BI THUYT MINH V CHA THIN M

Vng, tha qu khch! Sau mt chng ng di by gi chng ta ang n vi im di tch Cha Thin M, mt trong nhng ngi cha c nht, p nht Hu. Vng! Ni n Hu, ngi ta ngh n ngay Qun th di tch triu Nguyn vi nhng n i, thnh quch, miu v, lng tm trng l. V Hu cng l vng t Thin kinh vi hng trm ngi cha ln nh. Ai n Hu m cha gh thm Cha Thin M th xem nh cha hiu Hu, nh cha n Hu. Bi l y l ngi cha c hn 400 nm tui, qua bao bin ng i thay theo nm thng. Cha Thin M l mt trong nhng hnh nh biu trng cho x Hu. V ting chung Thin M i vo i sng vn ha ca ngi dn x Hu t bao i nay: Gi a cnh trc la , Ting chung Thin M, canh g Th Cng. Tha qu khch! Cha Thin M c xy dng trn i H Kh, bn t ngn sng Hng, cch trung tm thnh ph Hu chng 5km v pha Ty. Chng ta c th n thm Cha Thin M bng ng b hoc ng thy, c th i bng thuyn rng trn sng Hng.

Cnh p cha Thin M c nhiu cu chuyn ni v lch s ca Cha Thin M - ni c s tch ra i gn lin vi bc chn m ng ca v cha Nguyn u tin x ng Trong. Truyn thuyt k rng, khi vo Trn th x Thun Ha, cha Nguyn Hong (1558 1613) ch thn i xem xt a th y nhm chun b cho mu m mang c nghip, xy dng giang sn cho dng h Nguyn sau ny. Trong mt ln rong rui v nga dc b sng Hng ngc ln pha u ngun, ng bt gp mt ngn i nh nh ln bn dng nc trong xanh un khc, th t nh hnh mt con rng ang quay u nhn li. Hi ra mi bit, ngn i ny c tn l i H Kh. Ngi dn a phng cho bit, ni y c mt b lo mc o qun lc thng xut hin trn i v ni vi mi ngi rng Ri y s c mt v chn cha n lp cha t linh kh, lm bn long mch, cho nc Nam hng mnh. V th, ni y cn c gi l Thin M Sn (ni Thin M). T tng ln ca cha Nguyn Hong dng nh cng bt kp c vi nguyn ca dn chng. ng cho

dng mt ngi cha trn i, ngonh mt ra sng Hng, t tn l Thin M T (cha Thin M) nh ti b tin nh tri trong li k ca ngi dn. Trong thc t, y tng tn ti mt ngi cha ca ngi Chm di tch c nhc n trong chu cn lc ca Dng Vn An vo nm 1553. Nhng phi n nm 1601 vi quyt nh ca cha Nguyn Hong, cha Thin M mi chnh thc c xy dng. Theo pht trin v hng thnh ca pht gio x ng Trong, cha c xy dng li quy m hn di thi cha Nguyn Phc Chu (1619 1725). Nm 1710 cha cho c mt chic chung ln c khc mt bi minh trn . n nm 1714, Cha li cho trng tu li ngi cha vi hng chc cng trnh kin trc ht sc quy m nh in Thin Vng, in i Hng, nh Thuyt Php, lu Tng Kinh, phng Tng, nh Thinm nhiu cng trnh trong s ngy nay khng cn na. n thi cc vua Nguyn cha cng c trng tu vo cc nm 1815 thi vua Gia Long v vua Minh Mng (1831), tip n di thi vua Thiu Tr, vua Thnh Thi v c tu sa vo nm 1957 (in i Hng c thay th bng b-tng gi g). Trong t i trng tu nm 2005 n 2008, ngi in i Hng li c lm li bng g nh trc. Vng, tha on! Cha Thin M hay cn gi l Linh M (b m linh thing). Cha c i tn l Linh M vo nm 1862 di thi vua T c. Cuc i ca vua T c thng gp nhng iu khng may mn. t nc b qun th dy xo, mt 6 tnh Nam K vo tay Php, c bit ni bun ln nht ca ng l khng c con. Cho nn ng s ch Thin l ng chm n hy Tri b tri qu pht. Nh vua cho i tn thnh cha Linh M. n nm 1869 thy cuc i ca mnh cng khng c g thay i vua mi cho dng li tn Thin M nh trc. V th trong dn gian ngi ta vn dng c hai tn khi nhc n cha Thin M. Ngoi ra ch Linh ng ngha v ch Thin, m ngi Hu khi ni Thin nghe ta Thing nn khi ngi Hu ni Linh M, Thin M hay Thing M th ngi nghe u hiu l mun nhc n ngi cha ny. Vi quy m c m rng v cnh p t nhin, cha Thin M tr thnh ngi cha p nht x ng Trong. Tri qua bao sng gi lch s, cha Thin M tng c dng lm n T t di triu Ty Sn (khong nm 1788), ri c trng tu ti thit nhiu ln di triu vua nh Nguyn. Nm 1884, nhn dp mng l bt th (mng sinh nht th 80) ca b Thun Thin Cao Hong hu (v vua Gia Long, b ni ca vua Thiu Tr), vua Thiu Tr kin trc li ngi cha mt cch quy m hn: Xy thm thp T Nhn (sau i l thp Phc Duyn), nh Hng Nguyn v dng hai tm bia ghi chp th vn ca nh vua.

