tRNG I HC THU LI

B mn: Ci to t
---------o0o-----------

Bi ging cao hc

S dng v ci to
t phn, t mn

GS.TS. O XUN HC
TS. Hong thi i

Nh xut bn nng nghip

H NI 3 - 2005

MC LC
MC LC ............................................................................................................................................................2
LI GII THIU ...........................................................................................................................................7
PHN TH NHT ........................................................................................................................................8

T PHN ........................................................................................................................................................8

CHNG I M U ........................................................................................................................8
1.1. N G H A CA VIC CI TO T PHN I VI SN XUT NNG NGHIP V
CI TO MI TRNG .................................................................................................................................8
1.2. TNH HNH NGHIN CU T PHN, T NHIM MN TRN TH GII V
VIT NAM ...........................................................................................................................................................9

CHNG II .................................................................................................................................................12
NGUN GC, PHN B V PHN LOI T PHN ...........................12
2.1. NGUN GC V QU TRNH HNH THNH T PHN ....................................................12
2.1.1. Nhng nhn t cu thnh cht phn......................................................................................................14
2.1.2. Qu trnh din bin v s t thnh t phn .....................................................................................15
2.1.3. nh hng ca vi n qu trnh hnh thnh t phn .........................................................................17

2.2. PHN B T PHN ..........................................................................................................................18

2.2.1. Phn b t phn trn th gii .................................................................................................................18
2.2.2. Phn b t phn Vit Nam ..................................................................................................................18

2.3. PHN LOI T PHN .....................................................................................................................22

2.3.1. Phn loi t phn theo FAO - UNESCO ...............................................................................................23
1. H thng phn v t .....................................................................................................................23
2. M t cc n v t.......................................................................................................................23
2.3.2. Phn loi ca nhn dn vng t phn...................................................................................................27
2.3.3. Phn loi t phn nam Vit nam............................................................................................................28

CHNG III...............................................................................................................................................39
MI TRNG VNG T PHN ...................................................................................39
3.1. SINH VT VNG T PHN ...........................................................................................................39
3.1.1. Thc vt ....................................................................................................................................................39
1. Thc vt b vi lp ..........................................................................................................................39
2. Thc vt hin ti ..............................................................................................................................39
3.1.2. Vi sinh vt v cc ng vt vng t phn..............................................................................................40
1. Vi sinh vt trong t phn.........................................................................................................40
2. Nhng ng vt nhn thy c ............................................................................................41

3. 2. CH NC VNG T PHN.................................................................................................41
3.2.1. Nc ngm v ch nc ngm ...........................................................................................................42
3.2.2. Nc mt v ch nc mt..................................................................................................................45
1. Sng Hu v sng Tin .................................................................................................................45
2. Sng Vm C .....................................................................................................................................45
3. Thu triu ............................................................................................................................................47
4. Ch v cht lng nc vng ng Thp Mi.....................................................48
5. Ch nc vng T gic Long Xuyn ............................................................................51

3.3. NHIM MI TRNG VNG T PHN .............................................................................52

3.3.1. Khi nim v nhim t.........................................................................................................................52

1. Tc nhn ho hc.............................................................................................................................53
2. Tc nhn sinh hc ...........................................................................................................................54
3. Tc nhn vt l .................................................................................................................................54
3.3.2. Tiu chun nh gi t b nhim .......................................................................................................55
1. Quy c .................................................................................................................................................55
2. Ch s v sinh .....................................................................................................................................55
3. Kt qu phn tch hm lng ...................................................................................................55
3.3.3. Bin php phng chng nhim t .......................................................................................................56

CHNG IV ...............................................................................................................................................57
L TNH T PHN ........................................................................................................................57
4.1. THNH PHN C GII ......................................................................................................................57
4.2. THNH PHN CU TO CA ST ................................................................................................57
4.3. TNH TRNG CO CA T PHN .............................................................................................58
4.4. T TRNG T PHN ........................................................................................................................58

CHNG V ..................................................................................................................................................60
HO TNH T PHN ..........................................................................................................................60
5.1. MN V CHT HU C ....................................................................................................................61
5.2. CANXI TRONG T PHN................................................................................................................62
5.3. MANH (MG+2) TRONG T PHN...........................................................................................62
5.4. NATRI TRONG DT PHN ................................................................................................................62
5.5. LN (P2O5) TRONG T PHN....................................................................................................63
5.6. MT S CHT KHC TRONG T PHN ...............................................................................64
5.7. PH T PHN ........................................................................................................................................64

CHNG VI ...............................................................................................................................................66
C CHT TRONG T PHN........................................................................................66
6.1. KHI

NIM CHUNG V C CHT TRONG T PHN ...................................................66

6.1.1. Nhm.........................................................................................................................................................66
6.1.2. St..............................................................................................................................................................67
6.1.3. Sunphat (SO4-2 ) v lu hunh (S) trong t phn .................................................................................68
6.1.4. Pyrit ...........................................................................................................................................................69
6.1.5. Jarosit........................................................................................................................................................71
6.1.6. Hydro.........................................................................................................................................................72
6.1.7. Clo (Cl-).....................................................................................................................................................72

6.2 MI TNG QUAN GIA CC C T TRONG T PHN ............................................72

6.2.1. H s tng quan R..................................................................................................................................72
6.2.2. Phng trnh tng quan ........................................................................................................................73
6.2.3. Mi tng quan gia pH v hm lng S tng s trong t .................................................................74

CHNG VII.............................................................................................................................................76
CI TO T PHN BNG BIN PHP THU LI ..............................76
7.1. DNG NC L CI TO T PHN ..................................................................................76
7.1.1. Nhng mc tiu ca vic KSL cho vng T gic Long Xuyn...............................................................76
7.1.2. Cc cng trnh trong h thng kim sot l ............................................................................................76
7.1.3. Hiu qu ca h thng kim sot l cho vng TGLX.............................................................................77
7.1.4. Nhng bi hc rt ra t nghin cu thc t m hnh kim sot l cho vng TGLX ............................77

7.2. DNG NC M PHN ...............................................................................................................79

3

7.3. CI TO T PHN BNG TIU NGM ....................................................................................80

CHNG VIII ..........................................................................................................................................86

CI TO T PHN BNG CC BIN PHP KHC............................86
8.1. CI TO T PHN BNG BIN PHP HO HC ................................................................86
8.2. CI TO T PHN BNG CC BIN PHP KHC .............................................................87
8.2.1. Ci to t phn bng bin php ln lip.................................................................................................87
8.2.2. Trng cy ci to t phn .................................................................................................................88

PHN TH HAI: T MN ..............................................................................................................89

CHNG 1 ...................................................................................................................................................89
NGUN GC V PHN B CA T MN .....................................................89
1.1. CC QUAN IM CHUNG .................................................................................................................89
1.2. TC NG CA T MN ..............................................................................................................89
1.3. DIN TCH T MN..........................................................................................................................90
1.4. PHN B A L CA T MN ..................................................................................................90
1.5. CC MUI TRONG T MN .........................................................................................................90
1.6. NGUN GC CA CC MUI.........................................................................................................91
1.6.1. Cc qu trnh phong ho..........................................................................................................................91
1.6.2. S tch ly mui trn tng t mt do ti trong iu kin tiu nc khng y ............................91
1.6.3. Ti bng nc mn cha mui .............................................................................................................91
1.6.4. Mc nc ngm nm nng......................................................................................................................92
1.6.5. Cc mui ho thch..................................................................................................................................92
1.6.6. Thm t cc sn dc cha mui............................................................................................................92
1.6.7. i dng .................................................................................................................................................93
1.6.8. Cc phn bn ho hc v cc cht thi ...................................................................................................93

1.7. PHN LOI T MN ........................................................................................................................93

1.7.1. H thng phn loi ca B Nng nghip Hoa k ...................................................................................93
1.7.2. H thng phn loi ca Lin x c..........................................................................................................94
1.7.3. H thng phn loi ca chu u .............................................................................................................94
1.7.4. H thng phn loi ca FAO - UNESCO................................................................................................94
1.7.5. H thng phn loi ca Vit nam ............................................................................................................94
Phu din VN37 .................................................................................................................................................95

1.8. VAI TR CA CON NGI TRONG VIC HNH THNH T MN............................101

CHNG 2 .................................................................................................................................................102
CC LOI T MN V QUN L T MN ..........................................102
2.1. CC C TRNG CA PHU DIN T V DCH CHIT CA T BO HO
NC..................................................................................................................................................................102
2.2. S HNH THNH CC LOI T MN ....................................................................................102
2.2.1. Kh hu....................................................................................................................................................102
2.2.2. t ...........................................................................................................................................................103
2.2.3. Cc iu kin thy vn ..........................................................................................................................103
2.2.4. C ch ca s ho mn do mc nc ngm nm nng........................................................................104

2.3. CHN ON T MN NGOI NG RUNG ....................................................................107

2.4. ECE - I LNG O MN CA T .............................................................................107
2.5. QUAN TRC MN CA T NGOI NG RUNG ...................................................109
2.6. NH HNG CA MN N S PHT TRIN CA THC VT ...........................109
2.6.1. Lng nc d tiu ................................................................................................................................110

2.6.2. nh hng ca mn n s bc thot hi nc ..............................................................................110

2.6.3. Tc dng c hi ca cc ion.................................................................................................................111

2.7. NH HNG CA S NG NGP N S SINH TRNG CA CY ........................112

2.8. TNH CHU MN CA CY ............................................................................................................112
2.8.1. nh lng cc nh hng ca mn................................................................................................113
2.8.2. Sc chu mn tng i ca cy............................................................................................................114

2.9. C CH CA TNH CHU MN CA THC VT ..................................................................115

2.9.1. Loi b mui hoc trnh hp th mui .................................................................................................115
2.9.2. Gi cht mui trong mt s b phn ca thc vt ...............................................................................116
2.9.3. Thi mui................................................................................................................................................116
2.9.4. iu chnh p sut thm thu...............................................................................................................116

2.10. CC TIU CH LA CHN CC CY CHU MN ......................................................116

2.11. CC PHNG PHP CI TO T MN .............................................................................117
2.11.1. Bin php c hoc: Co mui ...............................................................................................................117
2.11.2. Xi nc................................................................................................................................................117
2.11.3. Bin php thy li: Ra mn...............................................................................................................117
2.11.4. Bin php nng nghip: .......................................................................................................................117
2.11.5. Bin php sinh hc ...............................................................................................................................118

2.12. QUN L T MN ........................................................................................................................118

2.12.1. t mn ven bin v t mn ng bng.............................................................................................118
2.12.2. t mn lc a.....................................................................................................................................120
1. La chn cy trng v c cu cy trng...........................................................................120
2. Trng cy ng v tr .................................................................................................................120
3. Phng php gieo trng ............................................................................................................121
4. Cc phng php ti ................................................................................................................121
5. Tn s ti (s ln ti).............................................................................................................122
6. Quan h gia thn v chi cy ...............................................................................................123
7. Che ph t ......................................................................................................................................123
8. S dng cc cht dinh dng ng n ...........................................................................124
2.12.3. t phn................................................................................................................................................124

2.13. LA TRN T MN V T C TI BNG NC MN .................................125

2.14. QUN L V PHC HI T NHIM MN CHU .................................................125
2.14.1. Bangladesh............................................................................................................................................125
2.14.2. Trung Quc...........................................................................................................................................126
2.14.3. Indonesia...............................................................................................................................................128
2.14.4. Pakistan.................................................................................................................................................128
2.14.5. Philippines ............................................................................................................................................129
2.14.6. Thailand................................................................................................................................................129
2.14.7. Vit nam ................................................................................................................................................130

CHNG 3 .................................................................................................................................................132
TI V KIM SOT MN .....................................................................................132
3.1. CC NGUYN TC C BN ...........................................................................................................132
3.2. CN BNG MUI V T L NC RA MN ......................................................................132
3.3. YU CU RA MN ..........................................................................................................................135
3.3.1. LR l hm s ca cht lng nc ti ................................................................................................135
3.3.2. LR l hm s ca lng nc tiu hao ................................................................................................135
3.3.3. LR v kh nng tiu ...............................................................................................................................136
3.4. CC YU T NH HNG N YU CU RA MN ............................................................136
3.4.1. Lng ma .............................................................................................................................................136
3.4.2. S kt ta mui.......................................................................................................................................137
3.4.3. S ht mui ca thc vt .......................................................................................................................137
3.4.4. mn ca cc lp t mt...................................................................................................................138
3.4.5. Phng php ti v tn s ti ...........................................................................................................138

3.5. TNH TON YU CU RA MN ...............................................................................................139

3.6. TNH TON THI GIAN TI RA MN...............................................................................141
3.7. CC PHNG PHP GIM YU CU RA MN ................................................................142
3.8. KHNG CH MN NH TRNG CY V LM T SU .......................................143
3.9. RA MN V CI TO T .........................................................................................................143
3.10. KHNG CH MN V CC PHNG PHP TI ..................................................145
3.10.1. Ti mt................................................................................................................................................145
3.10.2. Ti phun ma.....................................................................................................................................145

MT S CNG THC TNH TON MC RA MN ....................................................................146

TI LIU THAM KHO .........................................................................................................................151

LI GII THIU
Vit Nam c khong ba triu hecta t cc vng ng bng b nhim mn v
phn, chim khong 40% din tch t nng nghip (6,9 triu hecta, 1996) trong t
phn gn hai triu hecta v t mn khong mt triu hecta. Vic khai thc phn din
tch ny mt cch c hiu qu phc v sn xut nng nghip, ng nghip ngy cng tr
nn cp bch v c ngha quan trng i vi nn kinh t quc dn.
Ci to t phn, t nhim mn l vn kh khn phc tp i vi cc nh khoa
hc v ci to t ca nc ta v nhiu nc trn th gii. Trong nhng nm gn y,
nc ta c nhiu ti nghin cu v t phn, t nhim mn, t c nhng
thnh cng v kt qu nht nh.
Mun ci to gn ba triu hecta t phn, t mn a vo khai thc, cn phi
tm hiu ngun gc, s phn b, phn loi, sinh thi, mi trng ca mi vng t phn,
t mn, hiu r l tnh, ho tnh, nhng c cht v s bin ng ca cc c cht trong
cc nhm t ny, t tm ra phng hng s dng tt nht cho tng vng nhm a
li hiu qu cao trong u t khai thc chng.
Nhm ng gp vo vic nghin cu ci to v s dng t phn v t nhim mn
chng ti mnh dn bin son bi ging v s dng v ci to t phn, t mn. Cc ti
liu trong bi ging c ly v tham kho t nhiu ngun, nhiu c quan v cc nh
khoa hc nghin cu.
Bi ging ny dng cho hc vin cao hc ngnh Quy hoch v qun l ti nguyn
nc, ngnh Ti tiu cho cy trng, lm ti liu tham kho cho sinh vin Thu li
chuyn ngnh Thy li ci to t, cc cn b, k s thy li ang cng tc cc vng
t phn, t nhim mn.
V bin son ln u, kinh nghim cn c hn, chc chn khng trnh khi sai st,
rt mong nhn c nhiu kin ng gp ca bn c v c bit l nhng kinh nghim
qu ca cc ng nghip.
Cc tc gi xin chn thnh cm n s gip v tham gia ng gp ca PGS. Chu
nh Hong - Trng i hc Thu li, GS. L Vn Khoa - Trng i hc Quc gia H
ni v cc ng nghip trong B mn Ci to t, Trng i hc Thu li

Cc tc gi

PHN TH NHT

T PHN

Chng I M u
S hnh thnh t phn l kt qu ca s tch t pyrit trong iu kin t ngp
nc, t cha nhiu cht hu c, sunphat, st v nhm. t phn c hnh thnh
vng nc l hoc vng bin c
S pht trin ca t phn l kt qu ca vic tiu nc t cha nhiu phn
(pyrit). Pyrit c tch t trong iu kin t ngp nc t cha nhiu cht hu c v
nhiu sunphat, pyrit b xy ho tr thnh axit sunphuaric. Axit sunphuaric pht trin
nhng ni m hm lng canxi v magi thp v kt qu ca qu trnh ny lm cho pH
trong t h xung di 4.
t phn, c ni cn gi l t chua mn. Trn th gii t phn c gi bng mt
s tn sau :
Nm 1886 Van Bernmelen gi l Catclays mun ch t chua c tng sunpht st
hay sunpht nhm. c bit c tng cha nhiu st vi mu xanh en nh mt mo.
Nm 1956 Edelman v Van Staveren gi l Mudclays mun ch tng t ny cha
nhiu st bn, chua, c cht nhn.
Ngoi ra cn c cc tn khc nh : Daroxit mun ch tng t cha phn mu
vng tru hay vng rm ca phc hp KFe3(SO4)2(OH)6 v cc tn Thiosol acit peat
soils strong acid sulphat soil of salty padly filds.
n nay c ba cuc hi tho Quc t ln v t phn c t chc v
u ly tn chung l acid sulphate soils .

1.1. ngha ca vic ci to t phn i vi sn xut nng nghip v ci to

mi trng
Vi din tch t nng nghip l 6,9 triu hecta, Vit nam l nc c din tch t
canh tc tnh theo u ngi rt nh (gn 1.000m2 / ngi - nm 1997). Trong ring
t phn chim gn hai triu hecta, t nhim mn gn mt triu hecta. Tng s t phn
v t phn mn chim hn 40% din tch canh tc. Trong t phn mt s c t c hm
lng rt cao so vi mc chu ng ca cy, lm cho qu trnh sinh l ca cy trng b
km hm, nhiu cht dinh dng cho cy thiu, c bit l ln v m, v vy cy trng
thng c nng sut thp v khng n nh. Nhu cu s dng t phn v t nhim mn
phc v sn xut nng nghip ngy cng tr nn cp bch hn i vi t nc chng ta.
c nng sut n nh v tin ti tng nng sut cy trng trn t phn, bt buc
chng ta phi nghin cu s dng t phn hp l, ci to t phn, nhm gim bt hm
lng cao ca cc c t v tng cht dinh dng cho cy.
Din tch t phn trn th gii c khong 12,6 triu hecta, chim 8% din tch canh
tc trn ton th gii, ring din tch t phn Vit Nam chim gn 16% tng din tch
phn trn th gii.

i vi nhng vng phn nng v phn trung bnh vo ma kh trn mt rung

thng sut hin lp mui Al2(SO4 )3 mu trng khi kh th dn, nh, xp, khi t th
ly nhy, vo trn ma u ma, lng mui ny ho tan c th gy cht tm, c, cy c,
gia sc ung nc ny c th b cht hoc b bnh. Nhn dn sng vng t phn nng
v trung bnh thng b nhim nhiu loi bnh nh bnh sn mng, bnh thng hn,
bnh t v nhiu loi bnh kinh nin khc do lan truyn qua nc t cc vt k sinh
trng. Cc loi sinh vt sng trong vng t phn u rt him v hu nh khng pht
trin.

Hnh 1: T rng c t phn tim tng trc v sau khi rng b tn ph, tiu nc canh
tc, nhng do s dng t khng hp l, khng khoa hc, tr thnh vng t phn hot ng.

Chnh v vy vic ci to t phn khng ch do nhu cu sn xut nng nghip

thc bch m n cn l i hi chnh ng ca nhn dn sng vng t phn nhm
ci thin mi trng sng v nng cao iu kin sng ca nhn dn.

Hnh 2:C cht

nhng vng phn nng
nc ng, khng c
iu kin tiu thot
(V.PSingh)

1.2. Tnh hnh nghin cu t phn, t nhim mn trn th gii v Vit

Nam
n nay c nhiu tc gi, nhiu hc thuyt v trng phi nghin cu v t
phn:
9

Nm 1735 Peelman pht hin ra mt loi khong bin thnh t, t ny chua v

c mang tn Argilla Vitrolacea.
Ngi u tin pht hin ra t phn l Van Bemmelen (1886), ng xc nh
c gi tr rt thp ca pH, hm lng cao ca sunpht st, sunpht nhm v s lng
ln H2SO4 t do trong t.
Tip theo, nm 1930 Aanrino, 1937 M.C. Doyne, u cho rng t phn c ngun
gc t nc bin v cy s, vt.
Nm 1956 Long T ng, Hong K Mu v nhiu tc gi ni ting nh : Beers
(1962), Dons, Breemen (1973), Rickard, Moorman, Fritland i su nghin cu t
phn nhiu nc trn th gii, c nhiu kt lun v ngun gc, v qu trnh hnh
thnh v c tnh ca t phn nhng vng nghin cu.
n nay cc nh khoa hc v ci to t trn th gii t chc thnh cng bn hi
ngh quc t ln v t phn. Ln th nht ti Wageningen H lan 8/1972, ln th 2 ti
Bang kok Thi Lan 1/1981, ln th 3 ti Senegal 1986 v ln th 4 ti thnh ph H Ch
Minh Vit Nam 3/ 1992.
Vo nhng nm 1960 nh bc hc Fritland nghin cu t phn ng bng Bc
B v a ra mt s kt lun s b v qu trnh hnh thnh t phn vng ng bng
Bc B , cng mt s bin php ci to v s dng loi t ny.
Cng vo nhng nm 1960, Moorman nghin cu v t phn ng bng sng
Cu Long sut s b v qu trnh hnh thnh t phn ng bng sng Cu Long.
T nm 1960 n 1975 c mt s tc gi nghin cu v t phn ng bng sng
Cu Long. Nhng c bit t sau nm 1975 n nay, vic nghin cu v ngun gc, qu
trnh hnh thnh, c tnh v bin php ci to v khai thc t phn, c pht trin
mnh m vi quy m ln v c chiu su nhiu c quan trong nc v mt s t chc
quc t.
Nhng c quan v t chc tham gia nghin cu v t phn nh : Trng i
hc Thy li. Vin Nghin cu Khoa hc Thy li. Trng i hc Cn Th, Trng
i hc Tng hp H Ni, Trng H Bch Khoa thnh ph H Ch Minh, Trng i
hc Nng nghip T.P H Ch Minh, trong c L Huy B l tc gi ca cun sch
Nhng vn v t phn Nam B. Vin Khoa hc K thut Nng nghip Vit Nam,
Vin Nng ho th nhng. Hin nay Vin Nghin cu khoa hc thy li va mi hon
thnh d n ci to t phn Qunh Ph - Thi Bnh do nc ngoi ti tr. Vin nghin
cu khoa hc thy li Nam B ang thc hin chng trnh nghin cu cp nh nc
ng bng sng Cu Long.
Ni chung cc nh khoa hc v ci to t khng nh c bn cht v ngun
gc t phn, nhng nt chung v phn loi t phn. Vic s dng v ci to t phn
c nhiu ngi nghin cu tuy nhin cng cn nhiu iu cn cha c sng t,
c bit vic ci to t phn ph thuc rt nhiu n mi trng ni nghin cu v tc
ng ca con ngi trong qu trnh ci to v s dng chng. Vic nghin cu ci to t
phn khng th thnh cng nu ch nghin cu ci to t cho tng khu vc c th m
khng ch n vic ci to mi trng xung quanh vng t c ci to.
10

Do qu trnh hnh thnh v tnh cht ca t phn bin ng v ph thuc rt ln

vo tc ng ca mi trng xung quanh nn khng th ly kt qu nghin cu mt
ni, p dng cho nhng ni khc v kt qu ca vng ny dng cho vng khc c.
Chnh v vy i vi mi vng c th cn c s nghin cu phn tch v th nghim ring
trnh nhng sai st ng tic.
Vi nhng l do nu trn, vic nghin cu hiu r v ngun gc, qu trnh hnh
thnh, pht trin ca t phn, c tnh ca t phn, sinh thi vng t phn, bin php
ci to v s dng t phn hp l l iu ht sc quan trng v cn thit, nhm m bo
cuc sng n nh, to ra mi trng sng bnh thng ca nhn dn vng t phn, khai
thc n mt cch c hiu qu phc v cho s pht trin kinh t x hi ni chung v kinh
t nng nghip ni ring.

11

Chng II
Ngun gc, phn b v phn loi t phn
2.1. Ngun gc v qu trnh hnh thnh t phn
Nghin cu t phn min Bc Vit Nam, Fritlan cho rng t phn giu sunpht
v sunphat l do lu hunh (S ) trong nc l v khng lin quan n s vt.
Qua cc th nghim, kt hp vi iu tra thc t trong dp lp bn t cho min
Bc Vit Nam, Fritlan gii thch s hnh thnh t phn: S c trong nc bin theo
thu triu v vng nc l. Cn st , nhm (Fe, Al ) do s phng thch ca cc keo st v
s ra tri theo dng chy, trm tch vng nc l, cng vi S lng ng trong ph sa,
to nn phn. Quan im ny cha gii thch c nhng ni c ch nc ca cc
con sng ging nhau, nh hng thu triu nh nhau, nhng c vng to phn, c vng
khng to phn.
Moorman v nhng ngi cng s cho rng s hnh thnh t phn xut hin
vng nc l, c thu triu xm nhp v c s tham gia ca vi sinh vt vi cc iu kin
v cc giai on sau:
1. Ion SO4-2 b kh trong iu kin thiu oxy, c s tham gia ca vi sinh vt ym
kh. Trong giai on ny cn phi c y hu c lm ngun thc n cho vi sinh vt
ym kh Thiobacillus... .
2. Tip phn ng gia sunphure H2S vi st c trong t to thnh FeS2
(Pirit). Giai on ny nu c canxi th khng sinh ra phn. Nhng nu thiu canxi th
phn ng tip tc giai on 3.
3. Nu c oxy xm nhp, qu trnh oxy ho FeS2 s xy ra to thnh FeSO4 v
H2SO4 theo phn ng:
2H2O +2FeS2 +7O2 2FeSO4 + 2H2SO4
4. Sau khi c axit H2SO4 v FeSO4, trong iu kin c oxy v vi sinh vt,
sunphat st III c hnh thnh:
2FeSO4 + H2SO4 + O Fe2 (SO4)3 + H2O
Trong t xut hin tng vt mu vng tru, chnh l mu vng ca Fe2(SO4)3
Theo tc gi y cng c phn ng thun nghch :
Fe2(SO4)3 + 2H2O 2FeSO4(OH) +H2SO4.
Axit sunphuric mi c to thnh gy chua cho t v s phn ng mnh vi cc
khong st to thnh sunphat nhm , natri ,v kali theo phng trnh phn ng sau :
Al2O3SiO2 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + Silic hydroxyt
Thc t trong t phn khng ch c cc hp cht v c m cn c nhng hp cht
hu c phn, hay hu -v c, m y tc gi ch mi ni n n thun l cc phn ng
ca cc hp cht v c.
Cng tng t nh vy ,Van Rees (1972) cho rng c ba iu kin hnh thnh
t phn:
12

1. C iu kin kh SO4-2 c ngun gc t nc bin v t trm tch , to

thnh sunphua st v cc sunphua khc.
2. Sau cn c mi trng oxy ho oxy ho sunphua st to ra H2SO4
,Al2(SO4)3 hayFeSO4 .t tr nn chua, ho phn.
3. Nu trong t c CaCO3 th phn ng tip tc theo mt chiu hng sau :
2CaCO3 + 2H2SO4 CaSO4 .2H2O + 2CO2
Khi Na+ , Mg+2 hp th sn trong t (nc l cha nhiu Mg+ , Na +) mi
trng nc l s b Ca+2 thay th lm t tt hn v khng tr nn phn na .
Gn y ,L.J.Pons v N.Van Breeman trong bi Acid sulfat soil and Rice trnh
by ti hi ngh t v La. (1977) ti vin IRRI pht trin su hn v ngun gc t
phn trn quan im ca Moorman ; tc gi xc nh thm v ngun gc ca hai loi t
phn tim tng (Potential acid sulphate soil) v t phn c nh (Acid sulphate soil):
Vi t phn tim tng: Tc gi cho rng: S hnh thnh loi t phn ny bao gm
s to thnh khong pyrit, khong vt chim 2 10% trong t. S lng t pyrit c to
thnh bi s kh sunpht thnh sunphit, di tc dng ca vi sinh vt. Sau sunphit s
b oxy ho tng phn thnh nguyn t sunphua. S tc ng qua li gia cc ion st II v
st III vi sunphit v nguyn t sunphua cng c s tham gia ca vi sinh vt. Nh vy, s
to thnh sunphit v pyrit cn c: Sunphat, st, cht hu c phn hu, vi khun c kh
nng kh sunphat trong iu kin ym kh v thong kh xy ra lun phin nhau qua
khng gian v thi gian. D nhin, mi trng t v nc mn (hoc nhim mn), cha
di do lng sunpht v vi khun kh sunpht. Tng t nh vy, nhng lng st trm
tch trong cc vng m ly c thu triu ln xung ( t bi ven bin hoc bin c) c
cha rt nhiu ht mn oxit st to thnh 2 6% pyrit.
Nhng nhng vng c than bn hoc ct thch anh th cht st rt t. Trong bin
nhit i, cc cht lng t thng cha rt t cht hu c hu dng cho s to thnh pyrit.
Nhng di nhng rng c dy c mc trn t snh ly li c rt nhiu cht hu c.
Do ti nhng vng rng c ly li, vt liu hu c v cc vt liu khc to pyrit c
y . y mc thu triu cao hay thp c nh hng n thi gian thong kh lu hay
mau (ngha l nh hng n s hnh thnh phn). Pyrit c hnh thnh v tch t nhiu
vng knh rch chng cht v nh hng ca thu triu rt ln. Nhng vng thng
gp chu , ni c rng da nc mc dy. Nhng vng c cy Brugnicra hay rng
Avicenia (mm) v t knh rch hn th thy t xut hin pyrit. Tc gi cn cho bit thm:
i vi nhng ni m mc nc thu triu chnh lch t v ni khng c nc bin trn
ln trong nin i va qua th lp pyrit mng. t dc theo b bin mi bi s d cha t
pyrit, c l v phn ln cha thi gian cho pyrit lng t. Bi v mun to c 1%
pyrit trong t phi mt t 50-1000 nm. Nu b bin c bi ln nhanh chng th rng
c cng pht trin theo sau , sau mt thi gian ngn, cho nn s to thnh pyrit cng
gn theo. iu ny c chng minh nhng vng t bi p nhanh ca sng Cu
Long v mt s chi nhnh cu sng ng Nai.
Mt khc, cc tc gi cn a ra mt iu kin cho s hnh thnh phn l ph thuc
vo lng CaCO3.
V ngun gc ca t phn hin ti:
13

Theo tc gi: S hnh thnh t phn hin ti cng phi c t phn tim tng. Khi
t phn tim tng thong kh trong mt thi gian lu, khi m mc nc ngm gim
xung di lp t cha pyrit trong nhiu tun l. Hin tng ny xy ra mt cch t t
trong qu trnh t nhin do s nng ln ca mt t, hay bi p ca b bin, hoc s h
thp ca thu triu hoc xy ra mt cch t ngt do p b hay lm kh cn nc.
Ngha l phi c qu trnh oxy ho xy ra, v qu trnh c tin hnh khi lp t trn
kh, mt nc, nt n, lp pyrit vn cn m t v b oxy xm nhp, th nhng ht pyrit
nh li ti, s b oxy ho thnh sunphat st II (r ho tan) v axit sunphuric. Phn ng
chung nh sau:
FeS2 + 7/2 O2 + H2O

Fe2+ + 2SO42- + 2H+

Phn ng s c tng nhanh khi c s tham gia ca vi khun Thiobacillus v

nhng vi khun c th sng c iu kin PH 2, chng ly nng lng sinh
sng t s oxy ho kh. Vi khun Thiobacillus, Ferrocidans tham gia trong qu trnh
chuyn st II thnh st III to thnh phn.
Fe2++ SO42- + 1/4O2 + 5/2H2O Fe(OH)3 + 2H+ + SO42Fe2+ + SO42- + 1/4O2 + 3/2H2O + 1/3K+ 1/3KFe3(SO4)2(OH)6 + + H+ +
1/3SO42S xut hin ca Fe3+ di dng Fe2(SO4)3 v ca KFe3(SO4)2(OH)6 lm cho t
c mu vng c trng. Nu trong iu kin m t v c khng kh th s chuyn bin
xy ra trong vng 7 -15 ngy trong phng th nghim v vi thng thc a.
Khi xut hin tng vng (tng Jarosit) tc l t phn chuyn t phn tim
tng sang phn hin ti.
C nhiu quan im trnh by v nguyn nhn, qu trnh hnh thnh t phn, mt
cch tng qut c th ni rng: t phn c hnh thnh nhng vng nc l hoc
vng bin c c thy triu xm nhp vi s tham gia ca mt s loi vi sinh vt ym kh
trong cc iu kin nht nh v mi trng, thi gian v hm lng cht hu c trong
t. Hay ni ngn gn t phn c hnh thnh do sn phm bi t ph sa vi vt liu
sinh phn (xc sinh vt cha lu hunh, trong iu kin nc l, hoc nc mn).
2.1.1. Nhng nhn t cu thnh cht phn
C nhiu tc gi, nhiu hc thuyt v trng phi ni v ngun gc ca t phn.
Nhng nhng nhn t cu thnh t phn ng bng nc ta c th nu ra nh sau :
1. S c mt vi s lng ln ca lu hunh (S) v hp cht ca lu hunh SO2-4 ,
H2S , FeS, FeS2 trong t. S c to thnh trong t t hai con ng:
- Con ng th nht : S, SO2-4 hay cc dng khc ca S c tch ly t xc ng
thc vt c bit l thm thc vt rng ngp mn ph bin l cc loi thc vt Phitophova
v Avicermia (Cc loi s vt). Rng s vt trong iu kin nc bin, nc l, tch
ly nhiu S trong cy, trong r, nh mt p sut thm thu 5 - 6 at v b r kho v h
thng r ln. Khi rng s vt b ph xa vi lp, qu trnh phn gii trong iu kin ym
kh xy ra c s tham gia ca vi khun Closdium, Thiobacillus, Thiodans to ra S, ri
cc hp cht ca n l H2S, FeS v FeS2.

14

T Ci to t Vin Khoa hc k thut Nng nghip Vit Nam ngm cy s vt

100 ngy, thy SO2-4 tng t 0% ln n 0,72%. iu ny chng t vai tr ca cy s
vt rt ln trong ngun gc sinh phn.
- Con ng th 2 ca s to thnh SO2-4 hay S l trong mu cht trong nc bin.
Nc bin xm nhp vo t theo nc ngm hoc nc mt. Hai con ng ny sy ra
lin tc trong nhiu nm.
2. Trong t c y cht hu c lm ngun thc n cho cc vi sinh vt ym kh
(Closidium, Thiobacillus, Thiocidans), l ni tch lu cc dng lu hunh trong t.
nhng loi t c hm lng cht hu c nh hn 1% th kh c kh nng hnh thnh t
phn.
3. S c mt vi s lng ln ca st hoc nhm. Nc ta l mt nc nhit i,
qu trnh Feralit ho xy ra mnh do st nhm thng c s lng ln do qu trnh
phn hy keo st, ra tri v tch t, cc vng rng s vt, vng bin cn c hoc khng
c s vt.
4. Trong t c hm lng rt nh ca canxi,, cht c th trung ho axit sulfuric
(H2SO4) c hnh thnh trong qu trnh oxy ho pyrit. Nu trong t c hm lng cao
ca canxi th qu trnh oxy ho s xy ra theo chiu hng khc, t c th khng hnh
thnh t phn (xem chi tit phn vai tr ca vi trong qu trnh hnh thnh t phn).
5. t thng xuyn chuyn t trng thi kh sang xy ho v ngc li do nh
hng ca ch triu, ch nc v ch kh hu trong vng.
6. Mc nc ngm cao, nhim mn, hoc nhim phn v thay i theo ma.
7. Trng trt, qun l khai thc ty tin, khng khoa hc.
2.1.2. Qu trnh din bin v s t thnh t phn
Qu trnh hnh thnh t phn rt phc tp, c bit qu trnh din bin ca n, bi
v : thc t trong t phn khng ch c cc hp cht v c m cn c nhng hp cht
hu c phn, hay hu - v c. Cc phn ng to thnh t phn khng n thun l phn
ng ca cc lng cht v c m n cn l phn ng ca cc lng cht hu c, c s
tham gia tch cc ca mt s loi vi sinh vt ym kh v ho kh. Thc cht trong qu
trnh hnh thnh t phn cc phn ng v c lun tn ti v lin tc, nhng xy ra rt
chm chp so vi qu trnh sinh hc.
Ni chung qa trnh din bin v s to thnh t phn c th thng qua cc
bc chnh nh sau:
1. Lu hunh c tch t trong t di dng SO2-4 , trong iu kin ym kh
(thiu xy) v c cht hu c s to thnh sunphure.
SO2-4 + 2 CH2O 2HCO3 + H2S
2. Do t cha nhiu st, trong iu kin ym kh sunphit v pyrit c to thnh.
3H2S + 2Fe(OH )3 2FeS + S + 6H2O
FeS l hp cht khng bn vng, d chuyn thnh FeS2.
FeS + S FeS2.

15

Con ng chuyn ho ca st, kt hp vi S khng ch n thun ho hc m cn

c s tham gia ca cc vi sinh vt ym kh v cc vi sinh vt st to thnh FeS v
FeS2.
Thc ra trong dung dch t, FeS v FeS2 c th dng FeS2nH2O ( Hydrotry
olite ). l mt dng ca pyrit khng tinh th, dng ny lm cho t c mu sm en,
d ch l mt hm lng rt t.
3. Khi tho nc mt v h thp mc nc ngm xung di tng pyrit, bng con
ng t nhin hoc nhn to, cc qu trnh xy ho bt u xy ra.
a - Qu trnh oxy ho FeS
2FeS + 9/2 O2 + 2H2O Fe2O3 + 2H2SO4
b - Qu trnh oxy ho FeS2
2FeS2 + 7O2 + 2H 2O 2FeSO4 + 2H2SO4
4. ng thi cc mui sunphat nhm, sunphat st cng c to thnh:
Sau khi FeSO4 v H2SO4 c hnh thnh, nu tip tc qu trnh xy ho th
sunphat st III v sunphat nhm c hnh thnh nh sau :
4FeSO4 + 2H2SO4 + O2 2Fe2(SO4)3 + 2H2O
Fe2(SO4)3 + 6H2O 2Fe(OH)3 + 3H2SO4
Al 2O3SiO2 + 3H2SO4 Al2(SO4)3 + SiO23H2O
Sn phm ca cc qu trnh oxy ho sunphit v pyrit l H2SO4..axit H2SO4 v cc
mui sunphat l nguyn nhn gy chua trong t.
Khi qu trnh oxy ho xy ra pH trong t gim rt nhanh v r rt, t phn nng
pHH2O c th gim xung 2,5 - 3, pHkcl gim xung 2,0 - 2,5. (S chnh lch chua khi
oxy ho tng sinh phn thng t trn 2,5 n v)
Qu trnh ny ch xy ra khi trong t c hm lng rt nh CaCO3
Nu t c ngp nc thng xuyn, tc t vn trng thi kh, khng xut
hin h vi sinh vt oxy ho v trong t c hm lng rt nh CaCO3 th t c gi
l t phn tim tng (t c kh nng sinh phn ln khi xy ra qu trnh oxy ho).
5. Jarosit c hnh thnh
Fe(SO4) +1/4O2 +3/2H2O +1/3K+ 1/3 KFe3(SO4)2(OH)6 + H+ +1/3SO2-4
Khi pH trong t tng th phn ng trn xy ra theo chiu ngc li:
KFe3(SO4)2(OH)6 3 FeO.OH + K+ + 3H+ + 2SO2-4
Tng t nh phng trnh to thnh Jarosit, trong t c th hnh thnh cc hp
cht KAl3(SO4)2(OH)6, NaFe3(SO4)2(OH)6, (H3O)Fe3(SO4)2(OH)6.
Khi cc hp cht Fe2(SO4)3 v KFe3(SO4)2(OH)6 xut hin trong t, lm cho cht
c mu vng c trng (vng tru, vng rm).
Sunpht nhm l mui rt c i vi con ngi, ng vt v thc vt.
6. S cu thnh t phn :(hnh s 4)

16

Hnh 3: S cu thnh t phn

2.1.3. nh hng ca vi n qu trnh hnh thnh t phn

Vi ng vai tr quan trng trong qu trnh hnh thnh t phn v ci to t phn.
Trong qu trnh hnh thnh t phn nu trong t c hm lng canxi cao th qu trnh
oxy ho c th xy ra theo chiu hng khc. Khi qu trnh oxy ho pyrit xy ra axit
sunphuric c hnh thnh v gy chua cho t, nhng nu trong t c hm lng canxi
trung ho lng H2SO4 c to ra th t khng th chuyn thnh t chua .
CaCO3 + H2SO4 CaSO4H2O + CO2
Sau Al 3+ v Fe c hp th trong t mi trng nc l s b Ca2+ thay
th lm t tt hn v khng tr nn phn na .
a ra mt khi nim v kh nng hnh thnh phn hay khng hnh thnh phn,
ngi ta so snh tng s Baz v tng s SO2-4 trong t. Hay ni mt cch khc pH
ca t ph thuc vo t s S/ Baz. Cng t ngi ta a ra s tng quan gia Ca,.
S c trong t trm tch theo 4 trng hp v s hnh thnh hay khng hnh thnh phn.
Bng1: Mi quan h gia hm lng Canxi v lu hunh trong t
Trng hp
Cht
Ca
S

Ca+
S-

Ca+
S+

CaS+

CaS-

Ghi ch
Du + L giu
Du - L ngho

C 4 trng hp xy ra:
- Trng hp 1: Xy ra khi t giu canxi v ngho S
- Trng hp 4 : Xy ra khi t t canxi nhng t S.
Hai trng hp ny khng th sinh ra t phn.
- Trng hp 2 : Giu canxi nhng li cng giu S nn t c th sinh ra phn cc b.
- Trng hp 3 : Trong t t canxi, nhng li giu S nn t d sinh ra phn v hm
lng phn s cao. (CaCO3 < 3 ln hm lng S tng s).
Tuy nhin s hu hiu ca CaCO3 trong qu trnh hnh thnh phn v ci to t
phn cn ph thuc vo mi trng t, nc, chnh xc hn l cn ph thuc vo s c

17

mt ca kh Cacbonic (CO2). V trong dung dch t v nc, nu hm lng CO2 cng

cao th cng to ra nhiu Ca ( HCO3) 2 theo phn ng sau:
CO2 ho tan vo nc H2O + CO2 H2CO3
H2CO3 + CaCO3 Ca (HCO3 )2
V Ca(HCO3 )2 d tan trong nc v d ra tri v vy t trm tch vn thiu canxi
mc d trong nc mt vn c canxi ho tan. iu ny gip ta gii thch cho t phn ca
H Lan v mt s vng n , mc d tng di mt t 15-20 cm c nhiu CaCO3
nhng t vn b phn.

2.2. Phn b t phn

2.2.1. Phn b t phn trn th gii
Trn th gii c khong 12,6 triu ha t phn, ch yu xut hin cc vng ven
bin nhit i hay cn nhit i, gm cc vng : Nam Nht Bn, Nam Triu Tin, Nam
n , Thi lan, Bng la t, ng v Nam Malayxia, Pakistan, Inonexia, ng Nam
ca ng- Timo, Min in, Vit Nam. Ngoi ra cn thy xut hin : Guianas,
Venezuela, Braxin, Achentina, Newsiland. V nhng vng ven bin thuc lu vc ng
Amazon, mt s nc ng Phi v Ty Phi. Mt s t phn cng c tm thy H
Lan.
2.2.2. Phn b t phn Vit Nam
Ring Vit Nam c khong 2 triu ha t phn chim gn 16% din tch t phn
trn th gii, chim khong 30% din tch t canh tc ca Vit Nam. Din tch t phn
phn b ch yu hai vng ng bng, v mt t ven bin min Trung.
min Bc c khong 200.000 ha t phn, phn b Hi Phng, Qung Ninh,
Thi Bnh, Nam H, Hi Dng v mt s din tch ven bin min Trung.
min Nam c khong 1,8 triu ha t phn, phn b c min Ty (ng bng
sng Cu Long v min ng Nam b).

