chn con ng n c gia tit tho, thm ch n mc ch lo chn trnh, hu n trn i; t so snh v ch ra hin trng trc mt, va trch c va bc l ni nim mi gi thit tha v nu gi nh, phn vn mt cch nhn nhng: Trm ng lng nghe, sm hm mong mi. Th m nhng ngi ti cao hc rng, cha c ai n. Hay trm l ngi t c, khng xng nhng ngi y ph t chng? Hay l ng thi lon lc, h cha th phng s vng hu? Nhng cu hi c a ra bc thc gi cng suy xt, chim nghim v s la chn minh ch v ci nhn sng sut, tnh to v thi cuc. Cch ni khim nhng v khn thit y c nng cao, nhn mnh khi lin h ti trch nhim phi c ca bc hin ti trc hin tnh t nc, trc vn hi mi, xu th mi: ng khi tri cn tho mui,l lc qun t thi th kinh lun, nay bui u i nh, mi vic cn ng mi m, ging mi triu nh cn nhiu thiu st, cng vic bin i chnh lc lo toan. Dn kh cha hi sc, c ho cha thm nhun, trm chm chm run s, mi ngy mun vic lo toan. Thc cht ay l li gii thch, ni r nhu cu ca vng triu, thi vn t nc v s mong i ca chng dn trm h. Xut pht t thc t y m ny sinh nhu cu v li mi gi ngi
- 90 -
hin ti mt cch khun thit, c l c tnh. c bit bi chiu nhn mnh ni lo toan ca nh vua, a ra hnh nh so snh k s hiu c cng vic dng xy t nc l s nghip chung v t by li khn cu chn thnh sc mt cy g khng chng ni mt to nh to, mu lc mt k s khng dng c cuc thi bnh, hung chi trong ci t rng ln n th ny, h li khng c ngi kit xut hn i, gip rp chnh s bui ban u cho trm ? iu ny cho thy tm kin thc su rng cng nh kh nng nm bt tm l, ngh thut chinh phc lng ngi v din gii vn bc thy ca Ng Th Nhm. Trong phn cui bi chiu, ngi vit thm mt ln na cao vai tr ngi hin ti, ti nng hc thut, mu hay gip ch cho i, ngi c ti ngh, ngi giu ti n tng, nhng ai ti c, u nm trong phm vi v i tng c mi gi l hin ti cng c nhiu cch thi th ti nng, tu tm tu sc gp phn vo s nghp chung. H c th ch dng th by t cng vic, c quyn c phn bin, c nu kin ring v ngay c vic nu vn cha ng cng khng b bt ti: Li c th dng c th c cch b dng, li khng dng c th y, ch khng bt ti vu khot. Mt hnh thc khc na l cho php cc vn v u c tin c; li cho dn n yt kin, tu ti b dng, ngha l trin khai rng ri cch thc pht hin v c, tin c nhn ti. Hn na, bit rng cc cu thn vng t Bc H cn nng lng vi nh L Trnh nn thnh phn c nhc n trn ngi hin n, c gi tit tho, ch lo chn trnh, hu n trn i, nay li thm mt ln c trn trng mi gi, v v: Hoc c ngi t trc n nay giu ti n ting, khng ai bit n, cng cho php c dn th t c, ch ngi th l em ngc bn rao. Chnh vi quan nim cu hin ny m Quang Trung thu np c nhiu nhn ti, trong c Ng Th Nhm; ri n lt Ng Th Nhm li gii thiu, tin c, mi gi nhng ngi khc cng tham gia xy dng triu i mi. Nh quyt sch ng n m ch trong mt thi gian ngn, nh Ty Sn xy dng c i ng tr thc hng hu, gp phn xy dng vng triu vng mnh, trong c mt nn vn ho - vn hc vng son ng c ghi nhn. n li kt bi chiu, tc gi i n khi qut, tng kt cc vn nu v khuyn khch, ku gi: i, tri t b tc
- 91 -
th hin ti n nu! Xa th ng vy. Cn nay tri t thanh bnh, chnh lc ngi hin gp lc gi my. Nhng ai ti c, nn u gng ln, c r rng chn vng nh, mt lng cung knh cng hng phc tn vinh R rng bi chiu khng ch ku gi s nhp cuc m cn m hng, ha hn nhng iu tt p trong tng lai, c v ngha ln cho dn cho nc ln vn hi mi s n vi mi c nhn ngi hin ti. ng thi bi chiu cng th hin c ti nng ngh thut ca Ng Th Nhm trong lot vn ngh lun uyn bc, sc bn, cht ch, c l c tnh, cho thy tc gi xng ng l mt trong nhng i biu xut sc ca dng vn hc yu nc thi Ty Sn./. Xin lp khoa lut (Trch T cp bt iu)
Nguyn Trng T
I/Tm hiu chung 1.Tc gi Nguyn Trng T (1830 1871) ngi lng Bi Chu, x Hng Trung, huyn Hng Nguyn, tnh Ngh An. L mt tr thc yu nc, li sm c tip xc vi vn ho phng Ty nn ng c nhiu t tng tin b trong vic canh tn t nc. ng dng ln vua T c nhiu bn iu trn c gi tr, tp trung trong T cp bt iu, nhng tic l nhng iu trn ca ng khng c chp nhn. 2.Tc phm v an trch T cp bt iu l bn iu trn th 27 ca Nguyn Trng T. Bn iu trn th hin ti nng v t tng tin b ca ng. Trong bn iu trn, ng ch ra tm vic cn lm gp canh tn t nc, th hin suy ngh sc so v tm nhn xa trng rng. on Xin lp khoa lut a ra nhng l do rt xc ng v vic cn thit phi m khoa lut dy cho ngi Vit Nam. Vn bn cho thy ti nng v tm huyt ca tc gi i vi t nc. II/ Phn tch Xin lp khoa lut l mt vn bn ngh lun c b cc cht ch, lp lun sc so, l l thu o, y sc thuyt phc. Vn bn a ra nhng l do khng nh vic lp khoa lut l rt cn thit. on 1, tc gi nu ra cc ni dung ca lut khng nh kh nng bao qut ca lut i vi x hi. Sau , khng nh vai tr ca lut i vi vic tr dn ca vua. Lut bao gm : k cng, uy quyn, chnh lnh ca quc gia, trong tam cng ng
- 92 -
thng cho n vic hnh chnh ca su b u y . C ngha l lut bao trm c vn o c v trch nhim. Cng y, tc gi ch ra tc dng ca lut : Quan dng lut tr ; dn theo lut m gi gn. Tc gi cng cp n vn dn ch trong vic thi hnh lut php, ch c nh nc php quyn mi m bo nn dn ch cng bng x hi. Ci mi ca Nguyn Trng T l ch ng nhn mnh s bnh ng ca lut php. Quan v dn, qun v thn u bnh ng trc php lut. Quan im ca Nguyn Trng T c im tin b r rt so vi t tng php tr phong kin l ng ch n quyn li ca nhn dn trc php lut. on 2, tc gi khng nh vai tr ca lut. ng ch ra rng, l thuyt ca sch Nho ch ni sung trn giy, l nhng l phi nhng t n khng c kh nng lm cho mi ngi thay i tm tnh, t gic sa mnh. a ra nhng nhc im ca vic tr dn bng l thuyt nh nho, tc gi khng ch hng n mc ch ph phn sch Nho m khng nh lut cn thit i vi s n nh ca x hi. Nho gia gio dc con ngi bng chun mc o c, bng nhng tm gng o c ca qu kh nn nng tnh l thuyt sung. Cui mi iu ph phn Nho gio, Nguyn Trng T kt li bng li ca Khng T khin cho l l ca ng cng thuyt phc ngi nghe, nht l nh nho vn rt bo th. on 3, Nguyn Trng T l gii thu o vai tr ca lut, ng thi gii quyt trit nhng nghi ng v kh nng ca lut. ng dng lp lun bc b quan im lut l ch tt cho vic cai tr ch khng c o c tinh vi. ng khng nh : tri lut l ti, gi ng lut l c. khng nh, tc gi dng cc cu nghi vn tu t. Bng lp lun r rng, l l thu o, Nguyn Trng T ch ra mt cch thuyt phc s cn thit ca vic dng lut tr dn. T khng nh : lp khoa lut dy dn hiu lut l vic lm cp thit. Vi ci nhn tin b v y tinh thn trch nhim, Nguyn Trng T ch r vai tr ca lut php i vi s n nh ca x hi. T tng y ca ng d c ni n cch y hng trm nm nhng n nay vn cn nguyn gi tr. ng Mu (Trch Tung Sn Hu) I/ Tm hiu chung 1.Tc phm Sn Hu l tc phm thuc th loi tung mt th loi sn khu dn gian. Tung l loi hnh ngh thut c o ca dn tc ta, pht trin mnh vo cui th k XVII n th k XIX. Sn
- 93 -
Hu thuc loi tung pho (cn gi l tung cung nh hay tung thy), vit v ti trung vi vua hoc nh gic bo v t nc, bo v triu nh. Tc phm gm ba hi. Ly khung cnh cu chuyn l triu nh nh T ca Trung Quc. Phe chnh ngha trung thnh vi vua T, ra sc bo v nh T. Phe phi ngha l gia nh h T, m mu cp ngi vua. Cui cng, phe ng Kim Ln, phe chnh ngha, chin thng, nh T c lp li. H thng nhn vt ca tc phm chia lm hai tuyn : chnh ngha v phi ngha. Phe chnh ngha gm : ng Kim Ln, Khng Linh T, Phn nh Cng, ng Mu... Phe phi ngha gm : T Thin Lng, T n nh, T Li Phong, T Li Nhc, H Bn... 2.oan trch on trch thuc hi ba ca v tung. Sn Hu l vng t trng yu ni bin cng, vua T cho cha con Phn nh Cng trng coi. Vua T m nng, thi s T Thin Lng ra sc chun b cp ngi. Khi vua T mt, h T cp ngi. ng Kim Ln cng Khng Linh T cu hong t. on trch bt u t on H Bn bt m ca Kim Ln l ng Mu. T n nh bt ng Mu vit th khuyn Kim Ln hng T cu m. ng Mu khng chu khut phc. T Kim Ln au lng nhn cnh m mnh b hnh h, nh hng gic cu m nhng ng Mu quyt nh khng chu. Trc thi kin trung ca ngi m, Kim Ln tm k hon binh, gi hng. Sau nh b Tam cung (ch ca n nh) gip , ng Mu c tha. Kim Ln v Phn Dim em qun v nh h T. Triu T c khi phc, hong t ln ngi, m con ng Mu on t. on trch thuc hi cui ca tc phm, cao tro ca v kch c y ln hi kch ny. on trch cng mang dng dp kt cu ca mt v kch : mu thun, cao tro mu thun, mu thun c gii quyt. Mu thun : + Gia Kim Ln v h T v h T bt ng Mu m ca Kim Ln p Kim Ln ra hng. +Gia trung v hiu : Kim Ln hng gic cu m l gi ch hiu th phm ti bt trung. Gi trung th bt hiu. Kim Ln phi u tranh t tng. ng Mu dy con phi gi ch trung. Cao tro : Kim Ln nh hng, ng Mu khng ng , gin d. Mu thun c gii quyt khi Kim Ln gi hng hon binh. II/ Phn tch Cng ging nh th vn trung i, kch bn sn khu trung i thng mn bi cnh lch s Trung Quc th hin nhng quan
- 94 -
nim ca tc gi v cuc sng. V tung Sn Hu cng khng nm ngoi quy lut chung y. ti ca v tung l vn trung qun i quc. Ct truyn ly bi cnh lch s Trung Quc, t ngn ng kch, nhn vt u mang du n lch s Trung Quc. Nhng khng v th m tc phm xa l vi ngi Vit Nam. Tc phm cp n mt vn chung ca x hi phong kin : s tranh ginh quyn lc. Ch t tng ni bt ca tc phm l ca ngi nhng tm lng trung ngha. on trch ng Mu mang y nhng nt c trng v ni dung v ngh thut tc phm. Trong on trch c s xut hin ca c hai phe. Bn chnh ngha c ng Mu v ng Kim Ln. Bn phi ngha c T n nh, T Li Nhc v H Bn. Phe h T mun ng Kim Ln quy hng nhng ng Kim Ln khng chu, mt lng ph gip Phng C v hong t, chun b khi phc nh T. Phe h T dng th on d hng Kim Ln. l bt ng Mu, m ca Kim Ln. Chng mun li dng tnh mu t khin Kim Ln phi khut phc. y l mt tnh tit rt quen thuc trong vn hc trung i. Thng nhng ngi trung ngha vi vua vi nc th u l nhng ngi hiu ngha vi cha m. Mu thun ca on trch l mu thun gia h T v ng Kim Ln. Theo s pht trin ca tnh tit, mu thun y y ln thnh mu thun gia trung vi vua v hiu vi m ca ng Kim Ln. ng nh tiu , on trch ny khng nhm ca ngi Kim Ln. i tng ngi ca, trung tm ca on trch ny l ng Mu. Ngay nhng cu thoi u tin, b t ra l mt ngi m kin cng. Khi n nh p b vit th d hng Kim Ln, b rt khng khi. Cu hi Bng khng na th bay mn chi ? l cu tr li dt khot. N cho thy b khng h phi suy ngh khi la chn gia vic ku con u hng mnh c sng hay l chp nhn ci cht con lm trn ngha v vi vua vi nc. T u n cui on trch b th hin rt r kh tit ca mnh. L mt ngi ph n, nhng khi ng trc cng quyn, b dm ct ln nhng li khng khi. Ngi m y chng t mnh l ngi hiu bit o l. ng Mu l tm gng sng v lng trung ngha. Khng h run s trc ci cht, b ln ting ph phn l ngi bt trung. B dng nhng tm gng trong lch s ch ra ci kt cc tt yu cho k phn vua : ng cha mi hng lc T qun Anh em g cp ngi Thin (Mi c hc m !) Ka ng tht Hong So khi ngu, cht chng ton thi N Hn gia Vng Mng khi qun, t v tng a... B t ra l mt ngi hiu bit l sng i.
- 95 -
Mu thun c y ln cao tro vi s xut hin ca ng Kim Ln. Kim Ln phi ng trc mt s la chn : trung vi vua v hiu vi m. Tm trng ri bi ca Kim Ln c th hin rt r : Mt nhn tng tn Thn lc m yn C ting ku, ka hi t thn H do b tc thn hm trc (m i !) Trc cnh m b hnh h, Kim Ln xui lng, chng a ra ci l ca mnh : Loi cn trng... thnh chi i ngha ! Con d b m, Sao phi o con, Chn p vung u hy i trn, Mt tho y sao rng hiu t ? Trc li do nt ca n nh, Kim Ln bung xui : Thng thit ! Thng thit ! Mu thn ! Mu thn ! (Trm ly hai tng qun) Xin th tay cho m li phn, Phng kh tu cho minh s quyt Nhng ng Mu khng chp nhn cho con tr thnh k bt trung. B t thi rt kin quyt. B th chu gia hnh ch khng mun con thnh k bt trung. B dng l l va thuyt phc con, va l dy con iu phi tri : Trng phu ng thoi ch, Thoi ch bt trng phu. L l b a ra chng t b l ngi hiu bit l ngha. Nhng li ni ca b lm ngi sng hnh nh mt b m v i : Con hy ngay cng nc cng vua. y l tho vi cha vi m. Hy ph an nghip cha, Cho rng tit nhn thn. Ly ch trung ch hiu con cn. Nhng li ni ca ng Mu th hin r t tng trung qun i quc ca nh nho xa. Trung vi vua l yu nc v cng l mt cch th hin lng hiu ngha ca con ci i vi cha m. Khi nhc con ong m hiu v trung, b m khng nh : (C phi) Ch trung y nng hn ch hiu con D b m dng mi li l thuyt phc, an lng Kim Ln, nhng ngi m y khng th sinh ra mt ngi con d dng chp nhn ng nhn m b hnh h. Kim Ln vn mt mc mun cu m. Trc thi y, ng Mu c phn ng rt gay gt. Phn ng ny ca ngi m y kch tnh ca on trch
- 96 -
ti cao tro. B m khng th chp nhn hnh ng khut phc k th, bt trung vi vua cu m ca ngi con. B rt dt khot phn i nh tho hip ca Kim Ln : B Kim Ln ! tao cht thi mi hy u T tc. Thi kin quyt ca ngi m c th hin cch xng h ca b i vi con v vi gic. Th on b i v tn c ca T n nh khng th thc hin c trc tm lng trung ngha ca ng Mu. Tuy ch l mt ngi ph n nhng b hiu ngha vua ti qun thn hn c nhng k ang ngi cao nh thi s h T. Tnh cch khng khi v bn lnh kin cng ca ng Mu th hin rt r trong on trch. Mu thun gia chnh v t, trung v hiu u c gii quyt nh tm lng v bn lnh ca b m ny. Trong on trch cng nh trong ton v kch, tc gi s dng rt nhiu li ni i vi tn s xut hin kh dy ca t ng Hn Vit. iu to nn khng kh trang trng ca v kch. Mn chuyn nc ngi ni nc mnh l th php quen thuc ca vn hc trung i. Bi cc tc phm tung cung nh thng c biu din ti nhng ni trang trng gio dc lng trung ngha. Hai a tr
Thch Lam
Trn vn n vn hc Vit Nam trc cch mng thng tm, Thch Lam cha c xp v tr s mt nhng cng l mt tn tuI rt ng coi trng v khng nh, Thch Lam tuy c vit truyn di nhng s trng ca ng l truyn ngn, bI ti nng ngh thut c bc l mt cch trn vn, ti hoa. Nguyn Tun vit : Ni n Thch Lam ngI ta vn nh n truyn ngn nhiu hn l truyn di. ng gp ca Thch Lam khng ch ngh thut m n cn gip ta thanh lc tm hn : MI truyn l mt bi th tr tnh y xt thng . Truyn ngn Hai a tr ca Thch Lam cng l mt bi th tr tnh y xt thng nh th . Thch Lam tuy c chn trong T lc Vn on nhng t tng thm m lI theo mt hng ring. ng xy dng cho mnh mt th giI nhn vt khc. ng lng l hng ngi bt ca mnh v pha nhng ngI ngho kh vI tm lng trc n chn thnh? ( Phong L ). Th giI nhn vt l nhng lp ngI ngho kh c cc b tc ni chung, nhng nhn vt ca Thch Lam tht nh b v tI nghip: H thng np mnh trong bng tI ca mt khng gian hp thng l ni ph huyn tiu iu, x xc hoc nhng xm ngho ngoI H NI. Nhn vt ca ng ch yu l con ngI thn phn, h thng tm kim ni n nu trong gia nh, gia bn bc tng hoc trong sn vn, c ngha l tch khI cuc I, ni x hI y bt trc bn ngoi. C l nh th con ngI mI cm nhn ht v mnh v v cuc sng xung quanh. Dng nh h thu mnh trc thc tI xt mnh v thng ngI, bng khung man mc khi hI tng v qu kh? Khng dm nhn v tng lai, mang nng mt mc cm m mt trong lng khi ngh v mai sau. Cm quan trong truyn ca Thch Lam c th gi gn trong ba ch l nim xt thng. Nhng con
- 97 -
ngI nh b y bao gi cng c nh vn hc trong mt khng kh tr tnh y mn thng to ra mt cch du dng t tm lng tc gi .. Truyn ca Thch Lam khng c ct truyn c bit, ging iu v ngn ng nhiu cht tr tnh: MI truyn ngn ca Thch Lam c cu t v ging iu nh mt bi th tr tnh, gI s thng xt trc s phn ca nhng con ngI nh b bt hnh. Mt ging vn bnh d m tinh t. m iu man mc bao trm hu ht truyn ngn v thin nhin cng tr tnh. Vn c mm mI, uyn chuyn, giu hnh nh, nhc iu . chnh l cht th trong truyn ngn Thch Lam, c ci du ngt chng t u y khin ta vng phi. Hai a tr l c trng ca hn vn Thch Lam. N l mt bi th tr tnh y xt thng I/Tm hiu chung 1.Tc ga Thch Lam (1910 1942) tn khai sinh l Nguyn Tng Vinh, sau i thnh Nguyn Tng Ln. Thch Lam sinh ra H Ni, khi cha mt vic, ng v sng huyn Cm Ging, tnh Hi Dng. Tui th ni ph huyn ngho ny li du n m nt trong sng tc ca Thch Lam. ng cng vi Nht Linh v Hong o l nhng cy bt ch lc ca nhm T lc vn on. Tuy vy, sng tc ca Thch Lam c phong cch ring so vi hu ht cc nh vn lng mn 1930 1945. Tc phm chnh : Gi u ma, Nng trong vn, Si tc (tp truyn ngn), tiu thuyt Ngy mi, tiu lun Theo dng, tu bt H Ni bm su ph phng... Tc phm ca Thch Lam c mt ging iu tr tnh rt ring. Nh nhng, tnh cm v giu cht th, tc phm ca Thch Lam c kh nng i su vo tri tim ngi c. Vit v cuc sng kh cc hay v nhng nt p ca H Ni xa, vn Thch 2.Tc phm Hai Lam u thm m tinh thn nhn vn ch ngha. a tr Hai a tr l truyn ngn xut sc, tiu biu cho phong cch ngh thut ca Thch Lam. Mt cch rt nh nhng m thm tha, qua tm trng ca hai a tr v cnh sng ngho cc ca nhng ngi dn ni ph huyn, nh vn th hin nhng t tng nhn o su sc v thn phn con ngi. Tc phm va c gi tr hin thc, va thm m tinh thn nhn o. Truyn ngn ca Thch Lam thng khng c ct truyn, tc gi thng i su vo miu t ni tm nhn vt vi nhng cm xc v cm gic m h,
- 98 -
II/c hiu vn bn 1.Bc tranh ph huyn
mong manh. Miu t nhng din bin ni tm tinh t, su sc ca nhn vt l bit ti ca Thch Lam. Trong Hai a tr, nh vn s dng thnh cng th php ngh thut i lp, tng phn, qua c t c cnh ngho v tng lai khng my sng sa ca nhng ngi dn ph huyn. Vi ging iu tm tnh, ngn ng, din t tinh t, giu cht th, tc phm mang li cho ngi c nhng rung ng ht sc tinh t v nhn bn. Ph huyn ngho, u hiu, vng lng c t trong mt khng gian v thi gian ngh thut c bit, l lc tri nh nhem cho n ti hn. y l khong thi gian gip chng ta nhn thy r nt nht cnh kim sng vt vng, lam l ca con ngi. Khng gian va thi gian c bit ny l ci nn hin thc cho cu chuyn, gin tip th hin tm trng nhn vt, to nn cht tr tnh cho truyn ngn. Din mao ph huyn c Thch Lam ti hin l mt khung cnh bun, l cnh chiu tn i dn vo m khuya. Hng ngn, nhng ci n o ca buI sng lm khng kh b nho i trong nng nh n chiu th ci b mt tht ca ph huyn hin ra vI tt c nhng ci tiu iu, xc x, tn li. Chiu chiu rI nh l mt lI thng tht, bng hong nh mt ting th di. Th l mt buI chiu na lI n, chiu l bun. n tng v buI chiu kh su m. Thch Lam chn mt phin ch tn ni ln c tt c b mt ca ph huyn. Ch l ni biu hin sc sng ca mt lng qu, biu hin thun phong m tc ca lng qu. NgI nng thn thng trng ch vo ngy ch phin ng vui tp np. Thch Lam chn ngy ch phin ni ci xc x tiu iu ca ph huyn. Mc d khng t bui ch phin nhng ng t nhng ph phm cn lI ca buI ch, cng l cch biu hin sc sng y hay vi ca ph huyn. T nhng con ngI cuI cng trao I vI nhaurI bc vo cc ng ti. Rc ch l nhng th ph thI v vn rc rI, v bI, v th, l nhn v b ma, nhng thanh na thanh treL tr vn cn ra bn mt, nht nhnh. Ngy ch phin nh th th sc sng km lm, yu lm ri. NgI bn trng vo ngI mua v ngc lI nhng ch l s v vng, ln qun, trng ch vo s v vng. Mi v to ra trong khng gian ny l mt th mi c trng ni tI s ngho nn. l mi b ma, v bI, v th, t m, mi khi, mi c, mi phn tru nng nng ngai ngi Ci mi v y cng gp phn lm cho khung cnh thm phn tn tn ho a, lI dn. C th
- 99 -
a)Bc tranh ph huyn ngho nn, tm ti
b)B tranh ph huyn nn th, lng mn
thy xung t gia bng tI v nh sng kh mnh m. nh sng v bng tI ang giao tranh nhau. nh sng yu dn ban u l bu trI rc nh la chy, my nh hng nh hn than sp tn sau l bng tI hin dn bng xm trn ngn tre v cuI cng bao trm ln khu ph huyn l ci bng tI mnh mng ca n, tn hiu l ngn n Hoa K ca ch T. y nh sng v bng tI cn mang ngha tng trng, nh sng l c m , bng tI l ngho nn v c n; m u chuyn nh sng tt dn, bng tI chim lnh. Chnh ci nh sng cuI cng y bo hiu r mn mmn m va su va dy s din ra tip . nh sng cng ngy cng thu nh phm vi hoc xa manh mnh, li ti nh nh sng ca ngi sao trn bu trI hoc yu t m m lt qua khe ca khp h hoc to trn ci bng tre ca ch T. nh sng y biu hin mt s tn lI cng thp v kh nng thu hp ca n. Ting trng thu khng rI rc, chm, l t v c tt lm dn. Nhng m thanh nh nht nh ting muI vo ve gI cm gic v s ngng ng. N ri tm vo trong khng gian ang cht lng. l nhng m thanh khng c hI m, n ch nhn mnh thm ci bun t n rn ngI ca ph huyn lc chiu ti. Tt c h ng, qui t cho ngI c thy r c khung cnh tht ca ph huyn mt ngy tn. Thch Lam miu t nhn xt mt cch tinh t, su xa bc i thI gian ca ni ph ngho. NgI c dng nh thy c bc chuyn bin ca thI gian rung ln bng ngn ng ring. Sc rung ng ca cu vn c kh nng nh thc con ngI hy cm nhn tht tinh t khung cnh ph huyn v tm s ca Thch Lam. an xen vo gia gam mu ti sm ca ph huyn ngho l mu sc m m, nn th ca cnh vt v lng ngi. Bc tranh ph huyn c ci ngho kh, ti tm nhng trong ci bun n cha v p lng mn. Bc tranh cnh chiu tn v m ti y sc mu, m thanh mi v. T ng ch mu sc v cm gac c s dng vi tn s cao (phng Ty rc nh la chy, nhng m my hng nh hn than sp tn, ). Trn ci nn y, nhng cnh I, nhng con ngI, ng hn l nhng phin cnh v cuc I, v con ngI b mn, hon ton khng c c vng, kht khao c khc ho r nt. H ni chuyn vI nhau nhng dng nh chng c nI dung. H c i lI, n ni vI nhau nhng ch thy h va lng tho mn vI cnh cht hp. Mua chu na bnh x phng, bn ong hn mt ngn ru trong chic ct b nh Ch T l in hnh cho ngI dn ph huyn vI nhp sng qun quanh : ban ngy m cua bt tp,
- 100 -
2.Tm trng nhn vt Lin
ban tI ch mI m ci hng bn nc. Ci ng s l vn bit bn khng c g sm mun m c n thua g? m vn c ra. y khng phI l s sng thc s m l s sng cm chng cm c vI cuc sng, giao tranh, tranh ginh vI ci i,ci cht trng ch vo nhng ngI trn tu l qua bp bnh c khc g trng ch vo nhng ngI khch y sng. Cch ch T tr lI cu hI ca Lin: khng trc tip tr lI ngay m cn lm thm chng xung t, by bin cc bt ung nc mi rI mI chp ming tr lI : I chao, sm mun m c n thua g. Cu vn cho ta thy nhp sng chp chp, ln qun ca nhn vt. Bc ph Siu c v kh hn nhng nhng nguy c lI ln hn v th m bc bn l th qu xa x m ngay c ch em Lin cng khng dm n. Bc Xm gp ting n run bn bt trong m tI, m khng h c ting ng no ca mt ng xu. B c l mt con ngI b tn lI, ho a v cho ta cm gic rn ngI, kinh hong. B l kip ngI ng s chi tit va i vo bng tI va cI khanh khch. Cch xng h vI Lin ch ko xa khong cch tnh gia con ngI vI con gnI vn n rt cn trong hon cnh cm chng ny. C Thi in l mt nn nhn y nht ca kip ngI, nh mt ci cy tn lI qu nhiu - kip ngI ho ht tn li. C Thi xut hin ch trong my dng truyn t I nhng m nh ngI c, thc dy trong ta lng trc n chn thnh. Thch Lam kho lo lng ci lng mn, nn th vo bc tranh hin thc y m m. Nga tn li nhng phng pht bng chiu t m . m ti mt m, dy c nhng li l m ma h m nh nhung yn , thanh bnh; con ngi mn mi, lay lt nhng y tnh ngi, y c m v hy vng. Hai yu t hin thc v tr tnh an ci vo nhau trong bc tranh ph huyn to nn v nn th ca n. Lin l mt nhn vt c bit trong truyn ngn m cht th, cht lng mn ny. Lin c xy dng nh l mt nhn vt tr tnh cm nhn th gii. Tc gi nh ho thn vo nhn vt th hin suy ngh ca mnh trc cnh v ngi. Bc tranh ngoa cnh thc cht c nhn v cm nhn qua tm trng ca Lin. Tm trng nhn vt chu s tc ng ca thin nhin v cuc sng ni ph huyn, v th c mt s hi ho c bit gia cnh v tm trng con ngi theo tng thi khc: nga tn, m xung, pht i tu. Tm trng ch o ca Lin vo thi im ngy
- 101 -
a)Tm trng ca Lin lc ngy tn
b)Tm trng ca Lin khi bng ti bao trm
tn chnh l ni bun trc cnh v s xt thng trc nhng con ngi ngho kh. Ni bun c gii thiu ngay t u truyn, l ni bun man mc, ni bun thm tha t cnh trn vo lng ngi. Cnh ch tn gia chiu hong hn bi p thm cho ni bun m h ca lng ngi. Lin ng lng thng cho l tr nh ngho, bi hi nhn ra mi v ra mi v quen thuc cuc sng lm than. Ci nhy cm, y cm thng c trong Lin chnh l v tm hn y sm phi chu mt cuc sng vt v. Tm trng ny xuyn sut c thin truyn. Ca yn , thanh bnh ca m ma h m ma h m nh nhung khin cho nhng ni bun m h khng cn na. Thay vo l cm gic yn tnh. Ch cm thy quen vi m ti v khng cn s n na, cuc sng xung quanh ch cm thy tr nn m p hn. Khi bng ti bao trm, tm trng Lin c s cm thng, gn gi vi mnh t va con ngi ni y. nh sng ca nhng v sao th xa xi, b n, nh sng ca k nim ch l mt vng sng rc, nh sng ca on tu li lt qua, ch c th nh sng yu t, lay lt mn mi trn mt t l c thc. Hnh nh ngn n ca ch T trong tc phm c nhc i nhc li nh nhn mnh thc ti ca cuc sng mn mi, bun t m m p tnh ngi ni y. Hnh nh ngn n ca ch T trong cm nhn ca Lin tr thnh biu tng m p ca tnh ngi, biu tng ca s nng ta vo nhau trong cuc sng kh khn. Tm hn Lin c s xo trn ca k nim p ti sng. S hi tng mt qu kh ngp trn nh sng v sc mu( nhng mn qu ngon, nhng cc kem xanh ,...) gip chng ta nhn ra kht vng p ca ch em Lin gia cuc i bun t. Tm trng yn , thanh bnh ca Lin trong bng ti bao trm l tm trng ca nhng con ngi hiu v thc c cuc sng hin ti ca h. Cuc sng t tng, nhm chn khng th giam hm oc tm hn ca bn t lun hng v nhng min sng. Bu tri y sao, k nim y sc mu, on tu khuy ng ph huyn m
- 102 -
c)Tm trng Lin nhng pht i tu
2.Ni dung
m...u th hin ci kht khao . Nhng phuts i tu tr thnh thi quen tm l, tr thnh quy lut trong cuc sng ca ch em Lin. Tm l An v Lin trong pht i tu rt thp thm, nng n v tu n rt mun, h phait ch sau mt nga mt nhc bun ng ru c mt m vn c gng. Nhng l mt s ch bn b, nhn ni. Cnh i tu c Thch Lam miu t tht cm ng thing ling. H n on tu t du hiu u tin cho n khi mt ht. Cm xc cua Lin v An hng n th gii y m thanh v sc mu ci rt ln, ta rm r i qua, on xe vt qua, n sng trng, ng v kn lp lnh...m thanh v nh sng l nhng g i lp vi cuc sng bun t ni ph huyn, l mt th gii khc hn i vi Lin, khc hn vi vng sng ng n ca ch T v nh la ca bac Siu. Tu a ci th gii khc hn y i qua nhng li li trong tm hn hai a t gic m v nh sng, gic m gip cn bng cuc sng thc tai bun t. Tm trng ca Lin oc Thch Lammiu t mt cch ti tnh. C sng nhy cm gia ci tn li v hy vng gia bng ti v nhng gic m v nh sng, v mt th gii ngha hn. Thch Lam d nng niu trn trng nhng gic m b nh, m h ca con ngi bng mt ging vn su lng, gi cm. Hai a tr khng c h thng s kin, tnh hung gy hi hp cho c gi bi truyn khng c ct truyn r rng. Ci hp dn ca truyn khng phi h thng s kin m ch yu l bng sc nng ca ging vn dn dt ngi c tng tn khm ph mt cch tng tn th gii nhn vt Bin php ngh thut tung phn i lp c s dng nh mt u th trong tc phm lm ni bt cuc sng v tm trng ca con ngi Bt php am xen gia t s v tr tnh, ngi bt khm ph tm l ca Thc Lam gip c gi nhn ra ci p trong nhng ci bnh thng v gn gi. Ging vn y cm xc, nh nhng, su lng to sc lan to cho cu ch, cun ht ngi c vo mt th gii y s ho iu. Hai a tr th hin tnh yu qu hng tha thit
- 103 -
v tm lng yu thng ca nh vn i vi con ngi. Qua tc phm, nh vn th hin s xt thng ng cm su sc i vi nhng con ngi nh nhoi c kip sng qun quanh, bun t ni ph huyn ngho, ng thi khng nh v ngi ca khtvng sng mnh lit ca con ngi. vn tham kho: * 1: Bn cnh cht hin thc, truyn ngn Hai a tr ca Thch Lam cn m cht lng mn. Anh (ch) hy da vo tc phm Hai a tr ca Thch Lam lm sng t vn ny. Bi lm Vn hc l nhn hc ( M.Gorki). Trong vn hc, do vy, v p nhn bn ca con ngI lun lun l mt phng tin thm m m cht th v cht hin thc ho quyn vI nhau. lm r iu va ni, hai a tr ca Thch Lam s l mt dn chng. Hai a tr va l bc tranh hin thc ph huyn ngho, va nh mt bi th tr tnh c sc. Tc phm gieo vo lng ngI c mt nI bun bng khungday dt v I sng con ngi. Bc tranh hin thc ni ph huyn ngho x xc v lI cng x xc, tiu iu hn t ci nhn ca nh vn. l lc hong hn ca mt ngy tn ni min qu mt trI lp sau rng tre, nhn ln ch thy khm tre mu en kt trn nn trI pht hng dn nhc ca ch nhi bt u vng vng ku ngi ng, th cng lm thnh ci buI chiu m nh ru nh bao chiu khc. Nh mt m tp ngh thut, ci ph huyn ho lnh lI hin ra trong khung cnh ch vn ca buI chiu ch cn lo to vi ba ngI bn hng ang thu dn gnh, vi a tr i thu lm cc th lt vt Ci bc tranh y mt ln hin ln trong gi lnh u ma nhng sao n vn nhum mt nI bun kh t vo ci gi khc ca ngy tn trong Hai a tr.Song bc trang ph huyn y khng ch l cnh vt m l bc tranh cuc sng ca con ngi. Mt hin thc ni min qu ho lnh, mt cht ca chn kinh thnh c mang tI t con tu m m. Cuc sng ph huyn c g? l hot ng kim sng ca nhng ngI mang trong mt Lin dng nh qu quen thuc, mI ngI c mt thi quen. Nh bc ph Siu. ch T, b con nh ht sm, c Thi in v ngay c Lin. Vic ch yu cng ch l nghe ting trng thu khng th ng ca qun m I ch. Hin thc khng lmta ng ngng l mt ph huyn ngho vI nhng ngI cn c lao ng mt cch lm li ng thng.Nhng tt c nhng hin thc nh th u t trong con mt quan st cht cha trong ch vn lng mn.ThI gian i vo cuc sng ca ph huyn r rng khng vt nhanh hoc tan vo m ti. ThI gian c chm ri i tng bc pht trin ca nI tm. T ting trng thu khng n mt cu vn nh nhng : Chiu, chiu rI ct ln trong lng, rI trI nh nhem tI n khng gian khuya khng cn nhng tp m, ca ban ngy ch cn vm trI vI ngn ngi sao xanh ganh nhau lp lnh. MI thI im lI c mt ci nhn cnh vt khc nhau nhng u c phn thi v ho nh nhng cu vn ti mt, uyn chuyn.C buI chiu no m nh ru trong cch nhn ca Nam Cao, V Trng Phng? Ch cn tm hn lng
- 104 -
mn Thch Lam mI c ci mt m m cht th nh th. S ti tnh chnh l ch nh vn va ho nhp hai tm hn quan st l mt. HIu l nh vn quan st cng ng m hiu cnh vt din ra trong mt ca nhn vt Lin cng chng sai. Ta thy r iu qua ci git mnh ca nhn vt. Lin mi ngI qun mt! By gi Lin vI vng vo thp n xp nhng qu sn en lI.TrI bt u m, mt m ma h m nh nhung v thong gi mt. Nhng cu vn nh vy c rt nhiu v c dng mt cch chnh xc t n mu mc. PhI chng cm nhn y xut pht t tm hn nh vn hay chnh l t tm hn ca Lin khi ph huyn chm trong im lm ca vng lng. Trong con mt Di theo nhng bng ngI v mun t t trong m. Nu nh u tI ph huyn cn c trang hong bng nhng nh n ht ra t nhng qun bn ng th by gi ch cn l bng m. Mt vi tia sng le li t k ca thnh tng vt. Con mt th mng u ch dng nhng nh sng rt thc m tm n ci mong manh ca th om m lp lo trong k l bng lI cng gI bun kh t. nh sng him hoi ca thin nhin c nh vn chp nhanh trong ci nhn lng mn. Cht th chnh l . Va c vi hin thc va c s bay bng ca ngI bt phc ln v m lI trn trang vn. Nhng tt c vn l ci thng nht din ra trong cnh sng vn qun quanh lm li. nh n ca ch T soi mt khonh nh. Nu quan st t xa, ta s thy mt bc tranh kh hon chnh v mt ngh thut vI hai gam mu sng ti. Khunmt ngI ph n chn qu cht pht trI qua mt ngy bn bI vI cuc sng kim ci n, manh o. Cuc sng gia nh bn rn tI tm. Nhng tI no ch cng gp mt nh n nh th. Tuy lm thm thu nhp, nhng hnh nh h ch bn cho ly l. Vy th ci g lm cho h ra y? PhI chng l np sng. V ph huyn ban m l ni h sngm thanh ca cuc sng pht ra t nhng lI I thoI, nhng hot ng ca con ngI ni y. MI ngI u gp mt th nh sng, mt cht hng v, m thanh. Tt c to nn mt bc tranh ph ngho. Chng c mt nt chm ph no trong bc tranh nhng tt c nhng con ngI c mt lm nn tng th cacnh vt cuc sng.Nu nh Nam Cao l nhng cnh sng hin thc khn kh vI nc mt ca i, ming n v p bc th cuc sng hin thc trong vn Thch Lam c o bng mt n v lng mn nht nh. Nt bt ca ng pht ho mt cch rt nh nhng uyn chuyn. Ph huyn ngho v cng c rt nhiu l do ngI dn phI lao vo cuc bon chen ginh dt s sinh tn. Nhng y l mt khng kh chan ho thc s, m p tnh ngI v mI ngI khi ra v chc chn vn gi c s m p quen thn d rt bun.S hi ho gia hin thc v lng mn gip Thch Lam c c cht vn nh nhng thanh thot, n hin nhn cch tyt vI ca ng. Tr lI vI cnh sinh hot ban m ni ph huyn, cht lng mn khng dng lI cnh bao qut m m lI nhng trang vit v ch em Lin. y chnh l im nh vn tp trung khc ho. Lin gy n tng bI nI tm su sc, xut pht t mt con ngI a cm. Khi mn m bt u bung xung cng chnh l lc Lin thy lng bun man mc trc ci gi khc ca ngy tn. Cm gic bun y gI ln t cnh ph huyn x xc bun trong ting trng thu khng vang vng nh ht hn ngi. Bt gic, mt cnh tng lm ch khng khI chnh nim thng: l nhng ch b nheo nhc nhn nhc gia ch vng t lu nht nhng mu que kem v nhng g cn c ch cho chng. n tng u tin l Lin c mt tm lng chng tr con cht no. T th ca mt ngI ch cn b hn th na, nI lng
- 105 -
bun bo hiu mt s trng thnh v tm sinh l. Bc tranh ph huyn ngho ho lnh, n khut trong bng tI h v ca ph huyn. Cuc sng ph huyn n su trong tm tr Lin. Tng nh nu c thiu mt th g ca cnh ngoi ka, Lin tht ln ri. Nhng tt c vn th, ngay c ting c Thi i lc lm cho Lin s. Nhng cm gic thn thuc vn thy c ng yu v ng thng. Tng cnh I, cnh sng ca mI ngI ln lt i qua tm hn tng nh non nt ca Lin. Cuc sng ca tng ngI gp nn thnh cuc sng ca c mt qun th ngI dn qu ngho kh. T nhng mnh I cng ging nh Lin cng chung mi trng sng , ta thy mt im chung rt r, l s quanh qun cht hp ca mi trng x hi. Ngy lI ngy vn ch l ci ch tiu iu, vi dy hng qun vI nhng khonh t trng L a lc c trc lu v nhng con ngI y m thi. Nhng Lin lI c mt s khc l m trong s trn chng c ai. Mt hnh ng tng nh qui g v v ngha, l I tu. Nu m Lin chc khng cho c thc. Nhng mI chnh l chiu su ca tc phm khi tc gi khc ho hnh nh Lin cng em I tu vI mt nim ho hc rt tr con. V con tu n ng nh s mong mI, I ch, nh mt thong nim vui cng cht tt. Tu hm nay khng ng khch, nh sng ca toa tu cng km i. iu cng lm lng Lin c mt mI bun v hnh xm ln. Con tu v cm lm li mang n nim vui duy nht nhng lI cht gI thm nI bun kh t. Ting rm rm ca tu ln khut sau mn m dy c, khng gian ca ph huyn thong giao ng rI lI tr v nh xa. Tm trng ca Lin by gi chng bit nn vui hay nn bun. Vui c l ng hn v hng ngy chun tu vn l nim mong mI ca ch. C ngI ni ch I l mt iu khng khip; song, khng c g ch I lI cng khng khip hn. VI Lin iu khng khip chnh l nim vui m ch c th t to cho mnh. Cht lng mn ngay trong cnh I tu. Cnh I tu y tuy c khc vI cnh I tu trn sn ga nhng lI vn chung mt nI nim mong mi. iu ng ni hn l duy ch mt c b Lin i. Cuc sng bon chen khng lm ch chm trong cnh I lm li, thm lng. Vt xa hn l mt tm hn kht khao nim vui ca cuc sng. Tuy cuc sng bun nhng vn to c nhim vui mnh sng c ngha hn trong ci I. qu thc, tm hn Lin l mt bi th c cu t kh hon chnh; nhng l mt s tht hin nhin m Thch Lam em li. Cho n nay, ch vn sng vI mt nim vui ca chuyn tu em li. Lin l mng mu ch o to nn cht hin thc v cht lng mn trong thin truyn. to nn bng mt cuc i. to nn nh l ngI dn chuyn. Thnh cng ca thch Lam chnh l s kt hp hi ho gia bt php lng mn vI xu hng hin thc, nhn o. To cho mI tc phm ca ng mt sc sng trng tn cng lng ngi. Tnh ngI ca nh vn vI nhn vt a ngha truyn ln mt tng cao mi. Ai nh ngha v th : Th l hin thc, th l cuc I cn l th na th truyn ngn Hai a tr v nhiu thin truyn khc na ca thch lam c y nhng yu t mang phong v ca mt bi th tr tnh c sc m lI cuc I tht nhiu su sc. * 2: Phn tch truyn ngn Hai a tr Bi lm
- 106 -
Thch Lam l gng mt kh c bit ca nhm T lc vn on. L thnh vin ca nhm nhng sng tc ca Thch Lam khng ging vi cc nh vn khc cng nhm. Cc nh vn T lc vn on thng hng ngi bt ti tng lp tr thc tiu t sn. Nhn vt ca h thng l nhng tr thc Ty hc, nhng c gi mi vi nhng khung cnh sng nn th, nhng chuyn tnh yu lng mn. Tin b hn, h th hin s phn khng ca nhng ngi tr tui vi nhng np sng c h v nhng nguyn tc phong kin kht khe. Nhng nhn chung, T lc vn on l nhm sng tc thin v cm hng lng mn tiu cc, trn trnh hin thc bng cch xy dng nn nhng th gii ca o tng t an i mnh. Cn Thch Lam th li khc, vn T lc vn on thng m ni bun lng mn cn vn Thch Lam li cht cha ni au hin thc. ng hng n nhng con ngi ngho kh, nhng s phn nh b bt hnh. Khng gay gt, cay nghit nh V Trng Phng, khng su xa nh Ng Tt T hay hi hc nh Nguyn Cng Hoan trong phn nh hin thc nhng vn ca Thch Lam vn th hin nhng gi tr hin thc su sc. Truyn ngn ca Thch Lam thng giu cht tr tnh, truyn khng c ct truyn. Nh vn khng to dng nhng tnh hung truyn o le, gay cn, cng khng c nhng xung t thin c, giu ngho gay gt. Truyn ca Thch Lam ch nh nhng on th th tm tnh, nh nhng m thm tha, nhng vn c gi tr phn nh hin thc v th hin nhng t tng nhn vn su sc. Hai a tr l cu chuyn v mt ngy thng nh bao ngy thng khc mt ph huyn. Nh vn chn bi cnh l mt ngy ch phin. V thi im bt u truyn l cnh ch chiu va tn. Cc tnh tit c k t nhin theo chiu thi gian tuyn tnh. Lin v An dn hng v bt u ngi ch i chuyn tu m. Cuc sng ca ch em Lin v nhng ngi dn ni ph huyn nh v chng bc Xm, m con ch T, bc ph Siu u chng c g c bit. Tt c u bng bc, lng l v lm li. Chuyn ch tn, chuyn ch i chuyn tu m i qua vi mt cht hi vng c nhn thy trong mt khonh khc rt ngn th nh sng sang trng trn nhng toa tu, hi c v nhng ngy sng sung sng H Ni ca hai a tr v nhng suy ngh ca c b Lin l tt c tnh tit c bn ca cu chuyn. Mt cu chuyn dung d, i thng, khng t v v mt li k chuyn nh tm tnh th th vi chnh mnh l nhng nt ring trong ngh thut k chuyn ca Thch Lam Hai a tr. Trong Hai a tr, nh vn c bit ch n miu t din bin ni tm nhn vt. Chnh v th mi gi Hai a tr l loi truyn ngn tr tnh. Nh vn ch miu t tm trng ca c b Lin. Cnh vt cng c nhn bng nh mt ca Lin. L nhn vt
- 107 -
trung tm ca truyn, nhng hnh ng ca Lin khng c ch tm miu t. Cu chuyn nh mt dng tm trng ca nhn vt, t khi chng kin cnh chiu xung n khi chuyn tu m i qua. C th ni nhn vt Lin thuc loi nhn vt tr tnh trong vn xui. Qua nhng cm nhn ca Lin v cnh vt v cuc sng xung quanh, nh vn th hin mt ni bun thm tha v su sc v s phn con ngi. Ni bun ca c b Lin c tng tin dn theo s mun dn ca m. Khi ch tn v khi nhn cnh chiu n, mt bui chiu m nh ru ca ph huyn, lng Lin man mc bun m khng r nguyn nhn. Khi bng m bao trm ph huyn, "mt m ma h m nh nhung", li cng ng s hn. Cuc sng qu bun t. Chng ha hn mt iu g thay i c. Ni bun ca Lin khng trc tip th hin qua ngn ng m th hin nh mt "trong mt ch bng ti ngp y dn", qua tm trng ch i chuyn tu m. Cuc sng ni ph huyn ngho y v cng n iu, ngy hm sau l s lp li y nguyn ngy hm trc : ch T li dn hng nc d chng hi vng g nhiu, v chng bc Xm xut hin vi chic n bu o no, ngi nh thy tha i gi ngi nh t tm K c bui ch ng phin cng tiu iu x xc, hng h bn chng c l bao. Cuc sng ti tm v ngt ngt, n iu v bun t. Sng trong cnh b tc y, nhng ngi nh ch em Lin tm c mt cu cnh tinh thn. H hng m mit mi ngi ch i chuyn tu m i qua vi cht hi vng v cng mong manh. Lin v An ho hc ch i chuyn tu c gp li cht nh sng ca nhng ngy cn c sng sung tc. Nhng ngi bn hng ch i khch xung tu d h vn bit chng my khi c khch xung ci ga xp ny. H u ch i v khi chuyn tu i qua l mt ngy khp li. Chuyn tu l ni gi gm nim hi vng hng m ca h v n mang n ph huyn mt lung nh sng mi d ch trong chc lt h c th thot ra khi s yn n gh s ca m. l thi im vui nht ca ch em Lin bi chuyn tu l th nh sng tinh thn duy nht ch hi c li nhng ngy qua. Chuyn tu mang n cht si ng trong chc lt nhng cng li lm tng ln ci m m v tnh mch ca m ph huyn. Qua din bin ni tm ca nhn vt, nh vn th hin tht su sc tn bi kch tinh thn ca nhng con ngi nh b. Nhng kip ngi nh b v danh ni ph huyn nh y rt d b x hi lng qun. Tm trng ca Lin cng l tm trng chung ca bao ngi ang phi sng trong b tc ca nhng thn phn nh b, ngho hn. Nh vn th hin mt nim cm thng su sc v tnh thng yu i vi nhng ngi khng may mn y. Gi tr hin thc, gi tr nhn o v v p thm m ca tc phm cn c th hin ngh thut la chn v sng to chi tit
- 108 -
ca tc gi. Chn nhng chi tit c sc gi t cng vi th php ngh thut i lp, tng phn, nh vn khc ho thnh cng cnh ngho v cnh sng bun t, b tc ca ngi dn ni ph huyn ngho thi k trc Cch mng. Miu t s ngho nn, tn t, tc gi khng t nh ca, ca hng hay cnh lm n, sinh hot m chn t cnh ch tn vi hnh nh "my a tr con nh ngho ven ch ci lom khom trn mt t i li tm ti. Chng nht nhnh thanh na, thanh tre, hay bt c ci g c th dng c ca ngi bn hng li". Nhng chc rng chng kh kim c g bi nhng th cn b li ch chng t y l min qu chng giu c g. Cnh ch tn bao gi cng gi bun v cng tn t hn vi cnh mt phin ch chiu ngho kh. Ch vi nhng chi tit nh vy thi, cch t ca Thch Lam lm cho ngi ta thy bun thm tha. Khi miu t s ngho i, Ng Tt T ch Du phi bn ch, bn con thm ch c nguy c phi bn mnh. Nguyn Cng Hoan v chng anh Pha phi ri vo bc ng cng, Nam Cao Ch Pho, nh vn H phi nh mt c nhn cch ca mnh. S i kh hu hoi c th xc v linh hn con ngi. Thch Lam th khc. Nh nhng nhng thm tha, nh vn tr tnh ny cho cuc sng t n bc l v bn cht x hi t n th hin mnh m vn phn nh c b mt tht ca hin thc. Ci c o trong la chn chi tit ca Thch Lam l nh vy. Ch bng chi tit m ti hin c c b mt hin thc. Ngh thut la chn chi tit cn c th hin khi miu t cnh m. Nh vn dng nh sng miu t bng ti. nh sng ngn n du hng nc ch T, gnh ph ca bc ph Siu lm ni bt s mnh mng ca m ti lng qu. Ngh thut tng phn lm ngi c cm nhn r hn s mnh mng ca m ti. Cn nh sng on tu vt qua trong thong chc vi nhng n o v si ng ca n cng tng thm s tnh mch, tm ti v bun t ni ph huyn ngho. V nh sng ngn n du ca ch T chp chn i vo gic ng ca Lin hnh nh kt thc cu chuyn li mt nim day dt, mt d m cho tc phm. Nh nhng v tinh t, Thch Lam v ln mt bc tranh y sc gi v mt ph huyn ngho. Qua tm trng ca Lin, cuc sng ca hai ch em v ngi dn ni ph huyn y, nh vn khng ch phn nh hin thc m cn th hin mt t tng nhn vn c gi tr lu di. Trc ht, tc phm l bc tranh chn thc v i sng ph huyn ngho vi nhng kip ngi nh nhoi, ti tnh (hai a tr, ch bn hng nc ban ngy i m cua xc tp, v chng ngi ht xm). Chng c g m bo cho tng lai ca h. Pha trc h cng nhn cng ti, nh sng ca hi vng d c nhng ch le li chnh ni h ngi. Hin thc th ngho kh, khng g ha hn tng lai, nhng con ngi nh b y sng nh th
- 109 -
no. H gi gm c m vo chuyn tu m vi mt lung nh sng ph hoa tan bin rt nhanh. Qua vic t cnh kin tr hng m ch tu qua ri mi dn hng, mi i ng ca nhng con ngi y, nh vn mun th hin mt t tng nhn vn. l khng nh s bt dit ca kht vng, c m. Cuc sng d ngho kh, tm ti v b tc n u cng khng th dp tt c hi vng v kht vng ca con ngi. Tc phm th hin tnh thng yu v b v s trn trng ca nh vn i vi nhng thn phn nh b trong x hi. Mt ct truyn nh nhng nhng gi tr tht su sc v thm tha. Vi mt con ng rt ring, ngi bt ca Thch Lam nh thc lng trc n trong tm hn mi con ngi v lm ny sinh h nhng tnh cm nhn vn cao p. Mt cch tm hiu tc phm Hai a tr Tc gi Thch Lam (1910-1942) tn tht l Nguyn Tng Vinh (sau i l Nguyn Tng Ln). Nh vn, ni ting v truyn ngn. Vit xc ng v ngi ngho, nhng em b nh ngho. Vn nh nhng, tinh t vi tm lng xt thng, nhn hu. Cht th man mc trong vn xui.Tc phm - Cc tp truyn ngn: Gi u ma (1977), Nng trong vn (1938), Si tc (1942), Tp tu bt H Ni 36 ph phng Xut x, ch 1. Truyn ngn Hai a tr rt trong tp Nng trong vn (1938) 2. Tc phm ni ln lng xt thng i vi nhng k nim v c m bnh d, cm ng ca nhng em b ni ph huyn ngho ngy xa.Phn tch 1. Ph huyn ngho v nhng ngi nghoPh huyn l mt th trn nh v ngho. Xung quanh l cnh ng v xm lng. Gn b sng. C ng st chy qua, c mt ga tu. Chiu h ting ch nhi rm ran. n xung, ph vng, ti im lm. Rt t n.- Ch chiu vn. Ch c vi a b lang thang i li nht nhnh thanh na, thanh tre bng chp chn.- Ch T m cua bt tp, ti n dn hng nc di gc bng; dn hng t chp ti cho n m ch kim c bao nhiu?. Thng cu b con ch T - xch iu m v khing 2 ci gh trn lng trong ng i ra trng tht ti nghip.- B c Thi hi in, ci khanh khch, nga c ra ng sau, ung mt hi cn sch ct ru, lo o ln vo bng ti.- V chng bc xm ting n bu bn bt, thng con b ra t- Bc ph Siu gnh hnh i trong m, ting n gnh ku kt, bng bc mnh mang, Ph ca bc l mn qu xa x m ch em Lin khng bao gi mua c.- Ph ti, ng ra sng ti, ci ng vo lng li sm en hn. Mt vi ngn n leo lt Ngn n con ca ch T, bp la ca bc Siu chiu sng mt vng t ct, ngn n ca Lin tng ht sng lt qua phn naTm li, ph ngho, yn tnh v y bng ti. Con ngi ph huyn m thm, lnh lo. Chng y ngi trong bng ti mong i mt ci g ti sng cho s sng ngho kh hng ngy ca h? Cch vit nh nhng, y xt thng, thm mt ni bun thm tha. l tnh cm nhn o ca Thch Lam.
- 110 -
2. Ch em Lin:- Gia cnh sa st ngho. Cha mt vic. C nh b H Ni v qu. M lng hng so. Ch em Lin c m cho trng coi mt ca hng tp ha nh xu, phn na dn giy nht trnh.- An ngy th. Lin cm thy c ln, m ang, kiu hnh v ci dy x tch bc tht lng v n t ra ch l ngi con gi ln v m ang.- Gian hng ti m thm, y mui. m no hai ch em Lin v An cng ngi di gc bng, trn ci chng tre i chuyn tu m. bn hng theo li m dn. Cn l mt nim vui nh nhoi.- An trc lc ng cn dn ch nh thc khi tu n. i tu l i nh sng. Con tu t H Ni v mang theo. Con tu gi nh k nim tui th: ngy b cn i lm, m nhiu tin c hng nhng thc qu ngon l, c i chi b h, ung nhng cc nc lnh xanh .- i tu l i nhng m tng. Vi Lin, trong k c v hin ti H Ni xa xm. H Ni sng rc vui v v huyn no. Con tu nh em mt cht th gii khc i qua. Th gii y khc hn i vi cuc i ca Lin, ca dn ngho ph huyn, khc hn vng sng ngn n ch T v nh la ca bc Siu.- Gic ng ca Lin, lc u m dn i gia bao nhiu s xa xi khng bit v sau mt ch nng dn, chm dn vo ngp vo gic ng yn tnh, tnh mch v y bng ti.Tm li, ngi bt ca Thch Lam t t m gi nhiu, nh nh, lm xc ng ngi c trc nhng s phn, nhng cnh i vui t bun nhiu, m thm, lng l v y bng ti. C m c nh nhoi, bnh d trc mt ci g va thuc v qu vng, va hng ti tng lai. Kt lun Truyn Hai a tr va hin thc va mang mu sc lng mn. Cnh i tu tht xc ng. Mt ngi bt tinh t to ra nhng trang vn xui nh nhng y cht th. Mt tri tim y tnh ngi. Vn Thch Lam cho ta nhiu nh th, ng nh nh vn Nguyn Tun ni. Tham kho 1.Phan tch bc tranh pho huyen ngheo trong truyen ngan Hai a tre Thach Lam Hai a tre tuy cha phai la truyen ngan hay nhat nhng lai kha tieu bieu cho phong cach nghe thuat cua Thach Lam: bnh d, nhe nhang ma tinh te, tham thuy. Truyen dng nh chang co g: hau nh khong co cot truyen, chang co xung ot gay can, chang co g ac biet ca. Hai a tre ch la mot mang i thng bnh lang cua mot pho huyen ngheo t luc chieu xuong cho ti em khuya, vi hng v mau sac, am thanh quen thuoc: tieng trong thu khong cat tren mot chiec choi nho, mot rang chieu pha chan tri, mot mui v am am cua at, tieng cho sua, tieng ech nhai, tieng muoi vo ve... nhng am thanh cua may ngi be nho, tha tht, mot quan nc che ti, mot ganh hang ph, mot canh van
- 111 -
ch chieu vi vo nhan, vo th, rac ri va nhng a tre con nha ngheo ang cui lom khom tm toi, nhat nhanh, mot oan tau em lt qua... va noi buon m ho vi nhng khao khat en toi nghiep cua Hai a tre Chuyen hau nh ch co the. Nhng nhng hnh anh tam thng ay, qua tam long nhan hau, qua ngoi but tinh te, giau chat th cua Thach Lam lai nh co linh hon, lung linh muon mau sac, co kha nang lam xao ong en cho tham kn va nhay cam nhat cua the gii xuc cam, co kha nang anh thc va khi gi biet bao tnh cam xot thng, day dt, du dang, nhan ai. o la truyen cua Hai a tre nhng cung la truyen cua ca mot pho huyen ngheo vi nhng con ngi be nho tha tht, toi nghiep ang am tham i vao em toi. t co tac pham nao hnh anh em toi lai c mieu ta am ac, tr i tr lai... nh mot am anh khong dt nh trong truyen Hai a tre cua Thach Lam: tac pham m au bang nhng dau hieu cua mot ngay tan va ket thuc bang mot em tch mch ay bong toi, trong o, mau en, bong toi bao trum va ng tr tat ca: ng pho va cac ngo con dan dan cha ay bong toi, toi het ca, con ng tham tham ra song, con ng qua ch ve nha, cac ngo vao lang lai sam en hn na. Mot tieng trong cam canh huyen anh tung len mot tieng ngan, kho khan, khong vang ong ra xa, roi cung chm ngay vao bong toi... Ca oan tau t Ha Noi mang anh sang lt qua trong phut choc roi cung i vao em toi... Trong cai phong cua mot khung canh bong toi day ac nay, la nhng manh i cua nhng con ngi song trong tam toi. Ho la nhng con ngi bnh thng, ch xuat hien thoang qua, hau nh ch nh mot cai bong, t hnh anh me con ch T vi hang nc toi tan en mot gia nh nha xam song le la tren mat at, cho en ca nhng con ngi khong ten: mot vai ngi ban hang ve muon, nhng a tre con nha ngheo cui lom khom nhat nhanh, tm toi... ... Tat ca ho khong c Thach Lam mieu ta chi tiet: nguon goc, xuat than, so phan... nhng co le nh the ma so phan ho hien len cang them be nho, toi nghiep, ai cung song mot cach am tham, nhan nhuc, lam lu. Van Thach Lam la nh the : nhe ve ta , thien ve gi va bieu hien i song ben trong: song trong lang le, tam toi nhng gia ho khong the thieu vang tnh ngi.
- 112 -
Qua nhng li trao oi va nhng c ch than mat gia ho ta nhan ra c moi quan tam, gan bo. Va tat ca ho dng nh eu hien lanh, nhan hau qua ngon but nhan hau cua Thach Lam. Nhng gia bay nhieu con ngi, nha van ch i sau vao the gii tam hon cua hai a tre: Lien va An. Chung cha phai la loai cung inh nhat cua xa hoi nhng la tieu bieu cho nhng con nha lanh, ang ri vao canh ngheo oi, be tac v sa sut, that nghiep. Khong phai ngau nhien tac gia lay Hai a tre e at ten cho truyen ngan cua mnh. Hnh anh tam toi cua pho huyen va nhng con ngi tam toi khong kem, song ay hien len qua cai nhn va tam trang cua ch em Lien, ac biet la cua Lien. M au tac pham ta bat gap hnh anh Lien ngoi yen lang ben may qua thuoc sn en oi mat ch bong toi ngap ay dan va cai buon cua buoi chieu que tham vao tam hon ngay th cua ch va ch thay buon man mac trc cai gi khac cua ngay tan. Thach Lam khong mieu ta t m i song vat chat cua ho, nha van chu yeu i sau the hien the gii tinh than cua Lien vi noi buon man mac, m ho cua mot co be khong con hoan toan tre con, nhng cung cha phai la ngi ln. Tac gia goi ch la v qua Lien la mot ngi ch biet quan tam san soc em bang tnh cam tru men, du dang, biet am ang tao tan thay me nhng tam hon Lien th van con la tam hon tre dai vi nhng khao khat hon nhien, th ngay, bnh d. ay, nha van a nhap vao vai cua hai a tre, thau hieu, cam thong, cha se va dien ta cai the gii tam hon trong sang cua ch em Lien: hnh anh bong toi va bc tranh pho huyen ma ta a noi tren kia c cam nhan chu yeu t noi niem khao khat cua hai a tre. Tam hon tre von a quan sat, s bong toi va khat khao anh sang. Bc tranh pho huyen hien ra chnh la qua tam trang nay: Hai ch em gng nhe (tren chiec chong sap gay) ngoi yen nhn ra pho... Lien trong thay may a tre con nha ngheo ven ch cui lom khom tren mat at i lai tm toi nhng chnh ch cung khong co tien e ma cho chung no.... Tri nha nhem toi, bay gi ch em Lien mi thay thang cu be xach ieu om va khieng cai ghe tren lng trong ngo i ra... Hai ch em Lien ng sng nhn theo ba cu Thi i lan vao bong toi... Hai ch em anh ngoi yen tren chong a mat theo doi nhng ngi ve muon t t i
- 113 -
trong em... T khi nha Lien don ve ay... em nao Lien va em cung phai ngoi tren chiec chong tre di goc cay bang vi cai toi cua quang canh pho xung quanh... em toi oi vi Lien quen lam, ch khong s no na. Khong s no na ngha la a tng s. Ch mat t khong s no na ma gi ra bao lien tng. Han la Lien a tng s cai bong toi day ac a tng bao vay nhng ngay au mi don ve ay. Con bay gi Lien a quen lam. Song mai trong bong toi roi cung thanh quen, cung nh kho mai ngi ta cung quen dan vi noi kho. Co mot cai g toi nghiep, cam chu qua hai t quen lam ma nha van dung ay. Nhng ngoi but va tam hon cua Thach Lam khong ch dng ay. Cam chu nhng cung khong hoan toan cam chu, nha van a i sau vao cai noi them khat anh sanh trong cho sau nhat cua nhng tam hon tre dai. Ong doi theo Lien va An ngc mat len nhn vom tri van ngoi sao lap lanh e tm song Ngan ha va con vt theo sau ong than nong nh tre th van khao khat nhng ieu k dieu trong truyen co tch, nhng vu tru tham tham bao la oi vi tam hon hai a tre nh ay b mat, lai qua xa la lam moi tr ngh, nen ch mot lat, hai em lai cui nhn ve mat at, va quang sang than mat xung quanh ngon en lay ong cua ch T... Nha van cham chu theo doi t c ch, anh mat cua chung va ghi nhan lai the thoi. Nhng ch can the, cung u lam nao long ngi oc. Song mai trong bong toi, quen lam vi bong toi, nhng cang nh the, chung cang khat khao hng ve anh sang, chung theo doi, tm kiem, ch mong anh sang en t moi pha: t ngan sao lap lanh tren tri, em tng hot sang lot qua phen na, chung m tng ti anh sang cua qua kh, cua nhng k niem ve Ha Noi xa xam, Ha Noi sang rc, vui ve va huyen nao a lui xa tt tap; chung mai me on ch oan tau t Ha Noi ve vi cac toa en sang trng; chung con nhn theo ca cai cham nho cua chiec en xanh treo tren toa sau cung xa xa mai... o la the gii cua ao c, du ch la mot ao c nho nhoi, du ch nh la mot ao anh. Khong tham m mot tam long nhan ai sau xa, khong hieu long con tre, khong co mot tam hon nhay cam giau chat th th khong the dien ta tinh te en the noi them khat anh sang cua nhng con ngi song trong bong toi. oc Hai a tre, ta co cam giac nh nha van chang h cau sang tao g. Moi chi tiet gian d nh i song thc.
- 114 -
Cuoc song c hien len trang viet nh no von nh vay. Nhng sc manh cua ngoi but Thach Lam la ay. T nhng chuyen i thng von phang lang, te nhat va n ieu, nha van a phat hien ra mot i song ang van ong, co be sau, trong o anh sang ton tai ben canh bong toi, cai ep e nam ngay trong cai bnh thng, cai khao khat c m trong cai nhan nhuc cam chu, cai xon xao bien ong trong cai bnh lang hang ngay, cai tam toi trc mat va nhng k niem sang ti... Net oc ao trong but phap Thach Lam la cho: nha van a s dung nghe thuat tng phan mot cach hau nh t nhien, khong chut to ve, cng ieu, va nh the, bc tranh pho huyen tr nen phong phu, chan that, gi cam. oc Hai a tre ta b am anh day dt khong thoi trc em toi bao trum pho huyen va xot xa thng cam trc cuoc i hiu quanh cam chu cua nhng con ngi song ni ay. Nhng Hai a tre cung thu hut ta bi cai hng v man mac cua ong que vao mot chieu mua ha em nh ru va mot em mua ha em nh nhung va thoang qua gio mat... No lam song lai ca mot thi qua vang, no anh thc tnh cam que hng am a, va lam giau tam hon ta bi nhng tnh cam em mat va sau kn. Phan tch tam trang ch em Lien em em co thc e c nhn chuyen tau i qua pho huyen (Hai a tre Thach Lam) Hai a tre la mot trong nhng truyen ngan thng c nhac ti nhieu nhat cua Thach Lam. Hnh anh chuyen tau em chay qua mot pho huyen ngheo thi trc a c Thach Lam mieu ta rat kheo leo, a noi len thanh mot hnh anh ay y ngha, boc lo chu e cua tac pham. Trc het, boi canh cho chuyen tau em xuat hien la cuoc song buon te, n ieu, ang thng ni pho huyen. Thach Lam a chon c thi iem e lam noi bat nhng tnh chat ay. Truyen bat au t tieng trong thu khong doi xuong pho huyen, tng tieng, tng tieng moi mon, gia luc tren bau tri, anh ngay ang dan nhng cho cho bong hoang hon, phng tay o rc len nh la bao hieu mot ngay ang tat. em toi se em ti cho pho huyen nhng g? Ch co bong toi, s im lang, ma tieng ech nhai ngoai ong, tieng muoi keu trong nha, lai
- 115 -
khien cho no cang tr nen vang lang, hoang vu, buon ba hn. The ra, gia the ky hai mi, the ky cua nhng o th ay ap anh sang, van co nhng mien at, nhieu mien at, song trong s tam toi cua cuoc song hang tram, hang ngan nam ve trc nh vay ay. Phien ch chieu a van, nhng on ao tap nap cua buoi ch a tan i, e lai pho huyen vi thc chat cua no: cai ngheo nan, cai tieu ieu x xac. Nhng a tre con lom khom tm kiem tren cai nen ch x xac ay, gia nhng rac ri ma phien ch bo lai, mong tm c chut g cho cuoc song. That la mot chi tiet ay y ngha va rat gi cam ve cai ngheo. Roi em xuong. Cuoc song co xon xao ong ay c chut nao chang? Qua cung co xon xao mot chut ay, nhng khong v the ma ve ngheo, ve buon cua cuoc song lai bt i. Bat au la ngoi hang nc cua con ch T, vi chiec vong con, vai ba cai bat, mot ieu hut thuoc lao... bay ra roi lai thu vao v vang khach. Tiep en la ganh ph co ngon la bap bung cua bac Sieu, cung vang khach v o la th qua xa x (ph ma tr thanh xa x pham, that la mot nhan xet hom hnh va ay xot xa cua Thach Lam!). Chnh gia canh tieu ieu nh vay cua pho huyen, Thach Lam a mieu ta tam trang khac khoai ch i chuyen tau cua hai ch em co be Lien. o la hai a tre a tng co nhng ngay song mot ni khong en noi ngheo kho va toi tam nh the. Vi chung, nhat la vi be Lien, ni ay Ha Noi luon ong lai nh mot ky niem xa xoi va m ho nhng bao gi cung em em, ep e va rc r anh sang. Con gi ay, ni pho huyen, cuoc song cua chung thieu han anh sang va niem vui. Ngay nao cung giong het ngay nao, chung ch ban cho ngi ta nhng mon hang nho nhoi khong he thay oi: mot bao diem, mot cuon ch, may banh xa phong... Chieu chieu, trong bong chap choang cua hoang hon va trong tieng muoi vo ve, hai ch em cam cui kiem em so tien be nho ban c trong ngay. Chi tiet ve chiec chong tre cu, sap gay c Thach Lam a vao ay that la ay y ngha: cuoc song cua hai a tre mi ln len sao ma a sm gia nua tan ta! Ca chi tiet ba lao hi ien en mua ru uong, cung gi len bao noi buon. Cai the gii ma cac em Lien va An tiep can ngay nay qua ngay khac ch co the. ay la niem vui, biet lay g ma hy vong?
- 116 -
May man thay, hai a tre a tm c chut niem vui e mong i. Moi em chuyen tau t Ha Noi se i qua pho huyen trong may phut. Moi em, hai a tre lai ch i chuyen tau. Han cac em a ch i no qua suot mot ngay buon te cua mnh. Nhng noi i ch bat au khac khoai t khi bong chieu o xuong. Roi trong em toi, nhng ngon en thap len ang kia, bong hai me con ch T tren ng, ngon la bap bung cua ganh ph bac Sieu, tieng hat cua v chong bac xam mu... Vi cac em, o la nhng cai moc iem bc i cua thi gian ang cho cac em xch gan lai vi chuyen tau. Moi em, ch co mot chuyen tau i qua pho huyen. Cac em khong the bo l no. Bi the, a buon nguru ca mat, An va Lien van co chong lai cn buon ngu. Cho en khi, v ch i qua lau trong cai khong kh buon te cua pho huyen, be An khong the thc c na. Em goi au len tay ch, mi mat sap sa ri xuong, con dan vi: - Tau en ch anh thc em day nhe! That la mot canh ch i thiet tha nh moi s ch i thiet tha tren i!. Tren pho huyen ay, gia tam trang ch i ay cua hai a tre, chuyen tau em c Thach Lam mieu ta t m va trang trong lam sao! Chuyen tau c bao trc t xa, vi hnh anh hai ba ngi cam en long lung lay cac bong dai, ve xon xao cua nhng ngi ch tau, roi ngon la xanh biec sat mat at nh ma tri. Roi tieng coi xe la au vang lai trong em khuya keo dai ra theo ngon gio xa xoi. Chuyen tau a en cung vi tieng coi a rt len. oan tau vut qua trc mat. Be An a thc day va tam hon ca hai a tre eu b cuon hut bi chuyen tau. Cac toa en eu sang trng... nhng toa hang tren sang trong, lo nho ngi, ong va ken lap lanh, va cac ca knh sang. oan tau a i qua nhng tam hon ch em Lien th van gi hut theo no mai, nhn no e lai trong em toi nhng om than o bay tung tren ng sat... cai cham nho cua chiec en xanh... xa xa mai roi i khuat sau rang tre. Gi ay, s tng phan gia hnh anh oan tau vi cuoc song ni pho huyen cang tr nen ro ret trong tam tr cua a tre: em toi van bao boc xung quanh, ong ruong menh mang va yen lang. oc xong truyen HAI A TRE, ngi oc khong the khong ngam ngh ve y ngha sau xa cua hnh anh chuyen tau em ma Thach Lam a co tnh mieu ta no e lam noi len that ro cuoc song buon te ang thng cua hai ch em Lien? Vi cac em, chuyen tau ay la tat
- 117 -
ca niem vui va hi vong. o la Ha Noi trong qua kh em em xa xoi. o la niem vui duy nhat e giai toa cho tam tr sau mot ngay met moi, n ieu va buon chan. o la am thanh, anh sang, ve lap lanh, cua mot cuoc i ma cac em hi vong, mot cuoc i khac, hoan toan khong giong vi cuoc i ngheo nan va te nhat ni ay. Co le, qua truyen ngan nay, Thach Lam a muon noi vi chung ta: co nhng cuoc i mi ang thng sao, co nhng c m be nho, toi nghiep nhng chan thanh tha thiet va cam ong lam sao! Nhng dau sao, s ch i cua cac em cung cho chung ta mot bai hoc: trong cuoc i, phai biet vt len cai te nhat, cai vo v hang ngay e ma hi vong, v con co hi vong, dau cho hi vong rat nho be, th mi co the con goi la song. HAI A TRE khong thuoc loai truyen hap dan ngi oc v s ly ky hay gay can cua cot truyen. Sc manh va sc song cua no nam trong van e ma no at ra va ca trong thai o cua Thach Lam oi vi cuoc song: mot thai o ap iu ay long nhan ai. Chnh thai o ay cung anh hng en cach viet cua Thach Lam: t m va tran trong. Truyen tuy hi buon nhng no giup cho con ngi them yeu thng con ngi. DN BI CHI TIT Truyn ngn Hai a tr ca Thch Lam I. M bi : Truyn ngn ca Thch Lam mang mt phong cch ring. l nhng truyn ngn dng nh khng c ct truyn ( hoc ct truyn thng n gin ) nhng lI hp dn v gI ln trong ngI c nhiu suy ngh. Hai a tr l mt trong nhng truyn ngn rt tiu biu cho phong cch ca Thch Lam. II. Thn bi : - Hai a tr l mt truyn ngn khng c ct truyn : Ch l cnh mt buI chiu tI mt ph huyn ngho nn, tm tI, vI ting trng thu khng, cnh ch chiu hiu ht, vI mt chng hng nc, mt gnh hng ph, mt gia nh bc Xm l la trn t ct, mt b gi in ung ru cI sng sc, hai em An v Lin thu dn hng v thc ch on tu i qua Ch c vy thi, chng c tnh hung gy cn, o le, khng c mu thun xung t. - Nhng truyn lI hp dn v gI ln trong ngI cnhiu suy ngh : o Sc hp dn ca truyn : Truyn l mt bi th tr tnh y xt thng, trong s phn nhng con ngI nh b v danh c tc gi k lI bng mt ging k cm ng v v ln bng nhng nt v I thng m khc su : mt vng sng con con trn chng hng nc ch T, mt nh la ht ra t thng ph bc Siu, cnh gia nh bc Xm ng gc trn manh chiu rch v nht l tm trng nn nao thc I tu ca hai a tr.
- 118 -
Truyn tm tnh vI ngh thut xoy su vo tnh cm ngI c : bng ging vn nh nh, th th, in tnh m lng su, nhiu d v, d vang; bng mt hnh tng ngh thut c sc lay ng v m nh su sc : ci bng tI bao ph kn mt ph huyn c nh vn c t rt k cng, t mgy n tng mnh m Tm lI, y l sc hp dn ca loI truyn tm tnh em n cho ngI c nhng rung ng su xa t tm lng nhn oca Thch Lam I vI nhng kip ngI ngho kh tI nghip trong cnh I c trc Cch mng thng 8. o Truyn ngn gI ln cho ngI c nhng suy ngh g? Trc ht, l s phn nhng con ngI sng m thm lay lt, tn lI trong bng tI ca cuc I c. H l nhng kip ngI nh b v danh, khng bao gi c bt n nh sng v hnh phc, cuc sng mi mi b chn vi trong tm tI, ngho i, bun chn ni ph huyn, v ni rng ra, trn t nc cn chm m trong cnh n l v i ngho. Chng ta ng cm su sc vI nim xt thng v hn ca Thch Lam I vI nhng con ngI bt hnh . Sau na, qua hnh nh hai a tr truyn cn mun ni ln mt iu c ngha nhn vn su sc : u phI ch l cuc sng cm o m cnl cuc sng tinh thn, tnh cm ca con ngI. Cuc sng n iu, bun chn v ngng ng ci ph huyn ngho nn tm tI qu thc ch l mt iu ng s cho hai a tr v cng l iu khin ta phI suy ngh. Qua tm trng Lin, tc phm mun lay tnh, nhng tm hn u oa, ang lI tt, ngn la ca lng khao kht c sng mt cuc sng c ngha hn, khao kht thot khI cuc I tm tI ang mun chn vi h. Truyn em n cho ta c m tht p ngay ca c nhng em b sng trong cnh I c. III. Kt bi Tuy khng c ct truyn li k, nhng hai a tr vn sng lu bn trong lng ngI c ca bao th h. BI truyn l mt bi th tr tnh y xt thng, l tm lng nhn hu cao c ca Thch Lam n lI trong ta nhiu d v, d vang m p ca tnh ngI, tnh I trong mt x hI kh au, bt hnh. Hai a tr I. Tm hiu chung 1. Tc gi Thch Lam tn tht l Nguyn Tng Ln ( 1910- 1942) sinh tI H NI, l em trai ca hai nh vn Nht Linh v Hong o, u t ti I, vit vn, lm bo, l mt trong nhng nh vn sng lp T Lc Vn on. Tuy ch vit vn khong su nm, t 1937 cho n khi mt, Thch Lam lI mt s truyn ngn i su vo vic khai thc th giI nI tm nhn vt mt cch tinh t bng lI vn va gin d, trong sng, va su sc, thm trm. Nhng sng tc ca ng miu t nhng vt v ca nh ngho trong Nh m L, nhng tI nhc ca nhng ngI bt hnh trong TuI ba mi, c bit l nhng nt bnh thng i khi nn th ca I sng trong Hai a tr, a con u lng. 2. Tm lc: Ch em Lin v An l hai a tr c m giao trng coi mt ca hng tp ho nh xu tI mt ph huyn ngho bn cnh mt ga xp, gip gia nh vn lao ao :
- 119 -
cha mt vic, c nhphI b H NI chuyn v sinh sng qu. Cng nh nhiu ngI dn lam l tI ph huyn, hai ch em Lin, An va bn hng va trng ch chuyn tu m t H NI v, m m ln bnh qua ph huyn rI khut dng, im ting trong trI m su thm. Lc ngI bun bn ph huyn mI dn hng sau mt tI m tr v lng. Cn hai a tr dn dn ngp vo gic ng yn tnh, cng yn tnh nh m trong ph, tch mch v y bng ti. 3. B cc : - Ting trng thu khng trc ci gi khc ca ngy tn : Hong hn bung xng tI mt ph huyn bun. - Em thp n ln nhng cm gic m h khng hiu : Cnh sng ca nhng kip I ngho v tm tnh ca hai a tr. - Trng cm canh huyn tch mch v y bng tI : Chuyn tu m i qua v nhng c vng ca hai a tr. 4. I : Tm tnh ca hai a tr v cuc sng ngho kh, tm tI ca nhng ngI dn trong ph huyn ho lnh, hng m c mt chuyn tu ho chy ngang qua. 5. Ch : Nim thng cm nhng cuc I ngho kh vI bao c vng m h. II. Phn tch A. Lu : - Khng gian truyn nh b, l mt huyn nh v ngho. Kt cu truyn gm ba bc tranh lin hon : ph huyn lc hong hn, ph huyn trong m v ph huyn v khuya. - Nhng nt ln trong tm trng nhn vt Lin c th cm nhn t nhng chi tit gn nh tng phn. Trong truyn, nh sng v m thanh l du hiu ca s sng, bng tI v s tnh mch l du hiu ca h v. Hin tI ca ch em Lin l ph huyn, ni ch c bng tI v s tnh mch, ngha l s sng ang uI dn. Cn qu kh ca hai ch em l H NI, mt vng sng rc v lp lnh, ph x ng vui. Hai hnh nh ph huyn v H NI gI ra s tng phn gia bng tI v nh sng, h v v s sng. Qu kh mt hin tI tm tI, cn tng lai gn nh v vng, c chng l nhng c m xa xi m hng m hai ch em Lin gI vo on tu chy qua ph huyn nh mt o nh ca tng lai. Nhn vo hin tI m bun, hI tng qu kh m ngm ngi tic nh, m tng tng lai vI nhng khao kht m h - Bt php ca Thch Lam c im c bit. l mt cch vit nhun nh, tinh t, gn v gI c kh su khng kh ca truyn cng nh trng thi ca sinh hot, xc cm v tm hn. Cu vn ca ng thng mm mI, trong sng, giu hnh nh, rt thi v nhng t khi tha lI, tha ch v khng cu k ; nhng cu vn vo truyn, cnh ph ch lc hong hn, cnh I bt u vo m, cnh on tu chy vt qua ph huyn trong m. B. Phn tch c th : 1. Hin thc c phn nh trong truyn : - l cnh I t nht mt ph huyn nh vo lc chiu ti. Nhn vt th b nh, c ng lng l, ni nng t lI, thp ging nh ho ln ting th di. - M con ch T hng nc ch kim c bao nhiu nhng chiu no ch cng dn
- 120 -
hng, t chp tI cho n m. - V chng bc Xm ngI bn manh chiu, gp chuyn bng my ting n bu bn bt trong yn lng. - Thp thong xa xa l nhng a tr nht nhnh thanh na, thanh tre hay bt c mt th g c th dng c ca cc ngI bn hng li - Ring ch em Lin, An cng m thm, lng l trng coi mt ca hng cng chng n thua g. Cnh v ngI c chm vo bng tI lan rng v m c : ng ph v cc ng con dn dn cha y bng tI. Chic chng tre dI gc cy bng vI ci tI ca quang cnh ph chung quanh. TI ht c, con ng thm thm ra sng, con ng qua ch v nh, cc ng v lng lI cng sm en hn na - Chng y ngI trong bng tI mong i. Trong th giI y bng tI y, nh sng rt him hoi v n c: Cc nh ng ca im m, tr mt vi ca hng cn thc, nhng ca ch h ra mt khe nh sng V pha huyn mt chm la khc nh v vng l lng i trong m tI, mt i rI lI hin ra tha tht tng ht nh sng lt qua phn na. Cc t ng khe nh sng . chm la, ht nh sng I lp vI bng m trn lan, nh th hin tnh cm yu thng ca tc gi, gip ng lng nghe c kht vng nh b ca nhng kip ngI nh b. 2. Ting ni nI tm ca nhn vt: - Bng nhng chi tit I thng, nhng cm xc tinh t ca mt tm hn rung ng, vI ging vn c sc gI m, khi su cm gic, tc gi din t ting ni nI tm ca hai ch em Lin, An tht sc nt. - Vo chuyn nhn vt xut hin vI nhng cm gic lng mn. Lin cm thy bun man mc khng ch do bc tranh nhn th y cm ng, m dng nh c cm gic m h v cnh sc thin nhin : Chiu, chiu ri Lin khng hiu sao, nhng ch cm thy lng bn man mc trc ci gi khc ca ngy tn. - Khi trI vo m, hai ch em nh cm nhn c ci v bin ca khng gian : An v Lin lng ngc nhn ln cc v sao () V tr thm thm bao la I vI tm hn hai a tr nh y b mt v xa l Tnh ngh thut trong truyn ngn "Hai a tr". Phan Huy Dng Mi ln c Thch Lam trong tr ti li hin ln hnh nh cnh cng g ca khu vn m c miu t trong truyn Di bng hong lan. Pha ngoi cnh cng l mt th gii n o, phn tp, nng ni, nhng bn trong l bu khng kh mt ri ri thong mi hng tht thch hp cho tm trng suy t v cm nhn, lng nghe nhng iu t nh ca s sng. Vn Thch Lam cng nh khu vn bn trong cnh cng y, t s kin, hnh ng nhng y p nhng bng khung. N cho ta c hi hiu thu su xa nhng cuc i gin d, qua s chim nghim lng l. "Hai a tr" l truyn ngn rt Thch Lam. Cht liu ca n vn l cuc sng t ng, mn mi ni nhng ph huyn ngho nn x xc. Nhng t th cht liu rt "vn xui" , nh vn a li cho chng ta nhng trang vit ht sc thi v, khng c g chung vi s thi v ho cuc sng mt cch tm thng. Thi v ( hay cht th) ca tc phm gn lin vi dng cng ca nh vn mun khu gi tr tng tng ni ngi c v nh ng kh nng cm nhn ca cc gic quan bng li hnh vn
- 121 -
hoc cch t chc li vn kh ring bit. y chnh l chiu su ca mt nghch l tng chng kh gii thch : vit v cc s vt, s vic tm thng, n iu m vn vn li cun n th. iu ny ph v mt ng nhn (ch t l ca ngi c) v tnh quyt nh ca vt liu. Thc ra ngh thut chnh l mt s ch ng vt liu, vt liu thng qua nhng phng thc, phng tin din t c th. Cu vn ca Thch Lam t rt st s tht, s vic. Nhng iu khng c ngha y ch c s khp ng n nght th. Tit iu bung chng ca cu m u thin truyn chng t iu : " Ting trng thu khng trn ci chi ca huyn nh; tng ting mt vang xa gi bui chiu". Ci li ng php ca cu ch c nhn ra v sau, nhng s cm nhn ca ngi c thc s c khi hnh t trc cng cm danh t c o ln trn. Trong cu ny ci ng ch cn c t "gi". N xc lp mt tng quan mi (d v hnh) gia cc s vt m t bo hiu chng hn khng ni ln c. D nhin cu vn va nu khng ch Thch Lam mi vit ni. Nhng iu quan trng l n xut hin c quy lut ch khng ngu nhin, nhm nhn mnh mt iu g khc hn nhng s kin ni trn b mt. Xin ch thm hai cu vn khc ng k nhau: " Chiu, chiu ri. Mt chiu m nh ru, vng vng ting ch nhi ku ran ngoi ng rung theo gi nh a vo". Trong cu u dng nh tha mt ch "chiu", xt theo gc thng tin bnh thng. Nhng thc ra y cn c thng tin v tm trng m ring hai ch "chiu ri" cha truyn ti c (do thiu vng nhp iu). Mt khc, nu khng c ch chiu " tha ra" y, s bung li m m ca cu sau s t c hiu qu. Tnh cht tha tip h ng ca mch vn cng thiu trn vn. R rng c gi ang b dn dt bi vn ch khng phi ci g khc. Sut truyn ngn , nh vn nhiu ln nhn mnh s "ngy th" ca hai nhn vt ch em qua cc nhn xt nh: "Lin khng hiu sao...", "Lin tng l...", "tm hn Lin... c nhng cm gic m h khng hiu", "v tr thm thm bao la i vi tm hn hai a tr nh y b mt v xa l...","Lin thy mnh sng gia bao nhiu s xa xi khng bit...". Rt c th nhn vt ca truyn "khng bit", khng hiu tht, nhng iu ng ni l tc gi mn chnh tm trng nhn vt m th ngi c. Cc ph nh t "khng" "by" h sa vo mt khng kh bt nh, mng lung. c gi c ng mnh ang cng nh vn theo di nhn vt, nhng tht s h b ly nhim chnh cm gic ca nhn vt v khng thi thao thc. Cng c gng hiu nhng iu nhn vt "khng hiu" phn bit vi n, anh ta cng ri su vo khng kh ca truyn n ni mt c ng ra, trong khi tc gi vn khng ngng t, k tri anh ta cht hn vo cu chuyn m ng "ba" ra. Truyn tuy rt t hnh ng nhng vn thp thong nhng li i thoi. Chng c phn b rt u trong tc phm v xut hin gia nhng on miu t cnh vt - mt khung cnh lng l, m m, c phn hiu ht, bun b. Chnh khng kh y quy nh sc iu ca li i thoi, trong khi bn thn li i thoi cng mang tnh cht l lng, khng gy nn s t bin no ca mch truyn. Nhng cu hi nu ra c th tr li cng c m khng cng c. N khng nhm mc ch tm bit m ch ch i mt s ph ho, xc nhn iu ngi ni ngh v thm ch c s hin tn m
- 122 -
nht ca h na : - Em thp n ln ch Lin nh ! - Ci chng ny sp gy ri ch nh? - Sao hm nay ch dn hng mun th ? - Cn c cha dn hng ? - C phi bui tra em bn cho b Lc hai bnh x phng khng ? - A, c b lm g th ? - Gi mun th ny m h cha ra nh ? - Tu hm nay khng ng, ch nh ? Trc nhng cu hi y ngi i thoi thng l "mi ri mi chp ming tr li", ngm ngh ri p hoc c p cng "p vn v", thm ch "khng p", "khng cn ngonh mt ra". Mt s ngi khi mun chng minh lun im ni rng cnh i c miu t trong truyn tht ngho nn bun t, vin n cc chi tit nh m tr con nht nhnh nhng th ri vi trn nn ch, ch T dn hng n khuya m khng bn c bao nhiu, hai ch em Lin xem ph bc Siu nh mt th qu xa x, mt ngi mua hng n na bnh x phng cng phi mua chu... Tht ra cn ch hn n nhng mu i thoi ri rc ni trn. Dng cng ca Thch Lam cng nh hn vn ca truyn chnh tot ln t y. N a ti cho ngi c khng phi chuyn ny chuyn n m l mt n tung bun nn, xt thng, thm ch bc bi trc cc cu hi tn mn , bng qu, khng cn thit phi tr li v nhng li p qu chng nht nho, phng lng. Nhng n tng kh gy dng hn nhiu so vi cc nhn xt kt lun "ng bao"sn thng thy nhiu truyn tha ging gio hun m thiu tnh ngh thut. Trong truyn cng vi ln ni ln ting reo cha ng nim hn hoan mong i : - Ka, hng ph ca bc Siu n kia ri. - n ghi ra kia ri. Nhng nhng ting reo nhanh chng ph ra tnh cht ti nghip ca chng, nim vui mi nhm ln b trit tiu bi li k nhn nha v tnh m tht "c nghit" : " An v Lin ngi thy mi ph thm, nhng ci huyn nh ny, qu bc Siu bn l mt th qu xa x, nhiu tin , hai ch em khng bao gi mua c " v "chuyn tu hm nay khng ng nh mi khi, tha vng ngi v hnh nh km sng hn". ng l mong i ch m mong i, reo ln ch ri bun tic v tht vng hn. Cm gic tht vng ca nhn vt chc chn l su sc. Nhng u ch nhn vt, c gi cng tht vng khng km. B tri cht bi nhp cu l th ca cu chuyn, h ch i bao nhiu nhng ting reo kia. Tht ra, nim tht vng ny chnh l hiu qu ngh thut ca truyn. Sau s ht hng ny, c gi s v ra nhng ngha ca i sng m truyn mun hng ti. Ngh thut khng phi l ni thng m ni vng, cn c gi th c c cm gic tht nh ngi trong truyn. Cng vi nhn vt, h t nghim sinh cc gi tr ca i. Hnh nh thin nhin trong truyn gy cho ngi c nhng n tng su m.
- 123 -
S m m bun m ta nhn thy mt phn l ca thin nhin vi t cch l cht liu, vt liu, mt phn l ca vn. Nhng bc tranh nho nh c gi xen k vi nhng mu i thoi ri rc, khng hon chnh. Chng lp y nhng khong trng ca li ni v cm gi nhp iu ca thin truyn. Gi s tc gi vit khc i, dn hn nhng on miu t thin nhin v mt pha, v pha kia l hnh nh sinh hot ca con ngi, hn ging iu iu ho ca truyn s bin mt v ch ca truyn s khc i. y thin nhin khng thu ht ton b thn tr con ngi h m man trong . N gn gi, v v, khi gi nhng cm xc du dng v bng khung. N tri ln nh lc hng tm trng bun chn ca nhn vt ( v ca c gi) thng qua mi m m ca t bi, v lung lay ca bng n, bng ngi, nh nhp nhy ca ngn sao v om m, ting ng m h, khe kh ca lot hoa bng rng xung vai...Tuy nhin, vic nh lc hng kia ch din ra tng lc mt, v nhn vt ca truyn li tr v vi thc ti tng thiu, lam l, tip ri vo trng thi chp chn na m , na thc, khc khoi ch mong, hi vng ( du chng bit hi vng ci g). Truyn s d khng ri vo nhm t d i tng hm cha s t nhm, chnh mt phn nh li t, k xen k, chp ni . Hai a tr l truyn ngn giu tnh ngh thut. Tc gi rt ung dung, thoi mi khi x l cht liu hin thc. Tt c cht liu c t chc li nhm khi dy ngi c nhng cm xc ngh thut thun khit . Nh vn a h vo th gii ca ng, thi min h, sau t h ngm nghim v rt ra nhng bi hc cn thit. trn c nhc ti "khu vn Thch Lam". Thc ra "khu vn"y khng ch c ngha l ti. l "khu vn" ca ngh thut - mt ngh thut bit vt thot khi s tri buc ca ti lm vang dy ting ni ring ca nh vn.
Du n ca ch ngha hin i trong truyn ngn
Hai a tr
ca Thch Lam
1. Thch Lam bt u hot ng vn hc t 1931, v l mt trong nhng cy bt chnh ca nhm T lc vn on. ng va tham gia bin tp cc tun bo Phong ho, Ngy nay va tch cc vit truyn ngn, tu bt, tiu lun. Tham gia tch cc trong nhm T lc vn on trong sng tc ca Thch Lam chy ring mt dng. ng thng hng ngi bt v pha nhng ngi lao ng bn cng sng trong nhng lng qu bn ly nc ng, nhng ngi dn ngho thnh th lay lt chn phn hoa, nhng kip ngi kim sng bng nhng ngh vt v, ti cc trong nhng khu hnh lc lm bn nh hay khu ngoi ngho kh, bun v vng.
- 124 -
Ngoi phng s H Ni ban m k tn Vit Sinh v vi tiu phm, Thch Lam li su cun sch nh: Gi u ma (1937), Nng trong vn (1938), Ngy mi (tiu thuyt, 1939), Theo dng (tiu lun. 1941), Si tc (1942), H Ni bm su ph phng (1943). Nhng truyn ngn ca Thch Lam trong ba tp Gi u ma, Nng trong vn, Si tc v tu bt H Ni bm su ph phng l mt chui tc phm vit kh u tay, mi quyn u c mt s truyn tht hay, xng ng xp vo loi nhng truyn ngn gi tr ca Vit Nam trong th k hai mi. Thch Lam s trng v truyn ngn tr tnh. S an xen hi ho hai yu t hin thc v lng mn l nt c sc trong phong cch ca ng. Sng tc ca Thch Lam khng tp trung vo vic to dng ct truyn thng t s kin, bin c v hnh ng nhng vn y hp dn bi thin hng i vo th gii ni tm nhn vt qua vic ghi li nhng cm gic m h, mong manh v th hin bng mt li vit nh nhng, kn o, t nh 2. Thch Lam khc vi nhiu ngi cm bt cng thi v c vi hai ngi anh ni ting ca mnh mt quan nim sng to mang tinh thn hin i. thc v s mnh ca ngi ngh s khin Thch Lam tng khao kht dng vn chng nh mt v kh thanh cao v c lc nhm lm thay i mt th gii gi di v tn c, nhng ng khng ch trng vit cc tiu thuyt lun hay hin thc ph phn ln n hoc ku gi cng chng bng nhng mc ch c th v trc tip. Thch Lam khng ku gi ci cch cng khng ch trng ch trch hay gio hun. i vi ng, ci i du phong ph v phc tp, thin c chen nhau, nhng con ngi sinh ra khng ai vn thin sn hay vn c sn. Con ngi c th sa ng sai lm, thm ch gy nn ti c v ranh gii gia ci thin v ci c thc cht ch cch nhau mt si tc, nh ng nhn thy th hin trong mt truyn ngn cng tn. Tuy nhin, nhiu khi ngi ta c th v mt nguyn c rt tnh c m bng thay i c tnh, nhn cch hay vn mnh. Nhng nguyn c b nh, I khi c v vn vt y thng ngu nhin n vi mi ngi vo thi im bt ng no , cng khng gy sng gi hay bo tp g trong lng
- 125 -
ngi nhng mang li sc mnh nh thc bao gi tr v danh trong tm hn khin h bng ny sinh ci nhu cu c sng su sc v nhn i hn. Thch Lam tin v coi ngu nhin nh mt mn qu nh ca cuc sng nn ng ch mun lm mt ngi cm bt ng vai tr khim nhng l gi v gi m mt cch t nh cI th gii bao la v su thm xung quanh ta v ngay chnh trong tm hn mi chng ta. Ci th gii y, thc ra, vn ang vn ng mt cch b mt, lng l v c th mt ngy no bng rc sng khi, v mt nguyn c rt tnh c, ta cht nhn ra n cng lc ta nhn ra ngha lm ngi. CI t cch khim nhng, ch mun lm mt ngi gi t nh v nh nhng y Thch Lam khin nhiu th h c gi mc nhin coi ng nh mt nh th trong vn xui. 3. Vn xui ni chung v truyn ngn ni ring c my yu t c bn l: - Tnh hung ngh thut - Tnh tit - Ct truyn - Nhn vt - Ging iu v ngn ng. Mi s bin i v th php ch yu nm trong nt c bn . Cc nh vn cng thi vi Thch Lam chu nhiu nh hng v cu trc tc phm ca vn xui Ty phng th k XIX nn coi trng tt c cc yu t c bn: tnh hung, ct truyn, nhn vt v tnh tit. Thch Lam l mt trong s khng nhiu nhng cy bt vn xui thi by gi va tip thu va khc t (m thc cht l mun vt qua) xu hng ny bt nhp vi nhng bin ng ng thi trong k thut t s Ty u th k XX. C th thy kh r cc biu hin ca l lc qua vic nh vn xo m yu t ct truyn cn cc yu t khc nh nhn vt, tnh tit th dng nh u c mt s gim nh mt cch ti a, c bit l vic miu t din mo v hnh ng. Nh vy, c th, ng sm lng nghe nhng cch tn hin i ho ca vn xui Ty phng th k XX bng xu hng i vo th gii bn trong, th gii ca tim thc pht hin nhng b mt cng bao v p ca phm gi con ngi.
- 126 -
Sng tc ca Thch Lam, do , ng nh nhiu ngi nhn xt, khng thu ngi c bng vn ng y cng thng v bt ng ca ct truyn m bng nhng chi tit giu cht to hnh v giu sc gi do nh vn c mt s trng c bit trong quan st v lng nghe nhng vn ng m thm ca to vt v hn ngi trong khng gian v thi gian. iu m chng ta quan tm y l m hnh truyn ngn ca Thch Lam thc cht thuc kiu t s truyn thng (ca vn xuI phng Ty thuc th k XX)? Tc phm c a ra kho st l truyn ngn quen thuc vi th h c gi tr tui ang ngi trn gh nh trng: truyn ngn Hai a tr. Nu quan tm v tui th ca tc gi, ta c th hiu, ph huyn c miu t trong truyn c c s thc t l ph huyn Cm Ging HI Dng nI c ga xp, tu ho t H Ni v Hi Phng thng dng li chc lt. M Thch Lam, b L Th Sm, mua c khonh t nh gia ph huyn, sau nh c ng tu ho. Tc gi lc by gi mi 8 tui (trong hnh nh b An) thng cng ch (Nguyn Th Th tc nhn vt b Lin) bn hng v ng li coi hng. Nhng nhng iu y khng my quan trng, iu cn lu y l chuyn tu H Ni v vn u n chy qua ngi qun nh ca hai ch em sau 9 gi ti nh thc trong tm hn hai a tr nim thng tic m thm mt thin ng ca tui th tr nn xa xI, diu vi. V c l cng khng ch dng li , con tu y cn nh thc c nim khao kht c sng trong mt th gii m p v hnh phc ca nhng linh hn tr di sm phI chu ng nhng chuyn ca cuc i. Truyn khi u bng cu vn miu t ting trng thu khng trn chi canh ca huyn nh vi nhng m rn thong th, chm ri tng ting mt vang ra nh gi bui chiu. D l ph huyn nhng cch o thi gian nI y c v vn theo li c xa, im bc I thi gian v sinh hot ca vng bng ting trng. Nt c bt y gi thc v thi gian gip tc gi dn ngi c theo di cnh quay chi tit hnh nh mt bui chiu tn vi nhng nt rc r: Phng ty rc nh la chy v nhng m my nh hng nh hn than sp tn. Dy tre lng trc mt en li v ct hnh r rt trn nn tri. C mt tri sp xung ni ln nhng
- 127 -
m my t pha chn tri dng nh ang bc chy ln cui trc khi t gi ban ngy, nhng ch cho cnh tng dy tre lng (nh th b t chy) en li, ct hnh r rt trn nn tri. Ngi bt ca tc gi thc s tr nn linh hot v sng ng khi miu t s vn ng ca thi gian qua nhng din bin ca cnh vt. Lc u l cnh nh nhem ti khi bng ti v nh sng an xen qua hnh nh nhng hn nh mt bn ti, mt bn sng. Sau l hong hn bao ph: ng ph v cc ng con dn dn cha y bng ti. Ti ht c, con ng thm thm ra sng, con ng qua ch v nh, cc ng v nh li sm en hn na. Cui cng l cnh m v thc s: m trong ph tnh mch v y bng ti. Nu , ta s thy ngi bt miu t ca nh vn i t i cnh n tiu cnh. Thot u l cnh bu tri, nhng m my sau l lu tre lng ri ngh xung qun nh ca ch em Lin, cui cng u trn chic n con leo lt ca ch T. Nhng y ch l cnh nn, cnh thc ca ph huyn c nh vn c t t m hn. y l cnh phin ch tn: Ch hp trong ph vn t lu. Ngi v ht v ting n o mt. Trn t ch cn rc ri, v bi, v th, l nhn v b ma. Mt mi m m bc ln, hi nng ca ban ngy ln mi ct bi quen thuc qu, khin ch em Lin tng l mi ring ca t, ca qu hng ny. Cch miu t t m bng li quay cn cnh nn cc vt v tri t ht ct, hn , n v bi, v th, l nhn, b ma u i vo tm quan st, nh thc nhng xc ng m thm, ri chuyn cm gic sang cc mi v gi nh, gi lin tng, mi ct bi, mi t, mi ca qu hng Ph huyn v m t t m ra vi cc im sng lc c nh bc ph M, nh ng Cu, hiu khch nh th tc gi c nh dng th nh sng vn bc mn lm hin ra mth th sn khu c bit cho ngi ta dng li vi nhng mu i gi nhiu xt thng. l hnh nh ch T ti no cng dn hng nhng ti no cng vang ln li than v m: Gi mun th ny m h cha ra nh, l qun ph gnh ca bc Siu, tuy vn ling c kh hn nhng cng bi th m mu sinh cng bp bnh hn, v nI kh ngho ny ph b coi l th qu xa x, l cnh l la x ch u ng ca gia nh bc Xm bao ln do
- 128 -
n mi khch n mc run bn bt m kt cc l khng khch, khng ht v khng tin. l hnh nh b c Thi hi in v ting ci khanh khch, vang trong m ti gi cI kt cc ng bun cho nhng kip ngi ph huyn, h hin ra trong chc lt ri khi m dn i vo chiu su th th nh sng ni trn cng dn khp li, thu nh I, tn ki dn, leo lt bn nhng thn phn nh nhoi, xoay quanh ngn n ca ch T, bp la ca bc Siu, manh chiu rch ca gia nh bc Xm v ngn n con ca ch em Lin nh nhng ch cho nhng xt xa, ngm ngi mi lc mt dng ln trong lng ngi c. Tuy nhin, tc gi khng dng . Bao trm trn nhng m sng nh nhoi ph huyn ngho v m y l c mt vm tri hng ngn ngI sao ghanh nhau lp lnh, ln vi vt sng ca nhng con om m bay l l trn mt t hay len vo cc cnh cy () qua k l ca cnh bng ngn sao vn lp lnh; mt con om m bm vo di mt l, vng sng nh xanh nhp nhy ri hoa rng xung vai Lin khe kh, thnh thong, tng lot mt Nu so snh vi on vn m u truyn ngn, ta lai thy ng knh miu t ca nh vn lia theo hng ngc li l s tng phn gia ci v tr bao la y nhng nh sng huyn o ca thin nhin vn vt vi nhng kip ngi ngho kh, sng mn mi ca s quanh qun, v ngha. H ngi trong bng ti, thm i ch mt iu g ti sng n cho s sng ngho kh hng ngy ca h m khng thc s bit l iu g. Trong sng tc ca Thch Lam khng ch nh vn mi bc l ci s trng lng nghe v cm nhn c bao chuyn ng v bin i ca m thanh, mu sc v hng thm. Nhn vt ca ng, nhiu cng mang phm cht . iu ng ch l ch bi h bit lng nghe v cm nhn nn cuc sng bn ngoi thng di vo tm hn h gy nn bao bin ng bt ng. Nhn vt Lin trong tc phm cng vy. Tm trng bao trm trong tm hn c b Lin l ni bun man mc, thm tha chuyn ho thnh kht vng i i m h c din bin qua bao chng thi gian: khi hong hn xung, khi m v v khi con tu qua.
- 129 -
y l tm trng Lin trc cnh chiu tn ni huyn l tnh l khi nghe ting trng thu khng ri rc tng ting mt vang ra bui chiu cng ting ch nhi ku ran ngoi ng rung nh mt bn ho m thn d gi bao abng khung trong lng c gi mi ln, khng qun cuc sng t tng ni bun man mc, gi vo ting th di kn o: Chiu, chiu ri. Ni bun phn quang qua i mt trong tro, hn nhin gi y b bng ti ngp y tr nn gi nua, suy t v thm tha vo ni tm: cI bun ca bui chiu qu thm tha vo tm hn v t ca ch Lin ngm cnh ph huyn vo m nh th trong v thc c mun xo I cI tm trng bun xm chim tm hn mnh lc hong hn v. Nhng cnh nhng a tr li hi nhn nhnh, bn mt nhng g cn xt li, vng vi trn t li cng khin ch bun hn v thy ng lng thng nhng chnh ch cng khng c tin m cho chng. Cnh c dn kim sng ban m vi nhng vn i lam l, ti cc mi thc s tc ng mnh vo tm hn a cm ca c b. Trong lng l, Lin cm thng vi cnh m ca ch T, bc Siu, bc Xm v i ngi cho mu i tn trong c c ca b c Thi B giam cm vo bng ti v b m nh bi cnh sng bun t, lm li, v vng ca nhng ngi dn ni ph huyn, Lin nh v cuc sng ti p trong qu kh H Ni, nh th mt phn khng hn nhin ca tui th. Nhn ph bc Siu th qu xa x nhiu tin, hai ch em khng bao gi mua c Lin nh thi m Lin nhiu tin, c i chi B H ung nhng cc nc lnh xanh . Hoi nim nh thc trong Lin nhng ngm ngi tic nui: Khi H Ni th nhiu n qu cn hin ti hai ch em phi chung sng vi bng ti. Hoi nim khng ch kch thch qu kh sng dy m cn nhen nhm bao kht vng m thm v ngy mai, du ch l mt ngy mai m h. l l do v sao, d bun ng n dp c mt nhng hai a tr vn thc i ngm con tu qua. Ch em Lin c thc i chuyn tu khng phi bn hng theo li m dn m kim mt khonh khc vui d l vui gh, vui ly trong hin ti mn mi, v ngha.
- 130 -
Khi con tu rm r i ti Lin dt em ng dy nhn on xe vt qua. D ch trong chc lt nhng hnh nh cc toa n sng trng, chiu nh c xung ng. Lin thong trng thy nhng khoang hng trn sang trng l nh nhng ngi, ng v kn lp lnh, v cc ca knh sng nh ng li mi. ng lng ngm con tu qua, Lin khng tr li cu hi ca em, trong tm hn c, cn xc ng vn cha lng xung Lin lng theo m tng. H Ni xa xm, H Ni sng rc vui v v huyn no C th trong pht y, kht vng i i c nh thc: tu em mt cht th gii khc i qua. Mt th gii khc hn i vi Lin, khc hn vi vng sng ngn n ch T v nh la ca bc Siu. Ch khc ip ba ln din t nim khao kht m thm mnh lit. 4. C ngi nhn xt: Thch Lam l mt ngh s ti hoa, trong ng c mt ho s, mt nhc s v mt nh th. ng ngt cu bng mu, chm cu bng nt nhc, chuyn on bng hnh nh. l mt nhn xt tinh t. Truyn ngn Hai a tr hi t nhng phm cht c bt ca tm hn ti hoa . Cu chuyn k v hai a tr ngho m m ng li qun nh trng hng cho m, ngi trn chng ngm ph vo m, qua nh sng nhng m la chng quan st nhng a tr ngho khc i nhnh nhng vt tha thi sau phin ch tn, nhng kip ngi kim n lam l v c bt khi con tu H Ni v chy qua ht nh sng rc r xung ph huyn ngho th tm hn hai a tr xao ng thc s, chng bi hi nh tic nhng k nim ngt ngo ca mt thi u th. Nu ch th thi, truyn Hai a tr s kh li n tng su bn trong lng bao th h ngi c. Cng nh mt truyn ngn Andersen, Thch Lam kh dng cng trong vic to dng hai mng mu sng ti (cng c th ni: din bin ca truyn ch yu da trn nn ca s tng phn gia nh sng v bng ti) mi lc mt m la bng ln, bng ti dt i, ngi c li c c hi quan st mt cnh tng trong bc tranh i sng ni ph huyn hay mt gc tm t ca hai a tr cho ta thy bao kht vng m h trong nhng tm hn tr th.
- 131 -
Nhn t phng din kt cu, truyn ngn hai a tr c t chc ta nh mt bi th. Bng ti c mt u truyn, thn truyn v cui truyn. Bng ti eo bm dai dng gi lin tng v suy ngm n tng s phn: Ch T, bc Siu, bc Xm v c b Lin. Theo li k ca b Nguyn Th Th, ch gi ca nh vn, truyn ngn Hai a tr l cu chuyn tht v qung thi gian hai ch em sng vi m Cm Ging, Hi Dng. Tc phm v th, cn phng pht mt t truyn . y cng c th l l do khin cho cu vn ca thin truyn tr nn mm mi, trong sng, bnh d, mang m iu du dng ph hp vi tm hn m du, su lng v t nh cha ni nim bun man mc ca nvt chnh trong truyn v cng l ca tc gi khi hi c tui th ca chnh mnh./. Cha con ngha nng (Trch)
H Biu Chnh
I/Tm hiu chung 1.Tc gi H Biu Chnh (1885 1958), tn khai sinh l H Vn Trung, qu lng Bnh Thnh, huyn c Ho, tnh nh Tng (nay l x Thnh Cng, huyn G Cng Ty, tnh Tin Giang). Thu nh hc ch nho, sau hc ch quc ng. T 1905, lm vin chc nhiu a phng khc nhau thuc Nam B, nn c iu kin hiu k cuc sng v con ngi Nam B. Cui i, ng v qu chuyn vit vn. Trong gn 50 nm cm bt cn mn sng tc, H Biu Chnh li mt khi lng sng tc kh ln. ng thnh cng nht th loi tiu thuyt. Tuy c mt s tc phm cn hn ch v mt t tng nhng nhn chung ng ng gp cng sc tch cc vo vic hnh thnh th loi tiu thuyt hin i trong chng ng phi thai u tin. Quan im sng tc ca H Biu Chnh c th hin ngay vic ng chn bt danh. Sng tc ca ng phc v cho mc ch gio dc o c. V th, trong sng tc ca mnh, ng cc lc ph phn ci xu, ci c, thng cm su sc vi mi ni bt hnh ca con ngi. Tc phm ca H Biu Chnh th hin rt r t tng nhn o 2.Tc phm Cha con ngha nng l tc phm tiu biu cho phong cch tiu thuyt ca H Biu Chnh. Tc phm vit v cnh ng bt hnh
- 132 -
ca gia nh mt ngi nng dn tn l Trn Vn Su. Do v tnh phm ti git v, Trn Vn Su phi b trn, li hai a con th cho ng ngoi nui. Sng vt v cc nhc ni t khch qu ngi, Trn Vn Su khng ngui nh v cc con. V anh tr v vo ng lc cc con ang chun b xy dng gia nh. on trch k v cuc tr v ny. on trch th hin nhng nt tiu biu v ni dung t tng v gi tr ngh thut ca tc phm : Tnh hung truyn c mu thun t th hin c tnh cm ca cc nhn vt : Trn Vn Su tr v thm con sau hn mi nm tha hng nhng li phi ng trc nhng la chn quan trng. Tnh cha con c th hin rt xc ng. Ngn ng, cung cch k chuyn, li din t nm na bnh dn nhiu lc c phn rm r nhng li th hin r cht c sc Nam B. Cc nhn vt trong Cha con ngha nng hin ra nh nhng tnh cch Nam B, l sn phm ca s lch lm Nam B song cng khng v th m ch sng c trong th hiu Nam B. II/Phn tch tc phm 1. H Biu Chnh c nhng ng gp ng qu cho nn vn hc Vit Nam hin i. Chng ta vn bit n ng nh mt i din tiu biu ca Nam B trong bui quc vn thnh lp, vn mi phi thai(1). Nhng thnh tu th loi tiu thuyt ca H Biu Chnh c ghi nhn khi m qu trnh hin i ho vn xui nc nh mi khi s vi nhng thin k s ca Nguyn B Trc, Nguyn n Phc, ng H, Tng Ph, Tn , ; nhng on thin tiu thuyt ca Nguyn B Hc, Phm Duy Tn v tiu thuyt vi T Tm (1925) ca Hong Ngc Phch, Qu da (1925) ca Nguyn Trng Thut. 2. on trch c hc k li s vic thng T chy theo cha v hai cha con gp nhau trn cu M Tc. Ni dung chnh ca on trch l miu t tnh cha con ngha nng. N th hin lng tm, li ni, c ch ca ngi cha v c ngi con. l mi quan h ph t tnh thm. Tnh cha con ca anh Su v thng T c th hin su sc v cm ng trong mn gp g. Trn Vn Su 11 nm bit tch. Cuc gp g gia anh vi cha v v cc con ln ny vi anh khng phi l qu bt ng. N c nung nu trong n hn v nh thng. Anh ch ng tm v. c cha v cho bit hai a con anh c b hng qun Tn thng. Mt ly lm con du, mt chun b dng v cho. Trn Vn Su v cng sung sng, mn nguyn. Tnh ca ngi cha vi con cng ch mong c th. Su chp nhn : Phi chu au n, cc
(1)
Ch dng ca Phm Th Ng.
- 133 -
kh, bun su, min l con c sung sng, c bit on c thoi : By gi mnh cn sng na lm g ! By lu nay mnh ln lc chu cc kh m sng, y l v mnh thng con, mnh s n khng hiu vic xa ri n tr on mnh, mnh s n b v i rch, m ti nghip thn n. By gi mnh bit r n thng mnh, n cn knh trng mnh, m n li gn c giu c sung sng ht thy na, vy th nn cht ri, cht mi qun ht vic c c, cht ng ht bun ru cc kh na". Tnh ngha ca ngi cha bc l suy ngh ny. Bit con anh sp thnh gia tht, l ra anh phi rt sung sng nhng anh li ngh n ci cht hoc i bit tch. Hnh ng ca anh xut pht t l l gin n : cha i. Cha i cho bit tch, ng con ly v v con Quyn ly chng mi t t c. Mun con c sung sng hnh phc, ngi cha phi chp nhn mi hi sinh chnh mu thun trong tm trng cng khng nh tnh ngha cha con ca Trn Vn Su. Cha T tr v l bt ng ln nht vi T. V T c ngh cha cht t lu ri. Bt ng hn, T nghe c cu chuyn gia cha v ng ngoi. T hiu tnh cm ca cha n. N cng thng, cng qu trng cha n. Cho nn khi cha n nghe li ng ngoi b i lun, T chy ui theo. Mi ti cu M Tc mi gp cha n. y l hnh nh tht cm ng ca tnh cha con : Thng T chy rit li nm tay cha n, dm st trong mt m nhn, ri m cng trong lng m ni : Cha i ! Cha ! Cha chy i u d vy ?. Lc y Trn Vn Su mt tr khn, ht ngh lc, mu trong tim chy thnh thch, nc mt tun rng rng, ng xui x xui l, khng ni c mt ting chi ht. Chng cn phi bnh thm c ch y ca tnh cha con ni gim tt c. 3. th hin tnh cha con su nng, tc gi xy dng c mt tnh hung truyn giu kch tnh. Hy nghe on i thoi ny : - ... Thi cha tr v nh vi con. - Hu ! V sao c ? - Sao vy ? - V ri lng tng h n bt cn g ? Thng T nghe cha ni th th n tnh ng, n hiu rng cha n li th s b bt t v nht nh s nh hng ti cuc sng v hnh phc ca anh, em n. By gi lm sao ?. Tnh hung y mu thun ln nh im. Gii quyt nh th no y ? T ang ng trc hon cnh tht kh. Song cch gii quyt ca ngi con tht bt ng. T ni : - Cha i u ? - i u cng c. - H cha i th con i theo.
- 134 -
- lm g ? - i theo ng lm m nui cha ; chng no cha cht ri con s v. - Con ng c tnh by. Con phi nh lm m nui ng ngoi. - C tru, c la sn , ng ngoi lm m n, cn g con nui na. Li c con Quyn nh . Cu Ba Giai ci n y, n giu c, thiu g tin bc, n gip ng ngoi c ri. By gi c mt mnh cha ngho kh, vy con phi lm m nui cha ch. Cch gii quyt ca ngi con khin cho ngi cha ng v c ngi c v cng cm ng. Thng T lm c iu m n ang tnh. Tnh hung truyn t ra tht cng thng v phc tp. Cuc gp g ca hai cha con tho lng mong c sut 11 nm tri. Nhng bng en qu kh vn m nh h. S sum hp ca cha con kh b c thc hin. V d sao Trn Vn Su cng l ngi c ti ang b truy n. S c mt ca Su lc ny c th lm cho hnh phc ca T, ca Quyn (con ng) tan v. V khng ai ngi ta chu g con cho con mt ngi i t. Nu ng b i th con ng li khng chu. Tm lng hiu tho ca T c th lm mt c hi hnh phc m m ca mnh v ca Quyn. Tnh hung truyn y mu thun ln tt nh. Cha th lo, con th tnh, c hai u lng thinh. Cuc i thoi gia hai cha con i n mt kt cc tt p. Ngi c cm nhn c tnh cha con su nng. Con ngi bit sng c o l, theo o l th bao gi cng c mt kt cc tt p. 4. Nhn vt ngi con Trn Vn T chng t tnh cch mnh m khng chu b tay trc hon cnh. T a ra li thot cho tnh hung tng chng b tc, lm yn lng mnh, du c lng cha, vn c nhiu b d trc mt cn nhiu kh khn phc tp. Nhn vt ngi cha v con th hin tnh cch ca ngi Nam B mnh m v kin quyt. Tnh cch y c th hin ni bt nht qua din bin tm l nhn vt, qua li i thoi v qua c thoi. 5. Qua on trch, ngi c thy c ti nng ca H Biu Chnh. on i thoi gia cha v con cho thy kh nng thc y s kin ca li thoi. N din ra rt nhanh v sinh ng. y l kh nng ca ngi vit tiu thuyt m khng tc gi no thi H Biu Chnh cng lm c. Ngn ng nhn vt cng ngn ng ngi k chuyn rt gn gi vi ngn ng i sng. c bit phng ngn Nam B c s dng nhun nhuyn to nn mu sc c trng cho vn phong ca H Biu Chnh.
- 135 -
vn tham kho: Phn tch tnh cm cha con ngha nng qua tc phm" Cha con ngha nng" ca H Biu Chnh.Bi vit: Tnh ph t l mt tnh cm thing ling cao qu ca con ngi. t xa n nay, vn chng ni nhiu n tnh mu t, tnh v chng, tnh yu nam n nhng khng my ai vit v tnh ph t. "Cha con ngha nng ca H Biu Chnh l tc phm rt thnh cng khi vit v ti tnh ngha cha con. Bao trm ton b tc phm l tnh ph t thing ling,cao qu lm xc ng lng ngi. l tnh cm gia ba th h trong x hi: ng, cha v chu. Vi cch vit truyn mang m cht Nam B, H Biu Chnh ngi ca phm cht tt p ca ngi dn lao ng, sng trng ngha tnh, sn sng che ch, bao dung v v tha. "Cha con ngha nng" va nu ln mt tn bi kch trong tnh cm ca cha con Trn Vn Su va biu hin tnh cm tht cm ng, chn thnh ca tnh ph t. Trc ht, l tnh cm gia ngi cha v con, ngi ng v chu. i vi con gi,Hng Th To l mt ngi cha rt cng bng, nghim khc. ng hiu rt r con gi ng chnh l nguyn nhn gy ra s v cho gia nh. Gia nh phi lm vo cnh: chng mt v, con mt m, cha con phi sng trong canh li tn. ng ni rt cng bng " Con Lu n h nn my git n, bi vy tao khng c phin my. Ch chi tao phin, th ny gi tao la lng cho h bt h cng my ri!" Nu nh khng phi l mt ngi cha cng bng v nghim khc, ch hn Hng Th To s khng ni nhng li y. M ng s bnh vc, che ch cho a con gi ca mnh du bit rng n h n. chnh l cch i x cng bng ca mt ngi cha chn chnh. Qua , ta thy, tnh cm ca cha con Hng Th To rt su nng, nhng rt cng bng, chn chnh. Tnh cm y c gn gi sau bc ro ca cng l, ca php lut. i vi con r, tuy Trn Vn Su l ngi trc tip gy ra c cht cho con gi mnh nhng Hng Th To vn t r tm lng bao dung, lng ca mt ngi cha rt v tha cho con r ca mnh. Vi tm lng ca mt ngi cha, Hng Th To lun mong mun mi vic c sp xp m xui cho con chu c hnh phc. " Tao bit tao ui my i th ti nghip cho my lm. Ngt v my gp con my th ln xn, chc l h vic ln, nn tao khng mun cho my thy mt thng T vi con Quyn". l mt ngi cha, mt ngi ng giu lng thng con chu, sng lng, v tha. khi cc chu b ri vo cnh gia nh li tn, ng chnh l ngi bao bc, nui dng cho con chu khn ln, trng thnh, chm lo hnh phc v cuc sng hn nhn cho chu. Tnh cm y su nng bit bao nhiu. Tnh ngha su nng ca ng y vi chu chnh l phm cht tt p ca con ngi. phm cht ca ng cng chnh l phm cht cao p ca ngi nng dn Nam B m nh vn H Biu Chnh ht li ca ngi. Raxun Gamazatp trong " Daghextan ca ti" ni rng " Ging nh ngn la bc ln t trong cnh kh, ti nng bt ngun t nhng tnh cm mnh m ca con ngi". Khng phi ngu nhin m nh vn H Biu Chnh vit thnh cng " Cha con ngha nng" m n bt ngun t chnh tm lng v tnh cm ca nh vn. Cng trn trng tnh ngha ph t bao nhiu, H Biu Chnh cng vit nn nhng tnh cm
- 136 -
su nng xc ng lng ngi. Tnh cm gia cha con Trn Vn Su l mt tnh ngha rt su nng. Tht vy, trong sut mi mt nm bin bit xa cch, trong tm hn v tnh cm ca Trn Vn Su lun canh cnh mt ni nh thng con da dit. Hnh nh nhng a con c mi day dt lng anh, khng lc no ngui ngoai c. V th, anh nh bo v lng tm gp con. V y, tnh cm ca anh i vi con c bc l mt cch mnh lit v y cm ng. Khi mi v n lng, anh phi ci trang thnh ngi Th v s ngi lng s pht hin ra anh, t gic anh. Khi i ngang qua nh Hng Th To th anh "lic mt ng v nh". Ci "lic mt" y l biu hin ca mt tnh cm m by lu nay c dn nn trong lng anh. Anh mun c nhn thy hnh nh cua con mnh, nhng vn cn mang ni s hi trong lng nn khi Hng Th To "ng li m ng", anh lin " bn b i tut". V i khi tnh cm nh thng con tri dy mnh lit trong lng, dng nh qun i ni s hi, anh "xm xm bc i v ca" nh cha v. Khi gp c cha v, anh khng du ni tnh cm thng nh con thng thit trong lng : " Tha....Tha. Con mun cht lm, m v con thng my sp nho qu, nn con cht khng c". Nh con, thong con,mong c gp con..., tnh cm su nng y cng lm cho anh xn xang, au n "nc mt chy lng rng" ri "khc rm rt". l mt ngi cha ht lng thng yu cc con. Khi cha v tm mi cch ngn cn anh, khng cho anh gp con v s lm nh hng n hnh phc ca con, lng anh au nh ct. Bit l vy, nhng vi tm lng ca mt ngi cha rt mc yu thng con, anh vn khng yn lng ra i. Ni khao kht c gp con chy bng trong lng anh. Anh nghn ngo, tht ln trong au n v trong nc mt: "Mi mt nm nay cc kh ht sc, song rng m sng, l v mong co ngy thy c mt con. Nay v n y, cha gp c con m phi i, th lm sao c tri t i!" Ting ku than ca anh lm t rut lng ngi, lay ng bao tri tim ngi c. au n, xt xa v nghn ngo bit bao nhiu! Ni au n dng nh ln n tn cng khi anh quyt nh ra i gn gi hnh phc cho con. Ni au dn nn trong lng: "ti phi chu ng ni au n cc kh bun ru, con ti mi nn c. Ti vui lng m lnh cc s au n, cc kh, bun ru , min l con c giu c, sung sng th thi." Anh chu hy sinh gn gi hnh phc cho cc con, phi chu nn au thng con c c tng lai hnh phc. Tht cao qu tm lng ca mt ngi cha! iu chng t tnh thng con anh su nng bit bao nhiu! Ra khi nh Hng Th To, Trn Vn Su bun b i v khi anh ng li thy c bng ngi ui theo, l thng T con anh nhng anh lm tng l ngi lng tng ui theo bt anh nn anh c sc chy thot thn. Khi khng thy bng ngi chy theo na, anh "ngi da cu m ngh". Nhn dng nc chy mt hi ri ni trong tr:"By gi mnh sng lm g na! By lu nay mnh ln lc chu cc kh m sng, y l v mnh thng con, mnh s n khng hiu vic xa ri tr on mnh, mnh s n b v i rch m ti nghip thn n.... Vy th nn cht cho ri, cht ri mi qun vic c c, cht ng ht bun ru, cc kh na". Suy ngh ca
- 137 -
anh rt nng ni, nhng rt hp trong hon cnh v din bin tm l ca anh. iu anh mong mun cho con t c, nhng trong lng anh vn mang mt ni bun au v khng gp c con. Trn Vn Su sn sng nhn ci cht bo v hnh phc cho con mnh. c hy sinh v con ca anh tht su sc v anh s s sng ca mnh s nh hng n hnh phc ca con. Anh l mt ngi cha sng trn ngha vn tnh vi con. Tnh cm ca anh i vi con ng l tnh cm su nng. Nhng gia lc anh ang phn vn gia ci cht v s sng th thng T chy n bn cha n, cha con gp nhau "m nhau m khc mt hi ri bung ra". Trc tnh cnh cm ng v lng hiu tho ca thng T lm ngui ngoai tri tim y au kh ca anh. Anh mun ra i cho con c hnh phc nhng nh bt lc trc tnh cm thing ling ca a con. hn mi nm ri anh mi c nghe ting gi "cha" thn mt ca thng T: " Cha i! Cha! Cha ! Cha chy i u m d vy?" lu ri anh khng c m p, che ch, thng yu con, hai cha con "m nhau khc mt hi ri bung ra". Gp c thng T, anh nh b p li c phn no ni nh thng con v nim kht khao mong c gp con. Thng T l mt a con hiu tho. N yu qu cha ht mc, vi n d cha c thuyt phc th no i chng na, T cng nht nh c sng bn cha chm sc, nui dng. N sn sng t b hnh phc trc mt v khng mun cha phi kh. "Tnh sao cng c, min l con c th gn c cha thi. M cha vi Th, th cc kh, ti nghip cho cha lm". l s th hin r tnh cm hiu tho ca ngi con i vi cha. Nu Trn Vn Su sn sng hy sinh mng sng ca mnh v hnh phc ca con th T cng sn sng hy sinh tnh cm ring t v cuc sng ca cha mnh. Chnh ci tnh cm m bao nhiu nm cht cha trong tm hn n i vi cha thi bng ln ngn la tnh ph t mnh lit, khng g ngn cch, chia s c. Tnh ngha y su nng n chng no ! Tnh ngha ph t su nng ca cha con Trn Vn Su lm cho ngi c au n, xt xa v nghn ngo. Nh th Cao B Qut cng tng cp n tnh ph t ca mnh qua bi th " Mng Vong N":Nh xa bnh li giy vNh con hng nn xt au nghn ngom qua bng thy chim baoGp con, git l tun do nh mao n lnh lo xc x nt mt, b ph hnh dungTuy ngho da mui dngng cay con hy v cng vi cha( Cao B Qut) l ting ni chn thnh,tha thit ca tnh ph t thm su vo tim, vo mau ca con ngi. Tnh cm y va l ting ni ca mt tri tim nhn hu, bao dung, rng m, giu tnh thng con. Vi s kt hp gia hai yu t thc v mng, va hin thc va tr tnh, va i thoi va c thoi t nhin, nh th Cao B Qut bc bch ln ting ni ca mt tri tim giu tnh nng ngha. ng mnh dn bt ph ra khi hng ro phi ng ct ln ting ni ca mt tm hn chn thnh, mt tm lng tha thit, su nng. Tnh thng y nh a con ngi xch li gn nhau hn, cm thng, chia x cho nhau hn. Cao B Qut v H Biu Chnh l hai con ngi hai thi i khc nhau, hai thi k lch s khc nhau. Nhng h cng gp nhau mt im chung: tnh ph t xu nng. iu chng t, tnh ngha cha con tr thnh phm cht, l o l ca dn tc ta. Theo dng thi gian v bc i ca lch s, tnh cm cao qu lun c
- 138 -
nhn dn ta gn gi v pht huy trong bao th h. Truyn ngn "Chic lc ng" ca nh vn Nguyn Quang Sng cng l mt trang vit thm m tnh tnh ph t. Anh Ba cng nh bao nhiu ngi thanh nin khc i theo ting gi ca qu hng ra trn. Anh li qu nh ngi v tr v a con th cha nhn mt cha mt ln. ri khi anh tr v thm nh, a con gi thn thng ca mnh khng chu nhn anh l "cha". Anh au n v nghn ngo bit bao nhiu. n ngy php cui cng, khi anh chia tay gia nh v qu hng ra i, b Thu-con gi anh ng np trong cnh ca ri v o ln ting "cha" thn thng. l ln duy nht v cng l ln u tin b Thu c gp cha, c gi ting "ba"-nghe sao m hnh phc, thn thng qu chng. Nhng chin tranh chia ct i hnh phc ca cha con h, chia r tnh ph t thing ling v au n hn l cp i ngi cha knh yu ca b Thu. Th nhng, tnh ph t ca h vn khng bao gi nht phai, mi mi bt dit. Qua , ta thy c tnh ngha ph t l mt tnh cm su nng nh mt si ch xuyn sut ton b lch s dn tc. Du cuc sng kh khn, du ma bom la n, tnh ph t vn lun nng chy trong tim mi ngi. l th tnh cm khng th thiu ca mi con ngi. Thng qua "cha con ngha nng", H Biu Chnh gi gm n ngi c mt th tnh cm thing ling ca con ngi: tnh ph t. Tnh cm y l sc mnh tinh thn con ngi vt qua gian kh m sng. cng chnh l truyn thng o l ca con ngi Vit Nam. "Cha con ngha nng" l mt tc phm vn xui thnh cng trn nhiu kha cnh. V ngh thut, tc gi thnh cng khi miu t din bin tm l nhn vt. Truyn mang m cht Nam B:t cch dng t n ngn ng giao tip trong i sng hng ngy v np suy ngh ca nhn vt, c nhiu cu vn v ngn t nh li ni thng ngy. Chnh nt n s, mc mc, gin d mang m cht Nam B ny mang li nt ring t trong phong cch vit truyn ca H Biu Chnh. Bng cch xy dng ba hnh tng nhn vt nhng la tui khc nhau, H Biu Chnh mun ca ngi mt iu: con ngi Vit Nam d th h no, thi i no cng u c cng mt im chung trong phm cht: sng trn tnh ngha, sn sng che ch, bao bc v v tha. cng l mt trong nhng v p trong phm cht tm hn ca ngi dn lao ng m H Biu Chnh thng qua nhng nhn vt ny ca ngi. V th " Cha con ngha nng" thm m tnh ngi, tnh ph t thing ling, cao c. Truyn khp li vi mt kt thc c hu: Cha con Trn Vn Su c sng bn nhau. khng ch l kht vng ca anh m cn l c m, nguyn vng chung ca mi ngi. Tnh ngha ph t trong tc phm nh si m hn ngi, a h xch li gn nhau hn, cm thng v hiu nhau nhiu hn. Mi con ngi khi c sng trong nim hnh phc ca tnh ph t thing ling, hy lun bit trn trng tnh cm y bi ngi cha hin chnh l "vng thi dng ta nng m sng soi i con". "Cha con ngha nng" mi l thing truyn hay, cm ng v bt h cng bao th h. Bi trong truyn lun lung linh mt ngn nn m p ca tnh ngha cha con su nng.
- 139 -
Ch ngi t t (Trch trong tp truyn Vang bng mt thi)
Nguyn Tun
Nguyn Tun l mt nh vn ti hoa-kh phch. Ngay t trc cch mng thng Tm, ngi bt y bit hng thin, hng m tm ra v lu gi li cho i nhng v p ca mt thi vang bng. Trong nhiu v p ca Vang bng mt thi xut bn nm 1940 mi ln v p chi lo, rc r v p ca Ch ngi t t.
I/Tm hiu chung 1.Tc gi Nguyn Tun (1910-1987) qu lng Mc, huyn T Lim, nay thuc phng Nhn Chnh, qun Thanh Xun, H Ni, l nh vn c ti nng v ti hoa c bit ca vn hc Vit Nam. Nguyn Tun sinh ra trong mt gia nh nh nho vo thi bui Hn hc li tn, chu nh hng t ngi cha l mt nh nho ti hoa bt c ch ng t Nguyn An Lan. Nhiu tc phm ca Nguyn Tun th hin s hoi nim v nhng nt p vn ho c truyn mt i. Trong , tiu biu nht l tp truyn Vang bng mt thi. Ch ngi t t l mt truyn ngn tiu biu cho phong cch ngh thut Nguyn Tun trc Cch mng. Truyn ngn ny c mt tnh hung truyn rt c o. Hun Cao l mt t t nhng li l ngi i din cho thin lng, l mt ngh s ban pht ci p. Vin qun ngc l ngi i din cho chnh quyn nhng li l ngi c nhn ci p t ngi t t. Hun Cao v vin qun ngc l hai hnh tng ngh thut p ca Nguyn Tun. * Cnh cho ch l cnh tng xa nay cha tng c, cuc tng phng k ng ca nhng lin ti tri k gia chn ngc t xoay quanh vic xin ch v cho ch ca t t, qun ngc v thy th li. Tnh hung c o : ci p c sng to trong t ngc. Ngi cho ch l t t, ngi nhn ch l qun ngc. Ci c ci u trc thin lng, ci thin lng c tn vinh ni ci c ng tr. V p ca ti nng v thin lng to sng ni tm ti nht. l s vng bn v bt khut ca chn l.
- 140 -
2.Tc phm
II/c-hiu vn bn 1.Tnh hung truyn c sc
2.Hnh tng Hun Cao
a)Hun Caocon ngi ti hoa xut chng
Tnh hung truyn l "ci tnh th xy ra truyn", l "mt khonh khc m trong s sng hin ra rt m c", l ci "khonh khc cha ng c mt i ngi" (Nguyn Minh Chu). Tnh hung truyn cn c hiu l mi quan h c bit gia nhn vt ny vi nhn vt khc, gia nhn vt vi hon cnh v mi trng sng, qua , nhn vt bc l tm trng, tnh cch, hay thn phn ca n gp phn th hin su sc t tng ca tc phm. Trong truyn ngn Ch ngi t t, Nguyn Tun xy dng c mt tnh hung truyn c o. Hai nhn vt Hun Cao v qun ngc, trn bnh din x hi, h hon ton i lp nhau. Mt ngi l tn "i nghch", cm u cuc ni lon nay b bt giam, ang ch ngy ra php trng chu ti ; cn mt ngi l qun ngc, k i din cho ci trt t x hi ng thi. Nhng h u c tm hn ngh s. Trn bnh din ngh thut, h l tri m, tri k vi nhau. To dng tnh th nh vy, ng thi cho h gp nhau gia chn ngc t, ti tm nh bn, to nn mt cuc k ng k l v ng nh. Tnh hung truyn c o th hin mi quan h o le, y tr tru gia nhng tm hn tri k. Hai nhn vt c t trong mt tnh th i ch : t t v qun ngc. Chnh tnh hung c o ny gip lm ni bt trn vn v p ca hnh tng Hun Cao, ng thi cng lm sng t tm lng bit nhn lin ti ca vin qun ngc. T m ch ca tc phm cng c th hin su sc. Trong Ch ngi t t, ngi bt Nguyn Tun tp trung khc ho v p ca hnh tng nhn vt Hun Cao. V p ca Hun Cao(HC) l v p lng mn, mt v p c l tng ho, c th hin mt cch khc thng chng nh khng th xy ra c. Hun Cao hin ln mt cch rc r, chi sng nh c t m bng nhng tng phn gay gt.
b)Hun Caongi c kh phch phi thng
Ti hoa ca HC c gii thiu ngay t u truyn qua li ca cc nhn vt khc. Nhn vt chnh cha xut hin nhng c gii thiu l mt ngi m vng tnh Sn ta vn khen ci ti vit ch nhanh m rt p l
- 141 -
c)Hun Cao-ngi c thin lng rc r
ng vn v u c ti. Nguyn Tun ch gi thiu ci ti hoa ca HC trc khi gii thiu nhn vt. Ci ti hoa ca HC ni ting n mc vin qun ngc phi i ng ng c thng gii hy vng xin c ch bt chp thi khinh bc ca k di quyn Trong cnh cho ch, ti hoa thc s to sng to nn khng kh thing ling khin cho nhng ngi xa cch v th x hi chm u vo say xa hng ti ci p. Miu t ci ti hoa tuyt ch ca HC cng chnh l cch Nguyn Tun th hin quan nim lin ti ca mnh. Ci ti l th qu him ng c tn th v ngng m; phi l ci pht l n tuyt ch; phi c gi tr thanh lc tm hn con ngi. Kh phch khc ngi ca HC cng c gii thiu ngay t u truyn, l ngi c ngha kh chc tri khuy nc. Kh phch y cn th hin r rng bng nhng hnh ng v cch ng x ca Hc trong ngc. Thi thn nhin n lnh lng nhn ru tht sut na thng tri, khinh bc trc k tiu nhn, khng vng bn h thp mnh khi ri vp cnh ngc t. HC vn sng ung dung ng hong trong nhng ngy ch ra php trng. Trong cnh cho ch con ngi ngang tn y c eo gng, chn vng xing vn say xa sng to, khng thm ngh n ci cht ang k c ng l ngi c nhn cch cao c,ch chnh l ci tm ca ng. i vi HC ch l th qu nht trn i song khng v th m i ch ly vng bc, quyn th. Ch ch dnh cho nhng ngi tri k, cho ch vin qun ngc tc l HC xem qu ngc l ngi tri k. Ch khng th treo ni ti tm, bn thu cng c ngha l ci p khng th tn ti bn ci xu xa. Ch th hin hoi bo ca mt i ngi.Nt ch vung vc,tui tn chnh l tinh hoa ca i HC khin qun ngc phi nghn ngo vi ly. Qua hnh tng nhn vt Hun Cao, Nguyn Tun mun by t nhng quan nim ca mnh v ci p. Trong truyn, Hun Cao c xy dng khng ch l ngi c ti m cn c tm, c "thin lng" (bn tnh tt lnh). Hun Cao khng ch c thi hin ngang, bt khut, coi thng ci cht v tin bc m cn c tm lng yu qu ci thin, mm lng trc tm lng "bit nhn lin ti" ca vin qun ngc (sn lng cho ch khi hiu r
- 142 -
3.Hnh tng vin qun ngc
thin cn v s thch cao qu ca ng ta) v thm ch cn bit s ci vic cht na "ph mt mt tm lng trong thin h". C th ni l hai mt thng nht ca mt nhn cch ln. Nh th, trong quan im ca Nguyn Tun, ci ti phi i i vi ci tm. Ci p v ci thin khng th tch ri nhau. l mt quan im thm m tin b ca tc gi. D c th c coi l nhn vt ph, song qua ngi bt ca Nguyn Tun, vin qun ngc cng l mt nhn vt c o : L mt ngi lm ngh coi ngc, l cng c trn p ca b my thng tr ng thi, nhng vin qun ngc li c th chi thanh cao, tao nh th chi ch. Ngay t khi cn tr, khi mi "bit c v ngha sch thnh hin", ng c ci s nguyn "mt ngy kia c treo nh ring mnh mt i cu i do tay ng Hun Cao vit". Vin qun ngc l ngi bit trn trng gi tr con ngi. iu th hin r qua hnh ng "bit i" ca ng i vi Hun Cao mt k t t i nghch. Ci s nguyn thanh cao mun c c ch ca Hun Cao treo bt chp nguy him, cng thi thnh knh n nhn ch t tay Hun Cao cho thy, vin qun ngc l mt ngi c tm lng "bit nhn lin ti", l ngi bit trn trng nhng gi tr vn ho. Din bin ni tm, hnh ng v cch ng x ca vin qun ngc cho thy y cng l mt nhn cch p, mt "tm lng trong thin h" tri m, tri k vi Hun Cao. l "mt thanh m trong tro chen vo gia mt bn n m nhc lut u hn lon x b". C th ni, vin qun ngc l mt ngi bit gi "thin lng", bit trn trng gi tr vn ho v ti nng, l ngi c tm hn ngh s, khng c ti nhng yu ti, khng sng to c ci p nhng bit yu v trn trng tht lng ci p. V p ca hnh tng nhn vt Hun Cao c bc l mt cch chi sng, rc r nht trong ci m ng cho ch vin qun ngc. Cm hng mnh lit trc mt "cnh tng xa nay cha tng c" khin Nguyn Tun tho sc th hin kh nng s dng vn ngn t phong ph, sc so ca ng. Nhng lp ngn t va trang trng c knh, va sng ng nh c hn, c nhp iu ring,
- 143 -
4.Cnh cho ch-"cnh tng xa nay cha tng c"
5.Bt php miu t giu sc truyn cm. Bt php dng ngi, dng cnh nhn vt ca nh vn t n mc iu luyn. Nhng nt v ca nh vn trong on ny rt giu sc to hnh. Th php tng phn c s dng rng ri v c hiu qu lm ni bt hn bao gi ht v p trang trng, uy nghi, rc r ho quang bt t ca hnh tng nhn vt Hun Cao. C th ni : cnh Hun Cao cho ch vin qun ngc l mt "cnh tng xa nay cha tng c", v : Vic cho ch vn l mt vic thanh cao, mt hot ng sng to ngh thut li din ra trong mt cn bung ti tm, cht hp, m t, hi hm ca nh t (tng y mng nhn, t rp, t ba bi phn chut, phn gin). Ci p li c sng to gia chn hi hm, nh bn ; thin lng cao c li to sng chnh ci ni m bng ti v ci c ang ng tr. - Ngi ngh s ti hoa ang say m t tng nt ch khng phi l ngi c t do m l mt k t t ang trong cnh c eo gng, chn vng xing, v ch sm tinh m ngy mai b gii vo kinh chu n t hnh. Trong cnh ny, ngi t th ni bt ln uy nghi, lng lng, cn qun ngc, th li (nhng k i din cho quyn th) th li "khm nm", "run run" bn cnh ngi t ang b gng xing kia... Trt t, k cng trong nh t hon ton b o ngc : t nhn tr thnh ngi ban pht ci p, rn dy ngc quan ; cn ngc quan th khm nm, vi ly t nhn. Th ra, gia chn ngc t tn bo, khng phi nhng k i din cho quyn lc thng tr lm ch m l ngi t t lm ch. l s chin thng ca nh sng i vi bng ti, ca ci p i vi ci xu xa, nh bn, ca ci thin i vi ci c,... l s tn vinh ci p, ci thin v nhn cch cao c ca con ngi bng mt bc tranh ngh thut y n tng. Cc nhn vt ca Nguyn Tun tuy ch c miu t trong nhng khonh khc nhng l nhng khonh khc c bit, bi th u rt n tng. Nhn vt rt giu tnh cch, rt ngang tng, rt ti nng nhng ci tm cng lun trong sng. l nhng biu tng v ci p, l nhng con ngi hon m. Trong truyn, ng ch nht l on miu t cnh vt v khng kh thing ling, c knh ca cnh cho
- 144 -
6. Quan im ngh thut
2.Ngh thut
ch. on vn ny th hin ti nng sc so ca Nguyn Tun khng ch trong vic s dng ngn ng mt cch iu luyn m cn kh nng s dng bt php i lp trong to dng cnh. Chnh nh th php i lp (mt th php c trng ca vn hc lng mn) m cnh tng ny hin ln vi y v p trang trng, uy nghi, rc r ca n. Quan im ngh thut ca Nguyn Tun c th hin ch nh vn lun tip cn i tng t phng din vn ho thm m. ng c bit ch n ci ti v ci tm ca nhn vt. Trc Cch mng, nh vn c bit ch cao ci p, nht l nhng nt p vn ho truyn thng. Quan im ngh thut ca nh vn c tp trung th hin nhn vt Hun Cao. Qua nhn vt ny, nh vn cao v p ca ti nng, thin lng v kh phch. Hun Cao l s kt hp hon m gia ti v tm. Cn nhn vt vin qun ngc l mt chng minh ca nh vn v sc mnh cm ha ca ci p. Ngi sng to ra ci p l ngi ti v ngi bit thng thc ci p cng l ngi c thin lng. Qua hai nhn vt HC, vin qun ngc v cnh cho ch, tc phm tp trung ca ngi v p ca ti nng v thin lng. Nguyn Tun th hin quan im tin b v nhn vn: ca ta, ci p phi gn lin vi ci thin. Ci p v ti nng khng ch c sc mnh to sng mi ni m cn c sc mnh cm ho v chin thng ci xu, ci c. Ngh thut xy dng nhn vt: Bt php lng mn dng nhn vt HC vi nhng nt tnh cch c l tng ho, i lp vi hon cnh, dng cao hn hon cnh. Nt tnh cch no ca nhn vt cng c tuyt i ho n phi thng. Nu HC c khc ho thin v hnh ng th vin qun ngc c khc ho thin v chiu su tm l. c thoi ni tm c s dng soi r tng bin ng tinh vi nht trong tm hn nhn vt. Qua nhn vt t th hin mnh mt cch chn thnh nht. Truyn xy dng mt tnh hung c bit, l cnh cho ch- mt cnh tng t xa n nay cha tng c, c dng bng bt php i lp, cha ng yu t khc thng lm ni bt ci p, ci l tng; qua th hin tnh cch nhn vt, th hin quan im ca
- 145 -
tc gi v ci p Ngn ng giu tnh to hnh, s dng nhiu t Hn Vit t c to dng khng kh thi i v con ngi vang bng. vn tham kho: Phn tch v p ca hnh tng nhn vt Hun Cao trong truyn Ch ngi t t ca Nguyn Tun. Bi lm Trong vn vn hc Vi Nam, c bit l phong tro vn hc lng mn(1930-1945) to ngt nhng bng hoa mun mu, mun sc. Gia vn hoa ngn sc ta ni ln mt bng hoa ngt hng: Vang bng mt thi ca Nguyn Tun-tc phm vit v mt thi qua nay ch cn vang bng trong Vang bng mt thi truyn ngn Ch ngi t t c mt gi tr thing ling, ni bt. Ai tng c Ch ngi t t u rung ng cm phc, sng knh trc v p ca ngi anh hng sa c l vn m hin ngang, bt kht, c ti, c tm, mn m ngha kh. l Hun Cao (HC), HC l kt tinh, l hi t phm cht ca mt con ngi c nhn, dng, tr. ng l tp hp ca tt c nhng g tinh khit nht, cap p nht. HC l mt hnh tng thm m, mt nt p trong cuc sng i thng, l mt ngi c nhn cch vn ton, va c ti vn, ti v, va l ngi c ngha kh. HC phng pht bng dng ca Cao B Qut tng sng mt cuc sng tung honh ngang dc, l ngi c ti ,c c, vn hay ch p, sng trong giai on ca Nguyn triu, dm ng ln chng li bn thc dn phong kin, bn cng quyn, kch x hi PK thi nt, b i. Phi chng, Nguyn Tun(NT) mn HC ca ngi Cao B Qut v mt khc da vo Cao B Qut, khi qu ln mt hnh tng HC m ci p ca ti hoa quyn vi ci p ca kh phch, tuy ch khng thnh nhng vn coi thng him nguy gian kh, coi khinh ci cht. T th ca HC hin ngang lng lng to sng trn ci nn en qunh ca t ngc. Ni n v p ca hnh tng HC trc ht phi nhc n ci ti. HC l mt ngi vit cha p. Trong th hiu thm m ca ngi xa t Trung Quc n Vit Nam th vit ch p l c mt ngh thut cao qu v chi ch p l biu hin ca con ngi c tri thc, mt v p hon m trong vn ho truyn thng dn tc. N nh mt sn phm ngh thut, nh mt vt bu m con ngi kht khao, thm mun. Ngo ra, HC cn c ti b kho vt ngc coi nh t nh ni khng ngi, ra vo nh chi. iu th hin mt con ngi kht khao t do, hoi bo tung honh lun u tranh cho chnh ngha, chng li triu nh PK mc nt. Tt c nhng ti nng
- 146 -
lm thnh mt HC c tm ln, i vo lng c gi nh mt anh hng, mt trng phu vt ln tt c ci bnh thng nh nhoi ca cuc i vy vng chc tri khuy nc. Nhng trong ci x hi PK bc lt ngi, nhn ti nh l ma thu y th HC hin ln l mt anh hng tht th. Nguyn Du tng vit v T Hi-mt anh hng thi c: Hm thing khi sa c cng hn Song v hm thing HC ny tuy c sa c, l nghip nhng HC vn kin cng, bt khut, vn dng kh. Do , ngi c khng ch nhn ra HC l mt ngi c ti m ng cn l ngi c dng kh, hin ngang trc cng quyn, trc mt ci cht treo l lng. Ht mc ca ngi ci ti ca HC, ng thi Nguyn Tun cng ht sc trn trng ci tm ca HC. Bi Ci tm kia mi bng ba ch ti(Nguyn Du). Ci tm ca ng cng vung lm, cao khit v y sc chinh phc nh nt ch ca ng vy. C l phong cch tc l con ngi c th hin rt r y. Mc d vit ch Nho p l ra ng phi trung thnh vi o thnh hin, giu mnh theo l ngha Nho gio, trung vi vua, mt lng mt d theo triu nh. Nhng khng! HC khng chu vo lun ra ci, khng chu sng trong cnh nhung hoa o gm, th lm gic triu nh sng theo chnh ngha m mnh vch ra. S nghip dang d, b bt, b kt n t hnh nhng ng vn khng h t thi run s, khng my may tic nui, hi hn. HCngi sao Hm chnh v y- bc vo ngc trong t th tht hin ngang, kh phch ung dung. Trong con mt ca b lnh ng tht cao thng, bt khut, khinh i. Ngay c vi gng xing, vi ci n t hnh sp n gn, thi ca ng vn ngang tn, lnh lng. HC ung dung, lnh m d gng trc mt bn lnh, khng thm chp my li e do. ng bnh thn n nhng mn n do quan ngc bit i, coi nh mnh c quyn hng th, ng lm vic theo mnh, hon ton t ch. ng ngc mt nhn ln nh lao, ln nhng b mt bt nhn, nham nh. Ci nhn hin ngang khng run s, khng cm hn, on hn, khng van xin, cu khn. l mt ci nhn ca k dm lm dm chu. Thm ch ng cn khinh bc, nng li khi cha r tt cu qun ngc: Ngi hi ta mun g?Ta ch mun c mt iu. L nh ngi ng t chn vo y. Con ngi khuy nc trc tri chng bit n s ai. Nu trong i thng tr ch tri k, ng t chu cho ch, nht sinh khng v vng ngc hay quyn th m phi p mnh vit cu i bao gi, th khi sa vo chn giam cm th my chn ru, vi ba cm tht ca hai con ngi v danh tiu tt chn t ngc b nh ny lm sao lung lay c ng hay v quyn uy m lm ng run s. Tht
- 147 -
ng l nhn cch l tng m con ngi ca ngn nm qua vn ao c. Ci thi khinh i, ngang tn phi chng lm cho vin qun ngc ngy ngt, knh n. Hc mang n chn lao t, cho ci a ngc sng ny mt nh sng k o, huyn diu, lung linh, chi ri, soi sng o l lm ngi. Thin lng cao p ca ng l mt vng ho quang to sng rc r trn bu tri y u m ca nh t. HC-vng ho quang chi li ny khng nhng l mt ngi c dng tr m cn l mt con ngi c tri tim nhn hu. Khi bit thin ca qun ngc, HC rt cm ng. T , ta thy ng Hun l ngi c lng bao dung, lng, chia s ni nim cng vi hai ngi bn bn mi m sut na ng nh mt: Ta cm ci tm lng bit nhn lin ti ca cc ngi. No ta bit u mt ngi thy qun ay li c ci s thch cao qu nh vy. Thiu cht n ta i ph mt mt tm lng trong thin h. S bit i bng vt cht v thi n cn khng lm cho tri tim st kia mm lng. Chnh ci tm lng bit nhn lin ti v nhng s thch cao qu, hng v vn minh, vn ho mi cm ho c tri tim dng nh c c bng thp y. Thi bit nhn lin ti ca HC i vi qun ngc khng phi s lin ti s tr n i vi ngi i x t t, bit chi ch ca mnh, m l s trn trng, cm ng trc mt nhn cch Gn bn m chng hi tanh mi bn. Qun ngc sng gia bn nh nhp m vn giu c thin lng, bit trng ngi ti, knh ci p. ng l mt o sen trong bn. nh ho quang rc r, v p tuyt diu to ra rt r cnh HC cho ch. N bc l trn vn nht v o nhn cch HC. y v p ny to hng thm ngt hn lc vo ht. Di ngi bt ca NT, mt cnh tng y kch tnh din ra, mt cnh tng xa nay cha tng c. l s tng phn gia mt bn l mt bung ti cht hp, m t, tng y mng nhn, t ba bi phn chut, phn gin vi mt bn l tm la trng tinh, cng phng v vi nh sng ca b uc tm du ang chy rng rc. Ba u ngi chm ch trn mt tm la bch nguyn vn. N l s tri ngc ca s tn bo, nh p, tra kho d man vi nh sng ca nn vn minh, vn ha. cn l s mu thun gia bng ti v nh sng, ci xu v ci p, ci c v ci thin, ci cht v ci sng, ci xu xa tin v ci trong tro cao thng. Ngi bt dng cnh, dng ngi ca Nguyn Tun rt giu tnh to hnh vi trnh ngh thut iu luyn, sc so, gn t n s hon m( V Ngc Phan ). Di nh sng ca b uc rc-b uc ca tr tun, ca nim tin, ca hy vng v trong khung cnh tht nghim trang, tht thing ling ny, HC dn ht tm linh, sinh lc vo tng nt ch.
- 148 -
ng khng my may lu g n ci xu xa xa, bn thu ang tn ti m hon ton b thu ht, quyn r vo mt s vt :tm la bch nguyn vn. ng th, ay ch c ci p, ci cao thng mi thc s tn ti. Chnh tm la trng tinh ny m ng HC ang cho ra i nhng con ch tuyt tc y mi thc s c sc mnh. y khng cn l mt HC t t na. Ch cn mt HC t do nht, sng ng nht. Ci gi treo c kia cng khng cn na m ch c cuc sng vnh hng v chn l ca ci p. Ngi sao sng HC -ang pht quan bng tnh ci khng gian u ti, ph v ca mn em ng tr ngn i y. HC em n ni ay mt th gii vn ho. V p cao nhn lm cho vin qun ngc li vi khm nm ct nhng ng tin km nh du ch t trn phin la ng. V ci thy th li gy g, th run run bng chu mc. Tuy nhin, nh ngc ny c s thay bc i ngi, c s chuyn ho v th, v tr x hi ca con ngi. N no ln mt s tht m y tnh lng mn. Gi pht ny v ti ni ay khng phi do qun ngc lm ch. Sc mnh, quyn lc ca ci p v chn l tn ti trn i, th hin sc mnh, quyn uy theo cch ring ca n. N khng kht phc ngi ta bng bo lc, n chinh phc ngi ta bng t bn cht ca n. N khng giy xo p t con ngi bt ngi ta phi tun theo n, tri li, n vc con ngi ta ng dy, t nguyn i theo n hng ti ci CHN-THIN-M tr nn trong sng v tt p hn. V y ca p ln ngi thay th cho ci xu xa, thp km, ci p nng con ngi, cu vt con ngi(xtiepxki). Ci p ng quan, ci x xa phi chm xung nhng ch cho ci p. Ci p tn ti, sn sng v rt cn s nh thc ci thin lng mi con ngi. HC cho ch nh chuyn giao mt nhn cch t do, chuyn giao ci p ci p mi sinh si ny n, i vo ci vnh hng. Hnh tng nhn vt HC c khc ho bng ngi bt lng mn c sng sng hin ngang hin ln nh mun ct bng ln, ph v chn lao t, ph v ci cuc sng ang trn ngp mn m, ngt ngt, tr tr. Phi chng l quan nim thm m ca HC hay ca l ca chnh NT: ci p phi gn vi ci thin khng th chung vi ci xu, ci c. S chn thnh, bc bch gin d ca HC khin cho ngc quan cm ng vi ngi t mt ci v rng rng: K m mui na xin bi lnh. Ni tm li, HC l mt con ngi tch t nhng phm cht tt p nht. Tuy b cm t v th xc nhng li t do v tm hn. Hay ni khac i, HC di ngi bt ca Nguyn Tun l biu tng cho ci p trong hon cnh lch s ang y ry nhng ci xu xa ,ti li, biu tng cho Thin lng cao qu. Con ngi sng vt ln nhng hin thc tm thng, tm ti to sng, vnh cu,
- 149 -
bt dit, truyn cho ngi i phm gi lm ngi, nhng phm gi tiu biu cho o l dn tc. Dng ln hnh tng HC vi v p rc r trng l gia chn lao t m thp cht chi. NT n nim cm phc su sc i vi nhng ngi anh hng x thn v ngha lon. Nh vn s dng ngi bt t thc y kch tnh kt hp vi vick khc ho tnh cch nhn vt v ngo bt miu t phong cnh hin thc ln lng mn. C th ni Ch ngi t t vi bt php sc so khi dng ngi, dng cnh, vi ngn ng vn xui giu c v gc cnh, vi v p tuyt v ca HC, tc phm xng ng l mt ng vn chng mt thi vang bng v n mi mi vang bng trong bn c nhiu thi. Mt cch tm hiu vn bn Ch ngi t t Tc gi Nguyn Tun (1910-1987) ngi H Ni. Phong cch ngh thut ca Nguyn Tun: ti hoa, ti t, uyn bc, c o. Tc phm ca Nguyn Tun l nhng t hoa, trang vn ch thc th hin tm lng gn b thit tha vi nhng gi tr vn ha c truyn, vi np sng thanh cao, y ngh thut ca ng cha Nguyn Tun s trng v tu bt.Tc phm tiu biu: Vang bng mt thi (1940), Sng (1960), H Ni ta nh M gii (1972), Xut x, ch - Vang bng mt thi c 12 truyn xut bn nm 1940. Ch ngi t t rt trong Vang bng mt thi.- Tc gi ca ngi Hun Cao - mt nh nho chn chnh - giu kh phch chc tri khuy nc, c ti vit ch, qua khng nh mt quan nim sng: phi bit yu qu ci p, ng thi phi bit coi trng thin lng. Phn tch 1. Truyn Vang bng mt thi cha y 2500 ch nhng hm cha mt dung lng ln. Ch c ba nhn vt v ba cnh: Qun ngc v vin th li c cng vn v ni v t t Hun Cao; Hun Cao b gii n v s bit i ca ngc quan i vi t t; cnh Hun Cao cho ch trong nh ngc. Cnh no cng hi t c ba nhn vt ny. 2. Th li: k gip vic giy t cho ngc quan. Mt con ngi sc so v c tm in tt. Mi c cng vn v nghe ngc quan ni v Hun Cao, y biu l lng khm phc: th ra y vn v u c ti c, ch ch!. Sau li by t lng thng tic: phi chm nhng ngi nh vy, ti ngh m thy thng tic. Sau nhiu ln thm d, th thch, ngc quan nh gi vin th li: C l lo bt ny cng l mt ngi kh y. C l hn cng nh mnh, chn nhm ngh mt ri. Mt k bit yu mn kh phch, mt k bit tic, bit trng ngi c ti, hn khng phi l k xu hay l v tnh, Sut na thng, t t trong bung ti vn c vin th li gy g dng ru v nhm. Y tr thnh k tm phc ca ngc quan. Sau khi nghe tm s ca ngc quan mun xin ch t t, vin th li st sng ni: D bm, ngi c yn tm, c ti ri y chy ngay xung tri giam m ca thm thm gp Hun Cao. Nh y m ngc quan xin c ch t t. Trong cnh cho ch,
- 150 -
vin th li run run bng chu mc. ng y l mt ngi bit yu mn kh phch, bit tic bit trng ngi c ti. Nhn vt th li ch l mt nt v ph nhng rt thn tnh, gp phn lm r ch .3. Ngc quan - Chn nhm ngh. Gia bn ngi tn nhn, la lc th ngc quan li c tnh cch du dng v lng bit gi ngi, bit trng ngi ngay chng khc no mt thanh m trong tro chen vo gia mt bn n m nhc lut u hn lon x b.- Ln u gp Hun Cao trong cnh nhn t, ngc quan c lng king n, li cn c bit nhn i ring vi Hun Cao. Sut na thng tri, ngc quan b mt sai vin th li dng ru v nhm cho t t - Hun Cao v cc ng ch ca ng.- Ln th hai, y gp mt Hun Cao, nh nhng v khim tn by t mun chm chc t nhiu i vi t t, nhng b ng Hun mit th nng li, gn nh xua ui, nhng ngc quan vn n tn, nh nhn xin lnh ri lui ra.- Ngc quan l mt nh nho bit c v ngha sch thnh hin sut i ch ao c mt iu l c mt ngy kia treo nh ring mnh mt cu i do tay ng Hun Cao vit. Ngc quan ang sng trong bi kch: y tm phc Hun Cao l mt ngi chc tri khuy nc nhng li t ti ci th mnh ch l mt k tiu li gi t. Vin qun ngc kh tm nht l c mt ng Hun Cao trong tay mnh, khng bit lm th no m xin c ch. L qun ngc nhng li khng can m gip mt t t v y cm thy Hun Cao cch xa y nhiu qu?. T t th ung dung, tri li, ngc quan li lo mai mt y, ng Hun b hnh hnh m cha xin c my ch th n hn sut i. Bi kch y cho thy tnh cch qun ngc l mt con ngi bit phc kh tit, bit qu trng ngi ti v rt yu ci p. Y yu ch Hun Cao, chng t y c mt s thch cao qu. V th khi nghe vin th li ni ln c nguyn ca ngc quan, Hun Cao cm ng ni: Ta cm ci tm lng bit nhn lin ti ca cc ngi. No ta bit u mt ngi nh thy qun y m li c nhng s thch cao qu nh vy. Thiu cht na, ta ph mt mt tm lng trong thin h. Nh vy, trong v th x hi, ngc quan v t t l i ch, cn trn lnh vc ngh thut, h l tri m. Hun Cao tri ng mt k bit nhn lin ti l ngc quan.- Trong cnh cho ch c mt hnh nh k diu: nh sng rc ca mt b uc tm du ri ln ba u ngi ang chm ch trn mt tm lc bch cn nguyn vn ln h. nh sng b uc y chnh l nh sng ca thin lng m t t ang chiu ln v lay tnh ngc quan. Chi tit ngc quan khm nm ct nhng ng tin km nh du c ch t trn phin lc ng, chi tit ngc quan vi t t mt vi, nc mt r vo k ming nghn ngo ni: k m mui ny xin bi lnh l nhng chi tit th v. Lc s thch ngh thut mn nguyn cng l lc nh sng thin lng soi t, chiu ri tm hn. Mt ci vi ly y nhn cch, him c.C th, sau khi Hun Cao b gii vo Kinh th hnh th cng l lc ngc quan tr o m, tm v nh qu m gi ly thin lng cho lnh vng v thc hin ci s thch chi ch by nay? Nguyn Tun xy dng ngc quan bng nhiu nt v c thn. Ngoi hnh th u im hoa rm, ru ng mu. Mt con ngi a sng bng ni tm; ci m hm trc n nhn t t, ng sng trong trng thi thanh thn, gng mt ng ta l mt nc ao xun, bng lng, kn o v m nh. Trong mt x hi phong kin suy tn, chn quan trng y ry k bt lng v o, nhn vt ngc quan ng l mt con ngi vang bng. Nhn vt ny th hin su
- 151 -
sc ch tc phm. 4. Hun Cao: l nhn vt bi trng, cao p mang mu sc lng mn. a - Lc u c gii thiu gin tip qua mt ting n: ci ngi m vng tnh ta vn khen, nhiu ngi nhc nhm n ci danh lun, mt tn t c ting l, v thy c nghe ngi ta n - l mt con ngi khng phi tm thng!- Ngc quan v vin th li mi kin k thanh m tm phc Hun Cao, h trm tr: Ngi ng u, ngi m vng tnh Sn ta vn khen ci ti vit ch rt nhanh v rt p, mt t t lng ly ting tm vn v u c ti cLy xa ni gn, ly bng lm l hnh, s dng li t gin tip l bt php Nguyn Tun vn dng sng to gii thiu nhn vt, to ra s cun ht ngh thut k diu. b - L mt nh nho kit hit dm chc tri khuy nc. Ch ln khng thnh m vn hin ngang. Cht chm cng chng s. Mt tinh thn gang thp v y bt khut. Mt ci r gng trc ca ngc. Mt cu mit th ngc quan: Ngi hi ta mun g? Ta ch mun c mt iu: L nh ngi ng ti quy ry ta. Khng phi ai cng c ci gan dm thch thc cng quyn bo lc th u? c - Coi khinh vng ngc. Khng v vng ngc, v quyn uy m p mnh vit bao gi?. Ch th qu tht? Nht sinh ng mi vit hai b t bnh v mt bc trung ng tng ba ngi bn thn. Khng ch p nt ch, m mi ch, mi bc th ha ca Hun Cao l mt bc chm, th hin mt l tng tung honh, mt hoi bo, mt o l cao p. Ch ca Hun Cao cho thy ci ti, ci tm nhn ca k s chn chnh m ta ngng m v knh phc. d - Vi Hun Cao th thin lng l ngn la, l nh sng rc nh ngn uc kia. Nu ngc quan tm phc con ngi ngha kh, ti hoa th Hun Cao li n trng con ngi bit nhn lin ti. Sut i ng ch ci u vi ly hoa mai th m khi nghe vin th li ni ln tm s ca ch mnh mun xin ch, Hun Cao n hn ni: Thiu cht na ta ph mt mt tm lng trong thin h. Cnh cho ch c miu t bng bt php lng mn gi ln mt khng kh thing ling bi trng. Phng giam m t bn thu, hi hm. La uc sng rc. Tm la trng. Chu mc thm lm. Ba ci u ci xung tm la trng. Hun Cao hin ra vi v uy nghi, ho hng. C eo gng, chn vng xing, Hun Cao vung bt vit. Nhng nt ch vung vn r rng hin ln rc r trn phin la ng. T th nh c ung dung. Mai kia ng bc ln on u i, nhng m nay ng vn ung dung. Mt c ch vin qun ngc ng thng ngi dy. Mt li khuyn: Ta khuyn thy qun nn thay ch i thy qun nn tm v nh qu m ri hy ngh n chuyn chi ch. y, kh gi thin lng cho lnh vng v ri cng n nhem nhuc mt ci i lng thin i. Vi Hun Cao th thin lng l ci gc ca o l, c gi c thin lng mi bit qu trng ti nng v ci p i. con ngi Hun Cao, t c ch, hnh ng n ngng ng, t nt ch n phong thi - u tot ra mt v p va phi thng, va bnh d, va anh hng, va ngh s, bn cnh ci hng c ci bi, tnh vn khonh m li trn trng k bit nhn lin ti, coi thng vng bc quyn uy m li cao tnh bng hu, n cht vn ngha kh v gi trn thin lng. Nguyn
- 152 -
Tun dn cnh, t ngi v k chuyn, s dng nhng n d so snh, nhng tnh tit an cho, rng buc vo nhau, to nn mt khng gian ngh thut c knh, bi trng nng nhn vt Hun Cao ln mt tm vc lch s. Vn hc lng mn thi tin chin ch c mt Hun Cao p ho hng nh vy. Kt lun c Ch ngi t t ta cng thm tha iu m V Ngc Phan ni: vn Nguyn Tun khng phi th vn ngi nng ni thng thc. Ngh thut k chuyn, cu trc tnh tit, li c thoi v i thoi, khc ha tnh cch nhn vt hu nh khng c mt chi tit no tha. Ba nhn vt cng ng thi xut hin. Cnh cho ch l cao tro, mt cnh tng xa nay cha tng c. Tt c u hng v ci ti, ci p, ci thin lng. Nguyn Tun s dng mt lot t Hn Vit rt t (php trng, t t, t hnh, nht sinh, b t bnh, bc trung ng, lc khon, thin h, thin lng, lng thin, v.v) to nn mu sc lch s, c knh v bi trng. ng Nguyn Tun l bc thy v ngn ng, rt lch lm uyn bc v lch s, v x hi.Hai cu vn: Thiu cht na ta ph mt mt tm lng trong thin h, v: K m mui ny xin bi lnh - p nh nhng bc chm trong cc th ha nghn xa lu li trong cc vin bo tng m thut. Cng l bi hc lm ngi sng gi! Tham kho 1.. Gia tr t tng va nghe thuat cua oan van ta canh ong Huan Cao cho ch trong nha giam (truyen nganCh ngi t tu cua Nguyen Tuan). V sao tac gia cho o la mot canh tng xa nay cha tng co? * Gi y chi tiet 1/ Nguyen Tuan trc Cach mang thang Tam la mot nha van duy m. Ong yeu en say am cai ep, ngi ca cai ep, ton th cai ep. Theo ong m la nh cao cua nhan cach con ngi. Ong san lung cai ep khong tiec cong sc. Ong mieu ta cai ep bang kho ngon ng giau co cua rieng ong. Nhng nhan vat hien len trong tac pham cua Nguyen Tuan phai la hien than cua cai ep. o la nhng con ngi tai hoa hoat ong trong nhng hoan canh, moi trng ac biet, phi thng. Ong phat hien, mieu ta cai ep ben ngoai va ben trong cua nhan vat. Trong cai ep cua ong bao gom cai CHAN va THIEN. Ong con ket hp M vi DUNG. Truyen ngan Ch ngi t tu (1939) trong tap Vang bong mot thi la ang van hay nhat, tieu bieu nhat cua Nguyen Tuan. Gia tr t tng va dung cong nghe thuat cua Nguyen Tuan c the hien chu yeu trong oan van ta mot canh tng xa nay cha tng co, canh tng mot ngi t tu cho ch mot vien quan nguc.
- 153 -
2/a. Ong Huan Cao trong truyen Ch ngi t tu la mot nho s tai hoa cua mot thi a qua nay ch con vang bong. Nguyen Tuan a da vao nguyen mau nha th, nha giao, mot lanh tu cua khi ngha nong dan la Cao Ba Quat, mot ngi het sc tai hoa va dung kh phi thng e sang tao ra nhan vat Huan Cao (Cao la ho, Huan la day) Cao Ba Quat trc khi thanh lanh tu nong dan cung la thay giao. Nguyen Tuan a a vao hai tnh cach noi bat cua nguyen mau e xay dng nhan vat Huan Cao. Cao Ba Quat ngi viet ch ep noi tieng va kh phach lng lay. Xay dng nhan vat Huan Cao, Nguyen Tuan va the hien ly tng tham my cua ong lai va thoa man tinh than noi loan cua ong oi vi xa hoi en toi tan bao luc bay gi. b. Truyen co hai nhan vat chnh, mot la ong Huan Cao co tai viet ch ep, mot na la vien quan nguc say me ch ep cua Huan quyet tm moi cach e xin ch treo trong nha. Lao coi ch Huan Cao nh bau vat. Ho a gap nhau trong mot tnh huong oai oam la nha nguc. Ngi co tai viet ch ep lai la mot ten ai nghch cam au cuoc khi ngha nong dan (trieu nh goi la noi loan, giac ang b bat giam ch ngay thu hnh. Con ngi me ch ep cua ong Huan Cao lai la mot ten quan nguc ai dien cho cai trat t xa hoi ay. Tren bnh dien nghe thuat ho la tri am tri k, tren bnh dien xa hoi ho hai v tr oi lap. Tnh huong cua truyen co tnh kch. T tnh huong ay kch tnh ay, tnh cach cua hai nhan vat c boc lo va t tng chu e cua truyen c the hien mot cach sau sac. Nguyen Tuan thch xay dng nhan vat trong tnh huong phi thng. Mot vien quan nguc, tay sai ac lc cho bo may thong tr lai tha thiet xin ch mot toi pham. Con Huan Cao la mot bac anh hung, mot nghe s au co de dang cho ch mot ke tieu nhan ang lam nghe tan ac, la loc. Vay ma viec cho ch trong nguc a dien ra. Huan Cao noi: Ta nhat sinh khong v vang bac hay quyen the ma phai ep mnh viet cau oi bao gi. Huan Cao coi thng tien bac va uy quyen, nhng Huan Cao vui long cho ch vien quan nguc v con ngi song gia chon bun nh nay, ni ngi ta ch biet song bang tan nhan, bang la loc lai co ke biet trong ngi co ngha kh, biet ton qu cai ep cua ch ngha. Ta cam cai tam long biet nhn lien tai cua cac ngi. Nao ta co biet au mot ngi
- 154 -
nh thay quan ay ma lai co nhng s thch cao qu nh vay. Vien quan nguc cung khong de g nhan c ch cua Huan Cao. Han a b nghi ng, b uoi. Co lan han mon men vao nguc nh lam quen va biet ai Huan Cao e xin ch th lai b Huan Cao c tuyet:Ngi hoi ta muon g? Ta ch muon co mot ieu, la nha ngi ng at chan vao ay. Ve sau hieu c tam long cua vien quan nguc, ong a noi mot li sau sac va cam ong Thieu chut na ta a phu mot tam long trong thien ha. Coi khinh cng quyen va tien bac. Huan Cao ch trong nhng tam long biet qu cai ep, cai tai, co s thch cao qu. Nhng con ngi ay theo Huan Cao la con gi c thien lng. Ong khuyen vien quan nguc bo cai nghe nh ban cua mnh i ay kho gi c thien lng cho lanh vng va roi cung en nhem nhuoc mat ca i lng thien i. c. Huan Cao con ep kh phach. Ong la mot ngi t tu gan en ngay t hnh van gi c t the hien ngang, ung la kh phach cua anh hung Cao Ba Quat. em hom ay, luc trai giam tnh Sn Ch con tien mo vong canh, mot canh tng xa nay cha tng co a bay ra. Trong mot buong toi chat hep, am t, ay mang nhen, at ba bai phan chuot, phan gian, tac gia co y mieu ta bang cach tng phan gia tnh cach cao qu cua Huan Cao vi cai d day, ban thu cua nha tu, mot hnh anh thu nho cua xa hoi bay gi. Ve ep rc r cua Huan Cao hien len trong em viet ch cho vien quan nguc. Chnh trong tnh tiet nay, cai M va cai Dung hoa hp di anh uoc o rc cua mot bo uoc tam dau, mot ngi tu co eo gong, chan vng xieng ang giam to net ch tren tam lua trang tinh cang tren manh van. Ngi tu viet xong mot ch, vien quan nguc lai voi khum num cat nhng ong tien kem anh o ch tren phien luc ong. Hnh anh ngi t tu tr nen long long. Vien quan nguc va vien th lai tr nen be nho, b ong, khum num trc ngi t tu .Nhng vi cach suy tng sau xa hn,chung ta co the hieu c s v ai cua vien quan nguc.Ta co the v rang vien quan nguc la mot v vua anh minh va Huan Cao la mot tng tai.Vua gioi phai biet dung tng tai. d. V sao Nguyen Tuan lai noi ay la mot canh tng xa nay cha tng co?
- 155 -
Canh tng nay qua la la lung, cha tng co v tro chi ch ngha thanh tao co phan ai cac lai khong dien ra trong th phong, th sanh, ma lai dien ra ni nguc toi chat hep, ban thu, hoi ham. Canh tng la lung cha tng co bi v ngi nghe s co tai viet ch ep lai tro tai trong khi co mang gong, chan eo xieng va sang mai ra phap trng. Canh tng la lung cha tng thay la hnh anh ten t tu cho ch th noi bat len uy nghi long long, con vien quan nguc va th lai, nhng ke ai dien cho trat t xa hoi ng thi th lai khum num run run. ieu o cho thay rang trong nha tu tam toi, hien than cho cai ac, cai tan bao o khong phai cai ac, cai xau ang thong tr ma chnh la cai ep, cai Dung, cai Thien, cai cao ca ang lam chu. Vi canh cho ch nay, cai nha nguc tam toi a o sup, bi v khong con ke pham toi t tu, khong con quan nguc va th lai, ch co ngi nghe s tai hoa ang sang tao cai ep trc oi mat ngng mo sung knh cua nhng ke lien tai, tat ca eu tham am anh sang thuan khiet cua cai ep, cai ep cua thien lng va kh phach. Cung vi canh nay, ngi t tu ang i vao coi bat t. Sang mai ong se b t hnh, nhng nhng net ch vuong van, ti ep hien len cai hoai bao tung hoanh ca mot i cua ong tren lua bach se con o. Va nhat la li khuyen cua ong oi vi ten quan nguc co the coi la li di huan cua ong ve ao l lam ngi trong thi ai nhieu nhng o. Quan niem cua Nguyen Tuan la cai EP gan lien vi cai THIEN. Ngi say me cai ep trc het phai la ngi co thien lng. Cai ep cua Nguyen Tuan con gan vi cai DUNG. Hien than cua cai ep la hnh tng Huan Cao o, kh phach lng lay a sang rc ca trong em cho ch trong nha tu. Ben canh hnh tng Huan Cao long long, ta con thay mot tam long trong thien ha. Trong em cho ch, hnh anh vien quan nguc cung cam ong. o la thanh am trong treo chen vao gia mot ban an ma nhac luat eu hon loan xo bo. Cai t the khum num, giong noi nghen ngao, cai cui au xin bai lnh va c ch run run bng chau mc khong phai la s quy lu hen ha ma la thai o chan thanh khien ta co cam tnh vi con ngi ang thng nay.Nhng neu khong co ngi cai nguc biet tran trong tai nang,th Huan Cao cung ch lamot Huan Cao t tu.
- 156 -
e. oan truyen ong Huan Cao cho ch la oan van hay nhat trong truyen nganCh ngi t tu. But phap ieu luyen, sac sao khi dng ngi, dng canh, chi tiet nao cung gi cam, gay an tng. Ngon ng Nguyen Tuan bien hoa, sang tao, co hon, co nhp ieu d ba. Mot khong kh co knh trang nghiem ay xuc ong, co phan bi trang toat len trong oan van. 3/ Ch ngi t tu khong con la ch na, khong ch la M ma thoi, ma nhng net ch ti tan noi len nhng hoai bao tung hoanh cua mot i ngi. ay la s chien thang cua cai EP, cai CAO THNG, oi vi s pham tuc nh ban, cung la s chien thang cua tinh than bat khuat trc thai o cam chu no le. S hoa hp gia M va Dung trong hnh tng Huan Cao la nh cao nhan cach theo l tng tham m cua Nguyen Tuan, theo triet l Duy M cua Nguyen Tuan. Nguyn Tun lm sng li c mt thi vang bng trong tm thc mi ngi Vit Nam, dng ln c mt vin bo tng ci p. Vi Nguyn Tun ci p c nng ln nh mt tn gio, ng nhn mi vt di gc thm m, nng mi vic nn tm ngh thut: ngh thut ung tr, ngh thut lm lng n, ngh thut vit ch Gia th gii ca mt thi vang bng, Ch ngi t t ni ln nh mt di tch c khng ch qu m cn c nhng nt mi m c o. Nvt Hun Cao xa nay vn c xp trong tup nvt ti hoa ca Vang bng mt thi cng vi thy Bt l (Chm treo nghnh), c Su (Nhng chic m t), c Ph (Th th), c m (Chn tr sng) nhng ng chng nhng l mt nho s ti hoa c ti vit ch p m cn l mt trang anh hng ngha s, tuy ch ln khng thnh, sp phi ri u nhng vn hin ngang bt khut. S thng nht gia ci Ti v ci Tm, ci p v ci Hng hin nn hnh tng Hun Cao rc r, lng lng gia chn ngc t. Ti hoa v kh phch ca Hun Cao c gii thiu gin tip ngay t khi nvt cha xut hin. Ngay t y Nguyn Tun to cho Hun Cao s khc bit gia cc nvt ti hoa thng gp trong Vang bng mt thi. Nu cc nvt khc hin ln trong khng gian
- 157 -
gia nh, khng gian ca nhng cuc i m, th th - mt khng gian hp, bao trm bi s thng thc mt lot hnh ngh thut th Hun Cao hin ln trong khng gian x hi mt khng gian rng to nn bi danh ting ca s nghip ti hoa v kh phch. Nu cc nvt khc a phn ch l ngi thng thc ngh thut, thc hin hnh ng ngh thut nh mt l k nng, k xo th Hun Cao l ngi khai sinh ra ci p ngh thut xut php t tm lng, s thng hoa ca cm xc, nhng nt vung tI tn ni nn nhng ci hoi bo tung honh ca mt i ngi. Hun Cao khng phi l ng nho gi an phn th thng ly t ung tr, th th di dng tm hn, Hun Cao xut hin trong tnh hung truyn c bit: l th lnh ca mt cuc khi ngha chng li triu nh, b bt v chun b chu n t hnh. Gia lao t ngi th lnh y vn gi c v lnh lng thn nhin, khng cht lo lng, s hi. Khng nhng th Hun Cao cn c mt thin lng cao p, tm hn Hun Cao cng c th c coi l mt ci p gia t tri. Hn v cuc sng lm than ca mun dn m ng m ng dy binh khi ngha. V trn ci i ny ngi tri k cng ng cng phi c mt tm lng, bi vy Hun Cao rt trng tm lng ca ngi qun ngc, ng cm ci tm lng bit nhn nhn ti v n hn v cht na ph mt tm lng trong thin h. V chnh tm lng cao qu y lm nn phn hn treong nhng con ch vung vn ca Hun Cao. Bn cnh Hun Cao, nvt qun ngc cng l mt nt mi l trong Ch ngi t t. Nu nh cc cu chuyn khc ca Vang bng mt thi ta ch thy ni ln mt nvt chnh nh mt ngi thuyt minh, gii thiu cng ta nt ngh thut thanh toa no th n Ch ngi t t dng nh khng phi ch c mt m c hai nvt Hun Cao Qun ngc cng song hnh cnh nhau th hin mt ni dung t tng ca tc phm. V nu nh trong cc cu chuyn khc thng ly ci p ngh thut lm chun mc phn chia ngi ti hoa k tm thng th n Ch ngi t t ly tm lng thin lng lm chun mc soi chiu con ngi. Bi vy qun ngc l mt
- 158 -
nhn vt lng tnh nhng xt n cng vn l mt con ngi p. Trong hon cnh lao tm ti, ngi ta vn sng bng tn nhn, bng la lc v thc s qun ngc tng c lc tr thnh mt th hung thn bi nhng mnh kho hnh h tr thnh thng l. Nhng qun ngc li c mt th chi ch thanh tao, c tm lng yu ci p v bit nhn nhn ti. Vi qun ngc, c c ch ng Hun Cao m treo trong nh l c mt vt bu trn i v cng v trng ti, trng kh phch ca Hun Cao m qun ngc bt chp s nguy him ca bn thn mnh bit i Hun Cao. Tht l mt thanh m trong tro chen vo gia mt bn n m nhc lut u hn lon x b. Trong Ch ngi t t, cc nhn vt cng khng trng thi n nh v tnh cch, nhn phm m c mt s lu chuyn, bin i t bn trong. Hun Cao c xy dng bng bt php l tng ho nhng thc cht li khng phi l mt nhn vt l tng chnh v c s thay i trong suy ngh, nhn thc. Hun Cao cng c s ng nhn v thc tnh, cng c s bn khon ng vc v tnh ng. Ban u trong mt Hun Cao: qun ngc cng chng khc g l lnh bo ngc t xa n nay chn lao t. n khi bit c s nguyn ca qun ngc th mi c s thay i ln trong thi ca Hun Cao. chnh l giy pht tnh ng, giy pht nhn ra mt tmlng trong thin h gia chn lao t. Cn qun ngc ti sao l mt tn hung thn bng tr thnh mt con ngi p? C th ni trong con ngi qun ngc vn lun tn ti c rng phng v rn rt, thin thn v c qu. Trc y phn con tc l rn rt v c qu c phn tri hn, bi hon cnh lao buc qun ngc phi sng nh th. n khi gp Hun Cao dng nh hai phn trong con ngi qun ngc i din v u tranh vi nhau. Nu qun ngc mt ln na gt i thin lng ca mnh sng ng vi chc phn, vi nhng hon cnh sp t th e qun ngc cng s tr thnh mt k tm thng v Ch ngi
- 159 -
t t cng khng hay n vy. S thay i trong qun ngc l s khng nh ca sc mnh, gi tr ca ci p v thin lng. Ci p trong Ch ngi t t cng khng ging nh cc truyn khc ca Vang bng mt thi ch gi gn trong mt th chi tao nh c nng ln tm ngh thut m ci p y c m rng vi tt c ngha ca n. Tt c ngha, ni dung t tng ca tc phm hi t trong cnh cho ch - mt cnh tng xa nay cha tng c. Thng thng cho ch - hnh ng p, thing ling y din ra trong mt th phng p , p sang trong nh trong nhiu truyn ca Vang bng mt thi. Vy m Ch ngi t t cnh cho ch li din ra trong mt bung ti cht hp, m t, tng y mng nhn, t ba bi phn chut, phn gin gia m khuya mt nh lao, phi ln lt b mt, c bit y cng l giy pht cui i ca ngi cho ch. Nhng con ch ny c th coi nh tuyt bt ca mt ngi anh hng ti hoa. ng thi ta cng thy s o ln v th gh ghm gia cc nvt. Trn bnh din x hi h l nhng ngi i nghch nhau. Nhng gi y ci p ang ng tr, k c quyn hnh th khng c quyn uy, quyn uy thuc v ngi b tc ht mi th quyn; ngi l ra khng phi s li khm nm; ngi l ra phi s li ng hong, nh c d c eo gng chn vng xing nhng vn hin ln lng lng. Hun Cao ang khai sinh ra ci p, tay dm t nt ch trn tm la trng tinh cng nh mt vn. Ci p c sinh ra trong chn lao t bn thu, ti tm nhng ci p lm sng ln tm hn mi con ngi. Cuc gp g gia Hun Cao v qun ngc l cuc gp g gia hai ngi t trong hai kiu nh t. Hun Cao b cm t v nhn thn nhng tm hn v kh phch vn to sng, nh t thc b xo nho. Qun ngc l mt ngi t trung thn trong mt nh ngc v hnh nh ngc do hon cnh sng v chnh ci c trong qun ngc to ra. Ci p cu qun ngc ra khi nh t ca chnh mnh. V ngi qun ngc l ra phi gio hun phm nhn th gi y tr thnh ngi c gio hun, t t l ra phi chu s gio hun th gi y ang gio
- 160 -
hun. Nh Hun Cao qun ngc tm li c v p ca thin lng, tm lng tri k c thu hiu v n nhn, th c nguyn c c ch ca Hun Cao, v nh qun ngc trong nhng ngy cui cng Hun Cao tm c mt ngi tri k. Cuc gp g ny thc s l mt cuc hnh ng. Ci p to ra s o ln v th gia hai con ngi, h khng phi sng theo nhng nguyn tc, trt t x hi m sng ng vi lng tm ca chnh mnh v cng tn th ci p ca cuc i. Tc phm chnh l li ngi ca tn vinh ci p. Ci p sinh ra t s ho quyn ca ci tm v ci ti - l ci p vnh hng, c th cm ho con ngi. Nh vn Pautpxki tng ni: Nim vui ca nh vn chn chnh l nim vui ca ngi dn ng n s s ca ci p. Thit ngh c cuc i Nguyn Tun lun i tm con ng kim tm nim vui chn chnh y./.
Ch ngi t t sc hp dn t s mi m
Nguyn Tun lm sng li c mt thi vang bng trong tm thc mi ngi Vit Nam, dng ln c mt vin bo tng ci p. Vi Nguyn Tun ci p c nng ln nh mt tn gio, ng nhn mi vt di gc thm m, nng mi vic nn tm ngh thut: ngh thut ung tr, ngh thut lm lng n, ngh thut vit ch Gia th gii ca mt thi vang bng, Ch ngi t t ni ln nh mt di tch c khng ch qu m cn c nhng nt mi m c o. Nvt Hun Cao xa nay vn c xp trong tup nvt ti hoa ca Vang bng mt thi cng vi thy Bt l (Chm treo nghnh), c Su (Nhng chic m t), c Ph (Th th), c m (Chn tr sng) nhng ng chng nhng l mt nho s ti hoa c ti vit
- 161 -
ch p m cn l mt trang anh hng ngha s, tuy ch ln khng thnh, sp phi ri u nhng vn hin ngang bt khut. S thng nht gia ci Ti v ci Tm, ci p v ci Hng hin nn hnh tng Hun Cao rc r, lng lng gia chn ngc t. Ti hoa v kh phch ca Hun Cao c gii thiu gin tip ngay t khi nvt cha xut hin. Ngay t y Nguyn Tun to cho Hun Cao s khc bit gia cc nvt ti hoa thng gp trong Vang bng mt thi. Nu cc nvt khc hin ln trong khng gian gia nh, khng gian ca nhng cuc i m, th th - mt khng gian hp, bao trm bi s thng thc mt lot hnh ngh thut th Hun Cao hin ln trong khng gian x hi mt khng gian rng to nn bi danh ting ca s nghip ti hoa v kh phch. Nu cc nvt khc a phn ch l ngi thng thc ngh thut, thc hin hnh ng ngh thut nh mt l k nng, k xo th Hun Cao l ngi khai sinh ra ci p ngh thut xut php t tm lng, s thng hoa ca cm xc, nhng nt vung tI tn ni nn nhng ci hoi bo tung honh ca mt i ngi. Hun Cao khng phi l ng nho gi an phn th thng ly t ung tr, th th di dng tm hn, Hun Cao xut hin trong tnh hung truyn c bit: l th lnh ca mt cuc khi ngha chng li triu nh, b bt v chun b chu n t hnh. Gia lao t ngi th lnh y vn gi c v lnh lng thn nhin, khng cht lo lng, s hi. Khng nhng th Hun Cao cn c mt thin lng cao p, tm hn Hun Cao cng c th c coi l mt ci p gia t tri. Hn v cuc sng lm than ca mun dn m ng m ng dy binh khi ngha. V trn ci i ny ngi tri k cng ng cng phi c mt tm lng, bi vy Hun Cao rt trng tm lng ca ngi qun ngc, ng cm ci tm lng bit nhn nhn ti v n hn v cht na ph mt tm lng trong thin h. V chnh tm lng cao qu y lm nn phn hn treong nhng con ch vung vn ca Hun Cao. Bn cnh Hun Cao, nvt qun ngc cng l mt nt mi l trong Ch ngi t t. Nu nh cc cu chuyn khc ca Vang bng
- 162 -
mt thi ta ch thy ni ln mt nvt chnh nh mt ngi thuyt minh, gii thiu cng ta nt ngh thut thanh toa no th n Ch ngi t t dng nh khng phi ch c mt m c hai nvt Hun Cao Qun ngc cng song hnh cnh nhau th hin mt ni dung t tng ca tc phm. V nu nh trong cc cu chuyn khc thng ly ci p ngh thut lm chun mc phn chia ngi ti hoa k tm thng th n Ch ngi t t ly tm lng thin lng lm chun mc soi chiu con ngi. Bi vy qun ngc l mt nhn vt lng tnh nhng xt n cng vn l mt con ngi p. Trong hon cnh lao tm ti, ngi ta vn sng bng tn nhn, bng la lc v thc s qun ngc tng c lc tr thnh mt th hung thn bi nhng mnh kho hnh h tr thnh thng l. Nhng qun ngc li c mt th chi ch thanh tao, c tm lng yu ci p v bit nhn nhn ti. Vi qun ngc, c c ch ng Hun Cao m treo trong nh l c mt vt bu trn i v cng v trng ti, trng kh phch ca Hun Cao m qun ngc bt chp s nguy him ca bn thn mnh bit i Hun Cao. Tht l mt thanh m trong tro chen vo gia mt bn n m nhc lut u hn lon x b. Trong Ch ngi t t, cc nhn vt cng khng trng thi n nh v tnh cch, nhn phm m c mt s lu chuyn, bin i t bn trong. Hun Cao c xy dng bng bt php l tng ho nhng thc cht li khng phi l mt nhn vt l tng chnh v c s thay i trong suy ngh, nhn thc. Hun Cao cng c s ng nhn v thc tnh, cng c s bn khon ng vc v tnh ng. Ban u trong mt Hun Cao: qun ngc cng chng khc g l lnh bo ngc t xa n nay chn lao t. n khi bit c s nguyn ca qun ngc th mi c s thay i ln trong thi ca Hun Cao. chnh l giy pht tnh ng, giy pht nhn ra mt tmlng trong thin h gia chn lao t. Cn qun ngc ti sao l mt tn hung thn bng tr thnh mt con ngi p? C th ni trong con ngi qun ngc vn lun
- 163 -
tn ti c rng phng v rn rt, thin thn v c qu. Trc y phn con tc l rn rt v c qu c phn tri hn, bi hon cnh lao buc qun ngc phi sng nh th. n khi gp Hun Cao dng nh hai phn trong con ngi qun ngc i din v u tranh vi nhau. Nu qun ngc mt ln na gt i thin lng ca mnh sng ng vi chc phn, vi nhng hon cnh sp t th e qun ngc cng s tr thnh mt k tm thng v Ch ngi t t cng khng hay n vy. S thay i trong qun ngc l s khng nh ca sc mnh, gi tr ca ci p v thin lng. Ci p trong Ch ngi t t cng khng ging nh cc truyn khc ca Vang bng mt thi ch gi gn trong mt th chi tao nh c nng ln tm ngh thut m ci p y c m rng vi tt c ngha ca n. Tt c ngha, ni dung t tng ca tc phm hi t trong cnh cho ch - mt cnh tng xa nay cha tng c. Thng thng cho ch - hnh ng p, thing ling y din ra trong mt th phng p , p sang trong nh trong nhiu truyn ca Vang bng mt thi. Vy m Ch ngi t t cnh cho ch li din ra trong mt bung ti cht hp, m t, tng y mng nhn, t ba bi phn chut, phn gin gia m khuya mt nh lao, phi ln lt b mt, c bit y cng l giy pht cui i ca ngi cho ch. Nhng con ch ny c th coi nh tuyt bt ca mt ngi anh hng ti hoa. ng thi ta cng thy s o ln v th gh ghm gia cc nvt. Trn bnh din x hi h l nhng ngi i nghch nhau. Nhng gi y ci p ang ng tr, k c quyn hnh th khng c quyn uy, quyn uy thuc v ngi b tc ht mi th quyn; ngi l ra khng phi s li khm nm; ngi l ra phi s li ng hong, nh c d c eo gng chn vng xing nhng vn hin ln lng lng. Hun Cao ang khai sinh ra ci p, tay dm t nt ch trn tm la trng tinh cng nh mt vn. Ci p c sinh ra trong chn lao t bn thu, ti tm nhng ci p lm sng ln tm hn mi con ngi. Cuc gp g gia Hun Cao v qun ngc l cuc gp g gia hai ngi t trong hai
- 164 -
kiu nh t. Hun Cao b cm t v nhn thn nhng tm hn v kh phch vn to sng, nh t thc b xo nho. Qun ngc l mt ngi t trung thn trong mt nh ngc v hnh nh ngc do hon cnh sng v chnh ci c trong qun ngc to ra. Ci p cu qun ngc ra khi nh t ca chnh mnh. V ngi qun ngc l ra phi gio hun phm nhn th gi y tr thnh ngi c gio hun, t t l ra phi chu s gio hun th gi y ang gio hun. Nh Hun Cao qun ngc tm li c v p ca thin lng, tm lng tri k c thu hiu v n nhn, th c nguyn c c ch ca Hun Cao, v nh qun ngc trong nhng ngy cui cng Hun Cao tm c mt ngi tri k. Cuc gp g ny thc s l mt cuc hnh ng. Ci p to ra s o ln v th gia hai con ngi, h khng phi sng theo nhng nguyn tc, trt t x hi m sng ng vi lng tm ca chnh mnh v cng tn th ci p ca cuc i. Tc phm chnh l li ngi ca tn vinh ci p. Ci p sinh ra t s ho quyn ca ci tm v ci ti - l ci p vnh hng, c th cm ho con ngi. Nh vn Pautpxki tng ni: Nim vui ca nh vn chn chnh l nim vui ca ngi dn ng n s s ca ci p. Thit ngh c cuc i Nguyn Tun lun i tm con ng kim tm nim vui chn chnh y./.
Cuc tng ng ca nhng tm lng trong thin h

