Endüstriyel KK 2008 - Sempozyum - Kitabi - 1

istanbul teknik niversitesi
evre mhendislii blm

BLDRLER KTABI
Szl Sunumlar ve Posterler
T
11. ENDSTRYEL KRLENME
KONTROL SEMPOZYUMU

11-13 Haziran 2008
Sleyman Demirel Kltr Merkezi, T Ayazaa Kamps

STANBUL

EKK08

11. Endstriyel Kirlenme Kontrol
Sempozyumu
Bildiriler Kitab

EKK08

Editrler
smail TORZ
Nevin YACI
Ebru DLEKGRGEN
idem GME
Osman ARIKAN
Mustafa Evren ERAHN
Asude ZKAN
Edip AVAR
Recep Kaan DEREL
Hale ZGN
Necati KAYAALP

11-13 HAZRAN 2008, STANBUL

nsz
stanbul Teknik niversitesi evre Mhendislii Blm tarafndan 2 ylda bir olarak dzenlenmekte
olan Endstriyel Kirlenme Kontrol Sempozyumu serisinin 11.sine katlmlarnzdan dolay Onur
Kurulu, Bilim Kurulu ve Organizasyon Kurulu olarak memnuniyet duyuyoruz. T evre Mhendislii
Blm retim ye ve yardmclar, byle youn ve zahmetli bir almay uzun yllar istikrarla
srdrmenin gururunu tamaktadr. Bu gurur, her yeni dnemde, sempozyumu daha iyiye gtrmenin
itici gcn oluturmaktadr.
Endstriyel kirlenme kontrol, gelien proses ve artma teknolojilerine bal olarak hem dnyada hem
de lkemizde nemli bir aratrma-gelitirme alan olma zelliini korumaktadr. Bu nedenle,
endstriyel atklarn uzaklatrlmas ve ynetimi konusundaki aratrma ve uygulamalarn ortaya
konmas ve sonularnn bilimsel seviyede tartlmasnn nemi byktr. Bu konulardaki yeni
yaklamlarn ve uygulamaya ynelik almalarn paylalmas gerei uzun yllar nce ortaya km
ve stanbul Teknik niversitesi evre Mhendislii Blm tarafndan balatlan Endstriyel Kirlenme
Kontrol Sempozyumu ile ortam bulmutur. stanbul Teknik niversitesinin sreklilie ve bilimsel
saygnla sahip toplantlara verdii nemi de esas alarak, sempozyum 22 yldr titizlik ve zenle
srdrlmektedir. lki 1988 ylnda 7. Trk-Alman evre Mhendislii Sempozyumu ile ortaklaa
dzenlenen sempozyum, dzenli olarak iki ylda bir dzenlenmeye devam edilmi, bilim insanlarnn,
mhendislerin, uygulamac kurulularn ve bizzat endstrilerden katlmclarn gerek alma verileri
gerekse tecrbeleriyle endstriyel atk bertaraf ve ynetimi konusundaki aratrma ve uygulama
sonularn ortaya koyduklar ve tarttklar bir platform olma misyonunu stlenmi, bu sayede ilgili
tm taraflar geni bir katlm ile buluturmay baarmtr.
Sempozyum bu dnem, temel amalarndan birini gerekletirmek zere, evre ve Orman Bakanl
ile niversiteler ve sanayi kurulularnn temsilcilerini bir tartma platformunda biraraya getirecektir.
Bylelikle, lkemizde zellikle endstrilemenin getirdii evre sorunlarnn zm iin yetkili devlet
organnn ynetim yaklam ve bilimsel almalara bak ile sanayi kurulular ile ilikileri ortaya
konmu olacaktr. Sempozyum sresince, lkemizde endstriyel kirlenme ile ilgili teorik ve
uygulamaya dnk aratrmalar ile uygulamada elde edilen deneyimlere ve karlalan problemlerin
zmne ynelik almalarn sonular sunulacaktr.
EKK08 iin 100n zerinde geniletilmi zet gnderilmi, bunlardan 47 tanesi bildiri, 26 tanesi
poster olarak kabul edilmitir. Farkl bilim kurulularndan ok sayda akademisyenin sempozyuma
katlmas, endstriyel kirlenme kontrol alannda lkemizde nemli bir bilgi birikiminin olduunu
gstermektedir. Sempozyumda sunulacak bildiri ve posterler, niversite ve aratrma kurulularnn
sahalarnda ne km bilim insanlarndan oluan hakem heyetince belirlenmitir. Sempozyumda
ayrca evre ve Orman Bakanl tarafndan 4 adet, sanayici tarafndan evre mevzuatnn
uygulamalarna ynelik 2 adet bildiri sunulmutur.
Sempozyumda tartlmak zere ele alnacak konular balca evre Ynetim Sistemleri, amur
Artm, Endstrilerde Fizikokimyasal Artma Uygulamalar, Endstrilerde Biyolojik Artma
Uygulamalar, Tehlikeli ve Kat Atklar, Hava Kalitesi ve Grlt Kontrol balklar altnda
toplanmtr. Sempozyumda ayrca evre ve Orman Bakanl ile ortaklaa belirlenen Birleik evre
Denetim Sistemi balkl bir panel dzenlenerek, evre sorunlarnda yer alan taraflarn bir araya
gelerek ortak bir zeminde tartmas hedeflenmitir.
Sempozyuma yaynlar ile katlan bilim insanlarna, maddi katklarndan dolay sponsor kurululara, bu
organizasyonun gereklemesinde katklar olan dzenleme kurulu yelerine teekkr eder,
sempozyumun evre sorunlarnn zmne katk asndan baarl ve yararl gemesini dilerim.
Prof. Dr. smail Torz
Dzenleme Kurulu Bakan

Destekleyen Kurulular

SKATMK

ONUR KURULU
Prof. Dr. Faruk KARADOAN (T Rektr)
Prof. Dr. Ahmet SAMSUNLU (Onursal Bakan)
Prof. Dr. Derin ORHON (TBA yesi)
Prof. Dr. Veysel EROLU (T.C. evre ve Orman Bakan)
Prof. Dr. Hasan Z. SARIKAYA (evre ve Orman Bakanl Mstear)

BLM KURULU
Prof. Dr. Nazik ARTAN
Prof. Dr. Sava AYBERK
Prof. Dr. Hulusi BARLAS
Prof. Dr. Miray BEKBLET
Prof. Dr. Bilsen BELER BAYKAL
Prof. Dr. Recep BONCUKUOLU
Prof. Dr. Hanife BYKGNGR
Prof. Dr. Avni AKICI
Prof. Dr. Filiz B. DLEK
Prof. Dr. Ferruh ERTRK
Prof. Dr. Aye FLBEL
Prof. Dr. Fato GERMRL BABUNA
Prof. Dr. Erdem GRGN
Prof. Dr. Orhan NCE
Prof. Dr. Glen SKENDER
Prof. Dr. Ik KABDALI
Prof. Dr. Bahar KASAPGL NCE
Prof. Dr. Blent KESKNLER
Prof. Dr. Cumali KINACI
Prof. Dr. Aysen MEZZNOLU
Prof. Dr. Halil KUMBUR
Prof. Dr. zzet ZTRK
Prof. Dr. Seval SZEN
Prof. Dr. Delya SPONZA
Prof. Dr. Blent TOPKAYA
Prof. Dr. Mustafa TURAN
Prof. Dr. Olcay TNAY
Prof. Dr. Beyza STN
Prof. Dr. Orhan YENGN
Prof. Dr lk YET
Do. Dr. dil ARSLAN ALATON
Do. Dr. Kadir ALP
Do. Dr. Emine UBAY OKGR

DZENLEME KURULU
Prof. Dr. smail TORZ (Bakan)
Y.Do.Dr. Nevin YACI (Bakan Yardmcs)
Y.Do.Dr. Ebru DLEKGRGEN (Genel Sekreter)
Do.Dr. idem GME
Y.Do.Dr. Osman ARIKAN
Ar.Gr. Mustafa Evren ERAHN
Ar.Gr. Asude ZKAN
Ar.Gr. Edip AVAR
Ar.Gr. Recep Kaan DEREL
Ar.Gr. Hale ZGN
Ar.Gr. Necati KAYAALP

I

NDEKLER
SZL SUNUMLAR
AB SRECNDE ENDSTR-EVRE ILKLER ................................................................................................. 1
Ahmet Samsunlu
TEHLKEL MADDELER DREKTF (76/464/EEC), SU EREVE DREKTF (2000/60/EC) VE
NCELKL MADDELER DREKTF ARASINDAK LKLER VE TRKYEDEK UYGULAMALARI ...................... 9
Yakup Karaaslan, Sedat Kadolu, Cevat Yaman, Veysel Aslan, Nermin iek, Ltfi Aka
ENDSTRYEL KAYNAKLI KRLENM SAHALAR N EVRE YNETM SSTEM .......................................... 19
Kahraman nl, Meltem Gvener, Serkan Girgin, lk Yeti, Filiz B. Dilek, Ayegl Aksoy,
Beril Byker, ener Polat
ENDSTRYEL KAYNAKLI KRLENM SAHALARIN YNETM N BLG SSTEM
GELTRLMES ........................................................................................................................................... 27
Serkan Girgin, M. Gvener, ener Polat, B. Byker, lk Yeti, F. Dilek, A. Aksoy,
Kahraman nl
AVRUPA BRL IPPC DREKTF EREVESNDE BR TEKSTL FABRKASINDA SU
KULLANIMI PERFORMANS DEERLENDRMES .......................................................................................... 35
A. Merve Kocaba, Hande Ykseler, Filiz B. Dilek ve lk Yeti
MENTO RETMNN YAAM DNGS ANALZ ................................................................................... 43
Zerrin okaygil, Aysun zkan, Mfide Banar
TOPRAKTA KULLANIM KAPSAMINDA EVSEL NTELKL ARITMA AMURLARININ YNETM ..................... 51
Erdoan Ik
ATIKSU ARITMA AMURLARININ KURUMA ZELLKLERNN DEERLENDRLMES................................... 59
Kadir Alp, Ltfi Aka, idem Yangn Gme ve Asude Hanedar
EVSEL VE ENDSTRYEL BYOLOJK AMURLARIN AEROBK STABLZASYONUNUN
ARATIRILMASI ........................................................................................................................................... 67
Elif Pehlivanolu-Manta, Didem Okutman Ta, Gl nsel, Egemen Aydn, Duygu C. ztrk,
Tuba lmez, Erdem Grgn, Emine Ubay okgr, Derin Orhon
SABT YATAKLI ADSORPSYON KOLONUNDA PALAMUT MEES ATII LE Ni(II)
GDERMNE KOLON YKSEKL VE pH'IN ETKSNN NCELENMES ........................................................ 75
Emine Malko ve Yaar Nuholu
KALSYUM ALJNAT BLYELER LE NKO YONLARININ ADSORPSYONU ................................................... 83
Zleyha Bingl, Seil Saol ve Nuhi Demirciolu
VETERNER ANTBYOTKLERNN FOTOKATALTK OKSDASYON PROSES LE ARITIMINDA
SU BLEENLERNN ETKS .......................................................................................................................... 91
Keziban Seven Yalap

ve Il Akmehmet Balcolu
TEKSTL ATIKSULARININ ARITILMASINA ALTERNATF ZM: SPERKRTK SU
OKSDASYONU ............................................................................................................................................ 99
Onur . St, Dilek Gm ve Mesut Akgn
ENDSTRYEL ATIKSULARIN ZEOLTLE ARITILMASI ................................................................................... 107
Gnay Kocasoy ve Vicdan ahin

II

SULU ZELTLERDEN REAKTF TEKSTL BOYALARININ ELEKTROKOAGLASYON YNTEM
LE GDERM ............................................................................................................................................. 117
Ruhi Malko, Bnyamin Karagzolu, Fuat zyonar
ENTEGRE ET VE ET RNLER ENDSTRS ATIKSULARININ ELEKTROKOAGLASYON
YNTEMYLE ARITILABLRLNN ARATIRILMASI .................................................................................. 125
Fuat zyonar ve Bnyamin Karagzolu
AST, DSPERS VE REAKTF BOYA BANYO ATIKSULARINDAN ELEKTROKOAGLASYON
PROSES LE RENK VE ORGANK MADDE GDERM .................................................................................. 133
dil Arslan-Alaton, Ik Kabdal, Burcu Vardar, Yasemin ahin, Gler Trkolu, Olcay Tnay
KOMPLEKS OLARAK BALI METAL EREN ATIKSULARIN ELEKTROKOAGLASYON LE
ARITIMI ..................................................................................................................................................... 141
Tlin Arslan, Ik Kabdal, dil Arslan-Alaton, Tuba lmez ve Olcay Tnay
ELEKTROKOAGLASYON METODU LE SULARDAN FOSFAT GDERM ZERNE SSTEM
PARAMETRELERNN ETKNLK SIRALAMASININ BELRLENMES ............................................................... 151
Yaln evki Yldz, Gke Didar Halolu, Zleyha Bingl, ahset rdemez
FENTON PROSESNN REAKTF VE AST BOYAR MADDELERNN AEROBK BYOLOJK
ARITILABLRLNE ETKS ........................................................................................................................ 157
dil Arslan-Alaton, Betl Hande Grsoy
KARBON NANOTP / POLPROL / HORSERADSH PEROKSDAZ ALIMA ELEKTRODUYLA
HAZIRLANMI AMPEROMETRK FENOL BYOSENSRNN GELTRLMES .......................................... 165
eyda Korkut, Blent Keskinler, Elif Erhan
ALMNYUM YZEY HAZIRLAMA PROSESNDEN OLUAN ATIKSULARIN KOAGLANT
OLARAK KULLANILABLRLL ................................................................................................................. 173
Nusret Karakaya, Yaln Gne ve Sinan Yatkn
NDGO BOYAMA ATIKSULARININ KOAGLASYON VE MEMBRAN FLTRASYON LE ARITIMI ................... 179
Meltem nl, Hande Ykseler ve lk Yeti
MISIR LEME ENDSTRS ATIKSULARINDA KMYASAL FOSFOR GDERMNDE LETME
OPTMZASYONU ...................................................................................................................................... 187
idem Yangn Gme, R. Kaan Dereli, M. Evren Erahin, Mevlt Bilge ve zzet ztrk
ZMRDEK BR PETROKMYA ENDSTRS ATIKSULARINDA BULUNAN POLAROMATK
HDROKARBONLARIN (PAH) AEROBK ORTAMDA GDERMLERNE BOSRFAKTANIN
ETKS ........................................................................................................................................................ 195
Ouzhan Gk ve Delia Sponza
KATYONK POLMERLER KULLANARAK MEMBRAN BYOREAKTRDE (MBR)
TIKANMALARIN AZALTILMASI .................................................................................................................. 205
Hasan Kseolu, Nevzat . Yiit, Vera Iversen, Anja Drews, Matthias Kraume, Mehmet Kitis
MEMBRAN BYOREAKTRLERN (MBR) TIKANMA KONTROLNDE KULLANILAN KATYONK
POLMERLERN BYOLOJK AKTVTEYE ETKLER ....................................................................................... 213
Nevzat . Yiit, Hasan Kseolu,Vera Iversen, Anja Drews, Matthias Kraume, Mehmet Kitis
ENDSTRYEL ATIKSULARDAN NTRAT GDERM N YEN BR YAKLAIM: HDROJENE
DAYALI MEMBRAN BYOFLM REAKTR ................................................................................................ 221
Halil Hasar
HCRE TUTUKLAMALI SREKL REAKTRDE SELLOZK ETANOL RETM ............................................. 227
Pnar Karagz ve Melek zkan

III

KATI ATIK DEPOLAMA SAHALARI N KARAR DESTEK SSTEM................................................................ 233
Baak elik ve Kahraman nl
MAYA ENDSTRS ATIKSU ARITMA TESS AMURLARININ KOMPOSTLATIRILMASI ............................. 241
Osman Arkan, Mahmut Altnba, Tuba Ik, Naci St, Halime Sulak, Elif B. Gensoy, Deniz
. ifi ve zzet ztrk
KATI ATIK DEPO SAHALARINDAN KAYNAKLANAN KOKU EMSYONLARININ DSPERSYON
MODELLEMESNDE FARKLI YAKLAIMLARIN KIYASLANMASI ................................................................... 249
Selami Demir, Arslan Saral, Hlya Erten
KOCAELNN DEK BLGELERNDE RETLEN YEREL NEK STLERNDEK PCDD/F
SEVYELERNN BELRLENMES .................................................................................................................. 257
M. Kemal Korucu, Seda Aslan, Aykan Karademir ve Ertan Durmuolu
ENDSTR TESSLERNDEN KAYNAKLANAN HAVA KRLLNN KONTROL
YNETMELNN HAVA KALTES MODELLEMES AISINDAN DEERLENDRLMES .............................. 265
Arslan Saral, Ferruh Ertrk, Selami Demir
METAL LEYEN BR TESSTE ORTAM HAVA KALTESNN BELRLENMESNE YNELK BR
NCELEME ................................................................................................................................................. 273
Edip Avar, smail Torz, Kadir Alp ve Vedat Uyak
STATSTKSEL AIDAN HAVA KALTES STASYONLARININ ETKNLNN NCELENMES ......................... 281
Hanefi Bayraktar ve F. Sezer Tutalolu
AST BOYAR MADDENN FENTON-BENZER, FOTO-FENTON-BENZER VE DEMR OKSALAT
FOTO-FENTON-BENZER PROSESLER LE LER OKSDASYONU ................................................................ 287
dil Arslan-Alaton ve Gke Treli
ANTBYOTK EREN HAYVAN GBRESNE FENTON PROSESNN UYGULANMASI .................................. 297
Merih tker Uslu ve Il Akmehmet Balcolu
ENDSTRYEL ATIKSULARIN ORGANK MADDE ERKLERNN PROFLLENMES: ARDIIK
FLTRASYON/ULTRAFLTRASYON LE DANECK BOYUT DAILIMI-TEMELL KO BLEENLER ................... 305
Ebru Dlekgrgen, Serdar Doruel, Tuba lmez, dil Arslan-Alaton ve Derin Orhon
ZEYTNYAI KARASULARINDA ORGANK KARBON GDERM VE DANECK BOYUT DAILIMI
BAZLI ORGANK MADDE PROFL ZERNE KMYASAL ARITMANIN ETKS ............................................... 313
Tuba lmez, Ebru Dlekgrgen, dil Arslan-Alaton ve Derin Orhon
NDGO BOYAMA PROSES YIKAMA SULARININ NANOFLTRASYON LE GER KAZANIMI -
PH, KRLLK DZEY VE N FLTRASYONUN ETKS .................................................................................. 323
Nimet Uzal, Levent Ylmaz, lk Yeti
SINIRLI OKSJEN DERMNDE NTRTASYON VE DENTRTASYON LE ATIKSULARDAN
AZOT GDERM ......................................................................................................................................... 329
kr Aslan, Lindsey Miller, Mohamed Dahab
ALKALOD ENDSTRS ATIKSULARININ KADEMEL LER ARITIMI ...................................................... 337
Ali Fuat Aydn, smail Koyuncu, Sevtap Bilgn, Melih iler ve zzet ztrk
BYOREAKTRLERDE HAVALI VE HAVASIZ AYRIMA PROSESLER KULLANARAK
SRDRLEBLR ATIK YNETM ............................................................................................................ 347
A. Suna Erses ve Turgut T. Onay
AMOKSSLNN ANAEROBK ARITILABLRL .......................................................................................... 355
Hakan elebi ve Delya Sponza

