You are on page 1of 25

CHNG III: NHIM T NG BNG SNG CU LONG III.1. Nhng khi nim c lin quan: III.1.1.

1. nhim t: t b nhim l t b thay i tnh cht, cha nhng cht c hi i vi s sng ca con ngi v sinh vt. C th phn loi t b nhim theo cc ngun gc pht sinh hoc theo cc tc nhn gy nhim. Nu theo ngun gc pht sinh th c: nhim t do cc cht thi sinh hot nhim t do cc cht thi cng nghip nhim t do hot ng nng nghip Nu theo tc nhn gy nhim: nhim t do tc nhn ha hc: v d nh phn bn, thuc bo v thc vt, cht thi sinh hot v cng nghip. nhim t do tc nhn sinh hc: vi khun, giun sn, k sinh trng nhim t do tc nhn vt l: cc cht phng x Cht nhim i vo t nhiu nhng i ra rt t, v sau khi thm vo trong t, cht nhim s li v lu tn trong t. Yu t ny ph thuc nhiu vo kh nng t lm sch ca t. III.1.2. Kh nng t lm sch ca t: L kh nng t iu tit ca t trong hot ng ca mi trng t thng qua mt s c ch c bit gim thp nhim t ngoi vo, t lm trong sch v loi tr cc cht c hi cho t. Mc lm sch ph thuc vo cc yu t nh: S lng v cht lng ht keo trong t, cng nhiu ht keo (keo mn) th kh nng t lm sch cao. t nhiu mn, nhiu acid humic Trng thi hin ti ca mi trng t, t cha b nhim hoc nhim t th kh nng t lm sch tt hn. S thot nc v gi m Cu trc t tt. Cc chng loi vi sinh vt phong ph, s lng nhiu s gip t o thi cht c cht nhim nhanh chng. Kh nng oxy ha tt, cha b nhim mn, nhim phn Mi trng t c kh nng t lm sch cao hn cc mi trng khc (mi trng nc v khng kh) do mi trng t c cc ht keo t c c tnh mang in, t l din tch hp ph ln, kh nng trao i ion v hp ph chng ln m cc mi trng khc khng c. Nhng nu mc nhim vt qu kh nng t lm sch ca t th s nhim bn tr nn nghim trng. Khi , kh nng ly truyn nhim t mi trng t sang mi trng t, nc mt v nc ngm v khuch tn vo khng kh rt nhanh. III.1.3. t tt v t xu Cng iu kin ngoi cnh nh nhau, c t cy pht trin tt v c nng sut cao; c vng t cy mc cn ci, nng sut thp. Cht lng t l mt ch s mi trng, qua chng ta c th bit c tnh trng chung v cc tnh cht cng nh qu trnh trong t. Mt s ch tiu v t: Tnh cht ha hc: chua, kh nng hp th dinh dng, hm lng mui. Tnh cht vt l: rng gia cc ht t, ht kt bn trong t, kh nng gi m. Tnh cht sinh hc: lng v loi cht hu c, s lng v loi hnh, chc nng ca cc vi sinh vt; hot tnh sinh hc trong t v hot ng ca enzym. Cy trng: nng sut, tnh hnh sinh trng ca cy, s pht trin ca b r. Nc: cht lng nc mt v nc ngm. [IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/tron/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.jpg[/IMG] Bng 4. c tnh mt s loi t xu (Ngun: Hi khoa hc t Vit Nam, 2002) Kho st cc h nng dn nhiu nm canh tc trn mt din tch t nht nh, h m t v cht lng t tt nu t c tng t mt su v mu sm, t ti xp, d lm t, t m v phi nhanh kh, cha nhiu mn (cht hu c), t b xi mn v c th c nhiu ng vt nh giun. Trong t, giun chim t l trng lng ln v s lng nhiu nht. Trong qu trnh sng giun o t v ly xc b l mc, cy mc lm thc n bi tit ra lng mn ti 50-380 tn/ha/nm. Qu

trnh ny bin cc cht hu c phc tp thnh mn, trong cht thi ca giun c cha N, K, P lm giu cho t. III.2. nhim t ng bng sng Cu Long: III.2.1. Hin trng mi trng chung: Hin nay mi trng ng bng sng Cu Long ang gp phi nhng thc trng ng lo ngi, l: Ch ngp lt ng bng sng Cu Long tp trung ch yu cc tnh ng Thp, An Giang, Tin Giang, Kin Giang, Cn Th, Vnh Long... ko di t thng 7 n thng 12 hng nm. Ngp l BSCL hng nm tc ng nhiu mt n iu kin sinh sng ca ngi dn, n c s h tng, n pht trin kinh t, y t, gio dc v c bit l tc ng n sc khe ca cng ng dn c. Ch ngp mn BSCL chu s chi phi ca ch bn nht triu trn bin ng v ch nht triu bin Ty vnh Thi Lan, tp trung cc tnh Kin Giang, C Mau, Bc Liu, Sc Trng, Tr Vinh, Bn Tre, Tin Giang... vi tng din tch khong 1,4-1,5 triu ha. Nhng nm gn y, qu trnh chuyn dch c cu canh tc nng nghip la nc truyn thng sang nui tm nc mn lm cho din bin xm nhp mn gia tng nhanh chng, to nn cc p lc mi i vi h canh tc nc ngt khu vc BSCL. c bit BSCL cn c vng t phn kh ln tp trung ng Thp Mi, T gic Long Xuyn, Bn o C Mau... vi din tch khong 1,5 triu ha. Tc ng ca cc hot ng canh tc nnglm-ng din ra qu trnh lan truyn phn c tc ng n mi trng t v nc. Trong c cu kinh t ca BSCL hin nay, khu vc nng-lm-ng chim 48%, khu vc cng nghip v xy dng chim 22%; khu vc dch v chim 30%. iu cho thy kinh t y vn ch yu l nn kinh t ph thuc sinh thi, trong trng thi v cht lng mi trng nc, mi trng t v cc h sinh thi c tnh cht quyt nh n cc cht lng v sn lng cc sn phm nnglm- ng. L vng sn xut nng nghip ln nht ton quc, th nhng, BSCL li ang phi i mt vi mt s vn mi trng cn gii quyt bo m s pht trin bn vng trong khu vc. Qu trnh s dng t trong canh tc nng nghip, nui trng thy sn, cng nghip, th ha... lm bin i t, suy thoi t gy nhim mi trng. Din tch nui trng thy sn tng ln rt nhanh. Nm 2000 l 445.300 ha, n nm 2006 l 699.200 ha, vi tng sn lng thy sn nui trng 1.171.001 tn, chim trn 70% sn lng nui trng v trn 60% tng kim ngch xut khu thy sn ca c nc. Din tch trng la c nm gim dn: Nm 2000 l 3.945.800 ha, n nm 2006 l 3.773.200 ha (trng la ma, la ng xun v la h thu). Cc h sinh thi t ngp nc b tc ng c v quy m v cht lng cc h sinh thi trong khu vc. S c c cht hng lot An Giang, ng Thp, Cn Th, tm cht ko di Bc Liu, C Mau, Kin Giang, Sc Trng... gy thit hi kinh t ln n pht trin kinh t - x hi y. Tng lng bn thi v cht thi nui trng thy sn BSCL khong 456 triu m3/nm. c bit, trong nng nghip hng nm s dng khong 2 triu tn phn bn ha hc, 500.000 tn thuc bo v thc vt v cc ch phm nui trng thy sn... gy tc ng nhiu mt ti mi trng v sc khe con ngi. H sinh thi rng ngp mn ven bin, rng trm ngp ng khu vc BSCL b suy gim do qu trnh khai hoang pht trin canh tc nng nghip, ph rng nui trng thy sn. n nay, din tch t lm nghip trong khu vc ch cn khong 356.200 ha - trong , rng t nhin ch chim khong 15% v cn li 85% l rng trng ti sinh. Ti vng bin v ven bin c n 260 loi c c ghi nhn v rt nhiu loi nhuyn th, gip xc... sinh sng. Tuy nhin h sinh thi y b suy gim nghim trng. Sau nhiu nm ci to n nay din tch t phn cn khong 1,6 triu ha (41%). Trong , khong 886.000 ha t thun phn v 658.000 ha t phn mn. t phn tim tng c din tch 613.000 ha, phn b trn nhng vng tiu nc kh thun li nn thch hp vi la nc. V th, 72% din tch t phn tim tng c s dng cho nng nghip, 5% cho rng v mt phn l t hoang. t phn hot ng tp trung ch yu vng c kh nng tiu nc km. Tuy vy, cng c n 62% din tch c s dng cho nng nghip, 11% cho rng v phn cn li l t hoang. t phn mn tp trung ven bin, vi 46% din tch nng nghip, 17% rng, 10% nui tm v phn cn li cha c s dng. y thc s l ngun nhim chua phn ng lu i vi nc mt BSCL. BSCL c khong 790.000 ha t mn (20%) trong tng s gn 2 triu ha t nhin b nh hng mn, phn b ch yu dc b bin ng v vng BCM. Trong , t b mn di 2 thng khong 100.000 ha (u c s dng cho nng nghip), t mn t 2- 4 thng 520.000 ha (88% s dng cho nng nghip, 9% cho rng v 3% t hoang), v t mn quanh nm chim khong 170.000 ha (34% cho rng, 25% nui tm v 36% t hoang). Trc y khi cng trnh thu li cha pht trin din tch b nh hng mn 1g/l tr ln khong 2,1 triu ha. Nu tnh vi mn 0,4g/l (tiu chun cho php ca nc sinh hot) th phm vi nh hng mn cn rng hn. n nay