(c truyn ngn Ch ngi t t ca Nguyn Tun)
Vi truyn ngn Ch ngi t t ca Nguyn Tun, bit bao bn c v ngi vit tng dung ng v sng knh hnh tng ngi anh hng tht th m hin ngang, bt khut, c ti, c tm lng bao dung, min trng ngha khl Hun Cao sng sng. Nhn c phn tch, bnh lun bng nhng ngn t p nht, ho hng nht. Sau Hun Cao n nhn vt vin qun ngc. Phn tch tng nvt, t y, nhn thy, nh gi tc phm, tng ca
- 165 -
nh vn, l con ng I theo chiu dc. Vn chng chn mi chn no vo, ngi xa tng ni nh vy. Do , trc ng vn tuyt tc Ch ngi t t, chng ta c th i mt con ng khc, theo chiu ngang c chng? Tn truyn l Ch ngi t t, nhng nh vn u c miu t g nhiu hnh dng, thn thI nhng con ch. V Ngi t t - ng Hun Cao u phi nvt duy nht chim ton b tyu v lng mn trng ca Nguyn Tun? Ln theo bn tay ti hoa dn dt ca tc gi, chng ta gp trc nht l vin quan coi ngc, ri n thy th li, sau mi gp Hun Cao Trong khung cnh ti tm, huyn o ca thin nhin vo mt chiu t, ri nhng m khuya, cng cI khng gian nh ngc y mui, rp, chut, gin v s tn khc y, ba con ngi vi ba s phn v ni nim ring kn c xch li gn nhau nh ba v sao sng, ti khc nhau nhng gc ti ring tm nhau cui cng ho nhp, thp ln mt ngc uc c nh sng rc. V vy, chng ta c th i vo truyn ngn Ch ngi t t bng nhng con ng tm hiu: Cuc tng ng ca nhng tm lng trong thin h. Ngay t nhng dng u cc tc phm cuc gp g k l din ra, y nhng bn khon, bi ri trong lng ngi, vi vi gia khung cnh thin nhin v v th x hi ca ba s phn khc nhau. Nhn c giy lnh ca cp trn, vin quan cai ngc ng ng: Hun Cao? Hay l cI ngi m vng tnh Sn ta vn khen cI ti vit ch rt nhanh v rt p khng?. ng c thy th li khng nh: D bm chnh y . Ri 2 ngi tr chuyn nh cng tm c, ngm hiu sp c trc tip gp g con ngi ng s, ng knh y. Qun ngc d dt nh gi: Thy c nghe ngi ta n Hun Cao, ngoi ci ti vit ch tt, li c ti b kho v vt ngc na khng?. Thy th li khng giu gim, trm tr ca ngi: D bm th ra y vn v u c ti c. Ch ch! () gi th, ti l ao ph, phi chm nhng ngi nh vy, ti ngh m thy ting tic. Vy l ngi th k nh t th nhn lng ngng m Hun Cao m khng s qun ngc vin quan b trn qu mng hoc theo di. Vi v th ca ngi i din cho b my gng cm ca Nh nc, chuyn ngh giam hm, trng pht k phn nghch, sao thy th li dm thng tic tn t t Hun Cao? iu tht trI l i, giu ct mi lut l, tht nguy him. Song may
- 166 -
thay, thy th li gp c ngi hiu bit, ngi cng hi cng thuyn, ngi c chung mt tm lng. Ngay bui ti hm , qun ngc ngi ngh ngi bn cy n leo lt, bp thI dng mt cch bn khon. ng nh qun cI cnh ng sng thc ca thn phn m mng, hng ti mt cI g cao c, tm ti mt v p lung linh xa vi. ng ngi trong khung ca s c nhiu con song k nhng nt en, nh ngi trong nh ngc, nhn ra bu tri lm m tinh t, mt ngI sao Hm nhp nhy nh trt xung pha chn tri khng nh. ng lng nghe nhng m thanh trn tc ting ch sa, ting trng, ting king, m cm canh, thy chng bay cao n ln khi mt t ti, nng ly mt ngI sao chnh v mun t bit v tr. Ri ng ly que hng khu thm ngn bc n, cho ba cI tim bc chm li, chy bng to ln, soi t mt ngi. on vn ngn miu t khung cnh, y p nhng hnh nh i lp c ngha biu tng. l s i lp gia cuc sng b tri cht vo chc v ca k cm quyn c n v ni long khao kht i tm tri k, tm ci p, v m h nhn thy, linh cm vng mi anh trong tay. Do trong ci m u, bit ch xc mnh s c gp Hum Cao, ngi c mI u im hoa rm, ru ng mu y, trn khun mt mt i v t l gi ch cn l mt nc ao xun, bng lng, kn o v m nh. Mt sui ngun hnh phc ang rc rch, th thm chy trong tm hn qun ngc mt tm hn day dt v chn nhm ngh v lun c m mt s nguyn p , c c ch Hun m treo l mt bu vt trn i. Qun ngc t nh: Ta mun bit i ng Hun Cao, ta mun cho ng cc kh trong my ngy cui cng cn li. Nhng ri li bn khon: ch s tn bt phm th li ny em co gic mai ta d t hn ln na xem sao. Vy y, cuc tng ng mi bt u, din ra trong tm tng cn m h lm, cn bn khon lm, song c nt hnh v php phng hI th. Bi v c qun ngc ln thy th li u l k bit knh mn kh phch, mt k bit tic, bit trng ngi ti, hn khng phI l k xu, hay l v tnh. n hm sau v nhiu ngy sau, khi ca ba ngi dn mt nhau, gp nhau bng hnh hi, vc dng th nhng trc tr, nhng nghi ng, t giu xy ra. ng Hun Cao ci ngi sao
- 167 -
Hm chnh v y bc vo nh ngc trong t th tht hin ngang, ung dung, bt khut. ng lnh m, khng thm chp my li e do ca bn lnh, chc mi gng nng, khom mnh thc mnh u thang gng xung thm tng nh thunh mt ci. Bn lnh th tc gin. Tri li vin qun ngc nhn vi cp mt hin lnh. Ri ng nh thy th li ngy ngy mang tht ru vo nh lao dng c t qu mn ny biu ngi dng cho m bng. Trong bung y, lnh lm. Ri ch thn qun ngc gp Hun Cao, cng ni nhng li thnh knh: bit ngi l mt ngi c ngha kh, tI mun chm trc t nhiu!. Hun Cao thn nhin nhn ru tht, coi nh mnh c quyn hng th. Thm ch ng cn khinh bc, nng li: Ngi hi ta mun g? Ta ch mun c mt iu l nh ngI ng t chn vo y. Vy y con ngi chc tri, khuy nc y chng bit n s ai. C ci triu nh oan phong nh th, bao nhiu gng xing nng n, tht ngt nh th v c ci n t hnh ang treo l lng trc mt cng khng lung lc c ng. Hung chi l my chn ru, vi ba cm tht ca hai ngi v danh tiu tt chn ngc t b nh ny! Dng nh ng mun qun i tt c. ng mun ty ht bi trn ho thnh, nhp vo nhng v sao trn khng trung thm thm. Cuc gp g gia ba con ngi ng nh khng th c. Trong lao, ngy m ca t t i pht cui di nh ngn nm ngoi. Su kin tr, ch i hy vng c gp v cy nh xin ch Hun Cao ca quan ngc dng nh cng khc khoi, nng n, mt ngy di ta ngn nm. ng kh tm khng bit lm th no, ng khng c can m gip mt con ngi xa cch mnh nhiu qu, ri ng ti nht ngi i khi c cng vn ngy mai ng Hun b gii vo Kinh. Bao nhiu khc nhi gan rut, lo lng hi hp ca nvt c nh vn chm ph my nt v ngi bt phng nhanh, lot nh trn giy m nng tri tnh ngi. May thay, tnh ngi nh thc tnh ngi. Qun ngc c thy th li cm thng chp ni, gii by trc tip vi Hun Cao. ng Hun bng tnh: Ta cm ci tm lng bit nhn lin ti ca cc ngi. No ta c bit u mt ngi nh thy qun y m c nhng s thch cao qu nh vy. Thiu cht na, ta i ph mt mt tm lng trong thin h. ch thng tr bt cng lm cho con cm ut ni ln chng li, con ngi
- 168 -
n p, git hi con ngi. Tht ru v thi n cn nh l an i, xt thng, khng lay chuyn c nhng tri tim st , tri li c th gy hiu lm, y con ngi xa nhau. Ch c tm bit nhn lin ti v nhng s thch cao qu hng v vn minh, vn ho tm lng gi tm lng bng ting ni nng niu, trn trng ti nng v ci p, con ngi mi nghe c nhau, nhch gn nhau, gp nhau. Cuc gp g gia vin qun ngc, thy th li v ng Hun Cao din ra trong m cui cng ca ng Hun ngc y. Nhn khung cnh bit iu i nghch, tr tru, ta ng l cnh tng xa nay cha tng c. Song li l mt iu tt yu, nh gii nhn sinh hai v th x hi tri nhau, song c s ho ng bn trong. Vin qun ngc v thy th li tuy t do v nhn thn nhng ang b cm t v nhn cch. Cn Hun Cao, tuy b ccm t v nhn thn, li ang rt t do v nhn cch. H u chung nhau mt ci ch nng cuc i, mt hoi bo tho ci s lng. H n vi nhau, nng ta vo nhau, nng nhau ln vn ti. Ngi bt ti ba ca nh vn miu t mt khung cnh y kch tnh. l s tri ngc gia ci nn ti nh lao m t y t rp, phn chut, phn gin v tm la trng tinh, cng thng. l s trI ngc gia chn nh t chuyn vic nh p kho tra d man vi nh sng ca vn minh vn ho. Ngi ta vit ch tng nhau, ngi ta nng niu tng nt bt, thng thc mi thm ca tng dng mc, khoan thai, trang trng. l s trI ngc ca bng ti v nh sng, ca x hi v bn cht lng thin trong con ngi. Tt c nhng kch tnh, xung t y u ln ln c giI to. Di nh sng ca b uc rc - uc ca tr tu v nim tin yu ba trI tim ho chung nhp p. ng Hun Cao chm ch dn ht sinh lc vo tng nt ch. Qun ngc khm nm ct tng ng tin nh du tng nt ch hin ln. Thy th li run run bng chu mc C ba u ci u n i gie pht ra i ca nhng con ch vung vn, tI tn, ni ln nhng cI hoi bo tung honh ca mt i con ngi, cng chnh l pht thing ling ci p ra i, kht vng t do ra i! i vi Hun Cao, vit c nhng nt ch p nh th l mt hnh phc ln, cng l mt cng vic c ngha nh s chuyn giao mt nhn
- 169 -
cch nhn cch t do. Cn vin qun ngc v thy th li nhn ra c nt ch p, thm tha c mi mc thm v lng nghe nhng li giI ging ca ng Hun cng l mt hnh phc ln, hnh phc c gp li, sng li con ngi tht ca mnh, con ngi lun trn tr, ca quy trong ci gng cm v hnh v tht ngt ca phn s, ca cng vic hng ngy. Cui cng, c ba ngi nhau, ng dy. H thc s ho ng, cng trt b mi ngn cch to sng cho nhau. Hnh tng nvt c khc ho bng ngi bt lng mn cng sng sng nh mun ct bng ln, ph v nh ngc, ph v c ci cuc sng ang y bng ti, ngt ngt tr tu. Ti bo thc y, thy qun nn tm v nh qu m , thy hy thot khi ci ngh ny i () y, kh gi thin lng cho lnh vng. Li Hun Cao khuyn qun ngc, hay l ting ni ca cI p, ca tm lng hng dn con ngi, thc tnh con ngi? Ngc quan cm ng, vi ngi t mt vi, chp tay ni mt cu m dng nc mt r vo k ming lm cho nghn ngo: K m mui ny xin bi lnh. Xin hy ch ngn t ca nh vn. ng khng vit vin qun ngc m vit ngc quan; khng vit tn t m vit ngi t. V th ca con ngi thay i nn ngn t phi thay i, hay tm lng ca nh vn thc cm ng khng phI ch c Hun Cao m c vi ngi qun ngc? n gi pht cui cng, trc khi chia tay bn c, h ch thc l nhng Con ngi nhng tm lng trong thin h Cuc gp y va c ngha nhn vn va c tm su trit l. Chng ta u bit th gii nvt trong Vang bng mt thi tc phm th hin rt r phong cch Nguyn Tun gm nhng con ngi tuy tht bi trong cuc sng hin i, nhng khng u hng khut phc, trI li, h tm thng li nhng hi tng v mt thi vang bng, nhng kht vng, c m s lng tho ci. l nhng ng ngho, nhng vn nhn ngh s, nhng anh hng v c nhng tng cp, nhng vin cai ngc, ao ph. H tm n nhau, gp g nhau cng ung tr, thng thc v thm ca hng sen, v tinh khit ca nc ma trong vt, v ngt mm m cng rn ca mch nha bc cui. H mg o chuyn i, nhng qung i ngang dc, trc tri khuy nc. H th th, nh th. H i lng mua nhng chic m t, nhng ci np v thn
- 170 -
m mt sng p , vinh quang. .. l nhng cuc tng ng ca nhng tm lng, mn gi b hin thc xu xa tm li ci p ca nhn bn, ci gc ca thin lng, ca vn ho v thun phong m tc dn Vit. Cuc tng ng ca ba nvt qun ngc, th li, Hun Cao trong Ch ngi t t c bn c xem l cuc tng ng p nht. Cu chuyn gi nh mt truyn Nm ni ting ca dn tc: Bch cu k ng. Bch cu k ng k chuyn gp g gia chng th sinh ngho T Uyn v nng tin Ging Kiu. cuc gp g tyu tui tr th v, diu k. Cuc gp g trong Ch ngi t t khng c nh vn t tn l k ng, song cng cha chan mt mi lng duyn k o. l s ngng m nhng nhn cch hin ngang, bt khut, c ti c tm. l tnh yu ci p. Cng v cui tc phm tyu y cng to sng, m nng. Ci p thc s c ng quang v cu vt con ngi (xtiepxki). Mt k bit knh mn kh phch, mt k bit tic, bit trng ngi ti, hn khng phi ngi xu hay v tnh. y u phI li nh gi ca vin qun ngc v thy th li. y chnh l tyu v s bao dung ca Nguyn Tun chia u cho cc nvt trong cuc tng ng di v p trng trong v ngan ngt hng thm ca Ch ngi t t. V cng l nhng dng ch, tm lng thm ngt ca nvn gi li mi bn c chng ta ngy nay!
Vi hnh (Trch Nhng bc th gi c em h do tc gi t dch t ting An Nam)
Nguyn Ai Quc
I/Tm hiu chung 1.Tc gi Nguyn i Quc H Ch Minh li cho nhn dn ta mt s nghip vn chng ln lao v tm vc, phong ph, a dng v th loi v c sc v phong cch sng tc. Tc phm vn hc ca Nguyn i Quc - H Ch Minh c vit bng ting Php, ting Hn v ting Vit. C th xp tc phm ca Ngi vo ba th loi : vn chnh lun, truyn v k, th ca. Mi th loi c mt c sc ring v u c tc phm thnh cng. Vn chnh lun c Tuyn
- 171 -
ngn c lp, truyn k c Vi hnh, th c Nht k trong t. c bit Ngi rt quan tm n vic vit sao cho ph hp vi i tng tip nhn. V th tc phm ca Ngi khng ch l nhng tc phm ngh thut m cn c sc chin u mnh m, n thc hin c vai tr l v kh chin u cho s nghip gii phng dn tc. 2.Tc phm Vi hnh l truyn ngn xut sc ca Nguyn i Quc, c vit bng ting Php, ng trn bo Nhn o c quan ca ng Cng sn Php s ra ngy 19 2 1923. Trong tc phm ny, Nguyn i Quc s dng bt php hin thc ph phn tro phng rt hp vi s thch ca c gi Php. Tc phm c ng bo vo ng dp vua Khi nh c chnh ph Php a sang d cuc u xo thuc a t chc Mc-xy. Tc phm hng n mc ch chnh tr : cho nhn dn Php v nhn dn th gii thy r s v dng ca Khi nh, mt tn vua b nhn, ngu dt, khng phi l k i din chn chnh cho nhn dn Vit Nam ; ng thi vch trn b mt xo tr ca nhng k thc dn. II/ Phn tch Vi hnh l truyn ngn xut sc trong tp Truyn v k ca Nguyn i Quc. Vit Vi hnh, tc gi nhm mc ch kch tn vua b nhn Khi nh, khi y sang Php d cuc u xo thuc a v tp trung ph phn ch thc dn Php, t co trc tip bn cht xu xa ca ch thc dn Php cc nc thuc a. Truyn ngn Vi hnh vit v chuyn i "mu quc" ca ng vua b nhn Khi nh nhm tn dng quan thy, la o nhn dn v lm nhng iu xu xa khc. Mc ch vch trn bn cht xu xa v kch mt cch ton din ng vua b nhn Khi nh, t Nguyn i Quc vo mt tnh th v cng kh khn, trc ht l lm sao miu t c mt cch trc tip v th hai l m bo c tnh thuyt phc khch quan. Nu Nguyn i Quc cng khai kch Khi nh, th li l s nh gi ca ngi Vit Nam yu nc i vi tn vua n l ngi Vit, v nh vy cu chuyn s mt i tnh thuyt phc khch quan, mt i s hp dn. ng trc nhng kh khn nh vy, Nguyn i Quc sng to nhng tnh hung c o v s dng nhiu th php ngh thut c o "vt tnh th" (ch dng ca Nguyn ng Mnh) mt cch ti tnh nhng cu chuyn vn c sc kch mnh m v khng mt i sc hp dn ca n. Trc tin l vic tc gi to ra tnh hung nhm ln ht sc c o v th v : i thanh nin nam n ngi Php lm tng tc gi l tn vua Khi nh ang vi hnh. Chnh tnh hung nhm ln ny gip tc gi a ra c nhng nhn xt v Khi
- 172 -
nh, va chm bim, va ma mai ph phn. V nh vy nhng nh gi, nhn nhn y va trc tip li va m bo tnh chn thc khch quan, bi y l hnh nh Khi nh qua s miu t, nh gi ca chnh ngi dn Php ch khng cn l ca tc gi. Qua cuc i thoi ca i nam n ngi Php trn toa xe in ngm, c gi c th hnh dung mt cch y nht v tn vua b nhn Khi nh. Mt iu m c gi c th nhn thy ngay c qua li ca i nam n thanh nin ngi Php, chnh l v hnh thc bn ngoi ca Khi nh. Mt v b ngoi c th ni l khng ging ai ca Khi nh, khi y xut hin trn t Php, ni m t lu khng cn ch vua cha, khin y tr nn l bch, nh nhng di ci nhn t m ca ngi dn Php, l ci v b ngoi rt xong xnh v nh nhng vi "vn ci mi tt y, vn i mt xch y, vn ci mt bng nh v chanh, c ci chp n chp ln ci u qun khn, cc ngn tay th eo y nhng nhn. Hn th na, vi ci b dng ca mt k lng tng nh g mc tc cng vi c b la l, c b ht cm trn ngi th Khi nh ng nh mt g h, mt con ri khng hn khng km. Khng ch nh vy, i nam n thanh nin ngi Php cn em so snh Khi nh vi nhng tr u xo "mt cch rt khi hi", "phi tr nhng nghn ri ph-rng xem, hm nay th chng mnh c mt t tin no u m c xem vua ang ngay cnh ?, v h cn cho rng cc nh ht, nht l cc nh ht ma ri cn c nh k giao ko thu hn. Tht l mt s so snh va hi hc, va y kch tnh. n y c gi c th thy c s miu t, kch mt cch ti tnh ca tc gi i vi tn vua b nhn Khi nh, hn hin ln di nhiu gc , nhiu kha cnh qua ging vn chm bim, ma mai rt nh nhng ca tc gi. Hnh nh mt v vua cui cng cng ch l mt tr gii tr r tin (di con mt ca ngi Php) khng hn khng km. Nhng cu chuyn vi hnh ca Khi nh khng ch dng li m tc gi cn vch trn mc ch chuyn i ca Khi nh. Vi hnh vn l mt hnh ng p ca vua cha thi xa nh chuyn vua Thun, vua Pie ci trang i vi hnh vi mc ch cao c. Cn chuyn vi hnh ca Khi nh th sao ? Thc cht y l mt chuyn i ln lt, m mui v hao tn tin ca phc v cho mc ch xu xa bn thu. V y, tc gi t ra hng lot cu hi lp lng giu ct v kch Khi nh : "Phi chng l ngi mun bit dn Php, di quyn ng tr ca bn ngi l A-lch-xng nht c c sung sng, c c ung nhiu ru v c ht nhiu thuc phin bng dn Nam, di quyn ng tr ca ngi, hay khng ? [...] Hay l, chn cnh lm mt ng
- 173 -
vua to, by gi ngi li mun nm th cuc i ca cc cu cng t b ?". Vi hnh, ngoi mc ch kch mt i tng c th, l Khi nh, cn ph phn nhng ngi dn Php (nhng ngi t nhn l vn minh, khai ho) v nhng chnh sch, ch ca thc dn Php. Trc tin l ngi dn Php m tiu biu l i nam n thanh nin ngi Php, h t coi mnh l i "khai ho", nhng chnh h l nhng ngi c li sng hi ht, tm thng v k th chng tc. Th hai, tc gi cn ph phn chnh sch cai tr d man ca thc dn Php thuc a : dng ru v thuc phin u c ngi dn v lm suy nhc ging ni. Mt khc, tc gi cn vch trn ch mt thm ca Php, v quc sch ca thc dn Php. n c chnh ph Php cng nhm ln v vy cho mt thm theo di tt c nhng ai c mu da vng v n tip nh thng khch, n tip mt cch "thm kn, v t v ht sc tn tu". Ngay bn thn tc gi cng c i i mt cch n cn nh vy : "C th ni l cc v bm ly giy ti, dnh cht vi ti nh hnh vi bng. V tht tnh l cc v cung cung c ln nu mt ht ti ch trong dm pht !". Vi hnh, ngoi vic to tnh hung nhm ln c o, th v cn l mt truyn ngn c gi tr ngh thut, chnh l s dng hnh thc vit th. Bng s sng to ny m tc gi dn dt cu chuyn mt cch kho lo, d dm v rt ti tnh. Tt c nhng tnh hung truyn, nhng cu chuyn tng chng nh chng lin quan g n nhau c tc gi th hin qua hnh thc mt bc th gi cho c em h (c l cng l h cu), lm cho cu chuyn tng thm tnh chn tht v hp dn hn vi ngi c. Bn cnh , s dng hnh thc vit th cn gip cho tc gi c th chuyn cnh mt cch linh hot, thi gian, khng gian c dch chuyn mt cch rt thoi mi, t nh ga xe in n trng ua nga ri n c trn ng ph... V c bit ti tnh, tc gi cn cng mt lc kch, chm bim nhiu i tng khc, l bn cp nc xo tr nh thc dn Php. Hnh thc vit th cn to cho tc phm tnh a ging iu v to nn ting ci vi nhiu sc iu khc nhau, t ging iu giu ct mt m, ph phn kch n ging iu tr tnh t s, lm nn s hp dn i vi ngi c. C mt iu ng ch na l ng sau ci v bng a, ng sau ting ci giu ct mt m y ta cn thy bng dng ca tc gi (nhn vt ti), vi mt bn lnh kin cng, mt tnh cm, mt ni au trc cnh nc mt nh tan, nhn dn lm than, n l. Tm li, bng ti nng, tr tu sc so v bt php tro phng, tc gi ph phn, kch b mt tht ca tn vua b nhn
- 174 -
Khi nh v vch trn b mt tht xo tr ca ch thc dn Php. Vi hnh xng ng l mt tc phm xut sc vit v ni dung chng quc phong kin trong vn hc th k XX. Tham khO Hy chng minh rng truyn ngn Vi hnh l mt tc phm vn chng tht s m Nguyn i Quc vit t nhng nm 20 ca th k ny trn t Php. * YU CU HS cn lm r c : Vi hnh l mt tc phm c sng tc v mc ch cch mng . Nhng vi hnh cng l mt tc phm vn chng tht s. y, mc ch cch mng khng lm tn hi cho cho gi tr vn chng. M ngc li, trong trng hp ny vn chng v mc ch cch mng, v i tng vn ng cch mng m cng tr thnh sc so v hin i. lm c, hc sinh cn bit phi hp k nng phn tch vn hc vi ki nng chng minh vn hc. Chng minh, lm sng t cc kt lun, l mc ch ca s phn tch. Cn phn tch r cc kha cnh ca tc phm, l c s ca s chng minh. * DN BI CHI TIT I. T VN : Mi ngi u bit, trong sut i mnh, Nguyn i Quc H Ch Minh thy chung cha bao gi coi vn chng l mt s nghip, mt phng k lp thn . Nhng mi ngi cng u bit trong sut nhng nm thng di ca cuc i chin s, Ngi sng tc vn hc vi mt khi lng kh s, v vi mt cht lng ngh thut kh cao v Ngi tr thnh mt nh vn, nh th ln ca dn tc ta trong thi hin i. Vi hnh, mt truyn ngn Ngi vit t nhng nm hai mi trn t php, l mt trong nhng tc phm tiu biu trong s nghip vn chng ca Ngi. II. GII QUYT VN 1/ Vi hnh l mt tc phm c sng tc v mc ch cch mng a) Truyn ngn ny nm trong c mt h thng nhng bi vn, bi bo, v kch m ng Nguyn, ngi th nh ngho ng Cngpong hi y vit nn t co chn tng ca tn vua b nhn bn nc Khi nh Hong nc Nam v thng khch ca nc Php Hi ch Macxy 1922. Qua Vi hnh, tc gi mun cho cng lun trong v ngoi nc Php thy r rng ci k ang c lm rm beng ln kia chng c g khc hn mt tn h b dng l lng, hnh vi ln lt v m m, may ra th thay th c cho nhng tr gii tr li thi vi ci gi cn r hn m v l nng hu ca vua Cao Min hay ti lm tr leo tro nho ln b) Truyn ngn ny cn mt ting ni ln n ch ngha thc dn, ci ch thng qua bn tay sai lm cho nhng ngi dn thuc a b suy nhc ging ni bi ru cn v thuc phin, theo di, rnh m, bm ly giy ca nhng ngi chn chnh bng mt chnh sch mt thm hn. 2/ Vi hnh l tc phm vn chng tht s: a) Hng th ngh thut ca thin truyn c to ra u tin bi s mi l ti tnh trong s sng to ra tnh hung. Ci ti y l mt ni dung mnh lit ln lao n
- 175 -
th c lng vo trong mt h cu ngh thut n gin n l lng. Ch mt khonh khc ngn ngi trn mt toa xe in. Vn vn ba nhn vt, trong , mt ngi (ti) ch lng lng nghe v ngh ngi. Cn li l mt cp tnh nhn ru rt quanh mt cu chuyn vi h cng ch l ph phim, bng qu, t i vy thi. Th m cng i su vo truyn, ci cch sp t tng chng n gin y cng lung linh nhiu nh sng bt ng. - Lm ng lc cho din bin ca cu chuyn l nhng tnh hung nhm ln. Ngi hiu ting Php th b lm cho l chng bit g. (C th th mi c th mt bn tha sc ni, v bn kia tha h lng l lng nghe). Quan trng v th v hn na l tnh hung ngi khng phi vua li b nhn lm l mt ng Hong thng vi hnh. Cu chuyn c nh trong mt ngy hi gi trang (cacnavan). Thc m h, o m nh tht. Khng c Khi nh tht trong tc phm m Khi nh tht vn c hin ra. V chnh s bin o y, tnh hung gi trang y khin cho cu chuyn cng mt lc lp lnh nhiu ngha. N to ra mt ci c v mt gc c o cho bc bim ha c mt khng hai v Khi nh. V qua ci ging hn nhin ca i tnh nhn n, n cng gi c ra theo mt cch ring v vi mt gi tr ring nhng cm ngh chua cht v thn phn ca ngi dn bo h. tng rng s pht trin ca cu chuyn s chm dt khi i trai gi xung tu. Vy m khng. iu k l l ngay trong mt tnh th tng chng s lm cho truyn khng th cn din bin, ni dung t tng ca truyn vn tip tc vn ng, a li nhng ng r m ngi c khng sao lng trc. Ci bnh xe v lng ca ngh thut (c to ra t s nhm ln, s gi trang, vn tip tc quay). T ch mt ngi dn b nhm ln vi ng Hong thng, n ch by gi th mi ngi dn An Nam trn t Ty u c th b coi l Hong thng. S ph phn Khi nh cha dng li (v tnh hung y tip tc cho thy: bc qun vng kia xem ra cng ch l qun vng nh tm o manh qun, v trong chuyn Php du ny, xem ra khng c x xnh no ngi khng m ti). Nhng mt ni dung t co khc m ra: s rnh rp tng bc chn ngi dn thuc a: ci mun ngn ln cay ng v b mt t do ca kip ngi vong quc. b) Vi hnh l mt truyn ngn chm bim. Tng nh iu khng c g c bit mt nn vn hc sinh ra H Xun Hng, Nguyn Khuyn, T Xng. Nhng khng phi th. Cng vi Bn n ch thc dn Php v nhiu truyn k khc, vi Vi hnh, Nguyn i Quc a li cho vn hc nc nh mt ting ci mi m. y l ting ci khng gin gi n ngay trn b mt, m thng trm b su. Mt ting ci tr tu. Ci ci ch hin ra chua cht, ma mai, nh kt qu cui cng ca mt qu trnh suy ngh nhn ra ci tri t nhin nm trong bn thn s vt. S sc so ca nh vn biu l kh nng pht hin ra mt mt, nhng ci ngc hn nhau trong cng mt hin tng thng nht (ng vua: danh ngha th cao qu ng trng nhng thc cht li ng - y cng cn l ting ci nhiu sc iu, c c s khinh th k th ca mt ngi cch mng ln ni au ca ngi dn mt nc, cht thm thu ca ngi thng thuc kinh s ln v tinh nghch, tr trung ca tui thanh nin. c) Tc phm cn li cun ngi c bi mt li dn chuyn c o, l thng. Khng h n iu, n thanh. Vi hnh lun lun l s lun chuyn, an xen ca nhiu ging ni, nhiu ging k. Cng vi s bin i khn lng ca tnh hung,
- 176 -
s bin i khng ngng ca ging vn khin v p ca tc phm lun thay i mau l, lun bin ha linh ng, nh trong ng knh vn hoa. V l iu rt him c, trong nhng tc phm t s ca vn hc nc ta thi y. d) Do i tng vn ng cch mng ca Vi hnh l d lun Php, Chu u v th gii nn Vi hnh cn s dng nhiu th php ngh thut m phi qua mt thi gian na mi quen thuc c vi bn c Vit Nam nh dng truyn di hnh thc mt bc th gi t phng xa kiu Th Ba T hay nhng bc th vit t ci xay gi ca ti vn khng xa l vi cng chng Php; hoc s dng tnh hung kiu gi trang nh ni trn. l nhng hnh thc c th lm giu thm di sn vn hc dn tc Vit Nam. III. KT THC VN : Nh th, c th ni Vi hnh l mt kt tinh ngh thut thuc loi xut sc, th hin s kt hp gia chnh tr v vn chng trong s nghip sng tc ca Bc H. Qua Vi hnh, ta hiu thm mi quan h gia vn chng v cch mng, ngh thut v tuyn truyn. C nhng lc cch mng buc phi cn n vn chng nh cn n mt v kh ph phn c th gp phn c lc cho s ph phn bng v kh (C.Mc). Ngc li, vn chng cng tm thy cch mng ngun cm hng, nhit tnh, sc thc y n tin mnh hn. Chnh mi quan h tng h lm nn c Nguyn i Quc nh cch mng v i v c Nguyn i Quc nh vn c bit ti, mt v nhn t mc ch lm cch mng dn tc m tr thnh nh th ln ca thi i.
Vi hnh
bc bim ho giu cht chin u

