MT S BI VIT HAY V SNG C HC

Knh tha qu thy c, tha cc em hc sinh yu qu. Sau khi dy xong chng
SNG C HC ti c mt vi suy ngh, mt s bi vit su tm hay, nhng kinh
nghim nh thu c t qu trnh dy, tham kho ti liu ca cc thy, c t cc din
n. Hm nay mn php tng hp li v gi ti cc thy c v cc em hc sinh ang
luyn thi i hc. Tt nhin, nhng suy ngh mang tnh c nhn c th c i ch cha
c xc ng, mong thy c v cc em hc sinh ng gp chn tnh ngy cng hon
thin hn. Ti xin chn thnh cm n thy Dng, thy Thnh, thy Hip, thy Bin,
thy Duy Vn...trn thuvienvatly.com c nhng bi vit hay v su sc gip mt s
gio vin chng ti v cc em hc sinh hiu r hn bn cht vn .
Ti xin chn thnh cm n.
Nguyn B Linh.
GV THPT Trn Hng o Thanh Xun.
Bi vit s 1
"iu kin v khong cch gia hai ngun trong giao thoa sng c Thy
u Quang Dng Chuyn Lng Th Vinh ng Nai".
a. t vn :
Trong rt nhiu thi th ca cc trung tm, din n v k c tuyn sinh i
hc cc nm gn y, ta gp nhiu bi ton giao thoa sng m khong cch gia hai
ngun c cho trc. Theo ti, hu ht cc bi ton ny s dn ti cc kt qu k d v
lm hoang mang cho hc sinh cng nh mt s gio vin mi ra trng.
Ta xt cc v d sau:
V d 1 : Bin sng i trong qu trnh truyn.
Cho hai ngun sng ging nhau A v B cch nhau mt khong AB = (n + ). ; n

N dao ng vi phng trnh

A B
u u a cos 2 ft
. So snh hnh nh dao ng ca mt
im rt gn ngun A v ca ngun A.
Phng trnh sng tng hp ti mt im M cch A v B ln lt on d
1
v d
2

2 1 1 2
M
d d d d
u 2a cos cos 2 ft
+ | ` | `



. , . ,
Nu xt ti mt im rt gn ngun A ta c :
2 1
d d AB
v
1 2
d d AB +
Do
( )
M
n 1
AB
A 2a cos 2a cos 0
| ` +
| `




. ,
. ,
Nh vy, ngun dao ng vi bin a nhng im M nm st n li ng
yn!
V d 2 : Bin sng khng i trong qu trnh truyn
Cho hai ngun sng ging nhau A v B cch nhau mt khong AB = 2n ; n

N* ,
dao ng vi phng trnh
A B
u u a cos 2 ft
. So snh hnh nh dao ng ca mt im
rt gn A v ngun A.
Bin dao ng ti M:
M
A 2a
Pha dao ng ti M :
1 2
d d
2 ft 2 ft 2n
+

im M dao ng cng pha vi A.

Nh vy, Khi im A c li cc i bng a th im M rt gn A c li cc
i A
M
= 2a v to ra mt hnh nh kh k d ca giao thoa sng.
V d 3 : Bin sng i trong qu trnh truyn
Cho hai ngun sng ging nhau A v B cch nhau mt khong
1
AB 2n
4
| `
+

. ,
; n

N* , dao ng vi phng trnh

A B
u u a cos 2 ft
. Vit phng trnh dao ng ti mt
im nm st ngun A v nm trn on AB v so snh hnh nh dao ng ca mt im
rt gn ngun A v ca ngun A.
Bin dao ng ti M :
M
A a 2
Pha dao ng ti M :
2 1
d d
2 ft 2 ft
4
+

im M dao ng vung pha vi A.

Nh vy: Khi M c li cc i
M
u a 2 th ngun A li ang v tr cn
bng!
Bn c c th cho khong cch AB mt cch ty th ta thy hnh nh dao ng ca
mt im rt gn ngun v ca ngun i khi rt phi l. Hoc ly trong cc tuyn sinh
sau:
- 2009 (m 135) cu 30 : AB = 5.
- 2010 (m 642) cu 28 : AB = 40/3
- 2011 (m 817) cu 23 : AB = 9 ; cu 50 : AB = 2,5
- 2012 (m 958) cu 10 : AB = 20/3.
Thng thng mt s gio vin chng ch bng l l nh ngun l cha l m nn
khng tun theo quy lut ging nh cc im cn li (con). L lun ny khng th tha
nhn trong suy lun ca mn Vt l.
b. Phi tha nhn c s phn x sng ti v tr cc ngun
n y, ta th xt iu kin c c hnh nh giao thoa hp thc t nht v tt
c cc im trong min giao thoa tun theo quy lut thng nht.
* Gi s khng c s phn x sng ti v tr cc ngun:
- Phn t A tham gia ng thi hai dao ng:
+ Dao ng do ngun bn ngoi gy ra :
A
u a cos 2 ft
.
+ Dao ng do sng t B truyn ti :
A
2 .AB
u ' a cos 2 ft
| `

