MT S VN MI TRNG TON CU V VIT NAM: THN THIN VI THIN NHIN PHT TRIN BN VNG

GS.TS. V Qu Trung tm Nghin cu Ti nguyn v Mi trng i hc Quc gia H Ni

1. HIN TRNG MI TRNG TON CU NGY NAY

Trong nhng nm gn y, chng ta thng nghe nhng tin tc mi nh bng h ang li dn, bng vnh cu ang tan, hay din tch bng Bc Bng Dng ang thu hp li, mc nc bin ang dng cao, triu cng Thnh ph H Ch Minh ngy cng nhiu v ngp su hn, gia thng 3 nm nay (2011), Sa Pa tuyt ri v H Ni lnh di 10oC. Tt c nhng tin tc ni ln Tri t ca chng ta ang c nhng thay i bt thng, m t trc n nay cha tng thy. Hn na, trong khong chc nm gn y, nhiu thin tai xy ra mt cch bt thng, nh hn hn, l lt, bo t, thi tit nng hay lnh bt thng ti nhiu vng trn th gii, gy thit hi rt nng n, nht l nhng nc ngho thuc vng nhit i. Chng ta cng t hi c iu g bt trc xy ra trn Tri t, ngi nh chung ca chng ta. Hin nay, chng ta ang sng trong mt th gii c nhiu bin i ln v mi trng: kh hu bin i, nhit qu t ang nng ln, mc nc bin ang dng ln, s xm nhp ca cc loi ngoi lai ngy cng nhiu, cc h sinh thi nh rng, t ngp nc... ang b co hp li v phn cch nhau, tc mt mt cc loi ngy cng gia tng, nhim mi trng ngy cng nng n, dn s tng nhanh, sc p ca cng nghip ha v thng mi ton cu ngy cng ln (Jennifer, 2010). Tt c nhng thay i ang nh hng r rng n cng cuc pht trin ca tt c cc nc trn th gii v c nc ta. Tuy nhin, s pht trin kinh t trn th gii ngy nay, khng nhng ang dn n nhiu vn v mi trng kh gii quyt, m cn ny sinh nhiu vn v chnh tr v x hi ng lo ngi, tranh dnh ti nguyn thin nhin gia cc nc v gia cc vng, s cch bit giu ngho trong tng nc v gia cc nc ngy cng xa, chin tranh sc tc, phe phi, li sng sa a ang c nguy c pht trin. Loi ngi ang phi i mt vi thm ha cn kit ti nguyn thin nhin, mi trng sng b nhim, nhiu bnh tt mi xut hin v pht trin, thin tai ngy cng nng n. Tt c nhng thm ha v c nhng hin tng bt thng v thi tit trong nhng nm qua ti nhiu vng trn th gii gy tc hi v cng nghim trng c nguyn nhn chnh l do cc hot ng ca con ngi. C th ni l s pht trin kinh t vi s tiu th nhiu nhin liu ha thch lm tng lng kh nh knh trong kh quyn, do lm nhit mt t v ang tng ln, gy ra hin tng nng ln ton cu. S nng ln ton cu ny c th ni l gy ra nhng thay i bt thng v kh hu v cng l nguyn nhn ca cc thin tai bt
3

thng trn th gii, ng thi cng v th m ngun lng thc v ngun nc ang b gim st v hu qu l s gia tng s ngi phi t b qu hng tm ni khc kim sng trn ton th gii. Mt mt khc, dn s th gii cng ang gia tng mt cch nhanh chng v nui sng s dn tng ln, cn thm nhiu lng thc, v th m phi c thm t trng trt v chn nui. Ngun nc cn thit cho nng nghip cng phi gia tng, ang lm cho sng ngi, h ao b cn kit v ngun nc ngm cng gim st dn. Hn th na, pht trin nng nghip, din tch rng nhit i li b thu hp li. Mt rng nhit i lm cho l phi ca Tri t hay ci ni ca s sng khng nhng b tn ph ti nhiu vng, m cn lm nh hng n ch kh hu ton cu. S khng hong v mi trng ton cu hin nay c th ni l b che lp hay b ngy trang bng nhng phc li trc mt c c t s pht trin kinh t. C l a s chng ta quanh nm ang phi lo ngh n cuc sng hng ngy m t ch n nhng g ang xy ra v vn mi trng. Thc ra, chng ta ang dn Tri t, ngi nh chung ca chng ta, n nhng gii hn chu ng cui cng ca n, ng thi, ang a chng ta n tng lai khng sng sa. cu ly Tri t, cu ly bn thn chng ta, chng ta phi xem xt li mt cch nghim tc cch thc m chng ta pht trin trong thi gian qua, rt nhng kinh nghim tht bi v thnh cng xy dng mt cuc sng tt p hn v bn vng cho bn thn chng ta v cho cc th h mai sau. c th thc hin c vic , chng ta phi hiu chng ta ang u v nhng thch thc m chng ta ang phi i mt trong cng cuc pht trin ca chng ta. Chng ta, c th gii, ang phi i mt vi nhiu vn mi trng, nhng cp bch nht l:

+ Rng l phi ca Tri t ang b ph hy do hot ng ca loi ngi; + a dng sinh hc ang gim st hng ngy; + Ngun nc ngt ang him dn; + Mc tiu th nng lng ngy cng cao v ngun nng lng ha thch ang cn
kit;

+ Hn hn ngy cng gia tng ang nh hng n sn xut lng thc v cuc
sng ca nhiu vng;

+ Tri t ang nng ln; + Dn s th gii ang tng nhanh.

1.1. Rng l phi ca Tri t ang b con ngi tn ph Rng xanh trn th gii che ph khong mt phn ba din tch t lin ca Tri t, chim khong 40 triu km2. Tuy nhin, cc vng rng rm tt ti b suy thoi nhanh chng trong nhng nm gn y.
4

Cc h sinh thi rng bao ph khong 10% din tch Tri t, khong 30% din tch t lin. Tuy nhin, cc vng c rng che ph b gim i khong 40% trong vng 300 nm qua v theo m cc loi ng thc vt, thnh phn quan trng ca cc h sinh thi rng, cng b mt mt ng k. Loi ngi lm thay i cc h sinh thi mt cch ht sc nhanh chng trong khong 50 nm qua, nhanh hn bt k thi k no trc y. Din tch cc vng t hoang d c chuyn thnh t nng nghip, ch tnh ring t nm 1945 n nay ln hn c trong th k th XVIII v XIX cng li. Din tch t hoang ha ngy cng m rng. Trong khong 50 nm qua, trn ton th gii mt i hn 1/5 lp t mu cc vng nng nghip, trong lc , nhiu vng t nng nghip mu m ang c chuyn i thnh cc khu cng nghip. Nguyn nhn lm suy thoi h sinh thi rng trong vng 50 nm qua, phn chnh l do chuyn i rng thnh t nng nghip. Trong nhng nm gn y, s mt mt rng tng ln kh nhanh l do vic chuyn i t nn kinh t t cung t cp sang nn kinh t tin t, sn xut lng thc v tht nhiu hn na nhm cung cp cho dn s tng nhanh, v thm vo l s thay i v quan nim ca ngi dn v thin nhin (trc y, h xem thin nhin, rng ni, sng bin... l thn linh vi thi knh trng v s hi, khng dm xm phm). Nguyn nhn chnh mt rng trn th gii l do hot ng ca con ngi: ly t chn nui v trng trt, pht nng lm ry, khai thc g, xy dng cc cng trnh thy in, thy li, giao thng, xy dng khu dn c mi v khai khong, nht l ti cc nc ang pht trin. Hng nm, c khong 20.000 n 30.000 km2 rng nhit i b ph hy sn xut lng thc, trng cy cng nghip v lm ng c chn nui. Ngoi ra, cng vic khai thc khong sn cng gy nn s tn ph rng nghim trng nhiu vng, nht l ti cc nc ang pht trin. Cng v th m s suy thoi v mt rng ti cc vng nhit i l vn nguy cp nht. Cc h sinh thi rng cung cp cho chng ta dng nc trong lnh, an ton v nhiu dch v cn thit khc. S gim st din tch rng lm cho lng hi nc thot ra t rng b gim st, do , lng ma cng t i, ngun nc cung cp b hn ch, gim st, nh hng n cuc sng v sc khe ca ngi dn trong vng, ng thi, bnh tt cng tng thm. Gim din tch rng cng ng ngha vi vic tng xi mn, st l t, nht l trong ma ma l, do che ph ca t b suy gim. Rng cn em li nhiu li ch khc cho chng ta, trong , vic m bo s n nh chu trnh xy v cacbon trong kh quyn v trn mt t l rt quan trng. Cy xanh hp th lng ln CO2 v thi ra kh xy, rt cn thit cho cuc sng. T trc n nay, lng CO2 c trong kh quyn lun n nh nh s quang hp ca cy xanh. Tuy nhin, trong nhng nm gn y, mt din tch ln rng b ph hy, nht l rng rm nhit i, do hng nm, c khong 6 t tn CO2 c thi thm vo kh quyn trn ton th gii, tng ng khong 20% lng kh CO2 thi ra do s dng cc nhin liu ha thach (26 t tn/nm). iu c ngha l vic gim bt s dng nhin liu ha thch v khuyn khch bo v rng v trng rng gim bt tc ng ca bin i kh hu l rt quan trng.
5

Theo bo co th t ca IPCC, c th gim pht thi khong 1,3 n 4,2 t tn CO2 hng nm bng cch tng cng trng rng v bo v rng. Tuy nhin, hin nay chng ta cng cha th ni d kin c th hin thc hay khng, v rng rng nhiu vng trn th gii, nht l Nam M, chu Phi v Nam vn ang tip tc b suy thoi nghim trng. C th ni rng, rng nhit i Nam M, Nam v Trung Phi sn xut ra hn 40% lng xy c sinh ra trn Tri t qua con ng quang hp. c bit, rng nhit i Amazon Nam M sinh ra 1/4 lng xy trn Tri t, v th m ngi ta gi rng vng Amazon l l phi ca Tri t... Brazil l nc sn xut ln v tht v u nnh, chnh v th m vo nhng nm cui thp k 1980, rng nhit i lu vc sng Amazon b t tri lm ng c v t nm 1994 n nm 2007, s b Brazil tng ln 42 triu con, khong 80% c nui lu vc sng Amazon. Hn na, trong nhng nm gn y, nhiu vng rng nhit i c chuyn i thnh vng trng u nnh, ng, ma, dng chn nui v lm nhin liu sinh hc. Nu khng c cc bin php hu hiu ngn chn nn ph rng, th rng nhit i vn cn b tn ph v ch trong vng vi thp k na, rng nhit i Amazon l phi ca Tri t v nhiu vng rng quan trng khc chu Phi, Nam s khng cn na. Vn nhim mi trng ton cu s nng n hn v hin tng nng ln ton cu kh lng hn ch c nh mong mun ca nhn loi. c tnh, c khong 60% kh nng dch v cho s sng trn Tri t ca cc h sinh thi, nht l cc h sinh thi rng nh ngun nc ngt, ngun c, iu chnh khng kh v nc, iu chnh kh hu vng, iu chnh cc thin tai v dch bnh t nhin b gim st, gy thit hi ln cho nhiu ngi, nht l nhng ngi dn ngho. Cc nh khoa hc cng cnh bo rng, tc ng tiu cc ca nhng suy thoi ni trn s tng ln nhanh chng trong 50 nm sp ti nu khng c cc bin php tch cc (UNEP, 2010). 1.2. Mt mt a dng sinh hc 1.2.1. a dng sinh hc l ti nguyn v gi K t khi xut hin trn Tri t cch y khong 4 t nm, cc dng sng tip tc pht trin v tin ha khng ngng to nn th gii sinh vt rt a dng. Qua lch s tin ha, cc sinh vt n bo tin ha thnh cc sinh vt a bo, ri t m pht trin thnh cc sinh vt khc nhau sinh sng trn mt t. Con ngi cng c sinh ra t qu trnh sinh hc ny v v th m chng ta khng th tch ra khi mi lin h vi cc sinh vt khc ang sinh sng trn Tri t. a dng sinh hc c pht trin qua qu trnh tin ha lu di hng t nm. a dng sinh hc c th hin: (i) a dng sinh thi; (ii) a dng loi sinh vt; v (iii) a dng trong mi loi (cc gen khc nhau). a dng sinh thi c ngha l c nhiu h sinh thi khc nhau c hnh thnh ty thuc v cc iu kin khc nhau ca mi trng. a dng loi c ngha l cc loi khc nhau c hnh thnh v tn ti trong cc vng
6

