TUYN TP THI OLYMPIC VT L QUC T IPHO 2000-2011 PHN THI L THUYT Bin son: THI NGC TUN QUC

C Hiu chnh: TRN H THI

MC LC

K thi Olympic vt l Quc t ln th 31, nm 2000 Leicester Bi ton 1. Phn A. Mt ngi nhy bun-ghi (bungee) treo ngi vo y mt si dy n hi di. u kia ca si dy c gn c nh vo thnh ca mt cy cu cao. Ngi chi nhy khi cu vi vn tc ban u khng ng k, hng xung dng song bn di cu. Anh ta khng chm ti mt nc. Khi lng ca ngi chi l m, di t nhin ca si dy n hi l L, h s n hi ca si dy l k v gia tc trng trng g. Cho bit: Ngi chi c xem l mt cht im treo u si dy. Khi lng ca si dy l nh so vi khi lng m ca ngi chi. Si dy tun theo nh lut Hooke. B qua lc cn khng kh. Tnh cc i lng sau: a. Khong cch ri y ca ngi chi trc khi t vn tc bng khng ln u tin. b. Tc cc i ca ngi chi trong qu trnh ri. c. Thi gian chuyn ng ca ngi chi trc khi t vn tc bng khng ln u tin. Phn B Mt ng c nhit hot ng vi hai ngun nhit c nhit khc nhau v ( ), mi ngun

nhit c khi lng m v nhit dung ring . Cc ngun nhit c gi p sut khng i. a. Cho h thng lm vic, tnh nhit cui cng ln nht. trong trng hp cng thc hin bi ng c l

b. Tnh cng cc i kh d ny. Bit ng c nhit hot ng vi hai ngun nhit l cc khi nc c th tch mi khi l 2,50 m3. Nhit ca cc khi nc ln lt l 350K v 300K. c. Tnh nng lng cc i cn duy tr h thng. Bit nhit dung ring ca nc l khi lng ring ca nc l 1000 kg/m3. Phn C ,

Cho rng khi Tri t hnh thnh, cc ng v v ca cc ng v ny c dng tnh tui ca Tri t. a. ng v l ng v bn

tn ti nhng cha phn hy. S phn hy

c chu k bn r 4,50.109 nm. Cc ng v trung gian c chu k bn r rt ngn so . ca ng v ti thi im t, theo s nguyn t
9

vi ng v ny, nn s tn ti ca chng c th b qua. Sn phm cui ca qu trnh phn r ny

Tnh s lng nguyn t v

ca ng

thi im ny v chu k bn r ca

. Nn dng n v tnh thi gian l 10 nm.

b. ng v

c chu k bn r 0,710.109 nm, thng qua chui phn r s to ra ng v bn , v chu k bn r ca .

. Thit lp mi lin h gia

c. Mt qung uranium ln ch c phn tch bng my phn tch khi lng. T l gia cc ng v ch , v o c l 1,00:29,6:22,6. ng v c dng nh ng v tham chiu v khng c ngun gc phng x. Phn tch qung ch nguyn cht (khng ln cc ng v no khc ch) cho thy t l ny l 1,00:17,9:15,5. Bit , rt ra phng trnh cho bit tui ca tri t T.

d. Cho rng T ln hn rt nhiu so vi chu k bn r ca hai ng v uranium trn y v do ch c th tnh gn ng gi tr ca T. c lng tui ca tri t vi sai s 2%. Phn D Mt lng in tch Q c phn b ng u trong mt th tch cu c bn knh R t trong chn khng. a. Tnh cng in trng ti im cch tm cu mt khong r trong trng hp . b. Tnh tng nng lng tnh in ca phn b in tch trn. Phn E Mt vng dy mnh bng ng ang quay quanh mt ng knh t thng ng ca vng, trong t trng ca Tri t. Cm ng t ti im t vng c gi tr 44,5 mT v lm mt gc 64 0 so vi mt phng nm ngang. Cho khi lng ring ca ng l 8,90.103 kg v in tr ca vng dy l 1,70.10-8 Wm. Tnh thi gian vn tc gc ca vng dy gim i mt na. Cho rng thi gian ny ln hn rt nhiu so vi mt chu k quay ca vng. B qua ma st, hin tng t cm. Bi ton 2. a. Mt ng cathode (CRT) gm mt sung bn electron v mt mn hnh c t trong mt t trng u c cm ng t B, hng dc theo trc ca sung nh hnh 2.1. v

Chum tia electron pht ra t anode ca sng l chum phn k c gc m 10 0, nh minh ha trong hnh 2.2. Ni chung chum tia ny s tri rng trn mn hnh, nhng vi gi tr no ca t trng, chum tia s c hi t.

Bng cch xt chuyn ng ca mt electron pht ra t sng bn tia c hng chuyn ng lm vi trc i xng ca chm tia mt gc (nm trong khong ), v v quan tm n cc thnh phn chuyn ng theo phng song song v vung gc vi trc, vit biu thc t s in tch v khi lng e/m i vi electron theo cc i lng sau y: T trng nh nht chum tia hi t ti mt im, Hiu in th gia tc chum tia trong sng bn electron l V ( Khong cch D t anode n mn hnh. ),

b. Ta xem xt mt phng php khc dng xc nh t s in tch vi khi lng ca electron. Hai tm phng bng ng bn knh r c t cch nhau mt khong rt nh t trong t trng u B nh hnh 2.3. Hiu in th gia hai tm l V. Cc tm c t ng trc v song song nhau, trc ny vung gc vi t trng. Mt tm film (mn hng tia) c qun quanh mt hnh tr bn knh v ng trc vi cc tm. H c t trong chn khng. Cho bit t rt nh so vi s v r.

Mt ngun im t ti tm ca hai tm, pht ra cc ht b mt cch ng u theo hng i xng quanh trc ca h, cc tm film ging nhau c dng trong cc trng hp sau: u tin vi K n vi Cui cng vi v v v v , , v . (m khi ).

Trong

l cc hng s dng. Cho bit bn trn c in tch dng khi (hng ngc li khi

), v t trng c hng nh hnh 2.5 khi

Hai min ca tm phim c nh du A v B trn hnh 2.3. Sau khi trng nh, hnh nh ca mt trong hai min ny c cho trong hnh 2.4. Ch ra y l min no (A hay B)? C th tm thy cu tr li bt cch ch ra hng ca lc tc dng ln electron.

c. Dng knh hin vi, ngi ta o c c cc khong cch gia hai vt ngoi cng trn tm phim trong hnh 2.4 theo gi tr gc . Gc c cho trong hnh 2.3 l gc gia t trng v ng ni gia tm ca cc tm v im xt trn film. Kt qu o c c cho trong bng sau y.

Cc thng s bi ton c cho di y:

Ly tc nh sng trong chn khng l 3,00.108 m/s, v khi lng ngh ca electron l 9.11.10-31 kg. Tnh ng nng cc i ca ht b quan st c ra eV.

d. S dng cc thng tin c cho trong phn (c), rt ra gi tr ca t s in tch v khi lng ca electron. Thc hin iu ny bng cch v th thch hp. Lu rng, kt qu thu c c th cha ph hp vi thc t do sai s thc nghim.

Bi ton 3. Phn A Phn ny lin quan ti nhng kh khn ca vic d tm sng hp dn thng qua cc s kin thin vn hc. Mt v n sao siu mi xa to ra nhng thng ging trong trng hp dn b mt Tri t mt lng vo khong 10-9 N/kg. Mt hnh ca mt my d sng hp dn (hnh 3.1) gm hai thanh kim loi cng chiu di bng 1 m, c t vung gc vi nhau. Mt u thanh c mi phng v u cn li c gi c nh. V tr ca mt thanh c iu chnh nhn c cc tn hiu b t mt t bo quang in (hnh 3.1).

Cc thanh nhn c mt xung ngn dc theo chiu di thanh to bi mt thit b p in. Kt qu l u t do ca cc thanh dao ng vi bin dc , vi l cc hng s. a. Nu bin dao ng gim i 20% trong 50s th gi tr ca m bng bao nhiu? b. Bit vn tc truyn sng dc trong cc thanh l , xc nh gi tr nh nht ca . Bit

rng cc thanh c lm t nhm c khi lng ring .

v sut Young

c. V khng th ch to hai thanh cng chiu di mt cch tuyt i nn tn hiu quang in (do t bo quang in thu c) c tn s phch 0,005 Hz. Tnh chnh lch chiu di ca cc thanh. d. i vi thanh c chiu di , rt ra biu thc i s cho thay i chiu di do s thay i

ca cng trng hp dn , theo v cc hng s khc ca vt liu lm thanh. My d nhn ra s thay i ny c t dc theo hng chiu di ca mt trong hai thanh. e. Chm sng lade ng nht c dng trong th nghim c bc sng 656 nm. Nu dch chuyn ca h vn ng vi 10-4 ln bc sng ca chum lade v bin thin ca cng trng hp dn o c l 10-19 N/kg th gi tr ti thiu ca l bao nhiu? Phn B Phn ny lin quan ti tc dng ca trng hp dn ln ng truyn ca tia sng trong chn khng. a. Mt photon c pht ra b mt ca Mt tri (c khi lng M, bn knh R) b dch chuyn . Cho rng khi lng ngh ca photon tng ng vi khi lng ca n, p dng l thuyt hp dn ca

Newton chng minh rng tn s ca photon o c v cng gim i (b dch chuyn ) theo t l . b. S suy gim ca tn s ca photon tng ng vi s tng chu k ca n, do khi xem photon

nh mt ng h chun, th thi gian tr trong mi chu k tng ng l . Mc khc, c th ch ra rng thi gian tr lun ng hnh vi mt s co ngn ca n v chiu di vi cng t s. Ta s nghin cu hiu ng ny i vi tia sng truyn gn Mt tri. Gi s chit sut ti im cch tm mt tri mt on r l v . Ta c , trong l tc nh sng i vi h quy chiu xa Mt tri

l tc nh sng i h quy chiu cch tm Mt tri mt khong r. , trong rt nh v a l mt hng s m bn phi

Chng t rng gi tr gn ng ca xc nh. c.S dng cng thc trn y ca Cc d kin: Hng s hp dn Khi lng ca Mt tri Tc nh sng trong chn khng C th dng tch phn sau: . . .

, tnh gc lch ca mt tia sng i ngang qua b mt Mt tri.

K thi Olympic vt l Quc t ln th 32, nm 2001 Th Nh K Bi ton 1. Bi 1a. Klystron Klystron l thit b dng khuch i tn hiu c tn s rt cao. Mt klystron gm hai cp ging nhau cch nhau mt khong , mi cp gm hai bn phng (t phng) nh hnh v.

Mt chm electron vi vn tc u chuyn ng trong ton h thng, i qua cc l nh trn cc bn. Mt in th c tn s ln c khuch i t vo hai cp bn t vi lch pha xc nh (chu k T ng vi pha ) gia chng, to nn in trng c phng ngang bin thin trong cc t. Cc electron i vo t tip nhn khi cng in trng b tr phi v ngc li, cho cc electron to thnh cc bng vi khong cch nht nh.Nu t xut v tr im bng, in trng trong t ny s thu nng lng t chm electron vi pha tu chn thch hp. Xt chn vo c dng sng vung vi chu k , thay i trong khong khi lng ca in t . Vn tc u ca cc electron l . Khong cch v t s in tch v l nh c th b qua thi gian truyn ca

chm tia trong cc t. Vi bn ch s c ngha, hy tnh: a) [1,5 im] khong cch , ng vi di mt b electron. b) [1,5 im] lch pha do thit b chuyn pha cung cp. Bi 1b. Khong cch gia cc phn t [2,5 im] Gi v l khong cch trung bnh gia cc phn t trng thi lng v trng thi kh ca nc. Gi v p sut kh quyn. Xem th hi ca nc l kh l .

s rng c hai trng thi u nhit tng. S dng cc d liu sau y tnh t s Cho bit:

Khi lng ring ca nc th lng: Khi lng mol ca nc: p sut kh quyn: Hng s kh l tng: S Avagadro: Bi 1c. Thit b to tn hiu hnh rng ca n gin , ,

Mt ngun in th hnh rng ca c hiu in in th tr,

thng qua mt t in C nh hnh 1.

l bin

l mt ngun in l tng, v SG l mt b nh in gm hai in cc vi khong cch thch

hp no . Khi hiu in th gia hai in cc vt qu gi tr , khng kh gia cc in cc b nh thng, v do khong khng gia hai in cc b ngn mch v c duy tr cho n khi in th trn min ny rt nh. a) [0,5 im] V dng hiu in th theo thi gian , sau khi ng kho. khng b ngt on? ca

b) [0,2 im] Phi c iu kin g hiu in th

c) [0,4 im] Cho rng iu kin ny c tho mn, tm dng thc n gin ca chu k ng rng ca ny. d) [0,2 im] C th thay i bin tr hay SG nh th no ch thay i chu k ny? e) [0,2 im] C th thay i bin tr hay SG nh th no ch thay i bin ?

f) [1,0 im] Bn c mt ngun mt chiu ph. Hy thit k v v mt mch in thu c dng rng ca nh hnh 2.

Bi 1d. Chm nguyn t [2,5 im]

Mt chm nguyn t c to thnh bng cch lm nng mt m nguyn t nhit v pht ra theo phng ngang thng qua mt l nh (c kch thc nguyn t) c ng knh D mt thnh hp. Tnh c lng ng knh chm tia sau khi i c mt khong L theo phng ngang. Khi lng ca mi nguyn t l . Bi ton 2. H thng sao i

a) [7 im] Hu ht cc ngi sao to thnh cc h thng sao i. Mt kiu h thng ny gm mt sao thng c khi lng v bn knh , v ngi sao cn li l sao ntron rt nng v c, chng quay quanh nhau. B qua chuyn ng ca tri t. Quan st mt h thng sao i nh vy biu th qua cc thng tin sau: di gc cc i ca sao gc l , trong khi sao ntron l (xem hnh 1)

Thi gian chng lp li cc cc i ny l . c trng bc x ca sao thng cho thy nhit b mt ca n l v nng lng bc x

m mi n v din tch b mt tri t nhn c trong mi n v trhi gian l . Ph vch ca calcium so vi ph vch thng thng ca n chnh lch nhau mt lng , do lc hp dn ca sao thng. (Trong cc tnh ton ny c th xem photon c khi lng hiu dng l ).

Tnh khong cch t tri t n h thng sao ny theo cc d liu quan st v cc hng s v tr.

b) [3 im] Cho rng

, do c th xem sao thng quay quanh sao ntron trn qu o

trn bn knh . Gi s sao thng bt u bc x kh hng v sao ntron vi vn tc so vi sao thng (xem hnh 2). Bit rng lc hp dn ca sao ntron ln hn rt nhiu so vi cc lc khc v b qua s thay i qu o ca sao thng. Tnh khong cch gn nht gia hai ngi sao. Bi ton 3. My pht in t thu ng (MHD) Mt ng plastic hnh hp c b rng v cao , vi mt trn kn, cha y thu ngn vi in tr sut , to ra p sut trong ton khi cht lng. c lm t ng.

. Mt tua-bin li dng cht lng ny vi vn tc khng i Hai thnh i din ca ng c chiu di

Chuyn ng ca cht lng thc rt phc tp. n gin, ta chp nhn cc gi thit sau: Mc d cht lng l nht, tc ca chng l nh nhau xt trn ton khi. Tc ca khi cht lng t l vi tng ngoi lc tc dng ln h. Cht lng khng nn c. Cc thnh c kh nng tch in do in trng ngoi v mt t trng u B c phng thng ng trong min khng gian cha hp. Trong hnh v, cc vc-t n v s tham gia vo bi ton. v vn tc . , P, L, B v . .

a) [2,0 im] Tnh lc do t trng tc dng ln dng cht lng theo L, B, h,W, b) [3,0 im] Tnh vn tc ca dng cht lng sau khi thit lp t trng theo

c) [2,0 im] Tnh cng sut ca tua-bin tng tc khi cht lng t gi tr ban u

d) [3,0 im] Lc ny t trng khng cn v thu ngn c thay bng nc vi vn tc . Mt sng in t vi tn s xc nh truyn theo tit din ca dng cht lng m dng ny truyn theo chiu di L. H s khc x ca nc l v . Tnh lch pha gia sng vo v sng ra do tc ng ca chuyn ng ca dng cht lng.

K thi Olympic vt l Quc t ln th 33, nm 2002 Bali Bi ton 1. Raa i xuyn lng t (GPR) GPR dng d tm v nh v cc vt bn di v gn b mt tri t bng cch truyn sng in t xung mt t v nhn sng phn x t cc vt . My pht v my thu t cng mt ni trn mt t. Mt sng phng in t phn cc thng c tn s gc c biu th bng cng trng ca sng: (1), y l hng s, l h s pht sng v , vi l s sng, c cho bi cc biu thc: (2) truyn theo hng trc z

ln lt l t thm, thm in v dn in.

Tn hiu s khng d c nu bin ca tn hiu raa n vt xung di 1/e ( ) gi tr ban u ca n. Mt sng in t vi di tn s bin thin (10 MHz 1000 MHz) thng c dng ph hp vi khong d tm v phn gii ca php d. S hin th ca k thut GPR ph thuc vo phn gii ca n. phn gii c cho bi khong cch nh nht gia hai vt phn x k nhau c d tm. Khong cch nh nht ny s dn n lch pha nh nht tnh theo 1800 gia hai sng phn x n my d. Phn cu hi: Cho bit: v . ) tho iu kin . Xc

(1)[1,0 im] Gi s mt t khng b t ho ( nh vn tc truyn sng theo

, bng cch s dng cc phng trnh (1) v (2).