. ,
Vy, dao ng tng hp ca A phi l :
A
AB .AB
u 2a cos cos 2 ft
| ` | `



. , . ,
(1)
Mt khc, A ch dao ng cng bc do ngun ngoi gy ra :
A
u a cos 2 ft
(2)
T (1) v (2) ta phi c:
AB
2a cos a
AB
2n

| `



. ,
'

(3)
D thy hai ng thc trong (3) khng th tn ti ng thi !
Kt lun: Phi c s phn x sng ti v tr cc ngun.
Phn t mi trng ti A ng thi chu tc dng ca 3 dao ng :
+ Dao ng cng bc do ngun bn ngoi gy ra : u
A
.
+ Dao ng do sng t ngun B truyn ti A : u
BA
.
+ Dao ng do sng phn x ti A gy ra : u'
BA
.
M dao ng tng hp ti A : u
A
+ u
BA
+ u'
BA
= u
A
. Do vy u
BA
= - u'
BA
Vy cc ngun ng vai tr vt cn c nh i vi sng do ngun kia truyn ti.
c. iu kin hnh nh giao thoa n nh
Nh chng minh t trn: T A ng thi truyn i hai sng :
+ Dao ng cng bc do ngun bn ngoi gy ra ti A : u
A
+ Dao ng do sng phn x ti A gy ra: u'
BA
Nh vy, hnh nh giao thoa l n nh th hai sng truyn t A i (u
A
v u'
BA
)
phi cng pha vi nhau.
Xt trng hp hai ngun c cng pha : 2ft
Pha ca sng ti A do B truyn n :
AB
2 ft 2

Pha ca sng phn x ti A :

AB
2 ft 2

iu kin cng pha ca u

A
v u'
BA
cho ta :
AB
2 2n

1
AB n ; n N
2
| `
+

. ,
Bng cch lp lun tng t, ta d dng chng minh c iu kin hnh nh
giao thoa n nh trong trng hp hai ngun kt hp khng ng b l:
1
AB n
2
| `
+

. ,

l lch pha gia ngun A so vi ngun B.
kin nh ca c nhn.
- Bi vit ca thy Quang Dng gip chng ta khi ra phi thn trng v
iu kin khong cch gia hai ngun. Khng nn cho khong cch gia hai ngun l
nhng gi tr bt k no cng c.
- Nhn bi vit ny ca thy Dng ti cng mn php a ra mt vn nh m
nhiu em hc sinh v mt s bn mi ra trng thc mc l Bi ton giao thoa tm
s ng (s im) cc i trn on thng ni hai ngun. Khi gii bt phng
trnh tm s gi tr ca k c ly du bng trong bt ng thc hay khng?
Theo kin ca ti l khng th ly du bng v hai l do :
+ Th nht, trong ton hc cc ng hypebol khng i qua tiu im m hin
tng giao thoa hai ngun sng ng vai tr l hai tiu im ca cc ng hypebol cc
i, cc tiu.
+ Th hai, nh lp lun trong bi vit ca thy Quang Dng, khong cch gia
hai ngun phi tha mn iu kin nht nh nh trn.
Nu cc bn , Bi 8.4 sch bi tp vt l 12 ban c bn cho mt bi rt
in hnh v vn c ly cc i qua ngun hay khng ? V cu tr li l khng.
Bi vit s 2
GIAO THOA SNG VI HAI NGUN LCH PHA BT K
Bi ton m u
Cho hai ngun A, B dao ng vi phng trnh ln lt l: u
1
= acos(10.t) ; u
2
=
acos(10.t + /3). Cho vn tc truyn sng v = 20cm/s v khong cch hai ngun L =
16,8cm. Tnh s im dao ng vi bin cc i, cc tiu trong min giao thoa.
Li gii
C ch 1
* Bc sng : = v/f = 4cm.
- lch pha ca hai sng ti mt im:
( )
2 1
1 2
2 d d
2 d 2 d
10 t 10 t
3 3

| ` | `
+


. , . ,
(1)
- im c bin dao ng cc i tha mn iu kin :
2k ; k Z
(2)
- T (1) v (2) ta c : d
2
d
1
= (k + 1/6) (3)
- Theo bt ng thc trong tam gic ta c
( )
2 1
AB d d AB 4 < <
- T (3) v (4) ta c
AB 1 AB 1
k 4, 37 k 4, 03
6 6
< < < <

Nh vy, k c 9 gi tr nn c 9 ng cc i.
* Lm tng t vi cc ng cc tiu.
Cch 2
* Hai ngun pht sng cng tn s, cng bin :
( )
1
S 1
u Acos t + (2.1)
( )
2
S 2
u Acos t + (2.2)
* Xt im M thuc vng giao thoa sao cho S
1
M = d
1
v S
2
M = d
2

Phng trnh sng t S
1
v S
2
truyn ti M
1
1 1
2 d
u Acos t
| `
+

. ,
2
2 2
2 d
u Acos t
| `
+

. ,
*Ti M, phn t mi trng ng thi nhn c hai sng t S
1
, S
2
truyn ti. Hai
sng ny tha mn iu kin ca hai sng kt hp. Phn t mi trng ti M thc hin
ng thi hai dao ng iu ha cng phng, cng tn s.
S
1
S
2
M
d
1
d
2
l
( ) ( )
( ) ( )
1 2
M 1 2
2 1 1 2
1 2 1 2
2 1 1 2
1 2
2 d 2 d
u Acos t Acos t
d d d d
2Acos cos t
2 2
d d d d
2Acos cos t
2 2
| ` | `
+ + +


