§¹i häc quèc gia thµnh phè hå chÝ minh

Trêng §¹i häc KHXH & NV

Khoa X· héi häc
---------------------

§Ò c¬ng

M«n häc: X· héi häc N«ng th«n

(dïng cho hÖ cao häc vµ nghiªn cøu sinh)

Biªn so¹n vµ thùc hiÖn: GS. TS T«

Duy Hîp
ViÖn X· héi häc
ViÖn KHXHVN
Hµ néi, 10/ 2006

2
 §Ò c¬ng
M«n häc: X· héi häc N«ng th«n
(dïng cho hÖ cao häc vµ nghiªn cøu sinh)
- Sè ®¬n vÞ häc tr×nh: 2
- Gi¶ng viªn: GS.TS T« Duy Hîp, ViÖn X· héi häc, ViÖn Khoa häc
X· héi ViÖt Nam.
I. Môc ®Ých, yªu cÇu cña m«n häc

1. Hoµn thiÖn hÖ thèng kiÕn thøc chuyªn ngµnh X· héi häc n«ng
th«n: c¬ së lý thuyÕt, c¬ së thùc nghiÖm, bé m¸y kh¸i niÖm, hÖ
thèng quy luËt, ph¬ng ph¸p vµ kü thuËt nghiªn cøu. Chó träng
lµm râ ®Æc thï riªng cña khu x· tam n«ng (n«ng th«n, n«ng
nghiÖp, n«ng d©n).
2. N©ng cao n¨ng lùc vËn dông x· héi häc n«ng th«n trong nghiªn
cøu khoa häc, d¹y häc vµ øng dông thùc tiÔn, ®ãng gãp luËn cø
vµ t vÊn khoa häc cho chiÕn lîc ph¸t triÓn n«ng th«n nãi riªng,
chiÕn lîc ph¸t triÓn x· héi nãi chung. Chó träng n©ng cao kü n¨ng
thao t¸c lý thuyÕt vµ ph¬ng ph¸p trong nghiªn cøu vµ vËn dông
X· héi häc n«ng th«n.
3. C©n ®èi lý thuyÕt víi thùc hµnh.

II. Néi dung chÝnh

Bµi 1: Më ®Çu - §Æc ®iÓm ®èi tîng vµ ph¬ng ph¸p cña X·

héi häc N«ng th«n
1.1. §Æc ®iÓm lÞch sö h×nh thµnh, ph¸t triÓn X· héi häc N«ng th«n.
1.2. §Æc ®iÓm ®èi tîng nghiªn cøu X· héi häc N«ng th«n.
1.3. §Æc ®iÓm ph¬ng ph¸p nghiªn cøu X· héi häc N«ng th«n.
1.4. §Æc ®iÓm ph©n hîp ngµnh X· héi häc N«ng th«n
1.5. VÞ trÝ, vai tr§ cña X· héi häc N«ng th«n
1.5.1/ X· héi häc N«ng th«n lµ trung t©m liªn ngµnh khoa häc
nghiªn cøu tam n«ng