IV

TEKSTL ENDSTRS ATIKSUYUNUN ARDIIK KESKL BYOREAKTR LE OPTMUM
ARTLARDA ARITILMASI N YAPILAN LABORATUAR VE GEREK LEKL TESS
ALIMALARININ KARILATIRILMASI ...................................................................................................... 365
Yasemin Damar, Recep leri
REMAZOL BRLLANT BLUE ROYAL VE DRMAREN BLUE CL-BRNN BEYAZ RKL
FUNGUSLAR TARAFINDAN RENK GDERMNN ARATIRILMASI .............................................................. 373
Emrah A. Erkurt, Ali nyayar, Halil Kumbur
KIT ENDSTRS ATIKSULARINI ARITAN GEREK LEKL ANAEROBK KONTAK
REAKTRDEK MKROBYAL ETLLN DENATRAN GRADYAN JEL ELEKTROFOREZ
(DGGE) LE BELRLENMES ........................................................................................................................ 383
. elikkol, B. Kasapgil nce, M. Kolukrk, Z. eteciolu, Orhan nce
BRA ATIKSUYUNUN ANAEROBK ARITIMINDA ASETOKLASTK METANOJENK AKTVTE VE
KANTTATF METAN ARKEYAL DEMLER ............................................................................................ 391
B. Kasapgil nce, Leyla imek, Nilgn z, Erkin Gzdereliler, Afar lgen ve Orhan nce
GEREK LEKL ANAEROBK BYOLOJK ATIKSU ARITMA TESSNDE ARKE TOPLULUU
16S RRNA SEKANSLARININ SSCP LE DEERLENDRLMES....................................................................... 399
N. Altnay Perendeci , F. Yeim Ekinci , Jean Jaques Godon
POSTER SUNUMLAR
TRKYEDE ED UYGULAMALARI VE SEKTREL OLARAK DEM ........................................................ 409
Ayla Bilgin
ENDSTRYEL KRLENME KONTROL KAYSER EHR UYGULAMASI ..................................................... 413
zgr zdemir, Fazilet Malik, Hakan Ayyldz, Oktay zkan, Mustafa Turan
KAIT ENDSTRS ATIKSULARININ BENTONT LE KMYASAL N ARITIMI .............................................. 417
Mehmet Ali Kker ve Turgut T. Onay
BYOKATALTK KALSYUM GDERM VE ETK EDEN FAKTRLER .............................................................. 421
Levent Alta, Yakup Kurma, Mustafa Ik
ENTEGRE ET VE ET RNLER ENDSTRS ATIKSULARININ KOAGLASYON-
FLOKLASYON LE ARITILABLRLNN NCELENMES ............................................................................ 427
KMYASAL DEPOSTON YNTEMYLE MMOBLZE ZnO HAZIRLANMASI VE
FOTOKATALTK SSTEMDE TEST EDLMES ............................................................................................... 433
A. Akyol ve M. Bayramolu
FENOL VE FENOLL ATIKSULARIN ARITILMASI ......................................................................................... 439
Handan Ucun, Ergn Yldz ve Alper Nuholu
TEKNOLOJNN GETRD YEN BR SORUN: ELEKTRONK ATIKLAR (E-ATIK) ........................................... 443
Zeynep Eren
MERMER KESME VE LEME ENDSTRSNDEN ORTAYA IKAN ATIKSULARIN ARITIMI VE
YENDEN KULLANIMI ................................................................................................................................ 451
Fehiman iner
OTOMOTV YAN SANAY ATIKSULARINDAN FENOL GDERMNN NCELENMES..................................... 455
Senem stn Kurnaz ve Hanife Bykgngr
AIR METAL EREN ATIKSULARIN ELEKTROKOAGLASYON YNTEM LE ARITILMASI ......................... 459
Selva Camc, Feryal Akbal, Mehtap Yaan

V

SULARDAN BOYARMADDELERN ALT - SINIF KMR LE GDERLMES ................................................... 463
Eras Eraslan ve Ayegl Latifolu
ELEKTRO-FENTON PROSES KULLANILARAK KATI ATIK SIZINTI SUYUNDAN KMYASAL
OKSJEN HTYACI GDERMNN NCELENMES ......................................................................................... 467
Merve Oya Orkun ve Aye Kuleyin
ATIKSULARDAK Ni
2+
VE Cd
2+
YONLARININ VALEKS TANN RENES ZERNE
ADSORPSYONU ........................................................................................................................................ 473
Meral Evci Yurtsever ve . Ayhan engil
VNE EKRDENDEN ELDE EDLEN AKTF KARBONUN SULU ZELTDEN BOYARMADDE
GDERMNDE KULLANILMASI................................................................................................................... 479
zgl Gerel ve Ferdi Gerel
SPESFK METANOJENK AKTVTE TESTNN OPTMZASYONU ................................................................ 485
S. Semih Salam, S.Yasin zdemir, Mustafa Ik
ATIKSULARIN ARITILMASINDA JET LOOP BYOREAKTRLER .................................................................... 491
Handan Ucun, Ergn Yldz ve Alper Nuholu
BYOFLM SSTEMLER, ZELLKLER VE EVRE MHENDSLNDEK NEM ......................................... 495
Nurgl Bac ve Erdem Kocadastan
KOSB ATIKSU ARITMA TESS TASARIMI N ATIKSU KAREKTERZASYONUNUN
BELRLENMES........................................................................................................................................... 499
Oktay zkan, zgr zdemir, Yakup Gltekin, Ltfi Aka
KRLENM AKFERLERN POMPAJ VE ARITIM YNTEM LE TEMZLENMES: TEKNK
SORUNLAR, SEBEPLER VE ZMLER ...................................................................................................... 503
Gamze Gngr Demirci ve Ayegl Aksoy

BAKIR ZENGNLETRME TESS ATIKLARINCA KRLENM TOPRAKLARDA AIR METAL
GDERMNN NCELENMES ..................................................................................................................... 507
E. Burcu zkaraova Gngr
ERZURUMDA DOAL GAZ KULLANIMININ HAVA KRLLNE ETKS ...................................................... 511
Zeynep Eren
CEP TELEFONLARI VE BAZ STASYONLARININ NSAN SALII VE EVRE ZERNE ETKLER .................... 515
Tuba Turan ve Meral Toksoy
BLECK ORGANZE SANAY BLGESNN EHR HAVA KALTESNE ETKSNN
NCELENMES ............................................................................................................................................ 519
Gamze Gkmen Szak ve Arslan Saral
ERZURUM KENT HAVA KRLL HARTALARININ OLUTURULMASI ...................................................... 525
Sevda Ocak, Ferruh Ertrk
TEMZ RETMDE KMR BYOTEKNOLOJS ........................................................................................... 531
Zeynep Seda Taylan ve Hlya Bke zko
HAVA KRLLNN ERZURUM L TARH ESERLER ZERNE ETKLER..................................................... 537
Seil Saol, Zleyha Bingl ve Nuhi Demirciolu
YAZAR NDEKS ......................................................................................................................................... 541

SZL SUNUMLAR

.T.. 11. Endstriyel Kirlenme Kontrol Sempozyumu
11-13 Haziran 2008

AB Srecinde Endstri-evre Ilikileri
Ahmet Samsunlu
1

1
stanbul Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, Maslak, 34469, stanbul.
E-posta: samsunlu@itu.edu.tr

z 1963 ylnda assosiye ye olarak kabul edildiimiz Avrupa Ekonomik Topluluuna yelik
bavurumuz ile ilgili olarak 2005 ylnda ABye katlm mzakerelerine balanm, ABye aday
lke olarak kabul edilmemizde yeni bir aamaya geilmitir. Bu aamann tamamlanabilmesi
mzakere fasllarnn kabul edilmesi ve ye lkelerce onaylanmasna baldr. Halen evre
faslnn mzakeresi almam bulunmaktadr. ABye katlm hem ekonomik hem de sosyal
adan saysz deiim ve geni kapsaml bir dnm beraberinde getirecek bir sre olup
Trkiyedeki evre kalitesi ve standartlarnn ykselmesini salayacaktr. ABye muhtemel
katlm mteakip grlmesi beklenen deiimin ana eilimi sanayi ve zellikle hizmet
sektrlerinde genileme olarak ngrlmektedir. Bu nedenle sanayimizin imdiden ABde
yrrlkte olan endstriyel kirlenme ile ilgili mevzuata uyum salamas faydal olacaktr.
Mevcut mevzuat endstrilerin yeni yatrmlar ve retim srecinde salanacak deiikliklerle
daha az kirlilik oluturacak teknolojileri kullanarak su kaynaklarnn kirliliklere kar
korunabileceini ifade etmektedir. Bu teblide, AB uyum srecinde yaplmas gerekenler
zerinde durularak Trkiyede su kaynaklarnn temiz tutulabilmesi iin evre ile ilgili
kurulular ile endstrinin dikkate almas gereken hususlar tartlacaktr.
Anahtar Kelimeler AB, Trkiye, uyum sreci,endstri-evre
1. Giri
AB Mzakere fasllar 35 balk altnda toplanm olup bunlardan birisi de evredir. evre
kalitesinin iyiletirilmesi bu konularn en nemlilerinden birisini oluturmaktadr. Su kalitesinin
iyiletirilmesi, evre kalitesi iinde en nemli yeri oluturmaktadr.
Katlm mzakereleri, Trkiyenin AB Mktesebatn ne kadar srede kendi i hukukuna aktarp
yrrle koyacann ve etkili ekilde uygulanacann belirlendii sretir. Bu srete
Trkiyenin 120,000 sayfadan oluan AB Mktesebatna lkemiz i hukukunun uyumunu
salanmas gerekir. Bu kapsamda 67 direktifin uyumlatrlmas gerekmektedir. Bu balamda,
lkemizde de evre konusunda uyum almalarna arlk verilmitir.
AB uyum sreci iin evre ve Orman Bakanl birok nemli ynetmelikler karm ve birok
ynetmelik hazrlk veya yayn aamasnda olmasna ramen, ngrld gibi 2006 yl
sonuna kadar AB mkteseplerinin evreyle ile ilgili ksmn ilgilendiren uyum almalar halen
bitirilememitir. Belirtilen fasllar arasnda nemli bir yer tutan evre konusunda
Trkiyenin idari, yasal ve bilhassa uygulama alannda nemli eksiklikleri bulunmaktadr.
Avrupa Birlii Sanayi Mevzuatnn evre asndan kalbi olarak tanmlanan Entegre Kirlilik
nleme ve Kontrol Direktifi (IPPC) 1996 ylnda yaynlanmtr. Dier taraftan AB, su
kaynaklarnn koruma altna alnmasnn ve gelecek nesillere daha iyi kalitede su kaynaklar
braklmasnn son derece nemli ve acil bir konu olduunun bilinci ile Su ereve Direktifi-
2 A. Samsunlu

SD (Water Framework Directive)ni 2000 ylnda karmtr. 2015e kadar hazrlanacak
Entegre (Btnleik) Havza Ynetim Planlar (EHY) bu sre iin arac seilmitir.
1. ABnin Durumu
1972 ylnda o zamanki ismi ile AET (Avrupa Ekonomik Topluluu) yaynlad Paris
Deklarasyonunda; ...ekonomik kalknmann selameti asndan, evre sorunlarnn zmnde
ortak politika ve eylem programndan ilk defa sz edilmitir.
ABnin evre ile ilgili ilk politikas, Temmuz 1987 tarihinde Avrupa Tek Senedinin yrrle
girmesi ile balamtr. Bu senette, Su Kalitesinin Korunmas, Hava Kalitesinin Korunmas,
Atklarn Kontrol ve Ynetimi, Kimyasallarn Kontrol, Flora ve Faunann Korunmas ve
Grltnn Kontrol konularnda kapsaml ve gelimi normlar kabul edilmitir. Bu tarihten
sonra topluluk ok sayda uluslararas evre szlemelerinin de taraf olmutur.
AB evre konusunda aadaki amalar takip edeceini taahht etmitir:
- evre kalitesinin korunmas ve gelitirilmesi,
- nsan salnn korunmasna katkda bulunulmas,
- Doal kaynaklarn aklc ve gelecei dnlerek kullanlmasnn salanmas.
Birlik yesi lkeler tarafndan Aralk 1991de imzalanan Maastricht Anlamas evreye
saygl srdrebilir gelimeyi temel ama olarak benimsemitir.
Avrupa Birlii; 27 ye lkeyi balayc ulusal mahkemelerinde, uygulanma zorunluluu olan en
kapsaml ve ayrntl uluslararas evre dzenlemelerine sahip blgesel kurulularn banda
gelmektedir (Morolu,2007).
Kaynaklarn korunmasna ynelik olarak karlan ynetmeliklerden en nemlisi 1991 ylnda
karlan 1998 ylnda yeniden gzden geirilen Kentsel Atksularn Artlmasna likin
Direktiftir (91/271/EEC) (Urban Discharge Directive). Bu direktife gre dikkate alnacak ve
deerlendirilecek alanlar hassas, normal ve hassas olmayan alanlar eklinde gruplandrlmakta
olup bu blgelerde yaplacak baz endstrilerle ilgili balayc deerler bulunmaktadr.AB
lkelerinden Almanya tm lke alanlarn hassas alan olarak ilan etmi bulunmaktadr.
Avrupa Birlii Sanayi Mevzuatnn evre asndan en etkili olarak tanmlanan Entegre Kirlilik
nleme ve Kontrol Direktifi (IPPC (96/61/EC)) 1996 ylnda yaynlanmtr. Endstrilerin
trlerine ve kapasitelerine bal olarak bu direktifin kapsamna girip girmedii belirlenmektedir.
rnein tekstil sektr genel olarak bu direktifin kapsamnda iken kapasiteleri dk olanlar
dnda tutulmaktadr.
Bu direktife gre retimin temiz teknoloji ile yaplmas istenmekte olup gemite olduu gibi
yalnz imalatn sonunda artm ngrlmemektedir. Bunun salanabilmesi iin tm sanayi
makinelerinin, retim teknolojilerinin yeniden gzden geirilmesi, bunlarn evreye uyumlu
hale getirilmesi, geri kazanma tevik edilmesi, enerjinin maksimum lde tasarruf edilmesi,
mevcut hammaddelerin terk edilerek evre dostu hammaddelerin kullanlmas istenmektedir
(Grgn,2006).
Avrupa Birliinde 2000de yrrle konulan Su ereve Direktifi-SD (Water Framework
Directive-WFD) su ynetiminde sektrel uyum ve ortak ynetim salanarak sularda yi
Duruma ulalmas hedeflenmektedir. 2015e kadar hazrlanm olacak Entegre (Btnleik)
Havza Ynetim Planlar (EHY) bu sre iin arac seilmitir. Direktif tm AB snrlar
AB Srecinde Endstri-evre Ilikileri 3

ierisinde su kaynaklarn sadece miktar olarak deil, kalite olarak da korunmasn ve kontrol
edilmesini hedeflemektedir.
SDnin nihai hedefi, tm Avrupadaki sularn ekolojik ve kimyasal bakmdan iyi duruma
gelmesidir. Bunun salanabilmesi iin genel uygulama stratejisi (CIS: Common
Implementation Strategy) isimli yaklak 2,000 sayfalk bir dokman oluturulmutur.
SDnin uygulamas ile ilgili olarak nehir, havza blgelerinin karakterizasyonunun belirlenmesi
gereklidir. Bu kapsamda, yzeysel sularn karakterizasyonu, yeralt sularnn karakterizasyonu
almalar yapld gibi ekolojik olarak snflandrlmas gerekmektedir. Burada her yzeysel
su tipi iin referans artlara gre yksek stat, iyi stat ve vasat (orta) stat olarak
snflandrlmaktadr. Dier iki ekolojik kalite stats de, vasatn altnda zayf ya da kt olarak
snflandrlmaktadr. Kimyasal bakmdan ise statnn izlenme sonular ABnin bu konuyla
ilgili ynergelerinde yer alan kimyasal maddelerin snr deerlerine uymas halinde bu su
kayna iyi kimyasal staty gerekletirmi olarak kaydedilir ve eer bu uyum salanamazsa o
su kayna iyi kimyasal staty gerekletirmede baarsz olmu olduu belirtilir (Morolu,
2007).
Su ereve Direktifi SD daha nce yaynlanm olan
- Kentsel Atksularn Artlmasna likin Direktif, (1991)
- Nitrat Direktifi, (1991)
- me Suyu Direktifi, (1998)
- Btnleik Kirlenme nleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi (1996),
- Yzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991)
gibi suyla ilgili tm mevzuat kapsamaktadr.
SD, birlik ierisindeki tm nehirler, gller, sahiller ve yeralt sularnn korunmas hedefine
dayanmaktadr. Aday lkelerin katlm srecinde SD gerekliliklerini yerine getireceklerdir.
Ynerge, endstrideki iadamlarnn yeni yatrmlar yaparak daha az kirlilik oluturacak
teknolojileri kullanmasyla su kaynaklarnn kirliliklere kar korunabileceini ifade etmektedir.
Ynergeye gre, AB genelinde yeni evre kalite standartlar oluturulacak ve kimyasallar iin
uygun evresel standartlar belirlenecektir.
Avrupa Tek Senedinin yrrle girmesinden sonra topluluk, evre kalitesinin korunmas
konularnda yapt ayrntl dzenlemelerin yannda Avrupa evre Ajansnn kuruluunu da
salamtr. Birlik yesi olmayan lkelerin de katlmna ak olan ajansa Trkiye de dahil
bulunmaktadr.
ekil 1de AB Su Mevzuatnda yer alan entegre su kalitesi ynetimi bileenleri
gsterilmektedir.
4 A. Samsunlu

