Th vin SKKN ca Quang Hiu http://quanghieu030778.violet.vn/ Phn I: t vn I.

. C s l lun i mi phng php ging dy trong trng THCS l mt vn cp thit hng u, t nm hc 2002 - 2003 B GD & T chnh l v bin son SGK mi nhm ph hp vi i tng hc v phng php dy hc. V tm sinh l i vi hc sinh THCS ch yu la tui thiu nin, cc em c thi quen suy ngh c lp. Tuy nhin, kh nng t duy ca cc em cha pht trin hon chnh nhn thc hoc khng nh mt vn no , ch yu cn da vo phng php trc quan. Do , i vi yu cu b mn hnh hc 7, kin thc c trnh by theo con ng trc quan suy din tng cng tnh thc tin, tng cng lun tp thc hnh, rn luyn k nng tnh ton, gip hc sinh pht trin kh nng t duy lgic, kh nng din t tng ca mnh v kh nng tng tng. Tuy nhin, Hnh hc l mn hc mi tng i kh vi la tui 12, 13 ang chp chng bc i ban u trong qu trnh hc Hnh hc. Khi ng trc mt bi ton hc sinh rt lng tng trc vn cn chng minh: Khng bit bt u t u, lm g, i hng no? Khng bit lin h gi thit ca bi ton vi cc kin thc hc, vi vn cn chng minh. Do , vic nh hng tm ra li gii l mt cng vic rt quan trng, c bit l i vi hc sinh lp 7. II. C s thc tin Trong qu trnh ging dy lp 7 trong trng THCS, ti nhn thy bi ton "tnh s o gc" gip cc em vn dng cc kin thc hc vo thc tin, i hi hc sinh c k nng tnh ton s o gc, k nng chng minh tam gic bng nhau s dng tnh cht ca cc hnh c bit vo gii ton gip cc em pht trin kh nng t duy lgic, din t tng ca mnh v kh nng tng tng. V vy bi ton "tnh s o gc" cn gip hc sinh thm gn gi vi kin thc thc t, rn luyn np ngh khoa hc, lun mong mun cng vic t c hiu qu cao nht, tt nht. Trong my nm gn y, cc bi ton "tnh s o gc" lun xut hin trong cc k thi Hc sinh gii, iu cho thy ngha ca n trong vic nng cao kin thc hnh hc cho hc sinh, pht trin nng lc t duy hnh hc cho hc sinh. Tm li cc bi tp v "tnh s o gc" l cc bi ton tng hp kin thc v k nng tnh ton v k nng t duy, n rt cp thit cho vic n tp v bi dng cho hc sinh lp 7 v cng l ti liu cn thit cho vic t bi dng ca i ng gio vin.

V vy ti mun trao i cng cc ng ch, ng nghip v vic nh hng gii cc bi ton "tnh s o gc" thng qua vic pht hin v s dng tnh cht ca cc cp tam gic bng nhau, tam gic cha nhng gc c s o xc nh (1) Tam gic cn c mt gc c s o xc nh (2) Tam gic vung cn (3) Tam gic u (4) Na tam gic u V th, khi gp bi ton "tnh s o gc" ta ch n quan h gia cc gc ca tam gic lin h gia cc cnh v gc ca tam gic, pht hin cc cp tam gic bng nhau v ngh n vic tnh s o gc thng qua mi lin h vi cc gc ca tam gic cha nhng gc c s o xc nh nu trn. Nhng trong nhng bi ton cho vic tnh s o gc phc tp hn nhiu, n khng c hnh no l tam gic cn, tam gic vung cn, tam gic u, na tam gic u th sao? Chnh iu i hi s sng to, t ta c th t cu hi: Bn hy to ra mt hnh c khng? Vi suy ngh nh vy gip chng ta v c nhng hnh ph thch hp lm xut hin nhng gc c bit, nhng tam gic c cha nhng gc c s o xc nh c th tm ra li gii ca bi ton. Qua kinh nghim ca bn thn, ngay t u nm hc ti su tm, tuyn chn mt s phng php gii ton tnh s o gc thng dng lp 7, vi cch lm trong nhng nm hc qua ti thu c nhng kt qu nht nh. Tuy l mt vn mi v kh song hc sinh tip thu mt cch tch cc v c hiu qu. Phn II. Gii quyt vn I. Nhn xt ban u Bi tp v phn "tnh s o gc" i hi hc sinh phi bit vn dng nhanh v linh hot cc nh l hc, gi thit ca bi ton, c nng lc t duy lgic, k nng phn tch, tng hp, suy tnh, d on kt qu tt. Nhng hc sinh trung bnh tr xung thng khng t lc lm c loi bi tp ny, i vi hc sinh kh, gii khng phi lc no cng vt qua. Bi v: Cha thnh tho trong vic tm mi lin h gia cc gc phi tm vi cc gc bit. k nng bin i cn lng tng. Khng bit pht hin mi lin h gia gi thit v kt lun. Thng khng bit bt u t u. Khng bit d on gc cn tnh c nh hng chng minh g ra u mi cn gii quyt.