. , . ,
| ` | ` +
+
+ +


. , . ,
| ` | ` +
+
+ +


. , . ,
(2.3)
a. Bin sng ti M:
( )
2 1
M
d d
u 2Acos
2
| `

+

. ,
(2.4)
b. Pha dao ng ti M:
Pha dao ng ti M =
( )
1 2
1 2
d d
t
2
+
+
+

(2.5)
c. iu kin M thuc cc i, cc tiu:
* M thuc cc i
( )
( )
2 1
M
max
d d
A cos 1
2
| `

+ t

. ,
2 1
d d k
2
| `

. ,
(2.6)
*M thuc cc tiu
( )
( )
2 1
M
min
d d
A cos 0
2
| `

+

. ,
( )
2 1
d d 2k 1
2 2

+

(2.7)
4. Khong cch gia cc cc i, cc tiu giao thoa
* Chn h trc ta nh hnh v.
+ Gc O trng trung im ca hai ngun S
1
S
2
+ Chiu dng t tri sang phi.
Xt im M c ta x:
1
d x
2
+
l
v
2
d x
2

l
( )
1 2
d d 2x 1
Nu M thuc cc i :
( )
2 1
d d 2x k.
2
x k 2
2 2

| `

. ,
S
1
S
2
O x
M
d
1
d
2
x
Nu M thuc cc tiu :
( )
( ) ( )
2 1
d d 2x ' 2k 1 .
2 2 2
x' k 0, 5 3
2 2 2

+

Vy d thy - Khong cch gia hai cc i lin tip bng

2

- Khong cch gia hai cc tiu lin tip bng

2

- Khong cch gia cc i v cc tiu lin k bng
4

Kt lun
- Cch 2 c th dng gii nhanh bi ton trc nghim nu:
Gi l sm pha ca ngun 2 so vi ngun 1. ( c gi tr i s)
* S ng cc i c tnh bi :
AB AB
k
2 2

< <

* S ng cc tiu c tnh bi :
AB 1 AB 1
k
2 2 2 2

< <

Ch 1
- Cng thc tnh lch pha ca hai sng ti mt im trong vng giao thoa :
( )
( )
2 1
2 1
2 d d
+

- K im cc i :
2k ; k Z
- K im cc tiu :
( ) 2k 1 ; k Z +
- K vung pha : ( ) 2k 1 ; k Z
2

+
Ch 2
- iu kin cc i TQ :
2 1
2 1
d d k .
2

+

- iu kin cc tiu TQ : ( )
2 1
2 1
d d 2k 1 .
2 2

+ +

Bi vit s 3
"Tm s im thuc min giao thoa tha mn ng thi hai iu kin
cc i (cc tiu) v cng pha (ngc pha)"
Bi 1: Trn mt cht lng c hai ngun kt hp pht ra hai dao ng
1
S
u a cos t
v
2
S
u a sin t
. Khong cch gia hai ngun S
1
S
2
= l = 2,75. Hi trn on S
1
S
2
c my
im cc i, dao ng cng pha vi ngun u
S1
?
A. 2. B. 3. C. 4. D. 5.
Gi
- Phng trnh sng ti im M bt k trn S
1
S
2
cch S
1
, S
2
khong d
1
, d
2
l:
( ) ( )
1 2
M
2 1 1 2
M
2 d 2 d
u a cos t a cos t
2
d d d d
u 2a cos cos t
4 4
| ` | `
+


. , . ,
+ | ` | `

+


. , . ,

- M d
1
+ d
2
= S
1
S
2
= 2,75. Do
( )
( )
2 1
M
d d
u 2a cos cos t 3
4
| `

. ,
( )
( )
2 1
M
d d
u 2a cos cos t
4
| `

. ,
M cng pha vi ngun, M thuc cc i giao thoa

( ) ( )
( )
2 1 2 1
2 1
d d d d
cos 1 2k 1
4 4
3
d d 2k
4
| `
+ + +


. ,
| `
+

. ,
* Theo bt ng thc trong tam gic :

1 2 2 1 1 2
3
S S d d 2k S S
4
3
2, 75 2k 2, 75
4
1, 75 k 1 k 1; 0
| `
< + <

. ,
| `
< + <

. ,
< <
Vy, c hai im dao ng cng pha vi S
1
v thuc cc i giao thoa.
Bi 2: Trn mt cht lng c hai ngun pht ra sng kt hp c phng trnh l
1
S
u a cos t
2

| `


. ,
v
2
S
u a cos t
2

| `
+

. ,
. Khong cch gia hai ngun l l = S
1
S
2
= 3,6.
Trong on S
1
S
2
c my im cc i ca sng c dao ng cng pha vi ngun S
1
?
A. 3. B. 4. C. 5. D. 6.
Gi
- Phng trnh sng ti M :
( ) ( )
2 1 1 2
M
d d d d
u 2a cos cos t
2
+ | ` | `