ekil 1. AB su mevzuat entegre su kalitesi ynetimi bileenleri (COWI Projects, 2007)
AB lkelerini kapsayan bir almada yllar iinde artma tesislerine balanma ve uygulanan
artma kademelerinin yzdelerinin deiimi verilmitir. Trkiyenin iinde bulunduu grubun
artma uygulamalarnda, kuzey ve bat lkelerinden ok geri bir konumda olduu dikkati
ekmektedir. ekil 2de lke gruplarna gre bu deerler verilmitir.
2. Trkiyenin Durumu
Trkiyede, nc Be Yllk Kalknma Plan ile birlikte (1973-1977), evre sorunlarna
ynelik politika belirleme ynnde ilk admlar atlmtr. 1978 ylnda Babakanla bal evre
Mstearl kurulmu, 1983 ylnda evre Kanunu kartlm, 1991 ylnda evre Bakanl
kurulmu ve bu Bakanlk 2003 ylnda evre ve Orman Bakanl olarak yeniden
rgtlenmitir. Bu zaman biriminde yasa, ynetmelik ve uygulama almalar yrtlmtr
(Kele ve Hamamc, 2005).
AB ile ilgili olarak ilk ortaklk katlm belgesi 2001de hazrlanm olup, 2003 ve 2005
yllarnda de gelien artlara gre revize edilmitir. evre konusundaki tarama sreci 2006da
balamtr.
Ortaklk katlm belgesine gre hazrlanan ulusal programa gre ilerin uygun olarak yaplp
yaplmad ilerleme raporlarnda aklanmaktadr. Ortaklk katlm belgesi ksa ve orta vadede
olmak zere eitli hedefler koymutur. evre konusunda ksa vadede uyumlatrma,orta vadede
ise uyumlatrma ve uygulama ynnde hedefler konulmutur.

Entegre
Su Kalitesi
Ynetimi
AB Emisyon
Limit
Deerleri

Kentsel Atksu
Direktifi

IPPC Direktifi

Nitrat Direktifi
AB Su Kalitesi Standartlar

Su ereve Direktifi

me Suyu Direktifi

Yzme Suyu Direktifi
Dier Mevzuat ve
nlemler

Habitat Direktifi

Kular Direktifi

Artma amuru
Direktifi

Seveso Direktifi

ED Direktifi

ekil 2. ABnin farkl blgelerinde atksu artmnn deiimi (Europes Environment,
2003)
Burada belirtildii gibi ksa vadede uyumlatrma almalar balatlmtr. Bu almalar
lkemizde sregelen almalarn bir devam olarak grlebilir. zerinde allmas gereken 65
direktif yaklak olarak 20ye yakn ynetmelikle ele alnmas dnlmektedir. Bunun nedeni
baz direktiflerin birka ynetmelik erevesinde ele alnmasdr (Sarkaya, 2005).
Yaplan bir sylei de, 2006 sonuna kadar AB Mkteseplerinin evreyle ile ilgili ksmn
ilgilendiren uyum almalarnn bitirilecei, ancak bu tarih itibariyle fiili olarak AB kurallarn
uygulamaya gemi olmayaca ve gei sresi olarak 20 yl ngrld belirtilmitir (ztrk,
2005).
ekil 1de grlen entegre su ynetimi iin gerekli olan ynetmeliklerden aada verilenler
lkemizde karlmtr.
- Kentsel Atksularn Artm Ynetmelii (8.01.2006 tarih ve 26047 sayl Resmi
Gazete)
6 A. Samsunlu

- Tarmsal kaynakl nitrat kirliliine kar sularn korunmas ynetmelii (18/02/2004
tarih ve 25377 sayl Resmi Gazete)
- mesuyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yzeysel Sularn Kalitesine Dair
Ynetmelik (20/11/2005 tarih ve 25999 sayl Resmi Gazete)
- Yzme Suyu Kalitesi Ynetmelii (09/01/2006 tarih ve 26048 sayl Resmi Gazete)
- Su Kirlilii Kontrolu Ynetmelii (31/12/2004 tarih ve 25687 sayl Resmi Gazete)
ekil 1de grlen entegre su ynetimi iin gerekli olan ynetmeliklerden aada verilenler
lkemizde halen karlamamtr.
- Su ereve Direktifi (2000/60/EC)
- Btnleik Kirlenme nleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi (1996/61/EC))
- Artma amuru Direktifi (86/278/EEC)
Bu ynetmeliklerle ilgili olarak taslak almalarnn yrtlmekte olduu hakknda bilgi
edinilmitir.
Btnleik Kirlenme nleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi de halen karlamamtr.
karldnda AB lkelerinde olduu gibi her sektr bu ynetmelie uyarak kendisi iin en
uygun teknii (BAT-Best Available Technique) uygulamas gerekecektir.
2006 ylnda karlan Kentsel Atksularn Artm Ynetmeliine gre belirlenmesi gereken
alanlar (hassas, normal ve hassas olmayan) halen belirlenmemitir. Bu nedenle bilhassa hassas
alanlardaki yerleim ve endstrilerde ilgili balayc deerler uygulanamamaktadr.
ABne yelik mzakerelerine devam etmekte olan Trkiyenin sahip olduu su kaynaklar iin
SDni uygulamas zorunludur. Bu zorunluluk nedeniyle, konuyla ilgili en yetkili olan ve
sorumlu olan evre ve Orman Bakanl gerekli almalara balam bulunmaktadr. Bu
ynetmeliin en ge 2009 ylna kadar karlmas gerekmektedir. Bu kapsamda, yeni birok
AB su kalite mevzuat mevcut mevzuata aktarlmtr ve mevcut mevzuatta gerekli revizyonlar
yaplmtr. Ancak ABnin 2006 yl ilerleme raporunda Trkiyede Su ereve Ynergesinin
uygulamas ile ilgili deiiklikler konusunda ilerleme kaydedilemedii ve yelik statsnn
kazanlmasnn beklenmeden bu alanda nemli bir aba harcanmas gerektii belirtilmektedir
(Morolu,2007). Benzeri deerlendirme 2007 iinde yaplmtr (www.abgs.gov.tr) .
SD kapsamndaki AB ynetmelikleri ile Trk mevzuatnn karlatrlmas Morolu (2007)
tarafndan yaplmtr. Bu karlatrmaya gre yukarda belirtilenler dnda sekiz ynergenin
halen karlmad grlmektedir..
AB uyum srecindeki Trkiye, Su ereve Direktifine (SD) uyum almalarn balatmtr.
Byk Menderes Havzasnda SDnin uyumu ve rnek Entegre Havza Ynetimi plan projesi
buna ilk rnektir. lgili kamu kurumlarnn katld bu proje sonucunda, Trkiyedeki suyun
nicelik ve niteliinin 14 ayr kamu kurumu tarafndan ynetiminin, Ulusal Su Yasas ve
Platformu ile yeniden dzenlenmesi nerilmitir. Bu konuda en nemli adm Austos 2007de
DSnin evre ve Orman Bakanlna balanmasyla atlmtr. Byk Menderes Projesi
sonucunda Nehir Havzas Planlarnn ve Komisyonlarnn da oluturulmas nerilmitir.
Ayrca lkemizde Su ereve Direktifine (SD) uyum almalarnn kimya sektrnde bir n
hazrlk kapsamnda balanld renilmitir.


3. Sonu
Kurulduundan bugne kadar AB evrenin ve su kaynaklarnn korunmasna artan bir ekilde
nem vermektedir. Bu nedenle evre sorunlarna ilikin olarak Birliin evreye zarar veren
faaliyetleri nleyici olaca belirtilmektedir. evresel problemlerin ncelikle kaynanda
nlenmesini, kirletenlerin zararlar demesini ve evrenin korunmas politikalarnn dier birlik
politikalaryla entegre edilmesini art komaktadr. Ayrca, kurulu anlamasna gre ye
lkelerin, bu ilkeler dorultusunda daha sk standartlar koyma yetkisine sahip olacaklar da
belirtilmektedir.
Bu politikalar uygulayan AB, aday lkelerinde hzl bir ekilde mevcut direktiflere uyum
salamasn istemektedir. AB tarafndan, aday lkelerin ortaklk katlm belgesine istinaden
hazrladklar programa uygun olarak ilerin yaplp yaplmad ilerleme raporlarnda
aklanmaktadr. AB mktesebatna uyum durumunu dk seviyede, snrl, homojen
olmayan-snrl ve yeterli/ileri eklinde belirlemektedirler. 2006 yl lerleme Raporundan bu
yana fasllar itibariyle AB mktesebatna uyumda kaydedilen gelimeler evre iin snrl
olarak belirtilmitir.
2007 yl lerleme Raporunda, su kalitesine ilikin mktesebatta ilerleme saland, ancak mali
planlarn oluturulmasna ihtiya duyulduu belirtilmektedir. Su ereve Direktifine uyum
salanmasna ynelik admlarn atlmad, su kalitesi ile ilgili baz direktiflere uyum
salanmad ifade edilmektedir. zellikle ye lkelerle snraan sular konusunda ibirlii
alannda adm atlmad belirtilmektedir.
ABde yrrlkte olan endstriyel kirlenme ile ilgili yasalar uygulandnda sanayiciler retim
srecini gzden geirmek zorunda kalacaktr. Temiz teknoloji ile evre dostu retim
istendiinden retim teknolojilerin yeniden gzden geirilmesi gerekecektir. Bu ise lkemizde
balangta AB lkelerde rastlanan skntlarn yaanmasna neden olacaktr. Her sektr kendi
iinde ABde yrrlkte olan ve yakn gelecekte bizde de yrrle girecek olan Btnleik
Kirlilik nleme ve Kontrol Ynetmeliine uyarak kendisi iin en uygun teknii uygulamas
gerekecektir.
Avrupa Birlii yelii yolunda ilerleyen Trkiye'nin AB evre Mevzuatna uyum maliyetinin
kamu iin 50 milyar Euro, zel sektr iin 18 milyar Euro olarak hesapland belirtilmektedir.
Bu yksek maliyetin yerli teknoloji ile bir miktar aaya ekilebileceini dnlmektedir.
Bunun salanabilmesi irketlerimizin evreyle dost yeni teknolojileri ve i gc kapasitemizi
gelitirmesine baldr. Bunu baarabilen firmalarmz u anda piyasaya hakim olan yabanc
firmalara kar hem ulusal hem de uluslararas arenada rekabet avantaj salayacaklar gibi bu
yatrmlara ayrlan paralarn lkemizde kalmasna katkda bulunacaklardr.
Kaynaklar
Europes Environment: The Third Assesment, (2003), Kiev EN Summary, European Environment Agency, EEA
Copenhagen.
Grgn, E., (2006), Sylei, Su ve evre Teknolojileri Dergisi,Say 8, stanbul
Kele, R., Hamamc, C., (2005), evre Politikas, mge Kitapevi Yayn, Ankara.
Morolu,M., (2007) ,Avrupa Birlii Su ereve Ynergesi ve Ynergenin Trkiyede Uygulamas: Bykekmece
rnei, stanbul Teknik niversitesi,Fen Bilimleri Enstits, stanbul (Yksek lisans Tezi, ynetici Do. Dr.
Mustafa Yazgan)
ztrk, M., (2005), Sylei, Su ve evre Teknolojileri Dergisi, Say 1, stanbul
8 A. Samsunlu

Sarkaya, Z.H., (2005), Panel (AB Srecinde Trkiye evre Sektr, Su ve evre Teknolojileri Dergisi,Say 5,
stanbul
COW Projects (2007), Trkiye ve AB Su Ynetimi Mevzuat evre Ynetim Plan likisi
(www.cowiprojects.com/Turkey/1st regional workshop/EU-Turkey)
www.abgs.gov.tr

11-13 Haziran 2008

Tehlikeli Maddeler Direktifi (76/464/EEC), Su ereve Direktifi
(2000/60/EC) ve ncelikli Maddeler Direktifi Arasndaki
likiler ve Trkiyedeki Uygulamalar
Yakup Karaaslan, Sedat Kadolu, Cevat Yaman, Veysel Aslan, Nermin iek, Ltfi Aka
evre ve Orman Bakanl
Stz Cad. No:14E 21.Kat 06560 Betepe ANKARA

z Bu almada, Tehlikeli Maddeler (TM) direktifinin bileenleri, uygulama safhalar ve
zellikle su ynetiminin nemli bir bileeni olan su kirliliinin nlenmesi konusundaki
yaklamlar ve lkemizdeki sanayicilerin uymas iin gereken yenilikler irdelenecektir.
Anahtar kelimeler evresel kalite standartlar; su kirlilii; tehlikeli maddeler
1. Giri
Gnmzde su; insanlarn hayat ve sal ile ekosistemler iin yaamsal bir neme sahip
olmas yannda, lkelerin kalknmasnda temel bir ihtiyatr. Su ktl giderek belirgin ve
yaygn bir sorun haline gelmekte; su kalitesi hemen hemen her lkede hzla bozulmaktadr. Bu
problem sosyal ve ekonomik adan zincirleme pek ok soruna da neden olmaktadr. rnein;
Dnyann birok blgesinde en temel ihtiyalar iin yeterli ve gvenilir suya ulam imknla-
rndan yoksun bulunan kadnlar, erkekler ve ocuklar bulunmaktadr. statistiksel almalar
nmzdeki 20 yllk dnem iinde genel olarak su kullanm ihtiyacnn %40; suyun gda temini
amacyla sulamada kullanlmas iin %17 daha fazla artacan ortaya koymaktadr. Kentleme
ve sanayilemedeki bymeye paralel olarak su kaynaklarna duyulan ihtiyacn giderek artt aktr.
te yandan, zellikle 1980li yllarda evre kirlilii sorunlar ba gstermi olup, bu
sorunlardan en geni apta etkilenen doal kaynaklar da su kaynaklar olmutur. Suyun
kalitesinin bozulmasnn en nemli nedenlerden birsi noktasal ve yayl kaynaklardan meydana
gelen tehlikeli maddelerdir. Tehlikeli Maddeler(TM), insan ve evresinde bulunan canllara
zehirli ve kanser yapma, genetii bozma gibi zararl etkileri sebebiyle tehlike meydana getir-
mektedir. TM kullanldktan sonra; havada, toprakta, suda, bitkilerin bnyesinde vs., her yerde
bulunabilir. TM, insan evresinde eitli ekilde yaylmas sonucu ve besin zincirinde meydana
getirdii birikimler insan ve dier canllarn hayatn tehdit eder bir unsur haline gelmitir.
Tehlikeli maddeler; yamursuyu, havadaki aeresol ve tozlar, bitki ve topraktan yamursuyu ile
ykanarak tanmas ve evsel ve endstriyel atksularn nihai olarak su ortamlarna varmas
neticesinde su ortamlarn kirletmektedir. zellikle toksik organik maddeler suda az ve lipitlerde
ok znme temaylne sahip olduklarndan, bu sebeple su ortamnda yaayan organizmalarda
birikmektedirler. Organizmalarda bulunabilecek konsantrasyonlar umumiyetle su ortamndaki
konsantrasyondan ok daha yksektir. Organizmadaki bu birikme esas olarak;
- Sudaki mevcut tehlikeli madde konsantrasyonuna,
- Tehlikeli maddenin hidrofibitesi ve bozunma yar mrne,
- Organizmann mrne yani organizma temas sresine ve organizmann metabolizmasna
10 Y. Karaaslan, S. Kadolu, C. Yaman ve di.

