CNG NGH v KHOA HC VT LiU I CNG

Nguyn Mnh Tun Chng VII Gin pha

275

Issues to Address

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Mc ch
Nghin cu cc trng thi cn bng kh d ca hai nguyn t khi chng c kt hp vi nhau
T l thnh phn (c xc nh theo phn trm v khi lng) o Nhit (T)
o

C bao nhiu pha

T l phn trm v khi lng ca mi pha o Thnh phn ca mi pha
o

S hiu bit v gin pha (phase diagrams) rt quan trng khi x l nhit vt liu Nhiu tnh cht ca vt liu ph thuc vo vi cu trc v vo cch thc x l nhit Hu ht cc gin pha th hin cc trng thi v cc vi cu trc cn bng, t ngi ta dng chng nghin cu cc tnh cht v cc vi cu trc khng cn bng

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

nh ngha v khi nim

Pha c nh ngha l phn ng nht ca mt h c cc c trng ha v vt l ging nh nhau Mi vt liu tinh khit u c xem l mt pha Pha dung dch rn, pha dung dch lng v pha dung dch kh
o o

Hu ht cc h hp kim kim loi, gm s, polymer v composite u l cc h khng ng nht

H n pha c gi l h ng nht H c 2 hoc nhiu hn 2 pha gi l h gi l h trn ln hoc h khc th hay l khng ng nht

Dung dch nc ng l mt pha ng trng thi tinh khit th rn cng l mt pha

Hai pha khc nhau c cc tnh cht ha hc v vt l khc nhau

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

Gii hn ha tan
L nng cc i ca cht tan trong dung dch ng gii hn ha tan V d xc nh gii hn ha tan 20C ca ng trong nc l 65% nng v khi lng ng
Nu C0<65% v khi lng: l dung dch syrup o Nu C0>65% v khi lng: l dung dch syrup cng vi ng
o

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Thnh phnv Pha

Thnh phn
o

Cc nguyn t hay hp cht c hn hp vi nhau t trc Nhng vng vt liu c cc tnh cht ha hc v vt l khc bit nhau

Pha
o

Hp kim ngnhm gm 2 pha: pha mu sng v pha mu ti

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Nhit v T l thnh phn

S thay i nhit T dn n chuyn pha cc pha (t A ti B) Vic thay i t l thnh phn (nng ) C0 dn n chuyn pha cc pha (t B ti D)

A: 20C, 70% ng 2 pha B: 100C, 70% ng 1 pha D: 100C, 90% ng 2 pha

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc
Vi cu trc (microstructure) l i tng c th c nghin cu bng cng c hin vi hin vi quang hc hoc hin vi in t Trong cc hp kim kim loi, vi cu trc c c trng bi s cc pha hin din, t l thnh phn, s phn b v sp xp ca cc pha Vi cu trc ca mt hp kim ph thuc vo mc thay i cc thnh phn trong hp kim, nng cc thnh phn v cch thc s l nhit hp kim
o

V d nh nhit , thi gian x l nhit v tc lm ngui mu v nhit phng

Hnh chp bng knh hin vi vi cu trc ca hp kim ch-thic thnh phn t l eutectic. Dung dch rn pha giu ch c mu ti v dung dch rn pha giu thic c mu sng hn

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Cn bng pha
S cn bng l khi nim c bn m t i lng nhit ng nng lng t do Nng lng t do l hm ca ni nng ca h xc nh mc mt trt t hoc phn b ngu nhin ca cc nguyn t hoc phn t
o

Mt h l cn bng nu nng lng t do t cc tiu iu kin p sut, nhit v thnh phn xc nh Cc c trng ca h khng thay i theo thi gian v c coi l n nh S cn bng pha xc nh cho mt h phn nh s bt bin theo thi gian vi cc c trng v pha ca h

Khi nhit , p sut, thnh phn ca h thay i s dn n lm tng nng lng t do lm cho h chuyn sang mt trng thi khc sao cho nng lng t do tr nn thp hn

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Gin pha cn bng

Equilibrium Phase Diagrams

Cho bit thng tin v cc pha trong s ph thuc hm s theo nhit T, t l thnh phn C0 v p sut P Thng l h hai thnh phn vi hai thng s c lp l nhit T v t l thnh phn C0 (coi p sut khng i l 1atm)
Pha lng L Pha dung dch rn cu trc FCC Pha L+ i hc Khoa hc T nhin Khoa TP. H Ch Minh 2008
Khoa hc Vt liu

Liquidus: ng bin lng Solidus: ng bin rn

Gin pha cn bng

Equilibrium Phase Diagrams

Quy tc 1: Cho bit nhit T, t l thnh phn C0 xc nh c s lng cc pha v loi pha V d: Bit nhit v thnh phn ti cc im A v B trn gin pha xc nh c s lng pha v loi pha