3
 1.5.2/ C¸c chøc n¨ng cña X· héi häc N«ng th«n

Bµi 2: Khung lý thuyÕt X· héi häc N«ng th«n

2.1. Lµm râ c¸c kh¸i niÖm n«ng th«n, n«ng nghiÖp, n«ng
d©n.
- X· héi vµ khu x· n«ng th«n
- N«ng d©n vµ ngêi d©n n«ng th«n
- Kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n
- Céng ®ång n«ng nghiÖp, céng ®ång n«ng th«n
- Lèi sèng n«ng d©n, lèi sèng n«ng nghiÖp, lèi sèng n«ng th«n
- V¨n ho¸ n«ng d©n, v¨n minh n«ng nghiÖp, v¨n ho¸ n«ng th«n.
- Kh¸i niÖm tam n«ng (n«ng d©n, n«ng nghiÖp, n«ng th«n).
2.2. C¸c lý thuyÕt X· héi häc n«ng th«n
2.2.1. C¸c lý thuyÕt tæng qu¸t vËn dông vµo X· héi häc n«ng th«n
- Song ®Ò 1: Chñ nghÜa M¸c hoÆc/vµ chèng chñ nghÜa M¸c
trong X· héi häc n«ng th«n.
- Song ®Ò 2: Chñ nghÜa thùc chøng hoÆc/vµ ph¶n thùc chøng
trong X· héi häc N«ng th«n
- Song ®Ò 3: Chñ nghÜa hiÖn ®¹i hoÆc/vµ chñ nghÜa hËu hiÖn
®¹i trong X· héi häc N«ng th«n
- Song ®Ò 4: Toµn thÓ luËn hoÆc/vµ c¸ thÓ luËn trong X· héi
häc N«ng th«n.
2.2.2. C¸c lý thuyÕt X· héi häc ®¹i c¬ng vËn dông vµo X· héi häc
n«ng th«n
- Song ®Ò 5: Lý thuyÕt hµnh ®éng hoÆc/vµ lý thuyÕt c¬ cÊu
trong X· héi häc n«ng th«n.
- Song ®Ò 6: Lý thuyÕt chøc n¨ng hoÆc/vµ lý thuyÕt xung ®ét
trong X· héi häc n«ng th«n.
- Song ®Ò 7: QuyÕt ®Þnh luËn kinh tÕ hoÆc/vµ quyÕt ®Þnh
luËn phi kinh tÕ trong X· héi häc n«ng th«n.

4
 - Song ®Ò 8: QuyÕt ®Þnh luËn x· héi hoÆc/vµ quyÕt ®Þnh luËn
tù nhiªn trong X· héi häc n«ng th«n.
2.2.3. C¸c lý thuyÕt riªng cña X· héi häc N«ng th«n
- Thùc chÊt cña song ®Ò lý thuyÕt vÒ b¶n chÊt cña n«ng th«n:
N«ng hoÆc/vµ phi n«ng.
- Thùc chÊt cña song ®Ò lý thuyÕt vÒ tån t¹i cña n«ng th«n:
KhÐp kÝn hoÆc/vµ më cöa; híng néi hoÆc/vµ híng ngo¹i.
- Thùc chÊt cña song ®Ò lý thuyÕt vÒ sù biÕn ®æi cña n«ng
th«n: tiÕn ho¸ hoÆc/vµ chuyÓn ho¸; nhÊt thÓ ho¸ hoÆc/vµ ®a
d¹ng ho¸.
.
Bµi 3: C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu X· héi häc n«ng th«n.
3.1. C¸c ph¬ng ph¸p khoa häc chung vËn dông vµo nghiªn
cøu X· héi häc n«ng th«n.
- Ph¬ng ph¸p quan s¸t
- Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm
- Ph¬ng ph¸p lý thuyÕt (l«gÝch, biÖn chøng)
- Ph¬ng ph¸p thèng kª
- Ph¬ng ph¸p hÖ thèng
- Ph¬ng ph¸p liªn ngµnh
3.2. C¸c ph¬ng ph¸p X· héi häc ®¹i c¬ng vËn dông vµo
nghiªn cøu X· héi häc n«ng th«n
- C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh lîng (thèng kª x· héi, b¶ng
hái so¹n s½n, thÝ nghiÖm x· héi,…)
- C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh (quan s¸t x· héi, pháng
vÊn c¸ nh©n, th¶o luËn nhãm tËp trung,…)
- KÕt hîp c¸c kü thuËt ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng trong nghiªn cøu
X· héi häc n«ng th«n: ®iÒu tra chän mÉu, ®iÒn d·, ph©n tÝch
- tæng hîp tµi liÖu s½n cã,…
3.3. C¸c ph¬ng ph¸p riªng cña X· héi häc n«ng th«n
3.3.1. C¸c c¸ch tiÕp cËn nghiªn cøu chuyªn biÖt