bal olarak meydana gelmektedir.
Yukarda zikredilen nedenlerden dolay Avrupa Birlii 4 Mays 1976 tarih, 76/464/EEC sayl
Konsey Direktifini yaymlamtr. Daha sonra eitli tarihlerde sucul ortamlardaki bileenler ve
insanlar iin ok toksik baz maddelerin dearj standartlarn ve kalite standartlarn ieren
76/464/EEC direktifinin karde direktifleri;
- Klor-alkali elektroliz endstrisi tarafndan yaplan cva boaltmlar iin snr deerleri ve
kalite objektifleri hakknda 22 Mart 1982 tarih ve 82/176/EEC sayl Konsey Direktifi,
- Klor-alkali elektroliz endstrisi haricindeki dier endstriler tarafndan yaplan cva
boaltmlar iin snr deerleri ve kalite objektifleri hakknda 8 Mart 1984 tarih ve
84/156/EEC sayl Konsey Direktifi,
- 74/464/EEC Sayl Direktifin EKinin Liste 1inde yer alan baz tehlikeli maddelerin
boaltm iin snr deerler ve kalite objektifleri hakknda 12 Haziran 1986 tarih ve
86/280/EEC sayl Konsey Direktifi,
- Kadmiyum Boaltm iin snr deerler ve kalite objektifleri hakknda 26 Eyll 1983 tarih
ve 83/513/EC Sayl konsey direktifi ve
- Hexachlorocyclohexane (Heksaklorasikloheksan) boaltm iin snr deerleri ve kalite
objektifleri hakknda 9 Ekim 1984 tarih ve 84/491/EEC sayl Konsey Direktifi
yaymlanmtr.
Tehlikeli maddeler direktifi (TMD) ve karde direktiflerinin Trk Mevzuatna uyumlatrlmas
amacyla yaplan almalar neticesinde; Tehlikeli Maddelerin Su ve evresinde Neden
Olduu Kirliliin Kontrol Ynetmelii (TMSKKY) hazrlanm 26 tarih 2005 tarih ve 26005
sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.
Noktasal ve yayl kaynaklardan meydana gelen zellikle toksik organik maddeler sucul
organizmalarda, sedimanlarda ve dier canllarda birikmeye sebebiyet verdii iin Su
kaynaklar ile bu kaynaklar oluturan ve devamllklarn salayan ilgili ekosistemlerin
korunmas asndan TMSKKY nem arz etmektedir.
TMSKKYnin amac;
- Su ve evresinde tehlikeli maddelerden kaynaklanan kirliliin tespiti, nlenmesi ve kademeli
olarak azaltlmas,
- Yzeysel sularda, hali sularnda, blgesel sularda kirlilie neden olan tehlikeli maddelerin
belirlenmesi,
- Kirlilik azaltma programlarnn oluturulmas,
- Kirliliin nlenmesi ve izlenmesi,
- Suya dearj edilen tehlikeli maddelerin envanterinin yaplmas ve
- Dearj standartlar ve kalite kriterlerinin belirlenmesi ile ilgili teknik ve idari esaslar
kapsamaktadr.
Yukarda da zikredildii gibi TMSKKYnin uygulanmas iin sucul ortamlarda kirlilie neden
olan TM belirlenmesi yani envanterinin yaplmas, alc ortamlar iin evre Kalite
Standartlarnn tespit edilmesi ve bu standartlara ulalmas iin kirlilik azaltma programlarnn
meydana getirilmesi hayati nem arz etmektedir.
Bu dorultuda aadaki blmlerde TM direktifi ve karde direktiflerinin daha iyi anlalmas
maksadyla ncelikli olarak evre Kalite Standartlar(KS), 2000/60/EC sayl Su ereve
Tehlikeli Maddeler Direktifi (76/464/EEC), Su ereve Direkti (2000/60/EC) ve ncelikli Maddeler
Direktifi Arasndaki likiler ve Trkiyedeki Uygulamalar
11

Direktifi (SD) ve SDnin karde direktifi olan ncelikli Maddeler direktifinden
bahsedilmitir.
2. evre Kalite Standard (KS)nn, TMD, SD ve SDnin Karde
Direktifi Olan ncelikli Maddeler Direktifi ile likisi
SCDnin amac 2015 ylnda iyi su kalitesine ulamaktr. Bu maksatla sucul ortamlarn
iyiletirilmesi ve korunmasnn srdrlebilirliinin salanmas iin ncelikli madde (M)
dearj standartlarnn iyiletirilmesi ve azaltlmas ve ncelikli tehlikeli maddelerin(TM)
kullanmnn azaltlmas ve/veya retiminin bitirilmesi gerekmektedir. yi su kalitesi durumu
iin hem kimyasal hem de ekolojik olarak iyi su kalitesi durumunun salanmas gerekmektedir.
yi yzeysel su durumu = yi kimyasal durum + yi ekolojik durum
yi yeralt suyu durumu = yi kimyasal durum + yi miktar durumu
Yzeysel ve yer alt sular iin yi kimyasal durum = KSdr.
KS = LC 50 + Emniyet Faktr (Mckay S, 2006)
Emniyet Faktrnden maksat yllk ortalama ve maksimum izin verilebilir konsantrasyondur.
Yukardaki formlasyon, ngiltere evre ajans tarafndan kullanlmaktadr. Yllk ortalama ve
maksimum izin verilebilir konsantrasyonun belirlenebilinmesi iin alc ortamlarn izlenmesi
gerekmektedir. zellikle maksimum izin verilebilir konsantrasyonun tespiti iin baz toksisite
ieren su kalitesi modellerinin kullanlmas gerekmektedir. Amerikada TMnin sucul ortamlara
etkisinin tayini iin AQUATOX modeli kullanlmaktadr. Ayrca sz konusu model kirlilik
azaltma programlarnn sucul ortamlara etkisinin tayini iin de kullanlmaktadr.
SD eitli kirletici trlerini tanmlamtr. Avrupa Birlii komisyonu ve ye lkeler bu
kirletici parametrelerin gz nne alnmas hususunda farkl roller oynamaktadr. Avrupa Birlii
Komisyonu ncelikli ve ncelikli tehlikeli maddeler iin KSn tespit ederek SDnin taslak
direktifi olan ncelikli maddeler direktifine koymutur. Bu direktifte yer almayan TM iin
KSnn ye lkeler tarafndan meydana getirilmesi gerekmektedir. ncelikli maddeler (M)
ve ncelikli Tehlikeli Maddeler (TM) iin meydana getirilen KS btn Avrupada
uygulanacaktr. ye lkeler tarafndan meydana getirilecek olan KS Nehir havzas baznda
veya nehir havzasnn bir ksm iin oluturulacak olup, sadece belirlenen alan iin uygulanacaktr.
M ve TM dndaki TMler iin KSnn tespitinde aada verilen admlar izlenmelidir;
- lgili maddelerin tespiti,
- Standartlarn meydana getirilmesi,
- Ynetmeliklerde yer verilmesi ve
- Nehir havzas ynetim planlarna konulmas ve evresel konsantrasyonlarn azaltlmas iin
nihai nlemlerin alnmas.
Nihai olarak 33 tane ncellikli madde aadaki gibi snflandrlmtr;
- nceliki Maddeler (M): Alachlor, atrazin, benzen, chlorofenvinphos, chloropyrifos, 1,2-
dichloroethane, dichloromethane, di(2-ethylhexyl)phthalate, (DEHP), diuron, fluoranthene,
isoproturon, kurun ve bileenleri, naphthalene, Nikel ve bileenleri, octylphenol,
pentachlorophenol, simazine, trichlorobenzenes, trichloromethane ve trifluralin.
- ncelikli Tehlikeli Maddeler (TM): Anthracene, brominated diphenylether (PentaDBE),
kadmiyum ve bileenleri, chloroalkanes (C10-13), endosulfan, hexachlorobenzene,
hexachlorobutadiene, exachlorocyclohexane, cva ve bileenleri, nonylphenols,
pentachlorobenzene, polyaromatic,1hydrocarbons (PAHs) ve tributylin (TBT) bileenleri.

Avrupa Birliinin Komisyonu ve ye lkelerin sorumluluklar ekil 1de gsterilmitir.

ekil 1. Avrupa Birliinin Komisyonu ve ye lkelerin sorumluluklar
SDde KSnn meydana getirilmesi ile ilgili metot ek 5 paragraf 1.2.6 da yer almtr. Bu
metot Fraunhofer raporunda etraflca tanmlanmtr (Lepper, 2005). Bu dokman Avrupa
Birlii komisyonu tarafndan M ve TM KSlarnn tayini iin kullanlmaktadr. Ayrca bu
metot dier ye lkeler tarafndan dier TM KSlarnn tayini iin de kullanlmaktadr. Ayrca
Avrupa Birlii komisyonu REACH direktifi altnda metallerin biyolojik mevcudiyeti de dahil
yeni bir rehber dokman zerinde almaktadr.
Genellikle KS literatrden faydalanarak eko-toksik deneyleri ile tayin edilmektedir. Bu
almalar Avrupa Birlii Komisyonunca ncelikli maddeler iin uygulanan iyi bir
metodolojidir. Baz maddeler iin risk deerlendirilmesi 91/414/EEC, 98/8/EC direktifleri ile
EC/973/93 yasasnda bulunmaktadr. Komisyon bu risk deerlendirmelerini KSnn meydana
getirilmesindeki dblikasyonlar nlemek iin kullanmaktadr.
ncelikli maddeler direktifi temel olarak yzeysel sular iin verilen KSn iermektedir.
Bunlar isel ve dier yzeysel sular (hali, deniz) iin oluturulmutur. ncelikli maddeler
direktifinde KS sularda gzlenen yllk ortalama konsantrasyon (AA-EQS) ve Maksimum
konsantrasyon (MAC-EQS) eklinde yer almaktadr. Bu deerler artlmam sularda organikler
iin toplam su alnarak 0.45 m filtreden geirilerek hesaplanmaktadr. SD, KSn hem
biyota hem de sediman iin gz nne almaktadr. ye Devletler tarafndan gelitirilen KS
biyotalar korumak iin ok daha sk olabilmektedir. ncelikli Maddeler direktifi sediman iin
KSn iermemektedir. Bunun nedeni sediman toksisitesi iin yeterince data olmamasndan
kaynaklanmaktadr. TMDi Liste 1de yer alp da SDde M ve TM olarak seilen maddeler
ve KS Tablo 1de, TMDi Liste 1de yer alp da SDde M ve TM olarak seilmeyen
maddeler ve KS Tablo 2de verilmitir.
13

Tablo 1. TMDi Liste 1de yer alp da SDde M ve TM olarak seilen maddeler
ve KS
Maddeler CAS No OK-KS (g/l) OK-KS (g/l) SDdeki Durumu
1 Kadmiyum ve bileikleri 7440-43-9 1 0,08 TM
2 Hexachlorobenzene 118-74-1 0.03 0.0004 TM
3 Hexachlorobutadiene 87-68-3 0.1 0.003 TM
4 1,2-dichloroethane 107-06-2 10 10 M
5 Hexachlorocyclohexane (HCH) 608-73-1 0,1 0,02 TM
6 Civa ve bileikleri 7439-97-6 1 0,05 TM
7 Pentachlorophenol 87-86-5 2 0.2 M
8 trichlorobenzenes (all isomers)3 12002-48-1 0.4 0.4 M
9 Trichloromethane 67-66-3 12 12 M
Tablo 2. TMDi Liste 1de yer alp da SDde M ve TM olarak seilmeyen
maddeler ve KS
Maddeler CAS No OK-KS (g/l) OK-KS (g/l) SDdeki Durumu
10 DDT total 50-29-3 0.025 0.025 -
para-para-DDT na 0.010 0.010 -
11 Aldri 309-00-2 0.01 0.010 -
12 Dieldrin 60-57-1 0.01 0.010 -
13 Endrin 72-20-8 0.005 0.005 -
14 Isodrin 465-73-6 0.005 0.005 -
15 Carbontetrachloride 56-23-5 12 12 -
16 Tetrachloroethylene 127-18-4 10 10 -
17 Trichloroethylene 79-01-6 10 10 -
Yukardaki bilgilerin nda TMSKKYde KSnn konularak uygulamaya geilebilinmesi
iin M ve TM dndaki dier TM ye lkelerden alnarak uygulanmas avantajl gibi
gzkmektedir. Ayrca KSnn belirlenmesi uzun ve maliyet gerektiren bir alma olduu iin
bu yol evre ve Orman Bakanlnca tercih edilmektedir.
3. TMD, SD ve SDnin Karde Direktifi Olan ncelikli Maddeler
Direktifi Arasndaki liki
Su ereve direktifi ereve bir direktiftir. Yasal yazda maksat iyi su kalitesi durumuna
erimek olup, temel prensipleri iermekte, ancak daha fazla spesifik maddeleri iermemektedir.
SD yaynlandnda ncelikli maddelerin seimi yaplmamt, KS hazrlanmas safhasnda
nlemler tanmlanmamt. KSn ve nlemleri ieren direktif SDnin karde direktifi olan
M (COM(2006) 397 final) direktifidir. Bu direktifin 2008 ylnn iinde veya 2009 ylnn ilk
yarsnda yaynlanmas planlanmaktadr.
SD, M direktifi ile direkt ilikilidir. MD de SDnin baz ksmlar revize edilmitir.
Bylece 2455/2001/EC ve SDnin ek Xda yer alan bu maddeler iin KS meydana
getirilmitir. SD TM direktifi ile ilgili eitli referanslar iermekte ve SDnin ek 9unda
TMD ve karde direktifleri listelenmitir. Bu referanslar, maddeler 22(2), 22(3), 22(6), ek II.
1.4, ve TMD iin ek IXda ve maddeler 2, 10(2), 10(3), 16(4), 22(4) ve ek IX iin ek II 1.4.3de
bulunmaktadr. Bu maddelerin ou TMD yrrlkten kaldrlp, SDye ilgaa olduunda ele
alnacak olup, rnek olarak TMD iin meydana getirilen KS SDye transfer olacak ve
TMD listeleri ncelikli madde listeleri ile yer deitirecektir. M direktifi TMD iin aklayc
notlar iermektedir.

SD geni bir kapsama sahip olmasna ramen, TMD ile gayesi ayndr. SD temel olarak
KS ile iyi su kalitesi durumuna ulamaya odaklanmtr. Emisyon Limit Deerleri (ELD)
SDde meydana getirilmemi, ancak ye lkeler tarafndan meydana getirilmesi zorunlu olup,
KSna uygun olmas gerekmektedir. TMD temel olarak dearja odaklanm bu yzden
Emisyon Limit Deerleri (ELD) daha baskn olarak bulunmaktadr. SD kapsamnda alc
ortamlarda izleme ve raporlama yaplarak Avrupa Birlii Komisyonuna sunulmas zorunludur.
Tm bunlar TMDde dearjlarla ilgilidir. ki direktif arasnda bir ok benzerlikler olmasna
ramen SD TMDne gre daha az prosedr ve ilemlerle ilgili tanmlamalar iermektedir.
SD izleme ve KSlarn nasl meydana getirilecei ile ilgili rehber ok daha kapsamldr.
Komisyonca belirlenmi TMD Liste Ideki 17 adet maddenin KSlar mevcuttur (rnek olarak
cadmium, hexachlorobenzene, hexachlorobutadiene gibi). Bu maddeler iin KS karde
direktifte verilen M ve TMin yeni standartlarndan transfer edilebilir. TMDnin Liste Inde
bahsedilen maddeler SD ek IXuna transfer edilmektedir. Ek IX gsterge bir listedir. Bu
maddelerin nemli miktarda salnm olduunda standartlar meydana getirilmelidir. SDde
nemli miktarn ne olduu ile ilgili herhangi bir tanmlama olmayp, TMD ile ilgili dearjda
muhtemel bulunabilirlikleriyle karlatrlabilinir. TMD Liste I ve Liste IIdeki maddelerin
SDye transferi ekil 3de gsterilmitir.

ekil 3. TMD Liste I ve Liste IIdeki maddelerin SDye transferi
TMD ile SD ve SDnin karde direktifi MD arasndaki temel farkllklar aada verilmitir.
76/464/EEC: Sucul ortamlarda belirli tehlikeli maddelerin meydana getirdii kirlilik.
- ncelikle dearja daha sonra su kalitesine odaklanmtr.
- Hem KSn hemde Emisyon Limit Deerlerini(ELD) iermektedir.
- Yalnz kimyasal kaliteyi kapsamaktadr.
- Yalnz noktasal kaynaklar gz nne alnmaktadr.
- Temel odaklanma ELDne ulamaktr.
15

- Komisyona snrl raporlama zorunluluu vardr. (2006/11/EC (deiik 76/464/EEC)
maddesinde grlmektedir.))
- Yalnz ulusal aktiviteleri iermektedir (rnek olarak snr aan sular yoktur.)
- zleme alc ortamlarda deil yalnzca dearjdan sonra yaplmaktadr.
2000/60/EC Su ereve Direktifi
- ncelikle iyi su kalitesine daha sonrada dearja odaklanmtr.
- Yalnzca KSn iermekte, ELD nlemlerle birletirilmitir (rnek olarak Nehir Havzas
Planlar, izinler)
- Hem kimyasal hem de ekolojik kaliteyi kapsamaktadr.
- Hem yayl hem de noktasal kaynaklar gz nne almaktadr.
- Eer KS alrsa ncelikle kaynak analizi yaplr daha sonra nlemler alnr (ELD
sklatrlr).
- Nehir havzas baznda yaklamlar ierir.
- Avrupa Komisyonuna kapsaml bir raporlama zorunluluu vardr (madde 15).
- Nehir Havzas ierisinde beraber almay ngrr (komu ye lkeler).
- Entegre yaklam vardr (emisyon limiti + kalite standard)
- KS hem su, hem sediman hem de biyota iindir.
- zleme KSna odaklanmtr (konsantrasyon KSna uygun yaplmaldr).
SDdeki M ve TM listesi ve dier nemli bilgiler Tablo 3de verilmitir.
Tablo 3. SDdeki M ve TM listesi ve dier nemli bilgiler
ncelikli Tehlikeli Maddeler ncelikli Maddeler Dier Tm Kirleticiler
- Durum: TMD Liste 1
- 2020deki durumu = 0 dearj
- Meydana Getirilme = Avrupa
Birlii
- zleme = 12x /yl
- 2015 ylnda KSna
ulamak
- Meydana Getirilme =
Avrupa Birlii
- zleme = 12x /yl
- 2015 ylnda KSna ulamak
- Meydana Getirilme = ye
lkeler
- zleme = 4x /yl
Anthracene
Pentabromodiphenylether 1
Kadmiyum ve bileenleri
C10-13 Chloroalkanes
Endosulfan
Hexachlorobenzene (HCB)
Hexachlorobutadiene (HCBd)
Hexachlorocyclohexane (HCH)
Civa ve bileenleri
Nonylphenols
Pentachlorobenzene
Polyaromatic
hydrocarbons(PAH)
Tributyltin compounds (TBT)

Alachlor
Benzene
Atrazine
Chlorfenvinphos Chlorpyrifos
1,2-Dichloroethane
Di-Ethyl-Hexyl-Phthalate
(DEHP)
Dichloromethane
Diuron
Fluoranthene
Isoproturon
Kurun ve bileenleri
Naphthalene
Nikel ve bileikleri
Octylphenols
Pentachlorophenol (PCP)
Simazine
Trichloromethane
Trichlorobenzenes (TCB)
Trifluralin
ye lkeler tarafndan
seilecektir.