do cng trnh thu li pht trin, nhiu vng ven bin c ngt ho nn din tch b nh 1,5 triu ha. Tuy nhin ranh gii hng mn gim ng k, ch cn khong 1,3 mn trn sng chnh, sng Vm C Ty v cc knh ni thng ra bin li c xu th gia tng. Vn s dng t BSCL ng bng sng Cu Long bao gm phn t nm trong phm vi tc ng ca cc nhnh sng Cu Long (thng v h chu th) v phn t nm ngoi phm vi tc ng (ng bng ph sa ra). Phn thng chu th l mt khu vc tng i cao (2 4m so vi mc nc bin), nhng vn b ngp nc vo ma ma. Phn ln b mt c nhiu vng trng rng ln. Vo ma ma, chng chm su di nc, cn vo ma kh ch l nhng vng nc t t on. y l vng t rng, dn cn tha, cha c khai thc nhiu. Phn h chu th thp hn, thng xuyn chu tc ng ca thu triu v sng bin. Mc nc trong cc ca sng ln xung rt nhanh, nhng li nc mn ngm dn vo trong t. Ngoi cc ging t hai bn b sng v cc cn ct duyn hi, trn b mt ng bng cao 1 2m cn c cc khu vc trng ngp nc vo ma ma v cc bi bi trn sng. Thc trng t trng la: Nng sut la trn t phn ng bng cao, ngang bng cc nc c trnh thm canh nng nghip cao (Hn Quc, i Loan, Nht Bn). Sn lng thc trong 12 nm tng t 9,5 triu tn ln 17,5 triu tn. Bn cnh , ph hp vi iu kin sinh thi, tng kh nng thm canh v c cu cy trng vt nui c y mnh. Nhiu din tch trc y trng la khng t hiu qu c chuyn sang nui trng thy sn t hiu qu cao hn vi m hnh nh: la v c, la v tm nc ngt, cy n qu vng ngp su, khng thch hp vi cy la, c th ch bng cy trm, kt hp vi nui trng thy sn t nhin v d tr iu tit nc. vng t ngp nng thch hp trng cy n qu, cy cng nghip c gi tr cao, em li hiu qu kinh t cao hn trng la. Vi din tch t trng la mi nm b mt ln n hn 50.000 ha, trong khi v lu di nguy c gim tch t trng la ng bng sng Cu Long v mt s vng ven bin rt cao khi phi i mt vi hin tng nc bin dng do nh hng ca s bin i kh hu ton cu, lm din tch t trng la b ngp mn ti 70-80% nu mc nc bin dng cao thm 1m. Nhng nm gn y din tch t nng nghip ng bng sng Cu Long ngy cng b thu hp dn, thay vo l cc khu cng nghip, khu th v dn c mi. Mt v d c th i vi tnh C Mau, nm 2000 ton tnh c hn 200.000 ha t trng la nhng hin ti ch cn trn 80.000 ha do chuyn i sang t xy dng v cc mc ch khc. [IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/tron/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image003.gif[/IMG] Hnh 4. Biu t l t ngp nc b nh hng khi mc nc bin dng cao hn mt s quc gia , trong c Vit Nam III.2.2. Nguyn nhn t nhim: III.2.2.1. nhim t nhin: a. Nhim phn v nhim mn: Nhim phn: Phn c sinh ra c th do nguyn nhn oxy ha phn tim tng (FeS) ti ch to thnh acid H2SO4, cha nhiu c cht Al3+, Fe2+, SO4-2; hay cng c th do nc phn i t ni khc gy nhim phn cho MTST t. Qu trnh th nht gi l qu trnh phn ha (sulphate acidification) v qu trnh th hai l qu trnh nhm phn (contamination of acid sulphate). D nguyn nhn no th trong dung dch t, lng c cht Al3+, Fe2+, SO4-2 rt cao v pH mi trng xung thp, kh nng trao i v im ca mi trng t b ph v, khng th t lm sch c na, nn c mi trng b nhim nng. Mi trng t ch c coi l nhim khi ton b phn ng mi trng pH<5 trong Al3+ >130 ppm, Fe2+ >300 ppm v SO4-2 >0.1%. Cy trng v vt nui cng nh con ngi b nh hng trm trng. t Mn: nhim mn ch c th do mn mui hoc mn kim. mn do kim t xy ra m ch yu do mn mui t nc bin. trong nc bin nhiu mui NaCl, Na2SO4, CaCl2, CaSO4,MgCl2, NaHCO3; vng trng nhiu hu c c c Na2CO3 nhng ch yu l NaCl. Mi trng t c xem l nhim mn khi nng tng s mui tan >0,3%, trong mui Cl>0,15% v Na+ c hm lng trn 10 mEq/100gr, sau 24 gi b ngp nc mn v b bc mn ln mt. Cc yu t t nhin gy nhim phn v nhim mn BSCL:

Lch s hnh thnh t BSCL (tim nng sn c) Kh hu: S phn b ma BSCL khng u, ma ma trng vi ma l v ma kh trng vi ma kit ca sng Cu Long. iu ng ch l BSCL c 2 nh ma: nh th nht, vo cc thng 6 - 7 v nh th hai vo cc thng 9 - 10. Nhng trn ma u ma thng thng s chy trn ln xung cc dng sng rch v knh mng cun theo rc rn, cc c cht trong t gy nhim. cc vng t c s hin din ca phn tim tng (lp pyrite), do ma kh ko di, t nt n, mc nc ngm h thp to iu kin thun li cho phn tim tng tr thnh phn hot ng (dng jarosite). Nc ma u ma ha tan phn lm pH ca nc kinh rch h thp. Gia hai nh ma, c mt thi k kh hn ngn, trong dn gian gi l Hn B Chn, ko di khong 10 ngy t cui thng 7 n u thng 8, nguyn nhn l do nh hng cc lung gi xoy nghch trn cao. Vo cui ma ma l thi k l lt trn v hng nm, ma ln vo thng 9, thng 10. Gi: Ma ma chu nh hng ca gi ma Ty Nam, ph bin khi cc lung p thp nhit i xut hin trn lc a Chu (t thng 5 n thng 10). Ma nng gi ma ng Bc li chim u th do s hin din ca cc trung tm p cao t vng Sibri - Mng C di chuyn xung. Tc gi cao nht vo thng 2, thng 3, khong 2 - 3,3 m/s, tc gi thp nht vo thng 10 l 1,5 - 2 m/s. Khong thng 12 l giai on chuyn ma, gi thi ngc chiu dng chy sng Cu long (hng Ty Bc ng Nam) y nc mn theo triu vo su trong ni a (ma gi chng) gy kh khn trong sn xut nng nghip. Ch thy vn: V tt c dng chy trn sng Cu Long u c ca ra l bin nn tnh cht thy vn vng BSCL mang tnh cht vng ca sng chu nh hng ca thy triu v cc yu t kh tng khu vc ng Nam chi phi. Ngun nc cung cp cho dng chy trong sng ch yu l ma. Thy triu bin ng truyn rt su vo t lin v chi phi ng k ch thy vn ng bng. V ma kh, triu tin nhanh vo t lin mang theo mt khi lng nc mn kh ln, v ma l thy triu cng l mt yu t lm dng cao mc nc trong h thng sng v ngn cn s thot l ra bin Thu triu bin ng gia tng bin khi tin st n ca sng v bt u gim dn khi truyn su vo t lin. c bit v ma kit, nh hng ca triu trong h thng sng rt ln. So vi cc sng chnh trn th gii, mc truyn triu vo sng Cu Long kh su, c th ln n 350 km. Nguyn nhn chnh do s tit gim bin truyn triu l do nh hng ca lc ma st dng chy vi a hnh t nhin ca dng sng, cc chng ngi vt trn ng i v c nh hng ca p lc gi trn b mt dng sng. b. Gley ha: Qu trnh gley ha trong mi trng t l qu trnh phn gi cht hu c trong iu kin ngp nc, ym kh, ni tch ly nhiu xc b sinh vt, sn sinh ra nhiu cht c di dng CH4, H2S, N2O, CO2, FeS l nhng cht gy c cho sinh thi mi trng ni chung. III.2.2.2. nhim nhn to: a. Tn tch chin tranh: T nm 1961-1972 qun i M tin hnh ri trn 76,9 triu lt cht dit c v pht quang xung mt din tch bng 24-27% tng din tch lnh th Nam VitNam m trong ch yu l Cht c mu da cam l cc cht c ch thnh phn Dioxin.H sinh thi rng ngp nc khu vc Ty Nam B (rng Trm v rng ngp mn) b tn ph rt nng n trong nhng nm chin tranh. Din tich rng ngp mn b tn ph vi trn 13.520 ha.Hu qu ca chin tranh ha hc ngoi vic gy thit hi trc tip cho con ngi v ti nguyn mi trng, cn gy hu qu cho nhiu th h ni tip ht sc thng tm v lu di i vi con ngi y. C Mau, Bc Liu l mt trong nhng vng b nhim dioxin. Qua kt qu phn tch mu t ta cng thy c s thay i trong thnh phn t nh trong nhng khu vc b nhim dioxin th hm lng cc ion Fe3+, Fe2+, Al3+, SO42-, Cl- cao hn so vi cc khu vc khng b nhim dioxin, ngoi ra, ti khu vc rng ngp mn C Mau cng b nhim dioxin, chng xm nhp vo mi trng t lm hm lng Cacbon, Nit, Photpho, Kali trong t bin ng, lm thay i c tnh ca mi trng. Hm lng Mg2+ t rng ti sinh (trn t nhim dioxin) cao hn so vi vng t vng rng nguyn sinh. Lng Al3+ trong t trng rng, hm lng Fe3+, Al3+ trong t thoi ha do dioxin gim dn khi t ngp triu nh k hay t c rng che ph. Hm lng mn t hoang ha cao hn vng t rng trng thnh do c nhiu xc cy. pH trn vng t b nhim dioxin khong 4-5.

Nguyn nhn ca hin tng trn l do khi ri cht c dioxin ln mi trng, din tch rng b che ph khng cn, do m di tc ng ca nh nng mt tri, cc trm tch Pirit c trong t s oxi ha to thnh axit Sunphuric lm chua t. Ngoi ra, nguyn nhn khc lm cho t tr nn chua hn l do hm lng mn trong t tng ln lm xut hin cc axit hu c nh: axit acetic, axit puteric v H2S tng ln, ng thi qu trnh ha tan cc ion Fe3+, Fe2+, Al3+, Mg2+ din ra nhanh chng lm cho mi trng t b thoi ha mnh. b. Dn c- x hi: Sc p dn s ang gia tng: Nm S dn ( triu ngi) 1995 15,33 2000 16,34 2004 17,076 2006 17,42 Bng 5 : Dn s BSCL t nm 1995-2006 Dn s tng nhanh, ti nguyn suy gim, mi trng nhim... gy p lc ngy cng ln n pht trin kinh t- x hi, n ti nguyn, mi trng v nh hng n i sng v sc khe ca nhn dn. Tng lng rc thi sinh hot BSCL khu vc th l 606.267 tn/nm, lng nc thi sinh hot khong 102 triu m3 /nm... hu ht cha c x l trit gy nhim mi trng v tc ng xu n sc khe ca nhn dn trong khu vc. Ngun gy nhim ny ch yu l cht thi cha qua x l ca ngi v ng vt, nc thi bnh vin, nc thi sinh hot... trong nguy hi ln nht l cht thi cha c x l kh trng ca cc bnh vin truyn nhim. Rt nhiu vi khun v k sinh trng tip tc sinh si ny n trong t, bm vo cc cy trng nng nghip v truyn vo c th ngi, ng vt. Cc bi rc lm nhim t , nc v khng kh, tiu tn nng lng, chim mt din tch t ln. S t rc to ra kh c theo gi i rt xa, tro c th cn cha cht c li dng lp cc ni trng hay trng cy. c. Hot ng nng nghip: Phn bn: Phn bn ha hc: Phn ha hc c ri trong t nhm gia tng nng sut cy trng. Nguyn tc l khi ngi ta ly i ca t cc cht cn thit cho cy th ngi ta s tr li t qua hnh thc bn phn. y l loi ho cht quan trng trong nng nghip, nu s dng thch hp s c hiu qu r rt i vi cy trng. Nhng n cng l con dao 2 li, s dng khng ng s li bt cp hi, mt trong s l nhim t. Nu bn qu nhiu phn ho hc l hp cht nit, lng hp thu ca r thc vt tng i nh, i b phn cn lu li trong t, qua phn gii chuyn ho, bin thnh mui nitrat tr thnh ngun nhim cho mch nc ngm v cc dng sng. Cng vi s tng ln v s lng s dng phn ho hc, su v rng ca loi nhim ny ngy cng nghim trng. tng nng sut cy trng, ngi ta thng bn thm phn m v c (N), ln (P2O5), v Kali (K2O); trong ng ch nht l phn m, mt loi phn mang li hiu qu r rt nht cho nng sut cy trng nhng cng d gy nhim cho mi trng t do tn d ca n.Ta bit rng, cy ch s dng hu hiu ti a 30% lng phn bn vo t, cn li phn b ra tri, phn nm li trong t, gy nhim mi trng. phn ln nitrat phn bn d tha c gi li trong t,chng ngm xung nc ngm di dng NO3-. Trong t n lm tng tnh chua v dng acid HNO3 rt ph bin. Mt dng phn ha hc khc gy nhim mi trng t l phn ln, vi lng ln cao, s gy chua cho mi trng sinh thi t.Mt khc cc dng phn ha hc u l cc mui c acid (hoc l mui kp hoc l mui n). V vy khi ha tan thng gy chua cho mi trng t. S tch ly cao cc cht ha cht dng phn bn cng gy hi cho MTST t v mt c l tnh. Khi bn nhiu phn ha hc lm t h nn cht hn, trng co km, kt cu vng chc, khng ti xp m nng dn gi l t tr nn chai cng, tnh thong kh km hn i, vi sinh vt t i v ha cht hy dit vi sinh vt. Phn hu c: Phn ln nng dn bn phn hu c cha c v x l ng k thut nn gy nguy hi cho mi trng t.nguyn nhn l do trong phn cha nhiu giun sn, trng giun, su b, vi trng v cc mm bnh khc..khi bn vo t, chng c iu kin sinh si ny n, lan truyn mi trng xung

