Tự học tiếng Chăm

www.nguoicham.
com Page 1 2/1/2012

Inrasara
T hc ting Chm

Nxb.Vn ha Dn tc - 2003

www.nguoicham.com
Tu hoc tieng Cham- Inrasara
1
www.nguoicham.com Page 2 2/1/2012
www.nguoicham.com
2
LI NI U

Cun T hc ting Chm c bin son dy kha b tc t nguyn cho
khong 70 thanh nin Chm lng M Nghip tnh Ninh Thun vo ma Thu nm 1975.
Sau n c dng hng dn cho mt s hc sinh Chm lu tr th x Phan
Rang.
Vo nm 1984, T hc ting Chm c bin son li v din trnh trong mt
chuyn khoa hc Ban bin son sch ch Chm Thun Hi (c) nh l mt t liu
cn thit phc v chng trnh xa m ch m trong cng ng Chm. D tnh cun
sch s c Nh xut bn Gio dc in vo cui nm 1985, nhng do s bt cn ca mt
nhn vin bin tp, bn tho b tht lc.
Cun sch c vit li ln ba thng qua Hi tho (nghip d ) ca cc nhn s tr
thc Chm lng M Nghip gp vo nm 1989. ba nm sau, t liu ny c
dng ging dy 2 kha cho sinh vin nc ngoi ti Trng i hc khoa hc x hi v
nhn vn Tp H Ch Minh.
Nh vy, hn mt phn t th k, khun mt T hc ting Chm nhiu ln thay i:
gp , sa cha, b sung, chnh l.
Cun sch c b tr nh sau:
Chng I: Gii thiu Bng ch ci v du m ting Chm vi c phn chuyn t v
phin m. Chuyn t y c tip nhn t nhng thnh tu ca cc nh nghin cu
ting Chm i trc ng thi qua thc tin ging dy, hng dn ting Chm v bin
son T in Chm Vit, T in Vit Chm ca ngi vit, vi nhng thay i ph
hp. Ring phn phin m, y nn gi l VIT HA th ng hn; ghi nh vy ch
vi mc ch ngi Vit v ngi Chm bit ting Vit d hc, ch khng l phin m
ng ngha ca n.
Chng II: Cc bi hc. Vi cc phn: m vn v cc v d minh ha; bi hc; t vng
v ng php trong bi; v sau cng: hai cu tc ng chm ngn Chm.
Chng III: Ng php ting Chm. Gii thiu cu trc c bn nht ca t v cu ting
Chm vi nhng Lu cn thit cho ni v vit ting ch Chm.
Chng IV: T vng cng c: Bao gm vn t vng rt cn bn trong sinh hot thng
nht nhng b lng qun v c thay th bng ting Vit trong th h tr Chm ngy
nay.
Chng V: Bi c thm: Gm 18 bi vn xui, th c c in ln hin i, bnh dn
ln bc hc, hu m mt cnh ca nh cho ngi hc nhn vo th gii Vn chng
ch ngha Chm.
Ngoi ra, Bn dn c Chm ti Vit Nam, Bng ch ci Chm c cng cn thit
c mt trong cun sch.
y khng phi l cng trnh u tin v dy v hc ch v ting Chm. N xut hin
sau hn mi cun sch khc quy m c, s lc c nn n c trnh nhng khuyt
im ca cc ngi i trc: hoc cao, nng qu hoc thp, nh qu. Nhng bi i
tng m T hc ting Chm nhm ti l i a s cng chng gm nhiu thnh phn,
nhiu la tui, nhiu trnh khc nhau c trong ln ngoi cng ng Chm, nn n
khng th trnh c ci im yu ring ca n.
Ngi vit rt mong nhn c li gp , ch gio ca ngi hc ln cc bc hiu
bit.

Tp.H Ch Minh ngy 10.7.2001
Inrasara

www.nguoicham.com
3
BANG CH CAI VA DAU AM TIENG CHAM

Bang ch cai Cham (In Akhar)

K ka

P pa
-
Kh kha

P pa
-
G ka

ph pha

Gh kha

B pa

Ng ng

bh pha

Ng nga

M m

C cha

M ma

Ch sha

bb ba

J cha
-
Y da
.
Jh sha

R ra
:
Nh nh
-
L la
_
Nh nha
y
V va

Nhj nhja

X xa
-
T ta
.
S tha
v
Th tha

H ha

D ta
-
A a

Dh tha

I i

N n

U u
;
N na

E e
,
a
,
ai ai

O o
www.nguoicham.com
4
Dau am (takai akhar, pauh)
Nhom Dau am Chuyen t Ten goi
I

dau am

a ba lau
at tren ch

I takai ki

poh th

m tut kai m

ng poh ng
II

u takai ku
dau am

takai k
at

w takai kua
di ch

l takai kla
III

o tan tha
dau am
:
ai tan tha tan tua
at

r takai kra
trc ch

IV

i takai kia
dau am
;
h poh chanh
at sau ch

V

e tan tha poh th
dau am at

au tan tha chroh ao
trc va tren

VI

k poh ka
ch cai dung

ng poh ng mtai
lam phu am

c poh cha
cuoi

t poh ta

n poh n

~
p poh pa

-
y poh da

r poh ra

-
l poh la
www.nguoicham.com
5

y
v poh va

x poh xa
VII

Dau am kep Chuyen t Ten goi

pa lau poh th tapong

I takai k tut m' talam

Im takai k tut m lingiu

ng poh th poh ng

m poh th tut m

lw takai kla takai kwa

L~ takai kla takai ku

aung chroh ao poh ng

aum chroh ao tut m

www.nguoicham.com
6

Bai 1 : .

Van : A va ...

_a . tha mot
ba mang
-- la-a la a
a_ - kha phan
ta xep
-. tapa thang, that
chac khon
y vac so phan
-- alac ru
_jk v thajk tat
-- kalajk tr lai, lai
- lajk noi, rang
_t v that nguyen
v mat mat
-- talapat lay
_n - plan thang
. papan (cai) ban
. pan cam, nam
~ _p ~ kachap vng, khoe
-~ khap yeu
-~ hadap bia (a)
_up -~ daup em, ke
v~ thaup lot
-~ kalaup moi co canh

www.nguoicham.com
7

Bai hoc:

- Xalam
Xin chao
~ - Kachap karo laj
Manh khoe khong
~ Kachap karo
Manh khoe
. - Tahla angan Chaka
Toi ten la Jaka
- v v Angan kami xang Mxa
Ten toi la Msa
-- . Khon tahla paran Cham
- ; ja Piet Nam
Chung toi la dan toc Cham
nc Viet Nam
-- . Khon tahla pajk pa than
. . - pajk prong Talat
Chung toi hoc trng
ai hoc a Lat
. : Tahla to pa Chakleng
Toi (lang) My Nghiep
.- v .~ Palaj kami nan Pablap
Lang toi la Phc Nhn
T vng va ng phap: ai t nhan xng
tao, toi kau
v ta, toi kami
toi tahla
- toi, t halun
:, anh aj
may h
: no nhu

-- v chung toi khon kami
-- chung toi khon tahla
v : chung no mno nhu
. :, cac anh... pano ai
Trong tieng Cham, ai t so nhieu cung co cau tao nh trong tieng Viet:
-- v
v +
. :,
Ngoai nhng ai t tren, trong tieng Cham con co hai ai t nhan xng mang tnh
than mat c dung cho ca so t va so nhieu:
mnh, chung mnh traj
v-~ ban, cac ban mkaup

-. --
Athan pha urang, talang pha traj
Phan tht ve ngi, phan xng ve mnh
. - . ;y
Nao tha chalan, bang ikan tha tanao
i chung ng, an ca chung am

www.nguoicham.com
8
www.nguoicham.com
9
Bai 1: tiep theo -

Van: A
...

- aj - raj i
-- tapaj (con) tho
- chaj thang
an y van ba
- achan thay chan
-. athan tht, hat
- an - chan li
-v- aman san
.;- panan lot (long)
y ao -y kao xui
y kapao con trau
-y palitao lac
; ah y; vah cau
v-; mdah neu
; hatah sang
ang . thang nha
- lapang hang
- lichang cung
am - dam bc
, am am
racham gian

www.nguoicham.com
10
Bai hoc:

- Xalam Xin chao
. - . Tahla to pa Ram, nkan Panrang
Toi Van Lam, tnh Ninh Thuan
.- ; .- .- Palaj Ram to' krh palaj Palao
. .- - thong palaj Pan Chong
Lang Van Lam gia Hieu
Thien va Chung My
-; .- Ana palaj hu ram pnn
Trc lang la rng ram
- .- - Liku palaj nan hu blang tanran
Sau lang la mot canh ong
- .- - - To taphia palaj Ram xang Ia Liu
gan Van Lam la (lang) Ngha Lap
.- --; .- Palaj Xanng to atah t palaj Ram
Lang T Lam th cach xa lang Van Lam
.- .- ; v~ Palaj pala praj ka rabah rabp mn
v --; - - - nao atah tu halaj tian chang thuon palaj
. .- Que hng du ngheo kho, nhng khi
i xa bao gi long van nh que
T vng va ng phap: Trang t ch ni chon
ngo tren, ben tren -- - ala, do di, ben di
; krh gia - talam trong
-y lingiu ngoai -; ana trc
- liku sau - taphia gan, can
: che gan --; atah xa

Trang t ch ni chon dung e xac nh a iem khong gian xay ra hanh ong, tra
li cau hoi au, au. Trong tieng Cham, chung luon luon at trc t ch ni chon
ma chung can xac nh:
-y .- To lingiu palaj
ngoai lang
-; : Nao ana nhu
i pha trc han
,; - -~ ih taphja kaup
Nam canh nhau

; - , ; -
Nh ako ua, nh pra anong
Chia au oi, st vai mang.
v . . - - :, . -
Mnujh tha paran dau ataj xaaj tha tian
Ngi ong toc nh anh em mot long.

www.nguoicham.com
11
www.nguoicham.com
12
Bai 2:
Van: ... va : v

Trong bang ch cai tieng Cham, hau het mau t ghi phu am eu co am chnh ban
chat la A. Ch co 4 phu am ma t than cac mau t nay mang am chnh :
ng : nh n v m. Nen khi dung cac ch cai nay e ghi am chnh
ta khong can anh dau

-v am cha
-v lammng ca bien
-v lim nam
v m bat
v mn e, sinh
- an con
c v mc mc
v mncxa ngam ngh
n - langn ngan
-v damn ngot
pann rng ram
; h v; mh vang
-; tanh at
; nh phan
ng v mng t
- lanng rong
v mnng mot phan
h may
- takr thch
jk ngjk (ca) cm
krjk am
; h v-; mth na
; krh gia
m krm tre
nm dau
~ p ~ rabp cc
www.nguoicham.com
13
Bai hoc:

- -. Likau ampun
Xin loi
:, v Aj hu hatom thun
Anh bao nhieu tuoi
. .; Tahla hu tha pluh thalipan thun
.-. v Toi c mi chn tuoi
: . .; -. Naj ni tha pluh talipan
Co nay mi tam
-v . Am tahla xang tha urang pan li-ua
- -- Cha toi la mot nong dan
-:v ~ ; -; Ame tahla nga chh talah
Me toi det tho cam
: v- -v Naj ni mtuj am
Co nay mo coi me
-:v : -- Ame naj paplaj talaj t tara
Me toi buon ban ngoai ch
. - ., Thang pajk pataj pan paia
Nha trng ngh nang (he)
-- :v y .- Khon tahla maj ravang palaj
Chung toi ve tham que
www.nguoicham.com
14
T vng va ng phap: So t

. tha mot
tua hai
klau ba
- pa bon
-v lim nam
nam sau
-; tachuh bay
-. talipan tam
.-. thalipan chn
. .; e tha pluh mi
. .; . tha pluh tha mi mot
. .; tha pluh tua mi hai
.; e tua pluh hai mi
.; -v tua pluh lim hai mi lam
. -; ee tha rituh mot tram
. y eee tha ripau mot nghn
. -v eeee tha tamn mi nghn
. : eeeee tha shaj tram nghn
. eeeeee tha kot mot trieu
. - eeeeeeeee tha t mot t

Lu y:
1. Cau truc so t trong tieng Cham cung giong nh trong tieng Viet
-e = 12540

2. So t trong tieng Cham luon ng trc danh t
- Klau urang an
Ba a con
- Nam tu
Sau gi
-v Haraj lim pngun
Ngay 5 thng tuan

3. So t th t luon ng sau danh t:
- - -; Nao talam tuk tachuh
i luc bay gi
- Tang da pa
ng th t

v ~ v -- ~ v
Kathot nga mta, kla nga mchak
Ngheo lam ra ve giau, dai lai ra ve khon
. . .-
Ripu pa urang ika thang palaj traj
Bao x ngi, buoc nha lang mnh

Bai 3:
Van: I va ...
i ni nay
np thanh
pn Bani
i : kanh vang (mau)
v- mk nha chua Bani
ic .- pat c bnh (tra)
ing - khng ci
: kanhng quan
ijk y vjk theu
-- kaljk (con) l
it v hamt nghe
- ant thng
in v mn nhng
v. mthn mam
~ ip -~ khip chat
~ chp th Nam
iup ,~ kaup gap
-~ katup nhap
www.nguoicham.com
15
www.nguoicham.com
16
in .- palin to
- ln li (rang)
- in -v- amn (cay) me
- tn pho
y iu -y lingiu ngoai
y phu (con) o
; ih ; hachih sach
.-; palih la
im rm moi
v: mnhm det
aj v thaj ai
v mnaj tam

Bai hoc:

- - Tahla an likaj Cham
Toi la con trai Cham
v - v Mxa an kamaj Pn
Mxa la con gai Bani
- - --v Pon Cham hu ralo akama mn xang tha paran
v . . Ngi Cham co nhieu ton giao nhng la mot dan toc
v ; v v Mng haraj teh mno kami nao Par
. Ngay kia chung toi i Phan R
y :y; -v v Van ni veh tam Krong mn
Hom nay ghe Tuy Phong chi
.-; -- y . Pakuh klajk v Panrang
Ngay mai tr lai Phan Rang
v v Hataj nan mno kami nao
y v -- ravang phummi Iatrang
Sau o chung toi se i
tham x Nha Trang