(2)[2,0 im] Xc nh su cc i c th d n ca mt vt trong lng t, bit t c dn in 1,0 mS/m v thm in v . , tho iu kin ,

(3)[3,5 im] Ta xt hai thanh dn song song c chn cng su trong lng t. Hai thanh ny cch mt t 4 m. t c dn in 1,0 mS/m v thm in . Gi s php o GPR ch ra mt v tr gn ng trn mt thanh dn. My d im c s dng trong tnh hung ny. Xc nh tn s nh nht phn gii ca vt bn cnh l 50 cm. (4)[3,5 im] xc nh su ca mt thanh c chn trong cng lp t, ta tin hnh php o theo hng thng gc vi thanh. Kt qu o c cho bi th sau:

Hnh v. th m t thi gian truyn theo v tr x, Vit biu thc ca t theo x v xc nh d. Bi ton 2. S bt tn hiu mt s ng vt

Mt s ng vt bin c kh nng pht hin cc sinh vt khc xa nh dng in to bi cc sinh vt trong qu trnh th hoc vn ng c bp ca chng. Mt s ng vt n tht dng cc tn hiu in ny nh v con mi ca chng, thm ch khi con mi ang vi trong ct. Hin tng vt l ca vic to ra dng in ca con mi v vic pht hin ra chng bi cc loi n tht c th c m hnh ho nh m t trong hnh II-1. Dng in to bi con mi truyn gia hai qu cu vi cc in th m v dng trn thn con mi. Khong cch gia hai tm cu l , mi qu cu c bn knh , nh hn rt nhiu so vi . in tr sut ca nc biu l . Gi thit rng in tr ca thn con mi bng vi ca nc bin, ngha l iu kin bin vi mi trng xung quanh ca con mi cho trong hnh v c th b qua.

Hnh II-1. M hnh m t b phn d dng in ca ng vt sn v ngun pht trn thn con mi. m t vic d thy dng in pht ra t con mi ca ng vt n tht, b phn d c m hnh ho ging nh hai qu cu trn thn loi ng vtny v tip xc vi nc bin xung quanh, v nm song song vi cp in cc trn c th con mi. Chng cch nhau mt khong , bn knh mi qu cu l , nh hn rt nhiu so vi trung m . Trong trng hp ny, trung tm ca b phn d nm ngay pha trn v cch mt on y, trong khi ng ni hai qu cu song song vi cng in trng nh trong

hnh II-1. C v u rt nh so vi y. Cng in trng nm trn ng ni hai qu cu xem nh khng i. Hn na, b phn d lm vi con mi, nc bin xung quanh v ng vt n tht lm thnh mt mch in knh nh trong hnh II-2.

Hnh II-2. Mch in tng ng ca h thng kn gm ng vt sn mi nhy, con mi v nc bin xung quanh. Trn hnh, V l hiu in th gia hai qu cu do in trng ca con mi to nn, bin gy nn. mi. v l in tr do nc

ln lt l hiu in th gia hai qu cu d v in tr bn trong ca loi sn

Cc cu hi: (1)[1,5 im] Xc nh vc-t mt dng in (dng in trn mi n v din tch) to bi mt ngun im khong cch trong mt mi trng rng v hn. , xc nh cng in trng ti trung im P trn ng

(2)[2,0 im] Da trn nh lut ni hai qu cu i vi dng

chy gia hai qu cu trn thn con mi. , hiu in th gia hai qu cu cc ca ngun. trn con mi. [0,5

(3)[1,5 im] Xc nh vi cng dng in im] Xc nh in tr (4)[0,5 im] Xc nh b phn d .

gia hai qu cu, [0,5 im] v cng sut , [1,0 im]

trong hnh II-2 v [0,5 im] tnh cng sut truyn t ngun ti

(5)[1,5 im] Xc nh gi tr

ng vi cng sut d cc i v [0,5 im] tnh cng sut cc i ny.

Bi ton 3. Chuyn ng ca xe trn mt nghing

Hnh III-1. M hnh n gin ca mt chic xe chuyn ng trn ng nghing. Hnh v trn y l mt m hnh n gin ca mt chic xe vi mt bnh sau v mt bnh trc u l hnh tr, dang chuyn ng trn mt dc nghing vi gc nghing so vi mt ngang nh trn hnh III-1. Mi hnh tr c tng khi lng , gm mt vnh hnh tr c bn knh ngoi v bn knh

trong , vi 8 nan hoa c khi lng tng cng . Khi lng ca vt nng c mang bi xe c th b qua. Xe ang chuyn ng xung pha di do tc dng ca lc hp dn v lc ma st. Bnh trc v sau nm v tr i xng so vi xe.

Hnh III-2. M hnh n gin ca cc bnh xe. H s ma st tnh v ma st ng gia cc bnh v mt ng ln lt l thn xe l , chiu di v . Khi lng ca phn , khong cch t

v b dy t. Khong cch gia bnh trc v bnh sau l

tm bnh xe n mt nghing l . B qua lc ma st ln gia cc bnh xe v trc. Cu hi: (1)[1,5 im] Tnh momen qun tnh ca cc bnh xe. (2)[2,5 im] V cc lc tc dng ln thn xe, ln bnh trc v bnh sau. Vit phng trnh chuyn ng cho mi phn ny. (3)[4,0 im] Xe chuynng t trng thi ngh, v ch chu tc dng ca lc hp dn. Xt cc kh nng chuyn ng ca h v tnh gia tc chuyn ng theo cc i lng bit. (4)[2,0 im] Bit rng sau khi cc bnh xe ln khng trt c on ng vo vng c h s ma st gim so vi lc u v t trng thi ngh, xe i v ln hn

v cc bnh xe bt u trt. Tnh vn tc tip

tuyn v vn tc gc ca mi bnh xe sau khi xe i c qung ng (mt). Gi s rng nhiu so vi kch thc ca xe.

K thi Olympic vt l Quc t ln th 34, nm 2003 i Loan Bi ton 1. S quay ca mt vt nng Mt hnh tr bn knh R c gi nm ngang. Mt si dy nh c chiu di , mt u gn c nh vo im cao nht A trn hnh tr, u kia treo mt vt nh c khi lng m nh hnh 1a. Ban u, vt nng nm trn cng mt phng ngang vi A, v dy khng b chng. B qua s ko dn ca dy. Bit rng vtnng c th xem nh cht im v con lc ch chuyn ng trong mt phng vung gc vi trc hnh tr. Gia tc hp dn bng . x L m r Q A

O R

t
Hnh1a s P

Chn O l gc to . Khi vt m im P, si dy tip tuyn vi mt tr ti Q. di on PQ l s. Vct n v theo phng tip tuyn v theo phng bn knh ti Q ln lt l v . di gc ca bnknh OQ c tnh theo ngc chiu kim ng h so vi trc x thng ng hng dc theo OA. Khi , chiu di s bng L v th nng hp dn bngkhng. Khi ht chuyn ng, gi tr tc thi ca ln lt l .

tc bin thin ca

Tt c cc tc v vn tc trong bi ton ny c tnh trong h quy chiu gn vi O. Phn A Trong phn A, si dy lun cng khi ht chuyn ng. Tnh theo cc i lng cho ( ): (a)[0,5 im] Lin h gia (b)[0,5 im] Vn tc (c) [0,7 im] Vn tc .

ca im chuyn ng Q so vi O. ca vt so vi Q khi n P.

(d)[0,7 im] Vn tc

ca vt so vi O khi n P.

(e)[0,7 im] Thnh phn gia tc theo phng ca vt so vi O khi vt ti P. (f) [0,5 im] Th nng trng trng U ca vt khi n P. (g)[0,7 im] Tc Phn B Trong phn B, t s gia L v R c cho di y: ca vt ti im thp nht trn qu o.

L 9 2 = + cot = 3.534 + 3.352 = 6.886 R 8 3 16

(h)[2,4 im] Tnh vn tc (i) [1,9 im] Tnh vn tc Phn C Trong phn C, thay v c nh mt u dy ti A, vt nng m ca con lc c ni vi mt trng vt c khi lng M thng qua dy nh vt qua tr nh hnh 1b. C th xem trng vt nh mt cht im. ca vt khi on dy PQ cng v c di nh nht, theo g v R. ca vt khi n ln n im cao nht v pha bn kia hnh tr.

L m R

M
Hnh 1b. Ban u, vt nng con lc c gi ng yn cng cao vi A v trng vt nm thp hn O, khi on dy nm ngang cng v c chiu di L. Con lc c th t ngh v trng vt bt u ri. Cho rng con lc chuyn ng trong mt phng thng ng v c th dao ng ngang qua vt nng m khng b cn tr. H s ma st trt gia dy treo v mt phng hnh tr l nh, c th b qua. Tuy nhin lc ma st ngh ln trng vt duy tr trng thi ng yn khi vn tc ca trng vt bng khng. (j) [3,4 im] Gi s rng trng vt ng yn sau khi ri c mt on D vi m quay quanh hnh tr mt gc . Nu vt

, trong khi hai on dy khng bm vo tr thng hng,

th t s hn, tnh theo

khng nh hn mt gi tr ti hn .

. B qua cc phn t bc

hoc cao

Bi ton 2. Thit b cng hng p in di tc dng ca in p xoay chiu Xt mt thanh cng ng cht, c chiu di t nhin v tit din u A (hnh 2a). bin dng di ca thanh ngc chiu vi lc tc dng thng gc vo mt u thanh.ng sut trn mt u thanh ca thanh. nh c nh ngha bi . S thay i t i chiu di ca thanh hoc c gi l sc cng (1) ng vi v gim chiu di .

lut Hooke vit theo ng sut v sc cng nh sau: y

gi l modul Young ca vt liu lm thanh. ng sut nn . Do , ng sut nhn gi tr m v lin h vi p sut

bi biu thc

i vi mt thanh c khi lng ring , tc truyn sng dc (v d sng m) dc thanh c xc nh bi (2)

Hiu ng tt dn v tiu tn nng lng c th b qua trong cu tr li cho cc cu hi sau y. Phn A: Tnh cht c hc Mt thanh ng nht bn v hn, tri di t trong thi gian rt ngn n (xem hnh 2b), c khi lng ring . Ban u mt p sut nh v pha phi.

thanh ang nm yn v cha bin dng. Tc dng vo u tri ca thanh to , to nn mt sng p sut truyn vi tc

(a)[1,6 im] Nu lc y tc dng vo u tri ca thanh vi mt vn tc khng i cng . v p sut u ny trong sut thi gian tc dng

(hnh 2b), th sc v

bng bao nhiu? Kt qu tnh theo

(b)[2,4 im] Cho bit mt sng dc truyn theo phng trc x ca thanh. Bit tit din ti v tr thanh cha b bin dng (hnh 2c) s thc hin di (3) Trong v l cc hng s. Xc nh vn tc , sc cng v [ siat theo ti thi im

khi

theo quy lut

v .

Phn B: Cc tnh cht in c (bao gm hiu ng p in) Xt mt tm tinh th thch anh c chiu di , b dy v b rng (hnh 2d). Chiu di v b dy ca

tm hng dc theo cc trc v . Cc in cc c to thnh bng cch ph cc lp kim loi mng ln mt trn v mt di ca tm. Cc cht ni vi ngun in ngoi c hn vo gia cc in cc, to sng dng dc theo trc .

Tinh th thch anh c khi lng ring Chiu di v cc kch thc khc tho mn cc mode dc ca sng dng theo phng i vi mt sng dng c tn s ti thi im t l Trong

v modul Young tc ng ln tm thch anh.

. Khi kho K m, cho rng ch c

, di ca mt tit din thng ca tm so vi v tr cn bng , (4a)

l mt hng s dng v thnh phn ph thuc vo thi gian c dng (4b)

c gi tr cc i ti n v v

. Bit tm ca cc in cc ng yn v cc mt tri phi ca

tm c th t do v phi c ng sut (hoc p sut) bng khng. (c)[1,2 im] Xc nh gi tr ca thch anh. v trong phng trnh (4b) i vi mt sng dng dc trong tm

(d)[1,2 im] Tnh hai tn s nh nht ca sng dng dc c kch thch bi tm. Hiu ng p in l mt tnh cht t bic ca tinh th thch anh. S co hoc dn ca tinh th to ra mt hiu in th trn khi, v ngc li, mt in th ngoi t ln khi tinh th c th lm dn n hoc co tm ph thuc vo s phn cc in th. Cc dao ng in c ny c th kt hp to cng hng trn tinh th thch anh. kho st hiu ng p in, ta gi s mt in mt trn cc in cc trn v di ln lt l khi tm c t trong in trng lt l v (5a) Trong u v gi l cm ng n hi (ngc vi modul Young) trong in trng l thm in ng vi ng sut khng i, trong khi l h s p in. ng kho K trong hnh 2d. t vo cc in cc mt in th xoay chiu trng ng nht xut hin theo phng c thit lp, mt sng dng dc c tn s xut hin trong tm theo phng . vi v mt in hng theo trc . Gi sc cng v ng sut theo phng v ln

. Khi , hiu ng p in trn tinh th thch anh c th biu din bi phng trnh

trong tm thch anh. Khi trng thi n nh

Do in trng l ng u, bc sng v tn s ca sng dng dc bn trong tm c lin h

c cho bi phng trnh (2). Tuy nhin, theo phng trnh (5a), ng thc khng cn ng na, mc d nh ngha v sc cng v ng sut vn nh trn v cc mt ca tm vn c t do vi ng sut bng khng. (e)[2,2 im]T cc phng trnh (5a) v (5b), ta tm c s ph thuc ca in tch mt di vo v , , vi . Xc nh v . theo biu thc in cc

(f)[1,4 im] in tch ton phn (6). Xc nh Bi ton 3. v , tnh ra gi tr bng s ca

trn in cc di lin h vi

Phn A. Khi lng neutrino v phn hu ntron Mt ntron t do c khi lng ang ng yn trong h quy chiu phng th nghim, phn hu thnh ba ht khng tng tc vi nhau: mt proton, mt electron v mt phn-neutrino. Khi lng ngh ca proton l , trong khi khi lng ngh ca phn neutrino c cho l khc khng v nh hn rt

nhiu so vi khi lng ngh cc khi lng trn c cho:

ca electron. Tc nh sng trong chn khng l . Gi tr bng s ca . l nng lng

Tt c cc nng lng v vn tc u c tnh theo h quy chiu phng th nghim. Gi ton phn ca electron sau phn hu. (a)[4,0 im] Tnh gi tr cc i ca v tc ca phn neutrino khi , tnh

. Cc kt qu v n 3

tnh theo khi lng ngh ca cc ht v tc nh sng. Cho bit ch s c ngha. Phn B. S nng do nh sng

Mt bn cu trong sut c bn knh R v khi lng m c chit sut . Chit sut ca mi trng bn ngoi bn cu bng 1. Mt chm sng la-de song song chiu n ng thi v vung gc vi mt phng ca bn cu. Chm sng c trc i xng cng l trc i xng ca bn cu l trc z, nh trong hnh 3a. Gia tc hp dn thng ng hng xung. Bn knh tit din trn ca chm sng rt nh so vi bn knh R. Bn cu khng hp th nh sng la-de. B mt ca bn cu c ph mt lp mng vt liu truyn sng s phn x trn cc mt khng ng k khi nh sng i vo v i ra khi bn cu. Quang l ca chm tia la-de qua lp ph ny l khng ng k. (b)[4,0 im] B qua cc s hng bc bng vi trng lng ca bn cu. Cho bit, khi b, . hoc ln hn, tnh cng sut ca chm la-de cn cn

K thi Olympic vt l Quc t ln th 35, nm 2004 Hn Quc Bi ton 1: in tr ping - pong Mt t in phng gm hai bn hnh trn bn knh R t cch nhau mt khong d, vi nh hnh v 1.1(a). Bn trn ni vi mt ngun in khng i c in th V, trong khi bn di c ni t. Mt a mng, nh c khi lng m c bn knh r v b dy t c t ngay tm ca bn t di nh hnh v 1.1(b). Cho rng, khng gian gia hai bn t l chn khng vi hng s in ; cc bn t v a c lm t cht dn in rt tt; b qua cc hiu ng in mp t. B qua in tr ca ton mch v cc hiu ng tng i tnh. Hiu ng nh in khng ng k.

Hnh 1.1 Hnh v m t (a) mt t in phng vi hai bn t song song c ni vi mt ngun in khng i v (b) khi t a nh vo gia hai bn t. (Xem chi tit trong bi) (a) [1,2 im] Tnh tng tc tnh in gia hai bn t cch nhau mt khong d, trc khi a a nh vo gia hai bn t nh hnh 1.1(a). (b) [0,8 im] Khi a nh c t trn bn t di, in tch q trn a lin h vi in th ca bn trn bi . Tnh theo r, d v . (c) [0,5 im] Cc bn t c t vung gc vi mt trng hp dn ng nht c cng g (gia tc ri t do). nng a t trng thi ngh, ta cn tng in th t vo bn trn ln hn gi tr ngng . Rt ra theo m, g, d v .

(d) [2,3 im] Khi , a di chuyn ln xung gia hai bn t. (Gi s rng a ch chuyn ng theo phng thng ng). Va chm gia a v cc bn t l khng n hi vi h s hi phc

, vi ln lt l vn tc ca a ngay trc v ngay sau va chm vi mt bn t. Cc bn t c gi c nh. Tc ca a sau va chm vi bn t di tin n mt gi tr gn nh khng i ph thuc vo V theo biu thc: (1.1)

Tnh v theo m, g, , d v . Gi s rng ton b b mt a tip xc vi bn t ng thi v lu qu trnh trao i in tch gia chng xy ra hon ton i vi mi va chm. (e) [2,2 im] Sau khi t n gi tr khng i trn y, cng dng in trung bnh I (theo thi gian) chy qua cc bn t c xc nh gn ng bi khi . Biu din theo m, , d v . (f) [3,0 im] Khi in th V c gim rt chm, tn ti mt gii hn di ca in th tch ngng di chuyn thnh dng. Tm cch so snh khong t vi ngng nng a n . v cng dng in xt trong cu (c), v phc lin h cc in

tng ng theo m, g, , d v . Bng khi V thay i trong

Bi ton 2: Chuyn ng ca qu bng kh Mt qu bng cao su c bm y bng kh hli chuyn ng ln cao trong khng trung, trong iu kin p sut v nhit gim theo cao. Trong bi ton ny, gi s rng qu bng lun c hnh cu bt chp ti vt, v b qua th tch ca ti vt. Nhit ca kh hli trong bng lun bng vi nhit mi trng bn ngoi, v xem cc kh u l kh l tng. Hng s kh l tng ca hli v khng kh ln lt l trng l [Phn A] (a)[1,5 im] Cho bit p sut v nhit ca khng kh bn ngoi ln lt l P v T. p sut ca kh bn trong qu bng cao hn bn ngoi do sc cng b mt ca qu bng. Qu bng cha n mol kh hli v p sut bn trong l . Tnh lc nng qu bng theo P v . (b) [2,0 im] Ti Hn Quc, vo mt ngy h nhit khng kh T ti cao z so vi mc nc bin c xc nh bi v dng: (2.1) trong khong cao vi v . v v khi lng mol . Gia tc trng

. p sut v khi lng ring ca khng kh ti mc nc bin ln lt l . Trong khong cao ny, p sut khng kh c

Biu din theo v g, v tm gi tr bng s ca i lng ny vi hai ch s thp phn. Xem gia tc trng trng l khng i, khng ph thuc vo cao. [Phn B]

Khi mt qu bng hnh cu trng thi cha bin dng c bn knh

dn ra thnh hnh cu c bn knh

, b mt qu bng tng thm nng lng n hi do s cng ny. Trong mt l thuyt n gin, nng lng n hi nhit khng i T c th c biu din bi (2.2) vi l t s dn n v l mt hng s c n v . nh mt

(c) [2,0 im] Biu din hm ca .

theo cc thng s c mt trong phng trnh (2.2), v v pht

(d) [1,5 im] Hng s v

c xc nh t lng kh cn lm dn n qu bng. iu kin , mt qu bng cha bin dng v cha theo mol hli lm dn n qu bng n kch thc . Biu din thng s a ca qu bng, c nh ngha

mol kh hli. Cn mt lng kh ti cng iu kin n, v , y

. Tnh gi tr ca a n hai ch s thp phn.

