I.

Vt cht ti, b n ca v tr sp c li gii

GL | 17/07/2012 - 05:00 00 Ln u tin, mt nhm cc nh nghin cu quan st thy si vt cht ti k ni hai cm thin h. Vt cht ti l mt loi vt cht tng tc rt yu vi nh sng v c bn thn n. N t nhin v b n. Lp bn trng lc ca si vt cht ti s l cha kha m ra nhng t ph trong nghin cu v tr. Kt qu quan st ny c xem l mt bc u thnh cng ca cc nh khoa hc. N cung cp cc bng chng trc tip u tin v vic v tr c to nn bi mt mng li vt cht ti.

Theo ng Joerg Dietrichs thuc b phn vt l ca i hc Michigan cng cc ng nghip xc nh c si vt cht ny kt ni hai thin h Albell 222 v Albell 223 cch tri t khong 2,7 t nm nh sng. Trc nhm nghin cu ca Dietrichs s dng knh vin vng Subaru trn nh Mauna Kea Hawaii v knh khng gian XMM -Newton pht hin ra rng hai cm ny c kt ni bng mt khi kh nng nh hnh di y. H cho rng cc kh nng c th c tp trung dc theo mt si vt cht ti. Dietrich v nhm ca mnh quyt nh kim tra cn thn cc khu vc , kim tra mt khi lng ca khu vc v khng nh gi thuyt.

Dietrichs tuyn b : Chng ti tm thy n, n trng ging nh mt cy cu, khi lng ca chng nm ngoi cc cm thin h. t nht 90% khi lng dy tc kt ni ny l vt cht ti. Tuy y mi ch l bc u trong vic chng mnh rng vt cht ti xut hin gia cc cm thin h ln cn nhng pht hin ny vn s l mt bc tin ln trong v tr t ai bit rng cho d n tn hin ti mi c pht hin chnh xc nhng nghin cu v vt cht ti nhn nhm cch y khong 80 nm. Nhng nm 1930, vt cht ti c xc nh l c tn ti nhng ngi ta li khng th pht hin ra chng v tnh cht dng nh khng pht ra hay hp thu nh sng. Jan Oort v Frit Zwitky nhn thy rng cc ngi sao quay quanh thin h ca ta so vi cc cm thin h khc nhanh hn vn tc thot ca chng. Kt lun chung ca h l chc chc phi c mt loi vt cht n no tc ng ln, v l vt cht ti

Trong khong thi gian 40 nm tip theo khng c thm bng chng no c b sung v vt cht ti. Tuy nhin theo thi gian, vic quan st dn c ci tin ln nhiu. Cc nh thin vn hc tin rng 73% v tr l t nng lng ti, 23% vt cht ti v ch c 4% vt cht bnh thng v nng lng.

Vt cht ti tng tc cc yu vi vt cht v nh sng bnh thng cng nh bn thn chng. Chng c trng hp dn, trng lc un cong cc tia sng, hot ng nh mt thu knh hp dn. Cc thin h xa s xut hin nh l mt vng nh sng b bp mo xung quanh i tng - c gi l vng Einstein. Kch thc vng ny ph thuc vo xa v ln ca i tng.

Nhng hnh nh trn Hubble cho thy mt v d ni bt v thu knh hp dn. Vng cung nh sng 90 ca nh sng v mt s cc hnh nh mo m ca mt thin h cch chng ta 10 t

nm nh sng. Mt thu knh hp dn t thnh mt cm thin h tp trung nhiu nh sng. Bng cch o ngc cc bin dng, cc nh thin vn hc ti dng li hnh nh thin h xa xi ny. Vt cht ti ch hin th thng qua lc hp dn ca n, do chng ta s quan st c hiu ng thu knh ca n. Trong thc t, cc nh thin vn hc bit cch quan st s phn b cc khi gy ra hiu ng thu knh. iu ny c th d dng thc hin khi quan st hiu ng thu knh yu : mt s bin dng nh ca i tng xa. Nu ni c vi ngi sao v thin h nhiu khi lng d c tm thy th gi thuyt hp l l khi lng ny ch yu ton nhng vt cht ti. Chng ta c th suy ra vt cht ti bng cch o cong hp dn gn i tng tp trung.

Bn trn cho thy v tr c bit n trong vng 1 gly (t nm nh sng) ca thin h chng ta. Hu ht cc thin h c t chc thnh cm nhng mt s nm dc theo si kt ni cc cm. Cu trc ca cc si vt cht ti l tn d ca nhng thng ging lng t. Nhng si ny rt ln, chng chung cp mt con ng nng lng cho cc thin h tham gia vo cm thin h v xut hin cc nh ca mng li cc si. Tham kho: gizmag.com