T vng va ng phap: Trang t ch thi gian
; Krateh ; Haraj teh
trc hom kia hom kia
: Kaproi Haraj ni
hom qua hom nay
.-; Pakuh ; Kateh
ngay mai ngay mot
Ura ni Tahlau t nan
bay gi trc o
Hataj t nan -y Liv
sau o lau

Lu y: Trang t ch thi gian la trang t bieu th thi gian xay ra hanh ong, tra li cho
cau hoi khi nao, bao gi? -
Trong tieng Cham, chung c at trc hay sau cau cung c. Nhng neu chung
thi qua kh th trc no co t v

:, Pien ai nao Krong?
Bao gi anh i Tuy Phong
: :v v Nhu mai mng pien?
No en khi nao
: :v v : Nhu mai mng kaproi
No en hom qua
: :v -y . Nhu mai livik pach
No en lau roi

.: - -
;
Chim cha cha
Pataj pa cha - lajk pa li-i
Hachan klam ni - hachan klam teh
Chim xanh xanh
Lua ay gia - bao ay thung
Ma em nay - ma em kia
- -y y
Bang tak liv bang v
An t e con c an lau

www.nguoicham.com
17
www.nguoicham.com
18
Bai 4: -
Van U:

u - kalu troc
v hamu ong
u -. tapu sach
v- mlu lan
uc - kaluc o ga
v thuc yen
ung - tung bung
-. tapung bot
ujk - lujk cuoi
tanujk noc
ut but (cay) viet
-- talut lun
un phun cay
- halun t
~ up :~ nhup nup (nap)
.~ pachup giup
- uj -- kuj gui
-v- lamuj nhot
un chun voi
kun Khme
- un .- shun ay
- thun bui
y au -vy athau cho
v-y mlau mac c
ujh - ujh oi
v mnujh ngi
; uh :; nhuh h (mui)
-; tachuh bay
um chum hon
v: mnhum uong
www.nguoicham.com
19
Bai hoc:

v - -. . v
--. :, .- -;. : .
v -- - .. - ; .- -
.
v - v - - . -
; v -y - -. v .
v - -v . v -y.
v : y - v - v-
v: v -- v ...
Haraj ni mno tahla nao Jatrang. Nao thong mno tahla hu tom adut. Aj ni palaj
Katuh. Naj nan to pa Hamu Liko, nkan Par. To urang likaj teh palaj Ja Pngu.
Pmong Po In Nkan t mtn Jatrang nan tha talam tom poh pmong dao hu tieng
tanj. To mng ngo papung bon mong trun, tathuik sjam mng apho.
Mu kaj Cham to che v ralo pmong kalan mlang pm: pmong Po Klong Kraj,
Po Rame, Po Tam...

Hom nay chung toi i Nha Trang. i vi chung toi con co vai ngi ban. Anh ban
nay Tuan Tu. Co kia que Tr c, Phan R. Con cau no lang Ngha Lap.
Thap Ba thanh pho Nha Trang la mot trong nhng ngoi thap co co tieng. T tren
nh oi nhn xuong, canh quang that ep va hung v.
Ngoai Thap Ba, to tien ngi Cham xa con lu lai nhieu ngon thap khong kem
phan xinh ep: Thap Po Klong Girai, Po Rame, Po Dam

T vng va ng phap: ai t ch nh va ai t bat nh
ai t ch nh, co:
ni nan
nay no, o
; teh . pakan
kia khac
ai t ch nh luon luon ng sau danh t:
urang ni ngi nay
-. ; tapu teh cuon sach kia

ai t bat nh: la ai t dung e ch so lng toan bo, khong tr mot ai hay mot
cai g.
-~ kraup moi
-; aph tat ca
tom, hatom cac, nhng
rm moi
va v tr cua chung luon luon ng trc danh t:
-~ ; . kraup poh thang moi can nha
-; aph traj moi ngi

-
Kate t pngun, Chabun t klam
Le Kate vao thng tuan, le Chabun vao ha tuan
v- ~ - -v
Thulu in ranam, nga pru haraj taklam in limu
Can cu ngi khong a, kheo ai a ngi lai thch

Bai 5:
Van: va ...
kat hoan
. pach roi
ch nui
v- mkh nhieu, kha
ng . shng vac (con)
- kalng bai than chu
jk hjk hi!
- tjk knh (trau)
t - at v that ti
kt ong co
n - an pn vn
-v liman mem
~ p - ap ~ xap tieng, li
,~ raap quen
aup -~ kaup ho hang
-~ tachaup tap trung
- j v- mj em
- rahj mat me
www.nguoicham.com
20
www.nguoicham.com
21
n - an . pan bay
- hakan trong
- an -- tan ti
v- uman thu tiet
jh - jh ua
; h -; rakh tham
; path ngng, dng
ang - khang cng, manh
patang dng
am , am au
racham gion
Bai hoc:

. . :v ~ v
v.
- -. - ~ - -
~. v: --
v v- . :v
. - .
v -- : - :, -:
y .-

:, . , vy - - ; -
.
Haraj nan hu tha urang Parang maj pap mno tahla ngo bon pmong.
Likau ampun! Tom dut nhjaup an Cham laj?
Po, nhjaup! Mnh akhan
Mno mkaup to hapa maj?
Po, to pa nkan Panrang
Mng ni tan nan hatom be angka? Aj tanhi
Po, ngo tha rituh be. Tahla lajk
Hapien v palaj? Po, pia haraj
Hataj t nan, aj Parang om thau n tom dut ploh likau traj.

Hom o co mot ngi Phap en gap chung toi tren oi Thap.
Xin loi! Cac ban co phai la ngi Cham?
Tha, phai. Mnh noi.
Cac ban t au ti?
Tha, t x Phanrang.
T ay en o khoang bao nhieu cay so? Anh hoi.
Da, tren mot tram a. Toi tra li.
Bao gi cac ban ve?
Da, chieu nay.
Sau o anh noi cam n cac ban, roi t gia.

T vng va ng phap: Ket t
La t am nhan chc nang cu phap noi ket cac t, cum t hoac cau

. : , tai; en, ti; ve
. . : Phan R
. v : ngoai ruong
: . :- : hop tai Sai Gon
. - : i en (ti) au ?
. -; . :. : xoay mat ve hng Tay
: , tai, ni, vao
- -; : vao luc bay gi
. : tai nha
; - : ng (ni) gia ng
- -- : nc () hoc a
- -; . : ra khoi (ni) nha
v : t, ti
v -- : t ay ti o
v .- : t sang
- v - : nc ti (ngang) that lng

Lu y: 3 ket t nay luon luon ng sau ong t

- - ~
www.nguoicham.com
22
www.nguoicham.com
23
Anit pangxa, ranam pon phap
Yeu to quoc, thng ong bao
:, , - -
Aj ch, ataj bang har dua
Anh treo non, em an co cam hi.

Bai 6:
Van: O va

o v tho so
pno noi
o po bng, bong
-- tako day
ong v mong chi ho
chakong khieng
ojk phojk muc
kachojk nho
ot . pot mung
- tachot ong, nao ong
on , on non
- yon n gian
~ op ~ hop hop
-~ kop guoc
- oj -- khoj qu
.- pahoj buon
on kon om
- kadon xoay
- on -- ton mp (cay)
--- akon cu
; oh ; boh thay
-; tachoh bay (nat)
om , om noi
hatom bao nhieu
www.nguoicham.com
24

Bai hoc:

- :: .. - - -
; : - -.
v - - :- y
., v : :- -
v v - v v-y v
v -- y :v v -
- . v- - ; v .
Ja haraj nhe pach. Ralo traj nao trun bon, ia bo shh shai on tapon.

Mno tahla chang trun tuj toj ravang.
Paia pia haraj thaj pan kanh, pale pngu trun mtn mta tu mta mtuao mnujh
urang.
Mong klajk v, the pmong In Nkan tang ngo bon klong, thiam mlang dau oh
mta hu.

Mat tri a xe bong. Nhieu ngi bc xuong oi, ve han hoan thoa man lo tren
net mat.
Chung toi cung i xuong theo du khach.
Nang chieu a o sang mau vang, toa bong xuong thanh pho cang luc cang nhon
nhp.
Ngoanh trong lai, bong dang Thap Ba ng tren oi cao, ep nh cha bao gi ep
nh the.

T vng va ng phap: Phu t
Phu t trong tieng Cham lam chc nang bo tuc y ngha cho ong t, tnh t
; ang, con ang
~ Toi ang lam
, ; , Anh con ang noi
v se, roi se
v : Roi no se i
v v ~ Ai se lam

. v: . sap
-v v: . Cha sap i
- . Tri sap ma
; ; . . roi, a
; Jaka an cm roi
v: - ; . Uong nc xong roi
.; . i ray roi (a i ray)
Lu y: ay la cac phu t co chc nang phan th (temps) trong tieng Cham. th qua
kh, phu t ng sau ong t; hai th hien tai va tng lai th phu t ng trc ong
t; rieng phu t v (se, roi se) ng trc ca ai t.

- - .; -
Dang tapia t papah lok
Than thanh t mieng the gian ma sinh.
- ~ -~ -
Ralo t phap, lap t nkan
Phong phu trong nhan dan th c re ni at nc.

Bai 7:
Van: O ao va o

ao nao i
.- paralao tien a
o - ako au
- kalo lo
. po goi
- ko gap
oc - koc goc
kanhjoc gay
ong - khong tanh
- anong ganh
www.nguoicham.com
25
www.nguoicham.com
26
ojk - kojk gui
kojk (kaaj) chap tay sau lng
ot . pot boc
kapot gau song
on - kon lenh
vv mmon lam bam
~ op ~ chop chop
.~ papot kho
- oj -- toj toi
-- loj thui
on - lon lao
hon nong tnh
- on -- kon (cay) gon
-- khon chung
; oh ; choh ao, a
v; mpoh e (trng)
ong chong c
v mong nhn
om v mtom um tum
v- mdom khen
y o vy tho cam, nam
-y tacho chau
Bai hoc:
; -- -- :v y .- v
~ -.
-y . ; - - v
- : v - ; - - .
- -; . .v v -y - ~ v -
v; - , .
- ~ ; v y v :-
- .: - - - - y
: . .

Ploh t nan khon tahla klaj maj ravang palaj Hamu Chro nga ko.
Katau to chang tha chaj ta nhjuh am ko, mno tahla nao i tom naj kamaj u pu,
chih pngu la kam thong ta ko klah pabu. Pathan mng avan halaj chang nga mng
tangn, mduh dau nan o ojk pru.
Praj ka raj tiup to ribah, m va chang mrat hataj, to hu tien patai rong an, kam to
kh rabo charaj paran Cham.

Sau o, chung toi tr ve va ghe tham lang Vnh Thuan lam o gom.
Trong khi i mot ngi an ong chat cui chuan b nung gom, chung toi ghe qua
xem cac ch ang nan noi, ve hoa van tren gom va chuyen gom ra phi. Bat ky cong
oan nao cung lam thu cong nen cong viec tien hanh rat cham.
Du cuoc song con nhieu kho khan nhng ba con van quyet tam lam viec, hau co
tien nuoi con an hoc, ong thi gi c mot nghe truyen thong cua dan toc.

T vng va ng phap: Ket t
v mn nhng v-; mdah neu
- kadua bi, do v; mtuh bi the
- to cho, e chang cung
- dau nh : ngan, haj hay, hoac
:- hajlaj hay la . thong vi
- . kam thong vi, va .v v pathan mng bat c
; klah t e khoi -y kalau trong khi
- d th v ka mng mi

1. Ket t co chc nang cu phap dung noi hai t:
. : v vy May vi no, ai cung biet
:, : Anh hay toi i

2. Dung noi hai cum t hay hai cau:
v v -; Ong giau nhng ong bun xn
v ~ - Co gang lam an e c giau co
v- v vy Co hoc mi hieu

.-; ; vy
Chong patuah tuah chamo
c may, tm hen ~ Cau c c thay
~ -
www.nguoicham.com
27
www.nguoicham.com
28
. . v;
Nga bo to to t blang
Thang prong tarong to thoh
Ve mat cho oai, t bo ngoai
Nha cao ca rong, nng tu trong khong

Bai 8:
Van: E : va :
: aj :- klaj rng
-v: tamkaj da hau
: e -: tache chat (con cua chau)
: be cay
ec : kachec lat nhat
:, ec ngoc
: eng :- keng ay
:- pateng dong xuong
: et : blet hoang
v: mpet liet
: en : kanen cau (van)
: chahen nai nga
:~ ep :~ kep giam
:~ chep (cay) giep
:- e :- rakle ken rakle
:- che tra
:- en :,- en be se
:.- shen lan
:y eo :y keo (cay) me keo
-:y tapleo lech
: eng : neng coc
:- kleng tieng trong tram
:; eh -:.; atheh nga
:-; kleh met
: em :- kem rau ghem
www.nguoicham.com
29
v:: mnhem du

Bai hoc:

- -; - . ., v
- ..
: :
- . ,
- :v v :. v: - ;
-- -- ;. . v - :y; .-
:. v ,
:- :v - . v :
v ; : - - - - -
v: ; -;.
,. v - . . v v -.
-- - -~

To klau haraj tra xang aph pan pataj paia Kathong likau traj nao Par
Traj nao nh! To pe
H ! Dut nao. Tahla om
Nao kadon me, hatan kami haj! Mnh lajk ploh adut tako riteh. Tahla thong
Mnh khng veh palaj Chakleng. Chathng om:
Loj me ngkajk! nao Tanran thong m no traj pe
Mxa ka boh Chakeng o, dau nan d dut ng ik urang mnhm chh talah.
Tahla om, Mxa khm klao. Tahla thong Chathng m tangn. Khon tahla likau traj t
kaup.

Con ba ngay na thoi la mua ngh he i qua. Kathong xin phep ve que Phan R.
Cac ban lai, mnh i nhe!
, ban i. Toi noi
Ve sm i! Va nh em nhe. Mnh noi vi theo. Sau o ban len xe. Toi va
Msa muon ghe qua lang My Nghiep. Jathng bao:
Thoi i ma! i Hu c vi tui mnh.
Msa cha thay My Nghiep. Ban ay muon c xem ngi ta lam tho cam. Toi
noi va Msa ci. Toi va Jathng bat tay nhau. Chung toi noi li gia t

T vng va ng phap: Tr t
Tr t gom bo phan t tieng Cham c them vao cuoi cau, bieu th thai o cua
ngi noi, nh ngac nhien, vui mng, ma mai

: nhe! -; ma!
: :v i! :v - i ma!
:v -; i nhe! :v i ch!
y co au! len, i!
: vi! : ... : ng ch!
v thoi ch! v; ch!