khc nhau v c mi trng sng khc nhau. a dng trong loi c ngha l trong mi loi sinh vt c nhiu dng khc nhau v c cha mt s gen khc nhau. Mt h sinh thi c hnh thnh v pht trin l nh c c nhng s cn bng rt phc tp trong h sinh thi . Chc nng ca mt h sinh thi ph thuc rt cht ch vo s a dng ca cc sinh vt sinh sng trong h sinh thi v mi quan h h tr ln nhau gia cc loi chng tn ti v pht trin. S tiu dit mt loi trong h sinh thi s lm cho s cn bng b tn thng v lm gim gi tr ca h sinh thi. Trong cuc sng hng ngy, chng ta khng nhn bit c tnh nghim trng ca s mt mt ca cc loi, nhng chng ta cn phi hiu c rng ti sao s mt mt li c tc ng nghim trng n thin nhin. Trc kia, cuc sng ca loi ngi ph thuc trc tip n thin nhin v cc chu trnh ca thin nhin. Loi ngi nhn c rt nhiu u i t thin nhin, t cc sinh vt khc nhau, t mi trng sng xung quanh v lun tn trng thin nhin. Nhng t khi thi i mi bt u, con ngi li tn ph thin nhin bng cc hot ng ca mnh m chng ta thng gi l pht trin. Chnh s pht trin ny gy nn nhiu tn tht v mi trng ti tng vng v c th gii. Sc khe v hnh phc ca chng ta ty thuc vo cc dch v ca cc h sinh thi, m chnh l t a dng sinh hc. Thin nhin, cc h sinh thi, nh c a dng sinh hc cung cp cho con ngi khng nhng lng thc, thc phm, cc nguyn vt liu g, si, thuc cha bnh, m trong nhng nm gn y nh c hiu bit v gi tr ca cc gen v nh c nhng tin b v khoa hc v k thut m cc nh khoa hc to ra nhiu thuc cha bnh c gi tr, cc sn phm mi v lng thc v nng lng (dch v cung cp). a dng sinh hc cn gi vai tr quan trng trong vic lm sch khng kh v dng nc, gi cho mi trng thin nhin trong lnh, nh th sc khe ca con ngi c ci thin (dch v iu chnh). a dng sinh hc cn c vai tr quan trng l ngun gc v nui dng cc phong tc tp qun a phng lin quan n cc loi lng thc, thc phm, thuc cha bnh v vn ha truyn thng, c hnh thnh t nhng u i ca thin nhin nh ni, rng, sng, bin ca tng vng (dch v vn ha). a dng sinh hc cn gp phn to ra lp t mu, to ph ca t phc v sn xut nng nghip (dch v h tr). Tt c cc dch v ca h sinh thi trn ton th gii em li li ch cho con ngi vi gi tr c lng khong 21-72 t la M/nm, so vi Tng sn phm ton cu nm 2008 l 58 t la M (UNEP, 2010). 1.2.2. Mt mt a dng sinh hc T khi cuc sng trn Tri t phn thnh, hnh tinh ca chng ta c s lng loi ht sc a dng. Vo khong 250 triu nm trc y, trn Tri t c tnh ch c khong 250.000 loi sinh vt, nhng t khi cc sinh vt chuyn c t mi trng bin c ln mi trng t lin, th s loi tng ln rt nhanh v hin nay c t nht khong vi ba triu loi ang sinh sng trn Tri t. Trong lch s pht trin ca Tri t, tng xy ra 5 ln mt mt ln cc loi. C th ni rng nhiu loi b tuyt chng do cc tai bin t nhin nh s va chm mnh gia thin thch v Tri t, hay do cc bin
7

i, di chuyn ca cc a tng ca v Tri t. Mc du c nhng tai bin ln, nhng sau khi mi trng c hi phc, m bo c s sng, th cc loi sinh vt li pht trin mt cch mnh m v to nn s a dng sinh hc c c nh ngy nay. Sau ln tuyt chng ln th nm, cch y khong 65 triu nm tuyt chng cc loi khng long ngy nay cc sinh vt trn Tri t li ang tri qua mt thi k tuyt chng ln ln th su. Cc nh khoa hc chng minh c rng s mt mt ln ny c tc nhanh hn rt nhiu so vi cc ln trc. C bao nhiu loi b tuyt chng trong nhng nm qua? Theo nghin cu ca cc nh khoa hc th c tnh c khong 40% s loi mt i trong khong t 1970 n 2000. Ring cc loi nc ngt mt i khong 50%. Th th c bao nhiu loi hin ang tn ti c nguy c b tuyt chng? Con ngi bit c c khong 1,6 triu loi sinh vt hin ang sng trn Tri t. Hu ht cc loi ng vt c xng sng c bit, s loi cha bit n phn ln thuc v nhm ng vt khng xng sng. Trong s 1,6 triu loi bit, IUCN nghin cu k khong 45.000 loi v a ra kt lun l c khong 45% cc loi ang c nguy c b tiu dit (ASAHI, 2010). y l ln u tin trong thi i hin i, k t ln mt mt hng lot cc loi khng long cch y khong 65 triu nm, cc loi ang b tiu dit mt cch nhanh chng vi tc cha tng xy ra trc y. i vi cc loi chim, th v ch nhi, c khong 100 loi b mt i trong vng 100 nm qua, mi nm mt mt loi, nh vy l vi tc gp t 50-500 ln so vi mc tiu dit loi mt cch t nhin trc y. Nu tnh c nhng loi m chng ta cha bit (trong phn ln l cc loi cn trng), th tc mt cc loi nhanh gp 1.000 ln so vi mc bnh thng trong thin nhin, v nh vy l hng nm c th mt i vi chc nghn loi. Mt a dng sinh hc ngy nay ang din ra mt cch nhanh chng cha tng c, c tnh gp khong 100 ln so vi tc mt cc loi trong lch s Tri t v trong nhng thp k sp ti mc bin mt ca cc loi s gp 1.000-10.000 ln (MA, 2005). C khong 10% cc loi th gii cn phi c nhng bin php bo v, trong c khong 16.000 loi c xem l ang c nguy c b tiu dit. Tnh trng nguy cp ca cc loi khng phn b u gia cc vng trn th gii, cc vng rng m nhit i c s loi nguy cp nhiu nht, trong c nc ta, ri n cc vng rng kh nhit i, vng ng c min ni. Ngh khai thc thy sn b suy thoi nghim trng v c n 75% ng trng trn th gii b khai thc cn kit hay khai thc qu mc (UNEP, 2007). 1.2.3. D on v hu qu mt a dng sinh hc Theo bo co tm thi Kinh t ca h sinh thi v a dng sinh hc do nhm TEEB trnh by ti Hi ngh ln th chn ca Cng c a dng Sinh hc (COP9) t chc nm 2008, th tn tht v kinh t gy ra do mt a dng sinh hc c th t n 6% GDP ton th gii vo nm 2050 nu khng c bin php ngn cn hu hiu.

Vi s tn tht v a dng sinh hc mc ton cu nh hin nay, vic cung cp sn phm cc loi (sn phm nng nghip v cc loi sn phm khc), cc dch v sinh thi (lc nc v khng kh, kim sot bin i kh hu v thin tai, khng gian ph hp cho du lch, vui chi) s gp nhiu kh khn so vi nhng g m chng ta ang c hng nh hin nay. Hn th na, cc h sinh thi c th s b thay i, dn n o ln v sp . V d nh, nu nh mt sn phm nng nghip ch ty thuc vo mt loi ging cy trng no , m ging li b thit hi nng do dch bnh hay s ph hoi ca cn trng chng hn, th cng ng dn c sng da chnh vo loi sn phm s gp phi nhiu iu kh khn. Nu c nhiu loi khc nhau, th h thng thin nhin c th chng c mt cch d dng vi nhng yu t thay i t xut ca mi trng. Hn th na, s sp h sinh thi v mt a dng sinh hc s gy nn mt s tc ng nghim trng ln ngi dn sinh sng ty thuc trc tip vo cc dnh v ca h sinh thi quanh h. V d nh, nhm dn c sinh sng trong mt vng c thin nhin phong ph ti cc nc ang pht trin, h c y nc cho sinh hot, c thc n, ci t v cc vt dng khc cn thit c th khai thc c t rng quanh . Nu nh h sinh thi b ph hy, h s mt ht ngun cung cp cc th cn thit cho cuc sng hng ngy, v nu nh vng sng ca h cha pht trin v kinh t, h khng th mua c cc th cn thit nh nc ung, lng thc v cc sn phm khc. Nh vy, s suy thoi a dng sinh hc v h sinh thi s gy nn nhiu kh khn trong cuc sng, nht l i vi nhng ngi ngho kh, nhng vng ngho, hay vng su, vng xa. V th cho nn, vic bo tn a dng sinh hc l ht sc quan trong trong cng cuc xa i gim ngho m chng ta ang eo ui trong s pht trin x hi nc ta. 1.3. Ti nguyn nc ang b cn kit dn Tri t l mt hnh tinh xanh, c nhiu nc, nhng 95,5% lng nc c trn Tri t l nc bin v i dng. Lng nc ngt m loi ngi c th s dng c ch chim khong 0,01% lng nc ngt c trn Tri t. Cuc sng ca tt c chng ta v nhiu loi sinh vt khc ph thuc vo lng nc t i . Lng nc qu gi ang b suy thoi mt cch nhanh chng do cc hot ng ca con ngi v con ngi ang phi vt ln vi s thiu ht nc ngt ti nhiu vng trn th gii. Bin Aral, nm gia Kazakhstan v Uzbekistan l mt bin h nc mn c hai con sng vo l sng Arnu Darya v sng Syr Darya. y l h thin nhin rng th t trn th gii, c din tch hn 66.000 km2. Ngh nh c ti bin Aral tng rt pht trin, vi sn lng hng nm khong 60.000 tn. Nhn dn a phng c hng li rt nhiu t bin h ny. Nh c bin Aral m m v kh hu vng Trung ny tng lun n nh, v th m cc loi sinh vt, ng vt cng nh thc vt kh a dng. Tuy nhin, hin nay bin Aral ang c nguy c bin mt, khng phi vo cui th k m c th ch trong
9

vng khong mi nm na thi. Nguyn nhn chnh l do cc hot ng ca con ngi trong thi gian gn y. Nhng quyt nh sai lm v pht trin lm cho dng chy ca sng vo bin b gim st. Vo nhng nm 1950, tng sn lng bng ti y, mt d n to bo v thy li c xy dng nhm ti cho vng kh hn ny trng bng. Kt qu t c tht kh quan, lng bng sn xut ti vng ny tng nhanh t 1,5 triu tn/nm vo nhng nm 1940 ln n 5 triu tn vo nm 1986. Mi th hnh nh chng t l con ngi c th lm ch c thin nhin, lm thay i thin nhin em li li ch cho x hi. Tuy nhin, vo nhng nm 1960, lng nc ngt t cc sng chy vo bin Aral gim dn v mc nc bin cng h thp (ASAHI, 2010). S suy thoi ngun nc ngt gy nn mt chui tc ng nguy him. Trong trng hp ny, do mc nc h thp m bin bt u cn dn, lng nc ma trong vng gim st r rt, dng nc cc sng chy vo h cng cn kit. Tip theo l c vng b sa mc ha, cy ci b cht, t mt b xi mn do gi. Nng mui trong h cao dn v cc rung trng bng b nhim mn, ngh trng bng tht bi nng n, dn c i kh, ngh c cng sp . C vng quanh h b bo ct honh hnh, mt vi thnh ph b ct vi lp, dn khng th sng ni, phi b i ni khc. Ngy nay, khu vc quanh h Aral tr thnh nhng vng cht. Bin h Aral, mt vng tng sung tc, giu ti nguyn m nay tr y, ch cn li vi vng nc nh. Hn 50 nm tri qua t khi thc hin d n thy li, vng bin Aral, mt vng rng khong 1/5 din tch Vit Nam, bin thnh sa mc. C l ch khong mi nm na, c ngha l ch sau khong 60 nm k t khi con ngi lm thay i chu trnh t nhin y, bin Aral c th hon ton bin mt. Cc hot ng ca con ngi lm gim st mt cch ng k s lng v cht lng ngun nc ngt ca th gii. Cc hot ng thiu quy hoch hp l nh ngn sng, p p, chuyn i t ngp nc, ph rng, thi cc cht thi sinh hot v cng nghip ngy cng nhiu, n mc thin nhin khng th phn hy kp, v ang gy nhim t, nc, khng kh. Trong lc , nhu cu ngy cng tng nhanh ca con ngi v ngun nc ngt lm thay i cc dng nc t nhin, thay i quy trnh lng ng v lm gim cht lng nc. Tnh trng thiu nc trn th gii ngy cng lan rng, nn kh hn ko di, gy nhiu hu qu v kinh t v x hi cho nhiu vng rng ln. Tt c nhng iu u tc ng tiu cc ln s pht trin, lm suy gim a dng sinh hc v chc nng ca cc h thng thy vc trn th gii. c th bo tn ngun ti nguyn nc ht sc t i ca chng ta, chng ta phi nhn thc c rng cn phi gi c s cn bng nhu cu v kh nng cung cp bng cch thc hin cc bin php thch hp. c th hi phc c s cn bng mi khi b thay i, s tn km rt ln, tuy nhin, c nhiu trng hp khng th sa cha c. V th cho nn, nhn dn ti tt c cc vng phi bit tit kim nc, gi cn bng gia nhu cu s dng vi ngun cung cp, c nh th mi gi c mt cch bn vng ngun nc vi cht lng an ton.