. , . ,
1 2 1 2
d d S S 3, 6 +
( )
( )
2 1
M
d d
u 2a cos cos t 3, 6
2
| `

. ,
Do , pha ban u ca M chi c th l - 3,6 hoc 4,6 ch khng th l /2 c.
Bi vit s 4
Giao thoa ti mt im nm ngoi khong gia hai ngun
t vn : Hai ngun sng kt hp S
1
v S
2
cng bin , ng thi gi ti mt im
M trn ng thng S
1
S
2
v ngoi on S
1
S
2
. Dao ng tng hp ti M c bin bng
bin ca tng dao ng thnh phn m M nhn c. Cho bit tn s sng f = 1Hz ,
vn tc truyn sng v = 12cm/s , coi bin sng khng i . Khong cch S
1
S
2
l :
A.10cm B.4cm C.2cm D.6cm
Gi
M
S
1
S
2
d
1
d
2
Ni chung vn v giao thoa ngoi khong hai ngun c rt t ti liu cp n,
gn nh t trc ti gi cc SGK khng sch no cp ti vn ny, thm ch mt s
sch nng cao, tm hiu su cng khng ni ti.
Da trn tham kho sch thy V Thanh Khit (cun no?), c th lm nh sau:
- Vit phng trnh sng ti M do hai ngun truyn ti.
( ) ( )
2 1 1 2
M
d d d d
u 2Acos cos t
| ` | ` +



. , . ,
- Bin sng ti M :
( )
2 1
M
d d
A 2Acos
| `

. ,
- Theo bi :
( )
2 1
1 2
M 1 2
d d
S S 1
A 2Acos A cos S S 4cm
12 2
| `

. ,
Li bn : Ti im M nm trn ng thng v ngoi on S
1
S
2
nh trn th khng c
giao thoa sng c v sng ca S
2
mun ti M th phi i qua S
1
, ti y S
1
l ngun
sng to ra bi vt rung c kch thc nn khng truyn qua nguyn vn (c th b phn
x, tn x, nhiu lon...) nn sng do S
2
gi ti M khng bit trc quy lut, do vy
khng xt giao thoa y c.
Vn ny cn c nhiu tranh ci !
Bi vit s 5.
SNG DNG
A. Kin thc c bn.
1. S phn x ca sng.
Khi sng gp mt vt cn hoc im cui ca mi trng c sng truyn ti th
t nht mt phn ca sng b phn x li.
a) Phn x ca sng trn vt cn c nh
- Thc nghim cho thy, khi phn
x trn vt cn c nh bin dng b o chiu.
Ti sao khi phn x trn vt cn c
nh, bin dng b o chiu?
Khi bin dng (xung) ti u Q, n
tc dng mt lc hng ln vo gi (tng).
Theo nh lut 3 niutn, gi tc dng mt lc bng v ngc chiu vo dy. Phn
lc ny sinh ra mt xung ti gi . Xung ny truyn trn dy theo chiu ngc vi
xung ti. Trong phn x ny, phi c mt nt ti gi , v dy b gi c nh ti .
Xung ti v xung phn x tri du nhau, chng trit tiu ln nhau ti im .
Vy, khi phn x trn vt cn c nh, sng phn x lun ngc pha
vi sng ti im phn x.
b) Phn x ca sng trn vt cn t do
- Thc nghim cho thy, khi phn
x trn vt cn t do bin dng ca dy khng b
o chiu.
Ti sao khi phn x trn vt cn t
do, bin dng khng b o chiu?
Nu im cui dy t do th n khng chu lc ko li ca gi hay
ca phn dy sau n, nn n dch chuyn vt qu bin bnh thng ca sng.
im cui ca dy ko dy ln pha trn v lc ko ny lm pht sinh mt xung phn
x ng pha vi xung ti.
Vy, khi phn x trn vt cn t do, sng phn x lun cng pha vi
sng ti im phn x.
2. Sng dng
a) nh ngha : Sng truyn trn si dy n hi trong trng hp
xut hin cc nt v cc bng gi l sng dng.
Sng dng c hnh thnh l kt qu ca s giao thoa sng ti v sng
phn x. Nhng im trn dy, ti cc sng trit tiu nhau th khng dao ng v
c gi l nt. Nhng im ti cc sng ng pha vi nhau th dao ng vi bin
cc i v c gi l bng.
a)
b)
P
P
Q
Q
a)
b)
P
P
Q
Q
Nhng nt v bng xen k, cch u nhau.
b) Gii thch s to thnh sng dng trn dy.
Xt dao ng ca mt phn t
ti im M trn dy cch u c nh B mt
khong MB = d. Gi s vo thi im t, sng
ti n B v truyn ti mt dao ng c
phng trnh dao ng l :
B
u Acos t Acos 2 ft
(3.1)
Chn gc ta ti B, chiu dng l chiu t B n M.
Phng trnh sng ti ti M:
M
2 d
u Acos t

| `
+

. ,
Phng trnh sng phn x ti B :
( ) ( )
'
B
u Acos t Acos 2 ft
Phng trnh sng phn x ti M :
'
M
2 d
u Acos 2 ft