-: :-; - -: ;
Takaj chua eh halaj takaj koh kla
Chan ap ct ai n cat bo cai chan
- . ; , :--
-- - - :- :-- , ;
Ia prong riteh ke
Tan tu ia re ke riteh
Nc ln th xe i thuyen
en khi nc rat th thuyen i xe

www.nguoicham.com
30
www.nguoicham.com
31
Bai 9:
Van khac: va

e .- pake buoi sang
., paie da
e - kake ca
v- mlie bui bui
eng cheng chieng
- chaleng cai cuoc
et v thet thet (ai)
v v miet miet mai mai
en -. tapien ben
. pathen ho nghi
~ ep ~ bep ua bep
eup -~ kieup kep
,~ ieup nep
en - den a
pien thap
; eh ; riteh xe
.; paxeh thay paxe
eng - tieng tieng (tam)
v- mlieng te
em kiem an ghem
xiem Xiem La

www.nguoicham.com
32
Bai hoc:
-- - - -~ . v v -
- v . v y v ;.
. - ; ;
. y v -- . y
- . v .
- . ,-v - ; ~ ,-v
- . -~.

Khon tahla pakon ko kaup pa pmong Po Rome talam Kate thun ni. Pmong prau
pam ploh.
Ni xang tha talam hatom nm krung kla ploh kancha Piet Nam xangca pathiam v,
hataj t pmong Po Klong Kraj thong kavom kalan pa Mixn Kuan Chamam.
Talam papen ilimo ja Piet Nam, phap ilimo Cham hu patom r tha pha atarap.

Chung toi hen gap lai nhau tren thap Po Rame vao mua Kate nay. Ngoi thap mi
c trung tu.
ay la mot trong nhng di tch lch s ma Nha nc Viet Nam quan tam sa sang
lai, sau thap Po Klong Girai va quan Thap My Sn Quang Nam.
Trong nen van hoa Viet Nam a dan toc, nen van hoa dan toc Cham a ong gop
mot phan qu bau.

T vng va ng phap: Phu t dung trong cau phu nh
; khong, chang
-v ., ; : ~
Cha bao ma no khong lam
; v Toi khong co lay
... khong au
: No khong i au
; v khong bao gi, khong he
; v , Khong bao gi e s
khong he
vy Khong he quen biet

... cha
-. -v Cm cha chn
Lu y: Cac phu t nay luon ng trc ong t ma no bo ngha, ch hai t ...
va ... la
ong t c chen vao gia chung.

~ - - --
Kjeup karao to o hachan ngo chang hachan ala.
Ech gai ch (nghien rang), chang ma nui cung ma ong
:- --; .- -. :- - .- .- -
:- -- .- -- :- .- --
Khach xa th ai cm, khach trong lang th ai nc,
khach dai th ai ru, khach khon th ai li (ch)

Bai 10: e
Van khac (tiep theo):

u -; chuah cat
,r pachua bat ap
- kuajk ngoat
. tathuat giac quan
lu .; pluh mi
klau ba
-. taplung tung (bui)
oj :. ploj (cay) b
: kaproj hom qua
-: tachhuet ban, nhp
u o kon om
- pakon hen
. projk ruot
; tuoh ua
ui - luijk cuoi
chuit (nhon) hoat
v mnuijh ngi
-. apuj la
www.nguoicham.com
33
www.nguoicham.com
34
_ ru - kua up
krua (ca) ro
lu blua hn
_ ro brojk lung

Bai hoc:
, -- - -- . -- .
-- . .; -; v ; . v
- - -- vy v- -- vy
. - .- ... - vy . -
: ~ . .
-:-; : - -: -- . -
- - -- y - .- .-
- . - . - -. -- ...
- - ., ; :v v -
:v.
- - -
- - y

ua karun tom adut tuj klon khon tahla tan ni. Praj ka khon tahla ka pahh hu aph
mnng chrih paran Cham , min tak ralo tom adut chang thau krun hu akhan Cham,
panojk Cham, nkan palaj Cham tapa nan thau krn tha pha halaj pnjaj tup paran
Cham .
Haraj hataj, likeh pnhon lanng lanoj, khon tahla puj tian arieng tom adut nao
ravang ralo palaj pala Cham, chua dut thong ralo urang Cham, pojk ralo tapu akhan
Cham hn.
Dau an Cham pat poh katha: pra cha maj, murong krong maj. To tuk ni: likau
xalam
Pakon haraj ko v.

Cam n cac ban a theo doi cung chung toi en hom nay. Cho du chung toi cha
gii thieu het san vat qu bau cua dan toc Cham, nhng t nhieu cac ban cung a hieu
biet c tieng noi, ch viet Cham , quen biet que hng Cham qua o, mot phan
nao cung hnh dung c khai quat ve nep sinh hoat cua dan toc Cham.
Sau nay, co dp thuan li, chung toi se vui long hng dan cac ban en tham nhieu
lang xom Cham hn. Cac ban se ket ban vi nhieu ngi Cham, oc nhieu tac pham
Cham hn.
Y ngi Cham noi: T mien ngoai ru lai, t vung trong dan ti (noi vong tay ln)
la vay.
Con luc nay th xin chao. Va hen ngay tai ngo

T vng va ng phap: Cac t nghi van thng dung
- khong?
:, vy - Anh hieu khong?
- nao?
- -. - May thch cuon sach nao?
~ :- tai sao?
: :v Tai sao no khong ti?
- luc nao? bao gi?
Bao gi mnh i?
- au?
-:v - Me i au ?
. - au? au?
:, . - Anh au?
- lam g?
. :v - . May en nha tao lam g?
bao nhieu , may?
; Co may ngi thay?
: Bao nhieu cay viet?
:- :- - g? chi?
:, :- Anh c g?
- :v . Mang g ve nha?
. cha?
~ ; . Lam xong cha?
; . May thay cha?
v ai?
v ; : Ai thay han i?
- - the nao?
~ - - Viec o lam nh the nao?

www.nguoicham.com
35
www.nguoicham.com
36
- v-; -
Ia mth ia kablak
Nc lng thung th hay song sanh
- - . - :. vy -y
n t chan to thiam, n t racham ploj thro liv

PHU LUC 2: LOI VIET CH CHAM CAI CACH cua
Ban bien soan sach ch Cham

1/ Am chnh kho / de
Cu Mi Ngha
w
.- dwn
-- wjk
waj
r chwaj
twaj
wi...
- lwijk
. pwij
u- . mnwix
o
.- don
,- ojk
. oj
r. choj
. toj
u
- lujk
. . puj
u- . mnux

Kinh
chay

ng
khach

cuoi
la
ngi

2/ Am chnh ngan / dai
Cu Mi
(Mot chia lam 2)
ngan dai
Ngha
o vao
. po
. po
va i

a va a
va
u va u
o
o
. po
. po

+ - aln
- kalin
a
a

boc
goi

tang
giac


u
u
.- pan .- pan
r chu r chu
ong / thang
nh / en

3/ Cung van nhng ky hieu khac nhau

Cu Mi (hai quy thanh mot) Ngha
va .

va u

va .
ao
- nao
. kapao

- lanung
+- anong

raj
. tapai

i
(con) trau

(con) ln
ganh

i
(con) tho

4/ Khac van nhng ky hieu giong nhau
Cu Mi Ngha
...

...c

Trc ay viet nhieu dang
khong nhat quan

ratak
. c
. tatac
n ap
.n xap
n ap
-n shap
n aup
n taup

au

cuc tac

tieng

rua

chui

www.nguoicham.com
37
www.nguoicham.com
38
n taup
dan

NG PHAP TIENG CHAM
A. T
Tieng Cham la mot ngon ng a am tiet (langues polysyllabique) trong o, t song
tiet (mots dissyllabiques) chiem mot so lng ln nhat, sau o la t n tiet; rieng t
ba va bon am tiet ch co mot lng rat nho va phan nhieu chung la nhng t vay mn
1. T n: (mot simple)
T mot am tiet (gom t n tiet va t song tiet nhng a rung bt am au)
mang :v me
v nhn - anh
T hai am tiet:
. chan v ngi
-. sach v:- chet
T ba am tiet:
-- th : (ken) saranai
-y ong (trong) baranng
T bon am tiet:
v: (gi) hoang ao, tot ep
.. hoan thien hoan m
2. T ghep: (mot compose)
Trong tieng Cham, co ba dang ghep chnh: ghep song song, ghep chnh phu va
ghep phu ngha.
Ghep song song: la t ghep trong o cac thanh to lien ket vi nhau bang quan he
song song, bnh ang vi nhau ve y ngha
v: an uong -- .; anh ap
- v gai trai - v gia non
Ghep chnh phu: la t ghep trong o cac thanh to lien ket vi nhau bang quan he
chnh phu:
- - ng cai :- .v trung tam
-v ca bien :; -:.; xe nga
- -:; gi tot
Ghep phu ngha: la t ghep trong o thanh to th nhat c bo sung hoac tac ong
vao thanh to th hai, hay ngc lai:
. - ep trai . to con
www.nguoicham.com
39
~ o sam . nha ngoi

3. T ghep gia:
ay la loai t ghep gom t to ket hp vi t can. Tieng Cham co hai loai t to:
tien to va trung to.
Trung to n
Trung to nay co tac dung bien ong t thanh danh t:
ap ap
; cay ; ma
-~ gap -~ cai gap
Tien to - t
Tien to T co tac dung bien ngoai ong t (Verbe transitif) thanh mot noi ong t
(Verbe intransitif)
lat - (t) lat
v rut -v sut
; che -; ne, nt
Tien to v m
Tien to m co ngha la gom , co , bao ham , cha ng
- bung v- co bung, cha
; trng v; e trng
- thay v- hoc

Tien to p
Tien to p co ngha la lam cho
v:- chet v:- lam cho chet, giet
-. mong -. bao mong
- xuong - ha, lam cho xuong
Tien to p con co mot hnh thc phai sinh cua no la bi, ngha la cho :
v nhanh v cho nhanh
sach cho sach
.v kp .v cho kp
4. T lay:
La nhng t gom hai tieng tr len, c cau tao bang phng thc lay. Trong tieng
Cham co hai loai t lay:
T lay bo phan gom co hai loai:
lay am au:
www.nguoicham.com
40
v-y v- ngng nghu
; sach se
v v don dep

lay van va thanh:
vy y lon xon
v-; -; non nt
v- . em hom
T lay toan bo: la t lay lap lai hoan toan hnh thc cua hnh v goc
ung ung
v- em em
v v t t
Ngoai ra, trong tieng Cham con co dang lay t:
:v :v i i lai lai
; o loe o loet
-- -- - - len len xuong xuong
5. Tieng Cham va s quan he cua no vi ngon ng cac dan toc trong khu vc:
Phan nay chung toi ch ban lt qua e lam nen tang cho phan ban ve chnh ta
tieng Cham.
Tieng Cham, ngoai von t c ban nh:
an , chay
-- anh -. sach
Con co mot so lng ang ke von t vng chung thuoc nhom Nam ao:
.-y patv (M. batu): a
drei (duri) : mnh
.. pasei (basi): sat
- jalan (jalan): ng
cung nh von t vay mn t tieng Sanskrit, Pali:
bngxa vamca: dan toc, to quoc
- phwl phala: c; nang suat
ut uttara: (hng) Bac
v mnwix manusia: ngi
Ben canh o, qua qua trnh lch s cung nh qua cuoc giao lu ngon ng vi ngi
Kinh, ngi Mien trong thi gian gan ay, von t vng Cham c bo sung t hai th
ngon ng nay khong phai la t.
T Khmer:
www.nguoicham.com
41
.v (Kh. Smak): muon, vui long
.- (s. by): tnh lang
(puor): day cap

T Viet:
hn pho, phu ta
v mc may
phim : hoac, hay

B. NG OAN, CU OAN VA CAU:
I. Ng oan:

bac ng phap tieng Cham, tren bnh dien thong bao, n v kien tao cau co the
la t, ng oan hay cu oan. Vi cac kieu cau truc khac nhau, t la dang thc c ban
tham gia kien tao cau. Con ng oan la mot n v li noi, c tach ra t trong cau va
ch ton tai trong cau. Du ng oan va cu oan eu la cac ket cau do t tao thanh,
nhng khac vi ng oan, cu oan khong nhng c tach ra trong cau ma con la chat
lieu cua cau, co san cung vi t.
ay chung ta tam phan biet ng oan la loai ket cau gom hai t va co mot trong
ba quan he ng phap: ang ket, tng ket hoac phu ket.
1. Ng oan ang ket: hai thanh to co quan he bnh ang vi nhau.
Mnh hu myaum lac sa urang xeh jak gh
Mnh c khen la hoc sinh khon ngoan.
Nhu radak bbng mnhum on ka harei mnk
Ho to chc an uong mng sinh nhat.
2. Ng oan tng ket: hai thanh to co tac dung quy nh lan nhau.
Dahlak bboh amaik nau darak. / Toi thay me i ch.
Jaka xanng lac ayut thw. / Jaka ngh rang ban biet.
3. Ng oan phu ket: co mot yeu to chnh va mot yeu to phu. Thng th yeu to
chnh v tr th nhat, yeu to phu noi tiep sau o.
Khaul nhu birw pabak sang birw. / Ho va khanh thanh nha mi
Ajah bbng tamkai. / Con k nhong an cay da non.
Nhng cung co vai trng hp, yeu to phu lai ng v tr trc. o la trng hp
cua ng oan trang t v t:
bhian nau / thng i
takik bboh / t thay
ng oan so t danh t:
klw bbng / ba lan
pak harei / bon ngay
Rieng ng oan gom mot thc t va t cong cu th t cong cu du v tr nao cung
la yeu to phu.
om vk / noi lai
www.nguoicham.com
42
siam lo / ep lam

II. Cu oan:
Cu oan la mot phc the ket cau, co the gom nhieu thanh to va nhieu quan he ng
phap an ket nhau. Trong mot cu oan luon co phan trung tam va phan phu thuoc ng
trc hoac sau, hoac ca trc lan sau phan tren. Phan trung tam do thc t am nhiem,
con phan phu thuoc co the do cac thc t hay cac t cong cu am nhiem. Hai dang cu
oan chnh yeu trong tieng Cham la:

1. Cu oan danh t: la cu oan co thanh to chnh la danh t.
V du: t thanh to chnh la: urang ayut / ngi ban, chung ta co the tao ra cac cu
oan danh t.
Dahlak anit urang ayut nan. / Toi yeu ngi ban o.
Dahlak anit dom urang ayut krah nan.
Toi yeu tat ca nhng ngi ban thong minh o.
Dahlak anit abih dom urang ayut biak krah nan.
Toi yeu tat ca nhng ngi ban rat thong minh o.
Hoac vi danh t ghep: bhum bhauk / x s
Dahlak anit grp bhum bhauk birw nan. / Toi yeu tat ca x s mi o.
Mot cu oan danh t ay u cac v tr co cach sap xep trat t cac thanh to nh sau:
ai t xac nh so t hoac tieu t ch lng loai t hoac t ch n v danh t
nh ng mieu ta cac loai nh ng ch nh.
V du:
Abih dom drei mnuk tanauv kanhjauk ghh ni. / Tat ca nhng con ga gay hay nay.