Mc d ngi cha ny c xy dng th k XVII nhng tng th kin trc ca ngi cha ny li ch yu c hon chnh di 3 i vua Nguyn l Gia Long, Minh Mng, Thiu Tr. T trn cao nhn xung, tng th kin trc ca cha Thin M ging hnh con ra ang nm soi bng xung dng sng Hng. Ton b kin trc ca cha nm trn mt ngn i hnh ch nht chy theo hng Bc Nam. Cha Thin M c bao quanh bng tng xy hai vng, bn trong c chia lm hai khu vc: Khu vc trc ca Nghi Mn: Gm c cc cng trnh kin trc: Bn thuyn c b-tng c 24 bc tam cp ln xung, cng Tam quan l bn tr biu xy st ng ci, t cng Tam quan bc ln 15 bc tam cp l nh Hng Nguyn (nay ch cn li l nn t v b mng xy bng Thanh), sau nh Hng Nguyn l thp Phc Duyn xy bng gch, cao 7 tng. Hai bn nh Hng Nguyn c hai lu bia hnh t gic (dng thi Thiu Tr), lui v pha trong c hai lu hnh lc gic, mt lu bia v mt lu chung (dng thi cha Nguyn Phc Chu). y l nhng cng trnh c tnh cht lu nim (bia, thp). Khu vc pha trong ca Nghi Mn: Gm cc in i Hng, in a Tng, in Quan m, nh Trai, nh khch, vn hoa, pha sau l h nc v vn thng tnh mch. Nhn t di ln chng ta c th thy cng trnh u tin l 4 tr biu l cng vo cha. Cha Thin M nhn t sng Hng Pha sau 4 tr biu l nn ca nh Hng Nguyn. nh Hng Nguyn c xy dng vo nm Gip Thn (1844) v t T (1845) trng vi thi gian xy dng thp Phc Duyn di thi vua Thiu Tr. S d by gi nh ch cn li phn nn l v sau trn bo nm Thn (1904) thi qua Kinh Thnh Hu lm nh ca in i miu mo xung quanh Hu sp rt nhiu. Ti cha Thin M, in Di Lc pha sau v hai dy in Thp Vng trc b sp nt, nn vo nm 1907 khi ti thit cha ngi ta cho dp nhng nh ny lun. Tng Di Lc c di chuyn ra trc tin ng, hai chc tng Thp in Minh Vng c chuyn ra sau in Quan m. V b sn ca nh Hng Nguyn c chuyn ra lm li trn nn in Di Lc m by gi l in a Tng. Nn nh c ghp bng mt loi xung quanh l Thanh, nn c lt gch Bt Trng nhng v sau b cy g em dng vo ni khc. hai bn nh Hng Nguyn l hai bi nh ca vua Thiu Tr. l hai nh vung xy gch theo li c cun dy, bn mt u c khot ca t v. Bi nh pha ng cha bia ni v vic xy dng thp Phc Duyn nn thng gi l bia Ng ch Thin M T Phc Duyn bo thp bi. Bi nh pha Ty cha bia khc th ca vua Thiu Tr vo nhng lc thm ving hoc vnh cnh cha Thin M m nh vua cho l cnh p th 14