Liquidus: ng bin lng Solidus: ng bin rn

A (1100C, 60% Ni): 1 pha B (1250C, 35% Ni): 2 pha L +

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

Gin pha cn bng

Equilibrium Phase Diagrams

Quy tc 2: Cho bit nhit T, t l thnh phn C0 xc nh c t l thnh phn ca mi pha V d: Gi s c t l thnh phn C0, nhit TA ch c pha lng L, TD ch c pha rn ti TB c c pha rn v pha lng L

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Gin pha cn bng

Equilibrium Phase Diagrams
T l phn trm v khi lng

Quy tc 3: Cho bit nhit T, t l thnh phn C0 xc nh c thnh phn nh lng ca mi pha theo % v khi lng V d: Gi s ti C0 l 35% Ni. Ti TB c c pha rn v pha lng L
73% thnh phn khi lng l pha lng v 27% thnh phn khi lng l pha rn

Quy tc n cn cn bng
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

Quy tc n cn cn bng
Nguyn tc Tng cc t l phn trm v thnh phn pha =1 Bo ton v khi lng Kt hp cc phng trnh

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Quy tc n cn cn bng
Vi hp kim gm nhiu pha, thun tin ngi ta thng xc nh lng pha tng i bng t l thnh phn phn trm v th tch thay cho t l phn trm v khi lng Hp kim gm cc pha v , t l phn trm v th tch ca pha l V xc nh bng
trong v v v l cc th tch ca cc pha v trong hp kim

Chuyn i t t l phn trm v khi lng sang t l phn trm v th tch nh sau

V chuyn i ngc li

trong v tng ng v 4.10b

l mt ca cc pha xc nh theo 4.10a v

Hp kim 2 pha
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

V +V =1
TP. H Ch Minh 2008

S pht trin ca Vi cu trc

S pht trin ca vi cu trc trong hp kim ng hnh (isomorphous) Qu trnh lm ngui cn bng o L qu trnh lm ngui rt chm, s cn bng pha c duy tr lin tc o Sn phm ca s chuyn pha do lm ngui cn bng khng c s bin i vi cu trc hoc l thnh phn t l

S pht trin ca vi cu trc trong qu trnh to pha rn khng cn bng ca hp kim 35% Ni v 65% ng v khi lng
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

S pht trin ca Vi cu trc

S pht trin ca vi cu trc trong hp kim ng hnh (isomorphous) Qu trnh lm ngui khng cn bng o L qu trnh lm ngui rt nhanh, to s iu chnh thnh phn v duy tr s cn bng o Vi cu trc c s bin i v pht trin o Xy ra qu trnh khuch tn nguyn t to nn cc ht ng nht v mt thnh phn

S pht trin ca vi cu trc trong qu trnh to pha rn khng cn bng ca hp kim 35% Ni v 65% ng v khi lng
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

S pht trin ca Vi cu trc

Ph thuc vo tc lm ngui hp kim Nng pha thay i khi chuyn sang pha rn li, pha chuyn sang rn khi C = 46% Ni v lp v, pha chuyn sang rn khi C = 35% Ni

Lm ngui khng cn bng Lm ngui cn bng

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

V d
Qu trnh lm ngui hp kim 2 thnh phn Cu-Ni H c 2 thnh phn Cu v Ni l ng hnh (ha tan hon ton vo nhau), vng pha tri rng t 0% n 100% Ni thnh phn phn trm v khi lng
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

C tnh ca h Cu-Ni
nh hng ca thnh phn t l ca dung dch rn ti bn ko TS v bn chy %EL Gi tr cc tr ca bn ko TS v bn chy %EL l hm ca nng C0

%RA)

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

H Eutectic 2 thnh phn

C 3 vng n pha trong gin : pha rn , pha rn v pha lng L Pha l dung dch rn giu ng Cu vi thnh phn ha tan l bc Ag cu trc FCC Dung dch rn pha gm ng Cu v bc Ag tinh khit
C t l thnh phn c bit C0 trong hp kim vi nhit nng chy T l cc tiu
im bt bin

Solidus

Liquidus

Ag

Solvus = ng bin ha tan rn

Cu
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

H Eutectic 2 thnh phn

C 3 vng n pha trong gin : pha rn , pha rn v pha lng L C phn ng quan trng trong hp kim t l thnh phn CE l khi thay i nhit i qua TE
Ag
C t l thnh phn c bit C0 trong hp kim vi nhit nng chy T l cc tiu
im bt bin

Solidus

Liquidus

Solvus = ng bin ha tan rn

Cu
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

H Eutectic 2 thnh phn

Trn gin vi hp kim c 40% thic 60% ch 150C C 2 pha rn trong hn hp l + T l thnh phn ca cc pha eutectic
o o