Hnh 4:
Bn
ng
bng
Sng
Cu
Long

t phn min ng Nam B : S xut hin t phn min ng ch yu

dng cc b, phn ln dng tim tng, mt phn nh dng c nh v mt phn ang
18

chuyn ho. t phn c phn b cc Tnh Ty Ninh, Bnh Dng, ng Nai v

thnh ph H Ch Minh, c bit vng L minh Xun thnh ph H Ch Minh.
Theo s liu ca vin Quy hoch v thit k nng nghip, din tch t phn min
ng Nam B c th tham kho nh sau:
+ t phn nhiu 20.400 ha.
+ t mn chua nhiu 14.000 ha.
+ t phn t : 36.570 ha.
+ t mn chua t 19.182 ha.
t phn min Ty Nam B : Hu ht t phn Vit Nam tp trung min Ty
Nam B. ng bng Sng Cu long. Tr mt s din tch nm kp gia sng Tin, sng
Hu v ven hai bn b sng khng b phn, phn cn li ca ng bng sng Cu Long
u l t phn, t mn. 13 tnh thuc ng bng sng Cu Long, ta u gp t phn.
V din phn b din tch t phn cc tnh, tham kho bng 2
Bng 2: Phn b din tch t phn cc tnh min Ty (L Huy B, 1982)
n v :ha
Loi t
Tnh
Long an
Bn tre
Tin giang
Cu long
ng thp
Hu giang
An giang
Kin giang
Minh hi
Tng din tch

Phn nhiu
63.327
27.446
3.484
85.456
7.214
21.555
63.090
1.331
272.134

Phn trung bnh

v t
130.340
2.460
24.698
29.066
68.575
123.700
54.384
3.962
4.639
597.689

Phn mn
51.340
47.028
23.190
53.594
160.900
2.240
434.000
772.292

Ranh gii t phn rt kh xc nh chnh xc, nhng s b c th phn ra mt s

vng chnh sau :
-Vng phn ng Thp Mi :
Vng ng Thp Mi l phn di ca vng ngp l ko di dc b tri sng Tin
t Kongpongcham tr xung QL1A- pha Nam v sng Vn C ng- pha ng. Din
tch ton vng trng l 991.000 ha, trong phn thng lu nm trn t CmPuchia l
288.000 ha, phn ng Thp mi chim 703.000 ha.
Vng trng uc ngn cch vi sng chnh bi cc ging ven sng (gii t cao ven
sng t nhin) ko di t Kongpongcham-ni a hnh cao t 10-15m v thp dn v pha
h lu, n T Thng cao trnh ging khong 4,5-5,0m, n Cao Lnh cn li khong
2,5-3,0m. Mt ging pha thng lu rng hng ngn met v thu hp dn v phi h lu
c ni ch con vai trm mt. Sau ging l nhng vng trng.
ng Thp Mi t bin gii tr v xui c dng hnh lng mng vi cc thnh cao
3 pha:Vng ph sa c Hng Ng-Tn Hng (pha Bc); cc gii t cao ven sng (pha
Ty) v vng t xm Vnh Hng-Mc Ho (pha ng). a hnh thp dn theo hng
Ty Bc - ng Nam, ni thp nht l vung Bc ng-BoBo.
19

Trc y khu vc gia ng Thp Mi l vng ngp nc quanh nm, trong

ma l nhiu ni ngp su ti 3-4,5m, kh nng thot l chm, khng b nh hng
nhiu nc mn.
ng Thp Mi l phn ln nht BSCL, khong 40% din tch ton vng l
t phn. t phn cc dng tim tng, hot ng v ang chuyn ho (bng 3). Trong
t t hoc mi xut hin tng Jarosite. Din tch t phn nng phn b ch yu vng
Bc ng, BoBo, Ch Bng, Trm Chim, ni giao thoa ca cc dng triu v l (nhn
dn Nam B gi l vng gip nc) nhng vng ny vo u ma ma (thng 5,6,7,8)
ng ng tr chua (pH=4) chim mt phn din tch ln trong vng, gy nh hng ln
n sn xut, mi trng v i sng ca nhn dn. (hnh 6)

TT

Bng 3: t phn vng ng Thp Mi (Vin khoa hc Thu li Nam B)

K hiu

1
2
3
4
5

Sp1
Sp2
Spa
Sj1
Sj2
Sja
Sd

Loi t phn
t phn
t phn tim tng
t phn tim tng nng
t phn tim tng su
t phn tim tng c lp ph sa trn mt
t phn hot ng
t phn hot ng nng
t phn hot ng su
t phn hot ng c lp ph sa trn mt
t phn c lp sn tch/l tch trn mt

Din tch ha
273659
56785
7820
35723
13242
216874
50733
103968
1568
54305

Vng phn T gic Long Xuyn: C dng mt t gic, c gii hn bi Sng

Hu pha ng, Bin Ty pha Ty, bin gii Cmpuchia pha Bc, pha Nam l
knh ci sn. Bao gm din tch ca hai tnh Kin Giang v An giang, gm cc huyn An
Bin, H Tin, By Ni, Hn t... Tng din tch khong 490.000 ha. y l vng
thng b ngp nc trong ma ma l vi chiu su ngp trung bnh 1,5 - 1,6 m. nh
hng ch nht triu v do gn bin nn vic tiu nc thun li hn vng phn ng
Thp Mi. Trc y l vng khng c nc ngt v cn kit trong ma kh t y
chuyn ho thnh phn hin ti, tng Jarosite xut hin kh r. Chng trnh thot l
ra bin Ty c tc ng rt tch cc trong vic ci to t phn. Nhiu vng phn rng
ln ca T gic Long xuyn c ci to, 30000ha hoang ho do b phn nng, phi
bn cho cng ty Kin Ti trng Bch n, nay c ci to v gieo trng c 2
v.

20

Hnh 5: Bn t vng ng Thp Mi

21

Hnh 6: Bn t vng T Gic Long Xuyn

Vng t phn Minh Hi: Tr di t nm dc bin ng v vnh Thi Lan, a s

t phn y nm di dng phn than bn, phn nhim mn, phn hin ti . S xut
hin ca cc loi t phn y rt phc tp do nh hng ca hai ch triu khc
nhau ca bin ng (ch bn nht triu) v vnh Thi Lan (ch nht triu) l vng
khng c nc ngt trong ma kh. Ch triu v ch nc ngt c tc ng ln
n s phn b v tnh cht ca t phn vng ny. Hu ht din tch l phn hin ti,
khu vc gn bin l phn mn. Phn than bn phn b rng trm ca U Minh Thng,
U Minh H. Ngoi ra xen k vi phn tim tng di rng c, rng trm.
Vng t phn Tin Giang, Vnh Long, Bn Tre, Cn Th v Hu Giang: y l
vng phn trung bnh, phn mn xen k gia cc di ph sa trung tnh hoc gn trung tnh
(c cao cao hn cc vng t phn). Tr din tch gn bin b nh hng thu triu v
nc mn, phn ln din tch c ngun nc ngt di do, vic tiu thot cng thun li,
y l vng ngp nng v khng b ngp l.

2.3. Phn loi t phn

Phn loi t phn l vn rt phc tp, khng ch i vi Vit Nam m cho c
cc nc khc trn th gii. C nhiu quan im v trng phi v phn loi t phn.
Trn th gii hin nay c cc bng phn loi Nga, ca FAO, cu M, ca H Lan v ca
Php. ng thi cn ty thuc vo mc ch s dng v ci to m ngi ta phn loi t
phn theo cc cch khc nhau. Vi i tng l ginh cho sinh vin Thy li chuyn
22

ngnh ci to t, cc k s hc cao hc v cc k s thy li ang cng tc vng c

t phn. y chng ti khng i qu su m ch nu phn loi ca nhn dn vng t
phn, theo kinh nghim ca h, biu phn loi hin ti vi nhng nt chung nht, v cc
nhm t phn v mt s loi t phn. Phn loi theo Hi khoa hc t Vit Nam nm
1995 (ng dng phng php nh lng ca FAO-UNESCO, trong phn loi v ch dn
bn cng c gii thiu tham kho).
t phn c xc nh bi s c mt trong phu din 2 loi tng chn on:
- Tng sinh phn (Sunfidic horizon)
- Tng phn (Sunfuric horizon)
t ch c tng sinh phn gi l t phn tim tng, t ch c tng phn hoc c 2
tng gi l t phn hot ng.
Tng sinh phn (Sunfidic horizon) l tng tch lu vt liu cha phn (Sunfidic
materials) l tng st hoc hu c ngp nc, thng trng thi ym kh. Tng cha
nhiu SO3 (trn 1,7%) tng ng vi 0,75% S. Lu hunh tng s tng sinh phn l
ch tiu phn bit t phn v khng phn, t phn c S tng s tng sinh phn > 0,70,75%.
Tng phn (Sunfuric horizon) l mt dng tng B xut hin trong qu trnh hnh
thnh v pht trin ca t phn t t phn tim tng, tp trung ch yu khong Jarosit
di dng nhng m, nhng vt vng rm (2,5 Y) c pH thng di 3,5. Tng phn
thng vn gi l tng Jarosit, l tng ch th cho t phn hot ng.
2.3.1. Phn loi t phn theo FAO - UNESCO
1. H thng phn v t
Vi s pht sinh mun mu mun v, vi cc loi hnh rt phong ph nn chng
c xp thnh nhm ring. Nhm t phn (Major soil groupings) (Thionosols). FAO UNESCO xc nh l cp n v (Soil unit), nm trong 3 nhm: Nhm ph sa (Fluvisols),
nhm t gly (gleysols) v nhm t than bn (Histosols). V vy dch sang thut ng
FAO - UNESCO. nhm t phn gm c 3 n v: (Soil units).
- t ph sa phn (Fluvie Thionosols hay Thionic Fluvisols)
- t gly phn (Gleyic Thionosols hay Thionic gleysols)
- t than bn (Histric Thionosols hay Thionic Histosols)
H thng phn v cp 3 ( Subunits ) i vi nhm t phn cng c nghin cu
xc nh vi cc c tnh : Phn tim tng (Protothionic), phn hot ng (Orthi thionic).
2. M t cc n v t
(n v ph = Soil Subunits).
* t phn tim tng
t phn tim tng c din tch 652.000ha vi cc loi hnh nh sau:
- t phn tim tng di rng ngp mn.
- t phn tim tng mn.
- t phn tim tng.
V d m t mt s phu din i din.
23

-Phu din s 40 CLTG: Ti nng trng p Bc II, Huyn Cai Ly, Tnh Tin
Giang. (Hi khoa hc t Vit Nam 1995)
- Thm thc vt: Bng (Lepiromia mucronata)
Nng kim (Elecharis ochrostachyo)
0 - 8 cm (Ah) mu en (10 YR 2/1 M) tht nng, st pha linon v tht (Silty clay loam)
m t, ln nhiu hu c bm phn hu dng si, nho, khng thun thc, nhiu r bng
v nng kim, chuyn lp dn dn v mu sc.
8 - 19 cm (Ag) mu xm nu (10 YR 4/1 M) m t, st (Clay) khng thun thc ln r
c v cht hu c dng si mu en, (10 YR 2/1) gly, mnh chuyn lp t t v mu
sc.
19 - 45 cm (ACPr) mu nu xm en (2,5 YR 3/2 M) m t, st (Clay), khng thun
thc ln nhiu xc thc vt mu en (5Y 2/1 M) kch thc nh (510mm) glay mnh, c
mn H2S, chuyn lp t t v mu sc.
45 - 110 cm (Cpr) mu xm en (2,5 Y 4 M) m t, st ( clay) dnh khng thun thc.
- Phu din s 81 NT-HG : X Vnh Lp - huyn V Thanh, tnh Cn Th.
Rung mt v la ma.
0 - 20 cm (ApL) mu xm nu hi sng (7,5 YR 4/1 M), t, st (clay) hi do dnh, bn
thun thc. Nhiu xc thc vt bn phn hu mn, nhiu r la mn trng chuyn lp t
t.
0 - 60 cm (AC) mu nu en (7.5 YR 3/1 M), t, st (clay) hi do dnh, bn thun thc.
Nhiu xc thc vt bn phn hu, ln t r la v c, chuyn lp t t.
60 - 130 cm (Cpr1) mu nu en (2.5 Y 3/2 M), t, st (clay) do dnh, khng cu trc,
nhiu vt hu c phn hu mu en, c t xc thc vt bn phn hu mu en, chuyn lp
t t.
130 - 200 cm (Cpr2) mu xm (2.5 GY 5/1 M), t, st (clay) do dnh c t xc thc vt
bn phn hu mu nu).
S liu phn tch t phn tim tng ca 2 phu din trn th hin bng 4 .
Bng 4: S liu phn tch t phn tim tng (Hi khoa hc t Vit Nam 1995)
S
phu
din

su
(cm)

40
Cl-TG

0-8
8-19
19-45
45-110
0-20
20-60
60-130
130200

81
VTHG

pH KCl

Hu
c
(cm)

Cation trao
(me/100g t)
Ca Mg-

3.4
3.3
2.5
2.0
3.4
3.5

25.86
12.93
9.82
3.52
4.20
5.00

3.00
3.40
5.60
5.30
0.90
2.20

2.0
2.6

2.52
1.92

6.00
5.30

P2O5

K2O

1.00
2.14
4.40
5.65
1.30
1.20

0.28
0.27
0.22
0.18
0.28
0.28

0.28
1.13
1.00
1.16
0.19
0.21

0.13
0.02
0.01
0.02
0.04
0.02

6.50
6.00

0.28
0.13

0.72
1.08

0.02
0.03

* t phn hot ng: Din tch 1.210.884 ha

Di y m t mt s phu din i din:
24

Tng s ( % )

P2O5 d
tiu
(mg/100g
t)
3.20
1.80
1.30
1.30
0.12
vt
0.12
0.75

- Phu din s 30 H.LA: X An Ninh ng, huyn c Ho, tnh Long An.
Thc vt ch yu: c nng kim, c bng.
0-5 cm (Ah) mu xm en (7.5 YR 3/2 M), m, st (clay), nhiu xc thc vt bm phn
hu mu en, nhiu r cy c, cu trc cc nh, chuyn lp t t v mu sc.
15-36 cm (ABj) mu nu ti (7.5 YR 3/4 M), m, st (clay), ln t r thc vt. Cu trc
khi chuyn lp t t v mu sc.
36-76 cm (Bj) mu nu 7.5 YR 5/2 M), t, st, (clay), t m mu vng (Jarosite) (2.5
Y8/8 M) khong 5% b mt ca t do, dnh chuyn lp t t v mu sc.
76-120 (Cpr) mu xm xanh (5 Y 5/2 M), t nho, st (clay) nhiu vt hu c mu en,
khng c cu trc.
- Phu din s 36 TM. T: X c Bnh Kiu, huyn Thp Mi, tnh ng
thp.
Rung la 2 v: ng xun, H thu, nng sut 9 tn/ha-nm ln c cht, c nn.
0-15 cm (ApL) mu xm en (2.5 YR 3/0 M), m, st (clay) ln nhiu r la v cc ng r
st nu (2.5 YR 4/4 M) chy dc theo ng r, cu trc tng, cht, c nhiu k nt 2-5
cm chuyn lp dn dn v mu sc.
15-32 cm (AB) mu xm en nht (2.5 YR 4/16 M), m, st (clay) ln cc ng r la mn,
nhiu r nu phn b dc cc k nt, cu trc khi chuyn lp t t.
32-69 cm (B1 W) mu xm nht (5 YR 5/1 M), m, st (clay) ln cc vt hu c en (7.5
YR 2/0 M), nhiu r st mu nu ti 7.5 YR 3/4 v nu sm (7.5 YR 5/8 M), ln nhng
vt gch 10 YR 5/8, cu trc khi, cht, dnh do, chuyn lp t t.
69-110 cm (B2W) mu xm (10 YR 5/1 M), t, st c cc nu vng (7.5 YR 5/8 M)
ln cc mu vng Larosite (2.5 Y 7/8 M). Chim khong 10 - 15% b mt tng t
dnh, do, cht, chuyn lp r v mu sc.
110-150 cm (Cpr) mu xm (5 Y 5/2 M), t, st, nho gly mnh c mi H2S.
S liu phn tch t phn hot ng ca 2 phu din trn th hin bng 5.
Bng 5: S liu phn tch t phn hot ng (Hi khoa hc t Vit Nam 1995)
S phu
din

su
(cm)

pHKCl

30
H-lA

0-15
15-36
36-76
76-120
0-15
15-32
32-69
110-150

2.74
2.20
2.10
1.55
3.75
3.26
2.75
2.5

36
TM-T

Hu
c
(%)
15.30
20.40
19.90
14.80
11.44
12.01
2.41
3.77

Cation trao i
(me/100g t)
Ca +
Mg+
0.16
0.77
0.16
0.94
0.31
1.86
0.76
1.17
4.00
4.96
3.31
6.15
2.63
5.82
3.87
8.35

Tng s (%)
N
0.44
0.59
0.24
0.21
0.37
0.24
0.29
0.24

P205
0.05
0.08
0.03
0.02
0.06
0.03
0.03
0.07

K20
0.65
0.28
0.68
0.55
1.60
1.89
2.54
1.94

P205
d tiu
mg/100g
4.67
3.40
3.43
3.43
2.50
1.25
0.65
3.29

* t phn than bn (TS) - Thionic Histosols, din tch 24.027 ha:

t phn than bn chim mt din tch ng k. N tp trung nht ng bng
sng Cu Long (vng U Minh Kin Giang, Minh Hi). N c hnh thnh a hnh
thp, trng do thc vt pht trin mnh, sau khi cht chng tch lu thnh cc lp xc
thc vt dy, c khi hng mt.
25

Tu theo v tr phn b v lp thm thc vt hin ti, hnh thi phu din t phn
than bn c khc nhau. c im chung v hnh thi phu din loi t ny l :
- Lp xc thc vt bn phn gii mu nu en, ti xp.
- Lp than bn mu en c ln xc thc vt, phn tim tng hoc phn hot ng.
- Tng st tch lu phn c tim tng.
Hm lng cacbon trong than bn kh cao, phn ln trn 20%, hm lng m tng
s thay i tu theo cht lng than bn, trung bnh 0,2 - 0,8%, c khi trn 1% ln tng
s rt ngho < 0,05%.
t than bn ang c s dng di nhiu hnh thc khc nhau. C ni ln lung
trng rau, sn, da. t than bn c hm lng cc bon thp nh huyn Tri Tn (An
Giang) nhn dn trng da hu. Than bn cn c khai thc lm cht t, lm phn
bn. Than bn di rng trm cn l ni tr nc ngt phc v i sng v sn xut c
mt vng kh rng ln.
Nn chy rng trong nhng nm va qua thu hp din tch than bn rt nhiu.
Khi than bn b chy mt t h thp v phn bc ln khng s dng t vo canh tc
c. Than bn ang c nghin cu ch bin phn bn cht lng cao. Do din tch
ang gim n mc bo ng nn cn c bin php bo v, nht l chng chy hng nm
vo ma kh.
- Phu din s 1219 - AB- KG
Loi t : Than bn phn (vng U Minh Thng) (TS)
a im : X An Ninh, huyn An Bin, tnh Kin Giang.
Thc vt : Rng trm t nhin
Nc ngm : Ngp su 50 cm ma ma, su 30 cm di lp mt ma kh.
Hnh thi phu din :
Ho (0 - 32 cm) Lp thm l dy, lp trn cn dng kh, lp di ang phn hu, ln cc
r cy nh v cc loi dy leo, ln bn bi do ngp nc.
Ao1 (32 - 50 cm) Than bn mu en (7.5 YR 2/0 M), m, ti xp dng si.
Ao2 (50 -100 cm) Than bn mu en sm (10 YR 2/6 M), m, t, xp, mn, ri rc
dng si.
Ao3 (100-150 cm) Than bn mu en (7,5 YR 2/2 M), ln t st xm sm t, nho, xp,
phn hu ton dng mn.
Crp (155-200 cm) Xm xanh, (10 YR 7/2 M), t nho, st dnh c mi lu hunh,
khng thun th (S liu phn tch t phn than bn xem bng 6).
Bng 6 - S liu phn tch t phn than bn (Hi Khoa hc t Vit nam 1995)

26

su
(cm)

pH
H2O

KCl

0 - 32
32 - 50
50 - 100
100- 155
155-200

4.70
5.10
4.70
4.10
5.00

4.00
4.60
3.90
3.20
2.00

C (%)

Tng s (%)
N
P2O5

29.70
40.10
45.30
37.10
5.10

2.41
0.58
1.16
0.72
0.16

0.05
0.01
0.01
0.02
0.01

P2O5 d tiu
(mg/100 g
t)
8.75
4.00
-

OM
(%)

C/N

51.20
69.10
78.20
69.90
8.70

12
69
39
51
32

Ca+
me/100
g t
5.50
5.50
8.25
5.50
6.25

2.3.2. Phn loi ca nhn dn vng t phn

Nhn dn vng t phn Nam B xp loi t phn theo kinh nghim sn xut v
c trng hnh thi ca t phn hoc theo phu din t phn.
a. Phn nng: Ch yu do sunphat st FeSO4 , Fe2(SO4)3 to thnh, t nhm v
sunphat nhm. Mc c hi loi phn ny t hn so vi phn nhm.
Trn mt nc rung, knh thng c mt lp vng vng . Vng vng ny dnh
vo tay chn khi lm rung, thng gy nga v d gy mc qun o.
b. Phn lnh : Ch yu do sunphat Nhm to nn Al2(SO4)3, loi ny c hi hn
phn nng.
Nc trn rung v trong knh mng khu vc t phn ny trong sut (nhn thy
y knh mng). nhng vng ny, trong v h thu, nu khng nc ti d b xi
phn gy cht la v cy ci.
Cc loi ng thc vt rt kh sng v pht trin vng ny.
c. Phn : Mt s vng min ty gi l phn , v bn cht phn cng nh
phn nng, do Sunpht St v Oxyt st ngm nc gy nn. Nc trn rung thng c
vng vng nh trn mt. Mc c hi khng cao.

Hnh 7:
Vin nghin
cu khoa
hc Thu li
Min Nam

d. Phn trng : V bn cht phn trng ging nh phn lnh, do Sunpht nhm gy
nn.
nhng vng phn nhiu v thiu nc vo cui ma kh, mui Al2(SO4)3 bc ln
mt v kt tinh thnh nhng ht mui trn c ng knh vi milimt dnh vi nhau
thnh tng cm, khi m th nhn trn, khi kh th dn, nh, d v, d tan vo nc (hnh
9).
nhng vng t phn xut hin loi mui ny trn mt t vo cui ma kh tc
l t n nh cao ca s c hi, vo nhng trn ma u ma nu lng ma
khng ln ra tri v a mui ny ra nhng knh ln hoc thm xung tng su

27

m ng li mt s vng trng, thp th nc rt trong, nhng rt c hi. Tru b, ln

g ung phi nc ny d b chng bng v c th dn n t vong.
e. Phn en : Nhng vng phn c tng hu c ln ln vi hp cht phn thng
gp nhng vng trng hoc vng rng U minh. Phu din thng c mu en, mc
phn ph thuc vo mi trng nc xung quang v c im v ngun nc mt v
ngun nc ngm. Din tch loi t ny khng ln, mc phn cng khng nh loi
phn trng v phn lnh.

Hnh 8: Mui nhm tch t trn mt t

2.3.3. Phn loi t phn nam Vit nam

S phn loi ny da vo hnh thi phu din, tnh cht l, ho hc ca t, a
hnh, a mo, pht sinh hc , thm thc vt, mi trng v nng sut cy trng. Nhn
chung nhm t phn c chia ra cc loi sau: loi t phn hot ng, loi t phn
tim tng, loi t phn ang chuyn ho, loi t phn than bn.
Trong loi t phn hin ti c chia ra :
+ t phn nhiu.
+ t phn trung bnh v phn t
+ t phn mn.
Trong loi t phn tim tng c chia :
+ t phn c tng an ton ln hn 50 cm.
+ t phn c tng an ton 30-50 cm.
+ t phn c tng an ton nh hn 30 cm.
+ t phn c tng hu c mt phu din.
Vi mc ch nu mc an ton trong qu trnh khai thc s dng, ngi ta phn
t phn tim tng theo chiu dy lp t che ph trn tng sinh phn v gi l chiu dy
tng an ton. Chiu dy tng an ton cng mng th cng khng an ton trong qu trnh
khai thc, s dng. t phn tim tng rt r chuyn ho thnh phn hot ng.
28

Loi t phn ang chuyn ho: thng thng chng ta hiu l ang chuyn ho t
phn tim tng sang phn hin ti t phn t sang phn nhiu, song cng cn phi hiu
thm c chiu ngc ca n tc l t phn ang chuyn ho t phn t sang khng phn,
loi ny theo Phan Liu gi l t phn thy phn .
a) Loi t phn hin ti
Danh t t phn hin ti, nc ta cn c gi l t phn hot ng ch l mt
khi nim tng i, cho chng ta hiu rng loi t phn ny ang trng thi hot
ng gy chua, nhng tng i n nh v mt hm lng cc c t. Thng nhng
vng canh tc lu i hoc ngp v ma ma, kh hn v ma kh, mc nc ln
xung theo thi gian v theo ma v. Thc vt ch th l nng ngt, nng kim, bng,
ng, da di,c ma, c cm.

Hnh 9: nh phu din ca t phn hin ti Qunh Ph Thi Bnh

Hnh 10: Mu vng

tng Jaosite t
phn hot ng
Maryland

29

Hnh 11: Phu din t phn Maryland

Phu din c trng thng c ba tng chnh v mt tng ph:

0,0 cm
2030

Tng canh tc, mu xm, en (3 10

YR...)
Tng Jarosite, m vng hoc mu
vng tru, hoc vng rm (2,5 Y...)

5060

nhng vt r st
Tng pyrit, xm xanh,
xm xanh en ( 5 Y...)

80100

Hu c s vt, hay b ch
xen ln vi bn st

120150
- Tng 1 : Thng t 0-30 cm : mu xm en hoc en (3 10 YR...) , mn nhiu,
m tng s cao (0,1-0,5%), ngho ln, Hm lng ct thng c t l thp ( 30%), st
45 - 70%. c cht t hn nhng tng su, mu sc chuyn i t t.
- Tng 2 : ( Cch mt t t 30cm ti 60 cm). c gi tng Oxy ho, thng c
mu vng rm, vng tru, mu vng c th lm m hoc ton phu din. Danh t
30

chuyn mn gi l tng Jarosite (2,5Y...). Cc cch gi trn u mun ch mt im c

trng ca tng ny l : cha nhiu m,, vt mu vng ca cc hp cht lu hunh nh
Fe2(SO4)3 hay Jarosite .
Thnh phn ht st chim 50 - 70%,ct rt t : 5 - 6% , cn li l bn.
y do s thay i ca thy cp, do canh tc, do kh t din ra mt qu
trnh Oxy ho kh mnh. Sn phm ca n l Fe2(SO4)3 v Jarosit (KFe3(SO4)2(OH)6)
hnh thnh.
dy ca tng ph thuc vo mc oxy ho, thnh phn c gii ca t trong
tng , gia tng vi tng trn v di. Hay ni khc hn l ph thuc vo mc
pht trin ca t phn.
pH t ti thng 3 - 4, ty theo lng mu vng nhiu hay t v khi kh c
th n 2,0 - 2,5 .
Tng 3 : Tng pyrit hay c gi l tng sinh phn, tng st xm. Trong phu din
thng c mu xm xanh, xm en (5 Y...). T l st cao t 60 -70%, cht, dnh, do,
mi hi, tanh. Trong tng ny, ang din ra qu trnh kh rt phc tp, c s tham gia ca
vi sinh vt ym kh to ra sn phm cui cng l H2S, FeS, FeS2, FeS2nH2O hoc
dng chung FenSn+1, giu S. y c th gi l kho d tr phn, khi b Oxy ho s chuyn
thnh tng th 2.
Tng 4 : c gi l tng ph (cn gi l tng gly), tng ny lun lun ngp nc,
chiu su c th nm trong gii hn nghin cu ca th nhng l 1,2 - 1,5 m tr ln, i
khi chng ta gp tng ny 60 - 70 cm, c khi li khng thy xut hin. Tng cha nhiu
cht hu c l xc cy s vt, tn tch ca rng s vt xa kia c mu en hoc xm en,
thng dng bt u phn r, hoc bn phn r. Bi v trong cc thc vt ny, cha
nhiu SO-24 cng thm s tch ng ca SO-24 trong nc l, vo cc khe h, nn tng
ny c kh nng cung cp rt nhiu lu hunh - ngun gc u tin ca phn.
Trong 4 tng k trn, vi t phn hin ti th bt buc phi c tng th hai (tng
phn hay thng gi l tng Jarosit) nht thit phi c, su xut hin v dy ca
tng c th c thay i ph thuc vo mc pht trin ca t phn.
Cn tng th 3 v tng th 4 c th i ch cho nhau, thay i dy v su
xut hin ca n. S thay i ny ty thuc vo qu trnh vn ng a cht, s to thnh
cc tng t v thc vt sng trn n. Cng c lc, hai tng ny nhp lm mt. Trong cc
phu din u c tng pyrit di, tng ny c th dy hoc mng.
Trong loi t phn hin ti c chia ra lm ba loi nh sau:
* Loi phn t v trung bnh
Hin nay ranh gii phn t v trung bnh trong thc t xc nh rt kh khn nn
vn cho l mt loi: loi ny thng xut hin i hnh tng i cao hn vng phn
nhiu, gn cc sng rch t nhin, c thot nc nhanh hn, nm gia vng t phn
nhiu v vng t ph sa mi trung tnh. V d nhng vng t dc sng Tin, sng Hu,
nhng cch cc con sng ny mt khong t ph sa gn trung tnh, c bi hng nm.
Nh Cai Ly, Ci B, Lp V, Chu Thnh A, Chu Thnh B, Mn , K Sch (Hu
Giang), Hng Dn (Bc liu), Chu Thnh (Vnh Long) ... ngoi thnh thnh ph H
31

Ch Minh c cc vng phn ca Tn Thun (Nh B), Hc Mn, Thnh Lc, An Ph, An
Lc, Tn To (Bnh Chnh).
- Phu din c trng ca vng t phn trung bnh n t cng c chia ra ba
tng chnh v mt tng ph nh k trn. Nhng su xut hin ca tng Jarosite su
hn, thng 40 - 50 cm v dy tng pyrit hoc hu c mng hn, hoc xut hin su
hn. Ngha l tng canh tc dy v an ton hn. Chnh v vy m s bc phn (x phn)
ln mt t t hn.
Xt v mt c cht ca phn, tng trn thng c pH = 4 - 4,5, Al+3 trong khong
vi chc ppm n 400 - 1000 ppm ; SO2-4 0,2%, Fe+2 t 600 - 1.200 ppm
Tng Jarosite pH t 3,5 - 4, lng SO4-2 cao hn cc tng khc (t ti) khong
0,20-0,3%, Al+3 vo khong 600 - 1000ppm. Nhng nu ta t kh pH s gim xung
v SO4-2, Al+3 s tng ln, tuy nhin tng gim khng nhiu .
Thnh phn cp ht (thnh phn c gii) thng l st, khong 45 - 60%, Limng
15 - 30% v ct khong 15 - 30% .
Tnh cht ho hc c th hin mt phu din in hnh trong bng 7 v 8 .
Bng 7 : Kt qu phn tch t phn hin tai, ti Qunh Ph Thi Bnh
(Vin Nghin cu Khoa hc v Kinh t Thu li 1991)
Tng
t
(cm)
020
2050
020
2050

pH
trong

H20
4,4
4,0
4,6
3,6

Hu
c (%)

EC
ms/cm

Nt
mg/
100g

Pt
(%)

Kt
(%)

Ca2+
meq/
100g

Fe2+
meq/
100g

Al3+
meq/
100g

SO42mg/l

3,8
3,4
4,0
3,2

3,0
2,42
2,62
2,62

1050
910
840
2170

0.24
0.2
0.25
0.21

0.06
0.05
0,07
0,07

0.87
0.86
0,88
0,93

5,6
5,2
4,3
5,6

2,2
2,3
1,9
5,1

1,4
0,5
1,1
2,1

247
247
222
185

pHKc

* Loi t phn nhiu

Loi ny thng xut hin cc vng rng ln ca T gic Long Xuyn. ng
Thp Mi bao gm vng : Knh ng Tin, Hu Tam Nng v huyn ng Thp, khu
vc Bc ng; khu vc dc knh Bo Bo gia Vm C ng v Vm C Ty. ngoi
thnh thnh ph H Ch Minh xut hin nng trng Thi M, Nh Xun, L Minh
Xun, Phm Vn Hai v xut hin kiu da bo mt s im khc ca Nh B, Bnh
Chnh, Th c ... y l nhng vng lng cho trng, du tch ca bin c. S bi p
ca ph sa mi cn mng nn s phn gii sinh phn ca cc tng di nh hng
mnh n tng mt. Ni no c s bi p nhiu ca ph sa mi th ni gim phn
hn. Ni no c nc ngp thng xuyn trn mt rung, th ni cng t phn hn.
Nhng ni c mc thy cp ln xung bt thng th kh nng sinh phn rt mnh v
tng hu c v pyrit di rt dy.
- Phu din c trng ca t phn nhiu cng c cc tng nh nu trong
phn t phn hin ti. ng ch l :
+ Tng canh tc giu mn, pH=3 4. c cht cao Al+3 t 600 - 1400 ppm ; SO4-2
khong 0,2 - 0,5%, Fe2+ = 800 2500 (ppm)
+ Tng Jarosit gn mt t hn v dy ca tng ny dy hn, c th t 20 - 90
cm. Phu din thng c mu vng tru, hoc vng rm, thng c mu vng ton b
tng t.
32

Hm lng cc c t: SO4-2 vo khong 0,2 - 0,8%, Al+3 khong 900 - 2500ppm v

pH t ti 2,5 - 4. Fe2+ = 1000 2000ppm. (Theo s liu ca vin nghin cu Thu li
Nam B c tr s ln hn rt nhiu)
C mt s phu din do hu c phn gii qu nhiu c th t thy mu vng.
- Tng Pyrit : Tng ny thng rt dy, S tng s c th n 1 - 3% trng lng t,
mi t hi, tanh. Mu t xm xanh, gly mnh. pH t ti nu khng c hu c xen
ln cng mc 3 - 4, nhng nu kh pH li xung rt thp, c khi ch 2,0 - 2,5.
Tng ny thng rt dy 60 - 150 cm, c ni n 2 - 3 m. Kh nng sinh phn rt ln, nu
tng b Oxy ho .
- Tng hu c : C ni c tng hu c ring bit, cng c ni xut hin ln vo tng
pyrit, c ni trn tng pyrt, c ni di tng pyrit. S c mt ca tng hu c ny
lm cho hm lng phn cao hn v r chuyn bin thnh phn nhanh hn.
pH khi t con t ca cc tng u thp, hm lng m tng s cao (nhng m
dinh dng cho cy li t), giu hu c ngho ln tng s v rt ngho ln d tiu, cc
c t rt cao.
Bng 8: Kt qu phn tch t phn hin ti, ti Tn Thnh
(Vin Nghin cu Thu li Min Nam 1993).
Tng
t cm
0 - 15
15-28
28-43
43-105
105-150
0-11
11-24
24-79
79-100
100-150

3,6
3,54
3,50
3,28
2,97

Mn
%
6,84
4,14
0,88
1,04
4,25

EC
ms/cm
1,07
0,95
0,85
1,12
2,47

Nt
%
0,464
0,300
0,157
0,164
0,185

P205t
%
0,067
0,033
0,019
0,004
0,015

K20t
%
0,880
0,940
1,420
1,380
1,350

Ca 2+
ml/100
1,220
1,50
1,92
2,24
1,22

Mg2+
ml/100
8.06
7.56
6.58
14.00
14.80

S02-4
PPm
2.100
1.675
1.550
1.900
6.625

Al3+
PPm
1.687
1.650
2.160
1.575
1.811

3,59
3,63
2,96
2,82
2,55

8,81
6,94
3,63
5,18
6,11

0,77
0,78
1,22
1,63
2,84

0,458
0,357
0,171
0,158
0,200

0,067
0,046
0,019
0,020
0,011

1,000
1,280
1,160
1,240
1,240

0,58
1,04
1,50
1,42
1,12

3,12
5,10
5,58
8,92
9,05

650
1.357
2.150
5.450
10.000

1.687
1.650
2.160
1.575
1.811

pH

Bng 9: S liu phn tch t phn hot ng -Hi Khoa hc t Vit Nam 1995.
S phu
din

su
(cm)

pHKCl

30
H-lA

0-15
15-36
36-76
76-120
0-15
15-32
32-69
110-150

2.74
2.20
2.10
1.55
3.75
3.26
2.75
2.5

36
TM-T

Hu
c
(%)
15.30
20.40
19.90
14.80
11.44
12.01
2.41
3.77

Cation trao i
(me/100g t)
Ca +
Mg+
0.16
0.77
0.16
0.94
0.31
1.86
0.76
1.17
4.00
4.96
3.31
6.15
2.63
5.82
3.87
8.35

Tng s (%)
N
0.44
0.59
0.24
0.21
0.37
0.24
0.29
0.24

P205
0.05
0.08
0.03
0.02
0.06
0.03
0.03
0.07

K20
0.65
0.28
0.68
0.55
1.60
1.89
2.54
1.94

P205
d tiu
mg/100g
4.67
3.40
3.43
3.43
2.50
1.25
0.65
3.29

* Loi t phn mn
Xut hin nhng vng trng v c nh hng ca thy triu. Nhng mc xm
nhp mn v mn khng cao. Thng nhng vng ny c ngp vi thng trong
33

nm (thng 4, thng 3) v nh hng ca nng mui (trn di 4-8 g/l) trong nc

thy triu, lm cho t vn l phn, nay thm mt tnh cht na l mn. Tuy nhin,
ranh gii gia loi ny v loi phn tim tng cha tht r rng.
t ny thng gp mt s vng Vnh Li, Gia Rai, Ngc Hin (Bc Liu), Sc
Trng v mt s vng Thnh ph H Ch Minh nh Th c, Nh B, Bnh Chnh.
S phn b khng tp trung m thnh tng gii ven theo cc con knh rch.
+ Vn xa l t ho phn ( c tng vng) sau nc mn trn vo lm
nhim mn.
+ Lp di c tng sinh phn, li c ma kh lm kh t nt n, thy triu mn ln
v rt xung nhanh, mc chnh lch thy triu cao, qu trnh oxy ho xy ra lm
cho t va chua (pH thp) va c hm lng mui cao.
+ Phu din ca vng t phn mn ny cng rt phc tp theo nguyn nhn hnh
thnh ca n va k trn. Thng th vn c ba tng c bn theo loi t phn hin ti.
Tuy nhin, nhng vng t giu hu c thnh mn th v mu en ca mn ln t
mt mu vng nn tng Jarosite kh nhn thy bng mt thng.
+ Tng th nht : Dy 0 -30- 40 cm, nhiu hu c, xm en, i ch nu, bn nhiu
khi t v se cng v nhiu k nt n khi kh, ln m r st mu nu sn.
+ Tng th hai : C biu hin ca Jarosite. Nu ch no t hu c, tng ny c mu
Jarosit (vng) rt r, theo cc k nt thnh thong vn c cc ng r st theo r cy. Nu
c hu c th mu n tr nn mu nu phc tp. Nu l Jarosite pht trin yu, mn nhiu
hn th thnh nu ti, tuy nhin trong cc cc t khi b ra vn c mu vng hoc vt
vng.
+ Tng th ba : C th l tng pyrite hon ton, khng c hu c, mu sng trng
giu lu hunh tng s, mi hi v tanh.
+ Tng th t : y tng hu c v tng pyrit c th i ch cho nhau. i lc
tng ny cng c cc trm tch bi bi ph sa xa kia.
Bng 10: Hm lng cc cht trong vi phu din t phn mn (i hc NN. 4)
a
im

(cm)
0 -10
20 - 30
35 - 45
63 - 73

4,4
4,3
4,1
3,6

C
tng
s%
4,95
1,37
1,02
1,49

90-100
140-150
0 -20
Ct Li
Th c 50 - 60
TPHCM 90 -100

3,9
3,1
4,6
4,3
3,8

5,0
1,4
1,1

Phc
Tuy
Ba Tre
(Bn
Tre)

su

pHH20

N
tng
s%
0,20
0,13
0,08
0,10

P
tng
s%
0,04
0,04
0,07
0,07

0,31 0,07
0,22 0,04
0,10 0,03

Cation trao i
Al+3
Ca+2 Mg+2 K+ Na+
ppm
4,5 9,5
11,5 3,2 9,0
5,2 13,7 -

(%)
0,07
0,07
0,07
0,08

SO4-2 Thnh phn c

gii (%)
(%) St Bi Ct
0,16 57 18
25
0,12 59 16
25
0,12 55 18
27
0,21 45 30
25

3,0
3,7
5,3
3,2
1,1

0,08
0,10
0,08
0,07
0,09

0,18
0,24
0,14
0,21
0,24

9,3
11,7 8,5 1,2 3,5 100
4,1 1,1 2,4 301
4,3 0,6 1,1 410

Cl-

49
45
54
56
60

26
30
22
21
24

25
25
24
23
16

- L tnh : Trong thnh phn c gii vn l st cao 50 -60%, ct t, nhiu bn. Tuy
nhin, c nhng ni ct tng t ngt. Hu ht cc phu din cha nhiucht hu c v
st nn t l trng co mnh : 15 - 20%.
- Ho tnh : Tnh cht cng rt phc tp do chu nh hng mnh ca hai yu t
phn v mn. Nu nh hng ca phn nng hn gi l t phn mn. Ngc li nu nh
34

hng ca mn mnh hn th gi l mn phn. y din ra 2 qu trnh phc tp v lun

bin i theo ngoi cnh l qu trnh phn ho v qu trnh mn ho.
V hm lng SO4-2 c th t 0,1- 0,3% v Cl- t 0,05 - 0,12%. Trong nu SO4-2
ch t 0,1 - 0,2% m Cl- > 0,07 gi l t mn phn, ngc li nu Cl- 0,07% v SO4-2 >
0,15 gi l phn mn.
Cng c th da vo hm lng cation Na+,K+ v Al+3. Trong , nu Na+ > K+ v
Al+3 500 ppm : t mn phn; ngc li Al+3 > 500 ppm, 0,5 < Na+ < 1,0 ll/100, c
gi l t phn mn. Ch tiu ny ch c tnh cht tng i, dng tham kho.
b) Loi t phn tim tng :
c phn b vng nm gia t mn v mn phn ca Duyn Hi vng b ngp
thng xuyn ng Thp Mi v mt s vng khc min Ty, ng Nam B
Da trn cch phn loi ca mt s tc gi Php nh Dural, Baye (1962), ca mt
s tc gi M, tc gi H Lan nh Van Breeman, J. Pons (1976), kt hp vi kt qu
nghin cu ng Thp, ca Vin Th nhng v Vin Thit K. Quy hoch, trn yu
cu thc t sn xut v iu kin pht sinh ca Vit Nam phn loi nhm t phn tim
tng nh sau:
+ Tng chuyn tip: - 50- 60,70 cm tng chuyn tip chuyn mu dn : Cc ion tng
gim khng ng k, nhng ion c SO4-2 bt u c hi c cy la, nu kh nc;
hoc c hi cho cc cy trng cn khc, nu ln lip.