2. Cu oan ong t:
La cu oan chnh phu co thanh to chnh la ong t. Phan trc va sau thanh to
chnh nay la cac thc t hoac t cong cu lam thanh to phu cho ong t trung tam.
Mng kabrwai dahlak bboh nhu dauk ngap kadha thrm
Hom qua toi thay no ang lam bai tap.
Nhu pwc tapuk blauh paj. / No oc sach xong roi.
Dwa drei kabav katung rideh tabiak nau glai.
Hai con trau keo xe (ra) i vao rng.
a. Cac thanh to chnh thng gap cu oan ong t la:
+ mot ong t:
Dauk pwc tapuk / ang oc sach
+ mot chuoi ong t
Nau liwa paj / a i cay roi
b. Thanh to phu trc cu oan ong t la:
+ Cac t ch s tiep dien tng t: paj / a, birw/ va, dauk / ang, si/ se
+ Cac t ch mc o: biak / rat, ei, lo / qua
+ Cac t neu y khang nh hay phu nh: hu / co, oh / khong, ka o / cha
+ Cac t ham y menh lenh: jwai / ng
+ Cac t ch tang so: bhian / thng, takik / t, tarieng / nang
www.nguoicham.com
43

c. Cac thanh to phu sau cu oan ong t:
+ Loai t thc la bo ng hay trang ng:
Amaik blei tapuk ka Jaka paj nhk! / Me a mua sach cho Jaka roi ay nhe!
(tapuk: bo ng trc tiep, Jaka: bo ng gian tiep)
+ Loai t thc la trang ng cua t:
Mnh dauk pwc bbap dalm sang. / Mnh ang oc bao trong nha.
(sang: trang ng cua t pwc)
+ Cac phu t lam thanh to phu sau cua cu oan ong t co cac lp t
Ch y ket thuc: paj / roi, blauh / xong
Ch y menh lenh: nau / len, baik, maik / i
Ch ket qua: hu / c, thit / mat
Ch y qua lai: gp / nhau
Ch mc o: biak / qua, lo / lam
Ch cach thc: tra / na, miet / hoai, takung / luon
Ngoai hai cu oan chnh, tieng Cham con co mot so dang cu oan sau ay:
Cu oan tnh t:
Av klak lo paj. / Ao cu lam roi.
Nhu glaung bblwak di abih. / No cao hn tat ca.
Cu oan so t:
mjaik si klu pluh / gan ba mi
lim pluh hn / nam mi hn
Cu oan ai t:
Klu urang nhu / ba chung no
Grp mnauk dahlak / tat ca chung toi

III. CAU:
Cau la n v nho nhat bieu th mot y tron ven. Can c vao ac iem cau truc cau,
ta co the phan biet hai loai: cau n va cau ghep.

1. Cau n:
Cau n la cau ch gom mot cau truc chu v. Co the phan cau n lam hai loai: cau
n mot thanh phan va cau n hai thanh phan.
a. Cau n mot thanh phan:
Cau n mot thanh phan la cau ch co mot thanh phan chnh am nhiem. loai
cau nay, ta khong xac nh c chc nang cu phap cua t, ng oan hay cu oan tao
thanh cau.
Hajan! / Ma!
Thei? / Ai?
Mtai y! / Chet ay!
Paik lingik tathik lo! au ghe gm lam!
ay, ta ng nham lan cau mot thanh phan vi cau tra li van tat la loai cau ma
ngi ta co the khoi phuc cau tron ven va xac nh chc nang cu phap qua ng canh.
Thei om yu nan? / Ai noi nh the?
www.nguoicham.com
44
Amaik nhu (om yu nan) / Me noi.
b. Cau n hai thanh phan:
Cau n hai thanh phan la loai cau gom co hai thanh phan nong cot la chu ng va
v ng trong o chu ng ng trc v ng. Chu ng co the la chu the tac ong:
Khaul dahlak nau bac. / Chung toi i hoc.
Kabav dauk bbng hark. / Trau ang an co.
va cung co the la chu the chu tac ong.
Nhu gauk urang ataung. / No b ngi ta anh.
Xeh hu gru myaum. / Tro c thay khen.
Cau truc cua v ng kha a dang: mot t, mot ng oan hay cu oan.
Nhu rwak. / No benh.
Xeh ni biak krah. / Tro nay rat thong minh.
Nhu kakr nau ravng grp palei Cam. /
No muon i tham tat ca lang Cham.
Xet ve mat y ngha chc nang, co the phan biet cac loai v ng sau ay:
V ng bieu hien hoat ong tch cc:
Am liwa tanh. / Cha cay at.
Nhu wc tabiak bblang hamu. / No chay ra ong.
Hoac dien ta mot trang thai hay mot qua trnh:
Nai xit nan su-on sang. / Co be ay nh nha.
Amaik ih chwai pa / Me ngu lau roi.
V ng mo ta ac tnh cua chu ng:
Ai nan tapak tapaiy lo. / Anh ay that tha lam.
Ban xit ni m-anit biak. / Thang be ay de thng that.
V ng bieu hien s ong nhat, s tng ong hoac pham tru ma chu ng c qui
thuoc:
Nhu thrh jing limn. / no bien thanh voi.
Ku ni nan po debita. / Ta ay la thng e.
No cung co the la mot ng oan danh t khong co he t noi vi chu ng:
Dahlak am nhu. / Toi (la) cha no.
Mnuk ni dalipan aung. / Ga nay (gia) tam ong.
Ank dahlak sa pluh thun. / Con toi (c) mi tuoi.

* Cau n hai thanh phan m rong:
Khi cau n hai thanh phan co them cac thanh phan th yeu va cac thanh phan
tung thuoc, ta co loai cau n th ba: cau n hai thanh phan m rong.
Trong cau, neu chu ng, v ng la thanh phan chnh th cac thanh vien th yeu nay,
von gan lien ve mat cau truc va ng ngha vi thanh phan chnh, se tr thanh thanh
phan phu cua cau.
Hai thanh vien th yeu cua v ng la bo ng va trang ng han nh.
Bo ng:
Xet ve mat trat t trong cau, bo ng thng ng sau v ng. No co the la bo ng
trc tiep neu khong co gii t ng chen gia hoac bo ng gian tiep neu co hai loai t
nay.
www.nguoicham.com
45
Xet ve y ngha chc nang, bo ng co the la:
oi tng chu tac ong trc tiep cua hanh ong
Nhu dauk pwc tapuk. / No ang oc sach.
Yut Ka cauh bauh bban. / Ban Ka a bong.
oi tng tiep nhan. Loai bo ng nay luon co t cong cu ka/cho at trc no:
Nhu dwah bbut ka am. / No tm cay viet cho bo.
Ywak hark ka kabav. / Cat co cho trau (an).
oi tng cung hp ong hanh ong vi chu ng:
Jaka nau ik phim saung Japrauk. / Jaka i xem phim vi Japrok.
Nhu dauk saung po tl dm./ No vi ngai en khon ln.
Bo ng la oi tng cua s so sanh. ng trc no la cac t yu/nh, jang
yu/cung nh, d, /bang
Muk nan anit Jaka yu ank nhu. / Ba ay thng Jaka nh con ba.
Ikan praung bauh hapl. / Con ca ln bang bap tay.
Bo ng la ni chon ma v ng bieu hien hanh ong luon ng trc no la gii t
v tr: pak/tai, tak/, di/ni
Nhu nau pak bblang hamu. / No i ra (tai) ong ruong.
Am oh dauk di sang. / Bo chang (tai) nha.
Bo ng la oi tng mo ta tnh chat:
Urang nan siam tung lo. / Ngi ay tot bung lam.
Nhu xit in min. / No nho con thoi.
Trang ng han nh: la thanh phan th yeu cua cau va pho bien nhat. No co the
ng trc va sau v ng. Y ngha chc nang cua no co the c phan biet nh sau:
Trang ng trang thai:
Xanng tani tant. / Suy ngh can than.
Kara rwai thrwai dawai. / Rua bo lau lac.
Trang ng phng thc, hay mc o:
Mnuk kanhjauk biak siam xp. / Ga gay that tot tieng.
Hajan praung hn. / Ma ln hn.
Trang ng muc ch:
Mrat bac pih jing mnwix. / Rang hoc e nen ngi.
Thrm padhih pih ka khng. / Tap the thao e c khoe.
Trang ng nguyen nhan:
Nhu dauk vk tl bac ywa alah. / No lai lp bi li bieng.
Oh nau ngap bruk hu kaywa rwak. / Khong i lam viec c v benh.
Ngoai hai thanh phan phu tren, nh ng nh la mot thanh phan phu cua t i kem
danh t va neu len nhng ac trng cua vat do danh t ay bieu th. Va nh ng ng
ngay sau danh t nay.
Nhu dwah bboh kabav liwai dauk bbng hark di ar hamu. /
No tm thay trau nghe ang an co tren b ruong.
Hoac qua mot quan he t trong luc ket hp vi t c han nh.
Ngap paga mng kayu. / Lam hang rao bang cay.
www.nguoicham.com
46
Cau n hai thanh phan m rong co the co hai loai thanh phan tung thuoc la trang
ng cau va e ng. Khac vi thanh phan th yeu ch gan lien ve mat cau truc va ng
ngha vi toan cau.
Trang ng cau co the bieu hien y ngha ve thi gian:
Mng kabrwai am nau puh. / Hom qua cha i ray.
Dahlu di hwak, khaul drei xng rau tangin. /
Trc khi an chung ta nen ra tay.
Y ngha ve v tr:
Pak puh nan hu pala phun tamkai. / Tai ray ay co trong da hau.
Mng dalam kraung ia tagok mai sa tapwr kabaw. /
T disong i len mot bay trau.
e ng co tac dung phuc vu cho toan thong bao va ng trc chu ng:
Grp urang xit praung dalam gp, thei jang hu kaya alin. /
Tat ca moi ngi ln be trong ho ai cung co qua tang.
Abih drei xeh dauk bac dalam tal bac nan,yap urang hu alin sa bbaik bbut. /
Tat ca hoc sinh ang hoc trong lp o, moi ngi eu c tang mot cay viet.
Phan ln e ng la danh t, ng oan danh t hay cu oan danh t. Nhng oi khi
no cung co the la bat ky thanh phan nao cua cau c neu len trc tien e nhan
manh.
Padei, nhu padei takik, dauk ngap y nhu ngap ralo. /
Ngh, noi t ngh, con lam viec th nhieu.

2. Cau ghep:
Ve hnh thc, cau ghep la s ket hp cua cac cau n, co quan he vi nhau ve y
ngha va c ghep lai vi nhau bang cac lien t, cac dau cau Co hai loai cau ghep:
cau ghep ang lap va cau ghep chnh phu.
a. Cau ghep ang lap:
Cau ghep ang lap la loai cau ghep co cac ve cau bnh ang vi nhau ve ng phap
c noi vi nhau bang nhng lien t bnh ang.
Ai nau ngan dahlak nau? / Anh i hay toi i?
Nhu ngap ar dauk am nhu y liwa hamu. / No lam b con cha no th cay ruong.
Nhng khi khong co s tham gia cua lien t th ng ieu va s ngat giong ong vai
tro quan trong e noi ket hoac phan oan cac thanh phan trong loai cau ghep nay.
Nhu nau glai, ai nhu nau hamu, thei jang hu bruk ngap. /
No i rng, anh no i ruong, ai cung co viec lam ca.
Likei dng di msuh, kamei dng di mnk. /
an ong lo viec chien au, an ba lo viec sinh n.
b. Cau ghep chnh phu:
Cau ghep chnh phu la loai cau ghep co cac ve cau khong bnh ang ve ng phap
(ve chnh / phu). Ve phu bat au bang quan he t phu thuoc. Xet ve noi dung y ngha
gia cac ve, co the chia cau ghep chnh phu thanh cac kieu sau:
Cau ghep chnh phu ch nguyen nhan / he qua:
Kaywa nhu alah lo y blauh nhu mng dauk vk di tal bac. /
V no li qua nen no mi lai lp.
www.nguoicham.com
47
Kaywa amaik nhu pajru tant birv mng lika nhu thit drah. /
Do me no cha can than nen vet thng no lanh nhanh.
Cau ghep chnh phu ch ieu kien gia thiet he qua:
Myah dahlak vk palei dahlak nau ravng am ai. /
Neu toi tr lai lang, toi se en tham cha anh.
Myah nhu ngap hu jien nhu oh thv kalih di thei. /
Neu no co tien no chang tiec mot ai ca.
Cau ghep chnh phu ch muc ch:
Nhu pahw yu nan pih ka urang hwc. /
No doa nh the e cho ngi ta s.
Ai nan om khng yu nan pih ka thei jang mhit. /
Anh ta noi to nh the cho ai nay eu nghe.
Cau ghep chnh phu y ch nhng bo tang tien:
Brei ka hajan min nhu jang nau. /
Mac du tri ma nhng no van i.
Dak lihik kabav yv dauk hn di mlw bbauk. /
Tha mat oi trau con hn mat mat.
Nh vay, trong cau ghep chnh phu, quan he t co khi la mot t n:
Bbon tapuk blauh nhu plei mng thun deh klak paj. /
Cuon sach ma no mua nam trc a cu roi.
Cung co khi la mot t quan he song song
Kaywa ayut nhu nau atah mduh nhu mng drwai yu nan. /
V ban no i xa nen no mi buon nh the.