trong 20 thng cnh chn Kinh . Trn c hai bia u Thiu Tr lc nin, t nguyt ct nht to, nhm thng su nm Bnh Ng (1846). Kin trc ca hai bi nh ny rt ging nhau. Nn bi nh hnh vung, di cng c mt lp gch v, nn c lt thanh. Phn chnh gia nn ngy xa lt bng gch Bt Trng. T nn ln n vch cao hn 2m. Ca cun t v 4 mt u c chiu rng ging nhau. Trong hai bi nh ny u c hai tm bia lm t mt tm thanh. u bia c chm rng, my. Bn di c mt ng chm hnh hoa sen cnh phng. T ui rng, nhng cnh hoa sen r ra hai ng cn i. Nt ch ca vn bia chm ln theo li vit chn phng. Phn u bia gip vi thn bia c hai tai hai bn. Di chn bia cng c hai bia xe ra v rng bng tai bia. K t chn ln n u bia cao 1,78m. Pha sau nh Hng Nguyn l thp Phc Duyn, mt biu tng ni ting gn lin vi cha Thin M. Thp cao 21m, gm 7 tng, mi tng th mt tng Pht. Bo thp c v tr c bit quan trng trong kin trc v trong lch s cha Thin M. Thp c xy thi vua Thiu Tr, cch y gn mt th k ri. Thp Phc Duyn

Vua Minh Mng l ngi ngh ra vic xy dng mt ngi thp ti cha Thin M tn ym cho Kinh thnh song cha thc hin c th nh vua bng h, ch kp li di ngn cho ngi k v. Vua Thiu Tr (1841 1847) ln ni ngi. Nh vua cho xy Thin M mt ngn thp ln 7 tng gi l T Nhn thp, sau i li l Phc Duyn Bu Thp. Theo bia hin cn cha Thin M th chnh vua Thiu Tr l ngi v nn n kin trc thp. C nh hnh thp hin nay, ngi ta thy ngi v ha l mt kin trc s i ti, v tnh cht cn i, kin c ca ngi thp t ra c th chu ng bn b vi sc ph hoi ca thi gian v kh hu min nhit i. V p ca ngi thp cng t ra y l mt cng trnh kin trc m thut c o. Ngy xa, kin trc thp Phc Duyn chc chn phi c mt -kp ngi chung gp , mi c c n nh vy. Bi vo thi ng cha ta lm g tnh c lng gic hc, trng lc v trng lng khi gch s y s c mt nn, ln nh th no qua thi gian m cc Ngi xy dng c mt ngi thp va bn chc va p nh th. Phng php kin trc ca ngi thp th hin nay chng ta kh lng bit c. Ch bit rng, trong vin tng tm linh tn ngng, vua Thiu Tr ra lnh thit trai n 3 ngy m vo thng 2 m lch nm Tn Su (1841) tng kinh cu nguyn cho vic xy dng mt ta thp cha Thin M. Cng vic c chun b t cho n nm Gip

