RI RO TRONG KINH DOANH NGOI HI V NHNG QUY TC PHNG NGA

PGS., TS. Nguyn Vn Tin V bn cht, kinh doanh ngoi hi t n cha ng ri ro rt cao. Ngoi cc ri ro thng thng m cc hot ng khc cng phi i mt nh: ri ro li sut, ri ro tn dng, ri ro thanh khon, ri ro k thut, ri ro hot ng, ri ro php l, ri ro quc gia, th kinh doanh ngoi hi cn chu thm mt ri ro c bit, l ri ro t gi. Do t gi bin ng thng xuyn v v li, nn ri ro t gi c xem l ri ro thng trc, gn lin v tr thnh ri ro c trng ca hot ng kinh doanh ngoi hi ca cc ngn hng. 1. Ngun pht sinh ri ro t gi Trn th trng ngoi hi (mua, bn cc ng tin khc nhau), c ba phng php c bn thu li. Chng hn trn th trng giao ngay, l: - Li pht sinh khi nh kinh doanh to trng thi ngoi hi (Exchange Position): Nh kinh doanh c th to trng thi ngoi hi bng cch mua bn mt ng tin no , ch cho t gi bin ng, sau cn bng trng thi ngoi hi v thu li. V d: Nu nh kinh doanh d on USD s gim gi mnh so vi VND trong nay mai, anh ta tin hnh bn USD vo ngy hm nay ti t gi 1 USD = 16.000 VND, sau mt thi gian, t gi gim xung cn 1 USD = 15.500 VND, tin hnh mua USD cn bng trng thi, li kinh doanh ngoi hi thu c l 500 VND/USD ( y ta ch tp trung vo yu t t gi, m b qua chnh lch li sut pht sinh gia hai ng tin). Bng bng lung tin, ta biu din quy trnh kinh doanh nh sau (Xem bng 1). Bng 1: Thi im to t1 Giao dch Bn USD ly VND Dng VND mua li USD Kt qu kinh doanh USD -1 +1 0 VND + 16.000 - 15.500 + 500 T gi p dng 1 USD = 16.000 VND 1 USD = 15.500 VND

Chng ta thy ngay rng, nu t gi trn th trng thc s khng gim, m li tng th ng nhin l nh kinh doanh ngoi hi phi chu khon l ngoi hi. - Li thu c t kinh doanh chnh lch t gi (Arbitrage): l vic ti cng mt thi im mua mt ng tin ni c gi thp v bn li ng tin ny ni c gi cao hn n chnh lch t gi. V hnh vi mua bn din ra ti cng mt thi im vi s lng bng nhau, nn kinh doanh chnh lch t gi khng chu ri ro t gi (v khng to trng thi ngoi hi) v khng phi b vn. V d, c hai ngn hng yt t gi kinh doanh VND/USD nh sau: Ngn hng Ngn hng A Ngn hng B Giao dch Mua USD ti ngn hng A Bn USD cho ngn hng B Bid Rate (Mua) 15.667 15.676 USD +1 -1 Offer Rate (Bn) 15.674 15.679 VND - 15.674 + 15.676

Nh kinh doanh ngoi hi s kinh doanh chnh lch t gi nh sau:

Li Arbitrage

- Li thu c t chnh lch t gi mua vo v bn ra: Do t gi mua vo bao gi cng thp hn t gi bn ra, nn chnh lch t gi mua bn chnh l thu nhp ca ngn hng. V thc cht, trong giao dch ny, ngn hng ng vai tr l nh cung cp dch v mua h, bn h cho khch hng, nn khng chu ri ro t gi v khng cn b vn. Qua phn tch cho thy, nh kinh doanh ngoi hi ch chu ri ro t gi khi duy tr trng thi ngoi hi m (open position). Trng thi ngoi hi m ca mt ngoi t l chnh lch gia ti sn c v ti sn n (ni v ngoi bng) ca ngoi t ti mt thi im. Tt c cc giao dch lm pht sinh s chuyn giao quyn s hu v ngoi t (hin ti v tng lai) u to ra trng thi ngoi t, trong thng qua giao dch mua bn l ch yu. Chnh v vy, trong thc t ch cn qun l tt trng thi mua bn ngoi t cng ngn nga ri ro t gi pht sinh. i vi mi ngoi t, ti mt thi im, nu tng ti sn c ln hn tng ti sn n (ni v ngoi bng) th ngoi t trng thi trng. Khi ng tin ny ln gi lm pht sinh li ngoi hi; v ngc li, khi ng tin ny gim gi s pht sinh l ngoi ngoi hi. Nu tng ti sn c nh hn tng ti sn n, th ngoi t trng thi on. Khi ng tin ny ln gi lm pht sinh l ngoi hi; v ngc li, khi ng tin ny gim gi s pht sinh li ngoi ngoi hi. Tm li, nu khng duy tr trng thi ngoi hi m th nh kinh doanh khng chu ri ro t gi; hoc duy tr trng thi ngoi hi m nhng t gi khng bin ng th ri ro t gi cng khng pht sinh. Tuy nhin, mt thc t l, l nh kinh doanh ngoi hi (FX Dealer), th ng c kim li ch yu l thng qua vic to trng thi (v l cng vic ca anh ta) v t gi bin ng cng nhanh, cng mnh cng kh d on th c hi kim li dnh cho anh ta cng nhiu. 2. Gii php hn ch ri ro t gi trong kinh doanh ngoi hi Mt thc t l, kinh doanh ngoi t c li th nh kinh doanh phi to trng thi ngoi hi m v t gi phi bin ng. Mun trnh hon ton ri ro t gi th nh kinh doanh ch vic khng tin hnh bt k giao dch ngoi hi no; hoc nu to trng thi ngoi hi th tin hnh ng trng thi ngoi hi bng cc giao dch i ng (offsetting transactions) lm cn bng trng thi. Tuy nhin, l Dealer th vic to trng thi ngoi hi v hy vng t gi bin ng theo chiu hng c li l cng vic hng ngy ca anh ta. Vn t ra l: T gi lun bin ng tht thng v khng gii hn lm cho c hi kim li tr nn thng xuyn v v cng hp dn. iu ny cng ni ln mt iu rng, trong kinh doanh ngoi hi, nu anh thu c li th phi c mt ai chu thua l, bi v khng th tt c u c hoc u mt cng mt lc! Ni cch khc, tim nng thu li v tim n ri ro trong kinh doanh ngoi hi l ng hnh vi nhau. Mt iu cn ch l li l trong kinh doanh ngoi hi c th pht sinh cng vi quy m bin ng t gi, trong khi t gi bin ng l khng gii hn nn c th lm cho li l pht sinh l rt ln. iu ny buc ngn hng phi c mt c ch qun l v gim st hot ng kinh doanh ngoi t (ch yu l hot ng u c) mt cch cht ch. Sau y xin nu mt s quy tc chung v c ch qun l v gim st ri ro t gi ti ngn hng thng mi (NHTM): 2.1- T chc hot ng kinh doanh ngoi t Thng thng, mt ngn hng tch cc trong kinh doanh ngoi t thng c 3 phng lin quan mt thit n hot ng ny l: - Phng kinh doanh (Dealing Room): Ti y, cc nh kinh doanh trc tip tham gia mua bn trn Interbank, ngha l h phi i mt vi th trng, i th cnh tranh y cng l ni th hin nng lc, trnh v s thnh cng hay tht bi ca tng Dealer ni ring v ca ngn hng ni chung. c im ca phng kinh doanh l lun c cuc giao ban vo u gi ca mi ngy lm vic xem xt nhng bin ng ca th trng qua m, c cc bn tin lin quan v cc th trng m ca sm hn, tho lun v din bin th trng v cc ng tin lin quan, tho lun v ni dung k hoch trong ngy. Phng kinh doanh phi kim sot c mt cch chc chn trng thi trng hay