Hnh 13: nh Phu din t phn tim tng ti Qunh Ph Thi Bnh
c trng cho loi t ny c hai im cn ch :

35

+ Trong tng phu din cha c tng Jarosite v thng c ba tng chnh : tng mt
(tng 1), tng chuyn tip (tng 2) tng Pyrit (hay tng hu c, tng sinh phn) (tng 3)
v tng ph
+ Tng mt : c th c mu nu, nu, xm hoc en t phn hn, c cht thng
mc an ton. C nhiu ch cn nh hng ca mn, nu vng duyn hi hoc cn
duyn hi .
+ Tng Pyrit: Ho tnh tng pyrit (tng sinh phn) c im c bit l : pH t
ti v t kh thay i ln, c khi n 2,5 n v. Bi v, c cht khi ti thp , Al+3
ch c vt, SO4-2 t (0,09 - 0,11%), nhng khi kh tng rt cao. V d ng Thp c mt
mu phn tch Al+3 khi ti ch c vi trm ppm nhng khi kh ln trn 2.000 ppm, cn
SO4-2 mt mu khc, khi ti vi trm ppm, khi kh ln trn 3000ppm. Lng tim
tng ca S trong tng Pyrit hay hu c rt cao, c khi n 1 - 3%.
Tng hu c tn tch ca rng s vt, hu c dng b ch ang phn gii mi hi
tanh ca H2S v CH4. Hm lng hu c (dng b ch) cao (3-5%). cng l nguyn
nhn ca sn sinh ra c cht khi t ln tip hay kh. Khi xut hin sunphat ch
yu di dng Fe2(SO4)3 v cc hp cht dng hu - v c : Fe2(SO4)3 to cho t ln lip
c vt mu vng rm, len li khp tng t ln lip. Nhng c cht nh Al3+, SO4-2
tng Pyrit khi ln lip hay kh tng gp 3 4 ln.
Vi mc ch phc v vic khai thc vng t phn ny, ngi ta phn chia ra cc
loi t phn c chiu dy tng an ton khc nhau. Chiu dy tng an ton khc nhau th
hin mc d sinh phn v mc thun li hay kh khn trong khai thc t phn
khc nhau. Chng ti xin gii thiu mt s loi chnh sau y :
(1) Loi t phn tim tng c tng an ton (mu nu) 50 cm, di c tng hu c
. Thng xut hin nhng ni c ph sa mi bi p cao thm trn 50 cm. C th
gp mt s vng ng Thp Mi, ni m ph sa sng Tin tip tc c bi p. Trong
phu din, nh dng chung ca t phn tim tng l khng c tng Jarosite v c cc
tng chnh : Tng mt (tng1), tng chuyn tip (tng 2), tng hu c (tng 3)
(2) Loi t phn tim tng c tng nu 30 - 50 cm, c tng hu c di :Thng
nhng vng t c ngp cao nht 35- 50cm, mc bi p ph sa hng nm khng
cao. Mc an ton trong gieo trng rt thp. Tuy nhin nu ln lip bng cch chng
i tng nu (tng an ton) trng da hay ma th mc an ton cao. Tuy nhin, khng
nn ly tng pyrit v tng hu c dng lm t ln lip, hoc kh tng ny. Nu
kh tng ny, hoc dng t ln lip t s ho phn nng.
(3) Loi t phn tim tng c tng an ton 20 - 30 cm, di c hu c.
Nhng vng t thuc loi ny u xut hin vng trng hoc cha khai ph. Mc
nc ngp cao nht khong 50-80cm, c ni 1- 2 m. Thc b y kh phc tp. Mt
t thng c lp bn nho, nu ngp nc quanh nm.
Nu nguyn thy c th trng ci. Nhng nu ln lip cc tng su, hoc o
knh cn nc tng hu c, tng pyrit, s c s ho phn cao .
Loi t phn tim tng ny cn c nhng bin php qun l nc v canh tc hp
l v loi t ny rt d chuyn ho thnh phn hin ti.
36

(4) Loi t phn tim tng c hu c sut phu din :

Loi ny cha hn l than bn m thng l dng hu c ang phn gii trong iu
kin ym kh. Xut hin vng trng c ngp thy triu hay nc ma ma cn li
kh ln, mt s vng Chu Thnh A, Chu Thnh B, Sc Trng, Lng Bin, Ng Ba
Knh Trung ng, Knh Xng Ct v mt s m sen c, Bn Th (Long An), mt s
vng ca Duyn Hi (Thnh ph H Ch Minh).
Din tch ca cc loi ny khng ln, nm l ch xen ln cc loi t khc. Thc b
y rt phc tp, c ni ch la tha cy mm, cy bn, r, c ni dy c lc, sy, c
mm, la ma, lng bc ... Thng c nc lp xp trn mt t, nc c mu en, bn
en, nho, si nhiu bt kh. Nn t cha n nh, d b ln, hoc php phng khi i li.
Hm lng mt s cht ca loi t ny xem bng 8.
Bng 11: S liu phn tch t phn tim tng -Hi Khoa hc t Vit Nam 1995.
S
phu
din

su
(cm)

pH KCl

Hu
c
(cm)

Cation trao
(me/100g t)
MgCa -

40
Cl-TG

0-8
8-19
19-45
45-110
0-20
20-60
60-130
130-200

3.4
3.3
2.5
2.0
3.4
3.5
2.0
2.6

25.86
12.93
9.82
3.52
4.20
5.00
2.52
1.92

3.00
3.40
5.60
5.30
0.90
2.20
6.00
5.30

81
VT-HG

1.00
2.14
4.40
5.65
1.30
1.20
6.50
6.00

Tng s ( % )
N

P2O5

K2O

0.28
0.27
0.22
0.18
0.28
0.28
0.28
0.13

0.28
1.13
1.00
1.16
0.19
0.21
0.72
1.08

0.13
0.02
0.01
0.02
0.04
0.02
0.02
0.03

P2O5 d tiu
(mg/100g
t)

3.20
1.80
1.30
1.30
0.12
vt
0.12
0.75

Bng 11 : S liu phn tch t phn tim tng -Hi Khoa hc t Vit Nam 1995(tip) .
S phu
din

su
(cm)

C/N

40
Cl-TG

0-8
8-19
19-45
45-110
0-20
20-60
60-130
130-200

53
28
25

81
VT-HG

15
23
9
15

Al3+
(mg/
100gt)
7.50
9.60
13.90
21.80
3.00
0.30
8.20
6.80

Fc3+
(mg/
100g t)
5.60
7.60
8.85
9.20
0.20
0.20
0.20
0.18

Cl(%)

S042(%)

Thnh phn c gii (%)

St
Tht
Ct

0.01
0.01
0.01
0.01

0.24
0.24
0.36
0.48
0.04
0.12
0.32
0.28

35.20
41.92
41.92
45.60
52.84
50.24
58.84
59.78

18.00
19.28
17.20
20.15
16.36
16.36
14.72
13.50

46.80
38.80
40.88
34.25
30.80
33.40
26.44
26.72

c) Loai t phn than bn

Loi ny gp mt t ra ca U Minh Thng, U Minh H, Nm Cn. Phu din
c trng ca n thng c 3 tng:
- Lp xc thc vt bn phn gii mu nu en, ti xp dy t 0 40 cm.
- Lp than bn mu en c ln xc thc vt, phn tim tng hoc phn hot ng,
dy ( 40 50 cm ).
- Tng st tch lu phn tim tng.

37

Nu nhng vng ny, tng than bn qu dy v khng c hin tng t v khai

thc hay lm mt tng than bn trn mt, th vn l loi t than bn (nu than bn > 100
cm), hoc phn tim tng (nu than bn mng 20,30 cm). Nhng t than bn ny s sinh
phn do qu trnh lm oxy tip xc vi tng di(tng 3) lm ho phn tng ny v s
bin tng th hai thnh tng Jarosit. Cng c th l do nc phn ni khc dn v lm
nhim phn tng bn v tng di. Thng thng p H lp than bn (ti) : 4,5 - 6,
tng di 3,5 - 4,5 v tng pyrit 3,5 - 4.
Bng 12 - S liu phn tch t phn than bn
(Hi Khoa hc t Vit nam 1995)
su

C (%)

pH

(cm)

H2O

KCl

0 - 32
32 - 50
50 - 100
100- 155
155-200

4.70
5.10
4.70
4.10
5.00

4.00
4.60
3.90
3.20
2.00

29.70
40.10
45.30
37.10
5.10

Tng s (%)
N

P2O5

2.41
0.58
1.16
0.72
0.16

0.05
0.01
0.01
0.02
0.01

P2O5 d tiu
(mg/100 g
t)
8.75
4.00
-

OM

C/N

(%)
51.20
69.10
78.20
69.90
8.70

12
69
39
51
32

Ca+
me/100
g t
5.50
5.50
8.25
5.50
6.25

c) Loi t phn ang chuyn ho

Loi t phn ny cn hiu theo hai chiu:
+ Chuyn ho t t phn tim tng sang t phn hin ti.
+ Chuyn ho t t phn nhiu sang phn t, t phn t sang khng phn.
Loi phn ang chuyn ho t t phn tim tng sang t phn hin ti l loi t
phn trung gian gia t phn tim tng v phn hin ti. i vi loi t phn ang
chuyn ho th tng Jarosite bt u v ang xut hin, ko theo nng cc cht gy
phn nh Fe+2, Al+3, SO4-2 tng theo, k c khi t cn ti, hm lng cc c t thay
i nhiu theo thi gian.
Loi t ny c nhiu vng Bc Liu, C Mau (Minh Hi) v c bit l vng
ng Thp, vng Tam Nng, xa kia l vng ng ly, m sen, sng. Nay lm thy li
o knh, h mc nc ngm nn phn tim tng oxy ho v ang chuyn ho dn
sang phn hin ti. Thc vt xa kia l nhng loi a nc hay na kh na t, nay
c thay th sang c nng (nng ngt ri n nng kim).
Ngoi loi t phn ang chuyn ho nu trn, do s tin b ca khoa hc k
thut nhiu loi t phn ang c ci to v ang chuyn ho theo chiu hng tt. T
phn nhiu chuyn sang phn t, t phn t chuyn sang khng phn, v d nh t phn
vng T Gic long Xuyn, c ci to a vo khai thc sau chng trnh thot l
bin Ty: 30.000ha hoang ho c a vo trng cy 2 v, 150.000ha c ci to, t 1
v thnh 2 n 3 v. y cng l mt loi phn cn c quan tm trong qu trnh ci to
v s dng.

38

Chng III
Mi trng vng t phn
vng t phn, ch nc, cc loi thc vt, ng vt v vi sinh vt nm trong
mt th thng nht, chng nh hng trc tip hoc gin tip ln nhau. Nghin cu vn
ny gip chng ta hiu y hn v t phn, c tc dng tt trong ci to, s dng
t phn v bo v mi trng .

3.1. Sinh vt vng t phn

3.1.1. Thc vt
hiu y hn v t phn ngoi vic nghin cu thc vt hin ti ang sng
trn t phn chng ta cn nghin cu nhng thc vt xa kia b vi lp vng t phn .
1. Thc vt b vi lp
t phn c hnh thnh vng trng. xa kia l vnh hay bin cn, vi
nhiu loi thc vt pht trin. Thc vt thi k trc lc c t phn, thng phn ln c
cc loi thc vt ca rng s vt nh : Bu, mm, c i, c nhn, vt.
Cc loi cy ny mc thnh rng dy vi b r kho,
lm gim tc dng chy, lm lng ng ph sa
bin, cha nhiu lu hunh. Bn thn chng cng tch
ly lu hunh, khi cht i thi ra nhiu lu hunh, l
ngun gc u tin sinh ra t phn. Chiu su tng
thc vt b vi lp ny thng thy 1 - 2 m di mt
t i vi t phn ng bng Nam b, ng
bng Bc b nh vng Hi phng, Thi Bnh thy
su nng hn 0,7 - 1,5 m.
Hnh 13: R cy trm

Ngoi cc loi thc vt k trn trong tng thc vt b vi lp cn thy xut hin cc
loi cy khc nh : Da nc, ch l, trm. Qua nghin cu ngi ta thy, nhng vng
t m ch c cc loi thc vt ny chn vi th S tng s rt t, khng c kh nng gy
chua nhiu, pH ca t vo khong 5,5 - 6 .
Nh vy chng loi v chiu su ca cc loi thc vt b vi lp c nh hng ln
n mc sinh phn trong t.
2. Thc vt hin ti
Thc vt ang sng trn t phn cng thay i theo tnh cht ca mi loi t. Mi
loi t u c mt h thc vt thch ng vi n - ng l t no cy y hay nhn cy
bit t .
Thc vt vng phn tim tng thng c cc lai cy Ch l, Rng di, Lc bin,
bng, nng kim.
Nu l vng t phn tim tng su trong ni a, l vng trng ngp nc gn nh
quanh nm, gm cc loi thy sinh mc chm di nc hoc chm trong nc mt phn
39

nh : Sng co, sen, nh cn vng, nng n, nh cn trn, c bc, la ma, rau mung thn
tm l cng v gin, rau da, ngh ...
Thc vt vng t phn nhiu thng c: Nng ngt ( t phn nhiu ch c loi
cy ny v mt vi loi cy khc na, nng Ngt rt thch hp vi PH = 4-5). Trong cy
nng tch ly nhiu SO4 (0,6-0,9% trng lng kh ) v Al3+ (500 - 1500 ppm). c bit
trong r tch ly gp hai n ba ln thn l. V vy khng nn s dng nng lm phn
xanh m cn tm cch dit tn gc. Nng kim, mc st mt t thnh thm, l nh, nhn,
r khng n su nh nng ngt, sng c t c lng phn cao hn nng ngt. Bng
v cy Sy, thng mc nhng ni c cao cao hn nhng ni mc Nng v Bng.

Hnh 14:
C nng
kim

Thc vt vng phn t v trung bnh thng c: Nng ngt, C nng, Lc

Thc vt trong t phn khng ch ph thuc vo tnh cht trong t m cn ph
thuc rt nhiu vo ch nc. Trong cng mt loi t phn khi ch nc thay i
th ch th thc vt cng thay i .
Ngoi cc loi thc vt ni trn i vi cc vng nc phn ng yn hoc
nhng vng snh ly nhiu hu c, chng ta cn gp cc loi to ocdogigo v micropora
rt nguy him cho la v n sng c pH rt thp v pht trin nhanh. Nghin cu k
v to gip chng ta s dng v qun l t phn hp l.
Tin s Phng Trung Ngn xp thc vt vng t phn theo bng 15.
3.1.2. Vi sinh vt v cc ng vt vng t phn
1. Vi sinh vt trong t phn
Trong phn qu trnh hnh thnh t phn, chng ta cp n vai tr ca vi sinh
vt. C nhiu loi vi sinh vt trong t phn, vai tr ca chng cng khc nhau trong qu
trnh hnh thnh t phn. Nhng chng thc s c ngha trong vic tng tc hnh
thnh t phn.
Nhiu tc gi cho rng trong t phn c cc loi vi khun: Thiobacillus, Thiodans,
Thiobacillus Ferroxidans v cc loi vi sinh vt st. C nhiu loi sng c trong iu
kin PH rt thp (pH=2). Cc loi vi khun trong t phn ly nng lng sng t cc
phn ng oxy ho v phn ng kh trong qu trnh to phn, chng c vai tr rt ln
40

trong vic thc y nhanh qu trnh hnh thnh phn, k c giai on oxy ho v giai
on kh.
Trong t phn, s lng vi sinh vt c ch rt him. Nhng vo nm 1972 Murthy
phn lp, nui cy c mt loi vi khun thuc Azotobacteracede t than bn c
chua (pH = 2.5-4.2 ) pht trin c trn t phn. Loi vi khun ny c kh nng c
nh m 1-10 mg /1g vi thi gian l mt tun l nui cy. y l mt kh nng mi,
m ng cho vic to m d tiu bng sinh vt hc cho t phn
Bng 15.
2. Nhng ng vt nhn thy c
t phn trung bnh v phn nhiu, rt t hoc khng c cc ng vt nhn thy
c nh giun, d, mi. Thng ch thy xut hin cc loi kin en, kin vng v mt
vi loi rp. vng phn nhiu pH = 2,5-3 k c a cng khng thy xut hin, rt t tm
c, nu c th cng khng pht trin c, thng u to nhng thn v ui b.
vng t phn t, cc loi ng vt phong ph hn v chng loi gn nh vng
nc ngt.
Nhng vng t phn tim tng hin c nh hng nc l th sinh vt c kh nhiu
nh : cua, cng, tm, c...
Nhng vng t phn tim tng ni a, c nc ngp thng xuyn trn mt rung
th cc loi ng vt kh phong ph: c, tm, tp, ch, chut, rn, rt , a ...( nh vng
ng Thp Mi ).

3. 2. Ch nc vng t phn
Ch nc l mt trong nhng nhn t cu thnh, pht trin v ci to t phn,
nc c th lm tng hay gim hm lng phn trong t. Ch nc v cht lng
nc cn nh hng trc tip n cy trng, nng sut cy trng, n vic s dng, ci
to t phn v nh hng n i sng ca nhn dn vng t phn.
Trong phn ny xin gii thiu mt s c im ch nc vng phn. V ch
nc, c th chia ra vng c nh hng ca thy triu v vng khng c nh hng ca
thy triu, vng nh hng l v vng khng b nh hng l. Trong li c th chia ra
vng nh hng thy triu thng xuyn, nh v chn chiu cao v vng thy triu ch t
thng trong nm, chnh lch t. Vng t hoc khng c thy triu lin quan n nc ngt
hay phn c ngp lt hay khng v thi gian ngp. Ch nc 4 vng phn nh
nu ph hp vi qu trnh hnh thnh, pht trin ca t phn v tnh cht t phn ca 4
vng c trng . Xin gii thiu mt s kt qu nghin cu cc vng c v ch nc
phn.
Nc l yu t ht sc linh hot. Cc ion trong nc li cng linh hot. V vy, s
bin i gia vng ny v vng khc ht sc khc nhau. Trong mt ngy, ch nc c
th thay i, thm ch trong mt tha rung cng c th thay i : ch ny v ch kia
khc nhau. V vy, khng th c mt cng thc chung nht cho vng nc phn c.
Cng c th v ngy thng, thi gian, a im v tr ly mu bao nhiu cng chnh xc
by nhiu. Nh vy, nhng kt qu m chng ti trnh by di y, cng c mt gi tr
tng i ca n.

41

3.2.1. Nc ngm v ch nc ngm

Vng ven bin BSCL c ngun nc di t kh phong ph, cha trong cc
phc h Holocene, pleistocene, Pliocene, Miocene. Nc ngm tng nng Holocene, c
mi lin h vi nc mt v b nhim mn. Mt s vng nc ngm mt s tng khc
cng b nhim mn, nn tr lng nc ngt b hn ch.
Ch nc ngm, cht lng nc ngm, nh hng trc tip n qu trnh hnh
thnh, pht trin, s dng v ci to t phn. Nc ngm cao, qu trnh ho phn do
oxy ho kh hnh thnh, nhng qu trnh ci to phn gp kh khn v vic tiu thot
nc khi ra kh thc hin, qu trnh ti nhim phn do nc ngm r sy ra. i vi
nhng vng phn tim tng mc nc ngm dng cao c tc dng tt trong vic hn ch
ho phn. vng phn hot ng ang c ci to th nc ngm cao gy kh khn cho
thau ra, r b ti nhim phn trong ma kh.
i vi nhng vng mc nc ngm bin ng ln theo ma, ma kh mc nc
ngm h thp di tng pyrit, th qu trnh ho phn xy ra rt mnh lit, tng Jorosit
ngy cng pht trin. V vy vic duy tr mc nc ngm trong t phn i vi tng loi
t phn l khc nhau v l cng vic rt cn thit trong ci to v s dng t phn.
Cht lng nc ngm trong t phn thng rt km - thng thng pH thp , cc
cht dinh dng thp v cc c t kh cao, v d mu phn tch nc ngm vng t
chua mn Hi Phng th hin nh bng 13, 14 ( su ly nc ngm 0,8 m).
Bng 13: S liu phn tch nc ngm ti nng trng Trung Dng Thnh ph Hi phng
( su 0,7 m) - Phng th nghim HKT & XD Sfia - 1987
Nc
ngm

Hi Phng

pH

3,94

Cht cn
110o0
g/l

dn
in EC
(mm hos/cm

20,056

26,88

Cation
Ca2+
Mg2+
g/l
mequ/l
g/l
mequ/l
0,368 18,363 0,980
80,59

Cation
Na+
(g/l)
(mequ/l)
(g/l)
4,8

Clg/l
mequ/l
9,10
256,0

207,98

Anion
SO42g/l
mequ/l
3,442
71,66

0,192

K+
(mequ/l)
4,911

HCO3g/l
mequ/l
0,018
0,295

CO32g/l
0,00

Bng 14: Cc ch tiu phn tch nc ngm ti Tn Thch 1993 ( su ly nc ngm

0,8 m)(Vin nghin cu khoa hc thu li Nam b)
Nc ngm
Tn Thch

pH
3,13

EC
ns/cm
2.320

Al3+
mequ/l
14,4

Fe2+
mg/l
218,33

SO42mg/l
2.994,2

Tuy cht lng nc ngm vng t phn xu nhng n li gi v tr rt quan trng

trong qu trnh hnh thnh v pht trin t phn. Ch nc ni chung v ch nc
ngm ni ring, c ngha quyt nh n qu trnh oxy ho ca t phn. Qu trnh oxy
ho t phn , c bit t phn tim tng ko theo s h thp ca pH v tng hm
42

lng cc c t trong t nh Al 3+, Mg2+ , Fe2+, Fe3+, Mn+, SO42- .Kt qu nghin cu
c th di y, chng t vai tr quyt nh ca nc trong qu trnh pht trin ca t
phn v ngha ca n trong vic dng nc ci to v s dng t phn .
Kt qu nghin cu s bin ng ca pH ca cc tng t khc nhau theo thi gian
trong qu trnh oxy ho, ko theo s tng nhanh hm lng cc c t trong t phn
c th hin nh sau:
Cc mu t nghin cu c ly nng trng Trung Dng thnh ph Hi
Phng( vng t ln bin ven ng quc l 14 ) . Phu din c chia thnh 4 tng
vi cc c im sau:
- Tng1: Ap, (0 - 20 cm ) Mu c ph sng (10 YR 6/ 3) .t ti , xp , st pha ct
trung bnh , cu trc khng tng cc , khng st trong HCl. Ranh gii vi tng 2 khng r
nt, chuyn i t t.
- Tng 2: Cm, ( 20 - 50 cm ) Mu c ph (10YR 5/ 3 ). Ti ,cht , st pha ct trung
bnh, cu trc tng cc , khng st trong HCl .Ranh gii vi tng 3 r nt .
- Tng 3:Abj ( 50-90 cm ) Mu en , xut hin mt s vt vng ca Jarosit ( 2,5Y
5/6 ), mu en cu Sunphit (2,5 Y 2/0 ) .t st pha ct, khng st trong HCl . Ranh gii
vi tng 4 khng r nt, chuyn i t t.
- Tng 4: Gb (90-100 cm ) Tng glay (5 Y 3/1 ) thng xuyn ngp trong nc .t
ct, nhiu xc thc vt dng b ch .Khng st trong HCl.
Cc phu din kh trong trng thi t nhin, pH c xc nh trong nc (1: 5 )kt qu th hin bng 15 v hnh v 14:
Bng15: Kt qu v s bin ng ca pHH20 trong qu trnh oxy ho t chua mn
khu vc thnh ph Hi phng ( phng th nghim HKT & XD Sfia-1987 )
Mu
t
1
2
3
4
5

Chiu
su(cm)
0-20
20-50
50-70
70-90
90-100

iu kin
ban u
6,05
6,20
5,80
6,30
7,10

Sau 1 tun

Sau 2 tun

Sau 1 thng

5,50
5,70
4,15
4,50
5,00

5,15
5,30
3,10
3,30
3,80

4,70
4,80
2,70
3,10
3,65

Sau 2 thng
4,10
4,22
2,51
2,29
3,59

43

Hnh 14 : Biu din bin qu trnh thay i ca pH khi t trng thi kh t nhin mu t nng trng Trung Dng Thnh ph Hi Phng -1987
T nhng kt qu nghin cu v s bin ng ca pH trong qu trnh Oxy ho t
chua mn khu vc thnh ph Hi Phng v th din bin qu trnh thay i ny
chng ta thy:
- Gi tr ca pH lin quan trc tip ti mc Oxy ho ca t v mc kh kit
ca t.
- Gi tr ca pH gim dn theo thi gian Oxy ho nhng gim ng k cc tng
Jarosit v tng sinh phn gly . Gi tr ca pH trong 2 tng ny gim rt t ngt trong 2
tun u ca qu trnh Oxy ho.
- Nu iu kin cho php, tt nht nn lun gi lp nc ngt trn mt rung .Bin
php ny khng nhng hn ch qu trnh Oxy ho m cn tng gi tr pH trong t.
- Nu khng c nc ngt hoc phi tiu trng mu hoc nhng khu vc b tr
h thng tiu ngm tng hiu qu ra phn ci to t th khng c h thp mc
nc ngm xung di tng Jarosit,( ti tng sinh phn )
- Ch nc ngm vng ng bng nc ta thay i theo ma r rt - ma ma
thng t O 50 cm, ma kh thng t 50 100 cm. Ch mc nc ngm trong t
44

vng ng bng ngoi vic ph thuc vo ma ma cn ph thuc ch mc nc triu

ngoi sng rch - nhim mn ca t phn ph thuc rt nhiu vo v tr ca n so vi
b bin v sng rch nhim mn, v vy trng thi t nhin nhng vng t c tng
pyrit nng thng b oxy ho trong ma kh. c t trong t phn thng cao vo
cui ma kh hng nm.
Trong qu trnh nghin cu s dng ci to t phn cn quan tm nghin cu k v
ch v cht lng nc ngm nu c iu kin khng ch mc nc ngm th tc
dng ci to t v s dng t phn s tt. nc ta nhng ti liu nghin cu v nc
ngm v ch nc ngm cha nhiu.
3.2.2. Nc mt v ch nc mt
1. Sng Hu v sng Tin
Ch thu vn BSCL chu nh hung mnh ca nhiu yu t tc ng: dng
chy sng Mkng, thu triu bin ng, thu triu bin Ty v ch ma ng
bng. T l phn phi lu lng ca sng Mkng vo sng Tin v sng Hu qua cc
trm Tn Chu, Chu c ng vai tr rt quan trng trong ch thu vn v thu lc
ton ng bng.
T l phn b lu lng trung bnh nm qua Tn Chu l 79%, qua Chu c l
21%, sau Vm Nao c phn b li theo t l sng Hu 49%, sng Tin 51%. T l ny
kh n nh theo cc nm v c s bin i nh theo ma, ma l t l l 80% v 20%;
ma kit t l 86% v 14%.
Trong ma l, tng lng l v BSCL (nm 2000) khong 440t m3, trong qua
Tn Chu 277 t m3, qua Chu c 84 t m3, l trn vo vng TGLX v qua knh Vnh
T 14 t m3, l trn qua bin gii vo TM 65 t m3. Ti Vm Nao khong 115t m3
c chuyn t sng Tin sang sng Hu. Lng l ln gy ngp t 1,6 n 2 triu ha
t vng BSCL, ton b vng TGLX v TM ngp su, ring vng TM c chiu su
ngp t 0,5 n 4,5 m, thi gian ngp ko di t 1,5 n 4,5 thng, y l vng ngp su
nht v di nht BSCL.
Ma cn bt u t thng I ko di n thng VI, lu lng bnh qun sng Mkng
khong 6000 m3/s, tuy nhin cc thng III, IV, lu lng bnh qun ch t trn di
2000 m3/s. Thi k ny thu triu bin ng dao ng mnh, mi ngy ln xung hai ln
vi bin 2,5 - 3 m, ko theo ls s xm nhp mn su vo ng bng lm nh hng
n mt vng rng ln vi din tch khong 2,1 triu ha, thi gian nh hng mn
khong t thng 1 n thng 6 tu khu vc.
Ngoi vic xm nhp mn, cht lng nc 2 sng tt, hm lng ph sa v dinh
dng cao.
2. Sng Vm C
Sng Vm C c 2 chi lu l Sng Vm C ng (di 145 km tnh t bin gii) v
sng Vm C Ty (di 144 km) hp nht vi nhau sau Long An gi l Sng Vm C c
chiu di ra bin hn 40 km. L mt sng tiu t nhin, nm vng trng thp nht ca
ng Thp Mi. Trn ton tuyn, sng c mt ct rng (100 120m) v rt su (y bq
= -15 m), khi ra ca sng mt ct c m rng t ngt ti (1000-1200m), cao trnh y
cng c nng ln ti -5m.
45

Sng v tr tp trung nc l thun li, nhng do b tc ng mnh ca triu bin

ng, kh nng thot l ca sng b hn ch.
Lng l vo sng Vm C Ty thng qua 5 ca ( = 200m2 ), trong on t
Mc Ha tr xung l: 12 ca ( = 300 m2) v 3 ca pha di on hp lu hai sng.
Trong c ba ca Lagrange, Bc ng v rch Chanh c tng lng l thot ra ng vi
l nm 1996 ln lt l: 2,14; 1,02 v 0,98 t m3. y l nhng ca lin quan trc tip
n vng t phn, nc phn cn ci to.
Lng l vo Sng Vm C ng c ngun t Campuchia v lng ma trn lu
vc thuc lnh th Vit Nam vi tng lng khong 3 4 t m3 trong mt ma l (cha
k lng l t Sng Vm C Ty chuyn sang).
Sng Vm C ng mt ct lng sng kh su v rng, mc nc ln nht trong
nm 1996 ti G Du l 1,52m v ti Bn Lc l 1,37m. Trong nm 2000 Hmax ti G
Du 1,80m v ti Bn Lc l 1,38m. dc ngang t Sng Vm C Ty sang Vm C
ng kh ln. Chnh v vy, trong nhng nm l ln, lng l chuyn t u ngun Vm
C Ty sang Vm C ng l ng k. Nh vy sng Vm C ng trong ma l cn
thiu ngun.
Kt qu tnh ton l nm 1996 cho thy t l phn phi lng l cc sng nh
sau: Lng l vo Vm C Ty 13,54 t m3, lng l t Vm C Ty chuyn sang Vm
C ng 1,67 t m3, lng l sng Vm C ng l 3,3 t m3. Tng lng l thot qua
Vm C l 18,55 t m3, trong lng l t TM thot ra l 15,2 t m3. Trong lng l
15,2 t m3 t TM thot ra Vm C, th lng l trn on t Mc Ho tr xung l
6,28 t m3.
Kh nng tiu thot ca sng Vm C ph thuc ch yu vo thy triu Bin ng.
Triu bin ng nh hng vo sng Vm C trong sut ma l v n tn Mc Ha.
ng qu trnh mc nc ti Bn Lc cho thy trong sut ma l nm 1991 lun sut
hin 2 dng chy 2 chiu trong ngy.

46

Theo ti liu o c ca Tng cc KTTV t ngy 12/X n 05/XI/1996 ti Tn An

lu lng trung bnh 25 ngy l 2.130m3/s. Lu lng trung bnh 5 ngy ln nht (0105/XI) l 2.650 m3/s, trong ngy 04/XI khi mc nc ti Tn An xung thp th lu
lng tiu ln nht t ti 2.680 m3/s. Lu lng trung bnh 5 ngy nh nht (25-29/X)
l 1740 m3/s. Trong ngy 27/X xung thp nht vi 1.600 m3/s. Trong nm 2000 lu
lng tiu ln nht t 3.140 m3/s.
Vo thng X nm 1966 c th nh gi lu lng l ti G Du vo khang 1100
1300 m3/s. Kt qu o c ca Tng cc KTTV ti Bn Lc cho trung bnh 25 ngy o
c l 1.790 m3/s. Lu lng trung bnh 5 ngy ln nht (01-05/XI/1996) l 2.470m3/s v
lu lng ngy ln nht 04/XI t 2.720 m3/s. Theo s liu o c nm 2000 lu lng
ln nht t 2.848 m3/s.
Trong ma kh ton b chiu di sng Vm c b nh hng thu triu, mn xm
nhp n tn Mc Ho. u ma ma cht lng nc trn sng Vm C km do b
nhim phn v mn.
3. Thu triu
Thu triu bin ng nh hng mnh m n ch nc trong vng TM sut
c nm. Trong ma cn thu triu y nc ln tn bin gii v trong ton vng nc
chy 2 chiu. Trong ma l thu triu rt xung h lu v nh hng mnh m n vic
tiu thot nc v ch ngp lt.
Triu bin ng c ch bn nht triu khng u, mi ngy c hai nh v hai
chn, trong 1 thng c hai k triu cng v hai k triu km. Bin triu bnh qun
270cm, cao trnh mc nc triu bnh qun l 0,25m. Trong nm nh triu ln cao vo
thng XII v thng I, xung thp vo thng VI, VII; Chnh lch nh khong 0,5 m. Chn
triu ln cao vo thng III, IV v thng IX, X, xung thp vo thng VI, VII, chnh lch
chn khong 1 m. Dc theo bin ng t ca Soi Rp cc bc qua 8 ca sng Cu
Long n ca sng Gnh Ho pha cc Nam, thu triu bin ng c mt dng chung
v bin i theo xu th: Cng v pha nam th bin cng tng ln v xut hin mun
hn. T Vng Tu n Gnh Ho bin tng ln khong 0,4 m v chm pha hn
khong gn 1 gi.
Triu bin ng l yu t c bn chi phi t l dng chy BSCL vo ma cn.
Bin triu thng III, IV trong ma cn khong 2,5 n 3 m. Do nh hng ca lu
lng thng ngun m mn xm nhp su n Hip Ho (Vm C ng); Tuyn Nhn
(Vm C Ty); M Tho (Sng Tin); An Lc Ty (Sng Hu).
Triu bin ng nh hng n vng mn bn o C Mau. Vi cc ngun mn
ca sng Hu, M Thanh, Gnh Ho ng thi vi ngun mn ng c, Ci Ln (bin
Ty) nh hng n mt vng din tch khong 1,2 triu ha.
Triu bin Ty c dng nht triu khng u, hng ngy c mt nh cao v nhn,
phn trn b ko di v b y ln bi mt nh thp th hai. Bin triu bnh qun
70cm, mc nc triu bnh qun la 0,18m.
Triu bin Ty t quan trng v bin nh v ch lan truyn vo cc knh nh,
ng k nht l sng ci ln, khu vc H Tin - Kin Giang.

47

Tng tc gia triu bin ng v triu bin Ty to nn mt min giao tip Kin
Giang v pha Ty Bc Liu - C Mau, thng c gi l khu vc gip nc ca triu
bin ng v triu bin Ty.
Vn triu nh hng xm nhp mn khng nhng hn ch n sn xut nng
nghip v cn nh hng n i sng ca nhn dn v kinh t - x hi.
4. Ch v cht lng nc vng ng Thp Mi
Bn hn ch v iu kin t nhin ca vng TM l: L lt Hn hn Chua
phn v xm nhp mn. Cc yu t hn ch thay nhau ng tr sut thi gian trong nm:
thng II, III, IV kh hn, xm nhp mn; thng V, VI, VII chua phn trn phm vi rng
nht. Thng VIII, IX, X ngp lt.
Nc phn c hnh thnh t t phn ti ch hoc t ni khc trn n. t
cng chua th nc cng chua. Qu trnh hnh thnh nc phn c th phn lm 3 giai
on:
+ Giai on ho tan mui phn trn mt rung.
+ Giai on ra tri mui phn v tp trung vo knh rch ni ng.
+ Giai on rt nc phn ra b tiu.
Giai on ho tan v ra tri ph thuc vo nh cht c l ca t phn, phn b
ma trong cc thng u ma ma v iu kin a hnh ng rung. Kinh nghim thc
t cho thy: nu nhng trn ma u ma c lng ma ln th vic hnh thnh nc
phn s gim, v lng ma ln l cho nng phn gim v c ra i theo dng thm
xung cc tng su v mt phn theo dng chy mt xung knh mng v a ra khu
tiu. Trng hp lng ma u ma nh, nng phn trong nc cao, nc phn
khng th tho ra khu tiu, ng li cc vng trng, trn rung, gy nh hng ln n
cy trng, gia sc v con ngi.
Nc chua c hnh thnh trong cc thng u ma ma, tp trung vo knh
mng v lan truyn rng ra ngoi vng t phn ra nhiu pha v tn ti trong nhiu
thng (5, 6, 7, 8) do tc ng ca thu triu (hnh . y l mi e do ln n sn xut
v mi trng sng i vi ngi dn vng TM.
Nhng vng gip nc trn knh l vng ng nc phn trong mt thi gian di
trong u ma ma. Vic tiu lng nc chua c th thc hin theo cc h thng knh,
nhng do b nh hng ch thu triu nn vic tiu thot gp nhiu kh khn. Lng
nc chua nhiu vng ch c tiu thot vo chnh ma l.
Xm nhp mn vo su nht ch yu t pha sng Vm C ni ngun nc yu
nht, c bit trn sng Vm C Ty. Nh vic cp nc theo cc knh ngang Hng Ng,
Tn Thnh L Gch, ng Tin, Lagrange; cc cng ngn mn Rch Chanh, Bc
ng; do vic b sung nc t cng trnh Du Ting tnh hnh xm nhp mn c ci
thin r rt trong nhng nm gn y. Tuy vy, xm nhp mn vn l mi e do t h
lu i vi TM.

48

Hnh 15: ng ng tr mc nc ln nht nm 2000 vng TM

Theo di v pH ca hu ht cc knh ln ca ng Thp Mi trong 12 nm

nh knh : ng Tin, Thp Mi, T Mi, Lagrange, Phc Xuyn, Long An, C R,
Knh Bo Bo, Tr C, Knh 12, Long nh v sng Vm C Ty v trm th nghim ci
to t phn An Thnh Long An, vin nghin cu khoa hc Thu li Nam B v
c ng ng tr pH=4 trong vng TM nh hnh v
, ng ng tr phn c
bin ng theo cc nm v cc thng ph thuc vo ln ca l, nhng lun xut hin
vo cc thng 5, 6, 7, 8 trong nm v ng tr t xa xa .
- Trung tm chua vi pH = 4,0 tp trung vng trng ng Thp Mi l vng Bc
ng v BoBo.

49

Hnh 16 : ng ng tr pH = 4 ccnm 1993 2000 vng ng Thp Mi

50

5. Ch nc vng T gic Long Xuyn

So vi khu vc ng Thp Mi, th mc ngp l ca vng TGLX nh hn, l
v chm hn, mc ngp lt nng hn, thi gian ngp ngn hn. ng ng tr mc
nc nm 1996 c th hin nh hnh v 18. Ch ma T Gic Long Xuyn :
lng ma ln tp trung, lng ma trung bnh nhiu nm khong 2.100 - 2.200 mm,
80% tng lng ma tp trung vo ma ma. Ma bt u sm (thng 4) v ko di n
thng 12. Trong ma kh hn mt phn ba din tch b xm nhp mn, khng c ngun
nc ngt. L khu vc c din tch phn hot ng ln, nn cht lng nc trong vng
rt xu, 150.000 ha ch c th gieo trng mt v, 30.000ha khng th gieo trng, tnh
trng hoang ho.
Sau khi chng trnh thot l bin Ty vo vn hnh, hiu qu do h thng cng
trnh em li rt ln, c bit vic ci to t v mi trng vng t phn. Ch nc
trong vng thay i. Chng ti xin trnh by ni dung ny phn sau.
Ch nc vng t phn rt phc tp v bin ng theo khng gian v thi
gian, n ph thuc vo ch l, ch thu triu, ch ma, kh nng tiu thot nc
ca tng vng. Tuy nhin tng vng c th chng u c nhng quy lut nht nh, nu
i su nghin cu nm vng nhng quy lut ny ta c th b tr hp l v thi v, trnh
c nh hng ca cc c t trong nc gy ra v c th s dng n ti, ci to
t phn.

51

Hnh 17 : ng ng tr mc nc l cao nht nm 1996

Hnh 18: ng ng tr phn vng T Gic Long Xuyn

3.3. nhim Mi trng vng t phn

3.3.1. Khi nim v nhim t
- nhim c xem l tt c cc hin tng (ch yu l tc ng nhn sinh do gin
tip hoc trc tip) lm nhim bn mi trng t bi cc tc nhn gy nhim
52

(Poihetauts). C rt nhiu ngun m qua t nhn c nhng hp cht l c tc ng

lm gim ph nhiu trong t.
- Nu cn c vo cc tc ng gy nhim, phn ra lm cc loi:
{+ Do ph thi cng nghip
{+ Do ph thi sinh hot
{+ Do hot ng sn xut nng nghip
{+Do nh hng ca bu kh quyn.
* Tc nhn gy nhim:
- Tc nhn ho hc
- Tc nhn sinh hc
- Tc nhn vt l
1. Tc nhn ho hc
- Do trong t, trong nc vng t phn nng v trung bnh xut hin hm lng
cao ca cc c t. Do vic dng nhiu phn bn ho hc, thuc tr su, dit c v cht
kch thch sinh trng, dn n s lan truyn c t t vng ny sang vng khc. Ngoi
ra cn do ph thi ca hot ng cng nghip cng nh sinh hot.
- Do nhng vng t phn nng v trung bnh:
Khi xut hin nhng vng phn nng v trung bnh, cc c t trong t xut hin
vi hm lng cao th chng khng ch xut hin v gy nh hng ti nhng vng t
phn, m do nh hng ca ch nc trong khu vc cc c t s lan truyn sang
nhng khu vc ln cn:
+Lm t b nhim chua, nhim mn.
+Tnh cht ho hc ca t b thay i.
+Cht lng nc b thay i theo chiu hng bt li.
+ Cht lng nc ngm b nhim bn
- Do s dng phn bn.
Khi bn phn khong ch c 50% c cy trng s dng. Lng cn li tham gia
vo vn gy nhim mi trng t.
{+ Bin i thnh phn tnh cht ca t nu khng s dng hp l.
{+ Lm chua t
{+ Bin i cn bng dinh dng t cy trng
{+ Mt lng ln xm nhp vo ngun nc,vo kh quyn
- Do thuc tr su, dit c.
+ Hay gy nn hin tng phng i sinh hc
Tc ng mnh m nht n mi trng t
- Do cht thi cng nghip, sinh hot.
+ Cha sn phm c hi dng rn. Nhiu nghin cu gn y chng minh
50% cht thi cng nghip l rn: than, bi, s, qung..vv. V t c tnh 15% gy c
53

hi v nguy him cho con ngi v t ai. Cht thi sinh hot dng rn cng chim t
trng ln.
+ Cht thi cng nghip l cc ho cht kim loi nng nh:
Cu, Pb, Cs, Hg, Cd... thng cha nhiu trong rc ph thi ca ngnh luyn kim mu, sn
xut t.
+ Trong t, tnh tr c v gy c ca cc kim loi nng ph thuc vo nhiu yu
t: xy ho kh, pH, s lng nc v phc cht m n ho tan cc kim loi nng.
2. Tc nhn sinh hc
- S nhim ny xut hin do nhng phng php b cht thi mt v sinh, loi
ti, thi sinh hot, bn trc tip cho cy, cho t. S dng phn khng ng k thut, v
trong cha nhiu vi khun gy bnh gy nn hu qu cho con ngi, gia sc.
-Nhiu loi vi khun trong t phn lan truyn theo nc gy nn mt s bnh i
vi nhn dn vng t phn
3. Tc nhn vt l
- nhim nhit: khi nhit t tng gy nh hng n h vi sinh vt trong t,
nh hng n phn gii cht hu c. Trong nhiu trng hp nh hng n cht dinh
dng. Nhit tng lm gim lng D2 ho tan trong dung dch t dn n th cn
bng sang xu th kh. Qu trnh phn hu cht hu c sang k kh, sinh ra sn phm c :
CH4, NH3, H2S v cc andehit.
+ Qung thi b ca cc nh my nhit in, luyn kim.
+ t ry, chy rng.
- Cc tc nhn phng x:
+ Ph thi ca cc trung tm nghin cu, bnh vin..
+ o ngi ta c h s c c: T l nng cht phng x tch hu trong
c th v lng trong mi trng.
* nhim t phn:
- Nguyn nhn:
+ Ngoi cc nguyn nhn nu trn cn k n:
+ Do qu trnh ti tiu khng hp l lm xut hin qu trnh mn ho, phn ho.
- c t sn sinh trong qu trnh phn ho:
+ Trong qu trnh phn ho do iu kin mi trng bin i t trng thi kh
chuyn sang trng thi oxi ho tr s pH gim v gim t ngt (trung bnh t 1,5 n 2,5
n v) v l nguyn nhn chnh dn n s hnh thnh cc c t (l h qu ca qu trnh
oxy ho).
Khi pH 3: Fe, Al, SO42- xut hin nhiu v linh ng. Lm r cy khng ht cht
dinh dng (Al). Fe lm cho r cht khng h hp c. Chng ta u bit Al c tng
quan nghch vi gi tr pH. nng 1 - 2 ppm Al c tc ng xu vi cy trng. Khi
t b phn nng, pH thp, Al tch tr trong cc m ca h r ngn chn s ko di v
phn chia ca t bo, c ch hot ng ca cc enzim lm nhim xc tc cho vic tng

54

hp cc cht trong vch t bo, lm cho b r cu cy cn ci, lng ht rng, pht trin
khng bnh thng v dn n cht.
c t Fe (Fe2+, Fe3): Khi pH trong t gim, Fe2+c gii phng ra gy c cho
cy - c bit n c th lan truyn ra nhng khu vc rng ln xung quanh. Theo mt s
tc gi F2+ 150 - 200 pp m gy c cho la, ng thi nh hng n s sng ca cc
sinh vt trong vng v nng Fe2+ = 500ppm nhiu cy trng khng sng c.
c t H2S v Pyrit xut hin do kt qu ca qu trnh kh Sunphat trong iu kin
ym kh, c bit l t c nhiu xc s vt.
Theo eut nng (1-2) x 10 mol/m3 H2S lm tn thng n chc nng ca
r
- S lan truyn nc phn t vng ny sang vng khc thng qua h thng knh
rch.
- Ngoi ra a s phn b vng ven bin nhim mn (chua mn): Cl- Na+.
3.3.2. Tiu chun nh gi t b nhim
- Hin cha c mt phng php no hon chnh nh gi tnh trng mu t b
nhim v bn thn vic ny rt phc tp.
1. Quy c
- Da vo nng ca ho cht N2 trong qu trnh phn hu - cc ho cht hu c
cha m th ngi ta c th nh gi c trng thi nhim t.
{ Nhiu NH3: mi nhim
{
N02: ang nhim
{
N03: sch
( c cung cp)
2. Ch s v sinh
Nit anbumin ca t (N thuc c th vi sinh vt)
CSVS =
N hu c ca t
- Mi trng nhim ch s v sinh gim v hot ng sinh vt gim N2 trong
anbumin gim.
- t nhim vi sinh vt hot ng yu N hu c tng ch s v sinh gim.
- Trong y t ta c:
Ch s v sinh
<0,7
0,7 - 0,85
0,85 - 0,98
> 0,98

Tnh trng nhim

Mnh
Trung bnh
Yu
sch (khng nhim)

3. Kt qu phn tch hm lng

* Hm lng clo nh gi :
- t Clo : tt
55

- Nhiu Clo: bn xu
* Xt nghim vi sinh vt:
- Ch tiu v bnh tt. Da vo s lng vi sinh vt m ch yu l trung bnh vi
khun (tiu trung bnh/1 g t) ngi ta phn tch thy :
- 1 - 2,5 triu : t khng c vn
> 2,5 triu : t c vn
- S lng trng giun :
S trng giun /1kg t
Tiu chun nh gi
< 100
Sch
100 - 300
B bn
> 300
Rt bn
3.3.3. Bin php phng chng nhim t
1. Lm sch c bn
2. Kh nhng cht thi rn
- Rc thi gia nh
- Nc thi
3. Tp trung v thi b
4. iu khin, kim sot ch nc vng t phn bao gm c nc mt v
nc ngm

56

Chng IV
L tnh t phn
Ni n t phn ngi ta t ni v l tnh ca n. V ho tnh nh hng rt nhiu
n nng sut, phm cht cng nh sc sng cy trng. Tuy nhin, l tnh ca t phn
cng ng mt phn khng nh vo kh nng phn ca t. Hiu r tc ng ca l
tnh, chng ta s c bin php s dng ng, khai thc ng v c bin php ci to thch
hp. ngoi ra i vi cc k s thu li s hiu bit v l tnh t phn cn c ngha rt
quan trng trong vic thit k, thi cng cc cng trnh thu li vng t phn.