Thn (1844) th thp c khi cng xy dng v n nm sau t T (1845) mi xong. Lc vua Thiu Tr mi 34 tui. Lc u thp c gi l T Nhn, nhng khng hiu v l g, sau khi lm xong vua Thiu Tr li i tn thnh Phc Duyn Bu Thp. Thp c xy chnh gia sn, phn ngoi ca cha, mt v tr rt c a. Nu thp c xch ra mt cht s soi bng xung dng sng Hng r hn. Nhng i vi ton kin trc hnh ch Nht s thiu cn i, v thp s nng ln mt u. Nu xch vo mt cht, phn trng bn ngoi qu nhiu th thp li khng soi bng xung dng sng Hng c. Thp c xy trn mt nn bt gic, mt thp nhn v hng Nam chch sang ng 15 . Tng di ln, tng trn nh dn. C mt lp gch xy ln li c s thu dn t l li, cho n tng cui cng. Trn chp thp c t mt hnh cam l. Chiu cao ton thn thp k t mt sn ln ti nh ca bnh cam l cao 37 thc, so vi cch o ca thi Thiu Tr l 5 trng 3 thc 2 tc, so vi cch tnh ca chng ta hin nay th c khong 21m24. T khi xy dng n nay thp c trng tu nhiu ln. Nm T c th 20 nm inh Mo (1867), B L c n kim tra mt ln v tua trng phan t v m i trn cc Tng pht b gin nhm. Qua nhiu t trng tu thp vn gi c nhiu nt kin trc c bn nh by gi. Nh chng ta bit th thp Phc Duyn c 7 tng. Nhn chung tt c cc tng thp u c kin trc rt ging nhau, ch khc nhau v mu sc. Mi tng thp u c honh phi nm ngang, hai v i xng thng to th ng i nghim ngh cho mt thp. S ng i ny c ngha iu ha tm tng cho con ngi, v khi nhn vo ton b mt thp du khch c thi khim cung tn knh. Mi mt tng thp cch nhau mt g rt ln, xy c dng nga ln ly nhng vnh mi hp. Cc ng g ny c t vi, c nhiu mu: Mu vng, mu , mu da cam, mu khi, mu sng ph, mu nc, mu my, mu ru ng g c t un cong ln nh hnh cnh sen nhn nghing ly vnh mi hp lp ngi hnh ng Thanh lu ly hoc Hong lu ly. Vin ngi c ch to nh na hnh ng c hai phn: Phn trng men mu v phn khng trng men. Tm mi ca m, tng thp u c lp vi mt mu ngi ging nhau. Tng di kt hp mu vng, tng th hai mu lc trng nh ngc, tng th 3 li mu vng c nh vy xen k cho n mi ca tng cui cng li lp ngi mu vng, mu ngi lc u ca thp. Nhng tri qua nhiu s tc ng ca thi tit ma gi nn mu ca ngi khng c ging nh xa na. Lng thp c kin trc theo hnh vin tr. gia c mt vin tr thng ng t di nhn ln thp. Quanh vin tr chnh ny l li i ln thp bng nhiu bc cp theo ng xoy c. Mun vo thp, ngi ta i qua 2 cnh ca bng ng m cnh ra ngoi, li m kha cnh ca gng bn trong c khung g sn vng, trang tr bng nhiu hnh ch