5
 - TiÕp cËn lo¹i h×nh khu x· tam n«ng.
- TiÕp cËn vïng, miÒn n«ng th«n.
- TiÕp cËn céng ®ång n«ng th«n.
- TiÕp cËn n«ng hé.
- TiÕp cËn n«ng d©n.
3.3.2. C¸c kü thuËt nghiªn cøu chuyªn biÖt
- Kü thuËt quan s¸t tham gia céng ®ång n«ng th«n
- B¶ng hái dµnh riªng cho n«ng d©n.
- Híng dÉn pháng vÊn dµnh riªng cho d©n n«ng th«n.
- Kü thuËt nghiªn cøu hµnh ®éng tham gia céng ®ång n«ng th«n.

Bµi 4: øng dông vµ gãp phÇn tiÕp tôc ph¸t triÓn X· héi häc
N«ng th«n
4.1. X¸c ®Þnh hÖ chñ ®Ò vµ vÊn ®Ò nghiªn cøu x· héi häc
n«ng th«n ViÖt Nam
- Chñ ®Ò vµ vÊn ®Ò nghiªn cøu c¬ b¶n: Sù chuyÓn ®æi h×nh
th¸i kinh tÕ – x· héi n«ng th«n trong xu thÕ ®Èy m¹nh héi nhËp
quèc tÕ vµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ.
- Chñ ®Ò vµ vÊn ®Ò nghiªn cøu øng dông: Chó träng c¸c chñ ®Ò
vµ vÊn ®Ò biÕn ®æi tam n«ng, tæ chøc vµ ph¸t triÓn céng
®ång, x· héi d©n sù, an sinh x· héi tam n«ng, c¸c vÊn ®Ò x· héi
tam n«ng,…
- Chñ ®Ò vµ vÊn ®Ò nghiªn cøu triÓn khai: Chó träng c¸c dù ¸n
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, dù ¸n ph¸t triÓn céng ®ång cã sù tham gia
cña ngêi d©n, dù ¸n n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý x· th«n,…
4.2. VÊn ®Ò vËn dông, s¸ng t¹o c¸c lý thuyÕt vµ ph¬ng ph¸p
nghiªn cøu X· héi häc N«ng th«n ViÖt Nam
- VÊn ®Ò vËn dông c¸c lý thuyÕt s½n cã vµ s¸ng t¹o lý thuyÕt míi
phï hîp trêng hîp tam n«ng ViÖt Nam
- VÊn ®Ò vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p s½n cã vµ s¸ng t¹o ph¬ng
ph¸p míi phï hîp trêng hîp tam n«ng ViÖt Nam

6
4.3. Th¶o luËn mét sè vÊn ®Ò x· héi quan träng:
- VÊn ®Ò ph©n ho¸ giµu – nghÌo vµ bÊt b×nh ®¼ng x· héi ë n«ng
th«n
- VÊn ®Ò thiÕu viÖc lµm vµ thÊt nghiÖp ë n«ng th«n
- VÊn ®Ò d©n trÝ thÊp ë n«ng th«n
- VÊn ®Ò mÊt ®oµn kÕt vµ xung ®ét x· héi ë n«ng th«n
- VÊn ®Ò tÖ n¹n x· héi vµ téi ph¹m ë n«ng th«n
- VÊn ®Ò an sinh x· héi yÕu kÐm vµ thiÕu hÖ thèng chÝnh thøc ë
n«ng th«n
- VÊn ®Ò n¨ng lùc qu¶n lý x· héi yÕu kÐm ë n«ng th«n
- VÊn ®Ò « nhiÔm vµ suy tho¸i m«i trêng ë n«ng th«n.
III. PhÇn kh¶o s¸t thùc tÕ
1. Lùa chän chñ ®Ò kh¶o s¸t thùc tÕ.