quanh, dit mt s vi sinh vt c li trong t Bn phn hu c qu nhiu trong iu kin ym kh s lm qu trnh kh chim u th; sn phm ca n cha nhiu acid hu c lm mi trng sinh thi t chua, ng thi cha nhiu cht c nh H2S, CH4, CO2. S tch ly cao cc ha cht dng phn ha hc s gy hi cho mi trng sinh thi t v mt c l tnh , t nn cht , trng co km, khng ti xp, tnh thong kh km, vi sinh vt cng t i v ha cht hy dit sinh vt. Thuc tr su: Nng dc chim mt v tr ni bt trong cc nhim mi trng. Khc vi cc cht nhim khc, nng dc c ri mt cch t nguyn vo mi trng t nhin nhm tiu dit cc k sinh ca ng vt nui v con ngi hay trit h cc loi ph hi ma mng Bn cht ca n l nhng cht ha hc dit sinh hc nn u c kh nng gy nhim mi trng t. c tnh ca thuc tr su bnh l tnh bn trong mi trng sinh thi nn n tn ti lu di trong t, sau khi xm nhp vo mi trng, thi k nm li , cc nh mi trng gi l thi gian bn phn gii. na cuc i nyc xc nh nh l c thi gian n trn vo trong cc dng cu trc sinh ha khc nhau hoc cc dng hp cht lin kt trong mi trng sinh thi t. M cc hp cht mi ny thng c c tnh cao hn n. Tc hi khc ca thuc tr su bnh l s xm nhp ca n vo mi trng sinh thi t lm cho c l tnh t gim st, mc gy hi ny ging nh phn bn ha hc. V c kh nng dit khun cao nn thuc tr su bnh ng thi cng dit nhiu vi sinh vt c li trong mi t. Trong cc loi cn trng s lng cn trng gy hi ch chim 1%, cn li 99% cn trng l cn thit cho quan h hu ch khng nhng c li m cn khng th tch ri c trong sinh quyn. Tiu dit h ng vt lm mt cn bng sinh thi, thuc tr su b ra tri xung thy vc lm hi cc ng vt thy sinh nh ch, nhiNh vy v tnh chng ta lm tng thm s lng su hi v dit mt thin ch ca chng ,v vy n lm cho hot tnh sinh hc t b gim st. Chuyn i c cu kinh t nng nghip: Nhng nm qua, rng ngp mn ven bin b tc ng lm suy gim mnh m do cc nguyn nhn: ph rng lm rung ry, ph rng ly t nui trng thy sn, ph rng ly ci, g. Din tch nui trng thy sn tng ln rt nhanh. Nm 2000 l 445.300 ha, n nm 2006 l 699.200 ha .Theo thng k ca B Nng nghip v Pht Trin Nng Thn, din tch nui c tra BSCL nm 2000 l 1.650ha, nm 2005 tng vt ln 5.000ha v hin nay khong 5.900ha. Nhng tn tht rng ngp mn ko theo hng lot cc bin i v mi trng, sinh thi trong khu vc. Thm rng ngp mn c che ph cao tr nn tr tri, b chia ct phn tn thnh nhiu thm nh v thay bng cc vung tm, kinh mng o p, sn vt bn t ly mt nc nui tm; mi trng t b nhim do qu trnh phn ha gia tng quy m ln; t ai b pht quang lm gia tng qu trnh ra tri do ma, gia tng qu trnh lan truyn phn trong mi trng t, nc v cc h sinh thi; gim i qu trnh bi t ph sa do mt rng. Qu trnh chuyn dch nui trng thy sn din ra quy m ln vng mn ha ven bin cng lm gia tng tnh trng xm nhp mn cc vng ven bin. Tc ng lm suy gim rng ngp mn ven bin tip tc din ra nh hng n cc h sinh thi rng ngp mn. Nui c b trn sng rch, nui thm canh thy sn vng ngt ha gy nn cc tc ng n cht lng mi trng nc y. Xm nhp mn gia tng vo ma kh trn cc sng ln (sng Tin, sng Hu v sng rch ven bin). Hin nay, BSCL ang c xu hng chuyn din tch t nng nghip sang lm sn golf nhng vi c th ca c sn golf - C mt sn golf cn mt lng nc khng l v lng ha cht tr su nui dng c khng l th n nh hng rt ln i vi mi trng t. d. Hot ng cng nghip: nhim t do nc thi: Sn xut, kinh doanh v dch v khu vc BSCL c bc pht trin rt nhanh chng cng c nhiu tc ng n mi trng. n nm 2006, ton vng c 14.258 c s sn xut, kinh doanh v dch v ang hot ng. Nm 2007, c 151 khu cng nghip v cm cng nghip sn xut tp trung. Tng lng cht thi rn sinh hot khong 606.267 tn/nm, nc thi sinh hot 102 triu m3/nm, cht thi rn cng nghip 47,2 triu m3/nm, rc thi y t 3.800 tn/nm. Cc ngun thi ny hu ht cha c x l trit ang gy nhim mi trng trm trng. Ngun nc trn sng Tin, sng Hu v cc ca sng thng ra bin... c cc du hiu nhim bn cht hu c v vi sinh. Quan trc mi trng nc cho thy cc ch tiu b nhim bn l: BOD, COD, Coliform, H2S, NH4, phn st... do cc ngun thi sn xut cng nghip, th v cc khu dn c, ngun thi nui trng thy sn, sn xut nng nghip... cha x l trit vn tip tc thi vo h thng sng rch trong khu vc. Ngun nc ngm c khai thc v s dng cho sinh hot i sng, sn xut cng nghip, canh tc nng- lm- ng... cha c kim sot cht ch, gy tc ng lm st gim mc nc ngm mt s ni, nhim bn tng nc ngm. [IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/tron/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image005.jpg[/IMG] Hnh 5. Nc thi x ra sng Vm C ng

nhim t v cht ph thi Ngun cht thi rn c rt nhiu, cht thi rn cng nghip, cht thi rn ca ngnh khai thc m, rc th, cht thi nng nghip v cht thi rn phng x. Chng loi ca chng rt nhiu, hm lng cc nguyn t c trong chng cng khng ging nhau; t l nguyn t c hi trong cht thi rn cng nghip thng cao hn; rc thnh th cha cc loi vi khun gy bnh v k sinh trng; cht thi rn nng nghip cha cc cht hu c thi ra v thuc nng nghip cn lu li...; cht thi phng x c cha cc nguyn t phng x nh Uranium, Strontium, Caesium... nhng cht thi rn ny c vt ba bi, ngm nc ma, v r ra nc gy nhim t, sng ngi, ao h v ngun nc ngm, ngun nc nhim ny li c dng ti ng rung s lm thay i cht t v kt cu t, nh hng ti hot ng ca vi sinh vt trong t, cn tr s sinh trng ca b r thc vt v nh hng ti sn lng cy trng. nhim t do kh thi Cc cht kh c hi trong khng kh nh xit lu hunh, cc hp cht nit... kt t hoc hnh thnh ma axit ri xung t lm nhim t. Mt s loi khi bi c hi ngng t cng l nguyn nhn ca nhim t. V d, cc vng t gn cc nh my sn xut ho cht Photpho, Flo, luyn kim d b nhim v khi bi, hm lng flo cha trong khong cht photpho s dng cc nh my phn ho hc thng l 2 4%, nu kh thi khng c x l thch ng, c th lm cho mt vng hng ngn km2 t xung quanh b nhim flo nng. gn cc xng luyn kim, v trong kh thi c cha lng ln cc cht ch, cadimi, crom, ng... nn vng t xung quanh s b nhim bi nhng cht ny. t hai bn ng, thng c hm lng ch tng i cao l sn phm ca kh thi ng c. e. nhim do du: Cc hot ng thm d khai thc du kh c nguy c gy s c mi trng. Cc hot ng nui trng thy sn, canh tc nng nghip, sn xut cng nghip, sinh hot v i sng... c cc ngun thi cha x l trit tc ng ra vng ven bin, ca sng lm cho cht lng mi trng b suy gim. BSCL hin c t nht 81 v tr xi l b sng, b bin v 37 khu bi lng c nguy c gy s c mi trng. S c trn du vo b bin din ra ko di nm 2007 ti cc tnh C Mau, Bc Liu, Sc Trng, Tr Vinh, Tin Giang... gy thit hi kinh t v mi trng khu vc ven bin. S tch ng ca nhng cht nhim du trong t ch yu km hm qu trnh vn chuyn, bay hi v phn hy sinh hc, qu trnh li v lu chuyn c bit khi nhin liu ng c b r r t nhng thng cha v chy trn vo trong t. Tc ng ca lc hp dn ko cc cht lng theo chiu i xung, ngc li vi lc gi li cc cht lng hoc l s hp th trn ht khong hoc l nm trong l hng cu trc ca t. Du l cht kh b phn hy bi cc vi sinh vt sng trong t. Tuy nhin, t li l mi trng khng th pha long cc cht thi m ngc li cc cht ny tch ly lu di trong t, cho nn du c tc hi lu di trong mi trng t. nhng khu t b nhim du, cc tinh th du s che lp cc khe h v mao qun ca t, lm tc cc ng dn nc trong t dn n s cn ci ca t trong khu vc. V nguyn nhn ny m cc vi sinh vt trong t khng c kh nng tn ti v pht trin do du ngn cn kh nng h hp v ph hy mi trng cung cp thc n cho vi sinh vt trong t b nhim. f. nhim do cc yu t ngoi lai: Cht thi ca sc vt: Nhng chung tri chn nui gia sc nh tri heo, tri g, phn gia sc khng c thu gom, x l bo m k thut v v sinh mi trng th s l him ha cho mi trng t. V lng ln cc cht thi ny lm t mt kh nng t lm sch ca n th s nguy hi l kh lng. lc ny s nhim tr nn trm trng. cc c quan hot ng mi trng t u b t lit. cht thi, vi trng t m lan ra khp ni: trong nc ngm,trong nc sui trong hay bay vo khng kh. Mt iu ng lu l chn nui vng BSCL pht trin rt mnh, theo thng k trong vng c khong 2,6 triu u ln, 260.000 tru b (c b sa), gn 40 triu con gia cm, c bit l vt (thy cm- l tc nhn ly truyn H5N1 trong giai on va qua). S cht thi rn do chn nui a thng vo sng rch khong 22.500 tn/ngy m, cht thi lng (k c nc ra chung tri) chng 40.000 m3/ngy m Tn tch ca rng: Sau khi thu hoch g, phn b i chim mt lng ln. Tn tch ny khi nm li trong mi trng t s phn hy to mn cho t, nhng kh nng ny ph thuc nhiu vo iu kin mi trng v t l C/N ca tn tch rng. Nu iu kin phn gii to mn t th kh nng chuyn ha thnh cht thnh nhng cht kh tiu v gy chua nhiu hn. Nu tn tch rng b vi lp trong iu kin ym kh lu di, th hoc to ra c m ly than bn phn. iu c ngha l to ra mi trng t acid. Tn tch thc vt: Khi c th sinh vt cht i v nm trong mi trng t s phn hy to thnh mn cho t. Nu