[Phn C] Mt qu bng c chun b nh cu (d) ti mc nc bin (dn n n kch thc mol hli ti qu bng v ti vt c gi tr v . Th cho qu bng bay ln t mc nc bin. , khi lc nng cn bng vi tng ti trng. Tm vi

). Tng ti trng, bao gm kh,

(e) [3,0 im] Cho rng qu bng dng li cao

v t s dn n cao ny. Cho p n vi hai ch s thp phn. B qua s tri ca qu bng v s r r kh trong sut qu trnh bay ln. Bi ton 3: Knh hin vi u d nguyn t Knh hin vi u d nguyn t (Atomic probe microscope - APM) l cng c hu hiu trong lnh vc khoa hc nano. Chuyn ng ca mt gi trong APM c cho bit bi mt u d quang s dng chm la-de phn x, nh hnh v 3.1. Gi ny ch chuyn ng theo phng thng ng vi dch chuyn z l hm ca thi gian t c biu din bi phng trnh y m l khi lng ca gi , mn iu kin , (3.1)

l cng ca l xo ca gi , b l h s tt dn nh, tho

, v F l ngoi lc tc dng bi mt ng p in.

Hnh 3.1 Phc ca mt knh hin vi u d. Hnh nh gc di bn phi l mt m hnh c hc n gin m t s kt hp gia ng p in v gi . [Phn A] (a) [1,5 im] Khi v hng . , tho mn phng trnh (3.1) c dng theo , m, , v b. Tnh A v pha , y khi xy ra cng

. Tnh bin A v

(b) [1,0 im] Mt b khuch i nh trn hnh v 3.1 khuch i tn hiu u vo nh tn hiu chun, , v ch cho truyn qua thnh phn dc (dng mt chiu) ca tn hiu khuch i. Gi s rng tn hiu u vo c dng . y , , v l cc hng s dng. Tm iu kin ca cho tn hiu u ra khng trit tiu. Xc nh bin ca tn hiu u ra dc khng trit tiu tn s ny. (c) [1,5 im] Thng qua mt thit b bin pha, in th dng cho tn hiu chun thnh . , thng qua ng p in, li gi bng mt lc nh vo dch chuyn ca gi . Trong . , bin . Khi , l cc

thit b d quang hc to ra mt in th hng s. Tnh bin ca tn hiu u ra dc ti

(d) [2,0 im] S thay i b lng thay i . Kt qu l, pha

ca khi lng gi dn n thay i ca tn s cng hng mt ti tn s cng hng ban u thay i mt lng . Tm khi lng , l phn gii in hnh trong php o pha. , khi . , v . S dng

ca gi tng ng vi di pha

Cc thng s vt l ca gi bao gm gn ng [Phn B] v

By gi, ta xt mt s lc khc, bn cnh lc li c xt trong Phn A, do mu vt tc dng ln gi nh hnh v 3.1. (e) [1,5 im] Gi s lc cng thm , vi theo , m v . ch ph thuc vo khong cch h t gi n b mt mu vt, . Trong ln cn , ta c th vit l mt hng s khng ph thuc vo h. Tm tn s cng hng mi

ta c th xc nh c mt v tr cn bng

(f) [2,5 im] Khi tin hnh qut mu (scan) bng cch di chuyn mu vt theo phng ngang, mi nhn ca gi c in tch bt gp mt in t c in tch b gi c nh pha di b mt ca mu vt. trong qu trnh scan quanh in t, lng bin thin ln nht ca tn s cng hng nh hn nhiu so vi . Xc nh khong cch t gi n in t trn ng vi bin thin cc i ca tn s cng hng theo m, q, Q, nm cho trng hp . , , v hng s Coulomb . Tnh ra

B qua cc hiu ng phn cc u nhn gi v b mt.

K thi Olympic vt l Quc t ln th 36, nm 2005 Ty Ban Nha Bi ton 1. KT CC KHNG MONG MUN CA MT V TINH Chuyn ng thng thy ca tu khng gian lin quan ti cc thay i vn tc dc theo hng bay, s gia tc t c qu o ln hn hoc hm li i vo vng kh quyn tri t. Trong bi ton ny, chng ta s nghin cu nhng thay i ca qu o v tinh khi ng c y tc ng theo phng bn knh.

nh: ESA rt ra gi tr bng s ta s dng cc d kin sau: bn knh Tri t trng b mt Tri t , v ly di mt ngy thin vn l . , gia tc trng

Ta xem xt mt v tinh thng tin a tnh (c chu k T0) c khi lng m dang chuyn ng trn mt ng trn xch o c bn knh . V tinh c mt ng c cung cp lc y theo phng tip tuyn ca qu o a n ti qu o cui cng. Bi 1 (1.1)[0,3 im] Tnh gi tr bng s ca . ca v tinh theo g, v , v tnh gi tr bng s ca i

(1.2)[0,3+0,1 im] Vit biu thc vn tc lng ny. (1.3)[0,4+0,4 im] Tnh momen ng lng

ca v tinh v c nng

ca n theo

, m, g v

Khi v tinh ang hot ng bnh thng trn qu o th mt li iu khin c pht i t mt t khin cho ng c ca n hot ng tr li. Lc y ca ng c hng v pha Tri t, v mc d trm iu khin Tri t kp pht hin v tt ng c, mt thay i khng mong mun ca vn tc v tinh c thit lp trn v tinh. Ta biu din s thay i ny thng qua t s . Thi gian hot ng ca ng c l nh, c th b qua khi so vi chu k chuyn ng ca v tinh, v do , hot ng ca ng c gn nh tc thi. Bi 2. Gi s (2.1)[0,4+0,5 im] Xc nh cc thng s ca qu o mi, thng s v tm sai theo (2.2)[1,0 im] Tnh gc ra s c m ng c. v .

to bi trc ln ca qu o mi v vc-t b tr ca v tinh ti thi im xy

(2.3)[1,0+0,2 im] Vit biu thc khong cch nh nht Tri t, theo

v ln nht

ca v tinh so vi tm . v , v tnh ra gi tr bng

v , v tnh gi tr bng s cc i lng ny cho trng hp

(2.4)[0,5+0,2 im] Xc nh chu k chuyn ng T trn qu o mi theo s i vi Bi 3. (3.1)[0,5 im] Tnh thng s y cc tiu .

v tinh thot ra khi hp dn ca Tri t. m v tinh t c so

(3.2)[1,0 im] Trong trng hp ny, hy xc nh khong cch gn nht vi tm Tri t trn qu o mi theo Bi 4. .

Xt trng hp

. ca v tinh t c rt xa, theo v . v

(4.1)[1,0 im] Tnh vn tc

(4.2)[1,0 im] Rt ra thng s va chm . (Xem hnh F-2). (4.3)[1,0+0,2 im] Xc nh gc ra s gi tr ny cho 1,5 .

ca tim cn ca hng thot v cng ca v tinh theo

ca ng tim cn ca hng thot v cng ca v tinh theo . Tnh

HNG DN Di tc dng ca lc hng tm dng nghch o bnh phng khong cch, cc vt chuyn ng theo qu o elip, parabol hoc hyperbol. Trng hp , c th xem tm khi ca M nm ti mt tiu im ca qu o. Phng trnh to cc ca qu o ny c dng (xem hnh F-3) l mt hng s dng, c gi l thng s ca qu o v Vi qu o xc nh, ta c: v l tm sai. , vi

y G l hng s Niutn, L l ln ca momen ng lng ca vt v E l c nng, vi gc th nng v cng.

Ta c th k n cc trng hp sau y: i) Nu ii) Nu iii) Nu , qu o l mt elip (ng trn c , qu o l mt parabol. , qu o l mt hyperbol. ).

Bi ton 2. PHP O CHNH XC CC I LNG IN HC S pht trin ca khoa hc v k thut trong sut th k XIX t ra nhu cu v mt h chun cc i lng in hc. Cc n v mi c thit lp da trn cc chun chiu di, khi lng v thi gian c thit lp t sau Cch mng Php. Cc th nghim c thc hin xc nh cc n v ny c tin hnh t nm 1861 n nm 1912. Ta nghin cu ba trong s . nh ngha ohm (Kelvin) Mt cun dy trn gm N vng dy, bn knh a v in tr tng cng R quay vi vn tc gc khng i quanh mt ng knh t thng ng trong mt t trng u nm ngang c cng .

(1)[0,5+1,0 im] Tnh sut in ng xut hin trong cun dy, v cng sut trung bnh chuyn ng ca vng dy. B qua hin tng t cm.

duy tr

Mt kim nam chm nh c t ti tm vng dy nh hnh F-1. N c th quay t do mt cch chm chp quanh trc Z trong mt mt phng nm ngang, nhng khng th theo kp tc quay ca vng dy. (2)[2,0 im] Khi trng thi cn bng c thit lp, kim nam chm lm vi tr ca vng dy theo gc ny v cc thng s khc ca h thng. mt gc nh. Tnh in

Ngi Kelvin dng phng php ny vo nhng nm 1860 thit lp chun tuyt i cho ohm. trnh chuyn ng quay ca vng dy, Lorenz ngh s dng mt phng n khc c tin hnh bi Ngi Rayleigh v Ms. Sidwick, m chng ta s phn tch di y nh ngha ohm (Rayleigh, Sidwick) Th nghim c b tr nh trong hnh F-2. Hai a kim loi ging nhau c cng bn knh c gn vo

mt thanh thng SS. Mt m-t quay vi vn tc gc , c iu chnh o R. Hai cun dy ging nhau C v C (c bn knh a v N vng dy mi cun) bao quanh hai a. Chng c b tr sao cho dng in I truyn qua chng theo hai chiu ngc nhau. Ton b h thng dng o in tr R.

(3)[2,0 im] Gi s rng dng in I truyn qua cc cun dy C v C to ra mt t trng ng nht B quanh cc a D v D, bng vi t trng tm cun dy. Tnh sut in ng cm ng gia hai tip im 1 v 4 vi cc a, bit rng khong cch gia cc cun dy rt ln so vi bn knh ca cc cun v . Cc a c ni vo mch in thng qua cc chi qut 1 v 4. in k G o dng in qua mch 1-2-34. (4)[0,5 im] in tr R c xc nh khi G ch gi tr 0. Tnh R theo cc thng s ca h thng. nh ngha ampere Cho mt dng in chy qua hai vt dn v o lc tng tc gia chng c th xc nh chnh xc cng ca dng in ny. Th nghim Cn bng dng in c thit lp bi Ngi Kelvin vo nm 1882 khai thc phng n ny. Su cun dy ging nhau c cng bn knh a, c mc ni tip nhau nh hnh F-3. Gi c nh cc cun v trn hai mt phng nm ngang cch nhau mt on nh . Cun v c gi bi cc cnh tay n c cng chiu di d, v khi cn bng, chng cch u hai mt phng cha cc cun cn li.

Dng in I chy trong cc cun dy khc nhau c chiu sao cho lc t tc dng ln

hng ln, trong

khi lc t tc dng ln hng xung di. Mt trng vt c khi lng m, t cch trc quay mt on x thit lp li cn bng khi c dng in chy qua mch. (5)[1,0 im] Tnh lc tc dng ln do tng tc t vi . n gin, gi s rng lc tc dng ln mi n v chiu di ging vi tng tc t ca hai dng in thng song song, di v hn. (6)[1,0 im] Dng in I c o khi cn bng c thit lp. tnh gi tr ca I theo cc thng s vt l ca h thng. Kch thc ca th nghim cho php b qua hi tng h cm gia cc cun dy bn tri v bn phi. Gi M l khi lng ca n by (khng k n trng vt m trn y), G l khi tm v l khong cch . (7)[2,0 im] Cn bng l bn vi nhng dch chuyn nh cho n by tr li v tr cn bng khi c th ra. Cho bit: Gi tr trung bnh T l C th s dng cc tch phn sau: , v , ca mt i lng trong mt h chuyn ng tun hon vi chu k ca v ca . Tnh gi tr cc i

Vi Vi

, ta c nh, ta c .

Bi ton 3. CHUYN NG CA NTRON TRONG TRNG TRNG Trong vt l c in, mt qu bng n hi ny trn b mt Tri t l mt v d l tng cho chuyn ng lp li lin tc. Chuyn ng ca qu bng b gii hn: n khng th xung bn di mt t hay vt qu im quay lui ( cao cc i). Qu bng c ri xung v ny ln. Ch c lc cn ca khng kh hoc va chm khng n hi c th dng li qu trnh v ta b qua kh nng ny trong bi ton. Mt nhm cc nh vt l thuc Vin Laue - Langevin Grenoble bo co mt bng chng thc nghim vo nm 2002 v li hnh x ca ntron trong trng trng ca Tri t. Trong th nghim, cc ntron chuyn ng v pha phi v ri xung mt b mt tinh th t nm ngang ng vai tr nh mt gng ntron, l ni m chng c th ny ln n hi n cao ban u v chuyn ng c nh th lp li. B tr ca th nghim c m t trong hnh F-1. Th nghim bao gm mt khe h W, gng ntron M ( cao z = 0), bn hp th ntron ( cao z = H v chiu di L) v my d ntron D. Chm n trong chuyn ng vi vn tc khng i theo phng ngang t cng vo W n my d D xuyn qua mt vng khng gian gia A v M. Tt c cc ntron n c mt A u b hp th. Trong khi cc ntron n M b phn x n tnh. My d D dng o tc truyn n ca ntron , l tng s ntron n D trong mt n v thi gian.

Cc ntron i vo min gii hn gia A v D vi mt bin rng cc vn tc m v dng theo phng thng ng . (1)[1,5 im] Tnh di vn tc theo phng thng ng ca cc ntron i vo cao z, n c my d D. Cho rng L ln hn rt nhiu so vi cc knh thc khc dng trong bi ton. (2)[1,5 im] Tnh chiu di nh nht . Tc truyn o c ti D. Ta hi vng n tng n iu theo H. ca min khng gian gia A v M tt c cc ntron nm v

ngoi di tc tnh c trn y b hp th bi A, vi gi tr z bt k. S dng

(3)[2,5 im] Tnh tc c in

vi gi thit rng cc ntron c vn tc theo phng thng ng

v c cao z, vi mi gi tr kh d ca v z c cng xc sut. Kt qu tnh theo , l s ntron trong mt n v thi gian, cho mi n v vn tc theo phng thng ng v mi n v cao. Cc kt qu th nghim c thc hin bi nhm Grenoble khng ph hp vi cc tin on c in trn y, cho thy gi tr thc nghim ca tng trn khi H t n cc gi tr ti hn , ( th thc nghim c cho bi hnh F-2). Ni cch khc, th nghim ch ra rng chuyn ng theo phng thng ng ca cc ntron ny trn gng b lng t ho. S dng m hnh Bohr v Sommerfeld tnh ton cc mc nng lng ca nguyn t hi-r, iu ny c th din gii nh sau: hm tc dng S ca cc ntron dc theo phng thng ng l mt bi s ca hng s tc dng Planck h. Hm tc dng S c cho bi quy tc lng t ho Bohr Sommerfeld: , n = 1, 2, 3,

y l thnh phn theo phng thng ng ca ng lng c in,v tch phn ly trn ton b thi gian gia hai ln ny ln. Ch nhng ntron vi gi tr S trn y l c php trong min khng gian gia A v M.

(4)[2,5 im] Tnh cao cc i cho ra eV.

v mc nng lng

(tng ng vi chuyn ng theo phng ra v

thng ng) s dng iu kin lng t ho Bohr Sommerfeld. Tnh ra gi tr bng s cho

Phn b ng u ca mt ntron cng vo, khi bay qua min khng gian gia A v M, s chuyn thnh phn b bc thang o c D (xem hnh F-2). cho n gin, ta xt mt min di vi . Mt cch c in, tt c cc ntron vi nng lng tu c ni n trong cu 1 u truyn n D, trong khi theo c hc lng t, ch nhng ntron c nng lng l c php. Theo nguyn l bt nh Heisenberg, cho lin h thi gian nng lng, i hi mt cc tiu ca thi gian bay ca ntron. bt nh ca nng lng chuyn ng theo phng thng ng ch c ngha khi chiu di ca min truyn qua ca ntron l nh. Hin tng ny s lm tng b rng ca thang nng lng. (5)[2,0 im] c tnh thi gian bay cc tiu v chiu di cc tiu ca min truyn qua ca ntron .

cn thit quan st thy s tng u tin ca s ntron ti D. S dng Cho cc d liu sau:

Hng s Planck Tc nh sng trong chn khng in tch nguyn t Khi lng neutron Gia tc trng trng Nu cn thit, c th dng tch phn sau

K thi Olympic vt l Quc t ln th 37, nm 2006 Singapore Bi ton 1. Lc hp dn trong mt my giao thoa ntron

Tnh hung vt l Ta xem xt th nghim ni ting s dng mt my giao thoa ntron c thc hin bi Collela, Overhauser v Werner, bng vic l tng ho cc cc thit b tch tia v cc gng trong my giao thoa. Th nghim nghin cu nh hng ca hp dn ln bc sng de Broglie ca cc ntron.