Khng bit phn tch cc gc cn tnh v thm ng ph hp l nhm xut hin cc tam gic bng nhau, cc tam gic c bit vn dng vo chng minh Tm li, hc sinh yu v 3 mt: Kin thc, k nng, phng php gip hc sinh khi b ng v tin ti c nh hng khi gii bi ton. Ti phn loi cc kin thc hc theo c im ca phng php. (1) V hnh ng, chnh xc. (2) D on kt qu (3) Pht hin tam gic bng nhau, tam gic cn, tam gic vung cn, na tam gic u, tam gic u. (4) Xem xt, phn tch gi thit, kt lun dng hnh hp l. (5) Xt cc kh nng xy ra. Trong qu trnh ging dy to mi iu kin cho hc sinh lun gi vai tr ch ng, sng to, ra cc vn gii quyt v tng bc thc hin. II. Ni dung c th 1. Tnh s o gc thng qua vic pht hin ra cp tam gic bng nhau. 0 V d 1. Cho tam gic MNP c M < 120 MNP dng cc tam gic u MPQ, MNR, PR ct NQ ti I. Tnh gc NIP? Phn tch: Da vo gi thit ca bi ton pht hin RMP = NMQ (c.g.c) (1) R1 = N 1 T c ngay: Gi giao im ca MN v RP l K K1 = K 2 (2) Nhn thy: NIP tnh c khi bit s o RIN T (1) v (2) RIN = RMN = 600 Vy tnh c: NIP = 1200 Chng minh Xt RMP v NMQ c: RM = MN (tnh cht u) MP = MQ (tnh cht u) RMP = NMQ (2 gc bng nhau cng cng vi mt gc) RMP = NMQ (c.g.c) R1 = N1(2 gc tng ng) RIN = RMN M K1 = K 2 (i nh) 0 RIN = 600 NIP = 1200 M PMN = 60 (gt)

V d 2. Cho ABC c < 900, cc ng cao BD, CE. Trn tia i ca BD ly im M sao cho BM = AC. Trn tia i ca tia CE ly im N sao cho CN = AB. Tnh MAN. Phn tch Da vo gi thit ca bi ton pht hin ABM = NCA (c.g.c) A2 = M T A 1 = N ; Da vo AEN vung 1 + 2 + 3 = 900 hay MAN = 900 Chng minh Xt ABM v NCAc: AB = CN (gt) BM = CA (gt) ABM = ACN (tch cht gc ngoi , 2 gc u bng gc 0 90 +3) ABM = NCA (c.g.c) A 1 = N (1) Ta c: MAN = 1 + 2 + 3 = N + 2 + 3 =900 (v A 1 = N ) ( v AEN vung c = 900 Vy MAN = 900 V d 3. Cho ABC c = 900 trn BC ly im D sao cho BD = AB, ng thng i qua D vung gc vi BC ct AC E. ng thng BE ct ng thng PG ca gc ngoi ti nh C ca ABC K. Tnh BAK Phn tch: Pht hin ABE = BDE (2 vung c mt cp cnh bng nhau v mt cnh chung) B1 = B2 K tia phn gic ca gc ABC Kt hp GT: K tia phn gic ca gc ngoi ti nh C T ngh n vic s dng tnh cht ng phn gic trong D on: CAK = 450 , AK l phn gic ca gc ngoi ti nh A ca ABC. Do : K KM AB; KN AC; KP AC Chng minh: () KNC = KPC KN = KP (1) () KPB = KMB KP = KM (2) T (1) v (2) KM = KN ANK = AMK ()

 1 = 2 = 450 BAK = 900 + 450 = 1350

(pcm)