iu kin phn gii to mn cho t t th kh nng chuyn ha thnh mn t, ng thi cc vt liu ny chuyn ha thnh cc dng mn kh tiu v gy chua cho t. Do cht thi ng vt ca cc loi gia cm: tru b, g l cc nguyn t vi lng rt cn cho t (N, K, P, Ca) nhng khi nng qu nhiu s gy hi cho thc vt trn t. Cc cht c thot ra trong t t nhin thng l cc kh c sinh ra trong qu trnh phn ng ha hc do c s thay i ca cc yu t mi trng trong t, cc phn ng ny c th ny sinh ra do hot ng ca ni la. Cc phn ng sinh kh c cn c th xut hin do yu t kh hu nh nng, ma, nhit , m ca t thay i mt cch t ngt. III.2.3. nh hng ca nhim t: Qu trnh mn xm nhp gia tng tc ng cc h sinh thi nng nghip truyn thng, la nc, c ng, cy n tri, cy cng nghip... trong khi kh nng thc thi cc quy hoch pht trin kinh t x hi trong khu vc cha p ng c yu cu thc tin. Cc d n thy li trong vng mn ha, vng lun canh la-tm, vng ngn mn x phn... cha pht huy c tc dng trong thc tin ang tr thnh ni trn tr ca cc cp chnh quyn, cc ngnh qun l v ngi dn. Cht thi nui trng thy sn ven bin, c bit l cht thi nui tm, ngy cng nhiu lm gia tng p lc ti mi trng v bn vng ca h thng canh tc thy sn vi bo v h sinh thi rng ngp. Qu trnh s dng t trong canh tc nng nghip, nui trng thy sn, cng nghip, th ha ng bng sng Cu Long lm bin i t v lm suy thoi nghim trng. Din tch thy sn tng ln rt nhanh. Nm 2000 l 445.300 ha n nm 2006 l 699.200 ha, ng thi din tch trng la c nm gim dn: nm 2000 l 3.945.800 ha, n nm 2006 l 3.773.200 ha (la ma, ng xun v h thu). Trong nng nghip, ng bng sng Cu Long c din tch canh tc trn 2,9 triu ha, ngun nc ti ch yu l nc ngt trn knh rch do sng mekong chy n v nc ma. Nhu cu s dng nc ngy cng tng do pht trin tng v trong trng trt (la ng xun, h thu), chn nui trong khi cha th kim sot cht ch c v s lng v cht lng nc cho canh tc nng nghip. Vic s dng nc cn ty tin, lng ph, h thng thy li cha p ng c yu cu sn xut. Din tch nui tm trong rng ngp mn l mt tc nhn nh hng rt nghim trng ti cng tc qun l quy hoch v khai thc bn vng ti nguyn ven bin khu vc ng bng sng Cu Long. Nui tm em li li ch kinh t nhanh nhng hu qu l lm gim thm rng ngp mn. Lm bin i mi trng t, nc v mi trng sinh thi.Nhng tn tht v rng ngp mn ko theo hng lot bin i v mi trng, sinh thi khu vc: - che ph ca rng gim, b chia nh bi cc vung tm, mi trng t b nhim bi qu trnh phn ha gia tng vi quy m ln, t ai b pht quang s tng qu trnh ra tri do ma, lan truyn phn trong t, nc v cc h sinh thi; - Gim i qu trnh bi t ph sa do mt rng, a dng sinh hc b suy gim nhanh chng do khng cn iu kin thch hp cc loi sinh vt sinh sng v c tr. S bin i mi trng vi kh hu, st l b bin v ca sng.. lm mt cn bng sinh thi trong khu vc. Hu qu thy trc tin l nn tm cht hng lot cc khu ven bin. Ngoi ra, cc ngun cht thi sau nui trng cha c x l t tiu chun thi b ra cc knh rch vi s lng hng nm khong 456,6 triu m3 bn thi v cht thi nui trng thy sn gy nn cc tc ng xu n cht lng nc, nhim mi trng t v dch bnh pht sinh. Vic lm dng phn bn khng ch e da sc khe con ngi, m cn lm mt n nh h sinh thi nng nghip. Kiu canh tc dng nhiu phn v c, kt hp vi vic ngng quay vng ca cht hu c trong t trng, to nn mt e da nghim trng trong vic gi ph nhiu ca t. L do s tch ly lin tc cc cht tp (kim loi, kim) c trong phn ha hc v s bin i cu trc ca t. Thnh phn cht hu c ca t b gim nhanh v kh nng gi nc v thot nc ca t b thay i. Cht mn khng cn quay v t. S ngho mn lm ph hy cu trc ca t, gim phc hp hp th st mn nn gim ph ca t. Phn ng vt v thc vt khng quay v vi t m cht ng s nhim mc thy cp sau khi ln men amoniac. Hoc chng b em thiu t b, khng v t c. S t rc c ngha l thay i nhim i phng ca t bng s nhim khng kh din rng hn nhiu. Mi trng t nhim th cc loi sinh vt trong t s nh hng c loi s cht nh giun t, ko theo s sinh trng km ca thc vt giun t cht lm cho suy gim thong kh ca t r cy ht nc km lm nh hng ti qu trnh quang hp dn n nh hng ti mi trng sng ca chng ta. Cy c vai tr rt ln n vic gi mi trng trong sch, nu mi trng t b nh hng dn n nhiu nh hng khc khng tt. t ngp nc, c bit l vng ly than bn l ni lu tr kh nh knh di dng cc kh Carbon, Metan nhiu hn c lng kh ny c trong ton b bu kh quyn. Tht khng kh tng tng rng iu g s xy n cho chng ta mt khi nhng kh ny b thot ra qua vic ph hy nhng vng t ngp nc.

Qu trnh xm mn v lan truyn phn t khin cho cc nh u t t ra chn nn, chuyn sang tm c hi ni khc khi nhn thy bi t hoang vu ny. Do , nng lc thu ht u t ti cc khu cng nghip BSCL l rt thp v tc thu ht u t cn chm. Trong sn xut cng nghip, lng nc thi cha c x l trit , tip tc thi ra ngun tip nhn l cc sng, knh rch lm suy gim cht lng nc mt. Gy nn cc dch bnh cho nui trng thy sn v sc kha ngi dn: cc bnh st xut huyt, st rt, bnh giun sn k sinh trng, suy dinh dng tr em, ng c thc n. Kim loi nng c quan tm nhiu v chng c s dng rng ri trong mt s hot ng cng nghip trn hu ht cc quc gia. Mt khc, chng c coi l cc yu t vi lng cn thit cho cy trng v sc vt. Tuy nhin chng c coi l cht nhim n mi trng nu chng tn ti nng vt qu mc nhu cu s dng ca sinh vt. Hin nay vn kim loi nng c quan tm ng mc v cc vn v mi trng c coi trng. Theo kt qu ca cc nh th nghim trong nh knh chng minh rng nhim kim loi nng trong t nh hng rt ln n s sinh trng ca cy la non trng tn ct sch v ngay c trn t nguyn dng. *nh hng ca Pb2+ v Cd2+ : nng khc nhau th nhng nh hng ca chng ti cy la cng khc nhau v c biu hin qua s thay i pH ca dung dch. C th l nng Pb2+v Cd2+ cng cao th pH cng cao, mt khc pH dung dch cng tng theo thi gian sau khi gieo trng. nh hng ca Cd mnh hn hn Pd. C th nh sau : nng Pd > 0,5 ppm, phm vi nh hng ca cy la tng 50%. Cn Cd > 0,25 ppm nh hng ln n 60 % cy la. T l cht ca cy la tng khi nng kim loi nng tng. *nh hng ca Hg2+ v As3+ ln s sinh trng ca la non c th tham kho gio trnh c cht hc mi trng c bn ca L Huy B. - S c lan rng v trn du vo cc tnh ven bin thuc ng bng sng Cu Long, gy thit hi nghim trng cho ngi dn. Ti Bn Tre du loang lm cht khang mt ngn tn nghu c nui ti cc sn nghu nm trong huyn Bnh i v Ba Tri. Ti Bc Liu, tm nui ti huyn ng Hi cng b nh hng v cc vng du. Ti C Mau, cc ca bin cng c du ni lm tm c nh bt c u b du bm kh lm sch. III.2.4. Cc gii php chng nhim: Bin php phng chng cc cht c trong t ngp nc: hn ch hin tng ng c trn vng t ngp nc, ym kh, bin php hu hiu nht l lm cho t c lun phin thong kh. S oxi ha trong t xy ra lm cho nng cc cht c gim xung di ngng c ca sinh vt (ngoi tr t phn ting tng). Bin php phng chng t phn: hn ch pht sinh nhim phn, cng nh cc tc hi ca cc cht c c trong t phn, c th p dng mt s bin php nh sau: Gi nc ngn nga s oxi ha cc vt liu cha khong pyrit trong t phn tim tng. i vi t phn hot ng, cn phi tiu ra cht c ra bn ngoi bng cc ngun nc khc. Vic tiu ra cht c ra bn ngoi bng cc ngun nc khc. Vn ny cn ch ti vng h lu Trong canh tc cy trng cng nh vic nui trng thy sn, vic s dng trung ha cc axit trong t v lm c nh cc cht c khc trong t t ra hiu qu i vi nhng vng t phn nh v phn trung bnh. Vic kt hp dung vi v tiu ra bng nc ngt s y nhanh qu trnh thiu ra c cht trong t. Mt s k thut nh lm t, ln danh sch trng cc loi cy chu phn cng nh c p dng vng t phn ng Thp Mi. Bin php ci to t mn: hn ch c cht trong vng t mn, vic ngn , ngn mn trn vo ng rung, i khi c th l mt sai lm v chng ta lm mt i sinh thi c trng ca rng ngp mn ven bin. Bn cnh ta c th thc hin chng trnh ci to t mn thnh t trng trt cho nng sut cao khng km cc loi t bnh thng khc. Ty theo iu kin thy vn, thy a cht, ty theo mn v ha, l tnh ca tng loi c th m c th phn chia t mn theo cc mc ci to t nh sau : Thnh ng c chn nui gia sc bng cch gieo cc ht c chu mn c gi tr thc n cho gia sc. Bng cc bin php k thut canh tc: cy su khng lt, xi t nhiu ln, ct t mao qun lm cho mui khng th bc ln mt. Trng cc loi la chu mn hoc cy chu mn gii nh ci, lc, rng ngp mn.