My giao thoa ny c xem nh mt my giao thoa quang hc trong hnh 1a. Cc ntron i vo my giao thoa t cng VO IN v c tch thnh hai phn. Cc ntron c o mt trong hai cng ra, RA OUT1 hoc RA OUT2. Qu o ca cc chm tia ntron b tch to thnh mt hnh thoi c kch c vi cm2. Cc ntron giao thoa vi bc sng de Broglie ca ntron c ln 10-10m theo ng ra OUT1 nu my giao thoa nm ngang. Nhng khi c t lch mt gc so vi chm ntron ti (hnh 1b), ngi ta quan st thy s phn b li ca cc n trong gia hai cng OUT1 v OUT2 ph thuc vo . Hnh hc i vi , khi mt phng giao thoa nm ngang; i vi cc cng ra nghing. mt phng ny t thng ng vi

(1.1)[1,0 im] Tnh din tch A ca hnh thoi to bi hai chm tia giao thoa. (1.2)[1,0 im] Tnh cao H ca cng ra OUT1 so vi mt phng ngang ca trc nghing. Biu th A v H theo a, Chiu di quang l Chiu di quang l (l mt s) l t s ca chiu di hnh hc (khong cch) v bc sng . Nu c tnh bi tch phn ca dc theo ng truyn. v .

thay i dc theo ng truyn, (1.3)[3,0 im] Tnh chnh lch

gia quang l ca hai chm tia khi my giao thoa nghing gc ca chm ntron ti,

. Biu th kt qu theo a, v v khi lng ntron M, bc sng de Broglie gia tc ri t do g v hng s Planck h. (1.4)[1,0 im] a vo thng s th tch V i vi , v biu th v theo A, V, .

v . Tnh gi tr ca

(1.5)[2,0 im] Tnh s ln m cc i chuyn thnh cc tiu v tr li cc i (tn sut) o c cng OUT1 khi tng t n . D liu thc nghim Th nghim giao thoa ny trong thc t c tin hnh vi quan st c l . trong th nghim. th din v , vi tn sut

(1.6)[1,0 im] Tnh gi tr

(1.7)[1,0 im] Trong mt th nghim tng t, s dng ntron vi bc sng tch A bng bao nhiu? Hng dn:

Nu

th c th s dng gn ng sau

Bi ton 2. Quan st mt thanh cng chuyn ng

Tnh hung vt l Mt camera vi knh thu sng ti , t cch trc x mt khong D, chp nh ca mt thanh cng bng cch m ca s thu sng trong khong thi gian rt ngn. Trn thanh c cc vch chia cho thy chiu di ca thanh, khi xem nh chp thanh t camera. Trong mt bc nh m thanh ng yn, chiu di ca n l L. Trong bi ton ny, ta xt thanh chuyn ng vi vn tc khng i dc theo trc x. Lin h c s Mt bc nh c chp bi camera cho thy v tr no trn thanh. , D, L,

(2.1)[0,6 im] Xc nh v tr thc x ca im m my nh thu c ti thi im chp nh theo v tc nh sng n gin kt qu. (2.2)[0,9 im] Biu th theo x, D, L, v c. . S dng cc i lng v

nu chng gip bn lm

Lu : V tr thc l v tr trong h quy chiu camera ng yn. Chiu di biu kin ca thanh Camera chp nh ti thi im v tr thc ca tm thanh cng c to .

(2.3)[1,5 im] Tnh theo cc i lng cho trn y, chiu di biu kin ca thanh hin trn nh chp. (2.3)[1,5 im] Chn p n ng v s thay i chiu di biu kin ca thanh theo thi gian: i) Tng n gi tr ccj i ri gim. ii) Gim n gi tr cc tiu ri tng. iii) Lun gim. iv) Lun tng Bc nh i xng Mt bc nh cho thy hai u ca thanh cch u my nh. (2.5)[0,8 im] Xc nh chiu di biu kin ca thanh trong bc nh ny. (2.6)[1,0 im] V tr thc ca trung im ca thanh nm u khi chp bc nh ny? (2.7)[1,2 im] Bc nh cho thy trung im ca thanh nm u? Nhng bc nh c chp rt sm v rt tr My nh chp mt bc nh khi thanh rt xa v ang tin li gn my nh v mt bc nh khc, khi thanh ang ri xa my nh khong cch ln. Chiu di biu kin ca thanh trong cc bc nh l 1,00 m v 3,00 m. (2.8)[0,5 im] Khng nh no sau y ng? i) Chiu di biu kin trong bc nh ca thanh ang tin li my nh l 1 m v trong bc nh cn li, n di 3 m. ii) Chiu di biu kin trong bc nh ca thanh ang tin li my nh l 3 m v trong bc nh cn li, n di 1 m. (2,9)[1,0 im] Xc nh vn tc . (2.10)[0,6 im] Xc nh chiu di ca thanh khi n ng yn. (2.11)[0,4 im] Xc nh chiu di biu kin ca thanh trong bc nh i xng. Bi ton 3. Bi ton ny gm nm phn c lp. Mi phn c yu cu c lng n chnh xc no . My nh k thut s Ta xem xt mt my nh k thut s vi mt chip CCD vung c kch thc . Thu knh ca my nh ny c tiu c c phn gii . Nhng thng s

xut hin trn thu knh (2; 2,8; 4; 5,6; 8; 11; 16; 22) c gi l s F, k hiu bng t s gia tiu c v ng knh D khu ca thu knh, (3.1)[1,0 im] Tnh phn gi kh d ln nht .

v c nh ngha

ti chip ca my nh do gii hn ca thu knh. .

Biu th kt qu theo bc sng , v s F v tnh gi tr ra s cho trng hp

(3.2)[0,5 im] Tnh gi tr cn thit ca N ra Mpix chip CCD ph hp vi phn gii quang hc ny. (3.3)[0,5 im] i khi, ngi th chp nh mun s dng my nh vi khu nh nht. Gi s ta c mt my nh vi y. Phi chn hc? , vi c chip v di tiu cc thu knh c cho nh trn

c gi tr nh th no cht lng nh khng b gii hn bi cc tnh cht quang

(3.4)[0,5 im] Bit rng mt ngi c th nhn ra phn gii gc v mt my in c kh nng in c t nht 300 dpi (im/inch), cn t tm in cch mt ngi mt khong nh nht bng bao nhiu mt bn khng th phn bit c cc im ring bit trn ? D liu: 1 inch = 25,4 mm 1 arcmin = 2,91.10-4 rad LUC TRNG Mt qu trng c ly ra t trong t lnh c nhit gi nhit si . , c th vo trong mt ni nc c

(3,5)[0,5 im] Tnh nng lng U cn lm chn trng (c li). (3.6)[0,5 im] Tnh lu lng nhit J truyn cho qu trng. (3.7)[0,5 im] Tnh cng sut nhit P truyn cho qu trng. (3.8)[0,5 im] Cn bao lu nu cho qu trng chn k? Hng dn Bn c th s dng dng thc n gin ca nh lut Fourier nhit gia hai im c bn knh khc nhau mt lng D liu Khi lng ring ca trng , trong l chnh lch

. Lu lng nhit J c n v Wm-2.

Nhit dung ring ca trng Bn knh qu trng Nhit ng c ca lng trng qu trng (protein) H s truyn nhit(gi thit St Mt m hnh n gin ca tia st c cp di y. St c to thnh t s tch t in tch trong cc m my. Khi , pha y m my thng tch in dng trong khi pha trn tch in m, v mt t bn di m my tch in m. Khi cng in trng vt qu gi tr nh thng khng kh, s phng in xy ra, chnh l st. khng i trong ton qu trng) R = 2,5 cm

Trong qu trnh st, mt dng in l tng truyn gia m my v mt t. Tr li cc cu hi di y, s dng th v dng in do hin tng st sinh ra v cc d liu sau: Khong cch gia mt di ca m my v mt t: in trng nh thng khng kh m: Tng s ln st nh vo Tri t trong mt nm: Dn s th gii: ngi. ; ; ;

(3.9)[0,5 im] Tng in lng do st mang li bng bao nhiu? (3.10)[0,5 im] Cng dng in trung bnh gia y m my v mt t trong thi gian xy ra st? (3.11)[1,0 im] Cho rng nng lng ca tt c cc t st trong nm c thu li v chia u theo u ngi. Bn c th thp sng mt bng n 100W trong bao lu vi phn nhn c ca bn?

Mao mch Cho rng mu l mt cht lng nht khng b nn c khi lng ring bng khi lng ring v h s nht theo nh lut Poiseuille, in hc. y, . i vi mt chu trnh truyn mu (mu truyn t tm tht tri sang tm nh phi ca tim), lu lng mu i vi mt ngi ang ng yn vo khong . Tr li cc cu hi sau vi gi thit rng tt c cc mao mch c kt ni song song c cng bn knh p sut hai u l . v chiu di , chnh ca nc

. Xem cc mch mu l ng tr thng bn knh r, di L v dng mu chy tun , xem ng lc hc dng cht lng tng t nh nh lut Ohm trong l th tch my truyn l vn tc dng chy. Thu tr ng lc c cho bi l chnh p sut u vo v u ra mch mu,

qua mt n v tit din thng ca mch mu v

(3.12)[1,0 im] C tt c bao nhiu mao mch trong c th ngi? (3.13)[0,5 im] Tnh tc truyn mu trong mao mch. To nh chc tri Ti y ca mt to nh cao 1000 m, nhit bn ngoi l . Ta s c lng nhit bn

ngoi to nh nh ca n. Xt mt lp kh mng (kh nit l tng vi h s on nhit ) i ln t t n cao z vi p sut kh gim dn, v cho rng lp kh ny dn on nhit nhit ca n gim v nhit ca mi trng xung quanh. (3.14)[0,5 im] Tm s ph thuc cho bit s thay i nhit sut . theo lng thay i cao . so vi tng quan tng t ca p

(3.15)[0,5 im] Biu din s chnh p sut

(3.16)[1,0 im] Tnh nhit nh ca to nh. D kin Hng s Boltzmann: Khi lng ca mt phn t nit: Gia tc trng trng:

K thi Olympic vt l Quc t ln th 38, nm 2007 Iran Bi ton BLUE Trong vt l, hai v ca mt phng trnh bt k lun cng th nguyn. V d, bn khng th thit lp mt phng trnh m v phi c n c th nguyn chiu di, trong khi v phi c th nguyn thi gian. Thc t, i khi bn c th s dng lin h th nguyn xy dng phng trnh vt l thay v phn tch chi tit bi ton. V d nu c yu cu tm thi gian ri t do ca mt vt cao h ch di tc dng ca gia tc ri t do khng i , ta c th thy rng vi g v h, ch c mt cch thit lp thi gian chuyn ng theo cch nh vy l . Lu rng, kt qu ny bao gm mt h s cha xc nh khng c th l mt s no , chng th nguyn , v khng th xc nh c bng phng php ny. H s

hn 1, , , hoc mt s thc no . Phng php ny c gi l phng php phn tch th nguyn. Trong phng php phn tch th nguyn, h s khng th nguyn khng ng vai tr quan trng, v do ta khng cn phi tm ra chng. Trong nhiu trng hp, h s ny c bc 1 v vic loi b chng khng nh hng n bc ln ca i lng vt l. Do , bng cch p dng phng php phn tch th nguyn cho v d trn, ta rt ra . (khi ,

Tng qut, th nguyn ca mt i lng vt l c biu din theo bn i lng c bn: lng), (chiu di), (thi gian) v , . (nhit ). th nguyn ca mt i lng bt k , v nhit dung . V d, ta c th vit th nguyn ca vn tc , ng nng nh sau:

c k hiu l

Bi 1. Cc hng s c bn v phng php phn tch th nguyn (1.1)[0,8 im] Xc nh th nguyn ca cc hng s c bn: hng s Planck h, tc nh sng c, hng s hp dn G, hng s Boltzmann theo th nguyn ca chiu di, khi lng, thi gian v nhit . nh lut Stefan-Boltzmann biu th cng sut bc x nhit ca vt en, l tng nng lng bc x cho mi n v din tch mt ca mt vt en trong mt n v thi gian v bng , trong l hng s Stefan-Boltzmann v l nhit tuyt i ca vt en.

(1.2)[0,5 im] Xc nh th nguyn ca hng s Stefan-Boltzmann theo th nguyn ca chiu di, khi lng, thi gian v nhit . Hng s Stefan-Boltzmann khng phi l mt hng s c bn v bn c th vit n theo cc hng s c bn, v d trn, gi tr ca . Trong lin h ny, l mt h s khng th nguyn c bc 1. Nh bn khng mang nhiu ngha trong bi ton ny, v vy ta ly gi tr bng 1. theo phng php phn tch th nguyn.

(1.3)[1,0 im] Tnh Bi 2. Vt l ca l en

Trong phn ny, ta xc nh mt s tnh cht ca l en s dng phng php phn tch th nguyn. Theo nh l khng tc (the no hair theorem), tt c cc tnh cht vt l ca l en m chng ta s cp trong bi ton ny ch ph thuc vo khi lng ca l en. Mt c trng ca l en l din tch chn tri s kin ca n. Chn tri s kin c th xem l bin gii ca l en. Bn trong gii hn ny, lc hp dn ln n ni thm ch nh sng cng khng th thot ra khi chn tri s kin. Ta s tm mi lin h gia khi lng m ca l en v din tch A ca chn tri s kin. Din tch ny ph thuc vo khi lng ca l en, tc nh sng v hng s hp dn. Nh ni n trong (1.3), ta c th vit . (2.1)[0,8 im] Dng phng php phn tch th nguyn, xc nh .

T kt qu thu c t (2.1), ta nhn thy din tch chn tri s kin ca mt l en tng theo khi lng ca n. Theo quan im c in, khng g c th thot khi mt l en v do , trong cc tin trnh vt l, din tch chn tri s kin lun tng. Tng t nh nguyn l hai nhit ng lc hc, Bekenstein xut rng entropy ca l en t l thun vi din tch chn tri s kin ca n: . Lin h ny c th tnh chnh xc nh cc phng php khc. (2.2) [0,2 im] S dng nh ngha nhit ng lc hc ca entropy ca entropy. l nhit lng trao i v l nhit tuyt i ca h. theo cc hng s c bn . xc nh th nguyn

(2.3)[1,1 im] Tng t nh (1.3), biu din hng s

Khng s dng phng php th nguyn trong phn cn li ca bi ton, nhng c th s dng cc kt qu thu c trn y. Bi 3. Bc x Hawking Theo hng tip cn bn lng t, Hawking lp lun rng, ngc vi quan im c in, l en bc x ging nh vt en tuyt i ti mt nhit , c gi l nhit Hawking. (3.1)[0,8 im] Dng mi lin h gia nng lng v khi lng tnh cho l en, v cc nh

lut nhit ng lc hc, vit biu thc ca nhit Hawking ca mt l en theo khi lng ca n v cc hng s c bn. Cho rng l en khng tng tc vi mi trng xung quanh. (3.2)[0,7 im] Khi lng ca mt l en c lp s thay i bi bc x Hawking. S dng nh lut Stefan-Boltzmann xc nh s ph thuc ca tc thay i ny nhit Hawking v biu th kt qu theo khi lng l en v cc hng s c bn. (3.3)[1,1 im] Tnh thi gian mt l en c lp c khi lng m bc hi hon ton do bc x. Theo quan im ca nhit ng lc hc, cc l en hnh x theo cch khc l. V d, nhit dung ca mt l en m. (3.4)[0,6 im] Tnh nhit dung ca mt l en khi lng m. Bi 4. L en v bc x nn v tr

Xt mt l en nm trong phng bc x nn v tr. Bc x nn v tr l bc x ca mt vt en c nhit ang trn ngp trong khp v tr. Mt vt c tng din tch b mt A s nhn mt nng lng bng trong mt n v thi gian. Mt l en gii phng nng lng thng qua bc x Hawking v nhn li nng lng t bc x nn v tr. (4.1)[0,8 im] Tnh tc bin i khi lng ca l en, theo khi lng ca n, nhit ca bc x nn v tr v cc hng s c bn. (4.2)[0,4 im] Ti mt gii hn cc hng s c bn. no , tc thay i khi lng bng khng. Tnh theo v

(4.3)[0,2 im] Dng kt qu ca cu (4.2) rt ra khi lng ca mt l en theo

s dng trong cu (4.1) v biu th tc thay i

v cc hng s c bn.

(4.4)[0,4 im] Tnh nhit Hawking ca mt l en trng thi cn bng nhit vi bc x nn v tr. (4.5)[0,6 im] Cn bng ny l bn hay khng bn? Ti sao? (Dn ra kt qu ca bn mt cch ton hc). Bi ton ORANGE Trong bi ton ny ta xt mt m hnh n gin ca gia tc k dng trong vic kch hot cc ti kh t ng ca xe do va chm. Ta thit lp mt h thng c in khi gia tc vt qu mt gi tr gii hn no , lm cho in th ti mt im no trong mch in ln hn gi tr ngng v kch hot ti kh. Lu : B qua tc dng ca hp dn Bi 1. Xt mt t in gm hai bn phng song song nh trong hnh 1. Din tch ca mi bn t l A v khong cch gia chng l d. Khong cch gia cc bn t l nh hn nhiu so vi kch thc ca chng. Mt trong hai bn lin kt vi tng thng qua mt l xo vi cng k, v bn cn li c nh. Khi khon cch gia hai bn t l d th l xo c chiu di t nhin, ngha l khng c lc tc dng ln l xo trng thi ny. Cho bit hng s in mi ca khng kh gn bng vi gi tr chn khng . in dung ca t in khong cch hai bn t nh trn y l a chng n v tr cn bng. . Tch in cho cc bn in tch v v

(1.1)[0,8 im] Tnh lc tnh in

do bn t ny tc dng ln bn t kia.

(1.2)[0,6 im] Tnh di x ca bn t ni vi l xo. (1.3)[0,4 im] trng thi ny, tnh hiu in th V gia hai bn t theo Q, A, d, k. (1.4)[0,3 im] Gi C l in dung ca t lc ny, c xc nh bng t s gia in tch v hiu in th gia cc bn t. Tnh t s theo Q, A, d v k. (1.5)[0,6 im] Tnh tng nng lng tch tr trong h thng theo Q, A, d v k. Trong hnh 2, mt vt nng c khi lng M c ni vi mt bn t dn in c khi lng khng ng k v hai l xo c cngd d cng k. Bn t dn in c th dch chuyn qua li trong khong khng gian gia hai bn t c nh. Cc bn t c nh ny c ni vi cc ngun c in th V v V, trong khi bn t gia c ni t thng qua mt kho i. Dy dn ni bn t chuyn ng khng nh hng n chuyn ng ca n v ba bn t lun c gi song song. Khi h thng cn bng, khong cch gia cc bn t c nh v bn t cn li l d, nh hn nhiu so vi kch thc cc bn t. B dy ca bn t chuyn ng c th b qua.