10

1.4. Nhng nc tha thi lng thc v nhng nc ngho i Sn lng ng cc hng nm trn th gii t khong 2 t tn. Nu sn lng ny c chia u cho s dn c trn Tri t th mi ngi c khong 340 kg/nm. Nh vy, sn lng ng cc sn xut ra hng nm hin nay c th nui sng c 13 t ngi, gn gp i dn s hin nay. Nu vy th ti sao li vn cn nhiu ngi chu cnh i kht trn th gii? Nguyn nhn c bn l dn s vn tng nhanh ti nhiu vng, nht l ti cc nc ang pht trin v cc ngun ti nguyn li c phn phi khng u. c th sn xut c 1 kg gia cm, phi tn mt 4 kg ng cc, v 1 kg tht b th phi mt 11 kg ng cc. Khi m con ngi mun n nhiu tht hn, thay cho n ng cc v cc loi c, th nhu cu ng cc vn phi tng thm. Hin nay, khng nhng cc nc pht trin m c nhng nc ang pht trin, ngi dn cng c xu hng b thi quen n ng cc truyn thng l chnh sang n nhiu nhiu loi thc n khc, trong c tht. V d nh ti Nht Bn, hng nm nhp 10% lng la m sn xut trn th gii, trong , khong 30% lm lng thc cho ngi, 70% phn cn li dng chn nui (ASAHI, 2010). Nu nh lng thc c phn phi u, th tt c mi ngi trn th gii u c no , nhng thc t li hon ton tri ngc v nhn dn nhiu nc ang phi chu cnh i kh v iu bt cng l nhn dn ti cc nc pht trin ang sng xa hoa, tiu th qu nhiu ti nguyn. Theo mt cuc iu tra do FAO thc hin, s ngi i vo nm 2009 trn th gii l hn 1.020 triu ngi, nhiu hn nm 2008 khong 100 triu ngi. Chng ta ang vo thi gian c nn i ti t nht: trn th gii, trung bnh trong 6 ngi li c mt ngi i. Trong lc ang gp kh khn v vic m rng t trng trt, th sn lng nng nghip trn th gii li ang b gim st do kh hu bt thng v hn hn xy ra do bin i kh hu ton cu. Thm vo , ngy nay, ngi ta cn s dng lng thc sn xut nng lng hu c, v th m s ngi i cn c th tng thm trong nhng nm sp ti. 1.5. Cht t ha thch ang cn kit Du m, than , ngun nng lng chnh ca chng ta, c to thnh t cc sinh vt tng sng trn Tri t hng t nm trc lc loi ngi c sinh ra. l cc cht hu c, c to thnh t nng lng mt tri qua qu trnh quang hp, c tch ly trong cc sinh vt thi tin s, c bin i do sc p v nhit thnh ci c gi l cht t ha thch. Con ngi t c bc tin rt ln trong qu trnh pht trin, bng cuc Cch mng Cng nghip nh s tiu th ln cc cht t ha thch. Vo th k XVIII, s pht minh my hi nc thc y Cch mng Cng nghip, v than tr thnh loi cht t chim u th trong thi k ny. Tip theo, vo cui th k th XIX, ng c t trong (ng c chy bng xng, du) c pht minh v t dn dn c s dng rng ri. Sau , my bay c pht minh. Vo th k XX, con ngi bt u
11

tiu th du m vi mc cc ln, cc ng c chy than v ng c chy du c s dng mt cch rng ri, tr thnh c s ca x hi ngy nay. Hoa K l v d in hnh ca kiu pht trin ni trn. Dn s Hoa K ch chim 1/4 dn s th gii, nhng thi ra 30% lng CO2 ca ton th gii. Hoa K cng l nc giu ti nguyn, l mt trong nhng nc c ngun d tr cht t ha thch giu nht th gii. Do , Hoa K c nhiu kh nng xy dng mt x hi pht trin theo kiu s dng nhiu nng lng. Hoa K l nc tiu th du m hng ngy nhiu nht, chim khong 1/4 lng u m tiu th hng ngy trn th gii. Gn 70% lng du c s dng cho my ko, xe buyt v t cc loi. Hoa K cng l nc c nn cng nghip sn xut t hng u, vi h thng giao thng rt pht trin, hu ht mi ng ngch trong nc. Tuy nhin, ngy nay, tt c cc nc, k c Hoa K ang phi i u vi mt vn l x hi l thuc vo cht t ha thch. c lng ngun d tr du m trn th gii ch cn s dng c trong vng 40 nm na, d tr kh t nhin c 60 nm v than l khong 120 nm. Nu chng ta vn b l thuc vo cht t ha thch, th chng ta khng th p ng c nhu cu nng lng ngy cng cao v s phi i u vi s cn kit nhanh chng ngun ti nguyn thin nhin ny trong thi gian khng lu. Vic s dng cc ngun nng lng hi phc c nh nng lng mt tri, a nhit, gi, thy lc v sinh khi s khng lm tng thm CO2 vo kh quyn v c th s dng c mt cch lu di cho n lc no mt tri cn chiu sng ln Tri t. Tuy nhin, so vi cht t ha thch, nng lng mt tri rt kh to ra c ngun nng lng ln, m gi c li khng n nh. Lm th no to c ngun nng lng n nh t cc ngun c th ti to cn l vn phi nghin cu, v ri y khoa hc k thut s c kh nng h gi thnh v s dng nng lng mt tri v cc dng nng lng sch khc. Chng ta khng th gii quyt vn nng lng ch bng cch s dng ngun nng lng sch, m chng ta cng cn phi thay i cch m chng ta hin nay ang s dng nng lng duy tr cuc sng ca chng ta v ng thi phi tm cch lm gim tc ng ln mi trng. Tit kim nng lng l hng gii quyt m chng ta phi theo ui mi mong thc hin c s pht trin bn vng, trc khi nng lng mt tri c s dng mt cch ph bin. 1.6. Tiu th nng lng ngy cng gia tng Trong lc vn cn kit ngun cht t ha thch ang c mi ngi quan tm nh du m v kh t, th Trung Quc v n vi din tch rng v dn s ln, ang l nhng nc ang pht trin nhanh ti chu . c bit l Trung Quc, c ngun than v kh t thin nhin di do, ang tng sc tiu th ngun nng lng ny mt cch nhanh chng. Trung Quc, sc tiu th loi nng lng hng u ny, t 961 triu tn (tng ng du m) vo nm 1997 ln 1.863 triu tn vo nm 2007, tng gn gp i trong khong 10 nm. Tt nhin, lng CO2 thi ra cng tng ln bng gn 1/2 lng
12

thi ca M nm 2000, v n nay, Trung Quc tr thnh nc thi lng kh CO2 ln nht trn th gii, vt qua c M nm 2007. Trung Quc, ngnh cng nghip tiu th khong 70% nng lng s dng c nc. Trung Quc khuyn khch cc cng ty nc ngoi kinh doanh ti nc mnh vi gi lao ng v t thp, lm cho Trung Quc pht trin thnh mt nh my th gii. Bng cch , Trung Quc pht trin sn phm cng nghip ca mnh bng cch tiu th lng nng lng khng l. Ni mt cch khc, khi Nht Bn v cc nc khc nhp cc sn phm gi thp t Trung Quc l cho Trung Quc pht thi kh CO2 thay cho nc mnh v vic s dng nng lng c c cc sn phm . S pht trin kinh t bng cch cng nghip ha nng cao c cht lng cuc sng ca nhn dn Trung Quc. Nm 1980, Trung Quc ch c khong 1,87 triu t, nm 2005, s lng t tng ln 18 ln vi 32 triu chic v ri y s cn tng thm na. Vic s dng cc dng c chy in trong gia nh ang gia tng. cc th vo nm 2000, ch c 30 my iu ha nhit cho 100 gia nh, n nm 2005 c n 80 my, v th m nhu cu s dng in trong ma h tng ln nhanh chng. Hin nay, Trung Quc c trnh tng ng vi Nht Bn trong thi k pht trin kinh t vo nhng nm 1950 n nhng nm 1979. pht trin kinh t, Trung Quc ang theo ng con ng m cc nc pht trin tri qua trc y, c ngha l tiu th nhiu nng lng v ti nguyn thin nhin. Bng cch nh vy, cc nc pht trin khng th p buc Trung Quc phi quan tm n vn cn kit ti nguyn v nng ln ton cu. Tuy nhin, nu cc nc vn theo con ng tiu th nhiu cht t ha thch pht trin kinh t nh cc nc cng nghip ha thc hin trc y, th cuc sng trn Tri t khng th bn vng c. Hin nay, lng pht thi CO2 trn u ngi Trung Quc ch bng 1/5 lng pht thi ca M v bng 1/2 ca Nht. Nu Trung Quc v n , vi s dn khng l, vn theo con ng tiu th nhiu nng lng, th ngun ti nguyn cht t d tr s sm cn kit, chng ta s lm vo tnh trng kh khn v mi trng ton th gii, kh lng c th hi phc do b nhim nng v tnh trng nng ln ton cu vn khng th khng ch c. Chu c xem l vng ang c xu th pht trin kinh t nhanh trong nhng nm gn y, ri s tr thnh vng pht thi CO2 ln nht trn th gii v l cha kha ca s thnh cng hay tht bi trong vic chng li s nng ln ton cu trong tng lai. Mt khc, cc nc pht trin cng phi xem xt li mt cch c bn v vic tiu th nhiu ti nguyn, thi quen tiu th trc y ca mnh v chu phn trch nhim chuyn giao cng ngh v s dng nng lng bn vng. Da vo gi thit , cc nc pht trin, cc nc ang tin vo thi k pht trin kinh t v nhng nc s pht trin trong tng lai phi cng tc vi nhau gii quyt nhng vn chung m loi ngi ang phi i u.

13

1.7. Hn hn bt thng ti nhng vng sn xut lng thc ln Nng ln ton cu khng phi ch c nhit tng thm, n cn mang theo hng lot bin i v kh hu, m iu quan trng nht l lm gim lng nc ma ti nhiu vng trn th gii. Ti mt s vng thng b kh hn, lng ma li gim bt, to nn hn hn ln v sa mc ha. Chu c l mt nc nng nghip quan trng, lng lng thc xut khu chim 25% ton b lng thc xut khu trn th gii, l nc xut khu la m th ba trn th gii, sau M v Canaa. Nht Bn l nc nhp khu lng thc v thc phm ln t xtrylia, k c du n v tht b. Lng ma hng nm xtrylia ch bng 1/4 lng ma Nht, th nhng sau nhng nm 1990, lng ma xtrylia gim st dn. n nm 2002, xtrylia b hn hn nng n, sn lng lng thc gim st nghim trng, mt khong 1/2 so vi nhng nm bnh thng. T n nay, hng nm xtrylia vn tip tc b hn hn, thiu nc trm trng. Nm 2006, xtrylia b hn cha tng c v nm 2007, mc nc sng Murray Darling vng Nam xtrylia h thp, lm cho c vng thung lng b hn nng. Chnh ph xtrylia phi c bin php h tr nng dn, nhng nhiu nng dn vn b mt ma, b v n v ph sn, thm ch c ngi phi t t. Tnh trng ny cng gy nn nhiu vn x hi nghim trng. Ngoi ra, vic gim st v sn lng la m xtrylia lm cho gi la m th gii tng cao. Cc nm tip theo, lng ma xtrylia vn tip tc b thiu ht v vo thng 2 nm 2009, mt lot trn chy bng pht v thiu tri nhiu vng rng rng ln ti min Nam nc ny, hn 200 ngi mt nh ca v ti sn, nhiu h sinh thi t nhin cng b thiu hy. Chy rng l tai ha ln nht t trc ti nay ti xtrylia. Nng ln ton cu gy nn nhng thay i c bn v ch kh hu m chng ta thch nghi t trc n nay. t nng d di vo nm 2003 ti chu u git cht 35.000 ngi, gy thit hi khong 15 t la M v nng nghip. Sau , vo nm 2006, chu u li b tip t nng nng mi, v nm 2007, vng Nam chu u li c mt ma h nng bt thng. Cng nh chu c, vng Trung v chu Phi cng b hn hn do lng ma gim st, lm cho sa mc lan rng thm. i ph vi nhng hin tng kh hu tht thng, cc bin php m chng ta vn s dng by lu nay s khng cn hiu qu na khi c nhng thin tai bt thng v vi din rng. Chng ta khng th xem thng nhng hin tng bt thng v kh hu v nhng thin tai bt thng v chng s gy tc ng n tt c chng ta, vo mi lc v ti mi ni trn th gii. 1.8. Nng ln ton cu 1.8.1. C ch nng ln ton cu Qua nhiu nm nghin cu, cc nh khoa hc lm sng t c nguyn nhn ca hin tng nng ln ton cu. nh sng mt tri chiu xung Tri t lm cho kh
14

