Tu Dien Phap Ly

B t in mnh su tp di y tuy khng y nhng hy vng s gip cho cc bn phn no gii p mt s thut ng php l trong qu trnh nghin cu chuyn
yn ngnh lut. Vic su tp v xy dng Ebook ny nhm mc ch trao i, hc tp, nghin cu ca hc sinh, sinh vin khi tip cn ti cc thut ng php l thng dng. Hon ton khng v mc ch thng mi hay bt k cc hnh thc sinh li no khc. L c Th - HS31A ductholaw@gmail.com
T IN THUT NG PHP L
Su tm: Chienbinhkhongngung ( L c Th - HS31A i Hc Lut H Ni Email: ductholaw@gmail.com ) Trnh by: DiepKitty Email: diepkitty.lk@gmail.com
Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn
A
n dn s : Quyt nh, bn n ca Ta n nhn dn cc cp v vic gii quyt v n dn s. n dn s c cc loi: n dn s s thm, n dn s phc thm, n dn s gim c thm v n dn s ti thm. * n dn s s thm do Ta n nhn dn cp huyn, cp tnh tuyn. * n dn s phc thm do Ta n nhn dn cp tnh tuyn khi gii quyt khng co, khng ngh i vi n dn s s thm ca Ta n cp Huyn; do Ta phc thm ca Ta n nhn dn ti cao tuyn khi gii quyt khng co, khng ngh i vi n dn s s thm ca Ta n cp huyn, tnh. * n dn s ti thm do Ta dn s ca Ta n nhn dn ti cao tuyn. * n dn s gim c thm do y ban thm phn, Hi ng thm phn Ta n ti cao tuyn theo thm quyn lut nh.
n l: Mt bn n hay mt quyt nh ca ta n i vi mt v vic c th no tr thnh cn c php l cho hot ng xt x i vi cc v n tng t khc.
n mng : V phm ti lm cht ngi do c . An mng khc vi cc v n do tai nn hoc n cht ngi do cc li khc. n ph dn s : Khon tin cc ng s phi chu theo qui nh ca php lut khi v n dn s c Ta n gii quyt v bn n, quyt nh c hiu lc php lut. Cc ng s phi np n ph dn s theo quy nh ca php lut ty theo loi v n dn s, trn c s li ch v mc li ca h trong quan h php lut m Ta n gii quyt. Ngi phi np tin tm ng n ph, ngi phi chu n : 1/ Nguyn n, b n c yu cu i vi nguyn n, ngi c quyn li, ngha v lin quan c yu cu c lp phi np tin tm ng n ph, tr trng hp c min n ph, min np tin tm ng n ph. 2/ Ngi khng co theo th tc phc thm phi np tin tm ng n ph phc thm. 3/ Trong trng hp nguyn n rt n khi kin hoc ha gii, cc ng s c th tha thun vi nhau v vic chu n ph; nu khng tha thun c vi nhau, th Ta n quyt nh mc n ph v ngi phi chu n ph . Nu vic gii quyt v n b nh ch theo qui nh cua php lut, th s tin tm ng n ph c np vo qu nh nc; nu vic gii quyt v n
b tm nh ch, th n phi c quyt nh khi v n c tip tc gii quyt. Nhng ngi sau y c min n ph: 1/ Ngi yu cu cp dng, xin xc nh cha, m cho ngi con cha thnh nin ngai gi th. 2/ Ngi lao ng i tin cng lao ng; 3/ Ngi i bi thng thit hi v tnh mng, sc khe; 4/ Ngi khiu ni v danh sch c tri; 5/ Vin kim st, t chc x hi khi kin v li ch chung; n treo : Mt bin php min chp hnh hnh pht t c iu kin do Ta n quyt nh i vi ngi b pht t khng qu 3 nm. Vic p dng n treo cn c vo nhn thn ca ngi phm ti v cc tnh tit gim nh nu xt thy khng cn bt chp hnh hnh pht t ti tri giam t ci to ti nh di s theo di, gio dc ca c quan nh nc hoc t chc x hi ni ngi lm vic hoc thng tr. Theo iu 44 BLHS, ngi b n treo c th phi chu theo mt s hnh pht b sung nh pht tin, cm m nhim nhng chc v, lm nhng ngh hoc cng vic nht nh.
Nu ngi b n treo chp hnh xong mt na thi gian th thch v c nhiu tin b th theo ngh ca c quan, t chc c trch nhim theo di, gio dc, Ta n c th rt ngn thi gian th thch. Trong thi gian th thch, nu ngi c hng n treo phm ti mi do v v b x pht t hoc phm ti mi do c th Ta n quyt nh buc ngi phi chp hnh hnh pht ca bn n trc v tng hp vi hnh pht ca bn n mi. Ngi b n treo m khng phm ti mi trong 3 nm k t ngy ht thi gian th thch th c xa n . p dng php lut : Hat ng ca c quan nh nc c thm quyn hoc c nhn, t chc x hi c nh nc trao quyn vn dng nhng qui phm php lut thch hp nhm xc nh quyn v ngha v php l ca cc c nhn hay t chc trong trng hp c th a ra p dng. V d: c quan Ta n trong qu trnh xt x, i chiu vi nhng qui nh php lut thch hp ra bn n trong n nh trch nhim hnh s i vi ngi phm ti. Hat ng p dng php lut c tnh cht bt buc thi hnh i vi cc bn tham gia, khng ph thuc vo ch ca bn b p dng v c tin hnh theo th tc, hnh thc cht ch do php lut qui nh. V d: vic x pht vi phm hnh chnh phi tin hnh theo nhng qui nh c th ca th tc x pht vi phm hnh chnh nh lp bin bn, ra quyt nh x pht. Hot ng p dng php lut thng c th hin bng vic c quan Nh nc c thm quyn ra vn bn p dng php lut. Vn bn ny c tnh c bit, ngha l ch s dng mt ln i vi cc cc nhn, t chc c th trong tng trng hp xc nh. V d: bn n i vi ngi phm ti, quyt nh cho li hn, quyt nh iu ng cn b.
n gim : Vic cho ngi phm ti b kt n t hnh c hng n hu ca Nh nc mc hnh pht t hnh xung t chung thn. Trong thi hn 7 ngy k t khi bn n c hiu lc php lut, ngi b kt n t hnh c gi n xin n gim ln Ch tch nc. Trn c s n xin n gim ca ngi b kt n, kin ca Chnh n Ta n nhn dn ti cao v Vin trng vin kim st nhn dn ti cao, ch tch nc xt v ra quyt nh chp nhn hoc bc n xin n gim. n x : Xt tha cho ngi phm ti theo nguyn tc, chnh sch khoan hng v nhn o ca php lut. Vic n x cho ngi phm ti c thc hin di hai hnh thc i x v c x vi mc khc nhau. i x l vic xt tha vi mt s loi ti phm v ngi phm ti thuc thm quyn ca Quc hi. c x l vic xt tha cho mt s ngi phm ti c th thuc quyn hn ca Ch tch nc.
B
Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn 6
Bn n : Quyt nh thnh vn bn ca Ta n c thm quyn xt x v n, trong v n dn s th xc nh mc li ca cc bn; v n hnh s th xc nh b co c ti hay khng c ti v.v ng thi xc nh trch nhim php l i vi cc ng s hoc b co. Mt bn n hp php v c cn c l phi ph hp vi cc quy nh ca php lut. Kt lun ca Ta n phi ph hp vi nhng s vic, c tnh tit trong v n v c xc nh trong qu trnh iu tra, xt x. Bn n c th b khng co hoc khng ngh theo trnh t phc thm hoc gim c thm, ti thm. Bn n c hiu lc php lut nu ht thi hn khng co v khng ngh m khng c s khng co hoc khng ngh. Bn n c hiu lc php lut phi c cc c quan nh nc, cc t chc x hi v mi cng dn tn trng v thi hnh. Bn n(hnh s) : Vn bn php l quyt nh vic b co ( ngi b a ra xt x) c phm ti hay khng phm ti, hnh pht cng nh cc bin php t php khc, c hi ng xt x ca Ta n nhn dn tho lun v thng qua ti phng ngh n v nhn danh nc cng ha x hi ch ngha Vit nam tuyn c cng khai trc phin ta. Ni dung ca mt bn n thng c 3 phn: phn th 1 ghi r thi gian, a im m phin ta; h tn ca nhng ngi tin hnh vic xt x nh thm phn, hi thm nhn dn, kim st vin; h tn ca nhng ngi tham gia vic xt x nh b co, ngi i din hp php ca b co, ngi bo cha cho b cocng nh mt s thng tin cn thit v b co. Phn th 2 ca bn n trnh by v vic phm ti ca b co. Phn cui cng ca bn n ghi nhng quyt nh ca ta n v quyn khng co ca b co (
c lm n th hin s khng ng ca mnh i vi bn n ca Ta n). Bn n, quyt nh c hiu lc php lut : Bn n, hoc quyt nh c tnh cht bt buc thc hin i vi c quan nh nc, t chc x hi, hoc cng dn c lin quan. Bn n v quyt nh ca Ta n c hiu lc php lut gm:
* Nhng bn n v quyt nh s thm ng thi l chung thm: bn n v quyt nh ca Ta Hnh s Ta n nhn dn ti cao v Ta n qun s Trung ng, c hiu lc php lut ngay sau khi tuyn n v khng c khng co hay khng ngh theo th tc phc thm. * Nhng bn n v quyt nh ca Ta n cp s thm khng b khng co, khng ngh; * Nhng bn n v quyt nh ca Ta n cp Phc thm; * Nhng bn n v quyt nh ca Ta n cp gim c thm hoc ti thm. * Bn n, quyt nh ca Ta n nc ngai c Ta n Vit nam cng nhn. Bn co trng : Vn bn ca vin kim st m ni dung l nhng cn c truy t b can trc ta n. Ni dung ca bn co trng gm 2 phn: phn m t trnh by bn cht ca s vic: ngy, gi, thng, nm, a im xy ra ti phm; th an, mc ch, hu qu ca ti phm v nhng tnh tit quan trng khc; nhng
chng c xc nh ti trng ca b can, nhng tnh tit tng nng v tnh tit gim nh; nhn thn ca b can v mi tnh tit khc c ngha i vi v n. Phn kt lun ghi r ti danh v iu khan BLHS cn p dng. Ngi lp bn co trng phi ghi r ngy, thng, nm lp co trng, h tn, chc v v k vo bn co trng. Vin kim st c trch nhim giao cho mi b co mt bn co trng trc khi chuyn h s v n n Ta n.
Bn gc tc phm Bn kt lut iu tra : Vn bn do c quan iu tra lp khi kt thc iu tra v n hnh s trong trng hp xt thy c y chng c xc nh c ti phm v b can. Bn kt lun iu tra c a vo h s v n hnh s v gi sang Vin kim st nhn dn cng cp trong trng hp cn phi truy t b can. Bn kt lun iu tra l vn bn php l xc nh kt qu cng tc iu tra. Theo iu 138 b lut t tng hnh s, bn kt lun iu tra trnh by din bin hnh vi phm ti, nu r cc chng c chng minh ti phm, nhng kin xut gii quyt v n, c nu r l do v cn c. Bn kt lut iu tra phi ghi r ngy, thng, nm, h tn, chc v v ch k ca ngi kt lun. Bn kt lun iu tra l ti liu tng hp kt qu iu tra ca c quan iu tra; l c s vin kim st lm bn co trng.
Bo m quyn khiu ni, khiu t ca cng dn : Vic nh nc ph bin, gio dc cng dn nm c cc qui nh v khiu ni, t co nhm s dng ng quyn khiu ni, t co ca mnh; cc c quan nh
nc c thm quyn gii quyt kp thi, khch quan cc v vic b khiu ni, t co, x l nghim ngi vi phm, p dng cc bin php cn thit ngn chn thit hi c th xy ra, bo m cho quyt nh gii quyt c thi hnh nghim chnh v c quan gii quyt khiu ni, t co phi chu trch him trc php lut v quyt nh ca mnh khi cn thit Hi ng nh nc ( nay l y ban thng v quc hi), hi ng nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng v cp tng ng cn t chc kim tra xem xt tnh hnh khiu ni, t co v vic gii quyt khiu ni, t co. Bo h quyn s hu cng nghip : Vic nh nc bo m c quyn s hu vi cc i tng s hu cng nghip cho c nhn, php nhn, cc ch th khc c c quan nh nc c thm quyn cp vn bng bo h hoc c chuyn giao vn bng bo h. Cc ch th mun c cp vn bng bo h phi np n yu cu cp vn bng bo h n c quan nh nc c thm quyn. Ch th c chuyn giao vn bng bo h bo h l ch th c nhu cu s dng, nhn chuyn giao vn bng qua hp ng mua bn lixng, hp ng chuyn giao cng ngh hoc nhn tha k, c cho, tng. i tng ca bo h s hu cng nghip bao gm quyn s hu ca c nhn, php nhn i vi snh ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip, nhn hiu hng ha, b mt cng ngh v quyn s dng i vi tn gi xut x hng ha. Nh nc khng bo h cc i tng s hu cng nghip tri vi li ch x hi,
10
Trt t cng cng, nguyn tc nhn o v cc i tng khc m php lut v s hu cng nghip quy nh khng c bo h.
Bo h quyn tc gi : li ch hp php ca tc gi, ch s hu tc phm vn hc, ngh thut v khoa hc. Tc gi, ch s hu tc phm vn hc, ngh thut v khoa hc mun c bo h quyn tc gi phi ng k bo h tc phm ti c quan bo h quyn tc gi. Nh nc khng bo h quyn tc gi i vi nhng tc phm c ni dung sau y: chng li nh nc cng ha x hi ch ngha vit nam, ph hoi an kt tan dn, tuyn truyn bo lc, chin tranh xm lc, gy hn th gia cc dn tc v nhn dn cc nc, truyn b t tng, vn ha phn ng, li sng dm , phn ng, cc hnh vi ti c, t nn x hi, m tn d oan, ph hai thun phong m tc; tit l b mt nh nc; xuyn tc lch s, ph nhn thnh tu cch mng, xc phm cc v nhn, anh hng dn tc; vu khng, xc phm uy tn ca t chc, danh d v nhn phm ca c nhn. Bo lnh : Mt bin php bo m thc hin ngha v, trong ngi bo lnh cam kt vi bn c quyn s thc hin ngha v thay cho bn c ngha v ( ngi c bo lnh), nu n hn thc hin ngha v m ngi c bo lnh khng thc hin hoc thc hin khng ng ngha v. Ngi bo lnh c th l c nhn hoc t chc. Ngi bo lnh ch c bo lnh bng ti sn thuc s hu ca mnh ( ti sn phi ln hn ti sn nhn bo lnh) hoc bng vic thc hin cng vic. T chc chnh tr
x hi c th bo lnh bng hnh thc tn cho cho c nhnnv h gia nh ngho vay mt khon tin nh ti ngn hng hoc t chc tnh dng sn xut, kinh doanh. Bo lnh ( hnh s): S cam kt ca c nhn hoc t chc trc c quan iu tra, vin kim st, ta n, v vic nhn b can, b co v qun l, gio dc. Bo v hin trng : Gi nguyn hin trng ni xy ra s vic, hin tng m c quan cng an c trch nhim n iu tra, nghin cu ti ch ni thc hin cng tc khm nghim khu quan trngtrong bc iu tra ban u. Vic bo v hin trng i hi cng an c s phi n ngay khu vc xy ra s vic, ch o v cng cc lc lng hu quan tin hnh bo v hin trng; khng cho ngi khng c trch nhim khm nghim vo hin trng; khng cho sc vt hoc yu t thin nhin ( ma, gi ln ) lm thay i , xo trn tnh trng nguyn vn ca hin trng. Khi bo v hin trng cn ngn chn ngay thit hi ang din ra nh cp cu ngi b nn, b hi, cha chy hoc gii ta giao thng nhng phi hn ch n mc thp nht s so trn hin trng. Khi cn b khm nghim n hin trng khm nghim, ngi ch huy cng tc bo v hin trng c trch nhim co co tnh hnh v hin trng, s vic, hin tng xy ra m mnh bit c. Cng tc bo v hin trng ch kt thc khi c lnh ca ch tch hi ng khm nghim hin trng.
12
Bo h quyn s hu : Nh nc v ch s hu dng nhng phng thc c php lut qui nh bo v quyn chim hu, s dng nh at ti sn ch s hu khi quyn ny b xm phm. V d: Nh nc dng bin php cng ch buc mt ngi phi tr li ti sn m ngi ly trm cho ch s hu hp php ca ti sn , hoc ch s hu lm n kin gi n Ta n i li ti sn ca mnh ang b ngi khc chim hu khng hp php, nu ngi chim hu khng t nguyn tr li vt . Bt gi : Hn ch quyn t do thn th ca ngi no , buc ngi ny phi chu s gim st trc tip v phi tun th tuyt i mi iu kin v sinh hot, n, , i li.m c quan bt gi tin hnh theo qui nh ca php lut. Bt gi ch hp php khi tun th cc iu kin v th tc do php lut qui nh. Trong b lt t tng hnh s, bin php bt gi ch p dng i vi ngi gy ri trt t ti phin ta, do ch ta phin ta ra lnh v cnh st nhn dn c nhim v bo v phin ta thi hnh. B lut t tng hnh s phn bit bt v tm gi thnh cc bin php c lp, qui nh cc iu kin, th tc v phm vi i vi nhng ngi c quyn ra lnh bt, tm gi ngi. Bt gingi tri php lut c th b truy cu trch nhim hnh s. Bt oan : Bt ngi khng c ti. Bt oan l vi phm php lut. Bt oan c th b x pht theo iu 119, BLHS v ti bt, gi hoc giam ngi tri php lut. B can : Ngi b khi t v hnh s theo th tc lut nh.
Khi c cn c xc nh mt ngi thc hin hnh vi phm ti th c quan iu tra ra quyt nh khi t b can. Khng ai c th coi l b can, nu khng c quyt nh khi t l b can. Trch nhim chng minh ti phm ca b can thuc v c quan tin hnh t tng. Theo iu 34, b lut t tng hnh s b can c quyn bit mnh b khi t v ti g; a ra chng c v nhng yu cu; ngh thay i ngi tin hnh t tng, ngi gim nh, ngi phin dch theo qui nh ca php lut; t bo cha hoc nh ngi khc bo cha; c giao nhn bn sao quyt nh khi t, quyt nh p dng bin php ngn chn; c giao nhn bn quyt nh iu tra sau khi kt thc iu tra, bn co trng sau khi vin kim st quyt nh truy t; c quyn khiu ni cc quyt nh ca c quan iu tra v vin kim st; c quyn nhng khng buc phi chng minh l mnh v ti. B can phi c mt theo giy triu tp ca c quan iu tra, vin kim st v Ta n. Trong trng hp vng mt khng c l do chnh ng, b can c th b p gii. B co: Ngi b ta n quyt nh a ra xt x. Theo cc iu 11, 20, 34 b lut t tng hnh s, b co c quyn nhng khng buc phi chng minh l mnh v ti5c giao nhn quyt nh a v n ra xt x, c tham gia phin ta, c ngh thay i ngi tin hnh t tng, ngi gim nh, ngi phin dch theo qui nh ca php lut. B co c quyn a ra chng c, t bo cha hoc nh ngi khc bo cha. B co c ni li sau cng trc khi ngh n, bnh ng vi nhng ngi tham gia t tng khc, c khng co bn n v quyt nh ca Ta n. Cc c quan tin hnh t tng c trch nhim chng minh ti phm ca b co v c trch nhim bo m cho b co thc hin cc
quyn ca h. B co phi c mt theo giy triu tp ca c quan iu tra, vim kim st v Ta n; trong trng hp vng mt khng l do chnh ng th c th b p gii. B n dn s : Ngi, php nhn b ngi, php nhn khc khi kin trong v n dn s v vi phm, xm phm quyn, li ch hp php ca ngi, php nhn . B n dn s c th l c nhn, php nhn c quan, t chc. B n dn s l mt bn ng s trong v n dn s. Cng nh nguyn n, b n dn s phi c mt ti Ta n, tham gia t tng khi Ta n gii quyt v n dn s. B n c quyn phn i yu cu ca nguyn n v c quyn t yu cu c lin quan n yu cu ca nguyn n. B n dn s cng c cc quyn v ngha v theo qui nh ca php lut t tng dn s, bnh ng vi nguyn n v quyn v ngha v khi tham gia t tng. Bnh ng trc php lut : Mt trong nhng nguyn tc php l c bn nc ta. Mi cng dn vit nam u c quyn bnh ng v quyn v ngha v. Hin php 1992 qui nh, cng dn khng phn bit dn tc, nam n, thnh phn x hi, tn ngng, tn gio, trnh vn ha, ngh nghip, thi hn c tr, 18 tui tr ln u c quyn bu c v 21 tu i tr ln c
quyn ng c vo quc hi, hi ng nhn dn theo qui nh ca php lut. Hin php xc nh quyn bnh ng ca phc n v nam gii v mi mt chnh tr, kinh t, vn ha, x hi v gia nh. Hin php cn qui nh s bnh ng v quyn v ngha v ca cc dn tc cng sinh sng trn t nc vit nam. Nh nc bo v, tng cng v cng c khi i an kt dn tc. Cc dn tc c quyn dng ting ni, ch vit, gi gn v pht huy truyn thng vn ha tt p ca mnh. Nh nc thc hin ch nh sch pht trin v mi mt, tng bc nng cao i sng vt cht v tinh thn ca ng bo thiu s. Nguyn tc bnh ng trc php lut c vai tr rt quan trng bo m cho x hi cng bng, php lut c tn trng, chng c quyn c li. B lut dn s : Vn bn php lut do quc hi ban hnh, bao gm mt h thng cc qui phm php lut iu chnh cc quan h x hi v ti sn v cc quan h nhn thn. Cc quan h x hi m BLDS iu chnh gm cc lnh vc sau: * Quan h s hu. * Quan h ngha v hp ng ; * Quan h bi thng thit hi ngai hp ng; * Quan h th k; * Quan h s hu tr tu; * Quan h dn s c yu t nc ngai.
16
B lut hnh s : Vn bn lut do c quan lp php ban hnh, qui nh nhng nguyn tc, chnh sch ca nh nc v ti phm v x l ti phm, xc nh nhng hnh vi nguy him cho x hi no b coi l ti phm, qui nh cc iu kin c min trch nhim hnh s, min hnh pht cng nh cc iu kin c gim hoc min chp hnh hnh pht. Mi hnh vi xm phm n quyn v li ch ca nh nc, ca tp th v ca nhng ngi khc u l hnh vi nguy him cho x hi nhng ti phm l hnh vi c mc nguy him cao cn phi qui nh trong BLHS x l nghim khc. V d: ti git ngi l hnh vi nguy him xm phm n tnh mng ca ngi khc, ti cp ti sn ca cng dn l hnh vi nguy him xm phm n ti sn ca ngi khc. B lut t tng hnh s : Vn bn lut do Quc hi ban hnh qui nh tan b trnh t, th tc khi t, iu tra, truy t, xt x v thi hnh n hnh s; chc nng nhim v, quyn hn v mi quan h gia cc c quan tin hnh t tng ( c quan iu tra, vim kim st, ta n) quyn v ngha v ca ngi tham gia t tng, ca cc c quan nh nc, t chc x hi v cng dn. Buc chm dt hnh vi vi phm : Tng hp nhng bin php, cch thc tc ng vo ngi c hnh vi xm phm n quyn, li ch hp php ca ngi khc nhm chm dt hnh vi xm phm . Buc chm dt hnh vi vi phm c p dng trong trng hp bo v cc quyn v ti sn, quyn nhn thn ca cc c nhn, t chc. Mi ngi c ngha v phi tn trng cc quyn v khng c c bt c hnh vi no ngn cn ngi c quyn thc hin quyn ca mnh. Ngi c quyn c th yu cu c quan nh nc c thm quyn bo v quyn ca mnh nu quyn b xm phm.