| `

. ,
(3.2)
Nh vy, ti M ng thi nhn c hai dao ng cng phng, cng
tn s. Do , dao ng ti M l tng hp ca hai dao ng do sng ti v sng phn
x truyn n :
'
M M
2 d 2 d
u u u Acos 2 ft Acos 2 ft

| ` | `
+ + +


. , . ,
2 d
u 2Acos cos 2 ft
2 2

| ` | `
+

. , . ,
(3.3)
* Bin sng ti M :
M
2 d
A 2Acos
2

| `
+

. ,
(3.4)
Bin ny ph thuc khong cch d t M n B (u c nh ca dy).
+ Nu khong cch d k
2

th theo (3.4) bin dao ng ti M

bng 0, ti M c mt nt.
d
A
B
M
Sng ti
Sng phn x
+ Nu khong cch
1
d k
2 2

| `
+

. ,
th theo (3.4) bin dao ng ti
t gi tr cc i, c mt bng sng.
c) Khong cch gia nt v bng trong sng dng
- Hai nt lin tip cch nhau mt khong bng
2

- Hai bng lin tip cch nhau mt khong bng

2

- Khong cch gia bng sng v nt sng lin k bng

4

.
3. c im ca sng dng
a. S truyn nng lng trong sng dng (tham kho VLTT 106)
Ti sao gi l sng dng? C phi do nng lng khng truyn i m
dng li? Nu dng li th dng li u? Nu c truyn i th truyn nh th no?
Ta hy xem xt vn ny.
- Nt lun ng yn nn n khng thc hin cng. Do nng lng
khng truyn qua c nt. Bng khng bin dng, sc cng dy ti bng bng 0,
nn bng cng khng thc hin cng. Do , nng lng cng khng truyn c qua
bng. Nh vy, nng lng ca mi on dy di bng 1/4 bc sng c mt u l
nt, u kia l bng th khng i. Ni cch khc, nng lng dng trong mi on
dy nh vy. Nng lng ca mi on dy l khng i, khng c s truyn nng
lng t on dy ny sang on dy kia.
- Trong mi on dy c s truyn nng lng khng? C s bin i t
ng nng sang th nng khng? C s truyn nng lng t im ny sang
im khc ca mi on dy m ta xt. Nu trong 1/4 chu k, nng lng truyn t
tri sang phi v d t nt ti bng th trong 1/4 chu k tip theo nng lng truyn t
phi sang tri, t bng ti nt.
- Tm li : Nng lng dng trong mi on dy di 1/4 bc sng c
mt u l nt, mt u l bng. Nng lng khng truyn ra khi on dy cng nh
khng truyn vo on dy qua nt v bng. Mt khc, trong mi on dy th nng
lng li truyn qua li t u ny ti u kia, ng thi c s chuyn i qua li gia
ng nng v th nng. V th, khi xt v s bo ton nng lng, on dy tng
ng con lc l xo.
b. S dao ng ca cc im trn dy khi c sng dng
- Trn on dy, trong iu kin l tng, cc nt hon ton ng yn,
cc im cn li vn dao ng vi vn tc dao ng (cn phn bit c tc dao
ng ca phn t mi trng vi tc t truyn sng).
- Thi gian gia hai ln si dy dui thng lin tip l
T
2
(Khi dy dui
thng, li ca bng = 0. Thi gian gia hai ln lin tip li bng sng = 0 l mt
na chu k).
c. Tnh tun hon ca sng dng
* Tnh tun hon theo khng gian:
- Bin ca phn t vt cht ti mt im khi c sng dng:
M
2 d
A 2Acos
2

| `
+

. ,
Vy, ta coi bin ca phn t mi trng dao ng iu ha vi
chu k
2 2
2
T

. Trong trng hp ch xt ring bin , n c th c gi tr m

hoc dng, nhng khi xt chung vi phng trnh sng dng th bin lun dng.
- Khi ch quan tm ti bin , ta dng thut ng : lch pha
bin dao ng trong sng dng. Nh vy, trn si dy n hi ang c sng dng
n nh cch nhau mt khong d th lch pha bin l :

2 d
=
.
Cng thc trn s rt tin li trong vic tnh bin ti mt im trn dy ang c
sng dng khi bit khong cch t n ti im nt hoc bng. Khi xt ti lch pha
bin ny ta khng cn quan tm ti sm pha hay tr pha v iu ta quan tm l
ln ca bin dao ng.
* Tnh tun hon theo thi gian:
- Phng trnh sng dng ti mt im :
2 d
u 2Acos cos 2 ft
2 2

| ` | `
+

. , . ,
Da vo phng trnh trn c th nhn xt rng : Cc im trn
si dy n hi khi c sng dng ch c th CNG PHA hoc NGC PHA.
- Xt hai im M, N trn si dy ang c sng dng n nh vi
phng trnh ln lt l
1
M
2 d
u 2Acos cos 2 ft
2 2

| ` | `
+

. , . ,
2
N
2 d
u 2Acos cos 2 ft
2 2

| ` | `
+

. , . ,
+ Khi
1 2
2 d 2 d
2Acos 2Acos 0
2 2
] ]
| ` | `
+ + >
] ]