nht, nhiu vung, y 2 cnh ca vo trong th ngi ta ng ngay trc bn th c Trung Thin iu Ng Bn S Thch Ca Ni Pht. Bn th c xy lm vo vin tr lng thp di hnh thc mt vi cun t v. Qua tay phi ln 11 tng cp i vng pha sau sang tay tri, n trc tng th 2, y th c Ca Dip Pht. Tip tc i qua tay phi ln 11 bc cp vng ra sau, ln bn tri l tng th 3. n trc bn th Cu N X Mu Ni Pht. Li i vng quanh ln 11 tng cp th n tng th 4. Tng ny th Cu Lu Tn Pht. Li i vng qua tay phi, ln 10 tng cp, t tay tri i ra trc bn th T X Ph Pht tng th 5. i tip vng quanh ln 9 bc cp, vng qua pha tri n tng thp th 6, th c Thi Kh Pht. Tt c cc bn th Pht u c kin trc v chm hoa vn ging y nh ca tng u tin, ch c iu cng ln th cng hp li m thi. ln c tng trn cng ca thp chng ta phi bc qua mt bc th thy trc mt c mt ci thang bng g lim. Ngy xa, thang khng phi c k thng trc m ch ny ch trng khng. Nhn ln, khung vung bn trn li c tm ca bng ng ng kht li v c kha rt chc chn. S d li c li kin trc l nh vy l bi v tng trn cng ny pho tng pht c c bng vng khi. Ngoi ra cn c b chn, bnh tr bng ngc qu, l hng, chn n, k c l trm, i nc Tt c u c c bng bc nn. Cu thang ny ngy xa do B Cng ct gi. Theo s sch ghi li th k t nm Canh Thn (1940) n nm Nhm Ng (1942) tng trn xy ra v trm tng pht bng vng rng. Do c trng v kin trc, v mu sc, nht l cc mu ngi Thanh lu ly, Hong lu ly, nung ca cc loi ngi ny, v nt trang tr hoa vn c o m thp Phc Duyn cha Thin M c xem l mt cng trnh vn ha mang sc thi m thut c sc cho nn vn ha Ph Xun. Thp Phc Duyn c s giao thoa ca nhiu nn vn ha vng ng, v nht l trn bn o ng Dng. l vn ha Trung Quc, n v nht l vn ha i Vit. Bo thp Phc Duyn cng th hin nt c sc ring ca nn vn ha Ph Xun. Tuy ni l c s giao thoa ca nhng nn vn ha c song cc yu t ngoi lai b bin i v dung ha gn ht. Ni chung, bo thp Phc Duyn l mt kin trc vn ha dung hp c hai nn vn ha Trung Quc v Chm Pa sng to ra mt nn vn ha Vit Nam vo na u th k 19. Ni mt cch khi qut hn, bo thp Phc Duyn l mt thnh tu rc r v tinh thn bit dung ha v sng to ca Vit Nam. Hai cng trnh nm trn trc ngang vi thp Phc Duyn l hai nh lc gic hai bn. c xy dng sm hn hai bi nh t gic 31 nm, hai nh lc gic ny thuc kin trc m thut thi vua Gia Long, cng ln vi Nghi Mn, lu chung v lu trng pha bn trong. Chng cng biu trng cho sc thi kin trc thuc v vn ha ca mt triu i

khc vi triu i Thiu Tr, hai nh lc gic ny trng rt b th, kn o v kin c hn hai bi nh t gic kia. chnh l c trng ca mi kin trc di thi vua Gia Long. Nn xy bng gch v, li cng khc vi hai t gic pha ngoi ch l hai nh lc gic ny c xy dng bc tam cp i ln. Mt hai nh luc gic i nhau, tc l u quay ra thp. Mt nn c lt vin mt lp thanh xung quanh, tt c c khong 30 vin . Ngy xa, gia nn c lt bng gch Bt Trng, nhng trong t i trng tu nm Mu Tut (1958) ngi ta trng thay bng xi mng. Trn nn lc gic l ngi nh c cun bng gch v vi keo h. Nh lc gic pha Ty l gc treo i Hng Chung ca cha Nguyn, mt ci chung ln. i Hng Chung l mt cng trnh c sc v vic trnh by nhiu m tp ca nghnh iu khc, hi ha, ngoi ra li cn c sc v k thut c ng c ln na. So vi chung Gia Long trn gc chung cao, ta thy i Hng Chung ca cha Nguyn c k thut c ng tt hn. Nu so vi i Hng Chung ca vua Thiu Tr c vo nm Bnh Ng (1846) hin cn li cha Diu , ngi ta li thy r k thut c ng di thi minh vng Nguyn Phc Chu t n trnh tinh xo ni bt m cc i sau khng sao theo kp. Chung cao 2,5m nng 3.825 cn xa. Chu vi ca chung rt ln, chu vi ming chung o c l 4,36m. Vng cm o c 3,6m. Cn chu vi gia thn l 3,56m. ng knh ming chung k t bn ny sang bn kia theo vng ngoi o c l 1,36m. Mt trn qu chung c 8 ch Th khc theo li ch Trin, gia thn chung chia lm 4 khong, khc bi vit ca cha Nguyn Phc Chu v chm ni nhng hnh nh long, vn, nht, tinh, phn di khc hnh bt qui v thy ba. Tng truyn rng ting chung i Hng Chung vang xa 12 dm. C ngha l t cha Thin M nh m bin Thun An vn c th nghe c. i hng chung Nh lc gic pha ng cha bia ca Quc Cha Nguyn Phc Chu dng trn lng mt con ra bng cm thch di 2,2m, rng 1,6m. Bia ni v vic xy dng cha Thin M vo nm Gip Ng (1714), cao 2,6m, rng 1,25m. y chnh l tm bia m Phan Huy ch i Ty Sn tng m t trong cu: Dng bia trng khc vn ghi tic. Thc ra ch c u bia v con ra l bng cm thch trng, cn thn bia l cm thch mu en. Ton b s trnh by bia ny l c mt cng trnh iu khc c gi tr m thut rt ln. Bia dng trn lng mt con ra, con ra nm trn ci b, b li c chm thnh mt ci k c bn chn qu v mt ng hi vn. Theo quan nim tm linh ca ngi thi xa, ra l mt trong t linh long, ln, quy, phng, n biu hin cho s trng tn vnh cu.