BLDS qui nh : ch s hu, ngi chim hu hp php c quyn yu cu ta n, c quan nh nc c thm quyn buc ngi c hnh vi xm phm quyn s hu, quyn khc chim hu phi tr li ti sn, chm dt hnh vi cn tr tri php lut vic thc hin quyn s hu, chim hu v yu cu bi thng thit hai. Buc ti: Kt lun ca vin kim st vin trc phin ta v hnh vi phm ti ca b co da trn c s phn tch chng c, vn dng cc iu khan php lut qui nh. BLTTHS, sau khi kt thc xt hi ti phin ta, kim st vin trnh by li lun ti v ngh kt ti b co theo tan b hay mt phn ni dung bn co trng hoc kt lun v ti danh nh hn. Kim st vin c quyn buc ti, nhng vic kt ti li thuc thm quyn ca Ta n. Buc phi chu th thch : Bin php t php c qui nh trong lut hnh s nc ta p dng i vi ngi cha thnh nin phm ti t nghim trng, c nhn thn tng i tt, c thi n nn, hi li sau khi p hm ti, mi trng sng ca h thun li cho vic gio dc, ci to. BLHS buc phi chu th thch do Ta n quyt nh, thi gian phi chu th thch t 1 2 nm. Ngi phi chu th thch phi chp hnh y nhng ngha v v hc tp, lao ng, tun theo k lut x hi v php lut di s gim st, gio dc ca chnh quyn c s v t chc x hi c ta n giao trch nhim. Nu trong thi gian th thch chp hnh c mt na thi hn do Ta n quyt nh v t ra c nhiu tin b, th theo
18
ngh ca t chc c gia trch nhim gim st, gio dc, ta n quyt nh chm dt thi hn th thch . Bc cung : Dng th an tri php lut buc ngi b hi cung phi khai sai s tht theo mun ch quan ca ngi hi cung. Php lut ca nh nc ta nghim cm cc hnh thc bc cung. Ngi no vi phm gy hu qu nghim trng s b x l theo iu 235 BLHS. Bc t : Vic i x tn c, thng xuyn c hip, ngc i hoc lm nhc ngi l thuc mnh, lm ngi t st . Ngi phm ti bc t c th khng c lm cho ngi b l thuc mnh cht. Ngi phm ti bc t b x pht theo iu 105, BLHS.
C
Cc bin php ngn chn : Cc bin php c tnh cht cng ch do cc c quan nh nc c thm quyn p dng i vi b can, b co v nhng ngi tham gia t tng khc nhm phng nga, ngn chn hnh vi cn tr vic iu tra, truy t, xt x hoc thi hnh n, bo m thc hin ng n cc nhim v ca t tng hnh s.
19
Cc bin php ngn chn c qui nh ti BLTTHS gm : bt b can, b co tm giam ; bt ngi trong trng hp khn cp, bt ngi trong trng hp phm ti qu tang hoc ang b truy n, tm gia tm gi, cm i khi ni c tr, bo lnh, t tin hoc ti sn bo m. Cc bin php t php : cc bin php khng phi l hnh pht, do Ta n v mt s trng hp do vin kim st quyt nh phi p dng i vi ngi phm ti trong mt s trng hp nht nh. BLHS qui nh v cc bin php t php: tch thu vt, tin bc trc tip lin quan n ti phm, tr li ti sn, sa cha hoc bi thng thit hi do hnh vi phm ti gy ra, buc cng khai xin li nu hnh vi phm ti gy thit hi v tinh thn v bt buc cha bnh mt c s iu tr chuyn khoa i vi ngi phm ti b mc bnh tm thn. i vi ngi phm ti l v thnh nin th Ta n c th quyt nh p dng cc bin php t php mang tnh phng nga, gio dc nh chu th thch ca chnh quyn a phng, t chc x hi hoc a vo trng gio dng rn luyn, gio dc. Cc ng s : Nhng nguyn n v b n, ngi c quyn li, ngha v lin quan trong mt v n dn s. Cc ng s c quyn t ha gii vi nhau trong vic gii quyt v n dn s; nu khng ha gii c vi nhau th cc ng s phi tun theo quyt nh ca Ta n. Cc ng s c quyn:
20
* Bnh ng trong vic cung cp chng c, c bit chng c do bn kia cung cp. * Yu cu Ta n iu tra, p dng bin php khn cp tm thi; * Tham gia ha gii; * Yu cu thay i hi ng xt x, kim st vin. * Tranh lun ti phin ta ; * Khng co bn n, quyt nh ca ta n. Cc ng s c ngha v cung cp chng c, thi hnh quyt nh, yu cu ca ta n, phi c mt theo giy triu tp ca ta n. Cc giai on thc hin phm ti : ti phm c thc hin qua cc bc khc nhau, php lut hnh s phn chia cc bc thnh tng giai on p dng chnh sch x l mt cch chnh xc. Ty theo loi ti phm v hon cnh phm ti m mt hnh vi ti phm c thc hin qua hai hoc ba giai an: * Giai an chun b: giai an ngi phm ti tm kim, sa son cng c, phng tin hoc to ra nhng iu kin cn thit khc thc hin ti phm. * Giai an thc hin: Giai on ngi phm ti thc hin nh phm ti.
* Giai on kt thc ti phm: khi ti phm c thc hin xong . i vi loi ti phm c thc hin do v th khng c giai on chun b. V d: trong khi xy tng, do s sut mt cng nhn lm ri gch t tng cao xung trng u mt ngi ang i trn ng lm ngi b cht. Trong mt s trng hp mc d c phm ti nhng do hon cnh, ti phm c thc hin thng qua giai on chun b. V d: Vn c mu thun vi B t lu, tnh c gp c B, A xng vo m, B lm cho B b thng nng phi i bnh vin. Cm c tr : Khng cho php thng tr v tm tr mt s a phng nht nh i vi loi i tng nht nh. Cm c tr l hnh pht b sung trong lut hnh s cm nhng ngi c th gy nguy hi cho an ninh, trt t khng c c tr nhng a bn c v tr quan trng v chnh tr, kinh t, quc phng. Cu thnh ti phm : Nhng cn c xc nh mt hnh vi ca ch th gy ra l tri php lut hay khng, trn c s m truy cu trch nhim hnh s i vi ch th. Cu thnh ti phm gm c 4 yu t: * Mt khch quan ca ti phm gm : nhng hnh vi biu hin ra bn ngoi ti phm nh : hnh vi tri php lutt, gy tn hi v vt cht, tinh thn cho x hi, s thit hi phi do chnh hnh vi tri php lut gy ra.
22
* Mt ch quan gm: li, ng c, mc ch ca ch th hnh vi tri php lut ( th hin trng thi tm l ca ch th cng nh v hu qu ca hnh vi tri php lut m ch th gy nn). * Ch th ca ti phm : l con ngi c th, phi tnh n tui khi ch th c hnh vi phm ti ( tui truy cu trch nhim hnh s), nng lc php l trong lnh vc , trng thi tm l ( thn kinh) ca ngi khi phm ti.. nu khng c ch th ti phm th khng th c hnh vi phm ti. * Khch th ca ti phm: nhng quan h x hi c php lut bo v nhng li b hnh vi vi phm php lut xm hi n. Tnh cht ca khch th phn nh mc nguy him ca hnh vi vi phm php lut. Chnh n : Mt chc v t php ch ngi ng u ta n cc ph trch cng tc xt x, bo co cng tc trc c quan nh nc c thm quyn. Chnh n to n nhn dn ti cao do Quc hi bu, min nhim v bi nhim theo ngh ca ch tch nc. Nhim k ca chnh n ta n nhn dn ti cao theo nhim k ca quc hi. Chnh n ta n qun s v chnh n ta n nhn dn a phng cc cp do ch tch nc b nhim, min nhim v cch chc theo qui nh ca lut t chc Ta n v php lnh v thm phn v hi thm ta n nhn dn. Nhim k ca chnh n ta n qun s v chnh n ta n nhn dn a phng l 5 nm. Chnh ta : Mt chc v t php ch ngi ng u mt ta chuyn trch ( ta hnh s, ta dn s, ta kinh t, ta lao ng, ta hnh chnh).. ca ta n nhn dn ti cao, ta n nhn nhn tnh thnh ph
trc thuc trung ng v cp tng ng. Chnh ta chuyn trch do chnh ta n nhn dn ni ta chuyn trch trc thuc b nhim, min nhim, v cch chc. Chm dt hp ng lao ng : vic ngi s dng lao ng v ngi lao ng khng tip tc tham gia quan h hp ng lao ng. Hp ng lao ng chm dt trong nhng trng hp sau: * Ht hn hp ng; * hon thnh cng vic theo hp ng; * Hai bn tha thun chm dt hp ng; * Ngi lao ng b kt n t giam hoc b cm lm cng vic c theo quyt nh ca ta; * Ngi lao ng cht, mt tch theo tuyn b ca ta n; Ngi lao ng v ngi s dng lao ng c quyn n phng chm dt hp ng lao ng nhng phi tun ht ng cc qui nh ti iu 37, 38 BLL. Chm dt kinh doanh : Mt s kin php l theo ngi kinh doanh chm dt hot ng ca mnh. Chm dt kinh doanh cos1 th c thc hin:
24
* Theo nh ca c quan Nh nc c thm quyn * Theo ch ca ngi kinh doanh Khi chm dt kinh doanh, ngi kinh doanh cn phi thng bo bng vn bn cho c quan Nh nc c thm quyn v thng bo cng khai cho mi ngi bit. Hu qu ca vic chm dt kinh doanh c gii quyt theo quy nh ca php lut. Che giu ti phm : Hnh vi ca ngi tuy khng ha hn trc, nhng sau khi bit ti phm c thc hin, che giu ngi phm ti, cc du vt, tang vt ca ti phm hoc c hnh vi khc cn tr vic pht hin, iu tra, x l ngi phm ti. iu 18 v 246 BLHS quy nh hnh vi che giu ti phm v ti che giu ti phm. Trng hp che giu ti phm c ha hn trc th coi l ng phm v mt ti phm c th ( vi vai tr ngif gip sc) Chim gi tri php ti sn Nh nc: Khng tr li ti sn XHCN b giao nhm hoc khng np cho c quan c trch nhim ti sn do mnh tm c, bt c m bit l ti sn XHCN. Ti sn b giao nhm l ti sn do ngi c trch nhim v ti sn v s sut m giao nhiu hn v s lng hoc v gi tr so vi ti sn l ra phi giao.
25
Ti sn tm c, bt c thng l cc ti sn ca Nh nc lc hoc cc kho tng, vt bu trong thin nhin ch c pht hin. Chim hu khng ngay tnh: Mt hnh thc chim hu ti sn khng c cn c php lut nhng ngi chim hu bit hoc php lut buc phi bit l mnh chim hu khng da trn c s ca php lut. Chim hu ngay tnh: Mt hnh thc chim hu ti sn khng c cn c php lut nhng ngay tnh. Chim hu ti sn: Vic c nhn, t chc trc tip nm gi, qun l ti sn theo ch ca mnh. Vic chim hu ti sn c hai hnh thc: a/ Chim hu hp php: chim hu c cn c php lut b/ Chim hu bt hp php: chim hu khng c cn c php lut. Tuy nhin vic chim hu bt hp php c hai loi: * Chim hu ngay tnh: Ngi chim hu khng bit hoc khng th bit vic chim hu l khng c cn c php lut. * Chim hu khng ngay tnh: Ngi chim hu bit vic chim hu ti sn l khng c cn c php lut nhng vn chim hu.
26
Chng ngi thi hnh cng v: Hnh vi dng v lc hoc e da dng v lc chng li cng nh dng th an cng p ngi ang thc hin chc nng, nhim v m c quan Nh nc, cc t chc x hi giao ph. Ngi thi hnh cng v l ngi nhn danh mt c quan Nh nc hay t chc x hi ang thc thi nhng nhim v thuc thm quyn ca c quan, t chc x hi v li ch chung ca x hi Ch n : Cc i tng c nhn hay php nhn ca cc khon n khng c bo m tr ng hn, k k ch n c bo m nhng ch i vi phn n vt qu gi tr vt bo m ang nm trong tay mnh ( tay ch n). Ch n c bo m : Ch n c khon n c bo m bng ti sn ca doanh nghip mc n. Ch n c bo m c hiu l ch n gi vt cm c ca doanh nghip, hoc c cc khon n c bo m bng ti sn ca ngi i vay. Ch n c bo m mt phn : ch n c khan n c bo m bng ti sn ca doanh nghip mc n m gi tr ti sn bo m t hn khan n . Ch n khng bo m : ch n c khan n khng c bo m bng ti sn ca doanh nghip mc n. Ch th ca phm ti : ngi thc hin ti phm c qui nh trong BLHS ( ngi phm ti).
Ch nhng ngi thc hin ti phm c cc iu kin sau y mi c th b coi l ch th ca ti phm v b x l hnh s: * tui : ch nhng ngi t 14 tui tr ln mi c th b coi l ch th ca ti phm. Nhng ngi t 14 tui n di 16 tui ch c th b coi l ch th ca ti phm v b x pht v hnh s nu h c phm nhng ti m BLHS qui nh hnh pht t t 5 nm tr ln. Nhng ngi t 16 tui tr ln c th b coi l ch th ca ti phm nu h phm bt c loai ti phm no. * Nhng ngi ni trn phi l nhng ngi c tr c pht trin bnh thng: c kh nng hiu bit v vic mnh lm, khng mc bnh tm thn hoc b tt nguyn n mc khng th hiu bit hoc iu khin c vic lm ca mnh. Ch ta phin ta : Thm phn, thay mt hi ng xt x ch tr, iu khin v gi k lut phin ta. Chung sng nh v chng : Nam n khng c hn th m n, , sng chung vi nhau th coi l chung sng nh v chng mt cch bt hp php. Lut hn nhn gia nh c qui nh : cm ngi ang c v , c chng kt hn hoc chung sng nh v chng vi ngi khc.
28
Chuyn giao cng ngh : Mt hnh thc mua , bn cng ngh trn c s hp ng chuyn giao cng ngh c cc bn tha thun ph hp vi cc qui nh ca php lut. Chuyn giao ngha v : Vic ngi c ngha v trong quan h php lut dn s c th chuyn giao ngha v cho ngi khc. Ngi th ngha v tr thnh ngi c ngha v mi trc ngi c quyn. Vic chuyn ngha v ch c coi l c gi tr nu ngi c quyn ng . Sau khi ngha v c chuyn, ngi c quyn khng cn quyn yu cu i vi ngi c ngha v c.Chng c : s vic c tht, c thu thp theo trnh t do BLTTHS qui nh m c quan iu tra, vin kim st v ta n dng lm cn c xc nh c hay khng c hnh vi phm ti, ngi thc hin hnh vi phm ti cng nh cc tnh tit khc cn thit cho vic gii quyt ng n v n. Chng c c xc nh bng : * Vt chng; * Li khai ca ngi lm chng, ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi b tm gi, b can, b co; * Kt lun gim nh; bin bn v hat ng iu tra, xt x v cc ti liu khc. Chng c c cc thc tnh: Tnh khch quan, tnh lin quan v tnh hp php.
Con cha thnh nin : con cha 18 tui. Con cha thnh nin cha c y nng lc hnh vi dnm s t mnh xc lp, thc hin quyn, ngha v dn s trong giao lu dn s v quan hn hn nhn gia nh. Con cha thnh nin gm c: * con cha 6 tui, l ngi khng c nng lc hnh vi dn s; mi giao dch ca con u do ngi i din theo php lut ( cha, m), ngi gim h xc lp, thc hin. * Con t 6 tui n 18 tui, khi xc lp, thc hin cc giao dch dn s phi c cha, m ng , tr giao dch nhm ph v nhu cu sinh hot hng ngy ph hp vi la tui. * Con t 15 tui n di 18 tui c ti sn ring bo m thc hin ngha v dn s, th c th t mnh xc lp, thc hin giao dch dn s m khng cn cha, m ng . Con cha thnh nin di 15 tui gy thit hi cho ngi khc, th cha m phi chu trch nhim bi thng ton b thit hi xy ra. Nu ti sn ca cha m khng bi thng m con cha thnh nin c ti sn ring th cha m c quyn ly ti sn ring bi thng phn cn thiu. Con thnh nin (con t 18 tui tr ln): Con thnh vin c kh nng bng hnh vi ca mnh xc lp, thc hin quyn,ngha v dn s. Con thnh vin c hnh vi tri php lut m gy thit hi cho ngi khc, th phi bi thng thit hi bng ti sn ring ca mnh. Nu con thnh nin cn chung sng vi cha mc ng gp vo ti sn chung ca
gia nh, th phn ng gp c coi la ti sn ca con. Nu ti sn ring ca con cha bi thng th c th trch phn ti sn ca con trong khi ti sn chung ca gia nh bi thng. Trong trng hp con thnh nin nhng khng c kh nng lao ng(m yu, bnh tt, tt nguyn)th cha, m vn c ngha v nui dng(iu 20, lut hn nhn v gia nh) v bi thng thit hi do hnh vi ca ngi con gy ra. Con ngoi gi th:Con c sinh ra m cha m khng c ng k kt hn theo quy nh ca php lut. Con ngoi gi th c quyn xin nhn cha, m, k c trong trng hp cha, m cht. Con ngoi gi th c cha, m nhn hoc c to n nhn dn cho nhn cha, m u c quyn v ngha v nh con trong gi th. Vic php lut cng nhncon ngoi gi thc ngha quan trng v mt nhn o, bo v quyn li v mi mt ca ngi con, nng cao trch nhim ca cha, m v kkhng nh nguyn tc khng phn bit i x vi cc con, bt k con trong gi th, ngoi gi th, con nui, con chung, con ring. Con nui: Con khng phi do cha, m sinh ra nhng c nui nh con . Php lut quy nh gia ngi nui v con nui c ngha v v quyn nh cha m vi con e. Lut hn nhn v gia nh, cha m nui c ngha v thng yu con nui, khng c phn bit i x gia con nui v con ca mnh (iu 19).
Con nui c ngha v knh trng, chm sc, nui dng cha m nui( iu21). Cha, m nui c ngha v nui dng con nui cho n khi con tui thnh nin. Trong trng hp con nui thnh nin nhng khng c kh nng lao ng t nui mnh, th cha, m nui vn c ngha v nui dng. Con nui bt k la tui no c quyn c ti sn ring. Ti sn ring ca con nui cha thnh nin do cha, m nui qun l. Cha m nui l ngi i din bo v quyn li ca con nui cha thnh nin trc php lut. Cng ty c phn: L loi hnh cng ty i vn. Cng ty c phn c c trng: * Vn ca cng ty c chia lm nhiu phn bng nhau( c phn); * S thnh vin(c ng) cng ty phi c trong sut thi gian hot ng t nht l 07 ngi * Trong sut qu trnh hot ng c php pht hnh cc loi chng khon nh c phn, tri phiu ra th trng huy ng vn; * Cng ty c phn chu trch nhim v cc khon n ca cng ty bng ti sn ca cng ty. * Vic chuyn nhng c phn dc thc hin d dng; * S lng thnh vin cng ty thng rt ng.
32
Cng ty i nhn: Nhng cng ty thnh lp da trn s blin kt cht ch bi tin cy v nhn thn ca cc thnh vin tham gia, s hn vn l yu t th yu. c im ca cng ty i nhn l: * Khng c s tch bch v ti sn c nhn ca cc thnh vin cng ty v ti sn cng ty. * Cc thnh vin lin i chu trch nhim v hn, i vi mi khon n ca cng ty. * Cc thnh vin c t cch thng gia c lp. Cng ty khng b nh thu. Cng ty i nhn thng tn ti di hai dng: * Cng ty hp danh; * Cng ty hp vn n gin. Ccng ty i vn : Cc cng ty thnh lp ch yu da trn c s lin kt v vn, khng quan tm n yu t nhn thn ca ngi gp vn. c trng quan trng ca cng ty i vn l: * C s tch bch ti sn ca cng ty v ti sn c nhn; * Cng ty i vn c t cch php nhn;
33
* Cc thnh vin cng ty chu trch nhim v khon n ca cng ty trong phm vi mc vn gp vo cng ty( trch nhim hu hn); * Cng ty phi ng thu cho nh nc, cc thnh vin phi ng thu thu nhp. Cng ty i vn thng chia lm 2 loi: * Cng ty c phn; * Cng ty trch nhim hu hn. Cng ty hp danh: Loi hnh cng ty i nhn, trong cc thnh vin cng ty cng nhau tin hnh hot ng thng mi di dng mt hng chung v cng lin i chu trch nhim v hn v mi khon n ca cng ty. Vic thnh lp cng ty da trn hp ng trong cc bn tho thun v quyn, ngha v ca cc thnh vin tham gia. Trong quan h vi bn ngoi mi thnh vin u c ngha v ngang nhau. * Vic lin i chu trch nhim v hn ca cc thnh vin cng ty c th hin:cc thnh vin chu trch nhim mt cch trc tip, c bn, cc ch n c quyn i hi bt k ai vi ton b s tin n; * Trch nhim ny khng gii hn i vi bt k thnh vin no.
34
Vic chuyn nhng t cch thnh vin trong cng ty hp danh rt kh khn. Ch cn mt thnh vin trong cng ty cht hoc xin ra l cng ty c th b gii th. Cng ty trch nhim hu hn:Mt loi hnh cng ty i vn gm t nht hai thnh vin, gp vn thnh lp cng ty, cc thnh vin ch chu trch nhim v mi khon n ca cng ty trong phm vi phn vn gp vo cng ty. Cc cng ty trch nhim hu hn c c trng: * Cng ty l mt php nhn c ti sn c lp c th l nguyn n, b n trc c quan ti phn; * Phn vn gp ca cc thnh vin phi c ng ngay khi thnh lp cng ty; * Mc vn gp ca cc thnh vin c th khc nhau; * Khng c php pht hnh bt k loi chng khon no nh c phiu, tri phiu huy ng vn; * Vic chuyn nhng phn vn gp cho ngi khng phi l thnh vin cng ty phi c s chp thun ca s ng thnh vin i din cho vn iu l.