2. Tnh s o gc thng qua vic dng ch din t mi quan h giua cc gc V d 4. Cho ABC cn A, ng cao CH. Bit BAC - BCH = 250. Tnh BAC Phn tch: Gc BAC tnh c khi bit BHC Do : Ta c th t gc BHC = x tnh gc BAC Chng minh: t BHC = x Xt BHC vung c: B = 900 - x (tnh cht ) Xt ABC cn A c: BAC = 1800 - 2. B (tnh cht cn) 0 0 BAC = 180 - 2(90 - x) = 2x Theo GT: BAC - BHC = 250 2x - x = 250 x = 250 BAC = 500 (pcm) V d 5. Trn hai cnh AC v BC ca ABC ly im M, N sao cho AN = BM = AB. Gi O l giao im ca BM v An bit AOM = 60 0. Tnh ACB? Phn tch: Gc C tnh c khi bit CAB = CBA Do : tnh s o ca gc C Ta c th t: CAB = x; CBA = y 0 v da vo gi thit 1 + B1 = 60 Chng minh: t CAB = x; CBA = y 0 (1) C = 180 - (x + y) Xt
ABM cn B

x = (1800 - B 1) :2= 900 B1 2

Xt

0 y = 90 A 1 2 0 x + y = 180 (A 1 + B1) : 2 0 M A 1 + B1 = 60
ABN cn A

 x + y = 1800 - 300 = 1500 T (1) v (2) ACB = 300 c:

(2)

BAC = 1800 - 2. B (tnh cht cn) 0 0 BAC = 180 - 2(90 - x) = 2x Theo GT: BAC - BHC = 250 2x - x = 250 x = 250 BAC = 500 (pcm)

3. Tnh s o gc phi xt cc tp hp v s o gc c th xy ra. V d 6. Tnh gc A ca ABC cn ti A. Bit rng c mt ng thng i qua A chia tam gic thnh hai tam gic cn. Phn tch: Gi D l giao im ca ng thng i qua A vi BC chia ABC thnh 2 tam gic cn Do ADB, ADC b nhau Tn ti mt gc ln hn hoc bng 900 Chng hn ADC > 900, khi ADB phi l nh ca ADB cn. Xt 3 trng hp i vi ACD Chng minh: a) Trng hp 1: ACD cn A Khi ADC = C = B (v l) V gc ADC > B (tnh cht gc ngoi ) b) Trng hp 2: (hnh 1) ACD cn C t B = BAD = x ADC = 2x; DAC = 2x; C = x 0 Ta c 2x + 2x + x = 180 (tnh cht tng 3 gc ca ) x = 360 BAC = 3x = 1080 (1) c) Trng hp 3: (hnh 2) ACD cn D Khi : DA = DB = DC t B = BAD = x C = CAD = x Xt ABC c: 0 0 C + B + BAC = 180 x + x + 2x = 180 x = 450 BAC = 2x = 900 (2)

T (1) v (2) ta c: 900

BAC = 1800

hoc

BAC

V d 7. Cho ABC, trc tm H, AH = BC. Tnh BAC Phn tch: Do bi ton lin quan n trc tm ca tam gic nn ta xt 3 trng hp xy ra: Trc tm nm bn trong Trc tm nm bn ngoi Trc tm trng vi nh ca Do ta xt Trng hp < 900 Trng hp > 900 Trng hp = 900. Khng xy ra v khi H A Chng minh: a) Trng hp 1: < 900 Ta c 2 vung AEH = BEC (cnh huyn, gc nhn) AE = BE ABE vung cn ti E BAE = 450 Hay BAC = 450 b) Trng hp 2: > 900 Ta c: 2 vung (cnh huyn, gc nhn) BEC = HEA HE = BE BEH vung cn ti E BHE = 450 BAC = 1350 4. Tnh s o gc thng qua vic pht hin ra tam gic vung nh nh l Pi-ta-go V d 8. Cho ABC vung cn B v mt im M nm trong tam gic. Bit MA = 1cm; MB = 2cm; MC = 3cm. Tnh gc AMB Phn tch: D on AMB khong 1350 AMB = 450 + 900 M 450 l gc ca vung cn Do ngh n vic dng vung cn MBK ra ngoi BMC Chng minh:

Dng MBK vung cn ti B, pha ngoi BMC BK = BM Xt ABK v BMC c: BM = BK (Gt) AB = BC (Gt) ABK = MBC (cng ph vi B1 ) ABK = CBM AK = MC = 3cm (c.g.c) 2 2 2 2 Ta c: KM = BK = 2 + 2 = 8 (cm) AK2 = 32 = 9 (cm) AM2 = 12 = 1 (cm) AK2 = KM2 + AM2 AMK vung M AMK = 900 M KMB = 450 (cch dng) 0 0 AMB = 45 + 90 = 1350

V d 9. Cho ABC cn A, = 300; BC = 2cm. Trn AC ly im D sao cho AD = 2 cm. Tnh gc ADB v mt im M nm trong tam gic. Bit MA = 1cm; MB = 2cm; MC = 3cm. Tnh gc AMB Phn tch: D on AMB khong 1350 AMB = 450 + 900 M 450 l gc ca vung cn Do ngh n vic dng vung cn MBK ra ngoi BMC Chng minh: Dng MBK vung cn ti B, pha ngoi BMC