quyn v mt t m ln. Mi khi mt t b t nng, sc nng phn chiu tr li thnh tia hng ngoi vo kh quyn. Do trong kh quyn c cha mt s kh c gi l kh nh knh, trong c CO2 v mtan, cc kh ny hp th mt phn nhit ca mt t phn chiu ln khng trung ri phn chiu ngc li mt t, lm cho lp di ca kh quyn v mt t m ln. C ch gi nhit ny to cho nhit ca kh quyn Tri t ph hp vi mi sinh vt sinh sng trn hnh tinh ny. Nhng ri, nng kh nh knh tng ln, lng nhit phn chiu tr li mt t cng tng theo, lm cho nhit kh quyn, mt t v i dng tng ln v lm nhit trung bnh ca Tri t nng ln. l c ch ca hin tng nng ln ton cu. 1.8.2. Lng CO2 tng ln l do cc hot ng ca con ngi Hin tng tng nng kh CO2 trong kh quyn c cc nh khoa hc nghin cu t lu. ng ghi nh nht l nh kh tng hc ngi M Charles D. Keeling v ng nghip, lm vic ti trm kh tng Mauna Loa Haoai, kin nhn hng ngy, t nm 1957 n nay ly mu khng kh phn tch CO2 trong kh quyn v t c kt qu bt ng, rt quan trng l: nng kh CO2 trong kh quyn tng u n t nm ny n nm khc, i n kt lun s tng nng kh CO2 (kh nh knh) trong kh quyn l nguyn nhn chnh gy nn hin tng nng ln ton cu. Theo kt qu nghin cu ca Keeling th trong 50 nm qua, nng CO2 trong kh quyn tng khong 20%. Bo co ln th t ca IPCC nm 2007 cnh bo rng, rt nhiu kh nng l nng CO2 trong kh quyn tng ln l do cc hot ng ca con ngi, khc vi bo co ln th ba nm 2001 l c kh nng. Cng theo bo co ln th t ca IPCC, nhit trung bnh ton cu tng 0,7oC so vi trc kia. Do nng ln ton cu, d ch mi tng 0,7oC m trong nhng nm qua, thin tai nh bo t, l lt, hn hn, nng nng bt thng, chy rng... xy ra ti nhiu vng trn th gii, gy thit hi v cng nng n cho nhiu nc, nhng u, nhng ngi ngho v nc ngho cng phi chu au kh nhiu nht. Trn bo Nargis u thng 5 nm 2008 Myanma, vi tc gi hn 200 km/gi, ph hy nhiu vng rng ln, hn 130.000 ngi cht v mt tch t nc ny l mt v d. S tng nhit Tri t quan st c trong 50 nm qua l mt bng chng mi l, c khng nh l do nh hng ca cc hot ng ca con ngi v cc hin tng bt thng v kh hu tng dn v tn s, cng v thi gian, nh s ngy nng s nhiu hn, nhiu t nng nng hn, cc t ma to s nhiu hn, s ngy lnh s t hn trong nhng nm sp ti, bo t cng ngy cng d di hn. Mc thay i kh hu cng s ty thuc vo tng vng khc nhau, tuy nhin, tt c cc vng trn th gii u c th b tc ng nhiu hay t, nhng hu qu ln nht s l cc vng nhit i, nht l ti cc nc ang pht trin cng nghip nhanh chu (Crutzen, 2005). 1.8.3. D kin tc ng ca nng ln ton cu Theo d bo th ri y, nu khng c bin php hu hiu gim bt kh thi nh knh, nhit mt t s tng ln thm t 1,8oC n 6,4oC vo nm 2100, lng ma s tng ln 5-10%, bng hai cc v cc ni cao s tan nhiu hn, nhanh hn, nhit nc bin m ln, b gin n m mc nc bin s dng ln khong 70-100 cm hay
15

hn na, v tt nhin s c nhiu bin i bt thng v kh hu, thin tai s din ra kh lng trc c c v tn s v mc . Hin tng bng tan hai cc khng phi l d on m tr thnh s tht hin nhin. Theo hnh nh v tinh do NASA tit l (u nm 2008), cho thy s suy gim ng s v khi bng bin vnh cu loi bng dy nht v c nht Bc Cc v d kin khng lu na Bc Cc s ht sch bng. C quan Hng khng V tr Nht Bn (JAXA) cng cho bit l ma h nm 2008, din tch bng Bc Cc gim xung mc thp nht k t khi cc nh khoa hc Nht Bn tin hnh quan st Bc Cc t v tr (nm 1978). Trung tm d liu quc gia v tuyt v bng ca M ngy 25/3/2008 cho bit, do nh hng ca tnh trng Tri t m ln, mt khi bng hn 400 km2 tch khi khi ni bng Wilkin Nam Cc. Theo bo co ln th t ca IPCC, nu nhit tng ln 2oC, d kin mc thit hi s tng ln, nh s c thm khong 100 triu ngi na b thiu nc nng n, khong 30% s loi trong cc h sinh thi s gp phi nguy c tuyt chng cao, sn xut lng thc s gim st ti cc vng thp, s tn ph do bo t v lt li s tng ln ti cc vng b bin v s c nhiu ngi b nhim bnh. Mc nc bin cng s dng cao hn, gy ngp ng nhng vng t thp ven bin. iu xy ra ti mt vi o quc nh Tuvala v Maldives. Bo co ca Ngn hng Pht trin Chu (ADB) nm 2010 cnh bo cc nc chu Thi Bnh Dng cn chun b i ph vi ln sng di c tng nhanh do bin i kh hu trong nhng nm sp ti, nht l cc thnh ph ven bin chu . Cc im nng v di c do bin i kh hu ny ang ng trc cc sc p ln t dn s tng t bin do dn c nng thn v cc thnh ph tm kim cuc sng mi tt hn. Sc p ny cng phc tp hn do s lng ng o cc nn nhn b tc ng ca cc thm ha thin nhin. Bo co ca ADB lu rng, cc nc chu Thi Bnh Dng khng ch cn tp trung gii quyt tnh trng di c v t nn kh hu, m cn cn khn cp pht trin cc chnh sch v cc c ch i ph vi s gia tng dn s. 1.9. S bng n dn s loi ngi 1.9.1. Lch s dn s loi ngi S tng dn s mt cch qu nhanh chng ca loi ngi cng vi s pht trin trnh k thut l nguyn nhn hng u gy ra s suy thoi thin nhin. Tuy rng, dn s loi ngi tng ln vi mc kh cao ti nhiu vng chu trong nhiu th k qua, nhng ngy nay, s tng dn s trn th gii to nn mt hin tng c bit ca thi i chng ta, c bit n nh l s bng n dn s trong th k XX. Hin tng ny c l cn ng ch hn c pht minh v nng lng nguyn t hay pht minh v iu khin hc. Nm 1987, dn s loi ngi t n con s 5.026 triu ngi, vi t l tng dn s l 1,7%/nm. Tnh trng qu ng dn s loi ngi trn Tri t t trung bnh khong 33 ngi trn km2 trn t lin (k c sa mc v cc vng cc). Vi dn s nh vy, loi ngi
16

ang ngy cng gy sc p mnh ln vng t c kh nng nng nghip sn xut lng thc v c ln nhng h sinh thi t nhin khc. iu ng lo ngi l dn s loi ngi ngy nay qu ng so vi sc ti ca Tri t, th m li ang cn pht trin vi tc cha km hm c. Hin nay, dn s loi ngi t khong 7 t, sau vi chc nm na c th tng ln n 8-9 t v hin nay cng khng c nh khoa hc no c th khng nh c l dn s loi ngi s c n nh vo lc no. S tng dn s vo th k XX, XXI l mt hin tng c th so snh vi nhng thm ha a cht ln tng lm o ln c mt hnh tinh Tri t (xem Hnh 1.1, 1.2 v 1.3). T nm 1972, cc nh khoa hc a ra cnh bo trong cun sch Gii hn ca pht trin do Dennis Meadow ch bin: Nu nh dn s loi ngi v cc hot ng sn xut cng nghip vn tip tc gia tng, th cc ngun ti nguyn s cn kit, mi trng b suy thoi v gii hn pht trin ca loi ngi s dng li trong khong 100 nm na. Lch s pht trin dn s loi ngi ngy nay c bit trn nhng nt c bn, mc du cn thiu cc dn liu trc nm 1650. Nhiu thnh tu nghin cu v c sinh vt hc v v kho c hc cho php chng ta d on kh chnh xc dn s vo nhng thi xa xa, k c vo thi i c. Nu chng ta cng nhn rng nhng con ngi u tin thuc ging Homo xut hin vo khong 2 triu nm v trc, th cho n nay, c khong 60 n 100 t con ngi tng sng trn Tri t. Nh vy l dn s loi ngi hin nay ch chim khong 5% tng s . Vn ngi Australopitec (vn phng Nam) v sau l nhng ngi c u tin xut hin chu Phi, vi dn s khng qu 125.000 c th vo khong mt triu nm v trc. Trong thi i c, s k v trung k, dn s loi ngi tng chm chp v ch sinh sng trn nhng vng c a, lc u chu Phi, v sau lan dn ln vng Trung ng ri n chu , chu u, chu c. Dn s loi ngi t c con s mt triu u tin vo khong 100.000 nm v trc. Loi ngi xut hin vng tn a vo hu k c v n u thi i mi, dn s loi ngi t con s 5 triu, cch ngy nay khong 10.000 nm. Nn vn ha nh c v nng nghip trong thi k ny cng vi s tng dn s mnh a dn s loi ngi ln n 150 triu vo u ch La M (khong 500 nm trc Cng nguyn). Vo u Cng nguyn, dn s tng nhanh v n nm 1650, t n 545 triu. Tuy nhin trong thi gian ny, nhiu s c xy ra nh chin tranh, i kht v dch bnh git hi nhiu ngi, hn ch tng dn s. Nn dch hch ln nht trong lch s xy ra trong th k XIV chu u lm thit mng khong 22 triu ngi vo nm 1348 v 1350. Ch trong hai nm, c n 25% dn s chu u b thit mng do dch bnh.

17

Hnh 1.1. Pht trin dn s qua cc thi k lch s T th k XVIII tr i, dn s loi ngi tng mnh vi cp s nhn, phn chnh l do sn xut nng nghip pht trin, nhiu loi cy trng mi c nng sut cao c a vo sn xut nh khoai ty chng hn, v k thut trng trt cng c ci tin. Nn cht chc vn xy ra mt cch nng n do chin tranh (khong 50 triu ngi b cht trong chin tranh th gii II). Dch bnh v nn i kht thng xuyn e da nhiu nc ngho thuc c nm chu. Tuy nhin, dn s vn bng n, ch yu l cc nc ngho, nh chu Phi, n , Trung Quc v cc nc khc thuc chu .

Hnh 1.2. Pht trin dn s cc vng khc nhau trn th gii

18

1.9.2. Tc ng ca con ngi ln sinh quyn Hin nay, dn s loi ngi t 7 t v ri y cn c th tng ln n 8-9 t. Tt nhin, mt lng ln ti nguyn thin nhin ton cu s c ng vin duy tr s tn ti v pht trin ca s dn ny. Theo tnh ton trc y, loi ngi s dng ht khong 1/3 ton b ti nguyn thin nhin ton cu. Con s c l qu thp v cn c nhiu th con ngi khng trc tip s dng, nhng do hot ng ca con ngi m b suy thoi (t b xi mn nng, qu nhiu cht thi). Vi kt qu phn tch chi tit ti mt s nc thuc chu u v t suy ra th c l loi ngi tiu th n khong 50% tng ti nguyn thin nhin ton cu. Con ngi ang tm mi cch chim ot cc sn phm c to ra do quang hp cng vi nhiu hot ng khc pht trin x hi rt phc tp, v v th m loi ngi gy nn tc ng cc k ln ln cc chu trnh sinh a ha. Con ngi lm thay th nhng vng rng ln ca Tri t c h sinh thi t nhin phc tp v a dng v loi bng nhng h sinh thi n gin, c bit cho sn xut nng nghip. Bng cch ph rng, t ci v than, canh tc trn cc loi t, s dng cc loi nhin liu ha thch trong cng nghip, loi ngi tng cng hot ng chuyn cacbon hu c vo kh quyn.

Hnh 1.3. D kin pht trin dn s ti cc chu lc Chu trnh nit, phtpho v sunphua cng b loi ngi lm ri lon. Vic y mnh sn xut phn bn lm tng gp i mc c nh m v chuyn m vo t, cc hot ng cng nghip cng lm tng gp i mc chuyn sunphua t thch quyn vo kh quyn. Vic lm tng mc nit v phtpho vo cht dinh dng c th gy nn s thay i c bn trong cc qun x t nhin v sunphua cng l nguyn nhn chnh gy nn hin tng ma axit.