35
Cng ty ti chnh:Cng ty quc doanh hoc c phn m hot ng ch yu l cho vay mua, bn hng ho, dch v bng ngun vn ca mnh hoc trong dn. Cng ty thng mi: S lin kt gp vn ca hai hay nhiu c nhn hoc php nhn thnh mt t chc kinh doanh nhm mc ch kim li. Cng ty c chia thnh nhiu loi da trn tnh cht lin kt, ch trch nhim i vi cc thnh vin C ch th trng: Hnh thc vn ng ca cc quy lut kinh t nhiu thnh phn vn hnh mt cch khch quan trong s lin kt cc c nhn, cc doanh nghip, cc ch th kinh doanh trn th trng thng qua gi c v s lng hng ho, dch v. C quan cng chng: Mt h thng c quan nh nc thc hin chc nng cng chng C quan cng chng nh nc c t chc hot ng cc tnh, thnh ph trn lnh th Vit nam. C quan cng chng nh nc tnh, thnh ph l phng cng chng Nh nc s 1 t ti trung tm tnh, thnh ph. Ngoi ra cn c phng cng chng Nh nc s 2 hoc 3 xut pht t nhu cu pht trin kinh t x hi ca a phng . C quan cng chng Nh nng mi tnh, thnh ph trc thuc U ban nhn dn tnh , thnh ph
36
v do gim c s t php trc tip qun l. H thng c quan cng chng Nh nc chu s qun l thng nht ca B T php. C quan iu tra :Mt trong s cc c quan tin hnh t tng hnh s, c nhim v p dng mi bin php do B lut t tng hnh s quy nh, tin hnh iu tra tt c cc ti phm xy ra theo thm quyn xc nh s thc ca v n. Theo B lut hnh s v Php lnh t chc iu tra hnh s ngy 4,4,1989 c quan iu tra c t chc trong lc lng Cnh st nhn dn, lc lng An ninh nhn dn, trong qun i nhn dn v trong vin kim st nhn dn. Thm quyn iu tra, ngha v, quyn hn ca tng loi c quan iu tra c quy nh c th ti B lut t tng hnh s v Php lnh t chc iu tra hnh s. C quan hnh chnh nh nc: C quan Nh nc m nhn chc nng qun l, iu hnh x hi mang tnh cht chuyn nghip. C quan hnh chnh nh nc c t chc thnh mt h thng hnh chnh thng nht t trung ng xung n c s do c quan quyn lc Nh nc (Quc hi, Hi ng nhn dn cc cp) lp ra v chu trch nhim bo co cng tc trc cc c quan i din . nc ta, h thng cc c quan hnh chnh gm Chnh ph, cc b, Uy ban nhn dn tnh, y ban nhn dn huyn, y ban nhn dn x v cc s ban ngnh trc thuc. Chnh ph l c quan hnh chnh Nh nc cao nht, ng u h thng cc c quan hnh chnh Nh nc. Chnh ph thng nht qun l vic thc hin cc nhim v chnh tr, kinh t, vnho, x hi, quc phng, an ninh v i ngoi ca Nh nc. UBND l c quan hnh chnh Nh nc a phng, chu trch
37
nhim chp hnh Hin php, Lut, cc vn bn ca c quan Nh nc cp trn v Ngh quyt ca Hi ng nhn dn cng cp. C quan hnh php: C quan Nh nc thc hin, thi hnh lut . Cng vi c quan lp php, c quan t php hp thnh b my Nh nc trung ng. C quan hnh php c t chc v hot ng trn c s nhng quy nh ca hin php, v lut, thng nht qun l, iu hnh vic thc hin cc nhim v chnh tr, kinh te, vn ho, x hi, quc phng, an ninh v i ngoi ca nh nc, bo m vic thc hin v tn trng Hin php, cc o lut do c quan lp php ban hnh, Ni dung cc quy nh php l v hnh vi c thca c quan hnh php phi trn c s quy nh ca lut, khng c tri vi hin php v lut. T chc v hot ng ca c quan hnh php mi nc c c im ring, khng hon ton ging nhau, hoc do Tng thng ng u, hoc do Th tng ng u. S lng thnh cc thnh vin ca c quan lp php ( thnh vin ni cc, thnh vin chnh) s lng nhiu t khc nhau v do c quan lp php hoc ngi ng u c quan hnh php quyt nh b nhim. nc ta, b my Nh nc c t chc trn c s quyn lc Nh nc l thng nht, Quc hi l c quan quyn lc nh nc cao nht, nm c quyn hnh php, ng thi quyn hnh php c giao cho Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc hi, c quan hnh chnh nh nc cao nht. Chnh ph thng nht qun l vic thc hin cc nhim v chnh tr, kinh t, vn ho, x hi, quc phng, an ninh v i ngoi ca Nh nc, bo m vic tn trng v chp hnh hin php v php lutChnh ph chu
trch nhim trc Quc hi v bo co cng tc vi Quc hi, U ban thng v Quc hi, Ch tch nc. C quan kim st: C quan nh nc do Quc hi lp ra, c chc nng kim tra, gim st vic tun theo php lut, thc hin quyn cng t, nhm bo m bo cho php lut c chp hnh nghim chnh v thng nht ( cn gi l chc nng kim st chung v chc nng cng t). Trong hot ng, Vin kim st thc hin kim st tnh hp hin, v hp php trong nhng vn bn php quy ca cc c quan nh nc, t chc x hi trong vic thc hin hin php, php lut;nhn danh nh nc truy t nhng ngi vi phm php lut hnh s trc To n; tin hnh cng tc kim tra khi xt thy cn thit. Trong hot ng kim tra v kim st vic tun theo php lut trong cc c quan Nh nc, cc t chc x hi v cc cng dn, thc hin quyn cng t l hot ng ch yu ca Vin kim st. c im hot ng kim tra, gim st ca Vin kim st : - y l hot ng ch yu, chc nng chnh ca Vin kim st. Cc c quan Nh nc khc nh Quc hi, To ncng c hot ng kim tra, gim st nhng khng phi l hot ng chnh. - Phm vi kim st, gim st ca Vin kim st rt rng:t kim st chung, kim st cng tc iu tra, xt x, thi hnh n n kim st giam gi, ci to phm nhn, kim st i vi cc c quan Nh nc t cc cp B tr xung, v i vi cc t chc x hi v mi cng dn trong vic thc hin php lut.
- Khi pht hin sai phm, Vin kim st c quyn p dng cc bin php ngn chn, kin ngh, khng ngh cc c quan, t chc x l theo thm quyn hoc lm co trng, ra quyt nh khi t b can ra trc to n. H thng Vin kim st nhn dn gm: * Vin kim st nhn dn ti cao; * Cc vin kim st nhn dn tnh, thnh ph trc thuc Trung ng; * Cc vin kim st nhn dn huyn, qun, th x, thnh ph thuc tnh; * Cc vin kim st qun s. Vin kim st nhn dn c t chc theo h thng dc. Vin kim st nhn dn do vin trng lnh o, vin trng vin kim st nhn dn cp di chu s lnh o ca Vin trng kim st nhn dn cp trn; cc Vin trng kim st nhn dn chu s lnh o thng nht ca Vin trng kim st nhn dn ti cao. C quan lp php C quan Nh nc duy nht m nhim vic lm ra Phin php v lut (lp Hin v lp php). Hin php v lut c gi tr php l cao nht, iu chnh cc quan h c bn ca x hi, c c quan hnh php t chc thc hin v bo m thc hin bng sc mnh ca c b my Nh nc, ca ton x hi. Cc quy nh ca cc c quan Nh nc khc phi trn c s Hin php v lut .
40
T chc v hot ng ca c quan lp php do Hin php quy nh.C quan lp php c cc tn gi khc nhau: Quc hi, Ngh vin, Vin dn biu, X vit ti cao( Lin x c), vin uma quc gia ( cng ho Lin bang nga hin nay) nc ta, quc hi l c quan lp php duy nht. Hin php nm 1992 quy nh Quc hi l c quan duy nht c quyn lp hin v lp php.: thc hin iu ny quc hi c quyn lm hin php v sa i Hin php, lm lut v sa i Lut; quyt nh chng trnh xy dng lut, php lnh- thc hin quyn gim st ti cao vic tun theo Hin php, lut v ngh quyt ca Quc hi; bi b cc vn bn ca Ch tch nc, Th tng Chnh ph, to n Nhn dn ti cao v Vin kim st Nhn dn ti cao tri vi Hin php, lut v ngh quyt ca Quc hi. Quc hi bu ra Chnh ph( m nhim ch yu chc nng hnh php v Chnh n To n Nhn dn ti cao, Vin trng vin kim st Nhn dn ti cao ( c quan m nhn ch yu chc nng t php). C quan quyn lc nh nc: C quan Nh nc do Nhn dn lp ra, thay mt Nhn dn gii quyt nhng cng vic quan trng ca t nc. Tu thuc c im mi nc m c cch t chc c quan quyn lc khc nhau: tp quyn tp trung quyn lc Nh nc vo mt c quan i din cho ch v nguyn vng ca Nhn dn; hoc phn quyn- quyn lc nh nc c phn chia cho cc c quan Nh nc khc nhau, c lp vi nhau m nhn( lp php, hnh php, t php).
41
C quan tin hnh t tng: Nhng c quan Nh nc c php lut xc nh l ch th trc tip tin hnh nhng hot ng t tng nh khi t, iu tra, truy t, xt x. Trong t tng hnh s, c quan tin hnh t tng gm c: C quan iu tra (ca lc lng cnh st nhn dn, ca lc lng an ninh nhn dn, trong qun i nhn dn, ca Vin kim st nhn dn v ca mt s c quan khc); Vin kim st, To n. C quan t tng khc: c quan c thc hin mt s hnh vi t tng xut pht t yu cu ca u tranh phng nga v chng ti phm c lin quan n hot ng qun l Nh nc ca cc c quan . Cc c quan t tng ny khng phi l c quan tin hnh t tng, nhng c lut php giao nhim v tin hnh mt s hot ng iu tr ri chuyn h s cho c quan tin hnh t tng c thm quyn theo lut nh. l cc c quan nh B i bin phng, c quan hi quan, c quan kim lm v cc c quan khc ca lc lng cnh st nhn dn, lc lng an ninh nhn dn, qun i nhn dn. C quan t php: c quan Nh nc thc hin chc nng gi gn, bo v php lut bao gm To n v Vin kim st. Theo Hin php 1992, To n c chc nng xt x cc v n hnh s, dn s, hn nhn v gia nh, lao ng hnh chnh v cc loi n khc do Lut quy nh. Vin kim st c chc nng kim st m bo cho vic tun theo php lut thng nht trong c nc v chc nng cng t trc to. C quan xt x: To n c nhim v bo v php ch x hi ch ngha, bo v ch x hi ch ngha v quyn lm ch ca cng dn, bo v ti
sn ca Nh nc, ca tp th, bo v tnh mng, ti sn, t do, danh d v nhn phm ca cng dn. nc ta c cc to n sau y: To n Nhn dn ti cao; Cc to n Nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng Cc to n nhn dn qun, huyn, th x, thnh ph thuc tnh; Cc to n qun s; Cc to n khc do lut nh.
D
Dn ti phm: vic mt quc gia trao tr k phm ti hay k b nghi ng l phm ti theo ngh hay yu cu ca mt quc gia khc iu tra, xt x hay thi hnh bn n hnh s. Thng thng yu cu v dn ti phm c p ng khi gia cc quc gia hu quan c hip nh c bit v vn ny. Khi khng c hip nh th vic dn mt ti phm c th no do quc gia t quyt nh theo php lut ca mnh. Vic dn ti phm s khng tin hnh nu nh nh nc tin hnh dn xt x v ti , tuyn n v n c thc hin. Di chc: S th hin ch n phng ca c nhn nhm chuyn ti sn ca mnh cho ngi khc sau khi cht. Ngi lp di chc phi minh mn, sng sut, khng b la di, e do hoc cng p. Vo bt c lc no khi cn sng, ngi lp di chc cng c quyn sa i, b sung, thay th hoc hy b di chc. Di chc ch pht sinh hiu lc sau khi ngi lp di chc cht. Di chc c th c lp bng cc hnh thc sau: * di chc vit khng c ngi lm chng; * di chc vit c ngi lm chng; * di chc vit c chng thc ca UBND x phng th trn; * di chc vit c chng thc ca c quan cng chng Nh nc;
44
* di chc ming. Di chc ming c coi l hp php nu ngi di chc ming th hin ch cui cng ca mnh trc s c mt ca t nht hai ngi lm chng v ngay sau , nhng ngi lm chng ghi chp li, cng k tn hoc im ch. Di sn dng vo vic th cng: phn di sn m ngi cht li th hin nguyn ca mnh trong di chc l khng chia, ch gi li dng vo vic th cng. Phn di sn dng vo vic tha k c giao cho mt ngi c ch nh trong di chc qun l thc hin vic th cng. Nu ngi c ch nh khng thc hin ng di chc hoc khng theo tho thun ca nhng ngi tha k, th nhng ngi tha k c quyn giao phn di sn dng vo vic th cng cho ngi khc qun l th cng. Di sn tha k: ti sn ca ngi cht li, bao gm ti sn ring ca ngi cht, phn ti sn ca ngi cht trong ti sn chung vi ngi khc. Di sn tha k cn bao gm quyn s dng t, ngha v ti sn ca ngi cht li.
45

i din: vic mt ngi (ngi i din) nhn danh mt ngi khc (ngi c i din) xc lp, thc hin giao dch trong phm vi thm quyn i din. Phm vi thm quyn i din do cc bn tho thun hoc do php lut quy nh. Ngi c i din c quyn, ngha v pht sinh t giao dch dn s do ngi i din xc lp, thc hin trong phm vi thm quyn i din. Trong trng hp php lut quy nh c nhn phi t mnh thc hin giao dch dn s th cc nhn khng c y quyn ngi khc i din cho mnh. i din ca c nhn: vic mt c nhn (ngi i in) nhn danh mt c nhn khc (ngi c i din ) xc lp, thc hin cc giao dch dn s trong phm vi thm quyn i din v qua , lm pht sinh quyn, ngha v v trch nhim dn s ca ngi c i din. i din ca c nhn c th l i din theo php lut nh cha, m i din cho con cha thnh nin; ch h gia nh i din cho gia nh hoc c th l i din theo y quyn nh mt c nhn y quyn cho mt c nhn khc thc hin mt hoc nhiu giao dch dn s.
46
i din ca php nhn: Ngi nhn danh mt php nhn tham gia quan h dn s v li ch ca php nhn . Ngi i din ca php nhn c th l ngi i din theo php lut hoc theo iu l ca php nhn, hoc l ngi c u quyn. i din hp php ca doanh nghip: Ngi nhn danh doanh nghip thc hin cc giao tin hnh cc hot ng lin quan n hot ng sn xut kinh doanh trong phm vi thm quyn i din. Quan h i din c xc lp theo quy nh ca php lut hoc u quyn. V nguyn tc, ngi i din theo php lut ca doanh nghip l ngi bu hoc ngi c b nhim vo chc v ng u doanh nghip. Trong cc trng hp lut php quy nh ch doanh nghip phi t mnh trc tip thc hin giao dch th khng c u quyn cho ngi khc i din cho mnh. V d: Trong qu trnh gii quyt yu cu tuyn b ph sn doanh nghip t nhn, ch doanh nghip hoc i din hp php ca doanh nghip phi t mnh trc tip thc hin. Theo quy nh ca php lut nc ta, i din hp php ca doanh nghip l: Ch doanh nghip t nhn (gim c doanh nghip t nhn) Gim c doanh nghip (trong doanh nghip nh nc)
Ch nghip hop tc x (i vi hp tc x) Ch tch hi ng qun tr cu cng ty c phn, cng ty trch nhim hu hn, doanh nghip u t nc ngoi. i din theo php lut: ngi theo quy nh ca php lut, c quyn i din cho cc ch th php lut dn s thc hin cc giao dch dn s. V d: ngi ng u mt php nhn c quyn i din theo php lut cho php nhn . Trong mt s trng hp To n c th ch nh ngi i din theo php lut cho ngi b hn ch nng lc hnh vi dn s. i x: Vic xt tha cho mt s loi ti phm v ngi phm ti thuc thm quyn ca Quc hi. c x : Vic xt tha cho mt s ngi phm ti c th thuc quyn hn ca Ch tch nc. ng k h tch : Vic c quan Nh nc c thm quyn xc nhn v ghi vo s cc s kin sinh, t, kt hn, li hn, gim h, nui con nui, thay i h, tn, quc tch; ci chnh ngy, thng, nm sinh v nhng sai st v h tch theo nhng th tc do php lut qui nh. ng k kt hn : Th tc do php lut qui nh nhm cng nhn vic xc lp quan h hn nhn gia hai bn nam, n khi kt hn.
Vic kt hn phi c ng k theo nghi thc Nh nc ti c quan Nh nc c thm quyn theo qui nh ca lut hn nhn v gia nh. Mi nghi thc kt hn khc u khng c gi tr php l. V chng li hn mun kt hn li cng phi ng k kt hn. Theo lut hn nhn v gia nh, vc kt hn do u ban nhn dn x, phng, th trn ni thng tr ca mt trong hai ngi kt hn cng nhn v ghi vo s kt hn. Vic kt hn gia cng dn Vit nam vi nhau ngoi nc do c quan i din ngoi giao, c quan Lnh s ca nc cng ho x hi ch ngha vit nam cng nhn. Vic ng k kt hn mt mt bo m vic tun th php lut trong vic kt hn; mt khc, giy chng nhn kt hn hn do c quan nh nc c thm quyn cp l chng c xc nhn quan h v, chng hp php c php lut cng nhn v bo v.
ng k kinh doanh : Vic ghi nhn bng vn bn ca c quan nh nc c thm quyn v mt php l s ra i ca mt doanh nghip. Khi ng k kinh doanh, doanh nghip c ghi tn vo s ng k kinh doanh v c cp giy chng nhn ng k kinh doanh. Sau khi ng k kinh doanh, doanh nghip c t cch ch th tin hnh cc hot ng sn xut kinh doanh.
49
Cc thng tin cn thit v doanh nghip c ghi vo s ng k kinh doanh ti c quan nh nc c thm quyn. ng k kinh doanh va l quyn va l ngha v ca doanh nghip. ng k vic nhn con nui : Th tc do php lut qui nh nhm xc nhn quan h gia cha, m nui vi con nui nh quan h gia cha, m vi con . Theo lut hn nhn v gia nh, vic nhn nui con nui do UBND x, phng, th trn, ni thng tr ca ngi nui hoc con nui cng nhn v c ghi vo s h tch. Trong trng hp ngi nc ngoi xin nhn tr em Vit nam thng tr ti Vit nam lm con nui phi lm n theo mu qui nh gi UBND tnh, thnh ph trc thuc trung ng, ni thng tr ca cng dn Vit nam v c thm quyn ng k vic nui con nui gia cng dn Vit nam vi ngi nuc ngoi. Trong trng hp con nui l cng dn Vit nam ang c tr nc ngoi, th c quan i din ngoi giao, c quan lnh s ca Vit nam c thm quyn ng k vic nui con nui , nu vic ng k khng tri vi php lut nc tip nhn. Vic ng k c thc hin sau khi c s ng bng vn bn ca b T php Vit nam i vi tng trng hp. t cc : Vic mt bn ( bn t cc) giao cho bn kia ( bn nhn t cc) mt khon tin hoc kim kh qu, qu hoc cc vt c gi tr khc (
50
gi l ti sn t cc) trong mt thi gian nht nh bo m vic giao kt hoc thc hin hp ng dn s. Vic t cc phi c lp thnh vn bn. Trong trng hp hp ng c giao kt, thc hin th bn nhn t cc phi tr li ti sn t cc cho bn t cc hoc ti sn t cc c tr thc hin ngha v tr tin. Trng hp bn t cc t chi giao kt, thc hin hp ng th ti sn t cc thuc v bn nhn t cc. Trng hp bn nhn t cc t chi giao kt, thc hin hp ng, th bn nhn t cc phi tr cho bn t cc ti sn t cc v khon tin tng ng vi gi tr ti sn t cc, tr trng hp hai bn c tho thun khc. t tin hoc ti sn bo m: Bin php ngn chn c quy nh trong B lut t tng hnh s do c quan iu tra, Vin kim st hoc To n p dng i vi b can hoc b co l ngi nc ngoi bng cch ra quyt nh cho h t tin hoc ti sn c gi tr bo m s c mt theo giy triu tp. t tin hoc ti sn bo m c qui nh trong b lut t tng hnh s. i vi quyt nh ca c quan iu tra phi c vin kim st cng cp ph chun trc khi thi hnh. Vic t tin hoc ti sn bo m phi c lp bin bn theo mu t tng c qui nh. Trong bin bn phi ghi r s lng tin, tn v tnh trng ti sn c t. Bin bn phi c lp thnh 6 bn( 3 bn dch ra ting vit, 3 bn dch ra ting ca dn tc b can, b co hoc ting Anh) b can hoc b co c gi 1 bn, cn li lu vo h s v n. Sau khi t tin hoc ti sn bo m, nu b can hoc b co khng c mt theo giy triu tp ca c quan iu
51
tra, Vin kim st hoc Ta n m khng c l do chnh ng th s tin hoc ti sn s b sung qu Nh nc. u th : Ch ng u hng v khai bo ti li vi c quan c thm quyn sau thi gian ln trn. Ngi ra u th ( k c k ang b truy n u th) c hng khoan hng nht nh khi xt x. iu kin kt hn : Nhng chun mc php l qui nh v tha nhn vic kt hn gia nam v n. Theo qui nh ca lut hn nhn v gia nh, vic kt hn phi tun theo cc iu kin sau : nam t 20 tui tr ln, n t 18 tui tr ln; vic kt hn do nam, n t nguyn quyt nh, khng bn no p buc, cn tr, la di kt hn, khng ai c cng p kt hn. Nhng ngi sau y khng c kt hn: ngi cha tui kt hn; ngi ang c v, c chng; ngi b mt nng lc hnh vi dn s. Cm kt hn gia nhng ngi cng dng mu v trc h, gia anh ch em c cng cha, m hoc cng cha khc m hoc cng m khc cha; gia nhng ngi c quan h huyt thng trong phm vi 3 i, v cc trng hp khc theo qui nh ca php lut. Trong mt s trng hp c th, php lut c th qui nh vic p dng iu kin kt hn thch hp i vi cc dn tc thiu s. iu tra vin: Mt chc danh nh nc ch ngi lm trong c quan iu tra, c nhim v tin hnh cc bin php iu tra do B lut t tng
hnh s qui nh v phi chu trch nhim v nhng hot ng iu tra ca mnh. Vit nam, iu tra vin c trong cc c quan iu tra ca lc lng an ninh nhn dn, lc lng cnh st nhn dn, trong qun i nhn dn v vin kim st nhn dn.
iu tra hnh s: Hot ng ca c quan iu tra trn c s p dng cc bin php qui nh trong lut t tng hnh s thu thp cc chng c, t liu ca v n. Hot ng iu tra nhm : - Xc nh c s vic phm ti hay khng, ai l ngi thc hin ti phm; mc nguy him ca ti phm v thit hi do ti phm gy ra. - Nguyn nhn v iu kin phm ti; Mc ch ca iu tra : - Khng b st mt ti phm no khng b pht hin v khng mt ngi v ti no b oan; - ra cc bin php thch hp khc phc v phng nga ti phm. iu c quc t: Vn bn php l quc t biu hin s tho thun r rng ca cc ch th php lut Quc t( m trc tin l cc quc gia) trn c s bnh ng, t nguyn nhm qui nh, thay i, chm dt cc quyn, ngha
53
v ca cc bn kt c trong quan h quc t ph hp vi cc nguyn tc c bn ca php lut quc t. Theo qui nh ca php lut nc ta, iu c quc t m cng ha x hi ch ngha Vit nam tham gia bao gm cc hip c, cng c, nh c, hip nh, ngh nh th, tho thun, cng hm trao i v cc vn kin php l quc t khc k kt gia Cng ha x hi ch ngha Vit nam vi mt hay nhiu quc gia, t chc quc t hoc ch th khc ca php lut quc t. iu c quc t ca cng ho x hi ch ngha Vit nam c k kt vi danh ngha Nh nc, Chnh ph v cp ngnh. Ch tch nc quyt nh vic k kt iu c quc t vi danh ngha Nh nc v nhng iu c quc t khc c iu khon tri vi lut hoc php lnh; chnh ph quyt nh vic k kt nhng iu c quc t vi danh ngha Chnh ph khng thuc thm quyn quyt nh ca ch tch nc. Th trng c quan cp ngnh quyt nh k kt iu c quc t vi danh ngha c quan cp ngnh sau khinc ch tch nc hoc chnh ph cho php. a v php l : Tng hp cc quyn v ngha v m php lut qui nh cho mt ch th php lut, to cho ch th c kh nng tham gia quan h php lut mt cch c lp. Mt php nhn c a v php l ( c php lut cng nhn) khi tho mn cc iu kin nh : c con du, c ti khon ring, c tn gi ring, c c quan nh nc c thm quyn cho php thnh lp hoc ra quyt nh cng nhnth c quyn tham gia quan h php lut, quyn t giao dch dn s, quyn c k kt hp ng. nh ch iu tra: Vic chm dt iu tra v n hoc vi tng b can.