2. Lùa chän ®Þa ®iÓm kh¶o s¸t thùc tÕ.

3. ChuÈn bÞ c«ng cô kh¶o s¸t thùc tÕ.

4. §iÒn d· (kh¶o s¸t thùc tÕ)

5. ViÕt b¸o c¸o kÕt qu¶ kh¶o s¸t thùc tÕ theo chñ ®Ò ®· chän.

7
 Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh

1. Andrew Shepherd, 1998. Sustainable Rural Development. Macmillan

Press LTD London.

2. Benedict J.Tria Kerkvliet and Doug J.Porter, 1995. Vietnam's Rural

Transformation. West View Press A Devision of Harper Collins
Publishers, Inc.

3. Benedict J.Tria Kerkvliet, James Scott, NguyÔn Ngäc vµ §ç §øc §Þnh su

tÇm vµ giíi thiÖu, 2000. Mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp, n«ng d©n,
n«ng th«n ë c¸c níc vµ ë ViÖt Nam. Nxb ThÕ giíi, Hµ Néi.

4. §µo ThÕ TuÊn, 1997. Kinh tÕ hé n«ng d©n. Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ
Néi.

5. §ç Th¸i §ång, 2001. Ph¸t triÓn n«ng th«n (TiÕp cËn X· héi häc). Nxb
§HQG Tp. Hå ChÝ Minh.

6. E.A. Schultz, R.H. Lavenda, 2001. Nh©n häc - Mét quan ®iÓm vÒ t×nh
tr¹ng nh©n sinh. NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

7. G. Lenski, P. Nolan, J. Lenski, 1995. Human Societies, An Introductory

to Macrosociology. Seventh Edition. Mc Graw - Hill. International
Edition.

8. Houttar & G.Lemercinier, 2001. X· héi häc vÒ mét x· ë ViÖt Nam -

Tham gia x· héi, c¸c m« h×nh v¨n hãa, gia ®×nh, t«n gi¸o ë x· H¶i
V©n. NXB KHXH, Hµ Néi.

9. James C.Scott, 1976. The Moral Economy and Subsistence in Southeast

Asia. New Haven and London. Yale University of Califonia Press, Ltd.

10.K.F.Walker, Vò Quèc Thóc, 1963. Kh¶o cøu x· héi häc vµ c¸c vÊn ®Ò
ph¸t triÓn n«ng th«n ë §«ng Nam ¸. BØ, UNESCO.

11.Mai Quúnh Nam (chñ biªn), 2006. Nh÷ng vÊn ®Ò x· héi häc trong c«ng
cuéc ®æi míi. Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

12.Ng©n hµng thÕ giíi. B¸o c¸o ph¸t triÓn thÕ giíi n¨m 2003. Ph¸t triÓn
bÒn v÷ng trong mét thÕ giíi n¨ng ®éng. Thay ®æi thÓ chÕ, t¨ng trëng
vµ chÊt lîng cuéc sèng. NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

8
13.NghÞ quyÕt 06/NQ-TW ngµy 10/11/1988 cña BCT vÒ mét sè vÊn ®Ò
ph¸t triÓn n«ng nghiÖp - n«ng th«n.

14.NghÞ quyÕt Héi nghÞ TW 5, kho¸ VIII. VÒ tiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t
triÓn KT - XH n«ng th«n.

15.NghÞ quyÕt Héi nghÞ TW 5, kho¸ IX vÒ CNH, H§H n«ng nghiÖp, n«ng
th«n. 2002.

16.NguyÔn Xu©n Th¶o, 2004. Gãp phÇn ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n
ViÖt Nam. Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.

17.Norman Long, 1982. An Introductory to the Sociology of Rural

Development. Tavistock Publications. London and New york.

18.Piere Gourou, 2003. Ngêi n«ng d©n ch©u thæ B¾c kú. Nghiªn cøu
®Þa lý nh©n v¨n. Nxb TrÎ.

19.Samuel L.Popkin, 1979. The Rational peasant. The political Economy of

Rural Society in Vietnam. University of California Press, Ltd.