4.1. Thnh phn c gii

Thnh phn c gii t phn Nam B thng c t l st cao 50 - 65%. Thng
thng cc tng su t l st cao hn. Tuy nhin, c th xp chung thnh phn c gii
ca t phn Nam b l st n st nng.
Thnh phn c gii nng (st cao) ca t phn gn lin vi qu trnh hnh thnh
ca n. t phn lng t trong ph sa bin, m bin y do bi p ca ph sa sng
Cu Long dng chy chm, ngun a i xa (t Campuchia, Lo, thm ch t Ty Tng Trung Quc), nn vt liu c mang v bi p ln vnh hoc bin c thng rt mn.
Thnh phn rt mn ny to nn t l st cao, thnh phn c gii nng.
+ c im ny cng nh hng n qu trnh hnh thnh phn v gy nhiu kh
khn cho qu trnh s dng v ci to t phn.
+ Thnh phn c gii ca t phn thuc ng bng Bc B thng c hm lng
st cao hn cc loi t khc khu vc, nhng vn nh hn ng bng Nam B (bng
16 )

4.2. Thnh phn cu to ca st

Bng phng php nhiu x quang tuyn X, nm 1976 x l 2 mu t khu th
nghim trng i hc Cn Th, Hunh Cng Th v Kazahido (Nht) cho bit:
thnh phn khong st cc tng t ca phu din u ging nhau v c cc loi:
Khong Illite: y l mt khong ch yu trong thnh phn st ca t v c
nhn bit bi cc nh ca cu trc c di 10Ao, 5Ao, 3,3Ao. Khong Kaolinnite loi
c s lng tng i sau Illite nhn bit bi cc nh 7,1A0 , 3,56 Ao .
Bng 16: Thnh phn c gii ca t phn
Ni ly
mu
Nng trng p
Bc II, Cai Ly,
Tin Giang
(L Huy B 1982)
X Vnh Lp
Huyn Vi Thanh
Tnh Cn Th

su
cm
o-8
8 - 19
19 - 45
45 - 110
0 -70
20 - 60
60 - 130

pH kcl
3,4
3,3
2,5
2,0
3,4
3,5
2,0

Hu c
(%)
25,86
12,93
9,83
3,53
4,2
5,00
2,52

St (% )

Tht (% )

Ct ( % )

35,20
41,92
41,92
45,60
52,84
50,24
58,84

18,00
19,28
17,20
20,15
16,36
16,36
14,72

46,80
38,80
40,88
34,25
30,80
33,40
26,44
57

(L Huy B 1982)
Amphoe
Thanyaburi
Changebat
Pathum
Thai lan
Nng trngTrung
Dng Hi Phng

130 - 200
0-7
22 - 40
40 - 90
90 - 135
135 - 250
250 - 300
0 - 22
22 - 53
53 - 73
73 - 95
95 - 112

2,6
4,1
3,6
3,4
3,4
4,0
5,0
3,8
2,6
2,1
2,2
2,6

1,92
5,2
1,1
0,6
1,7
4,2
3,7
1,5
0,9
3,8
2,4
0,7

59,78
64
63
63
65
71
68
35,5
38,8
13,5
12,4
8,9

13,50
35
36
32
34
27
31
64,5
61,2
81,2
80,2
80,4

26,72
1,0
2,0
5,0
1,0
2,0
1,0
0,0
0,0
5,3
7,4
10,7

4.3. Tnh trng co ca t phn

Cc kt qu nghin cu cho thy trng co ca t phn ph thuc nhiu vo t
l st, hm lng hu c v m trong t c ghi nhn bng 17.
Qua bng thy: tnh trng co ca t phn rt ln do hm lng st cao v hm
lng hu c ln. Khi khong st mt nc s co li. Mt khc, khi cht hu c mt
nc, cng teo li lm cho t l co ca t ny ln. Nh vy, nguyn nhn ca s
trng co ln c lin quan trc tip n hm lng hu c v hm lng st trong t.
Tnh trng co ca t phn c th lm cho cy trng b t r khi t cn
nc v c lin quan n cng tc thy li nh xy dng cng trnh, nt n b knh, mt
nc trn knh, v knh v hin thm lu ca nc trong rung phn...
Bng 17: trng co ca mt s loi t phn (L Huy B 1982)
Loi t phn
- Phn tim tng c hu c di
- Phn nhiu khng c hu c di
- Phn mn c hu c di
- Phn trung bnh khng c hu c di
- Phn nhiu c hu c di

C
(%)
7,2
3,1
6,3
2,4
6,9

St (%)
60,1
58,2
59,3
55,2
61,2

trng co
%
27,2
15,8
23,9
8,7
21,3

4.4. T trng t phn

T trng ca t c lin quan n thnh phn st, hm lng ct v cht hu c
trong t. Trong thc t sn xut, t trng bng 2,65 c xp vo loi trung bnh.
Karuhcku nh gi t trng vi mc t trng nh sau:
2,5 - 2,66 g/cm3 : t c mn trung bnh
2,5 tr xung : t giu hu c
Ln hn 2,7 : t giu Fe2O3
Kt qu phn tch mu t nh bng 18.

58

Bng 18 : T trng ca t phn nhiu

a im
t phn nhiu TM
t phn nhiu TM
t phn Hi Phng

Tng (cm)
0 - 30
30 -50
0 - 30
30 - 50
0 - 30
20 - 50

T trng (g/cm3)
2,210
2,580
2,310
2,600
2,72
2,73

Nh vy l t trng tng trn tng i thp, do t l mn y cao thng 6 7%, cn tng Jarosite t trng t trung bnh n cao. t Hi Phng do hm lng mn
thp nn t trng t phn rt cao.
Ch tiu ny c lin quan n vic cy xi, cng, nng lng my lm t.

59

Chng V
Ho tnh t phn
Ni n t phn, thng ngi ta ni n tnh cht ho hc, v tnh cht ho hc
ng vai tr quyt nh t phn hay khng phn v mc phn. N cn quyt nh n
nng sut v phm cht cy trng, quyt nh s lng v cht lng phn bn cn thit,
loi cy trng, bin php thy li v mi sinh. Nghin cu v tnh cht ho hc ca t
phn c tm quan trng c bit trong vic s dng, ci to t phn.
Hm lng cc cht trong t phn:
- Lng tng s : Lng ton b c trong t, c th cht dng hp cht hay
n cht, hu c hay v c, d tan hay khng tan.
- Lng d tiu : Lng ca mt cht no , c kh nng d tan vo dung dch t
cy trng c th s dng c.
-Ion trao i : hm lng cc ion v cation trao i trong phc h hp th t
Thnh phn ho hc ca cc cht trong t phn rt d thay i theo thi gian v
cc iu kin bn ngoi nh : nc ngp hay cn, bn vi hay khng bn, trng hay c
cy che ph, ln lip hay nguyn ... Tham kho s liu phn tch thnh phn ho hc
ca mt s mu t c th hin bng (19), (20)
Bng19: Kt qu phn tch hm lng mt s nguyn t trong t phn ti Qunh Ph Thi Bnh
( Vin Nghin cu Khoa hc Thu li - 1991 )
Mu
t

Tng
t
cm

pH
H2O

pH
KCl

Mn
(%)

EC
ms/c
m

Nt
mg/
100

Pt
%

Kt
%

Ca2+
meq/
100

Al3+
meq/
100

Fe2+
meq/
100

SO42mg/l

0-20

4,4

3,8

3,0

1050

0,24

0,06

0,87

5,6

2,2

1,4

247

20-50

4,0

3,4

2,42

910

0,2

0,05

0,86

5,2

2,3

0,5

247

0-20

4,6

4,0

2,62

840

0,25

0,07

0,88

4,3

1,9

1,1

222

20-50

3,6

3,2

2,62

2170

0,21

0,07

0,93

5,6

5,1

2,1

185

60

Bng 20: c tnh ho hc ca t phn khu th nghim Tn Thnh

(Vin Nghin cu Khoa hc Thu li Nam B)
pH

0-15
15-28
28-43
43-105
105-150

Ec
ms/c
m
1.07
0.95
0.85
1.12
2.47

3.60
3.54
3.50
3.28
2.97

0-11
11-24
24-79
79-100
100-150
0-11
11-28
28-73
73-150
0-19
19-49
49-114
114-150

0.77
0.78
1.22
1.63
2.84
0.93
0.73
1.50
4.38
1.00
0.73
1.25
1.81

3.59
3.63
2.96
2.82
2.55
3.91
3.69
3.32
2.64
3.59
3.60
3.27
3.34

Mu t

su
(cm)

t phn
hot
ng

t phn
hot
ng
t phn
tim tng
t phn
hot
ng

0.464
0.300
0.157
0.164
0.185

P205
(%
total)
0.067
0.033
0.019
0.004
0.015

0.458
0.357
0.171
0.158
0.200
0.735
0.371
0.207
0.214
0.442
0.200
0.164
0.171

0.067
0.046
0.019
0.020
0.011
0.139
0.037
0.020
0.004
0.850
0.043
0.003
0.024

Mg2+

0.880
0.940
1.420
1.380
1.350

Ca2+
(ml/
100g)
1.22
1.50
1.92
2.24
1.22

8.06
7.56
6.58
14.00
14.80

2,100
1,675
1,550
1,900
8,625

1,687
1,650
2,160
1,575
1,811

1.000
1.280
1.160
1.240
1.240
0.753
1.120
1.160
1.380
0.831
1.160
1.770
1.630

0.58
1.04
1.50
1.42
1.12
0.20
1.18
1.54
2.08
3.14
3.70
4.70
4.60

3.12
5.10
5.58
8.92
9.05
2.96
5.26
15.60
9.71
6.74
11.50
22.50
24.50

650
1,357
2,150
5,450
10,000
1,950
1,450
4,050
16,750
875
1,375
1,950
4,800

1,800
1,740
1,800
1,708
1,530
1,240
1,960
1,663
1,293
1,150
1,512
5,200
2,425

K20

SO42(ppm)

Al3+
(ppm)

5.1. Mn v cht hu c
Theo cc tc gi ch gii bn t Bc Vit Nam, th xp loi t: Rt giu mn:
>8%; - giu mn: (2 8%) mn trung bnh: 1-2% - rt ngho mn < 1%. Nh vy t
phn Nam B thuc loi t giu mn. Thng thng tng mt c hm lng mn cao
hn cc tng di. Bi v t phn vng trng thng nhn s ra tri cc vng khc
n v bn thn nhng cy c sng trn b mt ca t, cht i, phn gii thnh mn v
khng b ra tri.
Bng 21 : Lng mn v hu c trong mt s t phn (L Huy B 1982)
Loi t

a im ly mu

Phn
nhiu

L Minh Xun

Phn nhiu

p 9, x Ho An,
Hu Giang

Phn ang
chuyn
ho
Phn trung
bnh

Tam Nng,
ng Thp
Mn - Hu
Giang

su
(cm)
0 -20
20 - 70
70 -100
0 - 20
20 - 50
50 - 100
0 - 15
40 - 60
90 - 100
0 - 25
40 - 50
90 - 100

C (%)
4,8
1,0
1,4
6,0
3,8
1,2
5,7
3,8
4,2
5,2
3,2
4,8

M (%)
8,3
1,7
2,4
10,2
6,4
2,0
6,7
5,1
6,4
7,9
5,2
7,3

hu c k hiu C, mn k hiu M

Qua bng 21 ta thy : lng hu c trong t phn kh cao, t 1 - 7%. Qua nhiu
mu phn tch vng t phn v t khng phn nhng cng iu kin v v tr, ch
61

 nc chng ti thy t c hm lng mn 1% (t ngho mn) th kh c iu

kin hnh thnh t phn.

5.2. Canxi trong t phn

Canxi trong t c gii phng t cc ngun vi CaCO3 to thnh dng
CaSO4.2H2O hoc CaCl2 trong t phn.
Vai tr ca canxi trong t phn c th hin rt r nt qua vic trung ho Axit
H2SO4, c to ra trong qu trnh Oxy ho nh trnh by phn vai tr ca vi i
vi s hnh thnh t phn, ngoi ra canxi cn c tc dng lm tng nng xut v phm
cht cy trng.
Nhng cn lu rng trong iu kin ym kh, giu CO2 th CaCO3 c to thnh
cacbont Canxi.
CaCO3 + CO2+ H2O Ca (HCO3) 2 rt linh hot, d b ra tri.
Theo bng 23 thy lng canxi trao i t t 0,2 - 4 ll/100g. t cng nhiu phn
th kh nng thiu canxi cng r. Tr t phn mn c pH tng i cao hn hoc t
phn tim tng, th lng canxi c tng nhng khng nhiu. Khi canxi trong t tng, th
pH tng, vi sinh vt hot ng tt v gim c phn. Canxi cng l cht dinh dng ca
cy trng nht l nhng cy h u.
V vy vic bn vi nhm tng canxi cho t phn nht l t phn nhiu l cn
thit v c tc dng i vi cy trng cng nh tc dng ci to t, nhng v liu lng
cn c xc nh ng t hiu qu cao.

5.3. Manh (Mg+2) trong t phn

Manh thng i km vi canxi. Tuy nhin nhng hp cht ca Mg+2 bn hn l
hp cht ca Ca+2 v trong t manh thng dng MgSO4, trong t phn mn c c
MgCl2. V Mg+2 c nhiu trong nc l, nc bin nn nhng vng t phn c nh
hng ca thy triu, u c Mg+2. Khi Mg+2 tng phn c th gim, nhng vai tr ca
n thp hn canxi.
Clay-Al + Mg 2++Na+ clay - Mg, Na +Al3+. Khi pH trong t cao nhm s b
kt ta theo phng trnh sau:
Al3+ + 3H2O Al(OH)3 + 3H+.
Lng Mg+2 trao i t phn thng cao hn Ca+2 khong 0,1- 17 ll/100g.
Cng nh canxi, manh c t t phn nhiu cn t phn mn v phn tim tng ven
bin, giu manh hn. Manh cn cho cy trng, t phn khng c biu hin thiu
manh.

5.4. Natri trong t phn

Bng trn cng cho ta thy natri trao i (Na+) trong cc loi phn khng thiu,
trong t phn tim tng v phn mn kh cao. V ma kh, Na+ bc ln mt to
thnh mt lp mui NaCl trn lp bn mng, kh cong, nt n, nn mt t kh c ni
ln nhng lm tm li ti trng c ca mui.
S c mt ca Na+ hn ch s nh hng ca cc ion phn nh Al+3, Fe+2, Fe+3 v
to nn NaOH, lm pH tng ln, tc l hn ch bt phn. Tuy nhin, lng Na+ qu ln
62

th s to nn phn mn v c th to nn Na2CO3. Cht ny phm vi 0,1% hn ch

s sinh trng ca cy, nu trn 0,2% nhiu cy trng b cht. Trong mt s trng hp
ngi ta dng nc mn ti cho t phn, lm gim hm lng phn trong t. Tuy
nhin iu ny khng nn thc hin thng xuyn v s lm t trai cng, ri khng th
canh tc c.
vng phn mn c th Natri s tham gia phn ng ho hc :
2NaOH + H2SO4 Na2SO4 + 2H2O
hoc : NaCl + H2SO4 Na2SO4 + HCl
V phn ng trc tip :
Na2SO4 + 2C Na2S + 2CO2
Na2S + 2H2CO3 2NaHCO3 + H2S
2NaHCO3 Na2CO3 + CO2 + H2O
Na2CO3 c tch ly v s gy c. Tuy nhin iu ny khng xy ra vng t
phn. Ch xy ra t mn hoc mn phn
t phn nhiu c th Na l dinh dng c tc dng hn ch nh hng ca Al3+,
Fe, nng cao pH v ci to t phn nhng t phn mn Na li l yu t hn ch s
pht trin ca cy trng.

5.5. Ln (P2O5) trong t phn

Ln trong t c nhiu dng : Ln hu c v ln v c hoc ln ang ho tan. V d
dng PO4-3. Ln hu c l ln lin kt vi cht hu c. l hp cht ln trong thn th
vi sinh vt r cy.
Trong hng ngn mu t phn, lng ln tng s t, ch trong khong 0,01 - 0,05%.
Nhng t phn t v phn mn, do pH cao, nn ln tng s c cao hn v c khi n
0,1% trng lng t kh.
Tuy nhin, lng ln d tiu trong t phn lun lun rt t. Hu ht cc mu phn
tch m chng ti bit, lng ln d tiu ch c vt hoc c khi ch vi chc ppm.
Trong t phn mn, phn t, lng ln d tiu c cao hn (10 - 20 ppm).
Nguyn nhn ca s c ngho ln t phn v pH thp, ho tan v ti to ca
ln yu. Mt khc, ln v c trong t ch yu l dng photphat -canxi c kh nng thy
phn. Nhng trong t phn ngho canxi v mt phn to thnh hydroxyl Apatit
Ca5(PO4)3OH, l mt cht bn trong t. Theo phn ng :
7Ca3(PO4) 2+ 4H2O

Ca(H2PO4) 2 + 4Ca5(PO4) 3OH

Hoc l :
2H3PO4 + Al2(SO4) 3 3H2SO4 + 2AlPO4
2H3PO4 + Fe2(SO4) 3 3H2SO4 + 2FePO4
hoc cn gp dng Al2(OH) 3PO4 v Fe2(OH) 3PO4
So vi t c nh gi l P tng s trung bnh nh ph sa sng Hng, sng M,
sng Chu, sng Thi Bnh mc 0,08 - 0,12%, th ln tng s t phn ngho nhng ln
d tiu lun lun rt ngho (40 - 56 ppm).
63

Cc mu t nng trng Trung Dng Thnh ph Hi Phng khng xc nh

c hm lng P2O5 v qu t. V vy, cn phi bn ln cho t phn th cy trng mi
c nng sut v iu ny cng gii thch v sao mt s vng t phn bn thm ln nng
sut tng r rt.

5.6. Mt s cht khc trong t phn

- m: Thng th t giu hu c v mn, s giu m. V vy t phn do
giu hu c nn m tng s rt giu (trung bnh t 0,15 - 0,25%). Hu ht cc mu phn
tch u c hm lng N tng s trong t t 0,1 - 0,45, c trng hp t 0,6%.
Tuy nhin, lng m tng s cao nhng m d tiu trong t phn vn ngho.
V vy vic bn m cho t phn vn cn thit.
- Kali: Trong t phn kali tng s c th t 0,05 - 0,25%, khng c biu hin
thiu kali.
- Mangan (Mn+2): Mangan c trong t vi cc ho tr khc nhau Mn+2 ,Mn+4,
Mn+6 v Mn+8. iu dn n s c mt phc tp ca Mangan trong cc hp cht trong
t. Trong mi trng t phn Mangan thng dng Mn+2 , c hm lng cao nhng
cha gy c cho cy trng, nhng kh nng di ng ca Mn+2 kh ln.
Mn+2 - 2e Mn+4
- Vi lng khc trong t phn: Trong cc mu phn tch cc v lng trong t
phn Nam B thy: t ngho ng, ngho coban, khng ngho km.

5.7. pH t phn
nh gi tnh chua hay kim ca mt loi t, ngi ta thng ni n yu t u
tin l pH.
Nu pH < 6,5 : t chua; pH = 6,5 - 7,5 trung tnh; pH > 7,5 t kim. t Vit Nam
tr t trn vi, t Bazan c tnh kim, t ph sa ngoi sng Hng trung tnh, cn
cc loi khc thng c pH 6 trong , t phn l loi t rt chua. t phn pH bin
ng ln theo ma, theo thng, theo ngy. S bin ng ny r nht l trong nc phn
v ph thuc vo s c mt nhiu hay t, c hay khng ca hu ht cc cation v anion
va k trn. S c mt ca cc cation kim v kim th : Na+, K+ , Ca+2, Mg+2, Mn+4 lm
cho t c pH cao. Ngc li, s c mt ca Al+3, H+, Fe+2, Fe+3, H2SO4, SO42-, HCl lm
cho pH gim.
Cc kt qu nghin cu ch ra rng : pH tng quan nghch vi hm lng ca Al+3
v Fe , SO4-2 trong t.
(chi tit xin xem phn bin ng ca cc c t v tng quan gia cc c t).
Trn ng rung, pH thp nht trong t l thi k cui thng 4 v u thng 5
(cui ma kh) . Trong cc h thng knh vng t phn th pH thp nht v cc thng
u ma ma: thng 5, 6, 7, khi lng ma u ma ho tan v ra tri mt s ion H+,
Al+3, SO4-2, Fe+2 vo knh (xem ng ng tr phn vng TM)
pH thay i v bin ng ln theo m ca t (xem th biu din s thay i
ca pH theo thi gian trong iu kin trong trng thi kh dn trong khng kh mc
nc ngm, phn mi trng t phn. c bit t phn tim tng s bin i ny rt
64

ln v bin i c 3 tng v ln nht l tng Pyrite hoc hu c: s chnh lch c th

ln ti 0,8 - 2,2 n v.
pH l yu t d nhn bit v l yu t u tin nh gi tnh phn ca mt loi t
phn, nhng khng ni ht c bn cht ca t phn.

65

Chng VI
c cht trong t phn
6.1. Khi nim chung v c cht trong t phn
t phn, xt v mt tnh cht v bn cht ca n, chnh l xt v c cht. Hay ni
ng hn l nhng ion gy c cho cy v sc vt cng nh con ngi.
Mt cht c gi l c, thng i km vi hm lng ca n c trong dung dch
t, cy ci v trong c th con ngi.
mc nht nh no l khng c, thm ch li cn thit cho cy trng,
nhng mc ti hn no li c. Mc ny ty thuc vo bn cht ca cht , ty
thuc vo mi trng n hot ng, dng n tn ti v i tng n gy c. C th
khng c hoc cha c cho mt cy no nhng li c, thm ch gy cht cho mt
cy trng khc.
V d : NH4 l mt cht dinh dng cho cy trng tuy nhin khi hm lng trong
t vt qu 1/500 li gy c hi cho cc loi cy trng. Hay Mn+2 c hm lng vt
qu 1 - 10-2% trong tro thc vt th gy c cho mt s loi cy.
* Mi loi ging la v giai on sinh trng ca chng u c kh nng chu ng
mc c t khc nhau. Nhng theo nhiu kt qu nghin cu ca cc tc gi trong
nc vi nc ngm, nhn chung mc chu ng cc c t ca la trung bnh nh
sau:
Bng 22: Mc chu ng ca cy la i vi nhng c t trong .

Fe2+
S024
Al3+
EC
(ppm)
(ppm)
(ppm)
(ms/cm)
5,0 5,5 2.500
30
150 200
1500
Trong t phn cc nguyn t st, nhm, suphat (di dng Fe+2, Fe+3, Al+3, SO4-2,
H+, Cl- v hp cht ca st vi Lu hunh l Pyrit, Jarosit) lun c hm lng rt cao,
trn mc chu ng ca cy trng rt nhiu, v vy gi l cc c t trong t phn.
pH

6.1.1. Nhm
c cht nhm c ho tr l +3 (Al+3). Trong dung dch khi pH = 4,1 nhm s lng
t (im c gi l im trm lng ca nhm). Trong mi trng axit H2SO4, Al+3 c
kh nng di ng mnh.
Nhm trong t phn, mt phn l sn phm ca s ra tri tch t, trong qu trnh
Feralit; phn ch yu do qu trnh phn ho : sau khi c H2SO4, trong t, H2SO4 lin
tc dng vo keo t gii phng ra Al+3 t do, trong iu kin pH gim xung 23,5 trong dung dch, Al+3 c th dng Al+3 t do, cng c th lin kt vi st, kali, v
sunphat, to nn nhng sunphat st II v sunpht st III, nhm l lng trong nc, khi
gp nhng ht bi st, s ko cc ht bi ny lng xung y rung cng chnh l
nguyn nhn lm cho nc cc vng t phn nhm rt trong.
Trong cc tng t phn Al+3 thng rt cao v rt bin ng. C lc t vi chc
ppm, ri tng cao t ngt 500 - 1000 - 1500 v c khi trn 2000 ppm, khi pH gim.
66

Nhm bin ng rt phc tp, tuy nhin cc nghin cu li cho thy n c quan h kh
cht ch vi pH trong t (hnh 20).
S chuyn bin ny kh r trong iu kin kh, hoc khi phn tim tng chuyn
sang phn hin ti.
Trn mt rung vo cui ma kh, nhng vng phn nhiu xut hin mt lp
mui Al2(SO4)3 trn mt t, khi kh th dn, nh xp, khi t th ly nhy, rt d ho
tan. Vi nng cao mui ny c th gy cht tm, c v rt c hi vi gia sc v con
ngi.
Nhm l mt ion gy c nht t phn.

Hnh 19: th biu th mi tng quan ca pH vi Al+3

a. Ti liu ca J..Pons

b. Ti liu nghin cu t Hi Phng 1987

c. t pha bc Niuzilan
6.1.2. St
St trong t phn c 2 ho tr : Fe+2 v Fe+3
+ Fe+2: D tan trong nc v khi tan gy chua cho t. Trong mi trng axit
sunphuric, st di ng mnh, c th cc dng Fe(OH)2, FeSO4, Fe2(SO4)3 hay
Fe(HCO3)2, cng c khi l hp cht st hu c.
Khi pH vt qu 4,5 th Fe(OH)2 c hin tng trm lng trong dung dch, v tan
nhiu trong iu kin pH 3,5.
Trong dung dch Fe+2 gy chua, s tng ca Fe+2 lm gim pH. Mi tng quan ny
khng c cht ch.

67

Hnh 21 : Mi quan h gia pH v Fe ( khu vc thnh ph Hi Phng).

So vi Al+3 th Fe+2 v Fe+3 cng lm pH gim, tuy nhin Fe+2 v Fe+3 lm gim pH
chm hn so vi Al+3 v nng cao hn mi lm pH gim nhiu. Trong dung dich t
nhiu nhm c th lm pH h thp ti 2,2, trong dung dch nhiu st ch c th lm cho
pH h ti 2,5.
St trong t c th dng FeS2 hay FeS di tng Pyrit v c mt trong cc phn
ng kh.
Trong tng Jarosit, n dng KFe3(SO4)2(OH)6hay dng Fe2(SO4)3.3H20, hay
Fe2(SO4)3 v mt s di dng Fe(OH)3, FeO, Fe2O3. Nu l hp cht ca Fe+3 c gc
lu hunh thng c mu vng rm, nu l oxyt hay hydroxyt Fe+3 s c mu vng xn
ca r st.
Trong t lng Fe+2 d chuyn thnh Fe+3 khi c iu kin oxy ho (thong kh).
Ngc li Fe+3 s chuyn thnh Fe+2 khi ngp nc v ym kh.
Fe+3 trong Fe(OH)3 c ch s trm lng khi pH = 3,5. Ngha l pH 3,5. Fe(OH)3
c kh nng bt u kt ta. Tuy nhin, khi tri nng, th s kt ta ny pH cao hn.
Fe+3 l mt ion km linh ng hn Fe+2 v t gy c hn. Trong rt nhiu mu phn tch,
Fe+2 xut hin t chua c kh nng nhiu hn Fe+3 (cn dng hp cht th ngc li).
Mi tng quan gia pH v Fe2+ cng nh pH vi Fe3+ khng c cht ch nhng
mi tng quan gia pH vi Fe li kh cht ch (xem th s 21)
6.1.3. Sunphat (SO4-2 ) v lu hunh (S) trong t phn
Lu hunh v sunphat l nguyn nhn u tin gy ra t phn, hm lng tng s
S% trong tng Jarosit hoc tng Pyrit ( t phn tim tng) l ch s phn bit t

68

phn hoc khng phn. Theo nhiu ti liu cng b th t c gi l t phn khi hm
lng S tng s trong t ln hn hay bng 0,7% (xem bng 22, 23).
Bng 22: Hm lng tng s S% t phn Thi Lan
Tng t
Chiu su (cm)

Ap
0-7

Bg
22-40

Bj
40-90

Gj
90-135

135-250

250-300

Tng s S (%)

0,2

0,1

0,9

0,3

1,4

1,3

Tng t
Chiu su (cm)
Tng s S (%)

Ap
0-14
0,3

14-30
0,5

30-60
0,5

Bj
66-115
0,8

GBj
115-165
0,2

Bg

Gr

165-195
1,7

Gr
195-315
1,3

Trong t phn lu hunh c th dng FeS, FeS2, H2S, S t do, dng lu hunh
hu c hoc l dng SO3, SO2 hay SO4-2 . Trong c dng gy c l H2S, SO3-2 , SO2
v SO4-2. Vi mt lng nh lu hunh l dinh dng cho cy (trong cy tch ly t 0,1 15% trong thc vt) v bnh thng l 2,0 - 5,0%. Nu vt qu lng ny, s gy c
cho cy. S gy c ca S khng phi v tnh cht ho hc ca S m v ngng t cao ca
mui c hi cho i sng (Presiman) v cc hp cht ca n cc dng Pyrite, Jarosite,
axit sunphuaric. C hai khi nim lu hunh tng s : bao gm tt c cc dng lu hunh,
v lu hunh dng SO4-2. Dng ny ta thng gp kh nhiu. N c th H2SO4 phn ly,
FeSO4, Al2(SO4)3, hay dng kt ta Fe2(SO4) 3.
S chuyn ho ca c cht ny rt phc tp gn lin vi s tham gia ca cc vi
sinh vt, ngoi ra cc phn ng ca n cn c s tham gia ca vi khun sunpht ho v
phn sunpht ho.
Trong t, thng t l S/SO4-2 gn ri hoc gp i hoc hn na. T l ny
thng thay i theo mc ho phn ca mt vng t.
Bng 23: Bng lu hunh tng s v SO4-2 ho tan t phn An Ph ng
(Tng t mt)(S liu ca Vin Nng nghip min ng Nam B)
Mu t
Trng ma
Trng cam
Trng thm
Trng chui

S tng s (%)
0,398
0,151
0,270
0,261

SO4-2 (%)
0,021
0,012
0,024
0,004

T l S/SO4219
12
11
65

S trong t phn Vit Nam c th t 1 - 4%, c ni m ly tch ng lu c th n

5 - 6%. Lng SO4-2 cao trong t phn v bin ng. c tnh ca lu hunh trong t
l ra tri chm (so vi Cl-) nn d gy c cho cy trng v kh khn trong ci to t
v sn xut.
6.1.4. Pyrit

69

Hnh 22:
c im cu
to nhng vin
hnh cu ca
cc tinh th
pyrit nh. (nh
Keith Tovey)

Hnh 23:
Nhng cm tinh th
pyrit ang phn hu r
cy trong t phn
(nh E.A.Fitzpatric)

Pyrit l hp cht ca lu hunh v st, l sn phm ca qu trnh ym kh di s tc

ng ca cc vi sinh vt ym kh. Qu trnh Oxy ho Pyrit s to ra axit, gy chua cho t
v gy hi cho cy trng, sc vt v con ngi.
S tch t ca pyrit trong t c thc hin trong iu kin ngp nc, t trm
tch trong nc mn v c nhiu cht hu c, nhiu vi sinh vt ym kh c kh nng phn
hu cc cht hu c lm cho cc ion sunphat ho tan tr thnh sunphit, ion st III tr
thnh ion st II. Ngun chnh ca cc sunphat l t nc bin (nc sng cha rt t
sunpht ho tan). Pyrit l sn phm cui cng v n nh ca qu trnh ym kh v cc
hot ng trn (xem hnh17,18) S tch t pyrite rt chm, trong iu kin thin nhin

t
thun li nht th trong 100 nm c th tch t 10 kg Pyrit/ 1m3 t trm tch.
phn tim tng, mc d pH trong cc tng t cha b h thp ( t ti), cha xut
hin axit sunphuric, nhng nhng t cha nhiu pyrit, tng pyrit nm nng, nu r cy
trng xm nhp vo u b ph hu do s bao bc ca cc tinh th pyrit hnh cu ( xem
cc hnh 23).
70

Hnh 24: S ph hu b r cy bi s tch t nhng m pyrit

(hnh cu) trong tng pyrit t phn tim tng H lan
(nh R.O.Bleijert)

6.1.5. Jarosit
Jarosit l mt hp cht, l kt qu ca qu trnh oxyho sunphite v Pyrit (
c trnh by phn cu to t phn). Trong t khi xut hin Jarosit tc l pH
trong t thp, ko theo vic tng hm lng cc c t gy hi cho cy. Trong thc t
khng ch cc c t Al3+, Fe3+, Fe2+, SO42-, Cl-, H+ gy hi cho cy m chnh hp cht
Jarosit c hnh thnh cng tham gia ph hu cc b r ca cy. Thng qua nhng bc
nh ng RO. Bleijert (hnh 23, 24) minh chng iu ny .
71

6.1.6. Hydro
H+. t tc gi cp n ion H+ trong t trong qu trnh nghin cu, chng ti thy
khi pH 3 th trong t bt u xut hin ion H+, khi xut hin ion ny v hm lng
nh cng gy c hi cho cy trng v gia sc.

Hnh 25:
S ph hu b r
cy do s tch t
vi hm lng
cao ca Jarosit
xung quanh b r
cy t phn
hot ng ti
Thi lan (nh ca
R.O.Bleijert)

6.1.7. Clo (Cl-)

Trong t phn nhiu hin ti th Cl t (< 0,1%), nhng t phn mn v phn tim
tng, c th Cl- cn rt cao. N c th dng mui n NaCl hoc l HCl. nhng vng
nh hng ca nc mn cn xt n tc hi ca Cl-. Tuy nhin, so vi SO42- th Cl- l
cht linh ng, d ho tan v ra tri, nn vic thau ra thun li.

6.2 Mi tng quan gia cc c t trong t phn

Cc phn trn chng ta thy s bin ng c cht rt phc tp, ph thuc nhiu
yu t. Tuy nhin s bin ng , cng c quy lut nht nh, nhiu tc gi i su
nghin cu cc mi tng quan ny v cho nhng kt qu kh trng hp nhau.
Mi tng quan gia cc c cht trong t phn dc th hin phn trnh by
cc c t v s bin i ca n. chng ta thy mi tng quan gia pH vi
nhm III, vi st, vi sunphat... y xin trnh by kt qu nghin cu ca vin nghin
cu khoa hc thy li Nam B, chuyn su v mi quan h gia cc c t trong t
phn nm vng mi quan h ny gip chng ta hiu su sc hn v t phn v c
nhng phng n thch hp trong s dng, ci to v d bo v t phn. Nh vy, nu ta
c mt tc ng no lm gim mt c cht th c kh nng ko theo s gim cc c
cht cn li (tr mt vi trng hp).
6.2.1. H s tng quan R
Kt qu nghin cu v h s tng quan gia cc c t theo chiu su ca cc
tng t trong cng phu din. Kt qu v mi tng quan ny c th khng trng khp
vi mi tng quan gia cc c cht trong cc phu din khc nhau nhng cng tng,
bi v mi tng quan gia cc c cht ph thuc rt nhiu vo tr s pH, thng thng
cc mi quan h ny ch cht khi pH trong t thp. Tuy nhin chng ta c th tham kho
72

trong qu trnh nghin cu ci to v s dng t phn. Kt qa nghin cu c th

hin qua bng 45:
Bng 28: H s tng quan gia cc c t trong t phn theo chiu su tng t (Vin
Nghin cu Khoa hc Thy li Nam B).
Nguyn t

Chiu
su
-5
- 25
- 50
- 65
-5
- 25
- 50
- 65
-5
- 25
- 50
- 65

Al+3
axit

EC

SO4-2

pH

Fe+2

Tng Fe
Fe+2
pH
mg/1
mg/1
NS
NS
-0.551
- 0.165
-0.178
-0.260
NS
NS
-0.250
0.188
0.180
NS
NS
NS
-0.581
NS
NS
-0.291
NS
NS
-0.318
0.411
0.400
NS
NS
NS
0.611
NS
NS
0.296
NS
NS
-0.295
NS
NS
-0.169
-5
NS
NS
- 25
NS
NS
- 50
NS
NS
- 65
NS
NS
-5
NS
NS
- 25
NS
NS
- 50
- 0.219
- 0.225
- 65
- 0.202
- 0.213
-5
0.982
- 25
0.964
- 50
0.989
- 65
0.998

SO4-2
mg/1
0.939
0.816
0.871
0.811
0.903
0.805
0.864
0.751
0.943
0.827
0.911
0.806
- 0.562
- 0.238
- 0.249
NS

EC
US/cm
0.944
0.931
0.904
0.904
0.927
0.918
0.899
0.889

axit
meq/1
0.968
0.968
0.964
0.930

6.2.2. Phng trnh tng quan

Bng 29 : Phng trnh tng quan gia cc c t
Gia ng. t vi
ng. t
pH
v
EC
ms/cm

axit
meq/l
Al+3
meq/l
SO4-2
meq/l

Chiu su
(cm)
-5
- 25
- 50
- 65
-5
- 25
- 50
- 65
-5
- 25
- 50
- 65
-5

Phng trnh tng quan

Axit = 2.94 EC - 0.12 pH + 0.95
Axit = 3.38 EC - 0.26 pH + 0.84
Axit = 3.77 EC - 0.55 pH + 1.25
Axit = 3.76 EC - 0.03 pH + 0.86
Al+3 = 3.09 EC + 0.21 pH - 1.75
Al+3 = 3.51 EC + 0.20 pH - 1.81
Al+3 = 3.77 EC + 0.17 pH - 2.10
Al+3 = 3.48 EC + 0.32 pH - 2.24
SO4-2 = 747 EC + 28.97 pH - 209.11
SO4-2= 760 EC + 20.87 pH - 177.16
SO4-2= 786 EC + 44.92 pH - 382.33
SO4-2=712 EC +359.54 pH - 1288.78
FeTng = 1.027 Fe+2
+ 0.92

R
0.928
0.918
0.903
0.889
0.945
0.935
0.903
0.914
0.943
0.827
0.911
0.822
0.982
73

Fe+2
mg/l
Al+3
meq/l

Tng
Fe
mg/l
axit
meq/l
pH

- 25
- 50
- 65
-5
- 25
- 50
- 65
-5
- 25
- 50

Fe Tng =
Fe Tng =
Fe Tng =
Axit
=
Axit
=
Axit
=
Axit
=
=
Al+3
Al+3
=
Al+3
=

0.967 Fe+2
+ 0.76
+2
1.023 Fe
+ 0.76
1.024 Fe+2
+ 0.63
1.04 Al+3
+ 0.53
1.02 Al+3
+ 0.63
1.06 Al+3
+ 0.59
+3
1.20 Al
+ 0.28
16,742.66 pH-6.753
388.35 pH-3.608
209.20 pH-3.192

0.964
0.989
0.998
0.968
0.968
0.964
0.930
0.589
0.303
0.390

6.2.3. Mi tng quan gia pH v hm lng S tng s trong t

Kt qu nghin cu t phn tim tng Niuziland v Gambia (hnh 26, 27) cho
ta thy mi quan h gia pH trong cc tng t t l nghch vi hm lng tng s S%
trong tng t . cc tng Go (tng mt) do hm lng S nh (Pyrit nh) d c tiu
nc (b Oxy ho) cng khng th chuyn thnh tng Jarosit. tng k tip Gro hm
lng S% c tng nhng khng ln y khi tiu nc c th xut hin Jarosit nhng
pH trong t khng h qu thp c. tng Pyrit (Gr) c hm lng S cao 1%. Khi
tiu nc, qu trnh oxy ho xut hin, t chuyn thnh rt chua, pH trong t h rt
thp

74

Hnh 26 v 27:
Biu mi tng quan gia pH v hm lng S tng s trong cc tng
t. (hnh 29-t Niu zi lan, hnh 30- t Gambia)

75

Chng VII
Ci to t phn bng bin php thu li
7.1. Dng nc l ci to t phn
L ng bng sng Cu Long tc ng su sc n tnh hnh pht trin kinh t
x hi vng ngp l. L em li c tc ng tch cc v tiu cc. V mt tiu cc: l tc
ng n an ton nhn mng, c s h tng, h thng canh tc v ma v, sinh hot, sn
xut v giao lu ca dn c vng l. V mt tch cc: Ngoi tc ng v bi lng ph sa,
v sinh ng rung, ra phn, ti nguyn thy sn, ma l tr thnh mt c trng v
cnh quan, mi trng, sinh hot v vn ho ca vng ng Thp Mi.
c nhiu ti nghin cu v ci to v s dng t phn cc vng nh l, cc kt
qu t c l ng khch l, nhng do t phn ph thuc rt nhiu vo mi trng
xung quanh, nn hiu qu ci to ca cc vng nh b hn ch, ch c tc dng trong mt
s nm u, sau li b nhim phn li. Trong nhng nm qua vng t phn rng ln
T gic Long Xuyn c ci to. l nh h thng cng trnh kim sot l cho vng
TGLX, l c s dng trong ci to t phn, ngi ta dng lng l ln chy mt
chiu, chy trc tip vo t phn, ch sau vi nm c t trong t phn gim i ng
k. l nhng kt qu rt cn c nghin cu, rt ra nhng bi hc p dng cho
nhng vng khc. Vi suy ngh nh vy chng ti xin nu tm lc h thng cng trnh
kim sot l (KSL) cho vng T gic Long Xuyn.
7.1.1. Nhng mc tiu ca vic KSL cho vng T gic Long Xuyn
Mc tiu ca vic KSL cho vng TGLX l thu gom l trn qua khu vc By Cu
trong cc thi k u l, cui l v thot l trn ra bin Ty theo ng thot ngn nht,
rt ngn thi gian ngp lt.
- Bo m sn xut an ton 2 v ng Xun H Thu, to iu kin dch chuyn
thi v, thay i c cu cy trng.
- Gim thp mc nc nh l trong ni ng, gim thp mc ct xy dng, gp
phn bo v ti sn, tnh mng con ngi, c s h tng.
- S dng nc l vo vic ngt ho vng t phn T gic H Tin
- To iu kin cho nc ph sa sng Hu chy su vo ni ng, lm v sinh
ng rung, bi b t ai, ci to t phn.
7.1.2. Cc cng trnh trong h thng kim sot l
1) H thng thu gom l trn gm knh Vnh T c ci to, ngn l trn b Nam
knh Vnh T vi hai cng trnh p cao su (ngn v thot l) ti Tr S, Tha La v cu
cn Hu Ngh.
2) Cc knh thot l T3, T4, T5, T6, sng giang Thnh v cc knh thot khc pha Ty
QL 80
3) Cc cng ngn mn cc ca ra bin Ty
4) Cc cng iu khin u sng Hu (cha thc hin)
76

7.1.3. Hiu qu ca h thng kim sot l cho vng TGLX

1) Cng trnh kim sot l ng vng trong trn l lch s nm 2000. Vn hnh h
thng ng quy trnh. Ni ng T gic Long Xuyn to c mt dung tch d tr ng
k iu tit l chnh.
2) m bo an ton vic thu hoch v H Thu, mc cho l nm 2000 n rt sm v ln.
Vic ng cng cui l cho php kt thc sm v ng Xun t 10 n 15 ngy.
3) Mc nc nh l gim 30-35 cm (vng th x Rch Gi) trung bnh mc nc gim
thp 20-25 cm (tr vng Tun Thng Lung Ln, ven QL 80 mc nc ngp cao hn
50-60 cm do khng ca thot l).
4) Do ngn chn c dng trn t trn xung, nc sng Hu mang ph sa chy su vo
ni ng TGLX n 30-40 km c tc dng ci to cc vng t phn (lng nc t sng
Hu v ni ng trn 8 t m3 so vi 2,5 t m3 trc y).
5) Khai hoang c 30.000 ha t nng nghip, to ngun nc ngt cho 200.000 ha t
t nhin, 150.000 ha t phn c ci to, to ngun nc phc v sinh hot cho
khong 200.000 dn c, trong c khu cng nghip Hn Chng Ba Hn. Mi trng
t nc ca mt vng trc y l chua phn mn nay thay i hn. Vo nm 2002,
Kin Giang thu hoch trn 2,5 triu tn la, so vi 1,6 triu tn trc khi c cng trnh.
7.1.4. Nhng bi hc rt ra t nghin cu thc t m hnh kim sot l cho vng
TGLX
1) Trong KSL nn t bi ton khai thc ti nguyn l tht c th.
Bi hc su sc v cng l kt qu ln nht thu nhn c t vic KSL cho vng TGLX
l chng ta bit s dng l nh mt ti nguyn to ln: nc ngt, ph sa ci to mt
vng t phn, hoang ho rng ln.
L l mt ngun li v gi cho ngi dn BSCL- cng vi nc l l nc ngt, ngun
li thy sn, ph sa bi b t v ci to t phn, v sinh ng rung.
Cn bit s dng nc l nh mt ti nguyn vo vic ci to, bi b cho ng bng ngy
mt thm ph nhiu. Nh th vic chung sng vi l v kim sot l ca chng ta mi
thc s c ngha.
2) Ngn l, thot l v gi nc phi l nhng cng vic phi c t ra ng thi. i
tng KSL l l trn qua bin gii. Bin php hn ch l trn l ngn v thu gom l trn,
dn l trn ra cc trc thot chnh v ra b tiu. V vy ngn l v thot l phi tng ng
vi nhau, trong ngn mang tnh thi v, thot l mang tnh c bn lu di. Ngm m
khng thot th s gy ngp lt cho thng lu, ngc li, thot m khng ngn th s
khng gim c ngp lt.
- Thot l ng thi phi gn vi vic ci to mi trng t nc. Trc tiu thot phi
ngn. Thot cng nhanh, tc dng ci to mi trng cng ln.
- Gn lin vic thot l vi vic to ngun trong ma cn v vn gi nc. Nh th,
mt h thng KSL hon chnh phi c xem xt y cc mt: Ngn l Thot l
Ci to mi trng To ngun Gi nc.
3) Trong quy hoch kim sot l cn c s thng nht, phi hp vi cc nc lng ging
v theo nguyn tc l lm t trn xung di, t ngoi vo trong. Nhng khi thc hin
77

phng n kim sot li phi thc hin t di ln trn v t ngoi vo trong, c nh vy

mi trnh c mu thun v m bo kinh t.
4) Phi hp thu li, giao thng, dn c cng trnh KSL t hiu qu cao nht. Cc
cng trnh trc ngn l, thot l phi c xem xt nh nhng trc pht trin kinh t quan
trng ca c vng.
Thc t pht trin ca vic xy dng c s h tng v khai thc vng ngp l cho thy
vng l s b chia ct thnh bc c ch chy, ch ngp lt khc nhau. trnh mu
thun gia thng h lu cn xy dng nhng hnh lang thot l ln, bt kh xm
phm, xy dng cc m hnh sn xut a dng, ph hp vi nhng thay i ca ch
ngp nc cho cc vng ni ng.