Trong nhng trng hp sau y c quan iu tra ra quyt nh nh ch iu tra : - C mt trong nhng cn c khng c khi t v n hnh s qui nh ti iu 89 BLTTHS. - ht thi hn iu tra m khng chng minh c b can thc hin ti phm. Trng hp v n c nhiu b can m cn c nh ch iu tra khng lin quan n tt c b can th c th nh ch iu tra vi tng b can. nh ch iu tra l chm dt t tng hnh s, c thc hin theo qui nh ti BLTTHS. nh ch hp ng kinh t: S chm dt na chng vic thc hin quyn v ngha v theo hp ng kinh t ca cc bn i vi nhau. Hp ng kinh t c th b nh ch khi : - C s tho thun bng vn bn gia cc bn. - Mt bn n phng nh ch khi bn cng k c s vi phm hp ng v c bn tha nhn thng qua chng t, vn bn hoc c ta kinh t, trng ti kinh t kt lun bng vn bn l nu tip tc thc hin, hp ng kinh t s khng m bo li ch cho mnh nh k kt.
55
nh ch thi hnh n: Vic Ta n ra quyt nh chm dt vic thi hnh bn n( hnh s, dn s, kinh t..). Trong t tng hnh s c mt s trng hp tuy bn n c hiu lc thi hnh, song do xut hin nhng l do c bit nn To n buc phi ra quyt nh nh ch thi hnh n. Nhng trng hp nh ch thi hnh n khc do Hi ng gim c thm hoc hi ng ti thm quyt nh hu bn n, ng thi ra quyt nh nh ch thi hnh n. nh ch t tng: Mt trong nhng hnh thc kt thc v n hnh s, dn s, kinh t. mi giai on t tng, khi c nhng cn c lut nh. Vic nh ch iu tra, nh ch v n cng u c ngha l nh ch t tng. Ty theo tng giai on t tng m c quan iu tra, vin kim st hoc Ta n ra quyt nh nh ch iu tra, vin kim st hoc Ta n ra quyt nh nh ch iu tra( hoc nh ch v n) khi c nhng cn c khng c khi t v n. Trong giai on iu tra v n hnh s, khi ht thi hn iu tra m khng chng minh c b can thc hin ti phm th c quan iu tra ra quyt nh nh ch iu tra. nh ch v n: Vic cc c quan t tng quyt nh kt thc v n c nhng cn c lut nh. Cn c nh ch v n hnh s c qui nh ti iu 89 BLTTHS. C quan iu tra, vin kim st, Ta n th l v n u c quyn ra quyt nh nh ch v n. giai on iu tra, nh ch v n cn c gi l nh ch iu tra v n.
56
i cht: Vic ly li khai cng mt lc vi 2 ngi m trc ly li khai ring v cng mt tnh tit v n, c iu tra vin p dng tong trng hp c mu thun trong li khai gia hai hay nhiu ngi xc nh s tht v n. C th tin hnh i cht gia 2 ngi b tnh nghi ti phm, 2 b can, 2 ngi lm chng, gia b can v ngi b tnh nghi phm ti. Mc ch i cht l pht hin v x l mu thun c bn trong li khai. i cht c th tin hnh trong iu tra s b, v trong xt hi trc Ta. i chng: Vic a ra cc chng c buc ti v g ti c quan iu tra, to n c c s chng minh, kt lun v mt s vic, mt hnh ng c phi l hnh vi phm ti hay khng. Sau khi i chng, Ta n c quyt nh hoc ra bn n mt cch chnh xc, ng php lut. i chng l mt hot ng ca t tng hnh s c qui nh trong BLTTHS. i tng ca khiu ni : Mt quyt nh hay vic lm tri php lut ca c quan nh nc hay ca nhn vin Nh nc khi thi hnh nhim v gy thit hi trc tip n quyn, li ch ca ai th ngi c quyn khiu ni vi c quan nh nc c thm quyn yu cu xem xt li i vi quyt nh hay vic lm . Nh vy, i tng ca khiu ni khng phi l bn thn ngi b khiu ni m l quyt nh hay vic lm tri php lut trc tip gy thit hi cho ngi khiu ni.
57
i tng ca t co: Vic lm tri php lut no ca c quan nh nc, t chc kinh t, t chc x hi, lc lng v trang nhn dn hoc c nhn thuc c quan hay t chc m gy thit hi hoc e do gy thit hi n li ch nh nc, tp th, quyn v li ch hp php ca cng dn. T co va l trch nhim, va l lng tm ca mi cng dn trc hnh vi tri php lut. n, th khiu ni, t co: Mt hnh thc th hin quyn ca ngi khiu ni, t co, trong cha ng nhng ni dung cn thit m ngi khiu ni, t co mun trnh vi c quan Nh nc c thm quyn. Ngoi hnh thc n, th, ngi khiu ni , t co c quyn th hin ni dung khiu ni t co ca mnh bng li ni vi c quan Nh nc c thm quyn.
G
Gim n: Vic gim thi hn chp hnh hnh pht cho ngi phm ti b Ta n tuyn pht. Ngi b pht ci to khng giam gi hoc b pht t, nu chp hnh hnh pht c mt thi gian nht nh v ci to tt, th theo ngh
ca c quan, t chc x hi c trch nhim trc tip gim st vic chp hnh hnh pht, Ta n c th quyt nh gim thi hn chp hnh hnh pht cho ngi . Gim nh t php: Vic s dng nhng kin thc, phng php khoa hc, k thut, nghip v chuyn mn kt lun v vn c lin quan n cc v n hnh s, dn s, hn nhn v gia nh, cc tranh chp lao ng theo quyt nh trng cu gim nh ca c quan cng an, Vin kim st nhn dn, Ta n nhn dn nhm phc v cng tc iu tra, truy t v xt x. Gim nh vin: Mt chc danh ch ngi c kin thc chuyn mn cn thit v hnh s cn gim nh m c quan tin hnh t tng trng cu. Gim nh vin c nhng tiu chun : c phm cht chnh tr tt; c trnh nghip v chuyn mn t i hc tr ln; c thm nin cng tc v nghip v chuyn mn t nht l 5 nm. Gim nh vin c nhim v: 1- Thc hin cc ni dung gim nh theo yu cu ca c quan tin hnh t tng; 2- Kt lut gim nh bng vn bn v chu trch nhim trc php lut v kt lun . Gim nh vin do Th trng cc B, Ngnh chuyn mn cp Trung ng b nhim sau khi c kin nht tr ca B trng B t php; do Ch tch UBND tnh, thnh ph trc thuc trung ng b nhim thuc tng ngnh theo ngh ca th trng ngnh v gim c s T php.
59
Gim c thm: Xt li bn n hoc quyt nh ca Ta n c hiu lc php lut nhng b khng ngh do pht hin c s vi phm php lut trong qu trnh x l v n. Cn c khng ngh bn n hoc quyt nh theo th tc gim c thm l : 1- Vic iu tra, xt hi ti phin ta phin din hoc khng y ; 2- Kt lun trong bn n hoc quyt dnh khng ph hp vi nhng tnh tit khch quan ca v n; 3- C s vi phm nghim trng th tc t tng trong vic p dng BLHS.
Ngi b kt n, cc c quan Nh nc, t chc x hi v mi cng dn c quyn pht hin nhng vi phm php lut trong cc bn n v quyt nh ca Ta n c hiu lc php lut vi Chnh n Ta n nhn dn cp tnh, cp qun khu v Vin trng vin kim st qun s cp tnh, cp qun khu tr ln. Trng hp pht hin thy nhng vi phm php lut trong bn n hoc quyt nh c hiu lc php lut, Vin kim st v Ta n phi bo co cho ngi c quyn khng ngh. Nhng ngi c quyn khng ngh bn n hoc quyt nh c hiu lc php lut c quyn quyt nh tm nh ch thi hnh n hoc quyt nh . Trong thi hn 4 thng k t ngy nhn c khng ngh phin to xt x gim c thm phi c tin hnh. Hi ng xt x gim c thm phi xem xt li ton b v n, khng ch hn ch trong ni dung khng ngh v c quyn ra mt trong nhng quyt nh sau:
1- Khng chp nhn khng ngh, gi nguyn bn n c hiu lc php lut; 2- Hu bn n hoc quyt nh c hiu lc php lut iu tra hoc xt x li; 3- Hu bn n hoc quyt nh c hiu lc php lut v nh ch v n; 4- Sa bn n hoc quyt nh c hiu lc php lut. Nu ra quyt nh sa bn n th Hi ng gim c thm khng c quyn tng nng hnh pht hoc p dng iu khon ca BLHS v ti nng hn, nhng c quyn sa hnh pht v p dng iu khon ca BLHS v ti nh hn i vi nhng ngi b khng ngh v c nhng ngi khng b khng ngh theo hng . Gim h: vic c nhn, t chc hoc c quan Nh nc( gi l ngi gim h) do php lut quy nh hoc c c thc hin vic chm sc v bo v quyn, li ch hp php ca ngi cha thnh vin, ngi b bnh tm thn hoc mc bnh khc m khng th nhn thc v lm ch hnh vi ca mnh (nhng ngi ny gi l ngi c gim h). Ngi gim h i din cho ngi c gim h trong vic xc lp, thc hin cc giao dch dn s theo quy nh ca php lut ( v d: ngi gim h tham gia k hp ng) nhm bo v quyn v li ch hp php ca ngi c gim h. Ngi gim h khng c em ti sn ca ngi c gim h tng cho ngi khc v khng c xc lp giao dch dn
61
s vi ngi c gim h c lin quan n ti sn ca ngi c gim h. Giao dch dn s: hnh vi n phng hoc thng qua hp ng c php lut quy nh i vi c nhn, php nhn v ca cc ch th dn s khc nhm lm pht sinh, thay i hoc chm dt quyn, ngha v dn s. Mc ch ca giao dch dn s l li ch hp php m cc bn mong mun t c khi xc lp giao dch dn s. Giao dch dn s c th hin bng li ni, vn bn hoc hnh vi c th.
H
Hng cm: Hng ho m nh nc cm khng c bun bn kinh doanh. Trong tng thi k, cn c vo tnh hnh c th m Nh nc quyt nh cng b danh mc hng ho cm kinh doanh, bun bn. Hin nay Nh nc cm t nhn v t chc khng c chc nng kinh doanh cc mt hng: thuc phin v cc hot cht ca thuc phin, v kh v mt s qun trang, qun dng; hin vt thuc di tch lch s, vn ho v cc sn phm
62
vn ho i try, phn ng v.vt chc c nhn tin hnh kinh doanh, bun bn hng cm b x l v hnh s theo iu 166. B lut hnh s. Hng gi: nhng sn phm hng ho c sn xut ra tri php lut c hnh dng ging nh nhng hng ho c Nh nc cho php sn xut, nhp khu v tiu th trn th trng; hoc nhng sn phm hng ho khng c gi tr s dng ng vi ngun gc, bn cht t nhin, tn gi v cng dng ca n. Khi sn xut v kinh doanh sn phm, hng ho cc n v c nhn phi ng k cht lng v chu s kim tra cht lng ca c quan qun l Nh nc. Nh nc nghim cm vic sn xut, bun bn hng gi, ai vi phm tu theo mc gy tc hi c th b x l hnh chnh hoc b truy t theo iu 167, B lut hnh s. Hng th k: nhng ngi c php lut quy nh xp cng mt hng vi nhau hng quyn tha k. Vic xp nhng ngi cng hng tha k ty thuc vo mc gn gi ca nhng ngi vi ngi li di sn tha k. Nhng ngi tha k cng hng c hng phn di sn ngang nhau. Nhng ngi tha k hng sau ch c hng di sn tha k nu hng tha k trc khng c ai hoc c nhng h u khng nhn tha k, u b trut quyn hng di sn hoc u b coi l khng c quyn hng di sn. B lut dn s quy nh ba hng tha k: - Hng th nht gm c:v, chng, cha , m , cha nui, m nui, con , con nui ca ngi cht;
- Hng tha k th hai gm c:ng ni, b ni, ng ngoi, b ngoi, anh rut, ch rut,em rut ca ngi cht; - Hng tha k th ba gm: c ni, c ngoi, bc rut, ch rut, c rut, cu rut, d rut ca ngi cht; chu rut ca ngi cht m ngi cht l bc rut, ch rut, c rut, cu rut, d rut. Hnh chnh: theo t gc Latinh l qun l, lnh o. nc ta, thut ng hnh chnh c s dng : -Cc c quan chp hnh ca c quan quyn lc Nh nc;( l c quan hnh chnh Nh nc:chnh ph,Uy ban nhn dn cc cp). -Nhng cng chc lm vic trong c quan hnh chnh Nh nc. -Cc cng vic c tnh s v nh cng tc qun l hnh chnh. - Cc cng vn giy t hnh chnh. Trong khoa hc lut hnh chnh, thut ng hnh chnh c s dng vi ngha l hot ng qun l Nh nc. l cng vic qun l thng thng, hng ngy trong cc cng s ca b my Nh nc t Trung ng n a phng. Hnh vi php lut: hnh vi c thc ca con ngi din ra trong mi trng iu chnh ca php lut. Hay ni cch khc, hnh vi php lut l hnh ng c ngha( tch cc hay tiu cc) ca cng dn, c quan, t chc Nh nc, t chc x hi v mt x hi m c xc nh trc bng
cc quy phm php lut. V vy, trong mi trng hp cc hnh vi php lut ch c th l hnh vi hp php hoc hnh vi bt hp php. - Hnh vi hp php l hnh vi ph hp vi cc i hi ca php lut, trong khun kh quy nh ca php lut, - Hnh vi bt hp php l hnh I vi tri vi cc quy nh ca php lut. Hnh vi t tng: hot ng ca cc ch th trong khun kh php lut t tng. Trong t tng hnh s, hot ng t tng l hot ng ca c quan tin hnh t tng, ngi tin hnh t tng v ngi tham gia t tng hnh s, cc ch th c a v khc nhau nn khi tham gia quan h php lut t tng hnh s c quyn v ngha v khc nhau v do cc hnh vi t tng khc nhau. Nu ch th no thc hin khng ng cc hnh vi t tng c quy nh trong B lut t tng hnh s v phi chu x l theo php lut. Hnh vi tri php lut: Hnh vi x s tiu cc ca c nhn, t chc khng tun th cc ngha v do php lut qui nh. V mt khch quan hnh vi tri php lut c th l : - Hnh ng : bng chnh hnh vi ca c nhn, t chc vi phm iu php lut cm. - Khng hnh ng: c nhn, t chc khng lm nhng vic m php lut yu cu phi lm.
V mt ch quan hnh vi tri php lut c th l c hoc v . Hnh thc s pht vi phm hnh chnh: Cc hnh thc x pht p dng i vi c nhn hay t chc c hnh vi vi phm php lut hnh chnh. C 2 hnh thc x pht chnh: 1- Cnh co. 2- Pht tin. Ngoi ra, tu mc vi phm hnh chnh m c nhn hay t chc vi phm cn b p dng mt hoc nhiu hnh thc x pht b sung nh sau: - Tc quyn s dng giy php; - Tch thu tang vt, phng tin c s dng vi phm hnh chnh; - Buc khi phc li tnh trng ban u b thay i do vi phm hnh chnh gy ra hoc buc tho d cng trnh xy dng tri php. Ha gii : Vic Ta n nhn dn hng dn cc ng s t tho thun, thng lng gii quyt v n theo ng ng li, chnh sch v php lut. Trong qu trnh gii quyt v n dn s, ha gii l mt th tc cn thit v bt buc ( tr mt s v n nh khiu ni danh sch c tri, tuyn b mt tch, cht).
Ha gii c tin hnh trc khi xt x s thm. Vic ha gii phi do Ta n trc tip tin hnh. Ngoi ra, ha gii cn c thc hin c s: 1- Ha gii tranh chp v hn nhn v gia nh t ha gii; 2- Ha gii tranh chp lao ng thng qua hi ng ha gii c s ca doanh nghip hoc thng qua ha gii vin ca c quan lao ng cp huyn. Han tr : Vic bn c ngha v phi hon tr li cho bn c quyn nhng li ch vt cht m bn c quyn tr cho ngi th ba hay bn c ngha v nhn c ngi th ba trn c s quyn yu cu ca bn c quyn. Ngha v hon tr c qui nh trong BLDS, ngi chim hu, ngi s dng ti sn ca ngi khc m khng c cn c php lut th phi hon tr cho ch s hu, ngi chim hu hp php ti sn . Ngi c li v ti sn m khng c cn c php lut lm cho ngi khc b thit hi th phi hon tr khon li cho ngi b thit hi. Hi cung b can: Hot ng t tng hnh s do iu tra vin tin hnh ly li khai ca b can v cc tnh tit ca hnh vi phm ti m h tham gia thc hin thu thp thng tin chnh xc v khch quan lm sng t nhng vn cn chng minh i vi v n v b can.
67
Vic hi cung b can c tin hnh sau khi c quyt nh khi t b can. Vic hi cung b can c th ti ni tin hnh iu tra hoc trng hp c bit c th ti ni ca b can. Trc khi hi cung, iu tra vin phi c quyt nh khi t b can bit quyn v ngha v. Nu v n c nhiu b can th hi ring tng ngi v khng cho h tip xc vi nhau. C th cho b can t vit li khai ca mnh. Vic hi cung khng c tin hnh vo ban m, tr trng hp khng th tr hon c, nhng phi ghi r l do vo bin bn. Bin bn hi cung c lp theo qui nh ca BLTTHS. Nghim cm hnh vi bc cung hoc dng nhc hnh vi b can. Trng hp vi phm c th chu trch nhim hnh s theo qui nh ca BLHS. Trng hp cn thit, kim st vin cng c quyn trc tip hi cung b can. H tch: Nhng s kin c bn trong i sng mt ngi nh sinh, t, kt hn, li hn, gim h, nhn nui con nui, thay i h tn, quc tchNhng s kin c c quan nh nc c thm quyn xc nhn bng vn bn v ghi vo s h tch. Vn bn xc nhn h tch gi l giy t h tch. Giy t h tch l nhng chng c php l trong cc trng hp cn thit. Hi ng xt x : Tp th cc thm phn v hi thm nhn dn tham gia xt x mt v n hnh s hoc dn s. Hi ng xt x s thm gm mt thm phn v hai hi thm nhn dn. Trong trng hp v n c tnh cht nghim trng, phc tp th hi ng s thm ng thi chung thm gm ba thm phn v hai hi thm nhn dn. Hi ng xt x gim c thm gm 3 thm phn. Hi ng xt x ti
thm gm cc thnh vin ca u ban thm phn Ta n nhn dn cp tnh, u ban thm phn ta n qun s cp qun khu, Ta hnh s ta n nhn dn ti cao, Ta n qun s Trung ng, y ban thm phn ta n nhn dn ti cao. Hi thm nhn dn : Mt chc danh ch nhng ngi cng tham gia vi thm phn trong hi ng xt x ta n cc cp khi xt x cc v n. Trong cc phin ta xt x c t 2 hi thm tham gia v hi thm ngang quyn vi thm phn. Hi thm nhn dn c trong ta n nhn dn cc cp; hi thm nhn dn Ta n nhn dn ti cao, hi thm nhn dn ta n qun s Trung ng do Uy ban thng v quc hi c, min nhim, bi nhim. Hi thm nhn dn Ta n nhn dn a phng do hi ng nhn dn cng cp bu, min nhim, bi nhim. Hi thm qun nhn Ta n qun s qun khu v tng ng do Ch nhim Tng cc chnh tr c, min nhim, bi nhim. Hi thm qun nhn Ta n qun s khu vc do Ch nhim chnh tr qun khu, qun on, qun chng, tng cc hoc cp tng ng c, min nhim, bi nhim. Hn nhn: S lin kt thnh v, chng gia hai bn nam, n kt hn vi nhau trn c s t nguyn, bnh ng nhm xy dng gia nh m no, bn vng, ha thun, hnh phc. Theo lut hn nhn v gia nh, hn nhn phi da trn c s t nguyn, khng bn no p buc bn no, khng ai c cng p kt hn. Hn nhn hp php : Nam, n kt hn ng qui nh ca lut hn nhn v gia nh.
Hn nhn tri php lut : Hn nhn vi phm mt trong cc iu in kt hn ca lut nh. Theo lut hn nhn v gia nh, vic nam, n kt hn vi nhau m vi phm cc qui nh ca php lut v vic cm kt hn nh nam kt hn khi cha 20 tui, n kt hn khi cha 18 tui; ngi ang c v c chng li kt hn vi ngi khc; ngi ang mc bnh tm thn, hoa liu; gia nhng ngi cng dng mu v trc h, gia anh ch em cng cha m, cng cha khc m, cng m khc cha; gia nhng ngi khc c h trong phm vi 3 i, gia cha m nui vi con nui.l tri php lut, b ta n nhn dn hu v x l theo qui nh ca php lut. Hp ng dn s : S tha thun gia cc bn vi nhau khi tham gia hp ng v vic xc lp, thay i hoc chm dt quyn, ngha v dn s. Hp ng c xc lp gia c nhn vi c nhn, gia c nhn vi php nhn, gia php nhn vi php nhn. Hp ng dn s phi c cc ni dung ch yu theo qui nh ca b lut dn s nh : i tng ca hp ng ( ti sn hoc cng vic c giao dch), s lng, cht lng, gi c, phng thc thanh ton, thi hn, c im, phng thc thc hin hp ng, quyn, ngha v ca mi bn, trch nhim do vi phm hp ng; thiu mt trong cc ni dung ch yu trn y, th hp ng dn s c coi l cha c giao kt. Hp ng dn s l cng c php l quan trng thc hin cc giao dch dn s, bo m quyn, ngha v ca cc bn tham gia hp ng.
Hp ng dn s c hiu lc : Hp ng th hin giao dch dn s c gi tr php l v c php lut bo h. Hp ng dn s c hiu lc khi c giao kt hp php, bt buc cc bn giao kt hp ng phi thc hin. Hp ng dn s c hiu lc k t thi im giao kt, tr trng hp cc bn c tho thun khc hoc do php lut c qui nh khc. Thi im c hiu lc ca hp ng dn s ty thuc vo tng loi hp ng c th. Xc nh thi im c hiu lc ca hp ng dn s c ngha quan trng trong vic xc nh thi im pht sinh quyn, ngha v trch nhim ca cc bn tham gia giao dch dn s. Hp ng dn s v hiu : hp ng th hin giao dch dn s khng c gi tr php l. Hp ng dn s v hiu do: - Ngi tham gia hp ng khng c nng lc hnh vi dn s; - Mc ch, ni dung ca hp ng tri php lut, vi phm iu cm ca php lut hoc tri o c x hi; - B la di, cng p tham gia hp ng, tri vi nguyn tc t nguyn xc lp hp ng; - Thiu cc ni dung ch yu ca hp ng m php lut qui nh.