Kho c th t vo mt trong hai cht hoc . H thng c gia tc khng i v l gia tc ca xe. Trong qu trnh gia tc ny l xo khng dao ng v h trng thi cn bng ng, chng khng chuyn ng so vi nhau v so vi xe. Do s gia tc, bn t ng s di i mt khong x so vi v tr ngay gia hai bn t c nh. Bi 2. Xt trng hp khi kho cht , bn t ng c ni t thng qua mt dy dn, hy tnh: (2.1)[0,4 im] Tnh in tch ca mi bn t theo x. (2.2)[0,4 im] Tnh lc in tng cng tc dng ln bn t ng (2.3)[0,2 im] Bit rng ng ny. , nn c th b qua so vi theo x. . Tm li cc kt qu trn y vi gn

(2.4)[0,7 im] Biu din tng lc tc dng ln bn t ng di dng (2.5)[0,4 im] Tnh gia tc a theo x. Bi 3.

v tnh

By gi, kho v tr , bn t ng c ni t thng qua mt t in, c in dung tch in. Khi bn t ng di i mt on x t v tr ngay gia hai bn t c nh, (3.1)[1,5 im] Tnh hiu in th (3.2)[0,2 im] Bit rng ng ny. Bi 4. gia hai bn t theo x. so vi

ban u cha

, nn c th b qua

. Tm li cc kt qu trn y vi gn

Ta s iu chnh cc thng s trong bi ton ny cho ti kh khng hot ng trong nhng ln thng xe thng thng, nhng m rt nhanh khi c va chm ngn s va p ca u ti x vo knh chn gi hay v-lng. Nh thy trong Bi 2, ngoi lc tc dng ln bn t ng bi l xo v in trng c th xe nh tc dng ca mt l xo c h s n hi hiu dng nng M v l xo c cng Lu : Trong bi ton ny, trng thi cn bng ca vt nng v l xo do di tc ng ca gia tc khng i ca xe b ph v. B qua ma st v s dng cc thng s sau y: , , . , , , . Ton b b t ging vi h thng vt di nh hng ca gia tc khng i , l gia tc ca xe.

(4.1)[0,6 im] S dng cc d kin ny, tnh t s ca lc in tm c trong bi (2.3) v lc tc dng ca lfo xo, v ch ra rng c th b qua lc in so vi lc n hi ca l xo. Mc d khng tnh n lc in trong trng hp kho v tr , ta c th ch ra rng trong trng hp ny cng nh v c th b qua. (4.2)[0,6 im]Trong khi chuyn ng vi vn tc khng i, thng c kch hot tc th vi gia tc khng i a, tnh dch chuyn cc i ca bn t ng. Tnh kt qu theo cc thng s cho trn. Gi s rng kho ang v tr hn gia tc hp dn (4.3)[0,6 im] Tnh gi tr ca v h thng c thit k cho, khi in th vt qu gi tr , ti kh khng b kch hot. .

, ti kh s c kch hot. Trong khi vi nhng ln hm phanh thng thng, vi gia tc nh

Ta s tm hiu xem ti kh c hot ng nhanh trnh va chm ca u ngi li vo knh chn gi hoc v-lng. Cho rng, do va chm, xe gim tc vi gia tc bng trong khi u ngi li chuyn ng vi vn tc khng i. (4.4)[0,8 im] Bng cch c lng khong cch gia u ngi li v v-lng, tm thi gian ngi li chuyn ng n trc va chm vi v-lng. m u

(4.5)[0,9 im] Tm thi gian trc khi ti kh kch hot v so snh vi qu khng? Cho rng ti kh m tc thi. Bi ton PINK

. Ti kh c hot ng hiu

Hai ngi sao quay quanh khi tm ca chng to thnh mt h thng sao i. Hn mt na lng sao trong thin h chng ta l cc h thng sao i. Vic xc nh cc h thng sao i ny khng h d dng v khong cch gia hai ngi sao trong h thng rt nh so vi khong cch t h n chng ta v v vy khng th quan st thy bng knh thin vn. Tuy nhin, chng ta c th s dng php trc quang hoc phng php quang ph quan st s thay i cng sng hoc quang ph ca mt ngi sao no xc nh xem n c thuc h thng sao i khng. Quang trc ca h thng sao i Nu chng ta nm trong mt phng chuyn ng ca hai ngi sao, i khi mt ngi sao s che lp (khi n i qua pha trc) ngi sao cn li v cng sng ca h thng m ta quan st c s thay i theo thi gian. H thng ny c gi l h thng sao i hong o. Bi 1. Gi s rng hai ngi sao ang chuyn ng trn qu o trn quanh khi tm ca chng vi tc gc khng i v chng ta ang trong mt phng qu o ca h thng sao i ny. Gi s nhit b mt ca cc sao l v ( ), v bn knh tng ng ca cc sao ln lt l v ( ). Cng sng ton phn o c t Tri t, c biu din nh mt hm ca thi gian trong hnh 1. Cc o c cn thn cho thy cng ca chm sng ti t cc ngi sao tng ng c cc tiu ln lt bng 90 v 63 phn trm cng sng cc i , nhn c t c hai ngi sao ( ). Trc thng ng trong hnh 1 cho bit t s v trc nm ngang nh du ngy.

Hnh 1. chiu sng tng i t h thng sao i thay i theo thi gian. Trc thng ng tnh theo t s ca . Thi gian tnh theo ngy. (1.1)[0,8 im] Tnh chu k chuyn ng ca h thng. Tnh gi tr ra giy vi hai ch s c ngha. Tnh tn s gc ca h thng ra rad/s. Bc x nhn c t mt ngi sao c th xem gn ng nh bc x ca vt en tuyt i do mt a phng c cng bn knh vi bn knh ca ngi sao pht ra. Hn na, cng sut pht x ca ngi sao t l vi , tng A l din tch ca a v T l nhit b mt ca ngi sao. (1.2)[1,6 im] S dng th cho hnh 1 tnh t s Quang ph ca h thng sao i Trong phn nay, ta i tnh ton cc tnh cht thin vn ca mt sao i bng cch s dng cc d kin quang ph ca n. Cc nguyn t hp th hay pht x vi cc bc sng xc nh. Do , quang ph quan st c ca mt ngi sao to nn dy sng hp th do cc nguyn t trong kh quyn ca ngi sao gy nn. Sodium c vch quang ph mu vng (vch ) vi bc sng 5895 (10 ). Ta i kim tra ph hp th ca nguyn t Sodium bc sng ny cho h thng sao i c ni n trong phn trc. Ph ca nh sng m chng ta nhn c t h sao i c dch chuyn Doppler, do cc sao dang dch chuyn ra xa chng ta. Mi ngi sao c mt tc khc nhau. Do , bc sng hp th ca mi ngi sao s b dch chuyn mt lng khc nhau. i hi phi thc hin cc php o bc sng chnh xc xc nh dch chuyn Doppler v tc ca cc ngi sao l rt nh so vi tc nh sng. Tc ca khi tm h thng sao i ang xt nh hn nhiu so vi vn tc qu o ca cc ngi sao. Do , Cc dch chuyn Doppler ch yu do ng gp ca vn tc qu o. Bng 1 cho bit quang ph o c ca cc ngi sao trong mt h thng sao i m chng ta quan st c. v .

Bi 2. S dng bng 1,

(2.1)[1,8 im] Tnh vn tc qu o qua cc hiu ng tng i tnh. (2.2)[0,7 im] Tnh t s khi lng (2.3)[0,8 im] Tnh khong cch v

ca cc ngi sao. Bit tc nh sng

. B

. t cc ngi sao n khi tm ca chng.

(2.4)[0,2 im] Tnh khong cch gia hai ngi sao trong h. Bi 3. Lc tng tc gia hai ngi sao l lc hp dn. (3.1)[1,2 im] Tnh khi lng ca mi ngi sao vi 1 ch s c ngha. Cc c trng chung ca cc ngi sao Bi 4. Hu ht cc ngi sao to ra nng lng vi cng phng thc. Do , tn ti mt lin h ph bin gia khi lng M v chiu sng L, l tng cng sut bc x ca ngi sao. Lin h ny c dng . Trong l khi lng mt tri, l chiu

sng ca mt tri. Lin h ny c cho thy trong th dng loga trong hnh 2.

Hnh 2. chiu sng ca mt ngi sao ph thuc vo khi lng ca chng theo hm m. th vi thang loga. Ngi sao tham chiu l Mt tri.

(4.1)[0.6 im] Tnh

vi mt ch s c ngha. v ca cc ngi sao trong h thng sao i ni n trong cc

(4.2)[0,6 im] Tnh chiu sng phn trc.

(4.3)[0,6 im] Tnh khong cch t h thng sao n chng ta ra nm nh sng. thc hin tch ton ny, bn c th s dng th cho trong hnh 1. Mt nm nh sng l qung ng m ng sng i c trong mt nm. (4.4)[0,4 im] Tnh gc trng cc i khi ta quan st h thng ny.

(4.5)[0,4 im] Khu nh nht ca mt knh thin vn quang hc c th phn bit c hai ngi sao trong h thng bng bao nhiu?

K thi Olympic vt l Quc t ln th 39, nm 2008 Vit Nam Bi ton 1. My gi go dng sc nc A.Gii thiu Go l ngun lng thc chnh vi a s ngi Vit Nam. lm trng go t la, ngi ta cn tch phn v ra khi phn ht trng bn trong. Khu vc min ni pha Bc Vit Nam c rt nhiu dng sui, v ngi dn sng y thng s dng thit b gi go bng sc nc tch go t la ht. Hnh 1 cho thy mt thit b nh vy, hnh 2 cho thy nguyn tc hot ng ca n. B.Cu to v ch hot ng 1.Cu to My gi go c m t trong hnh 1 gm cc phn sau: Ci gi, l mt thng cha go bng g. n by, l mt thn cy vi mt u ln v mt u b. N c th quay quanh mt trc nm ngang. Chy gi c gn vung gc vi n by u nh. Chiu di ca chy gi c thit k sao cho n chm vo la nm trong ci khi n by nm ngang. u ln ca n by c khot thnh mt hm (gu). Hnh dng ca hm quyt nh n hot ng ca ci gi. 2.Ch hot ng Ci gi c hai ch hot ng. Ch lm vic. Trong mode ny, ci gi tri qua mt chu trnh hot ng c minh ha trong hnh 2. Qu trnh gi go c bt u khi chy gi p vo la trong trng thi c m t hnh 2f. V l do no , chy gi khng p vo go, ta ni ci gi khng hot ng. Ch ngh khi n by c nng ln. Trong sut qu trnh c) ca chu trnh (Hnh 2), khi gc nghing tng, lng nc trong gu gim i. n mt thi im no , lng nc cn bng vi trng lng ca n by. K hiu gc nghing trong trng hp ny l . Nu n by c gi gc nghing v vn tc gc ban u bng khng, th n by s nguyn v tr ny mi mi. y l ch ngh khi n by c nng ln. n nh ca v tr ny ph thuc vo tc chy ca dng nc vo gu. Nu vt qu gi tr , th trng thi cn bng l bn, v ci gi khng

th chuyn sang trng thi lm vic. Ni cch khc, gi khng lm vic.

l tc chy nh nht ci

Hnh 1. Mt thit b gi go s dng sc nc CHU TRNH LM VIC CA CI GI GO BNG SC NC a) Ti thi im ban u, khng c nc trong gu v chy gi ang ng yn trong ci. Dng nc chy vo gu vi tc nh, nhng n by vn cn bng v tr nm ngang trong mt khong thi gian.

b) n mt thi im no , lng nc bt u nng n by. Do s nghing ca n by, nc bt u chy ra khi gu, lm n by lch khi phng ngang ngy cng nhanh. Nc bt u chy ra ngoi khi gc nghing .

c) Khi gc tng, nc bt u chy ra ngoi. Ti gc nghing tc dng ln n by bng khng.

, mmen lc

d)

tip tc tng, nc chy ra ngoi cho n khi khng cn nc trong gu.

e)

vn tng do qun tnh. Do hnh dng ca gu, nc vo gu lp tc chy ra ngoi. Chuyn ng qun tnh ca n by tip din cho n lc cc i . t gi tr

f) Khi khng cn nc trong gu, trng lng ca n by s ko n tr li v tr nm ngang ban u. Chy gi tc dng ln go trong ci mt lc (ch xt) v mt chu trnh mi bt u.

C.Cc cu hi Xt mt thit b gi go bng sc nc vi cc thng s sau (Hnh 3) Khi lng ca n by (bao gm c chy gi, khng tnh n nc trong gu) l , Khi tm ca n by l G. n by quay quanh trc T v vung gc vi mt phng hnh v. Momen qun tnh ca n by quanh T l Khi c nc trong gu, khi lng ca nc l . Gc nghing ca n by so vi phng ngang l . . , khi tm ca khi nc l

Cc chiu di ca thit b v ca gu c cho trong hnh 3.

B qua ma st trc quay v xung lc do nc chy tc dng ln gu. Trong bi ton ny, ta c th xem gn ng mt nc lun nm ngang.

Hnh 3. Cu to v kch c ca mt my gi go 1.Cu to ca thit b thi im ban u, gu trng v n by nm ngang. Nc chy vo gu cho n khi n by bt u quay. Lng nc trong gu ti thi im ny l . 1.1. Xc nh khong cch t khi tm G ca n by n trc quay T. Bit rng GT nm ngang khi gu cha cha nc. 1.2. Nc bt u chy ra khi gu khi gc nghing gia n by v mt phng ngang t n gi tr . Gu ht nc khi gc ny l . Tnh v . 1.3. Gi l tng momen lc i vi trc T do trng lng ca n by v ca khi . Tnh v khi lng ca nc trong gu lc

nc trong gu. ny.

2. Cc thng s ca ch lm vic Gi s nc chy vo gu vi lu lng khng i v kh nh. Lng nc chy vo gu khi n by chuyn ng l khng ng k. Trong phn ny, b qua s thay i ca momen qun tnh trong sut ch hot ng. 2.1. V th ca momen ca ti v . theo , trong mt chu trnh lm vic. Ch r gi tr

2.2. T th va v c trong 2.1, nhn xt v lm r gi tr ca tng nng lng gy bi v cng do chy truyn cho la trong ci gi.

2.3. T th m t s ph thuc ca theo , c lng gi tr ca v (cho rng ng nng ca nc vo v ra khi gu l nh, c th b qua). Bn c th thay ng cong bng ng gp khc tin cho vic tnh ton. 3.Ch lm vic Gi s nc chy vo gu vi tc khng i, nhng khng th b qua lng nc chy vo gu trong sut qu trnh chuyn ng ca n by. 3.1. Cho rng nc trong gu lun trn ra ngoi, 3.1.1. V th ca momen lc by v tr theo trong ln cn ca . Cn bng ca n

l bn hay khng bn? theo khi , v nh.

3.1.2. Tm dng tng minh ca momen

3.1.3. Vit phng trnh chuyn ng ca n by, bit n chuyn ng vi vn tc u bng khng t v tr ( nh). Chng t rng chuyn ng ny c th xem gn ng l dao ng iu ha. Tnh chu k dao ng . 3.2. Vi mt gi tr cho trc, gu lun trn nc ti mi thi im ch khi n by chuyn ng chm. Khi , gii hn trn ca bin dao ng iu ha ca n by ph thuc vo . Xc nh gi tr nh nht ca (theo n v kg/s) n by c th dao ng iu ha vi bin 3.3. Gi s .

ln trong sut qu trnh chuyn ng t do ca n by, ng vi

gc nghing gim t n , gu lun trn nc. Tuy nhin, nu qu ln, thit b khng th hot ng. Cho rng, chuyn ng ca n by l dao ng iu ha, hy c lng lu lng nc cc tiu my gi go khng hot ng. Bi ton 2. Bc x sng Cherenkov v nh vng nh sng truyn trong chn khng vi tc . Khng c vt no c th chuyn ng vi tc ln hn . Tuy nhin, trong mt mi trng truyn sng, mt ht c th chuyn ng vi tc trong ln hn tc nh sng truyn trong cng mi trng, l chit sut ca mi trng. Th nghim (Cherenkov, 1934) v l thuyt sao cho s bc x nh sng, gi l

(Tamm v Frank, 1937) ch ra rng mt ht tch in chuyn ng vi tc trong mi trng truyn sng c chit sut (1), vi . nh sng Cherenkov, bc x ny lm vi hng chuyn ng ca ht mt gc

Bi 1. xem xt hin tng ny, ta xt mt ht chuyn ng vi vn tc khng i theo ng thng. Ht i qua im A ti thi im 0 v qua im B ti thi im . V bi ton c tnh i xng i vi php quay quanh AB nn c th xt cc tia sng truyn trong mt phng no cha AB. Ti mt im C nm gia A v B, ht pht ra mt sng cu, truyn i vi vn tc . Ta nh ngha mt sng ti thi im im ny. bt k l mt bao ca tt c cc mt cu ti thi

1.1. Xc nh mt sng ti thi im cha qu o ca ht. 1.2. Bi 2. Biu din gc

v v giao tuyn ca n vi mt mt phng

gia giao tuyn ny v qu o ca ht theo

v .

Xt mt chm ht chuyn ng vi vn tc quang tm C. SC lm vi SI mt gc mt phng tiu din ca gng.

vi gc

nh, dc theo ng thng v

IS. Chm ht c truyn n mt gng cu lm ti im S, gng c tiu c

nh. Chm ht cho nh l mt vng trn ti

Gii thch iu ny vi hnh v minh ha. Xc nh v tr tm O v bn knh trn nh.

ca vng

Hin tng ny c s dng trong my m nh vng Cherenkov (RICH) v mi trng m ht truyn qua c gi l mi trng bc x. Lu : trong cc cu hi, cc s hng c bc t hai tr ln ca v c b qua.

