GI TR NHN VN NGHI L MBUIC HALUK CA NGI CHM BNI (Nghin cu ti a im lng Vn Lm) Mbuic haluk l tang l cho thai

nhi, l nghi l ca ngi Chm Bni. Ngi Chm l mt dn tc c nn vn minh sm pht trin. H xy dng mt Vng quc Champa 1 hng mnh mt thi trong khu vc. Vng quc ny li nhiu di sn vn ha phong ph. Cc thnh t vn ha ny c cu thnh t s sng to, tip thu v ci bin qua nhiu t, sm nh hnh trong s a dng. Ngi Chm Vit Nam gm c 161.729 ngi2 (nm 2009), sng tp trung vng Ninh Thun, Bnh Thun, An Giang, Ty Ninh, Ph Yn Ngi Chm theo 2 tn gio chnh B La Mn v Hi gio. Hi gio gm 2 dng: Bni (Hi gio khng chnh thng), Islam. 1. Chm Bni Hi gio c du nhp vo Champa t cui th k th X3 nhng ch thc s biu hin mnh th k XVII4. Ban u, ngi Bni ch th duy nht ng ti cao Allah. Cch hnh l ca h cng tng ng vi cng ng Hi gio quc t. Nm 1471, thnh Vijaya ( Bn) b tht th. Champa bc vo ngng khng hong nhiu mt. Nim tin vo cc v thn B La Mn b gim st. n cng khng cn lin h vi Champa na. Ngi Champa mun tm kim mt ch da mi v tinh thn. Nhiu ngi Champa ci o vo Hi gio. n th k XVII, s lng tn Hi gio chim dn s5. Mu thun tn gio din ra gay gt. Po Rom6 ch trng mt cuc ci cch cho dung ha hai tn gio ny. Ngi B La Mn th c Allah, v ngi Bni th lun cc v thn B La Mn. ng thi, ng cn cho kt hp vi mt s tn ngng a thn dn gian bn a, th cc Po yang. l thuyt gii quyt mu thun tn gio v tm ch da v tinh thn ca ng. Hin nay, nhiu h ngi Chm Ninh Thun, Bnh Thun vn cn thc hin theo thnh qu ca cuc ci cch tn gio ny. H th nhiu tn ngng a thn bn a, gi chung l ngap yang. Ngap yang ph bin l cc nghi l: ngap tanh riya (cng thn t), ngap pabaiy (t d cho thn, cu mong iu lnh), Tuy nhin, ngi Bni c xu hng n gin ha cc l ngap yang, t b mt s l ngap yang m h cho l khng cn thit. Trong cch hnh l ca cc tu s, h tp trung tn th Allah. Ngy nay h vn cn th cc Po yang. Tuy nhin ngi ta khng cn bit n tn cc v thn B La Mn na.

1 2

Vng quc Champa ra i nm 192 sau Cng nguyn do Khu Lin( Cri Mara) sng lp. Theo Tng iu tra dn s v nh 3 Theo Ge. Maspero, Royaume de Champa 4 Theo P.Y.Mauguin, Ilimochampa.org 5 P.Y.Mauguin cho rng s d Ninh Thun, Bnh Thun th k XX c s ngi Chm Hi gio ch cn 1/3 l do nhiu ngi Chm Hi gio di c sang Campuchia. 6 Po Rom tr v trong nhng nm 1627 1653.

2. Nghi l Mbuic haluk: gi tr nhn vn Chm Bni c nhiu nghi l khng thng nht, c s khc nhau ty theo lng ty theo vng. Mbuic haluk cng khng thng nht. Nhng thai nhi cha ra i, gp mt s c bt hnh phi gi t khi mi cn trong bng m. Ngi Chm c tc Mbuic haluk tng nh, bi p cho sinh linh bt hnh ny. Linh hn ca cc thai nhi ny cng c xem l thnh vin trong cc linh hn ca dng tc th gii bn kia. Nu ngi ph n b sy thai qu th cc Po Acar7 s ly mt nm t ni n tng trng cho thi th thai nhi. Nu ngi ph n sy thai ni xa l th cc Po Acar ra cnh lng v hng nam ly mt nm t tng trng cho thi th thai nhi. Nm t ny c nn theo hnh ngi, qun qua vi lp vi trng. Thi th ca thai nhi c Po Acar mc nhiu lp o. o l mt di khn mu trng nh c ct theo hnh th tng trng o ngi qu c8. Thi th ca thai nhi c Po Acar thc hin nghi thc tm, ri chn trong Ghur9, tng t ngi cht. Trong Mbuic haluk, ngi ta s gi nhiu qun o, sinh hot ca tr con cho thai nhi. Cc vt dng ny c Po Acar thc hin nghi thc c vi on kinh Quran10 ca ngi Hi gio Bni, trao cho linh hn ca thai nhi bt hnh. Nghi thc trao gi vt dng cho ngi cht l yu t nh hng t B La Mn. Ngoi ra ngi ta cng nu nhiu mn truyn thng nh aia nang, aia bai pungCc thnh vin trong dng h n tham d ng o. Ngi ta gip nhau lm nhng vic nh nu cm, nu canh Ri h c mt ba n chung. Trong m tang ngi Bni thn nhn ngi qu c thng khc au n nhng trong Mbuic haluk h khng khc ch t ra luyn tic cho s phn ca thai nhi ny. Gi tr nhn vn nghi l ny c gii thch qua gc tm linh. Nu nh cc v bc s xem cc thai nhi bt hnh ny ch nh cc tht khng hn khng km th ngi ta s cm nhn c linh hn ca thai nhi qua l Mbuic haluk. Ngi ta khng ngn ngi ph thai, xem nh chuyn thng, chng n linh hn ca thai nhi bt hnh ny. Ph thai hay sy thai l chuyn hay xy ra nhng d sao cc thai nhi cng l git mu m trong lng b m, s tht tn nhn khi chng ta b l linh hn ca n. Theo quan im trn kha cnh tm linh con ngi cht i s c linh hn th gii bn kia, th ti sao cc thai nhi li khng c linh hn? Nu thai nhi ny c linh hn th chng ta phi i x bnh ng, xem linh hn ny l thnh vin trong cc linh hn ngi qu c ca dng tc. R rng Mbuic haluk th hin tnh rut tht mu m ca chng ta.

7 8

Chc sc Hi gio Bni. o ngi qu c l o ging nh o huet ca cc ng gi. 9 Ngha a Chm Hi gio Bni. 10 Quran ca ngi Hi gio Bni c nhiu bin th so vi Quran ca ngi Hi gio chnh thng. Nhiu on s dng ting Chm.