Khi hp ng dn s v hiu th mi bn tham gia hp ng phi chu hu qu php l theo qui nh ca php lut. Vic tuyn b hp ng dn s v hiu km theo nhng hu qu php l pht sinh c tc dng phng nga, ngn chn, x l cc giao dch dn s tri php lut, tri o c x hi. Hp ng n v, song v : Hp ng m trong ch c mt bn c quyn v mt bn c ngha v. Trong hp ng n v, bn c quyn khng phi thc hin bt c mt ngha v no i vi bn c ngha v. Ngc li, bn c ngha v khng c mt quyn no i vi bn c quyn. Hp ng hp tc kinh doanh : Vn bn c k kt gia hai bn hoc nhiu bn cng nhau tin hnh mt hoc nhiu hot ng kinh doanh Vit nam trn c s qui nh trch nhim v phn chia kt qu kinh doanh cho mi bn m khng thnh lp mt php nhn. Hp ng hp tc kinh doanh phi do i din c thm quyn ca cc bn k kt v ch c hiu lc sau khi c Uy ban nh nc v hp tc v u t ( nay l b k hoch u t) chun y v cp giy php kinh doanh cho cc bn. Hp ng kinh t : S tha thun bng vn bn, ti liu giao dch gia cc bn k kt v vic thc hin cng vic sn xut, trao i hng ha, dch v, nghin cu ng dng tin b khoa hc k thut v cc tho thun khc c
mc ch kinh doanh vi s qui nh r rng v quyn v ngha v ca mi bn xy dng v thc hin k hoch ca mnh. Hp ng kinh t c c im ring nh: - Ni dung hp ng kinh t c k nhm mc ch phc v hot ng kinh doanh v phi k kt trong phm vi ngh nghip kinh doanh ng k; - Ch th ca hp ng t nht phi mt bn l php nhn, cn pha bn kia c th l php nhn hoc c nhn c ng k kinh doanh. - Hnh thc hp ng kinh t phi c k bng vn bn. Hp ng kinh t v hiu: Hp ng kinh t v hiu ton b: Theo quy nh php lut, nhng hp ng kinh t c mt trong cc ni dung sau th b coi l v hiu ton b ngay t khi hnh thnh: - ni dung hp ng vi phm iu cm ca php lut - khng m bo t cch ch th ca hp ng - ngi k kt hp ng khng ng thm quyn hoc c hnh vi la o. i vi hp ng v hiu ton b d cc bn cha, ang hoc thc hin xong u b x l theo quy nh php lut.
Hp ng kinh t v hiu tng phn: Hp ng kinh t c mt phn ni dung vi phm iu cm ca php lut nhng khng nh hng n cc phn cn li. Hp ng ny ch v hiu nhng phn tho thun tri php lut, conf nhng phn khc vn c hiu lc thc hin. Cc bn phi sa i iu khon tri php lut, khi phc cc quyn v li ch ban u, ng thi c th b x l theo php lut i vi phn v hiu . Hp ng lin doanh: Vn bn k gia hai hoc nhiu bn v vic thnh lp doanh nghip lin doanh hoc vn bn k gia doanh nghip lin doanh vi t chc c nhn nc ngoi thnh lp doanh nghip lin doanh mi taij Vit Nam Hp ng lixng: Vn bn php l th hi s tho thun gia cc bn tham gia k kt hp ng nhm thit lp, thay i hoc nh ch mi quan h v quyn li, ngha v ca cc bn i vi cc i tng li xng. i tng li xng l quyn s dng cc sng ch , gii php hu ch, kiu dng cng nghip, nhn hiu hng ho ang cn hiu lc bo h theo quy nh php lut. i tng li xng cn c th l cc kin thc, s liu, b quyt k thut. Lin quan n cc i tng trn
K
K bin ti sn:l bin php cng ch ca Nh nc nhm m bo cho vic thi hnh quyt nh ca c quan Nh nc c thm quyn. Kt n: Kt qu hot ng xt x ca To n nhn dn bng vic ra bn n tuyn b mt ngi l c ti v hnh vi ca mnh gy ra theo quy nh ca b lut hnh s. Khch th ca ti phm : Nhng quan h x hi c php lut hnh s bo v khi s xm hi ca ti phm. Lut hnh s c nhim v bo v ch chnh tr, ch kinh t, nn quc phng v an ninh, nn vn ha, trt t anh ton x hi ca nc cng ha x hi ch ngha vit nam, bo v quyn bnh ng gia ng bo cc dn tc, bo vc cc quyn con ngi v chnh tr, dn s, kinh t, vn ha v x hi c qui nh chung trong hin php v php lut, bo v trt t php lut. Tt c nhng quan h ni trn l nhng i tng rt d b ti phm xm hi, chnh v vy khoa hc hnh s coi cc quan h l khch th cn c bo v. Khch th quan h php lut : nhng li ch v chnh tr, php l, vt cht, tinh thn m cc cng dn, t chc mong mun t c nhm tho mn nhu cu ca mnh khi tham gia vo cc quan h php lut. Cc cng dn, t chc tha mn nhu cu ca mnh thng qua nhng i tng vt cht, tinh thn hoc vic thc hin cc quyn chnh tr php l nh : quyn bu c, quyn khiu ni, t co. Xc nh khch th ca quan h php lut c ngha quan trng, bo m cho ni dung quan
h php lut c tnh chnh xc, c th, nng cao hiu qu ca vic thc hin php lut. Khng co : Vic nhng ngi tham gia t tng ngh Ta n cp trn trc tip, xt li bn n v quyt nh ca Ta n cp s thm ang trong thi hn khng co, khng ngh nhm m bo cho h c iu kin bo v quyn v li ch hp php ca mnh khi Ta n x l v n. Thi hn khng co, khng ngh l khong thi gian php lut qui nh cho php nhng ngi c quyn khng co, khng ngh c gi n khng co, khng ngh. B lut t tng hnh s qui nh thi hn khng co l 15 ngy k tng ngy tuyn n. Trng hp Ta n x vng mt b co hoc ng s th thi hn khng co c tnh t ngy bn sao bn n c giao cho h hoc c nim yt. Khng ngh : Vic ngi c thm quyn bng vn bn ca mnh gi n Ta n cp c thm quyn lm ngng hiu lc phn quyt ca Ta n trong bn n hoc quyt nh xt x theo th tc phc thm, gim c thm hoc ti thm nhm lm cho v n c xt x chnh xc, khch quan v ng php lut. Khiu ni hnh chnh : Khiu ni mt vic c ni dung thuc phm vi qun l hnh chnh ca nh nc. Vic gii quyt khiu ni hnh chnh c tin hnh theo qui nh v th tc gii quyt hnh chnh v do c quan hoc c nhn c thm quyn qun
l hnh chnh gii quyt. Ni dung c coi l thuc phm vi qun l hnh chnh nh nc do php lut qui nh. Khiu ni t php : Khiu ni c ni dung thuc thm quyn gii quyt ca cc c quan iu tra, Vin kim st, Ta n, Thi hnh n khi tin hnh cc hot ng iu tra, truy t, xt x v thi hnh n trong lnh vc hnh s, dn s, kinh t, lao ng, hnh chnh v c tin hnh theo qui nh ca lut t tng v lnh vc . Khiu t : Vit tt ca hai ch khiu ni v t co. Nh vy khiu t l khiu ni v t co. Khiu ni v t co c lin quan vi nhau, c th hin qua cc im c bn sau: 1- Khiu ni, t co c ngun gc xut pht t hnh vi tri php lut cn phi c x l nn i khi khiu ni v t co i lin nhau nh mt mi quan h tt yu gia nguyn nhn v kt qu. 2- V ch quan, ngi khiu ni mun t c mc ch ca mnh nn khi trnh by s vic thng tm ra nhng sai st ca ngi b khiu ni ng thi t co vi c quan nh nc c thm quyn. Khi kin : Vic cc ng s np hoc gi n yu cu Ta n nhn dn hoc c quan Nh nc c thm quyn bo v quyn, li ch hp php ca mnh khi b xm hi.
77
Khi kin l giai on u tin ca qu trnh t tng dn s, pht sinh t khi ng s np n kin ti Ta n nhn dn hoc c quan Nh nc c thm quyn. Nu khng c hnh vi khi kin th khng c t tng dn s. Php lut qui nh r rng nhng ngi c quyn khi kin; ngi khi kin phi lm n, ghi r h tn, tui, a ch ni c tr hoc cng tc ca mnh v ca b n, ca ngi c quyn li, ngha v lin quan; ni dung s vic; yu cu ca mnh v nhng ti liu, l l chng minh cho nhng yu cu . Ngi khi kin c quyn rt n kin trc khi m phin ta hoc ngay trong qu trnh t tng; c quyn thay i, b sung yu cu nu trong n kin trc khi To m phin to, vic thay i, b sung yu cu ti phin ta ch c to n chp nhn nu khng phi. Khi t b can: hot ng t tng hnh s do c quan iu tra tin hnh i vi mt ngi khi c cn c xc nh ngi thc hin hnh vi phm ti. Ngoi c quan iu tra, cc n v b i bin phng, c quan hi qun, c quan kim lm v cc c quan khc ca lc lng cnh st nhn dn, an ninh nhn dn, qun i nhn dn c giao nhim v tin hnh mt s hot ng iu tra c quyn khi t b can. Khi t v n hnh s: Hot ng t tng hnh s do cc c quan c thm quyn tin hnh sau khi xc nh mt s vic xy ra c du hiu ti phm. Khi t v n hnh s l giai on m u qu trnh t tng s. Ngi c thm quyn khi t v n hnh s l c quan iu tra, vin kim st, ta n, cc n v b i bin phng, c quan hi qun, c quan kim
lm v cc c quan khc ca lc lng cnh st nhn dn, an ninh nhn dn, qun i nhn dn c giao nhim v tin hnh mt s hot ng iu tra. Kin dn s: l vic ngi hoc php nhn c quyn hoc li ch b xm hi lm n kin gi To n Nhn dn, yu cu to n bo v quyn, li ch hp php ca mnh. Kinh doanh: l vic thc hin mt, mt s hoc tt c cc cng on ca qu trnh u t t sn xut n tiu th sn phm hoc giao dch trn th trng nhm mc ch sinh li.
L
Li hn : Trng hp chm dt quan h v, chng trc php lut. Vic li hn phi do v hoc chng hoc c hai bn yu cu Ta n nhn dn gii quyt; Ta n nhn dn c quyn x cho ly hn hoc bc yu cu li hn. Theo lut hn nhn v gia nh, khi v chng, hoc c hai v chng c n xin ly hn, Ta n nhn dn tin hnh iu tra v ha gii. Nu ha gii khng c kt qu, th Ta n nhn dn xt x. Nu xt thy tnh trng trm trng, i sng chung khng th ko di, mc ch ca hn nhn khng t c, th Ta n nhn dn x cho ly hn.
Thun tnh li hn : C hai v chng cng tha thun yu cu chm dt quan h v, chng trc php lut. Khi xt n thun tnh ly hn, Ta n nhn dn phi xc nh r 2 v chng c tht s t nguyn chm dt hn nhn hay khng. Nu 1 bn v t i c nhn hoc b p buc m ng tnh li hn vi bn kia, th khng coi l thun tnh li hn. Nu xt thy 2 bn tht s t nguyn li hn v h khng th sng chung vi nhau c na v h tha thun vi nhau v vic gii quyt vn ti sn v ngi nui con, th Ta n nhn dn ra quyt nh cng nhn vic thun tnh li hn. Li hn hp : Trng hp mt ngi c thc hin hnh vi ti phm nhng v gy ra hu qu ca ti phm. Trng hp r rng nht l trng hp vi phm cc qui nh v an ton giao thng vn ti, trong trng hp ny, ngi iu khin phng tin giao thng vn ti c tnh vi phm cc qui nh v an ton nh i qu tc , khng ng tuyn ng, khng c bng li, li xe trong tnh trng say ru, nhng cho rng mnh c th lm ch c v hon ton khng mong mun hu qu xy ra. Trn thc t hu qu do tai nn giao thng gy ra hon ton nm ngoi ngh ch quan ( v ) ca ngi iu khin phng tin. Khi nim li hn hp khng c s dng trong BLHS nhng vn c cc nh hnh s hc dng n khi nghin cu yu t li trong hnh vi phm ti nhm phn bit mt cch chnh xc yu t li trong cc trng hp phm ti.
Li c : Vic ngi c nng lc trch nhim hnh s c v mong mun cho hu qu xy ra khi thc hin ti phm. Li c c 02 loi: - C trc tip : Vic ngi vi phm php lut nhn thc r hnh vi ca mnh l nguy him cho x hi, thy trc hu qu ca hnh vi v mong mun cho hu qu xy ra. - C gin tip : Vic ngi vi phm php lut thy r hnh vi ca mnh l nguy him cho x hi thy trc hu qu ca hnh vi , nhng khng mong mun nhng vn c mc cho hu qu xy ra. Li v : Vic ngi phm ti tuy c nng lc trch nhim hnh s nhng phm ti khng phi do c . C 2 hnh thc li v l : - V do cu th : Vic mt ngi vi phm php lut do cu th, s sut m khng thy trc c l hnh vi ca mnh s gy ra hu qu . - V v qu t tin : Vic mt ngi vi phm php lut tuy bit r, thy c hnh vi ca mnh c th gy ra hu qu nguy hi cho x hi nhng v qu tin rng hu qu s khng xy ra hoc bn thn c th ngn nga c. Lut t ai : Tng hp cc qui phm php lut iu chnh nhng quan h t ai hnh thnh trong qu trnh chim hu, s dng v nh ot t ai,
nhm s dng n t hiu qu kinh t cao ph hp vi li ch ca Nh nc, ngi s dng v ca ton x hi. Lut hnh chnh : Mt ngnh lut trong h thng php lut Vit nam bao gm cc qui phm php lut iu chnh nhng quan h x hi pht sinh trong qu trnh t chc v thc hin cc hot ng qun l hnh chnh nh nc. l cc quan h chp hnh v iu hnh ca h thng cc c quan qun l hnh chnh Nh nc t Trung ng xung a phng. Lut hnh s: ngnh lut c lp bao gm h thng cc quy phm iu chnh cc quan h php lut s. Cc vn bn php lut hnh s bao gmB lut hnh s, cc lut sa i b sung B lut hnh s, cc vn bn di lut khc nh php lnh, ngh nh, thng t hng dn thc hin B lut hnh s. Lut hn nhn v gia nh: o lut do quc hi ban hnh nhm iu chnh quan h hn nhn v gia nh. Lut kinh t: tng th cc quy phm php lut do Nh nc ban hnh hoc tha nhn, th hin ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng, iu chnh cc quan h x hi pht sinh trong qu trnh t chc, qun l v hot ng sn xut kinh doanh gia cc doanh nghip vi nhau v vi c quan qun l Nh nc. Lut lao ng: tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi pht sinh gia ngi lao ng v ngi s dng lao ng. B lut lao ng ca Nh nc ta c p dng i vi mi ngi lao ng, mi t chc c nhn s dng lao ng theo hp ng lao ng thuc cc thnh
phn kinh t, cc hnh thc s hu. B lut ny cng p dng vi ngi hc ngh, ngi gip vic gia nh v mt s loi lao ng khc c quy nh trong B lut. Lut t tng dn s: tng hp cc quy nh php lut v trnh t th tc khi kin, iu tra, ho gii, xt x cc v n dn s. Trnh t, th tc gii quyt cc v n dn s c quy nh c th trong B lut T tng dn s.
Lut t tng hnh s: Lut quy nh v trnh t, th tc khi t, iu tra, truy t, xt x v thi hnh n hnh s, chc nng, nhim v quyn hn ca cc c quan tin hnh t tng, quyn v ngha v ca nhng ngi tham gia t tng, ca cc c quan Nh nc, t chc x hi v mi cng dn. B lut t tng hnh s l vn bn php lut c bn v quan trng nht.
M
Ma ty: Cht ly t cy thuc phin, cy cn sa m khi thm nhp vo c th s gy trng thi khc l cho ngi dng.
83
Cc loi ma tu thng thy: thuc phin ( phin) loi qu ly trc tip t v qu thuc phin c mu en; moc phin c ch t thuc phin, c mu trng, v ng, khng mi, d ho tan, mnh hn thuc phin; bch phin cn gi l thuc phin trng, tinh ch t thuc phin v moc phin, c gi l ma tu mnh nht; ngoi ra cn c ccain, cin. Cht ma tu thm nhp vo c th bng cch ht, ngi, ung, chchqua s gy kch thch mnh, lm cho ngi nghin b gim st t th cht, n tinh thn v khi ln cn nghin d c hnh ng phm ti. Nghin ma tu l mt t nn x hi.
Mt nng lc hnh vi dn s: vic mt ngi b bnh tm thn hoc mc cc bnh khc m khng th nhn thc lm ch c hnh vi ca mnh v do vy h khng c kh nng xc lp, thc hin quyn v ngha v dn s. Theo B lut dn s, ch c To n mi c thm quyn tuyn b mt ngi mt nng lc hnh vi dn s theo yu cu ca ngi c quyn, li ch lin quan, trn c s kt lun ca c quan gim nh c thm quyn. Khi khng cn l do tuyn b mt ngi mt nng lc hnh vi (v d; ngi khng cn b tm thn), th theo yu cu chnh ngi hoc ngi c quyn, li ch lin quan, To n ra quyt nh hu b quyt nh tuyn ngi mt nng lc hnh vi dn s v cng nhn h c nng lc hnh vi tr li.
N
Ngi b hi : Ngi b thit hi v th cht, v tinh thn hoc v ti sn do ti phm gy ra. Nu ngi b hi l ngi cha thnh nin, ngi c nhc im v th cht, v tinh thn th cha m, ngi u tham gia t tng vi t cch l ngi i din hp php ca ngi b hi. Nu hnh vi phm ti gy ra ci cht ca ngi b hi th cha, m, v, chng, con ca ngi b hi c tham gia t tng v s dng nhng quyn ca ngi b hi. Ngi b hi hoc ngi i din hp php ca h c quyn a ra chng c v nhng yu cu c thng bo v kt qu iu tra; ngh thay i ngi tin hnh t tng, ngi gim nh, ngi phin dch; ngi c quyn ngh mc bi thng v cc bin php bo m bi thng; tham gia phin ta; khiu ni quyt nh ca c quan iu tra, vin kim st, khng co bn n v quyt nh ca Ta n v phn bi thng cng nh v hnh pht i vi b co. Ngi b kt n: Ngi b Ta n kt ti bng mt bn n. Ngi b kt n ch b coi l ngi c ti v phi chu hnh pht khi bn n kt ti ca ta n c hiu lc php lut. Ngi b kt n phi chu mt trong cc hnh pht chnh sau : cnh co, pht tin, ci to khng giam gi, ci to n v k lut ca qun i; t c thi hn; t chung thn, t hnh. Km theo hnh pht chnh c th c mt hoc nhiu hnh pht b sung tu thuc vo tng ti phm c th, nh cm m nhim nhng chc v, lm nhng ngh hoc cng vic nht nh, cm c tr, qun ch, tc mt s quyn cng dn, tch thu ti sn.
Ngi b khiu ni: C quan nh nc hay nhn vin nh nc c quyt nh hay vic lm tri php lut, xm phm quyn, li ch hp php ca cng dn b cng dn gi n khiu ni ti c quan nh nc c thm quyn. Ngi b tm giam : B can, b co b nhng ngi c thm quyn ra lnh tm giam kp thi ngn chn ti phm; to iu kin thun li cho vic iu tra, truy t, xt x. B lut t tng hnh hnh s qui nh iu kin tm giam b can, b co: b can, b co phm ti trong nhng trng hp nghim trng hoc b can, b co phm mt ti m b lut hnh s qui nh hnh pht t trn mt nm v c cn c cho rng ngi c th trn hoc cn tr vic iu tra, xt x hoc c th tip tc phm ti. B lut hnh s qui nh khng p dng tm giam m p dng bin php ngm chn khc i vi b can, b co l ph n c thai hoc ang thi k nui con di 36 thng tui, l ngi gi yu; ngi b bnh nng m c ni c tr r rng, tr trng hp c bit. Ngi b tm gi: Ngi b bt trong trng hp khn cp hoc phm ti qu tang v i vi h quyt nh tm gi, nhng cha b khi t. B lut t tng hnh s qui nh: ngi b tm gi c quyn c bit l do mnh b tm gi; c gii thch quyn v ngha v; trnh by li khai; a ra nhng yu cu; khiu ni v vic tm gi v nhng quyt nh khc c lin quan. Ngi b tm gi c ngha v thc hin cc qui nh v tm gi.
86
Ngi b tm gi cha b coi l ngi c ti. Khi tm gi ngi, c quan iu tra phi c lnh tm gi v gii thch l do tm gi. Ht thi hn tm gi c quan iu tra xt thy khng cn c khi t b can th phi tr t do ngay cho ngi b tm gi. Ngi b t co: C quan nh nc, t chc kinh t, t chc x hi, lc lng v trang nhn dn hoc c nhn thuc c quan hay t chc c hnh vi gy thit hi hoc e do gy thit hi n li ch ca nh nc, tp th, quyn v li ch hp php ca cng dn, b t gic trc c quan nh nc c thm quyn. Khc vi ngi b khiu ni, ngi b t co khng ch l c quan nh nc hay nhn vin nh nc m bao gm c cc t chc kinh t, t chc x hi, lc lng v trang nhn dn hoc c nhn thuc cc t chc . Ngi cha thnh nin phm ti: Ngi phm ti di 18 tui v cha pht trin y v th cht, tm, sinh l, trnh nhn thc cn hn ch. i vi ngi cha thnh nin phm ti phi c chnh sch x l ring khc vi x l ngi thnh nin phm ti. i vi h, ta n p dng ch yu nhng bin php gio dc, phng nga. Nu ngi cha thnh ninphm nhng ti t nghim trng th c th tha min trch nhim hnh s. Ch p dng hnh pht i vi h trong nhng trng hp cn thit khi h phm ti nghim trng. Ngi cha thnh nin t 14 tui phi chu trch nhim hnh s i vi hnh vi ca mnh. Cc em t 14 n 16 tui ch chu trch nhim hnh s i vi cc ti nghim trng nh git ngi,
87
cp ca. Ch t khi 16 tui tr ln mi phi chu trch nhim hnh s v mi hnh vi phm ti. Ngi c nhc im v th cht v tinh thn: Ngi b bnh tm thn hoc mc cc bnh khc hoc do c nhc im v th cht ( tn tt, m la, ic,.) m khng th nhn thc, lm ch c hnh vi ca mnh khi tham gia t tng dn s. Nu ng s l ngi c nhc im v th cht hoc tm thn m khng th tham gia t tng c, th phi c ngi i din tham gia t tng. Nu khng c ai i din cho ngi , th ta n c mt ngi thn thch ca ng s hoc mt thnh vin ca t chc x hi lm i din tham gia t tng. Ngi c nhc im v th cht hoc tm thn c th b ta n ra quyt nh tuyn b mt nng lc hnh vi dn s trn c s kt lun ca t chc gim nh c thm quyn. Ngi b tuyn b mt nng lc hnh vi dn s khng c t mnh tham gia t tng; khi cn c ngi trong t tng, th phi thng qua ngi i din theo php lut. Ngi c quyn giao kt hp ng dn s: Ngi c php lut cho php giao kt hp ng dn s v c php tin hnhnhng hnh vi nht nh thc hin v bo m thc hin quyn . Hnh vi m ngi c quyn giao kt hp ng dn s thc hin c th l vic ngi trc tip giao kt hp ng hoc u quyn cho mt ngi khc tham gia giao kt hp ng nhng phi theo nguyn tc t nguyn, bnh ng.