Vn hc 12, tp mt Vi ci tt Vi hnh, c vit bng ting Php, in n v loan truyn ti chnh nc Php, nh vn, nh bo cch mng Nguyn i Quc trc din tn cng vua b nhn ca t An Nam trong chuyn cng du sang mu quc nm 1922. Ci cch lun chin quyt lit m tinh t, sc so ca Nguyn i Quc nm trong mt chui tc phm ca Ngui: Cong rng tre (kch), Li than vn ca b Trng Trc (huyn truyn), Vi hnh (truyn ngn), S thch c bit (bi bo) c Vi hnh, ta nhn ra chn dung mt ng vua n l. V, ng sau bc chn dung bim ho y, ta nhn ra v sc so ca mt cy bt tro lng, kch, tm lng yu nc, thng dn rt mc ca mt con ngi mang nng tnh dn tc, lun cht cha
- 177 -
kht vng gii phng cho dn cho nc. Ta cng nhn ra cht ti hoa v lch lm ca cy bt vn xui m s tc hp mang c cht vn chng vn ho Ty - ng, cht uy mua rt Php ho vi n ci hi hc in m v dn gian ca x s qu mnh. 1. Vi hnh trc ht hin hin rnh r v hm mt chn dung ng vua b nhn x thuc a. To ra tnh hung nhm ln th v v giu tnh kch, nh cch ni ca Gio s Nguyn ng Mnh: tnh hung ln tng pho, nh vn Nguyn i Quc t vo ng ngi, ng ch nhng li m tiu ca I bn tnh Php quc. H nghi vn. H khng nh. H trang ci, ngay t nhng dng u ca Vi hnh: - Hn y! - u phi! - ng m! Anh bo l chnh hn y. - Chc tht ? Em th em thy hn trng ua, trng hn c v nht nht hn, lng ta lng tng hn c, c c ci chp n chp ln ci u qun khn, cc ngn tay th eo y nhng nhn. Nhng li i thoi ca i bn tr t nhin nh chnh hI th ca i. Th l, c ci nhm y (tt nhin c ch ch v sng to ca ngi vit) nhm gia ng vua An Nam Khi nh vi vt nhn xng ti (khng nn ng nht vi tc gi), nh vn khch quan v chn thc v nn bng ngn ng hnh nh ng vua x An Nam dim da, l bch t phong thi cho n trang phcm gng mt th tht tc ci bi sc din khim khuyt, ng tng t ci mi, i mt cho n mu da. Mn ci nhm ni ci thc. Tc gi mn c im thng thy ca vn chng tro lng c kim, l s lo thc (chn xc, ch ng) cng thng sng i vi s cng iu. iu to nn tnh chin u quyt lit v thm hu ca ngi bt vn xui Nguyn i Quc. Nguyn Khuyn bc tc nho yu nc, thng dn cng tng cha mi nhn kch, ci ct thng thng vo th vua quan x s n l: Vua cho cn chng ra g Quan cho vai nh khc chi thng h
- 178 -
(Thc li ca ngi v phng cho) Vy l thi nhn i din cui ca th trung i Nguyn Khuyn v nh vn cch mng Nguyn i Quc gp g trong cch pht hin chn dung bim ho y b bng nh th phng tung, phng cho ca cc bc vua cha, hin hu m v ngha trong thi i phong kin tn cc. Mn li ca i tnh nhn tr, ngi bt Nguyn i Quc cn nhn tip, nhn su khin ng vua An Nam b lit vo th hng ch h qu i r tin. Thin h c t nhin m xem xt , m sm soi v ng vua x thuc a ang vi hnh trn t mu quc. i bn tr cng hn nhin phm bnh bao nhiu th hnh nh ng qun vng c v ra cng nc ci, bng b by nhiu: V ci kho gii tr ca chng ta sp cn ro ng lc th c mt anh vua n vi chng ta. Em th em thch Scl hn Mt nt c sc ca vn xui Nguyn i Quc l bn cnh s tp trung c ch ch trong khc ho hnh tng, nh vn cn c s bin ho theo li tt ngang hin thc; ni rng bin ca thc hin phn nh. T chuyn k rt khch quan v ng vua x An Nam vi hnh, nh vn xen vo ging phm bnh ca nhn vt xng ti. T mt ng vua Khi nh vi hnh tc gi dng tip li i snh vi nhng bc vua cha ng Ty tng thc thi nhng chuyn vi hnh vi mc ch quang minh chnh i. y l chuyn vua Thun (Trung Hoa c), v mun ch thn tai nghe mt thy dn c bng lng mnh khng, nn ci trang lm dn cy i d la khp x, y l chuyn vua Pie nc Nga i lm th v n lm vic cc cng trng nc Anh Nh vn so snh s vi hnh vi mc ch tt p ca cc bc vua cha xa vi hnh vi vi hnh ln lt, m m ca ng vua b nhn nc Nam. y cng l cch sc so li tut ng vua An Nam ra nh sng d lun. 2. Vi Vi hnh, nh vn thc s gy n tng v hiu qu t tnh hung y kch tnh ca truyn. iu y, cng ng ngha vi ci cch dng chn dung nhn vt bim ho Khi nh. V y m ho ra cng xo y ci chn dung hot k (gy ci) ca ng vua x thuc a.
- 179 -
S ti hoa v sc so ca nh vn cn tip tc to lan v tung honh bt lc bi hnh thc vit th trong truyn. y chnh l ci cch bim ho trong ging vn trn thut. V li vn vit th lun to cho vn xui ci cht t nhin. chn thnh rt mc trong c ging iu v tnh. ng vua Khi nh ang thc thi chuyn vi hnh trn t Php. Hnh vi y ca Khi nh c ngi bt t chn v hi hc ca Nguyn i Quc ni tip trong hin thc phn nh. Th nn, chuyn ca mt ngi, t mt ngi li chuyn sang chuyn thc ca c mt th ch thc dn, chnh sch thc dn trong cung cch i x vi ngi dn bn x, b tr. Mi tn vn chng kch, giu ct ca Nguyn i Quc khng dng li bn trc din vo mt c nhn anh vua h Khi nh m li lao tip ti mc tiu: l thc dn quan thy ca ng vua An Nam. Hnh thc vit th cho c em h ca nh vn c nh v tnh m y dng , to m ra mi lin tng tt ngang, th php rt dy ng rng. C ging iu lng tng, tr chuyn, Nguyn i Quc phang cho l thc dn xm lc tng trn, tng ngn n nh m him, chng cn ao to ba ln. y l n ph, ph phn chnh sch u c, cai tr ca bn thc dn. Phi chng l ngi mun bit dn Php, di quyn ng tr ca bn ngi l A-lch-xng nht, c c sung sng, c c ung nhiu ru v c c ht nhiu thuc phin bng dn Nam, di quyn ng tr ca ngi, hay khng?. y l s thc rnh rnh ca li gim st (thc cht l soi mi!) bng mng li mt thm dy c ca chnh quyn thc dn i vi ngi dn Vit ni ring hay nhng ngi da vng ni chung ang sng trn t Php: n nay, tt c nhng ai ng Dng co mu da trng u l nhng bc khai ho, th by gi n lt tt c nhng ai c mu da vng u tr thnh hong Php. Cch din t theo li th t ca nh vn mang li hiu qu tht cao. i tng kch ng tng c nng ln tm cao li ging xung, nhn su tm thp. Nguyn i Quc tung ra n ci mai ma, xt xa v chnh sch phn bit chng tc ca chnh quyn thc dn khi nhn su vo a v ca ngi dn thc a
- 180 -
m chng cai tr. Qu l ngn n tinh t v rt i thm hu ca ngi bt lun u i vi hai con ngi. Vn s dng ging iu vit th t nhin, thoi mi, nh vn cch mng Nguyn i Quc tip tc lch su thm ngi bt vo mc ch cng ph ch ngha thc dn. Mc ch ti hu y, gip tc gi s dng mt lot nhng th php ngh thut nh m thc ra c sc cng ph khng h nh. Mt chui nhng cu hi tu t ng nh nghi vn m li ho ra l khng nh dt khot, quyt lit. V th l chn tng vi hnh ca Khi nh c t nhin ph by ra nh sng. Li na, li trong th gi c em h c nh vn an xen v ho nhp vi ging vn k chuyn, pha cht bnh lun hm hnh, pha cht phng i gy ci lt trn s nhm ln c c ca chnh quyn thc dn: Ci vui nht l ngay n Chnh ph cng chng nhn ra c khch tht ca mnh na, v chc chn khi tht th trong nhim v tip tn, Chnh ph bn i I tt c mi ngi An Nam vo hng vua cha v phi tu tng i h gi tut!. S dng mt lot cch din t ngc ngha, ngi bt sc so ca Nguyn i Quc li tn cng khng h khoan nhng v cng ma mai n u mt l quan thy thc dn v bn vua cha tay sai b nhn: v gi c c trng thy cc v n cn theo di tI chng khc b m hin rnh con th chp chng bc i th nht, th hn c phi pht ghen ln c v ni nim u ym ca cc v i vi ti. 3. Vi hnh xng ng l mt on thin tiu thuyt (truyn ngn) c s kt hp xut sc v n tng cc yu t: vn chng v chnh tr; t tng v ngh thut; truyn thng v hin i. Nhng mt tng hp y khng nhng khng nh c gi tr t tng v ngh thut ca tc phm ny ni ring m cn thc s nh gi c phong cch truyn ngn ca nh vn Nguyn i Quc. Vi mt chui ci di mang sc mnh t tng ring, Vi hnh cn gip ta nhn ra khuynh hng cm hng ca nh vn cch mng. y l s cm ght, khinh b bn phong kin tay sai cng l quan thy thc dn ca chng. V, ng sau chui ci giu tnh t tng v chin u, Vi hnh cn gip ta cm nhn c tm lng yu nc
- 181 -
nim xt thng cho nhn dn, cho dn tc ang m chm trong ch cai tr ca ch ngha thc dn phong kin, tc phm v th cng cha mt cht tr tnh kn o v thm tha ca mt tm hn i quc ln lao./.
Hnh phc ca mt tang gia