Hnh 27: H thng knh rch vng TGLX

Vic nghin cu v l nhm hn ch tc hi ca l, ng thi li dng n l rt
cn thit. Cn c vo ng qu trnh l n, ta c th b tr thi v la ng Xun v
H Thu sao cho s dng c nc l trong ti nc v ra phn, ng thi khng b
ngp do nc l gy ra. Ta thy rng l BSCL ln chm v rt cng chm cho nn c
kh nng li ph sa nhiu lm t bt phn, tng mu m. Mt khc l rt chm cng
c th s dng cc bin php tng hiu qu ra phn v b tr thi v khi l cn 20 - 30
cm, s ngm cho v ng Xun.
Nh vy ci to t phn chng ta cn lng l ln, chy mt chiu, chy trc
tip vo vng t phn. Lng l chy qua cng nhiu th vic ci to phn cng thun

78

li. nh gi ch tiu ny chng ti a ra khi nim v h s lun lu nc (W/V).

Ta cng c th gi phng php ny l phng php ra phn theo chiu ngang.

7.2. Dng nc m phn

C s khoa hc ca vn ny l cha mt lp nc trn mt rung. Lp nc
trn mt rung c tc dng ho tan v lm gim hm lng phn c trn mt rung v
lp t mt, ng thi thng qua dng thm ng a cc c t trong cc tng t
xung tng nc ngm.
Theo nhiu th nghim ca GS.TSKH L Huy B (1982): t phn ngp nc
thng xuyn s lm cho cc c t trong t phn bin ng theo chiu hng c li
cho cy trng, pH trong t s c nng ln.
Qua th v s bin ng ca st trong t sau khi ngm trong nc ta thy: Giai
on u hm lng Fe+2 tng ln, hm lng Fe+3 gim do c s chuyn ho t st III
thnh st II. Nu tip tc ngm nc th n mt giai on nht nh c hm lng st II
cng s gim.

Hnh 28:
(L Huy B 1982):
Bin ng ca c
cht Fe+2, Fe+3 khi
ngp nc

Hnh 29: (L Huy B 1982) Fe2+ trong t khi ngp nc theo thi gian
Cc nghin cu cng cho kt qu tng t, hm lng ca Al3+ v SO42- gim dn theo
thi gian ngp nc.

79

Tc dng ca vic dng nc ra phn ci to t c th hin rt r qua s bin

i ca cc c t khi t b ngp nc trnh by trn, ng nhin s gim hm
lng cc c t trong t s ko theo s tng gi tr ca pH trong t, nhiu kt qu
nghin cu minh chng iu ny, kt qu v mi tng quan gia cc c cht trong
t phn cng minh chng iu . y chng ti xin trnh by r thm mt kt qu
nghin cu ca Ponnamperuma et al. 1973 v s thay i ca PH trong t trong qu
trnh t phn c ngp nc ngt.

Hnh 30:(L Huy B1982)

Bin i ca pH trong t
phn khi b ngp nc ngt
- t A Ongharak Thailan:
t phn pht trin hon
ton
- t B Long M: t chua
mn cha pht trin hon
ton
- t C Sariaya Philipin : t
phn mn cha pht trin
hon ton

Tc gi nghin cu trn 3 loi t 3 nc khc nhau: Thi lan l t phn hot

ng pht trin hon ton. Vit Nam v Philipin l t phn mn pht trin cha
hon ton. Qua kt qu nghin cu th hin hnh 29 ta thy vic ngm t phn trong
nc ngt c tc dng nng cao pH trong t ng k. c bit trong 2 tun u, mc
bin i ca pH rt ln, sau mc tng ca pH c chm hn, nhng vn tip tc tng
cho ti 3 thng v hn 3 thng. Nh vy vi cc loi t phn, ch cn a nc vo
rung ngm trc khi gieo cy khong 2 tun l m bo an ton cho nhiu loi cy
trng.
Qua th hnh 30 ta thy, pH trong t c ngp nc tng rt nhanh trong 2 tun
u, sau mc tng chm dn. Nh vy nc y ng vai tr trong vic lm gim
nng phn trong t, ko theo gim cc c cht v nc cn c tc dng ra phn,
a phn thm xung cc tng su.

7.3. Ci to t phn bng tiu ngm

Dng nc l ci to phn v thc cht l ra phn theo phng php ra theo
chiu ngang (ra mt), hiu qu ra cao, chng ta cn mt lung l ln, chy mt
chiu, chy trc tip vo vng t cn ci to vi mt thi gian di.

80

Dng nc m phn, thc cht l ra phn theo chiu ng, dng nc ho

tan, gim nng phn v a phn ngm xung tng su nh dng thp v p lc ct
nc.
Trong thc t sn xut khng phi ni no cng c l hoc c lng nc ngt
ln, ngoi ra do t phn c c im: hm lng st cao, kh nng thm rt km, nn
hiu qu ra theo chiu ng rt hn ch. Ngoi ra nhng vng t phn, mc nc
ngm thng nng, cht lng nc ngm rt xu v vy vic ci to t phn cng kh
khn, hay b nhim phn li. khc phc nhng c im trn, trong mt s trng hp
ngi ta dng bin php tiu ngm ci to t phn.
1. Mc ch ca bin php tiu ngm
- Khng ch mc nc ngm mt chiu su nht nh, khng cho t b
nhim phn, nhim mn li.
- Lm tng kh nng thm theo chiu ngang v theo chiu ng ca t cn ci
to, to iu kin thun li cho vic ci to t bng bin php thu li.
2. Cc hnh thc tiu ngm
- Tiu ngm bng ng PVC
- Tiu ngm bng ng snh
- Tiu ngm bng ng ct
- Tiu ngm bng b cnh cy
- Tiu ngm bng hang chut

Hnh 31 :Tiu ngm bng b cnh cy

Hnh 32 : Tiu ngm bng ng ct

81

Hnh 33: Tiu ngm bng ng snh

Hnh 34. Tiu ngm bng hang chut

Hnh 35 : Tiu ngm bng ng PVC

82

Hnh 36: My cy su ci to t

Hnh 37: My t ng tiu ngm PVC

83

3. Tnh ton, thit k ng tiu ngm

a. Chiu su t ng tiu ngm
Chiu su ng tiu ngm c tnh ton ph thuc cc yu t sau:
- Chiu su mc nc ngm cn c h thp v khng ch
- Yu cu v dc thu lc ca ng mt nc ngm trong qu trnh tiu
- c im th nhng ca vng t cn tiu.
V nguyn tc nu c th th cn trnh vic to c hi cho vic oxy ho tng pyrite,
nh vy ta cn khng ch mc nc ngm cao hn hoc bng tng pyrite. Nh vy to
iu kin thun li trong qun l h thng tiu ngm ta nn t ng tiu ngm cao hn
hoc bng cao trnh tng pyrite.
Trong thc t, do c im cc vng t phn nc ta thng c tng pyrite nng
(50-60 cm), trong nhng trng hp ny, nu t ng tiu ngm trn tng pyrite th vic
tiu nc s gp kh khn, nhng yu cu v khng ch s bc phn, ti nhim phn s
rt kh khn. V vy trong nhiu trng hp ngi ta vn t ng tiu ngm trong tng
pyrite, khi do vic h thp mc nc ngm s lm cho tng pyrite trn ng tiu ngm
s b oxy ho thnh tng Jarosite, ri cng s c ra theo thi gian tr thnh tng
khng phn.
* Tnh ton khong cch ng tiu ngm
Cc cng thc tnh ton khong cch ng tiu ngm c trnh by trong gio
trnh thu nng v thu lc. y chng ti ch trnh by tiu chun tnh ton khong
cch gia 2 ng tiu:
- Thi gian cn h thp mc nc ngm trong qu trnh thau ra
- Thi gian cn h thp mc nc ngm m bo s sinh trng cho cy
trng cn.
- Tc thm cn thit m bo hiu ca vic thau ra phn.
* Kt qu nghin cu thc nghim v tiu ngm ci to t.
Kt qu nghin cu tiu ngm ti huyn Qunh Ph Thi Bnh do vin nghin cu
khoa hc Thu li thc hin cho kt qu tch cc trong ci to t bng tiu ngm:
Trong phn qu trnh hnh thnh nu y nh hng ca ch nc n
s hnh thnh v pht trin t phn.
Trong iu kin ym kh (t ngp nc) pyrit c hnh thnh, tu theo hm
lng cht hu c, mc tch t lu hunh m dn n hm lng ca pyrit nhiu hay
t, tng pyrite dy hay mng.
Khi mc nc ngm b rt su di tng pyrit qu trnh oxy ho s xy ra, s oxy
ho pyrit, sunphit to nn axit sunphuric, sunphat st II, st III, sunphat nhm v cui
cng l Jarosite. Qu trnh oxy ho xy ra cng mnh th tng Jarosit pht trin cng ln,
pH trong t cng gim. Tuy nhin khi t ngp nc, c ra phn th pH trong t
c dn tng ln, cc c t trong t cng gim dn theo thi gian, tng Jarosite c
ra v dn dn tr thnh tng khng phn. Chiu su tng t phn c ra su dn
theo thi gian.
84

Kt qu nghin cu nh hng ca tiu ngm kt hp ra phn ci to t c

th hin trong (hnh 38).

Hnh 38: Qu trnh Oxy ho Pyrite v qu trnh thay i

ca Pyrit, Jarosit khi tiu ncngm ra phn.

85

Chng VIII
Ci to t phn bng cc bin php khc
8.1. Ci to t phn bng bin php ho hc
Li ch ca vic bn vi cho t phn rt r rng:
CaCO3 + H2SO4 CaSO4 + H2O + CO2
Qua cc th 21 th hin kt qu nghin cu ca Maneewon et. al. v
Charoenchamrat cheep et al. (1982) trn t phn hot ng ti Thi Lan cho thy:
- Bn vi c tc dng thay i nng sut cy trng. Tuy nhin nu bn nguyn vi
th tc dng khng r rt v vy rt cn bn thm m v ln.
Nh vy v mt l lun cng nh thc tin, bn vi c tc dng ci to t phn,
tuy nhin cn phi tnh ton lng vi bn liu lng cho tng loi t v tng loi
cy trng . Ngoi ra thi im bn vi cng rt quan trng v cng cn phi bn kt hp
thm m v c bit l ln, v trong t phn lng m v ln d tiu thng it.

Hnh 39: Mi quan h gia nng xut cy trng v lng vi, phn bn
cho t phn Thi lan (Maneewon et al. 1982)

86

- Wiliams (1980) nghin cu v t tim tng Brunei ( khng c ma kh)

thy tc dng rt ln ca vi trong vic ci to t. Qua th hnh 40 thy nng sut cy
trng tng quan thun vi lng vi c bn.

Hnh 40: Quan h gia nng sut cy trng vi lng vi bn t phn Brunei
(Wiliams 1980)

8.2. Ci to t phn bng cc bin php khc

8.2.1. Ci to t phn bng bin php ln lip
Kinh nghim lu i ca nhn dn vng phn Nam B l ln lip trng cy hoc
gieo la. nhng vng t phn c chiu dy tng t t mt n tng Jarosite hoc tng
pyrite qu mng, mng hn nhiu so vi su ca tng hot ng ca b r cy, hoc
nhng ni c mc nc ngm cao gn mt t, cy trng c th sinh sng v pht
trin bnh thng, t t b ti nhim phn ta c th ln lip.
t ln lip c ra phn rt nhanh, chng ta c th tham kho kt qu nghin cu
ca trng HNN Thnh ph H Ch Minh. Kt qu theo di ghi nhn bng 26 :
Bng 26: Bin i c cht do ln lip sau mt ma ma (ppm)
Tng
t (cm)
0 - 30
35 - 50

t ln lip
SO4-2
Al+3
- 848
- 1300
- 1010
+ 200

t khng ln lip
Al+3
SO4-2
- 435
- 900
- 413
+ 145

Ghi ch : + : Lng tng ln sau ma ma

+ : Lng gim sau ma ma
So snh s bin ng ca cc c cht t c ln lip v khng ln lip, thy
rng :
+ Al+3: t ln lip gim nhanh hn t khng ln lip trong c 2 tng (-848 so
vi - 435 ppm tng mt v - 1010 so vi -413 ppm tng di). SO4-2: t ln lip
tng mt gim nhanh hn t khng ln lip (- 1300 so vi -900 ppm).

87

Chiu cao ln lip ph thuc vo loi t, loi cy trng, chiu su mc nc ngm.

Chiu rng ca lip c tnh ton da vo tn cy trng d nh gieo trng. Chiu rng
v chiu su phn ly t ln lip c tnh ton ph thuc vo chiu dy tng t c
th ly, chiu rng ca lip, yu cu s dng phn rnh sau khi ly t trong vic giao
thng, nui trng thu sn.
8.2.2. Trng cy ci to t phn
Vic trng la ti ngp v trng mt s loi cy phn xanh h u (H0STylo,
Aeschinono Americana) u lm gim cc c t trong t phn. Ngoi ra cy trng cn
c tc dng lm gim nhit mt t, hn ch s bc phn t di tng su v mc
nc ngm ln tng mt.

88

PHN TH HAI: T MN

Chng 1
Ngun gc v phn b ca t mn
1.1. Cc quan im chung
Tt c cc loi t u c cha mt lng mui tan no . Trong s c nhiu
loi mui l cc cht dinh dng cn thit cho cy trng. Tuy nhin, khi s lng cc
mui trong t vt qu mt gi tr no , th s pht trin, nng sut, cht lng ca
hu ht cc loi cy u b nh hng xu, ti mt mc tu thuc vo loi v s lng
mui c mt trong t, tu thuc vo giai on sinh trng, vo loi thc vt v cc yu
t mi trng. Do khi t cha mt lng mui c nh hng n nng sut thc vt
th t c gi l t mn (salt affected soil).
Ti nguyn t ai ch c hn nhng nhu cu v t cho sn xut ngy cng tng
t ngun ti nguyn d b tn thng v mt sinh thi ny vo tnh trng cng thng.
Trong khi nhng hi thc m rng din tch canh tc lm cho bao vng t tr nn
khng thch hp vi canh tc, nn nng nghip thm canh c ti lm cho nhiu vng
t ph nhiu tr nn thoi ho. S thiu ht cc cht dinh dng trong t, s ng ngp
v s ho mn l nhng vn e do tnh bn vng ca cc khu vc canh tc c ti.
Do cc qu trnh thoi ho t ny, nhiu vng t rng ln cho nng sut cao tr
thnh cc vng t hoc khng canh tc c hoc cho nng sut thp. Nhiu vng t
ang c nguy c b thoi ho do ti tiu khng khoa hc lm dng cao mc nc ngm
trong t.

1.2. Tc ng ca t mn
Mui trong t khng nhng lm gim nng sut ca hu ht cc loi thc vt m
cn lm xu i cc tnh cht l, ho hc ca t, nh hng tiu cc n cn bng sinh
thi trong vng. Sau y l mt s tc ng c hi ca mui trong t:
a) Nng sut cy trng thp
b) Xi mn t do nc v gi. Do t c tnh phn tn cao v ng sut ct b gim.
c) Tnh thm nc ca t thp lm tng lng dng chy mt
d) Kh nng b sung ngun nc ngm thp
e) Lm thay i cc dng sinh vt bin sang dng sinh vt vng nc l
f) Mt cn bng sinh thi do s thay i lp ph thc vt t loi thc vt cao trung
bnh n cc loi thc vt a mn, t cc cy ly g n cc bi cy.
g) Sc kho con ngi b nh hng do: 1) tc dng c hi ca cc nguyn t nh
F, B v Se; 2) nhiu mui v cc bnh khc
h) Li nhun kinh t thp do chi ph trng trt cao, nng sut gim, cht lng sn
phm khng tt.

89

i) Chi ph bo dng cao, do b n mn bi tc dng ca mui nn tui th ca cc

cng trnh, nh ca, ng x, , p ging ng, my mc nng nghip b rt ngn.

1.3. Din tch t mn

Cha c cc s liu chnh xc v din tch t mn trn th gii m ch c c tnh
ca cc nh khoa hc t trn th gii. Dregne (1977) c tnh c khong 2 t ha t
b nhim mn v khong 2,1 t ha t b ng ngp. Massoud (1974) c tnh th gii
c 932 triu ha t mn , trong c 316 triu ha cc nc ang pht trin. T bn
sa mc ho ca th gii (FAO, 1977) Balba (1980b) c tnh tng din tch b mn ho
v kim ho khong 600 triu ha. Trong s ny c 45 triu ha c th canh tc c do
nng cp cc h thng ti v 8 triu ha c th canh tc c do nng cp cc h thng
tiu. Theo Dudal v Purnell (1986) cc t mn chim khong 7% din tch t th gii.
Din tch t mn trn th gii theo Massoud (1974) c trnh by trong bng 1.
Bng 1: c tnh din tch t mn trn th gii ( Massoud, 1974)
Khu vc
Bc M
Mexico v Trung M
Nam M
Chu Phi
Nam
Bc v Trung
ng Nam
Australia
Chu u

Din tch t mn (1000 ha)

15.755
1.965
129.163
80.436
85.110
211.448
19.983
357.568
50.749

Theo Hi Khoa hc t Vit nam (t Vit nam - Ch gii bn t t l

1/1.000.000, NXB Nng nghip, 1996), Vit nam c 971.356 ha t mn phn b ti cc
vng ven bin t Bc ch Nam.

1.4. Phn b a l ca t mn
t mn c phn b cc vng c iu kin kh hu, t ai khc nhau trn th
gii, l loi t c vn v c nhng yu t hn ch nng sut cy trng. t mn c
phn b khp cc chu lc: , u, phi, M, c.

1.5. Cc mui trong t mn

Cc mui c trong t mn: Ca2+, Mg2+, Na+, K+, Cl, SO42, HCO3, CO32. Nhng
nguyn t c trong cc mui ny thuc 15 nguyn t c trong v tri t (bng 2).
Bng 2: Hm lng cc nguyn t ho hc ph bin trong v tri t
Nguyn t
O
Si
Al
Fe
Ca
Na
Mg
K

Hm lng (%)
49,13
26,00
7,45
4,20
3,25
2,40
2,35
2,35

Nguyn t
H
Ti
C
Cl
P
S
Mn

Hm lng (%)
1,00
0,61
0,35
0,20
0,12
0,10
0,10

Cc nguyn t c mt trong cc dung dch t, tham gia vo cc chu trnh chuyn

ho t nhin, lu thng trn tri t, di cc i dng, trm tch bin, tham gia vo
90

cc qu trnh phong ho. Cn c vo tnh linh dng ca cc cht, ngi ta phn chia nh
sau:
a)Thc t khng ra c:
Si trong thch anh
b) C th ra c mt t:
Fe, Al, Si, P
c) C th ra c:
Si, P, Mn
d) C tnh ra tri cao:
Ca, Na, K, Mg
e) C tnh ra tri rt cao:
Cl, B, I, S, C
Do s hnh thnh mui trong t c th do s kt hp ca cc nhm d v e
hnh thnh nn nhiu loi mui nh NaCl, Na2SO4, MgCl2, MgSO4, CaCl2, CaSO4,
Na2CO3, NaHCO3, MgCO3, CaCO3.

1.6. Ngun gc ca cc mui

t b ho mn do hng lot nguyn nhn c quan h vi nhau. Tuy nhin, s
phong ho cc v khong vt ca v tri t l ngun cung cp mui tan ch yu cho
t v cho bin. Mc d cc mui c trong i dng c ngun gc t qu trnh phong
ho nhng hin nay cc i dng ng vai tr l ngun quan trng phn b li cc
mui. Ngun gc ch yu ca cc mui ca mt khu vc no d c th l mt hoc mt
s yu t sau y:
1.6.1. Cc qu trnh phong ho
Mui c hnh thnh trong t do cc qu trnh phong ho. Nhng trong cc iu
kin m t mui thm trong t v theo nc di chuyn ra sui, sng, bin v i
dng. Do , him khi thy c t mn lc a c hnh thnh cc vng kh hu m
t. Trong nhng iu kin kh hn v bn kh hn th cc sn phm phong ho tch t
ti ch v hnh thnh nn cc t mn v t kim. Qu trnh hnh thnh t mn do s
tch ly cc mui c gii phng ra trong qu trnh phong ho c gi l qu trnh mn
ho nguyn sinh.
1.6.2. S tch ly mui trn tng t mt do ti trong iu kin tiu nc khng
y
Do ti, nc vn chuyn cc mui c mt trong t ln tng t mt, sau khi nc
bay hi li mui cho tng t mt. Nh vy, sau mt thi gian, cc mui trc y
c phn b u trong phu din t c tch ly mt cch c chn lc trn tng t
mt v gy mn cho t.
Nc do dng chy mt cha mui mang n tch lu nhng ni trng, khng
c tiu nc, sau khi bc hi gy mn cho t.
1.6.3. Ti bng nc mn cha mui
Mt hin tng thng c cc vng kh hu kh hn v bn kh hn l s c mt
ca nc ngm cha mui. Vic khai thc nc ngm ti rung ngy cng tng ln.
y chnh l ngun mui cung cp cho c nhng t ai ph nhiu, lm cho t b mn.
Vic s dng nc ngm c cha nhiu Na chnh l nguyn nhn gy cho t c tnh
thm chm v lm t b kim ho..

91

1.6.4. Mc nc ngm nm nng

Do vic qun l ti tiu cha tt, sau khi ti mc nc ngm dng ln. mt s
khu ti, mc nc ngm thm ch dng ln vi tc rt cao: 1-2m/nm (hnh 1).
Thng cc loi nc ngm nh vy thng b khong ho. S dng leo mao dn lm
cho t b mn. y chnh l nguyn nhn ch yu gy mn cho nhng t c ti.

Mc nc ngm (m)

S nm sau khi dng knh ti

Hnh 1.1: Xu th dng ln ca nc ngm ti tri nghin cu ca i hc nng nghip

Haryana ti Hisar, n
Nguy c mn ho t do mc nc ngm dng ln c lin quan n mn v
su. y cn hiu bit thm v khi nim su ti hn ca mc nc ngm. su
ti hn ca mc nc ngm l su nh nht ca mc nc ngm k t mt t m
bo cho tng hot ng ca b r cy khng b tch lu mui trong nhng iu kin thin
nhin v k thut nng nghip nht nh.
1.6.5. Cc mui ho thch
S tch ly mui trong cc vng kh hn thng bao gm c cc mui ho thch
c ngun gc t cc trm tch trc y hoc cc dung dch b nht li trong cc trm tch
bin trc y. S gii phng mui c th xy ra mt cch t nhin hoc do cc hot
ng ca con ngi. V d: nc ngm dng ln, i qua mt tng trc y khng thm
nc (sau ny li tr thnh tng thm c do tc ng ca qu trnh phong ho), tng
ny li nm trn mt tng cha mui. Hoc khi o mt tuyn knh ngay trn tng cha
mui (n ).
1.6.6. Thm t cc sn dc cha mui
Trong mt s trng hp, s thm nc t cc sn dc cao hn c th gy mn
cho cc vng di dc, nht l khi nc trong t thm qua tng t c nhiu mui hoc
thm qua cc trm tch bin. Cc sui nc khong c mn nht nh l nh cc hin
tng nh th ny.

92

1.6.7. i dng
cc vng ven bin, t nhn c mui t bin qua cc con ng sau y:
i) Khi thu triu ln lm ngp t
ii) Nc bin i vo t lin qua cc ca sng, cc sng.
iii) Dng nc ngm
iv) Cc th kh cha mui, c th di chuyn vo su trong t lin nhiu km, sau
c ma a xung t. Cc hi nc c th a vo t lin khong 20-100kg/ha/nm
mui NaCl, cn i vi cc vng ven bin c th t n 100-200 kg/ha/nm. Sau mt
thi gian di, s tch ly ny c th lm cho t b mn.
1.6.8. Cc phn bn ho hc v cc cht thi
Mc d vic s dng phn bn ho hc, phn chung trong nng nghip ngy cng
tng ln, nh hng ca n i vi vic tch ly mui trong t cng cha phi ng k.
Tuy nhin, trong mt s trng hp nh cc ng phn tru b, cc cht bn, cc sn
phm ph ca cng nghip c th gp phn lm tng s tch ly cc ion hn ch nng
sut cy trng.

1.7. Phn loi t mn

Cc nh khoa hc t c gng phn loi cc loi t mn da vo cc ch tiu
sau: pH ca t bo ho nc (pHs), tng s mui tan, dn in ca dch chit ca
t bo ho nc (ECe), hm lng phn trm Na trao i (Exchangeable sodium
percentage - ESP).
1.7.1. H thng phn loi ca B Nng nghip Hoa k
Cc nh khoa hc ca Phng th nghim t mn Hoa k (Richards, 1954) phn
chia ra 3 loi t mn (bng 1.4): t mn, t kim, t mn kim. V khi ECe trong t
mn t n gi tr 4 dS/m th hu ht cc cy trng u b gim nng sut n 50% nn
ngi ta xut s dng gi tr ECe ny lm tiu ch phn bit t mn v t
khng mn. Tng t, khi ESP ln hn 15 th cc tnh cht vt l, nht l tnh thm nc
ca t b nh hng ng k nn y cng l mt tiu ch phn loi t mn.
Bng 3: H thng phn loi ca B Nng nghip Hoa k
Loi t
t mn
t kim
t mn kim

ECe, dS/m
>4
<4
>4

ESP
<15
>15
>15

pH
<8,5
>8,5
>8,5

Sau ny, cc loi t mn ny c phn loi theo h thng danh php mi thuc
lp t Aridisols, mt lp t c trng ca vng kh hn, c lp t mt mu sng v c
mt hoc vi tng ph sa. Nhm salorthid c mt tng t mn v gn tng t vi t
solonchak theo cch phn loi ca FAO - UNESCO. Lp ph Arid vi mt tng st c
th c mt lp t giu Na, hoc c hai, tc l mt tng St b nn cht v cc lp t
cha nhiu Na v tng ng vi t Solonetz. Cc lp t khc, nht l Mollisols v
Alfisols, c th c cc giai on b mn hoc b chua trong nhng iu kin c th.

93

1.7.2. H thng phn loi ca Lin x c

Lin x c, ngi ta phn chia t mn thnh 2 nhm: t Solonchak v t
Solonetz
1. t Solonchak: tiu ch phn loi l hm lng mui tnh bng phn trm khi lng
t kh (Kovda, 1965). Ngi ta nh ngha Solonchak l nhng loi t c hm lng
mui tan ln hn 2% trong tng t dy 30 cm trn cng. Hn na, cn c vo hm
lng mui tng s v kiu mui tan trong t ngi ta chia ra 5 loi t: khng mn, hi
mn, mn va, mn nhiu v t Solonchak. Quan h gia hm lng mui tng s v
loi t mn ph thuc vo s hn hp ca cc loi mui c trong t. V d tu thuc
vo kiu mui, t hi mn c th cha lng mui tan t 0,1-0,2% n 0,3-0,6%, trong
khi th t Solonchak cha 0,5-2,0%.
2. t Solonetz: l nhng t c c trng bi ESP cao trong tng B. Ngi ta da
vo cc loi khong st v ESP chia t Solonetz thnh 4 loi (bng 4).
Bng 4: H thng phn loi t Solonetz ca Lin x c
Loi t
t Solonetz
t Solonetz mnh
t Solonetz va
t Solonetz yu

t en
>30
15-30
10-15
<10

ESP
t ht d v t nu
>16
10-16
5-10
<5

1.7.3. H thng phn loi ca chu u

Ngoi vic s dng cc ch tiu nh ca Hoa K (ECe, ESP, pHs), nm 1968 cc
nh khoa hc chu u (Szabolcs, 1974) xut thm mt ch tiu phn loi c tnh
cht pht sinh na l tng B c cu trc. V ngi ta xut hai nhm t mn ch
yu l:
a) t mn c hoc khng c tng B c cu trc
b) t kim c hoc khng c tng B c cu trc
1.7.4. H thng phn loi ca FAO - UNESCO
Trong h thng phn loi ca FAO - UNESCO (FAO, 1974), t mn c chia
thnh 2 nhm:
1. t Solonchak: nhm ny c c trng bi mn cao tng t mt dy 125
cm. mn cao c ngha l ECe vo thi gian no trong nm > 15 dS/m trong phm
vi tng t dy 125cm i vi t c cu trc th, tng t dy 90cm i vi t c cu
trc trung bnh v tng t dy 75cm i vi t c cu trc mn. Hoc ECe>4 dS/m
trong phm vi tng t mt dy 25cm. Cc n v ph l: orthic, mollic, takyric, gleyic.
2. t Solonetz: l nhng t c: i) tng B Na trong lp t 40cm trn cng, trong
ESP > 15 hoc ii) C Na+ + Mg2+ > Ca2+ + chua trao i khc ( pH = 8,2) trong
lp t 40cm trn cng v ESP > 15 trong tng di no trong phm vi t mt t
n su di 2m.
1.7.5. H thng phn loi ca Vit nam
Nhm t mn ven bin c chia ra cc n v nh sau:
94

- t mn s vt c (Gleyic salisols hay Gleyi salic Fluvisols theo FAOUNESCO).

- t mn nhiu (Haplic salisols hay Hapli salic Fluvisols theo FAO - UNESCO).
- t mn trung bnh v t (Mollic salisols hay Molli salic Fluvisols).
1. t mn s vt c (Gleyic salisols hay Gleyi salic Fluvisols theo FAO - UNESCO)
c din tch 105.318 ha, phn b nhiu vng ven bin t Nam ra Bc nhng nhiu nht
l vng ven bin Nam B t Bn Tre n C Mau. t mn s vt c chim 0,34%
din tch t t nhin ton quc v 10,63% nhm t mn v phn b nh sau:
Khu vc
ng bng sng Cu long
Duyn hi min Trung
Khu bn c
ng bng sng Hng
Tng cng

Din tch (ha)

56.448
5.166
1.796
15.807
105.318

Thm thc vt rng ngp mn mang tnh c th theo vng, c nh hng n t

ai v ng vt mun mu mun v: Nam b thng gp rng c, rng vt, rng
bn, rng da nc v cc loi hnh hn hp c - mm, c - vt ... min Bc t gp
cc qun th nh trn, thng gp s, vt, ng, trang...
t s vt c dng cha thun thc, tng mt thng d t, d nc, ang
trong qu trnh bi lng, dng bn lng, ly ngp nc triu, bo ho NaCl, ln hu c,
gly mnh, t trung tnh hay kim yu, tng mt lng hu c kh, m tng s trung
bnh v kh, ln tng s trung bnh, kali tng s giu, ln v kali d tiu kh v giu, t l
Ca++/Mg++ thng nh hn 1. Thnh phn c gii trung bnh ( min Bc) v nng (
Nam B). i din cho loi t mn s, vt, c l phu din VN37.
Phu din VN37
a im: Rng c ng m, p 6, x Thnh Phc, huyn Bnh i tnh Bn Tre
To : V 10o0845B, Kinh : 106o4330. cao: 1m
Mu cht: Ph sa; a hnh: Bng phng; dc: 0o-3o
Hin trng thm thc vt: c trng nm 1984, pht trin bnh thng, cao 5-8m
Tn t: Vit nam: t mn s, vt, c (1976, 1985, 1996)
FAO - UNESCO-WRB: Gleyi Salic Fluvisols
USDA (Soil Taxonomy): Epiaquents
c im hnh thi phu din:
Ap (0-15cm): Nu sm
(m: 5YR 3/3; Kh: 5YR 6/2); st; t; trn mt nho,
pha di do dnh; pha trn mt 1-2cm c lp xc l cy mc xen ln ph sa; c nhiu
r cy ti v nhng xc cnh cy, r cy b mc, nhiu vt nu vng r st theo vt r
cy; chuyn lp t t.
AB (15-60cm): Nu sm (m: 7,5YR 3/3; Kh: 5YR 5/3)); st; t; do, dnh; nhiu xc
l, r cy ang phn hy; c nhiu vt en, cc st xm sm xen ln; c nhiu vt nu
vng r st dng kt von mm; chuyn lp t t.
95

Bghn1 (60-110cm): Nu rt sm (m: 5YR 2/3; Kh: 5YR 5/2); st pha tht; t;
do, dnh; xc r cy nh cn t hn tng trn; cn t xc cy ln dng knh 5-8cm
mc nt, xung quanh bm lp st xanh xm; gly mnh; chuyn lp t t.
Bghn2 (110-150cm): Xm sm (m: 7,5YR 2/3; Kh: 7,5YR 6/3); st; t nho; do,
dnh; c t vt en v xc b thc vt; gly mnh; c t nh ct mn.

Hnh 1.2. Phu din VN37 v cnh quan ni o phu din

Nhng tnh cht l, ho hc c bn
su
tng t
(cm)
0-15
15-60
60-110
110-150
su
tng t
(cm)
0-15
15-60
60-110
110-150
su
tng t
(cm)
0-15
15-60
60-110
110-150

Dung
trng
(g/cm3)
0,97
1,02
0,97
1,06

Thnh phn cp ht, %

T
trng

xp
(%)

m
(%)

2,0-0,2

0,2-0,02

0,02-0,002

2,43
2,51
2,51
2,53

60,1
59,4
61,0
58,1

37,0
35,0
39,0
36,0

0,7
0,2
0,2
3,1

15,5
17,5
22,2
20,6

37,1
34,7
37,8
36,2

D tiu
mg/100g

Tng s, %
OC

P2O5

K2O

P2O5

2,45
1,40
1,86
1,48

0,15
0,07
0,07
0,05

0,22
0,15
0,11
0,11

2,22
2,47
2,32
2,13

14,48
12,17
10,67
7,00

K2O
86,6
97,1
93,3
74,9

Cation trao i cmol (+)/kg t

Ca++
1,36
1,02
1,48
2,02

Mg++
3,88
2,21
2,14
4,85

K+
1,84
2,06
2,19
1,54

Na+
11,45
11,21
10,66
10,05

Tng
18,53
16,90
16,47
18,46

chua
cmol (+)/kg
Trao Tim
i
tng
0,16
1,58
6,16
19,78
2,72
12,46
0,08
0,63
CEC

cmol (+)/kg
t
St
21,12 19,60
17,06 22,20
17,72 22,40
22,52 21,86

<0,002
46,7
47,6
39,8
40,1

pH

EC
dS/m

H2O

KCl

7,2
7,6
7,5
7,6

6,8
7,0
6,9
7,1

4,5
5,6
6,0
5,5

BS

Cl

SO42

%
87,7
99,0
92,9
81,9

%
1,15
0,98
1,15
1,17

%
0,14
0,51
0,61
0,40

2. t mn nhiu (Haplic salisols hay Hapli salic Fluvisols theo

FAO - UNESCO) c din tch 133.288 ha. Loi t ny chim 0,42% din tch t t
96

nhin c nc v 15% ca nhm t mn. Phn ln tp trung vng ven bin ng bng
sng Cu long: 102.000 ha.
Khu vc
ng bng sng Cu long
Ven bin khp cc vng
Khu 4 c
Duyn hi min Trung
ng Nam B
Trung du min ni Bc B
Tng cng

Din tch (ha)

102.000
14.318
6.609
11.426
19.592
18.704
133.288

t mn nhiu thng do nc mn trn theo thu triu v cng c ni do nc

mch mn do mui NaCl trong nc bin.
t mn nhiu thng a hnh thp ven bin, ca sng, cao trnh
0,5 - 0,8 m s thay i mn theo hai ma: v ma ma, lung nc ma, nc ngt t
thng ngun ui nc mn ra xa lm ngt tng t mt, nn la ma pht trin ra n
st bin. V vy c th gi l t mn thi v, v nghin cu xc nh t mn c chnh
xc phi thc hin trong nhng thi k kh hn nht.
t mn nhiu thng c Cl- > 0,25%, tng s mui tan > 1% v EC thng > 4
ms/cm. V ma ma nhng tr s trn c h thp hn. T l Ca++/Mg++ thng <1. t
mn nhiu thng cha cc cht dinh dng trung bnh n kh, nht l Nam B.
Thnh phn c gii t st n limon hay tht pha st. t mn Nam B thng c thnh
phn c gii nng hn v su hn. t mn min Bc thng c thnh phn c gii trung
bnh (limon hay tht pha st) v c nn ct hay ct pha su cha n 100 cm v
su khong 50 - 80 cm thng gp lp ct xm xanh, c xc v s, c bin. i din cho
loi t ny l phu din VN31.
Phu din VN31
a im: Rung ng Hng, p u l, x Hip Thnh, th x Bc Liu, tnh Bc Liu
To : V 09o1530B, Kinh : 105o4415. cao: 2m
Mu cht: Ph sa; a hnh: Bng phng; dc: 0o-3o
Hin trng thm thc vt: la mi thu hoch xong
Tn t: Vit nam: t mn nhiu (1976, 1985, 1996)
FAO - UNESCO-WRB: Hapli Salic Fluvisols
USDA (Soil Taxonomy): Hydraquents
c im hnh thi phu din:
Ap (0-20cm):
Nu xn (m: 5YR 4/2,5; Kh: 5YR 6/3); st; m; c nhiu vt
en xc c, nhiu r la; c t ht kt von nh mu nu vng r st cn mm; pha di c
cc vt st mu nu vng; (m: 5YR 4/3,5; Kh: 5YR 4/4); cc k nt c vt nu r st
(m: 2,5YR 4/6; Kh: 5YR 5/8); chuyn lp t t.
AB (20-50cm): Nu xn (m: 5YR 4/3; Kh: 5YR 5/2); st; m; pha trn b ri v c
nhiu ht kt von nu en nh, pha di to hn, kt von cng ng knh 2-5mm (m:
7,5YR 3/3; Kh: 7,5YR 4/4); pha di tng c cc vt vng nu r st; chuyn lp t t.

97

Bn (50-100cm): Nu xn (m: 5YR 4/3; Kh: 5YR 5/2); st; m; nhiu k nt; c
nhiu vt vng nu r st (m: 7,5YR 4/6; Kh: 7,5YR 5/6); c kt von ng mu en nu;
chuyn lp t t.
Bnc (100-120cm): Nu xm (m: 5YR 4/2; Kh: 5YR 5/2,5); tht pha st; m; cn vt
nt; nhiu vt kt von bc theo r cy pha ngoi vng nu, trong nu en; chuyn lp t
t.
C1 (120-140cm):
Nu xm (m: 7,5YR 4/1,5; Kh: 7,5YR 5/3); tht pha st; t,
dnh; cc vt ln kt von theo xc thc vt ngoi nu vng, trong en nu; chuyn lp t
ngt.
C2 (140-160cm):
Nu xm (m: 7,5YR 4/1,5); st; t, do, dnh; mn.