Theo qui nh ca b lut dn s th ngi c quyn giao kt hp ng dn s mt cch c lp phi 18 tui v phi c nng lc hnh vi dn s ca c nhn ( l ngi kho mnh, bnh thng,.). Ngi c quyn khng co, khng ngh : Nhng ngi c php lut qui nh c quyn gi n hoc vn bn n ta n cp c thm quyn lm ngng hiu lc phn quyt ca ta n trong bn n hoc quyt nh, xt x theo th tcphc thm, gim c thm, hoc ti thm nhm lm cho v n c xt x chnh xc, khch quan v ng php lut. Khng co do nhng ngi c quyn khng co lm n gi n ta n cp phc thm v ch c khng co nhng bn n, quyt nh s thm xt x theo th tc phc thm. Vic khng ngh c nhng ngi c thm quyn lm vn bn gi n ta n cp c thm quyn ( ta n cp phc thm, gim c thm hoc ti thm) xt x theo th tc phc thm, gim c thm, ti thm. Ngi c quyn khi kin : Vin kim st nhn dn c quyn khi t v dn s; u ban mt trn t quc v cc t chc thnh vin c quyn khi kin v li ch chung. Nguyn n, ngi c quyn, li ch lin quan khi kin i vi b n. Mt ngi c th khi kin i vi b n v mt hoc nhiu yu cu khc nhau; mt ngi c th khi kin i vi nhiu b n; nhiu ngic th khi kin i vi mt b n v cng mt quan h php lut.
89
i vi vic vi phm php lut gy thit hi cho ti sn x hi ch ngha hoc quyn li ca ngi lao ng, kt hn tri php lut, xc nh cha, m cho ngi con cha thnh nin ngoi gi th, xm phm nghim trng n quyn li ca ngi cha thnh nin hoc ca ngi c nhc im v th cht hoc tm thn, nu khng c ai khi kin, th vin kim st c quyn khi t v cung cp chng c. Khi t chc x hi khi kin v li ch chung th c quyn v ngha v t tng nh nguyn n, tr quyn ha gii. Ngi c ti: Ngi b ta n kt ti bng mt bn n c hiu lcphp lut. B lut t tng qui nh : khng ai c th b coi l c ti nu cha c bn n kt ti c hiu lc ca ta n. Ngi i din hp php ca ngi khiu ni, t co: Ngi c UBND cp c s xc nhn khiu ni, t co thay cho nhng ngi cha thnh nin, mc bnh tm thn, m au, gi yu, c nhc im v th cht ( cm, ic, m) hoc v mt l do no khc khng th t mnh khiu ni, t co c. C i din ng nhin v i din u quyn : - Nhng ngi i din ng nhin gm cha, m, v, chng, anh ch em rut thnh nin, ngi u hoc ngi gim h i din cho ngi cha thnh nin, ngi mc bnh tm thn.
90
- Ngi i din theo u quyn thng qua s u quyn i din cho ngi m, au, gi yu c nhc im v th cht nh cm, ic, m, lit thn th..hoc v mt l do khc m khng t mnh khiu ni, t co c. Ngi ang c v c chng: ngi ang c quan h v, chng hp php hoc cha c ta n ra bn n, quyt nh cho li hn. Lut hn nhn v gia nh qui nh : cm ngi ang c v, c chng kt hn hoc chung sng nh v, chng vi ngi khc. Ch nhng ngi cha c v , cha c chng hoc ngi c v ( hoc chng) cht ( hoc b ta n tuyn b cht) m bn kia mun kt hn vi ngi khc; nhng ngi li hn mun kt hn li u c quyn kt hn. Ngi khiu ni: Ngi trc tip b xm hi n quyn, li ch hp ph1p do mt quyt nh hay hnh vi tri php lut ca c quan nh nc hay nhn vin nh nc gy ra trong phm vi qun l hnh chnh, c n khiu ni n c quan nh nc c thm quyn yu cu gii quyt. Ngi khiu ni trong trng hp v l do khng th t mnh thc hin quyn khiu ni, c quyn thng qua ngi i din hp php ca mnh khiu ni. Ngi khng c quc tch : Ngi khng mang quc tch v khng phi cng dn ca bt k nc no. a v php l ca ngi khng quc tch c xc nh theo php lut ca nc ni h c tr. H khng c hng mt s quyn m cng dn ca
91
nc ni h c tr c hng, h cng khng c hng qui ch l ngi nc ngoi nc s ti. Ngi tham gia t tng hnh s : b can, b co, ngi bo cha, ngi b tm gi, ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li, ngha v lin quan ti v n, ngi bo v quyn li ca ng s; ngi lm chng, ngi gim h, ngi phin dch. B lut t tng hnh s qui nh ngi tham gia t tng hnh s c quyn v ngha v trong qu trnh iu tram truy t v xt x theo qui nh ca b lut t tng hnh s. C quan iu tra, vin kim st, ta n c trch nhim gii thch v bo m thc hin cc quyn v ngha v ca ngi tham gia t tng.
P
Php ch : Ch tun th v chp hnh nghim chnh hin php v php lut ca mi c quan nh nc, t chc kinh t, t chc x x hi, n v v trang v mi cng dn.
92
Php lnh: Vn bn qui phm php lut do u ban thng v quc hi ban hnh, iu chnh cc quan h x hi c bn, quan trng nhng cha tht n nh. Khi cc quan h x hi n nh, php lnh s c thay th bng o lut.
Php lut: Tng hp cc qui tc x s th hin ch ca nh nc c tnh bt buc chung do nh nc t ra hoc tha nhn v c nh nc m bo thc hin bng sc mnh cng ch.
Do bn cht giai cp ca nh nc khc nhau nn ch ca nh nc th hin trong php lut c ni dung khc nhau. Php lut ca nh nc bc lt th hin ch ca giai cp bc lt.
Pht vi phm hp ng: Mt hnh thc ch ti bng tin c p dng nhm bo m vic thc hin nhng ngha v hp ng k kt, nng cao thc tn trng php lut, ng thi phng nga vi phm php lut. Pht hp ng c p dng khi c hnh vi vi phm hp ng. Bn c hnh vi vi phm hp ng phi tr cho bn b vi phm mt khon tin do cc bn tho thun trong hp ng trn c s qui nh ca php lut.
Phin ta: Ni din ra hot ng xt x ca ta n nhn dn. Phin ta hot ng di s iu khin ca ch to phin ta l mt thm phn. Phin ta bao gm nhng th tc v s c mt ca nhng ngi nht
nh. Th tc phin ta tu thuc vo tng loi v tnh cht ca tng phin ta. S c mt ca nhng ngi trong phin ta cng tu thuc vo tng loi v tnh cht ca tng phin ta. V d : trong phin ta hnh s xt x s thm, s tham gia ca kim st vin l bt buc; cn trong phin ta dn s s thm th s tham gia ca kim st vin khng phi l bt buc.
Phng v chnh ng : Hnh vi ca mt ngi bo v li ch ca nh nc, ca tp th, li ch chnh ng ca mnh hoc ca ngi khc khi s xm hi nguy him bng cch chng tr li ngi c hnh vi xm phm bt hp php cc li ch trn. B lut hnh s qui nh phng v chnh ng khng phi l ti phm nu ngi phng v chng tr li mt cch tng xng ngi c hnh vi bt hp php.
Phc thm : Vic ta n cp trn trc tip xt li nhng bn n v quyt nh s thm cha c hiu lc php lut b khng co, khng ngh theo qui nh ca php lut, nhm kim tra li tnh hp php, tnh c cn c ca bn n v quyt nh s thm, sa nhng sai lm v vi phm m ta n s thm vp phi, bo m vic p dng thng nht php lut. Vic xt x phc thm ch pht sinh khi c khng ngh ca vin kim st cng cp hoc trn mt cp, hoc khng co ca nhng ngi c quyn khng co theo qui nh ca php lut.
94
Bn n v quyt nh ca ta n cp phc thm c hiu lc php lut ngay sau khi tuyn.
Vic xt li bn n v qui nh cha c hiu lc php lut theo th tc phc thm c qui nh ti b lut t tng hnh s.
Phc hi iu tra: C quan iu tra ra quyt nh tip tc cc hot ng iu tra i vi cc v n c quyt nh nh ch hoc tm nh ch iu tra. Phc hi iu tra c tin hnh khi c nhng l do sau: b can khi bnh, xc nh c b can hay bt c b can, xc nh c l c hnh vi phm ti ch khng phi l khng c hnh vi phm ti.. cuc iu tra c phc hi nu cn thi hiu truy cu trch nhim hnh s.
Q
Quan h php lut hn nhn v gia nh: Nhng quan h x hi hnh thnh trong lnh vc hn nhn v gia nh c lut hn nhn v gia nh iu chnh. Cc quan h v kt hn, li hn, cp dng, nhn con nui, gim h, truy nhn cha, m cho con.
Cc quan h php lut hn nhn v gia nh ch gii hn bi cc quan h gia cc thnh vin trong gia nh. Tuy nhin, trong mt s trng hp, quan h php lut hn nhn v gia nh cn tn ti khi v hoc chng khng cn l thnh vin trong gia nh na. V du : khi hai v chng li hn m mt bn tng thiu v c nhu cu cp dng c bn kia cp dng theo tho thun ca hai bn hoc theo qui nh ca php lut.
Qun l nh nc v khiu ni, t co: Bin php bo m cho hot ng gii quyt khiu ni, t co ca cng dn t hiu qu v tun theo php lut, bao gm cc hot ng hng dn, kim tra, n c, thanh tra, kim st, gim st v ch bo co v cng tc gii quyt khiu ni, t co ca cng dn.
Theo qui nh ca lut khiu ni, t co ca cng dn th c quan, t chc c nhn c chc nng qun l nh nc v khiu ni, t co bao gm:
Chnh ph; tng thanh tra nh nc; cc b trng; th trng c quan thuc chnh ph, ch tch u ban nhn dn cc cp; chnh thanh tra cc cp, cc ngnh; vin kim st nhn dn cc cp; mt trn t quc v cc thnh vin ca mt trn; ban thanh tra nhn dn.
96
Quyn chuyn giao cng ngh: Quyn chuyn giao quyn s dng cc i tng s hu cng nghip, b quyt , kin thc k thut ca c nhn, t chc.
B lut dn s qui nh : c nhn, php nhn, cc ch th khc l ch s hu cc i tng s hu cng nghip hoc c quyn nh ot cc i tng s hu cng nghip, hoc l ch s hu b quyt, kin thc k thut c quyn chuyn giao quyn s dng cc i tng s hu cng nghip, b quyt, kin thc k thut.
Nh nc bo h quyn chuyn giao cng ngh ca c nhn, php nhn v cc ch th khc.
C nhn, php nhn trong nc c quyn chuyn giao cng ngh cho nhau hoc cho c nhn, php nhn nc ngoi.
C nhn, php nhn nc ngoi, ngi vit nam nh c nc ngoi c quyn chuyn giao cng ngh vo Vit nam.
Quyn khi kin : vic ngi, php nhn khi kin ln ta n nhn dn yu cu ta n bo v quyn, li ch php ca mnh b xm phm.
97
Quyn khi kin pht sinh t quyn c php lut bo h cc quyn dn s hp php, trong c cc quyn v nhn thn v cc quyn v ti sn ca c nhn, php nhn.
Quyn khi kin c thc hin theo qui nh ca php lut, trong thi hiu khi kin do php lut qui nh, tu theo tng loi quyn c php lut bo v. Nu quyn c php lut bo v l cc quyn dn s, th quyn khi kin l quyn khi kin v n dn s; nu l quyn lao ng, th quyn khi kin l quyn khi kin v n lao ng.
Quyn khi kin l quyn ca c nhn hoc php nhn c quyn, li ch hp php b xm phm, khng th chuyn giao quyn khi kin cho ngi khc.
Quyn s hu cng nghip: Quyn s hu ca c nhn, t chc i vi sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip, nhn hiu hng ho v quyn s dng i vi tn gi xut x hng ha v cc i tng s hu cng nghip khc theo qui nh ca php lut v s hu cng nghip.
Quyn s hu cng nghip c xc nh theo vn bng do c quan nh nc c thm quyn cp hoc theo hnh thc do php lut v s hu cng nghip qui nh.
98
Quyn s dng: Quyn khai thc cc cng dng v hng hoa li, li tc t ti sn ca mnh hoc c nh nc, c nhn khc giao hoc cho mn. Ch s hu c quyn s dng ti sn thuc s hu ca mnh. Ngi khng phi l ch s hu ch c quyn s dng khi c cn c hp php nh : c nh nc giao cho, do k kt cc hp ng thu, mn ti sn
Quyn tha k: Tng hp cc qui phm php lut iu chnh cc quan h x hi pht sinh trong vic li di sn tha k, chuyn di sn ca ngi cht li cho nhng ngi cn sng.
Quyn tha k gm : quyn li tha k v quyn hng tha k. B lut dn s qui nh, cng dn c quyn lp di chc nh ot ti sn ca mnh, li ti sn ca mnh cho ngi tha k theo php lut.
Cng dn, t chc c quyn hng di sn tha k theo di chc hoc tha k theo php lut.
Quyn tha k ti sn ca v, chng: Vic v, chng c tha hng ti sn ca nhau khi mt bn cht. Khi v hoc chng cht, th ngi cn sng c quyn c hng ti sn ca v hoc chng mnh li theo qui nh ca php lut tha k.
Quyn v ngha v ca ng s: Nhng vic v li ch hp ph1p c lm. c php lut bo h; bt buc ng s phi lm theo qui nh ca php lut. Cc ng s c cc quyn, ngha v chung trong t tng nh : bnh dng vi nhau v quyn v ngha v, cung cp chng c, t ha gii vi nhau, nu ra yu cu t tng v phn bc yu cu ca ng s khc, yu cu ta n iu tra, xc minh thc t, p dng bin php khn cp tm thi, thay i nhng ngi tham gia t tng v thi hnh cc quyt nh ca ta n. Mi ng s u c quyn, ngha v ring: nguyn n c quyn ch ng khi kin, thay i, b sung vo ni dung n khi kin hoc rt yu cu khi kin; b n c quyn bc li yu cu ca nguyn n v a ra chng c; ngi c quyn, li ch lin quan c th ng v pha nguyn n khi kin hoc cng b n bc li yu cu ca nguyn n hoc t mnh a ra yu cu ring vi t cch nh l nguyn n.
Quyn v ngha v ca ngi khiu ni v ngi b khiu ni: Cc qui nh ca php lut v quyn v ngha v ca ngi khiu ni v ngi b khiu ni trong vc khiu ni v gii quyt khiu ni ca cng dn. Theo qui nh ca lut khiu ni, t co ca cng dn th ngi khiu ni v ngi b khiu ni c cc quyn v ngha v sau: 1- Ngi khiu ni c cc quyn: a) Gi n, trc tip trnh by hoc thng qua ngi i din hp php ca mnh khiu ni vi c quan nh nc c thm quyn.
b) c nhn quyt nh gii quyt khiu ni ca c quan nh nc c thm quyn. c) c khi phc quyn, li ch hp php b xm phm v c bi thng thit hi.
C ngha v : trnh by trung thc s vic, cung cp thng tin, ti liu v chu trch nhim v ni dung trnh byv thng tin, ti liu . 2 - Ngi b khiu ni c cc quyn: a) a ra bng chng v tnh hp php ca quyt nh hoc vic lm b khiu ni; b) Kin ngh vi c quan nh nc c thm quyn xem xt li quyt nh ca c quan gii quyt.
C ngha v : a) Xem li quyt nh hoc vic lm b khiu ni ca mnh v tr li cho ngi khiu ni bng vn bn. b) Chp hnh nghim chnh quyt nh gii quyt khiu ni. Quyn v ngha v ca ngi t co v ngi b t co: Cc qui nh ca php lut v quyn v ngha v ca ngi t co v ngi b t co trong vic t co v gii quyt t co ca cng dn.
101
Theo qui nh ca lut khiu ni, t co ca cng dn th ngi t co v ngi b t co c cc quyn v ngha v sau:
1- Ngi t co: C quyn: a) Gi n hoc trc tip trnh by vi c quan nh nc c thm quyn. n t co ghi r h tn, a ch ca ngi t co v ni dung t co. b) Yu cu gi b mt h tn, a ch, bt tch ca mnh. c) Yu cu c thng bo kt qu gii quyt t co. C ngha v : trnh by trung thc s vic v chu trch nhim v ni dung t co v bng chng mnh a ra. 2- Ngi b t co : C quyn: a) a ra bng chng bc b ni dung t co. b) c khi phc quyn, li ch hp php b xm phm do vic t co khng ng php lut gy ra; yu cu c quan nh nc c thm quyn x l ngi c tnh t co sai s tht. c) d) C ngha v : a) C mt theo yu cu ca c quan nh nc c thm quyn;
102
b) Chp hnh nghim chnh quyt nh gii quyt t co ca c quan c thm quyn.
S
Sng ch: Gii php k thut mi so vi trnh k thut trn th gii, c tnh sng to v c kh nng p dng trong cc lnh vc kinh t x hi. Gii php k thut phi cha c bc l cng khai trong nc v nc ngoi di bt k mt hnh thc no. Sng ch l i tng s hu cng nghip c nh nc bo h. Ch s hu sng ch mun c nh nc bo h phi np n n c quan nh nc c thm quyn ( cc sng ch) xin cp vn bng bo h sng ch. Sng ch khc vi pht minh ( v c ni dung v cp ) pht minh l ci hon ton mi so vi trnh khoa hc trong nc v th gii, c tha nhn v c p dng trong thc t. S thm: Vic Ta n xt x ln u mt v n. i vi cc v n hnh s, b lut t tng hnh s qui nh thm quyn xt x cc cp: ta n nhn dn cp huyn, ta n qun s khu vc xt x s thm nhng ti phm m b lut hnh s qui nh hnh pht t 7 nm t tr xung, tr mt
s ti phm do php lut qui nh. Ta n nhn dn cp tnh, ta n qun s qun khu xt x s thm nhng v n hnh s v nhng ti phm khng thuc thm quyn ca ta n nhn dn huyn v ta n qun s khu vc hoc nhng v n thuc thm quyn ca ta n cp di m cn ly ln xt x. Ta hnh s ta n nhn dn ti cao, ta n qun s cp cao xt x s thm ng thi chung thm nhng v n c bit nghim trng phc tp. S kin php l: S kin xy ra trong i sng thc t lm xut hin hay chm dt cc quan h x hi, do qui phm php lut iu chnh. V th cc quan h x hi ny tr thnh cc quan h php lut. S kin php l tn ti di 2 dng c bn: - S bin : hin tng khch quan xy ra khng ph thuc vo ch ca con ngi nh : thin tai, sinh, tnhng li do qui phm php lut iu chnh. - Hnh vi : nhng s kin xy ra theo ch ca con ngi, do qui phm php lut iu chnh. Hnh vi c th l hnh vi hp php, tc l hnh vi x s theo ng qui phm php lut nhng li lm xut hin hay chm dt quan h php lut. Hnh vi bt hp php: hnh vi x s tri vi qui nh ca php lut lm xut hin quan h php lut.
104
T
Ti phm: Trng hp b kt n, cha c xo n m li phm ti mi. B lut hnh s phn bit 2 trng hp ti phm: 1- b pht t v ti do c , cha c xa n m li phm ti nghim trng do v hoc ti t nghim trng do c . 2- b pht t v ti nghim trng do c cha c xa n m li phm ti nghim trng do v hoc ti do c .
105
Ti phm c tnh l 1 tnh tit tng nng khi ta n quyt nh hnh pht i vi ngi phm ti nhm nghim tr k chuyn phm ti, k phm ti nhiu ln.
Ti phm nguy him: Ngi b pht t v ti nghim trng do c , cha c xo n m li phm ti nghim trng do c ; ngi ti phm, cha c xa n m li phm ti t nghim trng do c hoc ti nghim trng. Theo qui nh ca b lut hnh s th ti phm nguy him l mt tnh tit tng nng i vi phm ti.
Ti thm : Xt li bn n v quyt nh ca ta n c hiu lc php lut nhng b khng ngh v c nhng tnh tit mi c pht hin c th lm thay i c bn ni dung ca bn n hoc quyt nh m ta n khng bit c khi ra bn n hoc quyt nh . Vic khng ngh theo th tc ti thm thuc thm quyn ca : Vin trng vin kim st nhn dn ti cao; vin trng vin kim st qun s trung ng; vin trng vin kim st nhn dn cp tnh; vin trng vin kim st qun s cp qun khu. Xt x ti thm thuc thm quyn ca : Uy ban thm phn Ta n nhn dn cp tnh; Ta hnh s Ta n nhn dn ti cao; Uy ban thm phn Ta n nhn dn ti cao; Hi ng thm phn Ta n nhn dn ti cao.
106
Ti ngai: B can c ngoi xt hi hay ch ngy xt x m khng b bt, giam gi. Ti ngoi c p dng i vi nhng ngi c hnh vi t nguy him, khng s chy trn hoc c tnh tit cn chiu c. Tm nh ch iu tra: Mt bin php mang tnh cht tm thi lm dng hot ng iu tra ang c tin hnh bng quyt nh tm nh ch iu tra ca c quan iu tra. B lut t tng hnh s qui nh v tm nh ch iu tra, trong qui nh v l do v iu kin tm nh ch iu tra, tm nh ch iu tra trong trng hp c nhiu b can, trch nhim ca c quan iu tra. Nhng l do v iu kin tm nh ch iu tra l: a) Khi b can b bnh tm thn hoc bnh him ngho khc c chng nhn ca hi ng gim nh php y. Trong trng hp ny v n c th tm nh ch iu tra trc khi ht hn iu tra. b) tin hnh truy n m vn cha xc nh c b can hoc khng bit r b can ang u. Trong trng hp ny, ch tm nh ch iu tra khi ht hn iu tra. Trong trng hp v n c nhiu b can m l do tm nh ch iu tra khng lin quan n tt c cc b can, th c th tm nh ch iu tra i vi tng b can.
107
C quan iu tra ra quyt nh tm nh ch iu tra phi c trch nhim gi quyt nh ny cho vin kim st cng cp v thng bo cho b can, ngi b hi bit. Thm phn: Mt chc danh ca Nh nc trong Ta n cc cp ch ngi c b nhim theo qui nh ca php lut thc hin vic xt x cc v n. Thm quyn gii quyt khiu ni, t co : C quan hoc nhn vin nh nc c php lut qui nh c trch nhim gii quyt cc khiu ni, t co ca cng dn. Php lut qui nh mt h thng cc c quan nh nc c thm quyn gii quyt khiu ni, t co ca cng dn bao gm cc c quan ca cc cp, cc ngnh t trung ng n a phng. Tuy nhin theo qui nh ca php lut, thm quyn gii quyt i vi tng loi vic, trong tng trng hp nht nh phi do mt c quan nh nc c th c thm quyn gii quyt; vic qui nh nh vy cn c vo thm quyn c phn chia theo lnh th, theo cp, theo ngnh v theo s vic nht nh. Thi hnh n dn s : Vic thc hin cc bn n, quyt nh c hiu lc php lut ca Ta n bo v quyn li ca ng s. Thi hnh n dn s l giai on c lp, giai on kt thc ca qu trnh xt x v n dn s.