Liquidus Solidus Solvus

TE = 183C CE = 61.9% Sn

Liquidus: ng bin lng Solidus: ng bin rn Solvus: ng bin ha tan rn

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

H Eutectic 2 thnh phn

Trn gin vi hp kim c 40% thic 60% ch 150C Thnh phn cc nguyn t theo t l phn trm C v C Thnh phn cc pha theo t l phn trm W v W

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc trong h Eutectic

Xt thnh phn t l gia pha rn n cht v ha tan rn cc i nhit phng solvus Theo t l thnh phn, c th quan st c mt s vi cu trc khc nhau khi lm ngui chm hp kim ca h eutectic c 2 thnh phn
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

Gin pha ca h Pb Sn Thnh phn C0 < 2% Sn Pha rn l a tinh th dng ht

Vi cu trc cn bng ca hp kim ch thic t l thnh phn phn trm C0 khi lm ngui t vng pha lng C0 < 2% Sn

Solvus = ng bin ha tan rn

TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc trong h Eutectic

Xt t l thnh phn gia ha tan rn cc i nhit phng v ha tan rn cc i ti nhit eutectic TE pha trn ng solvus l cc ht pha pha di ng solvus l cc ht pha +

Gin pha ca h Pb Sn T thnh phn t l 2% thic ti 18,3% thic Pha rn a tinh th gm c cc tinh th pha rn

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc trong h Eutectic

Xt t l thnh phn ti nng im eutectic CE=61.9% Sn Vi cu trc ti im eutectic, khng c s thay i v pha cho ti nhit TE Cc lp tinh th xen k nhau gm cc pha rn v pha rn

Hng khuch tn ca cc nguyn t ch v thic l theo cc mi tn mu xanh v

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc trong h Eutectic

Xt cc t l thnh phn ngoi vng eutectic 18.3% <C0<61.9% Sn v khi lng, khi lm ngui nhit i qua ng ng nhit Na trn l ging trng hp th II Phn bit cu trc eutectic - eutectic v ban u (primary )
Microconstituent vi phn t
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc trong h Eutectic

T l phn trm ca vi phn t eutectic We l ging nh t l phn trm pha lng WL T l phn trm ca pha ban u (primary ) W

PQR

Microconstituent vi phn t
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc trong h Eutectic

T l phn trm tng cng ca pha rn , W

T l phn trm tng cng ca pha rn , W

PQR

Microconstituent vi phn t
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

H hp kim ca Fe-C
Thp v Gang l trong s nhng h hp kim 2 thnh phn quan trng nht u c lng Carbon < 6.7% St nguyn cht khi nung c 2 thay i trong cu trc tinh th trc khi nng chy nhit phng c pha bn l Ferrite ( Fe) cu trc BCC Ferrite chuyn hnh thi sang FCC Austenite ( -Fe) 912C Austenite duy tr n 1394C chuyn thnh pha BCC ( -Fe)
TP. H Ch Minh 2008

H st-st carbide (Fe-Fe3C)

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

Ch xt nng C ti 6.7% khi lng hp cht trung gian st carbide cementite (Fe3C) to thnh

H hp kim ca Fe-C
Quan h Eutectic v Eutectoid Qu trnh xy ra ti im eutectic trong h (Fe-Fe3C)
H st-st carbide (Fe-Fe3C)

Qu trnh xy ra ti im eutectoid trong h (Fe-Fe3C)

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc ca hp kim Fe-C

Vi cu trc ph thuc vo nng carbon v cch x l nhit Qu trnh lm ngui chm Vi cu trc ca thp eutectoid khi lm ngui chm gm cc lp ca 2 pha v Fe3C ng thi to ra khi chuyn pha
Vi cu trc ny gi l pearlite dy cc lp theo t l 8/1 i hc Khoa hc T nhin Khoa
Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Di Eutectic v Qu Eutectic
Cc vng di eutectic v qu eutectic nm 2 bn gi tr thnh phn phn trm ca im eutectic Vi cu trc khi phn bit theo cc vi phn t eutectic trong v d ca h Pb-Sn

vi phn t eutectic
i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc ca hp kim Fe-C

Thp pha di eutectoid
Pha ferrite pearlite gi l eutectoid ferrite Pha nhit trn TE c gi l pha trc eutectoid (proeutectoid) T l phn trm ca pearlite xc nh bi

T l phn trm ca proeutectoid xc nh bi

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc ca hp kim Fe-C

Thp pha di eutectoid
Pha ferrite pearlite gi l eutectoid ferrite Pha nhit trn TE c gi l pha trc eutectoid (proeutectoid) T l phn trm ca pearlite xc nh bi