Nh bia pha ng Pha sau thp Phc Duyn c mt tm bia l thin. l bia ca vua Khi nh, dng vo ngy 27/11/1919 (nm Khi nh th t, K Mi). Bia c 15 ch ni v cha Thin M. Do thi gian v nhng tc ng ca thi tit cho nn hin nay cc ch trn bia b m i nhiu. Tip n l cng Tam Quan, Tam l 3, quan ngha l cch nhn nhn. Tam Quan l 3 cch nhn nhn Pht Gio, ca chnh gia gi l Trung quan, bn tay phi l Khng quan v bn tay tri l Gi quan. Trn bin c 3 ch Hn Linh M T. Ca Tam Quan v hai on thnh bn trn c th xem nh phn kin trc mt trc ca cha. Pha ty c lu trng, pha ng c lu chung. Tt c l nhng kin trc c t thi vua Gia Long lm li cha Thin M t nm t Hi (1815).

Ca Tam Quan v tm bia l thin

Tam Quan l phn ca chnh i vo cha. Nhn i th Nghi Mn c hai phn r rng, phn di gm c 3 ca chnh. Tt c u c xy trn nn mt hnh ch nht rng 4,76m v di 13,6m. Ln 3 bc Tam cp th i n nn Tam Quan. Hai u bc tam cp i ln c p hnh rng v kiu thc ha. Nn ny ngy xa c lt gch Bt Trng, song t t trng tu nm K Hi (1959) th ngi ta trng xi mng, ch ngoi mp c vin bng Thanh. T ngoi nhn vo, theo chnh din, ngi ta thy Tam quan c chia lm ba gian, cch nhau bng nhng bc vch. Trc mi bc vch c kin trc thnh mt tr vch. Ba gian ca Tam quan c chiu di khc nhau, gian gia rng hn hai gian ca hai bn. Mi ca i vo c p tng Kim Cang H Php rt ln bng t st trn tru v rm, bn ngoi sn pht bng vi mu. Ba ca c tt c l 6 pho tng, cc pho tng ny ngy xa u ng trn b c lt gch Bt Trng, hin ti th c lt xi mng. Mi tng u c dng iu ring, mt v kh v cch cm v kh ring, nt mt rt sinh ng. Qua nhng pho tng ny l n ca, c 3 ca u c kin trc li un t v bn trn. Sau cc cung un t v, mi cng c hai cnh rt ln ng bng g cng. Hai ca hai bn u c ngi lp tn nc, cn ca gia li ci ln phn u. Phn ny li hng mt vo cha v quay lng ra bn ngoi. Bn gc u c giao c cch iu. Hai nc ca tng di th hai u ng Ty vn c hnh m my cch iu ha rng. Hai bn Tam quan c hai dy thnh cao ko di ra tn hai u hng Ty v hng ng. Cui hai ca ny l hai ca vo kin trc theo kiu c rt to v trnh by nhiu gch men c hoa vn. Nhng ca ny ngy nay ch cn l vt tch.