(Trch S )
V Trng Phng
Vi hai mi by tui i, mi nm tui vit, V Trng Phng(VTP) -c mnh danh l "ng vua phng s t Bc". Ra i qu sm, khi tui i v tui ngh ang vo lc sung sc nht, nh vn kp li cho nn vn hc dn tc nhng tc phm c gi tr hin thc rt ln. Tc phm ca V Trng Phng l nhng bc tranh v cng sinh ng ti hin mt cch chn thc v c ng b mt thnh th Vit Nam nhng nm ba mi. Cht liu hin thc c nh vn khai thc ngay ni hng ngy ngi vit. Thnh cng c bit v phng s nhng tc phm li d m ln nht ca V Trng Phng li thuc th loi tiu thuyt v l S , tc phm tng c nh gi l tiu thuyt tro phng "v tin khong hu" Vit Nam. Tc phm ti hin mt bc tranh hin thc ln thng qua gia nh c c Hng. nh cao ca ngh thut tro phng v cng l biu hin cm gin ln nht ca nh vn i vi x hi o c gi c tp trung th hin on miu t m tang ca gia nh c c Hng, l on trch Hnh phc ca mt tang gia. I/Tm hiu chung 1.Tc gi V Trng Phng (1912-1939) qu lng Ho (Bn Yn Nhn), huyn M Ho, tnh Hng Yn, nhng sinh ra, ln ln v mt H Ni. M ci cha t thu u th, gia nh ngho, V Trng Phng c b m tn to nui cho n hc. ng vit vn sm, c truyn ng bo t nm 1930. V Trng Phng vit nhiu th loi nhng ni ting vi hai th tiu thuyt v phng s. Tc phm ca V Trng Phng tp trung vch trn nhng ung nht thi tha trong x hi Vit Nam nhng nm ba mi. Nhng l lng, kch cm ca li sng u ho na vi, nhng sn phm nhc nh ca vn ho n dch c ghi nhn bng mt ngi bt sc so, cay nghit v anh . Nhng phng s, tiu thuyt ca V Trng Phng th hin thi gay gt ca ng vi x hi ng thi. V lao ng qu sc, nh vn mc bnh lao v mt khi
- 182 -
2.Tc phm
cn rt tr, lc mi 27 tui. S l tc phm tiu biu cho phong cch ngh thut ca V Trng Phng. Tc phm l mt v i hi kch nhiu mn phn nh chi tit mt tn tr i. Mi chng l mt ting ci su cay ca tc gi nm vo mt x hi ng thi. Bng ngh thut tro phng bc thy, nh vn ln n gay gt ci x hi t sn thnh th ang ua i li sng vn minh rm, ht sc l lng i bi ng thi. Nhng li hc i ngu si hu hoi nhng nt p vn ho truyn thng v c x hi nh bn h tranh nhau nhy ma.
3.on trch Hnh phc ca mt tang gia a)V tr
b) Tm tt Hnh phc ca mt tang gia
Hnh phc ca mt tang gia, trch ton b chng 15 tiu thuyt S , mt kit tc ca V Trng Phng, xut bn nm 1936.Qua miu t mt m tang, nh vn vch trn thi o c gi ca mt i gia nh bt hiu, t phn nh s xung cp ca o c x hi.
Sau 3 ngy ngc ngoi, c c T hn 80 tui cht tht. C c Hng, v chng Vn Minh, ng phn-mc-sng, cu t Tn, c Tuyt c bn con chu v cng sung sng. Ngi cht c quan trn khm qua loa c khm lim, gn mt ngy ri m cha pht phc. Sau khi c b i thu xp vic ci chy tang cho Tuyt khng i n u, Vn Minh ha l s tm cch cho Tuyt ly chng mt cch danh gi th c c Hng mi cho pht phc. By con chu tng bng vui v i a giy co ph, gi phng kn, thu xe m ma. By gi sng hm sau th ct m. C 2 tn cnh st Min , Min Toa c thu gi trt t. Tuyt mc b NGY TH i mi tru. m ma theo c li Ta, Tu, Ty. C kiu bt cng, c ln quay i lng, c n ba trm cu i, vi ba trm ngi i a. C lc bc xong, bu dch v vng hoa. Khi m ma i c 4 ph khi v chng Typn, b Ph oan v my ngi na ang lo xo ph bnh thi ca Xun th bng c 6 chic xe, trn c s cha B Banh, xe no cng che 2 lng xut hin. Hai vng hoa s, mt ca bo G M, mt ca Xun len vo hng u. Cu t Tn vi bm my. C b chy ln, sung sng v ng c Xun khng gin m li gip p phng ving n th, v m ma nh k l danh gi nht tt c. Bn quan khch th ci tnh vi nhau, bnh phm nhau, ch bai nhau, Lc h huyt, cu t Tn bt b tng ngi mt chp nh. ng php mc sng, khc to Ht! Ht! Ht! b mt di II/c-hiu vn bn vo tay Xun ci giy bc nm ng gp t N nm tay cho khi c ngi nom thy
- 183 -
1.Nim vui ca tang gia
Nguyn vn tn chng XV l Hnh phc ca mt tang gia Vn Minh na cng ni vo Mt m ma gng mu. Ngay tn nhan th hin tnh cht tro phng. Tnh hung to nn tnh tro phng thng l nhng tnh hung c mu thun v bt bnh thng, cng bt thng th cng tro phng. Keo kit bt thng nh Grng- (-gi-ni Grng-, Ban-dc), ch k nh -la-chu-s (Trng hc lm v, M-li-e), bt hiu nh a con (Bo hiu tr ngha m, Nguyn Cng Hoan) l nhng mu thun to nn tnh cht tro phng. Cng theo nguyn tc to tnh hung tro phng y, nhng cao tay hn, V Trng Phng to mu thun tro phng c mt khng hai v th hin ngay tn gi. Hnh phc ca mt tang gia l mt mu thun r rng v khng cn gii thch ti sao. Hnh phc l khi ngi ta c tho mn nhu cu no , khi thc hin c mong mun ca bn thn. Tang gia th bao gi cng au n. Mt ngi thn mt i l ni au "sinh li t bit" ca c i gia nh. Th nhng, tht ngc i, ci cht ca c c t li mang n hnh phc cho c mt i gia nh, m li l mt gia nh danh gi, i din cho c mt nn vn minh. Kt hp mt trng thi tm l vi mt hin tng hon ton cch xa nhau, nh vn to nn mt tnh hung gy ci c o, gy ci m chua xt, ng cay. Ci cht ca c c t l tnh hung c a v cay nghit khi c dng th hin s i bt hiu ca m con chu. Gi ch mt ngi hnh phc nh, y li c mt tang gia hnh phc. Ci cht ny c m con chu mong i t rt lu v rt nhiu l do khc nhau. St rut, khng th ch i lu hn, chng thu ngi can thip ci cht n nhanh hn. Chng thu hai thy lang bm c nhiu thnh tch git ngi nht n cha bnh v c Xun Tc n git cht c c t bng nhng li t co chu gi c h hng. Ngi cui cng trong gia nh cn bit xu h khi danh d gia nh b hoen ra i nh s can thip nhit tnh v hiu qu ca m con chu. S bt hiu ca hai c con gi lo G-ri- khng th tha th nhng s bt hiu ca m con chu vn minh ca c c Hng cn ng s hn. Cha cht, hai c con gi khng n m ch gi n hai chic xe c
- 184 -
2.Cnh a m
3.Cnh bn huyt
treo huy hiu ca nh chng. Cn m con chu kia th rt tp np, nhn nhp, h no nc chun b. Trong m tang chng cng than khc, nhng than khc mt cch gi di. S gi di y mi l iu ng bn v l iu m nh vn rt ch miu t. Nh vn khng b ph mt chi tit no. Lin tc v thng xuyn to tnh hung gy ci v nh v tnh lm l ty nhng iu xu xa nht ca m ngi v o, hc i vn minh rm. Mi ngi mt cch, nh vn cho h thi nhau thc hin mong c ca mnh, thi nhau hng th nim hnh phc m h mong i t lu. Nim hnh phc ln nht, lu bn nht v chung nht m ci cht c c t mang li cho mi thnh vin trong gia nh l c tha hng ti sn. H c chia ti sn v ai cng c phn. Ngoi ra, mi ngi cn c mt nim hnh phc ring, c ngi trong gia nh v nhng ngi ngoi gia nh. Trong gia nh, ln nht l c c Hng, con trai ca ngi cht. B cht, c hnh phc v c mc o x gai, chng gy l kh, mi ngi nhn vo c m trm tr. i pht phc, c "nhm nghin mt li m mng n ci lc c mc x gai". Cn m con chu, chng la v cha thy pht phc, cha c th hin ti hoc c din nhng b tang thi trang nht m chng va sng to ra khai ho vn minh. ng u l Vn Minh, chu ch tn ca ngi cht. ng lo lng v khng bit i x vi Xun nh th no cho phi bi "Xun tuy phm ti quyn r mt em gi ng, t co ci ti trng hoang dm ca mt em gi khc na ca ng, nhng tnh c gy ra ci cht ca ng c gi ng cht. Hai ci ti nh, mt ci n to". V ni lo tr n cho phi o vi ngi gip mnh git cht ng ni khin Vn Minh c c b mt rt hp vi gia nh "ng l tang gia bi ri". m chu gi, chu du th hnh phc v c mc nhng b x gai thi trang, c khoe mnh cn "mt na ch trinh" vi nhng ngi n a tang. Cu t Tn, chu ni ngi cht, th sung sng v c tr ti chp nh. Qu tht nc ci v cay ng v nhng hnh phc ca m con chu. Nh vn khng th khng ni thng ra iu : " mt by con chu ch hiu ch nng rut em chn cho chng ci xc cht ca c c t". Chng ng l "mt by" th ch khng phi con ngi. Chc phi chng kin nhng iu
- 185 -
ngang tai tri mt lm nh vn mi c ci nhn v thi cay nghit nh vy. Cnh a m hng ti m ng hn 300 ngi. m tang l s tp trung ng mi thnh phn trong x hi thng lu. Hnh nh m ng hn 300 ngi chnh l hnh nh thu nh ca x hi thng lu nhn nho v i tru kia. Tht kho lo, VTP dng li cho hai tng lp tiu biu y cho tng lp trn l nhng ng bn thn ca c c Hng v nhng ng tai to mt ln. H n m tang vi kiu cch lo lot, ngc eo y hun chng, ru ria ta tt, nhng ng tai to mt ln trng thy ln da trng thp th trn cnh tay v ngc tuyt ai ny u cm ng. B mt h tot ln v o c gi. Loai ngi th 2 l ph n tn thi( mt na trong s h l ph n tn thi). Tuyt, b Minh, c Hong Hn, b Ph oan,... a n m ma cc lai trang phc l bch ca tim may u ho. Tuyt mc trang phc ngy th mng chng t s trong trng ca mnh. H n m ma khoe thi trang, ni th chuyn trn i, h chim nhau, bnh phm nhau, ci tnh vi nhau, ch bai nhau bng v mt ca nhng ngi a m. C m ng nhn nha y i n u lm huyn no n y, l b mt sinh ng nht ca XH thng lu. Ngi ta n m ma l khoe khoang nhng ci o c gi, lm nhng tr i bi Khi miu t cnh m tang nh vn lp li ip khc "m c i". ip khc ny c ngha chm bim, hi hc. Mt m ma hn n v hi hc, pha tp th, hc i kiu khoe khoang. Xe ch ngi cht c i, ngi a c chim chut nhau, con chu c hng th nim hnh phc sung sng ca mnh. Mi ngi mt tm l, mt mc ch khc nhau, hi t li thc hin "ngha t l ngha tn" vi ngi cht. im ni bt nht v chung nht ca m ngi ny l s gi di, thi o c gi. Cnh bn huyt c xem l khonh khc tro phng xut thn lm hon ho thm mn i kch ny. Mn kch ny c y kch tnh ln nh im h b nhn vt. Cnh tp trung vo hnh ng ca cc nhn vt T Tn, Xun Tc , Phn mc sng. Cu t Tn sp xp s au kh c nhng bc nh p. Ni au hon ton l gi di. C c Hng ho khac mu mo v ngt i. ng Phn mt sng din mt mn kch xut
- 186 -
2.Ni dung
sc. ng khc to ht!ht!ht, khc mun lng i sut ng, khng th ng ln c, khc n ot ngi, khc mi khng thi. Xun Tc ng nghim trang. T u n cui on trch, y l cnh hp l nht vi m tang, c ting khc ,c ngt xu, c s nghim trang. Vy m mn kch nhanh chng h, to nn ci hng cho c gi. Lc Xun Tc mun y cho ng phn ng quch i th cht thy ng di vo tay n t giy nm ng bc gp t. Cng b i nh nhau, Xun Tc nm tay cho khi c ngi trng thy. Ch bng mt chi tit nh thi, mi hnh ng ca cc nhn vt bn huyt u b lt ty. C c Hng bao au kh m ngt xu, ng sau dng ng nghim trang ca Xun, ng sau ci l ngi khc lc ca a chu r l s gi di, gi di n cc . Gi tr ngh thut c o ni bt ca Hnh phc ca mojt tang gia th hin nhng mu thun trong on trch. Mu thun y c th hin ngay nhan tang gia m li hnh phc. Nh vn to ra mt s kt hp c mt khng hai nhng li rt hp l. Ton b on trch chng minh rng tang gia vn c hnh phc, thm ch cn l nim hnh phc y phn khch ca cc thnh vin trong gia nh. Khi miu t cnh chun b, cnh a tang, cnh h huyt, tc gi rt ch trng n vic chn chi tit, hnh nh, miu t t m, c th ca bn con chu trong nh t lt ty ci thi o c gi ca chng Li vn giu nhi m cht tro phng hin cc nhn vt tr nn v cng l bch, hi hc. Th gii nhn vt trong on trch hin ln mt cch sinh ng vi s gi di v thi o c gi. Ngi k chuyn c mt ging iu rt lnh lng, khch quan, an xen nhng cu bnh lun d dm nhng chua chtt cnh miu t n cch t tn cc vt, li so snh v von, cch to ging vn. Tc gi c bit ch miu t cc chi tit hi hc, dng nhng cu vn miu t y tnh chm bim kch, bc trn b mt o c gi ca m con chu i bt hiu, nhng k i a m v tnh. Kt hp t ton cnh v cn cnh khi miu t m tang gip ngi c c th hnh dung r rng v cm nhn c bu khng kh nhn nho, pha tp ca m
- 187 -
tang. Mi khi ang say sa miu t v nhng cuc tr chuyn ca k a tang, tc gi nh cht bng tnh m nhc nh m c i. Dng nh m tang v nhng ngi i a chng lin quan g n nhau. T tc gi vch trn thi o c gi ca bn a m. Nh vn xy dng thnh cng cc bc chn dung bim ho bng bin php phng i cng iu. l tn ma c bng v hc di hnh thc mt c t, mt m con chu ch hiu, nhng k v tm hc i Qua on trch Hnh phc ca mt tang gia, tc gi tp trung ph phn thi o c gi ca mt lp ngi trong x hi VN nhng nn u th k XX. l thi hm danh, hm li, hm hnh,...T u n cui tc phm l ting ci chm bim, ch giu rt cay c ca nh vn i vi nhng k hc i mt cch v hc. vn tham kho: HNH PHC CA MT TANG GIA nhng tr ci l bch Nh vn Thanh Tho tng cho rng tc phm S ca V Trng Phng c th lm cho ta git mnh v c th tn ti trong ta mt Xun tc xm, Xun tc trng. Bi th, tc phm ra i n nay gn by mi nm nhng xng ng c xem l cun tiu thuyt c th lm vinh d cho vn hc mi thi i (Nguyn Khi). Trong chng trnh THPT, trch chng XIV - Hnh phc ca mt tang gia, phn no gip ta cm nhn r nhng chn dung kh qun ca x hi thng lu t sn. Xoay quanh ci cht ca c c T, b mt m con chu i bt hiu c nh vn dng ln vi tt c s sc so ca ng vua phng s t Bc. Mn bi hi kch bt u ngay t cch cha bnh cho cht vi s huy ng hng hu ca lang bm ng lang bm ty v c thuc Thnh n Bia cng hiu n ni lm cho ngi ta mt mng. Mt ci cht c bo trc v l thi im ca mt m con chu ua nhau hng li. Nhn t mt gc khc, l dp cng ngh lng x pht huy ht cng sut khi tang l l ni khoe mt o tang tn thi ca ng Typhn, ti chp nh ca cu T Tn, hun huy chng v ru ca m bn c c Hng v ng Vn Minh con trai v chu ni c T. Nhng khun mt cng biu cm theo mt: c c Hng nhm nghin mt m mng , ng Vn Minh m m chiu chiu, c Tuyt v vng bn giai m bun lng mn rt ng mt mt nh c m. Khng kh m tang l cao tro ca s bt nho Ty, Tu, Ta c m vi nhng cu vn tc gi nhc nh m c i ngi c khi nhm m ngi ta c ng m ma l m hi! S gi di n gh tm hin hnh ra tng cu vn c t chn dung cn cnh, trung cnh v ton cnh: sau v sang trng ca quan khch, ngi ta thy bng ng n d c vi cp mt hau hu nhn ln da trng ca c Tuyt m cm ng hn c khi nghe ting kn Xun n ai on no nng; sau nhng giai thanh gi lch tranh th chim nhau l m thanh vui v
- 188 -
nh rt xng ng vi t cch ca nhng ngi a m. Nhng trng tro nht l ng phn mc sng k gy ra ci cht ca c c T: hn hnh din vi ni nhc mc sng em li mn li vi nghn bc, n lc h huyt li ng mn kch vi ting khc bt h Ht! Ht! Ht v dng l ot cng lc tun t giy bc 5 ng gp t thanh l hp ng vi thng Xun tc tht sng phng. Tc gi nm vo trong ting ci ton b s khinh b, gh tm ca mnh vi ton b x hi ch u y. Nhng chn dung y c phc ln nh vn l gii cch thng Xun tc ma c bng, h lu, nht ban qun ung hong bc chn vo x hi thng lu dm v u y l hp l. V bn cht tht ca n ph hp vi bn ngi o c gi kia. cng l li cnh tnh ca nh vn v bn ngi ch bit theo ui dc vng xu xa, ng tin nh bn. Mt cch tm hiu truyn ngn Hnh phc ca mt tang gia Tc gi V Trng Phng (1912-1939) qu ni Hng Yn. ng sng v vit vn ti H Ni. S trng v phng s, c cc bo ch thi by gi gi l ng vua phng s t Bc. Tc phm:- Phng s: Cm by ngi (1933), Cm thy cm c (1936), Lc x (1937), v.v- Tiu thuyt: Ging t (1936), S (1936), V (1936), Trng s c c (1938), v.v- Kch: Khng mt ting vang (1931).V Trng Phng c ti chm bim kch ci x hi thc dn phong kin t sn ht sc bt cng, tn bo, thi nt ng sng to ra nhng nhn vt in hnh bt h nh Xun Tc ch giu ci x hi m ng gi l khn nn, ch . Xut x Hnh phc ca mt tang gia, trch ton b chng 15 tiu thuyt S , mt kit tc ca V Trng Phng, xut bn nm 1936. Tm tt Hnh phc ca mt tang gia Sau 3 ngy ngc ngoi, c c T hn 80 tui cht tht. C c Hng, v chng Vn Minh, ng phn-mc-sng, cu t Tn, c Tuyt c bn con chu v cng sung sng. Ngi cht c quan trn khm qua loa c khm lim, gn mt ngy ri m cha pht phc. Sau khi c b i thu xp vic ci chy tang cho Tuyt khng i n u, Vn Minh ha l s tm cch cho Tuyt ly chng mt cch danh gi th c c Hng mi cho pht phc. By con chu tng bng vui v i a giy co ph, gi phng kn, thu xe m ma. By gi sng hm sau th ct m. C 2 tn cnh st Min , Min Toa c thu gi trt t. Tuyt mc b NGY TH i mi tru. m ma theo c li Ta, Tu, Ty. C kiu bt cng, c ln quay i lng, c n ba trm cu i, vi ba trm ngi i a. C lc bc xong, bu dch v vng hoa. Khi m ma i c 4 ph khi v chng Typn, b Ph oan v my ngi na ang lo xo ph bnh thi ca Xun th bng c 6 chic xe, trn c s cha B Banh, xe no cng che 2 lng xut hin. Hai vng hoa s, mt ca bo G M, mt ca Xun len vo hng u. Cu t Tn vi bm my. C b chy ln, sung sng v ng c Xun khng gin m li gip p phng ving n th, v m ma nh k l danh gi nht tt c. Bn quan khch th ci tnh vi nhau, bnh
- 189 -
phm nhau, ch bai nhau, Lc h huyt, cu t Tn bt b tng ngi mt chp nh. ng php mc sng, khc to Ht! Ht! Ht! b mt di vo tay Xun ci giy bc nm ng gp t N nm tay cho khi c ngi nom thy Phn tch 1. Gi tr chm bim v kch ci x hi thc dn phong kin t sn xu xa, i bi v thi nt.- Trong gia nh, ng cht, cha cht - mt ci cht lm cho nhiu ngi sung sng lm. C c Hng nhm nghin mt li m mng v c chc thin h ai cng phi khen mt ci m ma nh th, mt ci gy nh th!. ng phn mc sng sung sng v ng ta khng ng rng i sng hu v hnh trn u ng ta m li to n th nn c c c Hng - b v - ha s chia thm cho con gi v con r thm vi nghn ng Vn Minh chng rt hnh phc v t nay ci chc th chia gia ti s i vo thi k thc hnh. Cu t Tn c dp dng n my ci my nh. B Vn Minh sung sng v ci mt v nhng b x gai tn thi, ci m mn trng vin en s em n cho nhng ai c tang c hng cht hnh phc i. ng Typn ch mong cc bo ch ph bnh nhng ch to ca mnh trong cuc ci cch y phc ca u ha Tuyt th din b NGY TH cho thin h bit rng mnh cha nh mt c ch trinh, v.v- ngoi x hi, hai vin cnh st MIN , MIN TOA., gia lc khng c ai ng pht m pht, ng bun nh nh bun v n th c c m thu nn sung sng cc im. Cc quan khch n a m, bn ca Tuyt, Vn Minh, c Hong Hn, b Ph oan, nhng giai thanh gi lch c dp chim nhau, ci tnh vi nhau, bnh phm nhau, ch bai nhau, ghen tung nhau, hn h nhau. Banh thn ca c c Hng n a m ma vi ci ngc y nhng huy chng, vi b ru hoc di hoc ngn, hoc en, hoc hung hung, hoc ln phn hay rm rm, lon qun n khoe ti, khoe c, khoe ca S c Tng Ph th sung sng vnh vo, ngi trn mt chic xe v nh ng Hi Pht gio, v nh th l cuc c thng u tin ca bo G M vy. Cn Xun tc n a m vi s c n chm, bng 2 vng hoa s, 6 chic xe c cm lng, hn lm cho Tuyt lic mt a tnh cho n t cm n, lm cho c b sung sng tht ln: ng c Xun khng gin m li gip p phng ving n th, v m ma nh k l danh gi nht tt c. V Xun sao khng sung sng, ch mt cu ni: Tha ngi, ngi l mt ngi chng mc sng! m c ng phn-mc-sng tr cng n mt t giy bc 5 ng gp t di vo tayng l hnh phc ca mt tang gia, mc d lc h huyt c c c Hng mu, ng phn-mc-sng khc to Ht! Ht! Ht!. 2. Ngh thut tro phng bc thy:- Mt m ma c k v t nh mt m rc xch vi nhiu vai h gi c, tr c, n ng, n b ca tng lp t sn u ha rm. Tc gi biu l s khinh b, chm bim su cay.- Cc th php ngh thut tro phng vn dng sc so ti tnh:+ Phng i: c c Hng sung sng qu v chuyn b cht m ht lin mt chp 60 iu thuc phin, gt 1872 ln cu: Bit ri, kh lm, ni mi!.+ c t nhng b ru ca cc ng bn ca c c Hng rt hi hc! + Phc bt: Xun n a m mun, lc u lm cho Tuyt au kh c th mun t t c, lc hn n, Tuyt lic mt a tnh cho hn t cm n. V c b th tht ln sung sng m ma k l danh gi nht tt c!.+ Nhng vai h: cu
- 190 -
t Tn lum thum trong chic o thng trng bt b tng ngi hoc chng gy, hoc gc u, hoc cong lng chp nh. ng phn-mc-sng khc to Ht! Ht! Ht! nhng li b mt gii vo tay Xun t giy bc 5 ng gp t - Rt sng phng trong vic mua bn danh li!+ S dng tng phn lm ni bt ci hi, ci rm, ci i bi, thi nt v lun hnh din. V d, s c Tng Ph, v.v Tm li, ch qua mt chng ngn m ta thy c ngh thut tro phng bc thy ca V Trng Phng. S qu l mt kit tc trong nn vn xui Vit Nam hin i. Tham kho 1.Phan tch nghe thuat trao phung trong oan trch Hanh phuc cua mot tang gia (So o Vu Trong Phung) T lau nhieu ngi a ke So o cua Vu Trong Phung vao hang nhng tac pham xuat sac cua the loai tieu thuyet trao phung. So o nh chnh la hien than cua nghe thuat trao phung trong van xuoi Viet Nam. Vi So o, ngi oc c ci t au en cuoi, ci mot cach ha he, thoai mai. Nhng cung vi So o ngi oc phai phan uat ma keu len: Tri, cai xa hoi g, cai lu ngi g ma gia doi, bp bm en the, bat nhan bac ac en the. oc So o, ngi ta ngh: ay ung la at s trng cua Vu Trong Phung, ay that la ngon vo s trng cua Vu Trong Phung. Trong tac pham nay, ngon vo ay c s dung mot cach cc ky li hai trong mot chng, chng XV, co nhan e la Hanh phuc cua mot tang gia. Ngon vo ay la ngon g? Ay chnh la nghe thuat tao mau thuan. That ra th khong phai Vu Trong Phung tao ra mau thuan. Mau thuan von no t co trong ban chat xa hoi, va nha van ho Vu, vi cai nhn sac nh dao cua mnh, vi cai tai cua mot nha trao phung bam sinh, a nhan ra no, ch no ra, nang no len cho ca ban dan thien ha nhn thay, e ci, e cam ghet va khinh b no. Cach at nhan e chng sach cua Vu Trong Phung a la lung, ay mau thuan: Hanh phuc cua mot tang gia. Tang gia ma cung hanh phuc a? Tang gia ma cung co the hanh phuc c ? Cai chet, cai chet cua ngi than gia nh co the em lai cho ngi ta hanh phuc c sao? Neu ch oc nhan e, ngi ta co the ngh la nha van a ba ra, ba ra mot cach ac y s ket hp cua hai khai niem hoan toan oi lap ay. Nhng khong, o khong phai la ac y cua nha van, o la s that
- 191 -
cua i song, s that cua mot xa hoi ma nha van muon mo xe ra e moi ngi nhn thay no tan mat. Moi s bat au t cai chet cua mot ong gia. Ong gia ay la cha, la ong cua mot gia nh ong ao va ang knh cua mot xa hoi thng lu. Ca gia nh ay a nhao len, nhao len moi ngi mot cach. Nhng nhao len v au kho, v au n, v lo lang trc cai chet cua ngi than chang? Khong phai, chung a nhao len v hanh phuc! Cai chet kia a lam cho nhieu ngi sung sng lam. Cau van tng chng ngc i kia cua Vu Trong Phung a thau tom ca mot th the thai nhan tnh. Nhan nh ay khong he la mot s ba at cho vui cua nha van. S that ranh ranh rat cu the nay ay: Ong phan moc sng, sau cai chet cua ong bo v, bong thay cai s moc sng cua mnh ot nhien tang gia len them vai nghn ong. Cu co Hong sung sng m mang en cai luc mac o xo gai, lu khu chong gay, va ho khac va khoc meu e c ngi ta ngi khen mot cai am ma nh the, mot cai gay nh the. Con ong Van Minh, chau ch ton, nha cai cach xa hoi? Ong ta sung sng tot nh, bi v, vi cai chet cua ong noi, ong ta thay rang cai t di chuc a c thc hien, ngha la cai ao c cho ong noi mnh chet i, e chia cua, a tr thanh s that. Ba Van Minh sung sng theo ung cach cua mot phu n tan thi, ba ta nhan ra t cai chet cua ong noi chong mot dp may hiem co e co the mac tang phuc tan thi, o xo gai tan thi, derneres creations cua tiem may Au Hoa! Tam a cai lu ngi kia tng en the a la tm. Nhng cha het. en ay, Vu Trong Phung con ay mau thuan len mot tang na. Bi bon con chau bat hieu bat muc nhat tran i o con muon to ra mnh la nhng ke co hieu co thao cung nhat tran i na kia. The la di ngoi but cua nha van trao phung, s bp bm cao nhat, ang ph nho nhat cung boc lo ra. Nhng ke mong cho ong gia mau chet a to chc mot am ma that to e bay to long hieu thao, ngha tiec thng oi vi ngi a chet! Chnh v the, ngoi but cua Vu Trong Phung a tap trung sc manh, nh co than, trong phan th hai cua chng sach, ngha la phan ta canh am ma. Trc het, nha van ta co Tuyet, mot co gai h hong nh ch h hong mot na, mot th thieu n ang rat tieu bieu trong xa hoi tan thi ngay ay. Tuyet mac bo tang phuc ngay th na kn na h, vi net mat co
- 192 -
ve buon lang man (v nh nhan tnh ch khong phai v thng ngi chet) a gay mot hieu qua la lung: cac v tai to mat ln i a am ch nhn vao ve kheu gi cua Tuyet e ma cam ong, c nh thc s cam ong trc noi buon tang toc vay. am ma that to, to en nc co the lam cho ngi chet nam trong quan tai cung phai mm ci sung sng. Ngi ta a li dung am ma en mc cao nhat e khoe giau khoe sang va khoe long hieu thao gia v cua mnh! Neu nh mong muon cua tat ca am con chau cua ngi chet kia la, trong am ma nay, a s gia doi, bp bm ong thi cung la s tan nhan, bat nhan, eu gia cua mnh len en mc hoan toan, th qua that chung a at c mot cach tron ven, xuat sac. Nhng cha het au, di mat Vu Trong Phung, cai lu ngi gia doi khong ch bao gom mot nhom nho ay au. Chung ong ao lam. Chung la toan xa hoi. Bat au la ai dien bo may canh sat, ngha la ai dien cua Nha nc: thay Min va thay Min Toa. Tac gia a noi en ve mng r h hng cua hai thay khi c nha chu am ma thue lam ngi gi trat t. L do cua s mng r duy nhat ch la v ho ang khong co viec g e lam, va ang buon rau nh nha buon sap v n. Th en la cac v tai to mat ln, lp tinh hoa cua gii thng lu xa hoi, mat mui long trong, ngc eo ay u th boi tinh. Trong am ma nay, s cam ong cua ho khong phai v tng nh en ngi a khuat, cung khong v tieng ken a ma nao ruot bi ai, ma ch v c ngam khong mat tien lan da trang thap tho trong lan ao mong cua co Tuyet. S xuat hien cua hai ten ai bp trong dp nay lai khien ngi ta cam ong en cc iem: Xuan Toc o va s cu Tang Phu. V sao? V vi sau chiec xe keo va nhng vong hoa o so, hai ke nay a lam cho am ma them long trong, to tat. en ba cu co Hong, co le ngi lng thien nhat trong cai gia nh va h hong va ai bp ay, cung cam ong en ht hai len. Nhng ngi i a am that ong ao. Bang iep khuc am c i c nhac lai en may lan, tac gia nh muon noi: am ma that la to, that la ong, thien ha tha ho machiem ngng e thay ro s to tat cua no. Nhng c tm th xem trong am ngi ong ao ay co ai la ngi ang thc s i a am, ngha la thc s co chut tiec thng oi vi ngi chet ma ho ang a tien?
- 193 -
Khong co ai ca. Tat ca moi ngi an ong cung nh an ba, gia cung nh tre, tuy ang gi mot ve nghiem chnh, nhng eu ang noi mot ieu g o, lam mot ieu g o, ngh mot ieu g o khong dnh dang en ngi chet va am ma ca. Trai thanh gai lch th chim nhau, bnh pham, che bai nhau, ghen tuong nhau, hen ho nhau nhng tat ca eu bang ve mat buon rau cua nhng ngi i a ma. That la nhan tam, that la vo liem s. Ta se ngh the. Nhng vi Vu Trong Phung, co nghe c nhng li ma bon ho noi vi nhau mi thay s vo liem s ay con tr trao en mc nao. Va nha van a a ra mot so li ay. am c i ngha la s vo liem s ay khong he khep lai, no con keo dai. en luc am khong c i na ma dng lai e ha huyet. Vu Trong Phung con hien cho ngi oc hai chi tiet ac sac, ay canh a am nay len en nh iem. Chi tiet th nhat la canh cau Tu Tan bat be tng ngi mot lam nhng ong tac, gi nhng t the au buon e cho cau ta.. chup anh. Chi tiet th hai la ong phan moc sng, cai ke gia doi va vo liem s nhat trong gia nh nay, a khoc en tng chng ngat i. Tuy vay, gia luc oan ngi khoc loc, chnh ong ta a giui vao tay Xuan Toc o mon tien nam ong v a co cong goi ong ta la ngi chong moc sng (chnh la cai cong gian tiep khien cho ong gia a chet). That la nhng kch s thng hang cua nhng tan tro i. Hai chi tiet ay ong lai mot cach tron ven va sac sao chng sach noi ve s gia doi cua ngi i. Nhng ieu Vu Trong Phung viet trong chng sach la chuyen that ? Le nao Nhng ieu ay toan la h cau ? Nhng nhng ieu ay eu hp l lam ma, va hnh nh eu co that ca. Ngoi but Vu Trong Phung ung la sac nh dao. ang sau nhng li noi nh ua, s that cua i song c hien ra lo lo tren o noi len hai ieu ln nhat: s tan nhan va s doi tra. 2.Phan tch nhan vat Xuan Toc o trong So ocua Vu Trong Phung. * Gi y chi tiet 1/ Xa hoi thc dan phong kien en thi Vu Trong Phung a phi bay ay u ban chat xau xa, thoi nat cua no. Cuoc song gia doi, bp bm vi u tro cai cach, o la
- 194 -
moi trng thuan li cho ky sinh trung Xuan Toc o hoat ong. Xuan Toc o a phat trien tron ven tnh cach cua no: t mot ten lu manh, ai bp a tr thanh mot anh hung cu quoc, mot v nhan. 2/ a. Xuan Toc o la loai bui i trong moi trng thanh th. Tac gia a theo doi tnh cach nhan vat t be. Xuan Toc o la mot a be mo coi, len 9 tuoi c ong bac ho nuoi. No nhn trom bac gai tam va b uoi. T o, Xuan lay au he xo ch lam nha, lay sau cac pho, lay ca Ho Hoan Kiem lam cm. Toc han o nh long ga v phi nang, treo me, treo sau. Roi han len loi vao nhat banh san quan vt. B anh, b uoi v han nhn trom mot con am thay quan ao. Vai net biem hoa kha chan that o, Xuan Toc o hien len ro net la mot ten vo giao duc. b. T moi trng vo giao duc, lang thang kiem song vi nhieu nghe pht tap, Xuan Toc o trong mot hoan canh ac biet, c nhap vao moi trng cua nhng ke giau co, nhng con ngi ang om ap mong Au hoa va cai cach xa hoi nh ba Pho oan, ong ba Van Minh, ong TYPN. Mu Pho oan them khat the xac cua Xuan Toc o nen a xin cho han ra tu va tao ieu kien cho han gia nhap vao xa hoi thng lu. Mu gii thieu han en tiem may Au Hoa cua Van Minh. Han dot nat, en nhng ch tren bang hieu cung khong xem c. Trong tiem Au Hoa cua Van Minh, han ch biet hoc thuoc long nh han a tng hoc thuoc long nhng bai rao thuoc lau trc ay. H canh tay va h co la day th, H en nach va h na vu la ngay th. Han cung nh li cua chu: T i tr i, xa hoi van minh hay da man la trach nhiem cua anh!. Han a ri vao moi trng cua cac nhan vat toan la quai thai cua xa hoi nh mu Pho oan dam ang c bang Tiet hanh kha phong, nh ong ba Van Minh, ong TYPN ang chay theo phong trao Au Hoa chi bi hng lac thi bay gi. Xuan Toc o a li dung ho e tien than. c. Hoi nhap vi xa hoi thng lu, Xuan Toc o gap nhieu van may va vi ban tnh lem lnh, lau ca, han nhanh chong tao cho mnh mot cho ng trong gia nh ong ba Van Minh. Tnh cach lu manh, bp bm, dam ang cua Xuan Toc o c banh trng trong moi trng thuan li o. Vi mot so hieu biet ve benh tat thu c trong nghe rao thuoc dao, han cha khoi benh cho cu co va
- 195 -
c tang boc la sinh vien trng thuoc roi quan oct. Biet Xuan Toc o la sinh vien trng thuoc, Tuyet, em gai Van Minh tm cach lam than. Xuan Toc o lai c phen boc lo tnh cach lu manh, dam ang cua han. Han tro chuyen vi Tuyet theo kieu triet ly rm: Thi buoi nay biet lam sao c. Gia doi het thay! Yeu cung yeu gia doi! Tam thng cung tam thng gia doi! Hu lau cung hu lau gia doi!. Roi bat ng Xuan s ngc Tuyet va noi: Ch co mot mnh quy nng la khong gia doi nh i ma thoi Con ng tien than cua Xuan Toc o thuan li. Y biet cach luon lach, dung mu meo thu oan e lam li cho mnh. T mot a nhat banh quan vt, Xuan Toc o tr thanh mot danh thu, mot cay hy vong cua gii quan vt Bac Ky. Han cung biet chap nhan thua theo e ngh cua quan tren trc nha vo ch quan vt Xiem La e c tr thanh Anh hung cu quoc, bac V nhan. Trong xa hoi ma thu oan bp bm, gian xao lan tran th ban chat lu manh, bp bm cua Xuan Toc o khong the nhan ra. S ngu on cua no ngi ta cho la nhun nhan, la s khiem ton nen no cang c yeu men hn. Ba Pho oan xem Xuan la ngi co hoc thc. Ong phan moc sng cung cho Xuan la ngi ng an. Gia luc cu ba, me Van Minh nguyen rua Xuan Toc o la o xo la, o ba que, mat cho ch khong phai mat ngi th co Hong phan no Con Tuyet ma cha vi thang Xuan th that phuc bay mi i cho nha nay. Ba cam i. Ba ngu lam.Mot chi tiet na cung ci ra nc mat: cu co, ong noi cua Van Minh nga benh. Ca gia nh cau cu oc-t Xuan. Han c dp tra thu v cu co a oi nho vao mat han khi han quan he bat chnh vi Tuyet. Han noi xang: Tha cu, qua con vo hoc, nhat banh quan, ha lu, khong biet thuoc a! roi bo chay. Ma oc-t Xuan bo chay th cac ong lang noi danh khac bo tay. The la cu co chet. Luc han thanh that nhat th ngi i lai cho la gia doi. Vu Trong Phung sau sac biet bao! d. Xuan Toc o la mot nhan vat c xay dng trong qua trnh phat trien, tnh cach cua Xuan Toc o c mieu ta trong qua trnh van ong. Mot mat tnh cach Xuan Toc o gan nh khong oi. Von c giao duc, ao luyen trong nen van hoa va he nen ban chat cua Xuan van gi nguyen chat lu manh cua ke lang thang au ng xo ch. T ngon ng cho en c ch, han luon luon vang tuc,
- 196 -
khong chu hoc hanh ma ch dung thu thuat bat chc, che ay, gia doi e oi pho trong moi tnh huong. Co the noi, tnh cach lu manh xuyen suot con ngi Xuan Toc o t khi la mot cau be lang thang au ng xo ch cho en luc tr thanh anh hung cu quoc. Tuy nhien, tnh cach cua Xuan cung co nhng thay oi nhat nh. Y nhanh chong thch hp vi hoan canh mi va hoan canh cung lam cho y thay oi. Khi con la ke ha lu, han boc lo tnh ti tien, yeu uoi. Nhng khi a co v tr trong xa hoi, Xuan bat au xem thng moi ngi, Xuan Toc o cang kieu ngao lam bo lam tch bao nhieu th lai c thien ha knh trong bay nhieu, Xuan Toc o co luc nh ket hp gia tnh cach cua mot ke ha lu pha lan vi loi song thng lu, ngon t ha ang lai xen vi kieu cach hoc oi cua bon ngi thng lu. Va en luc ket thuc tac pham, tnh khinh ngi cua Xuan Toc o cang lo ro va cang tr nen lo bch. Han a noi trc quan chung: Hi quan chung, mi khong hieu g, mi oan ta, ta van yeu qu mi mac long mi chang ro long ta. Thoi giai tan i. Moi ngi ho Xuan Toc o van tue! S ai bai van tue!. e. Xuan Toc o la mot nhan vat c xay dng chu yeu tren s tong hp nhieu net cua nhng ngi cung loai. Tac gia a xay dng Xuan Toc o theo phng phap ien hnh hoa. Tac gia ket hp loi mieu ta chan that va phong ai, phong ai e biem hoa. Nhieu tnh tiet a c h cau rat hap dan nh hanh ong cua Tuyet vi Xuan Toc o, quan he gia Pho oan vi Xuan hay la Xuan Toc o chu thua tai t quan vt Xiem La, ba Pho oan c phong Tiet hanh kha phong Xiem La, tat ca eu la nhng tnh huong phong ai ay tnh cham biem, a kch. 3/ The la Xuan Toc o t mot ten au ng xo ch, nhat banh quan, ban thuoc lau a tr thanh sinh vien trng thuoc, oc-t Xuan, giao s quan vt, nha cai cach xa hoi, nha cai cach Phat giao, co van cho bao Go Mo roi en tot nh vinh quang anh hung cu quoc, bac v nhan, that la So o. Qua nhan vat trung tam nay, Vu Trong Phung a kch, cham biem ban chat xau xa, thoi nat cua xa hoi thc dan phong kien. Co the noi Xuan Toc o la mot bc tranh biem hoa c ln phi bay s thoi nat cua ca mot xa hoi.
- 197 -
Bao gi xa hoi con gia doi, con bp bm, con xao tra, la loc th bc tranh biem hoa Xuan Toc o van con y ngha ran i. ngh thut bm tht g (Trch Vic lng)
Ng Tt T
I/ Tm hiu chung 1.Tc gi Ng Tt T (1893 1954) qu lng Lc H, ph T Sn, Bc Ninh, nay l x Mai Lm, huyn ng Anh, ngoi thnh H Ni. ng hc ch Hn, ch Nm, ch quc ng v c ting Php. C th ni Ng Tt T l mt nh nho hin i. ng ni ting trn vn n u th k XX vi nhiu tc phm c gi tr. ng l mt trong nhng nh nho u tin vit bo rt nhiu v vit rt hin i. Nhng tc phm ni ting, gn lin vi tn tui ca Ng Tt T l hai tiu thuyt Tt n (1936), Lu chng (1939) v hai phng s Tp n ci nh (1939), Vic lng (1940). 2. Tc phm v on trch Vic lng l thin phng s di 17 chng vi ni dung ghi li, phn tch v phi by nhng h tc nhiu kh v lc hu nng thn Vit Nam u th k XX. Nhng h tc y y ngi dn qu vo cnh cng qun v to c hi bn cng ho, a ch nhng nhiu dn lnh. on trch Ngh thut bm tht g thuc chng IV ca phng s, t mt cnh chia tht g him thy. Qua vic chia tht g y, tc gi chm bim bn cng ho chc dch tham lam, bn tin trong lng. Chng ngi tht cao, ra v cao sang nhng thc cht l mt l tham n, chia nhau 1/5 ci s g. Vi cch k nh nhng t nhin, Ng Tt T chm bim mt cch rt su sc nhng h tc qui g, mi r. V ming n tr thnh ming nhc vi ci l lng nhiu kh y. II/ Phn tch Ngi c rt quen thuc vi ch Du trong Tt n ca Ng Tt T. Vi tc phm ny, ng tr thnh mt cy i th trong lng vn Vit Nam u th k XX. Qua vic th hin s phn ca ch Du, nh vn ni ln mt cch thng thit ni cng cc ca nhng ngi nng dn ngho trong x hi c. Nhng Ng Tt T khng ch l mt nh tiu thuyt, ng cn l mt nh bo, mt cy bt vit phng s rt thnh cng. ng l mt trong nhng ngi tiu biu ca lp nh nho hc ch Hn, bit ting Ty v vit
- 198 -
bo gii. Phng s Vic lng l mt trong nhng tc phm u tin ca th loi phng s mt th loi vn hc mi m ca vn hc Vit Nam. Phng s l kt qu ca mt nn vn hc hin i. Ch khi c bo ch ra i, th loi ny mi hnh thnh v pht trin mnh m. u th k XX, vi s xm nhp mnh m ca vn ho phng Ty, trong c vn hc, nn vn hc Vit Nam c c hi pht trin rt nhanh, mnh. i sng vn hc thi k ny v cng si ni, nn vn hc c hin i ho mt cch mau l. Mt s th loi vn hc mi xut hin, cc th loi c c cch tn v nhiu mt. Lc ny, do nhu cu c ca cng chng m vn hc gn b rt mt thit vi bo ch. V kt qu, th loi phng s ra i. Trn vn n nhng nm 30 xut hin cy bt vit phng s ti nng, l ng vua phng s t Bc V Trng Phng. Th loi phng s pht trin. Nh nho Ng Tt T cng rt nhanh chng nhp cuc v gp cho th loi vn hc mi m ny hai tc phm c gi tr l Vic lng v Tp n ci nh. C hai phng s ny u khai thc mng ti vn l th mnh ca Ng Tt T, ti nng thn. Ngay ci tn ca phng s thu tm c ni dung c bn ca tc phm. Dn tc Vit Nam vn sinh ra v pht trin cng nn vn minh la nc v vn ho lng x l c trng ni bt ca vn ho Vit Nam. Vic lng tr thnh sinh hot khng th thiu cc lng x. Th nhng khng phi vic lng no cng l nt vn ho p ca lng qu. Nht l trong x hi c. Nhng vic lng nhiu kh tr thnh gnh nng ln i vai ngi nng ngho. Hn na, bn cng ho l dch li li dng nhng vic lng y v vt, bc lt, tranh ginh ming n. Phng s Vic lng ca Ng Tt T khai thc nhng mt tiu cc trong nhng hot ng tp th chn lng qu vn c gi l vic lng y. Tc gi xut hin trong phng s vi v tr nhn vt ti, mt ngi ngoi, ng ngoi vic lng quan st v ghi li nhng iu mt thy tai nghe. Ngi tng thut c dng mt ging iu khch quan, mt ging iu c trng ca th loi phng s, ghi li tnh tit cu chuyn, cn phn bnh lun dnh cho ngi c. on trch Ngh thut bm tht g thuc chng IV ca thin phng s Vic lng. on trch ghi li mt bui thc hin l lng ca nh Lng Vn, c gi l cha hng xm. Ngi k chuyn khng bnh lun g v ci l ny m ch ghi li nhng g nhn thy. ng tng thut bao qut v thnh phn tham gia : Ngi n mi lc mt ng. Gi c, tr c, ng bng c. Ton l n ng tt c. Nhng ngi n u tin l nhng ng gi khn o chnh t.
- 199 -
Nhng ch l on vo chuyn. Ngi k chuyn tp trung vo mt vic khc, l vic bm tht g ca anh m lng. S xut hin ca anh m vi mm l mi chnh l im nng ca cu chuyn, n cng c bt u rt bt ng, d gy ch nh ting tht ca mt ng gi. Sau tc gi tp trung miu t l va c i n. Ngi k c bit ch n con g, bi y chnh l i tng trung tm ca cu chuyn : Con g cng khng nh lm, c chng mt ngi n c mi ht. Li nhn xt u tin ny xut hin yu t tro phng. Mm l c miu t rt chi tit. Qua , ngi c d dng hnh dung c ln ca mm l. Ci mm l y l tm im ca cu chuyn. N bt u c tnh ton chia phn. Sau mt hi tnh ton, h quyt nh chia ci mm c y thnh hai mi ba c. V di bn tay bm tht g iu ngh, c kinh nghim my i ca thng Mi, ch ring ci mnh con g, c chia thnh 92 ming. Tc gi tp trung theo di v miu t rt t m vic bm tht g ca anh m lng. Nhng iu tc gi mun ni chc chn khng dng li vic ca ngi ti bm tht g ca thng Mi, mc d tc gi dnh rt nhiu thi gian miu t t m cng vic ny. Theo di vic bm tht g ca anh Mi, tc gi v cng ngc nhin v ra v thn phc : Ti chu lm. V ti mun dng cho ng Mi y ci chc ngh s. Sn phm ca ci ngh thut bm tht g ca anh Mi c ngi k chuyn nhn xt : Trng nhng ming tht ca hn bc ra gc mm, mi p lm sao ! Khng dp, khng nt, khng bong da, n ging nh tp cnh con bm bm. Nu trc mi m thi, c th bay c mi thc. Li nhn xt y khng phi ch l li thn phc ti ngh ca anh Mi. l li chm bim ci s chia phn khng khip lng ny. Ci ti nng n trnh ngh s, c coi l ngh thut y ca anh Mi li gn vi mt mc ch dung tc. Ci ti ca anh Mi chng t rng vic bm mt con g to khong mt ngi n c mi ht thnh hn mt trm ming khng th l ti nng bm sinh. N l cng vic phi rt quen lm, c ti luyn nhiu ln. Anh Mi bm tht g v cng thnh tho v iu luyn. N chng t y l cng vic rt quen thuc ca anh. chnh l cng vic quen thuc lng. V y ming n tr thnh mt ci g v cng quan trng. Ngi xa vn ni Mt ming gia lng hn mt sng x bp th hin ci quan nim v ming n danh d. nh vic chia phn cng bng gia lng l v cng quan trng, nhng chia ci l thnh 23 phn nh th th qu l khng khip. n vic bm ci s g thnh my phn anh m lng cng phi ng ln hi kin cc c. Khng trc tip th hin thi nhng qua ging iu v cch miu t rt chi tit vic bm tht g
- 200 -
ca anh Mi, ngi k chuyn th hin thi ph phn ca mnh i vi mt ci vic lng nhiu kh v l lm lng qu. Ngh thut bm tht g nu ln v ph phn mt trong nhng h tc v cng lc hu lng x. Mc ch ca l cha hng xm khng hn l xu nhng vic qu coi trng ming n bin ci l lng y tr thnh mt th h tc. Khi vit phng s, Ng Tt T dng ci cht thm thu ca nh nho lm tng gi tr ph phn cho tc phm. Trong on trch, tc gi dng mt bin php c trng ca nghip v bo ch l ghi chp ti ch. Chn hnh thc ny cng ging iu miu t khch quan, tc gi to nn tnh xc thc ca cu chuyn c k, nh gi tr ph phn cng thm su sc. Khng gay gt, cay nghit nh V Trng Phng vit K ngh ly Ty, Cm thy cm c, phng s ca Ng Tt T thin v ph phn mt cch thm thu, nh nhng nhng su sc. l phong cch ca mt nh nho vit bo. ch pho Gia lc dng vn hc hin thc ph phn tng nh chm dt thi k vng son ca mnh th Nam Cao xut hin. L ngi n mun nhng Nam Cao t khng nh mnh bng nhng tc phm ngh thut mi m, em n cho vn hc ng i mt ting ni ring, c sc vi mt in hnh nng dn mi l, su sc c o qua nhn vt Ch Pho trong truyn ngn cng tn. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi
Nam Cao
Nam Cao (1917 1951) tn tht l Trn Hu Tri, sinh ra trong mt gia nh nng dn lng i Hong, thuc tng Cao , huyn Nam Sang, ph L Nhn, (nay thuc x Ho Hu, huyn L Nhn, tnh H Nam). Lng i Hong nm trong vng ng chim trng, nng dn khi xa quanh nm ngho i, li b bn cng ho c hip, c khot tn t. Nam Cao l ngi duy nht trong gia nh c n hc t t. Cuc sng ca ng cng kh ln n. Trc nm 1943, Nam Cao sng cuc sng ca mt tr thc tiu t sn ngho, khi l anh gio kh trng t, khi l nh vn sng lay lt bng ngi bt. Cuc sng khn kh v b tc m hng ngy c chng kin v tri qua l nhng cht liu hin thc quan trng Nam Cao vit nn nhng tc phm c gi tr hin thc v t tng nhn o su sc. T 1943, Nam Cao tham gia nhm Vn ho cu quc do ng Cng sn t chc v lnh o. T ng tch
- 201 -
2. Tc phm
cc tham gia cch mng. Vi tm huyt v ti nng ca mt nh vn chn chnh, lun c trch nhim vi ngi bt ca mnh, nh vn li nhng tc phm c gi tr cho vn hc Vit Nam. Trc Cch mng, sng tc ca Nam Cao tp trung khai thc ti i sng ngi nng dn v tr thc tiu t sn ngho. Trong , nh vn ch n tn bi kch tinh thn ca con ngi. Vi ging vn lnh v sc, Nam Cao lch su vo ni au n cha trong su thm tm hn nhng s phn nh b trong x hi c cm thng, khng nh nhng gi tr p v ln n nhng th lc tn ph nhng phm cht p trong con ngi. Ch Pho l tc phm thc hin xut sc mc ch ngh thut rt nhn bn y. Nhn vt Ch Pho th hin tn bi kch tinh thn ln nht ca con ngi, l bi kch b tha ho. Nhng th lc tn bo tc ot ca ngi nng dn cht phc hin lnh nhng kht vng v c m v mt cuc sng lng thin, bin h thnh k lu manh. V khi lng tm thc tnh, h phi t kt thc i mnh khi nhn ra rng mnh khng cn con ng tr v vi cuc sng lng thin. Gi tr hin thc v gi tr nhn o ca tc phm u c tp trung nhn vt Ch Pho. Tc phm phn nh hai mu thun gay gt v tiu biu nht trong x hi nng thn Vit Nam trc Cch mng thng Tm : mu thun gia giai cp thng tr vi nhau v mu thun gia bn cng ho c b vi ngi nng dn. Cc nhn vt trong truyn u t n trnh in hnh. *Nam cao t tn cho tc phm ny l Ci l gch c, 1941 I lI l i la xng i, 1945 sa lI l Ch Pho, in trong tp Lung cy.* Sng lng thin, ngho kh: Ngy khi cho I, Ch Pho b b ri trong mt ci l gch c. c dn lng nui, Ch Pho ln ln nh mt loi cy dI, tuI th ht i nh ny lI i cho nh n, tuI thanh nin ra sc lm thn tru nga cho nh l Kin. V mt chuyn ng ghen v vn l Kin nhn tm y Ch Pho vo t.* B tha ho: Sau by, tm nm bit tch, Ch Pho tr v lng, hon ton bin I nhn hnh ln nhn tnh, lm tay sai ca b Kin v tr thnh con qu ca lng V i. Anh sng trin min trong nhng cn say, khng thc c hnh ng tn c ca chnh mnh: Ch Pho b bin cht, tha ho hon ton. * Ri vo bi kch v vng ln thot khI bi kch: Cho nn khi Ch
- 202 -
*Tm tt
Pho gp th N trong mt cn m v anh c th N chm sc. Tnh cm chn tht ca Th N khi dy thc v lng tm ca Ch Pho. Anh ngh rng th N cm thng c vI mnh th ngI khc cng c th chp nhn mnh, nn mong c lm ho vI mI ngi. Bn cht tt p ca ngI lao ng trong Ch Pho vn tim tng, nay c c hI tnh thc, anh mun lm ngI lng thin. *Ch * Ch Pho lI ri vo b tc v thm kch xy ra: Ch Pho tha thit mun tr v vI mI ngI, nhng tt c lng V I u s hi v xa lnh anh. Th N lI ct t vI Ch Pho. Anh lI ri vo tnh th hon ton tuyt vng v bng nhn ra k cp quyn lm ngI ca mnh l b Kin. Thm kch xy ra : anh m cht b Kin rI t st. Khm ph s phn bi thm ca ngI nng dn ngho b tha ho trong x hI c v th hin tinh thn nhn o ch ngha su sc. * Trong truyn Ch Pho, Nam Cao c phn tch cc quan h x hI nng thn min Bc nc ta trc Cch mng thng Tm 1945. Quan h gm hai mu thun :o Mu thun thng xuyn trong nI b bn cng ho, a ch thng tr. Bn chng nh mt n c tranh II/ c-hiu vn mi. MI th ngon v b no cng mun n, do , chng lun lun bn 1.Gi tr t co hin rnh c hI tr nhau, mun cho nhau ln bI cI ln u ln c nhau. Mu thun kh ph bin, gay gt ngy c lin quan n s phn thc nht vt b nhng binh Chc, Nm Th, c bit l Ch Pho.o Mu thun giai Kin: cp I khng gia bn a ch cng ho thng tr vI ngI nng dn lao ng b p bc bc lt c tc gi tp trung th hin mt cch su sc. * Nhn vt tiu biu cho gia cp thng tr l b Kin c Nam Cao vch trn b mt tn c, xu xa ca hn. y l mt tn cng ho co gi trong ngh thng tr dn en, c khc ho qua nhng chi tit ngoI hnh tht c o, t ging qut rt sang, lI ni ngt nht n ci cI To Tho. Bng cch nhn vt c thoI, t phi ra nhng tnh ton, th on, m mu thm c trong vic n p, thng tr tng lp nng dn, tc gi lt trn bn cht gian hng ca b Kin : mm nn rn bung, s k c cng liu thn, bm thng c tc, mt ngI khn ngoan th ch bp n na chng, ngm ngm y ngI ta xung sng, nhng rI lI dt n ln n n n Bn cht gian hng y ca b Kin tp trung y trong ci cch I x ca hn vI Ch Pho. * Trc ht, Ch Pho l mt sn phm ca tnh trng p bc bc lt nng thn nc ta trc Cch mng thng Tm 1945. l hin tng ngI lao ng lng thin b y vo con ng lu manh dn dn b tha ho. V hn ghen v vn. L Kin y anh canh in vo nh t. Nh t thc dn tip tay lo cng ho thm c git anh cht phn ngI trong con ngI Ch Pho, bin Ch thnh Pho, bin ngI nng dn lng thin thnh qu d. Chi tit kt thc
- 203 -
2.Gi tr nhn o nhn vt Ch Pho :
tc phm y ng , bit u lI chng c mt Ch Pho con bc t ci l gch c vo I nI nghip b Hin tng Ch Pho cha th ht khi x hI tn bo vn khng cho con ngI c sng hin lnh, t t, vn cn nhng ngI dn lng thin b y vo con ng lu manh, tI li. Sc mnh ph phn, ngha in hnh ca hnh tng Ch Pho chnh l vch ra c ci quy lut tn bo, bi thm ny trong ci x hI tI tm ca nng thn nc ta thI . * Nam Cao cho thy tt ca nI thng kh gh gm ca nhn vt Ch Pho. NI thng kh khng phI l khng nh khng ca, khng cha khng m, khng h hng thn thch m chnh l Ch Pho b x hI vm nt c mt mt ngI, cp i linh hn ngI, phI sng kip sng tI tm ca con vt l. chnh l nI thng kh ca c th sinh ra l ngI nhng lI khng c lm ngI v b x hI t chI, xua uI. Tnh trng bi thm ny c tc gi minh chng trong on m u giI thiu mt chn dung, mt tnh cch hp dn, va h cho thy mt s phn bi t. D say ru n in khng, Ch Pho vn nh cm nhn thm tha nng nI khn kh ca thn phn mnh. Anh chI trI, chI I rI chuyn sang chI tt c lng V I, cuI cng anh chI thng cha con m no ra ci thng Ch Pho. Khng ai chI lI anh v rt n gin l khng ai coi anh nh con ngi. * Nam Cao c vi ci nhn y chiu su nhn o khi i vo nI tm nhn vt pht hin v khng nh bn cht lng thin ca nhng con ngI khn kh. Ch Pho n vI th N trong mt m trng say ru. Nh iu k diu l th N khng phI ch khi dy bn nng g n ng say, m lng yu thng mc mc chn thnh, s chm sc gin d ca ngI n b khn kh y lm thc tnh Ch Pho. Trong tm hn tng chng nh chai thm ch b hu hoI ca Ch Pho, phn bn cht lng thin ngy thng b lp i vn le li mt nh sng lng tri, s bng sng ln lc gp c hi. Lc c th N chm sc, Ch Pho tht s ngc nhin v xa nay, no c thy ai t nhin cho ci g, m hn phi do nt hay l git cp mI c c. Ln u tin khi tnh gic, anh bng khung nghe ting chim ht () ting cI ni ca nhng ngI i ch, th nim ao c c mt gia nh nho nh trI dy trong lng anh. Nam Cao vit : hn c th tm bn c, sao lI ch gy k th ? () Hn thm lng thin, hn mun lm ho vI mI ngI bit bao! * Cn th N, mt ngI ph n b ngI lng xa lnh nh trnh mt con vt no rt tm, khi c yu thng th tnh yu lm cho c duyn, ch bit lm, bit thn thng, ting v chng thy ngng ngng m thinh thch. Nam Cao t hI : vn l iu mong mun m thm ca con ngI khn nn y chng? * VI mt tnh cm nhn o su sc, Nam Cao pht hin phn su kn ang m chy trong tm hn ca k b tha ho l Ch Pho, ca
- 204 -
3.Gi tr ngh thut
k u m l th N : h lun tha thit mong c thng yu. c cm thng v c sng ho nhp vI mI ngi. * Nhng con ng tr lI lm ngI lng thin va m ra trc mt Ch Pho b chn ng li. B c ca th N dt hot khng cho chu b m u i ly mt thng khng cha. Ai lI i ly thng ch c mt ngh l rch mt ra n v. B ta cng ging nh mI ngI, quen coi Ch Pho l con qu d t lu ri. Th l Ch Pho b ri vo mt bi kch tm hn au n, bi kch ca con ngI khng c nhn lm ngi. Ngay trong pht giy tuyt vng , anh xch dao n nh B Kin, khng ch v say m ch yu v lng cm th vn m lu nay trong u c u tI ca anh gi y bng ln. Nhng lI l cuI cng ca Ch Pho bc l tt c bi kch nI tm au n : Tao mun lm ngI lng thin () Khng c ! Ai cho tao lng thin ? Lm th no cho mt c nhng vt mnh chai trn mt ny? Tao khng th l ngI lng thin c na. Bit khng !. Sau khi m cht B Kin, Ch Pho ch cn mt cch l t st. Th l trc y, bm ly s sng, Ch Pho t b nhn phm, bn linh hn cho qu; gi y thc v nhn phm thc dy, linh hn tr v, Ch Pho lI phI t hu di cuc sng ca mnh. Ch Pho l mt tc phm xut sc, th hin ngh thut vit truyn c o ca Nam Cao. * Trc ht l cch xy dng nhn vt in hnh. B Kin, Ch Pho va tiu biu cho nhng loI ngI c b dy trong x hI, va l nhng c tnh c o v c sc sng mnh m. Tm l nhn vt c miu t tht tinh t sc so, tc gi c kh nng i su vo nI tm din t nhng din bin tm l phc tp ca nhn vt. * Cch dn dt tnh tit ton truyn tht linh hot, khng theo trt t thI gian m vn rnh mch, cht ch, li cun : cnh Ch Pho tr v lng, lai lch Ch Pho, cnh Ch Pho gy s, nm v nh B Kin, t tn cng ho b Kin dn tI cc tn sng s khc lng V I, rI Ch Pho bin thnh tay chn c lc cho B Kin, b tha ho * Ngn ng tht t nhin sng ng, khu ng c s dng nhun nh, mang hi th ca I sng. Ngn ng k chuyn va l ngn ng tc gi, c khi va l ngn ng nhn vt. * Ging vn bin ho, khng n iu. tc gi nh nhp vai vo tng nhn vt, chuyn t vai ny sang vai khc mt cch linh hot, t nhin.- Tc phm Ch Pho mang gi tr nhn o su sc, th hin tm lng yu thng, trn trng ca Nam Cao I vI nhng ngI khn kh.- Ch Pho cn l ting ku cu thit tha ca nhng ngI bt hnh. Hy bo v v u tranh cho quyn c lm ngI ca nhng con ngI kng thin. H phI c sng v sng hnh phc, khng cn nhng th lc en tI ca x hI y h vo ch cng khn, b tc, y bi kch xt xa
- 205 -
vn tham kho: 1: Phn tch truyn ngn Ch Pho ca nh vn Nam Cao thy r gi tr hin thc v gi tr nhn o ca tc phm. Bi lm Nam Cao l mt trong nhng nh vn ln trong nn vn hc Vit Nam, nhiu sng tc ca ng c th coi l kit tc. ch vit v ngi nng dn trc Cch mng thng Tm, truyn ngn Ch Pho vn c coi l thnh cng xut sc. So vi mt s sng tc khc ca Nam Cao, truyn ngn Ch Pho c phm vi phn nh tng i rng v nht l c sc khi qut x hi cao. C th ni, lng V i trong tc phm l hnh nh chn thc, thu nh ca nng thn Vit Nam trc Cch mng thng Tm. Ch Pho i su miu t, phn tch cc quan h x hi lng qu di ch c. l nhng mi quan h y mu thun v mu thun rt gay gt. Trc ht, l nhng mu thun thng xuyn trong ni b giai cp thng tr, bn chng chng khc no "n c tranh mi", lng V i th "qun ng tranh thc". "Mi th ngon y, nhng c dm b by bi, b no cng mun n". Do , mt mt chng cu kt vi nhau bc lt nng dn, mt khc chng li lun lun rnh c hi trng tr ln nhau, mong cho nhau ln bi ci ln u ln c, cho nhau "n bn". Chnh mu thun ny c lin quan n s phn nhng c nng ngho kh nh Binh Chc, Ch Pho N cng lin quan n mu thun i khng gay gt gia ngi nng dn vi a ch. Nam Cao cng i su vo vic phn nh mu thun i khng giai cp ging nhiu cy bt hin thc nh Ng Tt T, Nguyn Cng Hoan Trong truyn ngn Ch Pho, qua hnh tng nhn vt B Kin, ton b b mt tn c xu xa ca giai cp thng tr b phi by. B Kin in hnh cho nhng tn a ch cng ho, c b cc lng x Vit Nam trc Cch mng thng Tm. Nam Cao miu t sinh ng bn cht gian hng ca mt tn a ch co gi trong ngh thng tr. Mt B Kin vi kiu ni rt sang, vi li ni ngt nht, vi ci ci To Tho, bao gi cng lm cho k yu bng va phi s. Nht l nhng mn c thoi ca b Kin, nh vn cho nhn vt t phi by nhng tnh ton lc li ca mnh, nhng m mu, nhng th on xo quyt trong vic n p v thng tr nhn dn. Hn bit "mm nn rn bung, th nht s k anh hng, th hai s k c cng liu thn, bm ly thng c tc ai bm thng trc u". Hn nghim ra rng : "Mt ngi khn ngoan nn bp n na chng. Hy ngm ngm y n xung sng, nhng ri li dt n ln n n n. Hy p bn, p gh i cho c nm ng, nhng c ri th li vt tr li nm
- 206 -
ho "v thng anh tng qu". V cng phi tu mt na". Hn cng nhn ra rng "nhng thng t c v thn git cht chng n th d, nhng git c, ch cn c xng, m li m mt dp tt cho cc phe nghch n xoay li mnh", "B t n th d nhng ngy ra t n chng cho mnh yn thn". Nu bc lt con em nng dn qu mc l di, bi v "mi thng b y ra khi lng th c mi khi tr v u gi ton nhng ging ung mu ngi hi tanh". l nhng tnh ton, kinh nghim ca mt k xo quyt. Hn ai ht, b Kin p dng mt qu k "tr khng li th c dng". Hn bit un mnh mm do theo cc th thut lc cng lc nhu, hn ging ln cc by ng mt d nhng k mt cnh gic, hn dng vt cht rng buc nhng ai nh d, hn thu np di trng nhng k u b u bu khng s i t lm tay sai thn tn Cch i x ca b Kin vi Ch Pho th hin y bn cht gian ngoan ca b Kin. Nam Cao khng i su vo miu t i t thi nt ca hn m ch tp trung th hin mi quan h vi nng dn, chnh v th b Kin c mt c tnh khc bit vi nhiu in hnh v giai cp thng tr ca vn hc hin thc ph phn ng thi. Vi s gian hng v xo quyt y, nhng k nh b Kin bin nhng ngi nng dn cht phc hin lnh thnh nhng tn lu manh, cp i ca h phn Ngi qu gi v y h vo con ng khng li thot. Gi tr ln nht ca truyn ngn Ch Pho l i su th hin bi kch ca ngi nng dn trc Cch mng thng Tm. Trong tc phm, nh vn tp trung ch yu lm ni bt hnh tng trung tm Ch Pho. C th ni, Ch Pho l im hi t nhng gi tr nhn o su sc nht ca tc phm. Trc ht, Ch Pho l hin tng c tnh quy lut, l sn phm ca lng qu Vit Nam trc Cch mng vi nhng "c tin ch" nh b Kin. l hnh tng ngi lao ng lng thin b nn bc lt n cng cc chng tr li x hi bng con ng lu manh. B Kin y Ch Pho mt anh canh in hin lnh cht phc cng c bit bao c m nh "c mt gia nh nho nh, chng cuc mn cy thu, v dt vi" thnh mt con qu d. Nh t thc dn cng b Kin lm bin cht Ch Pho. Anh trai cy hin lnh, chm ch thnh mt k khc hn vi "ci u th trc lc, ci rng co trng hn, ci mt th en m rt cng cng, hai mt gm gm trng gm cht !... Ci ngc phanh, y nhng nt chm tr rng phng vi mt ng tng cm chu". V Ch khng phi l hin tng c bit. Hin tng ny c coi l kh ph bin. Trong nhiu truyn ngn, nh vn cng xy dng hng lot nhng nhn vt nh vy, do thi i x ca x hi m tr nn ngang ngc bt tr nh Trch Vn onh, anh cu L, Binh Chc Nh v tnh, tc gi nhc n nhng Binh Chc, nhng Nm Th khi ni v thn phn nhng k i t v tr thnh
- 207 -
k khc. Nhng ni bt hnh ca Ch khng ch dng ch khng c lng coi l con ngi, b mi ngi ht hi, tm trng c n ca Ch c ko di trin min trong sut my chc nm ca cuc i, mi ngi u trnh mt hn, khng ai thm ra li, hn b tc quyn lm mt con ngi ch v ci x hi tn c y n bc ng cng khng li thot. Khi gp th N, ln u tin t khi tr v lng Ch mi hon ton tnh to nh li nhng c m v hnh phc bnh d. cng l lc Ch nhn ra hin thc au kh ca mnh. Trn m l du hiu ca tui gi, yu i nhiu, thc v tng lai ch cn i rt m au v c c n m "c n th ng s hn i rt v m au nhiu ln", khin Ch nhn thc su sc v ni c n ca mnh. Phn ng ca b c th N dn n thi ca th i vi Ch y Ch vo tm trng tuyt vng ca con ngi khao kht lng thin nhng b chn ng li mt cch ph phng. Nh vn ho thn vo nhn vt th hin ni au, s tuyt vng n cc im ca nhn vt. ang hnh phc, ang khao kht, ang ch i nhng s tr li ca th N tht ph phng vi Ch. Thay cho hnh phc v tnh ngi m p m Ch ang ch i l nhng li s v. Ch hon ton sp : "Hn ngh ngi mt t ri hnh nh hiu, hn bng nhin ngn ngi. Thong mt ci, hn li nh ht thy hi cho hnh". Nh vn din t tht chnh xc v ti nghip tm trng bi kch ca Ch, mt bi kch cay ng v au xt nht, khi con ngi nhn ra mnh khng cn mt c hi no na c l mt con ngi bnh thng. Bi kch tuyt vng n cc im ca mt ngi nhn ra rng mnh khng cn g hi vng na, "Hn c ngi ngn mt, khng ni g Hn sng st, ng ln gi li Hn ui theo th, nm ly tay. Th gt ra, li gii thm cho mt ci. Hn ln khoo xung sn". C l trong vn hc, k c nhng kit tc, khng c nhiu nhng tnh tit nh th ny. Bao nhiu tnh thng, s cm thng vi Ch v s cm gin i vi bn ngi nh b Kin dn c on vn ny. Ti nng v tm lng i vi ngi nng dn ca Nam Cao kt tinh v th hin su sc nht on miu t phn ng ca Ch Pho trc s t chi d di ca th N. Nhp thn vo nhn vt v cm nhn ni au n tuyt vng ca mt con ngi, nh vn th hin c ni au nhn loi. Nh vn miu t mt ln ung ru c bit nht trong cuc i Ch. Ch li li ri ra ung nhng cng ung hn li cng tnh : "hi ru khng sc sa, hn c thoang thong thy hi cho hnh". l hng v ca tnh yu, ca nim hnh phc, nim hnh phc y ln u tin Ch c hng cho nn n kh phai m trong tm tr ca anh. S tnh to khin cho Ch thy tic hnh phc m mnh c v nhn ra s thc cay ng, chua cht trong li b c th
- 208 -
N. Anh tuyt vng khi nhn ra hnh phc khng bao gi n vi anh, d l hnh phc nh nhoi nht (c lm v chng vi ngi n b d hi li c m hi), v s th ght ca x hi. Anh hiu c ngha su sc trong li ca b c th N : "n ng cht ht c ri hay sao, m li m u i ly mt thng khng cha. Ai li i ly thng ch c mt ngh l rch mt n v". Trong cn au n v tuyt vng y, nh i n nh th N nhng i chn li a Ch n nh b Kin. Khng phi Ch say ru m i nhm, mc d nh vn gii thch : "Nhng thng in v nhng thng say ru khng bao gi lm nhng ci m lc ra i chng nh lm". chnh l lc Ch tnh to. Anh hiu v tm ng k cp i ca anh tt c. Cu hi "Ai cho tao lng thin ?" chnh l li ni xut pht ca mt qu trnh suy ngh chn chn ca Ch v cng l chi tit th hin ni au ln nht ca mt ngi tuyt vng. Chn cch gii quyt cho s phn ca mnh l git b Kin v t st chng t anh hon ton tnh to. y l li t co quyt lit ca nh vn i vi x hi c nhng k cm quyn nh b Kin. Bn ngi thm him, tham lam v tn c y cp i ca con ngi bn cht lng thin. Cp i ca ngi khc bt c th g cng l ti c, nhng cp i ca con ngi hnh phc, c m, bn cht lng thin l ti c d man nht, n d man hn c ti git ngi. l mt kiu git ngi khng dao, mt kiu hnh h con ngi tn c nht. Ci cht tc ti v tuyt vng ca Ch khi anh ng trc cnh ca kho qu cht ca ngi nh lng thin l im nt ca tn bi kch cuc i ngi nng dn vn c bn cht lng thin. Kht khao c xy dng hnh phc vi th N, c c mt gia nh, c thc tnh sau bao nm lm qu d ch nh mt bt cho hnh v bn tay chm sc vng v ca mt ngi n b d hi chng t con ngi y vn hon ton l mt con ngi. Qua chi tit ny, nh vn khng nh lng thin vn l r phm cht Ngi trong nhng ngi nng dn. Nhng mu m xo quyt v quyn lc ca bn thng tr c c ch khin cho ci c y n ra pha sau ch khng th hu dit n, bi suy cho cng, hnh phc l khao kht v c m ca mi con ngi d h l ai v thuc tng lp no. Trong cc sng tc ca mnh, nh vn Nam Cao lun th hin mt cch nhit thnh chn l y. Trong nhiu tc phm, d nhn vt b tha ho n mc no, nh vn cng khng h hon ton nh mt mnh, vn h nhn ra bi kch v nh li mnh, d h l bt c ai, tr thc hay nng dn (lo Hc, H, in, Th, anh cu L). y chnh l iu lm nn gi tr nhn bn cho sng tc ca Nam Cao, l ni th hin nim tin ca nh vn i vi phm cht lng thin ca con ngi. Phn nh hin thc t co ti c v i quyn sng cho con
- 209 -
ngi l mc ch nhn vn m tc phm ca Nam Cao lun hng n. V th nh vn khng ch lp li nhiu ln kiu nhn vt b tha ho m cn xy dng nhng in hnh ngh thut. Qua nhn vt Ch Pho, nh vn khi qut ln s phn bi kch b tha ho ca ngi lng thin. Vic Ch Pho t vn sau khi git b Kin chng t anh b y n con ng cng. Nhng chc chn vn s c Ch Pho khc bi mi ch mt b Kin cht i, cn nhiu b Kin khc ln ln v li nhiu Ch Pho c sinh ra. Bi th mi c chi tit kt thc tc phm nghe tin Ch Pho cht Th N "nh li nhng lc n nm vi hn nhn nhanh xung bng". V t nhin th thy thong hin ra mt ci l gch c b khng, xa nh ca, v vng ngi li qua. Th N ngh n im bt u cho mt vng i oan nghit. R rng, Nam Cao mun khng nh hin tng Ch Pho cha th chm dt. Khi no x hi cn tn c, cn p bc bt cng th s cn nhng con ngi khn kh b y vo con ng lu manh, ti li. S v lng tm ca k cm quyn v nhng nh kin x hi s git cht bt c ai, d ngi sng trong x hi no. iu m Nam Cao ni Ch Pho vn c mt gi tr rt lu di. Vi ging vn sc lnh v tnh to, nh vn phn nh tht chnh xc v chn thc hin thc x hi nng thn Vit Nam trc Cch mng thng Tm. n ng sau v sc lnh v tnh to y l mt tm lng nhn hu, mt tm hn nhy cm lun trn y tnh yu thng i vi con ngi. Nhn thy nhng bi kch ca cuc i nhng nh vn khng bi quan m lun tin tng vo bn cht tt p ca con ngi. Tc phm ca Nam Cao c gi tr hin thc vng bn. Nh vn khng i su phn nh s kh cc v i ngho ca ngi nng dn, m i su khai thc nhng dn vt v tinh thn ca con ngi. y l bi kch ca c nhn loi. C rt nhiu nguyn nhn dn n nhng bi kch tinh thn. Bi kch tinh thn ca cc nhn vt trong truyn ngn ca Nam Cao l bi kch b tha ho, v nguyn nhn su xa nht ca nhng bi kch y l s p bc ca giai cp thng tr trong x hi. V vy tc phm ca Nam Cao lun c gi tr hin thc v gi tr nhn o su sc. Nhc n sng tc ca Nam Cao trc Cch mng thng Tm l nhc n nhng bi kch tinh thn c th hin rt su sc v tinh vi. Nhng iu c chng kin, nhng tri nghim, nhng dn vt ca chnh bn thn v tm lng thit tha tnh i l iu ct li nht lm nn nhng truyn ngn c gi tr nhn vn c sc nh Ch Pho. 2: Nhn li chn dung Th NTrng xa th tng Thy KiuLi gn mi r ngi yu Ch Pho
- 210 -
Ai qu tht rt thng minh khi t ra cu lc bt y, nhng cng kh tn nhn nu ni thng n, nh mt nhn xt, trc mt c gi no . Th N xu n mc k l, him hoi. Ngay trong cuc sng, chng ta cng kh c "c may" gp c mt ngi nh th: Ci mt ca th thc l mt s ma mai ca ha cng; n ngn n ni ngi ta c th tng b ngang hn b di, th m hai m hp vo mi tht l tai hi, nu m phinh phnh th mt th li cn c hao hao nh mt ln... Ci mi th va ngn, va to, va , va sn si nh v cam snh, bnh bnh mun chen ln nhau vi nhng ci mi cng c to cho khng thua ci mi; c l v c qua qu cho nn chng nt n nh rn r th th li n tru thuc, hai mi dy c bi cho dy thm mt ln, cng may cht tru snh li, che c ci mu tht tru xm ngoch. Nam Cao l th y, ng lun chn cho mnh th ng chnh vnh n chng mt nhng cui cng thin cn tm hn ng gip ng ng vng v tr thnh mt trong nhng nh nhn vn nht trong th k ny nc ta. c Nam Cao chng ta hiu con ngi trong nhng tnh hung qun bch, cng cc ca s tha ha nhn cch trn ranh gii ca ngi v th. Trong trng hp ny, nhn vt Th N, Nam Cao mun gi gm iu g m ngay t u ng t nhn vt vo th nh l khng phi con ngi na? Tm hn Nam Cao khng cho php ng tung ph ngi bt trn khun mt mt ngi ph n nh th nu ng khng t vo tt c tnh yu ca tri tim ng. Khoan kt lun vi, chng ta hy c tip. Cc nh vn vn thng th, tm cc xa m cc t tng, cc vn trung tm bng cch t tht m cc chi tit ph. Sau ln m t chn dung y chng ta nh gp mt Th N hon ton khc: m thm, du dng v thn thng. Ni chung l mt Th N y p n tnh. y l phn ng ca Th khi ang ng m b mt thng n ng v ly: Th vng vy ra, th m mt, th tnh hn, th nhn ra Ch Pho. Th va th va vt nhau vi hn va hn hn: " hay... Bung ra... Ti ku... Ti ku lng... Bung ra. Ti ku lng ln by gi". Khng, Th N khng ng ngn d hi mt cht no c. Phn ng ca th, ca mt ngi n b trong nhng tnh hung nh th ngm k, tht p. Chng t ngi tnh to, xinh p, c hc hn hoi li ku tong ln ngay pht u. Trc ht phi e . V th c x nh mt ngi c hc, nu khng th cng rt vn ha. Th N bng nhin bt ci. Th va ra va p tay ln lng hn. Nhng l ci p yu, bi v p xong, ci tay y li gii lng hn xung. Chao i! chng ta th hnh dung n ci ca ngi n b ba mi tui, khng chng, trong nhng tnh hung nh th. N cht cha bao nhiu dn nn ca mt thi nh la chy, mn khai! V by gi, sau ci m yu di nh trng trong vi chui y chng ta hy xem Th N ngh g. Th ln ra ln vo, Th trn trc mt lt th bng nhin ngh rng: Ci thng liu lnh y k ra th ng thng, cn g ng thng bng au m m nm cong queo mt mnh. Gi th m qua khng c th th hn cht. Th kiu ngo v cu sng cho mt ngi. Vng, Th hon ton c quyn kiu ngo nh th, cn hn th na, th khng nhng cu sng mt con ngi, th cn tr li nhn tnh cho mt tm hn b tha ha n cng cc. Ci to hn, ci thng Ch Pho y, huy ng ton b sc mnh ca cng quc La M c i cha chc lm c g. y th m Th N lm ni. Dng nh Nam Cao t vo cho Th N tt c nhng g m ng bit v n b. Nghe ni rng c mt thi gian Nam Cao vo Si Gn v b m nng. Phi chng xut pht t nhng ngy c n, m au y, thm mt bn tay chm sc nn Nam Cao c nhng dng tht
- 211 -
cm ng v Th N, v bt cho hnh: Thng ny rt ngc nhin. Ht ngc nhin th hn thy mt hnh nh n t. Bi v ln ny l ln th nht hn c mt ngi n b cho... Ch Pho khc! Thng ch cng trn cao chc cng phi nhn Th N mm ci hi lng. Cn Ch Ph th: Tri i cho mi thm lm sao! Ch hi khi xng vo mi cng lm ngi nh nhm. Cn hn th na, sau khi mong mun lm mt ngi bnh thng nhng khng c, ngi i khng chp nhn hn vo cng ng ca h na, hn li thoang thong nh hi cho hnh. l su ngy sau khi c n bt cho cu ca Th N. Tc qu hn li ung ru: nhng cng ung li cng tnh ra. Tnh ra, chao i, bun! Hi ru khng sc sa. Hn c thoang thong thy hi cho hnh. Hn m mt khc rng rc. Th N bc vo cuc i hn v thay i tt c. T mt thng ngi ch bit p u, rch mt, chi i, hn tr thnh mt trit gia khi ngm ngh v cng ng, v thin v c, v v s hon lng. V khi lng nghe ting chim sm mai, ting g vo be thuyn chi, ting ca nhng ngi n b i ch Nam nh v hi nhau gi vi, th hn thnh mt thi s. Cng trnh nh c php mu y hon ton thuc v Th N. Nhng mun hi Nam Cao v cng rng ti sao ng li cho Th N xu lm vy? Ngm ngh mi, c Nam Cao mi ri n mt lc no ta s thy Nam Cao ci mt, lc u ni ging bun b: - Bit lm sao c. Chng ai yu hn c! Chao i! Th ra khng c ai yu hn c. ng phi tng tng ra mt nhn vt nh th chiu lng ngi i. Th phi xu ma ch qu hn v ng ngn d hi mi i yu mt thng Ch Pho. Nhng ri sau khi chiu lng ngi i nh th, nhn vt ca ng li sng v hnh ng nh bao nhiu ngi n b khc. R rng mt gc no , Th N tr thnh nhn vt chnh, t tng chnh, vn trung tm ca Nam Cao trong truyn ny. Goeth, nh th v i c, trong Phaoxt c cu: "Ci n tnh vnh cu dn dt chng ta i". Trong trng hp ny chng ta c th ni l tt c quan nim ca Nam Cao khi vit truyn "Ch Pho". Quan nim v s bn vng ca ci thin tnh n, chng ta cn thy trong cch hi ca t An, trong ch Hn. An, trong an n, bnh an, gm hai ch min v n ghp li. iu c ngha rng di mt mi nh c ngi n b th mi An c. Tho no hn bn mi tui ri Ch Pho vn c lng bng mi th, cho du hn c mt mi nh, vn tc ng hong nh ai. Nam Cao cng dnh cho Th N nhng dng tht tr tnh v hin thc n mc Th N xng ng l i din ca mt ci g rt tt p, trong tm hn ngi ph n Vit Nam. Li cui cng ca ngi vit bi ny l lng ao c: Gi c mt ni no dng tng i Th N. Sao li khng nh nh? ng Kist nh nhau vi ci xay gi cn c nhiu ni trn th gii dng tng i kia m! Hung h y l chin cng trong tt c nhng chin cng v i m con ngi lm c. C khi trn thin nh Th N c phong thnh ri cng nn! Hy th ng nhn mi ngi qua li, nhn ci thng Ch Pho trong mi ngi. Ngy xa Ch Pho bn lng tm t nm xu, nm ho n nm ng, by gi ngi ta bn lng tm cn r hn nhiu, c khi ch cm mt iu thuc thm thi - v Th lc u thng hi. 3: V nhn vt Th N--- Vn Gi --Khi xy dng nhn vt Th N, nh vn Nam Cao thng cnh h bt nhng dng
- 212 -
ny: "Ngi ta khng ai s k khc phm n ci xu, ci ngho, ci ngn ng ca mnh, m th li ch c ba ci y". Ngho, xu, ngn ng nh ba mt ca mt l ct hnh tam gic chp, ni tc gi nht cht nhn vt Th N ca mnh vo trong . Nhng c tht th ch c ba iu y khng? Nh vn Nam Cao x l nh th no trong qu trnh trin khai "d n thit k ban u" ny? Ti cho rng nhn vt Th N ngay t u l mt biu hin nguyn khi ca con ngi t nhin, thuc v t nhin, ch khng h sm vai con ngi x hi. Th xu ma ch qu hn ? Trong bit bao nhiu thnh phm ca to ha c phi th no cng p c u! l gii t nhin th va c ci hon ton p, c ci hon ton xu, li c ci va p va xu. Th N xu x nh th mt b phn ca t nhin xu x, l chuyn c thc. Hn na, th n ng, ym o, ngh ngi... lc no cng c "v tm" nh khng vy, th chng phi l c tnh hn nhin bc nht ca t nhin sao! Cho nn trc sau, ton b con ngi Th N hin din vi t cch l c mt khi t nhin th mc. M l t nhin th d th no i na, t n c v tr, quyn nng ring ca n. Nam Cao xy dng chn dung Th N di s ch o ca lung nh sng t tng ny (cng xin lu iu ang ni y hon ton khc vi th ch ngha t nhin, ci m Nam Cao tng b mang ting). Th y, sau ln "n nm" vi Ch, tc l sau ci hnh ng to ha y mu nhim ny, c Th N ln Ch u c thay i. Th N hon ton chm m trong cn am m tt cng ca bn nng thin to. Th qun ht thy mi rng buc ca i sng thng nht, qun b c, qun bt c nhng nh kin tng tng lp lp ca ci x hi lng V i. Khi m c lng V i quay lng vi Ch, th ch duy nht mnh th n vi Ch mt cch hn nhin ht mc. Th l ci thin chc (s chm lo), thin lng (tnh thng, lng tt), nhng g gi l nng lc n b trong th bng ng y, i c th hin. Nhng khc vi th, trong khi hng th Ch li l ngi khng hn v t. Trong con ngi anh ta cng bt u xut hin thc s hu duy nht, trit i vi th, mt thc v tnh yu ca ging ngi: va dng hin va i hi. Chnh v th m Ch ngh xa xi n mt t m, th hnh phc bnh d theo kiu con ngi. Ch khc khi n bt cho hnh, tc l khc v ci hnh phc ln u tin c hng th theo cung cch ca mt t m. V khng th v t c nn khi phi ch i Th N, Ch Pho st rut, tc ti. Trong khi , cui cng th n trt gin, ri "ngoay ngoy ci mng t" ra v cng theo mt cch v tm nht, khng my may bn khon tic nui, khng tnh ton xem li hi th no, b li Ch trong ni au ph bc (theo cch ngh ca Ch). Vy l, ci khi t nhin v tm Th N kia va ng vo con ngi x hi Ch Pho v li ny thnh ra t phi v. Quan h Th N Ch Pho n y tr thnh ht n quyt nh bn vo qu n ln tip theo - tn kch t phi bng n, m mu, v nt (nh thy phn cui truyn). y l mt quan h c tnh cch khai sng. Nh m ci u m m v y th ch ca Ch bng thay i hn. Ch Pho bt u thy "thm lng thin, mun lm ha vi mi ngi bit bao". Th N s m ng cho hn. Khng cn nghi ng g na, th can d su sc vo cuc i Ch, nh thc ton b tm hn Ch, lm cho i sng tm hn ca hn rung ln tng np xp by nay nm ng. Th N mang quyn lc ca thin to - chic a thn yu thng g vo ci hp ti en y bt trc y, thi vo nhng m la nhn vn m p, v trn thc t ko c Ch ra khi ci r di y ri. i theo ting gi cm ng ca tnh yu, Ch bc nhng bc chp
- 213 -
chng, non nt v vi ci ngi. Ti bt c d mang v nc cha phc thin. Ai ng, ngot mt ci, Ch li nc ru, li xch dao i... Th l c mt cng trnh do th to dng bng chc v tan tnh. Ti th c, ngi ch bit cho, ch khng bit gi m, kh th! Xt ton b hnh trng ca Ch c hai s kin mang tnh bc ngot: ln mt - i t, ln hai - tnh yu vi Th N. S kin ln mt khng c miu t m ch nhc n nh mt d kin. Tc gi ch ch tm khai thc trit s kin ln hai, v trn thc t s trang dnh cho n chim hn mt phn ba truyn. Ni nh th thy rng s c mt ca Th N trong cuc i Ch (tuy mi ch vn vn c nm ngy sau cht) thc s c ngha l v quan trng n ngn no. Gi d vng bng Th N, th nhn vt Ch Pho ch c g ng ni ng bn lm. Vy th, vi t cch l mt khi t nhin th mc, khim khuyt v hnh th, Th N bo ton trong mnh nhng phm cht "nhn chi s, tnh bn thin" ca ging ngi: thin lng, thin chc, thin nng - lp bn cht nm b su khut cha b tha ha. Cho nn Th N thot ra khi ci lt bc xu x y tr thnh mt ngi n b ng trng. Th mi bit Nam Cao thng nhn vt ca mnh bit my! Th t li vn : ti sao Nam Cao c phi cho Th N xu x v ngn ng nh th? C th cho th xu va thi, hoc khng xu t no cng c ch sao? Thm ch th c th l mt ngi hon ton lnh ln c din mo ln tm hn? Thi php truyn truyn thng khi xy dng nhn vt bao gi cng tun theo nguyn tc ng nht gia cc mt ca mt tnh cch: ngoi hnh v phm hnh, ngn ng v tnh nt, hnh ng v suy ngh... C Tm p l p ht t trong ra ngoi. Ch Du ca Ng Tt T cng vy. Quan ph mu trong Bc ng cng (ca Nguyn Cng Hoan) khi din mo, c ch, iu b, li ni xu xa th phm cch cng khng ra g... Nhng n Nam Cao, ng tin hnh ngc hn, v phong ph hn nhiu: c th b ngoi xu nhng tm hn p (m Li trong Lang Rn), hoc tm a xu xa nhng li c che y bi m ngoi kh p (Kha trong Truyn tnh, v ca Phc trong iu vn...), hoc ch ni mt phng din tm hn thi cng va c p, va c xu (in, H, Th - cc nhn vt tr thc)... ng nhn thc con ngi vi tt c tnh cht phc tp khng cng ca n, v m t chng theo nguyn tc khng ng nht. Th N thuc loi u tin - loi nhn vt l mt khi khng thng nht gia cc mt ca mt tnh cch. Nam Cao trit i theo nguyn tc ny. Thm na, nu ta thy Nam Cao khng ch nhn thc thc ti qua v ch qua nhng nhn vt mang ngha in hnh x hi vi t cch l i din tiu biu ca mt chng loi ngi, m cn c nhng hin tng ring l, d bit (nhiu khi oi om, tri khoy) ca cuc i. Nhng th y khng phi l nhiu, nhng r rng c, tng c. Chng c th hin cp chi tit, hnh nh, tnh hung truyn... v cao hn l cp nhn vt. Kiu thn phn Lo Hc, B Kin, Th, in... c nhiu trong thc ti, ch cn Lang Rn, M Li, Trng R, th ch l c bit, khng tiu biu. Th N cng l mt mnh vn d bit v n nht ca dng i. Nam Cao l ngi khng ngi, v nhiu khi t ra y nhit hng sc so vo nhng ch li lm, nham nh ca ci ngi. Trong lch s vn hc Vit Nam, nhn vt Th N phi ni l hin tng t xut. Truyn c Vit Nam khng c mt hnh nh n b no nh Th N. Nhn rng ra, trong ca dao i khi bng cch ngoa ngn, dn gian cng c ln ch bai nhng ngoi n b thun xu x: "Con gi Sn Ty ym thng ty dn", hoc va xu x va ong tnh: "L mi mi tm
- 214 -
gnh lng...". Ta cn c th tm thy thm nhng cu tc ng ca dao khc "k xu" v ngi n b na. Vy th, mt ngi ln ln t mi tre xm r, snh ngn ng bn t qu king nh Nam Cao khng th khng bit n nhng bi ca "ngoa ngot" kiu y. n y, cu hi trn kia c phn sng t. R rng, Nam Cao c ch nh, c quan nim hn hoi khi xy dng nhn vt ca mnh. ng nht qun t u n cui cho nhn vt Th N ca mnh thm xu nh vy. Hiu c ng v tr li ngha cng kch thc c tm khi qut cho hnh tng nhn vt Th N, mt ln na tc phm Ch Pho s sng dy vi nhiu tng ngha th v... 4: Vn cn trin khai v "Ch Pho" : - Bi kch khng c lm ngi lng thin, b hy hoi c nhn tnh ln nhn hnh.- B Kin : Ti c vi nhng th on thm c, tinh vi.- Ch Pho : nhn vt khng tnh cch, bi kch xut hin khi gp Th N.- Th N : kht vng : tnh yu <--> hnh phc --> lm ngi "ngi n b p trong lt xu x" - hin thn ca kht vng.)- Xung t mang ngha in hnh, cuc u tranh x hi khng khoan nhng- Tm hn nhn hu ca Nam Cao v thi bi quan trc hin thc ca nh vn I. t vn :* Cch 1 :Nhng nm 40 ca th k, trn vn n hin thc Vit Nam , Nam Cao ni bt vi nhng trang vit khai ph su sc bi kch ca nhng kip ngi kh au trong bng m ca x hi c. Nhng cuc i lm than i vo trang sch ca Nam Cao sng mi vi thi gian. Gn nhng nhn vt ca mnh vo khng kh ngt ngt ti tm ca ch thc dn phong kin, nh vn lt trn b mt tn bo ca giai cp thng tr, cm thng su sc ni au ca con ngi. Tm lng nh vn hng v cuc sng lm than c cc ca ngi nng dn, pht hin trong nhng qun quanh b tc l bi kch khng khip hy hoi c nhn tnh ln nhn hnh. Ch Pho, sng tc u tin ca Nam Cao ra mt ngi c t thng 2 nm 1941, c sc t co b mt v nhn ca x hi v phn nh b tc cng cc ca ngi nng dn. hn na th k tri qua, nhng trang vit su sc y tnh ngi vn sng mi, gi nh mt qu kh ti nhc au thng ca dn tc.* Cch 2 : Ting chi ca mt thng say m u cho thin truyn ngn c sc "Ch Pho" ca Nam Cao. Nh vn m ra mt cuc i y bi kch ca mt Ch Pho - th hn vi tt c : cuc i - x hi - con ngi v ngay c bn thn, mt Ch Pho trin min trong nhng cn say, mt c lng tri, trn hnh trnh di ng ng ca mt kip sng khng ra sng, trong khng gian tm ti ngt ngt ca x hi Vit Nam m trc ca cch mng. Nh vn dn dt ngi c vo mt cuc i au kh v kt thc trong ci vng lun qun b tc. khi gp trang sch li, tri itm mi ngi vn cn thn thc nhng bun thng au n trc bi kch kh tin ca nhng ngi khng c lm ngi lng thin trong x hi c. II. Gii quyt vn : A. Tng : (bao qut tinh thn ca tc phm)1. Sc hp dn ca tc phm khng ch do ti nng ca Nam Cao to dng c ct truyn theo kt cu rt hin i, m trc ht xut pht t s quan tm su sc ca nh vnvi ng loi ca mnh. ng
- 215 -
sau li k chuyn lnh lng tnh to l c mt tri tim nhn hu m thm i vi ngi nng dn - nhng ngi sng cng tc gi. Nhng vn Nam Cao cp trong tc phm u ch l ci nhn sc so, cch phn tch hin thc tinh t, m cn gn vi quan nim ca nh vn v cuc sng, sng ln tnh cm gn b, yu thng trn trng tt c nhng gi tr cao p gn vi con ngi ca nh vn.2. nh sng ca tnh ngi nhn hu y gip nh vn pht hin ra nguyn nhn ca nhng tn bi kch i ngi trong x hi c, thp sng ln kht vng mnh lit mun tr v cuc sng lng thin. Nhng trong bng m dy c ca x hi c, nh sng y tt ngm vi bao bun thng b tc, trc khi nh sng ca mt ngy mi bng ln qut sch bng m. Tuy vy, ngn la ca kht vng lm ngi vn m nhc nhi trong tng cu ch Nam Cao.3. Bi kch ca Ch Pho ch tht s bt u cng vi ln tnh ru u tin ca nhn vt, cha ng tt c sng gi i qua cuc i Ch Pho, sau m trng huyn thoi - ci m "trng rc bi trn sng v sng gn bit bao nhiu vng" - em n cho Ch mt ngi n b ch thc trong ci lt xu x "ma ch, qu hn" : Th N. B. Phn : (cm nhn chi tit - phn tch din bin tm trng nhn vt) :* Khonh khc bi kch ca Ch Pho1/ Cng vi nh sng cu mt ngy mi, ln u tin Ch Pho nhn bit c nhng m thanh i thng : "Ting chim ht ngoi kia vui v qu! C ting ci ni ca nhng ngi i ch. Ting anh thuyn chi g mi cho ui c". C mt on vn c vit bng ging iu tr tnh tha thit khc ha r nt s hi sinh ca tm-hn-ngi trong con-qu-d ca lng V i tht cm ng. Mt cm-gic-ngi thc tnh l tr, ni kt qu kh vi hin ti, mt thi yn bnh xa xa v trc mt l tui gi, i rt v m au v c c.2/ Hin ti lay thc lng tm thnh ting th di no nut "Chao i l bun!".. Mt ni bun ng qu, bi n khi li nhng gic m gin d ca mt thi lng thin: "Hnh nh c mt thi hn ao c c mt gia nh nho nh. Chng cuc mn cy thu, v dt vi, chng li bmt con ln nui lm vn ling. Kh gi th mua dm ba so rung lm". Chao i l bun! V mi mi ci c m v hnh phc nh nhoi y khng bao gi thnh hin thc, bi bn tay ti c ca nhng k nh B Kin tc ot vnh vin con-ngi-lng thin ca Ch ngy xa. Nhng trong hnh hi qu d, vn n nu gic m ngy no, d ch nh li mt cch l m "hnh nh" cng khng nh cho sc phn khng ca lng thin trc ti c. khi hi sinh th khng th no cc th lc hc m c th bp cht c lng tm b bng y.3/ Pht le sng ca tm hn gip nhn vt thc ni au ca mt k c n gia ng loi ca mnh : "Ch Pho hnh nh trng thy trc tui gi c hn, i rt v m au, v c c, ci ny cn ng s hn i rt v m au". Nam Cao din t c sc v c o gi pht bng thc ca nhn vt, bng li vn c t s "bng khung" trong tm hn Ch Pho. Pht ban u y, qu kh m h, hin ti m h, tng lai m mt u nm trong hai ch "hnh nh". le li ngn la ca mt tri tim Ngi.4/ Th N xut hin cng ni cho hnh thi bng ngn la mong manh y, em n cho tri tim Ch Pho nhng nhp p u tin ca cm gic tnh yu. Ngi bt phn tch tm l ca Nam Cao ht sc tinh t v nhy cm khi m t qu trnh v li vi ci ngi ca Ch Pho : bt u t ranh gii mong manh "hnh nh mt n t" nh mt ting khc cho n cuc i mi, cho n khi Ch Pho
- 216 -
gp n ci Th N l lc tnh yu bt u ln ting - gip nhn vt thc y v qung i qua. Bt cho th nht l thc v Tnh Yu v Dc Vng. Bt cho th hai l nim sm hi v ti c, m ra kht khao hng thin mnh lit "Tri i, hn thm lng thin, hn mun lm ha vi mi ngi bit bao! Th N s m ng cho hn". Cng vi nim kht khao y, Ch Pho tr li vi bn cht ca anh Ch ngy xa : hin lnh, lng thin. Con ng tr v c ha hn bng n ci tin cn ca Th N ,lm n ra n ci Ch Pho. T ting khc n n ci, Ch Pho tht s vn dy cng kht vng lm ngi. * Th N : 1/ Tnh yu v nim tin m Ch Pho c c bt u t Th N - nhn vt p nht ca tc phm. C th nhng chi tit m t ngoi hnh Th N lm ngui c nh nhiu v n tng mnh v ngi n b nhan sc xu nht trong lch s v nhc. V nhng k v tm, ch quan tm hnh thc cu khch r tin m th trc ni au ng loi mi ci ct , gn ghp cho tc phm tn gi sng sng "i la xng i". Ngi n b Nam Cao to ra ban tng cho Ch Pho gip hn tr li lm ngi nu l mt m nhn th mi l iu l. V p ca Th N khng nm trong hnh thc m bc l ngay trong nhng nt "d hi" ngc vi quan nim x hi. 2/ Ngi n b c c tnh ca mt ngi tnh tuyt vi, mt ngi v to tn v c tri tim ngi m bao dung, lng. Trong cuc gp g tnh yu Th N Ch Pho, Nam Cao lt t nhng v p y thng qua nhng chuyn bin tm trng Ch Pho : ngi n b ch thc i lp vi "con qu ci" b Ba, "hn mun lm nng th nh vi m". Th N c y phm cht ca mt ngi bnh thng : bit lo toan, thng hi, c pht "lm", "e l" trong cm gic tnh yu v trn tt c l ting ci tin cn nh mt php mu gii thot cho con ngi thot ra mc cm ti li. C th ni Nam Cao xy dng nhn vt Th N bng bt php hin thc tr tnh gi gm nim tin ca chnh ng vo bn cht hng thin ca con ngui. Thc t trong i c l kh kim ra ngi no hi t nhng ci xu nhng y v p nhng y. Nhng cui cng Th N vn phi tr v vi mnh t hin thc ni Th c mt b c gi nm mi tui cha chng, c nghe li phn xt tng lai cho mi tnh Ch Pho - Th N. Nhn vt vn khng c php mu nh trong c tch c th ko hn Ch Pho ra khi hnh hi lt qu ho nhp vo cuc sng thn thin ca loi ngi, bi bn thn Th N cng b c x hi kia xem nh "con vt gh tm nht". Ta cht nhn ra : ci gi l hnh phc i khng dnh sn cho nhng ngi nh Ch Pho - Th N, l thng ip y phn ut ca Nam Cao. Tuy cm ut dng trn nhng vn phi c nn xung trong ging vn tnh ri bn lnh nh vn khng ng can thip vo s phn nhn vt ca mnh mt cch th bo, Nam Cao mun nhng ngui c c lng tri phi thu hiu nhng khonh khc xung t ca Th N, ca Ch Pho sau gi pht "th trt vo mt hn nguyn vn li b c". l khonh khc no v ca Ch b chn ng bi nhng nh kin x hi v mt con ngi c qu nhiu vt en trong qu kh - mt k "khng cha khng m", ch c mi mt "ngh rch mt n v". i khi nhng nh kin tht tn nhn, n tc ot c hi cui cng ca Ch Pho tr li cuc sng bnh thng.
- 217 -
* Ni au Ch Pho : 1/ Trong gi pht tt cng au n ca mt ngi tuyt vng, nh vn nhn vt c nhng khonh khc tm trng tht kh qun : "Hn ngn ngi ra ri cht hiu", "hn sng st ng ln gi Th li". Ch da cui cng Ch tng c th ng vng trn hnh trnh tr li ci ngi gi y khng cn na! Ta c th nhn ra ni bng hong n ch ca Ch. Tt c u sp , hn tr v vi cuc sng y bng ti ca mnh. Nhng iu khng bnh thng l ngay trong gi pht y, "hn thong ht thy hi cho hnh" - hi cho tnh ngi ch thc m Ch c ban tng t Th N2/ Li ru, li say, Ch mun mn ru qun i thc ti, tr v vi cuc sng u m ln ln tht gi tt xu trng en thin c ca loi qu d. Nhng lng tri hi sinh. Hi cho hnh c ln cng men ru. Ting khc bt ra "Hn m mt rng rc khc" . Cha khi no, Ch li phi chu ng s ging x ca lng tm d di nh vy. Ch ang phi i din vi chnh mnh, trong s phn xt nghim khc ca lng tm.3/ Tng chng ti c thng th khi trong hi ru, Ch li xch dao ra i, ming lm nhm nh "m cht c nh con N". Nhng hi cho hnh quyn vo trong tm hn Ch, gi y, ti c khng cn c th sai khin c hnh ng ca anh. Phn ngi cn li chin thng cht qu d, sau bao nhiu nm lm l, gi y Ch nhn r mt k th, hnh ng c v v thc bo hiu cho mt tim thc su thm ca ngi lng thin trong Ch. Con qu d ch thc tc ot c nhn tnh ln nhn hnh ca Ch l B Kin * B Kin : 1/Bn lnh ca mt nh vn v kh nng nhn thc su sc thc ti x hi gip Nam Cao phc ha chn dung ca giai cp bc lt mt cch y nht so vi cc nh vn ng thi. B Kin c t vo mt v tr trang trng trong x hi, khi nh vn phc ha nn mt lai lch ca mt k gi i trong ngh bc lt : gia nh bn i lm tng l, bn thn B Kin tng l l trng, chnh tng; cha truyn con ni trong th on u ci c ngi khc. Nhng k nh th, vn c gi bng ng, bng c mt cch tn knh. Uy quyn ca B Kin khng phi ch b hp trong phm vi ca mt lng, m "c B" l "b h, tin ch, chnh hi ng k ho, huyn ho, Bc K nhn dn i biu " - i biu cho c mt b my thng tr tay sai thc dn. Mt nhn vt nh th, khng th l mt k hm hnh v ngu dt nh Ngh Qu (Tt n - Ng Tt T) hay ch c tn bo v tham lam nh Ngh Li (Bc ng cng - Nguyn Cng Hoan). 2/ Nam Cao phc ha bn cht B Kin bng nhng chi tit kh qun t bn ngoi n bn trong : c B c ting qut rt sang "nn gn ngi khc", c n ci To Tho gin gi v "bn thn c cng t ho hn i ci ting ci y". Bn trong v sang trng l mt con qu dm , c ti bn b v m cn i cp v ngi - khi cn lm l trng khng b l c hi ve vn v Binh Chc. Nhng iu nguy him nht B Kin l ti c c hn nng ln thnh mt ngh tht cai tr k khc : "mm nn, rn bung", "dng thng u b tr thng u b", "nm ly a c tc", c bit l nhng th on rt nham him :"Hy vt ngi ta xung sng ri hy vt n ln cho n n n, hy p bn p gh i cho c nm ng, nhng c ri hy vt tr li nm ho v "thung anh tng qu"". Cha mt nh
- 218 -
vn no li gip ngi c hnh dung ra ti c ng s n gh tm nh Nam Cao. Vi tt c cc th thut tr ngi y, B Kin qu l mt k "khn rc i" v ph tan c nghip ca bit bao gia nh, p nt hnh phc ca bao ngui. ng s nht l chnh nhng nn nhn ca B Kin li b hn bin thnh cng c c lc ca ti c: Nm Th, Binh Chc - vi bn tnh lu manh v nh im l Ch Pho - thnh con qu d ca lng V i.3/ Ch Pho n nh B Kin vo chnh gi pht "c B" ang ghen vi l trai tr v "b T php php, hai m hy hy" v c ang c nh "b t ht my thng trai tr", on vn qu c th lm chng ta bt ci v s ghen tung ca mt ng lo ngoi su mi, nhng ta bng git mnh v chng tch ca s ghen tung ng bun ci y bng hin ra : mt thng in, mt thng say, mt con qu d ca lng V i, sn sng m chm bt c ai - ngy xa n cng l mt thng trai tr * Cuc ng u Ch Pho - B Kin : Tnh hung tt yu phi xy n c Nam Cao dy cng chun b cho nhn vt ca mnh. Khi s thm him v tn bo b bc trn, khi nhng "ting ci v ting qut rt sang" ca c B khng cn nn gn ngi khc nh mi khi uc na, cng l khonh khc thc tnh lng tri ca mt con ngi. Ch Pho trong cn say c nhng hnh ng tht ng s. Nhng c mt iu, ting ni vang ln "dng dc" li l ca mt con ngi hon ton tnh to, ca mt anh Ch ang i li quyn "lm ngi lng thin" b bn cng ho nh B Kin tc ot. S tht c ni ln, khin B Kin phi run s, "du ging" lng trnh. Mt n ri xung, B Kin hin nguyn hnh l con qu d nham him v hn nht ang c trn chy s trng pht ca lng tri thc tnh. Nam Cao cho Ch trong gi pht y ct ln nhng li au n : " Ai cho tao lng thin? Lm th no mt nhng vt mnh chai trn mt ny?". l ni au n ca mt ngi b chn mt no v vi th gii thn thuc ca Con Ngi, bi nhng nh kin kht khe ca x hi. Mun tr v, Ch "ch cn mt cch" l git cht con qu d trong chnh anh. Gi pht Ch vung dao ln kt liu i B Kin l hnh ng tt yu phi xy n, sau chnh anh phi t st l mt cu tr li ca Nam Cao gii p r nguyn nhn bi kch ca ngi nng dn ngho trong x hi c - s b tc, qun quanh vn nng ln cuc sng ca h. * iu cn li sau hai ci cht : Khng dng li sau hnh ng nhn vt m cht k th v t hy chnh mnh, Nam Cao dnh khc v thanh ni ln thi ca mi ngi sau hai ci cht bt ng. Cuc sng vn tip din, nhng phe cnh cng ho h hng v loi c i th mnh m khng tn cng sc. Cng c ngha l lng V i vn nh xa, vn ci cnh m cng ho chc dch "h nhau bc lt con em n tn xng ty v nh tng ch h ca nhau tr". Mt mu xm m m vn bao trm ln cuc sng, n khin nhng ngi lng thin phi lo u "tre gi mng mc, thng y cht, cn thng khc". V nh vy, ci cht ca Ch Pho - B Kin tht v ngha.Nhng vn c mt ngi ngh khc mi ngi : Th N. Ch c mnh Th cn le ln trong tm t hnh nh ca mt con ngi "hin nh t". Suy ngh y nh mt nim an i cho vong linh Ch Pho, t ra cng cn c mt ngi tha nhn anh l ngi trong
- 219 -
thm su lt qu. Ngi ta ch tht s cht khi b cuc i lng qun, chi b. Ch vn sng trong tm hn ngi n b ch thc ca cuc i anh. C th nhn ra chi tit ny thi chiu tuyt cho nhn vt ca chnh Nam Cao, l nim tin vo s bt dit ca cht ngi s khng bao gi b hy dit. C. Hp: Chi tit cui cng ca tc phm li l hnh nh "ci l gch c b khng, xa nh ca v vng ngi qua li" l mt m nh v ni bun nhn sinh ca Nam Cao. Ni , thng b Ch tng b vt vo i, b cuc i chi b. Trong ci nhn ca Nam Cao ,cha ng trit l nhn sinh su sc : nu khng thay i thc ti, s li tip tc nhng bi kch qun quanh khng li thot ca con ngi. Th N c th chp nhn Ch Pho, nhng khng th i mt vi thnh kin, vi tp tc ca lng x. Bi kch cha hoang phi b lng i ca con gi T Lng vn cn . Ci l gch c l chng tch ca bao s phn bt hnh, nh l bn co trng v mt x hi th ch vi nhng kht vng lm ngi lng thin, khng tha nhn tnh ngi tnh yu vt qua khun php. Nam Cao kt thc tc phm bng ni bun dng dc ca nhng kip ngi m ngay lc ra i l mt s v ngha l. Trong hon cnh hin thc lc by gi, chng ta khng th trch thi bi quan ca nh vn trc hin thc. Nhng bn thn s vic y gi ln suy ngh nung nu trong lng c gi v s cn thit phi thay i hon cnh trnh cho con ngi khi sa vo vng lun qun. cng l ngha x hi tch cc ca tc phm Ch Pho. III. Kt thc vn : c Ch Pho, ta cng trn trng tm lng i vi con ngi ca nh vn Nam Cao, hiu c thi dng cm i mt hin thc ca mt ngi cm bt chn chnh. Tc phm chnh l minh chng cho mt quan nim sng tc ng n ca nh vn, "ngi gn ngi hn". C l xut pht t tm lng y, tc phm vn sng mi trong lng bao th h c gi. Mt cch tm hiu tc phm Ch Pho: Xut x, ch Lc u, Nam Cao t tn truyn l Ci l gch c. Nh xut bn i mi nm 1941, i thnh i la xng i. Nm 1946 trong tp Lung cy do H Vn ha cu quc xut bn, tc gi i tn truyn thnh Ch Pho.Truyn Ch Pho ni ln s phn bi thm ca ngi nng dn ngho, lng thin b x hi thc dn phong kin x y vo con ng lu manh, ti li khng c li thot. Tm tt truyn lng V i. Mt sng tinh sng, anh th ng ln nht c a b mi xm ngt m trong ci vy p vt l gch c. Anh ta rc ly em v cho ngi n b ga m, b ny bn li cho bc ph ci. Khi bc ph ci cht, hn b v, mi nm 18 tui hn lm canh in cho B Kin. V ba B Kin bt Ch xoa bng m lng g . Bng mt hm Ch Pho b ngi ta gii huyn i t by, tm nm sau hn tr li lng, mt my trng khc hn, gm cht! V hm
- 220 -
trc th chiu hm hn xch v chai n thng nh B Kin gy s. X xt vi L Cng, hn p v chai, rch mt ku tri n v. Sau ci v Nm Th, Binh chc, c B rc i x nhn vi Ch Pho. C mi hn vo nh, git g i ru, lc hn ra v cn i mt ng bc ung thuc.Bn hm sau, Ch Pho t qun b bn ru Hn mang theo mt con dao nhn n xin C B i t. Ch mt cu ni khch, c sai c Ch Pho n nh i To i 50 ng bc n cho c. Chng phi giao tranh mu, hn i c n em v. C b cho hn 5 ng v bn cho hn 5 so vn ngoi bi sng mi cm thu ca mt ngi lng. Nm Ch 27 hay 28 tui, hn bng thnh c nh. Hn tr thnh anh y t chn tay mi ca B Kin, chuyn m thu chm mn, rch mt n v. Hn p u, rch mt, chi bi, da nt trong lc say, ung ru trong lc say, ri say mi, say v tn. Hn chi tri, chi c lng V i, chi con m cht tit no ra hn cho hn kh. Nm hn ngoi 40, ci mt nh mt mt con vt l. C lng V i u s hn mt khi hn i qua trc mt.Tnh c mt m trng, Ch Pho ln v nh T Lng, tn hon ln kim ngh thy cng, hai a ung ht c 3 chai ru. Nga ngy qu, Ch lo o i v lu. Hn gp Th N ang h hc mm ng di trng, hn m chm ly th m lm tnh. Gn sng Ch b cm, hn c th N ngi n b xu ma ch qu hn cho n cho hnh. Cng l ln u tin hn c n cho hnh li do bn tay mt ngi n b cho. Hn bng khung nh li mt thi trai tr, hn mun cng th lm thnh mt cp rt xng i. Ch Pho thm lng thin. V hn say th lm. Nhng n hm th 6, th ngh bng: hy dng yu hi c th . Th N b b c xa xi vo mt. Th ton ton chy sang lu trt tt c gin d ln mt nhn ngi. Ch Pho ngn mt ra, chy theo Th N, hn b nhn tnh gii cho mt ci ng ln khoo xung t. Hn toan p u n v nhng hn cha tht say. V hn ung, ung thm chai na, cng ung cng tnh. Hn i n nh B Kin vi con dao tht lng i lng thin. Chm cht B Kin, hn m c t st. C lng V i xn xao ko n xem 2 con qu git nhau. B c ch chit Th N. Th nhn nhanh xung bng mnh, v thong cht thy mt ci l gch c b khng, xa nh ca, v vng ngi li qua Phn tch 1. Lng V i l hnh nh ci x hi thc dn phong kin thi nt, ci c ng tr.L ni qun ng tranh thc vi cc phe nghch, u li vi nhau bc lt con em. ngm ngm chia r, nh tng ch h m tr nhau: cnh B Kin, cnh ng i To, cnh ng T m, cnh ng Bt Tng i To ngang ngc, l cu binh cng c th m chm c, cha bao gi chu hng trc cuc giao tranh. Cn B Kin v cng xo quyt, bit mm nn rn bung, bit ngm y ngi ta xung sng, nhng ri li dt n ln n n n! Hy p bn, p gh i cho c 5 ng nhng ri th li vt tr li nm ho v thng anh tng qu!. C khng cn than th: tr khng li th c dng! C bit thu dng nhng thng bt mng cm thu, cm rung, t nh, m chm gy ra bao cnh mu, lm tan nt bao c nghip dn lnh.- L ni y ry bn u b m thu chm mn. Nm Th i th Binh chc ln v. Binh Chc cht th li n ra mt Ch Pho - cng
- 221 -
vi B Kin l 2 con qu d lng V i. Ch Pho cht li c mt Ch Pho con nht nh s ra i!- Mt th N dng ging ca mt nh c m hi, mt b c th sut i c n, mt T Lng lm ngh hon ln kim thy cng, v cht, con gi cha hoang b nh trn i Bao nhiu thm kch, bi kch?Nam Cao t co ci hin thc xu xa, tn c ca x hi thc dn phong kin. Nhng cnh i d di, nhng con ngi ng s, ngun gc ca ti c v au thng v ang x y bao ngi lng thin vo con ng au kh, ti li. 2. Nhn vt Ch Pho: - au kh t khi cn nm trong bng m: hoang thai. ra th b m hn vt ra l gch c. Mt vt cho khng. Mt mn hng t tay ngi n b go m qua tay ng ph ci. B v, lm thu, b v ba B Kin li dng, b b t oan ung 7, 8 nm tri.- Khng ngi thn thch. Khng mt mi m nng thn. Mt nng dn lng thin b nh t thc dn bin thnh mt tn u b. B Kin bin Ch thnh k m thu chm mn. n nh B Kin ln u sau 8 nm i t v, Ch bng nhin c h vi L Cng! C B sai Ch i i n i To, i c n, Ch Pho kiu hnh ngh: Anh hng lng ny cc thng no bng ta. Khi ngoi 40 tui, ci mt Ch Pho nh mt mt con vt l vng vng m li mun xm mu gio, vn dc vn ngang bit bao nhiu l so! Hn chi tri, chi i, chi c lng V i Hn n v ng trong lc say, p u, rch mt, chi bi trong lc say, ri say na, say v tn, Hn b cp mt c hnh ngi ln linh hn. Hn thnh qu d.- Cuc tnh ca Ch vi Th N, bt cho hnh v s sn sc ca th nh thc bn tnh ngi b tc ot, b che lp hn mi nm nay, lm cho Ch thm lng thin, mun lm ha vi mi ngi! Hn sng li m c bnh d thi trai tr. Hn bit n nghe mi m thanh i thng. Hn mun cng th N lm thnh mt cp rt xng i. B c th N v th chi t quyn lm ngi ca Ch. Ci di ca th N lm ng ln khoo Ch Pho, y Ch Pho chm vo y bi kch, Ch cng ung cng tnh. Ch cn mt con ng mt cch m cht B Kin v t st v ai cho tao lng thin!... Lm th no cho mt c nhng vt mnh chai trn mt ny? Tao khng th l ngi lng thin na. Bit khng!.Sau ting ku v nhng nht dao ca Ch Pho, cnh ca trn gian ng cht, ca ngc m ti m toang y hai con qu d lng V i vo ha ngc! Ci cht ca Ch Pho l ci cht ng thng!Nam Cao miu t bi kch c tuyt quyn lm ngi ca Ch Pho ht sc tinh t v su sc nh l mt qu trnh t vn ng ca tnh cch. T lng thin b bin thnh lu manh, t k m thu chm mn bng thm lng thin, b c tuyt quyn lm ngi th tr th k lm hi i mnh ri t st.Nam Cao va vch trn ci x hi thi nt, c c, ng nh va ct ting ku thng: Hy chn ng ti c! Hy xo b ci x hi thc dn phong kin! Hy cu ly dn ngho lng thin! Nhn vt Ch Pho l mt nhn vt in hnh v ngi nng dn b lu manh ha. Kt lunTruyn Ch Pho l mt truyn ngn c o, thm nhun tinh thn nhn o su sc. Khc ha tnh cch nhn vt, phn tch chiu su tm l v bi kch nhn vt, cch k chuyn hp dn, li cun l nhng thnh cng c sc ca Nam Cao. Truyn Ch Pho l mt trong nhng truyn ngn hay nht vit v ti nng dn trong nn vn hc Vit Nam hin i.
- 222 -
Tham kho 1.Phan tch nhan vat Ch Pheo trong tac pham cung ten cua Nam Cao e lam noi bat bi kch c tuyet quyen lam ngi cua Ch Pheo Khi oi la xng oi (tc Ch Pheo) xuat hien tren van an (1941) th van hoc hien thc phe phan a qua mot thi ky phat trien rc r. La ngi en muon, nhng Nam Cao a t khang nh mnh bang nhng kham pha nghe thuat mi me, em en cho van hoc ng thi mot tieng noi rieng ac sac. Hn nam mi nam a troi qua, tac pham Ch Pheo ngay them c khang nh, c kham pha t nhng goc o mi me va chac chan se ton tai vnh vien trong lch s van hoc Viet Nam nh mot tac pham u tu. Di mot ngon but tai hoa, linh hoat, giau bien hoa: khi ke, khi ta, khi sac lanh tan nhan, luc hai hoa bn ct, luc tr tnh tham thiet, khi triet ly sac ben, khi quan quai au n... cuoc song c hien len vi biet bao tnh huong, bao canh ngo, bao chi tiet song ong. oi khi, ch mot c ch, mot li noi, mot phac thao n s... ma hien len mot chan dung, lo nguyen hnh mot tnh cach... C the, tac pham tao nen mot sc loi cuon hap dan t dong au tien cho en dong ket thuc. Gap sach lai roi, ta van b am anh khong thoi bi tieng keu cu cua mot con ngi b tc mat quyen lam ngi. Mot tieng noi khat khao muon tr ve lng thien nhng b chan ng moi neo, va mot ket thuc bi tham ang cay. Bi kch cua mot con ngi b khc t quyen lam ngi o la chu e xuyen suot toan bo hnh tng cua tac pham, c nha van at ra nh mot tieng keu cu tham thiet, bc xuc, tao nen gia tr nhan ao ac sac cua tac pham Ch Pheo Khac vi cac nha van hien thc phe phan ng thi, trong tac pham Ch Pheo, Nam Cao khong i sau mieu ta qua trnh oi cm rach ao, ban cung khon kho... cua ngi nong dan, mac du trong thc te, o cung la mot hien thc pho bien. Nam Cao tran tr, ban khoan suy ngam nhieu hn ve mot hien thc con tham khoc, bc xuc hn ca oi ret ban cung, o la hien thc ve s tha hoa, mot moi e doa tham khoc trong xa hoi ng thi; ve nhan pham b vui dap, cha ap bi ca mot guong may thong tr bao tan. Van e nhan pham, van e
- 223 -
quyen con ngi c at ra, chi phoi cam hng sang tao trong nhieu sang tao cua Nam Cao, trong o Ch Pheo la tac pham the hien trc tiep, tap trung va manh liet hn ca. M au tac pham la tieng chi ngoa ngoat, thach thc cua Ch Pheo ang ngat ngng tren ng say, ap vao y thc ngi oc mot an tng manh me. Hay nghe nha van mieu ta: Han va i va chi. Bao gi cung the, c ru xong la han chi . Bat au han chi tri. Co he g? Tri co cua rieng nha nao? Roi han chi i. The cung chang sao: i la tat ca nhng cung chang la ai. Tc mnh, han chi tat ca lang Vu ai. Nhng ca lang Vu ai, ai cung t nhu: Chac no tr mnh ra! . Khong ai len tieng ca. Tc that! Tc that! ! The nay th tc that! Tc chet i c mat! a the, han phai chi cha a nao khong chi nhau vi han. Nhng cung khong ai ra ieu. Me kiep! The co ph ru khong? The th co kho han khong? Khong biet a chet me nao e ra than han cho han kho en nong noi nay? A ha! Phai ay, han c the ma chi, han c chi a chet me nao e ra than han, e ra cai thang Ch Pheo ay la tieng chi cua mot ten say ru, mot tieng chi vo thc. Nhng nhieu khi trong vo thc, con ngi lai the hien chnh mnh nhieu hn khi tnh. Qua tieng chi cua Ch Pheo, ngi oc cam thay nh ang oi dien vi mot con ngi vat quai g n oc tan cung cua s kho au, ang trut len cuoc i tat ca cuoc i tieng noi han hoc, phan uat, ay thong kho cua mnh. Va cung qua tieng chi cua Ch Pheo, cung mot luc ngi oc nhan ra ba thai o khac nhau: thai o han hoc thu ch cua Ch; thai o khinh miet dng dng cua ngi i; thai o phan uat thng cam cua tac gia the hien qua giong van va xot xa va tan nhan. ang sau mot tieng chi vo thc cua ngi say, hay ro hn, hoa nhap vao tieng chi vo thc ay, la tieng noi ay y thc nhan van cua nha nghe s, tieng noi phan khang manh liet oi vi hien thc, tieng noi xot xa au n trc so phan bi tham cua con ngi. Va chnh tieng noi ay, ngay t trang au tien a thc s anh thc tam long nhan ai ni ngi oc. Va c the, cuoc i Ch Pheo, theo li ke cua nha van, hien len dan nh mot cuon phim bi tham.
- 224 -
Ke t khi han la mot a tre tran truong va xam ngat ben cai lo gach cu bo khong, cho en khi han b v, i cho ngi nay en ngi khac roi lam canh ien cho Ly Kien va cuoi cung b bat giam vo c va tu toi oan uong... Nha van khong mieu ta that chi tiet qua trnh Ch Pheo b oi x ra sao trong suot chang ng dai ay, nha van ch tap trung mieu ta cai ket cuc, cai hau qua tham khoc cua no. Qua mot ket cau khong theo trnh t thi gian chu yeu theo mach dan dat tam ly cua ngi ke chuyen ngi oc hieu ra: trc kia Ch von la ngi lng thien. Ch sau khi tu ve, han mi hoa thanh mot ngi khac han, b tc mat ca nhan tnh lan nhan hnh vi cai au th troc loc, cai rang cao trang hn, cai mat th en va rat cong cong, hai mat gm gm trong gm chet. Vi ve dng nh lanh lung, nha van viet: Bay gi th han a tr thanh ngi khong tuoi roi. Ba mi tam hay ba mi chn? Bon mi hay la ngoai bon mi? Cai mat han khong tre cung khong gia; no khong con phai la mat ngi; no la mat mot con vat la, nhn mat nhng con vat co bao gi biet tuoi?. Sau khi tu ve, han a tr thanh con qu d cua lang Vu ai ma khong t biet. Cuoc i han khong co ngay thang bi nhng cn say trien mien. Han an trong luc say, ngu trong luc say, thc day van con say, ap au rach mat, chi bi doa nat trong luc say, uong ru trong luc say, e roi say na, say vo tan. Cha bao gi han tnh va co le cha bao gi han tnh tao e nh rang han co i. Co le han cung khong biet rang han la con qu d cua lang Vu ai e tac quai cho bao nhieu dan lang. Han biet au han a pha bao nhieu c nghiep, ap nat bao nhieu canh yen vui, ap o bao nhieu hanh phuc, lam chay mau va nc mat cua bao nhieu ngi lng thien... Tat ca dan lang eu s han va tranh mat han moi lan han qua oan van chat cha biet bao noi thong kho cua mot than phan a khong con c song cuoc song cua mot con ngi. Nhng nang lc von co cua con ngi nang lc cam xuc, y thc - hau nh b tieu huy, ch con lai mot nang lc am chem, pha phach. B oi x tan bao. Ch Pheo a phan khang lai bang s bao tan. o la s phan no toi tam nh Lenin a tng noi. Trong tac pham Ch Pheo, Nam Cao a ch ra rang Ch Pheo khong phai la mot ngoai le. Cung vi han con co Binh Chc,