. , . ,
] ]
th M, N
cng pha dao ng ngha l phng trnh bin mang cng 1 du (tc cng m hoc
cng dng) th chng dao ng cng pha.
+ Khi
1 2
2 d 2 d
2Acos 2Acos 0
2 2
] ]
| ` | `
+ + <
] ]

. , . ,
] ]
th M, N
ngc pha dao ng ngha l biu thc bin tri du nhau.
- V tr cc im dao ng cng pha, ngc pha
+ Cc im i xng qua mt bng th ng pha (i xng vi
nhau qua ng thng i qua bng sng v vung gc vi phng truyn sng). Cc
im i xng vi nhau qua mt nt th dao ng ngc pha.
+ Cc im thuc cng mt b sng (khong gia hai nt lin tip)
th dao ng cng pha v ti phng trnh bin
khng i du. Cc im nm hai pha ca mt nt th
dao ng ngc pha v ti phng trnh bin i
du khi qua nt.
Mi im thuc b sng N
1
mN
2
c
phng trnh bin mang cng du dng. Vy, chng
dao ng cng pha.
Cc im thuc hai b sng lin tip
N
1
mN
2
c bin mang du dng v b sng N
2
nN
1
c bin mang du m. T
M v P dao ng ngc pha.
4. iu kin c sng dng
* Si dy c hai u c nh.
k
2

l vi k = 1, 2, 3 (3.5)
k bng s bng quan st c = s b sng
* Si dy c hai u t do.
B
N
M
P
Q
u
t
B
N
M
P
Q
Hnh v:
- M, P i xng qua bng B
nn cng pha dao ng. D
thy phng trnh bin ca
M v P cng du. Suy ra, M v
P dao ng cng pha.
- M, Q i xng qua nt N nn
ngc pha dao ng. D thy
phng trnh bin ca M v
Q ngc du nhau. Suy ra M
v Q dao ng ngc pha.
O
M
N
1
N
2
m
n
P
1
k m
2 2 4

| `
+

. ,
l
vi k = 1, 2,
3
(3.6)
k bng s b sng, m l s l.
B. Cc dng bi tp
Dng 1 S NT, S BNG SNG DNG
* Phng php
1. Hai u dy c nh
v
v.T
f

Theo (3.5) ta c :
2
k k
2 0,5

l l
l
Vy, s bng, s nt :
b
n b
S
0, 5
S S 1

'

l
(3.11)
V d 1: Si dy AB c chiu di l = 16cm. u B c nh, u A gn vo cn
rung vi tn s f = 50Hz. Vn tc truyn sng trn si dy l v = 4m/s. S nt
v s bng xut hin trn dy?
A. 5 nt, 4 bng. B. 4 nt, 4 bng.
C. 8 nt, 8 bng. D. 8 nt, 9 bng.
Gii
* = v/f = 0,08 m.
* S bng, nt :
b
n b
S 4
0, 5
S S 1 5

'

l
. Chn A.
V d 2: Si dy AB c chiu di l = 60cm. u B c nh, u A gn vo cn
rung vi tn s f = 220Hz. S bng sng xut hin trn dy l 4. Tnh vn tc
truyn sng trn dy?
A. 44m/s. B. 88m/s. C. 66m/s. D. 550 m/s.
Gii
* ( ) ( )
b
S 4 0, 3 m v 66 m/ s
0, 5

l
. Chn C
V d 3 : (H_2011) Mt si dy n hi cng ngang, hai u c nh. Trn
dy c sng dng, tc truyn sng khng i. Khi tn s sng trn dy l
42Hz th trn dy c 4 im bng. Nu trn dy c 6 im bng th tn s sng
trn dy l
A. 252 Hz. B. 126 Hz. C. 28 Hz. D. 63 Hz.
Gii

1
b
2
2
b
.f
S 4 4
0, 5 0, 5.v
f 63Hz
.f
S 4 6
0, 5 0, 5.v

'

l l
l l

Chn D.
2. Mt u c nh, mt u t do
Theo (3.5) ta c :
1 2
k k
2 2 0,5

| `
+

. ,
l l
l
S bng, s nt :
b n
S S 0, 5
0, 5
+

l
(3.12)
V d 1 : Mt si dy n hi cng ngang, u A c nh, du B t do AB =
22cm. Tn s f = 50 Hz ; v = 4 m/s. Tm s nt v s bng trn dy?
A. 6 nt ; 6 bng. B. 4 nt ; 4 bng.
C. 8 nt ; 8 bng. D. 9 nt ; 8 bng.
Gii
* = 8cm.
*
b n
S S 0, 5 6
0, 5
+

l
V d 2 : Khi c sng dng trn dy AB th thy trn dy c 7 nt (A c nh,
B t do) Bc sng = 1,2 cm, Tnh chiu di si dy?
Gii
* ( )
b n
S S 0, 5 6 AB 3, 9 cm
0, 5
+