Hnh 1.3. Phu din VN31v cnh quan ni o phu din

Nhng tnh cht l, ho hc c bn
su
tng t
(cm)
0-20
20-50
50-100
100-120
120-140
140-160
su
tng t
(cm)
0-20
20-50
50-100
100-120
120-140
140-160

98

Dung
trng
(g/cm3)
1,22
1,32
1,19
1,01
1,02
1,05

Thnh phn cp ht, %

T
trng

xp
(%)

m
(%)

2,0-0,2

0,2-0,02

0,02-0,002

2,65
2,66
2,66
2,63
2,58
2,63

54,0
50,4
55,3
61,6
60,5
60,1

25,8
23,5
29,8
36,2
37,5
35,4

0,8
1,3
0,8
1,6
2,0
1,0

7,8
9,9
14,3
29,1
30,0
26,8

35,8
36,4
32,2
34,1
31,8
39,4

D tiu
mg/100g

Tng s, %
OC

P2O5

K2O

P2O5

0,95
0,36
1,28
0,95
1,50
1,61

0,07
0,02
0,04
0,03
0,05
0,04

0,12
0,15
0,13
0,12
0,12
0,13

2,58
2,17
2,01
1,91
1,91
2,17

5,29
6,24
4,25
8,02
5,22
3,65

K2O
44,28
65,01
65,01
42,87
51,34
69,25

chua
cmol (+)/kg
Trao Tim
i
tng
0,06
0,30
0,04
0,31
0,04
0,27
0,04
0,38
0,04
0,31
0,04
0,27

<0,002
55,6
52,4
52,7
35,2
36,2
42,7

pH

EC

H2O

KCl

5,1
7,4
7,3
7,5
7,1
7,8

5,0
6,4
7,1
6,9
6,9
7,2

dS/m
6,5
6,0
2,5
1,7
2,7
2,9

 su
tng t
(cm)
0-20
20-50
50-100
100-120
120-140
140-160

Ca++
5,34
4,39
4,98
2,51
2,02
2,88

Cation trao i
cmol (+)/kg t
Mg++
K+
Na+
2,69
0,94
3,60
3,30
1,38
6,15
2,85
1,38
8,67
2,30
0,91
7,65
3,05
1,09
6,97
3,19
1,47
7,75

CEC

Tng
12,57
15,22
17,88
13,37
12,95
15,29

cmol (+)/kg
t
St
16,32 20,80
18,08 23,00
19,52 22,80
15,58 26,88
18,23 23,79
19,41 24,64

BS

Cl

%
77,0
84,2
91,6
85,8
71,0
78,8

%
1,13
0,14
0,56
0,43
0,69
0,58

SO42
%
0,09
0,07
0,29
0,11
0,33
0,30

Bng 5: S liu trung bnh v t mn nhiu (theo t Vit nam)

Vng

ng bng sng Cu
long
ng bng sng Hng
Duyn hi Nam T. B
Khu 4 c

Tng
t
(cm)

pH
KCl

Hu
c
(%)

Cation trao i
me/100g t

Tng s
(%)

Ca++

Mg++

P2O5

C/N

%
Cl-

0-20

5.5

2.52

3.62

9.34

0.11

0.04

13

0.25

0-20
0-20
0-20

7.0
4.8
7.4

2.56
2.35
2.60

6.64
6.28
3.70

5.92
4.92
2.66

0.20
0.14
0.16

0.11
0.08
0.06

7
10
7

0.29
0.17
0.47

3. t mn trung bnh v t (Mollic salisols hay Molli salic Fluvisols) c tng din tch
732.584 ha. Phn b tip gip t ph sa, bn trong vng t mn nhiu, i b phn
a hnh trung bnh v cao v cn nh hng ca thu triu. Loi t ny chim 2,4%
din tch t ton quc v khong 75% ca nhm t mn, tp trung nhiu nht ng
bng sng Cu long.
Khu vc
ng bng sng Cu long
ng bng sng Hng
Khu 4 c
Duyn hi min Trung
ng Nam B
Trung du min ni Bc B
Tng cng

Din tch (ha)

586.422
53.307
38.358
35.561
2.500
16.360
732.584

% din tch
nhm
80
7,30
5,20
4,90
0,34
2,20
100

t mn trung bnh v t c Cl- < 0,25% v EC < 4 ms/cm. t c phn ng trung tnh t
chua, xung su pH c tng ln do nng mui cao hn, t l Ca++/Mg++ <1, mn, m
trung bnh, ln trung bnh v ngho. i din cho loi t ny l phu din VN01.
Phu din VN01
a im: i 9, Nng trng Rng ng, huyn Ngha Hng, tnh Nam nh
To : V 20o0000B, Kinh : 106o0600. cao: 1m
Mu cht: Ph sa; a hnh: Bng phng; dc: 0o-3o
Hin trng thm thc vt: la ma (CR203) mi thu hoch
Tn t: Vit nam: t mn trung bnh v t (1976, 1985, 1996)
99

FAO - UNESCO-WRB: Molli Salic Fluvisols

USDA (Soil Taxonomy): Udifluvents
c im hnh thi phu din:
Ap (0-20cm):
Nu sm (m: 5YR 3/4; Kh: 5YR 6/4); st; xp; hi cht; m;
c nhiu r la v vt en xc r ci; chuyn lp t t.
AB (20-60cm): Nu sm (m: 5YR 3/4; Kh: 5YR 6/4); c xen cc kt von mu
vng r st (m: 7,5YR 4/6; Kh: 7,5YR 6/6); tht pha st; m; c cc vt en nh xc r
ci; chuyn lp t t.
B (60-85cm):
Nu sm (m: 5YR 3/3; Kh: 5YR 6/3); c mt t ht kt von
mu vng r st (m: 7,5YR 4/6; Kh: 7,5YR 6/6); tht pha st v ct; ln t vt ct mn;
m; chuyn lp t t.
Cr1 (85-105cm):
Nu sm (m: 5YR 3/2; Kh: 7,5YR 5/3); tht pha ct; c pha
nhiu ct: mn pha trn, th dn pha di; chuyn lp r.
Cr2 (105-125cm): en hi nu (m: 7,5YR 3/2; Kh: 7,5YR 5/3); ct, ln t st nu
sm; t, ln t v s.

Hnh 1.4. Phu din VN01 v cnh quan ni o phu din

Nhng tnh cht l, ho hc c bn
su
tng t
(cm)
0-20
20-60
60-85
85-105
105-125

100

Dung
trng
(g/cm3)
1,05
1,34
1,39
1,33
1,38

Thnh phn cp ht, %

T
trng

xp
(%)

m
(%)

2,0-0,2

0,2-0,02

0,02-0,002

2,65
2,69
2,62
2,66
2,65

60,4
50,2
47,0
50,0
48,0

32,9
25,6
24,4
25,4
26,1

2,2
0,7
0,4
0,3
0,8

22,5
39,3
55,8
60,7
89,8

45,0
32,6
21,1
25,8
5,8

<0,002
30,3
27,4
22,7
13,2
3,6

 su
tng t
(cm)
0-20
20-60
60-85
85-105
105-125

D tiu
mg/100g

OC

P2O5

K2O

P2O5

K2O

0,14
0,85
0,43
0,62
0,21

0,11
0,10
0,06
0,07
0,04

0,04
0,04
0,03
0,03
0,03

2,05
2,05
2,00
1,65
1,09

8,15
8,00
7,63
6,15
6,10

8,47
4,23
2,82
2,82
2,82

chua
cmol (+)/kg
Trao Tim
i
tng
0,04
1,02
0,04
0,85
0,04
0,50
vt
0,38
vt
0,27

Tng
7,86
6,70
7,09
8,72
13,33

CEC
cmol (+)/kg
t
St
12,58 24,15
11,21 21,52
13,98 31,87
14,66 33,42
17,77 40,51

Tng s, %

su
tng t
(cm)
0-20
20-60
60-85
85-105
105-125

++

Ca
4,19
4,49
3,40
4,55
7,25

Cation trao i
cmol (+)/kg t
++
Mg
K+
Na+
3,17
0,18
0,32
1,83
0,09
0,29
3,36
0,06
0,27
3,96
0,06
0,15
5,77
0,06
0,25

pH
H2O

KCl

7,3
7,5
7,7
7,9
8,2

5,9
5,9
6,3
6,5
6,9

BS
%
62,5
59,8
50,7
59,5
75,0

Bng 6: S liu phn tch trung bnh v t mn trung bnh v t (theo t Vit nam)

Vng

ng bng sng Cu long

ng bng sng Hng
Duyn hi Nam T. B
Khu 4 c

Tng
t
(cm)
0-20
0-20
0-20
0-20

pH
KCl

4.9
5.8
5.3
6.3

Hu
c
(%)
3.33
1.90
1.42
1.61

Cation trao
i
me/100g t

Tng s
(%)

Ca++

Mg++

P2O5

6.47
6.00
3.40
3.60

8.67
8.80
4.50
6.13

0.18
0.14
0.11
0.14

0.04
0.09
0.03
0.05

C/N

Cl%

11
7
8
8

0.15
0.08
0.18
0.10

1.8. Vai tr ca con ngi trong vic hnh thnh t mn

Do hot ng ca con ngi, nhiu vng t tt i vi sn xut nng nghip c th
b ho mn do:
a) Xy dng ng x, p, knh mng, iu lm nh hng n qu trnh tiu
thot t nhin dn n ngp ng, dng cao mc nc ngm v lm t b mn.
b) S dng nc ngm mn ti nhng khng tiu nc y
c) Qun l ti tiu khng tt dn n thm nhiu, ti qu mc lm t b mn ho v
kim ho.
d) Thay i c cu cy trng. V d chuyn t t rng sang t trng cy nng nghip,
chuyn t trng cy trng cn sang trng la nc, t hoang ho to iu kin bc
mn v tch ly mui trn tng t mt.

101

Chng 2
Cc loi t mn v qun l t mn
2.1. Cc c trng ca phu din t v dch chit ca t bo ho nc
t mn cn gi l t Solonchak, l nhng loi t cha mt lng ng k cc
mui tan c nh hng n s pht trin ca thc vt. dn in ca dch chit ca t
bo ho nc ca nhng t ny ln hn 4 dS/m. pH < 8,2 v hm lng Na+ trao i
<15%. Phu din ca cc loi t ny ni chung l ng u t trn xung di. Nhng
loi t ny khng c tng B c cu trc v cha rt t cht hu c (<1%). Cc mui tan
ch yu l Cl v SO42, Na+, Ca2+, Mg2+. Trong t mn c th c hoc khng c cc
bicacbnat. Tuy nhin, ni chung l khng c cacbonat (xem bng 7). Tu thuc vo cc
ion chim u th trong t mn, c th gi cc loi t ny l t mn Clo Sunphat, t
mn Sunphat - Clo,...
Bng 7: Thnh phn ca dch chit ca t mn bo ho nc
t
s
1
2
3
4

SP
54,0
52,0
76,2
40,7

pH

ECe

7,30
7,60
7,20
7,45

dS/m
2,2
26,6
32,3
27,9

Na+

11
260
252
174

K+

2,2
5,5
6,1
17,3

Ca2+

6,9
16,1
36,6
44,9

Mg2+
me/l
7,2
24,0
62,8
72,0

Cl
12
110
285
224

SO42

HCO3

13
249
114
104

2,9
4,2
3,8
4,8

CEC
me/100g
t
16
18
32
16

Qua kt qu phn tch thnh phn ho hc t c th thy nng ca cc cation

cao nht l Na+, sau l Mg2+ v Ca2+. Nu nng tng s ca cc cation ho tan cao
hn ca cc cation trong CEC, hoc Ca trao i cao hn 20 me/100 g t th khi t
lun cha thch cao (CaSO4) v c gi l t mn thch cao. Ngoi nng cao ca
Cl , SO42, Na+, t mn cn cha cc nguyn t B v Se vi hm lng c hi.

2.2. S hnh thnh cc loi t mn

t mn c hnh thnh bt c ni no c cc iu kin kh hu, t ai, thy vn
thun li cho vic tch ly mui tan trong vng r cy, thm ch cc iu kin ch c
tnh cht tm thi. Vic hnh thnh t mn chu nh hng ca cc nhn t sau y:
2.2.1. Kh hu
Tr vng ven bin, him khi tm thy t mn cc vng m t v cc vng
mui trong t lin tc c ra ra khi vng r cy nh tc dng ra ca ma. Cc loi
t mn thng thy cc vng kh hn v bn kh hn, ni ging thy khng thng
xuyn v khng ra cc mui lc u c trong phu din t. Thng thng, nu
vng t c ging thy hn 1000 mm trn mt nm th khng hnh thnh t mn.
S tch ly cc mui trong lp t mt c th c tng cng nu mt ma m t v
mt c lun phin bng mt ma nng v kh. Trong thi gian ma h kh ro, dng
mui i t mt nc ngm ln n b mt t c ho tan ln hn so vi dng mui t
cc lp mt i xung do trong ma kh hu mt ho tan ca cc mui thp.

102

2.2.2. t
Do ti, s phn b li cc mui trc y c phn b u trong phu din t
hoc cc mui trc y c phn b cc b ti cc lp di su c th lm tng mui
trong vng r cy. Ta bit rng thng qua vic dng leo mao qun, nc mang cc mui
tan ln tng t mt v chng sau khi bay hi. Do , nhiu t hin nay khng b
mn nhng li c nguy c b mn do ti.
Thng thng, nhng loi t c cu trc nh b mn t hn nhng t c cu trc
nng bi v:
i) Nhng loi t c cu trc nh c tiu nc tt hn, do cc mui c ra
d dng v nhanh chng,
ii) Nhng t ny c CEC thp nn gi t mui hn nhng t nng
iii) Nhng loi t c cu trc nh c kh nng dng leo mao dn km v do c
th chu nh hng ca nc ngm l t hn
2.2.3. Cc iu kin thy vn
Cc iu kin thy vn sau y c th to iu kin thun li cho s ng ngp v
tch ly mui, gy nn s hnh thnh t mn:
i) Cc vng t nm thp c th c tch ly mui trn b mt nh dng chy mt
t ni khc n. Vo ma ma, nhng khu vc ny trng c v b ng ngp nhng vo
ma kh li kh ro to cho t b mn. cc vng ven bin, thy triu dng ln lm
ngp t mt, s xm nhp ca nc bin qua cc sng, ca sng, cc tng nc ngm
mn l nhng nguyn nhn chnh hnh thnh nn cc loi t mn.
ii) S tham gia ca cc tng nc ngm nm nng v ca cc vng ln cn thng
qua s thm (hnh 2.1) c van der Molen (1976) m t c th lm tng tng s mui v
lm mc nc ngm dng ln, thc y s hnh thnh t mn. Thm vo , s thm
mn, mt hin tng thng thy Australia, Bc M, v mt s nc khc cng c th
gy nn s tch ly mui cc vng thp hn. Doering v Sandoval (1976), Pluym
(1978) nhn xt rng thay i s dng t t rng t nhin sang trng cy ng cc
hoc s thay i c cu cy trng v d nh b t hoang vo ma h c th lm cho mt
lng ln nc i qua t v mang theo cc mui n cc vng t thp nm k.
Stoneman (1978) cho rng vn mn min Ty Australia, khng ging nh nhiu
ni khc trn th gii, khng lin quan vi vic ti nc m lin quan vi vic canh tc
trn t kh, do lm gim s bc thot hi nc nn kch thch vic ra qu mc, gy
ng cho t v gy mn cc vng t thp hn.

103

Vng thm chn 1 qu i

Thm t cnh ng c ti sang ni kh

Ni c ti

Thm vo thung lng

Khng ti

Thm do cc loi t khc nhau

t tht
t st

Thm t knh ti

Hnh 2.1. Hin tng thm theo van der Molen (1976)
iii) S dng cc knh ti gy nn:
- Tng s lng nc n khu vc ln hn, nhiu ln trong thi k cy trng yu
cu t nc
- Gim vic khai thc nc ngm v do gy nn s xo trn trong cn bng nc
ca khu vc
- Vic qun l nc trang tri ca nng dn cha tt do h thiu hiu bit v
su nc cn ti, s ln ti, do h ly qu nhiu nc ti v s knh cp khng
nc gy ra tn tht do thm su.
- Ti qu nhiu nc cho nhng t ct c cu trc th
V nhng l do trn y, khi a nc ti cho khu vc, mc nc ngm ni
chung s dng ln hoc to ra mc nc ngm nm gn mt t. S dng ln ca mc
nc ngm l nguyn nhn ch yu lm thoi ho t nhiu khu ti.
2.2.4. C ch ca s ho mn do mc nc ngm nm nng
S dng ln ca nc ngm t mt nc t do gi l s dng leo mao dn. y l
mt c ch quan trng gy mn cho t do nc ngm di chuyn ln pha trn, sau bay
hi. Nc ngm bay hi v li mui cho tng t mt. S lng nc v mui i ln
tng t mt do s dng leo mao dn ph thuc vo cu trc t, su phn b ca mc
nc ngm, nng mui trong nc ngm.
V mt ton hc, s dng mao dn c m t nh sau:
hc = 2 .

cos
dw.g
r

trong : hc l cao dng mao dn cn bng

104

(2.1)

 l lc cng mt ngoi
l gc thm t
r l bn knh ca ng mao qun
dw l khi lng ring ca nc
g l gia tc trng trng
Bc hi
Mt t
Nc mn

Nc mn
Mt nc ngm

Hnh 2.2. S v s chuyn ng ca mui trong t c mc nc ngm nng. Khi

nc bc hi,nc tch ly trn tng t mt v khuch tn xung pha di (Doering,
1963)
Khi cho tt c cc i lng khc khng i th phng trnh ny cho bit trong t
st c cu trc nng nc s dng ln nhiu hn (cc khong hng cng nh th tr s r
cng nh) so vi trong t ct c cu trc nh (cc khong hng cng rng th r cng
ln).
Hn na, dng n nh ca nc i ln t mt nc ngm bc hi trn b mt s
c m t bng nh lut Darcey nh sau:
q = K ( )(

d
1)
dz

(2.2)

trong q l tc dng thm, bng tc bc hi E trong nhng iu kin ca trng

thi n nh
K() l dn thy lc, l hm s ca
z l su ca mc nc ngm
Phng trnh ny d bo nu mc nc ngm cng nng th q cng ln. Shlesener
(1958) quan trc (hnh 2.3.) v nhn xt rng nhng su nc ngm nng, t l
bc hi E t t tht pha st c quan h cht ch vi lng bc hi tim nng EP. Khi EP
cao hn, dn thy lc l yu t hn ch i vi vic p ng nhu cu bc hi.
Khi xt n iu ny, ta rng t nhng nm 1930, Polynov pht biu quan
im v su ti hn ca mc nc ngm l su ti thiu m mc nc ngm phi
cch mt t khng gy mn cho t do s dng mao dn.
Talsma(1963) quan st c quan h gia gim bc hi vi h thp mc
nc ngm v cho rng su ca mc nc ngm, t su t l bc hi ln nht
105

E (m/ny)

bng 0,1 cm/ngy l su ti hn. S dng tiu chun ny, Khosla v cc cng s
(1980) quan st c (hnh 2.4) 80 cm l su ti hn ca mc nc ngm i vi
t tht pha ct ca huyn Sonepat, bang Haryana, n .

Hnh 2.3. T l bc hi E trong t tht pha st ph thuc vo bc hi EP khi mc

nc ngm cc su 30, 45 v 59 cm (Schlesener, 1958)

Mc nc ngm

Cng bc hi ln nht cm/ngy

su ti hn ca nc ngm

Hnh 2.4. Quan h gia cng bc hi v su mc nc ngm (Khosla v cng

s, 1980)
Ni chung l tn ti mi quan h cht ch gia su ti hn ca mc nc ngm
v nng mui ca n (hnh 2.5). Khi nng mui ca nc ngm tng ln th su
ti hn ca nc ngm phi gim xung. c tnh s b, nu nng mui bng 1; 2,5;
5g th su ti hn tng ng bng 3, 2 v 1 m.

Nng mui ca nc ngm (g/l)

Hnh 2.5. Quan h gia hm lng mui ca nc ngm v su ti hn ca nc

ngm

106

Varallyay (1977) coi s lng mui ti a (QS) c th tch ly trong phu din
t trong thi gian 1 nm bng tim nng ra t nhin ca t v xc nh mi lin h
ca n vi tc dng thm cho php (ti hn) nh sau:
Vm =

10.QS
CwT

(2.3)

trong Cw l mn ca nc ngm (g/l)

T l thi gian (ngy)
su phn b ca mc nc ngm c th trnh c dng thm mnh hn Vm
c coi l su ti hn v bng 70cm i vi t ct v bng 225cm i vi t tht.

2.3. Chn on t mn ngoi ng rung

C th nhn bit cc loi t mn ngoi ng rung nh
i) S c mt ca lp vng mui mu trng trn mt t trng thi kh. Lp mui
mng ny c th t, mn, hoc cng c mu sng hoc ti tu thuc vo thnh phn ch
yu ca n. Nu cha nhiu CaSO4 v CaCO3 th b mt mn, c bi, trong khi s hn
hp ca NaCl v Na2SO4 to nn b mt mt khi trng dng tinh th. MgCl2 gp phn
to nn lp vng sm, m t.
ii) Cc iu kin vt l tt v tnh thm cao
iii) Mc nc ngm nm gn mt t, hu ht cch mt t cha n 2m. Nc
trong t hu ht l nc l, khng thch hp ti cho cy.
iv) Thc vt t nhin ch yu l cc bi cy nh v mt s thc vt a mn nh
Cressa cretica, Cyperus rotundus, Chloris gayana, Sporobolus Pallidus, Dichanthium
annulatum, Suaeda fruticosa, Butea monosperma.
v) cc cnh ng c canh tc, cc loi cy mc khng u v chm pht trin,
c mu xanh xm hoc hi xanh.
vi) Du hiu cy b ho do thiu nc ngay c khi t c nc
vii) Ni chung, lp vng t mng c th ngn cn s m chi ny lc ca cc loi
cy nhy cm vi mn.
viii) Do tc ng n mn ca cc mui nn tui th ca cc cng trnh, nh ca,
my mc nng nghip, ng x b gim.

2.4. ECe - i lng o mn ca t

Nng mui tan ca t ni chung c th hin bng dn din ca dch chit
ca bt nho ca t dc bo ho (Electrical Conductance of the saturation paste extract
- ECe). Trong phng th nghim, ngi ta thu dch trit bo ho bng cch ht hoc p t
bt nho t c bo ho trng thi cn bng. ECe tng ln khi hm lng cc mui
tan tng ln (hnh 2.6). Ni chung nng cc mui tan (tnh bng me/l) bng 10-12,5
ln ECe (dS/m). u im ch yu ca phng php dch chit bo ho trong quan trc
mn t l ch bo ho (Saturation Percentage) xp x bng hai ln gi tr ca m
ng vi tr m ng rung (Field Capacity). Do , nng mui tan trong dch chit
ca bt nho bo ho c xu th bng mt na nng ca dung dch t tr m
ng rung v bng 1/4 nng dung dch t trng thi bo ho nn c th biu th
107

trng thi ng vi m cy ho. Phm vi cc gi tr ca SP thng thy trong cc loi

t c cu trc thay i tng ng vi m cy ho, tr m ng rung c cho
trong bng 8.
Bng 8: m (%) ng vi cc trng thi WP, FC v SP ca cc loi t c cu trc
khc nhau
Loi cu trc
Tht pha ct
Tht pha bi
St
Than bn

Phn trm m ti
WP
FC
Bo ho
4
8
16
10
20
40
25
50
100
35
70
140

WP: Wilting point: m cy ho

FC: Field Capacity: tr m ng rung

Nng mui (me/l)

E (m/ny)

ng trung bnh

Hnh 2.6. Quan h gia EC ca dch chit ca t bo ho v nng mui (Richards,

1954)
Tc ng c hi ca cc mui ho tan mnh n s pht trin ca thc vt hu ht
c lin quan vi vic cy kh ht nc t dung dch t c nng mui cao hn.
Nguyn nhn l do p sut thm thu (osmotic pressure - OP) tng ln, m OP li c quan
h v mt nh lng vi ECe ca t.
mn ca vng r c biu th tt hn thng qua ECe v n c lin quan nhiu
hn vi ECe v c tnh n s chnh lch v m do s khc nhau v cu trc t. Hnh
2.7 cho thy quan h gia ECe, OP, hm lng mui (%) v mc phn hi ca cy.
Cc ng cho biu th quan h gia cc gi tr ca ECe vi hm lng phn trm mui
ca nhng loi t c cu trc khc nhau. V d, ti ECe bng 4dS/m v SP bng 75, hm
lng mui ca t khong 0,2%. Mt khc, vi cng hm lng mui nh vy trong
mt loi t ct, v d vi SP bng 25 s dn n tr s ECe trong dch trit bo ho bng
12 dS/m. V tc dng thm thu c lin quan nhiu hn vi ECe ca t - s o trc tip
ca mn, nn ECe l ch s biu th mn tt hn so vi hm lng mui (%).
108

% mui trong t

p sut thm thu ca dch trit t bo ho (atm)

S phn hi ca cy

Hnh 2.7. Quan h gia OP, ECe, ca dch chit bo ho, hm lng % mui v s phn hi
ca cy

2.5. Quan trc mn ca t ngoi ng rung

Vic o mn ngoi ng rung c thc hin nh s gip ca b cm bin
mn dng khi, xp, thit b 4 in cc v k thut cng hng t. quan trc lin tc
s thay i mn trong mt vi ngy hoc trong mt chu k ra mn th tt nht l
dng b cm bin (Richards, 1966). B cm bin mn o dn in ca nc trong t
(ECsw), nc trong t c ht vo mt a gm dy c t gia hai tm in cc.
Cc b o 4 in cc o EC ca t bng cch o in tr ca dng in gia hai
in cc c a vo t khi c dng in i qua cp in cc th hai pha ngoi
(Rhoades v Ingvalson, 1971). V cc khong vt l cc cht khng dn in nn s dn
in trc ht qua dung dch t v dn in l s o trc tip ca hm lng mui
trong t. Bng cch thay i khong cch gia cc in cc, mn ca mt th tch t
no hoc phn b mn trong mt phm vi no ca vng r c th c quan trc
thng xuyn (Rhoades v van Schilfgaarde, 1976).
o c hng s in mi ca mi trng bng TDR (Time domain reflectometry o phn x min thi gian) l phng php khc quan trc m v hm lng mui
ca t. Hng s in mi c xc nh bng cch o thi gian chuyn tip ca mt
xung in t c phng dc theo mt b cc cc kim loi t song song c a vo
t. mn c tc dng lm tt dn xung in t. Bng cch o thi gian chuyn tip v
mc suy gim, k thut ny s gip vic o mn t v m mt cch c lp
bng mt ng o (Dalton v cc cng s, 1984).

2.6. nh hng ca mn n s pht trin ca thc vt

Lng mui tan vt qu mc cho php s nh hng n s pht trin ca thc vt
theo nhng cch sau y:

109

p sut thm thu

2.6.1. Lng nc d tiu

Khi nng mui trong t tng ln th p sut thm thu tng ln (hnh 2.8) v
thc vt khng th d dng ht nc nh ht nc trong nhng loi t khng b mn.
Cc mui tan lm cho th thm thu tng ln, vt c th c cht ang tn ti trong t.
Do , khi nng mui (c biu th qua ECe) ca t tng ln lm cho cy kh ht
nc hn (lng nc d tiu i vi cy tr nn t hn) thm ch khi t c nc v c
biu hin rt m.
p sut thm thu l mt tnh cht ca dung dch ph thuc s lng cc cht c
trong dung dch, v d nh im si v im ng lnh v ph thuc vo s lng cc
ht c trong dung dch. V mt ton hc, quan h ny c biu din nh sau:
OP = cRT
OP l p sut thm thu, tnh bng bar
Trong :
C l nng phn t
R l hng s kh, bng 0,082 L Atm/mole/oC
T l nhit tuyt i
p sut thm thu ca dch trit ca t c th c xc nh bng cng thc thc
nghim sau:
OP = 0,36.ECe (dS/m)
Di p sut bng 1,44 bar, tng ng vi ECe = 4dS/m, thc vt bt u chu s
cng thng v nc do thiu nc d tiu. Nh vy, trong t mn, mc d t c nc
nhng cy vn thiu nc v hin tng ny thng c gi l hn sinh l.

Hnh 2.8. Quan h gia p sut thm thu v dn in (Richards, 1954)

2.6.2. nh hng ca mn n s bc thot hi nc
Bc thot hi nc l mt qu trnh phc tp, chu nh hng ca t, thc vt v
cc yu t kh hu nh nhit , m khng kh, tc gi, nng v bc x mt tri.
Mt s nh nghin cu chng minh rng, ET gim khi mn trong mi trng sinh
110

trng tng ln. Hayward v Spurr (1944) quan trc thy rng l do thc vt kh
ht nc trong dung dch mn v p sut thm thu ca t cao hn p sut ca dch cy.
Balba v Soliman (1978) tm ra quan h gia mn, ET, v nng sut ca c Sudan
(hnh 2.10). Quan h ny cho thy mn tng th ET gim, v nng sut c cng gim.
Khi mn tng ln lm cho ET gim i l do:
a) Lng nc d tiu thp do p sut thm thu ca dung dch t cao
b) S pht trin km ca b r lm cho phm vi ht nc hp
c) Din tch l cy b gim i
d) S gi nc nhiu hn trong thc vt pha long cc mui ht c
Cc yu t trn y lm gim hiu qu s dng nc v lm cho thc vt km pht
Th nc ton phn
trin v c nng sut thp.

Hnh 2.9. Quan h gia lng nc

d tiu v mn trung bnh
trong t tht pha st
(Ayers v Westcot, 1976)

Nc trong t (%)
2.6.3. Tc dng c hi ca cc ion
Nng cao hn ca tng ion trong mi trng sng ca r cy hoc trong thc vt
c th c hi i vi thc vt hoc c th lm chm li s ht v trao i cc cht dinh
dng cn thit, do nh hng n s pht trin bnh thng ca thc vt. Tnh i
khng gia Cl v H2PO4, Cl v NO3, Cl v SO42, v Na+ v K+ c th lm xo trn
s dinh dng bnh thng ca thc vt. Cc sunphat tham gia qu trnh trao i cht
nh mt phn tch hp ca cc protein v cc enzym c th lm xo trn h thng cc c
quan ca thc vt v thng c hi hn cc clorua. Tuy nhin, i vi mt s cy n
qu nh chanh, nho, v nhiu cy ly g khc, Cl c hi hn SO42 v gy ra triu
chng chy l c trng.
Cc nguyn t nh B, Li v Se cng c th c trong t vi nng c hi, c
bit nu nc ngm b mn. V d nh nng B ln hn 4mg/l trong dch chit ca t
bo ho c hi i vi hu ht cc cy trng.

111

Hnh 2.10 Quan h gia gim bc thot

hi nc v gim nng sut ca c
Sudan do mn. Yt v Et l nng sut v
lng bc thot hi nc khi ti bng
nc my. Cn cc tr s Y v E khc ng
vi cc trng hp tng mn ln (Balba
v Soliman, 1978)

2.7. nh hng ca s ng ngp n s sinh trng ca cy

Mc nc ngm nng c th gy nn s ng ngp v tch ly mui l nguyn nhn
thng xuyn nht lm gim nng sut ca nn nng nghip c ti. S ng ngp c th
gy nn nhng thay i trong:
- Ch nc v ch nhit
- Cng ca t
- Lng oxy sn c
- S tch ly ca CO2, HCO3, CO32, S2
- Trng thi oxy ho - kh ca t
- pH ca t
- Bn cht ca cc vi sinh vt; T ho kh n k kh
- Tnh d tiu ca dinh dng bng cch thay i ho tan, s ht cc cht dinh
dng, s chuyn ch v s tng tc v cui cng c th nh hng n nng sut ca
cy. t tr nn b kh v khng thch hp vi s sinh trng ca thc vt nu th oxy
ho kh nh hn 200 mV (bng 8). Vic tiu mt hoc tiu ngm l iu bt buc khng
nhng ra cc mui tha m cn gi cho t khi b ng.
Bng 8: Th oxy ho kh v trng thi ca t
Loi t
Thng kh, c tiu tt
Kh va phi
Kh
Kh mnh

Th oxy ho kh, mV
+700 n + 500
+ 400 n + 200
+ 100 n - 100
- 100 n - 300

2.8. Tnh chu mn ca cy

Tnh chu mn ca cy ph thuc vo bn cht ca cy, thi k sinh trng, kiu
mn, ph nhiu ca t, cc yu t kh hu, v s ln ti.
Kh hu l yu t quan trng nht v ng vai tr tr ct trong s phn hi ca thc
vt i vi mn ca t. cc vng m, cy chu c mn cao hn so vi cc
vng kh hn. Tng t ng v hng dng v ng c th chu c mn cao hn
ng v hng dng v h.
112

Thng thng, kh m n nh c gii hn v kh nng chu mn ca thc vt.

Ni chung thc vt cht dn khi mn tng ln. Tuy nhin, da trn ECe trung bnh ca
t v s phn ng ca thc vt cc cp mn sau y c cng nhn (bng 9):
Bng 9: Cc cp mn v s pht trin ca cy
Phn loi t mn
Khng mn
Hi mn
Mn va
Mn nhiu
Rt mn

ECe dS/m
<2
2-4
4-8
8 - 16
> 16

nh hng n thc vt
Khng nh hng
Nng sut ca cc cy nhy cm c th gim
Nng sut ca nhiu cy b gim
Ch nhng cy chu mn mi cho nng sut
Ch mt t loi cy chu mn cho nng sut

2.8.1. nh lng cc nh hng ca mn

Nhiu nghin cu v quan h gia s pht trin ca thc vt vi mn ca nc
trong t c tin hnh, nhm xy dng biu thc nh lng gip chng ta d bo
nh hng ca mc mn no n nng sut.
Cc nhn vin ca phng th nghim mn Hoa K biu th nh hng ca
mn n nng sut ca cy ng vi trng hp nng mui lm gim 50% nng sut so
vi iu kin t khng mn (Richards, 1954).
Mass v Hoffman (1977) thu thp cc ti liu v tnh chu mn ca cy t cc th
nghim nhiu vng trn th gii v s dng cc s liu ny tnh ton, xc nh nh
hng ca mn n nng sut tng i ca mt s cy theo phng trnh sau y:
Y= 100 - b (ECe - a)
(2.6)
Trong Y l nng sut tng i ca cy (%)
ECe l mn ca dch chit ca t bo ho, dS/m
a l gi tr ngng mn (l ECe ng vi nng sut bng 100%)
b l tn tht nng sut khi mn tng ln 1 n v
Cc gi tr ca ECe khi nng sut < 100% c tnh ton t phng trnh ca
Mass v Hoffman (1977) nh sau:
ECe =

100 + ab Y
b

(2.7)

Mt phng trnh khc biu th quan h ca mn vi nng sut nh sau:

Y = Ym
0 < C < Ct
Y = Ym - Ym.S. (C - Ct)
Ct < C < Co
Y=0
C > Co
Trong Ym l nng sut trong nhng iu kin t khng mn (nng sut kim
tra)
C l mn trung bnh ca vng r trong thi k sinh trng
Ct l nng gii hn, tc l nng m khi mn t nh hn nng th
nng sut ca cy cha b gim.
Co l gi tr mn nu mn ca t > gi tr ny th nng sut bng 0
S l tr s tuyt i ca dc ca on ng cong hi quy nm gia Ct v Co.
113

Quan h ny c th c gii nh trong hnh 2.11.

Nng sut tng i

2.8.2. Sc chu mn tng i ca cy

mn bnh qun ca r, C

Hnh 2.11. Quan h gia nng sut tng i v mn ca vng r cy

Khi s dng hm s quan h gia mn ca t vi nng sut ca cy Mass v
Hoffman (1977) tm tt s phn ng khc nhauca cc cy vi mn ca t (hnh
2.12a-b). Ni chung, cc cy u nhy cm hn vi mn ca t, sau l cc cy n
qu nh chanh, nho, trong khi th cc cy nh la mch, c ci ng chu c
mn cao hn. Mt s nghin cu thc a xc nh c kh nng chu mn tng i
ca mt s cy v kt qu c th hin trong bng 2.5.
i vi mt loi cy c th th tnh chu mn tng i thay i theo ging. Mt s
ging la c kh nng chu mn, thch hp vi cc vng t ven bin c trnh by
trong bng 2.7.
Cy la l cy thch hp nht i vi cc vng ven bin, ni m nng sut chu nh
hng ca su ngp nc v mc mn. Bng 2.6 a ra chu mn ca mt s
ging la v su ngp nc ca chng. chu mn tng i ca mt s ging cy
thch hp vi cc loi t mn lc a c trnh by trong bng 2.7.

114

Cy trng ly ht

Nng sut tng i ca cy

Ng
Nhy
cm

La

La m

Nhy cm
va phi

Lanh u Ma
tng
Lc

La min

Chu mn
va phi

C ci
ng

Khng thch hp
i vi cy

Chu mn

Bng
Bng

Hnh 2.12. Tnh chu mn tng i ca cy trng

2.9. C ch ca tnh chu mn ca thc vt

Nhiu loi thc vt t to ra c cc phng php c bit trnh hoc chu
c mn v c th sng c trong mi trng sinh trng khng thun li. Sau y l
mt s phng php:
2.9.1. Loi b mui hoc trnh hp th mui
R ca nhiu thc vt c kh nng trnh hp th cc mui khng cn thit cho s
pht trin ca thc vt. iu ny c th c thc hin nh vic ht c chn lc cc ion
qua mng t bo. Nhiu loi thc vt chu mn pht trin bin c kh nng s dng k
thut ny. Tuy nhin, cc loi thc vt thng thng khng th trnh c vic hp th
cc mui, c bit khi nng mui tng qu gii hn, thng c ECe > 10 dS/m.
115

2.9.2. Gi cht mui trong mt s b phn ca thc vt

Nhiu thc vt ch gi cc mui c hp th c trong r hoc trong cc l cy
pha di v trnh s di chuyn ca cc mui n cc l cy ang pht trin v cc b
phn sinh sn, ni m cc mui c c th gy tc hi nhiu nht. Thng thng, nng
ca cc nguyn t gy c nh Na t ht nhng nhiu nht cc l cy khng hot
ng. Mt s thc vt c nh cc mui hp th c bng cch gi chng trong cc cu
trc c bit nh trong cc thc tuyn v lng ht v nh trnh c nh hng c
hi.
2.9.3. Thi mui
Mt s thc vt nh c chua, xp l c th duy tr cn bng mui nh loi b cc
mui hp th c ra khi c th ca chng. iu ny c thc hin nh cc cu trc
c bit nh hydathodes, c th loi b mui nh qu trnh tit nha.
S dng 36Cl, Chhabra v cc cng s (1977) quan st v nhn thy rng c chua
c th loi b mt s lng ln cc mui qua hydathodes. Cc nh phng x t chp
(hnh 15) cho thy s tch ly 36Cl ra cc l non, t , n c loi b khi cy.
Thc ra th vo cc bui sng c th thy trn mp l ca nhiu cy c cc git dung dch
mui treo l lng.
Cc thc vt sng trong nc bin c mt b phn tng t my bm Na c bit
c b tr trong mng t bo. B phn ny gip cho vic thi Na ra ngoi t bo v gi
cho nng ca nguyn t c hi ny di phm vi cho php.
2.9.4. iu chnh p sut thm thu
thch ng vi p sut thm thu ca dung dch t v c th ht nc, cy
spinach, c ci ng, c chua v nhiu cy khc iu chnh theo mn t bng cch
tng p sut thm thu bn trong c th chng. lm c iu ny chng s dng cc
mui v c hp th c. Hu ht cc mui v c c gi trong khng bo khng
can thip vo cc hot ng sinh hc c thc hin bi cc huyt tng ca thc vt.
nhiu loi thc vt, s iu chnh p sut thm thu bn trong ny c thc hin
nh cc cht hu c chuyn ho nh ng, ru v aminoaxit. V iu ny nn cc qu
ca cc thc vt pht trin di nhng iu kin c ch (stress) nhiu khi li ngt hn so
vi cc qu ca cc loi cy pht trin trong nhng iu kin khng b stress.

2.10. Cc tiu ch la chn cc cy chu mn

Tu thuc vo mc tiu, cc tiu ch sau y thng c s dng chn lc cc
cy hay cc ging cy chu mn:
a) Ny mm: thi gian, phn trm
b) T l sng st
c) S pht trin ca b r
d) T l pht trin, chiu cao cy, nng sut sinh hc
e) S tn thng l, phn trm cht dip lc
f) S tch ly Na v Cl
g) T l Na/K v Ca/K
116

h) S sn sut Ethylene, nng prolin (C5H9NO2)

i) Nng cc cht dinh dng trong t bo hot ng
j) S phn chia l
k) Nng sut: s chi, chiu di bng
Khi lng ca 1000 ht
Tng nng sut
Nng sut ht
T l ht/rm (ch s thu hoch)

2.11. Cc phng php ci to t mn

C th bin cc t mn thnh t thch hp cho vic sn xut nng nghip. Trc
ht phi loi b cc mui tan ra khi vng r cy, ct b ngun mui trnh cho t b
ti mn. Sau y l mt s phng php thng c chp nhn:
2.11.1. Bin php c hoc: Co mui
Dng bin php c hc loi b mui tch ly trn mt t. y l cch thc n
gin v kinh t nht ci to t mn nu khu t cn ci to c din tch nh, v d nh
mt bi t trong vn, mt ming t ngoi ng. Vic co mui ch ci thin s pht
trin ca thc vt mt cch tm thi v cc mui s li c tch ly.
2.11.2. Xi nc
i khi vic ra mui trn mt t bng cch xi nc c tc dng ra mui.
Phng php ny c bit c tnh thc tin cao i vi nhng t c lp vng mui v c
tnh thm km. Tuy nhin phng php ny cng khng trit v mui s li tch ly
trn mt t. Hn na, nu vic thot nc ra khng thun li th nc thi cha nhiu
mui s gy ra nhng bt li cho cc vng khc.
2.11.3. Bin php thy li: Ra mn
Ra mn bng nc ma hay nc ti l con ng duy nht loi b mui tha
ra khi t. Phng php ny s c hiu qu nu vic tiu nc thun li v n s h thp
mc nc ngm v loi b cc mui khi cc v tr cha nhiu mui. thc hin bin
php ny cn xy dng h thng thy li hon chnh a nc vo cc cnh ng
ra mn v sau tiu nc i. Vic ra mn s c tin hnh trong nhiu ma, tu
theo iu kin v ngun nc ngt sn c. Song song vi vic ra mn cn tin hnh tiu
nc ngm, h thp mc nc ngm xung di mc cho php.
2.11.4. Bin php nng nghip:
S dng k thut canh tc thch hp nh cy su khng lt, xi nhiu ln, ct t
mao qun lm cho mui khng bc ln mt rung.
Ci to t bng lun canh c cu cy trng, vt nui. Trn cc vng t mn vng
st bin nht th nui trng thy sn, tip theo l trng ci v cc loi cy chu mn, trong
cng l trng la. T thc tin lun canh c cu cy trng vt nui cc tnh ven bin
min Bc ngi ta c kt cng thc kinh nghim: La ln ci, ci ln c v c ln
bin.