* Cac loai cau xet theo muc ch phat ngon:
Xet theo muc ch phat ngon, trong tieng Cham co 3 loai cau: cau tng thuat, cau
hoi va cau menh lenh.

CAU TNG THUAT

Cau tng thuat thng dung e ke lai, xac nhan, mo ta mot vat vi cac ac trng
cua no hoac mot s kien vi nhng chi tiet nao o. Cau tng thuat gom co hai loai:
khang nh va phu nh.
Tat ca nhng cau va c gii thieu cac muc tren eu thuoc loai khang nh.
Trong tieng Cham, dang phu nh, cau tng thuat co cac t phu nh nh : oh, hu
o,di o, di hu o, oho, oh ka, kao.
Ku oh thv, oh hamit. / Ta khong biet, khong nghe.
Nhu di nau o. / No khong i au.
Amaik ka ngap blauh o. / Me cha lam xong au.

CAU HOI, va cach tra li:
Cau hoi la cau co muc ch hoi. Co the chia cau hoi lam 3 loai:
www.nguoicham.com
48
1. Cau hoi tong quat: vi t lei / khong at cuoi cau, nham xac nh hay kiem
chng mot thong tin ma ngi hoi can biet. Loai cau hoi nay the hien qua bon cau truc
a. Chu ng + ong t hay tnh t (hoac mot menh e ma ong t hay tnh t lam trung
tam).
+ lei
Nhu ngap lei? / No lam khong?
Nhu ngap bruk nan jing lei? / No lam viec ay c khong?
Nhu tapak lei? / No that tha khong?
Nhu tapak yu am nhu lei? / No that tha nh cha no khong?
dang cau truc nay, ta co hai t e tra li: h/, po/vang, dahoac oh/khong.
b. Nhjp (biak) + t hoac menh e + lei
Nhjp ai nan lei? / ung anh ay khong?
Yut ni om lei? / That ban nay noi khong?
c. Chu ng + nhjp + danh hay cum danh t + lei.
Nai nhjp ragei jhik lei? / Co (co) phai (la) th may khong?
Urang nan nhjp ank muk ni lei? /
Ngi o (co) phai (la) con ba nay khong?
d. Cau tng thuat + nhjp lei (biak lei)?
Mng kaprwai nhu nau, nhjp lei? / Hom qua no i ung khong?
Nhu mnwix siam, biak lei? / No la ngi tot that khong?
3 dang cau truc nay, cau tra li co the ch dung mot t khang nh nhjp/ung,
biak/that, hoac phu nh nhjp oh, biak oh, va cung co the ket hp vi viec lap lai
thong tin ban au tng ng.
Khi can nhan manh them y nghi van, ch vi t hu/co, ta co nhng bien the ca
bon dang cau truc cua loai cau hoi nay.
Nhu hu ngap lei? / No co lam khong?
Nai hu nhjp ragei jhik lei? / Co co phai la th may khong?
Hu biak yut ni om lei? / Co that ban nay noi khong?
Mng kabrwai nhu nau, hu nhjp lei? / Hom qua no i, co ung khong?
2. Cau hoi chon la: la loai cau hoi neu hai hoac mot so kha nang ma ngi oi
thoai chon e tra li. Ngoai cac kha nang nay, ngi c hoi van co the chon kha
nang khac chnh xac hn.
Trong tieng Cham co 2 loai t c s dung: hai, ngan / hay.
Ai hai dahlak nau? / Anh i hay toi i?
Nhu nau ngan dauk ? / No i hay ?
Yut takr br bbong, bhong hai juk? /
Ban thch mau trang, o hay en?
cau hoi cuoi cung, ngi oi thoai co the chon mot trong ba mau c neu ma
anh thch. Ngc lai, anh co the tra li:
O, dahlak takr br kanhik. / Khong, toi thch mau vang.
3. Cau hoi bo phan: ch yeu cau c thong tin ve mot trong cac chi tiet cua s viec.
Trong loai cau hoi nay luon co t nghi van rieng at v tr nhat nh tng ng vi
thanh phan cau; t o ngi c hoi nhan c thong tin ung yeu cau.
L do:
www.nguoicham.com
49
Nhjp gek nhu ngap yu nan? / Tai sao no lam nh the?
Kaywa gek ai o nau? / V sao anh khong i?
Kaywa dahlak rwak./ V toi benh.
Cai g:
Yut dauk ngap hagait? / Ban ang lam g?
Dahlak dauk bac. / Toi ang hoc.
Am om ka kadha hagait? / Cha noi ve chuyen g?
Ai:
Thei mai nan? / Ai en ay?
Amaik nhu mai. / Me no en.
Nhu nau m-in saung thei? / No i chi vi ai?
Nau saung adei nhu? / i vi em no.
So lng:
Nhu plei hadom bbaik bbut? / No mua bao nhieu cay viet.
Klu bbaik. / Ba cay.
Hadom urang bboh? / May ngi thay?
Thi gian:
Habien va nhu mai? / Bao gi bac no ve?
Amaik nau darak mng pien? / Me i ch t (luc) nao?
Trong cau hoi ve thi gian, t mng/t trong mng bien e ch s viec xay ra trong
qua kh.
Ni chon:
Nhu caik tapuk pak halei? / No cat sach au?
Cei mai mng halei ? / Chu t au en?
Trong cau hoi ve ni chon, ngi Cham co mot bien thai nhng rat thong dung
trong gii bnh dan la tau/au.
Ai nau tau? / Anh i au ? Co the tra li bang hai cach:
Dahlak nau hamu. / Toi i ruong (ni chon).
Dahlak nau dwah limauv./ Toi i tm bo (muc ch).
Nhng khi hoi:
Ai mai tau? / Anh en lam g? Th cai cau hoi muon nham ti ch la muc ch.

CAU MENH LENH:
Cau menh lenh la cau co muc ch neu len yeu cau hay oi hoi ngi nhan thong
tin thc hien mot hanh ong. cau menh lenh, ng ieu hay ong tac i kem ho tr
cho menh lenh hay yeu cau. Co the chia cau menh lenh lam hai loai.
1. Cau thuc giuc:
Ch can mot, hai t hay cau ngan cung u lam mot yeu cau hay oi hoi.
Tagok! / Day!
Gm vk! / ay lai!
Tabiak truh di sang ni! / Ra khoi nha nay!
Trong tieng Cham, ng ieu chung nang luon mang y ngha tieu cc va ngc lai.
Nhng ranh gii gia tieu cc va tch cc kha vi te; trng hp nay, t tnh thai ong
vai tro quan trong.
www.nguoicham.com
50
Chung ta th xet 4 v du sau:
Ngap xamar nau ! / Lam nhanh len!
Ngap xamar nau nh! / Lam nhanh len nhe!
Ngap xamar nau maik! / Lam nhanh len i!
Ngap xamar nau maik nh! / Lam nhanh len i nhe!
e thay t tnh thai a lam giam nhe sac thai menh lenh nh the nao.
Ngoai ra, ong t liku / xin at au cau se khien mot oi hoi hay yeu cau tr
nen lch s hay le phep hn.
Liku ai nau kayon nhk! / Xin anh i sm nhe!
2. Cau ngan cam:
Vi t hnh thai jwai / ng, ch ng au cau khong co chu ng hoac ngay sau
chu ng trong cau co chu ng.
Jwai ngap yu nan! / ng lam nh the!
H jwai om tra! / May ng noi na!
Chung ta cung co the lap lai t jwai hoac ket hp vi t tnh thai khac nhau nh
nhk/nhe, ah/ch at cuoi cau e tang cng hay giam nhe cng o ngan cam.
Jwai om tra jwai! / ng noi na i!
Jwai ngap yu nan jwai ah! / ng lam nh the ch!
Ank jwai mdh livik mlm jwai nhk! /
Con ng thc khuya nhe.
CAU CAM THAN
Cau cam than la loai cau co muc ch boc lo tnh cam hay cam xuc khac thng
cua ngi noi. T cam than khac nhau ket hp vi ng ieu khac nhau, ngi noi boc
lo sac thai cam than khac nhau. Chung co the la s han hoan, vui sng.
Bingi ei! / Ngon ghe!
Siam harh! / ep qua!
S au n, tuyet vong:
Lingik ly, dwix klaung lo! / Tri i toi con qua!
Yang labang lac ly, mtai klaung paj! /
Quy than i, chet con roi!
S ngac nhien:
Hak, nhu mai nan! / Ua no en ka!
x, ngap gek yu nan! / Ua, lam sao the!

LU Y VE AM T VA CAU
1. Lu y ve ng am:
Tieng Cham la th ngon ng a am tiet. Hnh v t nhat co mot am tiet va nhieu
nhat gom bon am tiet.
mai / ve sang / nha
tam / vao tapuk / sach
paralau / tien xaranai / ken xaranai
mhexarai / hanh phuc thampuran / toan m
Nen tat ca cac am tiet trong mot hanh v phai c viet lien nhau. Ca cac t tao
sinh (t ghep gia) co cac tien to cung vay.
www.nguoicham.com
51
pa dng = padng / dng
ta klaut = taklaut / troc
Trong ngon ng noi, viec noi lt mot hay nhieu tien trong am (ngi Cham goi la
lang likuk / giai thch pha sau) hoac oc gop hai tien trong am xay ra rat t nhien.
Nhng trong van viet, chung ta phai viet ay u mot hnh v hoan chnh. Neu khong se
xay ra khong biet bao nhieu t ong am khac ngha, t o gay kho khan rat nhieu cho
viec oc va hieu mot van ban.
Hien tng oc lt:
angan / ten oc la ngan
tapuk / sach oc la t' puk hoac puk.
Hien tng oc gop:
tamkai / da hau oc la tamkai
baranng / trong baranng oc la barnng
Ngoai cac tien to tham gia viec cau tao t la co cac cau truc theo quy luat, con lai
tat ca cac lang likuk trong tieng Cham khong theo quy tac nao ca. Va bon phan cua
chung ta la hoc thuoc moi t nh la mot chnh the.
Trong ngon ng noi, 3 phu am cuoi n, l, r eu c oc thanh n.
par / bay oc la pan
apan / nam oc la apan
hapal / bap tay oc la hapan

ay la mot trong nhng iem hoc bua nhat cua chnh ta tieng Cham ma ngi mi
hoc hay mac sai lam. Trong trng hp nay cung can chu y en cac dang thc phat am
khac nhau cac a phng.
V du: Phan R
chur / voi oc la chu
Ve nguyen am chnh co am em u, trong ngon ng noi hien nay nhieu lang
Cham a c oc lt qua va bien thanh am chnh khac:
tuai / khach oc la toi
tuei / theo oc la tui
lun / nuot oc la lon
Chu trng cua Ban bien soan sach ch Cham la chuyen tat ca sang loi phat am
mi nay. Tuy the nhieu vung (Bnh Ngha, Ngha Lap, Ma Lam) van con gi
nguyen loi noi cu. Can lu y, khi gap trng hp nh the, khong nen voi cho rang cac
a phng nay phat am sai ma la noi thuan hn.
Tieng Cham co hai am vc cao va thap. Thng gap la tien trong am co am vc
thap luon anh hng en am vc cua am tiet theo sau no.
V du: anong / ganh pala / nga
pala / trong knong / hn
Tuy nhien, co 8 ch cai trong bang ch cai Cham khong theo quy luat nay: k, kh,
ch, s, p, ph, t, th.
V du: takik (hay takik) / t
takhat (takhat) / bo th
pa cah / am tau
www.nguoicham.com
52
patuk (patuk) / ngoi sao
pathak (pathak) / ron
tapol (tapol) / am, lu
Co mot so phu am tieng Cham rat kho phat am oi vi the he tre, nhat la cac phu
am mat li gia: ch, s, nhj.
Chung ta can tap phat am chuan, neu khong rat de lan lon.
V du: s / x / sh
shit / sai khp xit / t, nho
sang / nha shang / choi
sa / mot rixa / muon
2. Lu y ve t vng:
Tieng Cham co hai yeu to tham gia cau tao t: trung to va tien to. Ngoai trung to n
hau nh khong con kha nang tao t mi trong tieng Cham hien ai, cac tien to p, m va
t van con c may phat trien (xem phan T vng).
Ngoai ra cung nen lu y dang phai sinh cua tien to pa la bi trong y ngha tang
cng o cho tnh t ma no ket hp. ay, chung ta co the dch la cho.
bah bbong / quet cho sach
bah bibbong / quet sach
mk hu / bat c
hay mk ka hu / bat cho c
mk bihu / bat cho c