108
Cc ng s c quyn t nguyn thi hnh bn n, quyt nh ca Ta n trong mt thi hn nht nh; nu khng t nguyn thi hnh th c quan thi hnh n dn s s thc hin cng ch vic thi hnh n. Bn n, quyt nh ca Ta n c lin quan n ti sn XHCN, li ch ca nh nc c cng ch thi hnh khng cn c n yu cu thi hnh n ca cc ng s. i vi cc bn n, quyt nh khc ca Ta n, vic thi hnh n c c quan thi hnh n dn s thc hin khi c n yu cu thi hnh n ca ngi c thi hnh n hoc ca ngi c ngha v phi thi hnh n. Thi hnh n hnh s : Vic thi hnh trn thc t bn n hoc quyt nh ca Ta n c hiu lc php lut. B lut t tng hnh s qui nh nhng bn n, quyt nh ca Ta n c a ra thi hnh gm nhng bn n, quyt nh c hiu lc php lut. Trong thi hn mi lm ngy k t khi bn n hoc quyt nh ca Ta n c hiu lc php lut, chnh n Ta n x s thm phi ra quyt nh thi hnh n hoc u thc cho Ta n khc cng cp ra quyt nh thi hnh n. Quyt nh thi hnh n, trch lc bn n hoc quyt nh phi c gi cho Vin kim st cng cp ni thi hnh n, c quan thi hnh n v ngi b kt n. Thi hnh php lut: Mt hnh thc thc hin php lut, trong cc ch th thc hin ngha v ca mnh bng hnh ng tch cc. Thit hi v vt cht: S mt mt, h hng hoc b hu hoi v ti sn.
Ngi b thit hi v vt cht l ngi c ti sn b ly cp, b ph hng hoc b ph hu khng cn khi phc s dng c na.
Thit hi v tinh thn : Anh hng xu n danh d, nhn phm hoc s suy sp v tm l, tnh cm ca ngi b hi trong v n hnh s. Khc vi nhng thit hi v vt cht, thit hi v tinh thn khng th cn, ong, o, m c, khng th tnh ton ra c nhng con s c th. Thi hn m phin ta: tu thuc vo tnh cht ca tng loi v n m thi hn m phin ta c php lut qui nh khc nhau. B lut t tng hnh s qui nh, trong thi hn khng qu 30 ngy i vi ti t nghim trng, 45 ngy i vi ti nghim trng, 2 thng i vi ti rt nghim trng, 3 thng i vi ti c bit nghim trng, k t ngy nhn h s v n, thm phn phi ra mt trong nhng quyt nh sau y: a) a v n ra xt x; b) Tr h s iu tra b sung; c) nh ch hoc tm nh ch v n. Thi hn khi kin: Thi hn do php lut qui nh c nhn, php nhn thc hin quyn khi kin yu cu Ta n, c quan Nh nc c thm quyn bo v quyn, li ch hp php b xm phm. Khi thi hn kt thc, ng s s mt quyn khi kin.
Theo qui nh ca php lnh th tc gii quyt cc v n dn d, thi hiu khi kin i vi c nhn l 3 nm, i vi php nhn l 01 nm, k t ngy c nhn, php nhn bit c hoc cn phi bit quyn, li ch hp php ca mnh b xm phm. Thi hiu khi kin c khi phc li nu l do b qua thi hiu c Ta n cng nhn l chnh ng, nh do m au nng ko di, do nguyn nhn bt kh khng. Qui nh v thi hiu khi kin va c ngha bo v quyn, li ch hp php ca cc nhn, php nhn b xm phm, va i hi h bit bo quyn, li ch ca mnh trong mt thi hn nht nh, khng th ko di thi gian tranh chp. Thi hiu thi hnh n (dn s) : Thi hn cc ng s thc hin quyn np n yu cu thi hnh n. Nu qua thi hiu thi hnh n m khng c l do chnh ng, th b mt quyn yu cu c quan thi hnh n dn s thc hin vic thi hnh n. Theo qui nh ca php lut, thi hiu thi hnh n i vi cng dn l 03 nm, i vi php nhn l 01 nm, k t ngy bn n, quyt nh ca Ta n c hiu lc php lut. Ring vic thi hnh bn n, quyt nh ca Ta n c lin quan n ti sn x hi ch ngha, li ch nh nc th khng b hn ch v thi hiu thi hnh n.
111
Thi hiu thi hnh n hnh s: Thi hn bn n c hiu lc thi hnh, ht thi hn , khng buc ngi b kt n phi chp hnh bn n. B lut hnh s tnh t ngy bn n c hiu lc php lut qua nhng thi hn: a) 05 nm i vi cc trng hp x pht t 05 t tr xung; b) 10 nm i vi trng hp x pht t t trn 10 nm n 15 nm; c) 15 nm i vi cc trng hp x pht t t trn 15 nm n 20 nm.
Nu trong thi hn ni trn ngi b kt n li phm ti mi v b x pht t th thi gian qua khng khng c tnh v thi hiu tnh li k t ngy phm ti mi. Nu trong thi hn mi trn ngi ngi b kt n c tnh trn trnh v c lnh truy n th thi gian trn trnh khng c tnh; thi hn tnh li k t ngy ngi ra trnh din hoc b bt gi. Thi hiu truy cu trch nhim : Thi hn do php lut qui nh cho php c th truy cu trch nhim ( hnh s, hnh chnh) ngi thc hin mt hnh vi vi phm php lut. Nu ht thi hn th khng c php truy cu trch nhim na. Thi hiu truy cu trch nhim hnh s: Thi hn tnh khng buc ngi phm ti b truy cu trch nhim hnh s.
112
B lut hnh s qui nh: khng tuy cu trch nhim hnh s, nu tnh t ngy ti phm c thc hin qua nhng thi hn: a. 05 i vi ti phm t nghim trng m b lut qui nh hnh pht t t 02 nm tr xung hoc hnh pht khc nh hn. b. 10 nm i vi ti phm t nghim trng m b lut qui nh hnh pht t trn 02 nm. c. 15 nm i vi ti phm nghim trng. Nu trong thi hn ni trn, ngi phm ti li phm ti mi m b lut qui nh hnh pht t mt nm t tr ln th thi gian qua khng c tnh v thi hiu i vi ti c tnh li k t ngy phm ti mi. Th tc thi hnh n dn s : 1- Th l n yu cu thi hnh n; vo s th l thi hnh n cc bn n, quyt nh ca Ta n c thi hnh m khng cn c n yu cu thi hnh n. 2- Ra quyt nh thi hnh n; 3- Quyn, ngha v ca ngi c thi hnh n v ngi phi thi hnh n; 4- Thm quyn ca cc c quan thi hnh n dn s; 5- Bin php khn cp tm thi bo m vic thi hnh n
113
6- Cc bin php cng ch c thi hnh n Thu tng: Ngi ng u chnh ph, lnh o, qun l v chu trch nhim v mi hot ng ca Chnh ph. Hin php nm 1992 v lut t chc chnh ph quy nh cho Th tng cc nhim v, quyn hn c th ti iu 114 ( Hin php) v iu 20 ( Lut t chc Quc hi). Th tng chnh ph k cc ngh quyt, ngh nh ca Chnh ph, ra cc Quyt nh, Ch th v hng dn kim tra vic thi hnh cc vn bn i vi tt c cc ngnh, cc a phng v c s. Cc Ngh quyt, Ngh nh ca Chnh ph, Quyt nh, Ch th ca Th tng Chnh ph c hiu lc thi hnh trong phm vi c nc. Th tng chnh ph c Quc hi bu trong s cc i biu quc hi. Nhim k ca Th tng chnh ph theo nhim k ca Quc hi. Th tng chnh ph chu trch nhim trc quc hi, bo co cng tc vi Quc hi, U ban thng v quc hi v Ch tch nc.
T
Th l gii quyt khiu ni, t co L vic c quan Nh nc c thm quyn gii quyt v vic nhn n hoc tip ngi khiu ni t co (ng s) kim tra ton b h s nu cn v c th c, yu cu ng s b sung thng tin bng vn bn, ghi chp hoc ghi m nhmhon chnh h s ti liu lin quan n hnh thc, ni dung, khiu ni, t co, lm cc th tc tip nhn, thm tra, xem xt, k c lin h vi cc c quan hu quan chun b iu kin gii quyt v vic v cui cng ra quyt nh chp nhn gii quyt v vic . Th l v n: Vic thm tra chp nhn n ca ngi khi kin hoc vn bn khi t ca Vin Kim st nhn dn vo s th l ca To n. Th l v n l khu u tin ca To n trong qu trnh t tng. Cng ging nh khi kin, nu khng c vic t l ca To n th khng c cc bc tip theo ca t tng dn s. Tu thuc vo tng v n m vic th l c khc nhau. Trong v n hnh s, th l v n c thc hin sau khi c quyt nh khi t v n, quyt nh khi t b can; trong v n dn s kinh t, th l v n d0c thc hin khi c n kin ca ng s, yu cu ca c quan t chc. Theo quy nh ca Php lnh th tc gii quyt cc v n dn s th nguyn n trong v kin dn s phi np tin tm ng n ph trong thi hn mt thng k t ngy np n. Cc trng hpc min nptm ng n ph th phi c vn bn ca To n quyt nh cho min np tin tm ng n ph.
115
Thu quyn s dng t: Vic mt ch th ang c quyn s dng t cho ngi khc thu quyn s dng t trong mt thi hn. Vic thu quyn s dng t phi theo quy nh ca B lut dn s v php lut t ai. Tha k: Vic chuyn di sn ca ngi cht cho nhng ngi cn sng. Php lut quy nh c hai loi tha k: tha k theo di chc v tha k theo lut. Tha k quyn tc gi: Vic ngi tha k theo quy nh ca php lut c hng cc quyn nhn thn v quyn ti sn ca tc gi i vi tc phm khi tc gi cht. Ngi tha k ca tc gi c hng cc quyn: cng b, ph bin hoc cho ngi khc cng b, ph bin tc phm, cho hoc khng cho ngi khc s dng tc phm, hng nhun bt hoc th lao khi tc phm c cng b, ph bin, s dng. c nhn gii thng i vi tc phm trong trng hp tc phm c Nh ncbo h. Th k theo di chc: vic chuyn ti sn ca c nhn cho ngi khc theo ch ca ngi sau khi cht. Tha k theo lut: Vic li ti sn ca ngi cht cho nhng ngi tha k khng phi theo di chc m theo quy nh ca php lut v th k. Tha k th v: Tha k th v pht sinh trong trng hp con ca ngi li di sn cht trc ngi li di sn.
116
Khi con ca ngi li di sn cht trc ngi li di sn th chu (con ngi con cht) c hng phn di sn m cha hoc m ngi chu c hng nu cn sng. Trng hp nu ngi chu cng cht trc ngi li di sn th cht (con ngi chu cht )c hng phn di sn m cha hoc m ca ngi cht c hng nu cn sng. Chu, cht tr thnh ngi tha k th v ca ng, b, c phi cn sng hoc cha ra i nhng thnh thai vo thi im ng, b, c ca h cht. Thc hin hp ng kinh t : hnh vi ca cc ch th tham gia quan h hp ng, lm cho cc iu khon cam kt trong hp ng tr thnh hin thc. Tch thu tang vt: bin php cng ch ca Nh nc do c quan Nh nc c thm quyn tc quyn s hu ti sn ca mt ngi hoc mt t chc v l do phm ti m c. Nhng ti sn b tch thu chuyn thnh ti sn ca Nh nc. Vic tch thu ti sn ca ngi phm ti c tin hnh theo quyt nh ca To n. Tin n: Khi nim ch hu qu php l i vi ngi phm ti sau khi b to n kt n v x pht bng mt hnh pht. Tin n l mt trong nhng yu t xc nh trch nhim hnh s. Vic to n ra quyt nh min trch nhim hnh s, min hnh pht khng lm pht sinh tin n. Tin n pht sinh khi bn n c hiu lc php lut v trit tiu khi ngi b kt n c xo n. Ngi b kt n b hn ch mt s quyn nh la chn ni c tr, cm m nhim mt s chc v hoc lm mt s vic nht nh. Khi
117
quyt nh hnh pht trong trng hp ti phm, ti phm nguy him, tin n c coi l tnh tit tng nng trch nhim hnh s. Tin s: Khi nim ch hu qu vic x l ca c quan Nh nc, t chc x hi v cc on th i vi ngoi c hnh vi vi phm php lut. Tin s l tnh tit v nhn thn ngi vi phm. N c xemxt cn nhc khi quyt nh hnh thc v cc mc x l khi ngi c tin s c hnh vi vi phm php lut mi. Khi quyt nh hnh pht tin s c coi l tnh tit thuc nhn thn b co. B co c tin s phi b x pht nghim khc hn. T chc hp tc kinh t khu vc chu Thi Bnh Dng - APEC: T chc kinh t lin chnh ph khu vc chu - Thi Bnh Dng, thnh lp thng 11/1989. C cu gm: hi ngh cp b trng; cc hi ngh chnh thc cp cao; hi ngh khng chnh thc v t do ho thng mi vng; hi ngh c bit v cc xu th v cc vn kinh t; hi ngh cc chuyn vin c bit cc xu th v cc vn kinh t v son tho bo co s tham lun cc hi ngh b trng; cc nhm cng tc; ban th k. T tng hnh s: Trnh t, th tc tin hnh hot ng khi t, iu tra, truy t xt x v thi hnh n hnh s. Hot ng t tng hnh s do cc c quan tin hnh t tng ( c quan iu tra, vin kim st, ta n), ngi tin hnh t tng ( iu tra vin, kim st vin, thm phn) thc hin c s tham gia ca nhng ngi tham gia t tng ( b can, b co, ngi b tm gi) v ca c nhn, c quan nh nc khc v t chc x hi c lin quan, thc hin theo mt trnh t do php
118
lut qui nh nhm khm ph ti phm v k phm ti kp thi, nhanh chng, x l ti phm theo ng php lut. Lut t tng hnh s vit nam chia hot ng t tng hnh s thnh cc giai on sau : khi t, iu tra, truy t, xt x, thi hnh n hnh s. mi giai on do c quan v ngi tin hnh t tng khc nhau m nhim. Ti phm: Hnh vi nguy him cho x hi c qui nh trong b lut hnh s. B lut hnh s xc nh chung nhng hnh vi sau u l ti phm: hnh vi xm phm c lp, ch quyn, thng nht, ton vn lnh th ca T quc, xm phm ch nh nc x hi ch ngha, xm phm tnh mng, sc kho, danh d, nhn phm, t do, ti sn, cc quyn v li ch hp php ca cng dn, cng nh xm phm nhng lnh vc khc ca trt t php lut x hi ch ngha. Hnh vi nguy him cho x hi phi l hnh vi ca ngi c nng lc trch nhim hnh s, tc l ca ngi c kh nng nhn thc c vic lm ca mnh. Mi hnh vi nguy him cho x hi ch b coi l ti phm khi ngi thc hin ti phm c li. Ti phm hon thnh: Hnh vi nguy him cho x h i qui nh trong b lut hnh s c ngi c nng lc trch nhim hnh s thc hin xong. Ti phm t nghim trng: Ti phm khng gy nguy hi ln cho x ho, tnh cht v mc nguy him ca hnh vi phm ti khng cao.
119
B lut hnh s qui nh mc hnh pht i vi ti t nghim trng l cnh co, pht tin, ci to khng giam gi, ci to n v k lut ca qun i hoc pht t c thi hn n 5 nm. Ti phm nghim trng: Ti phm c tnh cht v mc nguy him cao, gy nguy hi ln cho x hi. Ti phm nghim trng c qui nh trong b lut hnh s, mc cao nht ca hnh pht i vi ti l trn 5 nm t, t chung thn hoc t hnh. Trch nhim hnh s: Trch nhim ca ngi phm ti phi chu cc bin php x l v hnh s i vi ti phm m mnh gy ra. y l trch nhim phi gnh chu hu qu php l i vi hnh vi phm ti. Ngi phm ti phi chu trch nhim hnh s v ti phm m gy ra nu ngi nhn thc c tnh cht nguy him ca hnh vi ca mnh v c kh nng iu khin hnh vi . Trch nhim hp ng: Cc bin php c tnh cng ch c p dng i vi bn vi phm hp ng nhm bo v li ch ca bn c quyn b xm phm trong hp ng.
Trch nhim php l: Ngha v phi gnh chu nhng tc ot mang tnh cht nhn thn hay ti sn tng ng vi hnh vi vi phm php lut gy ra, ph hp vi ch ti ca qui phm php lut v ch xut hin trong cc quan h php lut gia mt bn l c quan nh nc v bn kia l ngi hay t chc vi phm php lut.
C 4 loi trch nhim php l : trch nhim hnh s, trch nhim dn s, trch nhi6m hnh chnh, trch nhim k lut. Cc c quan nh nc c thm quyn xc nh ngha v phi gnh chu mang tnh tc ot gi l truy cu trch nhim php l. Trch nhim php lut dn s: Nhng qui nh ca php lut dn s bt buc cc ng s v nhng ngi tham gia t tng dn s phi tun theo khi tham gia quan h php lut dn s. Trch nhim php lut. Tranh chp: Nhng mu thun, bt ho v quyn v ngha v hp php gia cc ch th tham gia vo mt quan h php lut. C nhiu loi tranh chp: tranh chp dn s, tranh chp lao ng, tranh chp kinh t Tranh chp dn s: Nhng mu thun, bt ho v quyn v ngha v hp php gia cc ch th tham gia vo quan h php lut dn s. Ph bin c cc loi tranh chp dn s sau: tranh chp v quyn s hu, v hp ng dn s, bi thng thit hi ngoi hp ng, tranh chp v quyn v ngha v dn s gia cng dn vi nhau, gia cng dn vi php nhn, gia php nhn vi nhau, tranh chp v hn nhn gia nh, yu cu tuyn b mt tch hoc tuyn b cht, khiu ni v ngk h tch v danh sch c tri, khiu ni i vi c quan bo ch. Tranh chp t ai: Tranh chp pht sinh gia cc ch th khi tham gia quan h php lut t ai v quyn v ngha v trong qu trnh qun l v s dng t ai. Cc tranh chp v quyn s dng t m ngi s dng t khng c giy chng nhn ca c quan Nh nc c thm quyn th do
UBND gii quyt. Cc tranh chp v quyn s dng t m ngi s dng t c Giy chng nhn ca c quan Nh nc c thm quyn v tranh chp v ti sn gn lin vi vic s dng t th do To n gii quyt. Tranh chp lao ng: Nhng tranh chp v quyn v i ch lin quan n vic lm, tin lng thu nhp v cc iu kin lao ng khc, v thc hin hp ng lao ng, tha c lao ng tp th v trong qu trnh hc ngh. Tranh chp lao ng chia thnh hai loi l tranh chp lao ng tp th v tranh chp lao ng c nhn. Tranh chp lao ng c nhn: Tranh chp gia ngi lao ng v ngi s dng lao ng. Tranh chp lao ng tp th: Tranh chp gia tp th ngi lao ng v ngi s dng lao ng. Trch lc bn n: To n sau khi tuyn n c mt thi gian nht nh cp cho ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c quyn li, ngha v lin quan n v n hoc i din hp php ca h mt phn ni dung bn n theo yu cu ca h. Trch lc bn n gip nhng ngi trn hiu r quyn, ngha v sau khi to tuyn n h thc hin tt quyn, ngha v ca mnh. V d: ngi b hi thchin quyn khng co. Trnh t gii quyt v n dn s : Nhng cng vic v cch thc tin hnh khi gii quyt v n dn s ca To n nhn dn hoc c quan c thm quyn. Cc bc trong trnh t gii quyt cc v n dn s gm: th l n kin, iu tra, xc minh thc t vic tranh chp, tin hnh ho gii cc ng s ti To n, m phin ta, ho gii ti phin to, tranh tng ti
phin to, ngh n, tuyn n, xt x gim c thm, ti thm trong cc trng hp php lut quy nh. Trn thu: Vic ngi np thu c hnh vi khai man trnh phi np thu. Hnh vi trn thu c th l vic k khai sai cn c tnh thu theo quy nh ca tng sc thu; lp s sch k ton, ho n bn hng sai vi thc t sn xut, kinh doanh; ngoi s sch. S liu k ton hoc hch ton khng ng ti khon, tiu khon quy nh lm cho vic xc nh cn c tnh thu sai lch vi thc t; xin tm ngh kinh doanh c gim, min thu nhng thc t vn kinh doanh, nhm trn trnh ngha v np thu cho Nh nc. Ngi c hnh vi trn lu thu th b x l hnh chnh, c th b pht n 5 ln s thu trn lu. Trng hp trn thu vi s lng ln hoc b x l hnh chnh m cn vi phm th s b truy cu trhc nhim hnh s theo iu 169 ca B lut hnh s. Tr cp Bo him x hi: nhng quy nh nhm c th ho cc ni dung v bo him x hi c quy nh trong B lut Lao ng nhm bo m vt cht, gp phn n nh i sng cho nhng ngi tham gia bo him x hi v gia nh, trong cc trng hp ngi tham gia bo him b m au, thai sn, suy gim kh nng lao ng, ht tui lao ng hoc cht. Cc ch bo him x hi gm: - Ch ch cp m au ( iu 6, iu l bo him x hi)
123
- Ch ch cp thai sn ( iu 10, iu l bo him x hi) - Ch ch cp tai nn lao ng, bnh ngh nghip( iu 15. iu l bo him x hi) - Ch hu tr ( iu 25, iu l bo him x hi) - Ch t tut ( iu 31, iu l bo him x hi) Tr cp thai sn: Nhng quy nh v ch ch cp i vi lao ng n c thai, sinh con th nht, th hai khi ngh vic theo quy nh ca B lut lao ng. iu l bo him x hi ban hnh theo ngh nh s 12-CP ngy 26/01/1995 ca Chnh ph quy nh ti iu 11: Trong thi gian c thai c ngh vic i khm thai 3 ln, mi ln 1 ngy. Trng hp ngi lao ng c thai lm vic xa t chc y t, hoc ngi mang thai c bnh l, thai khng bnh thng th c ngh vic hai ngy cho mi ln khm thai; trng hp sy thai th c ngh vic 20 ngy nu thai di 3 thng;30 ngy nu thai t 3 thng tr ln. Lao ng n c ngh vic trc v sau khi sinh con theo quy nh ca php lut, c th l: 4 thng i vi ngi lm vic bnh thng; 5 thng i vi ngi lm cc ngh hoc cng vic nng nhc, c hi; lm vic theo ch 3 ca; lm vic ni c ph cp khu vc h s 0,5 v 0,7; 6 thng i vi ngi lm vic ni c ph cp khu vc h s 1; ngi lm
124
ngh hoc cng vic c bit theo danh mc do B lao ng thng binh v x hi ban hnh. Ngi lao ng (khng bit nam hay n) nu nui con s sinh theo lut hn nhn v gia nh, ngh vic th c tr cp cho n khi con 4 thng tui. Mc tr cp thai sn trong thi gian ngh theo quy nh ti cc iu 11,12,13 iu l bo him bng 100% mc tin lng ng bo him x hi trc khi ngh. Ngoi ra, khi sinh con c tr cp mt ln bng 1 thng tin lng ng bo him x hi. Tr s doanh nghip: Ni giao dch, iu hnh doanh nghip, ni ch o doanh nghip v ti chnh v hnh chnh. Tr s doanh nghip l mt a im c th c s nh, ng ph, phng, qun, thnh ph(nu thnh ph) hoc thn, x, huyn, tnh (nu nng thn). Trc xut: Vic c quan c thm quyn ca quc gia s ti tuyn b yu cu ngi nc ngoi hay ngi khng c quc tch phi ri khi lnh th nc s ti v ngi vi phm php lut hoc can thip vo cng vic ni b ca nc ny. Trc xut c th c tin hnh bng cch ra lnh ngi nc ngoi phm php buc phi ri khi nc s ti trong mt thi hn nht nh hoc c th tin hnh theo th tc cng ch. nc ta, ngi nc ngoi c th b trc xut khi Vit nam khi c lnh trc xut. Vic trc xut
ngi nc ngoi c hng cc quyn u i, min tr ngoi giao, lnh s c gii quyt bng con ng ngoi giao. Ngi b trc xut phi ri khi vit nam theo thi hn ghi trong lnh trc xut. Trong trng hp ngi b tc xut khng t nguyn chp hnh lnh trc xut, th th trng c quan qun l xut nhp cnh Trung ng hoc gim c cng an Tnh, thnh ph trc thuc Trung ng c quyn quyt nh trc gi ngi p dng bin php cng ch trc xut. Truy cu trch nhim hnh s: Vic buc mt ngi phi chu trch nhim v hnh vi nguy him cho x hi ( ti phm) do ngi thc hin. Ngi c kh nng nhn thc c hnh vi ca mnh, c kh nng iu khin c hnh vi l ngi c nng lc trch nhim hnh s v s phi chu trch nhim hnh s, nu ngi thc hin hnh vi nguy him cho x hi c qui nh trong b lut hnh s. Truy n: Lng bt ro rit ngi phm ti ang ln trn theo lnh truy n ca cng an. Truy t: a ngi phm ti ra xt x trc Ta n. Truy t thuc thm quyn ca vin kim st, sau khi kt thc iu tra, c quan iu tra lm bn kt lut v ngh truy t ri gi cng h s v n n vin kim st cng cp. B lut t tng hnh s qui nh trong thi hn khng qu 30 ngy k t khi nhn h s v n v bn kt lut iu tra, vin kim st phi truy t b can ra trc ta n bng bn co trng hoc tr li h s iu tra b sung hoc nh ch hoc tm nh ch v n.