TMD ile SD arasnda en gze arpc husus SD kapsamnda, TMD(liste 1)e gre daha az
saydaki maddelerin yava yava kullanmdan kaldrlma zorunluluudur. Dier maddeler
(M+TMDnin karde direktifleri+ye lkeler tarafndan seilen maddeler) KSna uymak
zorundadrlar. SDde verilen zaman izelgesi TMDye gore daha sk ve izleme iin daha ok
aba sarf edilmesi gerekmektedir. zleme, evre kalite standartlarna odaklanm ve M ve
TM iin ylda 12 kez ve dier maddeler iin ylda 4 kez yaplp, Brksele raporlanmak
zorundadr. Bunlara ilaveten SD yaygn ve noktasal kaynakl nlemlere ynelmi olup, TMD
yalnzca noktasal kaynakl dearjlara ynelmitir.
4. Trkiyedeki Uygulama
TMD ve karde direktiflerinin Trk Mevzuatna uyumlatrlmas amacyla yaplan almalar
neticesinde; Tehlikeli Maddelerin Su ve evresinde Neden Olduu Kirliliin Kontrol
Ynetmelii (TMSKKY) hazrlanm 26 tarih 2005 tarih ve 26005 sayl Resmi Gazetede
yaymlanarak yrrle girmitir.
TMSKKY 3 noktaya odaklanmtr;
- TMin envanterinin yaplmas,
- zleme ann meydana getirilmesi,
- Kirlilik azaltma programlarnn oluturulmas
TMSKKY hazrlanrken yalnzca TMD ve onun karde direktifleri gz nne alnmtr. SD
ve onun karde direktifi olan M direktifine baklmamtr. TMSKKY liste 1i hazrlanrken
yalnzca TMDnin karde direktiflerinde verilen maddeler alnmtr. TMSKKY liste 2
hazrlanrken TMD Liste 2sinden faydalanlmtr. Ancak eksik kalan maddeler olmutur. Hem
liste 1 ve hem de liste 2 iin noktasal kaynakl dearjlara odaklanlmtr. zellikle Liste 1deki
maddeler iin dearj standartlar verilmitir. Liste 2 iinde Su Kirlilii Kontrol
Ynetmeliindeki dearj standartlarna atfta bulunulmutur.
TMSKKY Liste 1 ve liste 2 deki maddelerin ounun analizinin yaplamamas, bu maddelerin
envanterinin yaplmam olmas ve zellikle Liste 2deki maddelerin ounda dearj
standartlarnn olmamas, TMSKKY uygulanmasn nerdeyse imkansz hale getirmitir.
Trkiyede alc ortamlarn korunmas iin hayati nem arz eden TMSKKY iin aadaki
admlarn uygulanmasnda fayda grlmektedir.
1. Dearjlarda muhtemel tehlikeli maddelerin tanmlanmas ve envanterinin yaplmas
- Btn noktasal ve yayl kaynaklar iin detayl bilgilerin tanmlanmas
- Dearjlar olas muhtemel TM iin ayn fikirde olunmas,
- TM ile ilgili olan Sektrlerin tanmlanmas
- Dearjlarda muhtemel TM tanmlanmas
2. Numune emalarnn meydana getirilmesi ve izleme ann kurulmas
3. Datalarn analizi
4. Sabit durum artlarnn tanmlanmas
5. Lisans prosedrlerinin gelitirilmesi ve bu lisans prosedrlerinin sabit durumlara
dayandrlmas,
6. ListeII deki maddeler iin KSlarn gelitirilmesi,
7. Etkilerin deerlendirilmesi (bu kapsamda baz modellerin kullanlmas)
8. KSlarnn salanmas iin planlarn gelitirilmesi ve
9. Lisans ilerinin gelecek artlara gre meydana getirilmesi.
17

zellikle M ve TM dnda kalan maddeler iin KSnn meydana getirilmesi gerekmekte-
dir. Ancak KSnn her nehir havzas iin veya baz alt nehir havzas iin meydana getirilmesi
gerektiinden alc ortamlarn ok fazla olduu lkemizde, KSnn meydana getirilmesi son
derece maliyetli olacak ve uzun zaman alacaktr. Tm bunlar meydana getirilinceye kadar dier
Avrupa lkelerini KSnn alnarak uygulamaya geilmesi uygun grlmektedir.
br taraftan Lisans ilemlerinde mutlaka KS gz nne alnmal ve dearjlarda yke dayal
standartlar meydana getirilmelidir. KSdan Dearj standartlarna geerken baz basit
simlasyonlardan faydalanlabilinir. Ayrca KSnn salanmad durumlarda Kirlilik azaltma
programnn uygulanmasna geilmelidir.
5. Sonu
Tehlikeli maddeler, Su evresi iin nemli risk tekil eden zehirlilik, kalclk ve biyolojik
birikme zelliinde olan madde ve madde gruplar olarak tanmlanmaktadr (TMSKKY).
Tehlikeli Maddeler, insan ve evresinde bulunan canllara zehirli, kanser yapma ve genetii
bozma gibi zararl etkileri tehlike meydana getirmektedir.
Bu almada, Tehlikeli Maddelerle ilgili olan Avrupa Birlii direktifleri;
- 76/464/EEC sayl TMD ve onun karde direktifleri,
- 2000/60/EC sayl Su ereve Direktifi ve
- Taslak ncelikli maddeler direktifi
incelenmi, bu direktiflerin birbirleri ile olan ilikileri ve Trkiyedeki duruma da baklmtr.
Su ereve direktifi ereve bir direktiftir. Maksat iyi su kalitesi durumuna erimek olup, alc
ortamlarn korunmas ve havza koruma planlarnn hazrlanmas iin temel prensipleri
iermektedir. SDnin karde direktifi olan MD (COM(2006) 397 final) taslak halinde olup,
2008 ylnn iinde veya 2009 ylnn ilk yarsnda yaynlanmas planlanmaktadr. SD M
direktifi ile direkt ilikilidir. MDde, SDnin baz ksmlar revize edilmitir. MDde
maddeler M ve TM olarak gruplandrlm olup, Avrupa Birlii Komisyonu bu maddeler
iin KSn tespit etmitir. Ayrca bu maddelerin alc ortamlarda ylda 12 defa izlenip,
Komisyona ye lkelerden tarafndan raporlanmas zorunludur. Bu direktif de yer almayan TM
iin KSnn ye lkeler tarafndan meydana getirilmesi gerekmektedir. M ve MD iin
meydana getirilen KS btn ye lkeler tarafndan uygulanmak zorundadr.
TM direktifi hem KSn hem de ELD iermekte olup, ncelikle dearja daha sonrada su
kalitesine odaklanmtr. SD ncelikle alc ortamlarn kalitesine, daha sonra dearjlara ve
alnacak nlemlere odaklanm olup, bu nlemler hem noktasal hem de yayl kaynaklar
iermektedir. Bu dorultuda SD izleme ncelikle alc ortamlarda yaplmaktadr. Oysaki TMD
izleme sadece dearjdan sonra yaplmaktadr.
SD ile TMD direktifi arasndaki en nemli farkllklardan birisi SD nehir havzas baznda
sucul ortamlarn korunmasn hedefleyip, bu kapsamda iyi su kalitesine ulamak iin hem
emisyon limitini hem de kalite standardn gz nne almtr. Sucul ortamlarn korunmas iin
SDi kimyasal durumun yannda ekolojik duruma da bakmaktadr.
6. Deerlendirme
TMD ve karde direktifleri Trk Mevzuatna uyumlatrlm olup, Tehlikeli Maddelerin Su ve
evresinde Neden Olduu Kirliliin Kontrol Ynetmelii (TMSKKY) 2005 ylnn Kasm
aynda yaymlanmtr. TMSKKY liste 1i hazrlanrken yalnzca TMDnin karde

direktiflerinde verilen maddeler alnmtr. TMSKKY liste 2i hazrlanrken TMD Liste
2sinden faydalanlmtr. TMSKKY Liste 1 ve liste 2 deki maddelerin ounun analizinin
yaplamamas, bu maddelerin envanterinin yaplmam olmas ve zellikle Liste 2deki
maddelerin ounda dearj standartlarnn olmamas, TMSKKY uygulanmasn nerdeyse
imkansz hale getirmitir.
Yukardaki bilgiler nda TMSKKYnin revize edilmesi zaruridir. ncelikle TMSKKYnin
Liste 1i gzden geirilmelidir. M Direktifinde verilen KS, sz konusu ynetmelie konu-
lup, uygulama almalarna balanlmaldr. Dier maddeler iinde Avrupa Birlii lkelerince
tespit edilen KSlara baklp, bu deerler alnabilir. nk lkemiz corafik olarak ok geni
bir alana sahip olmas ve dier maddeler iin belirlenecek olan KSnn nehir havzas veya alt
havzas baznda belirlenmesi gerektiinden, uzun zaman alacak ve ok maliyet getirecektir.
Sonu olarak Trkiyede TMSKKYnin uygulanmas iin SD ve MD direktifine
odaklanlmal ve aadaki admlar izlenmelidir;
- Tm noktasal ve yayl kirlilikleri gz nne alarak TM iin envanter sisteminin yaplmas,
- TM iin izleme ann kurulmas,
- M ve TM dndaki TM iin KSnn meydana getirilmesi,
- Lisanslandrma ilemlerinin KSna gre yaplmas ve dearjlarn yklerinin gz nne
alnmas ve
- KS nn salanmad durumda Kirlilik azaltma programlarnn uygulanmas
gerekmektedir.
Kaynaklar
Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2000 establishing a framework
for Community action in the field of water policy. OJ L 327, 22.12.2000, pp 1- 51
Final Report of the Study Contract No. B4-3040/2000/30637/MAR/E1: Identification of quality standards for priority
substances in the field of water policy. Towards the Derivation of Quality Standards for Priority Substances in the
Context of the Water Framework Directive. (04 September 2002)
Konsey direktifi, 2000/60/EC sayl, 23 Ekim 2000 tarihli Su Politikas Sahasnda topluluk faaliyetleri iin bir
alma erevesi oluturulmasna ilikin direktif
Konsey direktifi, 76/464/EEC sayl, 4 Mays 1976 tarihli belirli tehlikeli maddelerin sucul ortamda meydana
getirdii kirlilie ilikin direktif
Konsey direktifi, 82/176/EEC sayl, 22 Mart 1982 tarihli, Klor-alkali elektroliz endstrisi tarafndan yaplan cva
boaltmlar iin snr deerleri ve kalite objektifleri hakknda direktif,
Konsey direktifi, 84/156/EEC sayl, 8 Mart 1984 tarihli, Klor-alkali elektroliz endstrisi haricindeki dier endstriler
tarafndan yaplan cva boaltmlar iin snr deerleri ve kalite objektifleri hakknda direktif,
Konsey direktifi, 86/280/EEC sayl, 12 Haziran 1986 tarihli, 74/464/EEC Sayl Direktifin EKinin Liste 1inde yer
alan baz tehlikeli maddelerin boaltm iin snr deerler ve kalite objektifleri hakknda direktif,
Konsey direktifi, 83/513/EC sayl, 26 Eyll 1983 tarihli, Kadmiyum Boaltm iin snr deerler ve kalite
objektifleri hakknda direktif,
Konsey direktifi, 84/491/EEC sayl, 9 Ekim 1984 tarihli, Hexachlorocyclohexane (Heksaklorasikloheksan) boaltm
iin snr deerleri ve kalite objektifleri hakknda direktif,
http://forum.europa.eu.int/Members/irc/env/wfd/library
Lepper, P., 2005. Manual on the Methodological Framework to Derive Environmental Quality Standards for Priority
Substances in accordance with Article 16 of the Water Framework Directive (2000/60/EC).
Richard A. Park and Jonathan S.Clough, (2004), Modeling Environmental Fate and Ecological Effects in Aquatic
Ecosystem Volume 2: Technical Documantation, U.S. EPA Office of Water Office of Science and Technology.
Mckay S., (2006) evresel Kalite Standartlar, Trkiyede Su Kapasitesinin Glendirilmesi Isimli Twining Projesine
Hazrlk Kzlcahamam, Trkiye

11-13 Haziran 2008

Endstriyel Kaynakl Kirlenmi Sahalar in evre Ynetim
Sistemi
Kahraman nl, Meltem Gvener, Serkan Girgin, lk Yeti, Filiz B. Dilek, Ayegl
Aksoy, Beril Byker, ener Polat
Orta Dou Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, 06531, Ankara
E-posta: kunlu@metu.edu.tr

z Son dnemlerde ska karlalan ve kamuoyuna da yansyan evresel kirlenme olaylar
karsnda, ilgili ynetmelik ve mevzuatn yetersiz kalmakta, bu nedenle de evre ve Orman
Bakanl (OB) zellikle toprak ve/veya yeralt suyu kirlenme vakalarn zmlemekte
zorlanmaktadr. Dolaysyla, kirlenmi sahalarn kontrol altna alnabilmesi iin sistematik bir
yapnn gelitirilmesi OBnin temel ihtiyac olarak ortaya kmaktadr. Ancak, lkemizde
kirlenmi sahalarn tehis edilmesi, kayt altna alnmas, deerlendirmesi ve temizlenmesine
ynelik bir ynetim sistemi bulunmamaktadr. Bu almann amac; noktasal kaynakl
kirlenmi sahalarn sistematik bir ekilde ele alnmasn salayacak ve Toprak Kirliliinin
Kontrol Ynetmelii (TKKY) kapsamnda yer alacak bir Kirlenmi Sahalar Ynetim
Sisteminin (KSYS) gelitirilmesidir. Bu ynetim sistemi, noktasal kaynaklar nedeniyle
kirlenmi sahalarn tehis edilmesi, kayt altna alnmas, deerlendirilmesi ve temizlemesi
aamalarnda hangi yntemlerin uygulanmas gerektiini sistematik olarak tanmlayan teknik bir
yaklam olup TKKYnin omurgasn oluturacaktr. Gelitirilen bu ynetim sistemi, TKKY ile
btnletirilmek suretiyle uygulamaya aktarlacaktr. KSYSnin ilerliinin srdrlebilir
olmas iin srecin nemli aamalar bir bilgi sistemi vastasyla uygulanacak ve takip
edilecektir.
Anahtar Kelimeler noktasal kaynakl kirlenmi sahalar; evre ynetim sistemi; toprak kirlilii
1. Giri
Kirlenmi sahalardan kaynaklanan hava, su (yzey ve/veya yeralt suyu) ve toprak kirliliinin
ksa, orta ve uzun vadede evre ve insan sal zerinde ciddi risk oluturduu bilinen bir
gerektir. Bu sebepten dolay, son 20-25 yllk dnemde Avrupa Birlii (AB) bnyesinde
noktasal kaynakl kirlenmi sahalarn tehisi, kayt altna alnmas, deerlendirilmesi ve
temizlenmesine ynelik hem mevzuat hem de teknolojik zm gelitirme asndan youn
almalar yaplm ve kirlenmi sahalarn ynetimi konusunda nemli mesafeler kat edilmitir.
Trkiyede kirlenmi sahalarn says gnden gne artmaktadr. Sanayi tesislerinde retilen,
hammadde olarak kullanlan eitli tehlikeli kimyasal maddelerin veya atklarn depolanmalar
ve nakledilmeleri srasnda meydana gelebilecek kazalar sonucunda oluan dknt ve
szntlarn yan sra, kontrolsz veya uygunsuz atk bertaraf gibi faaliyetler nedeniyle noktasal
kaynakl toprak ve yeralt suyu kirlilii ortaya kmaktadr. lkemizde bu sahalarn tehis
edilmesi, kayt altna alnmas, izlenmesi ve temizlenmesine ynelik bir ynetim sistemi
bulunmamaktadr. Bu durumun en nemli sebeplerinden bir tanesi evre mevzuatmzda
kirlenmi saha kavramnn yer almyor olmasdr. Kirlenmi sahalarn teknik ve hukuki bir
20 K. nl, M. Gvener, S. Girgin ve di.