l
3. Mt u l nt, 1 u khng l nt, bng
* TH1
AB L k. x; x
2 4

+ <

x
L
S bng, s nt :
b
n
S k
S k 1

'
+

(3.12)
* TH2
AB L k. x; x
2 4 4

+ + <
S bng, s nt :
b n
S S k 1 +
(3.13)
V d 1: Dy AB di 6,1 cm. A l nt sng. Sng truyn trn si dy
c bc sng 1,2cm. Tm s bng, s nt sng trn dy khi c sng dng?
Gii
AB = 6,1 = 10.0,6 + 0,1 = k./2 + x
S
b
= 10 ; S
n
= 11.
V d 2: Si dy AB = 4,6 cm. Sng truyn trn dy vi bc sng
1cm. Trung im AB l nt. Tm s bng, s nt trn dy?
Gii
Gi I l trung im AB. IA = IB = AB/2 = 2,3cm.
IA = 4,0,5 + 0,25 + 0,05
= k./2 + /4 + x
S
b
= S
n
= 5.
Trn AB : S
b
= 10; S
n
= 9.
4. Mt u l bng, u cn li khng l nt, khng l bng
*TH1 AB L k. x; x
2 4 4

+ + <
b n
S S k 1 +
(3.14)
*TH2
AB L k. x; x
2 4

+ <
x
L
b
n
S k 1
S k
+

'

(3.15)
V d 1: Cho si dy AB c u A l mt bng sng. Bc sng
trn si dy l = 2cm. AB = 6,3cm. Tnh s bng, s nt trn si dy?
Gii
AB = 6,3 = 6.1 + 0,3 = k./2 + x
b
n
S k 1 7
S 6
+

'

V d 2: Cho dy AB = 2,05cm, u A l mt bng sng. Bc sng

trn si dy = 0,6cm. Tm s bng, s nt sng?
Gii
AB = 2,05 = 6.0,3 + 0,15 + 0,1 = 6./2 + /4 + x.
S
b
= S
n
= 7.
Dng 2 IU KIN TN S C SNG DNG.
Bi ton 1 Si dy n hi AB, u A gn vi cn rung c tn s f, u B
c gi c nh. f
1
v f
2
l hai tn s lin tip to ra sng dng trn si
dy. Tm tn s nh nht to ra c sng dng trn si dy.
Gii
* iu kin c sng dng : ( )
v v f
AB = k. k. 1
2 2f 2 k

l
l
* Hai tn s f
1
, f
2
l hai tn s lin tip to ra sng dng ng vi s b sng ln
lt l k v k + 1
* Ta c :
1 2
f f v
2 k k 1

+ l
p dng tnh cht :
a c a c
b d b d

Vy :
( )
1 2 2 1
2 1
f f f f v
f f
2 k k 1 k 1 k

+ + l
* Tn s nh nht to sng dng ng vi k = 1.
min 2 1
min
v v v
k 1. f f f
2f 2f 2
l
l
Bi ton 2: Si dy n hi AB, u A gn vi cn rung c tn s f, u B t
do. f
1
v f
2
l hai tn s lin tip to ra sng dng trn si dy. Tm tn s
nh nht to ra c sng dng trn si dy.
Gii
* iu kin c sng dng : ( ) ( ) ( )
v v f
AB = 2k +1 . 2k 1 . 1
4 4f 2k 1

+
+
l
4l
* Hai tn s f
1
, f
2
l hai tn s lin tip to ra sng dng ng vi s b sng ln
lt l k v k + 1
* Ta c :
( )
1 2
f f v
4 2k 1 2 k 1 1

+ + + l
p dng tnh cht :
a c a c
b d b d

Vy :
( )
1 2 2 1 2 1
f f f f f f v
4 2k 1 2k 3 2k 3 2k 1 2


+ + + l
* Tn s nh nht to sng dng ng vi k = 1.
( ) ( )
2 1
min
min
f f v v v
2k 1 2.0 1 . f
4f 4f 4 2

+ + l
l
Dng 3 NG DNG LCH PHA BIN .
I. Kin thc cn nm:
1. Bin ca phn t mi trng c phng trnh :
M
2 d
A 2Acos
2

| `
+

. ,
2. Hai im trn dy n hi ang c sng dng n nh cch nhau khong d th
lch pha bin dao ng l :

2 d
=
- Khi s dng khi nim v lch pha bin tnh bin khng
cn quan tm ti khi nim sm pha hay tr pha.
II. Bi tp vn dng:
V d 1: Trn mt si dy n hi ang c sng dng n nh, B l mt
bng sng, bin dao ng ti bng l A. im M cch B mt on ng
bng
3

. Tnh bin dao ng ti M.

Gii
Cch 1 : S dng cng thc v bin tnh bin dao ng ti M.
Cch 2 : S dng khi nim lch pha bin
* lch pha bin dao ng :
2
2 d 2
3
3

* S dng vc t quay nh hnh :
D dng thy rng, bin dao
ng ti M bng A/2.
V d 2: Trn mt si dy n hi ang c sng dng n nh, B l mt
nt sng, bin dao ng ti bng l A. im M cch B mt on ng bng
3

. Tnh bin dao ng ti M.