- 225 -
Nam Tho. o la ket qua tat yeu cua mot logic: mot khi a co Ba Kien, Ly Cng, oi Tao th at la se co Ch Pheo, Nam Tho, Binh Chc. o khong phai ch la san pham cua s thong tr ma tham ch con la mot phng tien toi can thiet e thong tr. Khong co nhng thang au bo th lay ai ma tr nhng thang au bo. Chnh Ba Kien a rut ra ket luan quan trong ay. Nh the, xa hoi khong ch e ra Ch Pheo ma con tiep tuc nuoi dng Ch Pheo, bien nhng con ngi nh Ch Pheo thanh mot cong cu thong tr cua chung. Nguy c va tham hai thay, nhng ngi nong dan von lng thien, b huy hoai ve nhan cach, b bien thanh cong cu, phng tien thong tr cho ke thu ma khong t biet. ung nh nha phe bnh Nguyen ang Manh a noi: Khi Ch Pheo ngat ngng bc ra t nhng trang sach cua Nam Cao th ngi ta lien nhan ra rang ay mi la hien than ay u nhng g goi la khon kho tui nhuc nhat cua ngi dan cay mot nc thuoc a: b giay ap, b cao xe, b huy hoai, t nhan tnh en nhan hnh. Ch Dau ban cho, ban con, ban sa nhng ch con c la con ngi. Ch Pheo phai ban ca dien mao va linh hon cua mnh e thanh con qu d cua lang Vu ai. Ch ra hau qua tham khoc cua s bao tan, len tieng chat van va to cao gay gat s thong tr bao tan, nha van a soi sang vao qua trnh mieu ta mot cam hng nhan van sau sac. Nhng ieu ac sac va ang qu hn na Nam Cao la ngay trong khi mieu ta nhan vat b tha hoa en cho tan cung, Nam Cao van phat hien trong chieu sau cua nhan vat ban tnh tot ep von co, ch can mot chut tnh thng cham khe vao la co the song day manh liet, tha thiet. S xuat hien cua nhan vat Th N trong tac pham co mot y ngha that ac sac. Con ngi xau ma che qu hn ay, ky dieu thay, lai la nguon anh sang duy nhat a roi vao chon tam toi cua Ch Pheo, thc tnh, gi day ban tnh ngi ni Ch Pheo, thap sang mot trai tim a b ngu me qua bao ngay thang b vui dap, hat hui. Sau cuoc gap g ngan ngui vi Th N, Ch Pheo gi ay a nhan ra nguon anh sang ngoai kia rc r biet bao, nghe ra mot tieng chim vui ve, tieng anh thuyen chai go mai cheo uoi ca, tieng lao xao cua ngi i ch ban vai Nhng am thanh ay bao gi cha co. Nhng hom nay Ch mi nghe thay. Chao oi la buon, trong cai
- 226 -
phut tnh tao ay, Ch Pheo nh a thay tuoi gia cua han, oi ret, om au va co oc cai nay con s hn oi ret va om au. Cung may Th N mang bat chao hanh ti. Neu khong, han en khoc c mat Nhn bat chao boc khoi ma long Ch xao xuyen bang khuang. Han cam thay long thanh tre con, han muon lam nung vi Th nh lam nung vi me Oi sao ma han hien! Han them lng thien Han khat khao lam hoa vi moi ngi T mot con qu d, nh Th N, ung hn nh tnh thng cua Th N, Ch thc s c tr lai lam ngi, vi tat ca nhng nang lc von co cua con ngi: thng yeu, cam xuc, ao c Te ra, ch can mot chut tnh thng, du la tnh thng cua mot con ngi d hi, benh hoan, tho kech, xau x cung u e lam song day ca mot ban tnh ngi ni Ch. The mi biet sc cam hoa cua tnh thng ky dieu biet chng nao! Bang chi tiet nay, Nam Cao a soi vao tac pham mot anh sang nhan ao that ep e Nha van nh muon hoa vao nhan vat e cam thong, chia se nhng giay phut hanh phuc that hiem hoi cua Ch Pheo Nhng, bi kch va au n thay, rot cuoc th ngay Th N cung khong the gan bo vi Ch Pheo. Mot chut hanh phuc nho nhoi cuoi cung van khong en c vi Ch. Va that la khac nghiet, khi ban tnh ngi ni Ch troi day, cung la luc Ch hieu rang mnh khong con tr ve vi lng thien c na. Xa hoi a cp i cua Ch quyen lam ngi va vnh vien khong tra lai. Nhng vet doc ngang tren mat, ket qua cua bao nhieu cn say, bao nhieu lan am chem, rach mat an va a be gay chiec cau noi Ch vi cuoc i. Va, nh o Kim Hoi noi, mot khi ngi c nem trai chut t hng v lam ngi th cai xuc cam ngi se khong the mat ay la moi bi tham tot cung ma cach giai quyet ch co the la cai chet. (Tap ch Van hoc so 3, 1990 trang 32) Cai chet bi tham cua Ch Pheo la li ket toi anh thep cai xa hoi vo nhan ao, la tieng keu cu ve quyen lam ngi, cung la tieng goi tham thiet cap bach: Hay cu lay con ngi! Hay yeu thng con ngi! o la gia tr nhan van ac sac khien cho tac pham Ch Pheo luon luon mi. 2.Gia tr hien thc va nhan ao cua tac pham Ch Pheo.
- 227 -
Trong dong van hoc hien thc phe phan 1930-1945. Ch Pheo co le la tac pham thanh cong hn ca trong viec em lai cho ngi oc nhng an tng manh me, khong the quen ve bc tranh en toi ngot ngat, be tac cua nong thon Viet Nam trc Cach mang thang Tam, ong thi thc tnh cai phan lng tri tot ep nhat cua con ngi, khi day long cam ghet cai xa hoi van ac a cha ap len nhan pham con ngi, thng xot, cam thong vi nhng than phan cung inh b giay vo, tha hoa trong che o cu. Cam ghet xa hoi thc dan phong kien thoi nat, phe phan manh liet cac the lc thong tr xa hoi, tren c s cam thong, yeu thng tran trong con ngi, nhat la nhng con ngi b vui dap, cha ap, o la cam hng chung cua cac nha van hien thc phe phan giai oan 3045. Tuy nhien, trong tac pham Ch Pheo, Nam Cao a kham pha hien thc ay bang mot cai nhn rieng biet. Nam Cao khong trc tiep mieu ta qua trnh ban cung, oi cm, rach ao du o cung la mot hien thc pho bien. Nha van tran tr, suy ngam nhieu hn en mot hien thc con ngi: con ngi khong c la chnh mnh, tham ch, khong con c la con ngi ma tr thanh mot con qu d, bi am mu tham oc va s cha ap cua mot guong may thong tr tan bao. Vi mot cai nhn sac ben, ay tnh nhan van, bang kha nang phan tch ly giai hien thc het sc tinh te, bang von song doi dao va trai tim nhan ai, nha van a xay dng nen mot tac pham vi nhng gia tr hien thc va nhan ao ac sac khong the tm thay cac nha van ng thi. That ra trong bat c tac pham nghe thuat chan chnh nao, gia tr hien thc bao gi cung i lien vi gia tr nhan ao. Tac pham cang xuat sac, nhng gia tr ay cang tham thau, thong nhat vi nhau, kho tach ri. Ch Pheo cua Nam Cao cung khong nam ngoai quy luat ay. Bi v noi dung phan anh (va tiep nhan) yeu thng, tran trong hay cam ghet, khinh b? Tach rieng ra hai gia tr la lam pha v s gan lien hu c cua mot chnh the nghe thuat von d thong nhat. oc xong tac pham Ch Pheo ta thay g? M au tac pham la canh Ch Pheo ngat ngng tren ng i va chi, t tri en ngi, tieng chi han hoc, cay oc va chua xot. Ket thuc la canh Ch Pheo giay anh ach gia bao nhieu la mau ti. Bao trum len tat ca, tac pham am anh ta mot khong kh ngot ngat, be tac en
- 228 -
khung khiep, ay nhng mau thuan khong the dung hoa cua mot lang que Viet Nam trc Cach mang, vi bao canh cp boc, doa nat, giet choc, an va, gay go trong o Ch Pheo hien len nh mot biem hoa tieu bieu. Hay nghe nha van mieu ta: Bay gi th han tr thanh ngi khong tuoi roi. Ba mi tam hay ba mi chn? Bon mi hay la ngoai bon mi. Cai mat han khong tre cung khong gia; no khong con phai la mat ngi: no la mat mot con vat la, nhn mat nhng con vat co bao gi biet tuoi?. Sau khi tu ve, han a tr thanh mot con qu d cua lang Vu ai ma khong t biet. Cuoc i han khong co ngay thang bi nhng cn say trien mien. Han an trong luc say, thc day van con say, ap au rach mat, chi bi, doa nat trong luc say, uong ru trong luc say, e roi say na, say vo tan. Cha bao gi han tnh va co le cha bao gi han tnh e nh han co i. Co le han cung biet rang han la qu d cua lang Vu ai e tac quai cho bao nhieu dan lang. Han au biet han a pha bao nhieu c nghiep, ap nat bao nhieu canh yen vui, ap o bao nhieu hanh phuc, lam chay mau nc mat cua bao nhieu ngi lng thien Tat ca dan lang eu s han va tranh mat han moi lan han qua oan van chat cha bao nhieu noi thong kho cua mot than phan a khong con c cuoc song cua mot con ngi. Nhng nang lc von co cua mot con ngi nang lc cam xuc, nhan thc hau nh b pha huy, ch con lai nang lc am chem, pha phach. Ch Pheo b pha huy nhan tnh lan nhan hnh nh the bi au? Nha van khong tap trung mieu ta dong dai qua trnh tha hoa ay. Ong thien ve l giai phan tch cai coi nguon sau xa dan en ket cuc bi tham cua no, ch bang mot so phac thao n s ve Ba Kien, ve nha tu, ve ba co Th N, ve d luan xa hoi noi chung Trong hang loat moi lien ket ay, ngi oc de dang nhan ra: s d Ch Pheo (va khong ch Ch Pheo ma ca nhng Nam Tho, nhng Binh Chc ca mot tang lp c nha van ca the hoa qua nhan vat Ch Pheo) t mot thanh nien lanh nh cuc at hoa thanh con qu d la bi v Ch, ngay t thu lot long a thieu han tnh ap u yeu thng, va ac biet khi ln len, ch c oi x bang re khinh, tho bao va tan nhan. Thu pham trc tiep la Ba Kien c nha van mieu ta la mot con cao gia khon roc i, nem a dau tay, gia i trong nghe uc khoet, biet the nao
- 229 -
la mem nan ran buong, Hay ngam ngam ay ngi ta xuong song, nhng lai dat no len e no en n. Hay ap ban ap ghe oi cho c 5 ong, nhng c roi lai vt tra lai 5 hao v thng anh tung qua!. Chnh han a lap mu ay Ch Pheo vao cho tu toi oan uong va sau o s dung Ch Pheo nh mot tay sai ac lc phuc vu cho li ch va mu o en toi cua mnh. Khong co Ba Kien th khong co Ch Pheo, nhng Ch Pheo khong ch la san pham cua s thong tr ma tham ch la phng tien toi u e thong tr: khong co nhng thang au bo th lay ai ma tr may thang au bo. Chnh Ba Kien a rut ra cai ket luan ma theo han rat ch l ay. La mot toi nhan, nham hiem, nhan tam, nhng Ba Kien lai hien ra be ngoai nh mot ke on hoa, xi li, biet ieu, khien ngi i phai nhn bang cap mat knh can V the ma han a lng gat c bao nhieu dan chat phac lng thien. Ch Pheo tr thanh tay chan ac lc cua han; that s bien thanh cong cu, phng tien thong tr cho ke thu cua mnh ma khong t biet. Ba Kien hien ra trong tac pham Ch Pheo nh mot nhan vat ien hnh, song ong va ca biet, tieu bieu cho mot bo phan cua giai cap thong tr, c mieu ta, kham pha di mot ngoi but bac thay. Cung vi han la Ly Cng, la chanh Tong, la oi Tao Chnh bon chung em lai khong kh ngot ngat kho th cho nong thon Viet Nam thanh cai the Quan ng tranh thc (bon an anh ch la mot an ca tranh moi, ch trc rnh rap tieu diet nhau). Chnh chung la thu pham gay ra bi kch cua nhng Ch Pheo So phan cua Nam Tho, Binh Chc, tuy ch c nhac qua tac pham, nhng cung gop phan ch ra tnh he thong va pho bien cua phng cach tha hoa ngi dan trong s thong tr cua chung. ang sau nhng Ba Kien, Ly Cng, Chanh Tong nh mot s ho tr gian tiep nhng tch cc la he thong nha tu da man, ban thu ca mot ieu kien moi trng bat hao. Qua trnh Ch Pheo tu khong c mieu ta trc tiep, ch biet rang khi vao tu Ch Pheo la ngi hien lanh lng thien. Ra khoi tu, han tr ve vi cai ve hung o, cai thoi du con ng nganh hoc c t ay. Nha van ch noi co the. Nhng nh the vi ban oc thong minh cung a qua u! Bang but phap oc ao, tai hoa linh hoat, giau bien hoa, Nam Cao khi ta, khi ke theo mot ket cau tam ly va mach dan dat cua cau chuyen vi mot cach thc be ngoai tng chng nh khach quan, lanh lung va tan
- 230 -
nhan, nhng chat cha ben trong biet bao noi niem quan quai, au n trc than phan au n cua kiep ngi. Long vao bc tranh hien thc tren kia la thai o yeu ghet, la cach phan tch va anh gia nhng van e ve hien thc ma nha van at ra. Ngay viec la chon mot nhan vat cung inh thong kho nhat cua xa hoi lam oi tng mieu ta va gi gam biet bao thong cam, suy t thng xot t no a mang noi dung nhan ao. Nhng gia tr nhan ao cua tac pham the hien tap trung nhat cach nhn nhan cua nha van oi vi nhan vat b tha hoa en tan cung. Nam Cao van phat hien trong chieu sau cua nhan vat ban tnh tot ep von d, ch can chut tnh thng cham khe vao la co the song day manh liet, tha thiet. S xuat hien cua nhan vat Th N trong tac pham co mot y ngha that ac sac. Con ngi xau en ma che qu hn, ky dieu thay, lai la nguon anh sang duy nhat a roi vao chon toi tam cua tam hon Ch Pheo thc tnh, gi day ban tnh ngi ni Ch Pheo, thap sang mot trai tim a ngu me qua bao ngay thang b dap vui, hat hui. Sau cuoc gap g ngan ngui vi Th N, Ch Pheo gi ay a nhan ra nguon anh sang ngoai kia rc r biet bao, nghe ra mot tieng chim vui ve, tieng anh thuyen chai go mai cheo uoi ca, tieng lao xao cua ngi i ch ban vai Nhng am thanh ay bao gi cha co. Nhng hom nay Ch mi nghe thay. Chao oi la buon, trong cai phut tnh tao ay, Ch Pheo nh a thay tuoi gia cua han, oi ret, om au va co oc cai nay con s hn oi ret va om au. Cung may Th N mang bat chao hanh ti. Neu khong, han en khoc c mat trong tam trang nh the Nhn bat chao boc khoi ma long Ch Pheo xao xuyen bang khuang: Han cam thay long thanh tre con, han muon lam nung vi th nh lam nung vi me Oi sao ma han hien! Han them lng thien Han khat khao lam hoa vi moi ngi T mot con qu d, nh Th N, ung hn nh tnh thng cua Th N, Ch thc s c tr lai lam ngi, vi tat ca nhng nang lc von co. Mot chut tnh thng, du la tnh thng cua mot con ngi d hi, benh hoan, tho kech, xau x, cung u e lam song day ca mot ban tnh ngi ni Ch Pheo. The mi biet sc cam hoa cua tnh thng ky dieu biet nhng nao! Bang chi tiet nay, Nam Cao a soi vao tac pham mot anh sang nhan ao that ep e Nha van nh muon
- 231 -
hoa vao nhan vat e cam thong, chia se nhng giay phut hanh phuc that hiem hoi cua Ch Pheo Nhng, bi kch va au n thay, rot cuoc th ngay Th N cung khong the gan bo vi Ch Pheo. Chut hanh phuc nho nhoi cuoi cung van khong en c vi Ch Pheo. Va that la khac nghiet, khi ban tnh ngi ni Ch Pheo troi day, cung la luc Ch Pheo hieu rang mnh khong con tr ve vi lng thien c na. Xa hoi a cp i cua Ch quyen lam ngi va vnh vien khong tra lai. Nhng vet doc ngang tren mat, ket qua cua bao nhieu cn say, bao nhieu lan am chem, rach mat an va a be gay chiec cau noi Ch vi cuoc i. Va, nh o Kim Hoi noi, mot khi ngi c nem trai chut t hng v lam ngi th cai xuc cam ngi se khong the mat ay la moi bi tham tot cung ma cach giai quyet ch co the la cai chet. (Tap ch van hoc so 3-1990) Cai chet bi tham cua Ch Pheo la li ket toi anh thep cai xa hoi vo nhan ao, la tieng keu cu ve quyen lam ngi, cung la tieng goi tham thiet cap bach: Hay cu lay con ngi! Hay yeu thng con ngi! o la t tng, tnh cam ln mang gia tr nhan ao va hien thc sau sac ma ngi oc rut ra c t nhng trang sach giau tnh nghe thuat cua Nam Cao. S ket hp gia gia tr hien thc sac ben va gia tr nhan ao cao ca a lam cho tac pham Ch Pheo bat t, mai mai co kha nang anh thc tr tue va khi day nhng tnh cam ep e trong tam hon ngi oc moi thi ai. 3.Ch Pheo tnh Ch Pheo khong say. Hay quan sat cau truc ngon ng cua Nam Cao trong buoi chieu Ch Pheo say, va i va chi ; ta ngac nhien v trat t sap xep khong gian, ngon ng giao tiep. Trc het la khong gian Tri (Bat au han chi tri). Tiep o Ch thu hep lai thanh khong gian i (Roi han chi i). Va lan lt c thu hep dan mai. Chung ta tiep tuc co khong gian lang Vu ai (Tc mnh, han chi ngay tat ca lang Vu ai), roi en khong gian nhng ngi khong chi nhau vi Ch (a the, han phai chi cha a nao khong chi nhau vi han), cuoi cung la khong gian cua Ngi e Ra Ch (Phai ay han c chi a me nao e ra than han, e ra cai thang Ch Pheo!). Trat t tren co the bieu dien thanh s o sau ay: Tri
- 232 -
Bnh tam mot chut, ta nhan thay mot logic tam ly: Ai xuc pham en cha me ta th cung tc la xuc pham en ta. Trng hp cua Ch cang phai la nh vay. V khong ai biet cha me Ch la ai. Ch cung khong biet. ieu o em lai cach suy luan a en hieu qua: Chi ngi e ra mnh th chnh la chi ngay ban than mnh. Hay noi khac i, Ch ang lam cong viec t phan tch, t mo xe e tm cho bang c nguyen do nhng noi kho ma Ch tng ganh chu. Nhng cang tm cang be tac. Trc mat ta la mot Ch Pheo d khoc d ci (Han chi nh nhng ngi say ru hat). Phai tnh tao lam mi em ra phan tch, mo xe e roi Ch thay mnh la con ngi khong co thi gian (Han nh mang mang rang co lan han hai mi, roi han i tu, roi hnh nh han ham nham khong biet co ung khong? Bi v t ay oi vi han khong co ngay thang na), la con ngi khong co thi gian, (khong biet cha me mnh la ai). Vavao cai buoi chieu cuoi i mnh, Ch tnh tao han. Ch tc gian khong co ai chu chi nhau vi Ch , v nh the khong phai la chi nhau, khong thanh van ve g (Va han lay the lam c lam: bi v ngi ta khong the chi nhau mot mnh; chi nhau mot mnh th con van ve g!). Mot y ngha hien len trong Ch: bao thu, mot hanh ong cua ngi tnh tao. Nam Cao co y cho ta thay ieu o khi ong tao ra canh say cua Ch vi T Lang. e khang nh, ong a ra mot chi tiet ngon ng. o la khi T Lang hoi Ch Pheo ngi ta ng len bang g (en luc het ca hai chai, T Lang a bo ra san. Lao bo nh cua va hoi Ch Pheo rang: ngi ta ng len bang cai g?). T Lang th say, say mem con rieng Ch Pheo th tnh. Tnh ti mc con biet van nga T Lang, con vuot rau T Lang may cai roi mi ve. Them mot chi tiet ngon ng na can chu y la trc khi Ch Pheo bc vao coi bat t, Nam Cao a lam cho Ch tnh han bang cau truc oan van Ch gap Th N. Ta co c mot Ch Pheo khac xa: say sa nhn va run run/ron ren lai gan Th N/lang lang ngoi xuong ben sn th say sa /run run / ron ren / lang lang, nhng t lay am ay khong dung cho ngi say c. Cuoc mo xe bat au thay ket qua. Ch nhan ra mnh gia ma van co oc, cam canh mot noi buon (Buon thay cho i!) va a le v s san soc cua Th N. Cuoc mo xe van tiep tuc trong con ngi tnh tao ay. Va nhng t lay am, nhng cach lap t giup ta nhan dang: ta co c mot Ch Pheo ang bang khuang (Han nhn bat chao boc khoi ma bang
- 233 -
khuang), mot Ch Pheo va vui va buon, mot Ch Pheo bat au an nan (Va mot cai g na, giong nh la an nan), mot Ch Pheo ang t hoi va ang t tra li. Chi tiet ngon ng sau nay cang noi len mot Ch Pheo tnh tao. Tiep o la s hoi tng ranh re ch khong phai la nh mang mang na ve tuoi hai mi cua mnh b v ba Ba Kien s va. Mot noi nhuc c nhan ra t mot tam hon trong treo, va cai tat yeu day len trong long Ch tuy khong noi ra la s nuoi tiec mot thi trong treo ay . S nuoi tiec o thuc duc Ch bao thu, Ch Pheo chet vao xe tra ngay hom sau vi s tnh tao con nguyen ven cua chieu hom trc ma cac chi tiet cua Nam Cao van ri ri: Han thay long thanh tre con. Han muon lam nung vi Th nh vi me. Va luc han ngam mnh ma lo. Tri i! Han them lng thien Th N se m ng cho han. Han ban khoan nhn Th N tham do. Ch a tnh han va ao c cuoc song cua ngi tnh tao (han bao Th: Gia c the nay mai th thch nh?... Hay la mnh sang ay vi t mot nha cho vui) v.v Ch Pheo ch xuat hien trong khoanh khac thi gian cua chieu hom trc en tra hom sau. an xen vao o la nhng hoi tng ma but phap tai tnh cua Nam Cao khien cho qua kh va hien tai khong the nao phan ra tach bach c. Mot but phap cua ien anh. Va nh the ma Ch Pheo la mot gng mat mi, mot gng mat la va lng lng i vao van hoc vi tat ca dang ve rieng, dien mao rieng, giong ieu rieng cua no nh Phong Le a nhan nh. Bi kch Ch Pheo tr nen sau sac, tham tha nh vao kha canh tnh tao nay. Tinh thn th dc
Nguyn Cng Hoan
I/ Tm hiu chung 1.Tc gi Nguyn Cng Hoan (1903 1977) l mt trong nhng nh vn ln, sng tc t hi vn xui quc ng cn chp chng. ng l mt i din tiu biu cho tro lu vn hc hin thc Vit Nam trc Cch mng thng Tm. Nguyn Cng Hoan sinh ngy 6 3 1903 ti lng Xun Cu, huyn Vn Giang, tnh Bc Ninh (nay thuc Hng Yn), trong mt gia nh quan li phong kin xut thn khoa bng bt u sa
- 234 -
st. ng vit nhiu (c truyn ngn v tiu thuyt). Giai on trc Cch mng thng Tm, ng c bit thnh cng vi loi truyn ngn tro phng. Tc phm ca Nguyn Cng Hoan tp trung ph phn nhng thi h tt xu trong x hi c. i tng ph phn ca ng ch yu l bn nh giu, quan li, t sn. Cch mng thng Tm thnh cng, ng hng hi sng tc phc v khng chin. Nguyn Cng Hoan l ngi c nhiu ng gp vo s pht trin ca vn xui quc ng. 2.Tc phm v oan trch Tc phm chnh : L ngc cnh vng (tiu thuyt, 1935), C gio Minh (tiu thuyt, 1935), Bc ng cng (tiu thuyt, 1938)... ; Kp T Bn (truyn ngn, 1935), Hai thng khn nn (truyn ngn, 1937), o kp mi (truyn ngn, 1937)... ; i vit vn ca ti (hi k, 1971) v mt s tp truyn ngn... Tinh thn th dc l mt truyn ngn tro phng ca Nguyn Cng Hoan. y l tc phm tiu biu cho phong cch truyn ngn Nguyn Cng Hoan giai on 1936 1939 v c hai phng din t tng v ngh thut. C mt trn u bng c t chc ti sn vn ng huyn X.X. Quan tri huyn gi giy v x Ng Vng yu cu hng l x phi c mt trm ngi n d v c v trn u. Mi ngi trong x tm mi cch xin min i xem bng . Ngi th van xin, ngi th chy tin, ngi th trn trnh. Khng mt ai mun i xem th dc v ngi th lo i lm thu kim cm n, ngi th m yu, ngi th khng mun i xa, ngi th khng kim c qun o lnh ln... L dch trong lng tm mi cch, nh p, bt b, do nt gay gt hn c bt ngi i phu phen. Ngi trong lng trn nh chy gic. Cui cng, l dch cng sn lng, bt p c chn mi t ngi i xem bng . Cuc i xem y din ra nh mt cuc gii t binh. Qua cu chuyn, tc gi lt mt tri ci ch trng th dc th thao bp bm ca chnh quyn thc dn nhm t v cho ci trt t thi nt v lm lc hng thanh nin. Cuc bng m quan trn, quan di dn dng ht sc hng hi v h ht, n c ngi xem mt cch gt gao y, i vi ngi nng dn ngho ch l mt tai ho, h phi van xin, ly lc, t lt, ln trn... v cui cng tri cha sng, c lng no lon v cuc lng sc trc n nhng k... c c i xem bng m ln trn. II/ Phn tch Nguyn Cng Hoan vit nhiu v c bit thnh cng vi cc truyn ngn tro phng. Cch k chuyn ca ng rt t nhin v c duyn. ng c bit ti trong vic to nn nhng tnh hung
- 235 -
gy ci bt ng. Th php gy ci ca ng l t nhng ci i lp nhau bn cnh nhau, t ting ci ct ln l ting ci ph phn, kch. Ngay cch t nhan cho tc phm, nh vn rt ch n chuyn cch to mu thun. Chng hn, k cu chuyn v mt a con i bt hiu, tc gi ly nhan : Bo hiu, tr ngha m ; Bo hiu, tr ngha cha. Ni v vic ngi ta trn i xem bng nh trn lnh, trn phu, nh vn ly tn truyn l Tinh thn th dc... Tinh thn th dc l sng tc tiu biu ca Nguyn Cng Hoan giai on 1936 1939, giai on chn mui c v ti nng v t tng ngh thut ca ng. y l mt truyn ngn tro phng vi ch ph phn thi gi di, chnh sch la bp m dn ca bn cm quyn thc dn phong kin. Cu chuyn c chia thnh 6 on. Mi on th hin mt ni dung. Su ni dung y to thnh mt ct truyn cht ch, c pht trin theo trnh t lgc trc sau ca vic bt ngi i xem bng. on 1 c th gi tn l lnh quan trn. y l mt ci lnh kh c bit, c o, khng ging nhng ci lnh thng thng khc. Thng quan trn sc giy bt phu phen, thu thu, bt ti phm... cn y quan trn sc giy bt ngi i xem bng. Tc gi khng dng ngn ng k chuyn m dng cch nguyn vn bn lnh quan trn. Lnh quan rt y , ng nghi thc mt vn bn hnh chnh quan trng. Lnh quy nh r s lng ngi phi c mt, nhng vic ngi i xem phi lm... iu cho thy quan trn rt coi trng vic th dc ny. on 2 : van xin. Anh Mch van xin ng L cho min vic i xem bng v anh cn phi i lm tr n cho ng Ngh. Nhng li van xin thng thit ca anh khng lm ng L ng lng. on 3 : ni n. Bc Ph gi xin ng l cho chng mnh khng phi i xem bng vi l do m au. Bc Ph cn mang theo c cnh cau biu ng l. Li van xin cng khng km phn thng thit nhng ng l cng rt kin quyt : m gn cht cng phi i. Lnh quan nh th. Ai cng ly c m yu m khng i, th ngi ta bng cho ch xem ?. on 4 : t lt. B c ph Bnh thc thi hn, cng bi b c tin hn. B c ba ho t lt ng l. B c tin thu ngi i thay. V vy phn ng ca ng l nh nhn hn. ng khng do nt m ch trch nh : Lm vic m c gp phi nhng ngi nh con b, th ti n cht mt, sau khi b ba ho vo ti. on 5 : lng sc. Ngi van xin, ngi ni n, ngi chy cht, ngi trn trnh khin cc ng l dch trong lng v cng vt v vi vic bt ngi i xem th thao. Cc nh chc trch phi trc n, bt b vt v hn c bt lnh. Khng kh trong lng nh c trn cn. nh p, qut tho, chi ra. Cnh tng thng tm nht l nh thng
- 236 -
C. m con trn ra ng rm m cng khng thot. Kt thc on k v chuyn lng sc ngi y l hnh nh Thng b con nhm nghin mt, m cht ly b. N s qu, khng khc c na. Thng C cha kp tr li, b li xnh xch i. on 6 : ln ng. Khng kh ca bui ln ng cng khng vui v g. Nhng ngi khng may mn, khng th trn thot c phi tp trung xp hng nm ln ng i xem bng . H b gii i nh on t binh. Cc on ni tip nhau th hin s tng tin tnh cht gay gt ca vic bt ngi i xem bng . Tc gi to nn mt mu thun tro phng rt c sc. i xem bng l mt hot ng th thao, ngi tham gia thng t nguyn v thch th. Th nhng, trong cu chuyn ny, xem bng li tr thnh mt tai ho vi ngi dn. Hot ng th thao m bn quan trn t chc khoe khoang, m dn v ci tinh thn th dc ca quc dn ng bo b lt ty. Tinh thn th dc ch c c khi con ngi c n no mc m. Ming cm manh o cn ang l gnh nng ln vai nhng ngi nng dn ngho th vic phi i xem bng l tai ho xung u h. Tinh thn th dc l cu chuyn ci ra nc mt v mt trong nhng tr bp bm ca chnh quyn thc dn phong kin. i tha
Nam Cao
i tha l truyn ngn tiu biu ca Nam Cao vit v ti tr thc tiu t sn. Qua tc phm, nh vn va phn nh mt cch sinh ng, c th hin thc cuc sng ng thi, va nu ln nhng t tng mang tnh khi qut trit l su sc v nhn sinh. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi L mt nh vn ln v ti nng ca vn hc Vit Nam, cuc i Nam Cao in hnh cho cuc i ca nhng tr thc tiu t sn nhng nm trc Cch mng thng Tm. Vt ln vi gnh nng cm o gi mnh v ri c n vi cch mng, cng hin ht mnh cho s nghip cch mng ca dn tc, sng tc ca Nam Cao ch yu th hin tn bi kch ca con ngi b tha ho. ng ch n hai i tng rt gn gi vi cuc i ng l ngi nng dn v ngi tr thc ngho *Tm tt tc phm : H l mt vn s ngho mang trong mnh nhiu hoi bo c m. Anh l ngi c l tng sng rt cao p. L mt nh vn, anh tng c m c nhng tc phm ln, c gi tr vt thi gian.
- 237 -
2. Tc phm
II/ c-hiu vn bn
Nhng t khi cu vt cuc i T, ci T v lm v, anh phi lo cho cuc sng ca c gia nh ch vi nhng ng tin t i ca ngh vit vn. H ri vo tnh trng khn kh. Tm gc c m hoi bo nui gia nh, nhng ri ni lo cm o v nhng dn vt lng tm ca mt nh vn bin anh thnh mt ngi n ng v phu. Anh ung say ri hnh h, nh p v con, ri li n hn. H ri vo ci vng lun qun, khng li thot. i tha th hin tn bi kch tinh thn ca ngi tr thc tiu t sn, nguyn nhn ca tn bi kch y l gnh nng cm o. H ng thi ri vo hai tn bi kch : bi kch ca ngi ngh s phi ang tm ch p ln nguyn tc sng to ca ngh thut chn chnh, bi kch ca ngi cha ngi chng phi ch p ln nguyn tc tnh thng do chnh mnh ra. Qua bi kch ca nh vn H, Nam Cao th hin mt t tng nhn vn p : t co hin thc, ln n s tha ho, cm thng vi nhng con ngi bt hnh v khng nh nhng quan im ngh thut chn chnh. H vn l mt vn s c nim say m vn chng, mun sng c ch bng vn chng. Nhng v ming cm manh o v nhng lo lng tn mn ca cuc sng i thng m anh khng thc hin c hoi bo l tng ca mnh. Chnh s mu thun gia l tng v hin thc cuc sng lm ny sinh tn bi kch tinh thn au n H. Bi kch y th hin ngay trong nhan ca tc phm. i tha c ngha l sng v ch, sng v tch s, khng c ngha g cho cuc i. Vi c hai t cch ngi tr thc v ngi chng, nh vn H u ri vo bi kch "i tha". L ngi tr thc, H ri vo bi kch ca con ngi c ti nng, c hoi bo, mun sng c ch nhng li tr thnh v ch. Hoi bo ca H l hoi bo ca mt nh vn chn chnh. Anh l nh vn yu ngh, mun cng hin c i mnh cho vn chng. i vi H, nim say m vn chng tr thnh nim say m l tng : "i rt khng c ngha g i vi g tr tui say m l tng. Lng hn p. u hn mang mt hoi bo ln", vi H, "ngh thut l tt c, ngoi ngh thut khng c g ng quan tm na". Cn hn c nim say m vn chng, H mun sng c ch bng vn chng. Anh
- 238 -
1.Bi kch ca mt nh vn trong ngh nghip
mun cng hin cho x hi nhng tc phm vn chng c gi tr. Khc hn vi nhiu vn s lng mn vi quan im sng to "ngh thut v ngh thut", ngh thut m H theo ui l "ngh thut v nhn sinh". Vi H, tc phm c gi tr phi l "tc phm ni ln c nguyn vng va au n va mnh m, n ca ngi lng yu thng, tnh bc i, s cng bnh, n lm cho ngi gn ngi hn". H kht khao tr thnh nh vn ln git gii N-ben v vn hc. y khng phi l s ho danh ca mt k tm thng m l biu hin ca mt nh vn yu ngh mun sng c ch, c ngha vi i. Th nhng, nh Xun Diu ni : Ni i c cc gi nanh vut Cm o khng a vi khch th. (Xun Diu) T ngy cu vt T, c gia nh v con, bao nhiu gnh nng ln vai chng vn s ngho y kht vng ngh thut song cng y tnh yu thng i vi con ngi. V H phi lo toan ming cm manh o, gnh nng cm o hng ngy khng cho H c hi th hin ti nng, thc hin hoi bo. Tht au n xt xa khi anh tr thnh i tha vi tt c. Vi t cch l mt ngh s, H mt nh vn chn chnh. Anh c nhng quan im rt ng n v ngh vn, nh vn v v vn chng tc phm. Nhng dn vt v suy ngm ca nh vn v ngh vn, v lao ng ngh thut cng chnh l nhng suy ngh v cng tt p ca Nam Cao v ngh vn. V th, nhng on miu t tm l ca nh vn H khi anh ngh v ni v ngh vn l nhng on rt thnh cng ca tc phm. l nhng on s dng li vn na trc tip nh : "Ri mi ln c li mt cun sch hay mt on vn k tn mnh, hn li mt ln, cau my, nghin rng []. Khn nn ! Khn nn ! Khn nn thay cho hn ! Bi v chnh hn l mt thng khn nn ! Hn chnh l mt k bt lng ! [] s cu th trong vn chng th tht l tin []. Cn g bun hn chnh mnh li chn mnh". Nhng suy ngh cay ng ca H l tm s ca nhiu nh vn chn chnh. V phi lo lng ming cm manh o, v x hi i x khng cng bng vi vn hc ngh thut buc h phi lm iu h khng mun. H hiu v nhn ra qu r s bt lc ca mnh nn anh ri vo tm trng bi kch.
- 239 -
L ngi ngh s c quan im ngh thut rt chn chnh nhng H li l i tha vi x hi v nhng tc phm ca anh i khng cn n, nhng tc 2. Bi kch ca phm vit vi vng cu th nn ch gi nhng tnh mt con ngi cm rt nh, rt nng, din t vi thng thng, trong gia nh v khuy long trong th vn qu bng phng. Nhng tc x hi phm y chng mang n iu g mi l cho vn chng. H l i tha vi gia nh v anh chng nhng khng gip c g cho gia nh. Anh nhng tng hi sinh ngh thut chn chnh mt vi nm kim tin nui v con v kim cho T mt s vn kha kh lm n nhng ri nhng tc phm r tin y khng gip anh nui ni v con. Cui cng v con anh vn i kh nheo nhc v anh tr thnh v tch s vi gia nh. H cn l i tha vi chnh bn thn mnh. Anh chng nhng khng thc hin c hoi bo ca bn thn m cn ri c ti nng nhn cch. Cn g au n hn l mt nh vn m ngay ci tn ca mnh cng ri vo s th qun lng ca ngi c ? Nhng bi bo vit vi vng cu th khin ngi ta qun ngay sau khi c. Nhn thc c s cu th trong vn chng l iu tin nhng anh vn c phi lm v iu lm anh au n. Ti nng, nhn cch ca anh phi ci u nhc nh trc nhng ci tm thng, vt vnh trong cuc sng. H ri vo bi kch th hai khng km phn xt xa au n, l bi kch ca con ngi vn c nhn cch, mun sng c tnh thng nhng cui cng li ch p mt cch th bo ln chnh nguyn tc thing ling cao p y. Chnh anh dang tay cu vt cuc i T. Anh lo toan mi cng vic gia nh. Anh sn sng gc li nhng c m ngh thut cao p sng c tnh thng. Tnh thng chnh l tiu chun phn bit con ngi v d th. H phn i trit l sng "phi bit c sng cho mnh m", vi anh, "k mnh khng phi l k dm ln vai k khc tho mn lng ch k, k mnh chnh l k gip k khc trn i vai mnh". Th nhng H vi phm nguyn tc m anh theo ui. Vi t cch l mt ngi n ng, ngi chng, anh ch p ln nguyn tc tnh thng. Anh mnh ngy cng ln su vo con ng tha ho. Anh tm
- 240 -
3. thc cng li
bi kch
III/ Tng kt 1. Ngh thut
2. Ni dung
qun trong ru ch, nhng cn say khng gip anh thot khi s b tc. H khng ch khng thc hin c trch nhim ca ngi ngh s chn chnh m cn tr thnh mt ngi n ng v phu. Tr v nh trong cn say, nhng cn c ch thn kinh khin anh dang tay nh v. Con ngi khi tha ho m khng nhn ra mnh tha ho th au t. Khi cn nhn ra mnh b h hng th ngi ta s ri vo bi kch. Nhng nhn vt ca Nam Cao thng ri vo tn bi kch tinh thn y. Bit mnh b tha ho m khng t cu mnh c. H hnh ng v phu vi v trong cn say khi tnh ru li t giy v mnh v chi mnh l mt thng khn nn. H phi chu ng cng mt lc hai bi kch n au, bi kch ca ngi ngh s khng thc hin c m c v bi kch ca mt ngi cha, ngi chng khng th thc hin c ngha v vi gia nh. Qua nhn vt H v nhiu nhn vt tr thc khc, Nam Cao th hin t tng nhn o ca mnh. Nh vn ln n ch x hi hu hoi nhn cch con ngi. Tm s ca H, ca Th, ca in cng l tm s ca nhng ngh s chn chnh ca mi thi i. Mu thun gia cm o go tin v nhng l tng ngh thut cao c l mu thun lun tn ti trong lao ng ngh thut. Qua H, nh vn th hin s tin tng ca mnh i vi nhng nh vn chn chnh. Vn nhn ra sai tri ca mnh con ngi s bit sa cha. V nhng nh vn nh H s vt ln c mnh gi gn nhn cch. Anh s vit c nhng tc phm nh anh mong mun, s c trch nhim vi gia nh v s vn l mt ngi tt bi bn cht anh khng phi l k xu. Anh l ngi c nhn cch. Nhng cn say lm H nhn tm, s n hn day dt li vc H ng ln. Vng qun quanh m anh khng thot ra c y cng chng t mt iu rng H ang gang mnh ln vt ra khi bi kch d cuc i khc nghit hn c ch v ngh lc ca anh. Nam Cao h m mt hng gii quyt bi kch i H, l nhng git nc mt. Sau bao ln nh v chi con, H m ly i bn tay t m khc, khc nc n, nc mt bt ra nh mt qu chanh b bp mnh. Gi pht y, H nhn ra nhn ra mnh l thng khn nn. H ch l ngi kh s trong suy ngh ca T, v kh s mi tr nn khn nn. Li ru trong nc mt cui
- 241 -
tc phm l li day dt, hn ti l gii mt thn phn. Liu c phi l mt x hi tn nhn, ch p hu hoi c m hoi bo ca con ngi khin ngi ta khng th sng mt cuc sng ch thc? H l in hnh cho bi kch ca ngi tr thc ngho trong x hi c. Ngh thut in hnh ho t n nh cao trong sng tc ca Nam Cao. Nhng ging x trong H, in, Th cng l nhng ging x trong mi ngi ngh s khi h mun vt ln nhng lo toan i thng cng hin v sng ht mnh vi ngh thut. V vy, gi tr nhn vn cao c trong sng tc ca Nam Cao cho n nay vn cn nguyn gi tr. Khng ch l tn bi kch ca mt ngi chn chnh, truyn ngn i tha cn l ni nh vn gi gm nhng quan nim ng n v ngh vn, nh vn v v ngh thut ch thc. -Tm l nhn vt c o su cc qua nhng bin c th thch ca cuc sng -Ci au n trin min khng dt ca bi kch H c khai thc su hn nh u th ca c thoi ni tm Qua bi kch ca nh vn H Nam Cao th hin mt t tng nhn vn cao p, cm thng vi nhng con ngi bt hnh. ng thi i tha cng l ni nh vn th hin nhng quan im ngh thut chn chnh v ngh vn, nh vn v tc phm. vn tham kho: * 1 Nhn nh v Nam Cao, sch Vn hc 11 vit: ng c s trng din t, phn tch tm l con ngi. (Vn hc 11, tp mt, NXB Gio dc, ti bn 2004, trang 201). Qua nhn vt H trong truyn ngn i tha, anh/ch hy chng minh nhn nh trn. Bi lm Nh vn Nam Cao (1915 - 1951) l cy bt hin thc xut sc ca nn vn hc Vit Nam trc cch mng v cng l nh vn c nhiu ng gp cho nn vn hc non tr nhng ngy u. Trc cch mng, do bn cnh vic vit v bi kch ca ngi nng dn vi tc phm bt h Ch Pho ngi c cn nh mi bi kch ca ngi tr thc tiu t sn trc cch mng trong tc phm i tha m c th hin r qua nhn vt H. Nh vn Nam Cao vi ti nng xut chng v mt tm lng yu thng nhn i bao la th hin r c tm l ca ngi tr thc tiu t sn trong cnh ng bi kch y. Chnh v vy nhn nh v Nam Cao, sch Vn hc 11
- 242 -
vit ng c s trng v din t, phn tch tm l con ngi. Truyn ngn i tha ra mt bn c ln u tin trong Trang tiu thuyt s 7 s ra ngy 4/3/1943. Tc phm cng ti ny c Mc mi nc mt ca Lan Khai, N vn ca Lng T, i tha cn gn gi v ti vi mt s tc phm ca Nam Cao nh Trng sng, Nc mt v tiu thuyt Sng mn. Qua tc phm Nam Cao miu t thnh cng tm trng ca mt ngi tr thc tiu t sn trc cch mng. H vn l mt nh vn, mt nh vn mang trong mnh hoi bo ln y l vit c mt tc phm vt qua mi gii hn v b ci ai vi cho l s ho danh. Nhng khng phi vy. l c m ca mt con ngi c l tng, c hoi bo ln, mun khng nh c ti nng ca mnh. H cn l mt nh vn chn chnh. iu ny c th hin qua mt lot quan nim ca anh v vn chng vn chng khng cn n nhng ngi th kho tay lm theo mt vi kiu mu a cho, vn chng ch dung np nhng ngi bit o su tm ti khi nhng ngun cha ai khi v sng to nhng g cha c vi ngh y H v cng cm ght s cu th trong vn chng cu th trong vn chng th tht l tin. Nh vy qua nhng quan nim ca H v vn chng ta thy y l mt nh vn c hoi bo, mt nh vn chn chnh, c lng tri ca mt ngi cm bt chn chnh thc c trch nhim ca ngi ngh s. Th nhng trc khi l mt nh vn H cn l mt ngi chng, mt ngi cha, hn cn c mt gnh nng gia nh trn vai. Cuc sng vi mt gia nh ng con, mt ngi v tht nghip cp i hn s thanh thn s thanh thn cn thit mt tm hn vn chng thng hoa, khi m c ht thng li tin nh, tin go, tin nc mm.Hoi bo vn chng c th nung nu trong chc lt nhng chuyn cm o l chuyn phi i mt hng ngy. Ch th m Xun Diu tng tht ln:Ni i cay ng gi nanh vutCm o khng a vi khch th Th l H in ln, phi xoay tin. Nam Cao tht t m khi miu t tm trng ca H trong cnh tng qun y ang ngi hn ng pht dy mt hm hm i ra ph, va i va nut nghn. Ch mt on vn ngn m ng ti hin li tm trng ca H: tht bc bch. Nanh vut ca ha cm o ang c nguy c nut chng nh vn H y tm huyt ngy no. V th l c tin th H phi vit. Nam Cao l mt nh vn hin thc nn ng bit rng H mun c tin th phi vit, vit nhng tc phm p ng c nhu cu ca mt m th dn lc by gi nhng tc phm lm ngi ta qun ngay sau lc c. H phi vit nhng tc phm y, nhng gi d c ai bo hn vit nhng tc phm cao qu hn cng chng bit ng no m vit bi tm trng bc bch trn. Th ri H b vng vo qu o ca bi kch. Hn thy xu h khi c nhng tc phm y hn mt ln. l s xu h ca mt cht lng tri t nhiu cha v nt trong H. H au n, ti cc khng phi v khng c vit, m l anh t gim ln nhng nguyn tc do mnh t ra, cn g au n hn khi mnh li phn bi chnh mnh. Nam Cao t ra rt tinh t v cm thng trc tm trng ca H. Phi hiu, phi cm thng th no th ng mi c th vit ln nhng trang vn y ging x nh vy. Th l t khng thc hin c gic mng vn chng v H tr thnh k phn bi chnh mnh. Nhng Nam Cao khng dng li , ng mun ngi c i n tn cng s kh cc, bi kch ca ngi tr thc. H li b y ra khi trc tng cn sng d ca cuc i. N qung anh vo bi kch ngh nghip n li qut anh
- 243 -
vo mt bi kch khc, bi kch khng thc hin c tnh ngi cho trn. Mi chuyn bt u t lc hn ly T. Ly T hn thc hin c nguyn tc tnh thng ca mnh cu c ba con ngi. Nhng ri, t bi kch m ra vi hn. Gnh nng gia nh nng ln vai khin hn thy mnh kh, ng trch hn l hn coi T l nguyn nhn khin mnh kh. T hn tm n ru, c lc hn toan rung b v con. Khi say hn c nhng hnh ng v phu qu ng hn ch tay vo mt T ui my m con T ra ngoi. Nam Cao c mt li bin h yu t y l cho hn hnh ng trong lc say. Nhng tt c u nho trc nguyn tc: nguyn tc tnh thng. H tht ng trch khi coi v con l nguyn nhn lm mnh kh. Th l mi nguyn tc tnh thng m hn t ra trc y k mnh l k gip ngi khc trn i vai mnh b hn p . Gi y u cn l mt nh vn H giu tm huyt, giu lng nhn o na m l mt con ngi v phu qu ng. H tht ng trch nhng c l ng thng hn l ng trch. Th nhng Nam Cao cho nhn vt ca mnh dng li trn con ng b tha ha y. Sau mi ln say, H li tnh v nhn r c sai lm ca mnh xin li v lm lnh vi v con. Phi l mt ngi y ti nng, gi tay ngh thut v vng tin vo con ngi th Nam Cao mi c th t nhn vt vo lc xoy cuc i nhng cui cng tnh ngi vn chin thng. H khc Anh ch l mt thng khn nn. Git nc mt n nn, hi li. Cu chuyn v cuc i H khp li bng cu ht ru m nc mt ca T: Ai lm cho khi ln gii Cho ma xung t cho ngi bit li Nh vy, qua tn bi kch ca nh vn H, Nam Cao khc ho mt cch chn thc v su sc bi kch ca ngi tr thc tiu t sn trc cch mng. ng thi ln n x hi bt cng khng cho con ngi pht trin ton din v ti nng v nhn cch. Qua y ta cng thy c ti nng ngh thut v din t v phn tch tm l bc thy ca nh vn Nam Cao. Nhng d cuc i c cay nghit, lc xoy c d di th nhn vt ca ng vn hng v chn tri ca ci chn, thin, m. * 2Phn tch bi kch tinh thn ca nhn vt H trong truyn ngn "i tha", Vi Truyn Kiu ca Nguyn Du, ngi c gp bi kch ca kip ti hoa bc mnh, Ch Pho ca Nam Cao, l bi kch ca nhng kht khao lng thin v cng vi Nam Cao ta gp i tha, tn bi kch tinh thn ca ngi tri thc. i tha bc l r n t tng nhn o mi m c o ca nh vn ln Nam Cao Bi kch tinh thn ca nhn vt H trong i tha l bi kch ca mt nh vn - mt tr thc gia cn du b ca cuc i, gia mt x hi ch u (V Trng Phng) Nh vn y gi c phm gi ca mnh, thc c thin chc cao c ca mnh vy m nh b tay bt lc. C th ni, bi kch u tin trong tn bi kch tinh thn ca cuc i H l bi kch v nhng gic mng vn chng. H t vn chng ln trn ht: Vn chng dng nh chnh l kht vng ln nht ca i anh. Anh mun tr thnh nh vn chn chnh nh vn vit m hn n ly nhng vang vng ca i. Anh m c n mt ngy anh s vit c mt tc phm ln chung cho c loi ngi. N cp n nhng vn bc xc ca c x hi ca c nhn loi. N ni c nhng ci ln lao, mnh m va au n va phn khi, n ca
- 244 -
tng lng thng tnh bc i, s cng bnh. N lm cho ngi gn ngi hn. V nht nh anh s git gii Nobel ! l cun tiu thuyt v i trong i vit vn ca anh. N s lm rng danh cho anh, cho nn vn hc nc nh. qu l c m chnh ng ! Khng phi ngi ngh s no cng khao kht nh vy khi bc vo con ng vn chng y kh i. Nh vn phi bit xy c m p, v kht vng ca H l kht vng mnh m nht v p nht. H xc nh ng con ng cho mnh xc nh t tng cho mnh. Anh khng sa vo nhng m mng v ngh thut - ngh thut l nh trng huyn o (nh in tron Trng sng). Anh thy nh trng ca ngh thut bit lm p c nhng cnh tht ra ch tm thng xu xa. Quan im ca anh ng n lm ! T tng ca anh tin b lm ! Th nhng, trong sng tc ca mnh anh vit nhng g ? Anh cho ra i nhng sng tc nh th no ? Anh khng hng ngh thut vo th vn chng ca bn nhn ri; anh khng bit cho nhng c gi o xanh, o tha tht c, nhng anh vit nhng g t khi anh bt tay vo sng tc? Chao i ! Anh vit nhng bi m thm ch khi c thy tn ca mnh di bi vit, anh phi mt xu h. Anh gin d vi chnh anh. Anh khinh ght nhng tc phm ch bit gi nhng tnh cm rt nh rt nng bng mt th vn qu bng phng d di ca chnh mnh. Dng nh anh hong ht, anh ngc nhin trc nhng bi vit ca mnh mi ra i. Anh dn vt gh gm. Anh mun nhng c phi bao gi mun cng thnh vin thc u ! V chnh l ci bi kch ca anh bi kch ca mt i vit vn bi kch ca ngi hiu mnh bit mnh phi lm g v nh la bt theo nhng iu mnh chng h mun. Ti cm thy ci au n khng khip t chn su thm ca tm hn anh. Mt ci g bng chc sp trong anh. y chnh l s sp ca mt kht vng p v chn chnh. Anh phi u nh th, bi bc nh th cng chnh l v nhng rng buc ca o cm. Chao i ! Gi nh anh c bay nhy vi nhng gic m y ! Nhng cm o khng a vi khch th (Xun Diu). Anh cn v v mt n con nh. Kip ngi vi bao toan tnh bn b nu ko anh, khng cho anh bay ln cng gic mng ca i trai tr. Chnh ni lo v tin bc buc anh phi vit nhng bi tri vi lng tm v trch nhim. Trong u anh lun quay cung vi nhng tnh ton v gi c sinh hot, v ba n hng hng th u cn ch cho vn chng na. Anh phi vit tht nhanh, tht nhiu ngi v, n con v chnh anh khi cht i. Gi nh anh c b dt ci mng vn chng th chc i anh chng khn n n th ! Nhng anh cn ngh ti tc phm ca anh cc tc phm cho ton nhn loi nn anh li cng au n ! Nc mt anh khng chy nhng n au th chng cht tp trung hn. Chao i ! au n thay cho nhng kip sng mun ct cnh bay cao nhng li b o cm gh st t (Sng mn). chnh l bi kch ca cuc i vit vn ca anh bi kch ca nhng gic mng vn chng chnh l ch ! V tng nh gic mng vn chng y chnh l iu day dt trong anh mi khng thi. Phi c nhng hiu bit su sc v tm t tnh cm con ngi th Nam Cao mi vit c nhng dng y cm xc nh th ! Dng nh nhng day dt trong cuc i ng - cuc i vn s kh i nhp vo nhng suy t ca H, nhp vo tn bi kch tinh thn ca H. C ngi ni, H chnh l hnh nh ca nh vn Nam Cao thi k trc Cch mng. Ti khng hon ton ngh th. Nam Cao c th b cm o gh cht nhng Nam Cao hn hn H; ng bit vt ln trn nhng lo toan y bin gic m thnh hin thc. ng vit nhng li vn hay
- 245 -
nht, p nht v cuc i nhng kip lm than v chc chn Nam Cao khng phi mt khi thy tn mnh sau nhng tc phm nh Ch Pho, i tha Bi chnh l gic m vn chng ny n. C th t tin m ni rng vi i tha, Nam Cao bc l c t tng nhn o mi m, c o ca mnh khi vit nhng dng bi kch v H. Kinh nghim v vn sng cho ng vit nhng iu c sc rung ng, lay chuyn lng ngi n th! chnh l nh t tng nhn o mi m, c o ca nh vn Nam Cao. Nhn o s ca ngi kht vng p ca H, nhn o s cm thng su sc vi ngoi tri thc V vit ln c nhng dng nh th cng l nh ci nhn o mi m c o ca Nam Cao. Qua bi kch tinh thn u tin ny ca H, Nam Cao bc l c s cm thng, trn trng bao kip ngi lao kh trong cuc i ny. V phi chng t tng y k tha c ca cha ng lng nhn o truyn thng. Nh vn khng phn nh phn nh m sau nhng cu ch tng nh lnh m, th chnh l mt tri tim nhit thnh, si ni - mt tri tim ca tnh ngha. Bi kch u tin ca cuc i nh vn H v cng l nguyn nhn cho bi kch th hai bi kch ca mt con ngi. Gic mng vn chng sp qua nhng bi vit u. Th nhng H vn cn cht an i. chnh l cuc sng, s tn ti ca v con anh. Anh cha thc hin uc kht vng ca mnh anh cha vit c cun tiu thuyt ca i anh, nhng anh nui v con. Anh ko di c s tn ti ca gia nh mnh. V c th goi l vic lm hu ch. cng l ci an i cho ci i tha ca mt nh vn. Th cng ng an i lm ch ! V anh l ngi t tnh thng ln hng u, l sng ca anh l tnh thng. Tnh thng l trn ht. Chnh trong li khng nh v tc phm trong tng lai ca mnh, anh ni: tc phm c gi tr l tc phm ca tng lng tng, tnh bc i, s cng bnh. Trong vn chng, anh mun ca ngi tnh thng v trong cuc i thc, tnh thng l tt c. Chnh v l sng tnh thng ca mnh, anh n T, gip T thot khi nhng ti nhc khi mt mnh tr tri vi a con khng cha. Nhng git nc mt ca T v ca b m gi ca T khin anh xc ng. H mun khc cho n khi bao nhiu xng tht c tan ra thnh nc mt nhng gp anh, tnh thng ca anh to rng n gip h thot khi nhng n au. Mt ngi dm b ci i bay nhy ca tui xanh nui nng v con chng l ngi dng cm lm sao ! Chnh tnh thng - l sng tnh thng khin anh lm vic y. Anh cao p qu ! i anh khng phi l i tha vi gia nh nho nh ca anh. Anh au kh v tn anh c lu m dn sau nhng tn khc mi xut hin rc r nhng vi T v n con anh l biu tng sng chi ca tnh thng. Tnh thng y l rt ng trn trng. Trong mt x hi rc ri ch u nh th, thnh ng ca anh chng l mt hnh ng tt p him hoi hay sao ? Th nhng, anh cng chng gi c trn vn ci l sng cao qu y ca mnh na. Qu l mt sai lm khi anh kt lun: nguyn nhn trc tip cho s sp cc gic mng vn chng chnh l v anh v n con nheo nhc kia. Anh cn ngh qu ! khng phi hon ton l li ca v con anh. Tht vng trong vn chng, bun chn trong khng kh gia nh khin nah tm nim vui trong men ru. Anh mun qun, qun i tt c. Anh khng say trong men tnh i, trong khc nhc ong a m sau khng khip trong men ru. Chnh anh cng khng hiu ti sao anh v c n nh. Anh ch bit anh tnh dy trn ging nh mnh khi tay chn r ri. Men ru cht tit y chnh l ci trc tip lm cho bi kch trong anh xut hin. Rt khin anh tr thnh k v hc,
- 246 -
ru nh ng lot nhng ngi xu, ngi tt, k giu, ngi ngho trong nhng cn say. Khi say, ai cng nh ai ht ! Men ru ca anh khng gip anh c c ci tnh ca Ch Pho gip hn hng v ci thin lng. Men ru khin anh tr thnh mt k tiu nhn v hc. Anh vi phm l sng tnh thng ca mnh. Anh nh v chon anh nh mt k v phu. Vng, chnh lc anh l k v phu. Anh nh p v, ngi v hin lnh tn tu ca mnh khng bit bao nhiu ln na m k. Anh ch mt T m qut mng: - C con m my na cng ng vt cht. Anh lm tt c, tt c trong say. Sao m tai hi qu ! Anh vi phm l sng ca mnh, vi phm ci tt p ci phn ngi v cng cao p tng cn c an i bi anh gi trong l sng tnh thng ca mnh. Ai ng, cuc sng vn khng cho php anh thc hin iu . Th m nay, chnh ci l sng y anh cng ch p nt. Anh - cuc sng i anh qu l i tha. Bi kch u tin l bi kch ca nhng gic mng vn chng nn ci tha cn khng qu nhiu au n nh bi kch ny, bi kch m kt cc l ci tha y ca anh c c th hin y . Anh ng n phn cao qu nht. l bi kch tinh thn ca mt con ngi m au n hn, li l con ngi thc c phm gi nhn cch ca mnh nhiu nht. bi kch trc, ci mc cm ti li trong anh rt ln v anh l mt nh vn. Nu Ch Pho ch gieo rc ti li ca hn cho dn lng V i, anh gio Th ch truyn th s chn nn ln u hc sinh th anh anh gieo nhng tnh cm rt nh, rt nng nhng tnh cm qua tm thng y vo bao nhiu c gi. S nhim hi y ln hn. D th bi kch th hai ny bi kch ca mt ngi mc cm ti li cn ln hn nhiu.Vi t cch ca mt nh vn anh gy nh hng n ngi c t nhng bi vn vit ly li nhun. Vi t cch ca mt con ngi, anh gy ra nhng iu gh gm hn. X hi ny qu nhiu, qu tha nhng ci xu. Anh c gi tt p trong mnh th m anh cng ph hng nt. Mc cm ny qu ln v khng h c g an i c. L sng tnh thng l ci c anh cao nht m anh cn vi phm th chng cn g na c. Bi kch ny ca anh, ln hn gp bi bi kch kia bi l sng tnh thng, ch da ca bao gi tr nhn phm khc sp . Bi kch ny khng khip v hon ton khng c li thot v dng nh n bao trm thnh bi kch ca c i anh - mt i tha. Anh li tt c cho gia nh, nhng tt c l ti anh. Tuy vy cng cn ni thm rng, bi kch y c nguyn nhn su xa chnh t x hi ng thi. Chnh x hi y y anh phi lo cm o go tin. Ni lo sinh k khin anh phi t b gic mng vn chng. V chnh nhng tht vng y khin anh ch p ln l sng tnh thng ca mnh. Nguyn nhn y c l anh khng hiu c nguyn nhn ca x hi thc dn na phong kin nguyn nhn m ngy y ngi ta nhn ra. Anh cha tm c li thot cho s b tc. l ci b tc ca thi i m anh ang sng. Nhng phi chng l nt hn ch trong t tng nhn o ca Nam Cao ? ng bit cao nhng kht vng p ca ngi tr thc, bit thng cm vi nhng ni kh ca h nhng cha ra c li thot cho h. Nhng nhng t tng nhn o mi m, c o y l ng qu, ng trn trng bit bao ! c o, mi m chnh l lng thng ngi tnh ngi nng m bao la ng sau li vit vn tng nh dng dng lnh m. Ngy nay cuc i c i thay. Lp vn s thot khi d l mt phn nhng ni lo cm o khng cn nhng bi kch tinh thn nh H na. Nh vn ngy nay c u i hn. Chng ta khng th qun thi k m ngi tr
- 247 -
thc vn ngh s mang nhng bi kch tinh thn. T tng nhn o mi m, c o ca Nam Cao khin cho nhn vt d qua bao thng trm vn ng vng vi t cch mt con ngi chn chnh. 3: TUYN NGN CA NAM CAO TRONG I THA i Tha l tc phm gn vi nhng trn tr ca Nam Cao - cy bt hin thc lun u tranh vt ln chnh mnh. Ct truyn xoay quanh nhng xung t ni tm ca nh vn H mt ngi lun thc tnh trng sng tha trong s nghip vn chng v trong i sng gia nh. ti ngi tr thc ngho trong x hi c cc tc phm ca Nam Cao lun t trong ci nhn y suy t v thin chc ngh s, v xung t gia ci p vi i thng cm o go tin. Suy cho cng, nhng vn ca tc phm vt qua ngha ph phn x hi thng thng m hng ti mt m nh dng nh tr thnh nh mnh vi ngi ngh s: ci ngho v sng to ngh thut. Nhn vt H chia s cm xc y vi T v anh: ti m vn qu nn mi kh. y th, m tuy kh th kh tht nhng th c ngi giu bc vn no thun i ly ci a v ca ti, cha chc ti i Ci kh hiu theo cch ca ngi ngh s sng to, khng nm nhng gi tr vt cht (hn khinh nhng lo lng tn mn v vt cht v i rt khng c ngha l g i vi g tr tui say m l tng). iu Nam Cao mun nhn mnh trong i Tha chnh l ch ng ca ngi ngh s gia cuc i. Ngh s cng l con ngi, vi nhng nhu cu vt cht thit thn v nhng mi quan h rng buc : gia nh, x hi. Khi H phi in ngi ln xoay tin nui v con, Nam Cao cho nhn vt ngh n mt gii php tho hip : Ta nh ph i mt vi nm kim tin. Khi T c mt s vn con lm n Nhng trong sng to, tho hip ng ngha vi nh mt mnh, v H phi tr gi khi n nhn nhng a-con-tinh-thn o ut. Li s mng H dnh cho chnh mnh tht thm tha: S cu th trong bt c ngh g cng l mt s bt lng r. Nhng s cu th trong vn chng th tht l tin!. Suy ngh y t vo hon cnh hin nay hn lm khng t ngi phi git mnh. Xung t gay gt m thm ca nhn vt bng n thnh on cao tro khi H gp hai ngi bn vn gia lc ang ngh n ngha v ca mt ng ch gia nh tt. Tt cng ca kht vng cha thnh lm nn pht ngn y hng khi khi H v chuyn vn chng, qun hn v con, tai, ging mt ci v chai bia xung mt bn khng nh: Mt tc phm tht gi tr phi vt ln bn trn tt c cc b ci v gii hn () lm cho ngi gn ngi hn v c th ho mt cch bc ng : C mt i ti, ti s ch vit mt quyn thi, nhng quyn y s n gii Nobel v dch ra mi th ting trn hon cu!. l nhu cu t khng nh chnh ng. Nhng tr tru thay, nhn vt li t ph nh chnh mnh ngay sau bng hnh ng nh ui v con ra khi nh, ch p ln chnh nguyn tc tnh thng ca mnh. Nam Cao gi vo i Tha rt nhiu suy t ca ngi ngh s chn chnh trc cuc sng. Khi kt thc tc phm bng git nc mt n hn ca H v vng tay m chng du dng ca T khonh khc ngi gn ngi hn, phi chng nh vn mun a ra mt cnh tnh ca cuc sng vi tm hn ngh s; ng thi nh vn cng hng v ngi c, mong tm thi bao dung cho nhng con ngi lun phi i mt vi bi kch ca kht vng ngha Tuyn ngn ngh thut l th chng?
- 248 -
Mt cch tm hiu truyn ngn i tha Tc gi Nam Cao (1915 - 1951) l bt danh ca Trn Hu Tri. Qu i Hong, L Nhn, tnh H Nam. Trc 1945, dy hc, vit vn, 1943 gia nhp Hi Vn Ha Cu quc. Tham gia cp chnh quyn a phng, 1946 lm phng vin mt trn min Nam Trung B. Sau ln Vit Bc lm cng tc Vn ngh, 1951 hy sinh ti vng ch hu Lin khu III.ng l nh vn hin thc xut sc trc Cch mnh. Tc phm gm c trn 60 truyn ngn v 1 tiu thuyt Sng mn, Ch Pho, Lo Hc, Mua nh, i tha l nhng truyn ngn c sc ca Nam Cao. Sau Cch mng Nam Cao vit cha c nhiu v ng hy sinh qu sm: truyn ngn i mt, Nht k rng, Chuyn Bin gii.Nam Cao c ti k chuyn, ngn ng uyn chuyn, gn vi li n ting ni ca qun chng. Gii phn tch tm l nhn vt. Nhiu trang vn ca ng thm m v trit l tr tnh. ti nng dn ngho v ngi tr thc tiu t sn c Nam Cao vit rt hay v cm ng. Xut x, ch 1. Truyn ngn i tha ng trn tun bo Tiu thuyt th by s 490 ra ngy 4/12/1943.2. Tc gi cm thng v xt xa i vi tn bi kch tinh thn au n, dai dng ca ngi tr thc ngho c ti nng, c tm huyt, giu lng nhn o trong x hi thc dn phong kin. ng thi ln n gay gt ci x hi ngt ngt bp cht mi m c, tc i cuc sng chn chnh ca con ngi, u c tm hn con ngi v mi quan h vn p gia ngi v ngi.Tm tt truynH l mt nh vn tr c ti, vit thn trng, m p mt l tng mt hoi bo xy dng nn mt s nghip vn chng. Nhng t khi m rng i cnh tay, n ly T - mt c gi l lng, b tnh nhn ph - H nui T, nui m gi, con di cho T, H mi hiu th no l gi tr ca ng tin, nhng bn rn tp nhp ngn phn ln th gi ca hn. H phi cho in nhiu cun vn vit vi. Hn mt xu h khi c vn mnh, t mng mnh l mt thng khn nn. C lc anh t nh mnh ph i vi nm kim tin. Mt by con th nhiu n, nhiu si, quy rc, H in ngi ln v phi xoay tin. Hn tr nn cau c, gt gng. C lc, mt chan cha nc, mt hm hm i ra ph, va i va nut nghn. Hn lc u t bo: Ta hng t ri!. Hn r bun.Vn thng v con th nhng ri H tm n ru, thay i dn tm tnh. Hn say ru, ng say nh cht. C ln hn i ui my m con T ra khi nh, i vt mt nht cho cht c! Nhng sng hm sau tnh ru hn bn ln ku mnh qu chn, xin li T, hn ht cc con nh mt ngi cha tt. Hn ha cha ru nhng ri li ung, li say, li lm nhng tr va bun ci va ng s nh ln trc.H rt yu v con. Khi T m au, H lo xanh mt, thc sut m sn sc thuc thang cho v. i xa vi ngy, lc v nh hn hn ht cc con, cm ng n a nc mt. Hn c sch say m, c v nghin ngm, hn th l du n mt mn n ngon n u cng khng thch bng c v hiu c mt cu vn hay. C ln, trc khi i ly tin nhun bt, hn ha mua bnh v tht quay v cho con. Nhng hn gp Trung v Mo, bn vn, bao nhiu tin em tiu sch. Say mm mi tr v nh. Ln ny hn nh T, ui v con ra khi nh lc ang m. Gn sng, tnh ru, hn nhn nhc i tm T. Thy T xanh xao m con th ang thip
- 249 -
i trn vng. Hn thng cm, ngm ngha mt T lu lm, ri kh th di, lc u i ngi, du dng nm ly tay T, ri khc nc n. T tnh gic, chong tay m ly c chng. Nc mt T gin gia. Nc n T ni: Chnh v em m anh kh! Git mnh, con th khc. T va d con, va ct ting ru qua ln nc mt:Ai lm cho khi ln gii,Cho ma xung t, cho ngi bit li;Ai lm cho Nam, Bc phn k,Cho hai hng l m a tm thngTh Tn Phn tch 1. Nhn vt T- Ngoi hnh: chc l thi con gi, T cng c mt t nhan sc? Nam Cao rt t t ngoi hnh. Phn cui truyn, ch c mt vi nt v, tc gi t T mt ngi n b bc mnh: Da mt xanh nht, mi nht nht, mi mt hi tim tm, mt c qung, m hi hp li, Ci bn tay lng cng rt nhng xng. C tay mng mnh. Lm da mng, xanh trong, xanh lc l hnh nh mt thiu ph, nhiu lo lng, thiu thn v mt vt cht. V p thi con gi tn phai.- L lng v b tnh ph. Cnh T m con sau ngy , nhn i, m gi b m, c m ln con ch c mt cch l khc cho n khi no bao nhiu tht u chy ra thnh nc mt ht, ri cng cht c.- T l hi t bao c tnh tt p ca ngi v yu chng, ngi m thng con. Du dng, chu thng chu kh, giu c hy sinh. T hiu rng H kh l v T. T chn nc n c ch li ni, ch dnh cho H bao tnh thng yu. B H say ru ht hi, nh ui, nhng T vn yu chng, khng th m con b i c, v ngoi tnh yu, H cn l n nhn ca ch. T yu chng bng mt th tnh yu rt gn vi tnh ca mt con ch di vi ngi nui.- Phn cui truyn, T m ly c chng ni: Khng!... Anh ch l mt ngi kh s Chnh v em m anh kh. Nng ru con qua dng nc mt cho thy T l mt ngi bc mnh, nhng bn tnh rt du dng, giu c hy sinh.- Nam Cao vi tri tim nhn o miu t su sc tm hn nhn hu ca T, cm thng vi ni au ca T, ca bao ngi ph n bc mnh v au kh trong x hi c. Ting ru con ca T l ting thng, l ni au bun v cuc i bi kch ca ngi ph n: sng trong tnh yu m t c hnh phc! 2. Nhn vt H a. H l mt con ngi giu tnh thng- H hnh ng mt cch cao p nui T, nui m gi, con di cho T. Lc m T qua i, H ng ra lm ma, rt chu o. H nhn T lm v, nhn lm b cho a con th Nh mt ngha c cao p, H cu vt m con T. Bit bao nhiu l n ngha. H sng v tnh thng v s bao dung ch che, nh anh quan nim K mnh chnh l k gip k khc trn i vai mnh.- H l mt ngi chng tht s yu thng v con. Anh tnh chuyn ph i mt vi nm kim tin lo cho T mt ci vn lm n. Nhng lc T m, H lo xanh mt v thc sut m. Ch xa cc con vi ngy, lc gp li chng, H cm ng n a nc mt, hn ht chng v vp. C lc t mng mi n cui thng, H khng dm bc chn ra khi nh bt chi tiu, hn thng v con c ba phi nhn cm n cho. Sp nhn c tin nhun bt, h thng n con th c thng i kht kh s, hm nay c tin cng nn cho chng n mt ba n ra hn.H l mt nh vn nhn o ch ngha. Vi H th trang vn l cuc i, thm tnh i phi cha ng c mt ci g ln lao, mnh m, va au n, li va phn
- 250 -
khi. N ca tng lng thng, tnh bc i, s cng bnh. N lm cho ngi gn ngi hn. l mt quan nim rt tin b, quan nim ngh thut v nhn sinh. Nh vn phi v con ngi, v hnh phc ca con ngi. Qua , ta thy, l con ngi x hi, l nh vn, l ngi chng ngi cha, trong con ngi v tm hn H u ta sng mt tnh nhn i bao la. Anh sng v hnh ng, vun p cho hnh phc ca con ngi.b. H l mt nh vn tri qua mt bi kch tinh thn au n, dai dng- H c ti, lc u, anh vit rt thn trng. Mang mt hoi bo ln, hn bn khon ngh n mt tc phm n s lm m ht cc tc phm cng ra mt thi. T khi phi lo kim tin nui v con, H cho in nhiu cun vn vit vi, anh xu h khi c li vn mnh, t x v mnh l mt thng khn nn, l mt k bt lng!. Trc kia tin tng bao nhiu th nay au n tht vng by nhiu! Hn r bun, lc u t bo: Thi th l ht! Ta hng! Ta hng t ri!- Vn chng i vi H nh l mt ci nghip. N o cm gh st t, nhng anh vn m vn. H ni, c c mt cu vn hay m hiu c th du n mt mn n ngon n u cng khng thch bng. H in ngi ln v phi xoay tin nhng hn bo kh th kh tht, nhng th c ngi giu bc vn no thun i ly ci a v ca ti, cha chc ti i.- Mt dn cuc i hn nhin trong sng, c lc chan cha nc mt, mt hm hm. Hn c sch m trng cng d tn: i lng my rm chu u li vi nhau ci mt hc hc.- H tm n ru gii su, cng ngy hn cng ln su vo bi kch, say ru v i x v phu vi v con. Vn rt yu v con nhng c hm say ru hn gm gm i mt, i vt mt nht cho cht c. Tnh ru li bn ln xin li T, ha cha ru, c mt thi gian ngn, li say, li nh v, lm nhng tr va bun ci, va ng s nh ln trc. Tr thnh b tha hn ng mt na ngy t khi cn dc ng, v n nh th xung ging nh mt khc g ng sau nh cht!. C iu l, H rt tnh khi anh bn lun vn chng, rt bit iu v n hn thc s lc tnh ru. Hn nhn T xanh xao m thng hi, nm ly tay T m khc Nc mt hn bt ra nh nc mt qu chanh m ngi ta bp mnh. V hn khc i chao! Hn khc! Hn khc nc n. Ri hn t ln n mnh ch l mt thng khn nn!- V cu ht ra cn thm l ca T nh t m thm bi kch ca H, ca hai v chng. Ni au y c cc t qua cu ht cho hai hng l m a tm thng. Ting khc ca H, ting khc ca T mang ngha t co ci x hi tn c cp i mi m c, y a cuc sng ca mi gia nh, u c tm hn con ngi v lm mo m mi quan h vn tt p gia ngi v ngi.- Cng qua nhn vt H, Nam Cao th hin ngi bt hin thc va tnh to, sc lnh, va nng tru suy ngh v m thm yu thng. Ngh thut phn tch tm l nhn vt qua dng c thoi, qua ting khc ca H v T lm cho ngi c v cng thm tha v bi kch ca mt tr thc ngho, ca mt nh vn ngho trong x hi c. Tham kho Phan tch tan bi kch cua ngi tr thc ngheo trong xa hoi cu qua nhan vat Ho trong truyen ngan i tha cua Nam Cao.
- 251 -
Thi ky van hoc 1930-1945, khong ai vt c Nam Cao trong viec mo ta tan bi kch cua ngi tr thc, nhat la ngi tr thc ngheo trong xa hoi cu. Ch xet rieng mot truyen ngan i tha (in lan au tien vao cuoi nam 1943), ta cung co the nhan ra tan bi kch ay vi bao nghch canh, be tac, xot xa. Ho, nhan vat chnh cua i tha, la mot nha van co tai va ay tam huyet. Ngi oc co the nhan ra Ho nhieu net t truyen cua chnh Nam Cao. Ho a tng viet c nhng tac pham co gia tr, c ban be cung gii viet van va ngi oc yeu men, co vu. Nhng, khong muon dng lai bat ky chang nao cua thanh cong, khong bao gi man nguyen vi nhng g a c viet ra. Ho luon luon khao khat vn ti cai tan thien, tan m cua nghe thuat. Ho them khat ngh en mot tac pham no se lam m het cac tac pham cung ra mot thi. Ho doc long phung s nghe thuat. Vi Ho, nghe thuat la tat ca,la tren het, niem am me nghe thuat cao nhat, loai tr het moi am me khac. Cong viec hang ngay cua Ho ch con co hai th: oc va viet, khong viet th oc, khong oc th viet;oc e cang hoan thien them cay but cua mnh, oc e thng thc cai ep chan chnh, cai ep cao thng cua van chng nghe thuat; viet e sang tao, e the hien nhng khat vong ep e cua mnh ve van chng the s. oc va viet, Ho quen tat ca cuoc i nho nhen, quen tat ca nhng kho khan, ngheo tung cua mot nha van ngheo. Trong cach nhn cua Ho, ca cai ngheo tung ay cung la mot net ep, cai ep cua mot nha van, mot con ngi quen mnh v van chng, nghe thuat. Ho (va ca Nam Cao na) co la mot nha van nghe thuat v nghe thuat khong? Khong. Bi vi Ho, nghe van that la mot nghe cao ep trong i, la mot nghe co y ngha phuc vu con ngi, phung s nhan loai mc o cao. No lam cho con ngi tr nen phong phu hn, cao thng hn, nhan ai va o lng hn, gan gui nhau hn. Ho t oi hoi cao va khong bao gi t bang long ve mnh, v cai ep, s tuyet oi cua nghe thuat, ong thi cung v mot y thc trach nhiem cao oi vi ngi oc, oi vi nhan loai ma Ho phung s. oi vi Ho, a ra cho ngi oc mot tac pham m nhat, nong can, hn na, lai viet cau tha, la mot viec lam thieu lng tam, te hn na, o la mot s la gat. Khong muon ch lam mot ngi th kheo tay trong nghe van. Ho muon khi
- 252 -
nhng nguon cha ai khi, va sang tao nhng cai g cha co. Cuoc i ma song vi nhng hoai bao nh cua Ho, luon phan au e vn ti, e hoan thien, luon nhn thay moi mau thuan gia ieu a lam c va ieu ang phai lam c, luon co gang e xoa bo s mau thuan gia ieu mnh ang co va cai mnh phai co, phai vn ti; nguyen chng ay thoi a u e cho ngi ta khong yen, a u e ngi ta phai sau kho, nhieu khi cam thay o v. Nhng khong ch co the, tan bi kch cua Ho con ln hn nhieu! La mot ngi ton th cai ep, cai cao thng trong van chng, Ho cung muon song ep trong t cach mot con ngi. Va Ho a co mot hanh ong ep, tuyet ep cua long nhan ai. Ho a cu danh d cua T, cu song i T, cu mang T ung vao luc T can en nhng ieu ay nhat. Trong t cach mot ngi chong, mot ngi cha, Ho muon T va cac con mnh hanh phuc, t nhat la khong kho, khong au kho. Nhng Ho a lam c nhng g? T cang ngay cang kho, cang gay go, xanh xao v thieu thon, oi khat. Cac con Ho th cang nheo nhoc, tat benh. Nguyen ch nhn thay cai canh ay cung a au kho roi, ay bi kch roi, bi kch cua mot ngi muon lam ieu tot, muon hanh phuc cho ngi khac ma khong sao lam c. Tuy nhien bi kch chnh cua Ho la cho nay: moi mau thuan gia khat vong cua mot ngi nghe s vi c muon lam mot con ngi tot ep. e co tien co the nuoi v nuoi con (dau ch co mc o thieu oi), Ho phai viet voi nhng tac pham ma ngay khi biet ra xong, chnh Ho a thay chan. Ho phai chong lai ngay chnh mnh, vi pham ngay nhng tieu chuan ma Ho at ra cho mnh trong t cach nha nghe s. Viet van e kiem tien, viet voi, viet cau tha, o la ieu khong the tha th, khong the bao cha c, oi vi Ho. Nhng e lam mot ngi nghe s chan chnh ? Th Ho phai bo mac v con, tham ch tan nhan vi v con. Nhng nh the, vi Ho, lai la hen nhat, la vo lng tam, cung khong the tha th c. Ho a chang tng neu nh mot tieu chuan song la g: Ke manh chnh la ke giup ke khac tren oi vai mnh. Ho khong the chon lay mot trong hai con ng: hi sinh nghe thuat e lam mot ngi chong, ngi cha tot, hoac v cai ep toi thng cua nghe thuat ma hi sinh phan con ngi, lam mot con ngi nhan tam, vo trach nhiem. Ca hai th trach nhiem Ho eu c
- 253 -
y thc rat cao. Ho khong co quyen, va khong the chon lay va hi sinh bat ky phan nao. Tan bi kch thng xuyen dai dang cua Ho chnh la o. Tren ca hai phng dien trach nhiem, Ho eu cam thay mnh lam c mc toi nhat. V the ma Ho luon luon len an mnh, t x va mnh. Tan bi kch ay tr thanh mot chng u uat tram kha ni Ho, co nhng luc a boc phat len. Nhng luc ay, nhng luc say ru, Ho a chon lay mot, a muon tm mot giai phong cc oan nhat. Nhng roi tnh cn say, tnh the van vay, cai vong lan quan van vay, xem chng lai nang ne, bi at hn. i tha ket thuc bang mot lan tnh ru cua Ho sau mot cn say (trc o a bao nhieu lan nh the?), Ho khoc trc cai dang nam ngu kho s cua T, trong vong tay gay yeu cua T. Ca T cung khoc. Ho khoc v hoi han a te bac, a to ra tho bao vi T. Nhng nguyen nhan chnh, han Ho a khoc cho noi au cua mnh, khoc v cai be tac cua i mnh, khoc s tan v tham thng cua hoai bao to tat va ep nhat cua mnh. Roi ca T na, T cung khoc v co a m ho nhan ra ieu o. i tha co phai la tan bi kch muon i cua ngi tr thc? Ngi ta co the va song vi hoai bao ln lao hien dang cho s nghiep, va song vi phan con ngi tot ep cua mnh khong? c lam ch. The th nguyen nhan bi kch cua Ho au? Chnh la s be tac chat hep cua i song. Cai vong lan quan ma xa hoi a khep chat lai tren than phan ngi tr thc ngheo trong xa hoi cu, ac biet xa hoi Viet Nam thi ky 1930-1945. Nam cao, vi i tha, a e lai cho ta mot bc tranh hien thc, ong thi cung e lai cho ta mot thong iep. Ngi ta co the song ma khong cam thay i mnh la i tha; khong cam thay song la song mon, la mot cach chet mon. Muon the, phai giat tung het nhng cai lan quan, nhng be tac cua i song i. Cuoc khi ngha thang Tam a lam cong viec o. Nam cao *Trnh by s nghip vn hc ca Nam Cao I - M bi: Nam cao (1915 - 1950) tn tht l Trn Hiu TR qu lng i Hong - tng Cao - Nm Sang - Ph L - H Nam l nh vn c
- 254 -
v tr hng u trong vn xui VN th k XX. ng l 1 trong nhng cy bt hin thc ph phn nht trc CM thng 8 1945 ng thi l nh vn tiu biu nht trog nhng nm u sau CM thng 8 l nh vn c t tng nhn o va su sc va rng ln, va c o mi m v l ngi gp phn vo vic cch tn nn vn xui VN theo hng hin i. II - Thn bi S nghip sng tc ca Nam Cao c th chia lm 2 giai on trc v sau CM T8. 1 - Trc CM T8: sng tc ca Nam Cao c th chia lm 2 ti chnh: Cuc sng ca ngi tri thc tiu t sn ngho v cuc sng ca ng` nng dn qu hng. D vit v ti no th iu m NC quan tm trc tin v day dt ti au n l tnh trng con ng` b thoi ho, b xi mn v nhn phm thm ch b hu dit c nhn tnh trong ci XH phi nhn o ng thi. Ting ku cu khn thit. Hy cu ly con ng` nag b XH thc dn phong kin y vo tnh trng mt nhn tnh. a - ti Ngi tr thc tiu t sn - Cc tc phm tiu biu: Trg sng (1943), i tha (1943) Tiu thuyt sng mn (1944) - Ni dung + TRong cc stc ny, Nam Cao mt ht sc chn thc hon cnh ngho kh d sng d cht ca nhng nh vn ngho, nhng gio kh trng t, hc sinh tht nghip ... + Nh vn c bit i su vo nhng bi kch tm hn ca h, qua , t ra nhng vn c ngha XH vt ra khi phm vi ca ti. l tn bi kch dai dng, thm lng m au n ca ng` tri thc su sc v gi tr s sng ca nhn phm c hoi bo ln v 1 s ngip tinh thn nhng li b gnh nng cm o v hon cnh XH ngt ngt lm cho cht mn v tinh thn phi sng ca i tha. Thi ca Nam Cao; nhng tc phm ph phn su sc ci XH phi nhn o bp nght s sng, tn ph tm hn con ngi ng thi th hin s t u tranh bn trong ca ng` tri
- 255 -
thc tiu t sn trung thc c vn ln 1 c/s p thc s c ngha xng ng l cuc sng con ng`. b - ti ng` nng dn l nh vn sinh ra lng qu, NC c tm lng n hu, chan cha yu thng c bit s gn b n tnh su nng, hiu bit su sc chnh sch ca ng` nng dn ngho kh qu hng. Tc phm: NC li chng hai chc truyn ngn c gi tr v ti ng` nng dn, ng ch l: Ch pho, Lo Hc, Mt m ci, Nt ba no, D Ho, Tr con ko c n tht ch. - Ni dung + Qua nhng tc phm trn NCao miu t 1 cch thm tha v cm ng nhng s phn tm ti, hm hiu, b c hip, b lng nhc 1 cch c c ch v ngho i khn kh b tha ho ca ngi nng dn lng thin. Thi ca NC. Tuy ging vo lm khi lnh lng nhng k thc NC dt khot bnh vc quyn sngs v nhn phm ca con ng` bt hnh b XH y vo tnh cnh nhc nh (Ch Pho, Mt ba no). Vit v nhng ngi nng dn b lu manh ho nh vn kt n su sc ci XH tn bo tn ph c th xc v linh hn ng` nng dn lao ng, ng thi cng vn pht hin v khng nh bn cht lng thin p ca h ngay trong khi h b vi dp mt c hnh ngi, tnh ng`. Chiu su mi m ca ngi bt hin thc v nhn o ca NC chnh l y. Nh vn NC t ra vn phi xc nh i mt ng n nhn nhn v qun chng. ng lun c thc c c m tnh ci bn cht tt ca ng` nng dn ngho thng b che lp dp n du trong v ngoi xu x th kch, Trong nhng tc phm NC ko nhng vch ra ni kh cng cc ca ng` nng dn m cn th hin cm ng bn cht p , cao qu trong hn h (Lo Hc, Mt m ci). NC cng nh cc nh vn tiu t sn khc cha nm chn l CM ko thy c kh nng i i ca nhng ng` khn cng ko trin vng ca XH. Tuy vy trong truyn ngn iu vn (1945)
- 256 -
vit nhng dng d bo si ni, S i ko th c m vt th ny y. Tc gi li phi sng sa hn, mt sang ng ri c th ni l li cho n thm thit tia sng rng ng ang bo hiu chn tri lc by gi. 2 - Sau CMT8. - Nam Cao l 1 trong s t nh vn n vi CM t u 1948 ng c kt np vo ng. ng tham gia hi vn cu quc, tch cc hot ng cch mng v khng chin, t nguyn ngi bt phc v ND phc v cuc khng chin. - NC c xem l 1 trong nhng cy bt tiu biu nht trong nhng ng vn u cuc khng chin chng Php. Thi k ny ng vit c nhiu tc phm c gi tr nh Nht k rng (1948) Chuyn bin gii (1950) c bit l truyn ngn i mt ra i gii vn ngh s ang vt v nhn ng l mt cng xut sc ca vn ngh khng chin chng u khi . Thng qua s ph phn mt ngh s c i mt lch lc trong vic nhn ngi nhn i, c li sng trng gi, nhn nh lc lng gia cuc khng chin si ni ca c dn tc v khng nh mt ngh s mi dt khot t b ci c, li sng c v quyt tm cch mng ho t qun chng ho sinh hot tr thnh ngi chin s trn mt trn i mt xng ng l 1 tuyn ngn ngh thut ca lp vn chng ngh s tiu t sn i theo khng chin. 3 - Ngh thut: Trong nn vn xui hin i nc ta, NC l nh vn c ti nng xut sc v 1 phog cch ngh thut c o. - Ngi bt NC va tnh to, sc lnh va nng tru suy ngh v m thm yu thng. - Vn NC va hy s chn thc va thm m v trit l v tr tnh. - ng c s trng din t phn tch tm l con ngi. Ngn ng ca NC sng ng, uyn chyn tinh t gn li n ting ni ca qun chng. - Vi 1 ti ng giu sc sng tc, NC gp phn quan trng vo vic cch tn nn vn xui VN theo hng hin i ho.
- 257 -
III - KL: Nm 1951 trn ng vo cng tc vng sau lng ch ng b ch phc kch v bn cht. Nh vn ng xung gia khi ti nng ang n r. Nam Cao ng xung trong t th ng` ngh s - ng`chin s. Ng hot ng vn hc vn vn di 10nm nhng v tr hng u trong vn vn xui VN th k XX v xng ng c nhn phn thng HCM v VHNT (t I - 1996) cuc i lao ng NT v l tng nhn o, l tng cch mng v s hy sinh anh hng ca NCao mi l tm gng cao p ca 1 nh vn chin s. Bi vit tham kho Nam Cao v nim kht vng v mt cuc sng c phm gi, c t cch--Nguyn Vn Hnh --Nam Cao (1915 - 1951) tn tht l Trn Hu Tr, qu lng i Hong, nay l x Ha Hu, huyn L Nhn, tnh Nam H. Trc 1945, c lc Nam Cao dy hc mt trng t thc, nhng khi trng b ng ca, ng sng bng ngh vit bo, vit vn, lm gia s. Nm 1943, Nam Cao gia nhp nhm Vn ha cu quc H Ni. B khng b, ng phi lnh v qu v tham gia Tng khi ngha ti . Nm 1946, Nam Cao c mt trong on qun Nam tin vo n Nam Trung B. Sau , ng ln chin khu Vit Bc, lm cng tc tuyn truyn, bo ch, vn ngh Trung ng, tham d chin dch bin gii nm 1950. Thng 11 nm 1951, trn ng vo cng tc vng ch hu, Nam Cao b gic Php phc kch bt v bn cht ti bt Hong an Ninh Bnh. Trong cng tc, Nam Cao l mt ngi chu o, c trnh nhim. Sau 1945, nhiu bn b nhn thy ng lm vic rt hng say. Khi lm bo, lm vic xng in bn cnh anh em cng nhn, chin dch bin gii, hay trong on cn b vo vng ch hu, ngi ta nh bt gp mt Nam Cao khc, khng phi mt Nam Cao rt r, nht nht, m mt Nam Cao dng cm, xng xo, xung phong i u trong kh khn. Nam Cao bt u vit t nm 1936. Ngoi truyn, ng cn lm th, son kch. Nhng ch t nm 1941, vi truyn Ch Pho, ng mi th hin r ti nng c o v xc nh chc chn v tr ca mnh trong nn vn hc dn tc. Ni v sng tc ca mnh trc 1945, trong mt bn t thut, Nam Cao k li: "Ngoi nhng truyn ngn ng trn t Tiu thuyt th by v mt s sch nhi ng (Truyn b, Hoa mai)... vit mt s tiu thuyt di, nhng v b kim duyt b hay v di qu khng in c: Ngy lt, Ci mu, Chuyn ngi hng xm, Sng mn v.v... (tr bn tho Sng mn vn cn gi c, cn li u mt ht v bn cho cc nh xut bn c ri). Do tnh hnh tc phm b tht lc rt ng tic nh vy, cho nn ngoi vi v kch v dm bi th khng c g c sc v do t c nhc n, tc phm ca Nam Cao n c vi ngi c hm nay ch gm hn 60 truyn ngn, mt tiu thuyt v my tp bt k. Nhng truyn ngn vit trc 1945 ca Nam Cao ng ch nht l Ch Pho, D Ho, Nh nhen, Ci mt khng chi c, Lo Hc, Tr con khng c n tht ch, Mt ba no, Sao li th
- 258 -
ny, iu vn, T ngy m cht, Mua danh, hin, Trng sng, i mng gi, Lang Rn, T cch m, i tha, Mua nh, Nhng truyn khng mun vit, Ci, Qun iu , Nc mt, n khch... Tiu thuyt Sng mn ca Nam Cao hon thnh nm 1944, nhng mi n nm 1956, sau khi nh vn mt, mi c xut bn ln u. Truyn ngn c gi tr nht ca Nam Cao vit sau 1945 l i mt. Ngoi ra, trong thi gian ny, ng cn c nht k rng th hin r nhng chuyn bin t tng ca nh vn trong nhng ngy tham gia khng chin. Nam Cao quan tm n c sinh hot nng thn v thnh th, miu t nhiu loi ngi, c bit l nng dn v tr thc ngho. Nhng d miu t thnh phn x hi no, ng vn i su vo cc s phn, cc kip ngi, nh chnh nh vn thng ni. Thi thng cm, lng trc n ca ng dnh nhiu cho nhng ngi cng kh, nhng ngi "di y" ca x hi nhng ngi hin lnh cht phc, nhng i sng qu vt v, c cc, s phn ht sc hm hiu. (Ngho, D Ho, Lo Hc, Mt ba no, T ngy m cht, hin). Mt loi nhn vt khc phn ln cng t nng dn lao ng ngho m ra, nhng do nhng hon cnh c bit a y, tr thnh nhng tay trm cp, lu manh, nhng con ngi b tha ha, b qu qut c v th xc v tinh thn. Nhng con ngi bn l x hi hay ph phch ny, cng vi nhng ngi in, nhng ngi cm, nhng ngi d dng k quc loi, cng t m thm b mt cng qun, b tc, mt nhn tnh ca x hi (Ch Pho, i mng gi, Lang Rn, T cch m...). Mt loi nhn vt th ba kh ng c trong tc phm ca Nam Cao, khc vi hai loi ngi trn ch c trnh hc vn, c thc hn v thn phn, c nhiu bn khon suy ngh v ngha ca cuc sng, v gi tr lm ngi. l nhng thy gio tiu hc, nhng vin chc nh, nhng ngi lm bo, vit vn. Chnh qua nhng ngi nh Th, nh in, nh H, nh , nh vn trc tip gi gm nhng suy ngh ca mnh v cuc sng, v ngh thut (Trng sng, i tha, Sng mn, i mt...). Thng thng, mt ti nng vit truyn, vit tiu thuyt, th sc mnh t duy sng to tp trung ngh thut xy dng nhn vt. Nam Cao, vi khun kh hn ch ca truyn ngn, xy dng c c mt lot nhn vt li nhng n tng kh phai m ngi c. Nhiu nhn vt ca Nam Cao tht s l nhng pht hin mi m, ht sc c o, c kh nng ti sinh trong vn hc v sau. l cc nhn vt nh Ch Pho, Th N, Lang Rn, Trch Vn onh. Ngi ta cng rt kh qun nhng nhn vt nh B Kin, Lo Hc, d Ho, Th, H, vn s Hong. Nhn vt ca Nam Cao rt sinh ng. Ngi c tng nh c th nhn thy h ang i li, n ung, ni nng, ci khc trc mt mnh. Cht sng nhng nhn vt ca Nam Cao l do cht sng ca cuc i thc mang li. Nh vn chn la rt tinh nhng mu ngi, nhng chi tit c sc nht a vo tc phm. Trong miu t nhn vt khng phi lc no Nam Cao cng ch n ngoi hnh. Nhng, khi cn, Nam Cao cng chng t bit ti khc ha ngoi hnh nhn vt. Th d nh trng hp Ch Pho, Th N, Lang Rn, Trch Vn onh. Nhng con ngi vi ngoi hnh khng bnh thng, qui d ta vn gp ngoi i, nhng ngi bt ca Nam Cao khin chng ta nhn chm ch hn vo h v git mnh sng st: ha ra mt phn ca cuc sng bin dng, xu x, thoi ha n nh vy! Nam Cao th hin s trng miu t ni tm, miu t din bin tm l ca nhn vt. Nh vn thng cho nhn vt t bc l suy ngh, tm trng ca mnh, mt mnh t ni vi mnh, s dng rng ri bin php c thoi ni tm, c thoi bn trong.
- 259 -
iu ny ht sc r rt nhng nhn vt tr thc nh in, nh H, nh Th. Nhng ngay c nhng ngi tm ti m s sng tng nh ch quy vo tn ti sinh vt, nh Ch Pho, Th N, Lang Rn, anh cu Lc. Cng c i sng ni tm. i sng ni tm, s suy ngh, trn tr l du hiu ca tnh ngi, ca trnh sng. Nt c trng c sc li cun mnh nht trong ti nng v phong cch ca Nam Cao l cht tr tnh m p, ly truyn, thm m hu ht cc trang vit ca ng. Cht tr tnh ny bt ngun t ni bun thng, au i ca ng trc ni kh khng cng ca con ngi, t lng khao kht ca ng v mt cuc sng c tnh ngi, c phm gi, c t cch. Cht tr tnh ny cng tng thm do ch nh vn thng i su vo tm hn, tm trng nhn vt, trc tip by t thi , tnh cm, t tng ca mnh v cuc sng, do tnh cht t truyn trong nhiu tc phm ca ng. Ti nng ca Nam Cao th hin r ch: hu nh ch vit v ci hng ngy, ci i thng, vi mt cch vit kh dung d v t nhin, ngi bt ca ng ti hin nhng cnh i, nu ln nhng ch c tnh cht x hi v nhn vn su sc, phng pht mi v trit l, khin ngi c khng ch mt thi m nhiu thi c i c li tc phm ca ng. Tc phm ca Nam Cao nh nhng cu hi c xoy su vo tm tr ngi c, khng phi cu hi "tn ti hay khng tn ti", "sng hay khng sng", m l sng nh th no cho ra sng, sng th no cho c phm gi, c t cch, v mun nh vy con ngi phi lm g? T tng nhn vn cha ng trong cc tc phm ca Nam Cao khng n thun l lng thng ngi, s cm thng vi nhng con ngi bt hnh, m thc tnh danh d lm ngi, buc con ngi phi suy ngh v thc trng mnh ang sng, tm cch thot ra khi kip sng tha, sng mn v ngha. l t tng nhn vn mang ni dung tch cc. D hiu v sao sau 1945, nh vn au i, thng ngi y li thit tha nh vy vi cuc sng mi, say m hot ng nh vy, va vi t cch l nh vn, va vi t cch cng dn. Nam Cao cng l nh vn c phn ng gp quan trng bc nht vo s pht trin ngn ng vn xui dn tc. Cng nh nhiu nh vn hin thc thi k 1932 - 1945, Nam Cao rt ch khai thc ting ni hng ngy ca ngi dn, s dng c chn lc ting a phng, ting ngh nghip trong tc phm ca mnh. Ngn ng ca ng phong ph, bin ha, y sc sng, va c tnh chun mc ca ngn ng vn hc dn tc, va khng ri vo tnh trng "sch v", trau chut thi qu thnh ngho nn, gi to m ta c th bt gp trong mt s tc phm lng mn thi . So vi cc nh vn cng thi, ngn ng ca Nam Cao n by gi l ngn ng t c i nht. Ch cn c li truyn Ch Pho, thm ch ch on m u truyn ny, vit cch y hn na th k, ta s thy ngay ngn ng ca Nam Cao giu c v sinh ng nh th no, hin i nh th no. Nam Cao l mt nh vn trong ngha ch thc v cao qu ca khi nim ny. ng l mt ngh s, mt nh t tng, mt bc thy v ting Vit. Ngi c hng th, t nguyn n vi ng v tnh cht chn thc, nhn bn su xa trong nhng tc phm ca ng, v ng sm cm nghe c mt cch chnh xc khuynh hng hin i trong sng tc vn hc v th hin n mt cch thnh cng qua vic la chn v miu t nhng hin tng tiu biu ca cuc sng, qua cch k chuyn, cu to tc phm v s dng ngn ng tht mi m v sng to. 4: Bi kch ca ngi tr thc ngho trong i Tha
- 260 -
--- H Minh c --Trong sng tc ca Nam Cao thi k trc 1945, tc gi c bit quan tm miu t ngi tr thc ngho. H l nhn vt chnh trong tiu thuyt "Sng mn" v nhiu truyn ngn c gi tr: "Nc mt", "Mua nh", "i tha", "Ci", "Qun iu ", "Trng sng", "Nh nhen", "Ci mt khng chi c". Ngi tr thc ngho trong x hi c nhng tc phm ca Nam Cao thng l nhng ngi c bn cht lng thin, gn vi ngi lao ng. H c thc v cng bng x hi v u c nhng m c v s nghip. Nhng cuc i c khng cho php thc hin nhng m c v y h vo nhng cnh sng t tng, b tc phi kim sng, chy theo ming cm manh o. Nhn chung h t b bin cht nhng rt vt v gi c phm cht lng thin ca mnh. Cc nhn vt nh H trong "i tha"; Th trong "Sng mn"; in, Hi v nhiu nhn vt khc nh y, hn trong cc truyn ngn khc. H trong "i tha" l mt kiu tr thc ngho tiu biu. H cng nh cc nhn vt tr thc ngho khc u mang bi kch v mng, H cng c mt m c p trong cuc i v trong s nghip vn chng. tui thanh nin, H say sa, chm ch hc hnh: "i rt khng c ngha l g vi g tr tui say m l tng. Lng hn p. u hn mang mt hoi bo ln". H l mt nh vn mong c c mt s nghip vn chng: "Hn bn khon ngh n mt tc phm n s lm m ht cc tc phm khc cng ra mt thi". "C mt i ti, ti s ch vit mt quyn thi, nhng quyn y s n gii Nobel v dch ra mi th ting trn ton cu!".Nhng ri H hon ton tht bi, ci m c cao siu y vnh vin khng bao gi n v c nhng mong c nh b cng khng thc hin c. C th ni ton b thi gian dn vo kim sng, sng vt v v nhiu lc cng tm thng, nh nht: "Cn g au n cho mt k vn kht khao lm mt ci g m nng cao gi tr i sng ca mnh, m kt cc chng lm c ci g, ch nhng lo cm o m mt?". Chuyn cm o lc ny khng ch l chuyn ring i vi nhn vt ca Nam Cao m dng nh chung cho c gii vn ngh s. Xun Diu tng than th:"Ni i c cc ang gi vutCm o khng a vi khch th" V Hn Mc T cng trong mt tm trng gn gi:"Tri hi! Nh ai cho khi iGi trng c sn lm sao n?" i su vo ngh nghip, H cng phi chu ng bi kch v ngh vn. Trong tui tr H l mt nh vn c nhng suy ngh p v ngh nghip, H cho ngh vn l mt ngh cao qu, ngi vit phi c trch nhim vi ngi bt, phi th hin phn cao p ca tm hn mnh, c th tc phm mi c gi tr, mi em li nim vui v tnh cm p cho mi ngi. Lng m c v mt s nghip vn chng gn vi trch nhim ca ngh vn. Qua truyn ngn "Trng sng", Nam Cao nu ln quan h gia vn ngh v cuc sng vi trch nhim ca nh vn. Vi "i tha", Nam Cao qua nhn vt H cp nhiu vn su sc v ngh vn. Vn chng khng th theo ng mn m phi sng to. "Vn chng khng cn n nhng ngi th kho tay, lm theo mt vi kiu mu a cho. Vn chng ch dung np c nhng ngi bit o su, bit tm ti, khi nhng ngun cha ai khi v sng to nhng ci g cha c". H cng c nhng suy ngh su sc v chun mc v gi tr ca mt tc phm vn chng. H cho rng mt tc phm c gi tr khng th ch dng li vic miu t b ngoi ca x hi hoc thu li trong phm vi mt a phng nh hp: "Mt tc phm tht gi tr phi vt ln bn trn tt c cc b ci v gii hn, phi l mt tc
- 261 -
phm chung cho c loi ngi. N phi cha ng c mt ci g ln lao, mnh m, va au n li va phn khi. N ca tng lng thng tnh bc i, s cng bnh. N lm cho ngi gn ngi hn". Ngh nh th nhng ri v hon cnh phi kim sng, H phi vit mt cch vi vng lm cho c tin, v kt qu l tc phm vn chng khng trnh khi ngho nn nhm chn. H au n v ngh nghip: "Hn chnh l mt k bt lng. S cu th trong bt c ngh g cng l mt s bt lng ri. Nhng s cu th trong vn chng th tht l tin. Chao i! Hn vit nhng g? Ton nhng ci v v, nht pho... Hn chng em li mt cht mi l g n vn chng. Th ngha l hn l mt k v ch, mt ngi tha". Bi kch ca H chnh l ch nhn thc c s ngho nn nht nho ca nhng trang vit, khc vi ngh vn chn chnh l phi sng to. H phi chu ng bi kch ca i tha. iu rt kh tm i vi H mc d bit rng mnh phi vit vi, vit cu th kim sng, khng xng ng vi nh vn chn chnh nhng H vn say m vn chng: "Chnh ti lm ci thn ti kh, ti m vn qu nn mi kh". H vn tha thit yu qu ngh: "Tuy kh th kh tht nhng th c ngi giu bc vn no thun i ly ci a v ca ti cha chc ti i".V cuc sng ring, H cng khng c c mt gia nh hnh phc. y cng l bi kch chung ca nhiu tr thc ngho; nhiu cp v chng khng ha hp hay xy ra mu thun m nguyn nhn chnh l s ngho kh ko di. Khi u H cng c mt gia nh hnh phc. H xy dng gia nh theo mt tinh thn cu mang lng: "T b tnh nhn b vi mt a con va mi (...) Gia lc y th H m rng i cnh tay ra, n ly T. H nui T, nui m gi, con di cho T. H nhn lm b cho a con th". T bit n v n p li bng mt tnh yu trung thnh: "T yu chng bng mt th tnh yu rt gn vi tnh ca mt con ch i vi ngi nui".H ch sung sng c t lu v gia nh b nh nhng ngun chi tiu li ln, H hiu r gi tr ca ng tin v ni ti au ca mt ngi n ng khi thy v con mnh i rch. "H in ngi ln v phi xoay tin. Hn cn in ln v con khc. (...) Hn tr nn cau c v gt gng" v dn tr thnh mt k sng bt thng, lc th yu thng v con, lc th cu knh p ph: "Ngy mai... mnh c bit khng? Ch ngy mai thi! L ti ui tt c m con mnh ra khi ci nh ny... Ti ui tt, khng cha mt a no (...) My a kia u ng vt mt nht cho cht c! Chng n ch bit n vi ht! C con m na, con m l mnh y cng ng vt mt nht cho cht nt...".H ri vo bi kch v nhng b tc ca gia nh khng d tm ra li thot. H vn ch trng trit l tnh thng v gia nh ca H l ngun yu thng gn gi nht ca H. H khng th c c. Ci c ch thong n trong ngh l H hi hn, H yu thng v con, chm sc v lo lng khi v au m, v vp hn ht con khi ch xa chng mt vi ngy: "Hn tng tng ra ci cnh l con hu n v i kht, rn tht bng tay v n nhng ming bnh tht to, ming phng phu v mi bng nhn nhng m. Ci cnh th tc v cm ng!Nhn vt H phi chu ng nhiu bi kch ca ngi tr thc ngho, Nam Cao miu t rt su sc tm trng xc ng, au n, xt xa ca nhn vt v h khng th thot ra cnh ng ca mnh trong cuc i c. l bi kch chung ca x hi thc dn phong kin gieo rc n nhiu cuc i v nhiu s phn khc nhau, ngi tr thc ngho phi au n chu ng trong cnh ng ring ca mnh. Trong cc truyn ngn ca Nam Cao v ngi tr thc ngho th "i tha" l sng tc giu kch tnh v tp trung nhiu bi kch hn c. Cng mt lc
- 262 -
nhn vt tr thc ngho phi chu ng nhiu bi kch: bi kch v mng, bi kch v ngh nghip v c bi kch nh trong gia nh. Nhiu lc H t ra thiu bnh tnh, gin d, chn nn... nhng cui cng th H vn l ngi tt. Nh vn vn hng v ci p, ngi chng vn thit tha yu thng v con. Ci ng trch, ng ph phn suy ra chnh l cuc i c bt cng khc nghit.
V nhn vt Ch Pho
Nguyn Honh Khung
Ch Pho l kt tinh nhng thnh cng ca Nam Cao trong ti nng dn v l mt kit tc trong nim vn xuI trc cch mng. Khc vi a s truyn ngn khc, Ch Pho va phn nh x hi nng dn trn bnh din u tranh giai cp va th hin vn con ngi b tha ho. Qua hnh tng Ch Pho, mt trng hp nng dn lu manh ho, Nam Cao khng nhng miu t su sc, cm ng cuc sng y o ca ngi nng dn b nn bc lt n cng cc, m cn dng dc khng nh nhn phm ca h trong khi h b x hi dp n mt c hnh ngi, tnh ngi 1. Trong lng V i, Ch Pho l mt thng cng hn c dn cng, khng cha khng m, khng thn thch h hng, khng nh khng ca, khng tc t cm di; C i Ch Pho cha bao gi c chm soc bi bn tay n b n ni m c c chung sng vi mt ph n n ma ch qu hn cng khng t c. Ch Pho sng cuc sng ti tm ca mt con vt, cht cI cht th thm ca mt con ngi. S phn khn kh y ca Ch Pho cng chnh l s phn ca c mt lp ngi c cng di y x hi nng thn Vit Nam c. T tui th b v, ht i cho nh ny li i cho nh n n tui thanh nin lm canh in cho ng L Kin, Ch Pho sng cuc sng lao ng cc kh ca ngi c nng nng thn. Qung i lng thin y chm dt Ch Pho b lo L Kin cho gii ln huyn ri i t. Sau 7, 8 nm bith tch tr v Ch hon ton thay i. Hn tr nn xa l vi dn lng V i v cng xa l vi bn thn. Hn khng cn l ngi nng dn lao ng na m l phn t b loi ra ngoi x hi loi ngi. D vy, hnh tng Ch Pho khng phI l ngu nhin, c bit. X hi thc dn, phong kin trc y khng him nhng trng hp ngi lao ng b nn bc lt n cng cc quay li chng tr bng con ng lu manh. B Kin y Ch Pho vo nh t (giai cp a ch phong kin cn ch da no tt hn l b my cai tr ca nh nc bo h trong
- 263 -
vic n p nng dn!); nh t thc dn, ci nh t bt giam ngi ta lc lng thin v th ra khi tr thnh hung c - git cht cI phn ngi ca Ch, bin Ch thnh Ch Pho, mt ngi nng dn hin lnh thnh mt con th d. Hin tng bi thm y l c tnh quy lut, tnh ph bin trong ci x hi n tht ngi . Trong nhiu truyn ngn khc ca Nam Cao, ta gp nhng h hng xa gn ca Ch Pho: Trch Vn onh (I mng gi), cu L (T cch m) v ngay trong Ch Pho l Nm Th, Binh Chc, nhng tin bi gn gi ca hn. Ch Pho cht nhng hin tng Ch Pho phi chng s ht? Nghe tin Ch Pho cht, th N nhn nhanh xung bng v bng thong hin ra mt ci l gch c b khng xa nh ca v vng ngi li qua. Cu chuyn kt thc . Sau ny th N c tm n ci l gch c v cho ra i mt Ch Pho con ni nghip b hay khng, iu cha c g chc, nhng c mt iu chc l: hin tng Ch Pho cha ht chng no bn a ch cng ho cn tc oai tc qui trn u dn lnh khng cho ai c sng. Tre gi mng mc, c bao gi ht nhng thng du cn!. Sc ph phn ca Ch Pho trc ht l ch vch ra s tht hng hn cI quy lut tn bo, khng khip trong ci x hi thc dn phong kin . i vo cuc i ngi nng dn lu manh ho - va tiu biu cho s phn cc kh ca ngi nng dn b nn bc lt v tiu biu cho s tha ho ph bin trong ci x hi tn ph tm hn con ngi ngi bt Nam Cao t ti mt sc mnh ph phn mnh lit, su sc t c. 2. Nhng gi tr c o ca Ch Pho khng phi ch . V nn hnh nh ngi nng dn lu manh y th tnh, Nam Cao khng h bI nh nng dn m trI li, I su vo i sng tm hn ca nvt pht hin v khng nh nhn phm p ca con ngi nng dn ngay trong khi h b rch nt c b mt ngi, git cht tm hn ngi. Cuc gp g vi th N lo sng nh mt tia chp trong chui ngy tm ti dng dc ca Ch Pho. Th N khng phi khi dy bn nng sinh vt n ng Ch Pho m s sn sc gin d, y n tnh cng tnh thng mc mc chn thnh ca ngi n b khn kh y khin bn cht ngi lao ng lng thin trong Ch Pho thc dy. Ln u tin sau bao nm, Ch Pho mi li c nghe ting chim ht vui v, ting ci ni ca my ngi i ch v, ting anh thuyn chi goc mi cho ui c Nhng m thanh quen thuc trong cuc sng lao ng xung quanh y hm no ch
- 264 -
c, nhng hm nay bng vang ng su xa trong lng Ch Pho nh l ting gi tha thit ca s sng vng n i tay ln u tin tnh to ca anh. Ch Pho n bt cho hnh t tay th N v bng nhn ra rng cho hnh n rt ngon. Hng v cho hnh hay hng v ca tnh yu thng chn thnh cm ng, ca hnh phc gin d m thm tha, ln u tin Ch Pho c hng? Ln u tin Ch Pho mt n t nc v ci cI ci nghe tht hin. Gi y, Ch Pho mi tr li l mnh, anh rng rng v bn ln khi tr v vi cuc sng con ngi. Anh tha thit c tr li vi x hi loi ngi, anh thm lng thin, mun lm ho vi mi ngi bit bao!. Lng yu thng, ci tnh ngi cm ng thc dy trong Ch Pho, phn sau kn nht trong tm hn, ci bn cht p ca con ngi nng dn lao ng b che lp, vi dp bao nhiu lau vn khng tt. Xa kia, Ch Pho tng m c mt cuc sng hnh phc gin d trong lao ng. Tuy cn tr trung, anh cng phn bit c tyu chn chnh v thi dm dc xu xa: b gi ln bp chn cho b ba, anh ch thy nhc ch yu ng g. Bn thn trong trng, lng thin ca ngi nng dn trong Ch Pho c bn cng ho v nh t thc dn ra sc bp cht. Ch Pho khng chu trch nhim v ti li ca mnh. Trn tri gia by si, anh khng th hin lnh, m mun sng anh phi cp git, n v, m chm. Mun th phi liu lnh, gan gc; nhng th y Ch Pho tm ru. V Ch Pho lun lun say, hn say th hn lm bt c th g ngi ta sai hn lm. Ch Pho gy ti c mt cch v thc, linh hn ca anh b cp i ri. Nhng hm nay Ch Pho khng say. Tyu thc tnh anh v h m cho anh con ng tr li lm ngi. Anh hi hp, hy vng. Nhng con ng y b chn ng: b c th N khng cho php chu b m u I ly mt thng () ch c mt cI ngh l rch mt n v!. Mi ngi quen coi Ch Pho nh mt con vt v khng cng nhn anh l con ngi t lu ri. Th l Ch Pho rI vo bi kch tm hn au n, bi kch ca con ngi b c tuyt khng c lm ngi. Ch Pho ung v m mt khc rng rc. Anh li xch dao i, v nh mi ln, va i va chi. Nhng bc chn Ch Pho hm nay khng hn l bc chn long chong ca k say. Anh n thng nh B Kin ch khng r vo nh th N. C th v anh say nn qun d tnh lc ra i v ssi theo thi quen. Nhng ng hn l anh i theo s thI thc ca lng cm th giai cp vn m cha tt trong y khi c u ti dy c nay bng ln. Qun qui au kh v tuyt vng, Ch
- 265 -
Pho cng thm tha ti c ca k cp quyn lm ngi, cp c hnh ngi, hn ngi ca mnh. Trc B Kin, Ch Pho ch tay vo mt lo, dng dc i quyn lm ngi. Li dao cm th ca Ch Pho vung ln. Khng phi l mt v git ngi mi ca mt Ch Pho lu manh m y l mt hnh ng ly mu ra th ca ngi nng dn cng kh m c vng ln, vng ln mt cch c c, tuyt vng, manh ng. Git cht k th, Ch Pho cng ch cn mt cch kt liu cuc i mnh. thc nhn phm tr v, Ch Pho khng bng lng tr v cuc sng th vt na. Trc y, bm ly s sng, Ch Pho phI bn linh hn cho qu; gi y, linh hn y tr v, Ch Pholi phI th tiu cuc sng ca mnh! Ch Pho cht. Cht v khng tm ra ng sng. K th b n ti, nhng tre gi mng mc, thg y cht cn thng khc. Cuc sng vn ti sm. Qua Ch Pho, Nam Cao nh m h cm thy ci khc lit ca ci mu thun giai cp ngn i gia nng dn v a ch khng g c th xoa du, ci sc mnh gh gm ca mi cm th giai cp ang m trong lng trt t phong kin nng thn, cng nn xung th cng d n bng khng g c th dp tt./.
Ni thm v nhn vt th N
Vn Gi
Khi xy dng nvt th N, Nam Cao thng cnh h nhng dng ny: Ngi ta khng s k khc phm n cI xu, ci ngho, ci ngn ng ca mnh, m th li ch c ba ci y. Ngho, xu, ngn ng nh ba mt ca mt l ct hnh tam gic chp, nI tc gi nht cht nvt th N ca mnh vo trong . Nhng c tht th ch c ba cI y khng? Nam cao x l nh th no trong qu trnh trin khai d n thit k ban u ny? Ti cho rng nvt th N ngay t u l mt biu hin nguyn khi ca con ngi t nhin, thuc v t nhin, ch khng h sm vai con ngi x hi. Th xu n ma ch qu hn ? Trong bit bao thnh phm ca to ho c phi th no cng p c u! l gii t nhin th c ci hon ton p, c ci hon ton xu, li c ci va p va xu. Th N xu x nh th mt b phn ca t nhin xu x, l chuyn c thc. Hn na, th n ng, ym o, ngh ngi lc no cng c v tm nh khng vy, th chng pha l c tnh hn nhin bc nht ca t nhin sao? Cho nn trc sau, ton b con ngi th N hin din vi t cch l c
- 266 -
mt khi t nhin th mc. M l t nhin th d th no I na, t n c v tr, quyn nng ring ca n. Nam Cao xy dng chn dung th N di s ch o ca lung nh sng t tng ny (cng xin lu iu ang ni y hon ton khc vi th ch ngha t nhin, cI m Nam Cao tng mang ting). Th y, sau ln n nm vi Ch, tc l sau hnh ng to ho y mu nhim ny, c th N ln Ch u c thay i. Th N hon ton chm m trong cn am m tt cng ca bn nng thin to. Th qun ht thy mi rng buc ca i sng thng nht, qun b c, qun bt c nhng nh kin tng tng lp lp ca cI x hi lng V i. Khi m c lng V i quay lng vi Ch, th duy nht mt mnh th n vi Ch mt cch hn nhin ht mc. Th l ci thin chc (s chm lo), thin lng (tnh thng, lng tt), nhng g gi l nng lc n b bng ng y, i c th hin. Nhng khc vi th, trong khi hng th Ch li l ngi khng v t nht. Trong con ngi anh ta cng bt u xut hin thc v tyu ca ging ngi: va dng hin va i hi. Chnh v th m Ch ngh xa xi n mt t m, th hnh phc bnh d theo kiu con ngi. Ch khc khi n bt cho hnh, tc l khc v cI hnh phc ln u tin c hng th theo cung cch ca mt t m. V khng th v t c, nn khi phI ch i th N, Ch Pho st rut, tc ti. Trong khi , cui cng th n trt gin, ri Ngoay ngoy cI mng t ra v cng theo mt cch v tm nht, khng my may bn khon tic nui, khng tnh ton xem li hi th no, b Ch trong ni au ph bc (theo cch ngh ca Ch). Vy l cI khi v tm th N kia va ng vo con ngi x hi Ch Pho v li ny thnh ra t phi v chy. Quan h th N Ch Pho n y thnh ht n quyt ng bn vo qu n ln tip theo tn kch t phi bng n, m mu, v nt (nh thy phn cui truyn). y l mt quan h c tnh cch khi th. Nh n m cI u m m v y th ch ca Ch bng thay i hn. Ch Pho bt u thy thm lng thin, mun lm ho vi mi ngi bit bao. Th N m ng cho hn (nhn mnh VG). Khng cn nghi ng g na, th can d su sc vo cuc i Ch, nh thc ton b tm hn Ch, lm cho i sng tm hn ca hn rung ln tng np xp by nay nm ng. Th N mang quyn lc ca thin to chic a thn yu ng g vo ci hp en y bt y, thi vo nhng m la nhn vn m p, v trn thc t ko c Ch ra khi ci r
- 267 -
di y ri. i theo ting gi cm ng ca tyu, Ch bc nhng bc chp chng, non nt, v vi ci ngi. Ti bt c d v Nc Cha phc thin. Ai ng, ngot mt cI, Ch li nc ru, li xch dao i Th l c mt cng trnh do th to dng bng chc v tan tnh. Ti th c, ngi ch bit cho ch khng bit gi m, kh th! Xt ton b hnh trngca Ch, c hai s kirnj mang tnh bc ngot: ln mt - i t, ln hai tyu vi th N. S kin ln mt khng c miu t m ch nhc n nh mt d kin. Tc gi ch ch tm khai thc trit s kin ln hai, v trn thc t, s trang dnh cho n chim hn mt phn ba truyn. Ni nh th thy rng s c mt ca th N trong cuc i Ch (tuy ch mi vn vn c nm ngy sau cht) thc s c ngha l v quan trng n ngn no. Gi d vng bng th N th nvt Ch Pho ch c g ng bn lm. Vy th, vi t cch l mt khi t nhin th mc, khim khuyt v hnh th, th N bo ton cho mnh nhng phm cht nhn chi s, tnh bn thin ca ging ngi: thin lng, thin chc, thin nng lp bn cht nm b su khut cha b tha ho. Cho nn th N thot ra khi ci lt bc xu x y tr thnh mt ngi n b ng trng. Th mi bit Nam Cao thng nvt ca mnh bit my. Ch ngha nhn o ca Nam Cao qu l to ln v tht khc ngi! Th t li vn : Ti sao Nam Cao c phi cho th N xu x v ngn ng nh th? C th cho th xu va thi, hoc l khng xu t no cng c ch sao? Thm ch th c th lnh ln c din mo ln tm hn? Thi php truyn truyn thng khi xy dng nvt bao gi cng tun theo nguyn tc ng nht gia cc mt ca mt tnh cch: ngoi hnh v phm hnh, ngn ng v tnh nt, hnh ng v suy ngh C Tm p l p ht t trong ra ngoi. Ch Du ca Ng Tt T cng vy. Quan ph mu trong Bc ng cng ca Nguyn Cng Hoan khi din mo , c ch, iu b, li ni xu xa th phm cch cng khng ra g Nhng n Nam Cao, ng tin hnh ngc hn v phong ph hn nhiu: c th b ngoi xu nhng tm hn p (m Li trong Lang Rn, hoc tm a xu xa nhng li che y bi m ngoi kh p (Kha trong Truyn tnh, v ca Phc trong iu vn), hoc ch ni mt phng din tm hn thi th cng va p, va c xu (n, H, Th cc nvt tr thc) ng nhn thc con ngi vi tt
- 268 -
c tnh cht phc tp khng cng ca n, v m t chng theo nguyn tc khng ng nht. Th N thuc loi u tin loi nvt l mt khi khng ng nht gia cc mt ca mt tnh cch. Nam Cao trit I theo nguyn tc ny. Thm na, nu ta thy Nam Cao khng ch nhn thc thc ti qua v ch qua nhng nvt mang ngha in hnh x hi vi t cch l mt i din tiu biu ca mt chng loi ngi, m cn c nhng hin tng ring l, d bit (nhiu khi oI om, trI khoy) ca cuc i. Nhng th y khng phi l nhiu, nhng r rng c, tng c. Chng c th hin cp chi tit, hnh nh, tnh hung truyn v cao hn l cp nvt. Kiu thn phn lo Hc, B Kin, Th, in c nhiu trong thc ti, ch cn lang Rn, m Li, Trng R, c ch l c bit, khng tiu biu. Th N cng l mt mnh vn d bit v n nht ca dng i. Nam Cao l ngi khng ngi, v nhiu khi t ra y nhit hng sc so v nhng ch li lm, nham nh ca ci ngi. Trong lch s vn hc Vit Nam, nvt th N phi ni l hin tng t xut. Truyn c nc ta khng c hnh nh n b no nh th N. Nhn rng ra, trong ca dao i khi bng cch ngoa ngn, dn gian cng c ln ch bai nhng ngi n b thun xu: Con ngi Sn Ty ym thng ty dn hoc va xu va onh tnh: L mi mi tm gnh lng Ta cn c th tm thy thm nhng cu tc ng ca dao khc k xu v ngi n b na. Vy th, mt ngi ln ln t mI tre xn r, snh ngn ng bn t qu king nh Nam Cao khng th khng bit n nhng bi ca ngoa ngot kiu y. n y, cu hi trn kia c phn sng t. R rng, Nam Cao c ch nh, c quan nim hn hoi khi xy dng nvt ca mnh. ng nht qun t u n cui cho nvt th N thm xu nh vy. Hiu c ng v tr li ngha cng kch thc c tm ph qut ging loi cho hnh tng nvt th N, mt ln na tc phm Ch Pho s sng dy vi nhiu tng ngha th v./.
Vnh bit cu trng i (Trch V Nh T)
Nguyn Huy Tng