on ca tng ng tin ti bt c thi im no, cng nh phng n thot ra khi tng trng thi l nh th no. Cn b kinh doanh phi l ngi chu trch nhim cui cng v li l trong hot ng ca mnh v bo m rng hot ng ca mnh lun nm trong gii hn qun l ri ro cho php hay c th kim sot c. - Phng thanh ton (Back Office): y l phng c chc nng c lp, khng nht thit phi c t ngay cnh phng kinh doanh; c nhim v xc nhn giao dch, thc hin thanh ton, i chiu s d, sao k ti khon - Phng qun l ri ro (Mid Office): C nhim v kim tra theo di, gim st cc hn mc m mi nh kinh doanh c php s dng, trnh khng cn b kinh doanh vt ra ngoi khun kh thm quyn v qu mo him trong kinh doanh, nht l nghip v u c. 2.2- Qun l bng cng c hn mc Hn mc (position limits) l gii hn trng thi ngoi t ti a m mi t chc, c nhn kinh doanh ngoi t c php thc hin. Ty theo kinh nghim, trnh , mc ch kinh doanh, nng lc ti chnh v trang thit b m hn mc gia cc t chc, gia cc Dealer l khng ging nhau. Vic qun l hn mc kinh doanh ti mt NHTM c th cn c vo mt s tiu ch nh sau: a/ Hn mc chung cho c phng kinh doanh, trn c s phn b hn mc cho tng nh kinh doanh c th. Nguyn tc phn b hn mc cho tng nh kinh doanh ch yu da vo kinh nghim thm nin v nng lc kinh doanh trn Forex. Nhng nh kinh doanh chuyn nghip, c thm nin, gt hi c nhiu thnh cng thng l nhng nh kinh doanh chnh (chief dealer) c giao hn mc cao hn rt nhiu so vi nhng tn binh. Hn na nhng nh kinh doanh chnh cn c giao nhim v trng nom v du dt cc tn binh. Kt qu kinh doanh ca cc tn binh c lin quan n trch nhim ca nhng nh kinh doanh chnh. b/ Hn mc theo cc ng tin kinh doanh: Ngoi vic quy nh tng hn mc chung, i vi nhng t chc v c nhn kinh doanh lin quan n nhiu ng tin, th vic quy nh hn mc kinh doanh i vi mi ng tin l cn thit. Nhng nhng ng tin t bin ng th hn mc c th cao, cn nhng ng tin bit ng mnh th hn mc thp. c/ Hn mc cho cc loi nghip v c th, v d hn mc giao ngay, k hn, tng lai hon i v quyn chn. Sau y l phng php qun l v nh gi i vi mt s trng thi chnh: - Trng thi giao ngay: Do c th ca th trng giao ngay l chu s tc ng bi cc yu t ngn hn ln t gi. Nhng tin n, nhng cuc giao dch ln, can thip ca ngn hng trung ng, nhng bin c bt ng xy ra u c th nh hng nhanh chng v mnh m ln s bin ng t gi. Nhng bin ng n ngc nhin ca t gi ch din ra trong vi pht, do , nh kinh doanh phi nhanh chng v thng xuyn thay i trng thi kinh doanh chp c hi kim li hoc thot khi ri ro. Ti bt k thi im no, nu nh kinh doanh duy tr trng thi giao ngay (trng thi m) u phi chu ri ro t gi. T gi bin ng cng mnh th ri ro cng ln. qun l tim nng thu li v tim n l vn, ngi ta s dng k thut nh gi cui mi ngy giao dch. Cn c vo trng thi cui ngy, tng nh kinh doanh phi nh gi kt qu kinh doanh ca chnh mnh theo t gi ng ca ca ngy giao dch. Kt qu ny phi c bo co cho nh kinh doanh chnh v lnh o kinh doanh i ngoi. Gi s trong ngy, nh kinh doanh tin hnh cc giao dch nh bng di y. Cn c vo cc giao dch ny ta tnh c trng thi cui ngy; v cn c vo t gi ng ca ta tnh c kt qu kinh doanh trong ngy nh sau (Xem bng 2). Bng 2: Giao dch USD EUR T gi