20.T« Duy Hîp, 1994. X· héi häc n«ng th«n, trong s¸ch "X· héi häc tõ nhiÒu
híng tiÕp cËn vµ nh÷ng thµnh tùu bíc ®Çu", T¬ng Lai chñ biªn. NXB
KHXH, Hµ Néi.

21.T« Duy Hîp. X· héi häc n«ng th«n ViÖt Nam - mét sè thµnh qu¶ nghiªn
cøu vµ kh¶ n¨ng vËn dông. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1/1994.

22.T« Duy Hîp. VÊn ®Ò hoµn thiÖn gi¸o tr×nh X· héi häc n«ng th«n. T¹p
chÝ X· héi häc, sè 4/1997.

23.T« Duy Hîp chän läc vµ giíi thiÖu, 1997. X· héi häc n«ng th«n - Tµi liÖu
tham kh¶o níc ngoµi. NXB KHXH, Hµ Néi.

24.T« Duy Hîp. X· héi häc n«ng th«n ViÖt Nam - qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ
®Þnh híng ph¸t triÓn. T¹p chÝ X· héi häc, sè 3&4/1999.

25.T« Duy Hîp & L¬ng Hång Quang, 2000. Ph¸t triÓn céng ®ång - lý
thuyÕt vµ vËn dông. Nxb V¨n ho¸ - Th«ng tin, Hµ Néi.

26.T« Duy Hîp (chñ biªn), 2000. LuËn cø khoa häc cho viÖc ®iÒu chØnh
chÝnh s¸ch x· héi nh»m ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n ViÖt Nam
ngµy nay. NhiÖm vô cÊp Bé.

27.T« Duy Hîp (chñ biªn), 2003. §Þnh híng ph¸t triÓn lµng - x· ®ång b»ng
s«ng Hång. NXB KHXH, Hµ Néi.

9
28.T« Duy Hîp (chñ biªn), 2003. X· héi häc n«ng th«n (Tµi liÖu tham kh¶o).
Hµ Néi.

29.T« Duy Hîp, 2006. An sinh x· héi tam n«ng – mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬
b¶n. T¹p chÝ X· héi häc, sè 1/2006.

30.T« Duy Hîp, 2006. BiÕn ®æi tam n«ng – mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬
b¶n. Trong Kû yÕu Héi th¶o: “BiÕn ®æi x· héi n«ng th«n ViÖt Nam díi
t¸c ®éng cña ®« thÞ ho¸, tÝch tô ruéng ®Êt vµ chÝnh s¸ch dån ®iÒn
®æi thöa: nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p”. §T§L cÊp
Nhµ níc, th¸ng 8/2005.

31.Trung t©m nghiªn cøu n«ng nghiÖp c¸c vïng nãng vµ dù ¸n §BSH, §¹i
sø qu¸n Ph¸p t¹i ViÖt Nam, ViÖn X· héi häc, 1994. V¨n b¶n Ph¸p ViÖt "X·
héi häc n«ng th«n", Hµ Néi.

32. ViÖn KHXH ViÖt Nam, ViÖn X· héi häc, 2004. Nh÷ng nghiªn cøu chän
läc vÒ X· héi häc n«ng th«n. NXB KHXH, Hµ Néi.

10
C©u hái «n thi

1. X¸c ®Þnh râ t c¸ch chuyªn ngµnh khoa häc cña X· héi häc N«ng
th«n.
2. X· héi häc N«ng th«n lµ mét trung t©m liªn ngµnh khoa häc.

3. Quan ®iÓm tæng - tÝch hîp lý thuyÕt X· héi häc N«ng th«n.

4. Quan ®iÓm kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu X· héi häc N«ng
th«n.
5. §Æc ®iÓm c¬ cÊu x· héi bÊt b×nh ®¼ng ë n«ng th«n.