I/ Tm hiu chung
- 269 -
1. Tc gi Nguyn Huy Tng (1912 1960) l mt nh vn, nh vit kch ti nng. ng sinh ra trong mt gia nh nh nho kh gi c tinh thn yu nc lng Dc T, ph T Sn, tnh Bc Ninh (nay thuc ng Anh, H Ni). ng tham gia cch mng rt sm, gia nhp t chc Vn ho cu quc v sng tc vn hc phc v cch mng. ng c bit thnh cng vi ti lch s c hai th loi tiu thuyt v kch. Tc phm chnh : V Nh T (kch, 1941), Bc Sn (kch, 1946), Nhng ngi li (kch, 1948), m hi Long Tr (tiu thuyt, 1942), An T (tiu thuyt, 1945), Sng mi vi th (tiu thuyt, 1961), K s Cao Lng (k, 1951)... 2. Tc phm V kch gm nm hi, vit v mt s kin xy ra Thng Long khong nm 1516 1517. Nhn vt chnh ca v kch l V Nh T, l mt nh kin trc ti gii, mt ngh s c ch ln, tnh tnh cng trc, trng ngha khinh ti. L Tng Dc, mt hn qun bo cha, sai V Nh T xy dng Cu Trng i lm ni n chi vi m cung n. V t chi d b e do kt ti t hnh. Song an Thim, mt cung n ti sc nhng b rung b, khuyn V nn nhn li xy dng Cu Trng i v y l c hi V em ti ra phc v t nc, ng c xy ly mt to i cao c. Vua Hng Thun v l cung n kia ri mt i, nhng s nghip ca ng cn li v mun i. Dn ta nghn thu c hnh din.... V nhn li v dn ht sc xy Cu Trng i. Nhng Cu Trng i lm cho dn chng thm cc kh. H ni dy. V Nh T b git, Cu Trng i b thiu tri. on trch thuc hi V ca v kch, cnh din ra trong cung cm. Vic xy dng Cu Trng i khin cho nhn dn v cng cc kh. Trnh Duy Sn li dng tnh hnh dy binh ni lon. Nhn dn, binh lnh v th xy dng Cu Trng i ni dy. Chng bt git V Nh T, an Thim v hu dit Cu Trng i. II/ Phn tch Mi quan h gia ngh thut v cuc sng l mt vn rt phc tp. Ngh thut v cuc sng khng th tch ri nhau l iu ng nhin nhng chng quan h vi nhau nh th no l iu c nhiu ngi quan tm. Cuc tranh lun gia hai trng phi Ngh thut v ngh thut v Ngh thut v nhn sinh l c gng ca cc nh nghin cu xc nh mi quan h ny. Cc nh vn Vit Nam sau ny cng vn c gng khng ngng l gii quan nim ca mnh. Vi kch V Nh T, mt mt no y cng l c gng v quan nim ca Nguyn Huy Tng v quan h
- 270 -
gia ngh thut v cuc sng. V Nh T l mt v bi kch. Nhn vt chnh l mt ngi ngh s y ti nng v tm huyt vi kht vng sng to ngh thut rt ln v chn chnh. Tc phm t ra vn ln, l mu thun gia quan nim ngh thut thun tu ca mun i v li ch thit thc ca nhn dn. V Nh T l mt ti nng nhng chnh v khng gii quyt c mu thun gia ngh thut v cuc sng m ng tht bi. on trch ti hin cuc ni dy ca binh lnh v dn chng di s cm u ca L Duy Sn. V Nh T xy Cu Trng i theo li khuyn ca an Thim vi mc ch xy dng cho t nc mt cng trnh ngh thut. l mc ch ngh thut ca ngi ngh s. Cn iu m nhn dn v binh lnh trng thy ngay trc mt l V Nh T ang dng cng sc v xng mu ca nhn dn phc v mc ch n chi sa o ca tn hn qun L Tng Dc. Ch l mt trch on nhng on kch ny cng c kt cu nh mt v kch : c tht nt (mu thun), xung t, cao tro v m nt. Vi c v kch, on trch ny l phn cao tro, ri gii quyt mu thun ln nht ca c v kch. Cuc i thoi gia an Thim v V Nh T lp I ca hi kch cho thy V Nh T l mt ngi ngh s ch ch n ngh thut. Trng coi vic xy Cu Trng i m ng khng bit rng tc phm ngh thut ca ng gy ra bao nhiu lm than cc kh cho dn chng. Mc ch ngh thut ca ng mu thun vi quyn li thit thc ca dn chng m ng li khng nhn ra. ng l ngi ngh s qu quan tm n ngh thut m qun i quan h ca ngh thut vi i sng. V th ng khng th hiu iu an Thim ni. V Nh T th cht vi Cu Trng i ch khng chu chy trn. y cng chnh l phn tht nt ca on kch. Cuc ni lon ca binh lnh, th thuyn l tt yu. Vi h, Cu Trng i n gin l nguyn nhn gy nn lm than cc kh, l biu hin ca s n chi sa o ca tn hn qun. Gia V Nh T, ngi ngh s c mc ch ngh thut tt p v nhn dn lao ng khng c ting ni chung bi ngi ngh s nh ng V khng hiu v khng gii quyt c mi quan h gia ngh thut v cuc sng. Cao tro ca hi kch c tp trung ba lp kch cui cng, l cuc i u gia V Nh T v nhng ngi ni dy. an Thim v Nh T l hai ngi tri m, tri k, cng c mt mc ch ngh thut tt p nhng cui cng u tht bi. V c Cu Trng i, tm huyt ca hai ngi cng b ph hu. on i thoi gia V v Ng Hch cng m qun s th hin cao tro ca mu thun. Gia h khng c ting ni chung. S
- 271 -
tht bi ca V Nh T ni ln mt iu rng, khi ngh thut mu thun vi cuc sng, ngh thut kh tn ti. ng thi, thi ca binh lnh i vi Cu Trng i cn th hin nhng trn tr ca chnh Nguyn Huy Tng v ngh thut, v vn ho dn tc. Khng th trch nhng ngi ni dy bi hnh ng p ph ca h. Hnh ng l tt yu. Nhng n vn gi s xt xa, tic nui cho ngi c. Vic t Cu Trng i vi m binh s ch l mt hnh ng tr th bi vi h Cu Trng i l nguyn nhn ca mi ni kh cc. H khng hiu g v ngha ln lao ca cng trnh kin trc ny. Vi V Nh T, Cu Trng i l tt c. on trch c cc yu t ca mt v kch : bin c, xung t v gii quyt xung t. Khng kh, nhp iu ca s vic c din t theo chiu tng tin mc dn dp th hin c tnh cht gay gt ca mu thun v dn y xung t kch ln cao tro. Cu Trng i v V Nh T l ci nt ca mu thun. Xung t c gii quyt bng s ra i vnh vin ca c hai. an Thim v V Nh T va ng khen va ng trch. ng khen bi h l nhng ngi ngh s bit tn trng ti nng v yu ngh thut. H l nhng ngi c kht vng cao qu, l xy dng cho t nc mt cng trnh ngh thut ln. Nhng h cng ng trch bi v khi quan tm n ngh thut h qun trch nhim i vi nhn dn. Ngh thut l kt qu ca lao ng ngh thut nhng ngh thut khng th l nguyn nhn ca lm than, khng th c xy dng bi mu v nc mt ca ngi lao ng. Vi on trch ny, Nguyn Huy Tng gii quyt mi quan h gia ngh thut v cuc sng. Ngh thut ch thc phi thng nht vi quyn li ca con ngi. Ngh thut chn chnh l ngh thut v con ngi. Ngi ngh s khi lm ngh thut phi ch n iu . Nam Cao tng ni : Ngh thut ch c th l ting au kh kia thot ra t nhng kip lm than khng nh ngh thut phi xut pht t cuc sng v v cuc sng. V mt phng din no , vi kch V Nh T, nh vn Nguyn Huy Tng th hin s nht tr vi quan nim ca Nam Cao. Tnh yu v th hn (Trch R-m- v Giu-li-t)
U. Sch-xpia
I/ Tm hiu chung 1.Tc gi
- 272 -
Uy-li-am Sch-xpia (1564 1616) l nh son kch Anh ni ting cui thi i Phc hng Ty u. Qu ng l th trn Xtrt-pht n -vn, min ty nam nc Anh. Cha ng l mt thng gia. Sch-xpia sm phi vt v kim sng. T mt chn gi nga rp ht n ngi nhc v ri din vin v cui cng tr thnh nh vit kch ni ting. Sch-xpia li 37 v kch bao gm c ba th loi : kch lch s (Vua Hen-ri VI, Vua Gin,...) ; hi kch (Chng thng gia thnh V-ni-d, m th mi hai,...) ; bi kch (R-m- v Giu-li-t, Vua Lia, Hm-let,...). ng cn vit truyn th v lm th. 2. Tc phm Tm tt v kch R-m- v Giu-li-t l v bi kch ni ting gn lin vi tn tui ca Sch-xpia. thnh V-r-na nc c hai dng h phong kin vn c mi th truyn kip vi nhau l Mn-ta-ghiu v Ca-piult. Chng R-m- l con trai h Mn-ta-ghiu yu Giu-li-t, con gi h Ca-piu-lt. H l mt i trai ti gi sc. Hai ngi lm l thnh hn thm kn. Nhng cng trong ngy hm , do mt cuc ci ln, R-m- m cht Ti-bn, anh h Giu-li-t v b kt ti bit x. Gia nh Giu-li-t p nng phi ly b tc Pa-rt. Nng nh t st, nhng c tu s Lu-rn gip k trnh cuc hn nhn : tu s cho nng mt liu thuc ng, ung vo s nh ngi cht ; sau khi gia nh t thi th nng vo hm m, tu s s bo cho Rm- n cu nng trn khi thnh V-r-na. Nhng ngi ca tu s cha kp bo tin th ngi nh Mng-ta-ghiu li n trc bo tin nng Giu-li-t t st. R-m- tng nng cht, nn t st bn nng. Giu-li-t tnh dy, cng t st theo. V trc ci cht ca hai ngi, hai h qun mi th truyn kip. Tc phm kt thc bng ci cht ca hai nhn vt chnh v s ho gii ca hai dng h. Mt kt thc y bi kch nhng m hng chung ca tc phm li th hin ci nhn lc quan ca tc gi i vi s chin thng ca l tng nhn vn ch ngha. Tnh yu say m thu chung ca hai ngi tr tui xo b nhng tp tc thnh kin v th ch ca hai dng h sut hng trm nm. on trch thuc lp 2, hi II ca v kch. R-m- v Giu-li-t gp nhau v h yu nhau ngay t ci nhn u tin. R-m- khi bit Giu-li-t l con gi nh Ca-piu-lt ni : Nng l ngi h Ca-piu-lt sao ? i oan tri yu qu, i sng ca ta nm trong tay ngi th. Cn Giu-li-t th bo nh mu : Nu chng c v ri th c l nm m kia s l ging ci ca ta. V khi bit R-m- l con nh Mn-ta-ghiu, nng tht ln : Mt mi th sinh mt mi tnh Vi chi sm gp, bit nh mun sao ! Tnh u trc tr gian lao
- 273 -
Hn th m ho kht khao n tnh. Nhng li ny ca Giu-li-t cng chnh l linh cm cho mi tnh y ngang tri ca h. m v c hai u khng ng c. R-m- liu mnh tro vo tng nh Ca-piu-lt d bit rng mnh c th b git cht. V tnh c chng nghe c nhng li tm s ca Giu-li-t. on trch l cuc gp g ca i tr sau m d hi y. II/ Phn tch Uy-li-am Sch-xpia l tc gia tiu biu ca nn vn hc chu u thi k Phc hng. Sng vo giai on qu t ch phong kin sang ch t bn, ng nhanh nhy nm bt c hi th, mch p ca thi i v a vo tc phm ca mnh. V s nghip sng tc ca Sch-xpia l s phn nh v ph phn c hai ch . Ch t bn vi nhng quan h tr tin ngay rt tn nhn ca giai cp t sn bui ban u c khi qut v in hnh ho hnh tng tn li bun Do Thi Sai-lc trong v Ngi li bun thnh V-ni-d v s phn vua Lia trong v Vua Lia. S tn bo, lc hu, h lu y thnh kin ca ch phong kin gi nua c phi by trong mt lot bi kch ca ng nh Mc-bt, R-m- v Giu-li-t, -ten-l Sch-xpia lun ln ting ngi ca con ngi v i quyn sng, quyn t do ch thc cho h. Nhn vt ca Sch-xpia l nhng con ngi mi ca thi i mi, nhng con ngi lun sng bng chnh tri tim ca mnh, dm ct ln ting ni th hin kht vng ca mnh, vt ln mi th hn, mi rng buc x hi. R-m- v Giu-li-t l i din tiu biu cho nhng con ngi y. Trong sut thi trung c, c chu u chm trong m ti ca ch phong kin v nh th. Mi quyn t do ca con ngi dng nh u b tc b. T tng nhn vn cao p ca nn vn ho Hi Lp La M c i u b chm trong ng nt ca nhng thnh tu vn ho tng pht trin rc r. Thi c i ngi ta ngi ca con ngi bao nhiu th thi trung c con ngi b vi dp by nhiu. Phong tro vn ngh Phc hng ra i nh thc kht vng ca con ngi, cao con ngi v khng nh con ngi l cao qu nht. Hong t Hm-lt, nhn vt chnh ca v kch Hm-lt, a con tinh thn yu qu ca Sch-xpia, c mt pht ngn bt t v con ngi : K diu thay l con ngi, v v p n snh ngang vi thn thnh, tr tu snh ngang vi thng . Con ngi tht l k diu, l trung tm ca v tr, l kiu mu ca mun loi. Con ngi phi c tho mn mi nhu cu vn c nh n, ung, ng, ngh, cc sinh hot trn th, s hiu bit v s pht trin v mt tr tu. Pht ngn ny l s k tc tinh thn ca Pr-ta-g-rt, nh trit hc c i Hi Lp : Con ngi l thc o ca
- 274 -
vn vt, l t tng chung ca ch ngha nhn vn trong vn hc Hi Lp c i v cng chnh l t tng ch o ca vn hc thi Phc hng. L tc gi tiu biu ca vn hc Phc hng Anh, Sch-xpia th hin su sc t tng ny trong tc phm ca mnh. S v i ca Sch-xpia l sn phm ca s kt hp gia ti nng, s hiu hc, s pht trin rc r ca thi i Phc hng v hin thc x hi Anh cui th k XVI, u th k XVII. Vi s thng th ca tinh thn nhn vn ch ngha, vn hc Phc hng giai on u lun vui ti v trn y tinh thn lc quan. Nhng n giai on sau, tinh thn lc quan y gim dn bi s hin hu lnh lng ca nhng quan h t sn mi. Nhng mu thun gia l tng cao p v hin thc x hi y phc tp ca bui giao thi gia phong kin v t bn li du n rt m nt trong sng tc ca cc nh vn Phc hng. V Sch-xpia l i din tiu biu nht. S nghip sng to ngh thut ca Sch-xpia cng c th chia lm hai giai on. Giai on u, trc nm 1600, sng tc ca nh vn mang m hng lc quan, y l thi k ca nhng v hi kch. Giai on sau, t nm 1600 tr i, ch yu ng sng tc bi kch. V bi kch R-m- v Giu-li-t vit khong 1594 n 1595, c th coi l gch ni t tng hai giai on sng tc ca ng. Tuy l mt bi kch tnh yu, kt thc l ci cht ca hai nhn vt chnh nhng v bi kch ny khng li m hng th thm nh nhng v bi kch giai on sau. R-m- v Giu-li-t l mt v kch th xen ln vn xui v vy d dch sang vn xui nhng ngn ng i thoi ca nhn vt vn l nhng cu vn vn rt uyn chuyn, nhp nhng to cho on trch mt sc hp dn c bit. D l c thoi hay i thoi, li thoi ca cc nhn vt u rt giu cht th, c vn iu. Sau cuc gp g bui d hi, c R-m- v Giu-li-t u mang trong mnh mi su tng t. V nh ngi ta vn ni, khi hai nh mt gp nhau, tri tim ng iu l lc hai tm hn thuc v nhau. R-m- v Giu-li-t l hai ngi nh th. V vy, h mi c chung mt cm xc v khng h hn, h cng nhau than th di trng trong vn nh Ca-piu-lt. Nhng li c thoi v i thoi ca i trai gi trong Tnh yu v th hn th hin h l nhng con ngi bit yu thng bng chnh tri tim mnh. on trch gm hai phn. Phn 1 gm su li thoi u. Hai ngi t ni bc l cm xc ca mnh. Chnh tnh hung kch ny lm tng tnh cht chn thnh, say m ca mi tnh R-m- v Giu-li-t. Phn 2 l cuc i thoi trc tip gia hai ngi. on trch tp trung th hin ni dung chnh l : mi th truyn kip gia hai dng h khng cn tr c hai tri tim yu m ch lm h say m hn m thi. H sn sng vt ln tt c c yu
- 275 -
nhau. R-m- v Giu-li-t i din cho nhng con ngi khao kht t do v hnh phc. H sn sng vt ln hng ro y ginh ly t do, hnh phc cho ring mnh. H sn sng t b tn h ca mnh c n bn nhau. Hnh ng ny khng phi l s v tnh ca k dm t chi gia nh mnh, m l s t chi nhng thnh kin v l. Giu-li-t ni : chng hy th l chng yu em i, v em s khng cn l con chu nh Ca-piu-lt na. V Rm- : Ch cn em gi ti l ngi yu, ti s thay tn i h ; t nay, ti s khng bao gi cn l R-m- na. Nhng li tha thit y ca hai ngi chng t tnh yu say m ca h. l mt mi tnh trong sng v mnh lit. Di nh mt ca chng R-m- ang yu, Giu-li-t p v du hin hn tt c. Vi chng, nng Giu-li-t l mt tri. R-m- dng mt lot hnh nh so snh tuyt vi nht miu t v p ca nng Giu-li-t : chng qua hai ngi sao p nht bu tri c vic phi i vng, thit tha nh mt nng lp lnh, ch n lc sao v. Li thoi di nht ca R-m- trong on trch l li ca ngi v p ca nng Giu-lit cn li thoi di nht ca Giu-li-t l on bc l tnh yu say m ca nng vi R-m-. Chnh li thoi ny ca Giu-li-t th hin t tng ct li ca on trch : "Mng-ta-ghiu l ci g nh ? [...] th mi phn chng vn c vn mi. R-m- vt tng ro vo vn nh Giu-li-t ch v nh nng khng th ng c. Tnh yu lm chng qun i rng v mi th truyn kip chng c th b git cht nu b ngi nh Ca-piult bt. Kht vng yu l kht vng ca mun i v ca mi dn tc. Trong vn hc Vit Nam, nng Kiu dm vt qua hng ro l gio phong kin Xm xm bng li vn khuya mt mnh n vn Lm Thu th nguyn cng chng Kim trong mt m trng : Vng trng vng vc gia tri, inh ninh hai ming mt li song song. th bn khung ca s trn y nh trng trong vn nh Ca-piult, R-m- v Giu-li-t vt qua mi th ch ca hai dng h cng th nguyn cng nhau vi nhng li tha thit. Cuc th hn di trng ca R-m- v Giu-li-t nh thc kht vng sng ca c thi i. Tnh yu ca h chng t nhng th lc v xing xch ca nhng h tc, thnh kin ca mi quan h phong kin dn mt tc dng. N ang b ph b hoc t tan r. Thi i trung c qua i, con ngi c gii phng khi nhng quy tc h khc v l. Li ca R-m- trc tip th hin iu ny, Ti vt c tng ny l nh i cnh nh nhng ca tnh yu ; my bc tng ngn sao c tnh yu ; m ci g tnh yu c th lm l tnh yu dm lm. Cuc i thoi gia R-m- v
- 276 -
Giu-li-t trong on trch khng nh rng tnh yu c th vt ln tt c. V ch tnh yu c quyn ln ting trong tri tim hai ngi ang yu. Tuy on trch khng c nhng xung t y kch tnh nh cc hi kch khc nhng tnh kch vn c th hin rt r qua ngn ng v hnh ng kch, l hon cnh y bt trc, l cm xc yu thng mnh lit, l nhng bn khon trc s tri ngang ca tnh yu. Vi mt ging vn thm m cht th v cm hng lng mn, Sch-xpia to nn mt m trng th hn tht tr tnh. Tnh yu trong sng thun khit ca i tr t bn cnh mi th hn truyn kip lm cho mi th y tr nn v ngha v mang y tnh cht phn nhn vn. Ngn ng kch ca Sch-xpia vn rt giu nhc tnh v hnh nh vi nhng li v von so snh rt gi cm, nht l nhng cu R-m- miu t v p ca nng Giu-lit. Mc d dch sang vn xui nhng vn l nhng cu vn uyn chuyn, gi cm v thm m cht th. Ngn ng i thoi gia R-m- v Giu-li-t trn y tnh yu thng, n th hin s ng iu tm hn ca hai ngi tr tui. Ch mt ln gp nhau vi thi gian ngn ngi nhng dng nh h hiu ht nhng iu ngi kia mun ni. Tnh yu ca R-m- v Giu-li-t tuy gp nhiu tr ngi nhng h u dng cm vt qua, v n ci cht cng khng chia la c h. Ci cht ca hai ngi thc tnh v ho gii c mi th ca hai dng h. Tnh yu ca h lm c iu m chnh quyn lc ca Vng ch thnh V-r-na cng khng lm c. Mi tnh R-m- v Giu-li-t tr thnh mt huyn thoi tnh yu tht p, l tnh yu l tng cho ton nhn loi. Cho n nay con ngi vn khao kht mt tnh yu nh th. lu bit khi xut dng (Xut dng lu bit)
Phan Bi Chu
Phan Bi Chu l ngi khi dng chy cho loi vn chng tr tnh chnh tr. Th vn ca ng c sc chin u mnh m, "c th vn Phan Bi Chu, l tr cha kp nhn thc v tn thnh th ng li, tri tim b n hon ton chinh phc ri". Gi tr ca th vn Phan Bi Chu chnh l cm xc cch mng chn thnh, si ni. ng ni thng v c v trc tip cho cch mng. Bi th Xut dng lu bit th hin nhng nt c sc ca phong cch th tuyn truyn vn ng cch mng ca Phan Bi Chu. Sinh ra v ln ln vo thi k nhy cm nht ca lch s dn tc, Phan Bi Chu chng kin cnh dn tc ln lt ri vo vng h ca thc dn Php. ng cng c chng kin s tht bi
- 277 -
ca phong tro Cn vng nhng cng li c sng trong khng kh i mi do nh hng ca Tn th ang truyn vo Vit Nam mt cch mnh m. Nm 1905, sau khi Duy tn hi c thnh lp, Phan Bi Chu nhn nhim v xut dng sang Nht t c s o to ct cn cho phong tro cch mng trong nc. Xut dng lu bit c sng tc trong bui chia tay ln ng. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Phan Bi Chu (1867 -1940) l nh yu nc v cch mng ca dn tc Vit Nam -ngi tng c nh gi l "bc anh hng, v thin s c hai mi triu ng bo trong vng n l tn sng" (Nguyn i Quc, Nhng tr l hay l Va-ren v Phan Bi Chu). ng l i din u tin tiu biu nht cho i ng cc nh cch mng bit dng th vn nh mt th v kh chin u hiu qu nht. Cuc i ca Phan Bi Chu l mt minh chng cho l tng "ch nam nhi" ca cc bc qun t phng ng. Phan Bi Chu l ngi khi dng chy cho loi vn chng tr tnh chnh tr. Th ng th hin mt bu nhit huyt lun sc si ca mt ngi m l tng duy nht l ginh li c lp t do cho dn tc. Sut nhng nm trai tr n 2. Tc phm nhng ngy lm "ng gi Bn Ng", Phan Bi Chu lun nung nu trong lng kht vng gii phng dn tc v xy dng mt t nc dn ch tin b. Lu bit khi xut dng th hin v p lng mn, ho hng ca lp nh nho tin tin u th k XX : tng mnh m, to bo, nhit huyt v kht vng gii phng dn tc lun si tro. Bng mt ging th si ni, y ho kh, tc gi th hin c tinh thn chung ca thi i, thi vo khng kh cch mng u th k XX mt lung sinh kh mi. iu ny c mt ngha v cng quan trng cho s nghip cch mng Vit Nam thi im cam go nht. II/ c-hiu vn Lu bit khi xut dng c vit bng ch Hn, bn theo th tht ngn bt c ng lut. Hnh thc c 1. Quan nim in nhng t th, kh th v cm hng li rt hin v ch lm trai i, l sn phm tinh thn ca mt nh nho tin b. Bi th th hin mt l tng sng cao p, ng thi l mt bi hc v o lm ngi. Bi th l s ni tip xut sc cm hng v ch lm trai ca vn hc truyn thng t thi Phm Ng Lo n Nguyn Cng Tr :
- 278 -
2. Tinh thn quyt lit v tnh cm au n ca Phan Bi Chu trc thc trng t nc
Sinh vi nam t yu hi k, Khng ha cn khn t chuyn di. (Lm trai phi l trn i, H cn khn t chuyn di.) Hai cu th th hin mt l tng p ca con ngi. Con ngi phi lm ch bc i ca lch s, phi tch cc tham gia vo s vn ng ca th s. M rng ra ngha l con ngi phi ch ng trc hon cnh. "Lm trai" l khng nh ch kh ca thanh nin ni chung, ch thc ra, Phan Bi Chu khng phi l ngi c t tng bo th "trng nam khinh n". Trong Trng Quang tm s, ng th hin t tng tin b ca mnh qua vic xy dng mt s hnh tng ngi ph n anh hng, c ch kh nh c Ch (T mt anh th). M u bng vic khng nh l tng truyn thng, tc gi to nn tm th tip tc khng nh : bch nin trung tu hu ng, Khi thin ti hu cnh v thu. (Trong khong trm nm cn c t, Sau ny mun thu, h khng ai ?) Mt li khng nh dt khot, y kh phch v sc mnh ca con ngi trc cn khn. thc v ci Ti c tc gi tn dng trit bng cch to nn th ng c bit : s ngang hng gia "t" v khong trm nm". y khng phi l s cao ci Ti mt cch bi quan hay cc oan nh mt s nh th mi sau ny m l s khng nh trch nhim ca mi ngi, nht l thanh nin, i vi vn mnh dn tc. Cu th cng l li gic gi, nh thc tinh thn u tranh ca con ngi. L lnh t cch mng y tm huyt, Phan Bi Chu l ngi lun c thc ku gi mi ngi cng gp sc tranh u. nh thc tng lp thanh nin nhng nm u th k XX ang b ru ng bi nhng tr tiu khin c du nhp t phng Ty, ng vit Bi ca chc tt thanh nin (1927). Chnh t nh hng ca bi th ny m c rt nhiu thanh nin ra i tm ng cu nc. Sau khi khng nh ch nam nhi, nh th li ni n trch nhim i vi dn tc ca mi ngi. Tm lng v nhn cch cao p ca mt nh nho, mt con ngi chn chnh th hin y :
- 279 -
Giang sn t h sinh nhu, Hin thnh liu nhin tng dic si ! (Non sng cht, sng thm nhc, Hin thnh cn u, hc cng hoi !) Hai cu lun vn tip tc c vit di hnh thc i ngu quen thuc ca th c in, n va khng nh kh tit va l quyt tm ca ngi chin s. Vo thi bui ca t nc, ra i tm ng cu nc l l tng ng n. Lc ny, khi dn tc mt t do, ch quyn t nc b xm hi, th vic u tin, cn thit nht khng phi ngi hc th vn chng c t na. Cu th khng c ch bai hay bi xch chuyn hc o thnh hin m ch c khuyn con ngi ta phi sng vi thi cuc. Nc mt th nh tan, thn n l lm sao m thc hin c o thnh hin. Cu th cn th hin ni xt xa ca 3. T th ra i nh th. t nc tao lon, dn chng lm than, i tm con ng i kh, o c x hi suy i khin nhng con ngi mi cho lch s c trch nhim vi dn tc phi suy ngh m au t nc lng. Trn thc t, khi thc dn Php vo xm lc t nc ta, vn ho phng Ty vn rt xa l vi ngi phng ng t trn vo Vit Nam, mang theo nhiu iu mi m nhng cng khng t rc ri. N gy nn s xo trn gh gm trong nn o c, lun l x hi. V tr thnh ni au i ca cc nh nho vn coi trng "tam cng ng thng". Non sng b ch p, dn tc mt t do, nn lun l, o c x hi b o ln khin nhng ngi c trch nhim vi dn tc nh Phan Bi Chu au lng. Nhng t nh t (cht), nhu (nh nhuc), si (ngu) th hin thi khinh thng ca tc gi i vi nhng k t ru ng mnh bng cch ngi c sch thnh hin trong lc dn tc ang lm than, ng thi khng nh kh tit hin ngang, bt khut ca mt nhn cch cao p. n hai cu kt th nhng nt bt k v cui cng hon thin hnh ng kit xut ca mt cuc i kit xut: Nguyn trc trng phong ng hi kh, Thin trng bch lng nht t phi. (Mun vt b ng theo cnh gi, Mun trng sng bc tin ra khi.) Kh th ra i tht hng dng v y quyt tm,
- 280 -
2. Ngh thut
trn tr sc mnh. Cu th cui cng khng nh bu nhit huyt ang sc si ca ngi ra i. Hng v pha ng (c th l nc Nht), ngi ra i vi mt quyt tm rt cao. Bn dch cha dch ht c tinh thn ca nguyn tc ba ch nht t phi. Ci mnh m v hng dng, y nhit huyt v cng trn y hi vng th hin cu th cui cng ny. Hnh nh kt thc bi th ho hng, lng mn, th hin c t th ra i y kh phch ca con ngi trong thi i mi. Ngi ra i gi gm bao nhiu hi vng vo con ng mnh chn. Vn tip tc th hin ch lm trai ca vn hc truyn thng nhng Phan Bi Chu mang n cho ch kh y mt sc mu, mt kh th mi, hin i hn. Bi th khng ch c ngha ng vin khch l th h thanh nin lc m cn th hin mt l sng p, l bi hc lm ngi cho thanh nin tng lp hng hu v mnh m nht mi thi i. Nhn vt tr tnh trong bi th l hnh tng p v mt nh nho tin b u th k XX vi l tng cu nc, kht vng sng, chin u v dn tc, lng tin v c m v mt tng lai ti sng. Li tm bit y nhit huyt, tm th ra i y ho hng v hin ngang, bi th l khc trng ca ca mt thi i au thng nhng ng t ho ca dn tc Vit Nam. V l tm gng sng ngi mun tha ngi i sau soi mnh. l nhng gi tr bt h ca Xut dng lu bit.
Bi th l li mi gi ln ng, gi gm mt kht vng hoi bo mnh lit, khng nh tnh yu t nc tha thit v thi thc tin h thn chin u v bo v T quc ca tc gi -Ging th tm huyt su lng m si sc, ho hng, cng vi bt php khoa trng th hin nim lc quan, nhit tnh hnh ng cng nhng t tng cch mng ca tc gi -Hnh nh th k v, ln lao kt hp vi nhng t ly gy n tng mnh lm ni bt c ch v tri, lp bin ca nh th Phan Bi Chu vn tham kho: Dn bi chi tit : Phn tch bi th Xut Dng lu bit Bi lm
- 281 -
I/ t vn : Bi th Xut dng lu bit c sng tc nm 1905, khi Phan Bi Chu t bit cc bn ng ch ln ng tm ng cu nc.Tc phm l ting ni hm h ca mt trang nam nhi quyt tm hon thnh s nghip phc quc. Tc phm c vit bng ch Hn, theo truyn thng "thi d ngn ch" ca thi ca phng ng, cng l du vt r nht ca con ngi tng theo ui s nghip cng danh, thp nin ng ho hc ch Thnh hin ca Phan Bi Chu. Ging iu, kh phch cho n hnh tng th cn mang m du n ca thi php trung i nhng v mt t tng nh du mt s vt thot ra khi khun kh suy ngh ca mt tr thc Hn hc, on tuyt vi t tng Nho gio v cn bn. II/ Gii quyt vn 1. Tin gii: Dch th: Lm trai phi l trn i - H cn khn t chuyn di - Trong khong trm nm cn c t - Sau ny mun thu h khng ai (Tn Quang Phit dch). Khi vit nn nhng dng th ny, Phan Bi Chu bc sang tui 38 - la tui qua bao thng trm, chun b chm bc vo tui "t thp nhi bt hoc" - t tin chnh mnh. Lm trai "tam thp nhi lp", hn mt ngi tng u Gii nguyn nm Canh T (1900) nh Phan Bi Chu khng phi vng bn bn khon v ngha lm trai nh Gii nguyn Nguyn Cng Tr thu xa, mc d cch ni cng cng mt kiu: "Thng minh nht nam t - Yu vi thin h k" (Ch nam nhi). ng Gii San lc y tha iu kin i theo con ng tin nhn Uy Vin tng cng, nhng cui cng con ng ca Phan Bi Chu li theo mt ng r khc hn. Ch "k" ca Nguyn Cng Tr b hp trong "bt trn" - thi c t lm quan, phng s v iu kin cho triu nh phong kin. Phan Bi Chu t nhiu chu nh hng ca quan nim lm trai thi phong kin nhng trong cch ni vn khng nh mt cch y t ho v thc c nhn mnh m ca mnh. Mt ngui tng thc vi cu th tm c "Lp thn ti h th vn chng" (Vin Mai) hn khng chp nhn b mnh theo quan nim phong kin! Bi vy, trong phn tin gii ny, khi nhn mnh vo vai tr nam t, Phan So Nam chng qua ch mn mt quan nim c sn nhm khng nh cho ci bn ng i tri p t ho hng ca chnh mnh thi, khng h c mt du n ca con ngi bn phn theo l tng lm trai phong kin. 2. Phn hu gii: Dch th: Non sng cht, sng thm nhc - Hin thnh cn u hc cng hoi Mun vt bin ng theo cnh gi - Mun trng sng bc tin ra khi. iu ct ty trong suy ngh, tnh cm ca nh th gi c vo phn hu gii ny, l bc thng ip m Phan Bi Chu gi gm li bn b trc gi lu bit. ng ra, vi ti "lu bit", trong th xa vn d hay ni v cm xc bn rn lu luyn hay ni hn su ca ngi trai "ch cha thnh, danh cha t". Vy m Phan Bi Chu dnh hai cu lun ni v thi th mt cch su sc: ng t s sng cht, vinh nhc ca mt i trai trong mi lin h vi vn nc, bng tt c ni n au ca
- 282 -
ngi dn mt nc. Cu th tht thm tha! Nguyn vn cu th ch Hn ni v hin thnh khng h c mt cht e d khi ng ph phn gay gt c mt nn hc c li thi bng thi on tuyt dt khot. Nc mt - dn ngu, chnh l li kt ti ca Phan Bi Chu vi c ch phong kin v gio l Khng - Mnh mc rung. Chnh s bo th y tip tay cho k th t ch thng tr ln t nc. Khc vi mt Nguyn Cng Tr bi quan ym th khi nm tri "Vo trng danh li vinh lin nhc" ri ao c "lm cy thng ng gia tri m reo"; khc vi mt T Xng tng nguyn ra ch thi c v k s cng thi "S kh rt r g phi co - Vn trng liu lnh m n xi" m vn ln n lu chng mong c chen chn vo ri cay c "Tm khoa khng khi phm trng qui"; Phan Bi Chu xc nh con ng khc hn. Hai cu kt ho hng hin r t th bc i trng phu dm ph bung c khun kh l thi c, em n mt quan nim lm trai mi m: Nguyn trc trng phong ng hi kh Thin trng bch lng nht t phi Con ngi nh th hin ra gia khng gian v tr mi ho hng, phng khong lm sao! Ci ho sng ca trng phong - trn gi di, cn gi mnh, ci mnh mng ca ng hi - gn vi ch ln con ngi mun tt cn bin ng dn nn vo mt ch "kh" - gn vi hnh trnh ra i ngn ngt hng tm trng ch. Vang vng trong cu th ho kh ca bc n lu Triu Trinh Nng thu no: "Ti mun ci cn gi mnh, chm c knh bin ng, ch khng ci u lm th thip k khc". Tm nguyn cu nc d gn hai ngn nm trc hay thi Phan Bi Chu cng ging nhau ch khng chu ci u lm n l mt cch nhc nh. Phan So Nam bc l ch cu nc qua hnh tng tht p kt li bi th: Ngn con sng bc nht t cng bay ln, c t tri nh ho theo quyt tm cu nc ca ngi anh hng. Con ng ca Phan Bi Chu l con ng hnh ng, thi ca Phan Bi Chu l thi khng cam chu ch thi. Khng mt cht do d bn khon, bi th l d bo v nhng vic kinh thin ng a trong tng lai ca ngi anh hng khin cho thc dn Php v bn bn nc phi run s kinh hong. III/ Kt thc vn : Khp li Xut dng lu bit, ngi c nhn ra mt kh phch, mt nhn cch ca mt nhn vt li lc u th k XX. Bi th thi mt lung sinh kh vo vn chng thi i, m ra nhng trang y ho kh ca vn th yu nc u th k, tip ni tinh thn bt khut ca dn tc trong cuc u tranh ginh c lp ca th k trc, c gi tr ng vin bao th h yu nc ni tip ngi chin s Phan Bi Chu. Mt cch tm hiu bi th Xut dng lu bit Tc gi- Phan Bi Chu (1867-1940) qu Nam n, tnh Ngh An. Nm 1900 Gii nguyn. Sng lp ra Hi Duy Tn, 1905 b mt sang Nht, dy ln phong tro ng Du, t chc Vit Nam quang phc hi. Nm 1925 b thc dn Php bt cc ti Thng Hi, a v H Ni vi ci n t hnh. Trc sc mnh u tranh ca nhn dn ta, chng a C v giam lng Hu.- L chin s yu nc v i, l nh vn, nh th ln ca t nc ta trong th k 20 Th vn Phan Bi Chu l th vn yu nc v tuyn truyn c ng cch mng si sc bu nhit huyt.- Tc phm chnh:
- 283 -
Hi ngoi huyt th, Vit Nam vong quc s, Ngc trung th, Trng Quang tm s, Phan Bi Chu nin biu, v.v Xut x, ch - Vit nm 1905, chia tay ng ch, bn b, trc lc b mt sang Nht, dy ln phong tro ng Du.- Bi th khng nh ch lm trai v quyt tm xut dng, lm nn s nghip ln cu nc cu dn. Phn tch 1. Hai cu , k nam nhi phi mong c iu l, ngha l khng th sng tm thng m phi lm nn s nghip ln, lu li ting thm mun i. Con ngi y sng ch ng, tch cc, c tinh thn lm ch thin nhin, h cn khn t chuyn di? (1, 2) 2. Hai cu thc, tc gi t thc v ci Ti (ng: ti, t). Rt t ho v vai tr ca mnh trong cuc i (mt trm nm) v trong x hi, lch s (ngn nm sau). Tc gi hi: Chng l ngn nm sau, li khng c ai ( li tn tui) ? - nhm khng nh mt tng v i m nh ngi ng hng ca Phan Bi Chu trc na th k nhiu ln ni: mang ting trong tri t,Phi c danh g vi ni sngQuan nim v cng danh, v ch nam nhi ca Phan Bi Chu mi m, tin b, hng v T quc v nhn dn, nh ng vit: Xi mu nng ra vt nh n l. Tt c v nc, v dn ch khng phi v ngha vua - ti : Dn l dn nc, nc l nc dn (3, 4) 3. Phn lun nu bt mt quan nim sng p ca k s trc thi cuc v lch s dn tc. Non sng cht, mt cch ni rt hay, cm ng v ni au thng ca t nc ta, nhn dn ta ang b thc dn Php thng tr. Trong Hi ngoi huyt th, tc gi vit: hn nc b v. K nam nhi, k s mong lm iu l th mi cm thy sng n l l sng nhc. K s lp cng danh trc ht bng con ng hc hnh v thi c. Mt th ph nh v cch hc c k, lc hu l c sch thnh hin (o Nho) cch hc y rt lc hu, v ngha, cng hc cng ngu, cng u m. y l 2 cu c t tng su sc, tin b nht, cho thy Phan Bi Chu l mt ch s tin phong:Giang sn t h sinh nhu,Hin thnh liu nhin tng dic si 4. Hai cu kt, hnh tng th k v ni ln mt ch ln mang tm v tr. Khng phi gi nh m l trng phong. Khng phi quanh qun chn quan trng hoc ni trng thi cht hp, m l i ra bin ng vi mt sc mnh phi thng cng bay ln vi ngn lp sng bc. y l nhng cu th p nht ca Phan Bi Chu biu l mt bu nhit huyt:Nguyn trc trng phong ng hi kh,Thin trng bch lng nht t phi. Kt lun 1. Vn l th th tht ngn bt c ng lut, bng ch Hn. Ging th trang nghim, nh c ho hng, mnh m, li cun. 2. Th hin mt ch ln phi thng: khng cam tm lm n l, quyt i tm ng cu nc. Khng phi l khu kh m s tht lch s xc nhn Phan Bi Chu sng v hnh ng nh th ng vit ra. 3. Xut dng lu bit mang m iu anh hng ca, cha chan tnh yu nc v quyt tm ln ng cu nc. C th ly cu ca Hunh Thc Khng trong bi
- 284 -
Vn t Phan So Nam ni ln cm nhn ca chng ta khi c bi th Xut dng lu bit: Ming ging cuc vch tri ku git mt, gia tng khng m cun my tan; Tay ngi lng v n ma chu ba, y mt giy ma tun sm n. Hu tri
Tn
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Tn (1889 1939) tn khai sinh l Nguyn Khc Hiu. ng sinh ra bn ni Tn sng , huyn Bt Bt, Sn Ty (nay l Ba V, H Ty) nn ly bt danh l Tn . Tn sinh ra trong mt gia nh nh nho c truyn thng khoa bng v vn hc ngh thut. L con trai ca quan n st tnh Ninh Bnh Nguyn Danh K v mt o nng tn l Nh Th Nghim, v vy Tn khng ch say m ca tr m cn rt am hiu v nhc dn gian. ng thnh tho xm, cho v ci lng ng thi thng t v t khc (nhc cung nh Trung Quc). Tn l i din tiu biu ca kiu nh nho ti t bui giao thi, l ngi u tin "mang vn chng ra bn ph phng". Sng tc ca Tn th hin mt c tnh ngh s ti hoa, ti t. Tn vit c vn v lm th nhng ng ni ting vi t cch nh th hn. Th Tn mang mu sc c in v hnh thc v mi m v ni dung, ng c gi l cu ni gia hai thi i vn hc trung i v hin i. L thi s ti hoa v a tnh, ng vit nhiu v tnh yu. ng thi th Tn cn th hin tnh dn tc r nt t hnh thc n ni dung. Trong th ng, lng yu nc, yu qu hng c biu hin rt phong ph v a dng, khi th trc tip, khi th gin tip. Tc phm chnh : V th c Khi tnh con I, II, III, Cn chi, Th Tn ... V vn xui c Gic mng ln, Gic mng con I, II, Tn vn tp... 2. Tc phm Hu tri c xp trong tp Cn chi (1921) l bi th tiu biu cho phong cch th Tn . Bi th c vit di dng t s, k mt tnh hung tng tng cnh nh th ln gp tri ngm th cho tri nghe. Qua th hin thc c nhn v thi ca nh th v ngh vn, v cuc i. II/ Phn tch Tn c coi l ngi nm vt mnh qua hai th k, l gch ni gia th mi v th c, l ngi t nn mng cho th mi. Nhng nh gi y xc nhn v tr quan trng ca Tn i vi vn hc Vit Nam giai on giao thi. ng l i din tiu biu
- 285 -
ca vn hc Vit Nam giai on ny, giai on vn hc dn tc c nhng bc chuyn mnh, bt u cho giai on hin i ho mau l. Hu tri l mt bi th c rt nhiu im mi. Bi th th hin m nt c tnh sng tc ca Tn . Mch th c trin khai theo lgc mt cu chuyn vi cc chi tit c th, rnh mch, khin cho bi th hp dn v c sc thuyt phc : nm mt mnh, bun nn dy un nc ung ri ngm vn, ng n Tri, tin xung hi ri a ln gp Tri, Tri cng ch tin n tip long trng, mi c th, gii thiu v mnh ri c th v gii by cnh ng cng Tri, Tri gii thch, khen ngi ri cho a v trn gii. Nh th chn mt cch rt c o th hin tm s ca mnh. Chuyn hu Tri bng tng tng gip nh th khng nh ti nng ca bn thn v bc l quan nim mi m ca ng v ngh vn, ng thi th hin thc ca ci Ti c nhn y c tnh ca mnh. Nh th m u cu chuyn ca mnh bng mt ging iu rt hp dn, ba m rt t nhin, hm hnh : m qua chng bit c hay khng, ... Tht c ln tin sng l lng. L do c Tri mi ln hu cng tht i thng v d tin : Nm bun dy un nc ung, ri ngm th, chi trng. V Ting ngm vang c sng Ngn H lm Tri mt ng. Th l c ln Tri. Cuc hi kin vi Tri v ch tin c k li chi tit, hn nhin, nghe t nhin nh tht. Tc gi chn li k chuyn nm na ca dn gian ti hin cu chuyn hu Tri. Nh th tng tng tnh hung gp Tri gii thiu v mnh. Gii thiu r, chnh xc tn tui, qu hng, t nc, ngh nghip, k tn cc tc phm ca mnh. Nh th chn tnh hung c o : gp Tri, ngm th cho Tri cng ch tin nghe, qua khng nh ti nng ca mnh. Khng nh mt cch rt t nhin : ng cn c c thch Ch tri nhp ging cng tt hi. Vn di, hi tt ran cung my !... T khen ti ca mnh nhng li chn hnh thc Tri cng ch tin khen ngi. y l mt kiu ngng ng yu. Sau khi gii thiu cc tc phm, c phn chia r rng thnh tng loi theo quan im ca bn thn (vn thuyt l, vn chi, vn tiu thuyt, vn v i v li vn dch) th a ra nhn xt, cng vi nhng nhn xt ca Tri Vn giu thay, li lm li (a dng v th loi, ging iu). Nh th li cn mn li ca Tri khng nh ti nng ca bn thn :
- 286 -
Tri li ph cho : Vn tht tuyt Vn trn c th chc c t !... m nh ma sa, lnh nh tuyt ! Nh th hin ngang khng nh ci Ti ca mnh, gn lin vi tn tui tht ca mnh. l thi ngng ca ngi c ti v bit trn trng, khng nh ti nng ca mnh. Trong thi i ca Tn , t nc ang mt ch quyn, t gii thiu nh cn l biu hin ca s t ho, t tn dn tc. Hm hnh hn, nh th cn khng nh c phong cch ngng ca mnh : Bm qu c tn Nguyn Khc Hiu y xung h gii v ti ngng. Qua cuc i thoi tng tng vi Tri, nh th cn khng nh ngha v v trch nhim cao c ca mnh ni ring v ca ngi ngh s ni chung l lo vic thin lng ca nhn loi : Tri rng : Khng phi l Tri y, Tri nh sai con mt vic ny L vic thin lng ca nhn loi, Cho con xung thut cng i hay. To tnh hung tng tng ny an i mnh, ng thi cng l ni ln ngha cao qu ca vn chng, ca nh vn. Cng nhn y, nh th gii by tm s ca mnh v ngh vn. Tn c coi l ngi t nn mng cho th Mi, khng ch bi th ng mang hi th hin i ca thi i vi ci Ti c nhn sng sng gia trang vn m cn v ng l nh th u tin mang vn chng ra bn ph phng, coi ngh vn l ngh kim sng. Khi gii by cnh ng vi Tri, nh th k l rt chi tit v ngh lm vn kim sng ny. Tn cng dng li Tri t an i mnh. Vi Hu Tri, Tn mang n cho vn hc Vit Nam u th k XX mt khng kh mi. Di hnh thc mt bi th cu chuyn tng tng vui v y ho hng, nh th khng nh ci Ti c nhn ca ngi ngh s. Nh th va t tin khng nh ti nng ca mnh va ni ln quan im lm vn chng, l vit vn phc v thin lng. Vit vn hay lm cho i p hn l nhim v tri trao cho ngi ngh s. Sng to c o v mt ngh thut ca Tn l a ngn ng i thng nm na, d hiu, dung d m vn rt gi cm vo th ca. Ngn ng th Hu Tri c s xm nhp ca ging iu vn xui v ngn ng bnh dn. Khng qu cu n vo vn lut nn mch cm xc c pht trin rt t nhin v ci Ti c nhn tho sc bc l v th hin mnh. im c o v thnh cng ca bi th cn th hin ch to ra ci c l tnh hung hu Tri t khng nh ti nng v quan nim ca mnh. l mt kiu ngng rt ngh s, vui v v ng yu. Bi
- 287 -
th cng phc ho mt chn dung thi s Tn vi phong cch ngng c o, l ci ngng ca mt nh nho ti t thi k m thc c nhn bt u c trn trng v khng nh. Vi vng
Xun Diu
"Th Xun Diu cn l mt ngun sng do dt cha tng thy chn nc non lng l ny. Xun Diu say m tnh yu, say m cnh tri, sng vi vng, sng cung qut, mun tn hng cuc i ngn ngi ca mnh. Khi vui cng nh khi bun, ngi u nng nn, tha thit"(1). l nhn xt ca hai nh nghin cu Hoi Thanh v Hoi Chn v nhng cm xc v cuc i lun mnh lit trong th Xun Diu. Xun Diu c coi l nh th mi nht trong cc nh th mi, th ng lun th hin mt cch chn thc, nng nn v hin i nht nhng trng thi cm xc ca con ngi trc cuc sng. Vi vng l ting ni si ni, hm h ca mt tm hn yu i, yu cuc sng n cung nhit v l tuyn ngn cho mt quan nim sng, trit l sng c th hin bng nhng hnh tng th thm m cm xc. y l bi th tiu biu cho s bng n mnh lit ca ci Ti th mi ni chung m li in du kh m hn th Xun Diu, va rt tiu biu cho s cch tn to bo, c o ca ngh thut th ng. Vi vng l mt bi th c xem l thnh cng v tiu biu cho phong cch th Xun Diu. Bi th th hin kh nng cm nhn tinh t v p cuc sng, ng thi th hin mt quan nim sng, mt trit l nhn sinh tch cc. Trong khng gian vn ho v iu kin lch s x hi Vit Nam nhng nm ba mi ca th k XX m mt ngi thanh nin ang tui i mi c th c nhng vn th ro rc v trit l su sc nh Vi vng l mt minh chng thuyt phc cho ti nng c nh gi l mt trong ba nh cao ca th mi. Bi th mang n cho bn nhc m bun v m cht au thng, tuyt vng ca th mi mt khc ca trn y hi vng. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Xun Diu (1916 1985) tn y l Ng Xun Diu. Cha ng l thy x Ngh (qu Can Lc, H Tnh), m ng qu Bnh nh. Xun Diu c tha hng s uyn thm, cn c ca nh nho ngi cha ; l tr thc Ty hc, ng c hp th nhng tinh hoa vn ho phng Ty. V th, th ca Xun Diu l s kt hp hi ho hai yu t ng Ty, trong
1
() Hoi Thanh Hoi Chn, Thi nhn Vit Nam, Nguyn c Phin xut bn, H Ni, 1943.
(
- 288 -
2. Tc phm
yu t Ty hc c tip thu trong nh trng chnh thc c nh hng m hn. Sau mt thi gian lm cng chc M Tho, ng thi vic ra H Ni sng bng ngh vit vn. Xun Diu b mt tham gia Hi Vn ho cu quc nm 1943. Nm 1946 c bu l U vin quc hi kho mt ca nc Vit Nam Dn ch Cng ho v tham gia khng chin chng thc dn Php. Sut t cho n khi mt, ng tng l u vin Ban chp hnh Hi vn ngh Vit Nam, u vin Ban chp hnh Hi nh vn Vit Nam nhiu kho. ng gp ln nht ca Xun Diu cho t nc vn l s nghip th vn. ng tng i ni chuyn th (hng trm bui) cho nhiu i tng nghe. Nm 1983, ng c bu l Vin s thng tn Vin Hn lm ngh thut Cng ho Dn ch c. ng c nh nc tng Gii thng H Ch Minh v vn hc ngh thut (t 1, nm 1996).
Vi vng l bi th tiu biu nht cho nt phong cch ni bt trong th Xun Diu. Tc phm c rt trong tp Th th, tp th xut sc v tiu biu nht cho th Xun Diu trc Cch mng. Bi th th hin mt tnh yu cuc sng tha thit, qua th hin mt quan nim nhn sinh mi m cha tng thy trong th ca truyn thng. So vi th ca truyn thng, bi th mi m v c t tng v thi php. Tnh yu cuc sng tha thit mnh lit dn n quan nim sng ht mnh, sng bng mi gic quan. Ci cung qut vi vng trong cch sng m Xun Diu th hin trong bi th khng phi l li sng vi vng, hng th c nhn, m l sng ht mnh. C th hiu ni dung ny theo b cc hai phn ca bi th : Phn 1 (30 cu th u) : tp trung lun gii cc l do v sao phi vi vng cha ng mt quan nim trit hc v v tr, nhn sinh mi m cha thy trong th ca truyn thng. Cuc i ti p v v hn, thi gian ca con ngi l hu hn. Phn 2 (on th cn li) : gii php sng. V II/ c hiu vn bn cuc sng v cng ti p nh vy nn phi sng tht 1. Nhng kht nhit thnh, phi ht mnh, ho mnh cng thin khao tn hng cuc nhin, cng cuc i th mi cm nhn ht ngha sng trn th ca s sng.
- 289 -
Quan nim mi m ca nh th th hin h thng hnh nh th mi l, nhiu sc mu v trn y cm xc. Bi th l ting ca thc gic mi ngi, nht l nhng ngi tr tui hy ht mnh vi cuc i, sng tht nhiu v tht c ngha.
Vi ging iu thi thc, cm xc gi nhau tun tro t cu u n cu cui, Vi vng li cun ngi c ngay t nhng dng u tin. Bi th m u rt t ngt bng mt kht vng ln : Ti mun tt nng i Cho mu ng nht mt ; Ti mun buc gi li Cho hng ng bay i. Kht vng c nhn mnh bi s lp li cu trc Ti mun... trong mt on bn cu th nm ch. Nhp th v cu trc y gi v cung qut, vi vng. Ni dung ca mun y li cng c o, l tt nng v buc gi. l kht vng nu gi nhng v p ca cuc i. Mu v hng l nhng tinh tu ca t tri. Nh th mun nu gi li v p . Nhng tt nng, buc gi l iu khng th thc hin. Ngay nhng dng th u tin phng pht s bt lc v nui tic ca nhn vt tr tnh. V cng ngay y, ci Ti c nhn ca thi s xut hin vi t th ch ng trc cuc i. Nhng cu th tip theo l gii c th nguyn nhn dn n kht vng c v ngng cung nhng cu u. Bc tranh thin nhin ti p c miu t sinh ng v ng yu : Ca ong bm ny y tun thng mt, Ny y hoa ca ng ni xanh r, Ny y l ca cnh t ph pht ; Ca yn anh ny y khc tnh si ; V ny y nh sng chp hng mi, Mi bui sm, thn Vui hng g ca ; Thng ging ngon nh mt cp mi gn ; Bin php ip t li xut hin. Ny y c tnh cht nh mt li lit k, mt s xc nhn v s hin hu ca nhng s vt c ni ti. Tt c cc s vt y li u ang th p nht, ti non nht : tun
- 290 -
2. Quan nim chy ua vi thi gian v trit l sng gp gp tn hng ca tc gi
thng mt, ng ni xanh r, cnh t, khc tnh si... Ma xun c hin ra bng v p ca thng ging trn tr sc sng xun th v tnh t giao ho qun qut. Ong bm, hoa c, chim mung, m thanh v nh sng... hin ra qua nhng hnh nh nhn ho u trn y hnh phc, ti non mn mn, dt do sc sng trong mt th gii ngt ngy mng o. Trong con mt xanh non ho hc ca thi nhn, ngy thng tr thnh "tun thng mt", m thanh ca thin nhin tr thnh nhng giai iu v cng tnh t. Ta tng nghe n "khc nhc hng", "khc nhc thm" (Ny lng nghe em khc nhc thm Say ngi nh ru ti tn hn) v gi y l mt "khc tnh si". Cn nh bnh minh li hin ln c o qua hng mi di ca ngi thiu n chp mt lm duyn "nh sng chp hng mi". Nhp th dn dp, iu th, th khng dt din t c s vui mng, nim khao kht n cung qut ca nhn vt tr tnh trc v hp dn ca thin nhin. V bc tranh thin nhin mun mu mun v hin ln p v trn y sc sng. Xun Diu chn t ng, hnh nh v cch din t giu tnh hnh tng, gi cm v rt hin i bc l nhng cm nhn tinh t ca mnh v cuc sng. Cao tro ca cm xc gip nh th sng to nn mt hnh nh tht t v v p ca thin nhin : Thng ging ngon nh mt cp mi gn y l mt hnh nh so snh to bo v c o, n cng th hin c quan im thm m hin i ca Xun Diu. Quan im ny tri ngc vi quan im ca th ca truyn thng. Nh th dng v p ca con ngi, thm ch rt con ngi (cp mi gn) din t v p ca thin nhin. Nh th c th ho ci khao kht ca con ngi v v p ca t nhin vi t ngon. Ch ngon c dng rt ti hoa. Nh th cm nhn ci p ca ma xun khng phi bng th gic m bng c v gic, xc gic, bng c tm hn lun "thc nhn gic quan" sng to nn mt hnh nh th kho khon y sc sng khng ch biu th nim vui say ngt ngy trc thin nhin m cn th hin mt quan im m hc mi : Con ngi l thc o thm m ca v tr, v p con ngi trn th l tc phm k diu ca ho cng, th gii ny p nht, m hn nht l v c con ngi gia
- 291 -
tui tr, ma xun, tnh yu. Thng ging l ma xun, ma ca s m chi ny lc, ca s hi sinh, v y l thi gian vn vt sinh si ny n. Cho nn vi thi s, xun lun l thi gian p nht trong nm. V th hin iu , Xun Diu chn mt hnh nh so snh tht t. Bc tranh thin nhin y cho thy nh th yu cuc sng n nhng no ! Nh th vit tip : Ti sung sng. Nhng vi vng mt na : Ti khng ch nng h mi hoi xun. Cu th m mu trit l. Sau pht giy cm xc thng hoa cng v p ca t tri, xc cm ca nhn vt tr tnh tm lng xung v chuyn sang chiu hng suy t. Nh th hnh nh ho trit l y : khng th nhng iu tt p (xun) qua i ri mi thy nui tic. Tm trng nng h mi hoi xun l tm trng rt ph bin ca con ngi. Bi thng thng, trong cuc sng, con ngi thng khng coi trng nhng g mnh ang c, ch khi n qua i mi thy n c ngha quan trng v li nui tic. Vy xun khng ch l hnh nh khi qut cho nhng v p ca thin nhin c nh th ni n on th trn m c ngha khi qut ch tt c nhng g m to ho ban tng cho con ngi. Mi bi th ca Xun Diu bao gi cng l mt mch cm xc lin tc. th n gi v ni vi th kia bng mt mi lin kt tinh t. Sau trit l rt khi qut y l nhng dng l gii ti sao phi vi vng : Xun ng ti, ngha l xun ng qua, Xun cn non, ngha l xun s gi, V xun ht, ngha l ti cng mt. Nhng cu th l li bc bch chn thnh ca ch th tr tnh. on th tp trung th hin v l gii quan nim mi ca nh th v thi gian. Theo , thi gian tri i th khng bao gi tr li. Nh th t thi gian ca v tr trong mi quan h vi thi gian ca i ngi ging gii quan nim v s khng tun hon ca vn vt : Ni lm chi rng xun vn tun hon, Nu tui tr chng hai ln thm li ! ng vy, c th tri t cn mi nhng con ngi khng th sng hai ln nn s tun hon y l v
- 292 -
3. Mt ci ti thc ro rit v gi tr i sng ca mt c th, mt
tm cung cc
th sng ngha. Mi ngi vn ni, Xun Diu l nh th ca nhit tch cm thc v thi gian qu khng sai. Nh th rt nhy cm vi nhng bc i v hnh ca thi gian. V th, mi thi khc qua i l mt cuc chia li y nui tic v cm gic mt mt trn ngp trong tm hn thi s. Nhy cm v s mt mt n mc cm nhn c c Mi thng nm u rm v chia phi Khp sng ni vn than thm tin bit. Tm trng ca con ngi thm sang c cnh vt. Thin nhin c nhn ho, cng bit hn, bit s nh con ngi. Tnh yu thit tha i vi cuc sng khin ch th vi vng, cung qut n gn nh b m nh. N cho thy con ngi y yu cuc sng v qu trng nhng giy pht ca cuc i n nhng no. Thi y ca thi nhn th hin mt quan im sng rt tch cc v tin b. Vi vng khng c ngha l ch lo hng th, l sng gp, m l sng ht mnh, sng tt, ngha l phi bit qu trng nhng giy pht ca cuc i mnh khi thi gian tri i khng cn phi nui tic qu nhiu. Nh th ct ting gic gi : Mau i thi ! Ma cha ng chiu hm Thi gian vn cn, cuc sng vn lun rt ng yu v th hy sng bng mi gic quan, bng c tri tim v khi c, hng t cuc sng qu gi ny. Kh th cui cng din t c bit thnh cng kht vng sng ang si tro mnh m trong tri tim thi s tr : Ta mun m... T Ti mun chuyn thnh Ta mun, th hin s tng tin ca kht vng. Lc u cn e d, l tt nng, buc gi. Kht vng ln nhng cn tru tng v chung chung. V dng nh ch mi dng li kht vng nu gi v p cuc sng. Cn by gi l kht khao hng th. V khao kht tro dng rt mnh lit. Cm xc c th hin vic chn dng t, cu trc, bin php tu t trong on th cui cng : Ta mun m C s sng mi bt u mn mn ; Ta mun rit my a v gi ln, Ta mun say cnh bm vi tnh yu, Ta mun thu trong mt ci hn nhiu
- 293 -
2. Ngh thut
V non nc, v cy, v c rng Cho chnh chong mi thm, cho y nh sng, Cho no n thanh sc ca thi ti ; Hi xun hng, ta mun cn vo ngi ! on th xut hin hng lot ng t v u l ng t mnh cng vi nhng tnh t c kh nng biu hin cm xc mnh bc l c trng thi cm xc cao tro ca nhn vt tr tnh. Dng nh anh mun ho tan mnh vo t tri cy c. Nim khao kht sng, khao kht giao cm vi t tri v cuc i c bc l mnh m nht cu th cui : Hi xun hng, ta mun cn vo ngi ! C l ch c Xun Diu vi mt tnh yu cuc sng n cung nhit say m mi c th to bo v to c s thng hoa cm xc ti mc ny. Khng cn l m, l rit na m l cn. Xun Diu sng to cho th Vit Nam mt hnh nh th v cng c o v chng minh rng tnh yu cuc sng c th y cm xc ca thi nhn n nh cao ca sng to. Vi vng l mt dng cm xc chn thnh th hin tnh yu cuc sng tha thit ca nh th. Ging iu, hnh thc cu th thay i linh hot vi mt th gii hnh nh a dng v phong ph to nn sc hp dn ca thi phm. Xun Diu sng to mt hnh thc c o th hin nhng trit l nhn sinh v quan nim sng tch cc v su sc. t bi th trong khng kh ca Th mi th mi cm nhn c tnh yu cuc sng ca nh th mnh lit n chng no. Nhng sng to ca Xun Diu trong Vi vng gp phn nh du bc pht trin mi ca th ca Vit Nam nhng nm u th k XX. Ci Ti c nhn vn cn xut hin d dt trong th ca truyn thng, n Xun Diu c nhng bc i ng hong v chc chn ln vn n vn hc Vit Nam. Vi vng cht cha mt tnh yu cuc sng thit tha, qua th hin mt quan nim nhn sinh mi m cha tng thy trong th ca truyn thng. Ci cung qut vi vng trong cch cm , cch ngh m Xun Diu th hin trong bi th khng phi l li sng hng th c nhn, m l sng ht mnh dnh
- 294 -
tt c cho cuc i. Mch cm xc hi h tun tro nh mt dng chy kt hp vi mch lun l cht ch lm nn chiu su ca thi t. Nhc iu say m hi h gic gi cng vi nhng hnh nh sng to c o ti mi lm nn ci ring cha tng c trong hn th Xun Diu. Mt cch tm hiu bi th Vi vng: Xut x, ch 1. Rt trong tp Th th, tp th u ca Xun Diu, xut bn nm 1938. 2. Tui tr rt p, rt ng yu. Mt i ngi ch c mt ln tui tr. Phi bit qu trng v sng ht mnh vi tui tr v thi gian. Phn tch 1. Ti khng ch nng h mi hoi xun- Thin nhin rt p y hng sc ca hoa ng ni xanh r, ca l cnh t ph pht; Tun thng mt ca ong bm. Khc tnh si ca yn anh. V ny y nh sng chp hng mi. Ch ny y c 5 ln nhc li din t s sng ngn ngn phi by, thin nhin hu tnh xinh p tht ng yu. V l nn phi vi vng tt nng i v buc gi li. Trong ci phi l c s ng yu ca mt tm hn lng mn.- Tui tr rt p rt ng yu. Bnh minh l khonh khc ti p nht ca mt ngy, l lc Thn Vui hng g ca. Thng ging l thng khi u ca ma xun, ngon nh mt cp mi gn. Mt ch ngon chuyn i cm gic thn tnh, mt cch so snh va l va to bo. Chic mi y chc l ca giai nhn, ca trinh n. y l cu th hay nht mi nht cho thy mu sc cm gic v tm hn yu i, yu cuc sng n cung nhit ca thi s Xun Diu.Chc l Xun Diu vit bi th ny trc nm 1938, lc ng trn di 20 tui - ci tui thanh xun bng sng, nhng thi s vi vng mt na cch ni rt th - chng cn n tui trung nin (nng h) mi luyn tic tui hoa nin. Du chm gia dng th, rt mi, th c khng h c. Nh mt tuyn ngn v vi vng:Thng ging ngon nh mt cp mi gn,Ti sung sng. Nhng vi vng mt na.Ti khng ch nng h mi hoi xun.Vi vng v thin nhin qu p, v cuc sng qu yu, v tui tr qu th mng. ang tui hoa nin m vi vng mt na Cm thc ca thi s v thi gian, v ma xun, v tui tr rt hn nhin, mi m. 2. Mua i thi ma cha ng chiu hm.- Quan nim v thi gian c nhiu cch ni. Thi gian l vng ngc. Bng ng lng ta. Thi gian vun vt thoi a, nh bng cu (tun m) vt qua ca s, nh nc chy qua cu. Thi gian mt i khng tr li. Xun Diu cng c mt cch ni rt ring ca nh th: tng phn i lp ch ra mt i ngi ch c mt tui xun; tui tr mt i khng tr li.Xun ang ti, ngha l xun ng qua,Xun cn non, ngha l xun s gi.M xun ht, ngha l ti cng mtLng ti rng, nhng lng i c chtKhng cho di thi tr ca nhn gianNi lm chi rng xun vn tun honNu tui tr chng hai ln thm liGing th si ni nh nc t mch ngun tun ra. Mt h thng tng phn
- 295 -
i lp: ti-qua, non-gi, ht-mt, rng-cht, tun hon-bt phc hon, v hn-hu hn - khng nh mt chn l - trit l: tui xun mt i khng tr li. Phi qu tui xun.- Cch nhn nhn v thi gian cng rt tinh t, c o, nhy cm. Trong hin ti bt u c qu kh v tng lai; ci ang c li ang mt dn iV mi tng giao mu nhim ca cnh vt, ca to vt hnh nh mang theo ni bun chia phi hoc tin bit, hn v xa cch, s v phai tn sp sa. Cm xc lng mn do dt trong ci v i. Ni cnh vt thin nhin m l ni v con ngi, ni v nhp sng khn trng, vi vng ca to vt. Vi Xun Diu, hu nh cuc sng ni vn trn u t nhiu mang bi kch v thi gian.Mi thng nm u rm v chia phiKhp sng ni vn than thm tin bitCng l gi, l chim nhng gi th tho v hn, chim bng ngng ht, ngng rao v s! Cu hi tu t xut hin cng l lm ni bt nghch l gia ma xun - tui tr v thi gian:Con gi xinh th tho trong l bicPhi chng hn v ni phi bay i?Chim rn rng bng dt ting reo thiPhi chng s phai tn sp sa?Thi s bng tht ln li than. Tic nui. Lo lng. Cht tnh ma cha ng chiu hm, ngha l vn cn tr trung, cha gi. Ln ng! Phi vi vng, phi hi h. Cu cm thn vi cch ngt nhp bin ha lm ni bt ni lng va lo lng bn khon, va lung cung tic r, bng khung:Chng bao gi/i/chng bao gi naMau i thi/ma cha ng chiu hm.Xa kia, Nguyn Tri vit trong chm th tic cnh:- Xun xanh cha d hai phen liThy cnh cng thm tic thiu nin(Bi s 3)- Tic xun cm uc mng chi m(Bi s 7)Nhng vn th ca Nguyn Tri gip ta cm nhn sc iu tr tnh trong Vi vng v mu thi gian, v sc thi gian v tui tr. Tht yu i. Tht ham sng .3. Hi xun hng, ta mun cn vo ngi!- M u bi th l ci Ti hm h: Ti mun tt nng i. Kt thc bi th l TA, l mi tui tr. Mt s ha nhp v ng iu trong dng chy thi gian: Sng mnh lit, sng ht mnh. Sng nng nn say m. Ngh thut trng ip trong din t. Ngn t m mu sc cm gic, xc gic, ro rc: Ta mun m, Ta mun rit Ta mun say Ta mun thu.Ta mun mC s sng mi bt u mn mnTa mun rit my a v gi lnTa mun say cch bm vi tnh yuTa mun thu trong mt ci hn nhiuV non nc, v cy v c rngSng cng l yu, yu ht mnh. Th hay v mu sc lng mn. V ging th si ni. Ngh thut vt dng vi ba t v xut hin trong mt dng th lm ni bt cm xc: say m v vp cnh p, tnh p ni vn trn. Tt c mi th, nh sng, thanh sc, xun hng u l khao kht ca thi nhn:Cho chnh chong mi th, cho y nh sngCho no n thanh sc ca thi tiHi xun hng, ta mun cn vo ngi! Kt lunSng vi vng khng c ngha l sng gp, ch k trong hng th. Vi vng th hin mt tm hn yu i, yu sng n cung nhit. Bit qu trng thi gian, bit qu trng tui tr, bit sng cng l yu; tnh yu la i, tnh yu to vt. Tnh cm y th hin mt quan nim nhn sinh mi m, cp tin. By thp k sau cn lm cho khng t ngi ng ngng! Xun Diu sng vi vng nh vy. 50 tc phm, hn 400 bi th tnh, ng lm giu p cho nn thi ca Vit Nam hin i.Bi th Vi vng cho thy mt cm quan ngh thut rt p, rt nhn vn, mt ging th si ni, dng tro v li cun, hp dn. C cht xc gic trong th.
- 296 -
Cch dng t rt bo, cch cu trc cu th, on th rt ti hoa. Vi vng tiu biu nht cho Th mi, th lng mn 1932-1941. vn tham kho: Phn tch bi th Vi vng Bi lm Nh th Th L, trong li Ta cho tp Th Th ca Xun Diu, c nhn xt kh tinh t: Xun Diu l mt ngi ca i, mt ngi gia loi ngi. Lu th ca ng xy dng trn t ca mt tm lng trn gian . hn hai mi nm Xun Diu gi t chng ta vo ci h v, nhng tm lng trn gian ca ng dng nh vn cn li. C mi ln xun ti, nhng tri tim non tr ca cc th h hc sinh li rung ln nhng cm xc mnh lit trc tm tnh ca Xun Diu gi gm vi i trong bi th Vi vng, gn vi nim kht khao giao cm vi t tri, con ngi trn m m ca thi nhn, trong ma xun diu k!Lm th xun vn l mt truyn thng ca thi ca Vit Nam, bao nt xun i vo thi ca u mang mt du n cm xc ring. c bit, trong th lng mn Vit Nam 1932 1945, ma xun cn gn vi ci ti c nhn c th giu cm xc ca cc nh th mi. C th k n mt Hn Mc T vi khch xa gp lc ma xun chn, mt Nguyn Bnh vi maxun l c mt ma xanh. Nhng c l Xun Diu chnh l ngi em vo trong cm xc ma xun tt c ci ro rc m say ca tnh yu. Vi vng l li tm tnh vi ma xun ca tri tim th tui hai mi cng nha sng.Bi th m u bng nhng c mun tht k l:Ti mun tt nng iCho mu ng nht mtTi mun buc gi liCho hng ng bay iCon ngi gia khng gian ca nng v hng ny tht l! Anh ta c nhng c mun v i hi tht v l, mun vt ra khi qui lut bnh thng ca to ho. Nhng qui lut thi gian vn lnh lng nghit ng, nng vn chm chm tri v cui ngy, gi vn lang thang hoi khng ngh, bo hiu cho tn phai v phi pha sp sa bt u. Xut pht t im nhn ca mt ci ti ch quan, chng qua Xun Diu ch mun din gii y hn s c l ca tm hn: gi trn vn hn nhng v p cuc i, hng th tn cng mu sc v hng v ca s sng.iu nh th mun trong mt khng gian ngp y nng gi ni ln thc v thi gian trong tm tng con ngi: ni lo s trc vin cnh chia li, nh c ln Xun Diu tng chng kin:ng lc hong hn xungL gi vin khch iNc m mu li bitTri vng hng bit li(Vin khch) nim v thi gian y cn l ni lo s cho tng lai i tri chy lng ta khng vnh vin nn tri tim gic gi nh th by t ni nim tha thit vi ma xun.Ma xun n, trong s mong i ca nh th, cng vi hng v sc, lm bng ln sc sng ca khng gian:Ca ong bm ny y tun thng mtNy y hoa ca ng ni xanh rNy y l ca cnh t ph phtCa yn anh ny y khc tnh siV ny y nh sng chp hng miMi sng sm thn Vui hng g caCha bao gi, trong thi ca Vit Nam, ma xun li hin ra xn xao nh th. Xun khng cn l bng dng m hin hnh c th n tng chi tit: v p ngt ngo trong tun thng mt ca ong bm, rc r trong hoa ca ng ni xanh r, mn mn trong l ca cnh t ph pht, m m trong khc tnh si ca yn anh v ngy ngt nim vui g ca cho mi tm hn bng ln nh sng! Sc sng ca ma xun lm vn vt c linh hn, qun qut giao cm n cung nhit. Bng nhng ting ny y v vp,
- 297 -
linh hot gia nhng hng th, to nn ip khc, Xun Diu ho hc nh mun s tn tay, chm mt ma xun. Bc chuyn ca ma xun nh vy cng r rt hn, bay ln cng ci no nc rn r, m mi trong lng tc gi, nng nn v tinh t.Tuyt nh ca m say l mt nim hnh phc:Thng Ging ngon nh mt cp mi gnMa xun khng cn ring ca t tri vn vt m ho vo hn ngi. Ma xun n vi con ngi nh mt ngi yu, gp ht s sng ca mun loi ln cp mi gn hin dng, y ham mun ca con ngi. Qua cch cm ca Xun Diu, cui cng ci ch ca s sng vn l con ngi, chun mc ca mi v p cuc sng vn l con ngi vi tt c kht khao v hnh phc. Hnh phc cng ma xun, tn hng v ngon ca c mt khng gian xun, nh th biu l cm xc cc im ca s sung sng. Nim hnh phc trn th y ng ngha vi s sng!Ma xun em n cho chng trai Xun Diu mt nim ham sng v men say ca tnh yu. Nhng nhp hoan ca bng khng li gia chng trong mt cu th tch ra hai thi cc:Ti sung sng. Nhng vi vng mt naNh th ct ngha ci vi vng y bng nhng d cm ca tm hn. Trc mt nim khoi lc v bin khin con ngi nh bng bnh chao o trong cm gic ngt ngy, linh cm v mt cuc chia li hin hnh r nt:Xun ang ti ngha l xun ang quaXun cn non ngha l xun s giM xun ht, ngha l ti cng mt Nhng ci ngha l y gn lin vi trit l v s sng c t ngn xa, khng phi l mt ` nim mi m. Cch Xun Diu mt ngn nm, trong th gi i ca th ng, ta gp ni lng ca mt Trn T Ngang trc v tr bao la:Ai ngi trc quaAi ngi sau cha liNgm tri t tht v cngRing lng au m l chy(Bn dch ng U Chu i ca)Suy t y c lin quan n thn phn con ngi: ci hu hn ca i ngi ci v hn ca t tri. Vi Xun Diu, khi ma xun ng ngha vi tui tr, s sng, tnh yu, gn b vi ci ti yu i ca nh th, th chia li ng ngha vi ci cht.Trong khi ng nht ho ma xun vi con ngi, Xun Diu sng n tn cng cm gic, yu n tn cng m say v gi c vo ma xun kht vng ca mt tm hn mun vn ti ci v bin. Nhng khi thc v thi gian i lin vi tn phai v hy dit, nh th cm nhn su sc bi kch ca con ngi phi chu s chi phi ca qui lut khch quan. cng l ni nim chung ca con ngi khi chn vi tui tr trong mt cuc sng mt ngha. Ngn ni xun i, xun li li Mnh tnh san s t con con, H Xun Hng chng tng than th sao? iu c bit l Xun Diu khng thu gn cm xc trong ni nim ngao ngn cho ring bn thn. Thi nhn dnh hn mt nim bng khun, tic c t tri lm nn mt cuc chia li bi trng vi ma xun: Mi thng nm u rm v chia phiKhp sng ni u than thm tin bitCn gi xinh th tho trong l bicPhi chng hn v ni phi bay iChim vi vng bng t ting reo thiPhi chng s phai tn sp sa?Chng bao gi, i, chng bao gi na? Nhng cuc chia li ni ting trong lch s vn chng c kim c l cng ch bi ngi n vy. Nc sng Dch lnh theo ni nim thi t an a tin Kinh Kha sang sng hnh thch bo cha, ngi chinh ph a chng ra chin trn nh ri nh li cm tay- bc i mt bc giy giy li dng (Chinh ph ngm), tt c u cm ng lu luyn nhng l cnh chia li gia ngi vi ngi. Tn mn li th
- 298 -
non nc, tng bit, cm thu, tin thu cng ch l mn cnh ni ngi, cm xc man mc lng l. Cn Xun Diu din t y n tng chi tit c th khng kh ca cuc chia li, t thi gian thng nm, khng gian sng ni than n cn gi xinh hn ti, chim t ting Cm quan lng mn cng ho vi suy t v bn thn khc ho c o cm gic tinh t ca nh th. Khung cnh rm v chia phi nh san s ni nim ca thi nhn, bt thnh ting than no nut chng bao gi, i, chng bao gi na, tic thng cho v p ma xun, tui tr, s sng mt i khng tr li.T cnh trong gp g c mm li bit ny. trc ni lo u, linh cm v s tn phai cng dng chy thi gian, c mt giao im hi t tnh cm v l tr canh th, tr thnh mt nim thi thc chy bng: Mau i thi! Ma cha ng chiu hm l li ku gi ca tnh yu, ca am m v kht khao vt ra thc ti ng bun tm n ma xun. Chnh vo lc tng nh rn ngp trong s hoang mang, nh th vt ln th hin r cht Ngi cao p tm v ngha ca s sng.Khng quay v qu kh hoi nim, khng tm kim mt ngy mai v vng, con ngi y sng cng thc ti mnh lit, dng nh cng vi cc ng tc vi vng cung qut kia l s cung nhit vi i:Ta mun mC s sng mi bt u mn mnTa mun rit my a v gi lnTa mun say cnh bm vi tnh yuTa mun thu trong mt ci hn nhiuV non nc v my v c rngCho chnh chong mi hng cho y nh sngCho no n thanh sc ca thi ti - Hi Xun hng, ta mun cn vo ngi!Tng chng nhng ci ta mun l s lp li cm xc u bi th. Nhng i lin vi cc cm gic v hnh ng m, rit, say, thu, hn, chnh chong, y, no n, cn, cm xc pht trin y , tr trung trong trng thi ngy ngt. T thi ban u cn c cht e d n thi v vp vi vng, c cht tham lam l c mt s chuyn hng ca suy t. Xun Diu khng ch i m mun chim lnh s sng, thu vo y v p cuc sng, sng thnh tht vi chnh mnh, sng ht mnh.Thi sng y c nh th tun th sut cuc i mnh v ng tm ra ngha ca s sng trc ranh gii ca mt mt, tn phai v ci cht, chin thng ni s hi h v. Kht khao c sng, c yu, c giao cm cng v tr v cuc i, Xun Diu chin thng thi gian, vn vn nguyn sc sng di do ca tui hai mi:Trong hi th cht dng tri tCng vn si tnh n ngt ng(Khng - 1983)Bi th Vi vng th hin tinh t nhng gic quan bn nhy ca hn th Xun Diu trc ma xun, gn vi quan nim sng ca ng v ngha s sng i ngi. Con Ngi, vi nhng tnh cch v cm xc c o hin din trong tng cu ch, mang nt c trng ca cm quan lng mn. Bi th cn a ra mt quan nim sng tch cc: phi bit tn hng v p cuc i. Hiu mt cch ng n quan nim ny c ngha l mi ngi cn phi sng ht mnh vi cuc sng hm nay, si ni ch nthnh v thit tha vi i. Chnh v p ca con ngi s lm nn v p bt t cho cuc i. Li nhn nh trong Vi vng cng l tm nim sut i ca nh th, lm ta hiu hn v tm lng trn gian ca mt ngi th yu i m m. y ma thu ti
Xun Diu
- 299 -
I/ Tm hiu chung 1.V tc gi (xem bi Vi vng). 2.Tc phm y ma thu ti th hin s nhy cm v mi m ca hn th Xun Diu. Bi th bun nhng c nhiu s sng. Thin nhin p v c hn qua cm nhn ca thi s. Cnh thu, tnh thu p nhng bun l nt ni bt nht ca bi th. ng thi bi th cn th hin s ni tip truyn thng v nhng cch tn sng to ca Xun Diu khi tip tc khai thc ti v cng quen thuc ca th ca c in. II/ Phn tch L nh th ca cm thc v thi gian, Xun Diu rt nhy cm vi nhng bc i ca cc ma trong nm. Thi im giao ma vn d gi nhiu cm xc cho con ngi v vi thi nhn l thi im sn sinh ra th. Mi ma tri qua bao gi nh th cng c nhng dng cm xc. Khi th "gic gi", "vi vng", khi th reo vui cho n, khi li tic nui Vi tm hn nhy cm, nh th cm nhn c bc i rt nh nhng ca ma thu. iu ny c th hin y ma thu ti. Ma thu vi v p ring rt lng mn v rt th nn chim c cm tnh c bit ca thi nhn. Dng nh thu l ma ca tm trng, ca cm xc. Trc cnh thu ngi ta thng tc cnh sinh tnh. Ph khi xa qu trong cnh lon li, trc ma thu c chm Thu hng ni ting. Nguyn Khuyn vi tm s u ut ca mt nh nho au i trc cnh nc mt nh tan, mt lng qu yn c c "chm th thu" nc ting. Cuc chia tay y d cm ca Thc Sinh Thu Kiu c din ra trong cnh thu hiu ht vi rng phong "nhum mu quan san". Lu Trng L li xao ng trc "Ting thu" huyn diu. Cn thu n di cp mt xanh non ca thi s a tnh, a su, a cm Xun Diu l s kt hp ca c hai yu t c in v hin i. Cnh thu thng gi bun, l l thng v Xun Diu cng khng vt qua ci l thng y. Nhng khng phi ch l bun. Kh th u th hin hai trng thi cm xc tri ngc nhau. Hai cu u l cnh thu tht bun, v bun trc tip th hin qua nhng t ng u hiu, bun, l ngn hng. Rng liu u hiu ng chu tang, Tc bun bung xung l ngn hng ; Hnh nh liu r vn l mt thi liu quen thuc trong th ca c in. y l hnh nh c trng ca ma thu. Hai cu th tip theo li l ting reo vui y phn khi : y ma thu ti ma thu ti Vi o m phai dt l vng.
- 300 -
Sng to ca Xun Diu nm t m phai. l mt cch miu t tinh t v chnh xc cnh chm thu. Cy c cha tn a, ng vng nhng vn ti. Thi gian tip tc chuyn ng trong cm nhn ca thi nhn : Hn mt loi hoa rng cnh, Trong vn sc ra mu xanh ; Nhng lung run ry rung rinh l i nhnh kh gy xng mng manh. Li mt s sng to mi, sng to v li din t, v cch t v cch cm nhn. Kh th l kt qu ca s vn ng tng hp mi gic quan ca con ngi. Du n Ty hc th Xun Diu th hin kh m y. Nhng t hn mt, ra, cch ni "nhng lung", "i nhnh" vn cn xa l vi thi ca thi y. Chnh nhng cch din t ny khin nhiu bn th ng thi nh gi Xun Diu l Ty qu. Nhng y l im c o ca thi nhn. Cnh vt xao ng rt nh nhng c miu t rt c th. Ci g cng mng mnh v khe kh. chnh l nt ring ca ma thu. Kh thu hi lnh c cm nhn bng xc gic v din t tht t qua cch s dng bn ph m "r" lin tip. Mi kh th l mt bc i kh di ca ma thu. Cnh thu c nhn nhn rng hn, xa hn: Thnh thong nng trng t ngn ng Non xa khi s nht sng m nghe rt mt lun trong gi vng ngi sang nhng chuyn y l kh thu. Ci bun ca ma thu bao trm ln cnh vt. Trng thu bun v nh c tm s. Hai cu th t trng v ni thu mang li sc mu c in rt r nt. Cn ci lnh cui thu thm tha. Hai t nh l s khng nh chc chn rng thu n tht ri. S tn phai v v bun ca ma thu c th hin y. Nhng bc thu m c cm nhn tht tinh t. Mt bc tranh thu c nhiu ng nt v mu sc. Cn con ngi tuy khng trc tip xut hin nhng tm trng c th hin rt r qua cnh thu. V n kh th cui ta thy xut hin hnh nh con ngi. Nhng cnh vt chng nhng khng vui hn m cn bun hn bi v con ngi xut hin trong hon cnh v mt tm th y tm trng : My vn tng khng, chim bay i. Kh tri u ut hn chia li. t nhiu thiu n bun khng ni Ta ca nhn xa ngh ngi g. Hai cu th trn c th coi nh l li kt lun cho cnh thu, tnh thu ba kh trc. Tnh ngi c n bun b nn cnh vt
- 301 -
cng qunh qu, u hiu, u ut. Kh tri y khin ta nh n cu th ca Ph vit khi ng chy lon v nh n qu hng ang rn xit di nn ao binh mu la : Ti thng phong vn tip a m (Mt t my n ca i xa) Kh tri u ut nh cng ang nui tic trc s chia phi. Trc cnh chia la ca cnh vt, ca mt cnh chim y tm trng, con ngi cng trm mc hn : t nhiu thiu n bun khng ni Ta ca nhn xa ngh ngi g. Thiu n l la tui nhy cm, a su v cng thng hay rung ng m h. Xun Diu cng gn nh la tui y. Thiu n y mang tm s g ? Chc chn l tm s bun. Ni bun mng lung khng xc nh, thiu mt ng vin c th, rt m h. Ni bun khng xc nh : "t nhiu", khng thnh hnh thnh ting : "bun khng ni ". ngh th mng lung : "ngh ngi g". Ni bun m h nhng thm tha. Thiu n khng nhn ci g c th, nhn xa v m h, bi v lc ny thiu n ang nhn vo chnh lng mnh, lng nghe ting ni ca tri tim mnh cm nhn ni bun khi thu n v thi gian qua i. Cu th kt khng ni g r rt m gi m rt nhiu. Ni bun thu n hay chnh l ni bun ca con ngi v cuc i nhum ln cnh vt. Ni bun ca Xun Diu cng chnh l ni bun ca th h cc nh Th mi. T gc ny c th thy y ma thu ti khng ch th hin tnh yu thin nhin, nim kht khao giao cm mnh lit ca Xun Diu m cn gi ln tnh cm i vi qu hng t nc. Bi th khp li m th li m ra bao suy ngh. y ma thu ti din t cnh thu n qua th hin tm trng nhn vt tr tnh. Bi th em n mt cm gic bun, mc d c ting reo vui. Bun v hnh nh hng liu r tang tc, bun v ci lnh se s len li u gia mt khung cnh trng vng ht hiu, bun v c s tn phai, chia la ca cy c chim mung, v tt c u gi mt ci g ta nh ni nh nhung bng khung phng pht khp khng gian v trong lng ngi. cng chnh l nt bun ca mt thi Th mi. Nt bun man mc bng khung ca ci Ti nhy cm em n cho th ca lng mn mt v p ring. Tm s nui tic th hin trong bi th cng l tm trng kh ph bin trong th Xun Diu khi chng kin thi gian ang bc i m khng ch i con ngi. Nh th tng quan nim : Xun ang ti ngha l xun ang qua Yu i n say m cung nhit nh Xun Diu nn bun, nui tic cng l iu d hiu.
- 302 -
Mt cch tm hiu bi th y ma thu ti Xut x, ch y ma thu ti rt trong tp Th th xut bn nm 1938 - tp th u ca Xun Diu.- Bi th ni ln tm trng bun man mc, bng khung khi ma thu p ang ti. Phn tch 1. Ma thu ti vi rng liu: - Trong th c: liu yu o t gi t v p thanh tao ca giai nhn. Xun Diu nhn ha liu, mt dng liu tang tc bun ng chu tang, l ngn hng, liu u hiu - Liu mang ni bun c n ca nng c ph.Thi s kh reo ln n cho ma thu sang. ip ng vn v: y ma thu ti/ ma thu ti. t tri nh tm trong mt mu m phai, y trong cnh cy xanh im, dt mt hai chic l vng. Tt c gi ln mt thong thu mnh mang bui u thu, thm mt ni bun man mc. Ch dt rt th, rt mi. 2. Ma thu ti vi vn hoa .- Hoa bt u rng. Mt tn hiu bo thu sang. Khng phi l ting nhn ku sng. Mt cch dng s t rt mi: Hn mt loi hoa rng cnh.- Mu vng l mu in hnh ca ma thu qu ta. Nng vng nht. Trng vng nht. Gi vng v l vng. Mu vng cng l hn thu:Rng phong thu nhum mu quan san(Truyn Kiu)Sc u nhum quan h,C vng, cy , bng t t dng(Cm thu, tin thu - Tn )Vng ri! Vng ri! Thu mnh mng(Bch Kh)Vi Xun Diu th sc thu ang tim tin: Trong vn sc ra mu xanh. Tng chm c ln dn, loang ra trn mu xanh ca l. Mt cch nhn, mt cch t rt tinh t v mi. Sc tng phn vi mu xanh cng l mt nt thu, bui u thu. Cy bt u rng l. Gi thu se lnh nh nh thi. S dng ph m r v m c t ci kh gy, run ry ca cnh hoa:Nhng lung run ry rung rinh l,i nhnh kh gy xng mng manhCht cm gic, cht xc gic biu hin rt thong v nh qua 2 cu th tuyt bt ny. 3. Ma thu ti trn bn .Khng c cnh l bc sang ngang. Cng khng c cnh Thuyn my l ng ty lng ngt (T b hnh). Ch nghe v ch c vng Mt khng gian lnh, rt mt v vng lng. C n bun bao trm cnh vt, trng m n hin. Non xa thp thong sau mn sng m nht nha. Cc du chm lng lin tip xut hin nh ma thu ang nh tri trong khng gian v thi gian. Nhng nt v lm hin ln ci hn thu x s:Thnh thong nng trng t ngn ngNon xa khi s nht sng m nghe rt mt lun trong giCh lun c o, thn tnh c th gi, ch cm nhn c ch khng hnh dung c.
- 303 -
4. Ma thu ti vi thiu n.Th c hay ni ma thu v vi c ph lnh lng n chic. Vi Xun Diu, thu ti trng t ngn ng trn tri xanh, v thiu n th n chiu, t l, bng khung bun khng ni ang Ta ca ch mong. Thu ti ri, m thiu n vn ta ca nhn xa, ngh ngi g Cng vi ng my, cnh chim, hnh bng thiu n ta ca nhn xa gi t mt ni bun c n, chia li v cng thm tha. Cch dng s t trong cu th ny cng rt mi: t nhiu thiu n bun khng ni. Kt lun Ma thu mun i trong th. Thu trong ng thi. Thu trong Quc m thi tp, Hng c quc m thi tp. Thu trong th Nguyn Khuyn, vi Thu m, Thu iu, Thu vnh. Tt c u p v bun.Ma thu trong th Xun Diu vn p v bun. Bun ln nhiu ln t dng liu, trng thu n thiu n. Xa vng, c n, mnh mng bun. C l cnh sc trong y ma thu ti l cnh sc thu H Ni? Cch dng t, cch din t cnh thu, tnh thu ca Xun Diu rt mi. Cm xc v hnh tng trong y ma thu ti m sc iu cm gic v xc gic. y ma thu ti l mt bi th thu sng gi ca Th mi 1932-1941. Tham kho AY MUA THU TI Xuan Dieu 1/ Cam giac chung cua bai th la buon. Buon v hang lieu ru. Buon v cai lanh len loi ay ay gi noi co n, buon v co s chia la, tan tac t hoa co, chim muong ti con ngi. Buon v co mot cai g nh la noi nh nhung ngan ng, phang phat khong gian va long ngi. Hoi ay, khi bai th ra i (rut trong tap Th th 1938) mua thu la mua buon, tuy thng la noi buon man mac co cai ve ep va cai nen th rieng cua no. Thc ra ay la mot cam hng rat t nhien va co tnh truyen thong ve mua thu cua th ca nhan loai (Nguyen Du, Nguyen Khuyen, Tan a... cung nh o Phu, Bach C D...). Bai ay mua thu ti cung nam trong truyen thong. Nhng canh thu cua th Xuan Dieu co cai mi , cai rieng cua no. Ay la chat tre trung ti mi c phat hien qua con mat Xanh non cua tac gia, la sc song cua tuoi tre va tnh yeu, la cai cam giac co n run ray cua cai toi ca nhan bieu hien niem khao khat giao cam vi i. Cam giac chung, linh hon chung ay cua bai th a c the hien cu the qua cac chi tiet, cac cau th, oan th cua tac pham. 2/ oan mot: Trong thi ca truyen thong phng ong, oanh vang lieu biec thng e noi mua xuan, tuoi tre va tnh yeu. Ngi ta
- 304 -
danh sen tan, la ngo ong rung, cuc n hoa e dien ta mua thu. Xuan Dieu lai thay tn hieu cua mua thu trc het n i nhng hang lieu ru ben ho. Trong th Xuan Dieu, dng nh au moi cua moi so sanh lien tng la nhng co gai ep. Vay th nhng hang lieu ben ho, canh mem, la mt dai ru xuong tht tha, co the tng tng la nhng thieu n ng cui au cho nhng lan toc dai o xuong song song... La mai toc ma cung la nhng dong le (le lieu). Nhng dong le tuon ri hang noi hang cung chieu vi nhng ang toc dai. Vay la mua thu cua Xuan Dieu tuy buon ma van ep, va nhat la van tre trung. hai cau au cua oan th, nha th khai thac triet e thu phap lay am e tao nen giong ieu buon, ong thi gi ta cai dang lieu (hay nhng ang toc dai) buong xuong, ru mai xuong. Nhng nang lieu ng chu tang mot mua he rc r va i qua chang? Tin thu ti tren hang lieu, nha th nh khe reo len ay mua thu ti mua thu ti. ang sau tieng reo tham, ta hnh dung cap mat long lanh, tre trung cua nha th. Mua thu cua Xuan Dieu khong gi s tan ta, ma nh khoac bo ao mi tuy khong rc r, nhng ma ep va that la th mong rat phu hp vi mua thu: Vi ao m phai det la vang. 3/ hai oan hai va ba, nha th chu yeu cam nhan mua thu bang xuc giac: sng lanh, gio lanh. Co le cai lanh khong ch en vi nha th bang xuc giac. Ong em en them cho canh thu cai run ray cua tam hon mnh na chang? Mot tam hon rat nhay cam vi than phan cua hoa tan, la rung, nhng nhanh cay gay guoc tr trui... Chung ang ret run len trc gio thu! Lai mot thanh cong na trong thu phap lay am nhng luong run ray rung rinh la. Cai ret cang de cam thay ni trong vang, nhat la canh trong vang nhng ben o. Ben o la ni long gio. Ben o lai la ni tu hoi ong vui. Thu ve, gio lanh, ngi ta cung ngai qua lai ben song. Xuan Dieu a dien ta cai lanh bang mot cau th ac sac a nghe ret mt luon trong gio. Mot ch luon khien cai ret nh c vat chat hoa hn, co s tiep xuc da tht cu the hn. 4/ oan bon
- 305 -
Nguyen Du noi Ngi buon canh co vui au bao gi. ay ngi cung buon ma canh cung buon. Buon nhat la s trong vang va canh chia la. Ca bai th gi y nay, nhng en oan cuoi nha th mi noi trc tiep nh muon a ra mot ket luan chang: May van tng khong chim bay i Khi tri u uat han chia li Tuy nhien cam giac ve mua thu, tam s ve mua thu la mot cai g mong lung, lam sao co the ket luan thanh mot y nao ro ret. Vay th tot nhat la noi lng l: t nhieu thieu n buon khong noi Ta ca nhn xa, ngh ngi g? Li ket luan nam trong long nhng thieu n ng ta ca bang khuang. Net mat cac co th buon va cap mat cac co th nhn ra xa, ngha la khong nhn mot cai g cu the chac han la ang nhn vao ben trong long mnh e lang nghe nhng cam giac buon nh mong lung khi mua thu ti. Li ket luan khong noi g ro ret nhng lai gi m rat nhieu cam ngh cho ngi oc. Trong tap Trng ca, Xuan Dieu tng viet: Tri muon lanh nen ngi ta can nhau hn. Va ngi nao ch co mot than th can mot ngi khac (...) Thu, ngi ta v lanh sap en ma rat can oi, cho nen khong gian ay nhng li nh nhung, nhng hon co n thao ra nhng tieng th dai e goi nhau. o phai chang cung la tam trang cua tac gia ay mua thu ti va cua nhng thieu n trong bai th nay chang?
Nt ring ca Xun Diu trong y ma
thu ti
c xong bi th, mt cm gic bun man mc lan truyn sang ta. Ta khng bit l ni bun g? N rt m h, rt xa xi i khi trong cuc i ta cng c nhng khonh khc t ng ngn nh nng trng kia, ng u hiu nh rng liu kia v ta ca nhn xa nh t nhiu thiu n kia I khi ta cng nh Xun Diu Ti bun khng hiu v sao ti bun. Thc t l vy! C nhng ni bun rt c th: bun v ngho i, bnh tt, bun v vic khng thnh, bun v b tri buc, mt t do, v tht tnh
- 306 -
Nhng cng c nhng ni bun ch cm nhn m khng th ni thnh li c. Thi s ni h cho ta cI ni bun m h, v c y. Ma thu thng gi bun. Trn th gii c nhng ho s chuyn v v ma thu nh Levitan. Qua bc tranh Ma thu vng ta c th cm nhn ni bun su kn ca ho s. Vit Nam, ma thu l mt ti kh quen thuc ca cc nh th: Nguyn Khuyn c Thu vnh, Thu iu, Thu m. Tn c Cm thu, Tin thu, Lu Trng L c Ting thu Tt c u ni ting v ni rt hay v ma thu. n lt mnh chng l Xun Diu lp li nhng iu ngi khc ni? Nh th phI c ting ni ring ca mnh. Khng c ting ni ring khng th thnh thi s! Vy Xun Diu gp ting ni ring v ti quen thuc ny ch no? Nu nh Nguyn Khuyn t ci thanh tao, trong tro ca ma thu, nm c nt c trng ca ma thu nng thn min Bc, gi vo mt ni bun th s, ni chn ngn ca mnh trc thi cuc; nu Tn t ma thu trong ni bun li bit, mt mnh cm ht ci ni bun thin h; nu Lu Trng L tae ma thu bng m thanh m h vi nhp p ca tri tim i la th ci ring ca Xun Diu l t bc i ca ma thu qua cm nhn nhy bn ca mnh. Ci tiu y ma thu ti gp phn ni cho ta iu . Xun Diu t ma thu khng phi trong trng thi tnh nh Nguyn Khuyn m t n trong trng thi ng trng thi ang ti. Ngi ta cm nhn n u tin bng th gic ri xc gic. Ta nh nhn thy c bc i khi th rn rn, chm chm, khi th vi vng hi h ca n. Xun Diu nu gi mt ci ti tnh ci khonh khc giao ma ca tri t. ci khonh khc y tm hn ta rt d xc ng - c bit l nhng ngi nhy cm vi thin nhin nh Xun Diu. Du hiu u tin cho ta nhn bit ma thu ang ti l Rng liu u hiu ng chu tang. Rng liu qua ci nhn ca thi s ho thnh c gi du dng, mm mi. S gi ca ma thu thng l nhng ln gi hiu nh. Mc d, lc ny bc chn ma thu ang rt d dt, n nh nhng m h nh ln gi u hiu khi, nhng thi s nhn ra n: y ma thu ti! Ma thu ti! Vi o m phai dt l vng!
- 307 -
n kh th th hai s giao ma tr nn r rng hn. Hoa rng, l i mu, cy bt u tr nhng nhnh kh gy. C kh th nh ca quy, nh bt rt, nh run ry Ph m r trong cc t: rng, run ry, rung rinh c dng lin tip din t c ci lay lt ca nhng chic l la cnh. Cc ma sc ang ra nhau, l vi cnh nh ang ging x. Ci mun nu gi, ci ang ri ra. Nh ph bnh Hoi Thanh c n kh th ny ca Xun Diu phi khen rng: Trong ma thu rt quen vi thi nhn Vit Nam ch c Xun Diu mi n nhng lung rung rinh l. Theo cch ni y, cng c th khng nh ch c Xun Diu mi t nhng cnh cy khng khiu tr tri bng mt loi t c xp theo th t tng tin nhng ch tp trung lm ni bt mt : i nhnh kh gy xng mng manh. Qua kh th th ba th ma thu n thc s ri! Nh th cm nhn c bng xc gic ca mnh: nghe rt mt lun trong gi vng ngi sang nhng chuyn T ch gi ch mi thi u hiu by gi rt mt trn v. Ta tng nh da tht ta cng ang se lnh. n kh cui, s giao ma cng tr nn quyt lit hn. C mt ci g c nu gi, c mt ci g mun bt ra, cu th nh b ging x: My vn tng khng chim bay i Khi tri u ut hn chia li V ci cnh hn chia li ca tri t kia tc ng n lng ngi. Th ra ni bun trong bi th khng phi hon ton v c. Khi th thi s bun theo dng liu u hiu, khi th bun theo nhng lung run ry, nhng nhnh kh gy khi th ngn ng cng nng trng ri cui cng nhp vo nhng c thiu n: t nhiu thiu n bun khng ni Ta ca nhn xa, ngh ngi g y l ni bun trc ma thu ti, trc s chia li ca to vt ca tri t. y cng chnh l ni bun trc bc i ca thi gian. Bn thn Xun Diu rt lo s s tn ho. Ma thu ti l mt nm na sp sa tri qua l tui xun ang b bt dn l ci gi sp n. Bi th ni bun ca Xun Diu cng l ni bun ca con
- 308 -
ngi trc dng i trI chy, trc chic l la cnh, trc bn vng khch c qua bi th ta ng tc gi ch l ngi quan st, miu t. Quan st miu t cnh giao ma mt cch khch quan. Ngm ngh tht k mi hiu c tm trng, ni lng ca tc gi gi gm trong tng cu, tng ch. y, Xun Diu gn vi Nguyn Khuyn. Nguyn Khuyn b ngoi l vnh cnh ma thu nhng bn trong l c ni nim. Nhng ni nim y c th hin mt cch kh kn o. N n trong My chm trc giu hoa nm ngoi, n n trong Mt ting trn khng ngng nc no. V ng li hai cu kt Nhn hng cng va toan ct bt Ngh ra li thn vi ng o Ngay hai cu th ny ni nim y cng vn khng l. Ta lin tng n hai cu kt ca Xun Diu: t nhiu thiu n bun khng ni Ta ca nhn xa, ngh ngi g Ngh ngi g? Khng ai bit c. Cho hay ci ngoi cu th cn quan trng hn l iu nh th ang ni. iu b n y i khi kh hiu nhng hiu ra ri mi cm ht ci su sc ca thi nhn./. Th duyn
Xun Diu
I/ Tm hiu chung 1. V tc gi (xem bi Vi vng). 2.Tc phm Th duyn l bi th th hin rt r s tinh t ca nh th trong vic cm nhn s tri chy ca thi gian. Nhng bin thi vi diu ca t nhin c cm nhn v din t tinh t. Nh th c th ho c nhng cm gic khng th din t bng li. Bi th c pht trin theo mch cm xc : Kh th u : cm xc khi ma thu ti. Hai kh th tip theo : cm xc trc s bin thi ca ma thu. Nhng kh th cn li : cm xc khi chia tay ma thu. II/ Phn tch Nm 1938, tp Th th ra i gy mt ting vang ln trn thi n vn hc Vit Nam (1930 1945) v v tr hng u ca
- 309 -
Xun Diu trong lng th mi mc nhin c cng nhn. Xun Diu l mt hn th khng bao gi khp kn, lun rng m vi t tri, vi cuc sng v con ngi. l mt tm lng yu say m cung nhit v mt ni khao kht c giao cm mnh lit vi v tr, vi cuc i. Th duyn l mt trong nhng bi th th hin nim khao kht giao cm . Tri tim a tnh ca Xun Diu d dng rung ng trc cnh p ca thin nhin. Trong nhng trang th vit v thin nhin, nh th dnh nhng tnh cm u i i vi ma thu v ma xun, bi l thi im thin nhin th hin v p vin mn nht. Bi Th duyn l khc giao ma m i nht c cm nhn bi tm hn mt thi s a cm v a oan. Xun Diu khao kht c sng ht mnh vi cuc i nn lun c cm gic lo s thi gian tri qua. V th, thi s c bit nhy cm vi s tri chy ca thi gian. Thi s c bit nhy cm vi thi im giao ma. V thi khc giao ma ca h thu, nh th rt thnh cng vi hai thi phm y ma thu ti v Th duyn. Vit v cnh thu, thi s Xun Diu bc l s nhy cm tinh t khi quan st cnh. Th duyn khng n gin l mt bi th tnh m l bi th v s giao ho y cht th gia vn vt trong tri t. Bi th c m u bng nhng hnh nh trong sng v nn th : Chiu mng ho th trn nhnh duyn, Cy me ru rt cp chim chuyn. tri xanh ngc qua mun l, Thu n ni ni ng ting huyn. Cnh thu p v chiu mng vi khi sng mng manh nh ho th trn nhnh cy mm mi duyn dng u a trong gi thu nh. Cnh tht nn th bi chnh n cha ci mng o ca mt chiu thu. Trn cy me nhng cp chim ru rt chuyn cnh vi ting ht y yu thng. Hnh nh trn gi cho chng ta cm gic cuc i dng nh lun n hin ci duyn ca s sng. khng ch l cnh ca ma thu m cn l tnh thu ca hn th Xun Diu thm m vo cnh vt. T trn cao, nh tri trong nh ngc trn qua mun l v u u cng vang ln nhng ting nhc, ting n. Bng kh nng cm nhn tinh t, Xun Diu khm ph ra ci p, ci duyn ca mt chiu thu m i du dng c ng nt, sc mu ti sng, gn gi v gin d, khng kiu sa lng ly nhng li c sc gi cm rt ln khin cho cnh vt nh c tnh, c duyn gn b ho hp vi nhau : Con ng nh nh, gi xiu xiu L l cnh hoang, nng tr chiu ; Bui y lng ta nghe bn Ln u rung ng ni thng yu Vi mt hn th lai lng cm xc, Xun Diu cm thy t tri
- 310 -
v cuc sng u cng c duyn vi nhau, sng i vi nhau : "con ng nh nh" i vi "gi xiu xiu", cnh hoang l l" i vi "nng tr chiu". Tt c ang giao ho trong mt bui chiu thu y cht th. Nh th i gia ma thu y, lng nghe ni lng mnh nim cm thng vi vn vt v bc l ni khao kht c chia s vi mi ngi vi cuc i, nht l ngi con gi ang hn nhin i trn con ng ma thu y : Em bc im nhin khng vng chn, Anh i lng ng chng theo gn "Anh" v "em" y khng phi mt cp tnh nhn i trn con ng ma thu bi v em th im nhin khng c tnh g vi k i sau, cn anh mi m ngm cnh vt nn khng ch n ngi con gi i trc. Hai con ngi hai th gii cch bit khng h quen bit nhau. Nhng ch l ci v b ngoi. iu k n cha bn trong tm hn : V tm nhng gia bi th du Anh vi em nh mt cp vn. Mt hnh nh so snh rt th v th hin c quan nim ca nh th v duyn. B ngoi c v cch xa nhng bn trong c s giao ho. Cp vn th khng th tch ri. Chnh nhng cp vn l yu t quan trng nht lm nn v p ca bi th. Thin nhin kt i vi nhau, thin nhin kt i vi con ngi cng cha . Phi c s giao duyn gia con ngi vi con ngi. Vi Xun Diu, cuc i l mt bi th du ngt. Vy con ngi i trong bi th phi l mt cp vn lm cho cuc i cng tr nn du ngt hn. Sn c cnh gi thm ngi, s giao cm cng tng ln gp bi. Thi s c hn th tinh t y v ln mt bc tranh thu huyn diu. Cnh thu th ti tn, tnh thu nh nhng, thanh thot. V chnh bc tranh thu y n cha ci duyn ca cuc i v mt tnh yu xn xao ro rc trong tri tim ca chng trai mi ln. Th Xun Diu l kt qu s kt hp gia th ca truyn thng vi bt php hin i. y l mt thnh cng ln ca Xun Diu khi a ngi c cm nhn nhng rung cm tinh t vi cuc i : My bic v u bay gp gp Con c trn rung cnh phn vn Cm nhn c c nhng rung ng nh nht, ci phn vn ca cnh c, iu gp ca m my. Bui chiu thu m v tnh lng c din t nh th. Vi tm hn nhy cm, tinh t, thi nhn cm nhn cnh vt dng nh cm thng v ho nhp vi nhau. Song y ta cn cm nhn c ci gp gp ca my bic, ci phn vn ca cnh c nh cht cha tm trng xn xao kh hiu. Khao kht c ho nhp nhng lun lun thy c ci gi lnh, ci c n ca cuc i. Chnh v th ng gia t tri
- 311 -
ma thu nh th nh thy bu tri ma thu c tri rng. Cc gic quan dng nh ho hp c gng cm nhn nhng rung ng ca cuc i : Chim nghe tri rng giang thm cnh, Hoa lnh chiu tha sng xung dn. n y thi s im vo bc tranh ma thu mt cnh chim chiu nh nhoi in bng trn nn tri. Hnh nh y cng gi nn ci mnh mng, bt ngt, v tn ca khng gian. Trc cnh y, nh th cm thy mt ci ti trng tri, rn ngp. Sng gia cuc i m lun cm thy c n. Cng khao kht c giao cm, c chia s th nh th cng thy cuc i cch xa mnh. V th, tt c nhng cnh thu l hn thu ca Xun Diu. Cp mt sc so v tm hn nhy cm ca thi s pht hin v th hin c nhng rung ng rt nh ca cuc sng. cng l s rung ng su xa, tinh t trc s tng giao mu nhim ca v tr, ca thin nhin, ca con ngi. Do , trc nhng cnh vt ro rc, trong nim giao cm v yu thng nh th th nhng tm hn ng iu s t tm n nhau khng cn mi li. N t nhin sng i vi nhau trong bi th cuc i du ngt : Lng anh thi ci lng em. Mt cch din t l. Khng phi "anh ci em" m l "lng anh ci lng em". Cu th l mt s sng to c o v hin i ca Xun Diu. B ngoi c th h cn rt dng dng nhng trc s giao ho ca tri t, tm hn con ngi cng tm c ting ni chung. Tm hn h c s kt i. S kt i y c c bi h cng cm nhn c s giao ho ca cy c, t tri. Xun Diu vn ni ting l nh th c kh nng nm bt v din t c nhng rung ng vn rt mng mnh ca thin nhin : Khng gian nh c dy t, Bc i s t, ng h s tiu. hay : Nhng lung run ry rung rinh l i nhnh kh gy xng mng manh. Nh th la chn mt cch din t c o v gi cm, hnh tng ho th gii cm xc ca con ngi. Tm hn nhy cm nn d b tn thng, v th trong th Xun Diu, nhng kht khao tnh yu d lun c th hin nhit tnh v si ni nht nhng cng khng bao gi hon ton tho mn. Yu i, thy cuc i p v lun ho hp vi thin nhin vn vt nhng khng hon ton dt khi cm gic c n. D nhng lc vui nht vn thp thong u mt d cm c n. Th duyn th hin nt tiu biu trong phong cch th Xun Diu. l kh nng cm nhn v din t ht sc tinh t v p ca thin nhin v cuc sng. Cnh thu p, hn th mi trong
- 312 -
sng to nn mt bc tranh ngn t p , li n tng su m trong lng c gi v n nh gi mt hn ta gip ta bit k lng hn, tinh t hn v cuc i trong mi giy pht ca i mnh.
*Tham kho:
Th duyn l bi th duy nht khng bun trong cc bi th v ma thu ca Xun Diu (v c l cng l duy nht trong Th mi). Tm trng bao trm trong bi th l nhng rung ng xn xao, nhng xc cm tinh t n nhn nhng bin thi tinh vi, m h ca s sng trong thin nhin to vt v lng ngi trong lc giao ma vo thu. Th duyn th hin s cm nhn c o v tinh t ca Xun Diu v ma thu. S cm nhn ny cng c Xun Diu th hin trong mt bi vn xui c sc tp Trng ca : Vi lng ti, tri u ch c hai ma : Xun vi thu hai ma c bit nh, hai ma c bnh minh [...] h sang thu l bao nhiu khoi tr cho gic quan ; c ri b la chi chang m vo trong nc hin ha, mt m [...]. S sng trong ma xun tng bng ra ngoi, th gia ma thu, s sng li tim tng ln vo bn trong, sp sn l si gia ngc... Thu khng phi l ma su. y chnh l ma yu, ma yu nhau bng linh hn, ma nhng linh hn yu mn nhau [...]. Xun, ngi ta v m m cn tnh. Thu, ngi ta v lnh sp n m cng cn i. (Thu) C bi th l mt khung cnh chiu thu y th mng m cnh vt ho iu, nhp nhng, khi dy trong lng ngi nim kht khao giao cm thm kn m mnh m, gn b nhng tm hn n chic. Cho nn : Trng thy chiu hm ng ngn vy Lng anh thi ci lng em. Mt quy lut cng hng ca ngi v cnh. Khng phi ch c s chi phi ca lng ngi khi nhn vo ngoi cm (Cnh no cnh chng eo su, Ngi bun cnh c vui u bao gi - Nguyn Du), m cnh sc thin nhin cn c kh nng nh thc dy trong tm linh con ngi nhng k nim qu vng, nhng kht khao thm kn, con ngi c sng y v su sc hn vi mi cm gic, cm xc v kht vng ca mnh. Th duyn l mt trong nhng nh cao ca th Xun Diu v cng l ca Th mi v th ca hin i Vit Nam. Th duyn l bi duy nht ca Xun Diu c mt trong mt tuyn tp th tnh th gii xut bn Bu-ca-rt (Ru-ma-ni) nm 1962. Mt cch tm hiu bi th Th Duyn
- 313 -
TH DUYN - cm hng ct ngha tnh yu Xun Diu c ln tht ln Lm sao ct ngha c tnh yu ? Th nhng ng hong th tnh y vn n lc ct ngha n. V Th duyn, t trong chiu su hnh tng v cu t, tot ln cm hng ct ngha tnh yu theo quan nim trit m ca Xun Diu. Cm hng ct ngha tnh yu c biu hin ngay t duyn trong nhan v cu th m u. T duyn y khng gii hn trong ngha quan h tng giao, ho hp ca tnh yu i la m ng ngha vi s giao duyn k diu ca vn vt, ca thin nhin vi con ngi v ca lng ngi vi nhau. Mi tng giao ha iu y cng l cu t ca hnh tng th, ca vn bn bi th. Bc tranh chiu thu trong kh th u c thi nhn cm nhn khng tng chi tit, hnh nh ring r, c th m trong s tng giao, ho iu, sng i nhp nhng, khin cho nhng ng bin gia thc v mng b xo nho. V th, chiu tr thnh chiu mng v nhnh l nhnh duyn, chim khng l loi, n chic m c cp, c i ru rt chuyn cnh, v c sc tri xanh cng chen giao, ho iu vi sc xanh mun l, to nn mt ho sc xanh trong sng, m p, trn y. Hnh nh th tri xanh ngc qua mun l ch c th c th cm qua ci nhn s sng y trn vi cm xc chnh chong ngy ngt ca mt hn th si ni mnh lit hng v s sng, tui tr v tnh yu. Ting huyn cng vy, y khng ch l thanh m du dt, ngn nga ca ting chim ru rt, ca cy l tr mnh, ca sc mu ho iu m cn l m vang ca giai iu lng lng nim cm xc xao xuyn trong tm hn thi s tr kht khao giao cm, yu i, yu sng.Tiu biu cho s by t tnh yu s sng bng cm quan ht sc tinh nhy v vi t ca hn th Xun Diu l hai cu th : Con ng nh nh gi xiu xiu / L l cnh hoang nng tr chiu... Cnh th ch gi t vi ng nt mm mi, thanh nh, yn tnh nhng qua ci nhn th cm thm m tnh ngi, s vt hin ln nh c ci g xn xao t trong lng, nh c tnh, c duyn, cm thng, tnh t vi nhau, khin tm hn nhy cm ca thi nhn xao xuyn, vn vng bao tnh , rung ng thng yu trong tro, nh nhng, thm lng ca bui u i : Bui y lng ta nghe bn / Ln u rung ng ni thng yu. V hai con ngi cng nhp nhng, sng i nh mt cp vn gia bi th du ca t tri vo thu kia, tuy v b ngoi vn cn mt khong cch, tng nh cha c tnh g (v tm, im nhin, chng theo gn) nhng s thc, gia anh v em ny sinh mt mi tng giao thm kn, mt s giao ho, gn kt m h m c tht. Trong v tr tng giao, ha iu theo quy lut tm i, nhng tm hn n chic cng kht khao c i, c cp, v t nhin tm n vi nhau, d ch trong c ao thm kn, s chia, ng iu m chng cn n bng nhn mai mi : Trng thy chiu hm ng ngn vy / Lng anh thi ci lng em. y l duyn tri tc hp cho i la tng ng, tng phng, l duyn tnh chm n u i gia anh v em.Tnh yu y tng nh khng duyn c nhng s thc l sn phm diu k ca c tri tc hp theo l tng giao, ha hp t nhin m nhiu khi, t lc no khng hay bit, n chim hn ta, khin ta khng cng ni. phi chng l cm hng ct ngha tnh yu tim n trong chiu su hnh tng v cu t ca bi Th duyn, cho d c ln Xun Diu ni: Lm sao ct ngha c tnh yu ? Vi Xun
- 314 -
Diu, tnh yu cng ng ngha vi s sng, sc sng v cng l cch th sng con ngi - kip nhn sinh hu hn - c th thng c thi gian tri chy v tnh. Trit l tnh yu s sng y bt r su trong hn th yu i, yu sng, lun kht khao giao cm vi thin nhin, vi con ngi v c nh hnh sm trong t tng trit m ca Xun Diu mt ci Ti tr tnh lun c thc v bn ng, lun thc rt r v thi gian tri chy m i ngi hu hn trong v tr v tn, hng thng. V Th duyn l mt bi th tiu biu cho s by t trit l tnh yu s sng y ca Xun Diu. Xun diu S nghip sng tc ca Xun Diu *MB: Xun Diu (XD) (1916-1985) , mt ngh s ln, mt nh vn ho ln ca dn tc, li li cho i mt s nghip sng tc tht ln lao v rt gi tr. Hn 50 nm lao ng mit mi trong th gii ngh thut y, con ngi v th vn xca XD c s chuyn bin r nt t nh th lng mn thnh mt nh th c/m. l bc chuyn tt yu ca mt tr thc yu nc, mt ngh s ti nng. Th v XD ng gp to ln vo qu trnh pht trin ca VHVN. C th tm hiu s nghip VH ca XD qua hai lnh vc th v vn xui *Thn bi: !- Th ca: C th tm hiu th XD qua 2 giai on: trc v sau cch mng thng 8. a- Trc c/m T8, XD l mt nh th lng mn tiu biu cho phong tro th... Cc tc phm chnh: Tp th Th th - 1938, Gi hng cho gi- 1945. Ni dung chnh ca th XD trong thi k ny l; + Nim say m ngoi gii, khao kht giao cm trc tip chy bng, mnh lit vi c/ v tnh yu c/s th (vi vng, gic gi + Ni c n rn ngp ca ci ti b nh trong khng gian mnh mng, thi gian xa thm (li k n). + Ni m nh v thi gian i nhanh, tui tr qua mau khin nh th t ra cho mnh mt quan nim trit l v nhn sinh: l sng vi vng
- 315 -
+ Mt kht vng tnh yu v bin tuyt nh, ni au ca mt tri tim m say, nng nhit m khng c n p xng ng (Di kh, Nc l khoai...) - Sau C/m T8: Th XD vn ti chn tri ngh thut mi, nh th i t ci ti b nh n ci chung ca mi ngi (D.E luya). T 1 nh th lng mn bc nht ca phong tro th mi, XD tr thnh 1 nh th C/m. XD chao mng CM vi Ngn quc k - 1945, Hi ngh non sng- 1946. y l nhng ng th c vit bi tm lng hn hoan trn y v cht men say l tng ca ngi ngh s (Bit mi duyn u vi CM) trc l sng ln nim vui ln ca CM. Cng vi s i mi ca t nc, XD c nhiu chuyn bin trong tm hn v th ca. Tnh cm yu nc, thc trch nhim ca ci ti cng dn ca 1 ngh s, 1 tri thc yu nc trc thc t cuc sng t nc em n cho th XD nhng ngun mch mi trong cm hng sng tc. Nh th hng say ni v ng v Bc H v TQVN v XDCNXH min Bc v cng cuc thng nht nc nh. Cc tc phm tiu biu) th m rng din phn nh v h thng ti vit v c/s mi. Cc tc phm tiu biu. Tp th Ring chung (1960), Mt khi hng, Hn ti i cnh (1946). T nhng nm 60 tr i, XD tip tc vit th tnh Th tnh Xun Diu lc ny ko vi cn m li c nhng ngun mch, cm hng mi. Trc cch mng ty trong th ng ton l nhng cuc tnh xa cch, c n, v, chia ly sau Cm ni nhiu hn s chung thu sum vy ty la i khng cn l tnh cm gia 2 v tr nh c n m c s ho hp cng mi ng`. Tnh cm la i ho quyn cng t/y TQ. Th tnh XD lc ny t sc si, m say nng nhit nhg li c thm nhiu phong cch mi. Tnh cm v chng gn b thu chung, hnh phc sum vy (Bin, .,. ng ch em ..) 2 - Vn xui XD ko ch sng tc th m cn vit nhiu tc phm vn xui rt thnh cng. - Cc tc phm chnh Trng xa (1945, phn Thng vng ... - Cc tc phm ny XD vit theo bt php lng mn c lc li nging v hnh thc (truyn ngn Ci ho l, To nh Kiu.
- 316 -
Ngoi truyn ngn, tu bt, XD cn rt ti tnh trong vic ph bnh VH, gii thiu v dch th nc ngoi. TP tiu biu k s thm nc Hung, Triu ln, cc nh th c im VN, dao c mi mi sc, Ting th, ph bnh gii thiu th. Nhn chung d lnh vc no, XD cng c s ng gp to ln cho s pht trin ca VH hin i vn l 1 nh th ln ca dtc. V Ngc Phan tng nhn xt XD l mt ti nng nhiu ci mi nht cho th ca hin i VN Bn cnh vic em n cho thi nhn VN mt ngun cm hng yu i do dt, 1 qnim nhn sinh v thm m mi m, 1 ci ti giu bn sc. XD cn l ng` tm ra nhiu kiu cu trc hin i cho cu th VN, hnh thc hnh nh c o nhng kun iu tn k. Nhng cng hin nh hng sng XD trong th VN hin i l rt to ln v su m. c - Kt lun: XD l nh th nu tm gng cn mn trong sng tc, say m trong lao ng ngh thut ko mt mi hng say sng to nim tin yu tha thit i vi con ng`. S ng gp ca XD vi tin trnh ca nn VH hin i VN din ra din ra 1 cch ton din trn nhiu lnh vc khc nhau v u n nhiu giai on lch s ca dn tc. Chnh v th c th ni XD xng ng l 1 nh th ln, nh vn ho ln. Tham kho bi vit v Xun DiuHoi Thanh_Hoi Chn H Ng, sinh nga 2-2-1917. Ngi lng Tro Nha, huyn Can Lc( H Tnh). Hc Qui Nhn, Hu, H Ni. C bng t ti Ty. Hin lm tham t Thng chnh M Tho(Nam k).C chn trong T lc vn on. vit gip: Phong Ho, Ngy nay, Tinh hoa. xut bn: Th th(i nay, H Ni 1938).By gi kh m ni dc ci ngc nhin ca lng th Vit Nam hi Xun Diu n. Ngi ti gia chng ta mt y phc ti tn v chng ta rt r khng mun lm thn vi con ngi c hnh thc phng xa y. Nhng ri ta cng quen dn, v ta thy ngi cng ta tnh ng hng vn nng.Ngy mt ngy hai c h ta khng cn n nhng li dng ch t cu qu Ty ca Xun Diu, ta qun c nhng t ngi mn trong th Php. Ci dng dp yu kiu, ci ct cch phong nh ca iu th, mt ci g rt Vit Nam, quyn r ta. c nhng cu:Nu hng m say dy vi trm rm,Sao li trch ngi th tnh li l? Hay l:Chnh hm nay gi di ti trn i,Cy khng hn ngy mai s mt;Tri thm, l u vn c nht?n o cho l mng song i! Ta thy ci hay y khng phi l th, m chnh l ci li
- 317 -
lm duyn ca Xun Diu, ci v i cc rt hin lnh ca iu th.Nhng th Xun Diu chng nhng din t c ci tinh thn c hu ca ni ging. V chng tinh thn mt ni ging c cn g phi bt di dch. Sao li bt ngy mai phi ging ht ngy hm qua? Nu ra mt m tnh tnh, t tng tc l, ri bo: ngi Vit Nam phi nh th, l mt iu ti v l. Th Xun Diu cn l mt ngun sng ro rt cha tng thy chn nc non lng l ny. Xun Diu say m tnh yu, say m cnh tri, sng vi vng , sng cung qut, mun tn hng cuc sng ngn ngi ca mnh. Khi vui cng nh khi bun, ngi u nng nn, tha thit. Nhng s sng mun hnh thc m trong nhng hnh thc nh nht thng li n nu mt ngun sng di do. Khng cn phi l con h ng tr trn rng xanh, khng cn phi l con chim i bng bay mt ln chn vn dm mi l sng. S bng bt Xun Diu c l pht biu ra mt cch y hn c trong nhng rung ng tinh vi. Sau khi c i c li nh th c tm hn phc tp ny, sau khi tm kim Xun Diu hoi, ti thy y mi thc l Xun Diu. Trong cnh ma thu rt quen vi thi nhn Vit Nam ch Xun Diu mi n Nhng lung run ry rung rinh l... cng ciCnh bic run run chn nhi. Nghe n di trng thu ch Xun Diu mi thyLung linh bng sng bng rung mnh v mi c ci xn xao gi trong my hng ch l lng ny:Thu lnh, cng thm nguyt t ngi;n gh nh nc, lnh, tri i.Long lanh ting si vang vang hn:Trng nh Tm Dng, nhc nh ngi. Cng ch Xun Diu mi tm c ni ng qu ci cnhMy bic v u bay gp gpCon c trn rung cnh phn vn T con c ca Vng Bt lng l bay vi rng chiu n con c ca Xun Diu khng bay m cnh phn vn, c s cch bit ca hn mt nghn nmv ca hai th gii.Cho n khi Xun Diu yu, trong tnh yu ca ngi cng c ci g rung rinh. Ngi hi tng li:Ru ni mt vi khi nhn m th;Gm trong lng v khi ng ch ngy;V nhc phn di chn mng snh bcV t ging trong li nh khi ngi;T o mi cng say mi gi nc;Rng mi di xao ng nh dng vui. Cn rt nhiu cu c th tiu biu cho li xc cm ring ca Xun Diu. Ti ch dn mt th d ny na. Trong bn dch T b hnh ca Phan Huy Vnh c hai cu:Thuyn my l ng ty lng ngtMt vng trng trong vt lng sng T cnh chung quanh thuyn sau khi ngi T b ph va nh n xong. Mt ci cnh lng l, lnh lng n mt mi bun m thm, kn o. Th L c l nh n hai cu y khi vit:Ting diu so nao nao trong vt,Tri quang my xanh ngt mu l. Mc du hai ch" nao nao" c a vo trong cu th mt cht rung ng, ta vn cha xa g ci khng kh bnh yn trn bn Tm Dng. Vi Xun Diu c tnh ln cnh tr nn xn xao v cng. Ngi k n ca Xun Diu cng b v nh ngi t b ph nhng nng khng lng l bun ta thy nng run ln v au kh:Em s lm. Gi bng trn mi no;Tri y trng lnh lo sut xng da.Ngay t khi trng mi ln, nng thy:Gi theo trng t bin thong qua non;Bun theo gi lan xa tng thong rn. Ch c trong th Xun Diu mi c nhng thong bun rn rn nh vy. Ngay li vn Xun Diu cng c v chi vi. Xun Diu vit vn ta tr con hc ni hay nh ngi ngoi quc mi v v ting Nam. Cu vn tung b ng nhng ci dng th b ng y chnh l ch Xun Diu hn ngi. Dng t tng qu si ni khng th i theo nhng ng c sn. vn x y khun kh cu vn phi lung lay. Nhng xt rng ra, ci no nc, ci xn xao ca Xun Diu cng l ci no nc xn xao ca thanh nin Vit Nam by gi. S ng chm vi phng
- 318 -
ty lm tan r bao nhiu bc thnh kin c. Ngi thanh nin Vit nam c dp ng tri cao t rng, nhng cng nhn m cm thy ci th lng ca v tr, ci bi t ca kip ngi. H tng c th nhm mt lm liu, ly ci c nhn lm ci cu cnh cho c nhn, ly s sng lm mc ch cho s sng. Song ch l mt cch di mnh. "Ch ring em phi gp lng em", li khn cu ca ngi k n cng l li khn cu ca con ngi mun thu. i sng ca c nhn cn phi vn vo mt ci g thing ling hn c nhn v thing ling hn s sng bi Xun Diu gi trong th ca ngi ln vi mt cht hng xa ca t nc bao nhiu ni nim ring by gi - Xun Diu mi nht trong cc nh th mi - nn ch nhng ngi cn tr mi thch c Xun Diu, m thch th phi m. Xun Diu khng nh Huy Cn va bc vo lng th c ngi ta dnh ngay cho ch ngi yn n. Xun Diu n gia chng ta ti nay ngt nm nm m nhng ting khen ch cha ngt. Ngi khen, khen ht sc; ngi ch, ch khng tic li. Xong nhng ai ch Xun Diu, tng Xun Diu c th tr li theo li Lamartine ngy trc: " c nhng thiu nin, nhng thiu n hoan nghnh ti".Vi mt nh th cn g qu hn cho bng s hoan nghnh ca tui tr.
Mt khao kht tr trung