126
T trung thn: hnh pht t khng thi hn c p dng i vi ngi phm ti trong trng hp c bit nghim trng nhng cha n mc b x pht t hnh. Ngi cha thnh nin ( di 18 tui) khng p dng hnh pht ny. T c thi hn: hnh pht buc ngi b kt n phi b tm giam trong tri giam trong mt thi hn c ghi trong bn n. Hnh pht t c thi hn p dng i vi nhng ti c mc pht t ti thiu l 3 thng v ti a l 20 nm. Ngi chp hnh hnh pht t c thi hn b tm giam trong tri giam v tun theo cc qui nh ca php lut v ch giam gi, qun l phm nhn. Hnh pht l c thi hn khng ch nhm tc quyn t do ca ngi phm ti m cn nhm gio dc, ci to h tr thnh ngi lng thin thng qua vic sinh hot, hc tp v lao ng trong tri giam. Tui chu trch nhim hnh s: b lut hnh s qui nh tui chu trch nhim hnh s l 14 tui trn i vi nhng ti nghim trng do c . la tui ny ( t 14 n 16 tui) cc em c th phn bit c mt s hnh vi nghim trng nh git ngi, cp ca. Ch khi 16 tui tr ln mi phi chu trch nhim hnh s v mi hnh vi phm ti. Tuy vy, mc hnh pht i vi ngi phm ti t 14 n 16 tui cng nh hn so vi mc hnh pht p dng i vi ngi thnh nin ( 18 tui tr ln) phm ti. Tui kt hn: Lut hn nhn v gia nh qui nh: nam t 20 tui tr ln, n t 18 tui tr ln mi c kt hn.
Tuyn n: Ch ta phin ta c nguyn vn ton b bn n c hi ng xt x thng qua. Khi tuyn n mi ngi trong phng x n phi ng dy. Nu b co khng bit ting vit th sau khi tuyn n ngi phin dch phi c li cho b co nghe ton b bn n sang th ting m b co bit. Tuyn b cht: Vic ta n c thm quyn tuyn b mt ngi l cht theo yu cu ca nhng ngi c quyn v li ch lin quan. Ta n ch tuyn b cht i vi mt ngi trong cc trng hp sau: - Sau ba nm, k t ngy quyt nh tuyn b mt tch ca ta n c hiu lc php lut m vn khng c tin tc l cn sng; - Mt tch trong chin tranh m sau nm nm, k t ngy chin tranh kt thc vn khng c tin tc l cn sng. - B tai nn hoc thm ha thin tai m sau mt nm k t ngy thm ha hoc thin tai chm dt m vn khng c tin tc l cn sng; - Bit tch 5 nm khng c tin tc l cn sng hoc cht; Tu tng trng hp c th, ta n xc nh ngy cht ca ngi b tuyn b l cht, nu khng xc nh c ngy th ngy m quyt nh ca Ta n tuyn b ngi l cht c hiu lc php lut c coi l ngy ngi cht. Khi mt ngi b ta n tuyn b l cht th nng
lc php lut ca h ng thi chm dt, mi quan h v ti sn v quan h nhn thn c gii quyt nh i vi mt ngi cht. Tuyn b mt tch: Vic Ta n c thm quyn theo yu cu ca ngi c quyn, li ch lin quan tuyn b mt ngi l mt tch do vng mt ni c tr hai nm m vn khng c tin tc xc thc l cn sng hay cht. Thi hn 2 nm c tnh t ngy bit c tin tc cui cng v ngi , nu khng xc nh c ngy c tin cui cng th thi hn 2 nm c tnh t ngy u tin ca thng tip theo thng c tin tc cui cng. Nu khng xc nh c ngy, thng c tin tc cui cng th thi hn c tnh t ngy u tin ca nm tip theo nm c tin tc cui cng. T hnh: Hnh pht nghim khc nht trong h thng hnh pht ch p dng i vi nhng ngi phm ti c bit nghim trng. Hnh pht t hnh khng p dng i vi ngi cha thnh nim phm ti, ph n c thai khi phm ti hoc khi b xt x. i vi ph n c thai hoc ang nui con di 12 thng tui c hon thi hnh n t hnh. Vic thi hnh hnh pht t hnh phi tun theo cc qui nh cht ch ca php lut. Ngi b kt n t hnh c gi n xin n gim ln ch tch nc, chnh n ta n nhn dn ti cao v vin kim st nhn dn ti cao xem xt bn n t hnh v quyt nh khng ngh hay khng khng ngh. T th: Vic ngi phm ti trc khi b pht hin t gic khai bo r s tht vi c quan c thm quyn v hnh vi phm ti ca mnh.
129
Tc mt s quyn cng dn: Vic Ta n nhn dn theo qui nh ca b lut hnh s tuyn tc mt s quyn cng dn i vi cng dn vit nam phm cc ti c bit nguy him cho xm phm an ninh quc gia hoc phm cc ti khc m b lut hnh s qui nh. Theo qui nh ca b lut hnh s, Ta n c th tc mt s quyn cng dn nh: 1- Quyn bu c i biu ca cc c quan quyn lc Nh nc. 2- Quyn lm vic trog cc c quan nh nc v quyn phc v trong lc lng v trang nhn dn. 3- Quyn m nhim vic ph trch ca t chc x hi Thi hn tc mt s quyn cng dn l t 01 nm n 05 nm k t ngy ngi phm ti chp hnh xong hnh pht t hoc t ngy bn n c hiu lc php lut nu l hnh pht chnh khc hoc trong trng hp ngi b kt n c hng n treo. Tc quc tch: Bin php ca nh nc buc cng dn c hnh ng nghim trng vi phm quyn v ngha v cng dn khng c mang quc tch ca nc . Khi b tc quc tch, nh nc chm dt s bo h cc quyn li ca ngi . Cng dn vit nam c tr ngoi lnh th Vit nam c th b tc quc tch Vit nam u c hnh ng gy phng hi nghim trng n nn c
130
lp dn tc, n s nghip xy dng v bo v t quc, n li ch v uy tn ca nc cng ha x hi ch ngha vit nam. Tc quyn s dng giy php: Vic thu hi c thi hn hoc khng c thi hn cc loi giy php do c quan nh nc c thm quyn cp khi t chc hoc c nhn c giy php vi phm qui tc s dng giy php , hoc c hnh vi vi phm php lut c lin quan trong qu trnh s dng giy php. Tc quyn s dng giy php l mt bin php cng ch hnh chnh mang tnh cht ngn chn nhng hnh vi vi phm php lut v gy hu qu thit hi c th do chng gy ra.
U
U ban thm phn: B phn thuc c cu t chc ca Ta n nhn dn. - Uy ban thm phn Ta n nhn dn ti cao l t chc thng trc ca Hi ng thm phn Ta n nhn dn ti cao, gm chnh n, cc ph chnh n, chnh ta cc ta chuyn trch ca ta n nhn dn ti cao.
- Uy ban thm phn Ta n nhn dn tnh, thnh ph trc thuc Trung ng gm c Chnh n, cc ph Chnh n, chnh Ta cc ta chuyn trch ca ta n nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng.
U thc iu tra: Vic mt c quan iu tra ang th l v n ngh mt c quan iu tra khc thc hin mt s hot ng iu tra theo yu cu iu tra v n. B lut t tng hnh s qui nh vic u thc iu tra l bt buc gia cc c quan iu tra, c quan iu tra c yu cu cn u thc iu tra phi ra quyt nh u thc iu tra ghi r yu cu c th. C quan iu tra c u thc c trch nhim thc hin nhanh chng v y nhng vic u thc, nu khng th thc hin c tng phnhay ton b vic u thc phi thng bo bng vn bn v ni r l do cho c quan iu tra u thc bit. Uy thc iu tra gia nc ta vi nhng nc k kt hip nh tng tr t php vi nc cng ha x hi ch ngha vit nam c tin hnh theo qui nh ca cc hip nh .
V
Vt chng: Nhng vt c dng lm cng c, phng tin phm ti. Vi phm hp ng dn s: Hp ng dn s xc lp quyn, ngha v ca mi bn tham gia hp ng; khng thc hin hoc thc hin khng ng
ngha v m cc bn tho thun trong hp ng u b coi l vi phm hp ng dn s. Vi phm hp ng dn s l du hiu, hnh vi lm pht sinh trch nhim dn s ca cc bn tham gia hp ng dn s. Vi phm php lut: Hnh vi tri php lut do ch th c nng lc trch nhim php l thc hin mt cch c hoc v xm phm cc quan h x hi c php lut bo v v phi chu ch ti thch hp. - Vi phm php lut lun lun l hnh vi ca con ngi hoc hot ng ca cc c quan, t chc c biu hin ra bn ngoi. Nhng suy ngh, tnh ton chatr thnh hnh ng biu hin ra bn ngoi cha gi l vi phm php lut. - Hnh vi y phi tri vi cc qui nh ca php lut, xm hi n cc quan h x hi c php lut bo v v c thc hin do li ca ch th. - Ch th ca hnh vi tri php lut c nng lc trch nhimphp l, ngha l ngi c kh nng nhn thc, iu khin c vic lm ca mnh. V vy, ngi mt tr, tr nh cha n tui chu trch nhim php l nu c hnh vi tri php lut vn khng b coi l vi phm php lut v do khng b tc ng ca cc loi ch ti. Thng thng c 4 loi vi phm php lut: vi phm hnh s ( ti phm); vi phm hnh chnh; vi phm dn s; vi phm k lut nh nc.
133
Vi phm php lut dn s: Tt c nhng vic lm tri qui nh ca b lut dn s . c cc loi vi phm php lut dn s ch yu sau: 1- Vi phm cc nguyn tc ca b lut dn s; 2- Vi phm cc iu cm ca b lut dn s; 3- Vi phm ngha v dn s; 4- Vi phm hp ng dn s; 5- Vi phm php lut dn s ngoi hp ng; 6- Cc vi phm khc i vi quyn, li ch hp php ca c nhn, php nhn dn s. Vi phm php lut t ai: Hnh vi tri php lut, c thc hin mt cch c hoc v xm phm ti quyn s hu t ai ca nh nc, quyn v li ch ca ngi s dng t cng nh cc qui nh v ch s dng cc loi t. Vi phm php lut t ai thng xy ra di cc dng nh sau: Xm phm quyn s hu nh nc i vi t ai: Giao t khng ng thm quyn, khng ng i tng, mua bn, chyn quyn s dng t ai mt cch tri php, t thay i mc ch s dng t khi cha c s ng ca c quan nh nc c thm quyn.
134
Vi phm lut hnh chnh: Hnh vi ca c nhn hay t chc vi phm cc qui tc qun l nh nc, m khng phi l ti phm hnh s. Hnh vi vi phm php lut hnh chnh c mc nguy him cho x hi t hn so vi ti phm v theo qui nh ca php lut phi b x l hnh chnh. Vu co: Hnh vi ba t sai s tht l ngi khc phm ti v t co h trc c quan nh nc c thm quyn nhm xc phm danh d, nhn phm hoc gy thit hi n quyn li ca ngi . Vu khng: S ba t nhng vic khng c tht nhm mc ch xc phm danh d hoc gy thit hi n quyn li ca ngi khc. Vic ba t nhng s vic khng c tht nhm mc ch xc phm danh d hoc gy thit hi n quyn li ca ngi khc l hnh vi phm ti v s b truy cu trch nhim hnh s. V n dn s: Nhng v vic dn s pht sinh ti Ta n nhn dn trong trng hp cng dn, php nhn, t chc x hi, vin kim st nhn dn yu cu Ta n bo v quyn v li ch hp php ca mnh, ca tp th, Nh nc hay ca ngi khc ang b tranh chp hoc vi phm. 1- Nhng vic tranh chp v quyn s hu, v hp ng v bi thng thit hi ngoi hp ng hoc nhng tranh chp khc v quyn, ngha v theo qui nh ca php lut dn s gia cng dn vi nhau, gia cng dn vi php nhn, gia php nhn vi php nhn, tr nhng vic thuc thm quyn ca c quan, t chc khc. 2- Nhng vic v quan h hn nhn v gia nh;
135
3- Nhng vic tranh chp v lao ng;
4- Nhng vic xc nh cng dn mt tch hoc cht, tr trng hp qun nhn, cn b mt tch hoc cht trong chin trng thuc trch nhim gii quyt ca cc c quan hu quan; 5- Nhng vic khiu ni c quan h tch v vic t chi ng k hoc khng chp nhn yu cu sa i nhng iu ghi trong giy t v h tch; 6- Nhng vic khiu ni v danh sch c tri; 7- Nhng vic khiu ni c quan bo ch v vic khng ci chnh thng tin c ni dung xc phm danh d, nhn phm ca ngi khc; Nhng vic khc do php lut qui nh.
X
Xm phm an ninh quc gia: Cc hnh vi uy hip s tn ti, s vng mnh ca chnh quyn nhn dn, xm phm ch quyn, thng nht v ton vn lnh th ca t quc.
136
Xm phm an ton cng cng: Hnh vi vi phm s an ton trong lnh vc giao thng vn ti, trong lao ng, an ton nhng ni ng ngi, an ton trong xy dng, qun l v kh, phng tin k thut, cht n, cht chy, cht c, cht phng x, trong phng chy, cha chy, bo v mi trng, trong cc hot ng v y t, v sinh thc phm.
Xm phm n danh d nhn phm : Hnh vi c h thp nhn phm, danh d ca ngi khc hoc lm ngi mt uy tn i vi nhng ngi xung quanh.
Xm phm n tnh mng sc khe: Cc hnh vi c hoc v , trc tip hay gin tip lm cht ngi, xm phm quyn c sng ca con ngi; uy hip s an ton v tnh mng ca ngi khc, c hay v gy thng tch hoc gy tn hi cho sc kho ca ngi khc.
Xm phm hot ng t php : Hnh vi xm phm hot ng ng n ca c quan iu tra, kim st, xt x v thi hnh trong vic bo v quyn li ca nh nc, ca cc t chc x hi v ca cng dn. Xm phm hot ng t php c biu hin di hai dng. Dng th nht l cc hnh vi ca cc nhn vin t php( iu tra vin, thm phn, kim st vin) li dng quyn hn ca mnh lm tri php lut trong khi tin hnh cng vic.
137
Xm phm li ch cng cng: Vic lm tn hi n li ch chung ca nh nc, tp th v ca mi ngi. Khc vi li ch c nhn, li ch cng cng l li ch chung, mi ngi u c quyn c hng. Nu li ch b xm phm th nh hng n mi thnh vin trong cng ng x hi.
Xm phm ti sn cng dn: Cc hnh vi chim ot ti sn ca cng dn, bin ti sn ca ngi khc thnh ti sn ca mnh tri php lut; hnh vi chim gi tri php ti sn ca cng dn, hoc gy thit hi cho ti sn ca cng dn. Hnh vi chim ot ti sn ca cng dn th hin bng nhiu bin php nh : cp, bt cc mt ngi lm con tin nhm chim ot ti sn, trm cp, lm dng chc v, quyn hn ca nhng k c chc c quyn b tha ho chim ot ti sn cng dn, la o chim ot ti sn ca ngi khc Hnh vi gy thit hi cho ti sn ca cng dn c th l hu hoi hoc lm h hng, c gy thit hi n ti sn ca ngi khc.
Xm phm ti sn nh nc: Hnh vi chim ot ti sn nh nc, bin ca cng thnh ca ring, gy thit hi v ti sn cho nh nc. Cc hnh vi chim ot ti sn nh nc biu hin di nhiu hnh thc nh : cp ti sn x hi ch ngha, cng ot ti sn x hi ch ngha, cp git hoc cng nhin chim ot ti sn nh nc, trm cp ti sn x hi ch ngha, tham , la o chim ot ti sn nh nc, lm dng tn nhim chim ot, chim gi tri php ti sn hoc s dng tri php ti sn.
Cc hnh vi gy thit hi cho ti sn nh nc c th l hu hoi, lm h hng ti sn x hi ch ngha, hnh vi thiu trch nhim ca nhng ngi c chc quyn gy thit hi nghim trng n ti sn x hi ch ngha.
Xt x: Hot ng do ta n tin hnh theo php lut t tng, trong ta n, sau khi nghin cu mt cch khch quan, ton din v y cc tnh tit ca v n, tin hnh gii quyt v x l v n bng vic ra bn n v cc quyt nh cn thit c lin quan. Thng thng vic xt x c tin hnh: - Xt x s thm. Bn n v quyt nh ca Ta n s thm sau khi tuyn n 15 ngy, nu khng c khng co v khng ngh theo qui nh ca php lut; th s c hiu lc php lut v c thi hnh. - Xt x phc thm( xt li bn n hay quyt nh ca ta n s thm b khng co, khng ngh theo qui nh ca php lut). Bn n v quyt nh ca ta phc thm c hiu lc ngay khi cng b.
- Ngoi ra cn c giai on xt x c bit, trong ta n xt li bn n hoc quyt nh c hiu lc php lut.
Xt x cng khai: Vic xt x ca Ta n c tin hnh cng khai, mi ngi u c quyn tham d, mi chng c c ngha quan trng u c xem xt cng khai ti phin ta, ta n phi cng b c cc quyt nh c thng qua trong qu trnh xt x v n. y l mt nguyn tc trong hot ng xt x ca Ta n.
Trng hp c bit cn gi b mt quc gia hoc gi gn o c x hi th Ta n xt x kn nhng phi tuyn n cng khai. Xt x cng khai m bo cho hot ng xt x t hiu qu gio dc v to iu kin nhn dn gim st hot ng ca c quan xt x v nng cao tinh thn trch nhim ca Ta n.
Xt x s chung thm: Thm quyn xt x ca Ta hnh s Ta n nhn dn ti cao, Ta n qun s Trung ng vi cc v n c bit nghim trng phc tp. Theo qui nh ca php lut, nhng v n c bit nghim trng, phc tp cn c a ra xt x theo th tc s chung thm c 4 iu kin: - B co phm nhhng ti c bit nghim trng, xm phm an ninh, chnh tr, ti sn x hi ch ngha, hoc ti sn ca cng dn, lm cho nhn dn rt cm phn v yu cu chnh tr ca a phng l phi trng tr nghim khc kp thi. - B co l nhng tn phn cch mng, lu manh cn , nhng tn chuyn lm n phi php, nhng cn b nhn vin sa o bin cht; - Chng c r rng, y khng cn nghi vn g v ti phm; - Mc ti ca b co c bit nghim trng cn phi trng tr bng hnh pht cao nht. Do tnh cht c bit ca v n php lut qui nh hnh thc xt x s chung thm, nhm ren e v phng nga i vi loi ti phm ny. Xt x s chung thm khc vi xt x s thm ch: sau khi xt x, bn n s
thm ng thi l chung thm c hiu lc php lut ngay, khng c khng co, khng ngh theo th tc phc thm.
Xa n: Vic ngi b kt n, chp hnh xong hnh pht ca bn n, qua mt thi gian th thch khng phm ti mi c ta n cp giy chng nhn coi nh cha can n. i vi nhng ngi b kt n v ti t nghim trng, sau thi gian nht nh do lut qui nh, th ng nhin c xa n. i vi nhng ngi phm ti nghim trng th vic xa n phi do ta n quyt nh. Qui nh v xa n th hin tnh nhn o ca php lut, cng nhn ngi b kt n chp hnh tt php lut, ci to, sinh sng lng thin, gip cho h xo i c du n ca bn n, khng phi gnh chu hu qu ca bn n sut i.
141
Y
Y n: Quyt nh ca Ta n cp trn bc khng co, hoc khng ngh v gi nguyn bn n hoc quyt nh ca ta n cp di. Ta n cp trn ra quyt nh trn c s xc nh c rng, bn n hoc quyt nh ca Ta n cp di l hp php v c cn c. thc php lut: Mt hnh thc x hi thc php lut xt v mt cu trc bao gm hai b phn : tm l php lut v t tng php lut. - Tm l php lut hnh thnh mt cch t pht di dng tnh cm, tm trng, cm xc i vi cc hin tng php lut xy ra trong i sng x hi. - T tng php lut l tng hp cc quan im, quan nim c tnh l lun, phn nh cc hin tng php lut mt cch su sc, t gic di dng khi nim, cc phm tr khoa hc. thc php lut ca mt ngi c vai tr rt quan trng trong vic thc hin php lut v bo v php lut. V vy nng cao thc php lut l trch nhim ca mi ngi cng dn.
Trnh by : DiepKitty
142

Tu Dien Phap Ly

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tu Dien Phap Ly

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

B t in mnh su tp di y tuy khng y nhng hy vng s gip cho cc bn phn no gii p mt s thut ng php l trong qu trnh nghin cu chuyn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

n l: Mt bn n hay mt quyt nh ca ta n i vi mt v vic c th no tr thnh cn c php l cho hot ng xt x i vi cc v n tng t khc.

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Nh nc bo h quyn chuyn giao cng ngh ca c nhn, php nhn v cc ch th khc.

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn

Sinh Vin Lut Vit Nam www.sinhvienluat.vn