T l phn trm ca proeutectoid xc nh bi

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Vi cu trc ca hp kim Fe-C

Thp pha qu eutectoid
Proeutectoid cementite bt u xut hin trc khi c phn ng to eutectoid T l phn trm ca pha pearlite Wp xc nh l T l phn trm ca pha proeutectoid cementite WFeC xc nh l

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Thp hp kim
Thp c thm cc nguyn t b xung s lm thay i r rt gin pha C s thay i quan trng l s dch chuyn v tr eutectoid Nhm gia tng khng mn hoc chu nhit ca thp
C s thay i nhit eutectoid ty thuc vo nguyn t thm vo v nng ca n

C s thay i nng eutectoid ty thuc vo nguyn t thm vo v nng ca n

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Cch to mt gin pha

Gin pha 2 thnh phn cho ta thy cc pha to thnh nhng dng khc nhau ng vi 2 nguyn t ty thuc vo nhit . Cc thnh phn t l ly tt c cc kh nng t 100% nguyn t A pha tri ti 100% nguyn t B pha phi ca gin . Thnh phn t l ca hp kim cho dng A x%B. V d, Cu - 20%Al tc l 80% ng v 20% nhm. Ngi ta thng dng phn trm v khi lng xc nh t l cc nguyn t trong hp kim, i khi cng dng phn trm v nguyn t. Dng phn trm thng xc nh nh sau: Cu - 20wt%Al khi tnh phn trm v khi lng v Cu - 20at%Al khi tnh phn trm v nguyn t
TP. H Ch Minh 2008

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

Cch to mt gin pha

Cc hp kim c xu hng kt hp li di rng cc nhit , thay v l mt nhit xc nh nh nguyn t n cht. mi u ca gin pha ch c mt nguyn t n cht (100% A hoc 100% B) xc nh c hai im nng chy. i khi tn ti mt hn hp thnh phn hp cht cc nguyn t to thnh cht rn mt nhit xc nh ging nh nguyn t n cht. y gi l im eutectic. im eutectic c th xc nh bng thc nghim bng cch lm ngui nhng t l thnh phn hp kim khc nhau. Gin pha ca nhiu hp kim 2 thnh phn n gin khng c im eutectic
TP. H Ch Minh 2008

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

Cch to mt gin pha

Bng cch lm ngui hp kim t trng thi lng v ghi li tc lm ngui ngi ta xc nh c nhit ti bt u c hin tng chuyn sang pha rn v v c th trn gin d pha. Nu cc mu th nghim l y trn tt c cc thnh phn t l ca 2 nguyn t, ta c th v c ng cong cc im ti bt u chuyn sang pha rn trn gin . ng cong ny kt hp vi 3 im chuyn pha rn gi l ng bin lng - liquidus line

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008

Cch to mt gin pha

Tng t nh khi cho ng ha tan vo mt ly tr nng (dng ddch lng), mt nguyn t cng c th ha tan vo mt nguyn t khc, nhng c 2 u trng thi rn. y gi l ha tan rn v c th t ti vi phn trm v khi lng. Gii hn ha tan ny c th thay i khi thay i nhit . Phn m rng ca vng ha tan rn c th v trn gin pha. Dung dch rn B trong A (tc l thnh phn ch yu l A) gi l pha rn alpha v dung dch rn ca A trong B (tc l thnh phn ch yu l B) gi l pha rn beta . Lu l c mt s nguyn t khi to hp kim c ha tan rn l zero; in hnh l hp kim Al - Si, vi nhm c ha tan rn l zero trong Silic
TP. H Ch Minh 2008

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

Cch to mt gin pha

Nu xt thnh phn hp kim khng trong vng dung dch rn nh phn 2 bn ca gin , hp kim s chuyn thnh pha rn hon ton nhit eutectic cho thy ng thng eutectic trn gin pha. cc thnh phn hp kim v nhit gia im bt u chuyn sang pha rn v im chuyn sang pha rn hon ton (c nhit eutectic), hn hp st st ca cc pha alpha hoc beta s c nhng vn cc dng rn tn ti vi hn hp lng ca A v B. Nhng vng ny cng c thy trn gin . Vng pha di ng thng ng nhit eutectic, v pha ngoi vng dung dch rn s l vng hn hp rn ca cc pha alpha v beta
TP. H Ch Minh 2008

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

Cch to mt gin pha

Gin pha c xem l s trc quan cho thy mi quan h nhit v thnh phn t l, ch ra c trang thi pha ca hp kim mt nhit v thnh phn xc nh. C th xc nh bng thc nghim tc lm ngui ca hp kim cc t l thnh phn khc nhau trn gin . Dng gin ny hiu r v d on trc c vi cu trc hp kim mt t l thnh phn c xc nh trc

i hc Khoa hc T nhin Khoa Khoa hc Vt liu

TP. H Ch Minh 2008