(c Th duyn, th Xun Diu)
1. Tm hn Xun Diu l s kt hp hai trng thI dng nh trI ngc ny: s sI sc trn y v s tinh t, duyn dng. Nu trng thI to ra nhng bi th sI ni lin mch bc bch trc tip v mnh lit nhng cm xc trn y (r nht l nhng bi Vi vng, Xa cch, gic gi), th trng thI th hai li to ra nhng bi th tht duyn dng v nhng rung ng ht sc tinh vi t nhng cm gic cc k bn nhy (c th dn ra nhiu v d: Nh h, Nguyt cm, y ma thu ti, Trng v.v) Hoi Thanh nhn xt S bng bt ca Xun Diu c l biu hin ra mt cch y hn c trong nhng dung ng tinh vi (Thi nhn Vit Nam). Nh th, thc ra hai trng thI dng nh trI ngc kia Xun Diu vn l mt tm hn nht qun m thi. Th duyn l mt trng hp rt tiu biu cho cI c sc ca tm hn v li xuc cm ca Xun Diu. 2. Xun Diu khng ch c cI kht khao giao cm m cn c nhng nng lc giao cm k diu vi th gii xung quanh. y c nhng nh hng ca quan nim tng giao (Correspondence) ca Ble (Baudelaire) nhng n tr thnh mt nt su sc v ring bit trong li cm th th gii ca Xun Diu. Trong bi Huyn diu, Xun Diu dng mt cu th ca Ble l t (Les parfums, les couleurs et les sons se rpondent (Nhng hng thm, nhng mu sc v nhng m
- 319 -
thanh tng hp vi nhau). Nhng tng giao khng ch c th. Trong Th duyn, nh th l ngi c nng lc pht hin ra mi tng giao huyn diu ca nhng s vt v hin tng thien nhin v s, cng hng ho nhp ca thin to vt vi lng ngi. Thin nhin trong th Xun Diu bao gi cng l mt thin nhin y sc sng, lun ro rc v khng tn ti bit lp m lun tm n vi nhau, giao cm. Mt bui ti: Mt ti bu tri m sc my, Cy tm nghing xung m hoa gy. Hoa nghing xung c, trong khi c Nghing xung ln ru, mt ti y (Vi bn tay y) Hay mt sm mai gia vn xun: nh sng m trm nhng ngn cao, Cy vng rung nng, l xn xao; Gi thm phn pht bay v em ng cnh mai st nhnh o. (N ci xun) D u, cng vn l thin nhin tht tnh t, m say. M u Th duyn l mt khung canhe bui chiu thu tht p v th mng: Chiu mng ho th trn nhnh duyn, Cy me ru rt cp chim chuyn, tri xanh ngc qua mun l, Thu n nI nI ng ting huyn. Ci p th mng ca chiu thu c cm nhn qua nhng ng nt duyn dng ca nhnh l (cu th u), qua m thanh ru rt ca ting chim (cu th hai), v mt ho sc xanh mt m ca bu tri soi vo vm l (cy th ba). Cu cui ca kh th l s cm nhn mt cch tng hp v ma thu qua ting thu m h m rt r rt nh bng bc trong tt c khng gian, trong mi cnh sc. Ci c bit trong bc tranh chiu thu ny cn l cI nhp nhng ho iu ca cnh vt thin nhin. Ci p v th mng khng phi tng chi tit, hnh nh ring r m ch yu l s ho hp, p ng, tng giao ca chng: chiu mng ho vi nhnh duyn, cy me vi cp chim chuyn, bu tri xanh soi vo mun l Ci p ca to vt c cm nhn khng ring r m song i, gi ln ,t s nhp nhng, ho iu
- 320 -
Kh th th hai, tp trung vo mt hnh nh: Con ng nh nh, gi xiu xiu, L l cnh hoang nng tr chiu. Ton b ci thn ca cu th l nhng cp t ly: nh nh, xiu xiu, l l. Nhng t ly ng thi cng l nhng cp tnh t ny m m t nhng ng nt dng iu mm mi ca cnh vt, li to nn nhc iu tht quyn luyn, m du mt v duyn dng tinh t ca cu th. C th ni y l nhng cu th p v tinh t rt c trng cho th Xun Diu v cng l hai cu th hay ca th ca Vit Nam. Th Xun Diu chng t kh ngng k diu ca ting Vit trong vic to nn nhng ngn t tuyt p v din t c nhng sc thI tht tinh t ca cm xc. Xun Diu vn c bit ti trong vic s dng nhng cp t ly, va m t c nhng trng thI tinh vi va to nn nhc iu c bt ca cc cu th. Chng ta nh n nhng cu th tiu biu nh: Nhng lung run ry rung rinh l I nhnh kh gy, xng mng manh. (y ma thu ti) Nc chy l th, b ru rt (Tng t) Xun Diu, s ch c n nhc tnh ca cu th l c nh hng quan nim ca nhng trng phi th tng trung Php, nhng cng c ngun gc t trong nhng cch sng to v thng thc th c in phng ng na. Cho n y, cm xc ca nh th vn hng vo khung cnh bui chiu thu. Nhng phI chng, th nhin nhin no m chng l s m rng tm hn ra ngoi gii v lng nghe nhng m vang ca th gii ngoi cnh vo chnh lng mnh? Tm hn nhy cm ca thi nhn n nhn c trong cI khng gian thi gian ca bui chiu thu th mng nhung ni nim giao cm, nhng tnh vn vng, ho nhp vi nhng dung ng ca lng ngi: Ln u rung ng ni thng yu. y l ci rung ng cua tha ban u, c mt v m du v m mng, trong sng. Chng ta nh li nhng tm trng tng t ca th tyu thi tui hoa nin trong tro trong cc bi th nh: Vi bn tay y, Trng ca Xun Diu hay i gia ng thm ca Huy Cn. Trong nim rung ng y, vi mt nng lc giao cm k diu, con ngi cm nhn c s tng giao nh mt i lc thm kn gn
- 321 -
kt nhng tm hn c n gia mt khung cnh chiu thu hi ho, m du: Em bc im nhin khng vng chn, Anh I lng ng chng theo gn, V tm nhng gia bi th du, Anh vi em nh mt cp vn. Gia ci bi th du ca cnh chiu thu, trn con ng chiu tht th mng, hai con ngi ng do nhng bc chn im nhin kia, vn c mt mi tng giao thm kn, to nn mt s ho nhp song i nh mt cp vn ca bi th p. 4. Cnh chiu thu chuyn dn theo thi gian, i vo thi khc hong hn: mt ln my bic, mt cnh c trn rung la, n chim si cnh bay v sng thm lnh nhng bng hoa trong ci nng ngt tha ca bui chiu mun. Kh th c nhng hnh nh rt quen thuc c trng cho cnh hong hn trong th c in phng ng. Bn cu th gi mt m hng ng thi. Nhng cng ch l bng dng m thi, ngm ngh th ni dung xc cm v cch biu hin rt khc. Hoi Thanh lu ngi c rng gia con c ca Vng Bt lng l bay v Con c trn rung cnh phn vn ca Xun Diu c s khc bit ca hn mt ngn nm v ca hai th gii. C th ni r thm v s khc bit ny. Trc ht l s khc bit ca hai cch cm nhn thin nhin, cng l ca hai kiu th hin tm trng tr tnh ca hai thi i. Nh th c in trong khi cm nhn thin nhin khng tch mnh ra khi v tr m l s ho nhp vo . Cu th ni ting ca Vng Bt Lc h gi c l t phi, thu thu cng trng thin nht sc, th hin mt ci nhn ho nhp mang tnh nht th ho thin nhin v tr. (Hy ch n nhng t t, nht v nhng t d, cng tng l tha nhng li ht sc cn thit trong cu th ny). Con c v ln my ca Xun Diu tuy c mi tng quan nhng mi th vn l n, khng b ho tan vo nhau lm mt. thc v bn ng chi phi c cI nhn thin nhin v tr. Trng thI phn vn ca cnh c cng nh ci gp gp ca ln my bic l mt nt tm trng rt ring bit, in hnh ca th mi m chng ta cha gp trang th c. Trong th c, d bun vui hay au n th con ngi tr tnh vn gi cch biu hin trm tnh, ung dung v thng lng l, nhng tm trng mang tnh phi thi gian ca con ngi ho nhp vi v tn ca v tr v vnh
- 322 -
hng ca thi gian. n th Tn , ci bun c nhng nt khc. Hy nh li ci tm trng man mc bun trc nhng rng ri, bin i, mai mt ca thin nhin v cuc i trong nhng cu th Tng bit (L o rI rc li Thin Thai, Sui tin oanh a lung ngm ngi) hay Cm thu, tin thu (T vo thu n nay, Gi thu heo ht, Sng thu lnh, Trng thu bch, Khi thu xy thnh. L thu rI rng u ghnh, Sng thu a l bao nghnh bit ly). Nhng phI n th mi mi c cI tm trng bng khung nh trong th Huy Cn hay cI rng mnh run ry trong th Xun Diu. Ci phn vn ca cnh c, ci gp gp vi v ca ln my l biu hin ca cI ti thc r rt v thi gian v s ha hn ca con ngi, ca i ngi. Bn cu th ca kh th t ny c tng i song hnh, to nn mt s tng ng, tng giao ca cnh vt trong khung cnh hong hn: ci gp gp ca ln my vi dng phn vn lng l ca cnh c trn rung; ci rung di ca khng gian qua nhng cnh chim dang rng v chiu su ca bui chiu qua ci lnh ca sng thu thm vo nhng cnh hoa. 5. Th duyn l bi th duy nht khng bun trong cc bi th v ma thu ca Xun Diu (v c l cng l duy nht trong Th mi). Tm trng bao trm trong bi th l nhng dung ng xn xao, nhng xc cm tinh t n nhn nhng bin thI tinh vi, m h ca s sng trong thin nhin to vt v long ngi trong lc giao ma vo thu. Th duyn cm nhn s c o v tinh t ca Xun Diu v ma thu. Su cm nhn ny cng c Xun Diu th hin trong mt bi vn xuI c sc tp Trng ca: Vi lng ti, tri u ch c hai ma: Xun vi Thu hai ma c bit nh, hai ma c bnh minh () h sang thu l bao nhiu khoi tr cho gic quan; c ri b la chi chang m vo trong nc hin ho, mt m (). S sng trong ma xun tng bng ra ngoi, th gia ma thu, th s sng li tim tng ln vo trong, sp sn l si gia ngc Thu khng phi l ma su. y chnh l ma yu, ma yu nhau bng linh hn, ma nhng linh hn yu mn nhau (). Xun, ngi ta v m m cn tnh. Thu, ngi ta v lnh sp n m cng cn i (Thu). C bi thu l mt khung cnh chiu thu y th mng m cnh vt ho diu, nhp nhng, khi dy trong lng ngi nim kht khao giao cm thm kn m mnh m, gn b nhng tm hn n chic. Cho nn:
- 323 -
Trng thy chiu hm ng ngn vy Lng anh thI ci lng em. Mt quy lut cng hng ca ngi v cnh. Khng phI ch c s chi phi ca lng ngi khi nhn thy ngoi cnh (Cnh no cnh chng eo su, Ngi bun cnh c vui u bao gi Nguyn Du), m cnh sc thin nhin cn c kh nng nh thc trong tm linh con ngi nhng k nim qu vng, nhng kht khao thm kn, con ngi c sng y v su sc hn vi mi cm gic, cm xc v kht vng ca mnh. Th duyn l mt trong nhng nh cao ca th Xun Diu v cng l ca Th mi v th ca hin i Vit Nam. Th duyn l bi duy nht ca Xun Diu c mt trong mt tuyn tp th tnh th gii xut bn Bucaret (Rumani) nm 1962.
y thn v d
Hn Mc T
Phong tro Th mi (1932 1945) xut hin trn thi n vn hc to ra mt bt ng ln nhng s xut hin ca Hn Mc T cn to ra s ngc nhin hn nhiu. Mt i th khng di nhng Hn Mc T li mt lng tc phm ng phc v anh c v nh "ngi sao bng c nh sng khc l vt qua bu tri vn hc" v lm ngi ta nh mi khng qun. Hn Mc T khin ngi ta nh n bi ging th c o mi l ca mt hn th lun qun qui au n trong bt hnh. Bn cnh nhng vn th in, th say, th siu thc vi mt th gii y ma qui l mt ging th tr tnh m thm. Tt c th hin mt tnh yu i tha thit, khao kht tnh ngi n chy bng. y thn V D l mt bi th nh th. Mi hai cu th l mt mch cm xc chan cha tnh cm vi x Hu th mng, vi con ngi trn th. y thn V D ra i khi Hn Mc T lm bnh nng, khng c c hi tr v vi cuc sng i thng bi cn bnh phong qui c. V vy bi th l s ho quyn gia thc v o. Hin thc l nhng k nim v x Hu, o mng l nhng hnh nh v con ngi trong m tng ca thi nhn. Theo nhng ngi bn ca Hn Mc T k li th bi th c gi cm xc t tm bu nh ca Hong Cc gi cho thi s. Bi th l s quyn ho ca ging iu ch th tr tnh (thi nhn) v khch th tr tnh (em).
- 324 -
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Hn Mc T (1912 1940) l mt trong nhng nh th ln ca phong tro Th mi (1932 1945). ng cng l nh th c s phn bt hnh him c. Hn Mc T l mt ti nng c o, mt ting th l, th hin r tn bi kch ca mt con ngi bt hnh. Mc phi cn bnh phong qui c, phi sng trong s cch li khi ang trn tr nha sng khin th ng nhiu khi nh in lon vi mt th gii hnh nh th y ma qui. Th Hn Mc T va gi cho ngi ta ni s hi, va em n nim say m. Ch Lan Vin tng qu quyt rng : "Ti xin ha hn vi cc ngi rng, mai sau, nhng ci tm thng, mc thc kia s bin tan i, v cn li ca ci thi k ny cht g ng k l Hn Mc T. Bn cnh th in, Hn Mc T cn c nhng vn th tr tnh rt du dng v duyn dng. Trong s c y thn V D. Bi th c sng tc khi nh th lm bnh nng v khng cn c hi tr li vi cuc sng i thng. Bi th mang v p huyn o v trong sng. Thc v h ho quyn to nn v ring cho cm xc. Bi th th hin tnh yu tha thit ca tc gi i vi x Hu, ni nh th tng c nhiu k nim ngt ngo, ng thi th hin kht khao c sng, c yu. y cng l nhng c gng cui cng ca thi s nu li trong mnh nhng giy pht ngt ngo ca cuc sng trn th. Cnh th p m tnh th bun l s th hin y nht tnh yu cuc sng ca thi s bt hnh m y ti nng ny. M u bi th l kh th vit v thin nhin thn V vi nhng v p y th mng qua dng hi tng ca nh th. Cu th u c mt kh nng gi m rt ln : Sao anh khng v chi thn V ? Cu th l li mi, li trch hay s nui tic ? C l l c ba. l li mi ca c gi no ang trch hn "anh" ch th tr tnh ca bi th hay cu th chnh l s phn thn ca nhn vt tr
- 325 -
2. Tc phm
II/ c-hiu vn bn 1. V p ca thn V D hin ln nh mt phng din c o ca cnh Hu
tnh bc l tm trng nui tic ca mnh v khng c tr li thn V na. Ba cu sau c ni vi cu trc bi ngh thut "vt dng" ca cu hai. Nhn nng hng cau l li gii thch "sao anh khng v nhn nng" cn nng mi ln tn ti c lp. y l li ca c gi hay chng trai. Li ca c gi nhng bt u c s xut hin ca nhn vt tr tnh. Cnh v ngi thn V hin ln r dn. Bt u l hnh nh hng cau mt loi cy quen thuc trong nhng khu nh vn x Hu. Ta tng gp hnh nh hng cau trong Nh ca Hng Nguyn : C nng chiu t kch my hng cau y l hng cau trong nng chiu cn y thn V D l hnh nh hng cau trong nng sm ban mai, gia nhng vn mt "xanh nh ngc" mt hnh nh trong sng, thn thuc n bt ng. Cu th nh mt ci ngc nhn y th v. Nng ban mai m du xen gia nhng thn cau thng tp l cn t m sng m to ra cho cnh vt mt nt p rt th m cng rt i thng. Khi nh n thn V, nh n x Hu m mng ngi ta khng th khng nhc n nhng khu nh vn xinh p di nh nng mai. Vn ai mt qu xanh nh ngc V p ca thn V c cm nhn bng ni nh ca nhn vt tr tnh (tc gi) ch khng phi l ca c gi na. Nhn vt tr tnh hin ra bng li trm tr thn phc trc v p ca thn V. Ch mt gi mu xanh non t, mm mi y xun sc v mu "xanh nh ngc" l mu xanh nh c nh sng t bn trong. Ngc va c mu va c nh, va to mt nh sng, va ri ri sc xanh, mt qu l trm tr ch khng phi l nhn xt "qu mt". c th Hn Mc T, Hoi Thanh c nhn xt : "c nhng cu th p mt cch l lng, c ln nh ri vo hn mt ngun sng l". Nhn xt ny tht ng vi cu th trn. C l nhng git sng m vn cn ng trn l v khi nh bnh minh soi xung to cho khu vn v p lung linh huyn o. Cu th cho thy Hn Mc T yu V D, yu Hu bit bao nhiu. Ai c th tin rng cu th y sc sng ny li l ca mt thi s khng
- 326 -
2. Bi th l ni nim ca mt con ngi tha thit yu i, yu ngi, lun kht khao ci p, tnh yu nhng mang nng mt ni bun au v vng
cn c hi tr li vi i thng. Ta cng tng gp cnh thin nhin nh th thi s Xun Diu khi anh cn tr v ang trn y nha sng : tri xanh ngc qua mun l. Tnh yu V D ca thi nhn bt ngun t tnh yu cuc sng, t tnh yu vi ngi con gi x Hu. V vy con ngi x Hu trong cm nhn ca nh th trong khung cnh tht gi : L trc che ngang mt ch in Cu th vit theo hng cch iu ho. Cch iu t ng nt "l trc che ngang" n hnh nh "mt ch in". Mt ch in tng xut hin trong nhng cu ca dao x Hu : Mt em vung ta ch in, Da em th trng, o en mc ngoi. Lng em c t c tri, C cu nhn ngha, c li thu chung. Vi bin php ngh thut cch iu ho, tc gi din t c v p kn o, du dng, ho hp vi thin nhin ca ngi V D. Ngi Hu vn rt yu thin nhin, cy c l bn vi h. H chm sc cy ci ging nh chm sc con ngi. V nhng ngi nh truyn thng ca ngi Hu bao gi cng n sau nhng mnh vn mt xanh. Bn cu th to nn mt v p lung linh huyn diu cho thn V. Kh th th hai c s thay i v khng gian v cm xc nhng vn l dng hi tng ca nhn vt tr tnh, k nim lc ny trn v mnh lit n ni tng bc ca chng trai lan to, xen y c khng gian : Gi theo li gi my ng my Dng nc bun thiu hoa bp lay Mch cm xc khng dt m to mt d m : Thuyn ai u bn sng trng C ch trng v kp ti nay ? C l cu t ca on th ny c bt ngun t ni nh v dng sng Hng m m. Cnh vt trong kh th bun da dit, va hin thc va h o. N khin ngi c nh va gp mt o gic, c th y m cng tht m h. Gi my thng c mi quan h gn b khng kht, "gi thi my
- 327 -
2. Ngh thut
bay", nhng y gi my li theo hai ng, thm ch ngn cch nhau quyt lit : Gi theo li gi my ng my Gi my y khng phi l hin thc m n mang tm trng ca ngi trong cnh chia la. Nh V D nhng khng th tr v ni y c na nn bun v ni bun trn ra cnh vt : Dng nc bun thiu hoa bp lay Trong hi tng ca nhn vt tr tnh, dng Hng giang hin ln tht bun. Nh Hng giang li nh n nhng m trng huyn diu. Trng gi v p huyn o song trng cng d gi s c n, lnh lo : Trng sng, trng xa trng rng qu Hai ngi nhng chng bt c n. (Xun Diu) Trng tng xut hin rt nhiu trong th Hn Mc T vi hnh dng, trng thi khc nhau : Trng nm sng xoi trn cnh liu i gi thu v l li. Cn nh trng y li l mt nh trng huyn o, mt khng gian trn y trng v th : Thuyn ai u bn sng trng C ch trng v kp ti nay ? Sng to c o ca Hn Mc T l hnh nh "sng trng". Trng trn y khng gian t dng sng n ci mng. Hn Mc T chu nh hng ca trng phi th siu thc v tng trng Php, c l cu th ny l kt qu ca nhng nh hng . Hai cu th hay m khng th l gii c th. cng chnh l b mt hp dn ca thi ca. Ai c th ch c nh trng. Cu th gi ln v p huyn o ca x Hu v th hin tm hn th lng mn ca thi nhn. n kh th th ba cnh vt khng cn na, k nim tr v ngp hn nhn vt tr tnh. V lc ny nhng rung ng ca anh i vi V D tp trung hnh nh ngi con gi "m m nhn nh". M khch ng xa, khch ng xa o em trng qu nhn khng ra y sng khi m nhn nh Ai bit tnh ai c m ? " y" l u ? D u th cng b bao ph bi sng khi ca thi gian. Ai l mt i
- 328 -
t phim ch. Mt i t phim ch c s dng hai ln trong mt cu th, gi ln bao ngha. Cu th tha thit mt kht khao, mt c nguyn mun c ngi hiu c tm s ca mnh. ng thi th hin tm trng hoi nghi. Trong bi th c ti bn ln tc gi s dng i t ai, v "anh" v "em" ho nhp trong t ai y, ho nhp trong tm tng ca thi nhn. Cu th cui cng thong cht hoi nghi y xut pht t lng kht khao sng, kht khao giao tip vi cuc i ; xut pht t nim khao kht thu chung. Vt ln ni au ring, th Hn Mc T ni ln tm trng chung ca bao la i xa cch "Th i t ci thc ti ci o nh, t o nh i ti ci huyn diu, t huyn diu i ti chim bao. Bao trm c bi th l th gii m", l li ca Hn Mc T v th v c l l v chnh y thn V D. y thn V D th hin tnh yu tha thit ca tc gi i vi x Hu, ni nh th tng c nhiu k nim ngt ngo, ng thi th hin kht khao c sng, c yu ca mt con ngi. Nh th v nn mt bc tranh phong cnh tht p v thin nhin x Hu, t th hin tnh yu v kht vng sng mnh lit Hnh nh c o giu sc gi, giu gi tr thm m, ngn ng ng cc t lun trong trong sng, sc tch Cch s dng xuyn sut nhng cu hi tu t to nn mch cm xc ca ton ba Ba kh th khng c sp xp theo tuyn tnh ca thi gian v tnh duy nht ca ko gian, c bc nhy cm xc gia cc kh th to nn mch lin kt t-ni c o cho ton bi Nhp iu ca bi th b chi phi bi cm xc n cha mi kh th: c khi l nhp iu tha thit m say, c khi l nhp iu chm ri bun t Mt cch tm hiu bi th y thn V Gi Xut x, ch
- 329 -
1. Bi th y thn V Gi rt trong tp th in.2. Bi th ni v cnh p V Gi vi mt tnh yu thin nhin thit tha, mt hoi nim bng khung vng vn. Phn tch 1. Sao anh khng v chi thn V?V Gi mt lng c p ni ting bn b Hng giang, ngoi c Hu. Phong cnh m m th mng. Vi Hn Mc T chc l c nhiu k nim p? Cu m bi nh mt li cho mi, nh mt ting nh nhng trch mc: Sao anh khng v chi thn V?. Cnh V Gi c ni n l hng cau vi nng mi ln, mt bnh minh rng ngi. L mu xanh ca cy tri ca vn ai, ng ngng bng khung, ri tht ln mt qu xanh nh ngc. Sc xanh mt m, lng bng ngi ln. Mt so snh rt t gi t sc xun, sc xun ca vn ai? Cu th 4 c bng ngi xut hin thp thong sau hng trc: gng mt ch in. Nt v l trc che ngang l mt nt v thn tnh gi t v kn o, duyn dng ca ngi con gi thn V. V cho bit vn ai, y l vn xun thiu n. Cau, nng, mu xanh nh ngc ca vn ai, l trc v gng mt ch in - 5 nt v, nt no cng tinh t, tao nh, gi nhiu thng mn bng khung. 2. Thuyn ai u bn sng trng Mt min qu thong ng, th mng. C gi, my, c hoa, c dng nc. Cnh p y thi v, c in. Gi my i ng phn li. Dng nc bun thiu, bun xa vng m h. Hoa bp nh nh lay cng gi bun.Gi theo li gi, my ng my,Dng nc bun thiu, hoa bp layKh mt ni n nng mi ln, nng bnh minh. Kh 2, ni n bn sng trng, bn trong hoi nim. Vng trng ca thng nh i ch. Thuyn ai c l l con thuyn thiu n? Vn th trng p nht trong th Hn Mc T. C bn sng trng, c con thuyn trng. Tht th mng, tnh t:Thuyn ai u bn sng trng C ch trng v kp ti nay?Cu th ca Hn Mc T v bn sng trng v thuyn ai gi nh n vn ca dao thuyn nh bn bn i thuyn. V v th n gi ln mt mi tnh thng nh, i ch man mc, m h, bng khung.3. Ai bit tnh ai c m ?Mt ch m y tnh t trong cu th c nhc iu chi vi: M khch ng xa, khch ng xa. Du khch hay thn n V Gi? Chc li l giai nhn m thi nhn tng m c: o em trng qu nhn khng ra. Va thc va mng. Con ngi ca thc ti hay con ngi trong hoi nim? Sng khi ca bn sng trng hay mit vn V Gi lm m nhn nh ca giai nhn? Trong cnh c tnh. Trong tnh c mn sng khi, mt th tnh yu kn o, e d, thit tha: y sng khi m nhn nhAi bit tnh ai c m ?Ton bi th c 4 t ai i t phim ch cng xut hin trong cc cu hi tu t, khng ch gp phn to nn m iu lng lng, ng ngng m cn dn hn ngi c nh v mt min dn ca Hu man mc su lng, bi hi, thit tha:Ni Trui ai p m cao,Sng Hng ai bi, ai o m su?Nong tm ao c nng du xa bn c nh cu hn h Kt luny thn V Gi ng l mt bi th t cnh, nhng ch thc l mt bi th tnh - tnh trong mng tng. Cnh rt p, rt hu tnh, m iu thit tha, tnh t. Tnh cng rt p nhng ch l mng o. Bn sng trng cn , nhng con thuyn tnh c kp ch trng v ti nay? Xa vi, mnh mng. o trng giai nhn, mu trng trong trinh n y tr thnh hoi nim trong min thng nh ca thi s a tnh m nhiu bt hnh. y thn V Gi l bi th ta nh v ta thng.
- 330 -
Tham kho AY THON V DA Han Mac T Can c vao ban than van ban th, ta thay noi len hang au la hnh anh Hue ep va th. Bai th gom 3 kho, 12 cau that ngon. Moi kho th dng nh c danh e noi ve mot phng dien cua Hue. 1/ Sao anh khong ve chi thon V? Cau hoi lam song day ky niem ve thon V, noi rong hn ve x Hue, trong tam hon am tham va th mong cua Han Mac T. Canh buoi sm ni thon V: Nang mi len, chieu sang, lap loang nhng hang cau. V Da co nhng hang cau thang tap than cao vt len tren cac mai nha va nhng tan cay. Nhng tau cao con bong loang sng em nh hut lay anh sang luc ban mai. Vn ai mt qua xanh nh ngoc la cau th khong co g ac sac tan ky lam ve mat sang tao hnh anh va t ng, nhng cang ngh cang thay ta nhng vn cay ti tot, xum xue cua V Da cung ch co the noi nh the ma thoi. Moi ngoi nha V Da, noi chung Hue, c goi la nhng nha vn. Vn boc quanh nha, gan vi ngoi nha xinh xinh thng la nha tret, thanh mot cau truc tham m chat che. Xuan Dieu goi moi cau truc ay la mot bai th t tuyet. V the vn c cham soc chu ao Nhng cay canh va cay an qua eu xanh tot mn mn va sach se, dng nh c cat ta, lau chui, mai giua thanh nhng canh vang la ngoc. S v von ay c nang len theo hng cach ieu hoa. Khuynh hng cach ieu hoa c ay len cao hn na cau th t: La truc che ngang mat ch ien. a goi la cach ieu hoa th khong nen hieu theo ngha ta thc, tuy rang cach ieu hoa cung xuat phat t s thc: thap thoang ang sau nhng hang rao xinh xan, nhng khom truc, co bong ai o kn ao, du dang, phuc hau. 2/ Trong kho th th hai, dong ky niem van tiep tuc. Nh Hue khong the khong nh dong song Hng. Dong song Hng, gio va may. Con thuyen ai o au di anh trang ni ben vang... Bon cau th nh dien ta cai nhp ieu nhe nhang, cham rai cua Hue. Gio theo loi gio may ng may Dong nc buon thiu, hoa bap lay Cai tinh te ay ta lan gio thoi rat nhe, khong u cho may bay, khong u cho nc gn, nhng gio van run len nhe nhe cho hoa bap lay. Tat nhien ay phai la canh
- 331 -
song Hng chay qua V Da lng l troi ve pha ca Thuan. ung la nhp ieu cua Hue roi. Hai cau tiep theo ay trang. Canh trong ky niem nen canh cung chuyen theo logich cua ky niem. Canh song Hng khong g th mong hn la di anh trang Han Mac T cung khong me g hn la me trang. Trang tr thanh nhan vat co tnh huyen thoai trong nhieu bai th cua ong. Anh trang huyen ao tran ay vu tru, tao nen mot khong kh h ao, nh la trong mong: Thuyen ai au ben song trang gio Co ch trang ve kp toi nay? Phai trong mong th song mi co the la song trang va thuyen mi co the ch trang ve nh mot du khach tren song Hng... Hnh anh thuyen ch trang khong g mi, nhng song trang th co le la cua Han Mac T. 3/ Kho th ba: Ngi xa ni thon V. Nh canh khong the khong nh ngi. Ngi phu hp vi canh Hue khong g hn la nhng co gai Hue. Ai lam th ve Hue ma chang nh en nhng co gai nay (Hue ep va th cua Nam Tran. Dng dng cua To Hu...) Nhng kho th dng nh m au bang mot li thot ra trc mot hnh anh ai o tuy m ao nhng co thc: M khach ng xa khach ng xa Ao em trang qua nhn khong ra M ao v khach ng xa va nhn khong ra nhng co thc v ao em trang qua. Hnh anh biet bao than thiet nhng cung rat oi xa vi. Xa, khong ch la khoang cach khong gian ma con la khoang cach cua thi gian, va moi tnh cung xa vi v von xa a gan bo, a ha hen g au. V the ma ai biet tnh ai co am a? Ai la anh hay la em? Co le la ca hai. Gia hai ngi (Han Mac T va co gai ma nha th a tng tham yeu trom nh) la sng khoi cua khong gian, cua thi gian, cua moi tnh cha co li c hen, lam sao biet c co am a hay khong? Li th c bang khuang h thc va gi mot noi buon xot xa. Nhng kho th khong ch minh hoa cho moi tnh cu the gia nha th va ngi ban gai. at trong dong ky niem ve Hue, ta thay hien len trong sng khoi cua at kinh o hnh anh rat ac trng cua cac co gai Hue. Nhng co gai Hue thng e le qua, kn ao qua nen xa vi, h ao qua. Nhng co gai ay khi yeu, lieu tnh yeu co am a chang? ay khong phai la s anh gia hay trach
- 332 -
moc ai. Tnh yeu cang thiet tha, cang hay at ra nhng nghi van nh vay. Tnh trong th bao gi cung la tnh rieng. Nhng tnh rieng ch co y ngha khi noi c tnh cua moi ngi. Phep bien chng cua tnh cam nghe s la nh vay. oi vi s tiep nhan cua ngi oc, noi len trc het trong kho th nay, cung nh trong toan bo bai th van la hnh anh th mong va ang yeu cua canh va ngi x Hue. Bnh ging bi th y thn V Gi ca Hn Mc T : Phn tch : 1. y l kiu bi bnh ging vn hc ,c th l mt bi th tr tnh .Do ,th sinh cn nm vng k nng bnh ging ,th hin s cm th tinh t mi c th pht hin v bnh ging c ci hay ,ci p ca tc phm cho ngi c. 2. Mc d l k ti ,nhng trong chng trnh Vn THPT ,Hn Mc T ch c trch tuyn mt tc phm .Bi th ny nm trong tp Th in,nhng c sng tc vo thi k nh th mi bt u mc bnh ,ting th cn kh trong tro ,thanh khit .Lu nay. y thn V D thng gn vi chuyn tnh ca thi s vi ngi con gi mang tn Hong Th Kim Cc .Song khi bnh ging khng nn qu khai thc yu t ny ,cng khng nn i su vo t tng tru tng ca tc gi.Ngi vit cn tp trung bnh ging thy tm hn p ,thanh khit ca nh th khi sng vi nhng k nim p , mt bi cnh y th mng. Bi lm tham kho: Hn Mc T - Sao anh khng v? Trong cc thi s Vit Nam hin i ,Hn Mc T l ngi kh nht.To ho vn rng lng nhng khng hay i ng khch vn chng.Nh th ch sng vn vn 28 nm ( 1912-1940 ).28 nm ca mt i ngi ,sao li lm trn chuyn ,kh i? ng xut hin trn bu tri thi ca Vit Nam nh mt v sao bng ,ngn m lo sng ,v nhng ai mt ln tip xc vi Hn Mc T th du n kia khng th xo nho. My nm tr li y ,v tr ca Hn Mc T trong kch s vn chng nc nh dn hi c tr lai ng gi tr vn c ca ng.Chng trnh mn vn bc ph thng trung hc ,ln u tin th Hn Mc T c em ra ging dy cho hc sinh qua bi y thn V D .Bi th ch c 12 cu ,nhng hn va Hn Mc T vn hin hin nguyn vn :ti hoa, tht th v dng hin .Thi s Php ,Elsa Triolet ni nh th l ngi cho mu.Vi Hn Mc T , y l tn cng ca dng hin! Nm 1936, ang lm bo Si Gn ,Hn Mc T bit mnh mc chng bnh nan y (bnh phong) ,lin tr v thnh ph Quy Nhn .Khi mva Hong Cc ,ngi yu u tin ca thi s va mi ra Hu. chn xa xi ,li trch trn tm bu nh :Sao
- 333 -
khng v thm V D? . y thn V D l l th tnh gii by tm trng ,c iu n c din t bng ngn ng thi ca. Hai kh th u,nh th ho thn ngi thiu n thn V D ,dng nh ang trch mc ngi xa v k v V D: Sao anh khng v chi thn V Nhn nng hng cau nng mi ln Vn ai mt qua xanh nh ngc L trc che ngang mt ch in? Ngi thn V m c nh ai u .V D lc gn ,lc xa. ,ho ra , y l tm trng ca ngi tng t :Ch thiu mt ngi nhng khng gian trng rng (Lamartin)! Nh th ho thn hay tht .Mu xanh ca l,cht ngn mi ln vn cha m lng ngi thiu n .Nng bun v cnh c vui u bao gi: Gi theo li gi my ng my Dng nc bun thiu hoa bp lay Vit n y th s ho thn y cng chm dt .Thi s ,anh c th trn trnh mi iu m,tr bn thn anh .M thng mbao phen vn l tay, tm hn nh th mi phc tp ,giu u t v a cm lm sao! Ngi i c th trch khch vn hay vin vng .Nhng y l c m tht: Thuyn ai u bn sng trng C ch trng v kp ti nay? C mt bn sng trng hin hu ngoi i thc .V ,cng c mt bn nh th , ni no tt tp trong tm tng con ngi .Khi trng khng v ,ci y hoang vng ,bun b bit bao !C ngi bnh nhng cu : o em trng qu nhn khng ra / y sng khi m nhn nh...l lc tm bu thip c ,ngh chuyn cch xa by gi,tt thy nh mun nho i. y ch mi l ci ngha c th ca vn bn ,ch cha phi bi th hay tm hn Hn Mc T .Bt c nh th ti hoa thi i no cng thy gia tm hn mnh v cuc i c iu li nhp. t nhiu ,h c c , i khi ch trong tm hn ,ch khng nht thit phi gia m ng. Trng hp Hn Mc T v nhng nm thng y , iu cng r .Bit vy ,nhng vn khao kht gii by ,kht khao cng hin .Hnh dung y thn V D l bc th tnh gi cho ngi yu x Hu ca Hn Mc T th Ai bit tnh ai c m ? L li than th i vi Hong Cc. Song,nu hiu Hn Mc T - mt ngi tnh lm th , y cn l ting ni ca thi nhn vi cuc i. Ngy y ,Hn Mc T mun phin :Ai bit tnh ai c m ? V,c l , cho n bui tra nghiwtj ng 11.11.1940,nhth ti hoa vn m mi tnh au n vi cuc i ,ra i , li :Mt nm m bng t,mt cy thnh gi bng g tp ,khng vng hoa ,khng hng khi , u hiu qunh qu di mt g cy phi lao!(Quch Tn) . n nay ,50 nm tri qua ,khi ngi i nhn ra Hn Mc T l nh sao bng khng th xo nho du n trn bu tri thi ca dn tc th xin ng trch sao Anh
- 334 -
khng v ? ,c chng phi bao nm nh th vn li sao?Xin hy rng ng cho ngi mun nm c...
y thn v gi
Sao anh khng v chi thn V? Nhn nng hng cau, nng mi ln Vn ai mt qu xanh nh ngc L trc che ngang mt ch in. Gi theo li gi, my ng my Dng nc bun thiu, hoa bp lay Thuyn ai u bn sng trng C ch trng v kp ti nay? M khch ng xa, khch ng xa o em trng qu nhn khng ra y sng khi m nhn nh Ai bit tnh ai c m ? (Th in hay cn gi l au thng) Gi phn tch 1. V cc chi tit i thc c lin quan n bi th, v nh tm nh ca Hong Cc gi cho thi s, c l cng ch nn hiu nh mt ci c, mt rng buc ngoi th. N cha sc lm nn mt cm hng. Ci git nc cuc i nho nh kia s d lm cho cc nc trn ra bi chnh cc nc qu y. Phi chng l lng ham sng? 2. kh th th nht, ta bt gp mt nt g quen thuc nh th on Vn C chng hn. Nhng nu ci phin ch tt ca on thi nhn miu t mt bc tranh qu nh l vn c, th Hm Mc T c phn cht lc hn. C mt cI g dn nn trong cI vn xanh nh ngc, lc nng mi ln? Bt php hi ho d li trn bc tranh mt hn th rt tr. 3. Hi vng trn ln i mnh mng v c g li c th tt ngay, hay t nht b y ra xa hn, tut khi tm tay kh th ni tip. Ci ri rc, t ni trong nhp th din t ci mt mi ca lng ngi. Su vn ng ca mch th c ci g ging mt hng i v thng ca mt cn bo. V vy hai cu th Thuyn ai
- 335 -
u bn sng trng c s bu vu vo mt im ta trnh kh nng b x y, b trI dt. Ch c iu: im ta y qu mong manh. 4. Thao thc m h y vn c cn thp thong cu M khch ng xa Hnh phc m thi s hng ti sao c m mt, xa vi. Sng trng l p, o trng l p. N l s vy gi ca mt th qu chn trn cnh cng ting chim tu h. Nhng vi Th T, n c chn vn, tng c th cm nm c trong tay ri li tut khi tm trc gic. nh vy l ba kh th c ba du hi, m mi du hi l mt nghi hoc, bn khon. Hn th na, y l day dt, bn chn. C mt mch th trong bi cun chy, n khi kt thc, n ri vo ci th chn tng. Vn l du hi khng c hi m v chnh v khng c hi m m au n, thit tha. ng sau nhng cu th l mt tm hn tinh t v nng nhit i vi cuc i. Bnh d, n s nh th m khc nhit bit bao!
Li bnh Trong tp th mang ta Th in, c hai bi t in nht c l l Ma xun chn, v y thn V Gi. C hai bi u l nhng bc tranh xm thn, vng tc qu lng. c n, ta khng th khng ngh n Nguyn Bnh v th T cng tr trung, tinh t nh kiu: Nh nng cnh nh ti Cch nhau ci giu mng ti xanh rn Th T c ci xanh rn ca s sng c tht, s sng ng yu. Cn ci ng yu hn ci ging iu ngt ngo mi mc: Sao anh khng v chi thn V? Tc ng c cu Li cho cao hn mm c. Mm c c giu, nhng li cho l sang, bi l ci tnh, tnh ngi, tnh qu, v bit u chng l mi tnh non nc. Hm ngha ca cu th khng t ng khung trong mt bin hp no. Tuy vy nu i qu xa, thm na, li khng khang p t ci ch quan, cch hiu ch quan th iu y khong nhng khng c c s, m cn bt li cho th. Hy c n ngn nga trong ci
- 336 -
khong khng l tm tng ca ngi c mi ngi yu th tm c mt hnh phc cho ring mnh. Tr li vi ci v th y, ta hiu v sao cu th nh mt cu ni thng? Sc nng ngoi cu ch n s l mt ci tnh m thm. N khng cn hoa m, cu k, mt cch ni ln gn cao ging, l v n c n bo bng vng v nhng cu tip theo. Dng nh c mt cI thn V m ch cn mt li gi u mi, t n hin ln nh mt khi thu tinh trong sut. Cho nn t cu th u trong vn cnh, ta mi hiu c cI bnh d su sc ca mt s n s. N ging nh mt th cnh ca vn lng h m, m du dng, m tha thit bit bao! C mt cu by ch th c n su ch u cu to bi thanh bng. Mt phong cch Hu t n nh hnh trong mt cht ging m ru. Th ra ng sau cI khun mu th ng l mt hn thi nhn rt tr, tr c li, c nh mt chic nem Hu nh b, khim nhng thm tho kh qun. y l cha ni n i t nhn xng m li mi hng ti. Sao anh, anh l i tng nghe, cn em mi l ngi ni. C ngi ni v ngi nghe tm vo mt khng kh tr tnh ng yu m thn mt l lng. S ci m tm tnh trong quan h giao tip trn y c kh nng, c tnh nng lm xn xao mt tim thc vn m h ngay lp tc tr thnh c th. CI c th y cng chng c g nhiu. C th nhm m m xem: mt hng cau gn gi, mt vn ai thp thong xa xa, v cng thp thong xa xa mt gng mt khng r l ai ln trong tre trc. Cnh tr c vy, ngha l ht sc n s nhng li ng lng qu king. Bc tranh qu s d tng thc dy ph by ci v p t thn, tr thnh hon m y l do mt im nhn hi ho. Chn mt thi im c bit trong ngy, khi ci nng mi ln m bm my th cn g bng. Chn ci tr ca thi gian phi l ngi ngh s c tm hn rt tr. Cng l cnh lng qu y, c ngi chn bui tra, c ngi ly hong hn lm bi cnh. M khng phi khng p. V nh th B huyn Thanh Quan chng hn, nhng l ci p khc, nh s u hoi bng lng gia mnh mng. Khng dng mt khng gian mnh mng nh th lm nn, cch nhn ca Hm Mc T y l mt cch nhn cn cnh, ci nhn qua nh nng u tin. V vy cu th u tin t cnh, t hng cau c mt nhp p khc thng. N hi hp nh phn x t nhin ca con ngi trc cI p khng ng li hin ra trc mt: Nhn nng hng cau, nng mi ln
- 337 -
Cu th s d nn th v cht nhc trong hn. Vn ch l cI nng bnh thng ngy no chng c, nhng nh th nh nhn thy n ln u. Khng bit c phi nng hay khng? L m hay l thc? Dng nh thi s khng cn tin vo mt mnh. Cu th v vy va nh i thoi (vi ngi khng c mt) li va nh t thoi. N mang lp ngha hai tng va hng ngoi li va hng ni. Ci nng u tin trong ngy v trong i c mt sc sng ring, mt linh hn ring. N lm cho ci vng nh hng mnh mng ca n khng cn th tnh m sng ng hn ln. Khng phi ln u nh th t nng. Ci nng ln u ta mt ln khng qun trong Ma xun chn. Nhng ci p trong th c phn day dt, c mt ci g khng yn. c cu Dc b sng trng nng chang chang, ta gp mt khng kh rt xa trong hoi nim. V cng t hoi nim, Lu Trng L c th hay: Ti nh m ti, thu thiu thi Lc ngi cn sng, ti ln mi Mi ln nng mi reo ngoi ni o ngi a trc giu phi (Nng mi) C hai u hng v pha sau, cn y thn V Gi, ci nng u tin hng v pha trc. Hai ch nng trong mt cu th to nn mt tit tu khc thng. C mt ci g nh no nc, ci e p ca con tr ln u mc chic o mi trong ci m thanh st sot, khng trnh khi ci ro rc, ngy th. Sc ht y l nng v ngi chu tc ng ca sc ht y l nh th. Hm Mc T cng tr thnh mt th con tr trong hn, ng tm trng vi Lu Trng L trong bi th va dn. Mc d vy, hai ni nim c khc. Nu c ng hng ho trong th ca tc gi Ting thu gn lin vi o (o ngi a trc giu phi) th th T li m ra mt mu xanh mt mt: Vn ai mt qu xanh nh ngc Thc ra, mt v xanh l hai khi nim cng mt gam mu tng t nh rn, nh bic. Ngi ta c th ni xanh bic, xanh non, v cng c th vit trong th: xanh mt. Ci ti s tinh t ca Hm Mc T trong th chnh l ch khng dng hai t y. Bi xanh mt (cng hi hai yu t mt v xanh) th yu t qu, p nhng sinh kh khng nhiu, v thay th cho tnh yu l lng thng, i ngi. Dng mt qu, r rng kho hn, sc sng di do hn, v c m p na.
- 338 -
Do vy m t xanh (xanh nh ngc) t n li gieo mt n tng mi, khng ging vi mt, n c mt v tr ring trong cm nhn. Mt trng ip mu xanh nhng khng lp li em n s ho hng cho k thi nhn khi ng trc mt bo tng ngh thut ca thin nhin b n. CI hi hp ca cu th t cau tr thnh ting reo y sung sng nh c ma lc cu ni v vn ai. Cau chc trc sn nh th vn mi c th vn ai. Mt t ai bung bt, m h hn. gn xa khng cn ng nht. Vng khng gian m ra cng mt ln vi vng tm tng. Cnh l mu tht ca hn. Hn qun quyn, hi ho trong cnh. Lm sao cn c th phn chia ci c th ngh thut ton bch ny u l hnh thc, u l ni dung? Cng ng tch bch ci gng mt thp thong trong vn ai kia ra thnh mt ngi c th no. Bi l, n cng ch l ci chi tit thong qua, mt ng nt nm trong tng th. V bao bc chung l s cn i hi ho, c th trong mi tng giao gia ci mm mi v kho khon. n gin vy thi, nu khng rt d ch quan suy din. Ton cnh bc tranh u l cuc i mang hi th thi nhn: l lng ham sng. V nu khng ham sng, khng yu i, lm sao c th nho nn c mt khung cnh bnh d m say ngi th kia. Nhng t n vo ton bi th dng nh l i cc pha bn kia ca mt nghch l. gc nhn ny, kh th y mang ngha tng trng. Ci p, ci thc ca cuc i tng nh nm sn trong vng tay ca mt tm hn yu n, nhng li khng phI nh vy. N vi nh th khng l mt I bn ng hnh. Cng hng n n, tng chng tip cn c n, n li cng c xa hn: Gi theo li gi, my ng my Dng nc bun thiu, hoa bp lay Bng mt nhc iu khc thng, lnh lo, v tnh n nghit ng, thi nhn din t mt tm th chi vi. Th ra hnh phc m tri h l kh th u ch l mt tn hiu gi. N rng r, m mng. N l o nh trong khi vi nh th li l mt nhu cu rt thc. Cng gn b vi cuc i, cuc i cng ngonh mt quay lng. Cu th c gi c my, nhng ri rc, chia la. Nc c dng m khng chy. Hoa bp th kh khng nht t, v duyn. So vi kh th u, cnh y nh ngi bc ht. Ci v vp nhanh chng i chiu. Nh th khng khi ng ngc, xt xa.
- 339 -
Nng hnh nh tt, tri sang chiu, v vy mi c sng trng: Thuyn ai u bn sng trng C ch trng v kp ti nay? Hn th rt p khi ni n gi, n trng. Trng nh mt vng quc b quyn ca T. V vy tm mnh vo , vo ci nh tri m bng bc, dng nc va bun thiu l vy bin thnh sng trng nh c mt php nhim mu ca Cha. Nhp th nh mt nhp cu, mt hi vng m ra. Tri tim au n v va p vo cuc i c mt c hi hi sinh sau vt thng au n. Nhng ly tiu ch ca ci thc tnh cp ca nng v trng th nng l ci c th nhn c bng mt thng, cn trng ch l cm nhn c. Phi chng chnh v vy m ging th mi gp gp, thit tha. Thuyn liu c kp v bn, trng c nh la ngi? Hnh phc mong manh hay l mt o nh, d c mong manh nhng cn c hy vng th vn cn l ci c nh bu vu, bm vo m tn ti. Ti nay l ti no? th mc d khng r, nhng trong tm tng ca thi nhn, n phi l ci m ng ngc thin ng nh mt ln Xun Diu thit tha: m nay rm yn tic sng trn tri. Kt thc bi th l con sng chp chn gia m vi thc y: M khch ng xa, khch ng xa Vn l tit tu sng i nhng va tin li va lui nh mt quy trnh tr tru ca hnh tm bng. Ngi khch ng xa m h y ch thp thong m mng o em trng qu nhn khng ra. Li mt sng to na ca Hm Mc T. Mu trng v mu trng nh mt s rt ui khng bao gi ti ch. Hnh nh o trng trong th Hm Mc T khng ging cch gi khi ca Huy Cn: o trng n s, mng trng trong Hm xa em n, mt nh lng N bng nh sng, em i n Gt ngc dn hng, bc to hng o trng ca Huy Cn nu l thc th th T n bin thnh o gic mt ri. Chnh l o gic m hnh phc kia cng lp
- 340 -
lnh bao nhiu, tm lng nh cng qun au chng y. Ai bit tnh ai c mn m l mt kht khot biu trng m rng. ngha ni sinh ca cp t ai bit tnh ai va gn gi va xa vi nh khong gia cc v sao. S trng vng trong mt tm hn rt s c c li ang vo tnh th c n l ci mch chnh ca ton bi, to ra ci cu t c o, y hnh tng ca nhng pht xut thn c lp li vi mt mc cao v dng nh l kh hiu. Nhng, hng v pha nhn bn, pha cuc i t ci ti bn ng, mi l ci ht nhn bn vng, ci gch ni gia ngi lm th v ngi c th./. Trng giang
Huy Cn
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Huy Cn (1919 2005) tn y l C Huy Cn, sinh trng trong mt gia nh nh nho ngho, gc lng n Ph, huyn Hng Sn (nay l x c n, huyn V Quang), tnh H Tnh. Huy Cn l mt trong nhng nh cao ca phong tro Th mi. T nm 1942, ng tham gia phong tro sinh vin yu nc, t tch cc tham gia cc phong tro vn ngh phc v cch mng v gi cc chc v quan trng trong Chnh ph v trong Hi Lin hip Vn hc Ngh thut Vit Nam. Nm 1996, ng c tng Gii thng H Ch Minh v vn hc ngh thut. Nm 2001, Huy Cn c bu l Vin s Vin Hn lm th th gii. Th Huy Cn trc Cch mng ni ting vi tp La thing, tp th tiu biu cho hn th Huy Cn trc Cch mng, l mt ni bun mnh mang, da dit. Thin nhin trong tp th thng bao la, hiu qunh, to cm gic c n rn ngp. Trc v tr bao la, con ngi tht nh b v c n. l tm trng chung ca cc nh th mi. Tm trng ca th h thanh nin ri vo tnh trng khng tm ra ngha cuc i, trong h lun cha cht tm s thi cuc. Sau Cch mng, th Huy Cn vui hn, ho cng nim vui chung ca ton dn tc. Bi th Trng giang trch trong tp La thing. Bi th l s kt hp hi ho gia v p th ca c
- 341 -
2. Tc phm
II/ c-hiu vn bn 1.Ni dung phn tch
in v tm s thi i. V p c in : Bc tranh thin nhin tri rng, sng di, sn thu hu tnh nhng vng lng u hiu. Cnh vt gi ni bun, s c n, con ngi nh b trc thin nhin bao la. Bi th s dng nhiu yu t c tnh cht tng phn. Cnh vt gi nhiu tm trng. Tm trng nhn vt tr tnh l tm trng bun, c n, nh qu hng. ng gia qu hng vn khc khoi ni nh qu hng l tm trng chung ca tt c cc nh th mi. C n v nh b trc cuc i nn lun kht khao c giao cm vi i. Bi th cn gi t tm s y. Bi th c bn kh, mi kh nh mt bi th t tuyt ng thi, kh no cng mnh mng sng nc v dn dn mt ni bun su. m iu chung ca bi th l m iu bun, c n, trng vng. l ni bun ca c mt th h cc nh th mi trc Cch mng. C bn cu th kh 1 u t cnh nhng mi cnh li mang mt sc thi khc nhau. hai cu u, cnh vt c gi t kh quen thuc, bnh d, t n khng c g ng bun : sng nc, thuyn tri... "Sng gn" l do gi, nhng khi thm cm t bun ip ip th sng y u cn l hnh nh thin nhin m l sng trong lng ngi. Con sng c tht ca Trng giang v vo ni hiu ht, c n tr thnh ni bun "ip ip". Mt ni bun m thm, da dit khn ngui c tri ra lin tip theo nhng lp sng ni ui nhau khng dt trn dng trng giang. Cm t nc song song cng l mt cu t l ng i vi bun ip ip cu trn nh nhn thm ni bun. Hnh nh th gi ln ni nim ca c mt th h vi bit bao su thng, o no. Sang n hai cu sau tnh bun bt gp cnh bun vi ci "su trm ng" ca nhng chuyn ng ngc chiu, ngc hng "thuyn v, nc li" v hnh nh ni tri phiu dt ca mt cnh ci kh lc gia my dng nc. Hnh nh cnh ci y gi ln nhng m nh v thn phn nh nhoi, phiu dt, lc loi. Nhp cu th trc trc (1 3 1 2) ph cch th tht ngn c in cng php o ng, tng
- 342 -
2. Ngh thut bi th
phn cng gp phn nhn mnh tm trng ca nhn vt tr tnh. Sang n kh 2, tm nhn rng hn, mt khng gian bao la, ci nh b vn tng phn vi ci mnh mng v cng. Bc tranh sng nc c thm vi nt chm ph vi nhng thi liu quen thuc ca bi th c : cn ct, gi u hiu, thuyn bn c liu... Hai t ly l th v u hiu c dng rt nhiu rt t va c gi tr to hnh va giu kh nng biu t tm trng, li gi mu sc c knh, gi hi hng c thi. m thanh ting ch chiu vn ni lng xa vng li cng gi bun. N m h xao xc qu v gi khng kh tn t, vng v. C l y l m thanh vng ln t tm tng, t nim kht khao ca nh th. Cu th th 3, th 4 m rng khng gian miu t ra nhiu chiu vi hnh nh ca nng xung, tri ln, sng di, bn vng c liu cng lm cho cnh thm bun, tm trng thm c n. Kh th th ba, v u hiu hoang vng ca cnh vt c t m hn n mc dng nh khng cn du vt ca s sng khin ni bun c y ln n tt cng vi ip t khng, ging th nh ht hng. Ton cnh sng di, tri rng tuyt nhin khng c bng dng con ngi, "khng mt chuyn ", khng c ly mt cy cu ni lin i b c th to nn s gn kt con ngi vi nhau. Kh th cui miu t cnh hong hn v th hin tm trng bun nh qu hng ca con ngi mt kiu tm trng v thi hng rt in hnh ca thi ca c in. Cnh bu tri cao rng m lc chiu t c chm ph theo bt php ng thi vi hai hnh nh "m my" v "cnh chim" nhng thi liu quen thuc trong th ca trung i phng ng. Hnh nh tng phn gia cnh chim (cnh chim nh li nghing nn cng nh nhoi hn) v bu tri gi cm gic c n, nh b v rn ngp. Khng gian y l ci nn nhn vt tr tnh th hin ni nh qu hng. Ni nh mnh mang vi vi, "dn dn" tri di nh nhng con sng ni ui nhau chy n v tn, v cng. V cu th t (Bng khung tri rng nh sng di) : t tuy nm ngoi vn bn tc phm, nhng li tp trung th hin ni dung t tng v
- 343 -
ngh thut ca tc gi. Cu th t ca bi th ny l mt v d tiu biu. Li t ngn nhng th hin c mt phn quan trng hn ct ca tc phm, ni c th hn, y chnh l ni bun (bng khung l c nhng cm xc ng ngng, luyn tic, nh thng an xen nhau) trc cnh v tr bao la, bt ngt (tri rng, sng di). V hnh thc t chc cu th v vic s dng li th trong cc cp cu : Sng gn trng giang bun ip ip, Con thuyn xui mi nc song song. Nng xung, tri ln, su cht vt, Sng di, tri rng, bn c liu. C hai cp cu th trn, v hnh thc t chc cu th cng nh s dng li th, u c s vn dng v pht huy mt cch sng to nhng yu t c in ng thi th hin tm t ca ci ti th mi. Cch t chc cu th tun theo php i ngu ph bin ca th ng. Chng u l nhng cp cu i nhau. Tuy nhin, dng thc mu mc ca i, theo quan nim c in, l phi i nhau trit (i cu, , ch, m...). y, Huy Cn ch mn nguyn tc tng xng ca i, ch khng y ln thnh i chi. V th, cu th to ra v cn xng trang trng, m ra c cc chiu kch v bin ca khng gian, m khng gy cm gic g b, n c. Ngha l, mt nt thi php c in ng thi c cch tn ph hp vi tm l hin i. Cch s dng li th cng vy. C nhng ngn t c dng theo li th ng, c th l hc theo li dng t ly, theo li song song ca Ph trong bi ng cao cp cu : V bin lc mc tiu tiu h Bt tn trng giang cn cn lai. C li dng nhng cm t theo cu trc thnh ng bn ting, c v m thanh, c v ngha : sng gn trng giang, con thuyn xui mi, nng xung tri ln, sng di tri rng... C li to t theo phong cch c in : bn c liu. C li "l ho" ngn t : su cht vt. Cht vt vn l mt t c dng din t chiu cao, y c dng biu t
- 344 -
3. Kt lun chung
chiu su. Trc Huy Cn cha thy dng nh th. iu ny c v v l. Nhng ci l ca vic sng to ny l ch : tc gi khng mun dng tm nhn vm tri, nh tri m xuyn su vo y y v tr. Ci ti y cng thy b v hn trc ci v bin n rn ngp nh th. V vy, chiu cao chuyn ho thnh chiu su mt cch tht t nhin. Nhng hnh nh "Ci mt cnh kh lc my dng" v "Chim nghing cnh nh : bng chiu sa" c dng tht sng to, va gi hnh va gi cm. Trc ht, l nhng hnh nh nghing v t thc, bng nhng chi tit sng ng. Chng gip cho thi s ti hin din mo chn thc ca sng nc trng giang cng nh cnh khng trung lc hong hn. Th php bao trm u l tng phn: hu hn v hn, nh nhoi ln lao, hu hnh v hnh. Nh , ngi c hnh dung c cnh tng mt to vt thin nhin tht sinh ng v sc nt. C hai hnh nh ngh thut u gi ra thn phn b v, chm ni, v nh ca nhng c th nh nhoi gia to vt thin nhin mnh mng hiu qunh. i din vi nhng c th y, con ngi khng khi chnh lng ngh n thn phn mnh. N cng l mt c th b v, tri dt trong ci v cng, v tn ca khng gian, ci v thy v chung ca thi gian. Tm trng ca nhn vt tr tnh trong bi th l ni bun non nc th hin lng yu qu hng t nc thm kn ca mt lp thanh nin trong ch c. Cm hng xuyn sut Trng giang l ni bun trin min v tn, l ni su nhn th. Xun Diu khng nh : "Trng Giang l mt bi th ca ht non sng t nc ... dn ng cho lng yu giang sn T quc sau ny". Huy Cn cng nh phn ng cc thi s trong phong tro Th mi u chu nh hng kh r ca th tng trng phng Ty th k XX. Tuy vy, Huy Cn cn l ngi rt thch th ng v trn trng vn thi ca dn tc. Trong sng tc ca ng, ngi ta d dng cm nhn c du n ng thi, cng nh th tng trng Php. C iu ng ch l chng c Vit ho mt cch nhun nh.
- 345 -
Tham kho 1.Trng giang l bi th c sng Hng gi t. Trc cch mng ti thng c th vui vo chiu ch nht hng tun i ln vng Chm, v ngm cnh H Ty v sng Hng. Phong cnh sng nc p gi cho ti nhiu cm xc. Tuy nhin bi th cng khng ch do sng Hng gi cm m cn mang cm xc chung v nhng dng sng khc ca qu hng. Chng ti lc c mt ni bun th h, ni bun khng tm c li ra nn nh ko di trin min. Trng giang l mt bi th tnh v tnh gp cnh, mt bi th v tm hn. Nhn dng sng ln gn nhng lp sng ti cm thy ni bun ca mnh cng ang tri ra nh nhng lp sng : Sng gn trng giang bun ip ip, Con thuyn xui mi nc song song. Thuyn v nc li su trm ng ; Ci mt cnh kh lc my dng. Thuyn v nc vn l hai khi nim gn gi nhng ri khng phi bao gi cng gn b. Thuyn gi ln mt ci g ni nnh nh kip ngi trong cuc i c. Nht l y ni bun chia li, xa cch ang n i. Ti chn lc trong nhiu kh nng biu hin hnh nh Ci mt cnh kh lc my dng khng phi l mt thn g xui dng, mt m bo xanh tri ni m l mt cnh ci kh bp bnh tri dt trn sng. L th cn nh gi u hiu, u ting lng xa vn ch chiu. Nng xung, tri ln su cht vt ; Sng di, tri rng, bn c liu. Khung cnh ca bui chiu trn sng nc, lng xm i b vng lng. Trong cu u ca kh th ti c c c ch u hiu ca Chinh ph ngm : Non k qunh qu trng treo, Bn Ph gi thi u hiu my g. Cnh vt vng v. u y vng li i ting lao xao ca bui ch chiu. Tht khng g vui bng lc ch ng v bun bng khi ch chiu tan tc, khng c ting ngi th cnh vt hoang vng v xa l. i cht m thanh ca cuc sng con ngi khng lm bt i s vng lng nhng vn to c t nhiu v ca cuc sng. Thin nhin to vt trong bui chiu t trn sng nc cng l lng. Tng vt nng t trn cao ri xung to nn nhng khong su thm thm trn bu tri. Ti dng ch su ch khng dng ch cao. Nu l cao cht vt th qu bnh thng. Khng gian c m ra hai chiu, chiu cao v b rng to nn mt khng gian v tr rng ln v cng l nhng ni bun v tn. Cu th t ca bi Bng khung tri rng nh sng di cng c ly li trong
- 346 -
th Sng di, tri rng, bn c liu. Trong khng gian bun, xa vng ai cng mun tm n nhng du vt gn gi ca s sng ca cuc i : Bo dt v u, hng ni hng ; Mnh mng khng mt chuyn ngang. Khng cu gi cht nim thn mt, Lng l b xanh tip bi vng. Nhng du hiu gn gi nht ca cuc sng u khng c. Khng mt chic cu nh, mt chuyn ngang cuc sng i v trong thn tnh gn gi. C bn cu th u bun, mi cu mang mt ni bun ring. Cnh vt c i thay nhng cng mt dng v, tt c u tri ni, mng lung, v nh. Khng c nhng du vt ca con ngi. Nhc n tng hnh nh li thy tha thit nh cuc sng ca con ngi. Thin nhin to vt bun nhng i lc bc l v p k v l lng. Lp lp my cao n ni bc, Chim nghing cnh nh : bng chiu sa. Lng qu dn dn vn con nc, Khng khi hong hn cng nh nh. Cu th u c hc c ch n trong bi dch th Ph. Lng tri sng gn, lng sng thm, Mt t my n ca i xa. My trng ht lp ny n lp khc nh nhng bp bng trng n ra trn tri cao, nh chiu trc khi vt tt rng ln v p. Cnh chim bay ling tuy gn ln mt cht m cng cho cnh vt nhng nh b, mng lung qu. V ni bun n y cng thm da dit trong thng nh. N khng ch ng khung trong cnh sng nc trc mt m m ra n nhng chn tri ca min qu xa. Hai ch dn dn ca ti thng b c in thnh dn dn, nh th chng c ngha g. Trong bi th Trng giang c nhiu ip ng nh ip ip, song song, dn dn. Mi t ip nh th u c ngha ring v ni dung cng nh ngh thut. Bi th kt thc bng ni nh qu hng da dit. Ti ni khc th ca Thi Hiu : Qu hng khut bng hong hn, Trn sng khi sng cho bun lng ai. V lc ti bun hn Thi Hiu i nh ng. Ti thng ni vui rng cnh trn sng nc c khi sng lm cho Thi Hiu bun, nh qu ; cn ti th khng c khi sng cng da dit nh qu hng. Bi Trng giang kt hp c th ca truyn thng, nhng nt c in ca th ng, vi nhng nt hin i. Nhng hnh nh con thuyn xui mi, ci mt cnh kh, bo dt v u hng ni hng mang tnh chn thc ca i thng, khng c l. V cng c nhng hnh nh mang v p tng trng. Tnh yu qu hng trong bi Trng giang gi ln v m ra mt
- 347 -
tnh yu ln lao hn mi min qu, mi cnh vt. Tnh yu mang ni bun sng ni, ni bun v t nc. (Huy Cn, Nh vn ni v tc phm, NXB Vn hc, 1994) 2. Nh th Huy Cn tn tht l C Huy Cn, vi ging th rt ring khng nh tn tui ca mnh trong phong tro th mi 1930-1945. ng vn qu qun Hng Sn, H Tnh, sinh nm 1919 v mt nm 2005. Trc Cch mng thng tm, th ng mang ni su v kip ngi v ca ngi cnh p ca thin nhin, to vt vi cc tc phm tiu biu nh: "La thing", "V tr ca", Kinh cu t". Nhng sau Cch mng thng tm, hn th ca ng tr nn lc quan, c khi ngun t cuc sng chin u v xy dng t nc ca nhn dn lao ng: "Tri mi ngy li sng", "t n hoa", "Bi th cuc i"... V p thin nhin ni u su nhn th, mt nt th tiu biu ca Huy Cn, c th hin kh r nt qua bi th "Trng Giang". y l mt bi th hay, tiu biu v ni ting nht ca Huy Cn trc Cch mng thng tm. Bi th c trch t tp "La thing", c sng tc khi Huy Cn ng b Nam bn Chm sng Hng, nhn cnh mnh mng sng nc, lng vi vi bun, cm cnh cho kip ngi nh b, ni tri gia dng i v nh. Mang ni u bun hoi nh th nn bi th va c nt p c in li va m nt hin i, em n s thch th, yu mn cho ngi c. Bng khung tri rng nh sng di Sng gi trng giang bun ip ip .... Khng khi hong hn cng nh nh. Ngay t thi , nh th kho gi ln v p c in li hin i cho bi th. "Trng giang" l mt cch ni chch y sng to ca Huy Cn. Hai m "anh" i lin nhau gi ln trong ngi c cm gic v con sng, khng ch di v cng m cn rng mnh mng, bt ngt. Hai ch "trng giang" mang sc thi c in trang nh, gi lin tng v dng Trng giang trong th ng thi, mt dng sng ca mun thu vnh hng, dng sng ca tm tng. T th "Trng giang" mang nt c in nh th xa: Nh th thng n ng sau ci mnh mng sng nc, khng nh cc nh th mi thng th hin ci ti ca mnh. Nhng nu cc thi nhn xa tm n thin nhin mong ho nhp, giao cm, Huy cn li tm v thin nhin th hin ni u t, bun b v kip ngi c n, nh b trc v tr bao la. cng l v p y sc quyn r ca tc phm, n cha mt tinh thn hin i. Cu t gin d, ngn gn vi ch by ch nhng thu tm c cm xc ch o ca c bi: "Bng khung tri rng nh sng di". Trc cnh "tri rng", "sng di" sao m bt ngt, mnh mng ca thin nhin, lng con ngi dy ln tnh cm "bng khung" v nh. T ly "bng khung" c s dng rt c a, n ni ln
- 348 -
c tm trng ca ch th tr tnh, bun b, u su, c n, lc lng. V con "sng di", nghe min man tt tp y c v sng u n khp cc kh th, c cun sng ln mi trong lng nh th lm rung ng tri tim ngi c. V ngay t kh th u, ngi c bt gp nhng con sng lng y u t, su no nh th: Sng gn trng giang bun ip ip, Con thuyn xui mi nc song song. Thuyn v nc li su trm ng Ci mt cnh kh lc my dng. V p c in ca bi th c th hin kh r ngay t bn cu u tin ny. Hai t ly nguyn "ip ip", "song song" cui hai cu th mang m sc thi c knh ca ng thi. V khng ch mang nt p y, n cn y sc gi hnh, gi lin tng v nhng con sng c loang ra, lan xa, gi ln nhau, dng nc th c cun i xa tn ni no, min man min man. Trn dng sng gi sng "ip ip", nc "song song" y l mt "con thuyn xui mi", lng l tri i. Trong cnh c s chuyn ng l th, nhng sao ch thy v lng t, mnh mng ca thin nhin, mt dng "trng giang" di v rng bao la khng bit n nhng no. Dng sng th bt ngt v cng, v tn, ni bun ca con ngi cng y m p trong lng Thuyn v nc li su trm ng Ci mt cnh kh lc my dng. Thuyn v nc vn i lin nhau, thuyn tri i nh nc x, nc v vo thuyn. Th m Huy Cn li thy thuyn v nc ang chia la, xa cch "thuyn v nc li", nghe sao y xt xa. Chnh l v th m gi nn trong lng ngi ni "su trm ng". T ch s nhiu "trm" h ng cng t ch s "my" thi vo cu th ni bun v hn. Tm hn ca ch th tr tnh c bc l y nht qua cu th c sc: "Ci mt cng kh lc my dng". Huy Cn kho dng php o ng kt hp vi cc t ng chn lc, th hin ni c n, lc lng trc v tr bao la. "Mt" gi ln s t i, nh b, "cnh kh" gi s kh ho, cn kit nha sng, "lc" mang ni su v nh, tri ni, bp bnh trn "my dng" nc thin nhin rng ln mnh mng. Cnh ci kh tri dc i ni no, hnh nh gin d, khng t v m sao y rn ngp, khin lng ngi c cm thy trng vng, n ci. Nt p c in "t cnh ng tnh" tht kho lo, ti hoa ca tc gi, gi m v mt ni bun, u su nh con sng s cn v mi cc kh th cn li ngi c c th cm thng, thu hiu v mt nt tm trng thng gp cc nh th mi.
- 349 -
Nhng bn cnh ta cng nhn ra mt v p hin i rt thi v ca kh th. l cch ni "Ci mt cnh kh" tht c bit, khng ch thu tm cm xc ca ton kh, m cn h m tm trng ca nhn vt tr tnh, mt ni nim n ci, lc lng. Ni lng y c gi m nhiu hn qua hnh nh qunh vng ca khng gian lnh lo: L th cn nh gi u hiu u ting lng xa vn ch chiu. Hai t ly "l th" v "u hiu" c tc gi kho sp xp trn cng mt dng th v nn mt quang cnh vng lng. "L th" gi s t i, b nh "u hiu" li gi s qunh qu. Gia khung cnh "cn nh", gi th "u hiu", mt khung cnh lnh lo, tiu iu y, con ngi tr nn n ci, rn ngp n tht ln "u ting lng xa vn ch chiu". Ch mt cu th m mang nhiu sc thi, va gi "u ", m thanh xa xi, khng r rt, c th l cu hi "u" nh mt ni nim khao kht, mong mi ca nh th v mt cht s hot ng, m thanh s sng ca con ngi. cng c th l "u c", mt s ph nh hon ton, chung quanh y chng h c cht g sng ng xua bt ci tch liu ca thin nhin. i mt nhn vt tr tnh nhn theo nng, theo dng tri ca sng: "Nng xung, tri ln su cht vt, Sng di, tri rng, bn c liu." "Nng xung, tri ln" gi s chuyn ng, m rng v khng gian, v gi c s chia la: bi nng v tri m li tch bch khi nhau. "su cht vt" l cnh din t mi m, y sng to ca Huy Cn, mang mt nt p hin i. i mt nh th khng ch dng bn ngoi ca tri, ca nng, m nh xuyn thu v c v tr, c khng gian bao la, v tn. Ci thin nhin y qu l mnh mng vi "sng di, tri rng", cn nhng g thuc v con ngi th li b nh, c n bit bao: "bn c liu". V p c in ca kh th hin ra qua cc thi liu quen thuc trong ng thi nh: sng, tri, nng, cuc sng cn ngi th bun t, chn chng vi "vn ch chiu", mi th tan r, chia la. Nh th li nhn v dng sng, nhn cnh xung quanh mong mi c cht g quen thuc mang li hi m cho tm hn ang chm vo gi lnh, v c n. Nhng thin nhin p tr s khao kht y bng nhng hnh nh cng qunh qu, u hiu: Bo dt v u, hng ni hng, Mnh mng khng mt chuyn ngang. Khng cn gi cht nim thn mt, Lng l b xanh tip bi vng.
- 350 -
Hnh nh cnh bo tri bng bnh trn sng l hnh nh thng dng trong th c in, n gi ln mt ci g bp bnh, ni tri ca kip ngi v nh gia dng i. Nhng trong th Huy Cn khng ch c mt hay hai cnh bo, m l "hng ni hng". Bo tri hng hng cng khin lng ngi rn ngp trc thin nhin, t ci lng cng au n, c n. Bn cnh hng ni hng cnh bo l "b xanh tip bi vng" nh m ra mt khng gian bao la v cng, v tn, thin nhin ni tip thin nhin, dng khng c con ngi, khng c cht sinh hot ca con ngi, khng c s giao ho, ni kt: Mnh mng khng mt chuyn ngang Khng cu gi cht nim thn mt. Tc gi a ra cu trc ph nh. "...khng...khng" ph nh hon ton nhng kt ni ca con ngi. Trc mt nh th gi y khng c cht g gi nim thn mt ko mnh ra khi ni c n ang bao trm, vy kn, ch c mt thin nhin mnh mng, mnh mng. Cu hay chuyn ngang, phng tin giao kt ca con ngi, dng nh b ci thin nhin nhn chm, tri i ni no. Huy Cn li kho v nt p c in v hin i cho bu tri trn cao: Lp lp my cao n ni bc, Chim nghing cnh nh bng chiu sa. Bt php chm ph vi "my cao n ni bc" thnh "lp lp" khin ngi c tng tng ra nhng ni my trng c nh nng chiu vo nh dt bc. Hnh nh mang nt p c in tht tr tnh v li cng thi v hn khi n c khi ngun cm hng t mt t th ng c ca Ph: Mt t my n ca i xa. Huy Cn vn dng rt ti tnh ng t "n", khin my nh chuyn ng, c ni lc t bn trong, tng lp tng lp my c n ra mi. y cng l mt nt th y cht hin i, bi n vn dng sng to t th c in quen thuc. V nt hin i cng bc l r hn qua du hai chm thn tnh trong cu th sau. Du hai chm ny gi mi quan h gia chim v bng chiu: Chim nghing cnh nh ko bng chiu, cng sa xung mt trng giang, hay chnh bng chiu sa, nng ln cnh chim nh lm nghing lch c i. Cu th t khng gian nhng gi c thi gian bi n s dng "cnh chim" v "bng chiu", vn l nhng hnh tng thm m t hong hn trong th ca c in. Nhng gia khung cnh c in , ngi c li bt gp nt tm trng hin i: Lng qu dn dn vi con nc,
- 351 -
Khng khi hong hn cng nh nh. "Dn dn" l mt t ly nguyn sng to ca Huy Cn, cha tng thy trc . T ly ny h ng cng cm t "vi con nc" cho thy mt ni nim bng khung, c n ca "lng qu". Ni nim l ni nim nh qu hng khi ang ng gia qu hng, nhng qu hng khng cn. y l nt tm trng chung ca nh th mi lc by gi, mt ni lng au xt trc cnh mt nc. Bn cnh tm trng hin i y l t th c in c gi t cu th: "Trn sng khi sng cho bun lng ai" ca Thi Hiu. Xa Thi Hiu cn vn vo sng m bun, m nh, cn Huy Cn th bun m khng cn ngoi cnh, bi t ni bun n su sc lm ri. Th mi bit tm lng yu qu hng thm thit n nhng no ca nh th hm nay. C bi th va mang nt p c in, va mang nt hin i. V p c in c th hin qua li th by ch mang m phong v ng thi, qua cch dng t ly nguyn, qua vic s dng cc thi liu c in quen thuc nh: my, sng, cnh chim... V trn ht l cch vn dng cc t th c in, gi cho bi th khng kh c knh, trm mc ca th ng. V p hin i lan to qua cc cu ch sng to, c o ca nh th nh "su cht vt", du hai chm thn tnh. Nhng v p y ng li cui cng l tm trng nh qu hng ngay khi ng gia qu hng, nt tm trng hin i ca cc nh tri thc mun ng gp sc mnh cho t nc m nh bt lc, khng lm g c. Bi th s cn mi i vo lng ngi vi phong cch tiu biu rt "Huy Cn", vi v p c in trang nh su lng v v p hin i mang nng mt tm lng yu nc, yu qu hng. Ngi gi dy ci bun ca ng, ngi khi li ci mch su my ngn nm vn ngm ngm trong ci t ny (Hoi Thnh, Thi nhn Vit Nam). Ngi , khng ai khc ngoi Huy Cn. Nh th nhn thy trng giang ca cuc i v tm mnh trong trng giang ca ni bun thin c: Sng gn trng giang bun ip ip, Con thuyn xui mi nc song song. Thuyn v ncli su trm ng, Ci mt cnh kh lc my dng Ni bun t lu tr thnh mt phm tr quen thuc ca thi ca. i vi cc nh th lng mng ca phong tro Th mi th ni bun cng tr nn su sc. H nhn thy xun m bun vi v,
- 352 -
t cnh trng m bun au n, thy nng, gi, my, tri u nhum mt ni bun bng khung, kh t. V, Huy Cn l ngi bun nht. ng bc vo hi Tao n bng ngn la thing m mi nh sng v hi th ca n lan to mt ni bun cng luc cng su no. Trng giang tht ng nh tn gi ca n, l mt ni bun v hn, v nh v v chng. Mt bi th hu hn ca cu ch m cha ng c ci v hn ca lng ngi. C g rng ln v mnh mng cho bng Trng giang? C g ph hp din t ni nim trng giang hn l cnh Sng di, tri rng, bn c liu. Bi th bt u l sng v kt thc l khi. Ch c sng mi gn mi c tt c nhng cung bc ca lng ngi qua thi gian. Ch c khi mi din t ht ni su bng khung vn kip: Yn ba giang thng s nhn su. c hai cu th: Nng xung, tri nn, su cht vt Sng di, tri rng, bn c liu. Mi thy ht i ngi c n v b nh lm sao! Tri su lm ngi ta v vng. Sng di khin lng ngi qunh hiu khung cnh ca Trng giang, nhn quanh bn pha u thy: Mnh mng khng mt chuyn ngang hay Lp lp my cao n ni bc. Con ngi vn c n m hnh nh cnh vt li cng n ci, lnh lo! Ngoi ra, Trng giang cn din t mt ni bun v nh. V nh v nhn u cng ton thy ni bun. Bun trn tng con sng, con thuyn. Bun ngm vo tng cnh ci kh. Bun lan ra cn c, bn sng. Thy bo tri cng bun. M nhn thy cnh chim nghing cng bun vi vi Vn vt nh nhng linh hn n ci, b nh, trI lc gia dng trng giang, mang trn mnh mt ni bun ring, mt tm s ring. V thin chc ca thi s l i lm lt nhng cht bun ri rc ri sng to nn nhng vn th o no. Gp nhng ni bun to ra ni bun, ni bun ln li tan ra thnh mun v con sng nh. C th ni bun trn lan v v nh
- 353 -
Trng giang hi t nhng sc mu c in, ng thi cng khi y cm quan mi ca con ngi u th k. l mt cm quan v mt ni bun v chng. u cn i c khi m nh th mi chnh ni nh qu nh? y, Huy Cn tri lng mnh bng hai cu th tuyt bt: Lng qu dn dn vi con nc Khng khi hong hn cng nh nh. Khng c khi nhng ngi vn c tnh. Khng c cu khng c chuyn ngang nhng vn c lng ngi tng nh, vn c nguyn vn nhng ni bun: bun bit li hay bun xa cch qu hng Ni nh Hoi Thanh, l ni bun bng qu, kh hiu, ni bun ca ngi hin i. Cng chng nh n Huy Cn bi Trng giang tr thnh khc ca bun mun thu./.
Tng t
Nguyn Bnh
Tng t l cu chuyn mun thu ca nhn loi. Ngt ngng nh Nguyn Cng Tr m tng iu ng v tng t : Tng t khng bit ci lm sao, Mun v m chi, v c no. Khi ng, khi ngi, khi ni chuyn, Lc say, lc tnh, lc chim bao. Trng soi trc mt ng chn bc, Gi thi bn tai ng ming cho. V thi s a tnh, ti t nh Tn cng tng th hin trng thi nh nhung da dit ny : Qui l ! Lm sao c nh nhau Nh nhau ng ng sut m thu Bn phng my nc, ngi i ng Hai ch tng t, mt gnh su. Tng t thng gn vi su bi ngi ta thng ri vo trng thi tng t khi tnh yu khng c n t hai pha hoc khng c c hi ni ra. Nguyn Bnh, nh th chn qu nht ca lng th mi cng vit v tng t. Nhng qua vic din t ni tng t ca mt chng trai, nh th li th hin tnh cm ln hn tnh yu i la. l
- 354 -
tnh yu qu hng t nc, yu vn ho Vit Nam. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Nguyn Bnh (1918 1966) tn khai sinh l Nguyn Trng Bnh. ng sinh ra trong mt gia nh nh nho ngho ti lng Thin Vnh (nay thuc x Cng Ho), huyn V Bn, tnh Nam nh. Nguyn Bnh l mt trong nhng nh th tiu biu ca phong tro Th mi. Song trong khi hu ht cc thi s trong phong tro Th mi u chu nh hng su m ca th ca lng mn Php th Nguyn Bnh v vi vn ho dn gian. Cng vi Anh Th, on Vn C, Bng B Ln... Nguyn Bnh ng gp cho th mi mt 2. Tc phm ging iu ring, m hn qu. Bi th Tng t rt trong tp L bc sang ngang, tp th ni ting v tiu biu cho phong cch th Nguyn Bnh. Qua chuyn tng t, bi th th hin tnh yu tha thit ca nh th vi qu hng, ci hn qu mc mc thm m trong thi liu, cm xc, cch th hin m phong v dn gian. m iu, ngn ng, hnh nh, th th u rt gn gi vi ca dao. Bi th c th chia lm ba on : on 1 : Ni chuyn tng t, nhng l tng t t mt pha, ging iu c v hn gin trch mc. Thc ra li trch th hin tnh cm tha thit ca ngi tng t. Trong li trch c xut hin nhng hnh nh rt quen thuc ca lng qu Vit Nam. on 2 : Nhn mnh ni tng t v s ch i, mong ngng ca ngi tng t. Trong s mong ngng y c d cm v s chng chnh ca mi tnh. Ch cch s dng cp hnh nh "hoa khu cc bm giang II/ c hiu vn h". bn on 3 : Mn chuyn tru cau ni chuyn i 1. Ni nh mong la. c mong v cng l li th l tnh cm rt d thca chng trai ng. Cu hi kt thc au u mt nim mong c, n lm tng thm s da dit ca tm trng v s nng nn ca cm xc. Cm xc bao trm v ni kt cc phn ca bi th l ni nh nhung khng ngui ca nhn vt tr tnh chng trai. Khng gian ca ni tng t y l khng gian lng qu. V th tm trng tng t cng c th hin theo kiu rt thn qu. N c th ch khng mng lung n mc nh chng trai th thnh Xun Diu :
- 355 -
Sng nng theo trng ngng lng tri Tng t nng lng ln chi vi (Nh h) Nhn vt tr tnh trong Tng t ca Nguyn Bnh th khc. M u bi th l ni nh : Thn oi ngi nh thn ng, Mt ngi chn nh mi mong mt ngi. Gi ma l bnh ca gii, Tng t l bnh ca ti yu nng. Khng phi l anh nh em hay ti nh nng m l thn oi ngi nh thn ng. Cch ni ny va khin cho cu th mang phong v dn gian va c tnh hm sc. Chng trai thn oi nh c gi thn ng, l mi tng t ca chng trai ni thn qu. Chng nh mnh nhng lng hng sang pha c gi. V cu th cn gi mt lin tng rng hn. Dng nh ni nh ca chng trai trn ra c khng gian. Ni nh y da dit lm. Chng cn dng c thnh ng chn nh mi mong din t ni nh ca mnh. V 2. Nhng cung cng chng e d, thn thng g na. Ni nh da dit bc tnh cm ca khin chng trai phi tht ln li ti yu nng. Ngi s trch mc, gin ta thng dng tng t ch trng thi tnh cm nh di ca chng trai nhung ca nhng ngi yu n phng. V yu m khng dm ni ra vi ngi mnh yu nn ni nh cng tru nng v tnh cm cng mnh lit. Chng trai tng t trong bi th ny cng c mt ni nh da dit. Chng trai cng xc nhn mt iu rng, yu th tng t l l thng, cng nh tri t phi c gi c ma. T nh thng n mong ngng v hn gin : Hai thn chung li mt lng, C sao bn y chng sang bn ny ? Ngy qua ngy li qua ngy, L xanh nhum thnh cy l vng. Li hn gin c v hi v l. L ra chng phi sang ch li trch c gi khng sang. Chng dng cch gi bn y v bn ny ch i phng v mnh. Trch gin ri li chm vo ni nh. Chng ngi m ni nh v m thi gian m mnh trong ni nim tng t. Ngy li qua ngy gi cm gic thi gian tri i di v tn. Cng yu thng th cng hn gin. Ni tng t cng li trch gin c da dit v su m hn theo dng tm trng ca nhn vt tr tnh. Bo rng cch tr giang,
- 356 -
Khng sang l chng ng sang nh. Nhng y cch mt u nh, C xa xi y m tnh xa xi... Khi din t ni nh ca nhn vt tr tnh nh th dng nhng hnh nh rt gn gi v quen thuc vi vn ho lng ca ngi Vit. Con , mi nh lm cho cu th mang m phong v dn gian. Nhng hnh nh ny to nn khng gian lng qu yn bnh, lng mn rt thch hp chng trai gii by tm trng tng t. Nhp th lc bt da dit C xa xi my m tnh xa xi th hin rt tinh t trng thi tm l ca k ang yu m cha nhn c li p li. Ni nh thng khng ngi gii by lm cho nhn vt tr tnh cng chm su trong ni tng t. i t phim ch ai lp li hai ln trong mt cu th cng lm tng ni nim tha thit ca k a tnh. Theo l thng tnh cng thng nh cng au lng. V khi yu say m m khng c p li thng ri vo tm trng bi quan, tuyt vng. Nhng mi tnh thn 3. Kht vng qu trong th Nguyn Bnh p, tha thit nhng hay tnh yu, kht bun. Mi tnh ca chng trai trong bi th ny cng khao hnh phc vy : Tng t thc my m ri, Bit cho ai, hi ai ngi bit cho ! Bao gi bn mi gp ? Hoa khu cc, bm giang h gp nhau ? Nhng hnh nh bn l nhng hnh nh c tnh cht truyn thng ch ngi nam v ngi n. Hnh nh hoa khu cc bm giang h li rt c trng cho phong cch cc nh th mi. N th hin tm trng lo lng, bt an ca nhn vt tr tnh bi s ch i mn mi vi ni tng t tru nng trong lng. Cp hnh nh ny th hin s kt hp nhun nhuyn gia ci nt mi v nt lng mn trong phong cch th Nguyn Bnh. III/ Tng kt 1. Ni dung Kh th cui cng mang hnh thc ca mt bi ca dao. Chng trai trong ca dao thng mn nhng ci c rt duyn dng hoc lm quen hoc t tnh vi i tng ca mnh nh qun o, mi tru, hi thm. Chng trai trong Tng t ca Nguyn Bnh cng mn chuyn tru cau gii by tm t, t tnh :
- 357 -
2. Ngh thut
Nh em c mt gin giu, Nh anh c mt hng cau lin phng. Thn oi th nh thn ng, Cau thn oi nh giu khng thn no ? Cu hi cng l cu tr li. Nguyn Bnh k tha ci thng minh, hm hnh, duyn dng v rt ng yu ca ca dao to nn mt hnh tng nhn vt vi mi tng t chn thnh. Tng t chng minh rng Nguyn Bnh l nh th ca hn qu Vit Nam. Vi nhng bi th nh Tng t, nh th khng ch mang n cho th mi mt ging th ngt ngo phong v dn gian, m vn ho dn tc m cn lu gi cho th h sau nhng nt p vn ho truyn thng. Tng t l mt bi th hay vit v tnh yumt th tnh yu trong sng, n phng v mnh m. Hn qu Vit Nam thm m trong tng dng th, th hin tnh cm chn thnh ca nh th i vi nhng nt p vn ho dn gian Cch s dng ngh thut din t thi gian v khng gian trong bi th gn lin vi tm trng, mn mi, khc khoi Ngh thut to hnh nh c o v cc th php ngh thut nhun nhuyn, cht liu ngn t chn qu, m cht dn gian Tham kho 1. Trong cch din t tnh cm ca ca dao, dn ca, do bi cnh giao tip v din xng trc tip nn nu cc biu hin tm trng tr tnh lun c bc bch mt cch ht sc c th, hn nhin th ch th tr tnh v i tng tr tnh li thng c tnh cht phim ch, khng xc nh : Khn thng nh ai Khn ri xung t, Khn thng nh ai Khn vt ln vai. n thng nh ai M n khng tt, Mt thng nh ai M mt ng khng yn... Trong bi th ca Nguyn Bnh cng vy, mt chng trai thn oi mong nh mt c gi thn ng, nhng v ch yu n phng
- 358 -
thi nn anh dng li ni m , vng vo, bng gi xa xi ca ngi nh qu : "Thn oi ngi nh thn ng - Mt ngi chn nh mi mong mt ngi...". Mt ci lng c hai thn : "Hai thn chung li mt lng", mt bn pha ng thn ng, cn mt pha ty thn oi. Nhng cch gi tn a danh dn d y kh ph bin khp mi vng qu ng bng Bc B nn chng va c th li cng va khng xc nh. "Mt ngi chn nh mi mong mt ngi" : hai ch mt ngi trong cng mt dng th nhng c dng ch hai i tng, hai nhn vt khc nhau : chng trai thn oi, v c gi thn ng, iu y, nhng ngi trong cuc hiu r hn ai ht nhng khch quan th vn cha c g l c th. V cc nhn vt tr tnh trong bi th vn gi c ci v ngoi c tnh cht chung chung, khng xc nh nh th nn chng trai mi c th thoi mi bc bch ni lng "chn nh mi mong" ca mnh : "Tng t l bnh ca ti yu nng", c th lm nh hai ngi thn mt, gn gi t lu m hn mt, trch yu vi ngi con gi trong lng : "C sao bn y chng sang bn ny ?", "Bo rng cch tr giang Khng sang l chng ng sang nh Nhng y cch mt u nh...", mnh dn ng c mun c chung tnh : "Bao gi bn mi gp Hoa khu cc, bm giang h gp nhau", thm ch cn bng gi xa xi cp n chuyn tru cau, ci hi : "Nh anh c mt gin giu Nh em c mt hng cau lin phng Thn oi th nh thn ng, Cau thn oi nh giu khng thn no ?" v.v... Cch dng nhng i t ch ngi y, y, bn y, bn ny thay th cho cc nhn vt giao tip v cch ni trng ch ng ca nhng cu th trn y l mt trong nhng c trng ni bt ca li ni vng vo, m , bng gi xa xi trong ca dao, dn ca truyn thng c Nguyn Bnh vn dng rt thnh cng, to cho bi th mt ging iu, mt dng v ring kh c o. Cc biu hin tm trng tng t trong bi th cng c din t mt cch tinh t. Trc ht l s ch mong mn mi ca ch th tr tnh : Ngy qua ngy li qua ngy, L xanh nhum thnh cy l vng. Tm trng st rut v ch mong mn mi y khng tch ri nhng cm nhn tinh t v s thay i ca khng gian, thi gian. "Ngy qua ngy li qua ngy" mt cu th vi nhng t ng bnh thng v li ni tng nh rt gin d nhng li c kh nng din t kh c o v cm gic ca con ngi mang bnh tng t trc s lp i lp li tng chui ngy v v di l th, chm chp trong s ch mong khc khoi. Mt cu th m ch ngy c nhc ti ba ln, nhn mnh cm xc v khi nim n v thi gian nh th c m tng ngy. Nhp 2/2/2 ca cu su trong
- 359 -
th lc bt truyn thng c ngt thnh nhp 3/3 : "Ngy qua ngy/ li qua ngy" chia ngha cu th thnh hai v vi ni dung song trng, ca v sau lp li v trc v s nhn mnh ch li gi t ni chn ngn trong lng k a tnh tng t trc dng thi gian v tnh, n iu c chm chp tri qua... Cm gic v thi gian ni trn cn c din t mt cch ht sc sinh ng thng qua nhng bin i mu sc ca nhng s vt khng gian trong cu tm : "L xanh nhum thnh cy l vng". Thi gian hin ln qua s chuyn mu ca cy l : l mu xanh chuyn thnh l mu vng. Cng vi chui ngy ch i di ng ng chm chp qua i, nhng ngi thng vn cha thy ti, cho d chng c xa xi cch tr g. Ch nhum l mt ng t ngoi ng, khin cho s chuyn mu ca cy l dng nh khng phi l s vn ng, pht trin ni ti ca thc vt m nh th l do s tc ng ca thi gian v tm trng con ngi thm vo sc mu ca cy l. V ni lng tng t ho hon, mn mi ca con ngi cng nhum mu l xanh thnh ra mu ho a. Vy l thi gian, khng gian v tm trng ca con ngi tng t c mt mi quan h, mi tng giao tht l k diu. Tng t mi mn lm cho thi gian ko di l th, chm chp hn ; tng t cng nhum mu cho cy l tr nn vng vt, a ho hn... (Nguyn Trng Khnh, Phn tch tc phm vn hc trong nh trng t gc ngn ng, NXB Gio dc, 2006) tng bit hnh
Thm Tm
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Thm Tm (1917 1950) tn khai sinh l Nguyn Tun Trnh, sinh ti th x Hi Dng (nay l thnh ph Hi Dng, tnh Hi Dng) trong mt gia nh nh gio ngho. Khong nm 1938, Thm Tm cng gia nh ln H Ni kim sng bng v tranh v bt u lm th, vit vn. Thm Tm vit khng nhiu nhng sng tc no cng c o, mang du n ring. Th Thm Tm thng c ging iu trm hng, bi trng. Tng bit hnh l mt v d c th. 2. Tc phm Tng bit hnh l bi th duy nht ca Thm Tm c hai nh nghin cu Hoi Thanh v Hoi Chn chn a vo Thi nhn Vit Nam tuyn tp nhng tc phm tiu biu ca phong tro th mi. Ch vi mt tc phm y thi nhng ngi ta khng th
- 360 -
khng nhc n Thm Tm khi ni v th mi. Bi th khng ch c mt m iu l, hnh nh th c o v cch th hin tm trng tinh t m cn c gi tr t tng rt ln. Gia lc lp thanh nin tr thc ang ri vo tm trng b tc, bi quan v khng xc nh c con ng i ca mnh th Thm Tm li xy dng mt hnh tng p v ngi thanh nin tm ra l tng v quyt tm vt ln nhng tnh cm mm yu ra i thc hin "ch nhn". Bi th chia lm bn kh v c s xut hin hai nhn vt tr tnh : ta ngi a tin v ngi ngi ra i. T th v tm trng ca ngi ra i ch yu c th hin qua cm nhn ca ngi a tin. Hnh tng ngh thut xuyn sut bi th l hnh tng ngi trng s. l mt trng s va c ch ln vi mt quyt tm ra i thc hin ch ln rt cao, va c mt tnh cm thng yu su sc vi gia nh v bn b. y l hnh tng mang v p l tng ca con ngi : c l tng cao p v tnh cm su sc. Kt cu ca bi th cng kh c bit theo cm nhn ca ch th tr tnh ngi a tin : on 1 : Cnh v tm trng cuc chia tay. on 2 : Ch nhn v quyt tm thc hin ch nhn ca ngi ra i. on 3 : Tm trng v tnh cm ca ngi ra i i vi gia nh, ngi thn. Tt c u l cm nhn ca ngi a tin bn tri k ca ngi trng s ra i. II/ Phn tch Vit Tng bit hnh, Thm Tm tip thu th ti ca th c v thi vo hi th nng nn ca thi i. ti "Tng bit" (chia li v tin a) v th hnh thng xut hin trong vn hc xa. Vi nhng sng to c o, Thm Tm to nn mt ging th rt ring trong lng th mi ging th "Va trang trng va c knh, va mi m hin i, va rn ri gn guc, va mang ni nim bng khung kh hiu ca mt thi i" nh nh nghin cu Hoi Thanh nhn xt. ng thi qua bi th, Thm Tm th hin mt t tng tin b v c ngha quan trng i vi vn hc ng thi. Gia lc lp thanh nin tr thc ang ri vo tm trng b tc, bi quan v khng xc nh c con ng i ca mnh th Thm Tm li xy dng mt hnh tng p v ngi thanh nin tm ra l tng v quyt tm vt ln nhng tnh cm mm yu ra i thc hin "ch nhn". Bi th c b cc bn on, ln lt miu t tm trng ca ngi a tin trong gi pht chia tay, t th ca ngi ra i v tnh cm
- 361 -
ca gia nh trc cuc chia li. im c bit ca bi th l mch cm xc c s lng ghp cm xc ca hai nhn vt tr tnh. C mt nhn vt tr tnh xuyn sut bi th, l ngi a tin v tm trng, t th ca ngi ra i (ch yu c th hin qua cm nhn ca ngi a tin). Theo li mt s bn c ca Thm Tm, th bi th c vit khi nh th tin bn ln chin khu. Bi th th hin c mt t tng tin b v hin i. Cu t ca bi th l chia tay v hi tng, miu t tm trng th hin l tng. Nu t trong trnh t lgc hin thc th kh th m u l thi im cui ca cuc tin a. V vy bao ni bun ca m, ca ch, ca em, ca ngi a, ngi tin, bao ni bun ca chiu hm trc, ca sng hm nay u dn tt c trong kh th ny. Bao trm bn cu th khng phi l cnh m l tm trng. Hai cu th u th hin khng gian tm trng ca cuc a tin : a ngi ta khng a qua sng Sao c ting sng trong lng V l khng gian tm trng nn khng gian m h, thiu s xc nh c th. Cuc tin a khng din ra bn b sng nhng vn "c ting sng" vi hnh nh n d "sng lng". y va tip ni th ca ngi xa m c nhng sng to ring c sc. Tip ni th xa khi ni v cuc a tin thng mn hnh nh dng sng con gi i b li bit. Ph khi tin bn ln ng lm vic ngha, lng ngi i k y thng nh cng mn hnh nh dng sng th hin tm trng : Gt dng l lc trn sng tin bc Tri cao man mc ngh bun thay Thm Tm ch mn th ca ngi xa l chia li phi c dng sng, c i b li bit nhng y dng sng c to nn bi o gic ch khng phi sng tht nn sng cng l "sng lng". Ci hay ca hnh nh "sng lng" l ch cuc chia li khng din ra ngoi cnh m din ra trong tm cnh. Chnh lng ngi mang mt dng sng li bit, chnh lng ngi phi lm mt cuc tin a. Tm trng ca ngi trong cuc tin a cn gi ln t nhc iu cu th, cu th m u ton thanh bng, cu th th hai t ngt ni ln mt s vn trc "c ting sng " to cm gic lng ngi nh ang ni sng, nh c ting sng tht v nghe trong ting sng nh thy c hi lnh ca gi sng. Hai cu tip theo th hin tm trng ca cuc tin a : Bng chiu khng thm, khng vng vt Sao y hong hn trong mt trong ? Thi gian cng l thi gian tm trng nn va nh xc nh (bng chiu) va nh m h (khng thm khng vng vt). Xc nh bi cuc chia tay din ra trong bui chiu nhng bui chiu
- 362 -
y li m h v "bng chiu khng thm khng vng vt". Thi gian thiu s xc nh, thiu mt ng vin c th tng thm phn bng khung da dit. Nu ch "vng vt" th tht bun v s l cuc li bit m c hai u khng mun xy ra. Nhng nu "thm" th li vui qu. Khng phi l khng kh chia tay. Nh th din t tht chnh xc v tinh t bn cht ca cuc li bit ny. Ngi ra i l t nguyn, ra i v l tng ng n nn khng th bun o no, phi vui v hi vng v c c l tng hng ti. Nhng l chia li th cuc chia tay no cng bun. Va vui, va bun l tm trng chung ca nhng cuc chia tay c l do tt p. Bn kh th u th hin mt cch kn o nhng y v tnh cht v chn thc v tm trng ca cuc a tin. l cuc chia tay gia hai ngi bn chn thnh, tri m tri k. t cuc chia tay trong khung cnh bui chiu, tc gi va tip ni truyn thng th c va c nhng sng to ring. Th c khi vit v cuc chia tay thng mn bui chiu th hin tm trng. L Bch a tin bn cng mn hnh nh bng chiu by t ni nim : Chia tay khc c mi lng Ngi nh my ni, k trng bng t. Mn t th xa nhng khng ph thuc vo ngi xa, Thm Tm vn c nhng sng to ring ca mnh. Sng to l hnh nh n d "hong hn trong mt trong", l cch din t va c th va lng mn ho ni bun cha y trong tm trng. Cu th c cch s dng t tinh t, chnh xc. cu ba tc gi dng t bng chiu, n cu th th t "bng chiu" thnh "hong hn" gi ln c s chuyn bin ca thi gian. V nu "bng chiu" nghing v sc thi thi gian th "hong hn" li nghing v sc thi tm trng. Ch y trong cu th "Sao y hong hn trong mt trong ?" l tnh t c ng t ho em li s cm nhn ni bun dng y t tri tim ln nh mt ri thm m c bui chiu li bit. Hnh nh y hong hn trong mt trong" gi dng v b ngoi c lm nh thn nhin nhng trong tm trng li y un khc. Hai ch trong (trong mt trong) mang hai chc nng ng php khc nhau, mt l trng t (trong mt), mt l tnh t (mt trong) nhng u c tc dng to m hng tha thit. Bn cu th vi hai cu hi tu t (Sao c ? Sao y ?) v mt lot ip m (khng a, khng thm, khng vng vt) to nn cu trc cht ch, va rn ri, va tha thit. Tc gi s dng bin php ngh thut ph nh khng nh, ni khng khng nh c : c ni nim bng khung thng nh. Kh th s dng nhiu vn ong, c ti mi bn vn (khng, sng, sng, lng, trong) to nn m hng hnh nh nhng con sng lng y xo
- 363 -
ng xao xuyn. a ngi, ta ch a ngi y, Mt gi gia nh, mt dng dng.
Li khch ! Li khch ! Con ng nh, Ch nhn cha v bn tay khng, Th khng bao gi ni tr li ! Ba nm m gi cng ng mong. Bi th c hai nhn vt l nhn vt "ta" tc l ngi a tin v ngi li, nhn vt th hai l "ngi" tc l li khch, ngi ln ng v "ch nhn". Ngi li c xem l hnh tng tc gi, l ch ta trong ton bi th. Hai nhn vt k li v ngi ra i cng tn ti trong sut bi th, v th khm ph tm trng li khch c mi quan h gn b mt thit vi tnh cm nhn vt "ta". Tc gi tp trung khc ho hnh tng v tm trng li khch v th nhn vt cng ngy cng hin ln c th, sinh ng, ton vn. V b ngoi li khch t ra dng dng lnh lng, gt phng nhng tnh cm ring t, kin quyt dt khot ln ng, coi ci cht nh ta lng hng, nhng trong lng th y tm s. Nhm t m v lm ni bt ch ca li khch, tc gi cng iu ho : Ch nhn cha v bn tay khng, Nhng i lp vi con ngi bn ngoi c t v cng ci lnh lng, trong lng ngi li khch y dn vt, day dt, lu luyn au kh khi phi ra i. Tm s c kho lo th hin qua cm nhn ca ngi bn tri m : Ta bit ngi bun chiu hm trc Ta bit ngi bun sng hm nay Th ra ni bun ca li khch cng dng dc theo thi gian, l ni lo lng, thng yu ca ngi ra i vi gia nh : By gi ma h sen n nt, Mt ch, hai ch cng nh sen, Khuyn nt em trai dng l st. Hnh nh so snh "Mt ch hai ch cng nh sen Khuyn nt em trai dng l st" trong bi th gi rt nhiu lin tng khc nhau. Trc ht n th hin ni lo ca ngi ra i v hai ngi ch, va nhn mnh s nu gi bng mi cch ca ngi rut tht. Hai t nt trong bn cu th nh l hi vng cui cng ca ngi ch i vi ngi em. H mun ngi em khng ra i hon ton v tnh yu thng, bi l h cha th hiu ht l tng ca ngi li khch. Li khch b nu gi t mi pha : m gi, hai ch yu ui ti nghip v c a em nh ngy th, h can anh n ht li, h khc n cn nc mt. M gi th mong nh, em nh th bun thng. Hnh nh : Em nh ngy th i mt bic
- 364 -
Gi trn thng tic chic khn tay nh xoy su vo tri tim ngi ra i, hnh nh em nh ngy th l s nu gi mnh nht i vi ngi ra i. Tc gi c t m s nu gi ca ngi thn bc l mu thun gia v ngoi v tm trng bn trong ca li khch. Tuy mu thun nhng nht qun, nht qun ch tc gi va t m ch nhn va bc l tnh cm su sc ca li khch, li khch cng b nu gi th v p ch cng hin r, li khch cng day dt dn vt cng chng t b su ca tnh cm. C th ni, li khch l hnh tng ca vn chng lng mn. V ging iu, nhn vt "ta" ci ti tr tnh nh th, ngi li ni vi ngi ra i, n khc hn li ngi i ni vi ngi li nh Xut dng lu bit ca Phan Bi Chu. Tng bit hnh c nhiu cu th l li trc tip ca ngi tin a. Nhng li c nhiu cu th ch mang tnh cht chuyn i gia ngi li v ngi ra i, kh th cui cng cng c s chuyn i ging iu ti tnh nh vy : Ngi i ? nh, ngi i thc ! M th coi nh chic l bay, Ch th coi nh l ht bi, Em th coi nh hi ru say. Cu th "Ngi i ? nh ngi i thc" l ging iu ngi a tin. Ci hay l ch n lt t c hai mt ca cm xc : ngi a tin va cm phc, ngng m ch nhn v quyt tm ln ng ca li khch nhng mt khc li mun nu ko bn li. Chng ai mun c nhng cuc chia li. Trong su kn nht ca tnh cm c l ngi a tin thm mong n pht cui cng li khch s thay i, s nao nng ch quyt tm, nhng s tht l li khch ln ng. Cho d nhn vt "ta" bit rt r vic ra i ca bn, theo di nhng trng thi cm xc v ch quyt tm ca li khch "t chiu hm trc, sng hm nay" m li khch ln ng vn khng trnh khi bng hong, ht hng ( nh ? Ngi i thc). Hai t th coi c lp li lin tip ba cu th l hai t rt nhy cm, n d gy ra nhng phn ng vi ngi c. Ch th ca thi th coi" l ai ? Mun khng nh ging iu ca ba cu th cui ta cn xem xt hai cch hiu thng c a ra bn ci mi y. Cch hiu th nht cho rng li khch quyt ra i cho nn coi m, ch, em ca mnh ging nh chic l, ht bi, hi ru khi b day dt ci lng. Nhng phn ln kin bc b cch hiu nh trn v khng nh y l li ca li khch mun ni vi ngi thn xin hy coi li khch nh mt ci g ht sc nh b, vt thong qua trong gia nh ri bin mt m ng c luyn tic au kh na. Nu cho rng li khch coi m, ch, em ca mnh ta nh chic l, ht bi, hi ru t m ch ln v quyt tm ra i th phn u bi th ngha ny c t m ri. Hn na, nu hiu
- 365 -
th theo cch th nht l vi phm tnh cht nhn bn, vi phm th thin tnh cm nhn o ca con ngi, hiu nh th s ngho nn sc thi thm m ca bi th. Hnh nh li khch s tr thnh phi nhn tnh v khng tht, khng nht qun v tm trng v tnh cm. Mt ngi v tm vi gia nh v ngi thn th khng th l ngi su sc, cng khng th l ngi c l tng cao p. Mt khc ba hnh nh th "chic l bay, ht bi, hi ru" u mang tnh cht chuyn ng nn n gn gi tng ng v gi mi lin tng vi ngi ra i. Ta gp hnh nh th ging nh vy khi vit v ngi ra i trong cu th ca Nguyn Bnh : Cha ng tic, m ng thng Cm nh ng km qua ng nh ri. (Hnh qun ngang) Cch hiu th hai thu tnh t l hn. y l ging iu ca li khch, ging nh li an i nhng ngi thn yu ca mnh hng lm vi bt phn no ni thng nh au kh cho h chng ? S c o v thnh cng ca Tng bit hnh l ch khng ch khi dy khng kh ca th c m ci chnh l em n cht liu mi cho vn hc. Miu t th ra i ca mt trng s theo tinh thn th mi. Li khch l nhn vt ca vn chng lng mn. l con ngi phi thng nhng khng khc thng, chnh nhng tnh cm i thng (day dt, dn vt, au kh) khin cho li khch cng tr nn cao c hn. Con ngi khng ch c ch nhn m cn c tnh cm thm thit su nng, khng ch c l tng cao p m cn c nhn tnh. Thm Tm to nn mt hnh tng p v chn thc v con ngi qua Tng bit hnh. Vi hnh tng ngi trng s nh th hon thin t tng ch lm trai" ca vn hc phng ng vi nhng cm xc chn thc v hin i. Gia bn nhc mang nhiu m iu o no ca th mi, Thm Tm to nn mt m iu hng trng v c in ring, lm phong ph v su sc hn nhng phng din gi tr ca phong tro Th mi. V Thm Tm chng minh rng, pht trin c k tha truyn thng l mt nguyn tc sng tc lun lun ng n. Tham kho 1. Trong Tng bit hnh, cnh b cm cht trn sng l cuc sng gia nh qun quanh, t tng. Cuc sng ny khng phi khng c cht th : cnh sc qu nh cng nh ch gi, em th li nh c miu t bng nhng hnh nh tuyt vi. Trong bi Lu bit, cuc sng t tng khng thiu nhng iu quyn r, nu gi ngi ra i : th v nhc, ging n lu luyn v ting ci, c nhn, ru xun m say mi c Nhng ngi ra i vn quyt gi t l ngha ca cu Mt gi gia nh, mt dng dng.
- 366 -
S dng dng khng thuc bn tnh ca ngi ra i. y ch l n lc tm l cui cng. Phong cch bi th va gi ra hi hng lng mn va to dng ct cch trng phu nhn vt ngi ra i. Nhng ngi ra i l ai ? Mt ng trng phu c hi hng lng mn hay mt ngi lng mn c dng dp trng phu ? Ti thin v nhn nh sau. Phi nhn rng trong bi Tng bit hnh c nhng t, nhng iu b v khu kh b quy nh bi tnh cht c xa ca iu hnh m tc gi la chn c thc lm th loi cho tc phm ca mnh. Thm Tm trc sau l con ngi ca phong tro Th mi. Ngi ra i l mt nhn vt lng mn, phn cn li l vn chng, l cch iu, l iu b v tr din ngn t. y hong hn trong mt trong l nt lng mn tuyt vi nhn vt ny. M vn chng lng mn Vit Nam, c mt thi Th mi v T lc vn on cng khng to c mt nt no tuyt vi hn cho nhn vt lng mn ng thi. a ngi, ta khng a qua sng Sao c ting sng trong lng ? Bng chiu khng thm, khng vng vt Sao y hong hn trong mt trong ? Ting sng trong lng ai ? C th d dng nht tr ting sng trong lng ngi a tin. Nhng y hong hn trong mt ai ? Li trong bi th t u ch cui l li ca ngi a tin, d ngi y thm ni vi mnh hay thm ni vi bn, thm ngh v mnh hay thm tng v bn Vy th ngi tin ch c th nhn thy hong hn trong mt ngi i. Bi l ngi tin (v bt k ai cng vy) khng th nhn thy mt ca chnh mnh (tr phi bui tin a, c mang theo mt chic gng, chc chc li a ra soi). Kh kt thc bi th : Ngi i ? nh, ngi i thc ! M th coi nh chic l bay, Ch th coi nh l ht bi, Em th coi nh hi ru say. V ba cu cui c hai cch hiu khc nhau : (ngi ra i) th coi (m) nh chic l bay hay (b) m th coi (ngi con ra i) nh chic l bay v vn vn cu 1 ngi tin a thm ngh v ngi i th ba cu tip theo hiu nh l ngi tin nhp cm vo ngi i nm ra ba ch th s t nhin hn hiu nh l ngi tin ln lt nhp cm vo m, ch v em v ln lt bung ra ba ch th. Vi cch hiu th nht, c cht g nhn tm, khinh bc ngi ra i, iu ny mt ngi n ng xem ra c th chp nhn c. Vi cch hiu th hai, nhn tm v khinh bc c gn cho m gi, ch gi, em th, iu ny rt kh chp nhn v mt o c cng nh v mt m hc. c Tng bit hnh ca Thm Tm c nhng cch hiu rt
- 367 -
khc nhau nhng mi ngi u nht tr y l mt bi th hay. Nh th l th no ? Mt s kin m nhiu ngi bit l bi th, mt mt, c lp ngha u tin c th dch ra c bng vn xui, mt khc n sng trong tm tr ngi c mt cuc sng th hai, chnh cuc sng ny xc nh n nh l mt bi th (Merleau Ponty). (Hong Ngc Hin, Vn hc gn & xa, NXB Gio dc, H Ni, 2003) 2. Bi th thng nht mt trng thi cm xc t cu u n cu cui. Nhng s thng nht li sinh ra t nhng tnh th i lp gay gt trong cnh ng, trong tm l. Ci thi mt gi gia nh, mt dng dng c che y, c giu ni xt thng m gi em di, hai ch l lng. Ba cu cui cng ni nh bung xui, nh nh nhm nn mt ting go. Ci cm gic tc ti ca bi th cng dn xung li cng bt ln. m iu rn ri ca th th cng thm s bi ngi ca tnh hung. Ci tn bi thun ch Hn cng cc t ng c knh trang trng i chiu vi cuc i ca i thc, vi din bin ca tm trng, ch nh mt s an i nh nhoi, cng lm ta xt thng. Nhng yu t lm Tng bit hnh thnh bi th hay v y v l lng so vi cc bi th cng thi. (V Qun Phng, Th vi li bnh, Sd) Mt cch tm hiu bi th Tng bit hnh Tc gi Thm Tm (1917-1950) l bt danh ca Nguyn Tun Trnh, qu ti Hi Dng. Sng v vit vn ti H Ni. Gi tr nht ca Thm Tm l th. Tn tui Thm Tm gn lin vi bi th Tng bit hnh. C nh ph bnh th xp Tng bit hnh l mt trong mi bi th hay nht ca Th mi Vit Nam (1932-1941). Ging th cng cp, phng pht hi th c, tuy vn m cht bng khung kh hiu ca thi i (Hoi Thanh). Khng chin bng n, Thm Tm lm cng tc vn ngh trong qun i, m cht nm 1950 Ma ng s 5 l bi th hay nht ca ng vit trong khng chin. Xut x, ch - Thm Tm vit Tng bit hnh vo nm 1940. - Bi th th hin lng mn yu, s ngng m v trn trng i vi ngi ln ng i xa v ngha ln. Phn tch 1. Nhan bi th : Tng bit hnh l bi hnh a tin ngi i xa. 2. Cnh a tin din ra vo mt bui chiu, khng h c bn , dng sng, khng din ra trong khonh khc hong hn m vn bun. Cu 2 v cu 4 l cu hi tu t, ngi a tin t hi. Nhiu bn khon ngc nhin. Ly ngoi cnh (sng, hong hn) din t tm cnh xao xuyn, nhng rung ng bun, lo ang dng
- 368 -
ln trong lng. C cu th ton thanh bng gi t ni nim mnh mang. Cc t ng h ng cng to nn m iu bun thng kh t: a ngi khng a sao c; khng thm khng vng vt sao y. Hay cch ni biu cm tinh t, hay ging iu, hay cu trc song hnh cu th: a ngi ta khng a qua sng, Sao c ting sng trong lng? Bng chiu khng thm, khng vng vt, Sao y hong hn trong mt trong? 3. Hnh nh ly khch: - m ch ln vi quyt tm ln ng. Ly khch: khch ra i, ngi ra i. Cch gi trang trng, cm phc. ip li 2 ln ly khch cm thn kt hp vi cu hi tu t, nhp th 2-2-3 vang ln m iu trm hng ca mt hnh khc, mt trng ca: Ly khch/ ly khch!/ con ng nh/ Ch ln cha v bn tay khng? Th khng bao gi ni tr li Ba nm m gi cng ng mong Cc t ph nh: cha v, khng bao gi, ng mong th hin mt ch st , mt quyt tm khng g lay chuyn ni. - V phng din tnh cm, ly khch l mt a con, mt a em, mt ngi anh. C m gi, c hai ch nh sen ma h (p) khuyn nt em trai dng l st. C em nh ngy th i mt bic - Gi trn thng tic chic khn tay. Rt nhn tnh, rt ngi nn ly khch vn mang mt ni bun ring kh giu kn: Ta bit ngi bun chiu hm trc, Ta bit ngi bun sng hm nay So snh Mt ch, hai ch cng nh sen l hay. Hnh nh em nh, ngy th i mt bic - gi trng thng tic chic khn tay kt hp vi 3 vn th (vn lng): bic-tic-chic li cng hay, gi t nhiu vng vn trong lng k li v ngi ra i. - Bn cu cui c nhiu cch hiu khc nhau. Cch din t trng ip. Giy pht ly khch ln ng din ra. Vt ln trn thi n nhi thng tnh. Ly khch ra i v mt ngha ln, mt ch ln. t ngha ln ln trn mi tnh cm gia nh. Vn th y n tng, d ba: Ngi i? nh ngi i thc! M th coi nh chic l bay Ch th coi nh l ht bi Em th coi nh hi ru say Giy pht gi bit tuy bun, iu cng lm ni bt l tng v quyt tm ln ng (Mt gi gia nh, mt dng dng ca ly khch. Kt lun S dng ti tnh mt in c ca ngi ly khch m ch ln ln ng. Nm 1940 nc ta, hnh nh ly khch trong bi th y ngng m. p nh mt trng s vi thanh gm nghn cn ln ng. iu th gp. Li th gt. Cu th gn guc rn ri - Tng bit hnh nh mt hnh khc gic gi ln ng. Mi cuc ln ng v ngha ln xa v nay u p v ng ngng m.
- 369 -
Chiu xun
Anh Th
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Anh Th (1921 2005) cn c cc bt danh khc l Tuyt Anh v Hng Minh. Tn khai sinh l Vng Kiu n, sinh ngy 25 1 1921, ti th trn Ninh Giang, tnh Hi Dng trong mt gia nh vin chc nh xut thn Nho hc. Qu qun l th x Bc Giang, tnh Bc Giang. Anh Th cha hc ht Tiu hc nhng ham vn chng, chu kh c sch. Anh Th xut hin trong phong tro Th mi vi nhng bi th vit v nng thn Vit Nam. Th ca b thin v t cnh. l cnh lng qu Vit Nam m m vi nhng hnh nh dung d v thn thuc. n sau nhng bc tranh qu trong sng thng thong cht bun thng vng vn chung ca nhn vt tr tnh. l ni bun chung ca th mi 1930 1945. Anh Th tham gia cch mng t 1945, tng l U vin Ban Chp hnh Hi Nh vn Vit Nam (kho I v II) ; t 1971 n 1975 cng tc ti tp ch Tc phm mi ; u vin Thng v Hi Lin hip Vn hc ngh thut. Tc phm xut bn : Bc tranh qu (th, 1941) ; Xa (th, in chung, 1942) ; Rng en (1944) ; Hng xun (th, in chung, 1944) ; K chuyn V Lng (truyn th, 1957) ; Theo cnh chim cu (th, 1960) ; o ngc (th, 1963) ; Hoa da trng (th, 1967) ; Ma xun mu xanh (th, 1974) ; Qu chng (th, 1977) ; T bn sng Thng (hi k, 1986) ; Ting chim tu h (hi k, 1995) ; L sng (th, 1995). Anh Th c nhn gii thng T lc vn on nm 1939 vi tp th Bc tranh qu. 2. Tc phm Chiu xun c in trong tp Bc tranh qu, tp th gm 41 bi vit v nng thn Vit Nam. Vi tp th ny, Anh Th cng vi Nguyn Bnh, Bng B Ln, on Vn C mang n cho th mi Vit Nam hi th nng nn ca qu hng Vit Nam. Bi th gm ba kh l ba bc tranh v bao cnh khc nhau ca mt vng qu Vit Nam. C ba bc tranh u p, rt thanh bnh nhng vng lng v gi bun. II/ Phn tch Anh Th l mt gng mt n ca phong tro Th mi 1930 1945. Vi cht n tnh m trong sng tc, b gp phn lm a dng ging iu ca th mi. Tp th Bc tranh qu l tp th thnh cng nht gn vi tn tui ca nh th. V Chiu xun l bi th tiu biu cho phong cch th Anh Th trc Cch mng. Bi th l mt bc tranh qu p v tht ng yu. Mi kh th
- 370 -
l mt bc tranh vi nhng hnh nh v cng quen thuc v thn thng i vi ngi Vit Nam. Anh Th xut thn trong mt gia nh vin chc ngho ngun gc Nho hc mt th trn nh. Tuy hc t nhng b li ham c sch v yu vn chng. ng trc hin thc en ti v cnh mt t do ca c dn tc, nhiu tr thc tiu t sn c tm lng vi dn tc ri vo tm trng bun chn v b tc. H khng th tm c cho mnh con ng thc hin l tng. V h nh lng mnh chm m trong ni su thm ca vn chng. H n vi vn chng nh tm n ci m, ci t do ca ring mnh, qun su v qun i. V vy m n vi th mi, ngi ta thy ni bun nhiu hn nim vui. M c vui th cng ch l vui gng m thi. Vui v si ni nh Xun Diu cng lun n cha nhng hoi nghi, lo lng v thc thm. Cc nh th mi, bng cch ring v con ng ring ca mnh lun c gng hoc l trn trnh hin thc hoc l i din vi hin thc bun au su no, hoc l t ru mnh trong th gii tng tng ca nhng gic m ngt ngo sng. H sng ht mnh vi th bng tri tim tui tr lun cng y s sng v tnh yu qu hng t nc mang n cho i nhng thi phm hay. Anh Th l nh th n, nn nim vui, ni bun, tnh yu qu hng trong th b cng n tnh hn. Th ca Anh Th du dng v m thm. Ni bun trong th b cng nh nhng v su lng hn. Nhng nt phong cch y th hin r trong Chiu xun. Bi th t cnh chiu xun ni ng qu Bc B. Thi gian v khng gian ngh thut u lng mn v nn th. Bui chiu l khonh khc d ny sinh cm xc, m y li l bui chiu xun ni thn qu. Nh th quan st, la chn nhng hnh nh, nhng chi tit rt c trng ca cnh vt phc ho nn bc tranh ma xun. Bc tranh th nht chn im nhn l bn . Bn l hnh nh v cng quen thuc, c th ni l hnh nh tng trng cho nhng min qu Bc B. N i vo th ca nh l biu tng ca qu hng. Bc tranh bn vng c thi s miu t bng bn cu th : Ma bi m m trn bn vng, bing li nm mc nc sng tri ; Qun tranh ng im lm trong vng lng Bn chm xoan hoa tm rng ti bi. Mt khung cnh vng lng v nn th. Mi cu th c t mt hnh nh. V l bn hnh nh rt c trng ca nng thn Vit Nam : mt bn vng khch vi con , qun nh v cy xoan y hoa tm. Cnh p, bnh yn nhng gi bun. Bc
- 371 -
tranh qu ny c th lm cho tm hn con ngi yn n nhng khng th bt bun. Bc tranh th hai, nh th chn im nhn l con lng. Vn l hnh nh c trng ca nhng min qu Bc B. Hnh nh con tng i vo th ca nhc ho nh l biu tng ca nhng min qu. Chng trai trong th Nguyn Bnh tng i em mi con u lng van em em hy gi nguyn qu ma. Con trong bui chiu xun qua cm nhn ca n thi s khng bun vng nh bn : Ngoi b c non trn bic c, n so en s xung m vu v ; My cnh bm rp rn tri trc gi, Nhng tru b thong th ci n ma. Cnh vt thn thng v bnh yn qu i. So vi cnh bn vng, cnh trn vui hn, sinh ng v nhiu sc sng hn. Mt con tri di mu xanh bic ca c non. m c m t ma xun y khin nh th c mt lin tng tht c o : n tru b ang n c m nh ang n ma. Tht c o v nn th. Bc tranh gi cm gic thanh bnh, vng nhng ch phng pht bun, dng nh ni c n ca bn vng vi i phn no. Th nhng bc tranh qu d p n u, thanh bnh n u cng s trng tri nu thiu hnh nh con ngi. Con ngi xut hin s lm cho bc tranh c sc sng hn. Khi v bc tranh ma thu bun trong y ma thu ti, Xun Diu khng qun hnh nh mt ngi thiu n Ta ca nhn xa ngh ngi g. D bun khng ni nhng hnh nh thiu n mang n hi th ca s sng cho bc tranh thu. V phi l thiu n th mi hp vi v bun nhng rt p v lng mn ca ma thu. Hn Mc T khi v mt bc tranh thn V p v trn y sc sng y thn V D cng im mt gng mt ch in thp thong sau vm l. Thin nhin v con ngi trong th mi lun c s giao ho bi cc nh th mi tm n vi thin nhin nh tm n vi ci tm linh, vi th gii thanh bnh gii thot mnh khi s ph phng ca hin thc. V tt nhin, bc tranh qu ca n thi s Anh Th cng khng c l do g li thiu vng con ngi : Trong ng la xanh rn v t lng, L c con chc chc vt bay ra, Lm git mnh mt c nng ym thm Ci cuc co c rung sp ra hoa. Bc tranh cnh ng l bc tranh nhiu sc mu v sinh ng nht. c bit s xut hin ca c nng ym thm lm cho cnh vt p v nn th hn. Hnh nh th bc l cht lng mn
- 372 -
trong tm hn n thi s him hoi ca phong tro Th mi ny. Nh th kho to nn tnh hung cho s xut hin ca c nng ym thm. Ci git mnh ca c gi c to nn bi L c con chc chc vt bay ra l mt im nhn ngh thut ca bi th. N din t c v say sa lao ng ca c gi v quan trng hn n lm ni bt c v tnh lng ca chiu xun. Nh th vn dng th php ly ng t tnh lm ni bt hn ci thanh bnh n vng lng chn ng qu. Ba bc tranh v ba cnh khc nhau ni ng qu trong mt thi im v u n di ln ma xun bay nh nh. l ba bc tranh p, c sc sng v gi t thnh cng s tnh lng v thanh bnh ca chn thn qu. Nhng cng chnh ci v thanh bnh y khin cho bi th phng pht ni bun. Nhiu ngi vn ni l ni bun c trng ca th mi, ni su nhn th ca mt lp thanh nin tr thc Vit Nam nhng nm ba mi. Chiu xun l bc tranh p v lng qu Vit Nam. N th hin lng yu qu hng t nc ca thi s. V p ca bi th c sc lay ng tm hn con ngi, khin mi ngi c c hi hn mnh lng xung sau nhng si ng x b ca cuc sng i thng thy qu mnh vn p vn thn thng. C th Chiu xun khng c xp vo hng nhng thi phm xut sc nht ca phong tro Th mi nhng thi phm ny s c sc sng trong lng nhng bn c yu th vn yu cuc sng thanh bnh v v p truyn thng ca nhng lng qu Vit Nam. Tham kho Chn chiu ma bi, Anh Th c dp ni c ci c sc ca thi tit x Bc. Nng thn ta hi tha vng (c nc hai mi triu dn), nn kinh t tiu nng cng khp kn xm lng, cuc sng yn tnh, c phn ngng ng. Trong chiu ma lnh ny, ni bn sng ra lng cng tiu iu vng v. Mt khung cnh khng m thanh, khng sc mu ti sng : ma ri rt m, bn rt vng, c c con th cng li bing bt ng, mt qun nc khng ngi. ng y mt cht ch l nhng cnh hoa xoan tm rng ti bi. Nhng nhng cnh hoa y li qu nh v nh, n ln vi mn ma ri cng chm vo ci vng v lng ca tri chiu. Ba on th l ba khung cnh. Cnh u tin l bn vng. Cnh hai l ng . Vn ln ma bi y bay dng nhng c s hot ng : c n so khi bay khi u, c tru b gm c, v nhng cnh bm rp rn tri trc gi. on th c nhiu nt ti mt v th mng, chng t ngi vit bit quan st v li c hn th nn cnh va thc li va c ci k o, nh cu th : Nhng tru b thong th ci n ma hay ci sc c non trn bic c v n so m vu v. Nhng th y im xuyt cho nhng cu th t
- 373 -
thc, to nn ci lung linh sinh ng ca cm gic, o gic. C nhng cnh bnh thng, quen thuc, hng ngy ai cng thy, qua mt nhn Anh Th bng nhin mi m y k th. Nhn, thnh mt pht hin. Nng khiu th chnh ch ny, n phi thy c nhng g m ngi thng khng thy. Chiu ti (M)
H Ch Minh
Chiu ti l bi th tiu biu rt trong tp Nht k trong t, ghi li mt cch chn thc cnh ngi t sau mt ngy chuyn lao mt nhc. ngi c nhn ra th gii tm hn ngi t H Ch Minh l tnh yu thin nhin cuc sng tha thit, l khao kht ch v bn lnh ngi cch mng. Bi th th hin r nt phong cch ngh thut H Ch Minh : va c in, va hin i. I/ Tn hiu chung Nht k trong t l tp th c gi tr vn hc 1. Tc phm rt ln ca H Ch Minh, c vit bng ch Hn Nht k trong t nn c rt nhiu im gn vi th ng. Vi nhng bi ng lut xinh xn v hnh thc, nng nn v cm xc,... tc phm th hin ti nng, tm lng, tm huyt v nhn cch H Ch Minh vi c hai t cch ngh s v chin s. 2. V bi th Bi th Chiu ti th hin y v Chiu ti kh in hnh c im c bn nht ca ton b cun nht k bng th ca H Ch Minh, l v p c in v hnh thc v hin i v cm hng, tot ln phong thi ung dung t ti ca mt ngi Cng sn. D trong bt c iu kin hon cnh no, Ngi cng pht hin c nhng v p gin d m ng qu ca cuc sng. Bi th t cnh chiu ti mt sn thn. Bc tranh phong cnh y c b cc lm hai phn : Hai cu u : t cnh vt trong bui chiu ti. Tt nhin y l cnh vt c nhn qua tm trng ca ngi t, v vy n l cnh tht nhng c ngha biu tng. Hnh nh cnh chim v m my va giu cht ho, va c kh nng gi cm. S mt mi ca cnh chim, s c n ca m my chiu l tm trng ca ngi t ang tha phng.
- 374 -
Hai cu sau : bc tranh bng sng bi "l d hng". Bn lnh cng cp gip ngi t nhanh chng thot khi c n v mt mi pht hin ra sc sng. V p ca bc tranh th hin hnh nh ngi lao ng. II/ c- hiu vn Tm hn ca H Ch Minh lun hng v tng bn lai, v ni c nh sng m p ca s sng. 1. Hai cu Bi th th hin ti nng sng to th "thi u trung hu ho" ca H Ch Minh, ng thi th hin bn lnh ca ngi cng sn. Hai cu u miu t bc tranh thin nhin m ra nhng hnh nh c th : cnh chim, chm my, bu tri, ni rng. Quyn iu quy lm tm tc th, C vn mn mn thin khng ; (Chim mi v rng tm chn ng, Chm my tri nh gia tng khng ;) Khng gian rng ni c v m u hoang vng gi ra s rng ln mnh mng. Thi gian chiu ng dn v ti l thi gian ngh thut quen thuc tr i tr li trong cc tc phm thi ca. Ngh s xa thng mn thi gian chiu ti gi gm ting lng mnh, nng nu ni bun ca mnh. Ca dao xa c cu : Chim bay v ni ti ri hay trong Truyn Kiu : Chim hm thoi tht v rng, o tr mi ngm trng na vnh. c cu th ca H Ch Minh khin ngi c nh ti nhng t th ca ngi xa, th mang m sc thi c in. Ni lng, tm trng ngi t sau mt ngy chuyn lao vt v, nhc nhn, mt mi c hin ln qua hnh nh cnh chim mi mt. Ngh thut "t cnh ng tnh" c s dng thnh cng khin ngi c khng ch cm nhn c ting ni ca tm trng con ngi. Chm my trong ci nhn ca ngi t l chm my c n. Ngi c khng ch cm nhn c s nhc nhn, mt mi ca ngi t m cn
- 375 -
2. Hai cu cui
thy c c ni c n, bun kh ca ngi t trong cnh y. Bn dch th cha dch ht ngha nguyn tc, khng dch c ch c trong c vn. Bi vy li dch khng lm bt ln s c n l chic ca cnh vt cng nh ni c n trong lng ngi. T ly mn mn c dch l "tri nh" gi cm gic nh nhng, th thi. Trong cm nhn ca ngi t, ng my chm chm, lng l tri trn bu tri trong cm gic c n. Ngi ta tng chng ng my nh ngng ng gia bu tri chiu. C mt s vn ng mt mi, th khc hn vi cm gic nh nhng, th thi, lng mn m "tri nh" em li. Bc tranh thin nhin c v hoang vng, tnh lng, thm ni bun c n ca con ngi. Hai cu th khng c mt t no trc tip miu t ngi t v tm trng ngi t nhng qua vn n cha hnh nh ngi t trong s mt mi, nhc nhn, trong ni bun v s c n. Tt c cnh vt thin nhin : cnh chim, chm my, bu tri u l nhng cnh vt c cm nhn t trn cao, trong khng gian cao rng, khong t. Ngi ta nhn ra t th ngi t t th ca mt con ngi lun ngng cao u vi mt ch, ngh lc mnh m, vi mt tm hn rng m n nhn vn vt vo trong lng mnh. Hai cu u din t ni bun, s c n ca ngi t nhng khng gi cm gic bi lu b tc m vn h m bn lnh, ch, ngh lc phi thng ca ngi t cch mng. Nu nh hai cu u miu t bc tranh thin nhin th hai cu sau miu t bc tranh cuc sng sinh hot ca con ngi : Sn thn thiu n ma bao tc, Bao tc ma hon, l d hng. (C em xm ni xay ng ti, Xay ht, l than rc hng.) Hnh nh "c em xm ni" tr thnh hnh nh trung tm ca bc tranh. Hnh nh con ngi xut hin tr thnh tm im ca s sng lm m p c bc tranh chiu ti hoang
- 376 -
III/ Tng kt 1. Nt dung
2. Ngh thut
vng, lnh lo. V p ca bc tranh chiu ti c tot ln t chnh v p hot ng ca con ngi, th hin s kho khon, nim tin v kht vng mnh m ca con ngi. Cu th mang m sc thi hin i. Tc gi s dng thnh cng cu trc lp lin hon : ma bao tc, bao tc ma. Hot ng xay ng lp i lp li din t vng tun hon ca ci xay ng. ngi ta nhn ra nhp iu tri chy ca thi gian nhng iu k diu chnh ch nhp iu ca thi gian ho cng nhp iu trong cuc sng lao ng ca con ngi. Nhp thi gian tr thnh nhp ca s sng. T th ca H Ch Minh c s vn ng mnh m, t nhin m kho khon. Cu th th ba ca bn dch th dch tha ch ti. Bi th khng c t ti nhng thi gian ti ca bc tranh c gi ra t chnh hnh nh "l than rc hng". C mt s i lp tng phn gia nh sng ca l than vi bng ti ca xm ni. Ch cn nhn l than , ngi ta cng nhn ra bng ti v bao trm vn vt. Bt php "v my ny trng" c s dng thnh cng. Bc tranh chiu ti n y khng bun b, th lng, m m m trn y s sng m p ti sng, t ni bun thng n nim tin vui th hin mt hn th lun hng v nh sng, s sng v tng lai. Bi th kt li bng ch hng. Bi th mang tn Chiu ti nhng khng kt thc bng bng ti m kt thc bng nh sng mu sc rc r. Ch hng chnh l nhn t ca bi th, thu c c linh hn sc sng ca ton bi. C bc tranh bng sng bi ch hng. Bi th Chiu ti kt li bng nim tin tng, bng kht vng dng y ca ngi cng sn. t trong thn phn t ngc, ngi ta vn nhn ra hnh nh mt con ngi H Ch Minh vi tnh yu thin nhin rng ln, vi mt khao kht s sng mnh m v mt ch, ngh lc kin cng, mt nim tin chy bng.
- 377 -
Bi th th hin mt bc chn dung v ngi t cng sn H Ch Minh, mt ngi cng sn kin cng, ung dung, t ti v c mt tm lng tha thit vi thin nhin, vi cuc sng, Ngi lun nng niu tt c, ch qun mnh Chiu ti mang v p ca ng thi vi mu sc c in m .Bi th t tuy hm sc, cu ch dn nn, hm cha ngha. Bi th l s kt hp nhun nhuyn gia v p c in v tinh thn hin i Cch dng cc th php ngh thut(nhn ho, lp vng, bt php thin nhin chn tht, gin d, t nhin)hnh nh gi cm, ngn ng hm sc, tinh luyn lm nn sc hp dn cho bi th
Tham kho
M
M (Chiu ti) bi th tht ngn t tuyt s 31. H Ch Minh vit bi th ny ang trn ng b gii ti nh lao Thin Bo. Sau mt ngy di b gii i, tri ti dn. Hai cu u t cnh bu tri lc chiu ti. Cnh chim mi (quyn iu) v rng tm cy tr n. ng my l loi, c n (c vn) tri lng l trn tng khng. Cnh vt thong bun. Hai nt v chm ph (chim v my), ly ci nh b, ci ng lm ni bt bu tri bao la, cnh chiu ti lng l v bun. Cnh chim mi v ng my c n l hai hnh nh va mang tnh c l trong th c t cnh chiu ti, va l hnh nh n d v ngi t b lu y trn con ng kh i m mt vn dm: Chim mi v rng tm chn ng Chm my tri nh gia tng khng Tri ti ri, t nhn b gii i qua mt xm ni. C bng ngi (thiu n). C cnh lm n bnh d: xay ng. C l than rc hng (l d hng). Cc chi tit ngh thut y lm hin ln mt mi m gia nh, mt cnh i dn d, bnh d, m p. Nu chim tri, ng my chiu ng iu vi tm hn nh th th cnh xay ng ca thiu n v l than rc hng kia nh ang lm vi i t nhiu ni au kh ca ngi i y khi qua ni min sn cc xa l. Tng phn vi mn m bao trm khng gian, cnh vt l l than rc hng. T th vn ng t bng ti hng v nh sng. N cho ta thy, trong cnh ng c n, nng n, b tc mt t do, b ngc i, ngi chin s cch mng, nh th H Ch Minh vn gn b, chan ha, gn gi vi nhp i thng cn lao. Cu th th 3 dch cha c hay. Ch c em hi lc iu. Thm vo mt ch ti mt i v ti ngn ngoi v p hm sc ca th ch Hn c in: C em xm ni xay ng ti Xay ht l than rc hng Bi th c cnh bu tri v xm ni, c ng my, cnh chim chiu. Chim v rng, my l lng. C thiu n xay ng v l than hng. ng sau bc tranh cnh chiu