Bi 3. Mt chm ht c xung lng khi lng ngh ln lt l rng, v mt electron di in p , v gm ba loi ht: proton, kaon v pion, vi , , v . . Lu l nng lng cn gia tc

u c th nguyn nng lng, v

Chm ht truyn trong mi trng khng kh (mi trng bc x) c p sut P. Chit sut khng kh ph thuc vo p sut khng kh P theo quy lut , vi . 3.1. i vi mi loi ht, tnh p sut khng kh cc tiu chng bc x Cherenkov. 3.2. Tnh p sut ca khng kh nh vng ca cc ht kaon c bn knh bng v trong trng hp

mt na bn knh nh vng ca cc pion. Tnh cc gi tr ny.

C th quan st thy nh vng ca cc proton iu kin p sut ny hay khng? Bi 4. Gi s chm ht khng ng nht, xung lng ca cc ht phn b quanh gi tr nh vi na b rng ca phn b na cao l . iu ny lm cho nh vng m rng ra, tng ng vi phn b ca ca mi trng bc x l 4.1. Tnh v c na b rng na cao l . p sut c xc nh trong 3.2.

cho trng hp kaon v pion. ln hn 10 ln tng cc na b rng

4.2. Khi khong cch gia hai nh vng , hay l vng. Tnh gi tr cc i ca Bi 5.

th c th phn bit mt cch r rang hai nh hai nh vng c phn bit r rang.

Cherenkov ln u tin pht hin ra hiu ng mang tn ng khi ang quan st mt chai nc t gn mt ngun phng x. ng nhn thy rng nc trong chai bc x nh sng. 5.1. Tnh ng nng cc tiu ca mt ht c khi lng ngh M ang chuyn ng trong nc, c th bc x nh sng Cherenkov. Chit sut ca nc l .

5.2. Ngun bc x c Cherenkov s dng, pht ra cc ht khi lng ngh hoc cc ht . Tnh gi tr bng s ca i vi ht

(ht nhn helium) c

(electron) c khi lng ngh v ht .

Bit rng ng nng ca cc ht bc x bi ngun pht x khng qu vi MeV, ch ra cc ht bc x c Cherenkov quan st thy. Bi 6. Trong cc phn trc, s ph thuc ca hiu ng Cherenkov vo bc sng b b qua. Nu k n s ph thuc ny, bc x Cherenkov ca mt ht s c ph lin tc tri rng, bao gm min nh sng kh kin (bc sng t n ). Ta cng bit rng, chit sut n ca mi trng gim i 2% mt cch tuyn tnh t gi tr khi tng trong min ny. ang chuyn ng trong

6.1. Xt mt chm pion vi xung lng xc nh khng kh c p sut kh kin. . Tm lch gc

ng vi hai bin ca min nh sng

6.2. Trong phn cn li, ta nghin cu hiu ng tn sc trn nh vng ca cc pion c xung lng phn b vi nh v na rng ca phn b na cao l .

6.2.1. Tnh m rng do tn sc (s thay i chit sut) v do tiu sc (s thay i xung lng). 6.2.2. M t s thay i mu sc nh sng trn nh vng khi i t trong ra ngoi. Bi ton 3. S thay i theo cao ca nhit khng kh, n nh ca kh quyn v nhim khng kh Chuyn ng ca khng kh theo phng thng ng nh hng n nhiu qu trnh kh quyn, nh s hnh thnh my, ma v s phn tn kh nhim. Nu kh quyn n nh, chuyn ng theo phng ny b gii hn v kh nhim c xu hng qung t quanh ngun thi, ch khng pht tn i xa v long i. Ngc li, trong bu kh quyn khng n nh, chuyn ng ln cao ca khng kh thc y s pht tn ca kh nhim. Do , s tp trung ca kh nhim khng ch ph thuc vo cng ca ngun pht thi m cn ph thuc vo n nh ca kh quyn. Ta s xc nh n nh ca kh quyn da vo khi nim bc kh(air parcel) trong Kh tng hc v so snh nhit gia cc bc khi i ln hoc xung mt cch on nhit trong kh quyn vi phn kh quyn cn li. Nhiu lc, bn c th nhn thy rng mt bc kh ch kh nhim v ang dng ln t mt t, s dng li mt cao no , gi l cao pha ln (a mixing height). cao pha ln cng ln, nng kh nhim cng thp. Chng ta s i tnh cao pha ln v nng cacbon

monoxide pht thi t xe my th H Ni trong mt gi cao im vo bui sng, trong s pha ln b gii hn do s o nhit (nhit khng kh tng theo cao) cao 119 m. Xem khng kh l kh l tng lng nguyn t c khi lng mol Qu trnh bin i trng thi on nhit gi cn bng tun theo phng trnh , trong Cc d liu cn thit: Hng s kh l tng p sut kh quyn mt t Gia tc trng trng khng i v bng Nhit dung ring ng p ca khng kh l Nhit dung ring ng tch ca khng kh l l t s gia nhit dung ng p v ng tch ca kh. .

Mt s kt qu tnh ton cn thit a. b. Nghim ca phng trnh vi phn , vi c. Bi 1. S thay i p sut theo cao 1.1. Gi s nhit trong ton b kh quyn l nh nhau v bng . Vit biu thc (vi A v B l cc hng s) l .

l nghim ca phng trnh vi phn

p sut kh quyn ti cao . 1.2. Gi s nhit ca kh quyn thay i theo cao theo quy lut , vi l hng s, c tn gi tc gim nhit ca kh quyn ).

(gradient nhit theo phng thng ng l 1.2.1.Vit biu thc p sut kh quyn

ti cao .

1.2.2.Qu trnh i lu t do xy ra khi khi lng ring ca khng kh tng theo cao. Vi nhng gi tr no ca th qu trnh i lu t do xy ra?

Bi 2. S thay i nhit ca mt bc kh chuyn ng theo phng thng ng Xt mt bc kh chuyn ng ln v xung trong kh quyn. Mt bc kh l mt khi kh c kch thc ng k, khong vi mt, c xem nh mt i tng nhit ng lc c lp v c nhit ng nht trong ton bc. Chuyn ng theo phng thng ng ca mt bc kh c th coi l qu trnh gi on nhit, s trao i nhit vi mi trng xung quanh c th b qua. Nu bc kh ln cao trong kh quyn, n s n ra v lnh i. Ngc li, nu n chuyn ng i xung, s tng ca p sut bn ngoi s nn kh trong bc v nhit ca n tng ln. V kch thc ca bc khng ln, p sut kh quyn ti cc im khc nhau trn mt bao c th xem nh cng gi tr , vi l cao ca tm bc. nhit ca bc kh l ng nht v bng xung quanh . 2.1. S thay i ca nhit bc kh thc . Xc nh biu thc bt k, nhit . Ta t theo cao c nh ngha bi biu . ca kh quyn lun bng vi nhit l gi tr ca G khi , khi , nhit ny khc nhit ca mi trng kh . Trong phn 2.1 v 2.2, bn cha c mt gi thit no v dng ca

2.2. Xt trng hp, cao ca bc kh . :

c gi l tc lm kh on nhit.

2.2.1. Rt ra biu thc ca . 2.2.2. Tnh ra gi tr bng s ca . 2.2.3. Rt ra biu thc ca nhit kh quyn theo cao.

2.3. Gi thit nhit ca kh quyn ph thuc vo cao theo quy lut , vi cao . 2.4. Vit biu thc gn ng ca Bi 3. Mc n nh ca kh quyn Trong phn ny, chng ta gi thit rng bin i tuyn tnh theo cao. khi v . l hng s. Tm s ph thuc ca nhit bc kh vo

3.1. Xt mt bc kh ban u ang trng thi cn bng vi mi trng kh quyn xung quanh cao , bc c nhit nh mi trng xung quanh. Nu bc

chuyn ng xung vo ln (v d, do chuyn ng ca kh quyn), mt trong ba kh nng sau c th xy ra: - Bc kh c xu hng tr li cao ban u n nh. , cn bng ca bc l bn. Kh quyn

- Bc kh duy tr chuyn ng theo phng ban u, cn bng ca bc l khng bn. Kh quyn khng n nh. - Bc kh gi nguyn v tr mi, cn bng ca bc l phim nh. Kh quyn trung ha. iu kin no ca kh quyn n nh, khng n nh hoc trung ha? ln hn nhit ca mi trng kh v

3.2. mt t, mt bc kh c nhit xung quanh . Bi 4. cao pha ln

cng cao. Lc nng s lm cho bc kh i ln. Xc nh cao

cc i m bc kh c th ln ti c trong trng hp kh quyn n nh theo

4.1. Bng 1 cho thy nhit khng kh c ghi nhn bi mt kh cu pht sng v tuyn vo lc 7h sng, vo mt ngy trong thng Mi Mt ti H Ni. S thay i nhit theo cao c th m t mt cch gn ng bi biu thc vi cc tc thay i nhit khc nhau cc lp . Xt mt bc kh c nhit i ln t mt t. S dng bng 1 v php gn ng tuyn tnh, tnh nhit ca bc cao 96 m v 119 m. 4.2. Xc nh cao cc i H m bc kh c th n c, v nhit bc kh. ca , v

H c gi l cao pha ln. Kh nhim thi ra mt t c th trn ln vi khng kh trong kh quyn (v d, do gi, s no ng kh hoc pht tn) v tr nn long lp ny.

Bng 1. D liu c thu thp bi mt mt kh cu pht sng v tuyn lc 7h sng, mt ngy trong thng Mi Mt ti H Ni Bi 5. c lng mc nhim carbon monoxide (CO) do xe my trong mt gi cao im vo bui sng H Ni Khu vc th H Ni c th xem l mt hnh ch nht vi cc cnh L v W c cho trn hnh v, vi mt cnh nm dc b ty nam ca song Hng.

Theo c tnh, trong mt gi cao im vo bui sng, t 7h n 8h sng, c khong xe my chy trn ng, qung ng trung bnh ca mi xe l 5 km v thi ra 12 g CO cho mi km. Lng kh thi CO c xem l khng i theo thi gian v c tc khng i trong gi cao im. Cng thi im, gi ng bc thi theo hng vung gc vi song Hng (vung gc vi cnh L ca hnh ch nht) vi vn tc , i qua thnh ph vi vn tc nh nhau, v mang theo mt phn khng kh ln CO ra khi kh quyn thnh ph. Chng ta s dng m hnh gn ng sau y: Kh CO phn tn rt nhanh trong ton b th tch ca lp kh bn trn th H Ni, khi nng ca CO ti thi im c th xem nh hng s trn ton b hnh hp ch nht c cc kch thc L, W v H. Lung kh do gi mang vo hp ny l kh sch v kh nhim khng truyn qua cc thnh hp song song vi chiu gi. Trc 7h sng, nng CO trong kh quyn l khng ng k. .

5.1. Thit lp phng trnh vi phn xc nh nng kh CO theo thi gian,

5.2. Rt ra nghim ca phng trnh cho 5.3. Tnh gi tr bng s ca nng Bit .

. ti thi im 8h sng.

K thi Olympic vt l Quc t ln th 40, nm 2009 Mexico Bi ton 1: S TIN HO CA H THNG TRI T - MT TRNG Cc nh khoa hc c th xc nh khong cch Tri t - Mt trng vi chnh xc ln. H lm c iu ny nh phn x ca mt chm tia la-de trn mt h thng gng c cc phi hnh gia t trn Mt trng vo nm 1969, v o thi gian di chuyn ca chm tia sng (xem hnh 1).

Hnh 1. Mt chm la-de pht ra t mt phng th nghim dng o chnh xc khong cch gia Tri t v Mt trng.

Nhng o c ny gip tnh ton chuyn ng li xa mt cch chm chp ca Mt trng so vi Tri t. Khong cch Tri t - Mt trng tng theo thi gian do lc thu triu trn Tri t lm thay i momen ng lng ca Mt trng. Trong bi ton ny, bn s rt ra mt vi thng s c bn ca hin tng.

Hnh 2. Lc hp dn ca Mt trng to nn hin tng thu triu trn Tri t. V Tri t quay nn ng ni gia cc nh thu triu khng trng vi ng ni tm Mt trng v Tri t. S lch nhau ny to nn momen lc lm thay i momen ng lng ca Mt trng. Khng theo t l xch. Bi 1. Bo ton momen ng lng Gi l tng momen ng lng ca h Tri t - Mt trng. Cho rng: i) c hp thnh t chuyn ng quay quanh trc ca Tri t v chuyn ng quay ca Mt trng trn qu o quanh Tri t. ii) Qu o ca Mt trng l ng trn v Mt trng c th xem l mt cht im. iii) Trc quay ca Tri t v ca Mt trng lun song song vi nhau. Iv) n gin, xem chuyn ng ca h quanh khi tm ca Tri t thay v tm khi lng ca h. Trong sut bi ton, tt c cc momen qun tnh, momen lc v momen ng lng c xc nh i vi trc quay ca Tri t. v) B qua tc ng ca Mt tri. (1a)[0,2 im] Vit biu thc tng momen ng lng ca h Tri t - Mt trng, theo momen qun tnh ca Tri t , tn s gc ca Tri t , momen qun tnh ca Mt trng i vi trc quay ca Tri t v tn s gc chuyn ng ca Mt trng trn qu o .

Qu trnh thay i momen ng lng s kt thc khi chu k chuyn ng quay ca Tri t quanh trc ca n v ca Mt trng quanh Tri t l nh nhau. Khi , nhng ch phnh do thu triu trn Tri t do Mt trng gy ra s hng dc theo ng thng ni Mt trng v tm Tri t, v momen lc trit tiu. (1b)[0,2 im] Vit biu thc tng momen ng lng cui cng ca h Tri t - Mt trng. Tnh kt

qu theo , tc gc ca Tri t (cng l ca Mt trng) v momen qun tnh ca Mt trng thi im ny. c s dng nhng gi thit trong cu (1a).

(1c)[0,3 im] B qua ng gp ca chuyn ng quay ca Tri t vo momen ng lng cui cng ca h, vit phng trnh bo ton momen ng lng ca h trong trng hp ny. Bi 2. Tn s gc v khong cch n nh ca h thng Tri t - Mt trng Gi s rng phng trnh lc hp dn cho qu o trn (ca Mt trng quanh Tri t) vn ng. B qua ng gp ca chuyn ng quay ca Tri t vo tng momen ng lng cui cng ca h. (2a)[0,2 im] Vit phng trnh lc hp dn cho chuyn ng quay ca Mt trng quanh Tri t trng thi cui cng theo , , G v khong cch gia Tri t v Mt trng. l khi lng Tri t v G l hng s hp dn. (2b)[0,5 im] Tnh theo cc thng s bit , , khi lng ca Mt trng v G.

(2c) [0,5 im] Vit phng trnh cho tc gc cui cng thng s bit , , v G. v

ca h thng Tri t - Mt trng theo cc

Di y, bn s tnh ra gi tr bng s ca tnh ca Tri t.

. lm c iu ny, bn phi bit momen qun

(2d)[0,5 im] Vit biu thc momen qun tnh ca Tri t cu, c khi lng ring trong hnh cu bn knh , v (xem hnh 3). v b mt Tri t c bn knh

. Cho rng Tri t c khi lng phn b trong lp cu gii hn bi hnh cu bn knh

Ly n hai ch s thp phn cho kt qu tnh c.

Hnh 3. Tri t c phn b khi lng i xng cu. (2e)[0,2 im] Tnh gi tr bng s ca momen qun tnhc a Tri t , v . , bit ,

Khi lng ca Tri t v Mt trng ln lt l Tri t v Mt trng hin nay l s hp dn . ca n v ca Mt trng quanh Tri t ln lt l

v v

. Khong gia v hng

. Tc gc chuyn ng quay ca Tri t quanh trc

(2f)[0,2 im] Tnh ra s gi tr ca tng momen ng lng ca h (2g)[0,3 im] Tnh khong cch cui cng (2h)[0,3 im] Tnh tc gc cui cng ti. ra mt v theo ra .

v chu k t quay ca Tri t theo n v ngy hin

gi thit b qua ng gp ca chuyn ng t quay ca Tri t v tng momen ng lng hp l, th t s gia momen ng lng cui cng ca Tri t v Mt trng l nh. (2i)[0,2 im] Tnh t s gia momen ng lng cui cng ca Tri t v Mt trng. Bi 3. Khong di xa Tri t ca Mt trng qua mi nm By gi, bn s tnh khong li xa ca Mt trng so vi Tri t mi nm. lm c iu ny, bn cn phi bit phng trnh momen tc dng ln Mt trng hin nay. Gi thit rng, cc nh thu triu c th xem gn ng l hai im, mi cht im c khi lng m, t trn b mt Tri t, nh hnh 4. Gi l gc gia ng thng ni hai nh thu triu v ng thng ni tm Tri t v Mt trng.

Hnh 4. Hnh v dng c lng momen lc tc dng ln Mt trng bi cc nh thu triu. Khng theo t l kch thc thc t. (3a)[0,4 im] Tnh ln lc (3b)[0,4 im] Tnh ln lc do Mt trng tc dng ln nh thu triu gn Mt trng nht. do Mt trng tc dng ln nh thu triu xa Mt trng.

By gi bn c th tnh momen lc to bi cc nh thu triu. (3c)[0,4 im] Tnh ln ca momen lc (3d)[0,4 im] Tnh ln ca momen lc to bi nh thu triu gn Mt trng. to bi nh thu triu xa Mt trng. to bi hai nh thu triu. Khi nu . v (lu , c th ly gn

(3e)[1,0 im] Tnh ln ca tng momen lc ng bc thp nht theo . Cho bit

(3f)[0,5 im] Tnh gi tr bng s ca tng momen , xt trng hp rng khi lng ny c bc ln so vi Tri t).