19

Cc hot ng ca con ngi cng gy nn nhng tc ng su sc ln h sinh vt t nhin ti cc a phng. n nay, r rng l hot ng ca con ngi gy tc ng rng ri hn ln c hnh tinh, lm suy thoi cc h sinh thi t nhin, cn kit cc loi ti nguyn thin nhin, a dng sinh hc, gy nhim khng kh, nc, t... v c bit l lm cho kh hu ton cu b bin i. Kt qu nghin cu v kh hu ca Tri t trc kia qua du vt li trong cc lp bng a cc chng t rng, nng CO2 v CH4 ngy nay trong kh quyn l cha tng c trong khong 420.000 nm trc y (Petit et al., 1999). Mc du nng ca cc kh ny trong kh quyn l thp (CO2 khong 360 v CH4 l 1,7 phn triu theo th tch), nhng hai kh ny gi vai tr ht sc quan trng trong vic lm thay i kh hu ton cu (kh nh knh). iu r rng l nng ca hai loi kh ny ang tng ln l do hot ng ca con ngi v tc ng ca hin tng nng ln ton cu ngy cng khc lit, bo t, l lt, hn hn bt thng ang tng dn ln, c v tn s v mc gy thit hi v nhiu mt tt c cc vng trn th gii, trong c nc ta. Trong nhng thp k gn y, nh pht trin khoa hc k thut m nn kinh t-x hi ca loi ngi tin b rt nhanh chng, nhng cng lm tiu hao mt khi lng rt ln cc loi ti nguyn thin nhin, ng thi cng to nn nhiu iu bt li kh gii quyt v vn mi trng trn ton th gii. Hin nay, c th gii ang phi i u vi nhiu vn v mi trng gay cn, ht sc kh gii quyt nh: s bin i kh hu ton cu, Tri t ang nng dn ln; thiu nc ngt trm trong, mc nc ngm h thp; din tch t nng nghip trn u ngi gim dn, nh hng n vn an ninh lng thc; ngh c b suy thoi; rng b thu hp li nhanh chng; tc dit vong cc loi ngy cng cao; cc loi ngoi lai xm nhp ngy cng nhanh chng ti nhiu nc trn th gii; nn nhim ngy cng trm trng, n mc thin nhin khng sc x l ht v cng khng th x l c nhng cht mi l m loi ngi mi to ra v cha tng c trong thin nhin trc y; trong lc , dn s loi ngi vn ang tng ln. Cui th k XIX, u th k XX, con ngi t cho rng mnh hiu ht mi quy lut ca thin nhin v tr thnh cha t ca v tr. Bi vy, con ngi ra sc lm giu, tn hng mi lc th, tn cng ton din v ngy cng trit vo thin nhin, h tng nh h c kh nng ci to thin nhin theo mun ca mnh. Ch trong vng my chc nm tr li y, loi ngi v ang lm thay i cc h sinh thi t nhin mt cch ht sc nhanh chng. H t ho l ci to thin nhin hoang d thnh nhng vng c nng sut kinh t cao, m khng hiu rng mnh hnh ng mt cch m qung, km hiu bit, tri ngc vi quy lut t nhin, gy nn tc ng v cng nguy hi v lu di cho s sng trn Tri t, trong c bn thn loi ngi. Pht trin cao trong nn kinh t cng nghip ngy nay, mi nhn qua tng nh con ngi chinh phc c thin nhin v vi cho rng con ngi chin thng thin nhin.

20

Nhng, cch y khong 30 nm, mi ngi mi hi hng nhn ra rng mi trng ton cu b hy hoi nghim trng, c nhiu kh nng dn ti thm ha dit sinh trn ton hnh tinh. iu sai lm c bn ca con ngi l t tch mnh ra khi thin nhin, ch ng thin nhin m khng hiu c rng chng ta, loi ngi, ch l mt b phn ca thin nhin v ph thuc rt cht ch vo thin nhin. Thin nhin hay l mi trng ni chung l ni chng ta cng chung sng vi bit bao nhiu loi sinh vt khc na. Thc ra, thin nhin l mt khi thng nht, vi nhng quy lut tng tc nhiu chiu, nhiu cp , m con ngi ch l mt b phn ca thin nhin, b l thuc vo thin nhin. Con ngi sng v l thuc vo mi trng v con ngi cng ang lm thay i mi trng. 1.10. Ph hoi thin nhin c ngha l ph hoi cuc sng ca bn thn mnh Cc hin tng m chng ta m t trn hnh nh xy ra ri rc ti ni ny hay ni kia trn th gii, nhng tt c u c lin quan vi nhau. Con ngi l mt phn ca mi trng ton cu v cng c th ni rng con ngi l mt thnh vin ca thin nhin. V th, s tn ph thin nhin cng c th ni rng l s tn ph chnh bn thn mnh. Tuy nhin, trong cc thnh phn khc nhau sinh sng trong thin nhin, ch c con ngi c s lng c th vn tng lin tc v ng thi li gy nn nhiu s bin i v mi trng, gy nh hng xu n cc loi khc. iu t hi hn na l, chng ta ang eo ui s pht trin kinh t m khng h ch n nhng tc ng ca cc hot ng ca chng ta ang ph hy mt cch nghim trong s cn bng v mi trng t nhin v cc h sinh thi v dn n s nng ln ton cu. Nh m t trn, nng ln ton cu c lin quan cht ch n nhiu vn nghim trng ang xy ra ti ring tng nc hay lin quan n bin gii hai hay nhiu nc, nh vn ngun nng lng, nhim mi trng, phn phi lng thc v nc, ph hoi mi trng thin nhin, mt a dng sinh hc, dn s v i ngho, an ninh lng thc... Nu mt trong nhng vn xu i, s nh hng n nhng vn khc, gy nn nhng kh khn gii quyt. Nhng vn to nn vng lun qun, hay cn gi l dy chuyn bt li. Vi tnh hnh nh hin nay th vn mi trng ton cu ang tin ti mt tng lai cc k nguy him. T khi khi u cuc Cch mng Cng nghip, cc nc pht trin hon thnh vic pht trin kinh t ca mnh vi s tr gi t ca ton Tri t v nhn loi. Hin nay, nn kinh t mi ang ni ln nhiu nc, vi s lng dn ln hn rt nhiu v h cng ang theo ui con ng ca cc nc i trc. Nu chng ta khng tnh to, bit dng ngay nhng hnh ng ph phm Tri t, m vn ch nhiu n li ch trc mt, khng tm mi bin php s dng ti nguyn mt cch c hiu qu v bn vng, to nn mt kiu sng mi ha hp vi thin nhin, th tng lai ca loi ngi rt t sng sa.
21

2. MT S VN V MI TRNG CA VIT NAM

2.1. che ph v cht lng rng gim st nghim trng Rng l ngun ti nguyn sinh vt qu gi nht ca t nc ta. Rng khng nhng l c s pht trin kinh t-x hi, m cn gi chc nng sinh thi cc k quan trng. Qua qu trnh pht trin, che ph ca rng Vit Nam gim st n mc bo ng. Cht lng ca rng cc vng cn rng b h thp qu mc. Trc y, ton b t nc Vit Nam c rng che ph, nhng ch mi my thp k qua, rng b suy thoi nng n. Din tch rng ton quc gim xung t nm 1943, chim khong 43% din tch t nhin, th n nm 1990, ch cn 28,4%. Tnh trng suy thoi rng nc ta l do nhiu nguyn nhn khc nhau, trong c s tn ph ca chin tranh, nht l chin tranh ha hc ca M. Trong my nm qua, din tch rng c chiu hng tng ln, 28,8% nm 1998 v n nm 2000, che ph rng l 33,2%, nm 2002 t 35,8% v n cui nm 2004 ln n 36,7%. y l mt kt qu ht sc kh quan. Chng ta vui mng l che ph rng nc ta tng ln kh nhanh trong nhng nm gn y, tuy nhin cht lng rng li gim st ng lo ngi (xem Hnh 2.1).

Hnh 2.1. So snh cht lng rng nm 1990 v nm 2004 Cc s liu chnh thc gn y xc nh che ph rng ca Vit Nam, bao gm c rng t nhin v rng trng, l 12,3 triu ha, chim hn 37% tng din tch t nhin ton quc. Khong 18% din tch ny l rng trng. Ch c 7% din tch rng l rng nguyn sinh v gn 70% din tch rng cn li c coi l rng th sinh ngho (theo thng k chnh thc ca Cc Kim lm nm 2004). Din tch rng trn u ngi Vit Nam vo nm 1943 l 0,7 ha, n nm 2004 ch cn 0,15 ha, rt thp so vi din tch trung bnh trn u ngi ca cc nc ASIAN l 0,42 ha vo nm 2000 (FAO, 2001). Trn thc t, rng t nhin vn cn b xm hi, hin nay vn lin tc gim, khai thc rng vn vt qu mc quy nh, khai thc bt hp php cha ngn chn c. Rng trng khng t ch tiu. Khuynh hng suy gim ti nguyn cn tip din (Bo cc
22

tng kt chng trnh S dng hp l ti nguyn v bo v mi trng M s KHCN 07, thng 12/2001). Trong 10 nm qua, t nng nghip ti Ty Nguyn tng ln rt nhanh, t 8,0% nm 1991 ln n 22,6% nm 2000 (454,3 nghn ha so vi 1.233,6 nghn ha, gp 2,7 ln), trong lc , t lm nghip gim t 59,2% xung cn 54,9% t t nhin (3,329 triu ha so vi 2,993 triu ha), gim 11%. So snh trong c nc th trong vng 10 nm qua, Ty Nguyn l vng m rng b gim st vi mc ng lo ngi nht, nht l k Lk. S suy gim v che ph rng cc vng ny l do dn s tng nhanh, nht l dn di c t do, to nhu cu ln v lm sn v t trng trt. Kt qu dn n vic bin nhiu vng c h sinh thi rng tt ti, n nh thnh vng m h sinh thi b o ln, mt cn bng, dn n l lt, st l t trong ma ma v hn hn ngy cng nng trong ma kh, khng nhng i vi ngun nc mt m c ngun nc ngm cng b gim st nghim trng. S suy gim v che ph rng cc vng ny dn ti vic bin nhiu vng rng thnh vng t hoang cn ci. Tuy trong nhng nm qua, vic qun l rng c tng cng, nhng trong 6 thng u nm 2005, cng pht hin c 275 v vi phm khai thc lm sn tri php, 1.525 v mua bn v vn chuyn lm sn tri php. u nm 2008, nhiu v ph rng xy ra nhiu ni, ngay c trong cc khu bo tn thin nhin, nh Vn Quc gia Yok n, k Lk, rng u ngun Thng Cu, Ph Th, rng Khe Diu, Qu Sn... Sau mt thng ra qun, on kim tra lin ngnh tnh Qung Nam m nhiu cuc tn cng vo so huyt lm tc ang lng hnh trn a bn tnh, bc u pht hin v bt gi gn 620 v vn chuyn tri php, vi s lng g b bt gi mc k lc: 1.300 m3. Chc chn rng, nhng s v vi phm khai thc rng tri php c pht hin l rt t so vi thc t ph rng ang xy ra khp mi ni c rng nc ta. Trong giai on t 1990 n nay, chiu hng bin chuyn rng c bn vn tnh trng suy thoi, cn xa mc n nh v t c hiu qu bo v mi trng. Mt s din tch rng th sinh t nhin mi c phc hi v rng trng cha n tui thnh thc b xm hi, n cht, khai hoang. T nm 2005-2007, din tch rng phng h, rng c dng gim gn 500.000 ha. Nhng s mt mt v rng l khng th b p c v gy ra nhiu tn tht ln v kinh t, v cng n vic lm v c v pht trin x hi mt cch lu di. Nhng trn lt rt ln trong my nm qua hu khp cc vng ca t nc, t Bc ch Nam, t min ni n min ng bng, gy tn tht ht sc to ln ln ti sn v nhn mng ti nhiu vng, c nguyn nhn chnh l din tch rng nc ta b gim st qu mc, lm mt cn bng sinh thi. 2.2. a dng sinh hc Vit Nam Vit Nam c xem l mt trong nhng nc thuc vng ng Nam giu v a dng sinh hc. Do s khc bit ln v kh hu, t vng gn xch o ti gip vng cn

23

nhit i, cng vi s a dng v a hnh to nn tnh a dng sinh hc cao Vit Nam. Mc d c nhng tn tht quan trng v din tch rng trong mt thi k ko di nhiu th k, h thc vt rng Vit Nam vn cn phong ph v chng loi. Cho n nay, thng k c 11.373 loi thc vt bc cao c mch v hng nghn loi thc vt bc thp nh ru, to, nm, v.v... Theo d on ca cc nh khoa hc, s loi thc vt bc cao c mch Vit Nam t nht l 20.000 loi, trong c khong trn 5.000 loi c nhn dn ta dng lm ngun lng thc, thc phm, thuc cha bnh, thc n cho gia sc... H ng vt Vit Nam cng ht sc phong ph. Hin thng k c 310 loi th, 870 loi chim, 296 loi b st, 162 loi ch nhi, trn 1.000 loi c nc ngt, hn 2.000 loi c bin v thm vo l hng chc ngn loi ng vt khng xng sng cn, bin v nc ngt. H ng vt Vit Nam khng nhng giu v thnh phn loi, nhiu loi c ngha kinh t cao, m cn c nhiu nt c o, i din cho vng ng Nam . nc ta, trong hn chc nm gn y, pht hin c nhiu loi ng vt c ln v trung bnh mi cho khoa hc, trong c 5 loi th, 3 loi chim v 2 loi c. Chng ta tin rng Vit Nam, chc chn cn rt nhiu loi ng, thc vt cha c cc nh khoa hc bit n. Ngoi ra, Vit Nam cn c phn ni thy v lnh hi rng khong 226.000 km2, trong c hng nghn hn o ln nh v nhiu rn san h phong ph, l ni sinh sng ca hng ngn loi ng vt, thc vt c gi tr. Ngun ti nguyn ny khng nhng l c s vng chc ca s tn ti ca nhn dn Vit Nam thuc nhiu th h qua, m cn l c s cho s pht trin ca dn tc Vit Nam trong nhng nm sp ti. Tuy nhin, thay v phi bo tn v s dng mt cch hp l ngun ti nguyn qu gi ny, nhiu ni, di danh ngha pht trin kinh t, mt s ngi/t chc/a phng v ang khai thc qu mc v ph phm, khng nhng th, cn s dng cc bin php hy dit nh dng cc cht n, cht c, kch in sn bt. Vic lm suy thoi cc h sinh thi, nh mt rng, t ngp nc lm mt ni c tr m nhiu loi ng, thc vt qu cng ang b suy thoi theo, mt s loi ang trn ng b tiu dit. Nu c qun l tt v bit s dng ng mc, ngun ti nguyn sinh hc ca Vit Nam c th tr thnh ti sn rt c gi tr. Nhng rt tic, ngun ti nguyn ny ang b suy thoi nhanh chng. 2.3. S khai thc qu mc cc loi ng, thc vt hoang d l ng lo ngi Ngoi vic rng, t ngp nc, cc rn san h b ph hy, nguyn nhn quan trng na gy nn s tn tht a dng sinh hc Vit Nam cng ging nh nhiu nc ang pht trin khc trn th gii, l mu thun gia cung v cu. Ti nguyn thin nhin th c hn m nhu cu ca con ngi th ngy cng tng, mt mt l p ng cuc
24