6. §Æc ®iÓm t¬ng t¸c gi÷a c¸c tæ chøc vµ thiÕt chÕ x· héi n«ng
th«n.
7. §Æc ®iÓm biÕn ®æi c¬ cÊu, tæ chøc vµ thiÕt chÕ x· héi n«ng
th«n.
8. §Æc ®iÓm biÕn ®æi hµnh ®éng x· héi n«ng th«n.

9. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn khu x· n«ng th«n.

10.Quan ®iÓm ph¸t triÓn tam n«ng bÒn v÷ng.

11
X· héi häc N«ng th«n - HÖ thèng c¸c chñ ®Ò vµ vÊn ®Ò

1. §Æc ®iÓm hµnh ®éng x· héi n«ng th«n. Sù biÕn ®æi hµnh ®éng x·
héi n«ng th«n thêi kú §æi míi.
2. §Æc ®iÓm c¬ cÊu d©n sè n«ng th«n. §éng th¸i d©n sè n«ng th«n
ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi.
3. §Æc ®iÓm c¬ cÊu lao ®éng, viÖc lµm, nghÒ nghiÖp n«ng th«n.
§éng th¸i lao ®éng viÖc lµm ë n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi kú
§æi míi
4. §Æc ®iÓm ph©n tÇng x· héi n«ng th«n. Ph©n ho¸ giµu - nghÌo, c¬
cÊu giai tÇng vµ di ®éng x· héi n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi kú
§æi míi.
5. §Æc ®iÓm thiÕt chÕ gia ®×nh n«ng th«n. Sù biÕn ®æi gia ®×nh
vµ d§ng hä ë n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi.
6. §Æc ®iÓm thiÕt chÕ kinh tÕ n«ng th«n. Sù chuyÓn ®æi kinh tÕ
n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi.
7. §Æc ®iÓm thiÕt chÕ chÝnh trÞ n«ng th«n. Sù biÕn ®æi chÝnh trÞ
n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi.
8. §Æc ®iÓm thiÕt chÕ gi¸o dôc n«ng th«n. Sù chuyÓn ®æi gi¸o dôc,
®µo t¹o ë n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi.
9. §Æc ®iÓm thiÕt chÕ y tÕ n«ng th«n. Sù chuyÓn ®æi y tÕ, ch¨m
sãc søc khoÎ ë n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi.
10.§Æc ®iÓm thiÕt chÕ t«n gi¸o n«ng th«n. Sù chuyÓn ®æi t«n gi¸o
vµ tÝn ngìng ë n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi kú §æi míi.
11.§Æc ®iÓm c¸c tæ chøc x· héi d©n sù n«ng th«n. Sù h×nh thµnh x·
héi d©n sù n«ng th«n ViÖt Nam thêi kú §æi míi.
12.Céng ®ång n«ng th«n - sù thèng nhÊt vµ ®a d¹ng v¨n ho¸, v¨n
minh. §Æc ®iÓm biÕn ®æi lµng - x· n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi
kú §æi míi.
13.§Æc ®iÓm biÕn ®æi x· héi n«ng th«n. §¸nh gi¸ thµnh tùu vµ h¹n
chÕ cña thêi kú ®æi míi n«ng th«n ViÖt Nam.
14.§Æc ®iÓm an sinh x· héi n«ng th«n. Sù h×nh thµnh hÖ thèng an

12
 sinh x· héi n«ng th«n thêi kú §æi míi.
15.§Æc ®iÓm c¸c vÊn ®Ò x· héi cña khu x· n«ng th«n. C¸c vÊn ®Ò x·
héi n¶y sinh, bøc xóc cña khu x· n«ng th«n ViÖt Nam thêi kú §æi míi.
16.§Æc ®iÓm v¨n ho¸ m«i trêng n«ng th«n. Sù chuyÓn ®æi v¨n ho¸
m«i trêng n«ng th«n thêi kú §æi míi.
17.ChiÕn lîc ph¸t triÓn n«ng th«n bÒn v÷ng - môc tiªu, gi¶i ph¸p, kÞch
b¶n thÝch hîp.

13