V momen lc cng l tc thay i theo thi gian ca momen ng lng, nn c th tnh c s tng khong cch Tri t - Mt trng hin nay qua mi nm. Trong cc bc tip theo, ta biu din momen ng lng ca Mt trng theo v G. (3g)[1,0 im] Tm tng khong cch Tri t - Mt trng mi nm. Cui cng, c lng di ca ngy tng thm bao nhiu trong mi nm. (3h) [1,0 im] Tnh gim ca Bi 4. S chuyn ho nng lng Mc d momen ng lng ca h bo ton, nhng tng nng lng (ng nng quay v th nng hp dn) khng nh th. Ta s xt n iu ny sau y. (4a)[0,4 im] Vit biu thc nng lng tng cng E ca h Tri t - Mt trng thi im hin ti theo , , v G. (4b)[0,4 im] Vit biu thc bin thin nng lng s gi tr ca (3h). theo lng bin thin ca v ca v ca . Tnh ra mi nm v tnh s tng thm ca di mi ngy trong mt nm.

trong mi nm, s dng bin thin ca

tnh c trong cc cu (3g) v

Xc nhn li rng s mt mt nng lng ny l ph hp vi nhit lng thot ra do thu triu. Cho rng khi thu triu ln cao, mp lp nc cao h = 0,5 m bao ph b mt Tri t ( n gin gi thit rng tt c b mt Tri t b nc bao ph). Hin tng ny xy ra hai ln trong mt ngy. Hn na 10% th nng hp dn b tht thot thnh nhit do ma st nht khi mc nc h xung. Ly khi lng ring ca nc , v gia tc hp dn b mt Tri t l . (4c)[0,2 im] Tnh khi lng lp nc bao ph b mt Tri t. (4d)[0,3 im] Tnh lng nhit nng tht thot mi nm. So snh vi gim nng lng ca h thng Tri t - Mt trng ti thi im hin ti. Bi ton 2. S lm lnh lade v molasse quang hc (ng quang)

Mc ch ca bi ton ny l pht trin mt l thuyt n gin tm hiu hin tng lm lnh lade v molasse quang hc. Ngi ta lm lnh mt chm nguyn t trung ho, nh cc nguyn t kim, bng cch s dng cc chm lade c cng tn s. y l mt phn ca gii Nobel c trao cho S. Chu, P. Phillips v C. Cohen-Tanoudji vo nm 1997.

Hnh nh trn cho thy cc nguyn t sodium (vng sng trung tm) c by ti im giao nhau ca ba cp tia lade truyn theo hng ngc nhau, theo cc phng vung gc. Khu vc ny c gi l ng quang v lc quang hc tiu tn khu vc ny tng ng vi s cn nht ca mt vt chuyn ng trong nc ng. Trong bi ton ny, bn s phn tch cc hin tng c bn khi mt photon va vo mt nguyn t v c s ca vic tiu tn nng lng. Xt bi ton mt chiu. Phn I. C s ca phng php lm lnh lade Xt mt nguyn t c khi lng m chuyn ng theo chiu dng trc ta ch xt bi ton mt chiu v b qua cc chiu v ni ti. Mc thp nht bng khng v mc nng lng kch thch l trng thi nng lng thp nht. Mt chm tia lade c tn s v xung lng vi vn tc . cho n gin, , vi . Ban u nguyn t n gp

(xem hnh 1). Nguyn t c hai mc nng lng

truyn theo chiu m trc

nguyn t. Theo c hc lng t, chm lade gm mt lng ln photon, mi photon c nng lng . Mt photon c th b nguyn t hp th, ri bc x sau ; s bc x ny c th xy v . V nguyn t chuyn ng vi tc phi tng i tnh, ra vi cng xc sut theo hai hng rng

(vi c l tc nh sng) nn ch gi li cc i lng c cha bc nht ca lng ny. Cho , ngha l xung lng ca nguyn t rt ln so vi xung lng ca mt photon.

Hnh 1. Hnh v cho thy mt nguyn t khi lng m c vn tc photon vi nng lng . v xung lng

theo hng

, va chm vi mt

. Nguyn t c hai mc nng lng vi chnh lch

Gi thit rng tn s chm lade c iu chnh sao cho i vi nguyn t chuyn ng, xy ra cng hng vi s chuyn trng thi ca nguyn t. Tr li cc cu hi sau: Bi 1. S hp th (1a)[0,2 im] Xc nh iu kin cng hng i vi s hp th photon. (1b)[0,2 im] Vit biu thc xung lng nghim. ca nguyn t sau khi hp th trong h quy chiu phng th

(1c)[0,2 im] Tnh nng lng ton phn ca nguyn t sau hp th trong h quy chiu phng th nghim. Bi 2. Pht x t pht mt photon theo hng Ti mt thi im no sau khi hp th photon, nguyn t c th pht x mt photon theo hng (2a)[0,2 im] Tnh nng lng chiu phng th nghim. ca photon pht ra sau qu trnh bc x theo hng .

trong h quy

(2b)[0,2 im] Tnh xung lng phng th nghim.

ca photon pht ra sau bc x theo hng

trong h quy chiu

(2c)[0,2 im] Tnh xung lng ca nguyn t chiu phng th nghim. (2d)[0,2 im] Tnh nng lng ton phn h quy chiu phng th nghim.

sau qu trnh pht x theo hng

trong h quy

ca nguyn t sau qu trnh pht x theo hng

trong

Bi 3. S pht x t pht mt photon theo hng Ti mt thi im no sau khi hp th photon, nguyn t c th pht x mt photon theo hng (2a)[0,2 im] Tnh nng lng chiu phng th nghim. (2b)[0,2 im] Tnh xung lng phng th nghim. ca photon pht ra sau qu trnh bc x theo hng .

trong h quy

ca photon pht ra sau bc x theo hng

trong h quy chiu

(2c)[0,2 im] Tnh xung lng ca nguyn t chiu phng th nghim. (2d)[0,2 im] Tnh nng lng ton phn h quy chiu phng th nghim. Bi 4. Trung bnh pht x sau hp th S pht x t pht mt photon theo hng (4a)[0,2 im] Tnh nng lng trung bnh (4b)[0,2 im] Tnh xung lng trung bnh hoc

sau qu trnh pht x theo hng

trong h quy

ca nguyn t sau qu trnh pht x theo hng

trong

xy ra vi cng xc sut. Tr li cc cu hi sau:

ca mt photon sau pht x. ca mt photon sau pht x. ca nguyn t sau pht x.

(4c)[0,2 im] Tnh nng lng ton phn trung bnh (4d)[0,2 im] Tnh xung lng trung bnh Bi 5. Nng lng v xung lng chuyn i

ca nguyn t sau pht x.

Xt mt qu trnh hp th-bc x hon ton mt photon nh cp trn y, c s trao i nng lng v xung lng trung bnh gia bc x lade v nguyn t. (5a)[0,2 im] Tnh bin thin nng lng trung bnh hon ton mt photon. ca nguyn t sau qu trnh hp th-bc x

(5b)[0,2 im] Tnh bin thin xung lng trung bnh photon.

sau qu trnh hp th-bc x hon ton mt

Bi 6. Nng lng v xung lng trao i vi mt chm lade truyn theo hng Xt mt chm lade c tn s chiu n nguyn t theo hng , trong khi nguyn t cng chuyn

ng theo hng vi vn tc . Cho bit c s cng hng gia s dch mc nng lng ca nguyn t v chm lade trong h quy chiu gn vi nguynt, hy tr li cc cu hi sau: (6a)[0,3 im] Tnh bin thin nng lng trung bnh hon ton mt photon. (6b)[0,3 im] Tnh bin thin xung lng trung bnh hon ton mt photon. cua nguyn t sau qu trnh hp th-bc x

ca nguyn t sau qu trnh hp th-bc x

Phn II. S tht thot nhit v cc yu t c bn ca vng ng quang Trong qu trnh lng t, s bt nh t thn c th xy ra. Thc t, nguyn t c th bc x t pht mt photon mt thi im xc nh sau khi hp th, dn n s bt nh v iu kin cng hng. Ko theo, cc tn s ca chm lade v c th nhn gi tr bt k m qu trnh hp th-bc x c th xy ra. iu ny xy ra vi cc xc sut lng t khc nhau, v xc sut cc i s ng vi iu kin cng hng cp. Trung bnh, c th xem thi gian gia qu trnh hp th v bc x l thi gian sng ca mc nng lng kch thch ca nguyn t v c k hiu l . Xt mt tp hp gm N nguyn t ang ng yn trong h quy chiu phng th nghim, v mt chm lade c tn s chiu vo h. Cc nguyn t hp th v bc x lin tc, bnh qun, c nguyn t trng thi kch thch, v do c t cho ta kt qu: Trong , s Rabi; l tn s cng hng ca qu trnh chuyn trng thi ca nguyn t v khc tn s ca chm lade c gi l tn nguyn t trng thi c bn. Php tnh trong c hc lng

t l vi cng ca chm lade. Nh ni trn, s nguyn t trng thi kch thch c th . Mt cch khc biu din kt qu . ,

khc khng nu tn s cng hng

trc y l s qu trnh hp th-bc x trong mt n v thi gian

Xt trng hp c m t trong hnh 2, trong hai chm lade ging nhau nhng c tn s bt k truyn ngc chiu nhau, chiu n mt h kh. H kh ny gm N nguyn t ang truyn theo hng vi vn tc v.

Hnh 2. Hai chm lade truyn theo hng ngc nhau vi cng tn s gm N nguyn t truyn theo hng vi vn tc .

no , chiu n mt h kh

Bi 7. Lc tc dng ln h nguyn t bi cc chm lade (7a)[1,5 im] Tnh lc tc dng ca cc chm lade ln h nguyn t. Cho bit Bi 8. Gii hn di ca vn tc Gi s vn tc ca cc nguyn t nh c th khai trin lc thnh chui n bc nhc ca . (8a)[1,5 im] Tm khai trin ca lc tm thy trong cu (7a) vi gii hn ny. S dng kt qu va tnh c, bn c th xc nh iu kin tng, gim tc hoc khng nh hng n h nguyn t ca chm lade. (8b)[0,25 im] Xc nh iu kin lc dng (tng tc cc nguyn t). (8c)[0,25 im] Xc nh iu kin lc trit tiu. (8d)[0,25 im] Xc nh iu kin lc m (gim tc cc nguyn t). (8e)[0,25 im] Gi s cc nguyn t chuyn ng theo hng lc tc dng lm gim tc cc nguyn t. Bi 9. Khu vc ng quang Trong trng hp lc m, ta thu c mt lc cn. Gi s ban u, ti thi im chuyn ng vi vn tc . ca , h nguyn t vi vn tc . Xc nh iu kin .

(9a)[1,5 im] Trong gii hn vn tc nh, tnh vn tc ca cc nguyn t sau thi gian tc dng cc chm lade. (9b)[0,5 im] Cho bit h kh nguyn t t c cn bng nhit ng nhit h kh sau thi gian tc dng ca cc chm lade. M hnh ny khng cho php bn t c nhit thp bt k. . Tnh nhit

ca

Bi ton 3. Ti sao cc ngi sao li ln n vy?

Hnh 1. Mt tri ca chng ta cng nh hu ht cc ngi sao, chiu sng nh phn ng tng hp hidro thnh heli trong lng ngi sao. Ngi sao l mt qu cu kh nng. Hu ht cc ngi sao u chiu sng v chng ang tng hp hir thnh heli bn trong ngi sao. Trong bi ton ny, chng ta s dng quan im c hc c in v c hc lng t, cc khi nim v tnh in hc v nhit ng lc hc hiu ti sao ch cc ngi sao ln mi xy ra qu trnh nhit hch ny v rt ra khi lng v bn knh ca ngi sao nh nht c th nu chy hir. Bi 1. c lng c in nhit ti tm ca ngi sao Cho rng kh to thnh ngi sao l cc ion hyr (lng electron v proton nh nhau trong ton th), v c xem l kh l tng. T quan im c in, kt hp hai proton, cn a chng n khong cch , l tm tc dng ca lc mnh, s ht chng li vi nhau. Tuy nhin, mang chng li gn nhau, trc ht cn thng lc y Coulomb. Gi s hai proton xem nh cc cht im ang chuyn ng ngc chiu, mi ht c vn tc n va chm trc din vi nhau. Cho cc hng s sau y: Hng s hp dn Hng s Boltzmann

Hng s Planck Khi lng proton Khi lng electron in tch nguyn t Hng s in mi chn khng Bn knh Mt tri Khi lng Mt tri (1a)[1,5 im] Nhit ca h kh phi bng bao nhiu chng t n khong cch Tnh cc kt qu vi hai ch s c ngha. Bi 2. Chng t rng, nhit c on trn y l sai kim tra nhit tnh c trn y l hp l hay khng, bn cn mt cch khc c lng nhit trong lng mt ngi sao. Cu trc ca cc ngi sao rt phc tp, nhng ta c th n gin ho bng mt vi gi thit. Ngi sao ang cn bng ng, s khng dn n hay co sp, v tc dng hng vo trong ca lc hp dn cn bng vi tc dng theo hng ngc li ca p sut (xem hnh 1). i vi mt lp kh cch tm ngi sao mt khong , phng trnh cn bng nhit ng ca n c cho bi: , y l p sut kh, G l hng s hp dn, l khi lng phn ngi sao gii hn trong mt cu bn ?

knh , v

l khi lng ring ca kh ti khong cch i vi tm ngi sao.

Hnh 2. Ngi sao trng thi cn bng ng, s chnh p sut cn bng vi lc hp dn. c lng bc ln ca nhit ti tm ca ngi sao c th tnh c nh cc thng s ti tm v ti b mt ca ngi sao, ta c gn ng: , vi v ln lt l p sut ti tm v ti b mt ngi sao. V , nn ta c: . , vi l bn knh ca ngi sao, v , l tng

Bng cch tng t, ta c th vit: khi lng ca ngi sao.

Khi lng ring c th ly gn ng bng khi lng ring ti tm ca ngi sao: Ta cng tha nhn rng, p sut trong ngi sao l p sut ca mt kh l tng. (2a)[0,5 im] Vit phng trnh m t nhit v theo cc hng s vt l.

ti tm ca ngi sao theo bn knh, khi lng ca n

(2b)[0,5 im] S dng phng trnh tm thy trong (2a), rt ra t s s vt l v .

cho mt ngi sao theo cc hng

(2c)[0,5 im] S dng gia tr ca ngi sao. (2d)[0,5 im] Tnh t s vi gi tr tm c (2c)

tnh c trong (1a) v tm gi tr bng s ca t s

cho mt

i vi mt tri, v ch ra rng gi tr ny nh hn nhiu so

Bi 3. c lng ca c hc lng t v nhit ti tm ca cc ngi sao sai lch ln tm thy trong (2d) chng t, c lng c in cho s dng trong (1a) l khng ph hp. S chnh lch ny c th c khc phc nu xem xt cc hiu ng c hc lng t, cho bit cc proton hnh x nh mt sng v mt proton ring l c bc sng cch gn nht ng nhit hch. gia cc proton cng c vi , bc sng de Broglie. Nu khong , cc sng proton s ph ln nhau v c th xy ra phn

(3a)[1,0 im] Bit rng phng trnh m t

l iu kin phn ng xy ra, i vi proton c vn tc

, vit

theo cc hng s vt l. thu c trong (3a). tnh c trong (3b) v biu thc (2b), xc nh bng s t s .

(3b)[0,5 im] Tnh gi tr ca (3c)[0,5 im] S dng gi tr ca

i vi mt ngi sao. Ch ra rng gi tr ny kh gn vi t s T s ny ph hp vi mt di rng khi lng cc ngi sao. Bi 4. T s khi lng/bn knh ca cc ngi sao

Trong phn trc, ta nhn thy tip cn theo hng c lng t trong vic c lng nhit ti tm ca Mt tri l chnh xc. (4a)[0,5 im] S dng cc kt qu trn chng minh rng, i vi mt ngi sao dng hir, t s gia khi lng M v bn knh R l nh nhau v ch ph thuc vo cc hng s vt l. Vit phng trnh cho t s i vi cc ngi sao dng hir. Bi 5. Khi lng v bn knh ca ngi sao nh nht Kt qu thu c trong (4a) cho bit, cc ngi sao c khi lng tu , min sao vn ng vi ng thc tm thy; tuy nhin, iu ny khng ng. Kh bn trong ngi sao dng hir thng thng hnh x gn ging vi kh l tng. V khong cch trung bnh gia cc electron ln hn nhiu so vi bc sng de Broglie ca chng. Nu khong cch ny gim i, cc electron s trng thi suy bin v hnh s rt khc. C s khc nhau v cch tip cn ca chng ta ti electron v proton bn trong ngi sao. i vi proton, bc sng de Broglie ca chng s ph ln nhau xy ra phn ng, trong khi i vi electron, bc sng de Broglie ca cc htny khng ph ln nhau, nn vn xem l kh l tng. Khi lng ring ca cc ngi sao tng ln khi bn knh gim i. Tuy nhin, i vi bc ln chp nhn c, chng c xem l phn b u. Bn cng bit rng .

(5a)[0,5 im] Vit phng trnh xc nh mt trung bnh ca electron bn trong ngi sao. (5b)[1,5 im] S dng iu kin vit phng trnh cho bn knh nh nht kh d ca ngi

sao. Ly nhit ti tm ca ngi sao l nh nhau i vi cc thin th khc. (5d)[0,5 im] Tnh gi tr bng s ca bn knh ca mt ngi sao thng hng nh nht, theo n v mt v theo n v bn knh ca mt tri. (5e)[0,5 im] Tnh gi tr bng s khi lng ca ngi sao thng thng nh nht, theo kg v theo n v khi lng mt tri. Bi 6. S t chy heli trong cc ngi sao gi hn i vi cc ngi sao gi hn, chng tiu th gn nh ton b hir, v chuyn thnh heli, cc ngi sao ny tip tc qu trnh t chy heli thnh cc nguyn t nng hn tip tc chiu sng. Mi nguyn t heli c hai proton v hai notron, v vy ht nhn ca n c in tch bng 2 ln v c khi lng gn bng bn ln khi lng proton. Ta bit trong cc phn trc, iu kin bt u qu trnh t cc proton l . ca ht nhn heli v nhit

(6a)[0,5 im] Vit iu kin tng t i vi ht nhn heli v tnh cn t heli.

K thi Olympic vt l Quc t ln th 41, nm 2010 Croatia Bi ton 1: NH CA MT IN TCH T PHA TRONG VT DN KIM LOI Gii thiu phng php nh in Mt in tch im q c t gn mt qu cu kim loi bn knh R (hnh 1(a)), gy nn mt phn b in tch trn qu cu. Vic tnh cng in trng v in th t s phn b in tch mt ny l mt vn phc tp. Tuy nhin, vic ny c th n gin hn nhiu nh phng php nh in. Trong k thut ny, in trng v in th to bi phn b in tch trn qu cu c th c thay th bng in trng v in th ca mt in tch im q t bn trong qu cu (bn khng cn chng minh iu ny). Lu rng: in trng ca in tch nh q ny ging vi in trng v in th bn ngoi qu cu (bao gm c b mt ca n).