Gii
* lch pha bin dao ng :
2
2 d 2
3
3

* S dng vc t quay nh hnh :
B : Bng
sng
M
120
0
B : Nt sng
M
120
0
D dng thy rng, bin dao ng ti M bng
A 3
2
V d 3: M, N, P l 3 im lin tip nhau trn mt si dy mang sng dng
c cng bin 4mm, dao ng ti N ngc pha vi dao ng ti M.
MN=NP/2=1 cm. C sau khong thi gian ngn nht l 0,04s si dy c dng
mt on thng. Tc dao ng ca phn t vt cht ti im bng khi qua
v tr cn bng (ly

= 3,14).
A. 375mm/s. B. 363 mm/s. C. 314 mm/s.
D. 628mm/s.
Gii
* M, N dao ng ngc pha, cng bin dao ng nn chng i xng nhau qua
mt nt sng.
* M, N, P cng bin nn c th coi N v P i xng nhau
qua bng.
* lch pha bin ti M v P l .
PN NM
2 .PN 2 .NM
2 .2 2 .1
6mm
+

+


+

* lch pha bin ti N v im bng l:
1
2 .
6 3

* Vy bng sng c bin A = 2A
N
= 8mm.
* Thi gian gia hai ln dy dui thng lin tip l T/2 T = 0,08s.
* Tc cc i ca im bng: v
max
= A. = 628 mm/s.
V d 4: Trn si dy thng c sng dng, khong cch gia mt nt v
nt th 4 bn phi n l 15 cm. lch pha gia hai im M, N (M khng
trng vi nt sng) trn dy cch nhau 1,875cm c th c gi tr bng gi tr
no trong cc gi tr sau :
A. /8 rad. B. 3/4 rad. C. /2 rad. D. rad.
Bn
g
Nt
M N
P
Gii
Nhiu bn gii nh sau:
( )
15
7, 5 cm
2
2 d 2 .1,875
7, 5 2

Cch gii ny sai hn v bn cht.

Li gii ng: M v N ch c th cng pha hoc ngc pha. Chn D.
V d 5 (H_2011): Mt si dy n hi cng ngang, ang c sng dng
n nh. Trn dy, A l mt im nt, B l mt im bng gn A nht, C l
trung im ca AB, vi AB = 10 cm. Bit khong thi gian ngn nht gia hai
ln m li dao ng ca phn t ti B bng bin dao ng ca phn t ti
C l 0,2 s. Tc truyn sng trn dy l
A. 0,25 m/s. B. 2 m/s. C. 0,5 m/s. D. 1 m/s.
Gii
* D c : = 4.AB = 40cm.
* p dng tnh tun hon theo khng gian, lch pha bin dao ng gia B v C:
( )
2
d
8
2 rad
4

* Thi gian ngn nht li dao ng ca phn t ti B bng
bin dao ng ti C ng vi gc qut 2.45
0
= 90
0
.
Vy,
( ) ( )
( )
/ 2
2, 5 rad / s f 1, 25 Hz
t 0, 2 2
v .f 40.1, 25 50 cm/ s

V d 6: Mt si dy n hi cng ngang, ang c sng dng n nh.
Trn dy, A l mt im nt, B l im bng gn A nht vi AB = 18 cm, M
l mt im trn dy cch B mt khong 12 cm. Bit rng trong mt chu k
sng, khong thi gian m ln vn tc dao ng ca phn t B nh hn vn
tc cc i ca phn t M l 0,1s. Tc truyn sng trn dy l:
A. 3,2 m/s. B. 5,6 m/s. C. 4,8 m/s. D. 2,4 m/s.
Gii
* Bc sng : /4 = 18 = 72cm.
* lch pha bin gia B v M: ( )
d 2 .12
2 rad
72 3

Bn
g
Nt A
45
0
C
C
* Bin dao ng ti M : A
M
= 2A. cos60
0
= A (HS t v hnh)
* Tc cc i ca phn t dao ng ti M:
v
Mmax
= A.
* Tc cc i ca phn t mi trng ti
bng sng l : 2A.
* Da vo hnh v ta thy 2.T/6 = 0,1s T = 0,3 s.
* Vn tc ca vt : v = /T = 27/0,3 = 240 cm/s = 2,4 m/s.
Bi vn dng.
V d 7 (Chuyn Nguyn Hu - L4) Mt sng dng trn mt si dy c dng
( ) ( )
u 40sin 2, 5 x cos t mm
, trong u l li ti thi im t ca mt phn t M
trn si dy m v tr cn bng ca n cch gc to O on x (x o bng mt, t o
bng giy). Khong thi gian ngn nht gia hai ln lin tip mt im trn bng
sng c ln ca li bng bin ca im N cch mt nt sng 10cm l 0,125s.
Tc truyn sng trn si dy:
A. 320 cm/s. B. 160 cm/s. C. 80 cm/s. D. 100 cm/s.
V d 8 (Chuyn H Tnh L1) Mt si dy n hi OM = 180cm c hai u c nh.
Khi c kch thch trn dy hnh thnh 5 bng sng, bin dao ng ca phn t
ti bng sng l 3,0cm. Ti im N gn u O nht, cc phn t c bin dao ng
l 1, 5 2 cm. Khong cch ON bng
A. 18 cm. B. 36 cm. C. 9,0 cm. D. 24 cm.
Cn mt vi dng na nhng n gin nn n y dng thi.
- 2A 2A A -A
O
Thi gian c vn tc
nh hn v
Mmax