sng ca s dn tng thm hng nm v mt khc l mc tiu dng ca mi ngi cng tng thm khng ngng. Vit Nam trong nhng nm gn y, vic bun bn v xut khu cc sn phm sinh vt, cc ng vt v thc vt, k c nhng loi c bo v, tng ln rt nhanh chng. V thiu k hoch hp l, hoc thiu s kim tra cht ch trong vic khai thc cc ti nguyn sinh vt rng, m nhiu vng, mt s loi ng vt nh t gic, h, bo, voi, gu, kh, vn, voc, cc loi cy nh pmu, trm hng, g ... ngy cng tr nn rt him. Nhiu loi ng vt thng thng nh t t, cc loi ra, rn, k , ch, ba ba ang c xut khu mt cch nhn nhp sang Hng Kng, Thi Lan v nht l Trung Quc trong thi gian gn y l mi e da ln i vi s tn ti ca a dng sinh hc. Gi tr xut khu cao ca cc loi ni trn thc y nhiu ngi km hiu bit tm mi cch sn bt chng khp mi ni. cc rung trng la v hoa mu, chng qun ca cc loi rn, ch nhi, chim v nhiu loi ng vt nh c ch khc b gim st nhanh chng, dn n hu qu kh trnh khi v vn mi trng, lm mt cn bng sinh thi, dn n s bng pht dch bnh v c chut na, gy tn tht ln v ma mng m chng ta kh lng trc c. 2.4. Din tch t trng trt trn u ngi ngy cng gim Vit Nam, tuy t nng nghip chim 28,4% din tch t t nhin, song bnh qun din tch t canh tc trn u ngi rt thp, xp th 159 trong tng s 200 nc trn th gii v bng 1/6 bnh qun trn th gii. Nm 1940, t canh tc bnh qun/ngi nc ta l 0,2 ha, nm 1960 l 0,16 ha, nm 1970, 0,13 ha, nm 1992, 0,11 ha v nm 2000 l 0,10 ha. T l ny s h thp hn na trong nhng nm sp ti do dn s cn tng v t thun li cho sn xut nng nghip li rt hn ch (ch chim 25% t nng nghip), ch yu thuc cc vng ng bng. Din tch t nng nghip ngy cng b thu hp do b thoi ha, nhim v chuyn i mc ch s dng, nht l xy dng cc khu cng nghip, th, ng giao thng, sn gn..., lm mt i hn 500.000 hecta t nng nghip trong khong 10 nm qua. Theo thng k cha y , trong my nm gn y, trung bnh hng nm c khong 72.000 ha t nng nghip c chuyn i mc ch s dng. Nng dn nhiu ni khng cn t canh tc, gp phi nhng hon cnh o le, khn n, nn x n cc thnh ph kim n. Theo TS. Trn V Hng, Gim c Phng Thng mi v Cng nghip Vit Nam, chi nhnh Cn Th (VCCI Cn Th), kh nng tng nng sut lng thc rt chm, trong khi tc mt t nng nghip li xy ra ht sc nhanh chng. Nu khng c bin php chn chnh s e da n an ninh lng thc. Ti ng bng sng Cu Long, ngi ta cng ly l do t khng hiu qu chuyn sang t phi nng nghip. Ti An Giang, theo quy hoch, n nm 2010, s gim 17.000 ha t nng nghip v n nm 2020, gim 31.000 ha. Nu tnh con s bnh qun v nhn cho cc tnh ng bng sng Cu Long th s din tch nng nghip b mt cng trn 200.000 ha, tc l ln hn din tch ca tnh Vnh Long (khong 149.000 ha).

25

Trong khong 3 nm tr li y, vic quy hoch pht trin cc khu cng nghip din ra ht sc t cc a phng. Tnh no cng c khu cng nghip, khin mt phn khng nh t nng nghip tt b chuyn i mc ch s dng. Nm 2000, c nc c gn 4,47 triu hecta t trng la, th n nm 2006, con s ny gim xung cn 4,13 triu hecta. T nm 2005-2007, t la gim 45.977 ha. Do , d nng sut la tng bnh qun hn 2%/nm, nhng sn lng la tng khng ng k, nh hng n bo m an ninh lng thc. Theo mt bo co ca B Nng nghip v Pht trin Nng thn, c nc phi gi c t nht 3,9 triu hecta t trng la, mun th, Chnh ph phi sm c quy hoch tng th v t nng nghip ca c nc cc a phng tun theo. 2.5. Thoi ha t Theo thng k mi nm 2010, Vit Nam c 28.328.939 ha t c s dng, chim 85,70% din tch t t nhin, trong , t nng-lm nghip c 24.997.153 ha, chim 75,48%, t phi nng nghip khong 3.385.786 ha, chim 10,22%. t cha s dng l 4.732.786 ha, chim 13,30%. t nng nghip tng trong khi din tch t trng la gim (45,977 ha). Nhn chung, t sn xut nng nghip c nhiu hn ch, vi 50% din tch l t c vn nh t phn, t ct, t xm bc mu, t xi mn mnh tr si , t ngp mn, t ly ng, v c din tch kh ln l t c tng mt mng vng i ni (Hi Bo v Thin nhin v Mi trng, 2004). Nhng quan trc t nhiu nm qua cho thy, thoi ha t l xu th ph bin i vi nhiu vng t rng ln, c bit l vng i ni, ni tp trung hn 3/4 qu t, ni cn bng sinh thi b ph v nghim trng do khng c rng che ph. Mn ha, phn ha, ly ha trn quy m din tch hng triu ha vng ng bng cng l nguyn nhn ch yu lm ngng tr kh nng sn xut ca t. Ti nhiu vng, s suy thoi t cn ko theo c suy thoi v h thc vt, ng vt, mi trng a phng v ng thi lm cho din tch t nng nghip trn u ngi gim xung n mc bo ng. Trong thi k i mi, cng vi nhng thnh tu v pht trin kinh t-x hi, nhng bin ng v ti nguyn t ngy cng tr nn r rt. V mi trng t, lng phn bn dng trn mt hecta gieo trng cn thp so vi mc trung bnh th gii (80 kg/ha so vi 87 kg/ha), v mi ch b p c khong 30% lng dinh dng do cy trng ly i. Mt khc, s mt cn bng trong s dng phn ha hc ang l thc trng ph bin. Tnh hnh l nguyn nhn ca vic gim ph nhiu ca t v hin tng thiu kali hoc lu hunh mt s ni, nh hng ti nng sut cy trng. V ha cht bo v thc vt, trong danh mc 109 loi ang c s dng ti ng bng sng Hng, c nhng loi b cm s dng. Trong cc vng thm canh, tn sut s dng thuc kh cao, nht l i vi rau qu, cho nn d lng trong t kh cao, k c trong sn phm (Bo co tng kt Chng trnh S dng hp l ti nguyn v bo v mi trng, m s KHCN 07, thng 12 nm 2001). Tc ng ca vic thoi ha t v gim din tch t canh tc lm cho nc ta ang ng trc nhng th thch ln phi gii quyt nhiu vn nghim trng v mi
26

trng t, nhm m bo an ton lng thc v s tn ti ca c dn tc vi gn 100 triu dn vo nhng nm 2020. Trong my nm qua, Nh nc c nhng bin php y mnh vic trng rng, c bit l trn cc vng t trng, i ni trc. iu cn lu l cht lng t nhiu ni, c bit l min Bc v cao nguyn Trung B suy gim nghim trng, do thm canh, t nng lm ry v ph rng. Tt c nhng hot ng lm mt i lp t mt v cc cht dinh dng, trong , nguyn nhn xi mn v ra tri l chnh. Bi vy, ti nhiu vng trn ro cao v trung du c dn c ng c, nh mt s tnh thuc cc vng Ty Bc v ng Bc, nn xi mn t v nhng vn v cuc sng ca ngi dn a phng s kh khc phc nu khng tm c ngun thu nhp khc thay th v khng gim nh c sc p v dn s. 2.6. Thiu nc ngt v nhim bn nc ngt ngy cng trm trng Vit Nam l mt trong nhng nc c ti nguyn nc phong ph trn th gii. Lng ma bnh qun nhiu nm l 1.944 mm, trong , 1.003 mm bc hi tr li khng trung, 941 mm cn li hnh thnh trn lnh th nc ta mt lng nc mt khong 310 t m3. Ma ma ko di 6-7 thng, tuy nhin, thi k bt u v kt thc ma ma c s khc nhau gia cc vng. Nh c mng li sng ngi dy, nn nc c phn b tng i u trong c nc, p ng c nhu cu nc kh ng u trong cc khu vc. Ti nguyn nc mt c th khai thc phc v nhu cu sinh hot hng ngy ca nhn dn cng nh lm thy in, nng nghip v pht trin giao thng ng thy. Tim nng nc ngm l khong 48 t m3/nm (131,5 triu m3/ngy) v tr lng khai thc d bo 6-7 t m3/nm (17-20 triu m3/ngy). Nhn chung, ti nguyn nc ngt Vit Nam tng i cao, tuy nhin, vi tin trnh gia tng dn s, thm canh nng nghip, y mnh cng nghip ha, hin i ha, th ha, ti nguyn v mi trng nc Vit Nam ang thay i ht sc nhanh chng, i mt vi nguy c cn kit v s lng, nhim v cht lng, tc ng tiu cc ti cuc sng ca nhn dn v s lnh mnh v sinh thi ca c nc (Hi Bo v Thin nhin v Mi trng, 2004). Vic ph rng m hu qu l hin tng bi lng mc cao do xi mn t lm gim hiu nng ca nhng dng knh v tui th ca cc h cha. Nm 1991, hai cng trnh thy in quan trng min Trung l a Nhim v Tr An khng vn hnh c bnh thng vo ma kh v thiu nc nghim trng. Nhng h nh hn nh Cm Sn, Sng Hiu, Bc Nguyn min Bc b bi lng trm trng sau 10 nm hon thnh cng trnh. Trong my nm gn y, do ma nng tht thng, nhiu h cha khng nc trong ma kh v qu tha nc trong ma ma. Do che ph ca rng ang gim dn, nn lt li v hn hn trn nhiu vng xy ra thng xuyn hn, c bit l min Bc v min Trung, k c Ty Nguyn. Trong hai thp k qua, tn sut hn hn c chiu hng gia tng, v d nh k Lk, trung bnh ba nm xy ra mt ln. L qut, l bn xut hin vi tn sut cao hn v mc c lit hn. Qua tnh ton th trn mt s lu vc, cho php d bo nhiu lu vc
27

nh Ty Nguyn u c nguy c xy ra l qut (Bo co tng kt chng trnh S dng hp l ti nguyn v bo v mi trng, m s KHCN 07, thng 12 nm 2001). Nhiu vng b thiu nc trm trng, nht l ng Vn, Lai Chu, H Tnh v Qung Tr, vo ma kh, nhiu ni nhn dn phi i 5-10 km kim nc. Mt s lng bn phi di i ni khc v thiu nc trong ma kh. Nm 2005, nc ta b hn hn nng, nht l cc tnh Nam Trung B, khng nhng thiu nc sn xut nng nghip m cn khng nc cho ngi v gia sc trong mt thi gian di, gy nhiu thit hi v kinh t v x hi. Nm 2008, nhiu vng thiu nc trm trng cho nng nghip, cng nghip v sinh hot. V hin nay, gia thng 3/2011, nhiu vng ang b hn nng, nh cc tnh Ty Nguyn, nht l Gia Lai, Kon Tum, c ph khng nc b cht hay chy hoa, nhn dn nhiu vng khng c nc cho sinh hot. Tnh trng nhim nc do nc thi sinh hot v nc thi cng nghip tr thnh vn quan trng ti nhiu thnh ph, th x, c bit l ti cc thnh ph ln nh TP. H Ch Minh, Hi Phng, H Ni v ti cc khu cng nghip. nhim nc do hot ng nng nghip cng l vn nghim trng ti nhiu min thn qu, c bit ti chu th sng Hng v sng Cu Long. Hin tng nhim mn hay chua ha do qu trnh t nhin v do hot ng ca con ngi ang l vn nghim trng vng chu th sng Cu Long. mt s vng ven bin, ngun nc ngm b nhim bn do thm mn hoc thm chua phn trong qu trnh thm d hoc khai thc (TP. H Ch Minh, Hi Phng, Qung Ninh, Vinh). Trong my nm qua, vic khai thc nc ngm qu mc lm gim lng nc, nh TP. H Ch Minh, H Ni v Ty Nguyn v ng bng sng Cu Long. Vic khai thc nc ngm ti H Ni trong nhng nm qua lm gim mc nc t 29 cm n 35 cm. Nhim bn vi sinh vt v kim loi nng xy ra mt s ni, ch yu do nhim bn t trn mt t, nh cc h chn lp rc. Mc d Vit Nam c ti nguyn nc phong ph, nhng thc t nhiu vng, hin tng thiu nc v nhim bn nc do ha cht nng nghip, cng nghip, cht thi v nc thi sinh hot tr thnh vn quan trng v ngy cng gia tng. T l dn s s dng nc sch hin nay l khong 50%, trong , th chim 70% v nng thn ch 30%. T nay cho n nm 2040, tng nhu cu nc Vit Nam c th cha vt qu 50% tng ngun nc, song v c s khc bit ln v ngun nc ti cc vng khc nhau, vo cc ma khc nhau v do nn nhim gia tng, nu khng c chnh sch ng n th nhiu ni s b thiu nc trm trng. 2.7. Nn nhim ngy cng kh gii quyt 2.7.1. Pht trin th v vn mi trng th ha v cng nghip ha nc ta pht trin kh nhanh trong hn 10 nm qua, gy p lc ln i vi khai thc t ai, ti nguyn thin nhin, nht l rng v nc. Nhiu din tch nng nghip chuyn thnh t th, t cng nghip, t giao thng, sn gn..., nh hng khng nh n i sng ngi nng dn v an ton
28