117

2.11.5. Bin php sinh hc

Chn v lai to cc loi cy trng, cc ging cy trng chu mn, iu tra, nghin
cu v xut cc h thng cy trng, vt nui thch hp trn cc vng t mn

2.12. Qun l t mn
qun l t mn ngi ta phn chia t mn thnh cc loi sau:
a) t mn ven bin v t mn ng bng
b) t mn lc a vi mc nc ngm nm nng v nc ngm l
c) t tt vi mc nc ngm nm su nhng ngun nc ti duy nht l nc ngm l
d) t phn
2.12.1. t mn ven bin v t mn ng bng
Qun l nhng t ny tp trung vo vic trnh nh hng ca thy triu, trnh cho
nc ngm dng ln, trnh nh hng ca s xm nhp mn. Cn xy dng h thng
iu cao, vng chc, n nh ngn nh hng ca nc bin mn. Phi xy dng cc
cng ngn mn trnh s xm nhp mn vo ma kh. Trong cc vng ny vic khai
thc nc ngm phi ht sc thn trng. Vic khai thc nc ngm qu mc s thc y
s xm nhp ca nc bin theo con ng di t v gy mn cho t.
Vit nam c hn 3260 km ng b bin vi gn mt triu ha t mn. t mn
ca Vit nam c hnh thnh ch yu do nh hng ca thy triu v nc ngm mn.
Do tc dng ca ph sa sng bin, cc bi bi ven bin ngy cng c m rng. T xa,
ng cha ta bit quai ln bin, bin nhiu vng t mn tr thnh nhng vng t
nng nghip tr ph. Mt nh thy li ni ting trong lch s l Doanh in s Nguyn
Cng Tr ch tr nhiu cuc quai ln bin, di dn, lp p, xy dng nn nhng
vng t mu m nh Kim Sn (Ninh Bnh), Tin Hi (Thi Bnh). Sau chin thng in
Bin Ph, min Bc nc ta c ho bnh, ng v chnh ph ta quan tm, u t
nhiu cng sc, tin ca tip tc khai ph cc vng bi bi ven bin, xy dng nn cc
nng trng, cc khu dn c mi. Vic khai hoang, ln bin din ra ti tt c cc tnh
ven bin min Bc (Qung Ninh, Hi Phng, Thi Bnh, Nam nh, Ninh Bnh, Thanh
Ho). Sau ngy t nc thng nht, vic khai thc, s dng v ci to t cng c
quan tm ch hn, nht l i vi cc loi t c vn nh : t phn, t mn, t ct
bin. t mn c s dng cho nhiu ngnh kinh t: nng nghip, lm nghip, nui
trng thy sn, du lch, xy dng cc khu ngh mt, cc khu cng nghip. Vic iu tra,
nh gi ti nguyn t c tin hnh trn quy m ton quc. Da vo cc c im
ca t mn ngi ta xut v tin hnh cc bin php s dng v ci to t mn:
quai , ln bin, xy dng h thng thy li a nc ngt vo ra mn, chn v lai
to cc ging cy trng chu mn, lm mui, nui trng thy sn, trng rng trn t
mn, bo v rng ngp mn v cc h sinh thi vng t ngp mn. T qu trnh sn xut
trn cc vng t mn nhn dn min Bc c kt c nhiu kinh nghim qu bu
trong ci to t mn. Nng dn cc tnh Hi Phng, Thi Bnh, Nam nh, Ninh Bnh
c truyn thng ci to t mn vi cng thc: La ln ci, ci ln c, c ln bin. Cc c
quan nghin cu, nht l cc c quan trong ngnh nng nghip cng tin hnh nghin
cu chn to nhiu loi cy trng, ging cy trng c kh nng chu mn, thch hp vi
cc iu kin mn phn. Trc nm 1991, Vin cy lng thc thc phm tin hnh
118

lai to, chn lc ging la cho vng phn mn ti Vin vi s lng cc dng v t hp
lai. Kt qu Vin chn ra c 10 dng thun c trin vng mang k hiu t CM1 n
CM10. Mt s dng thun nh CM5, CM8, CM10 c nhn vi din tch ln ti
Trung tm ging la Hi Phng trong 1-2 v nhng khi a ra sn xut khng pht trin
c rng v thi gian sinh trng qu di, trong v ma 150-155 ngy. n nm 1988
Vin a vo kho nghim ti huyn Vnh Li tnh Bc Liu th thi gian sinh trng
ca chng rt ngn nhng v phm cht go khng p ng nhu cu xut khu nn khng
c pht trin rng.
Trong giai on 1991-1994 Vin thu nhp c c 181 dng, ging c kh
nng chng chu iu kin phn mn, trong c 30 dng ging ca a phng v ca
Vin la ng bng sng Cu Long v 151 dng ging la ca cc nc (ch yu ca
Vin la quc t - IRRI). Vin chn lc c 4 dng lai i F8, F9 c thi gian sinh
trng tng ng ging la Bu t bin l ging i chng c gieo trng ph bin
vng phn mn Hi Phng. 4 dng ny u cho nng sut hn hn ging i chng t
14,9-27,6%.
Khi nghin cu nh gi tim nng t ngp mn ng bng sng Cu Long, trn
c s thnh phn c gii t, hm lng cht hu c trong t v tng phn tim tng
nm gn mt t (0-50cm) hay su (>50cm), cc tc gi nh Sm v Nguyn
Ngc Bnh xut phn chia ra cc loi t ngp mn s dng trong lm nghip.
l cc loi ph: t ph sa ngp bn rt long, t ph sa ngp bn long, t ph sa ngp
mn dng st, t ph sa ngp mn phn tim tng, t than bn, ngp mn phn tim
tng. Trn c s thc tin s dng t cc tc gi xut nh hng cho vic s dng
t ngp mn trong lm nghip: Cn nhanh chng phc hi li thm thc vt rng ngp
mn ng bng sng Cu Long bo v v pht trin bn vng cc ti nguyn vng
ven bin: lm sn v thy sn. Bo v tnh a dng sinh hc v thc vt, ng vt ca h
sinh thi rng ngp mn c sc ca nc ta nghin cu khoa hc v pht trin
ngnh du lch sinh thi vng ven bin. Nng cao tc dng phng h, chng xi l, cn
sng bo v ven bin, m bo sn xut nng nghip, c nh v m rng bi bi vng
ca sng, to iu kin ng bng ln nhanh ra bin. Trn c s xc nh r th
mnh ca vng t ngp mn ven bin l khai thc v nui trng thy sn, c bit l
nui tm, cc tc gi xut cc m hnh canh tc lm ng kt hp nhm nhanh
chng khi phc li thm thc vt rng ngp mn phong ph v c sc ca nc ta, theo
hng lm nghip x hi, gn cc hot ng sn xut ca ng dn a phng vi ngh
rng:
- Trn t bi bi, bn long: c ngp nc triu hng ngy>25 ngy/thng v
ngp su: m hnh nui tm chuyn canh c s phng h tch cc ca rng ngp mn.
- Trn dng t: bn, ngp su v c ngp nc triu t 21-25ngy/thng: m
hnh ng lm kt hp (nui tm kt hp trng rng c (tm-rng)).
- Dng t st mm v st c ngp nc triu t 10-20 ngy/thng: m hnh lm ng kt hp (trng rng c kt hp nui tm (rng - tm)).

119

2.12.2. t mn lc a
Loi b mui bng cch dng nc c cht lng tt ra v h thp mc nc
ngm nh tiu mt v tiu ngm l cc cch tt nht ci to cc loi t mn. Nhng
cc khu vc m nc ti li mn hoc khi mc nc ngm nng v thm ca t
km th vic ra c mn l iu khng kh thi v mt kinh t v thc tin. Trong
nhng iu kin nh vy th con ngi phi sng chung vi t mn v gim thiu hoc
bin i cc tc ng tiu cc bng cc k thut canh tc khc nhau.
1. La chn cy trng v c cu cy trng
Mt chin lc sn c i vi b con nng dn vng t mn l la chn cc loi
cy, cc ging cy trng c th chu c mn mc va n cao. Lun canh thch
hp vi cc loi cy c lng bc thot hi nc thp, c cc c cu r khc nhau c th
gip duy tr nng sut ca nhng t mn. Tr cc t mn ven bin c mc nc ngm
nm nng v t phn, khng bao gi nn trng la trn t mn lc a v n s lm mc
nc ngm dng ln v lm mn t.
2. Trng cy ng v tr
Trong giai on ny mm v trong cc giai on u ca thi k sinh trng hu
ht thc vt nhy cm vi mn ca t v tr nn c kh nng chu mn tt hn vo
nhng giai on cui (tr cy la, s cng thng v mn gy tc hi nhiu nht giai
on th phn v lm cho cy khng hnh thnh ht). Do nhy cm ln giai on
ny chi nn trong giai on gieo trng cn lm cho mn t nn cng thp cng
tt. Nu mc mn lm gim s mc ca cy, nng sut tim tng c th gim nhiu
hn so vi cc d bo da trn cc ti liu v kh nng chu mn ca cy.
C th t c mn thp vng r cy bng nhng k thut canh tc i vi
tng t mt, tc l qun l hnh dng ca nn rung v qun l ti
Chng ta bit rng mui c xu hng tch ly mp (ra) ca cc vng t b lm
t khi thc hin ti rnh (hnh 2.13). Nu t cc cy con ngoi trung tm ca nh
lung th cy con s ni c mn thp v c iu kin ti u v m. Khi mn
ca t cao th khng nn ti khong khng gian gia cc lung m bo s tch
ly mui ti a khu vc v cho sn ca cc lung t c ti khng b mn,
to iu kin thch hp cho trng cy.
Nu t b mn do nc l trong khi nc c cht lng tt ch c hn th gii php
tt nht l trc khi gieo trng tin hnh ti bng nc c cht lng tt. iu ny s
m bo cho t c mn thp nht giai on ny mm.

120

Ti tng rnh

Ti cch qung

Hnh 2.13. S v s tch ly mui khi ti rnh v cc phng php trnh tc dng
c hi ca mui nh gieo trng ng v tr. Vng c t en biu th s tch ly mui
(Oster v cng s, 1984)
3. Phng php gieo trng
Cc ht ny mm b nh hng mnh bi tc dng thm thu ca cc mui, lm
tng t l cy non b cht v cy mc khng tt. Do , bt c u c th c th nn
vi cc ht. t c iu ny th nn s dng cc cy con kho, c, c trng trn
cc vn m c t tt.
4. Cc phng php ti
Phng php ti nh hng n su ti, dng chy mt, tn tht do thm su,
ng u ca ti, do nh hng n mn ca t. Khi ti rnh hoc ti nh
git (hnh 2.14) th ngay di ngun nc ti mn s thp, cn xung su th
mn tng ln. gia ngun nc rnh hay im ngun, mn c gi tr trung bnh
(trn mt t c mn cao nht) v m ti u cho s pht trin ca cy trng.
Cc h thng ti ngm khng ra c phn t pha trn ngun nc. Dng
nc di chuyn ln pha trn bc hi v lm tch ly mui trn mt t. Nu khng c
nc ma hoc nc ti ra th chc chn mui s tch ly trong t mc c
hi i vi cy.
Ti phun thng cho php s dng nc c hiu qu v gim tn tht do thm su.
Trong iu kin ti phun ma, s phn b mui theo phng ngang tng i ng
u, nhng mn ca t tng ln theo su. Phng php ti ny rt c hiu qu
trong vic ra lp t mt v to ra mi trng khng mn , khng c vng mui thch
hp cho s ny mm v cc giai on pht trin ban u ca thc vt.

121

Ti rnh

Ti phun ma

Ti ngm

Ti nh git

mn t, ECe (ds/m)

Hnh 2.14. Cc vng tch ly mui di khi p dng cc h thng ti khc nhau
(Bernstein v Francois, 1973)
Tuy nhin, nu cht lng nc khng tt th cc cy c ti bng phng php
ti phun ma s b hy hoi bi mn ca t v s phun mui ln l. Mui c th
c cc l cy hp th trc tip, iu ny lm tn thng cho cc l cy (mp l b hoi
t) v mt cc l. Trong nhng cy c kh nng hn ch s di chuyn ca mui t r ln
chi (v d nh chanh, nho, cc loi cy), s hp th mui t l cy c th gy ra cc vn
nghim trng t gp trong cc h thng ti mt. V d, p dng phng php ti
phun ma bng nc c EC bng 4,5 dS/m lm gim nng sut ht tiu khong 50%
nhng khi p dng phng php ti mt nng sut ch gim 16%. Tng t, s hy hoi
i vi cy bng ln hn so vi cy la m khi dng nc mn ti phun ma. S
hy hoi i vi cc l cy l nh nht nhit thp v m cao. chnh l l do ti
sao nn p dng phng php ti phun ma vo ban m.
5. Tn s ti (s ln ti)
Nu cy rt ht nc ca t v chu stress v nc gia cc ln ti, gii php tt
nht s l ti nhiu ln hn. y l gii php n gin v c hiu qu, c bit i vi
cc cy c b r n nng hoc nhng loi t c tc thm ban u cao nhng sau
li gim nhanh (do vic s dng nc c t l Na hay Na2CO3 cao).
Ngay sau khi ti, m t mc cao nht v nng mui tan mc thp nht
(hnh 2.15) nhng do nc tiu hao dn nn nng mui v m thay i. V lng
nc sn c gim xung (do bc hi hoc do cy ht), trong thi k ny s thiu ht
nc v tc dng thm thu tr nn ln hn. Nng mui trong t tng ln c th lm
cho t mn li cng mn hn.
iu ny c th tr nn rt quan trng trong thi k m yu cu bc thot hi nc
cao, khi m s chuyn ng ca nc v pha r cy khng nhanh pha long mui
122

xung quanh r v cung cp nc cho cy. Do , r cy l ra trong mi trng c

mn rt cao, s pht trin v nng sut cy trng b nh hng.
Ti nc thng xuyn hn c th duy tr lng nc sn c tt hn, lm gim
mn ca t. Nu xt n tnh thm nc ca t th iu ny s duy tr t l hp th Na
ca t thp, v s pha long to iu kin cho s hp th Ca v Mg nhiu hn so vi Na
v tn tht Ca do kt ta s c gi mc ti thiu. iu ny c bit quan trng i
vi nc c CO32 v t l Na hp th cao, trong gia cc ln ti t kh hn nghim
trng gy nn s loi b Ca do kt ta.
Tuy nhin cn ch l khng nn s dng qu nhiu nc ti nhiu ln. iu
ny s dn n vic tng ng k vic dng nc, mui s nhiu ln v phi tiu nhiu
nc hn. Do , nn s dng phng php ti phun ma khi tin hnh ti nhiu ln.

su 80cm

su 40cm

T. 2

T. 3

T. 4

T.5

T.6

Ngy ti

Hnh 2.15: Nhng thay i v mn ca nc trong t (ECe) gia cc ln ti cho c

linh lng nh s dng nc d tr v nc ti (Ayers v Westcot, 1976)
6. Quan h gia thn v chi cy
Khng ging nh cc loi cy hng nm, cc cy n qu v cy ly g nhy cm
hn vi cc thnh phn mui v thng c triu chng chy l do b ng c Na+ v Cl.
Nhiu r cy hoang di sn c trong thin nhin c th chu c mn cao v khng
vn chuyn cc ion c ny ti chi cy. Nhng nng lc cho qu v cht lng qu rt
km. Nhng loi r ny c th c khai thc ghp cc chi cy c cht lng tt
nhng li nhy cm i vi mn. iu ny c thc hin i vi cc cy nh
xoi, chanh, v cc loi cy cho hng thm nh hoa hng.
7. Che ph t
Trong cc giai on pht trin ban u ca thc vt, nc bc hi nhiu khi mt
t li mui cho t, nh hng n s ny mm do tc hi trc tip ca mui v to
thnh lp vng mui trn mt t. C th khng ch s bc hi v hu qu ca n thng
qua vic che ph t. lm iu ny, c th s dng cc phn tha ca thc vt nh
rm hoc cc tm ph bng cht do hoc ngay c lp ph t t nhin. Vo ma ng
123

vic ph t t ra c ch li nhiu hn trong vic duy tr m, phng trnh s bc mui,

v n cng duy tr nhit t thch hp cho vic ny mm.
8. S dng cc cht dinh dng ng n
p sut thm thu do mn gy nn lm ri lon dinh dng thc vt. Mc nc
ngm cao, thng kh km c th hn ch chiu di ca r v din tch hp th ca n
v iu ny c th hn ch kh nng hp th dinh dng thc vt. Ngay c vic chuyn
cc cht dinh dng hp th c thnh cc cht hu c cng c th b nh hng bi
mn ca t.
nh hng c hi ca mn t mc va phi c th c loi tr dn nh
vic s dng hp l phn bn. C th gim thiu nh hng c hi ca Cl v SO42 nh
vic s dng ng n phn m v phn ln. Nhiu khi tn tht cht dinh dng do ra
mn rt cao, cn c b p bng cch bn phn cho t.
Thng ngi ta cho rng vic bn phn v c c th lm trm trng thm vn
do lm tng qu mc hm lng mui trong t. Tuy nhin, khi xt n bn cht v s
lng cc mui trong phn bn, kh nng ny khng d dng xy ra. Trong thc t, trong
nhiu t mn nu thiu cc cht dinh dng s lm gim nng sut thc vt.
2.12.3. t phn
t phn c c trng bi pH thp (3,5-4), mn t trung bnh n cao. C
th gp nhng loi t ny cc vng ven bin, ni c nhiu cht hu c b phn hy
(cc cht hu c ny c ngun gc t cc rng ngp mn, cc m ly c c nn, lc,
sy) trong nhng iu kin k kh vi s c mt ca nc l, gy nn s hnh thnh
pyrite (FeS2) (Pons, 1973). Tc trm tch chm to thi gian cho s kh st, v
nc thy triu dng ln loi b HCO3 cng cn thit cho s hnh thnh cc loi t ny.
Lp Pyrite xut hin su khong 50cm v khi b oxy ho th gii phng H2SO4, gim
pH ca t v gy nn tc dng c hi ca st v nhm v s ri lon cc cht dinh
dng. Nhng loi t nh vy phn b Sri lanca, Indonesia, Thailand, Vietnam, India,
Senegal v nhiu quc gia khc. y thuc loi t c vn , cn c bin php ci to v
qun l thch hp. Cc thnh phn ca dch chit bo ho ca t phn in hnh c
nu trong bng 2.8.
S pht trin ca thc vt trn nhng loi t ny b nh hng tiu cc bi:
a) pH thp
b) Nng cc mui tan cao
c) Nng ca Fe v Al mc c hi, lng Ca v P d tiu thp
d) Mc nc ngm nm nng, gy nn ng ngp cho t
e) bo ho kim thp
Vic ci to nhng loi t sa mc t ny c nhng rng buc ring. Khi
nhng loi t ny c tiu nc th FeS2 c mt trong t b oxy ho, gii phng ra
H2SO4 lm cho pH ca t thp. Do khng nn tiu nc cho nhng loi t ny. Do
mc ch qun l, ngi ta thng xp nhng loi t ny l nhng t b ng ngp nn
trng la trn nhng loi t ny l mt la chn thch hp. thu c nng sut la
cao trn cc loi t ny iu quan trng l cn trung ho axit d tha, gim thiu tc
124

dng c hi ca Fe v Al bng cch tng pH, do bn vi cho t l iu cn phi lm.

V t ny thuc loi c cu trc nng, nng pH ln 5-6 ngi ta thng phi bn
5-10 tn vi/ha. C 2-3 nm cn phi bn vi gim chua do s c mt ca FeS2
trong t.
nhng vng nng, ma nhiu c th c thi nc tiu chua ra bin th thot
u c th s dng nc bin thau chua cho t, nh H lan. iu ny c th trung
ho axit, loi b c hi ca Fe, Al, loi b c vic bn vi. Vic ra ln cui c
th c thc hin bng cch s dng nc ma v hu nh c th qun l t ai y
nh i vi t chn nui.
Cng vi vic nng cao pH v bn phn m, cn bn c phn ln cho t.
Qung phtphoric cha P khng tan trong nc l loi phn bn kinh t nht i vi cc
loi t ny v n a vo t c P v Ca. Hn na, nn trng cc ging la c kh nng
chu c c do Fe v Al gy nn, c kh nng ht c P mt cch c hiu qu trn
cc loi t ny.
trng cc loi cy khc th h thng tiu nng thng c gi l Serjan
c p dng rng ri Indonesia l thch hp nht cho cc loi t phn v t than
bn. Trong h thng ny ngi ta p cc lp t, gia cc lp t l cc rnh nng. t
trn lp c ra chua, mn v tiu nh nc ma. Trn cc lp t ngi ta trng ng,
sn, lc, u , cn vng trng th trng la. H thng ny rt thch hp cho cc vng
c ma nhiu v phn b u trong nm.

2.13. La trn t mn v t c ti bng nc mn

La khng phi l cy c kh nng chu mn tt nht nhng vic trng la l thch
hp trn cc t mn, nht l trong cc giai on ban u ci to t mn. l do:
a) Khng c mt loi cy no c th chu ng c ng ngp v km thng kh trong
vng r tt nh cy la
b) Mt h thng trng la trn t trng i hi phi duy tr mt lp nc trn mt rung
sut thi k sinh trng s gip cho vic ra v pha long mui v nh m h thp
mn vng r cy
Trong thc t la trn t trng khng b stress v mn nh cc loi cy khc
c ch ra trong cc phn tch ban u c thc hin trn cc mu t kh. Van Alphen
(1975) cho rng mc d ban u mn c th rt cao, nhng sau mt n hai ma
ma n gim ng k (hnh 20), nht l trong lp t vi cm trn cng, to iu kin
thun li cho vic gieo trng trong t tng i tt. Nhng thun li nh vy i vi
nhng cy khc trng trong nhng iu kin canh tc c nh stress v mn c xc
nh trong cc phn tch t ban u
Hn na, vic trng la trong khi mui c ra bng nc c cht lng tt gip
cho vic trng cy v tit kim c chi ph cho vic ra mn.

2.14. Qun l v phc hi t nhim mn chu

2.14.1. Bangladesh
Tng nng sut ca t mn vng ven bin l mt trong nhng mi quan tm chnh
i vi vic pht trin ngnh nng nghip ca t nc. V mn li l yu t hn ch
125

chnh i vi vic tng nng sut nng nghip vng t mn. Chnh ph Bangladesh
thng qua U ban pht trin nc ca Bangladesh bt u vic xy dng bin vo
gia nhng nm 70 ca th k 20 phng trnh s xm nhp ca nc mn vo t
nng nghip. Cho n nay, xy dng c khong 3700 km bin v 900 cng qua
. D n ny thnh cng phn no trong vic gim mn ca t nhng vng c
bin. Tuy nhin hin nay vn cn hng nghn ha t mn.
* Trong mt s nm gn y vic pht trin cc ging la chu mn l mt trong
nhng mi nhn trong nghin cu ca Vin nghin cu la Bangladesh (BRRI). Mi y
hai ging la BRRI Dhan 40 v BRRI Dhan 41 c a ra trng vng ven bin
vo ma ma. Nhng ging la ny c nng sut cao hn 2 tn/ha so vi cc ging la
c trng lu i ti a phng trong nhng iu kin t c mn trung bnh (ECe
khong 6dS/m). Hin nay Vin nghin cu la ca Banladesh ang nghin cu mt s c
cu cy trng thch hp cho cc vng t khc nhau.
* C mt s ging la do Vin nghin cu la Bangladesh lai to trc y nh
BR22, BR23 v BRRI Dhan 32 cng c kh nng chu mn mc d y l nhng ging
la khng phi c lai to trng cc vng t mn. B con nng dn vng t mn
trung bnh trng cc ging la ny vo ma ma.
* C mt s loi cy chu c mn cao. Nhng cy ny c trng vo v Rabi
vng ven bin pha ng (vng Chittagong-Noakhali-Feni) tn dng m cn li
v mn tng i thp sau v la T. Aman (cy trng chnh). Cc cy trng ca v
Rabi l cc loi rau nh c ci ng, rau bina, t, u Hlan, m tc, vng,vv. Thc ra,
mc d nhp tin trin thp, nhng ngi nng dn vn c gng tng cng trng
trt.
* Nhng ngi nng dn s dng cc liu lng phn bn theo s ch dn ca cc
cn b khuyn nng, nhng cn b ny li s dng Sch hng dn bn phn Quc gia.
Tuy nhin, c nhiu cch nng cao nng sut cy trng bng cc th nghim v liu
lng phn bn nh cc cn b ca BRRI lm. Nhng c th thy rng Bangladesh
vn cha xy dng c cc phng php qun l dinh dng tng hp i vi cc vng
ven bin khc nhau. Lnh vc ny hin nay rt cn thit i vi Banladesh.
2.14.2. Trung Quc
Nhng gii php v cng ngh chnh chng mn ho v s dng cc loi t
mn bao gm:
a. Xy dng cc h thng ti tiu: trong cc vng t mn cc h thng ti tiu
hon chnh v hp l l cn thit ci thin ch nc-mui ca t, kim sot s vn
ng ca nc v mui trong t, phng trnh s tch ly mui trong lp t mt v gia
tng s kh mui mt cch n nh.
b. Tiu nc v trng la: Vic tiu nc v trng la l mt trong nhng cch lm
truyn thng ci to v s dng t mn. Cch lm ny thng khng yu cu tin
hnh ring vic ra mn. Nh vy t tr nn thch hp cho lun canh trn t thp v t
cao. Cc kt qu nghin cu cho thy rng cc vng t ven bin, sau 3 n 5 nm
trng la v tiu nc h thp nng mui ca nc ngm n 1-3g/l, lm tng
dy ca lp nc ngt n hn 1,5 m v gim nng mui ca t xung n 0,1%.
126

Trong nhng loi t kim, vic s dng phn hu c v cc ho cht ci to t nh

thch cao, cho nhng kt qu tt hn.
c. Kt hp cc ging, mng rnh, v knh v bin php ci to t ton din cho
t mn: theo kinh nghim c kt c Trung Quc, trong hai thp k qua, cc
vng t mn vic pht trin cc ging bm (su 20-60 m) tn dng cc ngun nc
ngm ti v xy dng cc h thng cng trnh ti tiu bao gm cc dng kt hp
khc nhau ca ging-mng rnh-v knh gp phn ln vo vic qun l s mn ho
t. V d vng ti ca knh Renming Shengli (Chin thng ca nhn dn) s dng
nc ly t sng Hong h, tnh Henan, Trung Quc. Vic xy dng cc cng trnh kt
hp ti bng ging-knh bt u t nm 1964.
d. Bn phn hu c ci thin ph nhiu ca t: cht hu c sn c s
dng bao gm rm r, phn xanh, phn chung...vic trng cc cy phn xanh c
khuyn khch tu thuc vo nhng iu kin c th ca a phng. Bn cnh vic trng
cc cy phn xanh mt cch ring bit ngoi ng, vic lun canh, xen canh cc cy c
ht hoc bng vi cc cy phn xanh khc nhau cng c th c la chn m rng
ngun phn xanh ci to t, nng cao ph nhiu ca t v hn ch vic tch ly mui.
e. ng dng cc k thut nng nghip tit kim nc: trong thc t, vic p dng
cch ti vi s lng nc hn ch, chuyn nc bng ng ng, v cc bin php
nng nghip tit kim nc lm tng hiu qu s dng nc nh chn v trng cc
cy trng yu cu t nc.
f. iu tit ngun nc khu vc: no vt knh mng tiu, ci thin h thng lng
dn ca khu vc c ch cho vic tng cng nng lc tiu nc. Quy hoch v xy dng
mt cch hp l cc trm bm ti, trm bm tiu tng cng nng lc tiu nc
cho cc kt qu tt.
g. Qun l tt vic ti nc l: vic ti bng nc mn trong mt s trng hp
cng mang li kt qu tt. Cc phng php bao gm: a) ti trc tip bng nc l
trong cc thi k sinh trng no ca cy trng; b) Ti lun phin bng nc ngt v
nc l; c) Ti hn hp bng nc l v nc ngt. Trong mt s vng c nhiu nc
ngm mn, vic ci thin cht lng nc ngm bng cch bm tiu nc ngm mn v
thay th bng nc ngt l mt cch lm tt. Cc kt qu ca cc th nghim v m rng
phng php ny tnh Hebi lm tng ng k vng nc ngm khng b mn.
h. Qun l tng hp v cc mt sinh hc-nng nghip: vng ven bin ca Trung
Quc, vic pht trin nui trng thy sn bng cch xy dng cc ao c hoc ao nui tm
nc ngt c quy m ln l mt trong nhng cch lm tt trong vic s dng nhng t
mn vng ven bin, v c tnh thc tin trong vic ra mn v lm ngt ho cc khi
nc (bao gm c nc ngm). Chin lc s dng tng cng nh vy ang thnh
cng Jiangsu v Zhejiang. Vic pht trin cc gii rng ven bin cng l mt cch lm
tt ci thin nhng iu kin sinh thi nng nghip ca cc vng t mn. Cc bin
php qun l nng nghip khc nh che ph mt t bng cc tm ni lng, hoc rm r,
cng c th phng trnh mt cch c hiu qu s bc hi nc ca t v s tch ly
mui trong lp t mt. Bin php ny c th lm tng ng k nng sut cy bng v la
m.
127

i. Gii thiu v p dng cc cy trng chu mn: vic la chn cc ging cy trng
chu mn khc nhau cho ph hp vi cc mi trng sinh thi khc nhau ca cc vng
t mn v khai thc tnh chu mn vn c ca cc ging cy khc nhau l nhng bin
php quan trng nng cao hiu qu ca vic khai ph, ci to v s dng t mn.
2.14.3. Indonesia
Vic ci to t m ly phc v cho mc ch nng nghip thng c thc
hin bng cch xy dng cc knh tiu. V c bn c ba h thng c s dng
Indonesia: mt h thng lm theo truyn thng, gi l parit kongsi Riau hoc handi
nam Kalimantan; mt h thng knh phn nhnh do Trng i hc Gajah Mada thit
k v mt h thng knh tiu trc giao c xy dng nam Sumatera. Vic thay i
nhng c im k thut v kt hp hai kiu h thng tiu cui cng c thc hin
mt s vng. Cc knh tiu chnh hng thng ra bin qua cc ca van phng trnh s
xm nhp ca nc bin v hng nc tiu trc tip ra bin.
Vic tiu qu mc lm oxy ho pyrite trong t phn. Vo ma ma ca cc nm
1994/1995 m gieo cc rung t phn cht ht, nht l nhng rung m cc khu
trng trong vng. Nc ngm mang theo tt c nhng cht c hi do qu trnh oxy ho
pyrite sinh ra. Cn phi gi cho mc nc trong knh tiu cao nh xy dng cc p
trn ca ra ca cc knh cp hai v knh cp mt. Cn ngh xy dng mt h thng
rnh tiu nng trn nhng t phn ny. Khong cch gia cc rnh tiu nng ny
khong 6-9 m tu thuc vo mc mn hoc phn ca t. Ngi ta thng khuyn co
nn dng m hnh la-c cho h thng ny.
Mt h thng m c ngn triu c s dng kim sot nc v mn ca
nc nhm pht trin Pulau Nyiur, o Riau m rng v thm canh la v palawiji,
c bit l ng v u tng. Nc ma c gi cng nhiu cng tt trong h thng nh
ngn tt c cc dng chy ra khi o nh vic xy dng cc dc theo b bin v cc
cng trnh trn ca lch v knh. C cc knh ti tiu ring bit. vn hnh h
thng cn c my bm, phc v ti v tiu.
Vic qun l tt nhng vng t mn bao gm c s dng nhiu phn N, P, K v
cn s kim sot cht ch vic dng phn bn.
Indramayu, nng dn lm cc lung t rng 1,2-1,6 m v cc lung ny cch
nhau khong 0,5 m. Gia cc lung l cc rnh c su 0,5-0,6 m. Ngi ta cho nc
vo rnh c su khong 0,15-0,20 m lp t trn mt rnh khng b mn. Nng dn
vng Sei Kakap cng p dng cch lm tng t. H trng khoai lang trn nhng lung
cch nhau khong 1,5-2m. H trng c cy n qu trn . Trc khi gieo la ngi ta
ph tt c cc lung san bng v t tt c c di. H trng la m khng cn ba v
lm c sc bn.
2.14.4. Pakistan
Cc phng php c th nghim Pakistan kim sot v ngn chn cc vn
mn bao gm: a) Thc hin cc d n ln v kim sot mn do chinh ph ti tr (cc
d n tiu nc cho hn 8 triu ha); b) Ra mui bng cch tng lng nc ti v s
dng cc ho cht ci to t, cc cht thi hu c v thc vt (s can thip quy m nh
a phng); c) Khuyn khch cc k thut ci to t mn bng bin php sinh hc nng
128

nghip bng cch s dng cc cy chu mn, cc cy bi v cy ly g v c lm thc n

cho gia sc. Cc d n ca chnh ph c bt u t nhng nm 60 nhng tnh bn
vng ca ca cc d n vn cn l vn ang tranh ci.
2.14.5. Philippines
Vic p dng chin lc bn phn cn bng (BFS) bao gm 7 cng thc ca cc
phn hu c v v c hn hp cung cp cc dinh dng cn thit cho thc vt cho cc
vng t thiu dinh dng v t mn. BFS nhn mnh s cn thit ti s dng cc phn
tha ca cy trng, v cc cht thi ca trang tri cng vi vic kt hp cn bng cc
phn v c v phn hu c. i vi nhng t mn BFS khuyn co dng NPK t l
95-20-15, thm vo 5kg sunphat km, 5 bao phn hu c thng mi v mt bao cht ci
to t. Cc nghin cu cho thy cng ngh ny cho nhng kt qu tt.
Nm 1997 PhilRice phi hp vi Trung tm nghin cu nng nghip tng hp
Bicol thng qua Ban ging ca Philippine cng b hai ging la chu mn (PSBRC 48
v PSBRC 50 ). Tuy nhin cc ging ny khng c nhng ngi nng dn trng la
nhiu ni c t mn chp nhn. Tnh n 1998 IRRI gieo hn 55.000 ging la v
cc dng lai c tnh chu mn. Nhng ging c tnh chu mn c s dng thnh cng
nh cc ging b m trong cc hot ng lai to v trong cc chng trnh quc gia.
2.14.6. Thailand
Phng php phng trnh c s dng c trong lc a ln cc vng t nhim
mn ven bin. Trong cc vng t ni a, cc bin php sinh hc c p dng trnh
s ho mn t do nc ngm gy ra. Mt s loi cy chu mn bao gm Acacia
Apliceps, Azadirachta indica c s dng h thp mc nc ngm. cc vng ven
bin ngi ta p v cc b bao ngn chn s xm nhp mn.
V vic ci thin v ci to nhng t mn t v trung bnh, th trng cc cy phn
xanh nh Sesbania rostrata, trng cc ging cy chu mn v bn cc cht hu c l cc
phng php c khuyn co ci thin nhng iu kin ca t mn v tng nng
sut cy trng. Vic ci to nhng t nhim mn bao gm ra mn cho t, xy dng
cc h thng tiu h thp mc nc ngm c tin hnh trn hu ht nhng vng t
mn nhiu. Nhng ngi nng dn cc vng ven bin s dng cc cng ngh bn
a ci to t ca h. t ai c ci to bng cch ln lung v trng da hoc cc
loi cy chu mn trn cc lung t. Chiu rng ca cc lung t thng l 6-7 m. Vic
ra mn lin tc, trng cc cy chu mn, dng cc cht ci to t nh thch cao v cc
cht hu c c khuyn co tr gip cho qu trnh ny.
Nhng loi t mn t v trung bnh ni chung c dng trng la. Mt s cy
khc nh rau, u, cng c trng trn nhng loi t ny. Mt chng trnh khuyn
nng trn gi c gii thiu cho nng dn thng qua cc chng trnh trnh din v
o to tng nng sut la. N bao gm san t, ra mn, dng cc cht hu c ci to
t v trng cc ging cy chu mn, gieo trng vi cc mt khc nhau. Ngi ta cng
gii thiu cho nng dn p dng cc bin php n l nh bn phn, ph t, dng
phn xanh.
Vic phc hi rng nhng vng c ngun mui tim tng c cng nhn l
mt trong nhng phng php gim thiu s dng cao ca nc ngm mn. vng ng
129

Bc Thi lan ngi ta khuyn nng dn nn trng cc loi cy khuynh dip, me, me
manila. Trong khi loi cy c tnh chu mn cao nh Acacia ampliceps c trng
nhng vng c tiu nc cng vi cc loi cy chu mn hoc cc loi c c tnh chu
mn cao. Sau mt nm trng trt cc loi cy ny c th thy nhng kt qu tch cc
trong vic h thp mc nc ngm. Trong K hoch pht trin kinh t x hi quc gia ln
th 8 (1997-2001) V Pht trin t ai lp k hoch trng 800.000 ha rng vng ng
Bc Thi lan kim sot s ha mn do s di chuyn ca nc ngm.
Nhng vng t c mn cao chim khong 1,5% din tch vng ng Bc, c
coi nh t b i. Mt s cy chu mn c la chn v cc loi cy vng t mn c
trng trn nhng vng t ny. Cc cy chu mn c gii thiu, v d nh nhng
cy c tn l. Cc loi cy nhp t M v c c gieo cng vi mt s loi cy bn
a. Cc loi cy c ha hn l: Sporobolus virginicus v Distichlis spicata.
2.14.7. Vit nam
Cc thc tin v qun l t bao gm:
1. Vch ra mt chin lc khai thc v bo v ti nguyn nc cho cng tc pht trin
ti tiu ngn hn v di hn trn nhng lu vc sng ln, nhng vng quan trng.
2. Nng cp cc h thng ti tiu: vic ti l cn thit ra mui. Phi c h thng
ti tiu hp l tng cng nng lc tiu v kim sot mc nc ngm kim sot
vic pht sinh mn.
3. Ci thin ph nhiu ca t bng cch s dng phn hu c bao gm c rm r, cc
phn tha ca thc vt, phn xanh, phn chung, phn .
4. Bo v cc rng ngp mn ven bin v ti nguyn thy sn.
5. Trng rng Rhizophora apiculata kt hp vi nui tm (Penaeus indicus, Panaeus
megriensis). Khong 80% din tch ca cc vng rng trng c kt hp nui tm c.
6. Thng thng cc m hnh trng trt vng t mn ven bin nh sau:
* M hnh tm la: trn cc vng t mn xa ngun nc ngt b con nng dn
p nhng con nh (rng khong 0,7 - 1,4 m) bao quanh cc cnh ng rng
khong 2-4 ha kim sot s xm nhp mn. Cc ging la chu c mn c
trng y vo ma ma. Nng sut ca cc ging la ny c th t ti 2,5-3 tn/ha vi
hai v tm vo ma kh.
* Mt v la vo ma ma: cc vng t mn xa ngun nc ngt hoc thm ch
xa nc bin, b con nng dn ch n khi c ma trng mt v la ma h. Vo ma
kh, mt t b nt n, nc ngm dng ln gy mn cho t. Vo u v mn kh cao
v n cui v th mn gim xung. C th thu c nng sut la 3-3,5tn/ha. y l
v la truyn thng.
* Hai v la vo ma ma. B con nng dn c th c thu hoch trong ma ma
ko di (150-190 ngy) nh trng hai v la ngn ngy bng cch p dng k thut x
kh. y l mt thnh tu mi ca ng bng sng Mkng. Sau khi thu hoch v la h,
t dc cy ln ct t cc mao mch khng cho nc ngm dng ln. Ngay trc
khi ma ma bt u, t ai c chun b v chia thnh cc lung v gia cc lung
t c cc rnh tiu nng (su 20 cm). B con nng dn gieo ht ging. Khi c ma mui
130

c ra i vo cc rnh tiu v cc ht la c th ny mm. V la th hai tip theo vo

gia ma ma v c thu hoch vo u ma kh.
7. p trnh xm nhp mn. vng chu th sng Hng ni c mt dn s cao,
ma bo v l thng xy ra. Nhn dn thng phi p nhng con di v rng bao
quanh b bin khai hoang cc vng t mi. Nhng con ny rng khong 10 m v
bao quanh nhng vng t khong 10.000 ha. Dc theo nhng con ny cn o nhng
con knh su trnh s thm ca nc bin vo vng t mi khai hoang. Trong ba
nm u nhng vng t mi khai hoang ny ngi ta trng nhng cy c tnh chng
chu mn cao. Sau ngi ta trng la khc nhau. y l v la duy nht trong ma
ma nhng nu c sn nc ngt vo ma kh ngi ta c th trng thm mt v la
na. Vic kt hp bn phn hu c, tru, v cc loi silicat ha tan khc s c hiu qu
cao i vi vic tng nng sut la ln 5-7 tn/ha/nm.

Nui tm cng nghip Yn Hng,

Qung ninh

Nui tm qung canh ci tin Kim sn,

Ninh Bnh

131

Chng 3
Ti v kim sot mn
3.1. Cc nguyn tc c bn
Mi quan tm ch yu trong canh tc cc vng kh hn v bn kh hn l cn c
vo cc cng trnh ti tiu, cn c vo nhng rng buc ca cc tnh cht t ai v cht
lng nc, khng ch s cng thng v m mc thp nht c th. Stress v m
t l sn phm cui cng ca:
a) Thnh phn th thm thu, t l vi nng mui;
b) Thnh phn th c cht c lin quan vi cu trc t v lng nc ti cho
t.
kim sot c nhng yu t gy stress ny ngi ta cn phi:
a) Ra mn cho t mt cch hp l a mui ra khi vng r cy nhm iu
chnh p sut thm thu ca dung dch t xung mc thp nht;
b) Ti kp thi, ti to cho t c m thch hp nhm t nng sut cao
nht.
Do thnh cng ca cng tc ti cn thit phi c qun l bng cch kt hp
ti u cc tham s (c lin quan vi nhau) sau y:
i) Cht lng nc ti
ii) Lng nc ti sn c
iii) Cc iu kin tiu nc
Trc khi i xem xt quan im nh lng cn xem xt cc quan im c bn sau
y:
a) Cc mui tan do nc ti cung cp cho t c tch ly li do cc qu trnh bc
thot hi nc. Vng t trn mt kh i do bc hi c th to ra gradient ht nc trong
cc lp mt, gy nn s chuyn ng ca nc cha mui ln pha trn do s dng mao
dn. Qu trnh ny l mt trong nhng nguyn nhn ch yu gy mn cho t, nht l
cc vng c mc nc ngm nm gn mt t.
b) Hm lng mui tan trong vng r s tng ln nu dng nc cha mui di chuyn
xung nh hn dng mui do nc ti cung cp. Do iu quan trng l phi kim
sot c cn bng mui. Cn bng mui li l hm s ca nc ti (s lng, cht
lng), hiu qu tiu nc.
c) Cc phn ng trao i c th din ra gia t v nc ti v c th dn n nhng
bin i c hi cho cc tnh cht tiu nc ca t. V nng mui thay i theo su,
ESP c th t ti mc ti hn pha di ca vng r cy v phi c gii quyt bng
cch bn cc cht ho hc ci to t hoc thch cao.

3.2. Cn bng mui v t l nc ra mn

Vic ra cc mui ho tan ra khi vng r cy l mt iu bt buc i vi t c
ti v nu khng ra mui th trong t li din ra qu trnh tch ly mui. Cn bng
132

mui tng qut trong t (SB) c th c nh ngha theo cc qu trnh khc nhau tham
gia vo dng mui n v i v nhng thay i cc b v nng mui trong t. Cn
bng mui c th c vit di dng phng trnh bo ton khi lng nh sau:
SB = (DC)rain + (DC)irr. + (DC)ground + Sdissolv. - (DC)drain - Sprec. - Scrop
(3.1)
Trong :
DC l tch ca su nc (D) v nng mui (C)
rain: nc ma; irr: nc ti; ground: nc ngm; drain: nc tiu
S l lng mui t cc thnh phn nh: ho tan, kt ta, cy trng ht
Trng hp n gin nht l ta b qua cc thnh phn mui do ho tan, kt ta, cy
trng ht v do nc ngm cung cp. Khi phng trnh (3.1) c dng sau y:
SB = Ciw.Diw - Cdw.Ddw
(3.2)
cho tin thng ngi ta biu th nng mui thng qua tr s EC, trong iu
kin n nh, ngha l khi SB = 0, ta c:
ECiw.Diw - ECdw.Ddw = 0
ECiw.Diw = ECdw.Ddw
(3.3)
Cng thc ny th hin: vi cc gi thit cho, lng mui c b sung vo t
trong qu trnh ti phi bng lng mui c tiu i duy tr cn bng mui. C l
chnh xc ca phng trnh ny khng quan trng bng gi tr l thuyt ca n: phi
ra mn cho t ti nu khng th nng mui trong t s tng ln v vt qu tr s
cho php. u im ca phng trnh ny l bng mt cng thc n gin, n th hin
quan h gia yu cu nc ca cy trng v lng nc cn ra mn cho t, vi
nng mui (qua EC) ca nc ti. S ho mn t s xy ra khi SB > 0 hoc nu:
ECiw.Diw > ECdw.Ddw
(3.4)
Thng thng ngi ta ly mt tr s trung bnh no ca EC trong thi k nghin
cu (mt nm hoc mt ma) v ly s lng trung bnh nm ca IW v DW. Nu c
ma th ngi ta hiu chnh IW. Ta hy xem mt v d sau y: hy tnh ton t l mn
ho khi khng c ma v ra mn. T l ny c th biu th qua cc i lng c th o
trc tip trong phng th nghim nh SP (saturation percentage: phn trm bo ho) v
y l cch c chp nhn nh lng mn t. Gia tng mn hng nm c th
c vit nh sau:
ECe =

( ECiw)( Diw) ( ECdw)( Ddw)

Dsoil x soil xSP / 100

(3.5)

Trong Dsoil l su ca lp t ang xt, r l dung trng (tc l Dsoil xrsoil =

khi lng t) do mu s biu th s lng nc trong iu kin SP.
Ly Ddw = 0 tc l khng c vic ra mn, ECiw = 1000 mS/m, r = 1,3 g/cm3 v SP =
40, chng ta c:
DEC = 1000 x Diw/(1,3 x 0,4 x Dsoil)
(3.6)

133

T cng thc ny ta thy vi Diw/Dsoil = 1 th DEC gn bng 2000 mS/m, nu

Diw/Dsoil = 2 th t s tr nn b mn (4 dS/m) trong mt ma ngay c khi nc ti c
cht lng tt. Do t l mn ho ph thuc trc tip vo s lng v hm lng mui
ca nc ti khi hng nm ta a vo rung mt lng nc ti khng i c gi tr
EC no (hnh 3.1). loi b lng mui tch lu hay phng trnh s tch lu
mui, cn phi ra mn cho t (a thm vo t mt lng nc vt qu lng nc
ti). S lng nc cn ra t ny gi l t l ra (LF) v c nh ngha nh sau:
l t l gia lng nc tiu khi vng r cy v lng nc ti hoc l t l nc i
qua vng r.
LF =

Ddw
Diw

(3.7)

mn trung binhd vng r cy

Tt nhin, trong iu kin n nh (ngha l khi input = output v khng xy ra cc

qu trnh thot mui v ho tan mui), trn c s ca (Hnh 19 ) ta c:
LF = Ddw/Diw = ECiw/ECdw
(3.8)

mn ca nc ti EC (dS/m)

Hnh 19: Quan h gia mn trung bnh ca t vng r vi EC ca nc ti khi p

dng cc t l ra khc nhau (Hoffman v van Genuchten, 1983)
LF c th thay i tu nn c th c cc gi tr EC ca nc tiu ging nhau khi
dng nc c EC tng ln nhng ta li tng c LF v lc ECiw/LF vn khng i. Nh
vy, duy tr mn vng r (ECdw) mc khng thay i th ECiw/LF phi c
duy tr khng i. V vy, khi ECiw tng gp i th yu cu phi tng gp i LF
ECdw khng i. iu ny c minh ho hnh 20 v da trn cc kt qu ca nhng
th nghim lysimet. R rng l trong nhng iu kin n nh, mn tng dn t lp t
mt (c kim sot bi ECiw) ti mt mc cao hn no pha di. Mc mn
ny c th c khng ch nh vic ra mn cho t.