tanmnn halen yaplmam olmas, mevcut baz ynetmeliklerin etkin ve yaygn bir ekilde
uygulanmasn engellemekte, evre ve Orman Bakanl (OB) tarafndan da ciddi bir eksiklik
olarak grlmektedir. Mevcut durumda, kapsaml bir Kirlenmi Sahalar Ynetim Sistemi
gelitirilmesi OBnin temel ihtiyac olarak ortaya kmaktadr. Son dnemlerde ska
karlalan ve kamuoyuna da yansyan evresel kirlenme olaylar ile ilgili sorunlar, OBnin
sz konusu ihtiyalarna gncel rneklerdir.
Bu almann amac noktasal kaynakl kirlenmi sahalarn sistematik bir ekilde ele alnmasn
salayacak ve Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (TKKY) kapsamnda yer alacak bir
Kirlenmi Sahalar Ynetim Sistemi (KSYS) gelitirilmesidir. Bu ynetim sistemi kirlenmi
(toprak ve/veya yeralt suyu kirliliine maruz kalm) sahalarn tehis edilmesi ve kayt altna
alnmas, izlenmesi, deerlendirilmesi ve temizlemesi aamalarnda hangi yntemlerin
benimsenmesi gerektiini sistematik olarak tanmlayan teknik bir yaklamdr. Ayrca, sz
konusu ynetim sisteminin, temizlenmesi gereken kirlenmi sahalarn, hangi yntemlerle ve
hangi kriterlere gre, ne dereceye kadar temizlenmesi, almalarn ne ekilde yrtlmesi ve
sonulandrlmas gerektii hususlarn ak olarak ortaya koymas gerekmektedir. KSYS, AB
Toprak ereve Direktifinin gereklerini dikkate alan, lkemiz koullarnda srdrlebilirlii
olan, uygulanabilir yaklam, yntem ve teknik aralar ieren bir sistem olarak tasarlanmtr.
2. Kirlenmi Sahalar Ynetim Sistemi
Son yllarda yrrle giren ynetmelikler asndan nemli ilerlemeler kaydedilmi olmasna
karn, hem kapsam hem de uygulama asndan mevcut durum Trkiyenin ABye uyum
srecinde noktasal kaynakl kirlenmi sahalarn ynetimine ilikin kapsaml bir ynetim sistemi
oluturulmas ihtiyacn ortaya koymaktadr.
Noktasal kaynakl kirlenmi sahalarn sistematik bir ekilde tehis edilmesi, kayt altna
alnmas, risk baznda bir deerlendirmeye tabi tutularak izleme ve/veya temizleme ihtiyacnn
belirlenmesi amacyla bir kirlenmi sahalar ynetim sistemi gelitirilmitir. Sz konusu sistem;
Kirlenmi Sahalar Tehis ve Kayt Sistemi (KSTKS), Kirlenmi Sahalar Deerlendirme Sistemi
(KSDS) ve Kirlenmi Sahalar Temizleme Sistemi (KSTS) olarak ana bileenden olumakta
olup sistemin ana akm emas ekil 1de verilmektedir. Bu sistem, TKKYnin omurgasn
oluturacak ve TKKY ile btnletirilmek suretiyle uygulamaya aktarlacaktr.
Noktasal kaynakl kirlenmi sahalar iin ynetim sisteminin gelitirilmesi almalar srasnda
eitli lkelerin kirlenmi sahalar ile ilgili yaklamlar ve kullanmakta olduklar ynetim
sistemleri detayl olarak incelenmitir. lke yaklamlar karlatrmal olarak analiz edilmi,
bu yaklamlarn benzer ve farkl ynleri ortaya konulmutur. lgili uzman ve yetkili (bakanlk
personeli) grlerine dzenli olarak bavurularak, bu yaklamlarn Trkiye artlarnda
uygulanabilirlii deerlendirilmitir. Yaplan literatr taramasyla edinilen bilgiler nda;
Trkiye koullarnda uygulanabilir bir ynetim sistemi ana hatlaryla oluturulmutur.
2.2. Kirlenmi Sahalar Tehis ve Kayt Sistemi
KSYSnin ilk aamasn oluturan KSTKS temel olarak kirlenmi sahalarn tehis edilmesini ve
bunlarn tanmlanm kategoriler altnda snflanarak dinamik ve srdrlebilir bir kirlenmi
sahalar envanterinin oluturulmasn amalamaktadr. KSTKSde potansiyel, pheli ve sahipsiz
kirlenmi sahalar olmak zere 3 eit saha tanmlanmaktadr.
Endstriyel Kaynakl Kirlenmi Sahalar in evre Ynetim Sistemi 21

ekil 1. KSYS ana akm emas.
Potansiyel kirlenmi saha; evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii ve OBnin mevcut
veritabanlarnda yer alan herhangi bir tesis ile AB Toprak ereve Direktifi, Ek-2de (EU,
2006) belirtilen potansiyel kirletici faaliyetlerin (rnein, SEVESO, IPPC direktiflerine tabi
olan faaliyetlerin) bulunduu bir sahay tanmlamaktadr. Sahipsiz saha, yasal olmayan atk
bertaraf ve benzeri herhangi bir faaliyet sonucu rastgele oluan ve/veya kirlenmenin
sorumlusunun bilinmedii sahay tanmlamaktadr. pheli saha ise; potansiyel ve sahipsiz
Deerlendirme
Faaliyet / Saha
n Bilgi Formu
Denetim
Formu
Sahada
Denetim
pheli
Saha
Potansiyel
Kirletici
Faaliyetler
Faaliyet n
Bilgi Formu
Potansiyel
Saha
Denetim
Afet, Kaza
Bildirim
Belirsiz
Saha
Bildirim
Faaliyet n
Bilgi Formu
Deerlendirme
Saha ve Kirlilik
Karakterizasyonu
Risk Analizi
Takip
Gerektirmeyen
Saha
Kirlenmi
Saha
Temizleme
Faaliyet
Planlama
Temizleme
Konsantrasyon
Dzeyinin
Belirlemesi
Temizleme
Yntem
Belirlemesi
Temizlenmi
Saha
T
E
S

V
E

K
A
Y
I
T
1
.

A
A
M
A

D
E
E
R
L
E
N
D
R
M
E
2
.

A
A
M
A

D
E
E
R
L
E
N
D
R
M
E
T
E
M
Z
L
E
M
E
Temizleme
zleme
Saha Durum ve
Risk Analizi
Raporu
KSBS
Puanlamal
Deerlendirme
KGP
lmlerinin
Deerlendirilmesi
Takip
Gerektirmeyen
Saha
Takip
Gerektiren
Saha
Jenerik Risk
Analizi
Sahaya zg
Risk Analizi

kirlenmi sahalar arasnda yer alan afet, kaza, denetim veya bildirimler sonucunda evre
kirliliinin var olduu phesini tayan sahay temsil etmektedir.
KSTKS erevesinde, potansiyel kirlenmi sahalar listesinde bulunan tesislerden Faaliyet n
Bilgi Formunu doldurarak, l evre ve Orman Mdrlne iletmeleri istenecektir. Sz
konusu form, faaliyet ve saha ile ilgili bilgileri ierecek ekilde hazrlanm olup, formda yer
alan bilgilerin belirlenen kriterler erevesinde deerlendirilmesi sonucunda veya saha, pheli
saha konumuna geebilecektir. pheli sahalarn tespitinde kullanlacak ikinci mekanizma ise
Denetim, Afet, Kaza veya ikayetler nedeniyle yaplacak bildirimlerdir. Sahipsiz sahalar ise,
gerek/tzel kiilerin bildirimleri yolu ile pheli saha listesine dahil edilebilecektir. Bu amala
bir Bildirim Formu gelitirilmitir.
Ayrca, KSTKSnin ilerlik kazanmas iin web tabanl bir Kirlenmi Sahalar Bilgi Sistemi
(KSBS) oluturulmutur. KSBS, ulusal envanter bilgilerinin sistematik bir yaplanma ile
muhafaza edilmesini ve gncelletirilmesini salayacak, veritaban temelli, ok kullancl ve
harita destekli bir bilgi sistemidir (Girgin ve di., 2008).
2.3. Kirlenmi Sahalar Deerlendirme Sistemi
KSDS, Birinci Aama Deerlendirme (BAD) ve kinci Aama Deerlendirme
(AD) olmak zere iki ayr alt aamadan olumaktadr. BADnin temel amac; kirlilik
phelerinin gereki olup olmadnn belirlenmesidir. BAD, arlkl olarak pheli saha
hakkndaki mevcut bilgilere ve gerek duyulmas halinde daha sonradan elde edilecek sahaya
zg kstl miktardaki verilere dayanarak yaplmaktadr. ayet BAD sonunda sz konusu saha,
takip gerektiren saha olarak tanmlanacak olur ise, sahann ADye tabi tutulmas ve sahaya
zg verilerin kullanm ile sahann temizleme ihtiyacnn tespit edilmesi gerekmektedir.
2.3.1. Birinci Aama Deerlendirme Sistemi
Bakanlk yetkilileri tarafndan gerekletirilecek olan BADnin temel hedefi sahada lm ve
benzeri faaliyetleri balatmann gerekip gerekmeyeceinin kararlatrlmasdr. pheli sahada
Bakanlk yetkilileri tarafndan keif (arazi incelemesinin) yaplmas ve keif srasnda Denetim
Formunun doldurulmas gerekmektedir. Saha denetiminde pheli saha yerinde grlerek,
pheye yol aan vaka, kirlilik kayna ve kirletici maddeler hakknda bilgilerin derlenmesi ve
varsa evresel etkilerin gzlenmesi hedeflenmektedir. Aada aklanan karar verme srecini
gsteren BAD ayrntl akm emas ekil 2de verilmitir.
Denetim ve Saha/Tesis n Bilgi Formlarnn deerlendirilmesine geilmeden nce, sz konusu
saha iin lm gerektiren koullarn (kirlilik kayna ve/veya kirletici madde ile ilgili
belirsizlik durumlarnn) bulunmas halinde sahada kirlilik gsterge parametrelerinin
lmnn yaplmas gerekmektedir. Bu lmlerin, sahada kirliliin mevcudiyetine ynelik
muhtemel belirsizlikleri gidermek ve alnacak kararn gvenilirliini artrmak amacyla toprak
(ve gerekli durumlarda su) numunelerinde yaplmas ngrlmektedir. Kirlilik gsterge
parametreleri iin elde edilen lm sonularnn sahaya zg referans deer ile
karlatrlmas gerekmektedir. Referans deer, herhangi bir noktasal kaynak veya insan
aktivitesi nedeniyle kirlenmemi sahadaki kirletici madde dzeyini gstermektedir. Kirlilik
gsterge parametrelerinin referans deerle karlatrlmas sonucunda saha; takip gerektirmeyen
saha, ikinci aama deerlendirmeye tabi tutulmas gereken (takip gerektiren) saha veya
dorudan temizleme gerektiren saha olarak snflandrlmaktadr.
lm gerektiren koullarn bulunmamas durumunda ise, Denetim ve Faaliyet/Saha n Bilgi
Formlarnda yer alan bilgiler deerlendirilecektir. Bu amala, karar almay kolaylatracak

puanlama esasl bir yaklam gelitirilmitir. Formlarn deerlendirilmesi iin formlarda yer alan
sorulara verilen yantlarn belirli kriterlere gre puanlandrlmas sz konusudur. Puanlama
sistemine, Denetim Formunda ve Faaliyet/Saha n Bilgi Formunda yer alan toprak kirlilii
asndan kritik bilgiler yanstlmtr. Her soru iin bir puan ve bu soruyla elde edilen bilginin
nem dzeyine gre de bir arlk katsays belirlenmitir. pheli saha puanlamal
deerlendirme ile de; takip gerektirmeyen saha, ikinci aama deerlendirmeye tabi tutulmas
gereken saha veya dorudan temizleme gerektiren saha olarak snflandrlabilmektedir. BAD
web tabanl olarak alan KSBSne entegre edilmi olup, bu erevede yer alan
deerlendirmeler elektronik ortamda yaplabilmektedir (Girgin ve di., 2008).

ekil 2. BAD akm emas.

Kirletici madde
belli mi?
Takip
Gerektirmeyen
Saha
Kirletici madde
karakterizasyonu
Tehlikeli
madde mi?
Evet
Hayr
Kirlilik
kayna belli
mi?
Toplam
Puan > Pst
Faaliyet / Saha
n Bilgi Formu
Takip
Gerektirmeyen
Saha
Takip
Gerektiren
Saha
Dorudan
Temizleme
Denetim
Puan > Palt
Denetim
Formu
Hayr
Evet
Hayr
Evet
KGP lmleri
(Faaliyete zel)
Dmaks/RD 1 Evet
Dmaks/RD< 25 Evet
Hayr
Hayr
Sahada
Denetim
KGP lmlerinin
Deerlendirilmesi
ve Rapor Edilmesi
Puanlamal
Deerlendirme
Denetim Puan: Denetim Formunun deerlendirilmesi sonucunda elde edilen puan
Toplam Puan: Denetim ve Faaliyet / Saha n Bilgi Formlarnn birlikte deerlendirilmesi sonucunda edilen
toplam puan
KGP : Kirlilik gsterge parametresi
D : llen kirlilik gsterge parametresi deeri
Dmaks : llen en yksek kirlilik gsterge parametresi deeri
RD : llen referans deer
Palt : Kirlenmi Sahalar Bilgi Sistemince yaplan puanlamann alt snr deeri
Pst : Kirlenmi Sahalar Bilgi Sistemince yaplan puanlamann st snr deeri
D
E
E
R
L
E
N
D
R
M
E

S
R
E
C
2. Aama
Deerlendirme
Hayr
Evet
Evet
Kirletici
maddeden dorudan
rnek alnabiliyor
mu?
Hayr
Evet
Hayr

2.5. kinci Aama Deerlendirme Sistemi
ADnin ana amac, sahann temizleme ihtiyacnn belirlenmesidir. Bu aamada sahaya zg
veriler kullanlarak, risk analizi yntemi ile sahann temizleme gereksinimi tespit edilmektedir.
Risk analizi pek ok farkl aktivite ve disiplinle alakal bilgi ve verilerin toplanmasn, kirli
sahann karakterizasyonunu, kirletici tanmnn modellenmesini, maruz kalma ve doz-tepki
deerlendirmesini ieren bir sretir (ABD EPA, 1994). Gerek ayrntl saha etd almalarnn
ve gerekse risk deerlendirme almalarnn yksek teknik ierii, uzmanlk gerektiren nitelii
nedeniyle sz konusu almalarn bahsedilen konularda uzmanlk sahibi firmalarca yrtlmesi
ve kararlarn hazrlanacak raporlar dorultusunda Bakanlk denetiminde alnmas gerektii
dnlmektedir. AD temel olarak; saha ve kirlilik karakterizasyonu, jenerik risk analizi ve
sahaya zg risk analizi olmak zere ana blmden olumaktadr (ekil 3).
Saha ve kirlilik karakterizasyonu blmnde; hedef kirleticilerin, kirlilik kaynaklarnn,
kirlenmi alanlarn ve potansiyel maruziyet yollarnn belirlenmesi iin saha n deerlendirmesi
yaplacak ve kavramsal saha modeli (KSM) gelitirilecektir. KSM ile sahadaki kirleticilerin
dalm tanmlanmakta, potansiyel maruziyet yollar ve reseptrler belirlenmektedir.
Bu deerlendirmeler dorultusunda hazrlanacak saha rnekleme ve analiz plan erevesinde,
toprak ve/veya yeralt suyu rnekleme almalar yrtlecek ve sahadaki kirletici
konsantrasyon dzeyi belirlenecektir. Analiz sonular Veri Kalitesi Deerlendirme (VKD)
kriterlerine gre deerlendirilecek ve numunelerin sahadaki kirlilik derece ve kapsamn temsil
yetenei belirlenecektir. VKD kriterlerine uyacak ekilde sahadaki kirlilik durumunu yanstan
konsantrasyon dzeyi Saha Kirletici Konsantrasyonu (SKK) tanmlanacaktr.
Saha rnekleme ve VKD almalar sonucu elde edilen bulgular kullanlarak KSMnin
gncellenmesi gerekmektedir. Gncellenen KSM kullanlarak, saha iin geerli olan maruziyet
yollarnn (M), jenerik kirletici snr deerlerinin (JKSD) geerli olduu maruziyet yollar (M
J
)
ile uyumluluu kontrol edilecektir. JKSD; kirlenmi sahada insan sal asndan muhtemel en
kt koullarn mevcut olduu varsaylarak, jenerik parametre deerlerinin kullanm ile
hesaplanan konsantrasyon deeridir. JKSD hesaplanrken, yerleim amal arazi kullanm
dikkate alnmakta ve kirleticilerin alclara ulaabilecei drt ana maruziyet yolu olduu
varsaylmaktadr. Bu yollar; topran yutulmas ve deri yoluyla emilim, kaak tozlarn d
ortamda solunmas, uucu maddelerin d ortam da solunmas ve yeralt suyunun iilmesi olarak
sralanmaktadr. M ile M
J
nin uyumlu olmas durumunda jenerik risk analizi aamasna
geilecektir. Jenerik risk analizi aamasnda ilk olarak, SKK ile JKSD karlatrlmaktadr.
SKKnin, JKSDden kk olmas durumunda saha takip gerektirmeyen saha olarak
snflandrlacak; ancak, saha envanterde tutulmaya devam edilecektir. SKKnin JKSDden
byk olmas durumunda ise, sahann JKSDye kadar temizlenmesinin pratik olup olmad
deerlendirilecektir. Sahann JKSDye kadar temizlenmesinin pratik olduu belirlenirse
temizleme aamasna geilecek; pratik olmad ynnde karar verilirse kirlilik giderimi veya
kontrol amal ara mdahalenin uygun olup olmad deerlendirilecektir. Ara mdahalenin
uygun grlmesi halinde; ara mdahaleyi takiben, sahada yeniden rnekleme almalarnn
yaplmas ve analiz sonularnn JKSD ile karlatrlmas gerekmektedir. Ara mdahalenin
uygun bulunmamas halinde ise, sahaya zg risk analizi aamasna geilecektir.
Baz durumlarda da kirleticilerin, daha nce bahsi geen drt maruziyet yolu dnda da
(rnein, inaat amal hafriyat faaliyetleri, sahada yetitirilen bitkilerin yenmesi, yzey
suyunun rekreasyon amal kullanm, yzey suyunun sulama suyu amal kullanm, vb.)
reseptrlere ulamas mmkn olmaktadr. Bu gibi durumlarda, SKKnin sadece JKSD ile
karlatrlmas yeterli olmayp sahaya zg risk analizi aamasna geilmesi gerekmektedir.

ekil 3. AD akm emas.
Sahaya zg risk analizinde; sahann mevcut koullar ve kullanm ekli dikkate alnmaktadr.
Bu blmde ilk olarak; Sahaya zg Kirletici Snr Deeri (SKSD) hesaplanmasnda
kullanlacak verilerin toplanmas iin saha karakterizasyonu ve elde edilen verilerin temsil
yeteneinin belirlenmesi iin de VKD kriterlerine gre deerlendirme yaplmaktadr. Neticede
sahadaki toprak, hidrojeolojik vb. zelliklere ait deerler kullanlarak SKSD hesaplanmakta ve
SKK deeri ile karlatrlmaldr. SKKnin SKSDden kk olmas durumunda saha takip
gerektirmeyen saha olarak snflandrlacak; ancak, saha envanterde tutulmaya devam
1. Aama
Saha n Deerlendirme
KSM Gelitirme
Sahay
JSKDye kadar
temizlemek
pratik mi?
Ara mdahale
uygun mu?
5
HAYIR
Temizleme
Saha rnekleme
SKK > JKSD HAYIR
EVET
SKK > SKSD
HAYIR
HAYIR
Sahay
SSKDye kadar
temizlemek
pratik mi?
EVET
EVET
EVET
Kirlilik derece ve kapsamnn
tanmlanmas, Veri Kalitesi Analizi
KSMnin Gncellenmesi
M ile MJ
uyumlu mu?
HAYIR
EVET
Saha Karakterizasyonu ve
Veri Kalitesi Analizi
SKSDnin hesaplanmas
Ara
Mdahale
Saha
rnekleme
EVET
Ara mdahale
uygun mu?
Ara
Mdahale
Saha
rnekleme
EVET
HAYIR
HAYIR
S
A
H
A