lng thc quc gia. th ha, cng nghip ha trong khi h tng c s k thut v x hi yu km, lm ny sinh nhiu vn mi trng bc bch nh thiu nc sch, thiu dch v x hi, thiu nh , ng ngp, tc nghn giao thng, nhim khng kh, ting n, nhim nc v cht thi rn. T l s ngi b cc bnh do nhim mi trng ngy cng tng, nh cc bnh ng h hp, bnh ng tiu ha, cc bnh d ng v cc bnh ung th. nhim nc mt, c bit l nng nhim cc cht hu c c chiu hng gia tng, nguyn nhn ch yu l hu ht nc thi th v cng nghip cha c x l, thi thng vo ao h, sng ngi. Mi ch 3% nc thi th c x l (nm 2008). 100% th khng c h thng x l nc thi tp trung, ch c khong 20/82 khu cng nghip c h thng x l nc thi. Phn ln cc sng ngi chy qua khu vc th v cng nghip ch t tiu chun nc loi B (trc nm 1975 rt nhiu sng cn t tiu chun loi A). Sng ngi nm trong th, c bit l H Ni, TP. H Ch Minh, Nng, Hi Phng, b nhim nng hn, nhiu sng ngi, knh rch bc mi hi thi, hay tr thnh sng cht. Phn h lu sng ng Nai b nhim nghim trng. Nguyn nhn gy nhim l do chu nhiu ngun nc thi t cc hot ng sn xut cng nghip, khai thc khong sn, lng ngh, sinh hot, y t, nng-lm nghip. Thc trng nhim nc gy nhiu thit hi cho s pht trin kinh t-x hi ca khu vc ni ring v cho c vng trng im pht trin kinh t pha Nam ni chung (Chu Thi Thnh, 2008). Nhiu th nc ta ang b nhim cht thi rn cha thu gom theo ng quy nh. Trong khi , kh thi, ting n, bi... t cc phng tin giao thng ni th v mng li sn xut quy m va v nh cng vi c s h tng yu km cng lm cho iu kin v sinh mi trng nhiu th ang thc s lm vo tnh trng bo ng. H thng cp thot nc lc hu, xung cp, khng p ng c yu cu ngy cng tng. Mc nhim v bi v cc kh thi c hi nhiu ni vt tiu chun cho php nhiu ln, c bit l ti mt s thnh ph ln nh H Ni, TP. H Ch Minh, vt tiu chun cho php n 2-3 ln. 2.7.2. Cht lng mi trng nng thn c xu hng xung cp nhanh Mi trng nng thn ang b nhim do cc iu kin v sinh v c s h tng yu km. Vic s dng khng hp l cc loi ha cht nng nghip cng v ang lm cho mi trng nng thn b nhim v suy thoi. Vic pht trin tiu th cng nghip, cc lng ngh v c s ch bin mt s vng do cng ngh sn xut lc hu, quy m sn xut nh, phn tn xen k trong khu dn c v hu nh khng c thit b thu gom v x l cht thi, gy nhim mi trng nghim trng. Hin nay, Vit Nam c khong 1.450 lng ngh truyn thng, trong , 800 lng tp trung vng ng bng sng Hng, v ang lm cht lng mi trng khu vc ngy cng suy gim. iu kin mi trng ca dn lng ngh rt thp km. Kt qu iu tra mi y cho bit: iu kin v mi trng lao ng ti cc lng ngh l ng lo ngi, 60-90% s ngi lao ng tip xc vi bi, ha cht, nng, m khng c trang b phng h. Tnh trng nhim mi trng ti cc lng ngh
29

ngy cng gia tng. Cc cht thi rn, lng, kh trong qu trnh sn xut khng c x l, khng c thu gom, thi ba bi ra mi trng xung quanh ngay trong cc khu dn c lm nhim mi trng nghim trng. Nc sinh hot v v sinh mi trng cc vng nng thn l vn cp bch. iu kin v sinh mi trng nng thn vn cha c ci thin ng k, t l s h c h x hp v sinh ch t 28-30% v s h nng thn c dng nc hp v sinh l 3040% (Chin lc bo v mi trng quc gia nm 2000-2010).
3. XY DNG X HI TRONG TNG LAI, SNG HA HP VI THIN NHIN PHT TRIN BN VNG

3.1. Nhng xu th chung trn th gii Nh trnh by trn, t lu loi ngi ch tp trung vo pht trin kinh t m rt t ch n tc ng ca cc hot ng kinh t ln thin nhin, c s ca s sng cn ca chng ta. Tuy nhin, mc cho cc nh khoa hc cnh bo l vo cui th k XX, thin nhin b suy thoi nghim trng, hu nh mi ni vn tip tc u tin pht trin kinh t, n nay, loi ngi ang phi i mt vi nhng vn mi trng ton cu rt kh gii quyt. T nm 1987, Hi ng Th gii v Mi trng v Pht trin Bn vng thuc Lin Hp Quc (Hi ng Brundland), cho xut bn bo co c tn Tng lai chung ca chng ta (Our Common Future), trong , Hi ng xut quan im mi v pht trin, pht trin bn vng l pht trin nhm p ng nhu cu i sng con ngi trong hin ti, nhng khng lm tn hi n kh nng p ng nhu cu ca cc th h mai sau. Quan im ny c Hi ngh thng nh Rio de Janeiro v Mi trng v Pht trin nm 1992 v Hi ngh thng nh v Pht trin Bn vng c t chc ti Johannesburg nm 2002 ng tnh v khuyn khch thc hin rng ri trn ton th gii. Tuy nhin, theo ti liu mi nht c c (UNEP, 2010), x hi loi ngi lm suy thoi hn 60% cc loi dch v ca h sinh thi v a dng sinh hc, nh hng n s bn vng, hnh phc, sc khe v an ninh. S suy thoi mi trng lm tng thm tc ng xu ca cc thin tai nh l lt, hn hn, l qut.., gy thit hi hng nm cho khong 270 triu ngi v 124.000 ngi b thit mng trn ton th gii, trong 85% chu v trong mt s trng hp, l nguyn nhn khi u ca thin tai. Tt c cc hot ng khng ch tc ng n tng quc gia, tng vng m tc ng xu n ton cu, v r rng nht l gy nn hin tng nng ln ton cu. Bin i kh hu do nng ln ton cu r rng khng ch l mi nguy m thc s l thm ha, cn phi c hnh ng cp bch kp thi gii quyt khng hong kh hu. Bo tn cc h sinh thi c l l cch hiu qu nht, l hnh ng hng u trong nhng n lc ca chng ta gii quyt khng hong hin nay v kh hu. Cng vic ny phi c thc hin ton cu v lm ngay mi t c hiu qu (IUCN, 2009). Mi y, UNEP a ra m hnh kinh t xanh mi v khng nh m hnh ny s khng nhng gip gim bt tnh trng i ngho kinh nin nhiu nc, m cn hn
30

ch c ti a cc hnh ng xm hi ca con ngi i vi cc h sinh thi t nhin. ng thi, chin lc pht trin mi ny cng ha hn to ra sc tng trng tng ng hoc cao hn so vi m hnh pht trin truyn thng. Cng c th ni: nn kinh t xanh l mt h thng kinh t phn nh s tch hp gia cc h sinh thi v m bo kh nng phc hi ca cc h thng h tr s sng, ha hp vi thin nhin. Nn kinh t xanh l nn kinh t lm tng thm phc li v cng bng, trong lc li gim tc ng xu ln h sinh thi v mi trng. Nn kinh t xanh l nn kinh t tng thm thu nhp v vic lm bng cc bin php sn xut sch hn, gim nhim, khuyn khch vic s dng bn vng a dng sinh hc v cc dch v sinh thi, l nn kinh t cacbon thp, hoc nn kinh t t s dng nhin liu ha thch, l mt nn kinh t c lng pht thi ti thiu cc kh nh knh vo bu kh quyn, c bit l CO2. thc hin nn kinh t xanh, vic hi phc cc h sinh thi c th c xem nh l mt ng c kinh t, ng thi tng thm cng n vic lm xanh, v kt qu ca cc d n thc hin trong my nm qua ti nhiu nc l s khch l cc nh qun l thc hin cc d n hi phc cc h sinh thi b suy thoi (UNEP, 2010). Xu th s dng nng lng trong tng lai l gim dn nng lng ha thch v tng dn t trng s dng nng lng ti to. Trong cc loi nng lng m con ngi c kh nng s dng, nng lng nh sng mt tri l v hn, li khng gy nhim; nng lng sc gi v nng lng sng bin, l dng nng lng gin tip ca nng lng mt tri, cng kh di do; ri n nng lng a nhit. Tuy nhin, cc loi nng lng ny cn mi m, cha pht trin, v gi thnh cn qu cao, nhng ri y nng lng mt tri v nng lng gi c nhiu trin vng nht v gi thnh s r hn rt nhiu v iu quan trng nht l an ton. Ni chung, nn pht trin v s dng cc ngun nng lng sch, t pht thi v phi ht sc thn trng vi nng lng ht nhn, nht l sau s c thm ha Nht Bn v ng t v sng thn vo ngy 11/3 va qua. Nh khoa hc c Hans Joachim Schellnhuber, chuyn gia vt l v nghin cu kh tng ni ting th gii, Ch tch Hi ng T vn v Thay i Ton cu ca c, C vn ca Th tng c Angela Merkel, c cuc tr chuyn vi Tp ch Spiegel (23/3/2011), chia s nhng suy ngh ca ng v nhng bi hc rt ra t thm ha Nht Bn va qua, v cng l l do v sao cn phi thay i cho mt tng lai an ton hn cho loi ngi. Sau y l mt s suy ngh ca ng m chng ta phi suy ngm:

+ Chng ta phi chm dt thi tng l nhng vn tht s c hi cho x hi.

Ngoi nhng thm ha v ht nhn, cn l vin cnh m Tri t s nng hn 68oC vo nm 2200. Ch khi chng ta nh gi y v suy ngh nghim tc v nhng thit hi cao nht c th gp phi, th chng ta mi c th quyt nh s phi s dng loi hnh cng ngh c th no.

31

+ K hoch tm ng ca 7 nh my ht nhn ca c l ng n. iu xy ra
Nht Bn c th xy ra c nu mt chi tit khng may trong rt nhiu vic khng may xy ra.

+ Hi ng T vn v Thay i Ton cu ca c m ti l Ch tch s sm a ra

mt k hoch v m cho s chuyn hng ca Chnh ph v ca x hi. Chng ta cn mt cam kt vi x hi th k XXI m bo cho mong c chung, nhm to ra mt nn cng nghip bn vng. Chng ta phi gii quyt dt khot mt ln v cho tt c, c th li cho th h tng lai nhiu hn l mt di sn ch ton nhng thm ha ht nhn v bin i kh hu. iu ny cn c s thu hiu vt ln khng gian v thi gian. thc hin iu ny, quyn ca cc th h tng lai cn phi c xem l quyn thing ling trong Hin php c.

+ Mc tiu th du ca chng ta trong mt nm qua tng ng vi mc du

c thin nhin to ra trong 5,3 triu nm. Chng ta ang cp ca c qu kh v tng lai nui hin ti.