Bng cch p dng tng hp nhiu bin php. iu ny c bit thch hp vi cc loi t ngp mn kh ci to (t kim mn c thm nc km, mc nc ngm nng ). Cc bin php ci to kt hp l: Bin php thy li,bin php nng l, bin php nng ha, bin php sinh hc.

S dng dng in : cho dng in mt chiu vo trong t. Do hin tng in phn ngi ta thu c cc anion v cc cation ca mui tan trong t anod v katot. S dng t mn nui tm kt hp trng la theo ng k thut. Hot ng nng nghip: Khng ch vic s dng nng dc ho hc, hn ch s dng cc thuc c c tnh cao, kh nng tn ti ln, pht trin cc loi thuc nng nghip mi c hiu qu cao, c tnh thp, lng tn tr t. Nn tch cc p dng rng ri cc k thut sinh hc phng tr su hi, li dng cc loi chim c ch, cn trng c ch v mt s vi sinh vt gy bnh chng li cc loi su hi. Quy hoch pht trin nng- lm- ng m bo an ninh lng thc v bo v h sinh thi t ngp nc c th BSCL. Pht trin sn xut cng nghip, cc khu, cm cng nghip phi gn lin vi quy hoch mi trng trong mi quan h chin lc pht trin vng BSCL. Phi u t hon chnh h thng thy li, t quy hoch vng sn xut tp trung quy m ln. Cc tnh BSCL cn kt hp li, thit lp trt t cho vng nui tm s; vng nui c tra, c ba sa. Tng vng phi c quy hoch c th. Nui tp trung mi p dng c khoa hc k thut tin tin, cho nng sut cao, x l c mi trng, gim dch bnh, tng cht lng hng ha; thu hoch v tiu th thun li. Chuyn dch mnh tin ti xa b c canh cy la, a dng ha cc sn phm. Tng cng vai tr qun l nh nc ca cc cp chnh quyn ti a phng, c bit l chnh quyn c s v c quan chuyn ngnh lm nghip, mi trng trong cng tc bo v v pht trin hiu qu h sinh thi rng ngp mn ven bin khu vc BSCL. Tng nhanh din tch ph xanh ca thm rng ngp mn phng h ven bin, bo v rng ngp mn khi nn b cht ph lm ci, g, nui trng thy sn. Theo di gim st cht lng thm rng ngp mn b suy gim v cc h sinh thi rng ngp mn kp thi x l cc vn gy tn tht n ti nguyn nc, ti nguyn t v ti nguyn sinh hc, m bo cho n nh ca h sinh thi ny. Hot ng cng nghip: Trong sn xut cng nghip cc khu cng nghip, cm cng nghip v cc c s sn xut, kinh doanh, dch v, cn tng cng cng tc thm nh, kim tra thanh tra vic thc hin Lut Bo v mi trng, m bo cc ngun thi c x l phi p ng tiu chun mi trng quy nh trc lc thi ra mi trng. Kin quyt x l cc doanh nghip, c s gy nhim mi trng nghim trng v cc hnh vi vi phm Lut Bo v mi trng. Khng ch cc cht thi rn, lng, kh. M rng v pht trin cng ngh tun hon kn hoc x l cht thi gim hoc loi b cc cht gy nhim; khi li dng nc thi ti rung, cn nm c thnh phn cht nhim, hm lng v trang thi, khng ch s lng nc ti hoc thc hin x l cn thit. Bin php khc phc nhim du trong t: bng rt nhiu cch Cy xi ln v x l tng t nhim n co th tip xc vi khng kh lm cho du bay hi hay vi sinh vt b phn hy. X l t bng ha cht Trng cy a du, c kh nng chu c nng du Th nghim bng cch khc nhau, chon ra mt phng php thch hp Bc lp t b nhim du (lp mng i x l) To cho t kh nng t lm sch, hoc tip xc vi khng kh hoc vi sinh vt hoc ra tri chuyn ha t nhin.

I. II.

NHIM T BI NNG NGHIP HIN I. VN PHN BN.

1. 2. III. 1. 2. IV. V.

Cc loi phn bn. nhim do phn bn. Cc loi nng dc ( Pesticides). Tnh cht sinh thi hc ca nng dc.

NHIM T DO NNG DC.

RC THI. HU QU CA NHIM.

1. 2. VI. 1. 2. 3.

Do phn bn. nh hng ca vic dng nng dc. Phng php nh hng t sut. Phng php nh hng n sinh sut. Qun l tng hp cc loi dch hi (IPM).

U TRANH SINH HC.

nhim t l do ngi ta s dng cc loi ha cht trong nng nghip v do ngi ta thi vo mi trng t thi a dng khc. Trong cc cht thi ny, c nhng cht kh hay khng th phn hy sinh hc v c bit l n cht phng x. t cng nhn nhng kim loi nng t kh quyn di dng bi (Pb, Hg, Cd, Mo...) v cc cht x. Rc t th, vic s dng phn ti bn rung ry cng gp phn lm nhim t.

c bit t l trung gian ca kh quyn v thy quyn, l v tr chin lc trong trao i vi cc mi trng kh

nhim t phn ln l do sn xut nng nghip hin i v cc hot ng khc ca ngi. Cc nhm quc gi nhau c cc loi rc thi khc nhau (rc nh giu khc vi rc nh ngho). Nhng tt c u gp phn lm nh trc tin, ni sinh sng ca con ngi v ca cc sinh vt sng cn khc. Sau lng rc thi ngy cng t cn gy nhim mi trng nc v khng kh.
I. NHIM T BI NNG NGHIP HIN I

nhim t xy ra ch yu nng thn. Trc ht l do s bnh trng ca k thut canh tc hin i. Nng n hin nay phi sn xut mt lng ln thc n trong khi t trng trt tnh theo u ngi ngy cng gim v d tng v cng v s pht trin thnh ph, k ngh v nhng s dng phi nng nghip. Ngi ta cn phi thm ca hn, dn ti vic lm xo trn dng nng lng v chu trnh vt cht trong h sinh thi nng nghip.

Phn bn ha hc chc chn gia tng nng sut, nhng vic s dng lp li, vi liu rt cao gy ra s nhi cc tp cht ln vo. Hn na Nitrat v Phosphat ri mt cch d tha s chy theo nc mt v lm nhim c thy cp. Cng th, nng dc v c hay hu c cng c th lm nhim t v sinh khi.

Trong nhiu ha cht s dng trong nng nghip, ngi ta c th phn bit cc cht khong (v c) v cc cht tng hp. Chng l cc cht gy nhim thng ngun ca t trng. Nhng s gin on ca chu trnh vt ch cc h sinh thi nng nghip hin i cn gy mt nhim h ngun ni mt s t ai. Tht vy, cc ni rc l c ngun gc nng nghip, sn phm do s khai thc hay s tiu th sn lng ng vt v thc vt th c tt c cc nc cng nghip ha. Cc cht ny khng quay tr li rung ng, khc vi li canh tc c truyn. C khng b ti sinh nhng cht ng bi rc vi s ln men him kh to ra cc hp cht S v N c, lm cho t gia tng.

Thm canh khng ngng ca nng nghip, s dng ngy cng nhiu cc cht nhn to (phn ha hc, nng d cho t nhim tuy chm nhng chc, khng hon li (irreversible), t s km ph nhiu i.

II. VN PHN BN 1. Cc loi phn bn

Phn ha hc c ri trong t nhm gia tng nng sut cy trng. Nguyn tc l khi ngi ta ly i ca t c cn thit cho cy th ngi ta s tr li t qua hnh thc bn phn.

Trong cc phn ha hc s dng nhiu nht, ta c th k phn m, phn ln v phn kali. Trong mt s t ph ta cn bn vi, thch cao.

Do mt s lng ln phn bn (ch yu l N, P, K) c ri ln t trng. S tiu th phn bn ca th gii 16 ln t nm 1964 - 1986 .


2. nhim do phn bn

V l do li nhun, cc cht trn khng c tinh khit. Do chng cha nhiu tp cht kim loi v kim c ng trong t (bng 1). Chng c th tch t cc tng mt ca t ni c r cy. Bng 1. Cc tp cht trong phn superphosphate (Theo Barrows, 1996) Arsenic Cadmium Chlomium Cobalt ng Ch Nicken Selenium Vanadium Km 2,2 - 12 ppm 50 - 170 66 - 243 0-9 4 - 79 7 - 92 7 - 32 0 - 4,5 20 - 180 50 - 1490

i tm nng sut ti a trong khai thc cng nghip nhng din tch rng ln l nh vo s gia tng ti a l ha hc. l mt nhn t nhim mi cho ng qu. nh lut v nng xut gim dn (Loi de rendements dcroissants), dng nh l khng c bit bi cc nh khai thc nng nghip, nhng chng c khng bit cch t gic bi nhng bun bn phn bn l k thng khuyn bo nng dn.
III. NHIM T DO NNG DC

S s dng c h thng mt lng nng dc ngy cng tng nng thn l mt dn chng cho mt thm ha thi t vic s dng thiu suy ngh ca mt k thut mi. Nng dc chim mt v tr ni bt trong cc nhim trng. Khc vi cc cht nhim khc, nng dc c ri mt cch t nguyn vo mi trng t nhin nhm dit cc k sinh ca ng vt nui v con ngi hay vo nng thn trit h cc loi ph hi ma mng.

Cc din tch c s dng thuc (phun xt) rt ln. 5% lnh th Hoa K c phun xt. Php, 18 triu ha c s d

dc mt ln mt nm, chim 39% lnh th.

1. Cc loi nng dc ( Pesticides)

Cc nng dc hin i a s l cht hu c tng hp. Thut ng pesticides l do t ting Anh pest l loi gy pesticides cn gi l cht dit dch hay dit ha. Ta phn bit: - Thuc tr su (insectides) - Thuc tr nm (fongicides) - Thuc tr c (herbicides) - Thuc tr chut (gm nhm = rodenticides) - Thuc tr tuyn trng (nmatocides)

S lng nng dc gia tng mnh trong vi thp k nay. Php, c hn 300 hp cht, M hn 900 v c t mi ha di 60.000 tn gi khc nhau. a. Thuc tr su (insecticides)

Thuc tr su c chia ra lm 3 nhm chnh: Cht v c, cht c gc thc vt v cht hu c tng hp. Thu hu c tng hp c s dng nhiu nht hin nay. Chng c chia lm 4 nhm ln: - Clor hu c - Ln hu c - Carbamates - Pyrethroides Thuc tr su clor hu c

y l mt nhm tng i ln ca thuc tr su vi s a dng v cu trc, tnh cht v cng dng. Ba loi ch c k y. l DDT v cc hp cht tng cn, thuc tr su clor vng (aldrin v dieldrin) v hexachlor (HCHs) nh lindane.

Thuc tr su clor hu c l cht rn bn, t tan trong nc v c i lc mnh vi lipid (liphophilicity). Vi ch b trong th ban u hay nh l cht bin dng bn. Tt c u l cht c thn kinh.