V
E

K
R
L
K

K
A
R
A
K
T
E
R
Z
A
S
Y
O
N
U
J
E
N
E
R
K

R
S
K

A
N
A
L
S
A
H
A
Y
A

Z
G
S
K

A
N
A
L
Takip
Gerektirmeyen
Saha
Takip
Gerektirmeyen
Saha

edilecektir. SKKnin SKSDden byk olmas durumunda ise; sahann SKSDye kadar
temizlenmesinin pratik olup olmad deerlendirilecektir. Sahann SKSDye kadar
temizlenmesi pratik olarak kabul edilirse temizleme aamasna geilecek; pratik olmad
ynnde karar verilirse kirlenmenin giderimi iin ara mdahalenin uygun olup olmad
deerlendirilecektir. Ara mdahalenin uygun grlmesi durumunda, ara mdahaleyi takiben,
sahada yeniden rnekleme almalar yaplacak ve analiz sonular SKSD ile
karlatrlacaktr. Ara mdahalenin uygun grlmemesi halinde ise, direkt olarak temizleme
aamasna geilecektir.
2.6. Kirlenmi Sahalar Temizleme Sistemi
Kirlenmi saha temizleme (KST) aamasnda, temizlenmesi gereken kirlenmi sahalarn hangi
yntem veya yntemlerle ne dereceye kadar temizlenmesi gerektii sorusuna cevap verilmesi
gerekmektedir. Bu aamada, temizleme faaliyet planlamas, risk-bazl temizleme
konsantrasyonun belirlenmesi, kirlenmi sahann durumuna en uygun temizleme ynteminin
seilmesi ve bu yntemin sahaya uygulamas hususlar asnda nem arz eden kriterler ortaya
konmaktadr.
Sahaya zg Temizleme Dzeyi (STD), temizleme yoluyla SKKnin drlmesi gereken
konsantrasyon dzeyini temsil etmektedir. Sahada yaplan risk deerlendirmeleri sonucunda
mevcut risklerin giderilmesini salayacak STD, temizleme aamasnda toplanacak ilave
verilerle yaplacak risk deerlendirmesi sonularna gre yenilenebilir.
3. Sonular
Gelitirilmekte olan KSYS, KSTKS, KSDS ve KST olmak zere ana bileenden meydana
gelmektedir. TKKYnin omurgasn oluturmak suretiyle, teknik bir sreci tanmlayan KSYS,
TKKY ile btnletirilmek suretiyle hukuki bir nitelik kazanacak ve uygulamaya aktarlacaktr.
TKKY uygulamasnn srdrlebilir bir ekilde ilerlik kazanabilmesi iin uygulamann her bir
aamasnda farkl amalara hizmet eden baz teknik aralara gerek duyulmaktadr. Bu teknik
aralar ise, KSBS, risk bazl kirletici snr deerler listesi, saha risk deerlendirme kstaslar ve
teknik teblilerden meydana gelmektedir. Bylece, yenilenen TKKY ve gelitirilen teknik
aralar kullanlarak tasarlanan KSYS hayata geirilmi olacaktr.
Teekkr
Bu makale, evre ve Orman Bakanl (OB) ile ODT evre Mhendislii Blm tarafndan
yrtlmekte olan TBTAK destekli KAMAG 106G008 Nolu proje almalarndan retilmitir.
Katklarndan dolay TBTAKa, OBye ve Bakanlk personeli Orhan Kohan, Erdoan Ik, Saliha
Deirmenciolu, Nee ehreli, Glhan Saygl ve Ercan Glaya teekkrlerimizi sunarz.
Kaynaklar
ABD EPA (1994). Guidance for the Data Quality Objectives Process, Office of Research and
Development Washington, D.C. 20460, EPA/600/R-96/055.
EU (2006), Thematic Strategy for Soil Protection, COM231 - Communication from the Commission to
the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the
Committee of the Regions, Brussels.
Girgin, S., Gvener, M., Polat, ., Byker, B., Yeti, ., Dilek, F., Aksoy, A. ve nl, K. (2008).
Endstriyel Kaynakl Kirlenmi Sahalarn Ynetimi in Bilgi Sistemi Gelitirilmesi, .T.. 11.
Endstriyel Kirlenme Kontrol Sempozyumu, stanbul.

11-13 Haziran 2008

Endstriyel Kaynakl Kirlenmi Sahalarn Ynetimi in Bilgi
Sistemi Gelitirilmesi
Serkan Girgin, M. Gvener, ener Polat, B. Byker, lk Yeti, F. Dilek, A. Aksoy,
Kahraman nl
Orta Dou Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, 06531 Ankara.
E-posta: kunlu@metu.edu.tr

z Endstriyel alanlarda doal afetler, kazalar veya kt iletme uygulamalar nedeniyle oluan
sznt ve dkntler ile bo alanlara bilinli ve yasa d olarak yaplan dearjlar nedeniyle
topran tehlikeli kimyasallar tarafndan kirlenmesi nemli bir evre sorunu oluturmaktadr.
Avrupa Birlii lkeleri dahil olmak zere, bir ok gelimi lke bu tr kirliliklerin nlenmesi ve
olutuu durumlarda da uygun ekilde temizlenmesi ve bertarafna ynelik yasal mevzuata ve
bu mevzuatlar destekleyen ynetim sistemlerine sahiptir. lkemizde ise bu konuda ciddi bir
yasal boluk bulunmakta, giderek varlklar ortaya kan ve saylar artan kirlenmi alanlarn ne
ekilde ele alnmas gerektii net olarak ortaya konulamamaktadr. Bu konudaki eksikliin
giderilmesi amacyla, endstriyel kaynakl kirlenmi sahalarn belirlenmesi, kirlilik
durumlarnn tespiti ve uygun temizleme yntemlerinin belirlenmesi iin bir alma
gerekletirilmektedir. Gerekli ynetmelik ve teknik teblilerin hazrlanmasn da ieren
almada, yasal mevzuatn uygulanmasn destekleyecek bir bilgi sistemi gelitirilmitir. Bu
makalede gelitirilen bilgi sisteminin yaps ve zellikleri ile ilgili bilgi sunulmaktadr.
Anahtar Kelimeler bilgi sistemi; tehlikeli kimyasal; tehlikeli atk; toprak kirlilii
1. Giri
Endstriyel tesisler, bir ok tehlikeli maddenin nemli miktarlarda kullanld, rn ve atk
olarak retildii alanlardr. Faaliyet alanlarna bal olarak deiiklik gsteren bu tehlikeli
maddelerin ou zaman tesis ierisinde depolanmas veya nakledilmesi gerekmektedir. Gerek
depolama veya nakil koullarndaki uygunsuzluklar, gerekse kaza veya doal afet gibi harici
faktrler sonucunda oluan dknt ve szntlar, insan sal ve evre zerinde olumsuz
etkilere neden olabilmektedir (Ferguson, 1998). Babo arazilere yaplan kontrolsz ve
uygunsuz atk bertaraflar da benzer sonular dourmaktadr. Genelde toprak ve yeralt suyu
kirlilii ile sonulanan bu durumlar ile kirlenen alanlar noktasal kaynakl kirlenmi saha olarak
tanmlanmaktadr (EU, 2006).
Kirlenen veya kirlendiinden phe edilen sahalarn sistematik bir ekilde tespit edilmesi, kayt
altna alnmas, insan sal ve evre zerine oluturduklar risklerin belirlenmesi, uygun
ekilde temizlenmesi ve izlenmesi gnmz koullarnda bir gerekliliktir. Ancak lkemizde
gerekli yasal mevzuatn bulunmuyor oluu, gerek kirliliin olumadan nce nlenmesi, gerekse
olutuktan sonra kontrol altna alnmas konularnda nemli boluklara neden olmaktadr. Bu
durum bu tr sahalarn saysnn gnden gne artmasyla sonulanmaktadr. Kirlenmi sahalarn
28 S. Girgin, M. Gvener, . Polat ve di.

tespiti, hangi yntemlerle, hangi kriterlere gre, ne dereceye kadar temizlenmesi gerektiinin
belirlenmesi nemli bir ihtiya olarak ortaya kmaktadr.
Bu ihtiyacn giderilmesi amacyla; 1) Noktasal kaynakl toprak kirliliinin kontrolne ynelik,
lkemiz koullarna uygun, Avrupa Birlii gereklerini dikkate alan bir ynetim sistemi
gelitirilmesini, 2) Gelitirilen sistemin uygulamaya gemesi iin gerekli ynetmeliin
hazrlanmasn, 3) Saha etd, risk deerlendirmesi gibi konularda ynetmelii tamamlayacak
teknik teblilerin hazrlanmasn hedefleyen bir alma yaplmaktadr (nl ve di., 2008). Bu
almar kapsamnda, veri akn dzenleyecek, kayt altna alacak, uygulamay kolaylatracak
ve karar destei salayacak bir bilgi sistemi gelitirilmitir. Bu bildirinin amac, gelitirilen bilgi
sisteminin genel zelliklerini ve tasarm prensiplerini aktarmaktr.
2. Bilgi Sistemi
Bilgi sistemi web tabanl istemci-sunucu yapsnda, farkl seviyelerde ve ok kullancy
destekleyecek ekilde hazrlanmtr (ekil 1). Temel olarak, hazrlanmakta olan ynetmelik
kapsamnda ele alnacak endstriyel tesislere ve kirlenmi sahalara ait bilgilerin dzenli olarak
kayt altna alnabilmesini ve kolay bir biimde deerlendirilebilmesini amalamaktadr.

ekil 1. Bilgi sistemi mimarisi.
Bu ama dorultusunda bilgi sistemi; endstriyel tesisler, kirlenmi sahalar, tehlikeli
kimyasallar ve tehlikeli atklara ynelik bileenler iermektedir. Ynetmelik almalar
kapsamnda hazrlanan ve detaylar nl ve di. (2008)de sunulan tesis/saha n durum
raporlar ile denetim raporlarnn elektronik formlar sistemde yer almaktadr. Bu formlarn
kolay, eksiksiz ve en az hatayla doldurulabilmesini amalayan sistem, ayrca sahip olduu
deerlendirme ve puanlama sistemleri ile ynetmeliin gerektirdii deerlendirmeleri otomatik,
hzl ve gvenilir bir biimde yapabilmektedir. Internet tabanl harita sunucusu balants ile
sisteme kaytl sahalarn corafi dalmlar elde edilebilmekte ve detayl uydu grntleri ile
sahalarn bulunduklar evre incelenebilmektedir.
2.1. Teknik zellikler
Veri Taban
Sunucusu
Web
Sunucusu
Bakanlk
Halk
Tesisler
l
Mdrlkleri
Internet
Internet
Internet
Internet
Harita
Sunucusu
Internet Yerel A
Endstriyel Kaynakl Kirlenmi Sahalarn Ynetimi in Bilgi Sistemi Gelitirilmesi 29

Bilgi sistemi, web tabanl yazlm gelitirmede yaygn olarak kullanlan PHP programlama dili
ile gelitirilmitir. Kullanc ara yz, XHTML st metin dili ile hazrlanm ve DOM Level 1
temelli, etkileimli JavaScript kodlar ile desteklenmitir. Ayrca, istemci ile sunucu arasnda
asenkron bilgi akn salamak amacyla AJAX teknolojisinden faydalanlmtr. Bilgi sistemi,
platformdan bamsz olarak gncel herhangi bir web taraycs zerinden kullanlabilmektedir.
Bilgi sistemi, veri taban olarak MySQL veri taban sistemini kullanmaktadr. Dnya apnda
yaygn olarak kullanlan bir veri taban sistemi olan MySQL, kullanm kolayl, sahip olduu
yaygn destek ve Bakanlk tarafndan da kullanlyor olmas nedeniyle tercih edilmitir. Veri
tablosu format olarak ilikisel zelliklere sahip InnoDB format kullanlm, bu sayede tablolar
zerinde yaplan ilemler alt seviyede kontrol altna alnm ve veri taban btnselliinin
korunmas salanmtr. Metin format olarak kullanlan evrensel UTF-8 format ile veri
tabanndaki bilgilerin sorgulanmas ve sralanmas Trke dil kurallarna gre sorunsuz bir
biimde gerekletirilebilmektedir.
Bilgi sistemine veri girii, XHTML temelli formlar zerinden yaplmaktadr. Formlarda bulunan
veri alanlar, belli trde veri girii yaplabilmesi iin snrlandrlm olup, olmas gerekenden
farkl (rn. say yerine metin) veri girii yaplmasna izin vermemektedir. Girilen veriler, kayt
veya gncelleme iin sunucuya gnderilmeden nce istemci tarafnda (web tarayc zerinde)
kontrol edilmektedir. Hatal girilen veya bo braklan alanlar kullancya bildirilerek
dzeltilmesi istenmektedir. stemci tarafndaki kontroln ardndan sunucuya gnderilen btn
bilgiler sunucu tarafnda da benzer kontrollerden geirilmektedir. Bu iki aamal kontrol
sayesinde bilgi sistemine geersiz bilgi girii olasl en alt dzeye indirilmitir.
Bilgi sistemi, harita gsterimi amacyla dnya apnda yaygn olarak kullanlan ve serbest
olarak eriilebilen Google Maps sisteminden faydalanmaktadr. Google Maps entegrasyonu
sayesinde lkemizdeki bir ok yerleim alan ve sanayi blgesi iin, baka kaynaklardan elde
edilemeyecek detayda harita ve gncel uydu grnts bilgi sistemi kullanclarnn hizmetine
sunulmutur. zel olarak gelitirilen dinamik pencere sistemi ile Google Maps haritalar
bulunduklar yerden hareket ettirilebilmekte ve boyutlandrlabilmektedir. Haritalar zerinden
noktasal ve alansal iaretleme ve otomatik koordinatlandrma imkan bulunmaktadr.
2.2. Sistem zellikleri
Bilgi sistemi, 5 farkl kullanc seviyesi iermektedir. Bu seviyeler; 1) Sistem Yneticisi, 2)
Bakanlk Grevlisi, 3) l Mdrl Grevlisi, 4) Tesis Sorumlusu, 5) Halk eklinde
belirlenmitir. Sistem yneticisi, bilgi sistemi zerinde her trl ilem hakkna sahip olup, en st
dzey kullanc kademesinde yer almaktadr. Bakanlk grevlileri, bilgi sistemine endstriyel
tesis ve saha ekleyebilmekte, kimyasallar tanmlayabilmekte, il mdrl grevlileri ve tesis
sorumlular yaratabilmekte, kendi gerekletirdikleri denetimlere ait raporlar
doldurabilmektedir. Tesisler iin tesis sorumlular, sahalar iin ise il mdrlkleri tarafndan
doldurulan n bilgi formlarn ve il mdrlkleri tarafndan doldurulan denetim raporlarn
onaylama yetkileri bulunmaktadr. l Mdrl grevlileri, bilgi sistemine kendi il snrlar
ierisinde endstriyel tesis ve saha ekleyebilmekte, kimyasal tanmlayabilmekte, kendi il
snrlar ierisindeki tesisler iin tesis sorumlular yaratabilmekte, sahalar iin n bilgi raporu
hazrlayabilmekte, gerekletirdikleri denetimlere ait raporlar doldurabilmektedir. Tesis
sorumlular tarafndan doldurulan tesis n bilgi raporlarn onaylama yetkileri bulunmaktadr.
Tesis sorumlular ise kendi tesislerine ait genel bilgileri gncelleyebilmekte ve tesisleri iin n
bilgi raporlarn doldurabilmektedir.

Bilgi sisteminde kaytl endstriyel tesislere ve sahalara ilgili listeler zerinden
ulalabilmektedir. Listelerde saha ad, il, ile, kirlilik durumu gibi bilgilere gre sorgulamalar
yapabilmek mmkndr. Tesislere ve sahalara ait detayl bilgilere ise her saha iin ayr ayr
oluturulan bilgi sayfalar zerinden ulalabilmektedir. Bu sayfalarda tesis ve sahalara ait
bilgilere ek olarak Google Maps entegrasyonu ile salanan haritalar da yer almaktadr (ekil 2).

ekil 2. Endstriyel tesis bilgileri.
Bilgi sistemi, tesislerde bulunan veya kirlilie neden olan tehlikeli kimyasallara ait bilgilerin
sistematik olarak kayt edilebilmesi iin bir kimyasal alt bileeni iermektedir. Tehlikeli
Kimyasallarn Kontrol Ynetmelii (TKKY) Ek Ide yer alan btn tehlikeli kimyasallar
ieren bu blmde, istendiinde yeni kimyasallar da eklenebilmektedir (ekil 3).

ekil 3. Tehlikeli kimyasallar listesi.