Bi 1. in tch nh i xng ca bi ton cho thy in tch q phi t trn ng thng ni in tch q v tm qu cu (xem hnh 1(b)). (1a)[0,3 im] Tnh in th ca qu cu. (1b)[1,9 im] Tnh q v khong cch d t q n tm qu cu, theo q, d v R. (1c)[0,5 im] Tm ln ca lc tc dng ln in tch q. N c phi l lc y hay khng? Bi 2. V bc tnh in

Xt mt in tch q t ti khong cch d t tm ca mt qu cu kim loi ni t c bn knh R. Ta quan tm n vic qu cu ni t tc ng n in trng ti im A nm khc pha q (hnh 2). im A nm trn ng thng ni in tch q v tm qu cu v cch in tch q mt on r. (2a)[0,6 im] Tm vc-t cng in trng ti A. (2b)[0,6 im] i vi khong cch rt ln ng , vi . , tnh cng in trng ny bng cch s dng gn

(2c)[0,3 im] Vi gi tr no ca d th in trng do qu cu ni t gy ra trit tiu hon ton vi in trng do in tch q gy ra ti A?

Bi 3. Dao ng b trong in trng ca mt qu cu ni t Mt in tch im q, khi lng m c treo bi mt dy mnh c chiu di L c mt u c nh, t gn qu cu kim loi ni t. in tch im ny tr thnh mt con lc ton hc (xem hnh 3). u c nh ca con lc cch tm qu cu mt on . B qua tc dng ca trng trng. (3a)[0,8 im] Tnh ln ca lc in tc dng ln in tch im q khi dy treo lm vi ng ni im treo v tm qu cu mt gc nh hnh v v ch ra hng ca n. (3b)[0,8 im] Xc nh thnh phn lc ny theo hng vung gc vi dy treo theo , L, R, q v . (3c)[1,0 im] Tnh tn s dao ng b ca con lc.

Bi ton 2. VT L CA NG KHI Gii thiu Kh thi ra kh quyn t vic t chy cc vt, c nhit , thng qua mt ng khi c tit din A v . Lng kh to ra trong mt n v

cao h (hnh 1). Cc vt rn c t chy trong l t nhit thi gian trong l t l B. Cho rng: Vn tc ca kh trong l t l nh, c th b qua.

Mt phn t kh (khi) ging vi kh quyn cng iu kin nhit v p sut; trong khi trong l t, kh c xem l l tng. p sut ca khng kh thay i theo cao tun theo nh lut thu tnh; s thay i theo cao ca mt phn t kh c th b qua. Cc dng kh nghim ng vi phng trnh Bc-nu-li vit cho tt c cc im trn dng: , y l khi lng ring ca kh, l vn tc ca n, l p sut v z l cao.

B qua s thay i mt phn t kh dc theo ng khi.

Bi 1. (1a)[3,5 im] Tnh cao ti thiu ca ng khi ton b kh trong ng c th thot ra ngoi kh quyn. Kt qu c tnh theo B, A, , , . Trong cc cu cn li ca bi ny, xem cao ca ng khi l cao cc tiu va tnh c. (1b)[0,5 im] Gi s c hai ng khi c xy dng vi cng mc ch. Tit din ca chng l nh nhau, nhng c xy dng hai ni khc nhau: mt ng khi c xy dng vng lnh, c thit k lm vic nhit trung bnh ca kh quyn l v ci kia c xy dng vng nng, c thit k lm vic iu kin nhit kh quyn . Nhit trong l t l 4000C. cao ca ng khi lm vic vng lnh l 100 m. cao ca ng khi cn li l bao nhiu? (1c)[0,6 im] Vn tc ca kh trong ng khi thay i theo cao nh th no? V th cho thy s thay i ny, bit rng tit din ca ng khi l khng i. nh du im kh vo trong ng. (1d)[0,5 im] p sut kh trong ng khi thay i theo cao nh th no? My pht in dng nng lng mt tri Dng kh trong ng khi c th dng xy dng mt my pht in dng nng lng mt tri. tng c minh ho trong hnh 2. Mt tri lm nng khng kh bn di tm ph c din tch S bao quanh ng khi cho php dng kh n nh i vo trong ng (xem hnh 2). Khi dng kh nng i ln theo ng ng khi (cc mi tn nh), dng kh lnh s lp vo bn di tm ph (mi tn t nt) to nn dng lin tc cho my pht in. Dng kh i vo trong ng lm quay tua-bin, to ra in nng. Nng lng ca bc x

Mt tri trong mi n v thi gian cho mi n v din tch ca tm ph l G. Cho rng tt c nng lng ny c dng lm nng kh bn di tm ph (nhit dung ca khng kh l c, c th b qua s ph thuc ca nhit dung theo nhit ). Ta nh ngha hiu sut ca ng dng nng lng mt tri l t s ca ng nng ca dng kh v nng lng mt tri c hp th bi khng kh i vo trong ng khi.

Bi 2 (2a)[2,0 im] Tnh hiu sut ca my pht in dng nng lng mt tri ny. (2b)[0,4 im] V th biu th s ph thuc ca hiu sut ca ng khi theo cao ca n. M hnh Manzanares Mt ng khi nh vy c xy dng mu Manzanares, Ty Ban Nha, c cao 195 m, bn knh 5 m. Tm ph hnh trn c ng knh 244 m. Nhit dung ring ca kh ni t ng khi ny l 1012 J/kgK, khi lng ring ca khng kh vo khong 0,9 kg/m3, nhit kh quyn l . Manzanares, 2 cng sut ca Mt tri trn mi n v din tch mt, trong nhng ngy nng l 150 W/m . Bi 3. (3a)[0,3 im] Tnh hiu sut ca my pht in mu ny. a ra gi tr c lng bng s. (3b)[0,4 im] Tnh cng sut ca my pht in ny.

(3c)[0,3 im] Tnh nng lng do my pht in ny sinh ra trong mt ngy nng thng. Bi 4. (4a)[1,0 im] Tnh tng nhit ca kh lnh i vo bn di tm ph v c lm nng khi qua ng. Tnh ra biu thc tng qut v tnh gi tr cho ng khi mu. (4b)[0,5 im] Tnh lu lng kh truyn qua h thng. Bi ton 3. M hnh n gin ca ht nhn nguyn t Gii thiu Mc d ht nhn nguyn t l cc i tng lng t, nhng mt s nh lut chi phi cc c trng c bn (nh bn knh hay nng lng lin kt) c th tnh c nh mt s gi thit n gin: (i) ht nhn c to thnh t cc nucleon (proton v n-tron); (ii) lc mnh gi cc nucleon c tm tc dng rt ngn (n ch tc dng ln cc nucleon k cn); (iii) s proton Z trong mt ht nhn no gn bng vi s n-tron , y A l tng s nucleon . S dng cc gi thit ny trong cc bi t 1 n 4 di y. Bi 1. Ht nhn nguyn t c lp y bi cc nucleon Trong mt m hnh n gin, mt ht nhn nguyn t c dng qu bng gm cc nucleon gn kt vi nhau (xem hnh 1(a)), y cc nucleon l nhng hnh cu rn bn knh . Lc ht nhn ch c hiu lc vi hai nucleon tip xc nhau. Th tch V ca ht nhn ln hn nhiu so vi th tch ca tt c cc nucleon , y . T s c gi l t s lp y v cho bit phn trm ca khng gian b lp y bi vt cht cu thnh ht nhn.

Hnh 1. (a) Mt ht nhn nguyn t c dng hnh cu c lp y bi cc nucleon. (b) Lp y dng khi lp phng. (1a)[0,3 im] Tnh t s lp y nu cc nucleon sp xp theo dng khi tinh th lp phng, trong mi nucleon nm ti tm ca mt mc li ca mt li lp phng rng v hn. Trong tt c cc cu sau, cho rng t s lp y thc t bng vi kt qu tnh c trong cu (1a). Nu bn khng tnh c cu trn, trong cc cu sau c th s dng . (1b)[1,0 im] c lng khi lng ring trung bnh , mt in tch trung bnh , v bn knh R i vi mt ht nhn c A nucleon. Khi lng trung bnh ca mt nucleon l 1,67.10-27kg. Bi 2. Nng lng lin kt ca ht nhn nguyn t - th tch v din tch mt [1,9 im] Nng lng lin kt ca mt ht nhn l nng lng cn tch ht nhn thnh cc nucleon ring r v c bn cht t lc ht ht nhn gia cc nucleon k cn. Nu mt nucleon khng nm trn b mt ht nhn, n ng gp mt nng lng lin kt tng cng . ng gp ca mt nucleon trn b mt ht nhn vo nng lng lin kt gn bng lin kt ca mt ht nhn c A nucleon theo A, . Tnh nng lng , v f, c bao gm hiu chnh b mt.

Bi 3. nh hng ca lc tnh in n nng lng lin kt Nng lng tnh in ca mt qu cu tch in ng nht (c bn knh R v in tch tng cng Q0) l , vi .

(3a)[0,4 im] p dng biu thc ny tnh nng lng tnh in ca mt nguyn t. Trong mt nguyn t, cc proton khng t tc dng lc ln n, m ln cc proton khc. Bn c th thay th trong biu thc thu c. S dng hiu chnh ny trong cc bi tip theo. (3b)[0,3 im] Vit biu thc nng lng lin kt ton phn, gm phn chnh (trn ton th tch), phn hiu chnh b mt v phn hiu chnh tnh in. Bi 4. S phn hch cc ht nhn nng Phn hch l phn ng ht nhn trong , mt ht nhn phn chia thnh cc ht nhn khc nh hn. Gi s rng mt ht nhn c A nucleon phn tch thnh hai ht nhn ging nhau nh trong hnh 2. (4a)[1,3 im] Tnh tng ng nng mt khong , trong do phn hch ti nn khi tam ca hai ht nhn nh cch nhau l bn knh ca chng. Ht nhn trc phn hch ng yn.

(4b)[1,0 im] Gi s rng , tnh g tr ca cho trng hp A = 100, 150, 200 v 250 (tnh kt qu ra n v MeV). c lng gi tr ca A phn hch l kh d theo m hnh trn y.

Hnh 2. Phc ho m t phn ng phn hch trong m hnh ang c s dng Bi 5. Phn ng chuyn i (5a)[2,2 im] Trong vt l hin i, nng lng ca ht nhn v nng lng tng tc c biu din theo khi lng. V d, nu mt ht nhn (vi vn tc bng khng) ang trng thi kch thch vi nng lng ln hn trng thi c bn, th nng lng ca n , trong l khi lng ca ht nhn ny trng thi c bn. Phn ng ht nhn l v d v phn ng chuyn i, trong mt phn ca ht nhn ny c chuyn qua ht nhn khc (xem hnh 3). Trong v d ny, phn chuyn i l ht (ht ). Phn ng chuyn i xy ra vi xc sut ln nht ) bng ). Ban u ht nu vn tc ca ht nhn to thnh sau khi cho i mt s nucleon (trong trng hp ny l v ln v cng hng vi vn tc ca ht nhn gc ca n (trong trng hp ny l nhn l ng yn. Trong phn ng, . lng kch thch ca trng thi ny (ra n v MeV) nu ng nng ca

c kch thch ln trng thi c nng lng ln. Tnh nng l 50 MeV. tc nh sng

Bng 1. Khi lng ca cc ht nhn trc v sau phn ng trng thi c bn (5b)[1,6 im] Ht nhn c to thnh trng thi kch thch trong cu (5a), tr v trng thi c bn bng cch pht x lng t gamma theo hng chuyn ng ca n. Xt phn r ny trong h quy chiu m ng yn tnh nng lng cn li ca sau khi pht x lng t gamma. Tnh nng

lng ca photon trong h quy chiu ny. Tnh nng lng ca photon trong h quy chiu phng th nghim (nng lng m my d o c khi t dc hng chuyn ng ca ht nhn ).

Hnh 3. M phng ca mt phn ng chuyn i

K thi Olympic vt l Quc t ln th 42, nm 2011 Thi Lan Bi 1. Bi ton ba vt v h thng LISA

Hnh 1. Qu o ca h ba vt. 1.1. [1,5 im] Hai vt khi lng M v m quay quanh khi tm ca chng trn cc qu o trn bn knh ln lt l R v r. Tm tc gc 0 ca ng ni M v m theo R, r, M, m v hng s hp dn v tr G. 1.2. [3,5 im] Mt vt th ba c khi lng rt nh (so vi M v m) chuyn ng trn quanh tm ca h sao cho khong cch gia n M v m khng i. Cho rng khi lng rt nh ny khng tuyn tnh vi M v m. Tm cc gi tr sau theo R v r: 1.2.1.khong cch t n M. 1.2.2.khong cch t n m. 1.2.3.khong cch t n khi tm ca h.

1.3. [3,2 im]Xt trng hp M = m. Nu dao ng b dc theo phng bn knh O th tn s dao ng ca quanh v tr cn bng (tng i) ca n bng bao nhiu, tnh theo 0 ? Cho rng momen ng lng ca l bo ton.

LISA (The laser Interferometry Space Antenna) l mt h gm ba tu khng gian ging nhau dng d tm sng hp dn c tn s thp. Mi tu khng gian nm ti mt nh ca mt tam gic u. Cnh ca tam gic ny di 5.0 triu km. Qu o ca LISA trng vi qu o ca Tri t nhng cch Tri t mt cung 200. Mi tu khng gian chuyn ng trn mt qu o c lp quanh Mt tri, nghing mt cht so vi nhau. Kt qu l, 3 tu khng gian quay quanh khi tm ca chng vi chu k mt nm.

Hnh 2. Minh ha qu o ca LISA. Ba tu khng gian quay quanh khi tm ca chng vi chu k 1 nm. Ban u, khi tm ca chng lm vi Tri t mt gc 200. Chng lin tc pht v thu tn hiu laser do cc tu cn li pht ra. Nh , cc tu ny c th d c sng hp dn bng cc o nhng thay i nh ca khong cch gia chng. Va chm gia cc vt nng, nh l en, gn thin h l mt v d v ngun pht sng hp dn.

Hnh 3. A, B, C l biu din ca ba tu khng gian ti ba nh ca mt tam gic .

1.4 . [1,8 im] Trong mt phng cha ba tu khng gian, vn tc tng i ca cc tu so vi nhau bng bao nhiu? Bi 2. Bt x phng tch in Mt bt x phng hnh cu cha kh c khi lng ring i , nhit Ti v bn knh R0 . Khng kh bao quanh bt c khi lng ring a , p sut Pa v nhit Ta . Sc cng b mt ca x phng l , khi lng ring s v b dy ca bt t . Khi lng v sc cng b mt ca bt khng i theo nhit . Cho rng .

Nng lng tng thm dE , dng tng din tch b mt ca bong bng l dA = dE . 2.1. [1,7 im]Tnh t s

iTi theo , Pa v R0 . aTa

2.2. [0,4 im] Tnh gi tr bng s ca

iTi 1 . Bit = 0, 0250Nm1 , R0 = 1, 00 cm v aTa

Pa = 1, 013 105 Nm2 .

2.3. [2,0 im] Ban u, kh trong bt nng hn bn ngoi. Tm gi tr nh nht ca Ti bt c th ni
3 trong khng kh. Cho bit Ta = 300 K , s = 1,30kgm , t = 100 nm v g = 9,8 ms2 .

cho bt cn bng nhit vi mi trng xung quanh. Khi , bt s ri v pha mt t. 2.4. [1,6 im] Tm vn tc nh nht u ca dng kh hng ln trn gi cho bng ng yn iu kin cn bng nhit. Tnh kt qu theo s , R0 , g , t v h s nht ca khng kh . Cho rng, vn tc ny nh ph hp vi nh lut Stocke, v b qua s thay i bn knh ca bt khi nhit gim xung t n trng thi cn bng nhit. Lc nht tun theo nh Stoke F = 6 R0 u . 2.5. [0,4 im] Tnh ra gi tr ca u , s dng = 1,8 105 kgm 1s 1 . Cc kt qu trn y cho thy, ng gp ca sc cng b mt l rt nh vo chnh xc ca tnh ton. Trong tt c cc cu hi di y, em c th b qua i lng ny trong tnh ton. 2.6. [2,0 im]Nu bt hnh cu ny c tch in ng nht vi in lng tng cng l q , tm mt phng trnh m t bn knh mi R1 theo R0 , Pa , q v hng s in mi ca chn khng 0 . 2.7. [0,7 im]Cho rng in tch ca bt l khng qu ln lng b, tm R = R1 R0 . Cho bit ( 1 + x ) 1 + nx vi
n

v bn knh ca bt bin thin mt .

2.8. [1,2 im] ln ca in tch q bng bao nhiu cho bt ng yn trong khng kh? Biu din kt qu theo

t , a , s , 0 , R0 , Pa . Tnh ra s gi tr ca

q . Bit hng s in mi ca chn khng

0 = 8,85 1012 farad/m .

Bi 3. Tn x ion ca mt nguyn t trung ha

Mt ion c khi lng m, in tch Q, chuyn ng vi vn tc ban u phi tng i tnh v0 rt xa, i vo vng khng gian ln cn ca mt nguyn t trung ha c khi lng M ? m v c h s phn cc in . Thng s va chm l b nh hnh v. Nguyn t b phn cc bi di tc dng ca in trng ca ion. Khi , nguyn t tr thnh mt lng cc in c momen lng cc p = E . B qua s mt mt nng lng do bc x trong qu trnh ny. 3.1. [1,2 im] Tnh cng in trng E p ti im cch lng cc mt khong r, hng dc theo phng p .

u r

u r

u r

u r

3.2. [3,0 im] Tm biu thc ca lc f do nguyn t phn cc tc dng ln ion. Chng t rng lc ny lun l lc ht bt k du in tch ca ion.

u r

3.3. [0,9 im] Tnh th nng tng tc ca h ion nguyn t trn y theo , Q v r. 3.4. [2,4 im] Tnh khong cch ngn nht rmin gia nguyn t v ion. 3.5. [2,5 im] Nu thng s va chm b lun nh hn mt gi tr ti hn b0 , ion s chuyn ng theo ng xon c ti nguyn t. Trong trng hp nh vy, ion s b trung ha, cn nguyn t s tch in.
2 Qu trnh ny c gi l tng tc trao i in tch. Tit din tn x A = b0 ca va chm trao i

in tch ny bng bao nhiu?