DDT thng mi cha 70 - 80% ng phn st trng ca ppDDT. Thuc tr su tng cn bao gm rhotane (D methoxychlor. Tnh cht st trng ca DDT c khm ph bi Paul Muller ca cng ty Ciba-Geigy nm 1939 c dng vi qui m nh (tr cn trng mang mm bnh, vectors) trong th chin 2, nhng sau c d rng ri tr dch hi nng nghip, sinh vt mang mm bnh (nh mui gy st rt), ngoi k sinh ca gia s trng trong nh v c s k ngh. Do t tan trong nc (< 1 mg/l), DDT c pha ch di dng nh tng, t dch ca thuc trong dung mi hu c, dng phun xt. DDT c LD50 l 113 - 450 mg/kg chut v c ch va phi.

Hnh 1. Cc nng dc chnh (I): thuc tr su; (H) thuc dit c; (F) thuc tr nm

Aldrin, dieldrin v heptachlor l cc thuc tr su c vng. Chng ging DDT ch l cht rn bn, a lipid, t trong nc, nhng khc cch tc ng. Chng rt c vi hu nh (LD50 l 40 - 60 mg/kg). Chng c dn nhng nm 1965 chng li cc cn trng, nh l cht bo v ht ging v thuc tr su ca t.

HCH c tip th nh l hn hp th ca ng phn BHC , nhng rng ri hn dng tinh ch c cha ch y

phn gamma, nh (HCH, (BHC hay lindane. (HCH c cng cc c tnh vi cc thuc tr su clor hu c khc n phn cc hn v tan trong nc nhiu hn (7mg/l). Nh tng ca HCH c dng tr cc dch hi nng v cc k sinh trng ca gia sc. Chng cng c dng bo v ht ging. HCH ch c va phi i vi chu l 60 - 250mg/kg) (Walker v CSV, 1996). Thuc tr su ln hu c

Trong th chin ln th hai, hp cht ln hu c c dng lm cht c thn kinh (neurotoxin), v chng c k ngn tr enzim acetylcholinesteraz (AchE). Chng c sn xut v hai cng dng chnh, l thuc tr su v v hc. Chng l nhng ester hu c ca acid phosphoric.

Ngy nay mt s lng ln hp cht ln hu c c tip th nh l thuc tr su. a s thuc tr su ln hu cht lng a lipid, vi loi bay hi, mt t l cht rn. Chng t bn vng hn thuc tr su clor hu c v b ph d hn bi cc tc nhn ha hc hay sinh ha hc. Do , chng phn hy nhanh trong mi trng, nhng c thi l ng k. Chng phn cc v tan trong nc nhiu hn thuc tr su clor hu c. Cc hot ha ca vi th tr su ln hu c ha tan trong nc t n nng cao trong m dn nha (phloem) ca cy, gy c trng n phi (cht c lu dn ?).

Dng thc ch to ca cc hp cht ln hu c th quan trng trong nhim mi trng do chng gy ra. Nhi c ch bin di dng nh tng phun xt. Nhiu loi khc l cht bao bc ht ging hay dng vin nh. vin cn cho cc thuc tr su ln hu c c tnh cao, v dng ny an ton hn dng nh tng khi thao tc. T cm gi trong vin, v ch thot t t ra mi trng.

Trong nhiu quc gia, thuc tr su ln hu c hin vn cn c s dng cho hoa mu di nhiu dng thc nhau. Chng c dng kim sot ngoi k sinh ca gia sc v c ni k sinh, co co, dch hi cc kho ch k sinh ca c... Thuc tr su carbamate

y l cc dn xut ca acid carbamic v pht trin gn y hn 2 nhm thuc tr su ni trn. Ging nh thu ln hu c, chng c tc ng ngn tr enzym acetylcholinesterase (AchE). Carbamate thng l th rn, vi th lng. S ha tan vo nc thay i ng k. Ging nh thuc tr su ln hu c, chng d b phn hy bi cc ha hc hay sinh ha hc v thng khng c vn lu tn lu di. c tnh cp thi ca chng l iu ng loi (aldicarb v carbofuran) tc ng nh thuc lu dn. Mt t (methiocarb) dng dit c sn. Cn phn bit carbamate tr su v carbamate tr c (propham, chlopropham) t c vi ng vt.

Thuc tr su carbamate c ch bin nh cch ca thuc tr su ln hu c, nh cc th cc c (aldcarb v carbofuran) ch ch to dng vin. Chng c dng kim sot cn trng trong nng nghip v hoa mu, t trng (nematocides) v thn mm (molluscides). Thuc tr su pyrethroid

Thuc tr su pyrethroid thin nhin c tm thy trong hoa u cc cy cc Chrysanthemum, t gi cho ta lm cc thuc tr su pyrethroid tng hp. Pyrethroid tng hp th bn hn pyrethroid thin nhin. Pyrethro rn, t tan trong nc, v l cht c thn kinh nh DDT. Chng l cc ester c to bi mt acid hu c (th

acid chrysanthemic) v mt baz hu c. Mc d pyrethroid bn hn pyrethrin, nhng chng d b phn hy sin khng gy vn thi gian bn hy sinh hc. Tuy nhin, chng c th kt cht vi cc ht mn ca t v cht tch, v chng s lu tn lu di. Chng ch yu gy c tnh cp thi, c chn lc trong s cc cn trng chim. Vn mi trng ca chng l c tnh i vi c v cc VKXS khng l i tng phng tr.

Pyrethroids c ch tc ch yu thnh nh tng phun xt. Chng c dng kim sot mt ph rng c trng gy ha trong nng nghip v hoa mu, v c dng ph bin tr cn trng mm bnh (mui tsetse Phi). b. Thuc tr c tng hp

Cc thuc tr c pht trin mnh vi chc nm nay. Cc dn xut ca acid phenoxyacetic l nhng hp cht c thng mi ha. Chng tc dng ging nh auxine thc vt v gy s ri lon tng trng ca song t di Ngoi ra cn c nhm Triazine, Simazine (ngn chn quang hp bng cch chn ng chu trnh Calvin, cy kh c nh CO2). Pichloram l cht c v rt n nh trong mi trng.

Cc dn xut ca acid phenoxyacetic l nhm thuc tr c quan trng nht. Cc th d quen thuc l 2,4-D, 2,4 2,4,5-T, MCPA v CMPP. Chng tc ng bng cch ri lon qu trnh tng trng theo cch ca cht iu h trng t nhin Indole acetic acid (IAA). Chng l cc dn xut ca cc acid carboxylic phenoxyankal. Khi ch di dng mui kim, chng rt ha tan vo nc, nhng khi ch to di dng ester n th chng li a lipid ha tan vo nc.

a s thuc tr c phenoxy d b phn hy sinh hc v khng lu tn trong c th sinh vt hay trong t. Chn dng c chn lc, nh chn lc gia n t dip v song t dip, chng c s dng ch yu tr ht n t trong t trng song t dip (ng cc v ng c). Vn mi trng c hai loi. Th nht l vn c tnh t (phytotoxycity) do phun xt hay phun sng. Th hai l vi loi c cha hp cht cc c l dioxin (TCDD = tetrachlorodibenzodioxin), tc nhn mu da cam ca 2,4-D v 2,4,5-T dng nh thuc lm rng l cy Vit N l cht cc c cho hu nh (LD50 l 10 - 200 (g/kg chut). c. Thuc chng ng mu tr gm nhm

Hp cht Warfarin c dng t nhiu nm qua nh thuc tr gm nhm. N l phn t a lipid, t tan tron v tc ng nh cht i khng ca vitamin K. Gn y, khi cc gm nhm hoang d khng c Warfarin, th th hai ca thuc ny c tip th, cng c cng thc tng cn qua Wafarin. Chng bao gm diphenacoum bromadiolone, brodiphacoum v flocoumafen. Chng ging vi Wafarin tnh cht tng qut nhng c hn c v chim nhng li lu tn lu trong gan ca VCXS. Do chng c th c chuyn t gm nhm sang cc n tht v cc loi n xc cht ca cc gm nhm ny. Nh chim c Anh quc chng hn, c cha mt lng tr gm nhm ni trn. Thuc tr gm nhm thng c trn vo b mi, t trong nh hay ngoi ca, chng cc gm nhm hoang d n.

2. Tnh cht sinh thi hc ca nng dc

D nng dc c nhiu li ch nhng mt s bt li xut hin dn v tr nn trm trng. V nng dc tc n

h sinh thi ch khng ch loi gy hi. Thc vt, bt k mt nng dc no cng gy mt bin i su xa n thi c s dng n, v c tnh cht sinh thi hc sau y: - C ph c tnh rng cho ng vt v thc vt. - c tnh cho ng vt mu nng v mu lnh.

- Ngi s dng nng dc ch dit khong 0,5% s loi, trong khi nng dc s dng c th tc ng ln t sinh vt. - Ngi ta s dng nng dc lun lun chng li cc qun th.

- Tc dng ca chng c lp vi mt nhng ngi ta dng khi mt ln n mc gy hi (nn dng thu thuc mt ). - Lng dng thng cao hn lng cn thit v cho chc n. - Din tch phun xt kh ln. Chu u l hng chc triu ha. - Nhiu nng dc tn lu lu di trong mi trng. S nhim do nng dc hin l hin tng ton cu, nht l thuc ln hu c.
IV. RC THI

Tt c sinh vt u thi rc, nhng khng c sinh vt no thi rc c thnh phn a dng nh con ngi. Rc th cc hot ng khc nhau. Phn ny cp n rc thi rn ca th, bao gm rc t vn phng, bnh vin, tr hc, kho cha, nh dn.

Hoa K, mi nm c hn 145 triu tn rc, tc khong 580 kg/ngi. Trung bnh mi ngi, n ng, n b con, to ra 1,6 kg rc mi ngy (Chiras, 1991). Thnh ph 1 triu dn mi nm thi mt lng rc lp sn banh. S lng rc th gia tng hng nm t 2-4%. Khi lng rc thi ny gy ra vn ln cho cc ni t dng rc ngy cng him.

Mi ngi dn thnh ph trung bnh Vit Nam, nh thnh ph Cn th chng hn, thi 0,6 kg rc mi ngy ny c thu gom mt phn, em bi rc Chu thnh (Ci rng), gy nhim mt vng ngoi .

Cc bi rc lm nhim t , nc v khng kh, tiu tn nng lng, chim mt din tch t ln. S t rc t c theo gi i rt xa, tro c th cn cha cht c li dng lp cc ni trng hay trng cy.

Ngoi cc vt liu thng thng, rc cn cha cc cht khng b phn hy sinh hc v cc cht phng x. Ngo ch s dng cho qun s, cc cht phng x cn c s dng kh ph bin cho dn dng v y hc. Nhng vi ly cc cht thi phng x ngy cng nhiu v ang gy nn mt vn nn khng ch ring cho cc quc gia dng chng. Hoa k, hng nm c hn 250 triu tn cht thi c hi, tc trung bnh mi ngi dn mt tn. nc Chu u cng khng km. Ch mt phn ca s rc trn c x l, cn phn ln c tp trung bi rc

thi ra sng h, bin v i dng. Mt vn mi trng khc l vic cc nc cng nghip xut khu rc th hi sang cc nc ngho. y l cch lm t tn km cho cc quc gia sn xut khc, li cn c th gip cc c ngun ngoi t tr n v chi tiu khc. Cc loi rc ny hoc c bn vi gi r lm vt liu ti ch, h c php mt x ngho no chu Phi hay chu i li mt s dollar cho chnh quyn s ti.