+ By gi, mi ngi mi hiu l vic ph thuc hon ton vo nhin liu ha

thch s khng c tng lai, do vy, phi u t ln vo ngun nng lng ti to. Phi bit tit kim nng lng, tiu th nng lng mt cch hp l. Nu c s dng nng lng hiu qu, chng ta c th tit kim c t nht 30% nhu cu nng lng hin ti m khng cn phi nh i g ht. lm c vic ny, phi da vo thay i vn ha. y mi chnh l loi thay i m ti cm thy kh nht. 3.2. Nc ta phi lm g pht trin bn vng T mt nc ngho, li tri qua mt cuc chin tranh lu di v c lit, mong c ca tt c chng ta l nc ta sm vt ln thnh nc c i sng kinh t kh gi v cuc sng ca mi ngi n nh, yn bnh. Chng ta mong mun c mt nn kinh t tng trng cao l hon ton hp l. Tuy nhin, chng ta cng nn nh rng, nhng nn kinh t tng trng cao trong thi gian ngn, u phi i u vi vn suy thoi mi trng. Ring Vit Nam, nhiu chuyn gia c tnh, trong 10 nm ti, khi GDP ca t nc tng gp i, nu khng c gii php hu hiu th nhim mi trng s tng gp 3 ln, l cha ni n lng ti nguyn b khai thc. Nh trnh by trn, vic y mnh cng nghip ha, m rng th, pht trin nng thn, nng cao cuc sng cho nhn dn, xy dng h tng c s, cng vi tng dn s ang gy p lc ngy cng nng n ln mi trng. Ti nguyn thin nhin, nht l rng, t, nc mt v nc ngm, cc h sinh thi t nhin ngy cng c nguy c b suy thoi nng, cc loi ng vt, thc vt hoang d, cc ngun gen qu v a dng sinh hc ni chung ang c nguy c b gim st nhanh chng. nhim cng nghip, thnh th, nng thn ngy cng trm trng n mc qu ti, thin nhin khng th x l c. Tt c ang tc ng ngy cng xu n cuc sng ca mi ngi chng ta v s nh hng n s pht trin lu di ca c t nc.

32

Ni n mi trng, hu ht chng ta ai cng bc xc, t lnh o n ngi dn thng, v tt c chng ta ang phi chu ng hng ngy. Chng ta u than phin v thng l li cho ngi khc m t ngi ngh n trch nhim ca bn thn mnh. Cn phi c nhn thc cao hn ca cng ng v vn mi trng v pht trin bn vng mi c th chuyn thnh hnh ng thc s c. Chng ta v ang c gng gii quyt vn mi trng, nhng ch mi thc hin c mt s v vic nghim trng xy ra, theo kiu cha chy. Vic lm ny l rt cn thit gim bt nhng tht thit trc mt, nhng khng th gii quyt tn gc c vn . Vi s ch o ca Chnh ph, thc hin nh hng chin lc Pht trin bn vng Vit Nam (Chng trnh Ngh s 21 ca Vit Nam), chng ta t c nhng thnh tu ng khch l v bo v mi trng. Cc khu cng nghip c nhiu c gng gp phn ngn chn vic ph thi, nc cha qua x l ra ng rung, ao h, knh rch v tch cc trng cc vng cy nguyn liu c gi tr. Mc d chng ta c gng, nhng tnh hnh mi trng vn cn nhiu vn ng lo ngi. thc t gic bo v mi trng ca cng ng cha tr thnh thi quen trong cch sng ca i b phn dn c (Chu Thi Thnh, 2008). Nhn thc c tm quan trng ca vn mi trng, i hi ln th X ca ng ra mc tiu n nm 2010 kh c th. Quc hi kha XII cng nu ch tiu v mi trng phi thc hin trong nm 2008 kh cao, phi t c khong 60 n 80% cc mc ch tiu m ng ra vi mt s gii php c th. Cc gii php nu trn l cn thit, nhng v khng c u mi ch o thng nht vi k hoch t chc st sao, khng t chc cc cuc vn ng mt cch rng ri, ng vin mi tng lp nhn dn thc hin mt cch nghim tc, nn kt qu t c cn rt khim tn. Trong giai on u ca cng cuc cng nghip ha x hi ch ngha, th thch i vi cng tc bo v mi trng ang tr nn phc tp hn v kh khn hn, i hi vic s dng cc ti nguyn thin nhin v cng tc qun l mi trng tt hn. Ngy nay, vn mi trng khng cn l vn cc b m tr thnh mt hp phn quan trng khng th tch ri khi s pht trin kinh t v x hi ca c t nc ta. Ngoi nhng vn ngn hn hay cp bch phi gii quyt ngay t c, cn thit phi sm xy dng quy hoch tng th v lu di v s dng t ai ca c nc v ca tng vng, tng a phng theo hng t c mt s pht trin hi ha vi mi trng, ph hp vi nhng iu kin thin nhin ca c nc v ca tng vng, trong xu th tc ng ngy cng mnh ca nng ln ton cu v bin i kh hu, m khng nn tip tc cch ty tin m chng ta ang thc hin, khng c quy hoch tng th. Cch lm gy ra nhiu mu thun v tn tht ht sc nng n v ti nguyn v mi trng, kh lng hi phc li c nh chng ta ang phi i u. iu cn thit l phi c nhng chnh sch, chin lc, php ch r rng. Cng cn phi y mnh cng tc nghin cu, gio dc, o to, nng cao thc cho mi ngi
33

dn v bo v mi trng v s dng ti nguyn thin nhin mt cch khn ngoan v bn vng. Trong vic gii quyt vn mi trng hin nay ca nc ta, cn c s tham gia ht sc tch cc ca mi tng lp nhn dn vi s hiu bit su sc v vn mi trng v pht trin bn vng, trong , cc lc lng thanh nin gi vai tr ht sc quan trng. Thanh nin c mt khp mi c quan, doang nghip, thn bn, l lc lng ch yu trong vic tuyn truyn v gio dc cho mi tng lp nhn dn tt c mi ni, mi vng ca c nc. Thanh nin cn l lc lng gng mu, tuyn truyn v thc hin cc ch trng v chnh sch ca ng v Nh nc v bo v v s dng hp l ti nguyn v mi trng. Bng cch t chc v sng kin ca mnh, lc lng thanh nin c th lm c nhiu vic ht sc b ch cho t nc. Lm th no c th p ng c nhng nhu cu ngy cng tng ca nhn dn, y mnh s pht trin ca t nc m khng tn ph ti nguyn thin nhin, bo v c mi trng trong lnh? y l nhim v ht sc kh khn, i hi phi c mt chng trnh lu di da trn cc nguyn tc v sinh thi (bo tn) v kinh t (pht trin). Khng pht trin th khng bo tn c, v nu khng bo tn th kinh t khng th pht trin bn vng c v x hi cng khng tin ln c. c th hon thnh c nhim v kh khn ny cn phi ng vin c s ng thun ca ng o nhn dn vi nhn thc su sc v vn mi trng. Pht ng phong tro rng ri trong ton dn v bo v mi trng, bo tn v s dng hp l ti nguyn thin nhin, ng thi y mnh chng trnh k hoch ha gia nh v sm hon thnh cng vic xa i gim ngho l nhng cng vic cp bch cn phi hon thnh.
KT LUN

Vo u th k XXI, bn cnh nhng thnh tu rc r v khoa hc, cng ngh v pht trin kinh t, chng ta cng ang phi i mt vi hng lot nhng thch thc v nhiu mt, nhng mu thun kh gii quyt trong qu trnh pht trin. Cuc sng ca chng ta lin quan mt thit vi nhng ngun ti nguyn m Tri t cung cp nh khng kh, t, nc, khong sn, thc vt, ng vt v c mi trng sng ph hp. Tuy nhin, mi th ti nguyn cn thit cho cuc sng ca chng ta li c hn, khng th khai thc qu mc chu ng. Nn vn minh ca chng ta ngy cng lm nguy bi v chng ta ang lm dng ngun ti nguyn thin nhin v lm ri lon cc h t nhin. Chng ta ang gy p lc ln Tri t n gii hn chu dng cui cng. Nhng, mc d khai thc thin nhin nhiu nh vy, hin nay cng cn c hn mt t ngi vn ang phi vt ln vi nn i, khng t c mt i sng tm , khng kim thc n duy tr cuc sng, trong lc dn s loi ngi vn ang tng. Nn nhim mi trng lan ra khng kh, nc, k c i dng v ang ngy cng tr thnh mi nguy c e da n sc khe con ngi v cc h t nhin. Nhit ca Tri t ang m dn ln, mc nc bin dng ln s nhn chm nhng vng
34

t thp, ni c ng dn c sinh sng, thin tai ngy cng gia tng c v cng v sc tn ph. Theo thng k ca T chc Y t Th gii, hin nay mi nm c khong 11 triu tr em di 5 tui b cht v 15 triu tr em b cht do cc nguyn nhn c th phng nga c. Nhiu bnh truyn nhim nh HIV/AIDS, cm gia cm... ang c nguy c bng pht thnh i dch ln, nhiu bnh tt mi ang ny sinh, bnh lao, bnh st rt, bnh t ang c nguy c lan truyn trn nhiu vng. tn ti v pht trin, chng ta phi xy dng c mt kiu pht trin kinh t-x hi mi, ly con ngi lm trung tm v da trn c s bo tn, c ngha l ci thin cht lng cuc sng cho tt c mi ngi trn c s duy tr tnh a dng v nng sut ca thin nhin. t c mc tiu , cn phi hnh ng trn nhiu lnh vc, nhng vic thc hin c nhng mi tht khng d dng, tr phi chng ta phi c nhng thay i trong mi quyt nh v t chc hnh ng cho tng ngi cng nh c cng ng. Cn phi xc nh li cc vn u tin, ly pht trin bn vng l mc ch ch cht trong mi hot ng tt c cc bnh din c nhn, cng ng, quc gia v ton th gii, nh Chng trnh Ngh s pht trin bn vng ton cu c b sung, l: Qu trnh pht trin c s kt hp cht ch, hp l, hi ha gia ba mt ca s pht trin, l: pht trin kinh t, pht trin x hi v bo v mi trng, nhm p ng nhu cu i sng con ngi trong hin ti, nhng khng lm tn hi n kh nng p ng nhu cu ca cc th h mai sau. Cui cng, trc lc kt thc bi vit ny, ti mun chia s vi tt c cc ng ch v cc bn v mt suy ngh ring t. Thm ha Nht Bn va qua gy nn tn tht v cng to ln cho nhn dn Nht Bn, nhng cng l bi hc tht qu gi cho tt c mi ngi, cho nhng ai mun lm ngi trong thi i ngy nay. Trong thm ha va qua Nht Bn, vic t chc ca nhng ngi lnh o n cch ng x ca tng ngi mt, t tr con n ngi ln tui, ngi gi c, d mt mt, au n, kh s, i rt, nhng khng h c hnh ng ln xn, tranh ginh, cp bc hay hi ca nh thng thy hu ht cc nc mi khi b thin tai, k c M, Anh, Ty Ban Nha, Chi L... Ngi Nht c mt tinh thn tng thn tng i k l, nhng nhn nhau tht ng knh phc, u cng trt t, khng h chen ln, sn sng hy sinh cho ng loi mi khi gp nn. Mt dn tc nh vy th kh khn my ri h cng s vt qua. Suy cho cng, tt c u xut pht t phm cht con ngi: thc trch nhim vi cng ng cao p, c trnh dn tr v thc o c cng dn cao. n bao gi nc ta, dn ta mi t c trnh nh vy. Cng nh mi ngi, ti rt bi hi xc ng khi chng kin ng t, sng thn v thm ha ht nhn cng lc Nht v c bit l cch ng x ca ngi Nht trc thm ha. Tht l qu khm phc, qu ngng m h. C nh mt thi Nghiu Thun ang hin hu trn nc Nht trong th k XXI ny. Chnh tr, vn ha, gio dc, t chc ca ngi ta cao qu. Ngh cng bun v ti h cho chng ta.

35

TI LIU THAM KHO CHNH

1. Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam, 2004. nh hng Chin lc pht trin bn vng Vit Nam (Chng trnh Ngh s 21 ca Vit Nam). H Ni. 2. Crutzen P.J., 2005. The Anthropocene: The Current Human-dominated Geological Era: Human Impacts on Climate and Environment. Paper Presented at GEA International Conference 05: Climate Change and its Effects on Sustainable Development. October 15-16, 2005. Tokyo, Japan. 3. FAO, 2001. State of Worlds Forest. Rome. 4. Hi Bo v Thin nhin v Mi trng, 2004. Vit Nam Mi trng v cuc sng. Nh xut bn Chnh tr Quc gia. 5. IPCC, 2007. Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Summary for Policymakers. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovermental Panel on Climate Change. Geneva. 6. IUCN, 2009. Last Call Climate and Nature. World Conservation. October 2009. 7. Jenifer L. Molnar, 2010. The Atlas of Global Conservation. Changes, Challenges, and Opportunities to Make a Difference. University of California, Berkeley Los Angeles London. 8. MA (Millennium Ecosystem Assessment), 2005. Ecosystems and Human Well-being: Synthesis. Washington, DC. Island Press. 9. Petit J.R. et al., 1999. Climate and Atmospheric History of the Past 420,000 Years from the Vostok Ice Core, Antarctica. Nature 399: 429-436. 10. Chu Thi Thnh, 2008. Pht huy thnh qu, thc hin thng li cc ch tiu ca Quc hi v bo v mi trng. Bo v Mi trng, S 2. 11. The Asahi Glass Foundation, 2010. Condition for Survival. Toward a Solar Energy-Based Society Full of Vibrant Life. Tokyo. Japan. 12. UNEP, 2007. GEO 4, Global Environment Outlook Environment for Development. 13. UNEP, 2010. Dead Planet, Living Planet, Biodiversity and Ecosystem Restoration for Sustainable Development.

36