Trong t lay tieng Cham, co dang lay phu am au:
haci hacih / sach se
tarung tarng / roi ram
Co mot so t, du co ve ngoai nh cung cau truc nay nhng no la t ghep ch khong
phai t lay. S trung hp trng hp nay ch la ngau nhien.
V du: bhum bhauk / x s (ca hai t eu co ngha la x, at)
bwl bala / quan oi
(co the dan chng t o ac trong tieng Viet e minh hoa them).
3. Lu y ve cau:
Tieng Cham co rat nhieu t ch n v o lng. Vi danh t ch ngi, nhieu ngi
hay s dung lan lon gia urang va mnwix. Chung ta noi:
dom urang pathang / may ngi chong
klu urang ank / ba ngi (a) con
hu dom urang mai? / Co may ngi ti?
Ch khong noi:
Klu mnwis ank hay Hu tom mnwis mai?
Nh vay, trong hai t nay, ch co urang c dung nh t ch n v o lng. Con
cac trng hp khac chung co chc nang nh nhau? Co the noi:
Urang halei om? hay Mnwis halei om? / Ngi nao noi?
cung c.
Tau
www.nguoicham.com
53
Thc ra tau la t nghi van ch s dung trong viec bieu hien y ngha cua muc ch
di chuyen:
Nhu mai tau? / No en lam g?
Am nau tau? / Cha i au? / Cha i lam g?
Cau au ch dien ta mot y ngha duy nhat la muc ch en, trong luc cau sau co the
hieu rang hai cach khac nhau: hoi ve muc ch i hoac ca ni chon i. Nen chung ta
cung co hai cach tra li khac nhau la:
Am nau puk. / Cha i ray.
hoac Am nau dwah kabav. / Cha i kiem trau.
Cau hoi ve ni chon i co le ch la loi noi ac trng cua Cham ong, v cac vung
khac chung ta khong thay loi hoi nay.
Tieng Cham khong co cac t: la, cua, hay V le thuoc vao ng phap tieng Viet,
the he tre rat lung tung khi gap trng hp nay. Cho nen khi muon dien y mnh lam
luc ho a tao ra cac cau van kha gng ep.
V du: muon dien ta cau:
Toi la Jaka.
No la con ong ay.
ngi Cham ch noi n gian: Dahlak Jaka.
Nhu ank ong nan.
T nan (co the dch la ay la, ay la) c s dung trong trng hp nay va dch
thanh la th khong ung vi tinh than ng phap tieng Cham.
T cua va hay cung vay
Bbut dahlak. / Cay viet (cua) toi.
Tanh riya khaul drei. / at nc (cua) chung ta.
Ngap bruk nan! / (Hay) lam viec ay!
Ank png amaik baik! / Con (hay) nghe me i!
ac biet trong tieng Cham co mot so gii t thng c dung kem vi ong t e
tao mot y ngha ac trng cho ong t o. Chang han trng hp gii t di, hoac no
khong co mat trong tieng Viet hoac can c dch that linh hoat tuy ng canh e khoi
gay lung tung cho ngi hoc.
Nhim tapuk di nhu. / Mn sach no
Mn sach cua no.
(ong t mang y ngha chuyen nhan)
Tuh ia di nhjm. / Ti nc (tai) rau. Ti nc cho rau.
(ong t di chuyen oi tng)
Tabiak di sang. / Ra () nha. T nha i ra.
(ong t chuyen ong co phng hng)
Mtai di k. / Chet (ni) oi. Chet v oi, chet oi.
Khp di gp. / Yeu nhau. Yeu nhau.
Nhng ngi Cham noi:
Anit gp. / Thng nhau.
Anit ank. / Thng con.

www.nguoicham.com
54
C. CHNH TA TIENG CHAM:

Trong ng lu hang ngay cua ngi Cham, a co s sai biet ang ke gia tieng noi
va ch viet. S sai biet nay the hien nhng vung khac nhau, nhng the he khac
nhau va ca gii tnh khac nhau.
Do o viec xac lap chnh ta tieng Cham la mot ieu toi can thiet. Va v luc nay
cha xac nh c vung phat am chuan, nen chung ta tam da vao cac van ban chep
tay Cham can ai e lam tieu ch minh nh.
Nhng e lam c viec nay, chung ta can neu s lc cac iem trong yeu cua s
sai biet.
1. Ve tien trong am (tc lang likuk):
Vi s chuyen hng ngay cang manh t ngon ng Nam ao sang Nam A trong
tieng Cham, am tiet tien trong am b rung i, b nuot chng mat trong tieng noi hang
ngay. Co the noi, hien tng nay a xay ra vi hau het t song tiet cua tieng Cham.
Ngi ta khong biet viet the nao cho ung neu cha co van ban oc.
- hay -- anh
-; hay ; can, chat
Tai sao la .- (lang) ma khong la v-nh co vung thng phat am nh the?
la (pha) ma khong la .
e giai quyet van e nay, chung toi tam neu len may phng phap sau:
a. Truy nguyen von t nguyen va t vay mn:
nagara (S.) ngar - x
alaya (S.) alaya --- kham (e tng)
kapasa (M.) kapah .; bong vai
asap (M.) athak -v khoi
orang (M.) urang ngi
langit (M.) lingik - tri
b. Truy nguyen t can trong cau truc t tieng Cham (t ghep gia)
--; talah : v, tet = ta + lah
v pamaung: th nghiem = pa + maung
v-y- m-aval: an tu = m + aval
- tanwak: nut = ta+ n + wak
ch khong phai -: hay
o la hai phng phap e tm tien trong am tieng. Cham kha chnh xac. D nhien
phng phap nay khong the giai quyet c tat ca, nen phan con lai chung ta ch con
cach lat t ien.
Chu y:
Trong am tiet tien trong am Cham con co nhng bien the sau:
Phu am au:
www.nguoicham.com
55
thanh . -y .-y a (M. batu)
b p - .- sao (batu)
. .. sat (basi)
thanh - .- -.- bay (dapol)
- t (M.dkit)
. -. sai (M.depa)
Ngoai ra trong loi viet akhar thrah can ai, ngi ta thng viet ca hai dang:
va -
; -; mang xoi
- am
- -- thang, cang
Am chnh:
a chuyen thanh :
v (S. maha) v : ai
v- v- : mat
v (S. mandira) v : en ai

i, u thanh a:
v (xa) v : con gai
y y : trau
-- -- : xng
-; -; : chuot
- : tnh
o la hai trng hp chuyen am pho bien trong may thap nien gan ay. Ngoai hai
trng hp tren, trong am tiet tien trong am tieng Cham, hai am chnh u / a co the ap
oi cho nhau (viet the nao cung ung) trong 4 phu am:
--; --; : moi
v v : nam
v v : cop
- - : hn
ay chung toi ch neu ra nhng trng hp pho quat, con cac trng hp khac t
xay ra hn, chung toi xep chung vao ngoai le.

2. Ve phu am cuoi:
Trong tieng Cham, co ba ch cai la - dung lam phu am cuoi a khien cho
nhieu ngi hoc tieng Cham boi roi nhat v trong tieng noi Cham ngay nay chung c
www.nguoicham.com
56
phat am nh nhau. Ngi Cham trong loi phat am hang ngay, khong ai con phai uon
li r hay l na ma ch n thuan oc la n. Nhng khong v the ma chung eu b
cho vao ngoac, neu khong se xay ra s nham lan ve ng ngha khong biet au ma
lng.
e giai quyet van e nay, chung toi cung ap dung phng phap muc 1. a
.- patr (S. pitar) xac
.-- patl ( batal) goi
- bal (S. bala) thu o
br (S. vara) mau
- kanl (M. kenal) nh
Tuy nhien, mac du co s truy nguyen e minh xac chnh ta, nhng vi loi viet quen
thuoc co tnh pho quat, chung ta cung phai chap nhan hai hay ba hnh thc viet khac
nhau :
- (S. phala): nang suat, c
-. -.- (S. apakara): s viec, vu viec...
3. Ve am chnh:
Co ba trng hp can xac minh:
- - -- : theo
www.nguoicham.com
57
v : de
: - : - : ng
Trong cac van ban Cham co va ca hien nay, loi viet th nhat c triet e s dung;
loi viet th hai ch dung ghi am theo loi oc cua ai a so ngi Cham hai tnh Ninh
Bnh Thuan.
4. Cac iem khac:
a. Viet giong nhau, oc khac nhau:
ay la trng hp bien am cua hai phu am cuoi.
: va
~ : va
Vdu: - kata : mu
- katac : cuc tac
-~ dauk : em
-~ hadap : bia
V chung ta ch ban ve chuan chnh ta, nen hnh thc nay cua ch viet van c gi
nguyen mac du co nhng bien the trong cach oc va muon oc va hieu ung, chung ta
ch can at chung vao ng canh.
b. Viet khac nhau, oc giong nhau:
Co bon trng hp:

y
: -
y
Va cac trng hp nay eu c viet khong theo mot quy tac nao nhat nh.
c. Am ngan am dai:
Cac am tiet sau khong c phan biet ngan dai trong loi viet:
... : kho : ca
: thang : ong
-v : m v : cha
: voi : ngha trang
: cay : en
: nui : doc
. : mo . : cui
: :v : i! :v : me
:.- : chen :- : anh dau

www.nguoicham.com
58
: khoc : Hieu Le
: c : tao
: co : ca kho
: coi - : tri

Trong cac ban chep tay Cham, hai trng hp di khong co s thay oi loi viet du
am phat co ngan hay dai .cung the. Rieng bon trng hp tren, ngi Cham dung chan
ch e ghi am dai, nhng loi viet nay khong c triet e s dung. Ngi ta khong
bao gi viet:
- : thang hay - : th ba
du chung c phat am dai.
Trng hp kho x nay a c cac ban van Cham can ai va (M) giai quyet tam
thi nh sau (theo cho chung toi hieu):
(hay , -) am dai e nguyen, con am ngan th them (hay , -)

M. A. T nguyen Ngha
-
-

-
--
-
-
-

-
--
-
(S. bala)
(M. Tampal)
(S. vana)

(M. gatal)
mua
va
mau
chon
nh
cong, can
ghe, nga
khan
ke

www.nguoicham.com
59

T VNG:

C THE CON NGI ~ .~ - v
v con ngi v nhan loai
ngi ngi
~ than ~ .~ than the
- au - tay
-: chan - chi di
toc - xoay
v- mat mui
- tai tran
mat cam
ot - rau (cam)
- ~ ria (mep) .: long mi
- v- long may : moi
.; mieng -; li
-- rang - li
-: co - hong
vai - ngc
-vy vu - - bung
; .v ron cui cho
- :; bung di ui
- goi ; .-; bap ve
.- ban (chan, tay) lng
that lng - eo lng
- t - da
-- xng -y tht
; mau - v- nc tieu
.- nach ; .- bap tay
-: .- co tay v mu (ban tay, ban chan)
y ngon ,- got
www.nguoicham.com
60
-y oc :- gan
www.nguoicham.com
61

:- ; tim - phoi
- la lach -- da day
. ruot . v ruot non
. - ruot gia . - ruot tha
- long

TUOI .
-; T y Su
v Dan -- Meo
-- Thn - -:; T
-:.; Ngo .:- Mui
Than v Dau
-. Tuat . Hi

NGAY THANG v-
- gi (ngay = 8 gi) y phut
- (1/8 gi) khac - y buoi
~ tuan ngay
v- em, toi - thang
thng tuan ha tuan
v nam . the ky
- thi ai - Chua nhat
. th Hai th Ba
th T ~ th Nam
th Sau . th Bay
- . thang Gieng - thang Hai
- thang Ba - thang Bon
- -v thang Nam - thang Sau
- -; thang Bay - -. thang Tam
- .-. thang Chn - ..; thang Mi
- . thang Mi Mot - thang Chap
www.nguoicham.com
62

QUE HNG .-
; the gii - ; cac nc tren the gii
- nc -- the gii (tran gian)
. dan toc th toc, to quoc
- ~ nhan dan - quan oi
-; - at nc que, at, xa
.: que hng - nc
- quoc k - ; quoc ca
- thu o v thanh pho
- khu vc, vung, tnh huyen, quan
:.- trai at .- lang, thon, play

QUAN HE GIA NH v y
-~ ho hang -~ --; ho xa
-~ : ho gan -~ - ngi dng
-~ .- ngi quen . ngi chong
(trong xom) (trong gia nh)
y cha me cua ong yt va ba yt
- cha me cua ong s va ba s
ong s, ba s ong co, ba co
ong ba noi (me cua me)
v ba ngoai (me cua cha) -:v me
-v cha y cau, d
y bac (anh cha) y : bac (ch cha)
cau (em trai me) v chu (em trai cha)
v chu (em trai cha) : co, d
v : co (em gai cha) :, anh, ch
:, . anh re, ch dau :, . v con co con cau
:, . anh, ch ho :, . - anh, ch ruot
:, . v anh, ch cung cha :, - anh ch ba con
- em . ong ba nhac
www.nguoicham.com
63
.v - chu thm, d dng ben v hay chong
www.nguoicham.com
64

.v chong ~ v
~ v chnh ~ v le
v-y re, dau v-y - re hay dau
. sui gia cua anh ch em
- con v chau
v chau ruot v : chau ngoai
(con ch hay em gai) con cua anh em trai
v --; con cua anh v - con cua ch em
em ho ben cha ben chong hay v
-y chau (con cua con) -: chat
: cht ; chut
: con cua chut

MAU SAC
trang o
trang hong
.-; trang v; ta
en xanh la
- en, ngam en v. xanh xam (lam)
- xam (moc) : vang
v- xam (cham) vang nhat
-- xam ~ sam, am
tm - xanh am
. xanh da tri - o vang, o nau
- o ta -~ o ti, o hoa phng

PHNG HNG -; -
Bac Nam
. ong :. Tay
- chnh Bac chnh Nam
. chnh ong :.v chnh Tay
ong Bac --; ong Nam
www.nguoicham.com
65
-~ Tay Bac :- Tay Nam
-; -. - bon phng tam hng
www.nguoicham.com
66
Buon ban --

O LNG
can gia
gia ln -- gao (ong gao)
, ong tre (ong gao) - tan
.; chieu ngang cua ban tay
- --; t au ngon tay cai en cuoi khp xng cuoi cua no
t au ngon cai en cuoi ngon tro
- gang: t au ngon cai en au ngon gia (o en ai)
t au ngon cai en au ngon ap ut (o nha ca)
t au ngon cai en au ngon ut (o rap am tang)
, t cui cho en khp xng co tay
. t cui cho en au xng cua nam tay
- t cui cho en au ngon gia (o en ai)
; t cui cho en au ngon ap ut (o nha ca)
-y t cui cho en au ngon ut (o rap am tang)
t khp xng vai en cuoi ngon gia
- t cui cho tay nay en au ngon tay kia
-. -- sai tay (e o nha ca)
-. -; - bc chan (e o at lam nha)