V. HU QU CA NHIM 1. Do phn bn

Ngoi vic nhim nc do d lng Nitrat v Phosphat, cc phn bn cn lm nhim thc n. Tht vy, nh cao ca phn dng trong t trng lm gia tng lng Nitrat trong m thc vt mc y. Nn x lch trng tr bnh thng, cha 0,1% m Nitrit so vi trng lng kh. Con s ny ln n 0,6% t bn 600 kg Nitrat/ha. ti (pinard) c th cha mt lng m Nitrit rt cao. Ngi ta cho thy l Mng ti M cha 1,37 g/kg v 3,5 g/kg Nitrat trong m thc vt ny (Schupan, 1965). Lng m cao vy l c tc hi cho sc khe v chng chng methemoglobinemie, th hin qua vic ion NO2 kt hp vi Hemoglobin, lm cho h hp (tip nhn O2 khn. Khi chun b thc n cho tr, khi tr trong t lnh hay do hot ng ca vi khun ng rut, Nitrat bin Nitrit rt c. Nhng nguy hi hn, Nitrit c thnh lp trong ng tiu ha c th bin thnh Nitrosamine, l m gy ung th mnh.

Nhng lm dng phn bn khng ch e da sc khe con ngi, m cn lm mt n nh h sinh thi nng ng Kiu canh tc dng nhiu phn v c, kt hp vi vic ngng quay vng ca cht hu c trong t trng, to n e da nghim trng trong vic gi ph nhiu ca t. L do s tch ly lin tc cc cht tp (kim loi, kim) c phn ha hc v s bin i cu trc ca t. Thnh phn cht hu c ca t b gim nhanh v kh nng gi n thot nc ca t b thay i.

Cht mn khng cn quay v t. S ngho mn lm ph hy cu trc ca t, gim phc hp hp th st mn (complexe absorbant argilo humique) nn gim ph ca t. Phn ng vt v thc vt khng quay v vi cht ng s nhim mc thy cp sau khi ln men amoniac. Hoc chng b em thiu t b, khng v t t rc c ngha l thay i nhim i phng ca t bng s nhim khng kh din rng hn nhiu.
2. nh hng ca vic dng nng dc

a. nh hng ln cc qun th

Dng thuc dit c s lm thay i thm thc vt ca h sinh thi nng nghip. V nh hng ca chng n v cc vng ph cn, v cy 2 l mm rt nhy cm vi thuc tr c trong gieo trng ng cc. Vit Nam, tr chin tranh chng M, mt lng ln thuc tr c c s dng gy nhiu thm ha cho mi trng. D ch ln phun nhng cc thuc khai quang ny lm cht cc cy i mc nhit i, c bit rng St: Mm, Vt ... Hay Du, Thao lao v cc cy mc h Caesalpiniaceae cc rng vng ni (Westing, 1984). Cc dn xu acid phenoxyacetic cng c i vi cc ng vt thy sinh. Ngoi ra chng cng c th gy t bin ngi. Vit Nam, s bin dng thai nhi c thy cao hn mc bnh thng ni cc b m b nhim nng bi vic thuc khai quang trong thi gian chin tranh chng M.

Dng thuc tr su gy cht cc qun x ng vt trong hay quanh vng x l. Phun xt thuc tr su trn r cht nhiu chim v th. Cui nhng nm 50, Hoa k chin dch dit Kin la (Solenosis soevissina), trn 110 km2 bng my bay, s dng cc ht Heptachlore v dieldrine vi liu 2,5 kg/ha nm u; 1,4 kg/ha vo 2 nm theo. Chin dch ny c li cho cc nh kinh doanh nng nghip, nhng gy nhiu thm ha cho ng vt Sn ca v cc chim b S khc b nh hng mnh. B st, cn trng sng trong t b gim s lng mnh.

Thuc tr nm mc d khng qu c i vi cy xanh v ng vt, nhng hu qu sinh thi hc ca chng v Nh chng t ra c i vi trn t l sinh vt ng vai tr quan trng trong sinh thi hc t, nht l vic gi nhiu cho t. Ht ging trn vi thuc dit nm gy hi cho chim. Mt s cht c th c tch ly trong m c vt. b. nh hng ln cc qun x

a s cc hu qu ca sinh thi hc ca vic dng nng dc l nh hng gin tip th hin sm hay mun. A hng ca s nhim c mn tnh l do hp th lin tc cc nng dc cng vi thc n. N gy cht cho cc v lm gim tim nng sinh hc, nn lm gim s gia tng ca cc qun th b nhim, dn n s dit chng c

Anh hng ca nng dc do s chuyn vn qua sinh khi, vi s tch t nng dc trong mi nc dinh dn cho nng nng dc trong cc vt n tht lun rt cao. Trng hp nng gp cc nng dc t hay khng b hy sinh hc. Cho nn thc vt c th tch t nng dc trong m. n phin chng lm thc n cho nhng b dng cao hn, s lm nng dc chuyn n cui chui thc n:

iu ny lm nhim c mn tnh cc ng vt, d thy l ri lon chc nng sinh sn (chm trng thnh sinh trng t, trng c v mng). Cc chlor hu c nh DDT, dieldrine, heptachlor v PCB, cng nh cc thuc dit nh hng n sinh sn ca chim. Cc nh hng trn cn c th dn n cc hu qu sau y:

- Gim lng thc n. Mt trong nhng xo trn do nng dc gy cho qun x l lm gim lng thc n n thc vt cn thit cho cc loi cc bc dinh dng khc nhau trong h sinh thi nng nghip (Pimentel v Edw 1982). S bin mt dn cc thc vt hoang di do s dng thuc tr c trong cc vng t canh tc lm thay ngun thc n v ni ca nhiu loi chim nh c sng trong vng hay xung quanh . Tng t, vic s dn thuc tr su phn hy nhanh (ln hu c, carbamate v pyrethroid) tuy khng gy c lu di nh nhm chlor nhng cng gy hi cho cc loi chim n cn trng v chng v con chng s khng c thc n.

- Lm thay i cn bng trong t nhin. Nng dc c th gy ra s pht trin qu ng ca mt loi thc vt h vt no . Khi s dng thuc dit c cc ni trng ng cc th ht song t dip b loi tr, khi cc c h h kh a s pht trin mnh v vng cc loi cnh tranh. S dng nng dc c th loi tr cc k th t nhin c loi gy hi. Nh Hoa k chng hn, vic s dng qu ng azodrin, thuc tr su ln hu c, tr cn trn hi cy bng vi cho thy mt tnh hung tiu lm. Thay v lm gim qun th su Heliothis zea, thuc azodrin cc thin ch v k sinh ca su ny, lm cho vng trng bng c dng thuc b thit hi nhiu hn vng khn thuc (Ramade, 1987).

- nh hng ln din th. Din th ca cc qun th ng vt l thuc cht ch vo din th ca cc qun th th nn thuc dit c nh hng mnh hn thuc tr su trong din th ca qun x. Thuc dit c t chn lc tc ging nh la. N lm h sinh thi tr li giai on u ca giai on chim c bi cc thc vt tin phong. Tr trng hp, s s dng c h thng ca thuc tr c c th to ra giai on cao nh nghn (dysclimax). Cc k Vit Nam, ni b tn ph hon ton bi thuc khai quang, th t trng c tre v ng c bao ph, rng kh phc hi tr li c. Rng tre v ng c pht trin thnh qun x cao nh nghn (tc nghn, dysclimax).
VI. U TRANH SINH HC

Dng nng dc ko theo nhiu bt li. Ngoi vic mt cn bng sinh thi hc cn l vn sc kho cng c c ca nng dc khin ngi ta phi lp cc mc chu ng: ngng ti a chp nhn c trong thc n ngi.

Ngoi ra, nng dc khng ch dit loi c hi m c loi c li. Sau cng vn khng thuc kh ln. S loi tng theo thi gian.

Cho nn ngi ta tm cch gim s loi gy hi bng cch s dng bin php sinh hc, nhm vo vic dng sin dit cc loi gy hi. Ngi ta tm cch lm tng t sut v gim sinh sut ca chng.
1. Phng php nh hng t sut

Nhm lm tng t sut bng cch da vo k th t nhin ca loi gy hi, nh thin ch hay k sinh ca n.

Lch s m ni th t nm 1888, nh cn trng hc Riley gii quyt vn su ry Icerya purchari bng cch vo California, mt trong nhng k th t nhin ca n l B ra Novius cardinalis. Nhiu s nhp ni nh th cho nhiu kt qu tch cc. Nhng cng c khi nhng loi nhp ni khng thch trng hp nhp nhng k th ca doryphore (ph hoi Khoai ty) .

Phng php s dng cc loi n cn trng (entomophages) cho nhiu kt qu kh quan. Ngi ta cng ch c n trng (oophages). K n, ngi ta ch cc vi sinh vt gy bnh cho loi gy hi (nm n cn trng v vi k dit trng).

Ngoi ra, ngi ta c s dng c siu khun, nh trng hp virus Sanarelli, gy bnh Myxomatose cho th, 99% s th Php nm 1952. Chuyn cng xy ra nh vy c.
2. Phng php nh hng n sinh sut

Nhm lm gim sinh sut ca nhng loi khng mun c. Ln u tin, nm 1954, Knippling th nhng c ca Cochliomyia hominivorax lm bt th bi Co60 o Curacao, tiu dit hon ton loi 2 cnh ny, l t ca bnh myiases.

K thut ny da trn nguyn tc theo th mt c th b bt th s bnh trng s bt th trong qun th bi gy cm ng (induction) cho bn tnh ca n. Trong trng hp ca Cochliomyia, thnh cng d dng l do c ch giao phi mt ln trong i.

Ngi ta cn s dng cc cht gy bt th nh tia bc x ion trong ha hc.

Hin ngi ta s dng Phromone v cht dn d. Nm 1960, Jacobson ly trch cht Giplure, phromon sinh Lymantria dispar, c th thu ht nhng con c ca loi ny nng cc nh (10 - 9 ug/lt khng kh).

Ch to cc by c feromone (cht dn d) v cht bt th gc ha hc l trong nhng cch hay dn d nhn gy hi.

3. Qun l tng hp cc loi dch hi (IPM)

a. Vi v d

Mc ch ca IPM l lm tng sn lng nng nghip ng thi gip nng dn gim chi ph mua nng dc v tc hi do nng dc. IPM s dng nhiu hnh thc qun l ng rung nh l mt h sinh thi.