Mua USD Bn USD Mua USD Trng thi cui ngy nh gi cui ngy Kt qu kinh doanh trong ngy

+ 1 000 000 - 1 000 000 + 500 000 + 500 000 - 500 000 0

- 894 854,6 + 894 294,4 - 447 347,2 - 447 907,4 + 446 987,3 - 920,1

1 EUR = 1,1175 USD 1 EUR = 1,1182 USD 1 EUR = 1,1177 USD 1 EUR = 1,1186 USD (t gi ng ca)

Bng 2 cho thy, nh kinh doanh b l 920,1 EUR trong ngy giao dch. Vic nh gi trong ngy l cn thit v l bt buc i vi mi nh kinh doanh. - Trng thi k hn: Trn Interbank, cc giao dch k hn thng thuc loi Spot - Forward Swap, ngha l mi giao dch gm hai v l: v giao ngay p dng t gi giao ngay, cn v k hn p dng t gi k hn, v hai v c ngy gi tr khc nhau. Do , trng thi rng ca giao dch k hn ph thuc vo lch gia t gi k hn v t gi giao ngay. T gi k hn c hnh thnh trn c s chnh lch li sut gia hai ng tin. Trong iu kin bnh thng, cc mc li sut tin t l n nh, lm cho cc im k hn bin ng cng t. Li sut khng tng ln nhanh chng ri sau li gim xung nhanh chng ging nh t gi giao ngay. Do , nu nh kinh doanh d tnh sai lm v hng bin ng ca li sut, th t c c hi khc phc thua l nng n trong tng lai. Kinh doanh k hn khng th c tc nhanh nh kinh doanh giao ngay. Nh kinh doanh k hn khng th thay i thng xuyn trng thi k hn, m n thng c duy tr trong mt khong thi gian nht nh. Nu kinh doanh giao ngay c v nh vic chi bi x din ra rt nhanh (bi poke - tr chi nh c cc v gi con bi), th kinh doanh k hn c v nh mt vn c phi c thi gian. Vn c mi thng khng th bt u hng ngy, nn kt qu kinh doanh phi c nhn nhn t gc di hn. Cng ging nh giao ngay, trng thi k hn rng cui ngy cng c th trng hoc on, bao gm cc trng thi ca tt c cc hp ng cn hiu lc v c cc ngy gi tr khc nhau. Vic nh gi kt qu kinh doanh k hn hng ngy c tnh theo phng php gi nh rng tt c cc hp ng k hn cn hiu lc u c thanh l ngay lp tc theo t gi k hn cui ngy hm p dng tng ng cho tng k hn. hiu c ni dung, ta xem v d sau (Xem bng 3). Bng 3: Ngy Ngy nh o gi hn 1/2 3/2 S lng T gi giao dch hp ng (USD) 1.000.00 0 +1.000.0 00 1.000.00 0 +1.000.0 00 1,1900 CAD trong H +1.190.000 T gi nh gi 1,2000 CAD nh gi -1,200.000 Li, l/ngy -10.000

3/5

1,2000

-1.200.000 -10.000

1,2110

+1.211.000 +11.000

+11.000 +1.000 -10.000

2/2

3/2

1,1900

+1.190.000

1,2000

-1.200.000

3/5

1,2000

-1.200.000

1,2090

+1.209.000

+9.000

-10.000 1. L trong ngy 2/2 so vi cui ngy 1/2 2. Li trong ngy 1/2 3. L cui ngy 2/2 so vi thi im k hp ng 1/2