- 378 -
ti l mt ni nim bun, c n, l mt tm lng hng v nhn dn lao ng, tm thy trong khonh khc chiu ti. Ngh thut mn cnh t tnh. iu th nh nh, man mc bng khung, m mu sc c in. Tinh t trong biu hin, m trong biu cm l v p tr tnh ca bi th Chiu ti ny Rt nhn hu, rt ngi. Lai Tn
H Ch Minh
Nht k trong t khng phi l mt li thanh minh hay l li cm khi v thn phn long ong, cc kh ca mt ngi t. V gi tr ca Nht k trong t cng khng phi ch xy dng c mt biu tng ln ca Vit Nam v mt phn nhn loi th k XX : hnh tng ngi t, hnh tng ngi lu y. Nht k trong t t co ci tnh cht phi l, bt cng vn l nt bn cht ca ch x hi thi nt Tng Gii Thch(2). Ni dung ny c th hin rt r trong nhiu bi th ca Bc. Vic Bc b bt cng chnh l hu qu ca ch bt cng, v nhn o ca chnh quyn Tng. Cng l i biu i d hi ngh cc nc ng minh chng pht xt, trong khi cc on i biu M, Anh c n tip nhit tnh th Bc, i biu ca Vit Nam c lp ng minh li b bt giam. Trong nhng ngy b chnh quyn Tng Gii Thch giam cm, Ch tch H Ch Minh c mt thy tai nghe bao nhiu iu ngang tri chn nh t. Ch nh t thi nt, v nhn o c ti hin trong nhiu bi th ca Bc. Trong , Lai Tn l mt bi th tiu biu cho ngh thut chm bim thm thu ca Bc. I/ Gii thiu chung Bi th thuc tp Nht k trong t, ghi li nhng iu mt thy tai nghe trong nhng ngy Bc b giam cm trong nh t ca Tng Gii Thch. Thnh cng ca bi th l ngh thut chm bim sc so, c o, vi ging iu t s xen ln tr tnh vi mt kt cu cht ch. Bi th c ging iu rt bnh thn v khch quan. Bn cu th chia lm hai phn, ba cu u v cu cui. Ba cu u l ging iu t s, cu cui th hin thi ca Bc. Cu th cui to nn II/ Tm hiu vn bn tnh cht bt ng cho ton bi. Ni dung t tng v 1. Cnh tng nh gi tr ca bi th c tp trung bi s mu thun nhp, bn thu gia hai phn ca bi th. chn t ngc(3 cu u) Ba cu u, tc gi ln lt k v cng vic ca cc nh chc trch. Mi ngi mt vic v h u rt say m vi cng vic ca mnh : Ban trng nh lao chuyn nh bc,
2
() Phan C , Vn hc Vit Nam 1930 1945, NXB Gio dc, 1998, trang 630.
(
- 379 -
Gii ngi, cnh trng kim n quanh ; Chong n, huyn trng lm cng vic, Chuyn nh bc ca m quan lnh cai ngc c Bc ni n trong nhiu bi th thuc tp Nht k trong t. nh bc l vic chnh ca bn cai ngc. Mt iu rt phi l l chnh quyn bt nhng ngi nh bc ngoi cho vo t. Cn nhng k cai t, i din cho ci chnh quyn coi nh bc l phm php y li ngang nhin nh bc v hnh ng y l chuyn. Cn bn quan lnh gii ngi th n t lt, hnh h ngi t h phi np tin cho chng. Cu 1, ging iu khch quan thn nhin. n cu 2, thi ca ngi k bt u bc l, d rt kn o, vi vic s dng cm t kim n quanh. Kim n ch hnh ng kim tin mt cch bn thu ca nhng k c coi l i din cho lut php. Cu th ba, tc gi li dng li ni chm bim rt su cay, thm thu v vic lm ca huyn trng. C v nh huyn trng rt lo lng cho vic cng. Nhng t cu th trong ton bi, trong mi quan h vi ba cu cn li c th hiu ngay lm cng vic ca huyn trng l g. Chc chn 2. Tri t Lai Tn khng phi l ht lng vi vic ring. Nu v huyn vn thi bnh trng say sa vi cng vic nh vy th khng th c chuyn chuyn nh bc v kim n quanh trn. V tc gi cng khng th dng cm t vn thi bnh cu bn. Vy, chong n lm cng vic y l say sa bn bn n thuc phin, bn chiu bc hay nhng cng vic khng my sch s trong m. Cu th cui to nn kt cu bt ng cho ton bi th. Mu thun tro phng, tnh cht chm bim ca bi th c to nn bi mu thun ny. Tri t Lai Tn vn thi bnh. y l kiu thi bnh gi to. B my chnh quyn thi nt n nh th th lm sao c c thi bnh cho dn chng. Nhng k i din cho chnh quyn, c trch nhim m bo s n nh, thi bnh cho x hi li l nhng k nhng nhiu nhiu nht. H Ch Minh dng vn th nh mt th v kh chin u v cng sc bn v c hiu qu trong s
- 380 -
2. Ngh thut
nghip cch mng ca mnh. V bt php tro phng l bt php ch lc to nn sc mnh chin u trong sng tc ca Ngi. Lai Tn l mt trong nhng bi th s dng thnh cng bt php ny. Bng vic chn phc ho hnh ng ca my tn cm quyn trong chnh quyn Tng, Ngi khi qut ho b mt thi nt ca x hi Trung Quc thi k nhng nm bn mi ca th k XX. Bng nhng th php ngh thut chm bim, ti tnh, bi th hng ti mc ch kch mnh m s thi nt v nhn o ca ch nh t ni ring v ch XH Trung Quc ni chung- thi Tng Gii Thch Phong cch ngh thut chm bim, tinh t, thm thu, su sc Ngh thut s dng ngn t c sc, c bit l cch dung nhn t thi bnh cui bi Gii i sm (To gii)
H Ch Minh
I/ Tm hiu chung Bi th To gii th hin kh phch hin ngang ca ngi cng sn H Ch Minh. Trong lc tm ti nht ca cuc sng t y, Ngi vn lc quan tin tng, vn hng n mt ban mai ti sng, ni c y hi m v cha chan nh sng. To gii l hai bi th th hin s vn ng ca thi gian v s i thay ca cnh vt, t m ti y trng sao nhng lnh lo n ban mai m p v ti sng. Bi 1 : Miu t khung cnh bui sng sm, khi ngi t b chuyn lao. Thi ca ngi i xa hin ngang kin cng, sn sng i din vi mi vt v, mi him nguy. Th hin kh phch ca ngi cch mng trc ngc t, o y. Bi 2 : Khng gian v thi gian u c s thay i, l kt qu ca qu trnh vn ng, th hin nim tin tng cch mng ca ngi t. Ngi cng sn vt ln mi kh khn v tin tng vo tng lai ti sng. "Chinh nhn" tr thnh "thi nhn". Con ngi lm ch hon cnh ca mnh. Bn dch th c mt s ch cha st vi nguyn vn, mt s t cha c dch ngha, tp trung ba cu cui ca bi 1 (thng thu san, chinh nhn, nghnh din). Bn dch cha th hin c kh phch ch ng hin ngang i din vi mi kh khn ca ngi t cng sn.
- 381 -
II/ Phn tch Bi th Gii i sm c kt cu hai phn ghi li hnh nh ngi t trn con ng chuyn lao, ng thi bc l t th, kh phch, bn lnh ca ngi t cch mng, khng nh mt tinh thn "thp", khng nh t th chin u ca ngi t cch mng trong mi hon cnh gian kh, y khng ch l hnh nh con ngi chp nhn hon cnh m cn mun vn ln chin thng hon cnh. Bi th th hin r nt phong cch ngh thut th H Ch Minh mt hn th phng khong, bay bng, mt t th c s vn ng. Hai cu th u m ra khung cnh thin nhin trn con ng chuyn lao trong mt khong khng gian, thi gian c th : Nht th k d v lan Qun tinh ng nguyt thng thu san ; (G gy mt ln, m cha tan, Chm sao nng nguyt vt ln ngn ;) Khng gian rng ln ca tri t, trng sao v khong thi gian m ti gi cho ngi c cm gic hoang vng, lnh lo, gi mt ni bun, s c n trong lng ngi. Hnh nh ngi t i lp vi khng gian, thi gian y cng lm ni bt s c n. Ting g gy l m thanh bo hiu thi gian. Tc gi s dng thnh cng bt php "ly ng t tnh" khin m nh su hn, khng gian tr nn thm thm qua ting g gy vng ln. Dng nh m thanh y khng sc khuy ng khng gian m cng lm cho khng gian tr nn tnh mch, lnh lo hn. Ni bun v s c n trong lng ngi dng nh cn ln hn. Trong khung cnh y xut hin hnh nh trng, sao gi ra nt p khong t, k v, lng mn. Khng gian nh c y ln cao vi, rn ngp. Trong cm nhn ca ngi t, trng sao nh nng nhau, c s giao ho qun qut. Bc tranh thin nhin hoang vng nhng n cha trong n mt s vn ng, mt s vn ln mnh m. Ngi ta cm gic trng sao nh mun vn ln cao thot khi mn m tm ti. Qua cu th miu t cnh thin nhin, ngi c nhn ra hnh nh ngi t cch mng H Ch Minh. Th ca Ngi khng ch ghi li mt cch chn thc khung cnh t ngc vi nhng g din ra xung quanh m cn gi gm mt nim tin v kht vng vn ti. Bi vy ci nhn ca Ngi v thin nhin cng l ci nhn c s vn ng, mt s tri dy mnh m. Hai cu th sau xut hin hnh nh ngi t : Chinh nhn d ti chinh thng, Nghnh din thu phong trn trn hn. (Ngi i ct bc trn ng thm, Rt mt, m thu, trn gi hn.)
- 382 -
Bn dch th khng dch c ch chinh trong chinh nhn, khng lm ni bt hnh nh ngi i xa trn con ng xa "chinh thng". Cu th nhn mnh s n c gian kh, ni nhc nhn vt v ca ngi t trn con ng chuyn lao. Dch th l "Ngi i ct bc trn ng thm" gi ra dng v th thi, thanh nhn, mt v lng mn mang dng dp ca ngi chinh phu ngy trc. Li dch th c v hay nhng cha bm st vn bn. Ch nghnh trong nghnh din c dch l "rt mt" mi ch nhn mnh c ci gian kh m cha thy c s i din, ng u chp nhn v c s thch thc gian kh. Ngi t khng ch chp nhn gian kh m cn c thc chin thng gian kh. Ba ch trn trn hn ch nhng trn gi lnh lin tip xi x khc vi trn gi hn ch s t. Cu th nhn mnh s khc nghit ca hin thc m ngi t phi tri qua, cuc sng t ngc y gian kh th thch i hi mt ch, bn lnh, mt ngh lc phi thng ca con ngi c th vt qua, chin thng gian kh y. Cu th ging nh ci ht u y kiu hnh ngo ngh, hin ngang oai hng, khng nh mt ch, mt bn lnh kin cng. T th ca H Ch Minh c s vn ng mnh m : ng phng bch sc d thnh hng, U m tn d to nht khng ; Non kh bao la ton v tr, (Phng ng mu trng chuyn sang hng, Bng ti m tn qut sch khng ; Hi m bao la trm v tr,) Khng gian vn rng ln nhng khng lnh lo, hoang vng m m p, trn y sc sng. Bc tranh thin nhin rc r mu sc v nh sng, cnh vt nh c hi sinh, c khoc mt tm o mi cng trn s sng vi mu hng ca rng ng qu thc l bc tranh ca s sng. Thi gian cng c s vn ng : t bng ti vn ra nh sng, t bui ti chuyn sang bui sm. S thay i ca thin nhin khin chnh con ngi ng ngng. Nhng cu th trn y nim t ho kiu hnh, nim vui sng khoi, tin tng. Trong th ca mnh, Ngi cng vit : S vt vn xoay nh sn Ht ma l nng hng ln thi Nh vy, t th c s chuyn i, vn ng ca thi gian, khng gian cng l mt quy lut tun hon ca to ho. Nhng k diu chnh ch : Ngi mn quy lut y gi gm nim tin tng, s vn ln v by t kht vng ca chnh con ngi, u cng l "Ht kh l vui vn l i". Nu phn I xut hin hnh nh "chinh nhn" th phn II xut hin "hnh nhn", bn dch th u dch l "ngi i" cha nu bt c sc thi biu cm ca li th. Nu ch chinh nhn lm
- 383 -
ni bt gian kh, vt v th hnh nhn lm bt ln cm gic th thi, tnh ti. Nu chinh nhn lm bt ln kh phch anh hng th hnh nhn ngi sng t cht mt ngh s, mt con ngi m rng lng mnh n nhn cnh vt thin nhin, ang do bc thng ngon thin nhin. t trong thn phn "t nhn", ngi ta mi nhn ra ch, ngh lc, tm hn v i ca Bc : Hnh nhn thi hng ht gia nng (Ngi i, thi hng bng thm nng.) Trong bi th, ngi ta thy xut hin hnh nh ngi ngh s, chin s, mt con ngi lng mn say m. Trong th ca Ngi, "cht thp" v "cht tnh" ho quyn to nn v c o ring. Ci c sc l chnh hin thc t ngc y gian kh, vt v li tr thnh ngun cm hng cho ngi ngh s sng tc, cho thy mt v p th hin i, mt tm hn th kho khon.
T y
T Hu
T Hu l nh th c v tr rt quan trng trong nn vn hc cch mng Vit Nam. Trong th T Hu, ci Ti tr tnh, tr trung, si ni v y nhit huyt l ci Ti gn vi cch mng, ci Ti mang trong mnh l tng cng sn. Vi tp th T y, T Hu bc chic cu ni gia hnh thc th mi vi th ca yu nc v cch mng. Gia lc cc nh th mi cn bn khon, cn m mnh trong ni bun au, c n tuyt vng, th T Hu vi T y ct ln khc ht ngi ca l tng cch mng v t tin khng nh s ng n ca con ng mnh chn. T y th hin tm trng ho hc, trn y nim tin v hi vng ca ngi cng sn tr tui. t bi th vo hon cnh x hi, chnh tr, vn ho thi im n ra i mi hiu v l gii c nhng cung bc cm xc mnh lit ca nhn vt tr tnh. Bi th ra i vo thi k cch mng Dn tc dn ch 1936 1939. Nm 1930, ng Cng sn ra i, lnh o nhn dn thc hin cuc u tranh ginh c lp dn tc. T Hu thuc lp thanh nin sm c gic ng cch mng. V ngi thanh nin vi tri tim tui hai mi ang cng y s sng n vi cch mng bng nim phn khch ca ngi va tm thy con ng l tng ca i mnh. Nhn vt tr tnh ca bi th l ngi cng sn tr tui vi quan nim cao p v l tng sng l tng cng sn. I/ Tm hiu chung T Hu (1920 2002), tn khai sinh l Nguyn Kim 1. Tc gi Thnh, sinh ti Hi An, qu lng Ph Lai, huyn Qung
- 384 -
2. Tc phm
II/ c-hiu vn bn 1. Nim vui sng say m ca nhn vt tr tnh khi gp l tng ca ng
in, tnh Tha Thin Hu. Tt nghip Thnh chung (c). T Hu sinh ra trong mt gia nh nh nho ngho, t su, by tui T Hu hc v tp lm th. ng gic ng cch mng trong thi k Mt trn Dn ch v tr thnh ngi lnh o on Thanh nin Dn ch Hu. Nhng bi th u tin ca T Hu c sng tc t nhng nm 1937 1938. Thng 4 1939, ng b thc dn Php bt, giam gi cc nh lao min Trung v Ty Nguyn. Thng 3 1942, T Hu vt ngc acLay, tip tc hot ng cch mng b mt n nm 1945. ng tng gi nhiu chc v quan trng trong Trung ng v Chnh ph. Tc phm xut bn : T y (th, 1946), Vit Bc (th, 1954), Gi lng (th, 1961), Mu v hoa (th, 1971), Ra trn (th, 1972), Mt ting n (th, 1992), Xy dng mt nn vn ngh ln xng ng vi nhn dn ta, thi i ta (tiu lun, 1973), Cuc sng cch mng v vn hc ngh thut (tiu lun, 1981). Gii thng vn hc : gii Nht Gii thng vn hc Hi Nh vn Vit Nam 1954 1955 (tp th Vit Bc) ; Gii thng H Ch Minh v vn hc ngh thut (t I, 1996) ; Gii thng vn hc ASEAN (1999). T Hu l nh th tr tnh chnh tr. ng, con ngi chnh tr v con ngi thi s thng nht lm mt. Chng ng th ca ng gn lin vi nhng chng ng cch mng ca c dn tc. Mi tp th ca ng nh du mt giai on lch s ca t nc. C s nghip sng tc th ca ca mnh, ng dnh trn vn cho cm hng cch mng v th th ng lun sc si ch cch mng. Ch n tp th cui i, tp Mt ting n, th ng mi lng xung vi ging iu thm trm y tri nghim. T y l tp th u tin ca T Hu, tp hp nhng sng tc ca ng t 1937 n 1946, th hin nim say m l tng v nim kht khao chin u hi sinh cho cch mng. Tp th gm ba phn : Mu la, Xing xch, Gii phng. Bi T y rt t phn Mu la. Kh th u tin ca bi th din t tm trng vui sng ca nhn vt tr tnh tc gi khi bt gp l tng cng sn : T y trong ti bng nng h
- 385 -
Mt tri chn l chi qua tim Hn ti l mt vn hoa l Rt m hng v rn ting chim Mt vn chnh tr, vn l tng sng, nhng c tc gi th hin bng mt hnh thc rt i tr tnh. Nim vui c th hin mt cch t nhin v thnh thc. T y l t khi c gic ng cch mng, c dn dt vo con ng u tranh gii phng dn tc. Cng thi vi nhn vt tr tnh, nhng nm ba mi y, khi m cch mng Vit Nam cn hot ng b mt, c rt nhiu thanh nin Vit Nam c tm lng yu nc thng ni, nhng h khng th hoc khng c c hi n vi cch mng. Lp thanh nin y ri vo tm trng b tc, chn chng, ngi th tm n vi th gii c n, ngi li tm n vi th gii tng tng trn trnh hin thc hoc tm qun bng nhng cch ca ring mnh. Tm trng b tc ca lp thanh nin y c th hin rt r trong th mi. Nhn vt tr tnh ca bi th may mn hn. Anh tm ra con ng i cho cuc i mnh, l con ng chung ca c dn tc. th hin nim vui y, nh th chn dng mt lot t ng gi hnh v gi cm : bng (nng h), chi (qua tim), rt m (hng), rn (ting chim). y u l nhng t ng c kh nng biu hin trng thi mnh ca s vt, s vic. N va t ngt, va mnh m, va si ni v su sc. V th n th hin c trng thi cm xc hng phn ca nhn vt tr tnh. Kh th nh ting reo vui y phn chn. nh sng ca cch mng chi sng nh nng h, nh mt tri soi ng cho nhn vt tr tnh. Khi t nc mt ch quyn, nhn dn sng trong lm than n l, c dn tc nh chm trong m ti, mi ngi phi t d dm tm ra con ng sng cho mnh. Cch mng soi ng cho ngi chin s tr. Cch mng khng ch l ngn n m l mt tri ni chn l chi sng. Bt gp nh sng y, tm hn ngi thanh nin tr tui bng dy sc sng, n c v nh mt vn cy y sc sng. Nhp th dn dp, cu th ni dng th hin thnh cng tm trng vui mng ca nhn vt tr tnh. l tm trng lc quan tin tng vo con ng cch mng ca ngi thanh nin tr cha gp tht bi v nhng gian kh trn con ng hot ng cch mng. Sau giy pht y ho hng v vui mng, tm trng nhn vt tr tnh tm lng xung, suy t hn. Hai kh
- 386 -
2. Nhng nhn thc v l sng
3. S chuyn bin su sc trong tnh cm ca T Hu
th tip theo th hin nhn thc ca nhn vt tr tnh v con ng cch mng mnh chn. l s thc tnh v mi quan h tnh cm cch mng, tnh cm dn tc. Cng thi vi T Hu, nhng khi cha n c vi cch mng, nh th Ch Lan Vin vit : Hy cho ti mt tinh cu gi lnh Mt v sao tr tri cui tri xa Xun Diu th cc oan : Ta l Mt, l Ring, l Th Nht Khng c chi b bn ni cng ta Cn Huy Cn th cm thy b v, nh nhoi trc cnh sng di, tri rng, bn c liu vi tm trng lng qu dn dn vi con nc. Tin b nh ngi li khch ra i v ch nhn nhng vn m bun v phng pht ni l loi n c : Li khch ! Li khch con ng nh Ch nhn cha v bn tay khng... l tm trng ca nhng thanh nin cha tm c v tr ca mnh trong lng dn tc, cha c tnh cm cch mng. Vn l mt ci Ti c nhn -nhng nhn vt tr tnh trong T y th khc hn. Anh thc rt r mi quan h tnh cm ca mnh vi nhn dn Sau khi bng ng, phc sinh l s i i: Ti buc lng ti vi mi ngi tnh trang tri vi trm ni hn ti vi bao hn kh Gn gi nhau thm mnh khi i. Khi c gic ng cch mng, nhn vt Ti coi nh mnh thuc v dn tc, v nhn dn. Ci Ti y khng cn tch ri m ho trong ci Ta chung ca c dn tc to nn khi i on kt, lm nn sc mnh dn tc. y l mt nhn thc ng n, th hin s gic ng cch mng su sc ca nh th. Nh th la chn nhng hnh nh v t ng c kh nng biu hin r mi quan h tnh cm cch mng : buc, trang tri, gn gi, khi i. Nhng t ng y c th ho tnh cm cch mng vn l nhng khi nim rt tru tng. Quan nim v l tng cng sn ca nh th c th hin r hn kh th cui : Ti l con ca vn nh L em ca vn kip phi pha L anh ca vn u em nh
- 387 -
Khng o cm, c bt c b Nhn vt tr tnh thc r trch nhim ca mnh i vi dn tc khi anh dn thn vo con ng cch mng. Lm ngi cch mng th bn thn mnh khng cn l ca ring mnh na. Ngi chin s cng sn tr tui t ln vai mnh nhim v cch mng cao c. V anh sn sng hi sinh cho s nghip cch mng. L con, l em, l anh ca nhng ngi cng kh, anh t nguyn gn mnh vo mi quan h mu tht vi h, nhng ngi v ang chu cnh n l lm than. V chnh nhng con ngi y l lc lng nng ct ca cch mng. Ngi chin s tr hon ton tin tng vo con ng III/ Tng kt mnh chn. Thi ca anh y quyt tm v dt 1. Ni dung khot. Nh th dng bin php lp t biu hin thi dt khot ca nhn vt tr tnh. Nhp th mnh cng nhng t c lp li , l th hin ch cnh mng ca ngi chin s tr. Ging iu ni bt ca bi th l ging vui ti, dt khot, ho hng v y quyt tm. l ging iu 2. Ngh thut th hin nim hnh phc ca ngi thanh nin tm ra con ng ng n ca cuc i mnh. T y thuc phn Mu la, phn u ca tp th T y. Bi th c sng tc trong nhng ngy u tham gia cch mng. D i trn con ng cch mng, nhn thc c nhim v, trch nhim ca ngi cng sn v phn no hnh dung c nhng gian kh ca cuc i cch mng, nhng li cha phi tri qua nhng giam cm, y i v s khc nghit thc s ca cuc u tranh gii phng dn tc, v vy ging th l ging iu lc quan, tin tng v trn y nim tin hi vng. Nhng cng chnh nim lc quan cch mng y lm nn sc mnh ngi chin s cng sn tr tui c sc mnh vt qua nhng gian nan kh cc ca cuc i hot ng cch mng sau ny. Vi T y, nh th T Hu mang n cho th ca Vit Nam mt ging th mi, ging th tr trung, y nim tin cch mng. Bi th gip cho th h sau c c hi hiu r hn v mt thi gian kh nhng ng t ho ca dan tc mnh. N cng gp phn l gii v sao dn tc Vit Nam li c sc mnh chin thng nhng k th mnh hn mnh nh vy. T y th hin nim hnh phc v b ca mt thnah
- 388 -
nin tr tui bt gp l tng cch mng, tm ra con ng i ng n cho mnh. Bi th l nim say m l kht vng cng hin trn i cho nhn dn, cho s nghip gii phng dn tc. Nh th a ra mt quan nim sng ng n, l quan nim sng ng n, l quan nim sng v cng ng, v dn tc Nhng hnh nh th giu gi tr biu cm, c bit l vic s dng ngh thut n d mang sc thai thm m cao Cch xng h ti ca nhn vt tr tnh lm bt ln cm xc ch o ca c bi th, khng nh mt ci ti ngh s trn y kht vng, m c, l tng Cch din t gin d, t nhin, ip t , l c s dng sng to th hin nhp th dn dp, thi thc, hm h. Bi th c ging iu say sa, no nc, y sng khoi
Nh ng
T Hu
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi (xem bi T y). 2. Tc phm Bi Nh ng c vit vo thng 7 1939 trong nh lao Tha Ph Hu. Bi th thuc phn Xing xch trong tp T y. Bi th th hin tm trng ca tc gi trong nhng ngy b giam cm trong nh t thc dn. trong t, ngi chin s cng sn tr tui hng ra bn ngoi bng mt tnh yu thng v b i vi qu hng, vi cuc i. Tm trng th hin ni khao kht t do ca ngi t tr tui. Mch cm xc ca nhn vt tr tnh c pht trin nh sau : Xc nhn tm trng chnh l nh thng bng mt cu nghi vn tu t m u v c lp li 4 ln trong ton bi. Nhn vt tr tnh hng ra cuc sng bn ngoi bng mt dng hi tng : + Hi tng v qu hng vi nhng hnh nh thn quen, bnh d nhng m bun. l ng rung, lu tre, ngi nh v nhng con ngi lam l trong cnh n l lm than, nhng linh hn ngi xa. + Hi tng v nhng chng ng n vi cch mng : nhng ngy bn khon, b tc v cha tm ra l tng cuc i v nhng ngy hnh phc v tm thy v bt gp nh sng cch mng. Dng hi tng y th hin ni khao kht t do ca nhn vt tr tnh. II/ Phn tch Nh ng l bi th tr tnh chnh tr tiu biu cho phong cch th cch mng T Hu. Nm 1938, nh th b bt khi ang
- 389 -
say sa vi l tng cch mng. Nhng ngy nm trong t, nh th hng ra cuc sng bn ngoi vi tt c ni nh, tnh yu v kht khao t do. Tm trng y c khi qut trong cu th : G su bng nhng tra thng nh Hiu qunh bn trong mt ting h ! Cu th vi hnh thc cu nghi vn tu t c lp li nhiu ln nhn mnh v lm ni bt tm trng ca nhn vt tr tnh. Nh th rt thnh cng khi dng hnh thc tr tnh th hin l tng cng sn. Cu th khi qut ni dung cm xc ca ton bi. l tm trng c n, l ni bun ca ngi t ang say m l tng t ngt b giam cm trong bn bc tng lnh lo ca x lim. Tm t trong t, tm trng y c th hin si ni, bc xc v mnh m hn. Cn Nh ng li su lng hn. Nh ng l cch ni hnh tng, c ngha tng trng. Tuy trong ni nh ca nhn vt hnh nh ng rung qu hng c xut hin nhng ni nh y l nh qu hng, nh ngi thn, nh nhng ngy qua. Mch cm xc ca nhn vt tr tnh c pht trin theo cc giai on : nh ng qu, nh nhng bng hnh quen, nhng hn, nhng ngy xa... v cui cng tng kt li bng mt cu th c ni dung khi qut : Ti m qua ca khm bao ngy Ti thu tt c trong thm lng Nh cnh chim bun nh gi my. Hnh nh chim bun nh gi my khi qut thc cht ni nh ng l ni kht khao t do. Ln theo mch cm xc ca nhn vt tr tnh ngi t, ch th ca ni nh tm hiu gi tr ni dung v gi tr ngh thut ca thi phm. Cu th m u v cng l th c lp li nhiu ln (4 ln) c ngha khng nh s mnh lit ca ni nh. G su bng l cu trc c khng nh khng g su (mnh) hn. Nhng tra thng nh l nhng ngy trong cnh t y. Cu trc nghi vn tu t kt hp vi t u khin iu th da dit, su lng nhng khng km phn mnh lit. y nh th dng ngh thut o trt t thnh phn lm ni bt thnh phn mt ting h. Ting h l m thanh gi nh ti qu hng, n ging nh m thanh ca ting guc i v Tm t trong t. l m thanh di v t k c. Ci m thanh gi t tng tng y dn dt cc hnh nh c th ca cuc sng bn ngoi. Th gii bn ngoi ln lt xut hin trong ni nh ca nhn vt tr tnh vi cc hnh nh thn quen v gn gi. Hnh nh qu hng ca nhng ngy yn vui thanh bnh v c nhng kh au, cc nhc :
- 390 -
u gi cn thm t nh mi u rung tre mt th yn vui ... Gia dng ngy thng m u Khng i nhng m tri c tri Nhng hnh dng thn thng, bnh d v m ni bun cng ln lt hin v trong ni nh. Tt c u hin ln vi v cc nhc lng cong xung lung cy, thm m ni bun au, x xc la mm xao xc, ging h a h no nng, m gi xa n chic. l nhng hnh nh gi t cnh qu hng au thng trong nhng ngy n l lm than, l nhng hnh nh in su trong k c ca ngi t, n l ng lc to nn sc mnh chin u ca ngi cng sn. Ni nh ngy cng c th hin mnh lit hn vi ging iu da dit : u dng hnh quen, u c ri Sao m cch bit, qu xa xi Chao i thng nh, chao thng nh i m gi xa n chic i ! Mt lot t cm thn xut hin din t tnh cm thit tha i vi cuc sng, vi con ngi. Dng nh nhn vt tr tnh ang chm m trong ni nh, trong dng hi tng. N khin ngi c cm nhn r tm trng c n, au bun ca ngi t. Khng ch nh ngi sng, ngi ca hin ti m cn nh c nhng ngi ra i (nhng hn). Trong dng hi c ca nhn vt tr tnh, hnh nh xut hin nhiu nht, m c nht l hnh nh nhng con ngi lao ng lm than gn vi rung ng qu hng. Nhng hnh nh tht thn thng nhng tht bun. Bun bi l hnh nh qu hng cn trong cnh n l. S nghip cch mng cn ang dang d, m c gii phng qu hng khi cnh n l lm than cha thc hin c m li phi nm trong t nn ni nh thng qu hng vn canh cnh bn lng v n hin hnh thnh nhng hnh nh y. Sau hnh nh qu hng bun au trong n l l k c v nhng ngy u tin tm n vi cch mng. Mch cm xc pht trin ng lgc tm l. Hai giai on trong chng ng i kim tm chn l c khi qut li trong hai kh th : u nhng ngy xa, ti nh ti Bn khon i kim l yu i Vn v theo mi vng quanh qun Mun thot, than i, bc chng ri l nhng ngy cha bt gp l tng, cha c nh sng l tng cng sn soi ng. Nh li nhng ngy tm ti y cm nhn r hn nim hnh phc, ni vui mng khi gp nh sng cch mng : Ri mt hm no, ti thy ti
- 391 -
Nh nhng nh con chim c li... Nhp th t ngt chuyn sang vui v, phn chn. Nh li nhng ngy u hng say bc i trn con ng cch mng vi bao nhiu hi vng, vi nim lc quan tin tng y cng lm cho ngi chin s nhn thc r hn cnh ng ca mnh. V anh cht bng tnh sau nhng giy pht m mnh trong suy t, nh thng : Cho ti ch y, ti ch y Cnh ng c ti hin v thu gn trong nhng cu th cui cng. Cu th kt c s lp li kt cu cu th u nhng c khc to nn kt cu vng trn cho bi th. Kt cu y th hin mt iu rng nhn vt tr tnh li tip tc m chm trong ni thng nh y. Bi th kt thc nhng cm xc th li c m ra mt chu trnh mi. Bng mt hnh thc tr tnh, nh th din t thnh cng dng ni tm ca nhn vt tr tnh ngi t cng sn trong cnh t y. Nhng ni nh thng c lp li nhiu ln y th hin s kht khao hng ra bn ngoi, khao kht t do ca ngi t tr tui c tri tim ang cng y nha sng v trn tr nhit huyt cch mng. v lun l x hi nc ta (Trch "o c v lun l ng Ty)
Phan Chu Trinh
L nh yu nc v cch mng ln ca lch s Vit Nam giai on u th k XX, Phan Chu Trinh ni ting vi nhng ng vn chnh lun y tnh cht hng bin, c lp lun anh thp. Sng tc ca Phan Chu Trinh thm nhun tinh thn ch ngha yu nc dn ch su sc. on trch V lun l x hi nc ta th hin quan nim ca tc gi v lun l x hi v kht vng v mt nc Vit Nam t do c lp. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Phan Chu Trinh (1872 1926) t T Cn, hiu Ty H, bit hiu Hi M, ngi lng Ty Lc, huyn Tin Phc, ph Tam K (nay l thn Ty H, x Tam Lc, huyn Ph Ninh), tnh Qung Nam. ng l nh yu nc v cch mng ln ca lch s Vit Nam giai on u th k XX. Sau khi Ph bng, lm quan mt thi gian ri co quan, Phan Chu Trinh i khp trong nc v sang Trung Quc, Nht Bn xem xt thi cuc. ng ch trng bi b ch qun ch, thc hin dn ch, khai thng dn tr, m mang cng thng nghip. Nm 1908, ng b bt v y i Cn o khi tham gia phong tro chng su thu Trung K. Phan Chu Trinh vit nhiu, bng c ch Hn, ch
- 392 -
2. Tc phm
II/ c hiu vn bn
Nm v ch quc ng, ni ting vi nhng ng vn chnh lun sc so, hng bin v nhng vn th thm nhun t tng yu nc v tinh thn dn ch. Tc phm chnh : u Php chnh ph th (1906), Tnh quc hn ca I, II (1907, 1922), Giai nhn k ng din ca (1915), Ty H thi tp (1904 1914), Xng-t thi tp (1914 1915), Tht iu trn (1922), o c v lun l ng Ty (1925), Qun tr ch ngha v Dn tr ch ngha (1925). V lun l x hi nc ta l on trch trong phn III ca bi o c v lun l ng Ty, c Phan Chu Trinh din thuyt ti nh Hi Thanh nin (Si Gn) vo m 19 11 1925. B cc l mt bi vn chnh lun, on trch c ging iu anh thp, lp lun cht ch, lgc. Li sch Nho xa dy "t gia, tr quc, bnh thin h". Nh th, sa nh, tr nc ri mi yn thin h. l h thng t tng n su vo c ch ca nh nc phong kin. Theo phng Ty, lun l cng pht trin trn ba giai on : t gia nh ln quc gia n x hi. Xut pht t quan nim , Phan Chu Trinh ch ra trong x hi Vit Nam thi k ny, c lun l gia nh ln lun l quc gia (ct li l thc dn tc) u tiu vong. Bi vy, khi nim lun l x hi i vi ngi Vit Nam li cng tr nn xa l. Bt u t cch t vn bng hnh thc phn nh th, cch lp lun ca tc gi c sc thuyt phc c bit vi ngi c : "X hi lun l tht trong nc ta tuyt nhin khng ai bit n, so vi quc gia lun l th ngi mnh dt nt hn nhiu. Mt ting b bn khng th thay cho x hi lun l c, cho nn khng cn ct ngha lm g". Lun l x hi l nn tng o c ca c nhn loi. Khng th coi lun l x hi ch l tnh cm b bn gia ngi ny vi ngi khc. Lun l x hi tc l lun l ca ch ngha x hi, coi trng s bnh ng ca con ngi, khng ch quan tm n tng gia nh, tng quc gia m cn n c th gii. Cch m u ca on trch to ra mt tnh hung c vn , buc ngi c phi tm hiu ct ngha, l gii. Vy, biu hin ca s khng c lun l x hi ch no, v mun c lun l x hi phi lm g. iu ny
- 393 -
c tc gi trnh by c th nhng phn sau ca bi vit. Nc ta thc cht khng c lun l x hi, biu hin nhiu phng din Khng c lun l x hi bi ngi nc mnh khng bit on kt lin hip li vi nhau, "phi ai tai ny", "ai cht mc ai". Khng c lun l x hi bi ngi nc mnh khng bit n on th, khng trng cng ch : Bn hc tr trong nc ham quyn tc, vinh hoa, sinh ra gi di, nnh ht. Khng c lun l x hi v giai cp thng tr, k "mang ai i m", k "o rng khn en" mc dn cc kh, n l, mc sc "v vt", "rt ta". Ngy trc bn chng l "c nhn", "tin s" thi nho hc, ngy nay thi Ty hc chng l "k lc", "thng ngn". Quan li chnh l mt "l n cp c giy php". Bng nhng l l cht ch vi nhng dn chng c th, tc gi khng nh s tiu vong hon ton ca lun l x hi. Ci nhn ca tc gi l ci nhn trung thc khch quan, phn tch rch ri nhng mt xu, mt hi ca ngi nc mnh t c kh nng thc tnh tinh thn v thc h. Theo quan nim dn ch cng khai, Phan Chu Trinh ch trng bi b ch qun ch vi mt thi ph phn nghim khc. Mi mt l l a ra ca tc gi u l mt cch bc b s tn ti ca th ch phong kin mc rung, lc hu. Cc l l cht ch, sc bn kt hp vi nhng cu vn cm thn to ra sc thuyt phc cao ca vn chnh lun. Trng thi cm xc cng nh tnh cm, phm cht ca ngi din thuyt v th cng c bc l r. y, yu t biu cm kt hp nhun nhuyn vi yu t ngh lun to tnh cht sinh ng cho bi vn. "Thng hi thay ! Ngi nc ta khng hiu ci ngha v loi ngi n vi loi ngi nh, n ci ngha v mi ngi trong nc cng cha hiu g c". "Quan li i xa i nay ca ta l th y !". "Lun l ca bn thng lu... nc ta l th y !". "Nhng k nh th m vn khng ai khen ch, khng ai khinh b, tht cng l thay !"... c vn bn, ngi c khng c cm gic kh khan gio iu m cm nhn c nhng rung ng chn thnh, nhng phn tch sc so c th, sinh ng.
- 394 -
2. Ni dung
Bao nhiu xc cm xt xa, cm hn nh tro ln u ngn bt khng nh mt tri tim yu nc thit tha ca tc gi. Cui cng tc gi i n khng nh s truyn b ch ngha x hi, gy dng on th c mi quan h bin chng vi s nghip ginh t do, c lp cho dn tc. C on th cng chnh l gy dng tinh thn on kt mt lng pht huy tinh thn bnh ng ca con ngi trong x hi. cng l s xy dng lun l x hi ca ngi nc mnh. Lun l x hi l nn tng o c, nn tng cho s nghip ginh c lp, t do ca T quc. S kt hp cht ch gia yu t biu cm v yu t ngh lun l mt c im chung bi vn bn. Bi din thuyt khng ch c pht biu bng chnh kin, bng l tr tnh to m cn bng tri tim trn tr cm xc Cch thuyt minh bng mt lot cc phn khng, ph nhn cch hiu sai v vic nu ln ci thiu ca dn tc ta trn phng din lun l XH, tc gi dn dn gip ngi nghe lnh hi c bn cht ca vn Ging iu hng hn, trang trng, giu sc thuyt phc. Cch dng cc hnh nh, li so snh v von c o mang sc BC cao on trch th hin tm huyt ca nh ch s yu nc Phan Chu Trinh i vi dn tc, vi t nc. Qua on trch, tc gi mun khng nh gy dng nn lun l XH l iu kin thit yu khi phc thc v nghi v i vi quc gia nhm mc ch ginh li c lp, t do Mt thi i trong thi ca (Trch)
Hoi Thanh
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi
Hoi Thanh (1909 1982) tn khai sinh l Nguyn c Nguyn, sinh ti x Nghi Trung, huyn Nghi Lc, tnh Ngh An trong mt gia nh nh nho ngho. ng tham gia cc phong tro yu nc t khi cn i hc. Thng 8 nm 1945, ng tham gia cch mng v lm Ch tch Hi
- 395 -
vn ho cu quc Hu, sau gi nhiu chc v quan trng trong ngnh vn ho ngh thut. Hoi Thanh c tng Gii thng H Ch Minh v vn hc v ngh thut nm 2000. Hoi Thanh l mt trong nhng nh ph bnh vn hc xut sc nht ca nn vn hc Vit Nam hin i. Vi phng chm "ly hn ti hiu hn ngi", vn ph bnh ca Hoi Thanh tinh t, ti hoa, nh nhng v v. Tc phm chnh : Vn chng v hnh ng (1936), Thi nhn Vit Nam (1942), Quyn sng ca con ngi trong "Truyn Kiu" ca Nguyn Du (1949), Ni chuyn th khng chin (1950), Ph bnh v tiu lun (3 tp : 2. V on trch 1960, 1965, 1971) trong ni bt nht l cun Thi nhn Vit Nam. on trch th hin quan nim ca tc gi v tinh thn th mi, thuc phn cui bi Mt thi i trong thi II/ c hiu vn ca tiu lun m u cun Thi nhn Vit Nam. bn Nhn li tin trnh vn hc Vit Nam nhng nm 1930 1945 ngi ta khng khi git mnh trc s pht trin k diu ca n. S phn ho giai cp trong x hi nh hng su sc n i sng vn chng, c bit l th ca lng mn. S xut hin ca phong tro Th mi l mt du son chi li nh du bc pht trin rc r, ghi tn mt thi i th ca lng mn. on trch tp trung nu ch "Tinh thn Th mi", c b cc r rng. Phn 1 (t u n i th) : t vn tinh thn th mi. Phn 2 (tip theo n bn khon ring) : s phn bit th c v th mi ; cm xc ch o ca th mi. Phn 3 (cn li) : nim tin, hi vng vo s pht trin ca th mi. khng nh tinh thn ca Th mi, tc gi Hoi Thanh s dng mt cch lp lun cht ch, lgc. Th mi chnh l th ca ci Ti c nhn c th. c bit phn th hai, tc gi a ra nhng bin lun c th v ni dung ca ch ti trong vic phn bit vi ch ta. Ch ti l "thi ca by gi" xut hin trn thi n Vit Nam bui u cn b ng. Ging nh mt c du mi, ch ti ca th mi b bao nhiu nh mt t m nhn ngm, lc y ch ti tht lc lng. Theo thi gian,
- 396 -
ch ti dn c chp nhn. Cn ch ta thuc v thi trc. Ch ta c th ch chung cho nhiu ngi khc vi ch ti ch c nhn c th. Tc gi a ra nhng lp lun v iu kin, hon cnh x hi : Vit Nam xa "khng c c nhn. Ch c on th : ln th quc gia, nh th gia nh". Vai tr ca c nhn trong cng ng qu m nht. Vi cch din t t nh, ti hoa, giu sc thuyt phc, tc gi c cch dn dt kh hp l. M u l cch t vn v tinh thn th gia th c v th mi. Tuy nhin ch l s phn bit da trn ci nh l, c th. S phn bit r phi da vo i th. Phn th hai, s phn bit ny da trn ni dung ca ch ti v ch ta. Th mi l th ch ti. Bi th, tm hn cc thi nhn thu trong khun kh ch "ti" d cm thy c n vng lnh : "i chng ta nm trong vng ch ti... Mt b rng ta i tm b su. Nhng cng i su cng lnh". Tip theo mch cm xc ca bi vit, cm hng bun trong th mi c cp n nh mt ni dung tt yu : "Thc cha bao gi th Vit Nam bun v nht l xn xao nh th". Cch dn dt lp lun cng tr nn cht ch lgc hn khi tc gi a ra cc v d c th so snh, lin tng. Cu chuyn ca Cao B Nh c gi ra c tnh cht n by khng nh ni bun thng khng ni nng ta ca cc thi nhn th mi. Ni bun ca th mi c biu hin nh mt bi kch "ngm ngm". Cui on trch, bng mt cu vn chuyn tinh t, tc gi khng nh tnh yu ting Vit, tnh yu ngn ng nc Vit trong tm hn mi thi nhn th mi : "Bi kch y h gi c vo ting Vit. H yu v cng th ting trong my mi th k chia s vui bun vi cha ng. H dn tnh yu qu hng trong tnh yu ting Vit...". Tnh yu y chnh l s biu hin ca lng yu nc, ca tinh thn ni ging bt dit trong tm hn cc nh th mi. Li vn ca Hoi Thanh va sc so va tinh t. Ngn ng giu hnh nh mang sc thi biu cm cao to mt phong v ring cho li bnh ca tc gi. Chng hn on vn : "i chng ta nm trong vng ch ti. Mt b rng ta i tm b su [...]. Ta ng ngn bun tr v hn ta cng Huy Cn" l mt on vn c sc v gi tr ni dung ln ngh thut. Cch din t
- 397 -
2. Ni dung
mc xch nhng cu u tin to ra s lin mch trong cm xc ca on vn ("trong vng ch ti" - mt b rng ta i tm b su. Nhng cng i su cng thy lnh). Khng nh ci "ti" c n ca cc thi nhn th mi, tc gi mn cch ni lp li cu trc ng php nh pht trin ip khc : ta thot ln tin, ta in cung cng, ta phiu lu vi, ta m say cng... Cc cu vn giu tnh nhc to ra cc v cu nhp nhng, cn chnh u n : "ng tin khp, tnh yu khng bn, in cung ri tnh, say m vn b v". phn kt, vn l cch s dng hnh thc ip ng cha bao gi (c lp li ba ln), cng vi hnh thc cu ph nh to hiu qu din t cao. Ph nh khng nh nim tin mnh lit ca tc gi vo s pht trin ca th mi trong vn mch ca dn tc. Lp lun cht ch m ba tnh logic ca t duy c kh nng thuyt phc cao, khng nh mt u th ca vn ngh lun ph bnh Cch dn dt mch vn t nhin, linh hot, c o. Li vn t nhin, bin ho c sc thuyt phc cao. Li din t giu hnh nh, cm xc c an ci tinh t, uyn chuyn Ngn ng c o, c sc, dung d, d hiu m vn xc tch, c gi tr BC cao on trch tp trung gii thch s ra i ca th mi. T tc gi tgh hin thi trn trng, c v s xut hin ca thc c nhn trong th ca v tm lng ca cc nh th mi i vi dn tc ting m ngun gii phng cc dn tc b p bc
Nguyn An Ninh
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Nguyn An Ninh (1900 1943), qu x M Ho, huyn Hc Mn, tnh Gia nh (nay thuc Thnh ph H Ch Minh). Nm 1920, ng tt nghip ngnh Lut ti i hc Xoc-bon (Pa-ri). Sau , ng i tm hiu mt s nc chu u, nm 1922 tr v nc vit bo v din thuyt chng quc. Nm 1939, b kt n, i y Cn Ln, ng b hnh h n kit sc v cht trong t. Nguyn An Ninh li nhiu bi vn chnh lun c sc, trong c bi Ting m ngun gii phng cc dn tc b p bc (1925). Vi tinh thn trch nhim ca mt nh vn, nh bo,
- 398 -
ng vit bi bo vi mc ch nh thc thc dn tc trong mi ngi Vit Nam. ng dng nhng l l sc bn, lp lun cht ch ch ra v thuyt phc ngi nghe v ngha quan trng ca vic bo v v pht trin ting Vit. 2. Tc phm Ting m ngun gii phng cc dn tc b p bc l tc phm tiu biu cho th vn chnh lun, mt th vn coi trng l lun, trnh by nhng vn c ngha x hi rng ln. Ngay nhan , bi bo ch ra vai tr quan trng v thing ling ca ting Vit, l : ngun gii phng ca dn tc. Bi bo c b cc cht ch, khoa hc th hin kh nng t duy lgc ca mt nh bo hot ng chnh tr ; v vy, n va c s hp dn ca bo ch, va c tnh thuyt phc, t tng ca mt bi din thuyt chnh tr. M u bi vit, tc gi ph phn mt s ngi do thiu hiu bit, thch khoe khoang nn v tnh t b vn ho cha ng v ting m . Phn tip theo, tc gi thuyt minh cho t tng nng ct ca bi vit : Ting m l ngun gii phng cc dn tc b p bc. Vi li vit ngn gn, sc tch, tc gi ch ra mt cch c th ngha ca ting m , ng thi khng nh v chng minh rng : Ting Vit rt giu c Phn kt thc, tc gi trnh by vai tr hng o ca gii tr thc trong vic pht trin ngn ng dn tc, quan nim ca mnh v mi quan h gia ting m v ting nc ngoi. Ct li ca quan im l : hc ting nc ngoi trn tinh thn tip thu la chn tinh hoa lm giu c hn cho ngn ng nc mnh. II/ Phn tch Ting m ngun gii phng cc dn tc b p bc l tc phm tiu biu cho th vn chnh lun. Cng c th coi bi din thuyt ny ca tc gi Nguyn An Ninh l mt tc phm xut sc ca nn bo ch cch mng Vit Nam. L mt tr thc Ty hc, vi lng yu nc v tinh thn trch nhim, nh bo Nguyn An Ninh hon thnh xut sc nhim v ca mt ngi Vit Nam vn dng Lc hng. ng xc nh r v thc hin tt nhim v hng o ca mt tr thc chn chnh. Trong nhng nm u th k XX, phn ln i ng tr thc Vit Nam xut thn t nh trng Ty hc. H c hc trng Ty nn d t hay nhiu, h u chu nh hng ca t tng n dch, sng bi phng Ty. Nhng k hc khng n ni n chn, t tng khng su hoc thiu tnh cm vi dn tc mang mt t tng rt ng ph phn : coi trng Ty phng v coi thng dn tc mnh. Trong hon cnh y, nh bo Nguyn An
- 399 -
Ninh vit bi bo ny nh thc nhng k ang c nhng hiu bit rt nng cn v vn ho, ch ra cho h thy sai lm ca mnh. T , gip h thc r hn trch nhim i vi dn tc, c th l trch nhim i vi vic bo v, gn gi v pht trin ngn ng dn tc. Bi ting ni l linh hn, l tinh hoa ca nn vn ho dn tc. Tc gi bi vit dng li l rt sc so th hin thi dt khot, mnh m khi ph phn nhng k thiu hiu bit m v tnh coi thng dn tc mnh. Nhiu ngi An Nam thch bp b nm ba ting Ty hn l din t tng mch lc bng ting nc mnh. Ngay cu m u, tc gi ph phn nhng k sng ngoi, khng tho ting Ty nhng li thch ra v ngi Ty. Tc gi dng hai cm t c ngha i nhau ch ra ci v l ca nhng k thch dng ting Ty m khoe m : bp b nm ba ting Ty v din t tng mch lc. Sc thi chm bim th hin r hn, gay gt hn nhng cu tip theo : Hnh nh i vi h [] h c o to theo kiu Ty phng. Tc gi la chn nhng t ng, chi tit giu kh nng biu cm bc l thi ca mnh trc hin tng hc i mt cch thiu hiu bit ca nhng k lun mun t ra l c vn ho. Tc gi th hin rt r quan im ca mnh khi a ra nhng l l anh thp v lp lun cht ch, dn chng c th v hin tng lai cng, hc i mt cch thiu vn ho. Tc gi khng e d khi s dng nhng cm t cp nht nhng ci tm thng, m tt v vn ho, kin trc v trang tr lai cng, c hun c theo ci m nhng ngi ng Dng gi l vn minh Php, chng c c mt th vn minh no Tc gi th hin kh gay gt thi ph phn i vi nhng k qu sng Ty, hc i Ty mt cch thiu hc thc. ng tng kt nh gi ng thi th hin thi ca mnh trong cu : Vic t b vn ho cha ng v ting m phi lm cho mi ngi An Nam tha thit vi ging ni lo lng. Sau khi ch ra nhng sai lm trong suy ngh ca nhiu ngi An Nam ng thi v vic s dng ting ni dn tc, tc gi bi vit tip tc th hin quan im v thc hin mc ch ca mnh bng cch chng minh vai tr, ngha quan trng ca ting m . Tc gi dng dn chng c th v thuyt phc chng minh ting m l ngun gii phng cc dn tc b p bc. Lun im nghe c v tru tng nhng c chng minh mt cch c th : Ting ni l ngi bo v qu bu nht nn c lp ca cc dn tc [...]. Nu ngi An Nam hnh din gi gn ting ni ca mnh v ra sc lm cho ting ni y phong ph hn c kh nng ph bin ti An Nam cc hc thuyt o c v khoa hc ca chu u, vic gii phng dn tc An Nam ch cn l vn thi gian. lm tng kh nng tc ng ti ngi nghe, ngi
- 400 -
c, tc gi khi qut : V th, i vi ngi An Nam chng ta, chi t ting m ng ngha vi chi t s t do ca mnh.... Quan im y hon ton ng n v sc thuyt phc. Mt dn tc t do khng ch l t do v ch quyn, v a l, v quyn sng m mt dn tc thc s t do, c lp l dn tc c nn vn minh ring vi bn sc vn ho ring ca mnh. Bi n dch v vn ho s dn n n dch v mi phng din. Vn ho, m trong ngn ng l yu t quan trng, b lai cng, mt i bn sc hoc b hu dit th dn tc nh mt mnh v tr thnh k ph thuc, k sng nh . Cng chnh v vy m nhng k i xm lc lun rt quan tm n vn n dch vn ho, chm lo cho chnh sch n dch vn ho. gii quyt trit v t tng, u tranh n cng vi nhng lun iu phn dn tc, tc gi tip tc a ra nhng lp lun cht ch v l l sc bn. ng bc b mt cch dt khot quan nim ting nc mnh ngho nn, cho rng Li trch c ny khng c c s no c. Theo ng, ch l l l bin minh cho vic t b ting m , khng phi ting m ngho m l do h thiu hiu bit v ngn ng dn tc m thi. Khng l lun nhiu, tc gi ch a ra lin tip ba cu hi tu t : Ngn ng ca Nguyn Du giu hay ngho ? V sao ngi An Nam tc phm tng t ? Phi quy li cho s ngho nn ca ngn ng hay s bt ti ca con ngi ? Nhng cu hi tu t th hin thi dt khot v quyt lit ca ngi vit i vi nhng k cho l ngn ng dn tc ta ngho nn. C th d dng nhn thy quan nim ca Nguyn An Ninh v vic s dng ngn ng. Ngn ng giu hay ngho l do kh nng v trnh ca ngi s dng. Ngn ng ngho vi nhng ngi thiu hiu bit v ngn ng v khng hiu r v iu mnh mun trnh by. y l t tng ln v c ngha quan trng khng ch i vi vn chnh tr m ng ang trnh by m cn l mt quan im ng n ngi s dng ting ni lm phng tin giao tip quan tm suy ngh. Cch lp lun ca tc gi y khng ch thuyt phc m cn khin ngi c phi trn tr, phi suy ngh. on kt thc gii quyt mt cch ton din t tng ca bi vit. Phn u, tc gi ph phn quan im sng ting Ty, nhng nu ch dng li th cha . Bi v, bo v v gn gi ting ni dn tc khng c ngha l t chi s dng cc ngn ng khc. Tc gi Nguyn An Ninh kt thc bi vit ca mnh bng vic gii quyt mi quan h gia ting m v ngn ng ca dn tc khc. Vic hc thm ngn ng ca dn tc khc l cn thit, nht l gii tr thc : vai tr hng o ca gii tr thc chng
- 401 -
ta buc h phi bit t nht mt ngn ng chu u hiu c chu u. Vy, ting nc ngoi cng rt cn thit vi mi ngi, Tuy nhin, s cn thit phi bit mt ngn ng chu u hon ton khng ko theo chuyn t b ting m . Ngc li, th ting nc ngoi m mnh hc c phi lm giu cho ngn ng nc mnh. V iu ny, chng ta nn t ho v nn hc tp cha ng chng ta, nhng ngi lm cho ngn ng ca chng ta giu c nh ngy nay. Tri qua hng ngn nm Bc thuc, sut thi phong kin, cha ng ta s dng ting Hn trong nh trng, trong cng vic hnh chnh. Vy m, ting Vit khng b Hn ho, ngc li, qu trnh Vit ho ting Hn li t c thnh tu ng t ho m ngy nay chng ta ang c hng th. Quan im ca Nguyn An Ninh th hin trong bi vit Ting m ngun gii phng cc dn tc b p bc n nay vn cn nguyn gi tr. Ting Vit cn phi c bo v v gn gi. Ting m ngun gii phng cc dn tc b p bc l mt vn bn chnh lun xut sc t ti, ni dung n hnh thc th hin. Bi vit th hin r chnh kin ca ngi vit v mt vn chnh tr x hi bng mt h thng lp lun cht ch, l l sc bn, ngn ng giu sc thi biu cm Bi vit chng minh kh nng thuyt phc xut sc ca mt nh bo v tm huyt vi dn tc ca mt nh hot ng chnh tr. ba cng hin v i ca cc mc
ng-Ghen
I/ Tm hiu chung 1. ng ghen Phri-rch ng-ghen (1820 1895) xut thn trong mt giu c Bc-men, c. ng hc i hc Bc-lin, quen bit Cc Mc nm 1844 Pa-ri, sau sang sng Anh v mt y. ng l nh trit hc, nh l lun v hot ng cch mng, lnh t ca giai cp v sn ton th gii. ng-ghen ch yu vit nhng tc phm v trit hc, chnh tr, kinh t, lch s, c cng trnh vit chung vi Mc l Tuyn ngn ng Cng sn (1848). 2.Cc Mc Cc Mc (1818 1883) l con ca mt lut s T-ri-e, c. ng sm tip xc vi t tng Cch mng Php 1789 v nn vn hc c in c, bo v lun n tin s trit hc nm 23 tui. Sau nhiu trun chuyn trong bc ng hot ng x hi v cch mng, ng sang hn Lun n v mt y. Cng trnh ni ting nht ca Mc l b T bn (1864 1876). Mc qua i ngy 14 3 1883, tang l c hnh ti ngha trang Hai-ght (Lun n). ng-ghen c bi pht biu trc m
- 402 -
Mc. y l mt bi vn ngh lun tiu biu v c gi tr vn chng. II/ Ph tch L nh trit hc, l lun, nh hot ng cch mng li lc ca th gii, ng-ghen cng c rt nhiu ng gp trn lnh vc vn hc ngh thut. Bi pht biu ca ng-ghen c trc m Cc Mc l mt bi vn ngh lun tiu biu v c gi tr vn chng. Bi pht biu ngn gn sc tch, b cc r rng, lp lun cht ch tn vinh ti nng v tn tui ca nh cch mng v i th gii : Cc Mc. Bi vn c th c chia lm 3 phn : Phn 1 (t u n gy ra) : s ra i ca Mc vi nim tic thng v hn ca ngi li. Phn 2 (tip theo n khng lm g thm na) : tng kt 3 cng hin v i ca Mc i vi khoa hc lch s v phong tro cch mng. Phn 3 (phn cn li) : khng nh s bt t ca tn tui v s nghip ca Mc. Ngay phn m u, tc gi c cch nu tnh hung to mt s ch c bit vi ngi c : Chiu ngy 14 thng ba, vo lc ba gi km mi lm pht, nh t tng v i nht trong s nhng nh t tng hin i ngng suy ngh. Cu vn m u ng thi l li thng bo v s ra i vnh vin ca Cc Mc rt cm ng. Cch ni gim nh t tng v i ngng suy ngh va to sc thi knh cn li vn to ra v trang trng rt ng vi hnh nh mt con ngi sut i cng hin cho s nghip giai cp v sn ton th gii. Cng ging nh nhng bi vn c ngha tin a, khc thng ngi mt, trong phn m u tc gi cng bc l r cm xc ca mnh v s ra i Mc : Ri y, ngi ta s cm thy ni trng vng do s qua i ca bc v nhn y gy ra. Ngn ng ngn gn sc tch nhng li c sc biu cm su xa, c kh nng nh thc nhng tnh cm knh yu mun vn ca ngi c i vi v lnh t. Ring phn 2, tc gi dnh phn ln dung lng ca bi vit ghi li nhng cng hin to ln ca Mc. Trc ht, l tm ra quy lut pht trin ca lch s loi ngi : con ngi trc ht cn phi c ci n, ci ung, qun o v ch ri sau mi c th lm chnh tr, khoa hc, ngh thut v tn gio. cng l mt lgc n gin c ngha bin chng. Cc th ch nh nc, cc quan im php quyn, ngh thut, tn gio phi c xut pht t s pht trin kinh t, t iu kin vt cht trc tip, c th. Cch so snh vi quy lut pht trin th gii hu c ca c Uyn cng vi ngh thut lit k lm tng sc thuyt phc v s v i trong cng hin ca Mc. Cng hin th 2 l vic tm ra quy lut vn ng ca phng
- 403 -
thc sn xut t bn ch ngha hin nay v ca x hi t sn do phng thc sinh ra. c bit l vic pht hin gi tr thng d phn gi tr di ra sn phm so vi khon tin phi chi to sn phm y. Cng hin th 3 l nhng pht kin khoa hc c tc ng cch mng n cng nghip, n s pht trin lch s ni chung. Khi nu cng hin th 3 ca Mc, tc gi c tch thnh 2 on vn nh : on th nht khng nh con ngi khoa hc Mc ; on th hai khng nh con ngi cch mng Mc. iu c sc l mi quan h bin chng gia khoa hc v cch mng : Khoa hc i vi Mc l mt ng lc lch s, mt lc lng cch mng. Mc l nh khoa hc nhng trc ht ng cng l mt nh cch mng. u tranh l hnh ng t nhin ca Mc. ng cng l ngi u tin em n cho giai cp v sn s thc v a v v yu cu ca mnh. Cch trnh by 3 cng hin ca Mc c ng-ghen sp xp cht ch, theo mt trt t logc nht nh. Bng bin php ngh lun tng tin, ngi c nhn ra s pht trin hiu qu ca tng cng hin ca Mc. Cng hin sau ln hn, v i hn cng hin trc. Chng hn m u cho li gii thiu cng hin th 2 (sau cng hin th nht) l li dn : Nhng khng ch c th thi. Hoc cu vn chuyn tip Nhng y hon ton khng phi iu ch yu Mc tc gi i n khng nh : Khoa hc i vi Mc l mt ng lc lch s, mt lc lng cch mng. Cc cm t nh bi l, trc ht, l m u cc on vn khng ch c tc dng lin kt on m cn to cho ngi c c nhiu im nhn m rng v su sc v Mc. Nhng lp lun to c s lgc, mch lc. Li ca ng-ghen phn kt, mt ln na khng nh li s bt dit ca tn tui v s nghip ca Mc. ngi c cng nhn ra mt nim knh yu, s cm phc su sc, mt s tic thng v hn ca ng-ghen vi Mc. cng l s tn vinh chnh ngha khi Mc ng v pha nhn loi tin b, v pha giai cp v sn ton th gii bo v quyn li ca h. m tang lo G-ri- (Trch Lo G-ri-)
H. Ban-dc
Tiu thuyt Lo G-ri- c nh vn xp vo Nhng cnh i t thuc phn Kho lun phong tc. l cu chuyn v mt ngi cha, mt t sn mi pht sau 1789 vi nhng mi quan h ca ng ta trong x hi. Lo G-ri- va l sn phm va l nn nhn th thm ca x hi kim tin m ng ta l mt thnh vin tch cc to nn n. V lo G-ri- khng phi l trng hp c bit, bi nh li phu
- 404 -
nhn Lng-gi ni vi Ra-xti-nhc mnh chng thy tn bi kch din ra hng ngy sao ? Ch ny th a con du m ra xc lo ht nc vi ng b chng hi sinh tt c cho thng con trai. Ch kia th mt thng con r tng c b m v ra ca Trong hai mi nm ng c dnh c tm can, tnh yu du. Trong mt ngy ng c cho tt c c nghip. Qu chanh b vt kit ri, my c con gi lin vt ra gc ng. Thc ra Lo G-ri- khai thc mt ti khng mi. Trc Ban-dc c Sch-xpia vi Vua Lia v Xtng-an vi v en. Nhng nu Sch-xpia ti y c nh vn bin thnh mt bi kch, Juy-ling Xo-ren ca Xtng-an trong chng mc no cng c th coi l mt nhn vt bi kch th n Ban-dc, lo G-ri-, vua Lia ca th k XIX li au xt hn nhiu. Cng cht v s bi bc ca cc con, nhng ci cht ca ng tht thm thng, n khng c kh nng gi ln mt th tnh cm thing ling no c, ngoi nhng git nc mt him hoi ca Ra-xti-nhc. Cng l nhng thanh nin ngho c kht vng tin thn, Juy-ling va mun tin thn, va mun gi nhn cch, khinh b x hi thng lu v cui cng chng t chi x hi y th Ra-xti-nhc li mun ho nhp vi n bng mi cch. ti v s tha ho ca con ngi trc sc mnh ca ng tin c Ban-dc khai thc mt cch trit . Vi mt ch khng mi, Ban-dc c mt s l gii hon ton mi v y thuyt phc. Trong tc phm ca mnh, Ban-dc khng ch phn nh hin thc m cn phn tch m x tng ng ngch ca n. Bandc hiu thu bn cht ca x hi y bi ng cng chnh l mt nn nhn ca n, cng khao kht gia nhp tng lp thng lu, cng tm mi cch kim tin nhng u tht bi. Trong x hi y, qu trnh tha ho ca con ngi din ra rt nhanh chng. C x hi nhy ma trong nh ho quang ca kim tin, tranh nhau lao vo ging x ly tin bc v quyn lc. Nhn vt Ra-xti-nhc vi tham vng bc chn vo x hi thng lu, c tr i tr li trong tc phm chnh l hin thn ca Ban-dc mt s phng din no , Ban-dc lun c tham vng tr thnh mt v nhn, bi theo ng, Nhng ngi c tham vng th gan s mnh hn, mu nhiu cht st hn, tim nng hn nhng ngi khc (Li V-t-ranh ni vi Ra-xti-nhc). Bao nhiu nm ln ln thc hin tham vng, Ban-dc chuc ly nhiu tht bi nhng ng cng c rt nhiu vi t cch l mt nh vn. ng hiu ra nhng ngc ngch ti tm nht ca x hi thng lu Pari, s i bi ang pht trin, ti nng th him hoi, Ti cu i hai bc trong ci thnh ph ny m khng gp nhng m mu tnh ton kinh ngi (Li V-t-ranh ni vi Ra-xti-nhc). Bng mt ging iu cay nghit nhng chn thc, nh vn chua xt nhn xt v kinh thnh Pa-ri hoa l th
- 405 -
k XIX di ci nhn ca mt ngi trong cuc, Pa-ri ging nh mt khu rng ca tn th gii, trong lc nhc ti hai mi b tc d man, no ngi Hi-noa, no ngi Huy-ng, h sng bng sn phm ca tng lp x hi C nhiu cch sn, c k sn ca hi mn, c k sn tin thanh ton gia ti, k ny cu nhn tm, k kia la thy phn bn. Anh no tr v m ti sn nng tru th c x hi t t cho mi khon i n tip. Ta phi tha nhn cng c ca ci t mn khch ny, cu gp c cc thnh ph c nhiu nh trc ph nht th gii y. Trong khi th gii qu tc kiu hnh ca tt c cc kinh thnh chu u t chi mt g trc ph khng cho d vo hng ng h th Pari li dang tay n g, d nhng ba tic tng ca g v chm cc vi ci trc ca g. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi H-n-r Ban-dc (1799 1850), l nh tiu thuyt Php v i, mt nh vn hin thc cch mng t n mc c in, l mt bc thy ca ch ngha hin thc, ni ting vi b sch s Tn tr i. Nhn xt v tiu thuyt ca Ban-dc, ng-ghen vit : c tiu thuyt Ban-dc ngi ta c th hnh dung ra lch s nc Php t 1816 1848 y hn, chi tit hn, hon chnh hn so vi c tt c cc nh s hc, x hi hc, thng k hc thi y li. B Tn tr i vi khong 5000 nhn vt thuc cc thnh phn x hi, trong c vi trm nhn vt c coi l in hnh ngh thut, l mt cng trnh kin trc s v mi quan h ca x hi t bn Php th k XIX. V mt ni dung, Tn tr i l mt bc tranh th lng ca loi ngi trong thi i m nh sng kim tin to n mi ni, mi ng ngch su thm nht ca cuc sng, k c ni su xa nht trong tm hn mi ngi. Tc phm phn nh mt thi k m c x hi qu gi trc "l b vng". V phng din ngh thut, tc phm l nh cao ca ch ngha hin thc th hin ngh thut xy dng nhn vt in hnh, tnh cch in hnh trong hon cnh in hnh. Vi quan nim con ngi l sn phm ca hon cnh, Ban-dc chng minh con ngi va l sn phm va l ngun gc lm nn hon cnh y. Ngh thut trn thut th t n tiu chun ca ch ngha hin thc, vi mt ging iu trn thut sc so, quan im trn thut lnh lng. Tc phm Lo G-ri- l tc phm xut sc kt tinh
- 406 -
2. Tc phm
II/ c hiu vn bn 1.Cnh m tang lo G-ri-
nhiu gi tr tiu biu v ni dung v ngh thut ca b Tn tr i. y l mt mn nh trong v kch cuc i m Ban-dc to dng ln vi mc ch ti hin chn thc, sinh ng hin thc x hi, m ng l mt thnh vin, mt con ngi mang y nhng tnh cch sn phm ca x hi. on trch m tang lo G-ri- nm phn cui tc phm Lo G-ri-. Qua on trch ny, tc gi th hin nh cao tn thm kch s phn ca lo G-ri-. Mt s phng din v ni dung t tng v ngh thut tiu thuyt hin thc ca Ban-dc c kt tinh trong on trch ny. Cnh m tang lo G-ri- th hin tn bi kch ca mt ngi cha, mt con ngi tng t bin mnh thnh n l ca ng tin. Cha cht nhng hai c con gi yu qu vn i d v hi. Cnh m tang din ra v cng th thm, ch vi mt s chi tit nh, nh vn lt ty b mt tht v cng thi nt ca x hi m ng tin ang ng tr. Tt c nhng k n d m tang, tr Ra-xti-nhc, u v ng tin m h c tr cng. S phn th thm ca lo G-ri- l tm gng chung cho nhng ngi c qu nhiu tham vng t y mnh n bi kch c n. Qua bao cnh i, bao nhiu s phn v cnh sng m nh vn c chng kin ng tm ra c quy lut ca x hi t bn th k XIX. Quy lut y nm mi quan h gia con ngi v hon cnh. Con ngi to ra hon cnh, ng thi l nn nhn ca hon cnh. S phn lo G-ri- chng minh quy lut y. on trch m tang lo G-ri- nm phn cui tc phm Lo Gri-. Qua on trch ny tc gi th hin nh cao tn thm kch s phn ca lo Gri. Mt s phng din v ni dung t tng v ngh thut tiu thuyt hin thc ca Ban-dc c kt tinh trong on trch ny. Sau khi lo G-ri- bn i nhng ti sn cui cng ca mnh c tin cho hai c con gi b vo khon tiu giu chng v v qu lo lng cho hai c con gi, lo Gri m ra m nng v sp cht. Trong lc hp hi, lo rt khao kht c gp hai c con gi ln cui. c Ra-xti-nhc bo tin nhng c hai khng n bi h cn phi chun b i d v hi dinh th B-x-ng (ch h ca Ra-xti-nhc). Thm ch en-phin
- 407 -
cn gin di v Ra-xti-nhc khng nhanh chng chun b i d cng nng. Qu thc Ban-dc to nn mt tnh hung th thm hn c mi tnh hung bc l s phn nhn vt v bn cht ca mi quan h ngi ngi trong x hi thng lu. Ngi ta c th t chi gp ngi cha ang hp hi ngi cha m c cuc i hi sinh mt cch m qung cho cc con i d tic vi nhn tnh. Tnh hung ny c ngha rt quan trng trong vic th hin t tng ca tc phm. Ci cht th thm v c c ca lo Gri l mt tt yu, tun theo rt ng quy lut ca x hi, l mt hu qu tt yu ca quan nim sng, ca li gio dc con ca lo G-ri-. X hi y tt yu s c nhiu con ngi nh lo G-ri-, kiu yu con y tham vng ca lo s cho lo hai a con nh th. Hai c con gi b giy gia trong ni kht khao gp con, cht tr tri qun tr ngho, i d d hi l thc hin mong c ca chnh ng b. Chng ang thc hin c m tha thit ca chnh lo G-ri- y ch. Chnh lo mun leo ln ci thang danh vng y v nhng g lo khng lm c lo u thc cho nhng a con. Lo chiu con bng mi cch, gip chng tr thnh nhng c cng cha ca x hi thng lu ri ly chng thng lu. t ln trn ht, trn c tnh ngha cha con ci nim kiu hnh c gia nhp x hi qu tc, coi n l l tng cao qu nht i nn lo phi nhn ci kt cc tt yu. Chnh lo G-ri- trc khi tt th nhn ra iu , lo nhn ra trch nhim thuc v mnh. m tang lo G-ri- l on trch tp trung nhng nt tiu biu v ngh thut hin thc ca Ban-dc. Qua nh vn miu t chn thc v lt t thnh cng bn cht thi nt ca x hi kim tin x hi m ng tin, tham vng v nhng ham mun hn mn c t ln trn c tnh cha con, gia nh, ch p ln mi mi quan h gia con ngi vi con ngi... Thc ra, ng tin v danh vng d trong bt c x hi no u c mt sc mnh vn nng m con ngi tht kh cng li. Nhng ng tin trong x hi t bn, trong x hi thng lu Php th k XIX, di ci nhn ca Ban-dc mt nn nhn, mt sn phm ca hon cnh x hi y cn c mt sc hu hoi nhn tnh rt khng khip. Ton b Tn tr i l s c gng ghi li v chng minh s tht ph phng . Ch vi hai trang sch, qua s xut hin nhiu thi ng x ca cc nhn vt
- 408 -
tham gia m tang lo Gri, nh vn vi kh nng quan st v ti nng m t sc so vch trn bn cht ca x hi t bn giai on u, c bit l b mt tht ca giai cp qu tc thng lu Pari. Th k XIX l th k m giai cp t sn mi ni ln, rt giu c. Cn giai cp qu tc phong kin th sa st nhng vn c gi c a v sang trng ca mnh. V vy t sn mi ni v qu tc c tm mi cch li dng nhau, k c tin th tham danh vng, k c danh vng li kht tin. V iu tt yu xy ra l h sn sng lm tt c c c ci h thm mun, dn n mt x hi y toan tnh v y ry nhng nn nhn. Lo G-ri- l mt nn nhn v mt sn phm ca x hi y. L t sn mi ni, lo thc hin tham vng bng cch ly mt b v qu tc tht th. Sau lo li tm mi cch cho con gi lo c bc chn vo x hi thng lu d lo phi bn c gia ti bin cc con lo thnh nhng b hong, c iu kin ly chng qu tc. V lo toi nguyn. Nhng c m ca lo c thc hin cng l lc lo ri vo tn bi kch. K vng m c gia nh lo gy dng, hai c con gi qu tc tr thnh ni au ca lo m n tn khi hp hi, tr tri trong qun tr ti tn, khi tt c tin ca b hai c con gi bn rt ht, lo mi nhn ra. M t m tang lo G-ri- bng mt lot nhng chi tit in hnh t gi, Ban-dc lm ni bt khng ch tn thm kch ca mt ngi cha m cn v ln mt bc tranh mang mu sc bi hi kch v mi quan h ngi ngi m ng tin l cu ni duy nht. S th thm v ng thng ca m tang c th hin qua mt s chi tit ngh thut, v khng gian v thi gian ngh thut. l khng gian u m ca qun tr vi b ch sn sng n cp k vt (hnh tri tim my ln tc ca hai c con gi lo G-ri-, k nim cui cng ca lo vi hai c con gi thn yu) t trong quan ti ngi cht. L khng gian hp v ti ca mt gio ng nh, thp v ti vi nhng v linh mc tin hnh tt c nhng nghi l xng ng vi gi tin by mi quan. V mt ngha a vi hai g o huyt ht c vi xng t xung che lp chic o quan th ngng ln i tin cng. Cc khng gian ca ngy tn, mt bui hong hn m t gi ln s th thm cho m tang ngi xu s. Cn thi gian c tc gi c bit ch . Thi gian din ra m
- 409 -
2. Nhn vt Raxti-nhc
tang rt nhanh chng, nghi l c hnh mt hai mi pht cn v linh mc th ch mun chng ta c th i nhanh khi chm tr, nm gi ri ri. Hnh ng ca mi ngi tham gia m tang u rt gp gp, dng nh h u khng c thi gian. Tc gi rt lu n vic miu t chnh xc thi gian thc hin m tang. N c bt u lc nm gi v n su gi xc ng c c h huyt. Thi gian gp gp v hnh ng ca cc nhn vt tham gia vo tang l cho thy h thc hin cc nghi l y khng phi v ngi cht m h lm v li ch ca bn thn h, tt c u v tin (tr Ra-xti-nhc). H c hon thnh cng vic ca mnh theo ng s tin m h c tr. Cri-xt-ph lm vi bn phn i vi mt ngi lm cho anh kim c my mn tin cng kha kh, v linh mc th lm nghi l xng ng vi gi by mi quan trong mt thi k m tn gio khng ly g lm giu lm cu kinh lm phc. Ring cu nhn xt ny c kh nng phn nh hin thc rt ln. Tn gio vn c a v rt cao qu trong nhng th k trc chu u, thm ch c quyn nng ti u trong x hi phong kin th nay tht r mt. Vi x hi t bn th tn gio duy nht c sc mnh l ng tin v a v, cn th gii tm linh th l mt ci g qu ph phim. Cn bn gia nhn ca hai c con gi ng c ch ch cho bi kinh ngn ngi cu cho lo do chng sinh vin tr tin va c xong l bn h cng vi m ngi nh o bin ngay. Tt c h n y khng phi l d m tang trong mt nim thng xt m n chn mt con ngi cho xong ngha v. m tang tht th thm, n s si, vng v v khng cht tnh ngi. Tr Ra-xti-nhc, khng mt ai c mt cht cm thng no i vi ngi cht, h lm cng vic ca mnh, th nh vt i mt th vt khng cn c ngha i vi cuc i. Ngi i th trc ci cht ng thng ca lo G-rinh, n hai c con gi nim hi vng v l sng ca lo cng khng thm n d m tang ca cha. Khi cha hp hi, kht khao ln nht v cui cng l c nhn v nm bn tay hai a con gi cng b cc c t chi. Phi cay ng v cm th x hi ti mc cc im Ban-dc mi xy dng nn tnh hung oan nghit v cay c nh vy. Lm sao con ngi c th th trc ci cht ca cha, m ci cht y c nguyn nhn t chnh h, h i d tic vi nhn tnh
- 410 -
trong khi cha h ang hp hi v khi cha h ang c a ra ngha a. Vi hai c con gi, hai phu nhn qu tc th vic tham d mt ba tic ca tng lp thng lu quan trng v cn thit hn vic tham d m tang ca cha ca mnh. Lin h vi Hnh phc ca mt tang gia (trch S ca V Trng Phng) th thy s thm thu ca Ban-dc. L con chu ca c c Hng d v tin nhng vn r c vi git nc mt, vn t chc mt m tang linh nh. Cn hai c con gi ca lo G-ri- th khng h quan tm n m tang ca cha. V cng xt xa hn khi h vn ngh n trch nhim ca mnh v c hon thnh ngha v y. S xut hin ca hai c xe tang c treo huy hiu nhng khng c ngi ngi c mt ngha biu tng su sc. Th nht n cho thy vi hai con gi v con r lo Gri-, tnh cm cha con khng c ngha g ht. Si dy ni cha con h vi nhau khng b ct t m c ni bng mt hnh nh tng trng cho gia nh dng h ca hai ng con r. H chng t s c mt ca mnh, rng h vn nh n trch nhim ca mnh bng cch gi n m tang cha hai c xe tang. Nhng ngha th hai su sc hn chnh l biu tng hai chic xe c treo huy hiu. C cuc i lo G-ri- c m gia nh lo c x hi thng lu cng nhn. Mi c gng ca lo l c bc vo x hi thng lu c kt qu. Ci lo mun l danh hiu qu tc v lo c. Nhng c c s xut hin ca hai chic xe treo huy hiu qu tc trong m tang, lo khng ch mt chnh cuc i mnh m mt lun c hai c con gi. C gng ca cuc i lo c tr li bng hai chic xe khng ngi ngi trong m tang. Khi c c ci danh ca x hi thng lu th lo mt tnh cha con. Biu tng hai chic xe gn huy hiu y phn nh mt thc t ph phng, mi danh vng ch l mt khi kh cng v tri v gic nhng li c sc hu hoi rt gh gm. Cn mt chi tit ngh thut, mt nhn vt quan trng xut hin trong m tang, tham d m tang vi mc ch hon ton khc nhng nhn vt kia chnh l chng sinh vin Ra-xti-nhc. l chng sinh vin ngho, vn cn lng nhn hu. Chng lo cho m tang vi tm lng ca mt con ngi. y l mt nhn vt tt rt him hoi trong tc phm ca Ban-dc. Th nhng
- 411 -
2.Ngh thut
lng tt ca anh cng khng th tn ti lu trong x hi y. Khi mang lo G-ri- i chn cng l lc Ra-xtinhc chn vi i nhng tnh cm p nht trong anh. Cu chuyn v m tang khng ch c tc gi m t theo s pht trin ca s kin m cn c tc gi miu t theo din bin tm trng Ra-xti-nhc. Lc ny Ra-xti-nhc vn l mt ngi tt, chng l ngi duy nht trong m tang cn c cm xc. Chng kin m tang v thi ca hai g o huyt gy cho Ratinhc mt cn bo lng gh gm. Khng gian v thi gian m tang kch thch thn kinh chng c th vi xung ngi m git nc mt cui cng ca ngi trai trvt ln n tn tri cao, nh l li tm bit phm cht Ngi cui cng trc khi anh tip tc lao mnh vo chn thng lu. Cu vn l li ngi ca ca tc gi i vi cm xc rt nhn vn ca Ra-xti-nhc, ng thi li xc nhn mt s tht ph phng rng tm thm kch ca lo G-ri- khng sc lm cho Ra-xtinhc s hi x hi thng lu. nh ho quang ca cuc sng xa hoa vn rt hp dn Ra-xti-nhc. V ng trc ngha a, hng v Pa-ri hoa l chng vn sn sng thch thc v quyt tm s bc vo x hi y. Ra-xtinhc l mt nhn vt c tr i tr li rt nhiu ln trong b Tn tr i v ton b cuc i anh ta l qu trnh tha ho ca nhn tnh. Trong Lo G-ri- anh ta vn l mt thanh nin t t bi anh va mi tnh l ln Pa-ri, mi ch bt u tip xc vi x hi thng lu. n cc tc phm sau, Ra-xti-nhc hon ton khc, anh tr thnh sn phm chnh hiu ca x hi thng lu y v bng mi cch, mi mnh kho anh tr ln n nh cao ca danh vng. Ra-xti-nhc chnh l bng dng, l kht vng ca chnh Ban-dc thi trai tr. Chi tit kt thc on trch v cng l kt thc tc phm m ra mt qu trnh tha ho mi. Mt con ngi, mt s phn va b x hi thng lu hu hoi khng sc dp tt tham vng ca k khc v mt cuc hu dit nhn tnh mi li bt u. Vi ci nhn ca mt nh vn hin thc mang t tng duy vt, Ban-dc pht hin ra quy lut nghit ng ca x hi ng tin. Bng mt ci nhn bin chng v mi quan h gia con ngi v hon cnh, nh vn pht hin v m t t m qu trnh tha ho ca con ngi. Con ngi l sn phm ca hon cnh in hnh chnh l nguyn tc sng to ca ch ngha hin thc.
- 412 -
Kt cc bi thm ca s phn lo G-ri- l mt tt yu cho li sng, quan im sng v tham vng ca lo. V Ra-xti-nhc cng l mt sn phm tt yu ca x hi y. L mt ngh s, mt ngi lao ng ngh thut dm nh i c cuc i mnh cho ngh thut, Ban-dc em n cho x hi, nht l th loi tiu thuyt mt s cch tn to bo. Nh vn ging nh l nh s hc phi ghi li tt c nhng g xy ra trong hin thc, khng thiu mt con ngi no, mt lnh vc no trong i sng d n nghit ng n u. Theo ng, nh vn l ngi tm hiu, ct ngha v gii thch hin thc mt cch chn thc, khch quan v khng thin v. Phi ni rng, nhng au n nng n ca cuc sng y tham vng ging vo Ban-dc to nn ng mt quan im sng to, mt ci nhn tinh nhy sc so nhng cng tht nghit ng vi cuc sng. Tn tr i l bc tranh en ti v x hi Php u th k XIX v Lo G-ri- l bc tranh m m nht. C l chnh ti nng, phong cch v quan im ngh thut ca H-n-r Ban-dc l mt trong nhng nhn t quan trng vn hc Vit Nam c c nhng tn tui nh V Trng Phng, Nguyn Cng Hoan v Nam Cao. on trch m tang lo G-ri- phn nh mt phn b mt XH kim tin nc Php giai oan giai cp t sn ang ln ngi. Qua m tang lo G-ri-, nh vn ct ting ni ph phn v cnh bo hin suy i o c trong XH thng lu ng thi Bt php hin thc sc so, ngi bt khm ph hin thc chn thc, chnh xc Cch k chuyn linh hat, hp dn ngi c Ging iu bin i theo ct truyn, n gin nhng hiu qu Ngn t chnh xc, hp l, sc so, s dng cc chi tit ngh thut mang li hiu qa cao Mt cch tm hiu m tang lo G-ri- Tc gi Banzc (1799 - 1850) l nh tiu thuyt Php ni ting, mt bc thy ca ch ngha hin thc. ng sng to ra b Tn tr i s, bt h gm 87 tc phm vi trn 2000 nhn vt. Ming da la (1871), gini Grng (1833), Lo Gri (1834), o mng tiu tan (1837 - 1843), l nhng kit tc ca Banzc.
- 413 -
Bng ngi bt chn thc, c th lch s, Banzc xy dng hng lot tnh cch in hnh trong nhng hon cnh in hnh. Qua b Tn tr i, tc gi ph phn x hi t sn, v n nh mt tn hi kch, trong ng tin tc oai tc qui, gy ra bit bao bi kch au lng. Phn tch on vn m tang lo Gri 1. Lo Gri xa kia nh bun bn la m m giu c. Nhng hai i n ca lo bn rt n ng vng cui cng. Cui i lo sng c n, ngho kh trong ci qun tr ti tn ca m Vke. Lo cht nm 69 tui. Khng mt ngi thn thch. Ngi ta tho inh quan ti, t ln ngc lo ci hnh nh ca hai c con gi yu thng ca lo khi chng n cn b bng, ng trinh v trong trng - Mt chi tit hin thc v cng chua cht ni ln s v tnh, bc bo ca hai a con gi ly chng giu sang. 2. Ch c Raxtinhc v Crixtph (hai ngi cng chung ni qun tr) cng vi hai g tu a lo n ngi nh th Thnh - chin-uy-Mng. Xc cht ca k ngho kh c t trc mt gio ng nh, thp v ti. Tang l s si, qua qut mt 20 pht vi ci gi 70 quan do hai v linh mc, ch b ht l v ngi b nh th. Tang l qua qut th thi, r rng th thi, bi l trong mt thi k m tn gio khng ly g lm giu lm cu kinh lm phc. Nh vy l, Thnh ng, linh mc, tang l u c cn, o, ong, m bng tin. Bn ngi c mt trong tang l cng v tin m n. Crixtph v ngha v m anh ta n a m, v lo Gri cht lm cho anh ta kim c my mn tin i cng kha kh. 3. Khng c ngi a m, li nm gi ri ri, xc cht lo Gri c ch nhanh n ngha a, lc y c hai chic xe c treo huy hiu nhng khng c ngi ngi, mt ca b tc Rext, v mt ca nam tc Nuyxinghen theo sau chic xe tang n ngha a! D l con gi, nhng nay tr thnh mnh ph ri, khng th i m ma mt k ngho kh, hn mn! Mt nt v su sc ln n tnh i bc bo! 4. Cnh h huyn vi vi vng vng. Bi kinh ngn cu cho k xu s do chng sinh vin tr tin (nh mt s b th). Ngi nh hai c con gi v m ngi nh o bin ngay! Hai d o huyt mi ht c vi xng t xung che lp chic o quan th ngng u ln i tin i cng! gien mc ti thy khng cn ng no, chng buc phi vay Crixtph 20 xu. Ci mn n ny li ghi vo s n ca ngi xu s ngy mt thm chng cht! Ai s tr cho lo Gri? Cnh ngha a l ngy tn, mt bui hong hn m t trn bu tri c nhng m my. Trong ci khung cnh bun b y, Raxtinhc no lng gh gm git nc mt trn ra. y l git nc mt duy nht trong m tang lo Gri. Kt lun Mt m tang ca k gi nua, c n v ngho hn. S tin lm l nh th, tin c kinh cu nguyn lc h huyt, tin i cng phu o huyt, v tin thu n m ma - by nhiu khon tin, ai b th cho lo Gri? Cha c v con chin, cha v con, tt c u v tin. Bng nhng chi tit chn thc, c th, Banzc l hin ln
- 414 -
mt m tang ca k ngho hn trong ci x hi kim tin, tnh i en bc. Chng ta hy c ln vn th ny ai iu lo Gri bt hnh: Ai cht ? Trc xoay v bnh y, Xe tang i v tn th gii no? Chiu ng tn, lnh xung t tri cao, Khng la m, chc hn bun lm (Nhc su - Huy Cn) Ngi cm quyn khi phc uy quyn (Trch Nhng ngi khn kh)
Vch to-Huy g
V. Huy-g l nh th, nh tiu thuyt, nh son kch lng mn ni ting ca Php. Sng trong mt th k y nhng bin c bo tp, V. Huy-g tr thnh hin thn ca ch ngha lng mn, nh vn ca nhng kht vng v yu thng su xa nht ca con ngi. B tiu thuyt Nhng ngi khn kh c coi l mt kit tc ca vn chng lng mn, mt bc thng ip by t nhng m c, kht vng v mt x hi tt p, cng bng v yu thng hn. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Vch-to Huy-g (1802 1885) l nh th, nh tiu thuyt, nh son kch lng mn ni ting ca Php. Cha ng l mt tng lnh cch mng, m ng l ngi c t tng bo hong. ng nh hng t tng ca m, nhng sau ri b v tr thnh ch soi ca dng vn hc lng mn tch cc. Tc phm chnh : v th c cc tp L thu (1831), Trng pht (1853), Mc tng (1856) ; v tiu thuyt c Nh th c B Pa-ri (1831), Nhng ngi khn kh 2. Tc phm (1862) ; v kch c Hc-na-ni (1830),... Tiu thuyt Nhng ngi khn kh : Ging Van-ging l ngi lao ng ngho, b khp ti t kh sai v n cp mt ci bnh m cho chu. Ra t, ng tr thnh ngi tt nh s cm ho ca Gim mc Mi-ri-en. ng i tn l Ma--len, m nh my, giu c v tr thnh th trng. Nhng ng lun b thanh tra Gia-ve nghi ng v theo di. ng gip Phng-tin, tm v nui C-dt, con gi Phng-tin. Ging Van-ging cn cng mi ngi chin u chng chnh quyn t sn. ng cu sng Ma-ri-ut, ngi yu ca C-dt v tha cht cho Gia-ve. Sau khi cuc khi ngha b dp tt, ng vun p cho tnh yu ca Ma-ri-ut vi C-dt v cui cng cht trong cnh c n.
- 415 -
on trch Ngi cm quyn khi phc uy quyn th hin s ln ngi ca ci Thin, s thm bi ca ci c v khng nh tm lng nhn o cao c ca V. Huy-g i vi nhng con ngi khn kh. on trch c th c chia lm 3 phn : Phn 1 (t u n rng mnh) : nu bi cnh cu chuyn v ni s hi ca Phng-tin trc Gia-ve. Phn 2 (tip theo n tc th) : cnh bt Ging II/ c-hiu vn Van-ging v ci cht ca Phng-tin. bn Phn 3 (on cn li) : thi v tm trng ca 1. Nhn vt Gia-ve v Ging Van-ging trc ci cht ca Phng-tin. Gia-ve Trong on trch, ngi c thy c s phn chia hai tuyn nhn vt kh r. i lp vi mt Gia-ve hung hn, tn c l mt Ging Van-ging cng ngh, kin quyt. Khi quyt nh ra t th cu Sng-ma-chi-, Ging Van-ging tr thnh mt k ti phm b truy ui ca Gia-ve nhng ng vn hon ton bnh tnh. Trong khi Gia-ve ph ln ci, ci ci gh tm ph ra tt c hai hm rng, nm ly c o Ging Van-ging th Ging Van-ging khng c g bn tay hn. Trong khi ngi ta gi Gia-ve l ng thanh tra th Ging Vanging ch gi hn vi ci tn Gia-ve. Con ngi Ging Van-ging dng nh khng chu bt c mt s uy hip no. c bit, sau khi Phng-tin cht, thi ca Ging Van-ging i vi Gia-ve cng kin quyt hn. ng cy bn tay Gia-ve nh cy bn tay tr con. ng lm lm ci thanh ging v nhn Gia-ve trng trng. Khng ch vy, li ni ca Ging Van-ging y nghim khc : Ti khuyn anh ng quy ry ti lc ny. Li khuyn nhng hm trong mt s e da, phn khng mt li cnh co ca Ging Van Ging trc Giave. C l chnh thi bnh tnh v kin quyt y ca Ging Van Ging lm cho Giave run s. Mt ng thanh tra c quyn bt b nh p, e do ngi khc li b mt tn t kh sai uy 2. Nhn vt hip. cng l s chin thng ca ci thin i vi Giang-Vn-Ging ci c. Trong li ni ca Ging Van-ging, ngi c cm nhn c v th kiu hnh ngo ngh ca mt ng th trng ca quyn lc chnh ngha. y chnh l hnh nh ca mt ngi cm quyn khi phc c uy quyn ca mnh. K thuc h di trng ca Ging Vanging cui cng cng phi run s, ci u.
- 416 -
III/ Tng kt 1. Ni dung 2. Ngh thut
on trch, ngi c cng thy i lp vi mt Gia-ve hung c l mt Ging Van-ging giu tnh thng. B mc s e do ca Gia-ve, Ging Van-ging vn lo lng v sn sc cho Phng-tin. Li cu xin ca Ging Van-ging : Xin ng th cho ba ngy ! Ba ngy i tm a con cho ngi n b ng thng kia ! Phi tr gi th no ti cng chu. Nu mun, ng c i km ti cng c biu hin r tm lng yu thng cao c ca ng. Tm lng cm thng ca Ging Van-ging trc hon cnh ng thng ca Phng-tin khin ngi c cm ng. l mt ngha c p ng trn trng. ri ngay chnh Gia-ve cng phi ngc nhin : , . Tt tht ! Tt tht y !. Hnh ng ca Ging Van-ging l s to sng ca tinh thn nhn vn cao c. Trong khn kh him nguy, lng tt v tnh yu thng ca con ngi vn c thng hoa rc r. Phng-tin cht, Ging Van-ging xt thng khn t, ng t khuu tay ln thnh ging, bn tay ly trn ng ngi yn lng, chng ngh n iu g trn i ny na. Li ni th thm ca Ging Vanging c ngha su xa. Ngi ta khng r ng ni g vi Phng-tin. Ch bit sau li ni y ngi ta thy xut hin mt n ci khng sao t c hin trn i mi nht nht v trong i mt xa xm, y ng ngng ca ch khi i vo ci cht. Khun mt Phng-tin nh ln mt s thanh thn, ging nh l mn nguyn hnh phc. N ci ca Phng-tin l im sng ca tc phm. N lm m i nhng tm ti h khc, nhng hung c bo ngc. cng l n ci ca nim tin lc quan v kht vng chin thng khng g dp tt. Li th thm ca Ging Van-ging c th l li ha tm li a con cho Phng-tin, hay c th l mt vin cnh tng lai ti sng c m ra. Du th no, ngi c cng cm thy mt nim hnh phc lan to nh thc tm hn ngi ta. Phng-tin i vo ci cht nhng cng chnh l i vo bu nh sng v i s gii thot khi au kh, hnh phc bc vo s i thay ca th gii, s chin thng ca tinh thn nhn vn bt dit. cng l bc thng ip p ca ch ngha lng mn Vch-to Huy-g trong tc phm. on trch Ngi cm quyn khi phc uy quyn th hin s ln ngi ca ci thin, s thm bi ca ci c v
- 417 -
khng nh tm lng nhn o cao c ca V.Huy-g i vi nhng con ngi khn kh Ngi bt khc ho chn dung nhn vt c sc S dng nhng chi tit ngh thut c o c sc BC cao Ngn ng ngi k chuyn t nhin, hp dn Tham kho C th ni Nhng ngi khn kh l bn anh hng ca ca ngi nhn dn, l bn co trng x hi t sn vi c mt mng li lut php, to n, nh t, qun lnh, cnh st, nhng k giu sang, nhng tn lu manh,... Chnh x hi t sn l nguyn nhn gy ra bao cnh kh trong nhn dn. X hi y hin hnh tp trung nht trong b mt gm ghic v tm hn chai cng ca Gia-ve. Tc phm nu r tnh thng yu chn chnh ch c nhng con ngi ngho kh. Huy-g bn khon tm bin php em li hnh phc cho nhng ngi khn kh. Tc phm bc l quan im ca nh vn chu nh hng ca ch ngha x hi khng tng, ku gi ngi giu gip ngi ngho v ch trng dng tnh thng yu ci to con ngi, ci to ci c. Trong Nhng ngi khn kh, Huy-g phn no nhn thc c nhng t tng mng nng tnh cht o tng ca mnh. ng cm thy r s rn nt ca t tng nhn vn bt bo ng v nhn thy mt hng gii quyt khc l lm cch mng tiu dit trt t x hi c. Tuy s chuyn bin trong t tng Huy-g cha tht dt khot, hnh nh Ging Van-ging yu thng "tuyt i" vn bao trm t u n cui tc phm, nhng cuc chin u ho hng trn chin lu ca nhn dn lao ng Pa-ri c nh vn xy dng thnh nhng trang p nht trong b tiu thuyt, em li cho c gi nim tin vo tng lai ti sng. (Phng Vn Tu, T in vn hc, Sd) Ngi trong bao
A.P.S-khp
Lch s x hi Nga th k XIX l lch s mt th k khng ngng u tranh chng ch nng n chuyn ch. Vn hc hin thc Nga th k XIX ra i, pht trin tr thnh mt trong nhng nn vn hc tin tin nht ca nhn loi. Cc nh vn Nga trng thnh v cng hin cho nhn loi nhng gi tr vn ho tinh thn cao qu. A. S-khp c coi l ngi i biu kit xut cui cng ca ch ngha hin thc Nga th k XIX. Trong lnh vc truyn ngn, ng l nh cch tn ngh thut thin ti. Truyn ca ng thng t ra nhiu vn c ngha x hi v nhn
- 418 -
bn su xa. Vit trong bi cnh x hi Nga ang ngt th trong bu khng kh chuyn ch nng n bo th nng n th k XIX, truyn ngn Ngi trong bao phn nh mt cch chn thc sinh ng b mt x hi v hnh nh con ngi. Tp trung vo ch con ngi b nh, S-khp bn cnh s cm thng su sc vi ni kh ca con ngi, cn ph phn nghim khc nhng tt xu ca h. c bit, mi trng x hi bo th nng n ra nhng th sn phm ngi qui thai, k d rt ng ph phn v loi b. Hnh tng ngi trong bao l mt pht hin ngh thut ca nh vn. Hnh nh con ngi mc chng bnh s hi, bc nhc n ni sng v cht mt cch thm hi khi qut mt trit l su sc tip ni ch con ngi tha trong vn hc Nga sut th k XIX. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi 2. Tc phm
An-tn Pp-l-vch S-khp (1860 1904) xut thn trong mt gia nh lao ng bnh dn tnh Tagan-rc. ng l nh vn Nga kit xut trong lnh vc truyn ngn v kch.
Truyn ngn Ngi trong bao (1898) c S-khp vit trong bi cnh c x hi Nga ang ngt th trong bu khng kh chuyn ch bo th nng n cui th k XIX. Cu chuyn ni v mt ngi in hnh v II/ c-hiu vn chng bnh s hi, bc nhc y l mt pht hin bn c sc c tnh trit l v khi qut ngh thut cao 1. Nhn vt B- ca nh vn. li-cp Nhn vt B-li-cp "ngi trong bao", c nh vn xy dng bng nhng th php ngh thut phong ph. Nh vn va miu t chn dung thi quen sinh hot ca nhn vt, va s dng li i thoi trc tip ca nhn vt i km vi li ngi k chuyn to cho ngi c c ci nhn ton din v nhn vt. Cch miu t chn dung thi quen sinh hot ca nhn vt B-li-cp kh c bit th hin mt s quan st chi tit, k lng. Lc no cng vy, B-li-cp u i giy cao su, cm v nht thit mc o bnh t m ct bng. ng trong bao, chic ng h qu qut trong bao v chic dao nh gt bt ch cng trong bao. B-li-cp vi mt eo knh rm, mc o bng chn, l tai nht bng, ngi xe nga th thu mnh li.
- 419 -
C v nh mt b dng hi hc n phi l nhng ngay c b mt ca hn dng nh cng trong bao. Hnh nh ci bao nh mt m nh i vi ngi k chuyn khi t li chn dung B-li-cp. Tng nh ci bao l mt tm v ng s gi cht hn n ngt th, lm tm ngn cch hn vi cuc sng bn ngoi. Ngi k chuyn vn cn k thm chi tit C ngh ca mnh, B-li-cp cng c giu vo bao. Tng nh thm him, thn b lm nhng thc cht l mt kiu ngi k quc n qui d. Ngay c thi quen ca hn cng rt l. Vic i ht nh ny n nh khc khng ni khng rng, mt nhn xung quanh nh kim vt g ri li co t lm ngi ta hong s. Hn cho l cch duy tr mi quan h tt p. S im lng trong bao y nh hm cha trong mt s bo th tr tr, ngu dt, bc nhc n thm hi. T giam mnh trong bao, hn sng cng rt thm hi. Bung ng cht nh ci hp, ca s ng kn mt, khi ng ko chn trm u kn mt... Nhng Bli-cp nm trong chn ri vn thy s. Mt ni s v hnh bao trm hn. Thc, hn s. M, hn cng s. Nhng gic m khng khip li cho hn nt mt ti nht, ru r. Tm l s hi ging nh mt bng ma vy ly hn, nhng k l l cc nhn vt khc cng hong s s ni to, s gi th, s lm quen, s c sch. Mt s m mui hoang tng ca nhng k hn yu. Nhng k t giam mnh trong v c c nhn ch k bc nhc, nhng k khng dm u tranh vt ln chnh mnh. Hnh nh dn chng trong vng mi, mi lm nm tr li y m ra s hi khin ngi c c nhng lin tng th v. y phi chng l din mo chung cho c x hi nng n chuyn ch Nga hong bo th khc nghit. Mt bu khng kh u m n ngt th m tt c u t nht mnh trong bao. C x hi mc ny hay mc khc, u l ngi trong bao. Cch i thoi trc tip ca B-li-cp vi C-va-len-c cng bc l r hn tnh cch ngi trong bao. Li l mt chuyn phi l khi B-li-cp cho rng i xe p hon ton khng ph hp vi t th ca mt nh gio dc thiu nin. Vn l mt s nhn thc m mui, nhm nh, mt s bo th n ngu dt, nhng khi hn ti mt, khi ng n chuyn cp trn, chnh quyn th tnh cch ca B-li-cp li c mt biu hin
- 420 -
khc. Hn chnh l mt k bc nhc, mt sn phm d hm ca x hi bo th. Nhng con ngi nh B-li-cp l nhng cng c c lc ca x hi nng n chuyn ch Nga hong, nhng k ngu dt li c ti b , lun ci. Hnh nh cp trn, chnh quyn chnh l bng ma ca quyn lc bao ph cu chuyn. Ci ng ln nho v ci cht ca B-li-cp c tc gi thut li bng ging iu hi hc. Mi vic din ra nh khng. B-li-cp khng quan tm ti vic ng c au khng, c xy xc g khng m iu u tin xem cp knh c cn nguyn vn khng. Hn khng quan tm n vic ng nh th no m ch s ai 2. Kt lun trng thy lc hn ng th tht l kinh khng. chung Hn s mnh l tr ci nhng ni s ca hn bin hn thnh mt tn h ng ci nht. Hn run ry trong ni s m qung v cng cht trong s m qung y. Qu thc, ting ci ca Va-ren-ca chm dt cuc i B-li-cp. Va-ren-ca ci khi ci bao che ph con ngi B-li-cp b rch toc, hnh nh ngi trong bao l mt. Mi s hi ca B-li-cp thnh s thc. Khng phi cht do c ng, hn ln ging v khng dy na. Hn ch p khng hoc c ri n im lng vnh vin. Ci cht ca B-li-cp l tt yu, chm dt cuc i ca mt k qui thai trong x hi. y cng l iu khin mi ngi thy nh nhng, thoi mi. Nhng bi kch chnh ch hn cht trong s thm hi m vn ti tnh lm, mng nh c chui vo trong ci bao. Ci nhn hin thc sc so ca tc gi khai thc rt su tnh bi kch ca cu chuyn. Mt k ngu dt III/ Tng kt hoang tng, bc nhc hn yu nhng li khng nhn ra 1. Ni dung c chnh mnh. Mt k b ru ng trong s bo th tr tr. cui truyn, li ngi k chuyn mang y sc thi chim nghim : Trn thc t, B-li-cp chu m ph nhng hin cn bao nhiu l ngi trong bao, trong tng lai cng s cn bao nhiu k nh th na. 2. Ngh tht Hnh nh ngi trong bao khng ch c mt m l s ng, l c mt x hi bc nhc, nht s. Ci x hi m bng ma chuyn ch nng n bao ph ln t. S xut hin ca nhng con ngi kiu B-li-cp km hm s pht trin phn thnh ca t nc, y nc Nga chm m trong mn m en ti lc hu. Li ca bc s Ivan c ngha thc tnh su xa. thc c bn thn
- 421 -
mnh l kiu ngi trong bao ri quyt tm ph b n l c mt qu trnh nhn thc tin b. Khng th sng mi nh th c cu ni ca I-van thp sng nim tin ti sng vo s pht trin ca dn tc. Trong nh hong hn m m ca nc Nga nng n chuyn ch, s dng cm loi b ci xu xa hn km ca ch Nga hong khng nh tm nhn v i ca S-khp, khng nh ng l mt bc thy ca cch mng hin thc Nga cui th k XIX. Ngi trong bao l tc phm c gi tr nhn vn su sc. Tc phm ph phn s v nhn o ca ch chuyn ch Nga hong hu dit tinh thn sng to, ch vn ln ca con ngi. ng thi tc phm cng l li cnh tnh nhng ai vn ang ru ng mnhf trong ci bao c nhn, v k hoc ang nhu nhc, chp nhn tho hip hoc u hng trc th thch, trc ci xu Xy dng chn dung nhn vt c sc, vi cc th php ngh thut hp dn Xy dng cc chi tit ngh thut in hnh c sc khi qut cao S dng thnh cng ngh thut i thai Ging iu trn thut sinh ng Ti yu em
A. Puskin
Mi chng ta c mt Pu-skin ca mnh, v ch c mt Pu-skin vi tt c m thi. ng i vo cuc sng chng ta vi ngay t u ca n v mi mi khng t b chng ta (Alch-xan-r Trap-xki). Nhn nh ny khng ch khng nh sc sng v kh nng tc ng mnh m ca th ca Pu-skin i vi ng o c gi m cn ni n s phong ph a dng trong sng tc ca ng. Pu-skin, chng ta c th gp mt thanh nin qu tc vi t tng chn chng, mun xa lnh x hi thng lu gi di n vi cuc sng thanh bnh, t do chn thn qu. Cng c th gp mt chin s cch mng vi kht vng t do, hoc mt nh ci cch x hi c t tng tin b, v cn c c mt nh vn hin thc trong mt nh th tnh lng mn. Qu trnh sng tc ca Pu-skin l mt qu trnh vn ng t tng theo chiu tin b, t mt thanh nin qu tc c t tng tin b nhng cn xa ri nhn dn n mt chin s cch mng u t lun v quyn li ca nhn dn lao ng. Nhng cao hn tt c chng ta gp mt nhn cch Pu-skin
- 422 -
mt Con ngi ch thc mi phng din sng. Xut thn trong mt gia nh i qu tc vi rt nhiu iu kin thun li cho mt cuc sng vinh hoa nhng l mt Con ngi, nh th khng chp nhn, nguyn lm mt ca s ca t do, tr thnh k th ca bn cm quyn. ng cng hin c cuc i mnh cho kht vng v mt x hi tt p, t do v bnh ng. Sng tc ca Puskin l l tng cao c v nhng iu tt p nht ca cuc sng, trong c tnh yu tnh cm tuyt vi nht ca cuc i. Tnh yu l mt ti ln ca th ca nhn loi. Khng c nh th no li khng ni n tnh yu trong thi phm ca mnh. Mi cung bc tnh cm, mi bin thi ca tinh vi v nhng rung ng tinh t ca tm hn con ngi u xut hin trong th ca. Tnh yu l mt th tnh cm rt phc tp, c kh nng a con ngi tr thnh thin thn nhng cng c th bin con ngi tr thnh qu d. V iu m th ca hng n l l tng v nhng tnh yu p, tnh yu thnh thin. Pu-skin l mt nh th tnh yu nh th. Th tnh ca ng l s kt hp ca tnh yu nhn loi v tnh yu con ngi. ng sng tc c th tr tnh v vn xui, v u thnh cng. mng th tr tnh, nh th quan tm n hai ti ln : cao kht vng t do v khm ph i sng tinh thn, tnh cm ca nhn dn lao ng (th hin mng th v tnh yu). Nhng tri nghim ca chnh bn thn v s nhy cm ca mt tm hn nhn hu gip nh th pht hin v th hin v p ca tnh yu chn chnh. Nh th pht hin v x l cc tnh hung ca tnh yu theo chun mc o c ca nhn dn lao ng. Nhng tnh cm cao p m nh th ca ngi i lp hon ton vi cuc sng nh nhp bn thu ca x hi thng lu, ci x hi m tnh yu ch l s chim ot, ch k. Trong cc trng ca nh p-gh-nhi -nh-ghin, on ngi Ts-gan, Ngi t Cp-cad, nhn vt chnh ca Pu-skin u l nhng thanh nin qu tc chn ght tnh yu chn thng lu i tm tnh yu ni khc, nhng ri bn tnh ch k trong tnh yu ca nhng thanh nin qu tc m h khng b c vn a h n nhng bi kch. Tnh yu vi h tng ch l nhng tr chi, nhng cuc chinh phc, s ghen tung c th dn n nhng cuc u sng mt mt mt cn (E. -nh-ghin v Len-xki trong p-gh-nhi -nh-ghin), h sn sng git cht ngi yu khi cm thy b phn bi (A-l-c trong trng ca on ngi Ts-gan), c l tn bi kch cui i ca Pu-skin cng xut pht t chnh nhng thnh kin kiu qu tc y m Puskin khng th t vt qua. Nhng mi tnh thng lu kiu y khin nh th suy ngm v mt tnh yu ch thc. Cm hng v mt tnh yu cao thng c gi gm trong hnh tng nhn
- 423 -
vt tr tnh ca bi th Ti yu em. Di hnh thc mt li t tnh l kht vng v mt tnh yu chn chnh vi tnh cm cao thng. Bi th l s kt hp tuyt vi ca mt l tr sng sut v mt tri tim bit yu thng thc s. Mch cm xc ca bi th t n chia thnh hai phn di hnh thc hai cu, mi cu bn dng th. V trong mi cu th li c hai v. Mt kt cu hi ho cn i lm nn v p ca bi th nhng khng lm suy gim s tinh t ca cm xc. Th Pu-skin vn rt gin d, gn gi cuc sng. Nhng hnh nh biu tng trong th ng thng d hiu nhng rt c chiu su. Hiu mc no ph thuc vo s ng cm v rung ng ca tri tim ngi c. Th nhng iu m bt c c gi no cng cm nhn c chnh l nhng gi tr o c trong th Pu-skin. Nhng vn th trong sng v y cm hng nhn vn ca ng c kh nng tc ng rt mnh m n tm hn ngi c. V tnh cm cao p ca nhn vt tr tnh trong Ti yu em c th to nn kh nng thanh lc tm hn i vi nhiu th h bn c. I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Pu-skin l i din xut sc ca vn hc Nga th k XIX. ng thnh cng cc th loi nh truyn ngn, trng ca v th tr tnh. Th loi no ca Pu-skin cng m cht tr tnh v cao kht vng t do ca con ngi. Nhng vi Ti yu em, Pu-skin lun c nhc n vi t cch l nh th tnh v i. Ti yu em l mt trong nhng bi th tnh ni ting th gii, bi th gn vi tn tui Pu-skin trong lng bn c. Nhn vt tr tnh trong bi th gii by tm trng theo mch cm xc. Bi th c chia lm hai cu, mi cu hai v, mi v hai dng th : Hai dng th u : khng nh tnh cm ca nhn vt tr tnh ti i vi em : vn cn yu em. Hai dng tip theo : tm lng hi sinh cao c ca nhn vt ti dnh cho ngi. Mt biu hin cao thng ca tnh yu. y l phn l tr. Hai dng tip theo : cm xc v tm trng tht ca nhn vt tr tnh. l nhng trng thi, cung bc tnh cm rt chn thc ca ngi ang yu. Chng t tnh yu vn ang rt mnh lit v chn thnh. Hai dng cui cng : v p ca tnh yu chn chnh. D l mi tnh n phng nhng tnh yu ca nhn vt ti l mt tnh yu p th hin mt tm hn cao thng. V p ca ton b cm xc th
- 424 -
2. Tc phm
II/ Tm hiu bn 1. Tnh trong nhn ti- mt tnh cao thng
vn to sng dng th cui cng. Mt li t tnh, mt cch th l tnh yu p nht v tinh t nht. yu vt Mch cm xc ca nhn vt tr tnh ti c bt yu u bng mt li th l rt chn thnh : Ti yu em : n nay chng c th Ngn la tnh cha hn tn phai ; C th nhn ra mt s khng bnh thng trong li by t ca nhn vt tr tnh. khng phi l mt li t tnh mt giai on bt u mt mi tnh. C v nh l mt s xc nhn v mt tnh cm n phng t pha ti. Mt tnh cm nh tng b c lm cho li tn nhng n li cha hn tn phai. Hai dng th, n gin l mt li xc nhn s tn ti ca mt tnh yu. Mt tnh yu m d mun cng khng th ngui qun. Nhng iu ng ni l mc ch ca li by t y. Mong mun c p li tnh cm hay th hin mt iu g khc : Nhng khng em bn lng thm na, Hay hn em phi gn bng u hoi. Mt mong mun cao thng ch c th xut pht t mt tnh cm chn thnh ca mt tri tim bit yu thng, bit hi sinh. Cu th xc nhn mt chn l ca tnh yu l yu th khng i hi, yu l mong mun nhng iu tt lnh n vi ngi mnh yu thng : Ti chng mun em bun v bt c l g. Qu thc tnh yu nng con ngi ln cao hn. Mc d nhn vt em khng xut hin trong bi th nhng qua cm nhn ca nhn vt tr tnh th 2. Cc cung bc phi l mt ngi con gi rt ng yu. Chp nhn m khc nhau ca thm chu ng tnh yu n phng, nhn vt tr tnh yumt tnh nng mnh ln cao hn. tnh yu m thm v chn Cu th u c s tham gia rt mnh m ca l thnh tr. y l giai on m l tr vn iu khin c tri tim. th thng thn, minh bch v rt r rng : cn yu v rt yu nhng khng mun lm em phi suy ngh. Cu th nh li t nh vi chnh mnh vi mt quyt tm rt cao. Nhng nu chp nhn d dng nh vy th c v l tr qu v tnh yu ca ti i vi em cha sc thuyt phc, cn km mnh lit. S mnh lit ca tnh yu c th hin bn dng th tip theo : Ti yu em m thm, khng hi vng,
- 425 -
Lc rt r, khi hm hc lng ghen, Ti yu em, yu chn thnh, m thm, Cu em c ngi tnh nh ti yu em. Dng nh l tr nhng ch cho cm xc. Nhng trng thi cm xc phc tp v y mu thun ca tri tim ang yu c by t rt chn thnh. S tng tin ca tnh cm, cm xc khin cu th c kh nng truyn ti tnh cm mnh lit ca nhn vt tr tnh. Sc nng ca tm trng v trung tm thm m ca bi th nm cu th th hai ny : Ti yu em m thm khng hi vng Lc rt r khi hm hc lng ghen, Mt ln na, mi tnh n phng li c xc nhn. V khng mun em phi bn lng thm na nn phi m thm. Yu khng hi vng, yu n phng vn l tnh yu, thm ch cn l mt tnh yu rt su sc. C rt r c ghen tung th ch th l tnh yu. Nhng s hn ghen v khng hi vng y khng lm gim i v p ca tnh cm m nhn vt tr tnh dnh cho em". l mt li by t chn thnh. Nhp th dn dp, lin tip xut hin cc tnh t ch trng thi cm xc, bc l mc mnh lit ca tnh yu. Trong bi th c ti ba cm t ti yu em th hai cm tp trung cu th hai v c gn vi nhng tnh t cm xc (m thm, khng hi vng, chn thnh, m thm). Ti yu em, yu chn thnh, m thm, Chn thnh, m thm l hai phm cht m mi tnh yu u mun t ti, l tiu chun l tng ca mi mi tnh. Nu thiu hai tiu chun th khng cn l tnh yu na. V mc chn thnh, m thm c xc nhn v c th ho mt cch kho lo v y thuyt phc dng th cui cng : Cu em c ngi tnh nh ti yu em. T tng v gi tr ca bi th c c ng cu th ny. Ch mt li cu chc thi nhng ni c bao iu. N khng nh tm tnh chn thnh ca ti, ng thi th hin ti yu em l tnh yu mnh lit v chn chnh. Cu th hi t v p ca cm xc v cm hng ca nhn vt tr tnh. Nhn li mch cm xc ca nhn vt tr tnh trong bi th th y l bi th v mt mi tnh n ph- 426 -
ng nhng qua li th hin mt quan nim rt nhn vn v tnh yu. V mch cm xc ca bi th c pht trin theo lgc tm trng nhng c s kt hp rt kho vi l tr. S hi ho gia cm xc v l tr to nn v p v sc hp dn cho bi th. Tm trng c th hin khng qu bn nng nhng cng khng qu nng n kh cng. Cm xc c khi mu thun vi l tr nhng li c gii quyt mt cch rt hp l, hp vi s pht trin ca mch cm xc ca nhn vt tr tnh. Mt tnh yu chn thnh ca mt tri tim bit yu thng thc s th hin mt t tng nhn vn cao p. Mt vn thuc v o c v nhn cch con ngi c nh th th hin di mt hnh thc gin d v giu kh nng gi cm. y cng chnh l mt trong nhng thnh cng ni bt nht trong s nghip sng tc ca Pu-skin. Cu em c ngi tnh nh ti yu em. Li cu chc gin d m th hin c c mt nhn cch. l li cu chc tuyt vi nht ca nhn loi. Thi thng tnh yu thng km theo s ch k, ai yu m khng tng hm hc lng ghen. Nhn vt ti cng nh vy. Nhng s ch k khng th chin thng c s cao thng ca mt tri tim bit yu thng. Nu ch l li cu mong cho ngi mnh yu nhng iu tt p nht th n gin qu v khng c kh nng th hin tnh yu nh cu em c ngi tnh nh ti yu em. Bi th l li by t tnh cm, v vy ci n ng sau cu th, lm cho cm xc th chn thc hn chnh l li cu mong ny. Li cu chc cng chnh l li khng nh tnh yu chn thnh v m thm ca mnh, l tnh yu thc s, tnh yu xng ng nht vi em. y khng ch l mt li cu chc tuyt vi nht, th hin hay nht tnh cm ca ti m cn l mt li th l tht thng minh. Chp nhn yu n phng, chp nhn s thc l em s c ngi khc nhng li nhn mnh v xc nhn tnh yu mnh lit ca mnh, liu c mu thun khng ? Liu c c gi no yn lng trc li cu chc chn thnh v ng yu nh th. Qu thc bi th tht p, tht trong sng. Vi mt tnh yu nh th d c p li hay khng th vn l mt tnh yu l tng, nhng tri tim yu nh th s gip con ngi ngy cng ngi hn. Th tr tnh Pu-skin l kt qu ca mt tm hn
- 427 -
c nui dng bi bu sa ca vn ho dn gian Nga nn lun trong sng, ngt ngo v giu gi tr nhn vn. Ti yu em l kt tinh xut sc nht. Pu-skin cng tng vit v nhng tnh yu khng c p li nh th nhng vi mt trng thi cm xc khc. Tnh cm cng rt chn thnh, mnh lit nhng tri tim khng c p li th khng cao thng, khng sn sng hi sinh nh th m cay ng v khc nghit hn : Gia vn xun v bng m tnh mch Chim ho mi thnh tht bn nhnh hng Nhng o hng kia chng cht ng lng M lng l ong a ri thip gic Bn tnh ca vn du dng v ro rt. Tnh cm ca chim ho mi nhn vt tr tnh cng mnh lit v da dit, thm ch rt kin nhn mc d thi ca nhnh hng rt lnh lng, lnh lng n v tm. C l v th m s kin nhn khng c p li y bin thnh mt tm s cay ng, li yu ngt ngo tr thnh mt li ch chit : V sc p lnh lng ngi ht lm chi ? Hi thi nhn hy mau tnh dy i Ung cng thi ngi nhn thy y N mn mn sc hng lng ly Nhng chng c g xc ng cm rung N lm ng chng p li ting lng. (Pu-skin, Con chim ho mi v nhnh hng) Tt nhin y khng n gin l mt bi th thun tu ni chuyn tnh yu, m cn l tm s ca nh th v cuc i. D sao trc ht n vn l mt bi th tnh vi hai hnh nh th rt lng ly con chim ho mi v nhnh hng. Hai nhn vt tr tnh hai bi th u c chung mt iu l u yu n phng nhng li c hai thi ng x hon ton khc nhau. Mt i hi c p li ; mt cao thng v giu c hi sinh. Ti yu em l mt nh ngha chun mc v tnh yu. D n phng hay song phng th tnh yu cng cn c hi sinh v s cao thng. S ch k s bin lng ghen tung thnh th thuc c git cht mi tnh yu. Trong trng ca on ngi Ts-gan, mi tnh gia A-l-c v c gi Ts-gan l mt mi tnh ch k. A-l-c t chi v chy trn khi cuc sng vng gi ca x hi thng lu, ni m theo chng l :
- 428 -
Cnh giam hm ph phng ngt ngt Mt ng ngi nhung nhc gia ng (Puskin, on ngi Ts-gan) n vi cuc sng t do gia tho nguyn. Ni chng c mt mi tnh p v tng Ch m c c yu em mi mi. Nhng n khi c gi Ts-gan quen vi cuc sng t do i tm tnh yu khc cho mnh, lng ghen tung bin chng thnh th d : Con khng th : con khng chu mt cho ngi m khng ginh git t ra con hng khoi tr th. V chng nhn tm git cht hai ngi tr tui. C th thy tnh yu ca A-l-c in hnh cho kiu tnh yu ch k ca lp thanh nin thng lu. on ngi Ts-gan quen sng t do v cao thng khng th chp nhn anh, nh li lo trng ni khi ui A-l-c khi on : III/ Tng kt 1. Ni dung 2. Ngh thut Chng ta sng man di khng lut l Chng nhc hnh chng git hi mt ai Chng i ngi c ti phi n bi Chng i mu, chng i rn xit. l phm cht ca nhn dn. H yu cuc sng t do v lun c x rt cao thng. V th h mi sinh ra thin ti Pu-skin, h mi c c tnh cm p nh Ti yu em. H cht phc v hn hu trong mi mi quan h, v th nhng k cn mang thi ch k ca qu tc, t sn khng hp vi cuc sng t do ca h. A-l-c chn ght x hi thng lu nhng ch bit i tm t do cho ring mnh th Sinh ra khng phi cho cuc sng ngn hoa ni c. D sng tc th ti no, sng tc ca Pu-skin lun th hin mt tnh cm trong sng v rt nhn vn. Th vn ca ng vn lun hng n nhng tnh cm p v nhn o nht. Vi th php ngh thut to s tng phn gia cc v ca cu th, gia hai cu th v ngn ng th gin d, giu cm xc, Pu-skin th hin mt quan nim hon chnh v tnh yu. l mt tnh yu con ngi nht. c rt nhiu thi nhn vit v tnh yu v h u vit rt hay nhng c l Ti yu em l bi th gin d, i thng v cha ng nhiu nht gi tr nhn vn. Vi mt tri tim bit yu thng v mt kh nng sng to ngh thut tuyt vi, Pu-skin xng ng l "nim t ho khng phi ch ca vn hc Nga m
- 429 -
ca ton b nn vn hc th gii. Th tnh ca Puskin khng ch chim c cm tnh ca bn c tr tui m cn c sc tc ng rt mnh n tm hn bn c. V mt iu chc chn rng Ti yu em l l tng v mt tnh yu ch thc, s nh hng khng nh n nhng nh th tnh xut hin sau ng. Mt trong nhng lung nh sng pht ra t mt tri thi ca Nga chnh l th nh sng lung linh huyn o ca mt tri tim lun yu thng tt c bng mt tnh yu cao thng, kt qu v kt tinh ca vn ho Nga. Qua bi th, tc gi th hin mt quan nim p v nhn vn v tnh yu. l mt tnh yu chn thnh v cao thng, bit hy sinh v chia s v tnh yu Kt cu cht ch, mch th linh hot Ngn ng th trong sng, gin d, s dng nhun nhuyn cc bin php tu t Nhp th lc chm ri, t qung, khi th nhanh gp gp, do dt, lc lng ng da dit Tham kho Tnh yu - dng chy vnh cu ca lch s vn hc nhn loi - l mt ch ln trong th tr tnh ca thin ti Puskin. Cng vi bi Gi K., Ti yu em gp vo th tnh nhn loi mt bi th tnh hon ho tim n nhng gi tr nhn vn ln lao. Cu trc bi th dng trn mu thun ngh thut gia trt t lgic v mch cm xc, gia l tr im tnh v xc cm dng tro. Trn b mt kt cu, trt t lgic v l tr ni ln vic rt lui, chi b say m, dp tt ngn la tnh. Cn trong b su mch trn thut tr tnh, xc cm khng ghm nn c m tun tro mnh lit, bt chp lgic v l tr. Mu thun ngh thut ny gip chng ta cm nhn su sc tnh yu chn thnh m thm m thit tha mnh lit, am m m v tha, lng ca nh th. M u bi th l ip khc ti yu em cng l ging iu ch o ca bi th : Ti yu em : n nay chng c th / Ngn la tnh cha hn tn phai. Li th tht gin d, dng vi t mang tnh ph nh, khng v von, bng gi. Nhp th chm ri, iu ging trm tnh. y th m cu th bc l thu t nhng xc cm, tri nghim chn thnh, su sc trong tri tim yu chn thc, chung thy m m thm kn o, da dit day dt khn ngui, c pha cht d dt ngm ngi v d cm dang d ca nhn vt ti. Mch cm xc trong hai dng th tip theo chuyn t ngt nhng vn mt ging iu trm t, im tnh bi l tr ch ng : Nhng khng em bn lng thm na, / Hay hn em phi gn bng u hoi. ip t khng (trong nguyn tc) nhn mnh
- 430 -
nh c v dt khot rt lui, chi b say m, dp tt ngn la tnh vn m , cha hon ton li tt khng lm em phi bn khon, phin mun thm na. Nhng trong thm su tm hn dn nn bao cm xc, ni nim trn tr, bun au ca thn phn, khng h c cht g thanh thn, khin ta khng tin rng y l mi tnh khng hi vng Phn cui bi th, xc cm li tri ln s dn nn, ch ng ca l tr im tnh : Ti yu em m thm, khng hi vng / Lc rt r, khi hm hc lng ghen. / Ti yu em, yu chn thnh, m thm, Nhp th khng chm ri nh phn u m nhanh hn, mnh hn. Mt lot th php c s dng : ip khc ti yu em, lp t ph nh khng v t mang ngha thi gian, dng cu b ng (trong nguyn tc). Nhng trn ht l s chn thnh lm ta sng cu th. Nhn vt ti khng h che giu, ngn ngi m rt trung thc, thnh tht bc bch nhng cung bc, sc thi tnh yu trong thm su tm hn mnh, mt tnh yu thm kn, da dit, mnh lit, vi nhng trn tr day dt, nhng kh au tuyt vng, nhng ni bun v s ghen tung en ti giy v, khin trong y su tm linh khng mt cht thanh thn, yn nh. Tnh yu ca nhn vt ti cng rt i bnh thng, rt ngi nh bao ngi khc, cng b ni ghen tung giy v, bp nght tm can nhng vt ln thi ch k lm h thp gi tr con ngi tr nn nhn i, v tha, cao thng hn : Ti yu em, yu chn thnh, m thm, / Cu em c ngi tnh nh ti yu em. Gia hai dng th l mt nghch l, mu thun m khi c sng sut kh c th l gii bng l l ca n nhng c th ct ngha bng l l ca con tim, mt con tim chn tht, lng, bit nhn ni kh au, bt hnh v mnh m khng em lng th hn khi tnh yu khng c n p, nh nh th vit trong mt bi th khc : Nhng nu gp ngy bun ru au n / Em thm th hy gi tn ln / V hy tin : cn y mt k nim / Em vn cn sng gia mt tri tim. Cu th cui bi l mt li chc c v nghch l m thing ling, y v tha bit dng no : Cu em c ngi tnh nh ti yu em. Cu th rt c o, t ngt v ngha, hm cha nhiu v C ngi tm thy s ng iu, gp g th v gia cu th ca thin ti Puskin vi cu quan h khim nhng, t nh m tha thit, mnh lit trong bi Gi bn : Ngi v em dn cu rng / u hn ngi kt, u bng i em. Ti yu em l mt tnh yu v vng, thm mt sc iu bun, nhng hn ht vn l mt tnh cm chn thnh, mnh lit m v tha, cao thng, bc l v p ca tm hn v nhn cch con ngi nhn hu, bit knh trng v hn i vi phm gi con ngi vi t cch l Con Ngi (Bilinxki), v th bi th cha ng nhng gi tr tinh thn nhn vn cao c ca loi ngi. Cht th ca bi th ch yu tot ra t nhng xc cm chn thnh, t nhng li l gin d, t ging tr tnh dn nn m mnh lit, to c sc mnh biu t tnh cm. Sc hp dn ca bi th trc ht l bi i tng t n hp dn n mc ch cn g ti s t im no c (Puskin). C l cng v vy m bi th khng ngng gy xc ng trong lng bao th h bn c
- 431 -
Mt cch tm hiu bi Ti yu em Tc gi Puskin (1799 - 1837) l nh th Nga thin ti. Xut thn gia nh qu tc. M th v lm th hay t thu hc sinh. Kht vng t do thm m trong th Puskin. Tnh bn, tnh yu l cm hng trong nhiu bi th ca Puskin. Tc phm gm c: Trng ca Ngi t Capca. Nhng ngi Xgan, Epghni nghin. Cht trong bi kch au thng lc 38 tui. Gorki l Khi u ca mi khi u. Bnh bi th Ti yu em Ti yu em l bi th tnh hay nht, m v nht ca Puskin, sng tc nm 1829. Bi th c ph nhc thnh ca khc, c nh gi l tc phm hon ho nng tm vc Puskin ln i vinh quang thi ca Nga. Ch c tm dng th m ba ting Ti yu em nhng mt ip khc du ngt tha thit vang ln ba ln: Ti yu em: n nay chng c th Ti yu em m thm khng hy vng Ti yu em, yu chn thnh, m thm Mi tnh y cha hon ton lui tt trong lng ti ngha l vn m chy, vn nng nn, vn thit tha. Khng tm thng, cng khng ch k. Cao thng, v tha m khng thp hn. Sang trng v c vn ha, yu nng nn tha thit nhng khng bao gi mun em n s bn lng, ni u bun cho ngi yu: Nhng khng em bn lng thm na Hay hn em phi gn bng u hoi B cn c lc vi lc y - c ngi ni nh vy. Tnh yu cng cha y nghch l: gn y m xa vi, xa vi m gn y. C lc lng tng, rt r kh ni nn li. Cng c lc ghen tung, gin hn. Bn b ca hnh phc u d chic thuyn tnh no cng cp bn xui mi m cho? Bi vy mi c tm trng: Ti yu em m thm khng hy vng Lc rt r, khi hm hc lng ghen Dng th th by ni ln cung bc ca tnh yu: chn thnh v m thm. Chn thnh trong tnh yu l s hng ti bn i trm nm. Khng v li. Khng di la. C chn thnh th mi c m thm. Cu th tm dch ngha: Cu tri cho em c mt ngi khc yu, ch l mt cch ni lm duyn m thi. Ch c ti l yu em m thm chn thnh. Tnh yu y l nim t ho ca ti, mt tnh yu xng ng. Chng c ngi con trai no c th mang n cho em mt tnh yu nh ti yu em. T nh, khim nhng m t ho, kiu hnh: Ti yu em, yu chn thnh, m thm, Cu em c ngi tnh nh ti yu em. Bi th, Ti yu em l s th l tm tnh ca ngi con trai khi i din ngi yu. Phm cht tnh yu cho thy mt nhn cch sang trng. Rt a tnh m cng rt ng hong, t tin.
- 432 -
Bi th s 28 (Trong tp Ngi lm vn)
Ta-go
I/ Tm hiu chung 1. Tc gi Ra-bin-ra-nt Ta-go (1861 1941) l nh th ln, nh vn li lc ca nhn dn n . Sinh ra trong mt gia nh qu tc B La Mn yu nc, Ta-go sm c tip thu nhng t tng nhn o tin b. S nghip sng to ca Ta-go rt s v c gi tr nhn o cao c. ng lun ca ngi tnh yu thng gia con ngi vi con ngi. Ta-go l ngi u tin chu c tng gii thng N-ben v vn chng vi tp Th Dng. Vit nhiu th loi v u thnh cng nhng nhc n ng ngi ta vn thch nhc n th tnh. Bi th s 28 trong tp Ngi lm vn l bi th tnh ni ting ca Ta-go v l mt trong nhng bi th tnh ni ting th gii. 2. Tc phm Th tnh chim v tr quan trng trong sng tc ca Ta-go. Ging nh phn ln th tnh ca Ta-go, Bi th s 28 th hin mt quan im rt ng n v tin b v tnh yu. Nhn vt tr tnh anh trong bi th th hin mt tnh yu chn thnh, cao c nhng cng li rt i thng. Qua cm xc ca nhn vt tr tnh, bi th th hin c mt quy lut rt c trng ca tnh yu : tnh yu l diu k v b n. Tm trng th l tm trng rt tht ca ngi ang yu. Yu l khao kht khm ph th gii tm hn ca ngi mnh yu, yu l kht khao ng cm v ng iu. Nhng cng l iu khng bao gi t c. Chnh nhng b n ca tm hn l iu hp dn nht ca tnh yu, bi s nhm chn, s trn tri s git cht tnh yu. Cm xc th chn thnh, ngn ng trong sng gin d, giu hnh nh v mt quan nim yu thng ng n lm nn sc sng cho bi th. II/ Phn tch Bi th s 28 rt t tp Ngi lm vn l mt tc phm tiu biu cho ch tnh yu ca Ta-go. Bt u t s cm nhn v i mt ca ngi con gi, khng phi trong trng thi bnh thng m l i mt trng thi trc n, u bun, dng nh thp thong ni bt lc : i mt bn khon ca em bun, i mt em mun nhn vo tm tng ca anh Nh trng kia mun vo su bin c. Hnh nh va n d va nhn ho y xc nh tm th ca nh th l ni m nh da dit khn ngui trc nh nhn
- 433 -
cht cha nhiu nghi ngi. Khng phi l d nh ca pht thong qua nht thi, bt cht m nh nhn dng nh chm phi nim tin cm su xa t y lng khin tc gi tht ln li t bch : Anh cuc i anh trn tri di mt em, Anh khng giu em mt iu g Chnh v th m em khng bit g tt c v anh. Ng nh mu thun m li c l bit nhng no ! Chnh v anh chng giu iu g m em khng sao bit c. Bin chng chnh l . Chc hn nhn ra cuc i c tht di mt em cha hn l tt c nhng g anh c, nn khin em phi bn khon, mun nhn vo tm tng ca anh ? L thng, trc nhng g hin hin ngi ta d tng nh c tng tn mi iu. Vy nhng, trng hp c gi trong bi th li nh mt trng mun soi vo bin c, cn b hp dn mnh m bi mt sc cm v hnh. Tt thy nhng g ni cuc i trn tri ch l nhng gi v mt pha no thm su linh diu ! S chn thnh, gin d trong i cng c mt sc hp dn ring. Nh th trin khai tng ny qua nhng so snh i lp c sc : Nu i anh ch l vin ngc... Nu i anh ch l mt o hoa... Mi so snh l mt i lp thi v gia hai phm tr khi qut v c th, v cng v hu hn. Khi ci khi qut c tr s bng ci c th, ci v hn c gi tr bng ci hu hn th h qu ngha ca n tht gin n (i = vin ngc, = chui ht n trang, = o hoa, = trang im mi tc). Tuy nhin, cuc i l rng ln, l ci v bin nhng cuc i y l cuc sng c ngha. Tc gi sau nhng din gii i n quy np : Nhng em i, i anh l mt tri tim Thng thng, mnh din gii thng c ni hm nh hn mnh quy np nhng trong on th iu dng nh ngc li. R rng : tri tim v hnh thc khi nim nh hn cuc i, nhng trong ngha biu hin : No ai bit chiu su v bn b ca n th hu hn m v cng. T cuc i n tri tim, nh th thc hin mt s chuyn ngha linh hot t cp ny sang cp khc, thc cht l chuyn thi tnh cm t bnh din hnh thc sang bnh din ni dung lm tin cho on th tip theo vn vi bt php so snh i lp : Nu tri tim anh ch l mt pht giy lc th... Nu tri tim anh ch l kh au... Khng ch l c th, khng ch gii hn l nim sng vui hay bt hnh tri tim bao hm tt c nhng cung bc phong ph, phc
- 434 -
tp, tinh t, vi diu nht ca cuc i chnh v th tc gi khi qut : Nhng em i, tri tim anh li l tnh yu S khi qut ny cng chnh l mt ln chuyn ngha, v y : chuyn t lng sang cht. Tnh yu l mt phng din xc nh ca tri tim, nhng biu hin ca tnh yu l v cng rng ln. C bi th l s trin khai cc tng hm ngha ca trit l tnh yu : cuc i tri tim tnh yu ni vui sng kh au v bin nhng i hi v s giu sang bt tn. ngha cuc sng cao p l mt tnh yu ln, khng b gii hn bn b ; tnh yu khng ch l pht giy sng vui hay bun kh m cn chan cha v nhn vn. Hai cu kt l mt khi qut bin chng. D nhn bit l nhng iu khc bit. Tri tim tnh yu ni ti trn v ang nhp cng cuc sng c gi, s ng iu v giao ho n dng nh khng khong cch nn u d nhn ra ! C bi th, qua nhng trng on lun l nu - nhng tr i tr li th hin c sc tnh cm dn nn mi lc mi gia tng ca mt tm hn ln. Vi ging iu trit l, Bi th s 28 va bn lnh va tr tnh su sc, th hin quan nim cuc i - ng thi l kht vng ca tnh yu cao p, xng ng c xem l mt trong nhng bi th tnh hay nht ca Ta-go v kho tng th tnh nhn loi. D m su xa ca th mi cn ti thm mt li nhn nh, rng cuc i v tnh yu trn th khng bao gi l nhng iu xa l, m Tri tim anh cng gn em nh chnh i em vy
- 435 -

Ngu Van 11 Tron Bo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ngu Van 11 Tron Bo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chng trnh nng cao

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Thay mt nhm bin son

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

III/Tng kt 1.Ni dung

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

2.Tc phm Lc Vn Tin(LVT)

3.Gi tr ca tc phm Ni dung

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

4. on trch L ght thng

II/ c hiu vn bn 1.B cc

2.Ni dung a)Nhn vt ng Qun

b)Nhng iu ng Qun ght

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

III/ Tng kt 1.Ni dung

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

III/Tng kt 1.Ni dung

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

III/Tng kt 1. Ngh thut

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

Chun kin thc ng vn 11 (nc)

III/Tng kt 1.Ngh thut

Chun kin thc ng vn 11 (nc)