Pha trn hai on thnh l lu trng v lu chung, nhng kin trc c t thi vua Gia Long lm li cha nm t Hi, t n nay qua nhiu ln sa cha, v tr v cc kin trc vn gi theo cch c truyn ngy xa. Lu chung c xy trn mt ci nn cao hn la thnh, t nn di ln n mt nn trn xem nh l mt tr vung thng ng, bn trong rut xy c. Chng ta c th i t mt t ln gc chung bng nhng tng cp. Tt c nhng n tay, rui m phn mi lu chung u t xa truyn li nn c ch c dt nt c k. Mi v chi lu chung u c lp ngi lit, trn nc c mt ng tu nc. Chnh gia c mt bp hoa sen, hai u tu nc c hoa vn hoa l un cong ln. Bn mi c n 8 giao c c to hnh theo th m cu. Xung quanh phn mi lp c ng tua vin vn kin bng g chm. Trn nn gc gi treo chung c dng theo chiu dc vi dy thnh. Chung c treo ln gi bng hai ci ai st rt ln. Chung ny c c di thi vua Gia Long. Chung c m thanh k diu thng c gi l ting chung Thin M. Chung ny nh hn chung thi cha Nguyn Phc Chu nh lc gic bn ngoi Nghi mn. Nhng hnh thi qu chung th tng t nhau. Ch khc l thn chung thi vua Gia Long khng c khc ch nhiu nh chung thi cha Nguyn Phc Chu. Nhng li ging nhau l khung bn trn hai chung u c 8 ch Th trin. Chung thi vua Gia Long c nt c trng ring m khng ni no c v khng thi no c: l m thanh ca qu chung. m thanh ny huyn diu n ni my ch Hi chung Thin M hoc Ting chung Thin M tr thnh mt thnh ng lung linh o iu i vo th vn, phim nh v m nhc. Bit bao bi ht ni v x Hu dng nhng ch ny ht ln trong iu nhc trm bun, gi nh.

Lu chung Lu trng hay gc trng i din vi lu chung qua Nghi mn. Nhn chung kin trc ca lu trng cng ging vi gc chung, chng u l nhng kin trc c di thi vua Gia Long. Trn nn cao ca gc trng t gi trng, gi ny c chm tr hnh rng, ui rng di , hai u rng ngng cong ra hai bn ly vnh tang trng. Tr hai u rng, cn tt c cc thanh g u chm thnh vy rng. im c bit l tang trng rt ln, bng g mt c lun theo hnh thn cy ch khng gp. ng knh ming trng o c l 1,08m, ng knh gia bng trng l hn 1,4m. Pha trong ca Nghi mn l hai dy nh i din nhau l dy Li Gia. Mi dy c 3 pho tng Dc Xoa i Tng rt ln.

Lu trng Cng trnh tip theo l in i Hng, ngi in c lch s lu di v quy m trng l. Mc d tri qua nhiu ln sa cha in c nhiu thay i, song ni chung v i th ngi ta vn tn trng hnh thc c truyn. Cho nn bao gi in i Hng cng vn c sc thi ca mt kin trc thi xa. Nhn trong bi cnh ton b ngi cha, in i Hng c v thp, nhng khng phi ta nh thp m v ta nh ln v kh di. Tuy nhin cng tng thm v c knh, uy nghim ca ngi cha. in i Hng c tng Pht Di Lc rt ln tn trn b cao chnh gia. Chnh in i Hng l mt ta nh cao ln, mc d ch c ba gian hai chi. Ni ny c b tr cc bn th th cc tng Pht, th Kinh Pht.

in i Hng

Trong khun vin ca cha l c mt vn hoa c c chm sc vun trng hng ngy. cn c hn non b ca v t ngh ht tung Vit Nam o Tn. Pha sau in i Hng l nh tng, ni y cha chic xe ca ha thng Thch Qung c (tr tr cha Thin M). Di vt ny cn gn vi mt s kin ln gy ng trong lch s. Sng ngy 11/6/1963 ha thng Thch Qung c (th danh Lm Vn Tc) li chic xe ny sau t thiu phn i s n p Pht gio ca chnh quyn Vit Nam Cng Ha Ng nh Dim. Vic t thiu ca ha thng Thch Qung c lm thn thc bao tri tim con ngi, va nh l v ci cht cao c ca ha thng, va khm phc v lng hiu pht, bit hi sinh v pht gio nc nh.