S lun canh l cch canh tc lm cho t ch c cc cy trng khc nhau trong mi ma. iu ny lm cho cc khng c c may sinh sn lin tc. Chin thut ny cn thit hoa mu trnh c cc loi ph hi.

vi ni chin thut trnh n ny khng thc hin c, nn canh tc mt v mt nm l c li hn. c bit, la nc ng nam phi gieo cy nhiu v mt nm, v khng hoa mu no khc c th cho mt lng th snh bng. Cuc cch mng xanh dng cc ging thn k, gia tng s dng phn bn v nng dc. Trong n nm 1960 u 70, cch lm ny t ra thnh cng nhng tn km. Khi chnh ph tr gi vic dng phn bn dc thc y k thut mi. Hu qu ca vic tr gi l nng dc gim gi v c dng lung tung. Mt t bt ng ca vic dng qu nhiu nng dc l chng tiu dit cc thin ch hu ch. Ngay sau , cc trn dc dch ry nu xy ra. Ry nu tr nn khng thuc, nhng thin ch ca chng th khng. Ry nu bt tr ph h la Indonesia, gy thit hi hn mt triu tn la vo nm 1977. Cch sa cha ngn hn l trng cc ging la ry, nhng trong t nm, ry nu li thay i tnh khng mt ln na v tr nn chim li th trong rung la. N 1986, Tng thng Indonesia cm 57 trong tng s 66 loi nng dc s dng cho la v khng tr gi cc lo dc khc. S tiu th nng dc t i v ry nu cng gim i. Cc thin ch ca ry nu nh ong (Wasps) v gia tng hn ch ry. Sau nm 1986, lng nng dc gim 60%, chnh ph tit kim c 120 triu US vic tr gi nng dc v sn lng la gia tng 15%. Trng hp ca Indonesia cung cp bng chng in h IPM c th l gii php v gi c - hiu qu (cost-effective solution) cho vn cc loi dch hi (Bush, 1997).

Mt th d v IPM p dng cho cc n in Da du Malaysia. Hng ngn mu rng nhit i chuyn th in Da trong vng bnh nguyn Malaysia. Du da dng trong gia nh v k ngh, v l ngun thu nhp qua Thit hi sau thu hoch do chut lm gim thu nhp ca ngi trng da, trong khi thuc dit Chut th mc v hu hiu. Ngi ta du nhp chim C mo l thin ch ca chut. Khng bao lu, qun th Chut gim thiu v ta tit kim c tin mua thuc tr Chut. b. Tm lc phng php qun l dch hi tng hp

Phng php ny s dng tng cc bin php kim sot dch hi: mi trng, di truyn, ha hc v canh tc. N bin php ny cn phi c s tp hun cho ngi p dng v s quan trc cc loi dch hi (Chiras, 1991).

Tp hun (gio dc) v theo di (quan trc)

Khi c su ry xut hin trn ng rung, ngi nng dn ngh ngay ti vic dng nng dc sm tiu dit Nhng h cng ngh cch lm sao c th bo v hoa mu m khng cn dng n cc cht c ny. T xa xa bit nui Kin vng trong cc vn cam qut chng hn. Cc kinh nghim dn gian l rt cn nhng cha s nghin cu, cc trng i hc c th gip nng dn hiu bit nhiu hn. Cn phi nhn thy rng hin nay dn nhn hng khi li khuyn ca cc nh sn xut v nhng ngi bn nng dc. Cho nn c nhiu khc m vn ny.

Nng dn cn c tp hun nhiu iu p dng IPM. Hiu bit v sinh hc cn trng, k nng nhn bit c v ci thin vic theo di qun th cn trng c th gip nng dn qun l ng rung tt hn.

Tp hun v theo di l nhng iu tin quyt cho IPM. Nu khng, s l thuc nng n vo nng dc s vn tc. Bin php mi trng

Bin php ny nhm lm cho cc iu kin mi trng (v sinh v hu sinh) tr nn bt li cho cc loi dch h bin php ny da nhiu vo kin thc hn vo cng ngh, nn c bit ph hp cho cc nc ngho. Nhng b ny vn hu hiu trong cc x hi nng nghip hin i.

Tng cng a dng hoa mu bng cch a canh v lun canh, nhm lm gim ngun thc n cho mt loi dch v gip ngn chn s tng trng nhanh ca n.

Thay i thi gian gieo trng. Vi loi thc vt trnh dch hi mt cch t nhin bng cch mc sm hay tr tro tng trng. Th d cc nc n i, Ci hoang mc sm trc khi c s xut hin ca Bm ci. Nng dn gieo trng mt hoa mu no sm hoc tr hn bnh thng, lc m cn trng cha hay bc pht ri.

Thay i cht dinh dng ca cy v t. Mc ca vi cht dinh dng trong t v cy trng cng c th hng s lng qun th dch hi. Nit l ngun dinh dng quan trng m cn trng v k sinh nhn t thc Lng Nit qu nhiu hay qu t c th lm thay i s lng c th ca nhiu loi dch hi. Th d Rp cy (A sinh sn nhiu hn trn cc ht cha nhiu Nit. Cc cn trng khc, nh Thrips v Mites li sinh sn t hn tr ti (Spinach) v C t-mt khi cc rau qu ny cha nhiu Nit. Cho nn bit c nhu cu dinh dng ca dc mc cht dinh dng ca t v ca thc vt c th gip kim sot dch hi.

Kim sot hoa mu v c di ln cn. Hoa mu v c di c th l ngun thc n v ni ca dch hi, nht l trng. Cho nn cn kim sot hoa mu v c di ln cn l cn thit. i khi hoa mu km gi tr ln cn c lm by (trap crop) li ko cn trng. Khi cy linh lng (alfalga) trng cnh cy bng vi, s thu ht ry bn gim thit hi cho bng vi.

Du nhp thin ch, k sinh v vt gy bnh. Trong thin nhin hng ngn loi cn trng l dch hi tim tng, n khng tr thnh dch hi tht s, bi v s kim sot t nhin do thin ch, k sinh v bnh tt. Nng dn c th dng s hiu bit ny ca u tranh sinh hc hay kim sot chui thc n qun l c di, cn trng, gm nh cc dch hi khc. C rt nhiu th d v vic kim sot dch hi bng thin ch hay k sinh. Th d c in nh trng dit xng rng Uc. Nng dn Vit Nam dng kin vng kim tra su ry cho vn tc. Trung q

vt con th vo rung la n bt cn trng ph la. Siu khun v vi khun cng c nghin cu v ng d nhiu ni. Bin php di truyn

C hai chin lc ch yu, l lm cho con c tr nn bt th v to cc cy trng v vt nui khng bnh v p din di truyn. Bin php ha hc Bao gm vic s dng nng dc khi tht cn thit, pheromon, hormon v cc cht tr su t nhin. Vic s dng nng dc phi tun th cc nguyn tc sau y: - S dng hn ch - S dng ng thi im hn ch s ln phun xt - Nng dc t gy hi cho thin ch v cc sinh vt lan can (non target organisms) - Khng phun xt gn ngun nc ung - th nghim cn thn c tnh - Trnh dng nng dc bn vng v c th tch t sinh hc - Trnh ti a vic nng dn phi tip xc nng dc (trnh ht phi khi thao tc)

- S dng lm gim s c th dch hi ti di ngng gy hi, sau kt hp vi cc bin php khc gi qun th ny mc thp. Bin php canh tc

Dng nhiu bin php nh trng nhiu cy che khng cho c di mc; ting ng v b nhn e da chim ... G ngi ta dng vi ba (microwaving) tr mt s cn trng nh dn, mi, con hai ui n giy v h dn ba sch 1991).

Phng tr dch hi tng hp t ra c nhiu li ch v nhiu mt, nhng bo m cho s thnh cng, cn s n u t thch hp. iu quan trng l chnh nng dn, ch khng phi ai khc, l ngi ng vai tr quyt nh

PHN BN TRONG NNG NGHIP V VN NHIM MI TRNG


Trn Vn Hin Vin la BSCL

Nhu cu x hi ngy cng pht trin cao i hi con ngi ngy cng s dng nhiu bin php khc nhau tng nng sut sn lng sn phm. Nhng hot ng nhm mc ch kinh t ca con ngi l nguyn nhn c bn lm nhim mi trng. Vic s dng ha cht trong nng nghip nhiu v khng hp l lm cho mi trng ngy cng xu i. nc ta, hng nm sn xut hng triu tn phn ln t cc nh my ln (Supephotphat Lm Thao, Long Thnh, ng Nai, Vn in v Ninh Bnh). D bo n nm 2015, lng phn bn s dng nc ta s trn 3,5 triu tn. Trong nguyn liu sn xut phn ln c cha 3% Flo. Khong 50 60% lng Flo ny nm li trong phn bn. Khi bn nhiu phn ln s lm tng hm lng Flo trong t v s lm nhim t khi hm lng ca n t ti 10 mg/1kg t. Trong cc cht thi ca nh my sn xut phn ln c cha 96,9% cc cht gy nhim m ch yu l Flo. Flo trong t s c tch ly bi thc vt, Flo gy c cho ngi v gia sc, km hm hot ng ca mt s enzyme, ngn qu trnh quang hp v tng hp protein thc vt. Khi bn m cho cy trng, cy ch s dng c 40 - 60%, phn cn li nm trong t v gy nhim t. Cc nh nghin cu v dinh dng cy trng thng ni n nh hng xu ca hm lng nitrat qu cao trong nng sn c th gy ung th. Vic bn thc m s lm cho hm lng nitrat tch ly trn mt t v lm gim cht lng nc. Khi bn m cho cy trng t phn khong v phn hu c th s c mt lng kh thi a vo khng kh. Trc ht l kh NH3 lm nhim mi trng khng kh, ngoi ra cn kh NO2 lm nh hng n tng zn, thng s lng kh N2O sn sinh ra t phn bn l 15%. Khi trong sn phm c cha nhiu m, nht l khng cn i th m s chuyn t NH4- sang NO3-. c bit hm lng NO3- tn d trong cc loi rau rt cao, nguyn nhn l do s dng khng hp l liu lng v t l phn m v c v hu c bn cho cy, phng thc bn khng ng do chy theo li nhun, bn thc tr, st vi thi im thu hoch, s dng ngun nc ti c hm lng NO3ra tri cao. Ngoi ra, hin tng tha m s lm cho b phn ca cy, nht l cc c quan sinh trng s pht trin mnh, to thm ngun thc

n cho nhiu loi vi sinh vt gy hi. m tha lm cho v t bo cy tr nn mng, to iu kin d dng cho mt s loi vi sinh vt gy bnh xm nhp, kch thch mt s loi vi sinh vt trong t xm nhp vo r v gy hi cho cy. Su bnh xut hin nhiu lm s ln phun thuc tng theo cng lm nhim mi trng. Cc loi phn ha hc do ngun nguyn liu v qu trnh sn xut c khi cha cc loi kim loi nng, cc kim loi ny c cy trng hp th v tch ly trong sn phm. Ngi v gia sc dng sn phm cha cc kim loi ny lu ngy s b nhim c. Phn v c c nhiu tc dng, l yu t tht cn thit cho thm canh tng nng sut, thiu phn v c s khng th cho nng sut cy trng cao. Tuy nhin, iu quan trng l phi s dng ng k thut v hu ht cc trng hp gy ra hu qu khng tt do phn bn l do s dng khng ng k thut. Trong phn chung, phn bc cha hoai mc c cha nhiu mm bnh cho ngi v gia sc v cn c th gy hi cho r cy v th bn phn chung khi cha hoai mc s phn tc dng. V th h hm nay v mai sau, v sc khe v phn vinh ca loi ngi. Trong sn xut chng ta phi nng cao tinh thn trch nhim ca ngi sn xut i vi ngi tiu dng. Khng nn v li ch trc mt m lm cho thien nhin ngho i, mi trng sng ca c cng ng b nhim./.

You might also like