KINH TE CHNH TR XA HOI
Bo trng
Cai tr .
Cai cach y
Cai tien --
Can bo
Canh phong - -
Canh giac --
Canh sat -: -
Cam quyen . -
Cap bac
www.nguoicham.com
67
Canh tranh v v;
Chap hanh ~ ~
Chi nhanh
Ch huy . -
Chiem hu - v
Chinh phuc --
Chnh on v
Chnh quyen
Chu ho .
Chu nhiem -
Chu quyen -y -
Chu tch
Chu trng
Chc vu
Chng c
Chng minh th -
Cong chung ~ .
Cong nghiep y :v
Cong nhan -
Cong ty
Cong van
C quan .
Cung te v--;
C tru v
C tri - ;
Ca hang
Cu thng .v;
Danh hieu
Danh sach -; -
ang cap
Dan c - v
Dan so - -
Dan toc .
www.nguoicham.com
68
Dan tr - .
Dien van -
Du lch ; -
D luan ,
D thao y
D tr : -
ai bieu -
ai hoi - .
ai s - .
am phan : -;
an ap v-
au gia ; -
au tranh ; v
a phan ; -;
ieu le -
o ho
oi ngoai v-y
oi noi v-
ong ch -- v
ong phuc . .
ng chc ;
Gia -
Giam oc - -
Hang hoa
Hang ngu ~
Ho s .
Ho khau .; v
Hoi ong - :
Hoi ngh : :
Hp ong -;~
Hp le ~ -
Hu ngh -y
Hu ch
www.nguoicham.com
69
Ke khai :-
Ke hoach .
Ket nap -v
Khang chien v
Khieu nai -yy
Khoan
Khoi phuc -
Khi cong -
Khi ngha v.;
Ky han -
Ky ket -
Ky luat - .-
Kiem tra ; v
Kien ngh vy --
Kieu mau :;
Kinh te -
Lai tao v
Lai -
Lanh ao . -
Lanh tu . -
Lao ong -
Lat o
Le phai -, ~
Le ph -
L lch
L thuyet --
L tng ;
Lch s :
Lch s .
Luat -
Lng thc -
Lu tru -
Lu tr v
www.nguoicham.com
70
Mac ca .; -
Mat tran v.;
M rong
Mua ban --
Mua chu -
Mua mat ;
Ngan kho -- .
Nguyen lieu - -vy
Quan tra - -
Quoc ky -
Quoc ca - -;
Quyen lc -
S quan -y -
Tai nguyen - v
Tang gia , v
Tan cong -
The chap
Thu nhap ;
Thu kho --
Thu quy .
Th k
Thng mai
Tnh trng - -
Toan quyen ; -
To quoc
Toi pham .;
Tong cong
Trang s -
Tr an ,~ -
Trng bay .
Tng .
Tng ln .-
Uy thac y
www.nguoicham.com
71
c lng
Van th
Vien chc
Xuat binh -

CAC PHAM TRU KHAC
Bo ch v
Bo phan .
Boi dng
Bon phan v .
Ca nhac -
Cam ket , .~
Cam tng .
Can thiep .-
Cao cap -
Can ban
Cap cu
Cap thiet
Cau tao
Cham tro
Chan ly --
Chat lng -.-
Chi tieu v
Ch nh v
Chung than . -
Chuyen mon --v
Chng trnh :
Co ong -
Cong bang
Cong lao v
Cong thc v;
Cung co ~
i -
www.nguoicham.com
72
Danh d -
Dan ca . -;
Di san ~ :
Di c ., -v
D vang :
Dch v-;
Dien vien v-
Dien tch .
Dung cu - -
Dc pham .
Duyet
a khoa - -
ai dien . -
Cu cha
ao tao
e xng -
a ch -
oan ket -- -
oi chieu ;
ong y y
i song - ~
n v -y .
Gia tai y;
Gia tr -:
Giai quyet -
Giao thiep --
Giao duc .-y .:
Giac gia -
Giup : .-;
Gi y ; -
Hai cang
Hanh ong -~
Hanh khach -
www.nguoicham.com
73
Hanh ly - -
Hanh phuc .
Hy vong :- .
Hien ai -
Hnh thc :v -y
Hoa mau v- v-y
Hoan canh
Hoc ba
Hoc ph v
Hng v -
Kha nang -
Khai mac .
Khanh thanh
Khoa hoc --v
Khong gian -y;
Khi hanh -
Ky thuat v ;
Khuyet iem -;
Kien thc -v
Kien -
Le loi .
Lien ket --
Mau thuan ;-
Mau dch -;
Muc ch -;~
Nang suat -
Nganh nghe y
Nghien cu -
Nguyen c -, -
Nha van . v-
Nhan nh -
Nhan thc . -
No le - ;
www.nguoicham.com
74
Noi dung .- -
Phat ong .; .:
Phep tac -
Phe chuan
Quy nh .-
S nghiep y;
Su tam ; ;
Tac gia .;
Tac pham --
Tai san -
Tam hon
Tap quan -;
The he -
The ky .
The thao .;
Th nghiem -
Thong thai -; -v
Thi gian y-
Thi tiet -; -
Thi van v
Thuan hoa ,~
Thuc ay -v-
Tien hanh --
Tien ti -y
Tien li v -:-;
Tiet muc .
Tieu s -
To chc
Tr thc v
Trnh t ; ,
Truyen ba ;
Tuyen bo , --
Van hoa -v
www.nguoicham.com
75
Van hoa dan toc ~
Van minh - ;
Van chng .-
Vn len .-
Xac nhan
Xa nay ; -
Y ch v
Y muon .
Y ngh
Y ngha -
Y tng .
Yeu cau
www.nguoicham.com
76

BAI OC THEM:

1.
, .;
v.; v
v vy - -.
. - v vy -
- :- v -;
v :v y ;

T vng:
v.; : chien au; v: hoang vang, vang ve; .: mot loai beo moc ven
suoi, di song; -: cau 3 ngha la bung; cau 4 : long da

Chuyen t: CIM (Ca dao)
Cim m di dhan klu pluh
Cim nau msuh klak dhan mjwa
Thei thv ka tian ku lipa
Nhjm par di ia mng thv ka tian
Ck glaung glai cng mng anak
Ku maung mai vk o bboh dhan cim

Dch:
Bam con chim au tren canh
Chim i chien au bo canh lanh hoang
Bung ta oi ai thau chang?
Beo di song mi hieu tam tnh nay
Nui cao rng la phu day
Ngoanh trong au thay canh cay hom nao.

.2. .,
. v ,
-v; - v
- :. , --
- ; y , -
v - -
.; - v : :v -
www.nguoicham.com
77

Chuyen t: PANWC PADIT
Dom siam ra mk ung ba
Tamuh rak hala mng jing bingu
O khin paik a ka layu
O khin kauh dahlw a ka lihik
Dom dauk damn twei khik
Pih glng bithruk baik thaik ita.

Dch: CA DAO
ieu lanh ta nhan cu mang
Bao vun xi mi am canh tro bong
Khong n hai s ua tan
Khong nh ngat, ngai tieu tan giong loai
Bo cong cham bon thang ngay
Cho ta chiem ngng mot i cho nguoi.

3 .
. .
:- , :- -
: v- :
- - ; -
: v- : -
- y -
v- - :- - -
. -- ; -

T vng:
: chang; :-: gay rac, moi mon; :... : : mi o ma a; v-:
yeu ng; - : cua lot; -: cay; : mn tieng Viet, xom; -: met
l; : b cao (song, mng)

Chuyen t: SUON (Ca dao)
Suon cei dahlak jing rwak
Raiy rup dahlak gai payng
Urang caik myut caik jing
Drei yu aring mat jauh ginraung
Urang caik myut caik taum
Drei tok di saum ev brei angan
Myut yu ra lwai ia glr
www.nguoicham.com
78
Habr kac si tl hang blauh gabbak.

Dch:
Nh anh em nhng muon phien
Than a gay rac nh hnh cay que
Ngi yeu nhau mi ay c a an be
Mnh nh con cua lot lai que cang oi
Ngi yeu nhau mi ay c nen oi
Mnh sao nh ke la phai cay ngi goi ten
Tnh au mai loi nc trien mien
Biet bao gi tri nhe cho c vin vao b...

4 -; v
-y -
-v v;
~ -
- - ~ v
~ - -
- - ~ v
v- - -
v;
v- - ,
.- v;
Chuyen t: ADAUH MDWN
Av juk danuk dalam
Tam bhum Bicam Po Harim Mh
Rang ngap bank gan ck
Kal tada ck Po rp bomong
Rang ngap bank gan ia
Kal tada ck Po rp bomong
Mkal Kalaung jwa lo
Rak ni hu Po Harim Mh di ck
Mkal Kalaung jwa ei
Rak ni hu palei Harim Mh di ck.

Dch: TUNG CA
Ao en, oi lung sau
Vao at Ma Lam tham Po Harim Mh
Ngi ap ap ngang nui
www.nguoicham.com
79
San sn nui, Ngai dng ngon thap
Ngi ap ap sang song
Pha nui bang, Ngai xay ngon thap
Xa at Kalong vang lanh
Hom nay nui co Po Harim
Xa at Kalong hiu quanh
Hom nay nui co xom thon.

5 :;-;
-y -y
; . ;
-v v-v - , :
; - :, - v
v - v
-y v -y .v;
; --;
-
Chuyen t: KADHA RINAIH ADAUH
Av juk av jau
Canak bbuk praung canak bbuk xit
Tam Mlithit tabiak aung Nai
Rabbah to nai dwis lo mik.
Thei lihik thei hu
Av thu av pathah
Canak bbbuk talh
Di raung nk Cam.

Dch:
Ao en ao tm
Bui toc ln bui toc nho
Vao Phan Thiet ra ong Nai
Kho lam co toi lam chu
Ai mat ai c
Ao kho ao t
Bui toc xo
Tren lng ngi Cham.

6 :; -;
- - -
www.nguoicham.com
80
v v
v v v
v - . v - .

.- - .- .:
- :v
- - ; -
.: -v
-v : - -v :
-:v : ,
:v -
- -
v :v -
-
T vng:
v: phng Nam; -: kho nho trong nha; : phng Bac

Chuyen t: KADHA RINAIH ADAUH
Bilan hajan Bilan khaung
Hamu kanu hamu dhaung
Hamu mraung hamu birak
Hamu halei siam hamu halei jhak
Jang o klak
Pala ritak pala padai.
Tarieng nau mai
Twei ia buh khak
Padai tathak
Am nhu ywak am nhu pajwak
Amaik nhu wa
Ba mai bak tong
Bwei lo ong bwei lo ck
Thei mai ik
Jang lac biak hei.

Dch: ONG DAO
Mua ma mua nang
Ruong can ruong sau
Ruong pha Nam ruong ben Bac
www.nguoicham.com
81
Ruong nao tot ruong nao xau
Cung khong bo hoang
Ta au gieo lua
Nang i lai
Theo nc rai phan
Lua chn vang
Cha no gat cha no ap
Me no oi ve
Lua ay kho
Vui lam chu vui lam thm
Ai en vieng
Cung bao that tai.

7
. ; - . ; ,
.- - - ~ -
- . - .
, :. ; -
.:- -; - .; .
- , - . -v
: . -v : . -:v
v :- . -
- v ; -
: ; - : ; :-
- -:v - -;
.; y .-
Chuyen t: ONG DAO
Sa bauh jien pagrwak Sa bauh jien paang
Palei Yok Yang Ku ngap ritak
Ritak h jhak Ritak ku siam
ik ngauk rajam paik bauh twn
Pabaiy ah on Dalam puh pakak
Ywn ok ywak Sa kwan lim
Biai saung am Biai saung amaik
Mk ong Aik Nau dauk saung Ywn
Ank ong Mdwn Nau dwah ritaung
Bai bauh traung Bai bauh aik
Bingi lo amaik Jan gauk jan glah
Jan o pacah Ba vak kaung paga.
www.nguoicham.com
82

Dch:
Mot ong tien nga Mot ong tien sap
Lang Thanh Hieu Ta trong au
au mi xau au ta tot
Leo len gian Hai trai mp
De be be Trong ray nng
Ngi Kinh oi gat Mot quan nam
Ban vi cha Ban vi me
Bat ong E vi ngi Kinh
Con ong thay Vo i kiem ca long tong
Nau canh ca Nau canh e
Ngon lam me ap noi ap tra
ap khong v em moc hang rao.

8 - -
: -~ . . -~ y - v: .-y
. . ; - , - - v
-- - - - - . .- . - ,
v v ; - v; :- ~ - ~
. ~ v; , - .- - v
.- ~ -.
T vng:
-: lenh; s gia; v:: en; , -: tha lenh; -: cc Bac x
s; : thng, hay; v;: cai lai, chong lai; , : e rang; : hay, hoac;
~ -: hanh toi

Chuyen t: DAMNY PO ANIT
Biai gp sa kadha saung gp, ev gaun mrai patauw panwc kadha. Blauh gaun nan
wa gaun tabiak nau mng phun tl hajung ngar, khik twei yu panwc patau bhian.
Gaun om thei thei jang oh khin kamlah, lwai hadip drei ka gaun ngap sibr ngap.
Kamlah a ka gaun patau tak ngan mk ba nau ka patau ngap glac.

Dch: GIAI THOAI PO NIT (trch)
Ho ban nhau va i en nhat tr, roi vi s en bay ve cong viec. Tha lenh nha
vua, s ra i suot t cc Bac en cc Nam cua x s, the nh li vua can dan ma lam.
S noi ai ai cung khong dam cai, c e v mnh cho s muon lam g th lam. Bi neu
cai lai e rang s than nha vua se chem au hay se bat mang i cho nha vua hanh toi

www.nguoicham.com
83
9 .-
.- -; - v - - -
.
; ; - :; .
v: -; -. ;; - -v .- v y
- -- - y :v .-. -
: - - :- -- -:-;.
v- - - ; .- v.

T vng:
-: ong bang; - : xanh ti; -; -: ca hat; ;; -:
neo ng; v: ron rp; vui; - -: mat trang

Chuyen t: PALEI DAHLAK
Palei dahlak dauk ganak tanran hamu, bal halei jang lahm jau.
Bier harei, di biuh krm rah ribaung ia jangaih cim prauk bhian mrai adauh yng.
Dom canah jalan tam palei, mik va bal liwa twei kabav mai palei. Ngauk ar ribaung
dom nai anaung ia bilai ba liti litaih.
Mlm ia bilan hadah, palei dahlak biak xamng.
Dch: LANG TOI
Lang toi nam canh canh ong, bon mua lua ti xanh.
Buoi chieu, doc theo hang tre ben b mng nc xanh trong, chim muong bay ve
ca hot. Tren cac neo ng thon, ba con nong dan theo trau ve lang. Tren b e, cac
co thon n oi nc dang i tht tha.
Vao nhng em trang sang, lang toi that ron rp.