134

 su ca t (cm)

Hnh 20: Quan h gia phn b mn trong phu din t vi EC ca nc ti v t

l nc ra (Hoffman, 1980)

3.3. Yu cu ra mn
Yu cu ra mn (LR) l su nc tnh ton hay l lng nc phi i qua vng
r duy tr EC ca nc tiu bng hoc thp hn mc quy nh ECdw. Cc tnh ton
da vo phng trnh (3.8):
LR = ECiw/ECdw = Ddw/Diw
(3.9)
Phng trnh (3.8) v (3.9) gn ging nhau nhng trong (3.9) ECdw biu th gi tr
EC cho php ln nht ca nc tiu duy tr nng sut cy trng. ECdw ph thuc loi
cy trng, thi v, cc yu t qun l. Do , t l ra LF l phn nc ti i qua phn
pha di ca vng r cy, trong khi th LR l c tnh ca s lng nc ra cn
thit kim sot mn t trong gii hn cho php.
3.3.1. LR l hm s ca cht lng nc ti
Ngi ta quan trc c LR ph thuc vo ECiw (ECiw cng cao th LR cng
cao) v ECdw - l tr s gii hn ph thuc cy trng cn c xc nh (i vi cc cy
trng c kh nng chu mn th ECdw c th ly gi tr cao hn). C th l ECdw thay
i theo ma nu tnh nhy cm ca cy trng thay i theo tui.
Quan im trn y c th c minh ho bng v d sau. Xt mt loi cy trng
c th chu c ECdw = 8 dS/m. Do nu ti nc c EC = 1,2 v 3 dS/m. Khi
p dng phng trnh (3.9) ta c:
LR = 1/8 hay 13% nu ECiw = 1 dS/m
LR = 2/8 hay 25% nu ECiw = 2 dS/m
LR = 3/8 hay 38% nu ECiw = 3 dS/m
3.3.2. LR l hm s ca lng nc tiu hao
Khi s dng quan im LR c tnh lng nc cn ti (hoc s lng nc
c tiu qua vng r cy) cn phi bit lng nc tiu hao, ngha l bc thot hi nc
hay yu cu nc ca cy trng. Khi khng c ma, ta c:
Diw = Dcw + Ddw = Dcw + Diw.LR
(3.10)
135

Diw =

Dcw
1 LR

(3.11)

hoc:
EC ' dw

Diw = Dcw

EC ' dw ECiw

(3.12)

Tuy nhin, cn phi nhn mnh li mt ln na l phng trnh ny da trn gi

thit l p dng ng u vic ti vi lu lng n nh, khng c ma, khng c s
ht mn ca cy v khng c s kt ta mui.
3.3.3. LR v kh nng tiu
Lng nc ti vt qu c p dng (ngoi lng nc tiu hao) ra mui
tt nhin khng c vt qu kh nng tiu nc ca t (cm/nm). iu ng quan
tm l cn tm biu thc th hin mi quan h gia LR v Ddw. Xut pht t (3.10) ta c
th vit:
Ddw = Diw.LR, thay Diw t (3.11) ta c:
Diw =

Dcw
Dcw
Ddw =
LR
1 LR
1 LR

Ddw = Dcw

LR
1 LR

(3.13)

Phng trnh ny c th c th hin qua ECiw v ECdw

Ddw = Dcw

ECiw
EC ' dw ECiw

(3.14)

i vi cc loi nc ti c EC khc nhau v mt loi cy trng c th chu c

mn ECdw = 8dS/m, Ddw s l:
ECiw = 0,5 Ddw = Dcw.0,5/(8-0,5) = 6,66% ca CW
ECiw = 1 Ddw = Dcw.1/(8-1) = 14,28% ca CW
ECiw = 2 Ddw = Dcw.2/(8-2) = 33,33% ca CW
ECiw = 4 Ddw = Dcw.4/(8-4) = 100% ca CW
Nh vy khi dng nc c cht lng km ti v mun duy tr EC ca nc
tiu mt gi tr gii hn th chnh kh nng tiu nc tr thnh yu t hn ch. Vic
khng th tiu mt lng nc ln nh vy khi tnh thm nc ca t chnh l yu t
hn ch.
3.4. Cc yu t nh hng n yu cu ra mn
3.4.1. Lng ma
nhiu vng ma c th gp phn quan trng v lm gim lng nc yu cu
ra mn. Trong nhng tnh hung nh vy cn phi xt n lng ma. Nu ma tha
tht v ri ra trong mt thi gian di th tnh gi tr bnh qun ca ECiw:
_

ECiw =
136

ECiwDiw + ECrw.Drw
Diw + Drw

(3.15)

S gim mn t (%)

Tuy nhin nu ma xy ra trong mt thi gian ngn nh vng kh hu gi ma v vo

thi gian khng canh tc, khi chnh ma c th ra mui khi vng r cy (Hnh
21). Trong cc trng hp nh vy cn ra rt t nh s dng nc c cht lng tt.

su 0 60cm

su 0 10cm

Lng ma (mm)

Hnh 21: nh hng ca ma n mn t (Fang v cng s, 1978)

3.4.2. S kt ta mui
Mt qu trnh khc c th dn n vic gim yu cu ra mn l s kt ta mui.
Cc nghin cu v nh hng ca t l nc ra n lng mui c ra i trong nc
tiu theo bin php tiu ngm cho thy trong phm vi t 0,1 n 0,3, thng khi LF
bng 0,1 c th p ng c nng sut cy trng cao nht. Tuy nhin, vi LF thp nh
vy th t cc s liu u vo v lng mui do nc ti a vo t v a ra khi t,
hm lng mui trong vng r khng th tnh ton cn bng mui ca t. Hm lng
mui thp trong nc tiu c th l do s kt ta ca CaCO3 hoc CaSO4. S kt ta
mui trong t c lin quan n nng ny ln hn nu tr s ca LF bng 0,1 hoc
thm ch thp hn so vi trng hp LF bng 0,2 - 0,3.
Trong tnh hung nh vy, tr s LF thp s lm gim s lng cc cht thi v hm
lng mui trong nc tiu ngm v cui cng l lng mui a ra knh mng tiu, ra
sng s t i. R rng l c hai tham s ny, s lng v cht lng ca nc tiu, l cc
yu t quan trng nh hng n vic s dng li cc cht thi ny cho mc ch ti.
Theo nhiu nghin cu, khi LF c cc gi tr cao, gnh nng v mui trong cht
thi t tiu ngm c th do s pha long cc mui, nht l trong nhng loi t canxi v
t thch cao. S pha long cc mui trong t cn nhiu hn khi dng nc ti c cht
lng cao (EC thp) ra mn, hoc ra t c hm lng CO32 v SO42 thp so vi
nng Cl.
3.4.3. S ht mui ca thc vt
Ni chung s ht mui ca thc vt khng duy tr s cn bng mui v gim
yu cu ra mn. Tuy nhin cc cy thc n gia sc c th ht c kh nhiu mui nht
l khi nc ti li khng mn. Mt loi cy thc n gia sc cho nng sut 20 tn/ha v
c hm lng mui khong 5% c th ly i khong 1 tn mui trong mt nm.
Mt s thc vt chu mn v mt s cy bi c th ly i mt lng mui ln hn.
Tuy nhin, vic ht mui ca thc vt ph thuc ch yu vo chnh kh nng chu mn

137

ca thc vt. Mt s loi thc vt c s dng ht c chn lc mt s nguyn t c

hi nh Na, B v Se, nh c th gim c yu cu nc cho ra mn.
3.4.4. mn ca cc lp t mt
Nhiu nghin cu cho thy rng vic tun th mt cch cht ch vo gi thit v
trng thi cn bng mui c th l khng cn thit v s tch ly mui c th xy ra trong
mt thi gian ngn vng t pha di ca r cy m khng nh hng n nng sut
cy trng. iu ny c th xy ra khi m sau mt thi gian di t c s cn bng
mui v cy trng c cp nc vng pha trn ca vng r cy, ni s dng nc
nhiu (hnh 22). Cy trng b p vic ht nc b gim i vng c mn cao nh
vic tng cng ht nc vng c mn thp. Gim t l ra khu vc pha trn
vng r ch c nh hng nh n mn ca khu phia trn ca vng r v sau mi ln
ti khu vc ny c ra mn. Tuy nhin, trong nhng tnh hung nh vy, mn
ca khu di vng r tr nn cao hn v do lm thay i nng mui trong nc
tiu.

Vng r cy

Vng r cy

M hnh s dng
nc gi nh

Hnh 22: ECe ca t trong vng r cy sau mt thi gian di s dng nc ti c EC = 1

dS/m ng vi 4 gi tr ca t l ra (LF) v nh hng ca mn n c cu dng nc ca
thc vt

3.4.5. Phng php ti v tn s ti

Vic p dng ng u nc ti bng ti phun ma hoc ti nh git vi tn s
cao hoc bng h thng ti mt c qun l tt thng lm tng hiu qu ca vic ra
mn v h thp yu cu nc ra vi iu kin l khong thi gian gia cc ln ti
khng qu di. Khong thi gian gia cc ln ti l mt yu t quan trng v cy trng
phi i ph vi lc gi nc ca t v p sut thm thu gy nn bi mn, m c
lc gi nc ca t v p sut thm thu u thay i theo thi gian. Nu khong thi
gian gia cc ln ti ln th tc dng ca p sut thm thu s ln nht l khi thc vt s
dng nhiu nc khu vc di ca vng r cy. iu ny s tr nn nghim trng khi
dng nc c cht lng km ti cy.

138

3.5. Tnh ton yu cu ra mn

Cn c vo cht lng nc ti, ch ti, mn cho php i vi cy trng
c th tnh ton c yu cu nc cho vic ra mn. Yu cu ra mn (LR) l s lng
nc ra l thuyt cn thit khng ch mn trong vng r cy v c tnh ton
da trn cc th nghim trong phng v ngoi ng rung. Tuy nhin, s lng nc thc
t cn ra mn s ph thuc vo hiu qu ca vic ra mn, cc bin php k thut
nng nghip.
tnh ton yu cu ra, i vi ti mt (k c ti phun ma) cn tin hnh cc
bc sau y:
a) Phn tch cc mu nc ti xc nh ECiw
b) T bng cc gi tr ECe (ng vi cc mc gim nng sut khc nhau) tra bng
c gi tr ECe (ng vi mc gim nng sut d kin, thng l gi tr ECe ng vi mc
gim nng sut 10%). Cc nh khoa hc khuyn co rng nn s dng cc gi tr ca
ECe vi mc gim nng sut 10% v trong hu ht cc trng hp cc yu t khc li l
yu t hn ch nng sut hn so vi mn. Cc gi tr ca ECe ng vi cc mc gim
nng sut nh hn 10% c th c s dng nu kinh nghim cho thy rng trong nhng
iu kin qun l hin ti c th t nng sut gn vi mc ti a.
c) Tnh ton LR theo biu thc sau:
LR =

ECiw
5ECe ECiw

(3.16)

Trong LR l yu cu nc ti thiu khng ch mn khi p dng cc

phng php ti mt thng thng.
Nu ti phun ma vi cng cao hoc ti nh git th vic tnh ton LR c
tin hnh theo cc bc sau y:
a) Phn tch cc mu nc ti xc nh ECiw
b) T bng tra, tra bng tm gi tr ECe ln nht ng vi cy trng ang xt (ng
vi mc gim nng sut 100%)
c) Tnh ton LR theo biu thc sau:
LR =

ECiw
2(max EC )

(3.17)

Khi bit nhu cu bc thot nc ca cy trng (ET) v yu cu nc ra c th tnh

ton c lng nc thc cn:

LuongNuocThucCan =

ET
1 LR

(3.18)

Lng ma c th p ng mt phn cho nhu cu bc thot hi nc hoc mt

phn hay ton b yu cu ra. iu ny ph thuc vo cc iu kin t ai v m hnh
ma v cn c xem xt khi xc nh lng nc thc cn.

139

LR phi p ng c yu cu khng ch mn ca t, tr khi lng mui

trong t qu nhiu, vt qu kh nng chu mn ca cy. Trong trng hp phi tin
hnh ra mn ngay t u (ra mn c bn) loi b cc mui tch ly trong t. Ch
sau khi ra c bn nh vy mi c th duy tr c vic sn xut trn cc t .
V d:

gim nng sut tng i(%)

Mt loi la c cp nc bng phng php ti ngp, nc c ly t sng

c ECiw=3,2 dS/m. La c trng trn mt loi t tht. Nhu cu nc cho bc thot
hi nc ET = 5mm/ngy. khong thi gian gia cc ln ti l 20 ngy. Mi ln ti
100mm. Nu h s s dng nc l 0,65 th mi ln ti phi dng n
100/0,65=155mm. Cn thm bao nhiu nc ra mn?
Gii:
S liu cho: ECiw=3,2 dS/m; ECe=5,1 dS/m (tra bng)
LR = 3,2/(5.5,1-3,2) = 0,14
ET=100 mm/ln ti; LR = 0,14
Lng nc thc cn = 100/(1-0,14) =116 mm/ln ti
Nh vy l tn tht do thm su (55mm) ln hn c yu cu nc ra mn. Gi s
tn tht do thm su l ng u v khng c dng chy mt th khng cn b sung nc
ra.
Trong cc bng tra ngi ta cng a ra cc tr s ECe ng vi gim nng sut
bng 100% (nu ton b vng r cy c mn ny th cy trng khng th ht c
nc v khng sng c). Gi tr ln nht ca ECe c c nh ngoi suy t cc gi tr
ng vi gim nng sut cy trng t 0 - 10 - 25 - 50 n 100% nh c minh ho
hnh 23.

mn t (ECe, dS/m)

Hnh 23: Phng php xc nh ECe ln nht i vi nng sut cy (Ayers v Westcot, 1985)

ECsw = ECe x 2
Nh hnh 23 th hin, c mi ln mn t tng ln vt qu nng chu
mn cho php i vi cy th s gy nn gim nng sut tng ng. Quan h ny c
biu din bng phng trnh sau y:
140

Y = 100 - b(ECe - a)
(3.19)
Trong Y l nng sut tng i (%), a l gi tr ca ngng mn i vi cy,
biu th ECe ln nht ti nng sut bng 100%.
b l gim nng sut i vi mt n v ca mn hoc tn tht nng sut (%)
ng vi mt n v ca mn (ECe) gia gi tr ngng (a) v ECe khi gim nng
sut bng 100%.
Cc bng biu v kh nng chu mn ca cy c xy dng trn c s s dng
cng thc trn v cc s liu sn c. S chuyn i t ECe thnh ECsw vi gi thit LF
bng 15-20%. Cc gi thit quan trng khc: nng sut c quan h cht vi mn trung
bnh ca vng r cy v s ht nc khu vc pha trn vng r cy thng cao hn
nhiu
Phi tha nhn rng nng sut thc t ca cy trng khi c ti bng nc c
cht lng nh trn c th thay i t 100% n 0, tu thuc vo yu t bt k ch
khng ch ph thuc vo cht lng nc. Cc gi tr c nu trong bng 3.1. biu th
nng sut tim nng ln nht i vi cht lng nc trong iu kin s dng nc ti
u. Thot nhn th cc gi tr c xut lm gii hn chu ng i vi mn ca
nc ti c v cao. Tuy nhin, khi so snh cc gi tr ny vi cc gi tr thu c trong
cc th nghim ngoi ng rung khi s dng nc c cht lng tng i km th
chng li l cc gi tr hp l.
chu mn ca cy c th hin trong bng dng nh l cc gi tr c nh.
iu ny khng chnh xc. Kh nng chu mn ca cy thay i tu thuc vo cc cng
tc qun l nc, b nh hng bi cc giai on pht trin ca cy, thn r, loi cy v
kh hu. Nhiu cy trng, v d nh c ci ng, la, la m, la mch v mt s loi
cy rau khc, giai on ny mm v giai on gieo ht l nhng thi gian nhy cm nht
i vi mn v khi mn t (ECe) vt qu 4 dS/m trong thi gian ny mm s c
th lm chm li hoc c ch s ny mm v giai on pht trin ban u.
Thn r c nh hng n tnh chu mn ca mt s cy trng v d nh cy chanh.
Cc loi cy trng khc nhau nh nho, hnh th hin s kh nhau c bn v chu mn.
Ngi ta li dng s khc nhau v tnh chu mn ny la chn thn r v loi cy
trng trng cy theo hng sn xut hng ho. Cc loi cy trng hng nm cng th
hin s khc nhau v tnh chu mn. Vic nhn ging v tuyn chn cy trng chu mn
ang c ch v cc kt qu thu c ang kch thch cc hng nghin cu lai to
cc ging mi chu mn.
Kh hu ng vai tr quan trng trong kh nng chu mn ca cy. Khi kh hu nng
v kh, lng bc thot hi nc nhiu th tnh chu mn km hn.

3.6. Tnh ton thi gian ti ra mn

Vic xc nh thi gian ra mn khng phi l vn qu quan trng nu nh
trong mt thi gian di hoc trong cc giai on sinh trng nhy cm ca cy trng
mn t khng vt qu kh nng chu mn ca cy. Vic ra mn c th c tin hnh
mi ln ti, sau mt s ln ti, mi nm mt ln, hoc sau nhng khong thi gian di.
Cung cp nc ra mn trong thi gian sinh trng ca cy trng l cch tt nht
trnh cho cy chu stress v mn. iu ny c bit c ch cho nhng cy trng nhy cm
141

vi mn khi mn tng ln trong mt thi gian ngn. Tuy nhin, trong t c h s

thm thp, i vi nhng cy nhy cm vi m t qu ln, vic ra mn cho t
trong mi ln ti c th khng thc hin c. Hn na, trong thi gian sinh trng ca
cy trng, yu cu nc ti cho cy trng ln nn c th khng c nc ra mn. V
kh nng chu mn ca cy tng ln theo tui (thi gian sinh trng) nn c th ti ra
vo cui v. Vic ti ra vo thi gian khng cng thng v nc cng s lm gim
kch thc ca h thng phn phi nc v cng c th nh hng n cc yu t thit k
cc h thng tiu nc.
Bt k p dng phng php ti no, cn quan trc t v cy mt cch y .
Vic phn tch t v t bo thc vt s gip cho vic xc nh s cn thit v thi gian
cn ra mn. Nhiu khi ngi ta tin hnh ra mn vo thi gian khng trng cy. Nhiu
khi ma cng cung cp nc ra mn cho t.
Nhiu khi cc iu kin t ai cng lm nh hng n tnh linh hot ca vic ra
mn. Nu h s thm ca t thp th phi hon vic ra mn n khi thi v kt thc.
Cn phi xem xt c nh hng ca thi k b ho t n s ho mn t. Lng nc
sn c cng l iu cn c ch i vi vic ra mn.

3.7. Cc phng php gim yu cu ra mn

Nng cao hiu qu ra mn hoc gim yu cu ra mn c th lm gim yu cu
nc. Vic ra mn t c mc ti a trong nhng iu kin t khng bo ho nc.
Do , bt k yu t no c lin quan vi t hoc phng php s dng nc ti m c
nh hng n dng thm khng bo ho trong t s lm gim s lng ph nc, gim
yu cu ra v nng cao hiu qu ra mn. Trong nhiu trng hp, tnh linh hot trong
vic la chn cc bin php qun l c th b hn ch nhng c th p dng mt s th
thut qun l c xut di y:
a) Thay cho vic trng cy vo ma nng nc nn trng cy vo lc mt m v LR
c lin quan vi nhu cu bc thot hi nc ET.
b) Trng cc loi cy chu mn tit kim nc ra
c) p dng cc bin php qun l t ai hn ch dng nc i vo v i qua cc
l hng ln, v d nh cy xi ph b cc h ca r cy, cc ng i ca giun t v
cc l hng ln khc trong t.
d) Cy su khng lt hay xi lp t di tng tnh thm ca cc lp t pha
di
e) B sung cc cht ci to t nhng ni lp t mt c tnh thm km
f) S dng cc phng php ti v d nh ti phun ma vi cng thp hn
h s thm ca t v nh gim c s chuyn ng ca nc qua cc l hng ln.
Phng php ti ny s i hi thi gian ti di hn nhng s dng t nc hn so vi
ti ngp
g) Lm t t trc khi c ma ma ng.Lng ma ma ng khng ra
mn hon ton. Ngay c mt lng ma nh trn t t cng c hiu qu trong vic ra
mn v nc ma s di chuyn xung su hn v cung cp nc c cht lng tt cho
khu vc pha trn ca vng r.
142

h) u c h thng tiu nc nn ra theo cc giai on sau: trc ht ra cc khu

vc trung tm gia cc rnh tiu, sau ra cc vng gn rnh tiu.
Trong nhng iu kin ng rung, cc yu t ni trn cng vi cu trc t v
su phn b ca mc nc ngm c th nh hng n hiu qu ra mn. Tong nhng
iu kin c th, hiu qu ra mn phi c xem xt khi tnh ton s lng nc thc
cn.

3.8. Khng ch mn nh trng cy v lm t su

Canh tc v lm t su l nhng bin php c hiu qu nhng tm thi khng
ch mn i vi t c vn v thm. Canh tc lm ti xp t, lm tng nhm
mt t nhng cng vic ny thng c thc hin v cc l do khc ch khng phi
nhm ci thin tnh thm nc. Tuy nhin u c vn v tnh thm nc th vic
canh tc hay lm t c th thc s c ch. Mt rnh hay mt cnh ng c nhiu cc,
nhm s trnh c dng chy mt, ci thin tnh thm nc ca t trong mt hai t
ti u tin. i khi ngi ta lm t theo hng to cho mt t b nhm.
Cy su ct t, p v t di su. Vic lm ny c bit c ch nhng t
hnh thnh tng t cng do s tch ly st, do s kt ta ca CaCO3 hay khi s kim ho
t do t l hp th Na cao lm gim tnh thm nc ca cc lp t nm di. Ngay c
khi khng phi l mt gii php lu di n c th ci thin tnh hnh nng cao nng
sut cy trng. Cy su cn c tin hnh trc khi gieo ht hoc khi ht ging ang
trong tnh trng ng. Cy su c hiu qu nht khi t kh lm rn v p v t.
Nu cy su khi t t th vic lm cht t, s thng kh v cc vn thm s tng ln
v nh hng xu n nng sut cy trng.
Vi nc c mn thp (ECiw < 0,5 dS/m) th vn tnh thm nc ca t
thng ny sinh tng t vi cm pha trn cng. Mt lp v b mt hoc lp t mt
gn nh khng thm l hin tng in hnh trong nhng iu kin nh vy. Vic canh
tc lm v lp vng trn b mt ny, lm cho b mt tr nn nhm hn, lm cc vt nt
dch li gn nhau. iu ny s lm tng ng k din tch cho nc thm vo.
Ngc li, vn tnh thm nc ca t do nc c nhiu Na c th xut hin,
trc ht gn b mt t, sau m rng xung cc lp t di su. Trong nhng tnh
hung nh vy vic canh tc v cy su c th lm tng lng nc vo t, nhng
thng l ch c trong mt thi gian ngn.

3.9. Ra mn v ci to t
Theo truyn thng, t mn c ci to cho nc trn vo hoc ngm nc. Ni
chung su ca t c ra mn xp x bng su ca nc c thm qua trong
qu trnh ra mn. Thay th mt th tch rng ca nc trong t h thp mc mui trong
t theo h s xp x bng 2. Vic thay th 1,5-2,0 th tch rng lm gim khong 80%
mn t. V th tch rng ca t ni chung bng 50% nn vic thay th 2 th tch rng
gn bng 1 su tng ng ca nc trn mt n v su t. Lp lun nu trn
da trn cc ti liu th nghim ng rung trc y (thu c bng cch lm ngp t)
. Cc kt qu c th hin trong hnh 24.

143

% mui c ra i

% mui cn li C/Co

su lp nc ra / su t

Hnh 24:. Quan h gia t l nc ra v t l mui c ra

T l mui cn li,

Cc ti liu ny lm c s cho quy tc thc nghim: ci to t mn, c 1 fut

nc c th ra c 80% mui tan khi lp t dy 1 fut. Quy tc ny c rt ra
trong cc iu kin nc c a vo trong mt khong thi gian ngn v khng c
dng chy mt.
Cc th nghim gn y chng t rng vic ci to t da trn vic cp nc
ti gin on hoc ti phun ma mang li hiu qu ra mui cao hn. Trong mt s
trng hp, ngi ta thy rng vic lm ngp gin on (yu cu cc di b bao hn ch,
nh gim c chi ph chun b ng rung) c th ct gim yu cu nc ci to
t ti > 2 ln. Thc t cho thy nng sut cy trng tng ln khi p dng vic lm
ngp nc gin on hoc khi ti phun ma do vic ra mui c hiu qu hn trong
iu kin t c bo ho tng phn. Trong cc trng hp nh vy, tc di chuyn
ca nc chm hn nhiu (b hn ch nhiu hn trong cc khong hng hp) so vi trong
cc iu kin bo ho (do lu tc cao hn trong cc khong hng ln).

Lm ngp lin tc
Lm ngp gin on

Hnh 25:. nh hng ca vic lm ngp lin tc v gin on n hiu qu ra mn cho t

(Oster v cng s, 1984)

144

3.10. Khng ch mn v cc phng php ti

Trong nhng iu kin kh hn v bn kh hn, yu t quan trng trong vic ti u
sn xut nng nghip l s lng nc c cht lng tt ch c hn. Do ngi ta c
nhiu c gng :
a) Tm kim cc phng php v cc k thut tng hiu qu s dng s lng c
hn nc c cht lng tt.
b) Khai thc nc ngm mn m trong qu kh ngi ta cho l khng thch hp cho
sn xut nng nghip.
t c cc mc tiu trn, iu quan trng l phi pht trin cc h thng ti
v hon thin cc k thut theo cch c th cung cp nc ng v tr, kp thi, vi s
lng y to iu kin ti u cho cy trng pht trin m khng gy ra nguy c
mn ho t. Cc mc tiu ny c th t c nh ti cc b nh ti nh git hoc
ti bng cc ng xp, l cc phng php ti c hiu qu nht. Phng php ti ny
d dng qun l v thng qua ngi ta khng nhng ch c th cung cp s lng
nc nh m cn cung cp cho cy cc cht dinh dng v thuc bo v thc vt.
Tuy nhin, do chi ph lp t cao v c cu tinh vi nn cha thch hp vi nhiu nc
ang pht trin. Hn na, ti phun v ti nh git khng phi thch hp vi tt c cc
loi nc c cht lng khc nhau, cc loi iu kin t ai, kh hu khc nhau. V vy
cn xem xt cc yu t nh hng khi thay i cc phng php ti ti kim sot
mn.
3.10.1. Ti mt
Cc phng php ti trn, ti ngp, ti rnh a nc vo rung theo tng t
cho cy trng c th s dng hn 50% lng nc sn c vng r cy trc khi ti
t tip theo. Cy trng s dng nc dn dn nn trong khong thi gian gia cc ln
ti t kh dn v n cui t ti th nc trong t tr nn mn hn. iu ny nh
hng n lng nc d tiu i vi cy v do nh hng n nng sut cy trng.
Li ch ca vic ti thng xuyn v ra u n c chng minh. Cc
phng php ti mt thng khng linh hot iu chnh thi gian v su ti
(mc ti). V d c th kh iu chnh su ti di 80-100 mm cho mt ln ti.
Kt qu l ti mt thng xuyn hn c th lm gim mn ca t nhng li lng ph
nc gy ra ng ngp v lm gim nng sut cy trng. Trong nhng trng hp nh
vy, qun l nc v kim sot mn tt hn c th chuyn t ti mt sang ti phun
ma hoc ti nh git. Tuy nhin phi xt n nhng mt kinh t k thut ca vn .
3.10.2. Ti phun ma
Mt h thng ti phun ma tt phi p ng c cc yu cu nc ca cy trng
(ET), tho mn c cc iu kin t ai sao cho ph hp vi tnh thm nc, kh nng
tr nc ca t, p ng c yu cu ra mn (LR). Cn phi xem xt cc iu kin c
th v cy trng, t ai, cp nc, kh hu.
c thit k v qun l tt, cc thit b phun ma c th cp nc mt cch ng
u cho rung v c cng ti thp trnh sinh dng chy mt. iu ny s
mang li kt qu cp nc tt cho cy v ra mn cho t. C th iu chnh su ti
bng cch iu chnh thi gian ti.
145

i khi cc thit b ti phun ma c s dng h tr cho vic ny mm v cho

giai on pht trin ban u ca cc cy non v l cc giai on cy c bit nhy cm
vi mn ca t, vi nhit cao v vi cc lp vng t. Bng thit b ti phun ma
dnh cho vic h tr s ny mm ca ht, mi ngy c th ti mt vi ln, mi ln ti
1-3 gi, v ti trong vi ngy. Sau 10-14 ngy li di chuyn thit b ti phun n
ch khc v qu trnh ny li c lp li. Bng cch ny, trong mi v c th s dng
mi h thng ti phun h tr qu trnh ny mm ca mt s cnh ng. Vi h thng
ti phun xch tay hoc h thng ti phun c ng nha cun trn c th ti thng
xuyn duy tr mn thp v gim cc tr ngi v t, chng hn nh gim s ng
vng trn b mt.
Cc thit b ti phun thng s dng nc tit kim v c hiu qu, gim c tn
tht nc do thm su. Nu lng nc do h thng ti phun cp ph hp vi nhu cu
ca cy trng (cho bc thot hi nc v cho ra mn) th vn tiu nc v mc nc
ngm dng cao s c gim thiu v khi vn tiu nc v khng ch mc nc ngm
c gii quyt s ci thin c vn kim sot mn ca t.
Khi s dng nc c cht lng khng tt ti th cc thit b ti phun ma
c th s gy mi nguy him cho cc cy trng nhy cm. Cc cy n qu nh nho, chanh
v hu ht cc cy thn g nhy cm ngay c vi Na+ v Cl c nng tng i thp
c mt nc trong t v c gng trnh hp th cc cht ny qua r. Tuy nhin, trong
nhng iu kin m thp, cc cy ny c th hp th (qua l) mt s lng qu mc
cc ion c hi ny t nc ti lm t l cy. Tnh c hi th hin qua triu chng cc
l cy b chy ra l. Ti trong thi k m cao, nhit thp, cng thot hi
nc thp v d nh ti vo ban m thng c th gim hoc loi b cc nh hng
tiu cc ny. Ni chung cc cy trng hng nm c th chu ng c nng va phi
ca Na+ v Cl trong nc ti. Tuy nhin chng cng c th tr nn nhy cm vi cc
mui c hp th qua l khi ti phun ma hn so vi khi p dng phng php ti
mt hoc ti nh git.
Tc dng c hi ca cc ion Cl, SO42, HCO3 trong ti phun ma s ln hn
trong mi trng kn, v d nh nh knh, hn so vi trong mi trng h ngoi ng.
Trong mi trng kn th sau khi nc bc hi, mui tip tc li trn cc tn l v b
hp th. Cn trong mi trng h th mui c th c ma ra i khi l cy. Trong
mi trng kn th nng Cl thp ti 1 me/l ca nc ti cng c th l c i vi
cc loi cy cnh v cc cy n qu cn non. nhng ni mn ca nc cn nghim
trng th cn phi tin hnh nhiu th nghim kim tra tnh ph hp ca vic ti phun
ma trong cc iu kin c th ca a phng. iu ny thm ch cn c i vi cc cy
trng hin ti cha c coi l nhy cm i vi tnh cht c hi ca tng ion

Mt s cng thc tnh ton mc ra mn

*Cng thc V. Volobuep (1959)
Trong thc t thit k ra mn cho t cng thc ca V. Vlobuep (1959) c ph
bin rng ri do cng thc ny c tin cy v chnh xc i vi nhng loi t b
mn nng. cng thc c dng sau y:
N = 10000 lg (S0/S1)
146

(1)

Trong S0 v S1 tng ng l hm lng mui ban u v hm lng mui cho

php trong tng t 1 m, tnh bng%
l ch s thot mui
Cng thc (1) c rt ra trn c s vic x l cc kt qu ra mn, thu c trong
nhng iu kin thin nhin v sn xut khc nhau, v n m t nhng quy lut lm nht
lp t pha trn. Theo mc gim mn, chnh xc ca cng thc gim i v i
vi nhng t t mn, cng thc ny cho kt qu khng tin cy.
* Cng thc P. Panhin (1968):
Mt cng thc c dng tng t nh cng thc (1) l cng thc ca P. Panhin
(1968):
(2)
Qa = P.K.2,3 lg (S0/S1)
3
Trong Qa l mc ra tch cc hay l s lng nc thm, m
P l tr m ng rung gii hn, % trng lng t
K l h s thc nghim
* Cng thc I. uiunv (1978)
i vi iu kin ca thung lng Truixki, I. uiunv (1978) xut cng thc
tnh ton mc ra c xt n tc thm ca lp t c ra:
N = P.[1-( S1/S0)n]/a.n
(3)
Trong a v n l cc tham s ca cng thc thu c bng con ng thc
nghim. a ph thuc vo tc thm, khi n=0,5 th
a=(V+0,006)/0,068
Trong V l tc thm, m/ngym
* Cng thc V.Kova (1967)
V.Kova (1967) ngh cng thc tnh ton mc ra trong nhng iu kin
ca t mn thy thnh c mc nc ngm nm nng, vi vin mao qun tin gn n
lp t cy:
N=1000.(1.2.3.4..4 1)

(4)

Trong cc h s1, 2, 3, 4 tng ng ph thuc vo tnh cht trm tch ca

hnh thnh t v pha di, mc nc ngm, khong ho ca n, ct nc thy
tnh ca nc ngm.
l phn trm mui trong tng t dy 2m.
C s cho vic xut cc cng thc tnh ton ca A. Koxchiacov, L. Rozov, V.
Legoxtaev, X. Astanov l gi thit v s p theo kiu pitong dung dch cc mui ra khi
t nh nc nht sau khi chuyn chng vo dung dch nh vic bo ho t n
tr m ng rung gii hn.
* Cng thc A. Koxchiacov (1962)
Theo quan im ny, cng thc tiu biu nht l cng thc ca A. Koxchiacov
(1962) c dng sau y:
147

N=100.h.d.(P-W0)+(S0-S1)/K
(5)
3
Trong d l dung trng ca t t/m
P l tr m ng rung gii hn ca t, tnh bng % trng lng t
W0 l m ban u ca t trc khi ra mn, tnh bng % trng lng t
K l h s ca cng thc, t/m3
* Cng thc A. Kalashnhikov (1967)
Khi ra theo chiu ngang (bn sn) nn s dng cng thc ca A. Kalashnhikov
(1967) c dng sau y:
N=10000(.H+.m.h)

(6)

Trong phn rng t do ca vng thng kh ca t

H l su ban u ca nc ngm
m l tng rng ca t
l h s thc nghim ca cng thc, thay i trong phm vi 1,2 n 2,5
Vic la chn su lm nht mui h ph thuc vo iu kin a cht thy vn
v iu kin ci to t, c xt n s phn b mui trong phu din t.
* Cng thc N. Minashina (1972)
Cng thc ny khng ch xt n nguyn tc p pitng dung dch mui m cn xt
n khong ho ca nc ra.
(7)
N=[lg(C1- C0p)/C0: lgPh/mh].(mh.nn)
Trong C1 l nng dung dch t sau khi ra g/l
C0 nng dung dch t trc khi ra g/l
C0p l khong ho ca nc ra g/l
Ph, mh l tr m ng rung gii hn v tr m ton phn ca lp t tnh ton
c dy h, % trng lng t.
Cng thc ny cho php tnh ton mc ra khi s dng nc tiu ra mn cho
t.
* Theo Ch dn phng php lun v ci to t (1980), vic tnh ton mc ra khi
s dng nc c khong ho nn thc hin theo cng thc sau:
(8)
N=P.{[1-[1-(S1-S0p)/S0).n]]}/(d+n)
Khi tin hnh ra mn khng lin tc nn s dng cng thc sau y:
Ux[1 (
N=

S1 S 0 p

).n' ]
S0
U
d '.n' ln(1 )
W'

Trong W' l tr lng nc ln nht trong tng t tnh ton, m3/ha

W'=P..
l lng nc i khi tng t

148

U lng bc hi tng s v dng chy i khi lp t tnh ton gia cc ln cp

nc ra, m3/ha
d', n' l cc tham s thc nghim ca cng thc i vi trng hp ra khng lin
tc.
Vic x l cc kt qu nghin cu ngoi hin trng thu c t nhng khu th
nghim sn xut t trong nhng iu kin thin nhin v kinh t khc nhau vi vic s
dng nc c khong ho cao cho php Vin nghin cu ti Trung tm c
cng thc m t quy lut thot mui khi lp t tnh ton (Ch dn cng ngh ra t
mn, 1980). Cng thc c dng gn ging cng thc ca V. Volobuev (1):
Trong l h s phn b khi lng ca thnh phn mui tnh ton gia cc pha
N = . lg

S 0 .C 0 p
S1 .C 0 p

rn v pha lng ca t.
Cng thc (10) c ngha khi S1>.S0. Bt ng thc ny c ngha l c th lm
nht tng t bng nc c khong ho C0p n gii hn S1=.C0p.
Vic xc nh cc tham s ca cng thc (10) thng khng kh khn: cc h s
thot mui c th tra bng, cc h s vi chnh xc cn thit c th c xc nh
bng t s ca hm lng phn trm ca mui trong lp t pha trn nm di mc
nc ngm vi khong ho ca nc ngm ca chnh tng ny.
Trong nhiu trng hp xut hin bi ton tnh ton mc ra lm nht tng t
c dy hn 1m. V d khi t chc ra khi c h thng tiu ng, bi ton nh vy c
th xut hin nhm mc ch xc nh su lm nht t v nc ngm ca cc lp t.
V vic la chn su lm nht: trong tng trng hp c th phi xc nh n xut
pht t nhng yu cu sn xut, kinh t. Tnh hp l ca vic la chn nh vy ch c th
c chng minh trong trng hp nu chng ta nm vng phng php tnh ton mc
ra c th lm nht t n su cho trc.
V.Volobuev cho rng lm nht tng t c dy khng ln hn nhiu so
vi1m, v d lp t dy 1,5m, c th nhn mc ra vi h s 1,5. C nhiu ti liu
chng minh tnh ng n ca quan im ny. Tuy nhin, bin php tnh ton mc ra
khi lm nht t n su 2-3m v ln hn thng dn n nhng sai s ng k. iu
ny c khng nh bi nhng kt qu ra mn ti cc khu th nghim ca Vin nghin
cu ti Trung .
Nh V.Volobuev nhn xt khi tnh ton mc ra lm nht tng t dy hn
1m cn xt n tnh bin i ca s ra thm theo su m iu ny khng c xt
n trong cng thc (1).
Qu trnh ra thm c th c m t kh chnh xc bng cng thc sau y:

h = . lg

Sh
S1

Trong h l su xc nh lng mui cn d, m

149

Sh l hm lng mui cn d su h, % so vi hm lng mui ban u

S1 hm lng mui cn d trong lp t t 0-100cm, % so vi hm lng mui
ban u
Khi gii ng thi (1) v (11) d dng tm c cng thc c dng sau:
N h = . lg

S h0
+ .h
Sh

Trong Sh l nng mui trc khi ra su h, %

Sh l nng mui cho php su h, %
T cng thc ny ta thy rng i lng mc ra cn c lm nht t n
su h t Sh n Sh khng nhng ph thuc vo t s Sh/Sh m cn ph thuc vo kh
nng gi mui ca lp t dy 1m pha trn (h s ) v ph thuc vo kh nng thm
ca t ()
i vi nhng iu kin ca vng h lu ca Shuruziakxki, v d (=2,59, =15),
theo (12) ngi ta xy dng th hm lng mui d (theo Cl) ph thuc vo su
lm nht khi c s cp nc khc nhau. Trn hnh v ng gch gch l s ra mn
tng i theo chiu su tng ng vi lng mui trong tng t dy 1m pha trn t
0,16% ( mn Cl trc khi a h thng tiu ng vo hot ng) n 0,03% so vi
trng lng t.
Khi bit nng mui ban u nh th c th d dng tm c mc ra lm
nht tng t c su yu cu ti nhng nng nh.

150

TI LIU THAM KHO

1. B mn Thy nng i hc thy li, 1970. Gio trnh thy nng tp 2, NXB Nng
nghip, H ni.
2. Chhabra.R., 1996. Soil Salinity and Water Quality, Oxford & IBH Publishing Co,
PVT, LTD, New Delhi.
3. nh Sm, Nguyn Ngc Bnh, 2000. nh gi tim nng sn xut t lm
nghip Vit nam. Nh xut bn Nng nghip, H ni.
4. Hi Khoa hc t Vit nam, 1996. t Vit nam (bn ch gii bn t t l
1/1.000.000), NXB Nng nghip, H ni.
5. Hi Khoa hc t Vit nam, 2000. t Vit nam, NXB Nng nghip, H ni.
6. Kovda, V.A., Rodanova, B.G., 1988. Th nhng hc, tp 2: Cc loi t, phn b
a l v s dng, NXB i hc, Maxcva, (ting Nga).
7. Maxlov, B. X., Minaev, I.V., Guber, K.V., 1989. Xpravochnik po melioratsii,
Roxagropromiatat, Moxkva.
8. Ritzema, H.P.,1994. Drainage Principles and Application, International Institute for
Land Reclamation and Improvement, Wageningen, The Netherlands.
9. Vin cy lng thc thc phm, 1995. Chn to ging la cho cc vng kh hn
ngp ng chua phn. NXB Nng nghip, H ni. Bi bo: Chn to ging la mi cho
vng t chua, mn, phn cc tnh pha Bc ca cc tc gi V Tuyn Hong, Trng
Vn Knh, Nguyn Vn Nhn, L c So. trang 9-14.
10. Vin th nhng nng ho, V khoa hc cng ngh v cht lng sn phm - B
Nng nghip v pht trin nng thn, 2001. Nhng thng tin c bn v cc loi t chnh
Vit nam. Nh xut bn Th gii, H ni.

151