Di vt: Chic xe m ha thng Thch Qung c tng i Pha bn phi l in a Tng. in c xy dng li t phn khung ca nh Hng Nguyn. Ngy xa in ny cng ln nh in i Hng v gi l in Di Lc c t

tng Di Lc. Nay cn thy du tch ca nn in c. Sau trn bo nm Thn (1904) tng Di Lc c chnh ra trc Tin ng. Ngi in ny cng c tu sa nhiu ln, cho nn vic th t cng thay i. Trong in ny c pho tng a Tng ci trn con Thnh c t chnh gia, hai bn l bn th linh. Cng trn mt trc vi in a Tng l in Quan m, pha sau lng in ny. V tr in c t thi vua Gia Long v n nay vn cha dch chuyn. Nhn chung in Quan m khng c g thu ht, tr bng honh v cc bc tam cp trc l c v i xa nn m v c knh. T nc nh cao mt mi lp bng ngi lit chy t trn xung. Hai u chi, t nc thng xung cho ti mt on vch hnh tam gic, ri t ng y hnh tam gic ko xung mi chi to rng. Tt c u mang sc thi n gin. Cch th t ca in Quan m cng rt gin d. Chnh gia l pho tng Quan Th m th quyn bng ng rt ln, ngi trn ta sen. Ta sen ny li c t trn mt g tht c bng cao chm tr y hoa vn v sn son thp vng lng ly. Pho tng ng ny l mt trong nhng pho tng ng t xa cn li. Tng hnh Quan Th m B Tt, i m c tng pht trc, nt mt pho tng rt hin du, thanh thot. Nht l hai tay, nhng ngn tay thon nh v di rt c ngh thut to hnh. Cng trnh cui cng trong tng th cha Thin M l m thp ca ha thng Thch n Hu. Ha thng c php danh l Trng Nguyn, hiu n Hu, thuc i th 8 phi Thin Liu Qun, th danh l Dip Trng Thun. Sinh vo ngy 13 thng Ging nm t T (16/2/1905) ti lng Xun An, tng An n, ph Triu Phong, tnh Qung Tr. Ngi xut thn trong mt gia nh c truyn thng Nho hc, nhng li quy ngng Pht gio. Theo mt s ti liu th Nm 1945, Ngi thay th bc s Tm Minh L nh Thm gi chc Chnh Hi trng Hi An Nam Pht Hc (Tha Thin). Cng trong nm ny, Ngi nhn c chc tr tr Quc T Linh M - mt di tch lch s ca c Hu. Sang nm 1946, Ngi lm Ch tch Pht gio Lin Hip Trung B. Ha thng vin tch vo ngy 23/4/1992 (nhm ngy 21/3 Nhm Thn) ti cha Thin M, tr th 88 nm. Pha sau phn m thp l rng thng tnh mch.

M ca ha thng Thch n Hu Vng, tha qu khch!

Bn trm nm qua bit bao ln trng tu xy dng lm nn mt ngi i c t ca t Thin Kinh. y l mt cng trnh kin trc tuyt vi, tr thnh mt trong nhng biu tng ca Hu. Ta lc bn b sng Hng th mng, cha Thin m vi kin trc c knh gp phn im t cho bc tranh thin nhin ni y cng thm duyn dng, thi v. Ting chung cha nh linh hn ca Hu, vang vng mi trong dng nc sng Hng chy qua trc Kinh Thnh, xui v ca bin, ng li trong lng khch phng xa khi n Hu mt ni nim vng vn chn Thin Kinh. C l v th m du khch thp phng xem cha Thin M nh l mt im n trang nghim kh lng m b qua c. ng nh nh th Quch Tn vit v cha Thin M rng: Nhng ngi phin no trng danh li n thi lng cng phi khuy. Cha Thin M nh mt chng nhn lch s din ra trn i b sng Hng. Ngi cha vn lun tn ti trong tm thc ngi dn Hu ni ring v i sng vn ha ngi Vit Nam ni chung.