10 --
-- ; :
- :- : -- -:-;
- -- ; :
v- : : ; - ; :;
- - -- ; :
: y . -;

Chuyen t: ARIYA BINI CAM (trch)
Cim ly h bboh nai ku
Pok yam nau bilai nai liti litaih
Ginum ly h bboh nai ku
www.nguoicham.com
84
Mta nai chai jih ia crauh jangaih
Yang bilan ly bboh nai ku
Bbuk nai hangv hamac pr pak adih

T vng:
: , : nai: nang; -- -:-; liti litaih: tht tha, yeu ieu; ; -
jih ia: mat nc; - - Yang bilan: than mat trang, mat trang; y
hangv: mui thm, thm; hamac: thoang hng; -; adih: hng.

Dch:
Chim i co thay em ta?
Em ta i, dang em yeu ieu
May i co thay em ta
Mat em ta mat nc suoi trong
Trang i co thay em ta?
Hng toc em thm bay khap neo.

11 .; :-
- - v
-~ -. - -v
- v .
; v; . -~ .~
:- ~ ~
-~ .~ - ;
-y : y
- _; :-
v ~ :
-v; :- ~

T vng:
: hop, tu, hua (nhau), xum; : (tr t) lam, ay; co thc chat
.~ : theo oi, hua theo; ~ ~ : ech ba
:-: anh ang xa; -y : ao en (ngi khong thuoc tang lp giao s)
: hay ; : : cai tui c may bang vai hoa van qu

Chuyen t: PAUH CATWAI (trch)
Bilauk li-u iku bamong
Nhjrung gp tapong lac ilimo
www.nguoicham.com
85
Dom lac mkr siam bbiak
Bboh mh pariak ba gp pahlap
Ni ba balai kiep kap
Ba gp pahlap tok jien canak
Aw juk kadung bai vak
Khn kan ikak hanhah balai
O thei ngap di drei o hai
Tamuh di hatai drei ngap di drei

Dch:
So da trai uoi rt cua chum
Xum lai b nang bao rang van hoa
Xng danh ta ay ngon lanh
Mi thay bac vang ma voi hua theo
anh ang xa dang ech ba
Chay theo hua mong c tien goi
Ao en lai mang tui gam
Van vay qu, co anh ang xa (ra oai)
Chang ai gay toi cho mnh
Tam tnh sanh s than mnh phai mang

12 -- - -;
~ ; .- -y- y
-v - . , . -
-
- - - . . . :-
- :- v:
-- v .: -- -; .- --
; .- .- - :.
v-; - :v :. .
T vng:
-v: map; -v: cho map; -: sau; -: cho sau; .: ch; .
. . :-: chung sc chung long; -: oi; :v : cham

Chuyen t: ARIYA GLNG ANAK (trch)
Ngap rideh paga val raung kabau
Bilimk khng di nau, pajing jaun saung hatm
Pabk bank pakoc ribaung bidalm
Gan agha gan rm, sa prn sa hatai
www.nguoicham.com
86
Dng hajan ia swa laik mrai
Liwa hamu drak padai, liwa puh pala tangy
Blauhh pala nhjm paya traung plwai
Myah k cang thrwai, bbng plwai saung hadak

Dch: TRNG CA
ong xe, dng chuong, nuoi trau
Cho map e dung ch coc va cha hai
ap ap, ao mng cho sau
Qua goc (cay), vt rng, chung long chung sc
i luc ma nguon rt hat
Cay ruong gieo lua, cay ray trong ngo
Roi trong b o, kho qua
Neu mua oi qua lau, tam an b ao vi b o

13 -:v
-:v :- -- - v
-- - -: ; -:v -
., :v
- :v - v -; v

T vng:
:- : ngi Raglai; --: gui; cai gui; --: a bang; : nghieng nghieng;
:v: dang hnh, hnh bong; -: Ba chua x Thien-y-a-na

Chuyen t: AMAIK
Amaik Raglai guy amk mng rm ngauk
Tali glaung takai dh amaik jrng trun
Paiak bier harei klak bbleng bbleng thaik
Yu thaik In Ngar mng rituh thun.
Inrasara

Dch: ME
Me Raglai u con t nui xuong
a bang cao, lang le me dng chan
Nang chieu nghieng khac ngi trong dang ng
Nh dang Ba Chua x t tram nam.

14 -. v
:, -; - -- -; .
; v . y ~ -y
www.nguoicham.com
87
: v . . -~
-- -; - -
:- --~ - - -- -;
:, - --; ; - -
- - v v; . -. v
:, -: :, -

T vng:
: Song Long Song, Tuy Phong; .: Phan Rang; .: lam tot, cai thien;
-y: cu, xa; : kho, heo ua (bong); .: nu; --: ban, tang; -;: thieng;
-: tran gian; ngi i; -. v: giac m ngi; : noi

Chuyen t: LIPEI MNWIX
Ai abih ngar Kraung tl tanh Panrang
Dwah mei pasiam vk xp yav bhang
Cabbwai cum thun klak saung kapu khp
Alin ginrh ka dunya anit ranm.

Lwai tagrp ngar Ywn tl nath Cam
Ai nau ta-uk ligah dwah yam glr
Lingik halei mei mdh saung lipei mnwix
Ai pabbwak takai jang ai pabbwak tian.
Inrasara

Dch: GIAC M NGI
Anh t Phan R en Phan Rang
Thap ng ngon xa a vo vang
Tm em noi lai linh thieng cu
Cho yeu thng n x tran gian

Loi khap lang Kinh qua xom Cham
Anh i a moi bc chan tham
at nao em thc trong hoai vong
Anh van noi long, mai noi chan

15. .

v - - ; .: . -
www.nguoicham.com
88
- - --; .-
-- vy -
:- : -
. -y v -
T vng:
: que hng; .: .: u sau, buon ba; : nhn, trong; :
xot xa

Chuyen t: SUON BHUM CAM (trch)
Bier harei dauk ngauk bbwn jwa
Maung hala kayu jruh pahwai paha tian drei
Jrng trun jalan atah bhum palei
Blum ly hu thv tian drei harit harau
Raung hatai brai phik tian harau
Prn ba yava thwak yam nau ke jing
Jaya Myut Cam
Dch: NH QUE
Ngoi tren oi vang chieu nay
Nhn cay trut la, long nay sau dang
Trong ve co quan xa xam
Buon kia co hieu cho chang, hi ngi
Xot au, ruot roi bi bi
T long vng mai khon ri bc i

16. -
v
-- --y :v :
v
; -v v- -
-v ~ y
v --;
v- -- v
.- v v -
-
- ., y

v :v
www.nguoicham.com
89
.- ;
., - , -; :
- :, v; -

- -; - -
v :v ; -
T vng:
--y: cu ru, sau nao; : vay; : khan; --: xng rong; : am
am doi theo; v : lang thang; ., : au xot; : cong; ;
: nh nhung; : on rc
Chuyen t: BBWN GINUM KLAK
Mei nau
Ariya li-auv thaik drwai
Bimong bia harei dng kwac
Cwah bbwn tam mlm o lac
Tathik hiak xp ev.

Mei atah
Mta guga ngut ngut maung
Karei palei thk bk thun bilan.

O hu bwei tabiak nau
Yaum paik harau dauk vk.

Mei mai
Bbak palei ha-uh ha-on kaung rauk
Paiak on canak bbuk lh jrai
Tian ai throh blang angin akauk.
www.nguoicham.com
90

Bilan tajuh hajan trun hajan trun
Mei mai hadah bbwn ginum klak.
Inrasara

Dch: CAM TAC OI SNG
Em i th ru dong buon
Thap gay ben chieu vay goi
Cat oi vao em khong noi
Bien reo ngu ng.

Em xa
Ngut mat b xng rong doi
Tha phng ngay thang dat d.

Khong co niem vui ra i
Ch co noi au lai.

Em ve bon chon ng play nho
Nang bay vom toc dieu ky
Long toi n tran tran gio.

Thang Mi ma ma ma ma
Em ve sang oi sng cu.

17. -.
- ; v -
- :v .-
- v
- .

v - .,
: ; - .
- -; :-
-: -:

- - .- y
v- v -
- -
www.nguoicham.com
91
.v; :
: -.

T vng:
v: pho; : nghen nghen; : choi, nga(bong); : un; :
ng -: : ph phac; : xanh tot; :: nang
Chuyen t: LIPEI KLAK
Hu kal krh mdin Ywn
Ku anit mai palei klak
Hu tuk hadei di m-in
Tian ku su-on hakak bak

Binguk thei chang jalan paiak
Bwai caur cwah ngar Panrang

Patwei dhwan tanh Baigaur
Takai ku liphwai dauk urak

Bien halei taum palei vk
Bhong mta Xit mng kal?
Harei halei rabbung ar hark
Hajan pathah bbuk kanai nan?

Cauk ku drwai lipei klak
Inrasara
Dch: HOAI CAM
oi khi gia pho vui
Toi thng ve play cu
oi khi sau cuoc chi
Toi chet trong hoai nh.

Dang em m loi co
Chm hut vung nang hanh.

Cuon dong chay th thanh
Chan toi ch a ra.

Bao gi ve play nho
Huyen lai mat em xa?
Bao gi bong loi co
Benh na toc xanh ma?

www.nguoicham.com
92
Khoc toi bi mong cu.

18. .- -y-

; . v
- v --; -y y .
--; ~ - .- -;
- -- :, y --
:

; . v y
.- ;
~ :- -v ; .,
~ - ; -
-v . -y :
-- -
-; .: - -; .; -
v- -:v - : ~ v

; . v ;
. - v . : . -;
v - ~ - .;
~ ; - ; -; v y
v y -
-y . .
; -- :, . -v
.
T vng:
y .: ten con trau; -: mo; : : tan, heo; : dai; : hoe
(nang); . -y: li ngi xa, tuc ng; :: i; -: ieu; - v:
mot ieu mua co truyen Cham; . .: loi xom; . -;: dan ca

Chuyen t: PALEI AVAL
www.nguoicham.com
93
Blauh sa harei mei nau
Klak ar hamu dhaung, atah yv Janauv Pac
Atah sp khauk bier harei
Klak Jaklu palei anak
Pak bl ariya ai ev gilac
Bwai xwan.

Blauh harei hadei mei vr
Palei drei rabbah
Angin mraung blang caur cwah
Dan rup di glai, am cauh paiak
Dp ia drei, ke bboh klak ia harei
Kadha yav nhjom tam panwc ru drwai
Harit harau ayun dwa akauk
Gah padai ia xwa gah kei paik akauk
Mta amaik bang twei rai sup mklm.

Blauh sa harei mei oh dauk dr
Sa ragm mamng, sa kanain paran adauh
Bimong Bbon Hala xp hajan Kate pauh
Hp cuh anrng, bingu jih dalah mei vr
Mei vr drei ank Cam
Yu o dr drei hu puk pak.

Blauh ariya ai padm athak
Sa harei.
Inrasara

Dch: NOI BUON NG TRC
Roi mot ngay em di
Xa cai Chang gay, bo b co dai
Xa tieng mo trau chieu, bo thang Klu xom di
Bon mua th anh goi
Hut hi.

Roi mot ngay em quen
Play ta ngheo
Gio tra tran bai trang
Cha tran than quan quat cuoc nang
Cuoc mai cuoc hoai hut bong ban mai
Li ca dao ngan moi vat ru dai
Rng rng hai au vong
Na con au na ong lu cuon
Giot ma vi khon vi buon ay.
www.nguoicham.com
94
Roi mot ngay em khong con nh
Mot dong ariya, mot ieu mamang
Mui ma Kate reo nh thap Cham
Van tho cam hay mau may co quan
Em bap benh gia ng ngon hoang ang
Cuon dong chay th thanh
Em quen mnh la Cham
Nh quen mnh cha co giay khai sinh.

Roi mot ngay
Hi th anh
Tat lm.

TAI LIEU THAM KHAO CHNH

1. Aymonier E., Grammaire de la langue Cham, Sai Gon, 1989.
2. Aymonier E., Cabaton A., Dictionnaire Cam Francaise, Paris, 1906
3. Ban bien soan sach ch Cham, Tieng Cham t lp 1 en lp 5, NXB Giao duc,
Ha Noi, sach chnh ly, 2000
4. Ban bien soan sach ch Cham, Cac t lieu in roneo.
5. Blood D., Aday bach akhar Cham birau, 1970.
6. Bo Thuan, T vng Cham, ban thao.
7. Bui Khanh The, Ng phap Tieng Cham, Giao duc, Ha noi, 1996.
8. Bui Khanh The (chu bien), T ien Cham Viet, KHXH, Ha Noi, 1995.
9. Bui Khanh The (chu bien), T ien Viet Cham, KHXH, Ha Noi, 1996.
10. Essai de Translitteration raisonee du Cam, B.E.F.E.O., T. LXIV, 1997
11. Inrasara, T vng hoc tieng Cham, ban thao, 1985.
12. Inrasara, T ien Viet Cham dung trong nha trng, Giao duc, sap in.
13. Inrasara, Van hoc Cham khai luan, Van hoa dan toc, Ha Noi, 1994.
14. Moussay G., Dictionnaire Cam Vietnamien Francais, Phan Rang, 1971.
15. Quang ai Can, Lu Van ao, T hoc Ch Cham, 2000, ban thao.
16. Phu Van Han, Edmonson J., Eastern Cham as a tone language, In Mon-Khmer
Studies, 20, 1992.
17. Thuan Van Liem, Tieng Cham can ban, S giao duc Ninh Thuan, 1999.
www.nguoicham.com
95
PHU LUC 1
BANG TONG KET VAN TIENG CHAM

Phu am
cuoi
Am
chnh

c
u
ng
-
j

t
-
n
n
p
.
j

n

n
.
jh
.
v

m
i
h
a

a
ac
ang ajk at an ap
aup
aj an an ajh av am ah
i

ic
ing
aj
ijk it in ip
iup
in in ijh iv i
im
ih
u
u u
uc
ung ujk ut un up uj un un ujh av um uh

c
ng jk t n p j n n m h
o
o o
oc
ong ojk ot on op oj on on ojh o om oh
o
o o
oc
ong ojk ot on op oj on on om oh

c
ng
ang
jk t n p
up
j n n jh am h
e
e
ec
eng et en ep
eup
e en en ev em eh
e
e e eng et en ep
eup
en en ev em eh

Tự học tiếng Chăm

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tự học tiếng Chăm

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.nguoicham.

com Page 1 2/1/2012

You might also like