+9.000

-1.000 -2.000 +1.000 -1.000

Bng 3 cho thy kt qu nh gi cui ngy ca cc trng thi k hn. Cui ngy 1/2, cc trng thi k hn c nh gi li l li 1000 CAD, nhng n ngy 2/2, do th trng bin ng, nn cng trng thi y c nh gi li tr nn l 1000 CAD. Vic nh gi trong ngy l cn thit v l bt buc i vi mi nh kinh doanh k hn. Ngoi vic nh gi li hng ngy cc trng thi k hn, qun l ri ro t gi tt hn, cc nh kinh doanh k hn cn phi duy tr hn mc cho tng k hn c th theo quy tc k hn cng di hn mc cng thp. qun l ri ro cc trng thi k hn mt cch v m, cc NHTM cn p dng Hn mc ri ro t trng ca cc trng thi theo k hn. Thng thng cc trng thi k hn thng c cc k hn khc nhau, t mt ngy n vi nm. Mt trng thi trng 12 triu USD k hn 6 thng s c ri ro nhiu hn mt trng thi on cng 12 triu USD c k hn 1 thng. Trong khi , v mt hnh thc th trng thi ngoi hi k ngy hm nay ca nh kinh doanh l bng 0, nhng ri ro thc t i vi hai trng thi ny l rt khc nhau. Mt phng php ph bin nh gi ri ro cc trng thi ngoi hi k hn l vic tnh t trng ca tng trng thi trn c s thi hn chun l mt nm thng qua v d sau (Xem bng 4). Bng 4: K hn 1 thng 6 thng Trng thi rng 2.3- S dng cng c lnh Mt phng php khc, nh kinh doanh c th a ra cc lnh rng, nu c nhng thay i nht nh trn th trng ph hp vi cc lnh c a ra trc , th giao dch c t ng thc hin. Trong mi lnh, phi ni r gi c, cc thng s trn c s mt giao dch c th thc hin. Cc lnh l: (1) Limit order: Ti t gi c xc nh, lnh c tin hnh thc hin. i khi, ch mt phn ca lnh c th c thc hin ti mc t gi xc nh. Nh vy, lnh ny phi phn bit ch rng, giao dch c th c thc hin tng phn hay phi thc hin ton b lnh ti cng mt thi im. (2) At - the - market order: Giao dch phi c thc hin ngay lp tc theo t gi tt nht hin hnh c sn trn th trng. (3) Stop - loss order: Nh kinh doanh c th ang trng thi trng hay on i vi mt ng tin no , mun gii hn cc khon l tim tng. Bn cht ca lnh ny l nhm phng nga ri ro ln c th xy ra. Lnh Stop - loss order cha c thc hin chng no t gi trn th trng bin ng cha n t gi gii hn cho php. Mc t gi m ti lnh c thc hin c th l mc t gi tip theo vt ngoi gii hn cho php. Hn na, nu ti mc t gi tip theo m lnh vn cha c thc hin hon ton, th c th p cc mc t gi xy ra tip theo. (4) Take - profit order:. Nh kinh doanh c th ang trng thi trng hay on i vi mt ng tin no , mun thot khi trng thi ngoi hi ny khi t c mt mc li nht nh. Tng t S lng (triu USD) 12 12 Trng thi on (-) Trng (+) Trng (+) Trng thi t trng - 1,00 + 6,00 + 5,00

Trng thi t trng = (k hn thng x s lng) / 12 thng

nh lnh Stop - loss order, Take - profit order c thit k, khi th trng bin ng n mt mc nht nh no , th lnh c thc hin. (5) Open or good - until - canceled orders: Nhng lnh ny lun c hiu lc cho n khi c thc hin th mi thi; hoc l b hy b bi chnh ngi ra lnh. (6) Good - until - specified - time orders: Cc lnh ny s t ng ht hn, nu nh khng c thc hin cho n mt thi im nht nh no . (7) Day/night orders: Nhng lnh ban ngy (day orders) c hiu lc cho n khi ngy giao dch hm ng ca. Nhng lnh ban m (night orders) c hiu lc cho n khi ngy giao dch hm sau m ca. (8) Fill or kill orders: Thng l cc lnh c hiu lc trong thi gian rt ngn. Hn na, cc lnh cho php thc hin ton b hay bt c phn no ca lnh. Phn cn li cha c thc hin trong thi gian hiu lc ca lnh t ng ht hn. (9) Any - part orders: Ti mc t gi xc nh, bt c phn no ca lnh nu c th thc hin c th tin hnh thc hin. Phn cn li cha thc hin vn c hiu lc cho n khi no thc hin xong th thi, hoc l c hy b bi chnh ngi ra lnh. (10) All - or - none orders: Ti mc t gi xc nh, hoc l ton b lnh c thc hin, hoc l khng mt phn no c thc hin c. (11) Either/or orders: Loi lnh ny lin quan n hai lnh, nu mt lnh c thc hin, th lnh kia s t ng b hy b. V d, nh kinh doanh c th thit lp ng thi hai lnh l Take - profit v Stop - loss order. Nu lnh Take - profit order ca nh kinh doanh c thc hin, th lnh th hai l Stop - loss order s t ng b hy. 3. Mt s kin ngh Nhn thc c mi him ha t ri ro t gi c th lm khuynh o h thng ngn hng, nn hu ht Ngn hng Trung ng cc nc u c quy ch qun l trng thi ngoi t i vi cc NHTM. Vit Nam, Quy ch qun l trng thi ngoi t c ban hnh km theo Quyt nh 1081/2002/QNHNN, ngy 7 thng 10 nm 2002 ca Thng c Ngn hng Nh nc (NHNN) v trng thi ngoi t ca cc t chc tn dng c php hot ng ngoi hi. Theo Quyt nh ny, cc t chc c php phi duy tr trng thi ngoi t dng hoc m ti thi im cui ngy ti a bng 30% vn t c. gim st v kim tra vic thc hin trng thi ngoi t, NHNN yu cu cc t chc c php phi bo co cho NHNN theo hai phng php nh sau: (1). Phng php tch ly hng ngy theo cng thc: Trng thi ngoi t cui ngy (t) bng trng thi ngoi t cui ngy (t -1) cng vi trng thi pht sinh trong ngy (t). Trong , trng thi pht sinh trong ngy c tnh bng: [(Doanh s mua - doanh s bn) x T gi quy i /VTC]. im lu l, cc t chc c php khng cn bo co doanh s mua bn trn Interbank v doanh s mua bn gia cc ngoi t vi nhau, thay vo n thun ch cn bo co t l %/VTC ti thi im cui ngy l . (2). Phng php s d cui thng: Trng thi ca ngoi t c xc nh l chnh lch gia Ti sn c v Ti sn n (ni v ngoi bng) vo ngy cui thng. Cng nh trng thi cui ngy, trng thi cui thng theo phng php s d trng hay on cng khng c vt qu 30 % vn t c. Trng thi cui thng c dng lm c s tnh trng thi cui ngy ca thng tip theo. NHNN vi vai tr l ngi qun l, quy nh trng thi ngoi t nhm mc ch phng nga ri ro qu mc c th xy ra i vi NHTM v trnh nn u c. V gic kinh doanh, chnh cc NHTM mi l ngi cn phi quan tm qun l cht ch v thng xuyn trng thi ca chnh mnh, bi v li hay l pht sinh khng phi NHNN l ngi gnh chu m chnh t chc kinh doanh mi l ngi gnh chu thc s. Mt thc t ang tn ti trong t duy ca mt b phn cn b ngn hng (ch yu

l NHTM nh nc) l ch quan tm n vic lm ca mnh c vi phm quy nh ca php lut hay khng, cn kt qu kinh doanh ca chnh mnh l li hay l tr thnh vn th yu. Chnh v vy, mt b phn cn b NHTM dnh phn ln kinh nghim, nng lc v tr tu ca mnh vo vic lch lut thc hin cc phi v mo him. y l iu tri vi o l kinh doanh ph thng trong kinh t th trng. Xut pht t thc t ny, vic NHNN ch quy nh trng thi ngoi t ti thi im cui ngy tr thnh khe h nhng nh kinh doanh thc hin cc phi v mua bn mo him qu mc c th din ra trong ngy. Ngha l trong ngy, nh kinh doanh c th mua bn bao nhiu cng c, min sao n cui ngy cn bng c trng thi theo quy nh ca NHNN. Nhm hn ch ri ro trong kinh doanh ngoi t trong thi gian ti, ngh: - i vi NHNN: nn chuyn t quy nh qun l trng thi ngoi t ti thi im cui ngy sang qun l trng thi ngoi t thng xuyn ti bt k thi im no. - i vi NHTM: phi nng cao nhn thc v ri ro ngoi hi, trn c s thit lp mt m hnh qun l v h thng cc cng c nhm gim st v phng nga ri ro hiu qu nh trnh by trn. - Kinh doanh ngoi hi l mt lnh vc mi m v phc tp, nn vic o to bi dng nghip v thng xuyn (trong v ngoi nc) l rt cn thit. Ti liu tham kho : - ThS. Trn S Mnh: Trng thi ngoi t - phng thc qun l ri ro ca NHTM. Tp ch Ngn hng, s 1 + 2, nm 2000. - Paul Bishop, Don Dixon: Foreign Exchange Handbook - Managing Risk & Opportunity in Global Currency Markets; McGraw-Hill, Inc.,1992. - Steve Anthony: Foreign Exchange in Practice; The Law Book Company Limited, 1994. - Heinz Riehl, Rita M. Rodriguez: Foreign Exchange and Money Markets - Managing Foreign and Domestic Currency Operations; McGraw-Hill Book Company, 1983. - Maurice D. Levi: International Finance-The Markets & Financial Management of Multinational Business; McGraw-Hill, Inc.; 1996. - Alan C. Shapiro: Multinational Financial Management; Brentina Hill International, Inc., 1996.