Amaca hizmet edecek ekilde basit bir yapda oluturulmu olan kimyasal blm temel olarak
kimyasal ad, tanmlayc kod numaralar (CAS No, ADR No, TKKY No) ve kimyasal tr
bilgilerini iermektedir. Kimyasal zelliklerine ynelik detayl bilgiler bilgi sistemine dahil
edilmemitir. Kimyasallara ek olarak Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii (TAKY) Ek
7de listelenen tehlikeli atklar da bilgi sisteminde yer almaktadr. Bu atklar ile ilgili olarak,
atk snf, atk tr, kod numaras bilgileri ile ata zg aklamalara bilgi sistemi zerinden
ulalabilmektedir.
2.3. n Bilgi ve Denetim Formlar
Bilgi sisteminin en nemli blm ynetmelik almalar kapsamnda hazrlanan n bilgi ve
denetim raporlarna ait formlardr. n bilgi formlarnn amac endstriyel tesisler veya babo
sahalar ile ilgili -deerlendirmenin ileri safhalarnda kullanlabilecek- n bilgileri toplamaktr.
Sahalar iin bu bilgiler temel olarak arazilerin kullanm, yerleim alanlar, yeralt ve yzey su
kaynaklar ile toprak koullar gibi balklar iermektedir. Endstriyel tesislerde bu balklara ek
olarak kaza bilgileri, tehlikeli kimyasal bilgileri, tehlikeli atk bilgileri, atk su bilgileri gibi
endstriyel faaliyetlere zg balklar bulunmaktadr. Denetim formlar ise ikayet, kaza, doal
afet, rutin denetim gibi nedenlerle sahalarda gerekletirilen denetimlere ait bilgileri
iermektedir. Matbuu formlarn elektronik kopyalar olan formlar, bilgisayar ortamnn
avantajlarndan faydalanacak ekilde dinamik bir yapya sahiptir. Bu formlarda ilk aamada en
az sayda soru kullancya sunulmakta, verilen yantlara gre sorulmas gereken ek sorular
ekrana getirmektedir. Formlarda yer alan sorular mmkn olduunca oktan semeli hale
getirilmi, yazarak veri girii ihtiyac en alt dzeye indirilmitir. ekil 4de elektronik n bilgi
formunun bir blm sunulmaktadr. Yer darl nedeniyle formun tamamna yer
verilememitir.
n bilgi formlarna ve denetim raporlarna saha bilgileri sayfalarndan veya kendilerine ait
listelerden zerinden tesis/saha ad, il, ile ve durum bilgilerine gre sorgulama yaplarak
ulalabilmektedir. Durum bilgileri, n bilgi formlar iin pheli saha olup olmad; denetim
formlar iin ise takip gerektirmeyen, lm gerektiren ve takip gerektirebilecek (ikinci aama
deerlendirme gerektiren) saha olup olmad eklindedir. Bu durumlar ile ilgili detayl bilgiler
nl ve di. (2008)de sunulmutur.
n bilgi formunda bilgiler sisteme girildikten sonra bilgi sistemi tarafndan kontrol edilmekte
ve ynetmelik almalar kapsamnda gelitirilen puanlama sistemine gre puanlamas
yaplmaktadr. Bu puan daha sonra denetim bilgileri ile birlikte kirlilik durumu
deerlendirmesinde kullanlmaktadr. Tesislere ait n bilgi formlar puanlamaya ek olarak bir
kirlilik phesi olup olmadna ynelik olarak nceden belirtilen kriterlere gre de
deerlendirilmektedir. Herhangi bir pheli durumla karlalmas durumunda tesis pheli
saha olarak iaretlenmektedir.
n bilgi formlarna benzer ekilde denetim bilgilerinin veri girii tamamlandnda da bilgiler
sistem tarafndan otomatik olarak deerlendirilmektedir. Kirlilik durumunun tespiti iin yeterli
bilgi bulunmas durumunda, bu bilgiler puanlanmakta ve n bilgi formunda gelen puan ile
birlikte elde edilen toplam puana gre sahann kirlilik durumu belirlenmektedir. Deerlendirme
sonucunda kirletici trnn veya kirlilik kaynann belirsiz kalmas durumunda ise bir karara
varlabilmesi iin eitli lmler yaplarak bu belirsizliklerin giderilmesi gerekmektedir. Bu
durumda bilgi sistemi lm bilgilerinin kaydedilmesi iin gerekli veri girii imkanlarn
salamakta, elde edilen ek bilgileri denetim raporu bilgileri ile birlikte detayl olarak
sunmaktadr (ekil 5).

ekil 4. n bilgi formu bilgi girii.
Kirletici madde trnn belirsiz olmas durumunda, ncelikle kirleticinin tehlikeli olup
olmadnn belirlenmesi gerekmektedir. Bu durumda kirletici madde atk olarak ele alnmakta
ve TAKYye gre karakterizasyonunun yaplmas istenmektedir. Karakterizasyon sonucunda
tehlikeli olduu tespit edilen maddeler iin -baka bir belirsizlik olmamas durumunda-
puanlama aamasna geilmektedir. Karakterizasyon yaplamamas durumunda (rn. rnek
almann mmkn olmad durumlar) madde tehlikeli madde olarak kabul edilmektedir.

ekil 5. Denetim raporu bilgileri.
Denetim sonucunda kirlilik kaynann belirsiz kalmas durumunda ise kirlilik gsterge
parametre lmlerini ieren bir kirlilik analizi yaplmas gerekmektedir. Bilgi sisteminde bu
ilem iki aamal olarak gerekletirilmektedir. Birinci aamada rnekleme yaplmas gereken
kirlilik gsterge parametreleri belirlenmektedir. Eer denetime sz konusu olan alan bir
endstriyel tesis ise, faaliyet alanna gre belirlenmi lm parametreleri sistemi tarafndan
otomatik olarak listelenmektedir. Sahann ve kirliliin koullarna gre ek parametreler
belirlenmesi veya llmesi gerekli grlmeyen parametrelerin listeden kartlmas
mmkndr. llmesi gereken parametreler belirlendikten sonra bilgi sisteminde analiz
sonularnn girilebilecei ikinci aama aktif hale gelmektedir. Bu aamada lm sonularn
ieren belgeler elektronik olarak sisteme yklenebilmekte, ayrca her bir lme ait deerler de
ayr ayr kaydedilebilmektedir. lm sonular kaydedilirken, lm deerlerine ek olarak
rnekleme yaplan noktaya ait corafi koordinatlar, derinlik, rnekleme yaplan medya (toprak,
yeralt suyu), rnekleme tr (kirlilik, referans) bilgileri istenmekte ve bu bilgiler sistem

tarafndan otomatik olarak deerlendirilmektedir. Deerlendirme iin lm sonular toprak ve
yeralt suyu olarak iki gruba ayrlmakta, her grup da kendi ierisinde kirlilik ve referans lm
olarak snflandrlmaktadr. Her kirlilik parametresi iin referans lmlerin maksimum
deerleri toprak ve yeralt suyu iin ayr ayr hesaplanmakta ve snr deer olarak
belirlenmektedir. Daha sonra kirlilik lmleri bu snr deerler ile karlatrlmaktadr. lm
deerinin snr deerin 25 katndan byk olmas durumunda dorudan temizleme, 25 kattan
kk ancak snr deerden byk kmas durumunda ise takip gerektirir karar verilmektedir.
lm deerleri, hesaplanan snr deerler ve deerlendirme sonucu bir tablo eklinde
sunulmaktadr (ekil 5).
3. Sonular
Endstriyel kaynakl, tehlikeli kimyasal ve atklar tarafndan kirlenmi olan sahalara ynelik
olarak hazrlanmakta olan ynetmelik ve ynetim sistemine destek olmas amacyla, gnmz
koullarna uygun, ok kullancl ve uzaktan eriimli, haritalama, raporlama ve deerlendirme
zelliklerine sahip bir bilgi sistemi gelitirilmitir. Gelinen noktada bilgi sistemi amaca uygun
olarak almakta ve tanmlanan grevleri yerine getirebilmektedir. Bundan sonraki aamalarda
sistem ve sahip olduu hesaplama ve deerlendirme mekanizmalar rnek vakalar baznda test
edilecektir. Test sreci sonrasnda sistem gerek hayatta uygulamaya alnmas iin evre ve
Orman Bakanlna teslim edilecektir.

Teekkr
Bu makale, evre ve Orman Bakanl ile ODT evre Mhendislii Blm tarafndan yrtlmekte
olan TBTAK destekli KAMAG 106G008 Nolu proje almalarndan retilmitir. Katklarndan dolay
TBTAKa, evre ve Orman Bakanlna ve Bakanlk personeli Orhan Kohan, Erdoan Ik, Saliha
Deirmenciolu, Nee ehreli, Glhan Saygl ve Ercan Glaya teekkrlerimizi sunarz.
Kaynaklar
EU (2006), Thematic Strategy for Soil Protection, COM231 - Communication from the Commission to
the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the
Committee of the Regions, Brussels.
Ferguson, C., Darmendrail, D., Freier, K., Jensen, B. K., Jensen, J., Kasamas, H., Urzelai, A. ve Vetger, J.
(1998). Risk Assessment for Contaminated Sites in Europe, Volume 1, Scientific Basis, LQM Press,
Nottingham.
nl, K., Gvener, M., Girgin, S., Yeti, ., Dilek, F.B., Aksoy, A. Byker, B. ve Polat, . (2008).
Endstriyel Kaynakl Kirlenmi Sahalar iin evre Ynetim Sistemi, .T.. 11. Endstriyel Kirlenme
Kontrol Sempozyumu, stanbul.

11-13 Haziran 2008

Avrupa Birlii IPPC Direktifi erevesinde Bir Tekstil Fabrikasnda
Su Kullanm Performans Deerlendirmesi
A. Merve Kocaba, Hande Ykseler, Filiz B. Dilek ve lk Yeti
Orta Dou Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, nn Bulvar, 06531, Ankara.
E-posta: uyetis@metu.edu.tr

z Avrupa Birlii (AB) yesi lkelerde sanayi kurulularnn faaliyetleri ve yol atklar kirlenme,
entegre kirlilik ynetimi yaklam ile ynetilmekte ve sanayi kurulularnn yol atklar kirlenmenin
retim sreci ile birlikte deerlendirildii bir ana yaklam benimsenmektedir. Bu erevede, retim
srelerinde atk nleyici ve/veya azaltc teknikler uygulanarak hava, su ve topraa yaplan dearjlarn
en aza indirgenmeye alld bir ana yaklam AB tarafndan, 1996 ylnda yaynlanm olan IPPC
(Integrated Pollution Prevention and Control-Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol) Direktifi
(96/61/EC) ile salanmtr. Direktifin 1 nolu ekinde listelenen tm endstriyel faaliyetler iin Mevcut
En yi Teknikleri ieren, BREF (Best Available Techniques Reference Document- Mevcut En yi
Teknikler Referans Dokman) Dokmanlar AB tarafndan hazrlanmaktadr. Bu faaliyetler arasnda
yer alan tekstil sanayi, lkemizin dnyadaki en byk tekstil ve giyim sanayi reticilerinden biri olmas
sebebiyle Direktife uyum srecinde ele alnmas gereken balca endstri sektrlerinden biri olma
zelliine sahiptir. Bu alma, IPPC Direktifi kapsamna giren, byk lekte bir tekstil sanayi
kuruluunda Direktifin tekstil sektrne ilk rnek uygulama projesi kapsamnda, hayata geirilen BAT
nlemlerinin genel su kullanm performansna etkilerini detayl olarak incelemektedir. alma
sresince pilot tesiste uygulamaya konulan BAT nlemleri sonucu fabrika genelinde su kullanm
yaklak %30 azalmtr.
Anahtar Kelimeler entegre kirlilik ynetimi; IPPC Direktifi; mevcut en iyi teknikler; tekstil sektr
1. Giri
Avrupa Birlii (AB) yesi lkelerde sanayi kurulularnn faaliyetleri ve yol atklar kirlenme,
entegre kirlilik ynetimi yaklam ile ynetilmekte ve sanayi kurulularnn sadece dearj ya
da emisyonlar iin limit deerler konularak yol atklar kirlenmenin kontrol edilmesi yerine,
kirlenmenin retim sreci ile birlikte deerlendirildii bir ana yaklam benimsenmektedir. Bu
erevede, retim srelerinde atk nleyici ve/veya azaltc teknikler uygulanarak hava, su ve
topraa yaplan dearjlarn hep birlikte gz nnde bulundurulduu ve en aza indirgenmeye
alld bir ana yaklam benimsenmektedir. AB tarafndan, 1996 ylnda yaynlanm olan
IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control-Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol)
Direktifi (96/61/EC) bu ynde dzenlemeleri iermekte ve sanayi kurulularn denetleyen
otoritelerin, bu ana yaklam erevesinde tesislere alma izni vermesini ve tesisleri evresel
performanslar adna denetlemesini gerektirmektedir.
Direktifin en nemli zellii bir "anlay deiiklii" getiriyor olmasdr. Direktif, "rnlerin"
deil "retim faaliyetleri srecinde" yaratlan kirliliin nlenmesine yneliktir. Dier bir
deyile, bacada snr koymak yerine kirlilii kaynanda nleme yaklamna dayal olarak
hazrlanmtr. Ksaca, retim faaliyetlerinde yaplabilecek deiikliklerle evresel kirlilii en az
dzeye indirmek ve en az miktarda atk ortaya kmas bu Direktifin hedefleri arasndadr.
Noktasal kirliliin azaltlmasn hedefleyen IPPC Direktifi, 1 nolu ekinde listelenen
aktivitelerden kaynaklanan kirlenmenin azaltlmasn ve evreyi bir btn olarak ele alacak
36 A. M. Kocaba, H. Ykseler, F. B. Dilek ve di.

yksek dzeyde korumann salanmasn hedeflemektedir. Direktifte Ek 1 bal altnda ele
alnan 6 temel/ana aktivite (enerji sektr, metal retim ve ileme sanayi, mineral endstrisi,
kimya endstrisi, atk ynetimi ve dier aktiviteler: kat sanayi, tekstil sanayi, mezbahalar,
kmes hayvancl, st retimi vb.) iine giren tm sanayi kurulular, AB lkelerindeki yetkili
otoritelerden izin almak durumundadrlar. Kurululara verilen izinlerin, Direktifin 2.
maddesinde yer alan Best Available Techniques (BAT)-Mevcut En yi Teknikler kavramna
dayal olmas gerekmektedir. BAT, birok durumda olduka radikal evresel iyiletirmeler
gerektirmekte, bu durum kurulular iin olduka yksek maliyetlere sebep olmaktadr.
Direktifin 1 nolu ekinde listelenen tm endstriyel faaliyetler iin Mevcut En yi Teknikleri
ieren ve BREF (Best Available Techniques Reference Document- Mevcut En yi Teknikler
Referans Dokman) olarak adlandrlan kapsaml dokmanlar AB tarafndan hazrlanmakta ve
belirli srelerle gncellenmektedir. Dolaysyla, Mevcut En yi Teknikler yenilenmekte ve
teknolojik geliime gre zamanla deiebilmektedir.
IPPC Direktifi, AB yesi lkelerde yeni kurulacak olan tm sanayi tesisleri iin 30 Ekim 1999
tarihinden itibaren geerli olurken, mevcut tesisler iin 15 Ekim 2007 tarihine kadar bir uyum
sreci tannmtr. Ekim 2007 tarihi itibariyle ABde faaliyet gsteren tm sanayi kurulularnn
faaliyetlerine devam edebilmeleri iin IPPC alma iznine sahip olmalar gerekmektedir.
Bunun yan sra, AB'ye ye lkelere ihracat yapan ye olmayan lkelerdeki sanayi
kurulularnn da IPPC Direktifi'nin ana felsefesi dorultusunda ve bununla uyum ierisinde
retim yapmalar da beklenebilecektir. lkemizde, AB evre Mktesebat'na uyum kapsamnda
Aralk 2008'de "Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol Ynetmelii"nin yaynlanmas
hedeflenmektedir (DPT, 2008).
IPPC Direktifi kapsamnda dier aktiviteler bal altnda yer alan tekstil sanayi, lkemizin
dnyadaki en byk tekstil ve giyim sanayi reticilerinden biri olmas sebebiyle Direktife uyum
srecinde ele alnmas gereken balca endstri sektrlerinden biri olma zelliine sahiptir. Ek
olarak, lkemizin, tekstil ve giyim sanayi ihracatnn nemli bir ksmn (yaklak te ikisi)
ABye ye lkelere gerekletirdii dnldnde, tekstil sektrnn Direktife uyum
asndan nemi aka grlmektedir.
Su youn bir sektr olmas sebebiyle, su kullanmnn azaltlmas, teknik ve ekonomik adan
uygulanabilir olduu srece retilen atksularn retim srelerinde geri kullanlmas, tekstil
sektr iin vazgeilmez unsurlarn banda gelmektedir. Bu almada, IPPC Direktifi ve
BREF Tekstil Dokmannn pilot lek uygulamas kapsamnda, byk lekte bir tekstil
kuruluunda su kullanm performans deerlendirilmektedir.
2. Pilot Tesis
IPPC Direktifinin tekstil sektrne ilk rnek uygulamasnn yapld pilot tesiste yllk ortalama
20 bin metre ring iplik retimi ve 45 milyon metre denim kuma retimi yaplmaktadr.
Fabrikada su tketiminin en youn olduu prosesler boyama, terbiye ve hal prosesleridir.
Fabrikann su ihtiyac kuyulardan karlanmakta olup, ekilen suyun birksm dorudan
fabrikaya yollanrken, birksm da su yumuatma tesisinde ilem grdkten sonra retim
srelerinde kullanlmaktadr. Sert su genel olarak temizlik ileri iin kullanlrken, tm retim
srelerinde yumuak su kullanlmaktadr. Boyama ve terbiye prosesleri kuyulardan ekilen
suyun yaklak %50sinin tketildii ve fabrikadaki atksuyun %80'inin retildii proseslerdir.
Hal prosesinin kesikli olmas ve su ihtiyacnn boyama ve terbiye proseslerine gre daha az
olmas sebebiyle, retilen atksu miktar da dier ya proseslere gre daha azdr. Fabrikadaki
genel su tketimi ekil 1de zetlenmektedir.
Avrupa Birlii IPPC Direktifi erevesinde Bir Tekstil Fabrikasnda Su Kullanm Performans
Deerlendirmesi
37

Proje ncesinde tesiste gnlk su tketimi 6000-7000 ton mertebesinde iken proje sresince
genel su tketimi 5000 ton/gn deerinin altna dmtr.
3. Bulgular
3.1. Genel Su Tketimi
Pilot uygulamann gerekletirildii fabrikada, ncelikle, retim prosesleri detayl olarak
incelenmi ve uygulanabilir BAT nlemleri fabrika yetkilileri ile birlikte belirlenmitir. Su
tketiminin azaltlmasna ynelik olarak alnan BAT nlemlerinin yan sra BREF Tekstil
Dokmannda yer almayan ancak fabrikann mevcut koullar altnda su tketimini azaltc
teknik olarak uygulanabilir tedbirler de alnmtr. Fabrika genelinde toplam su tketiminin
yllara gre dalm Tablo 1de verilmektedir. Tablo 1den de grlecei zere, 2005 ylnda
proje balangc itibariyle toplam su tketiminde devaml bir azalma eilimi szkonusudur.
Tablo 1. Genel su tketimi
Yl
Toplam Su Tketimi
(ton/gn)
Spesifik Su Tketimi
(L/kg kuma)
2002 6903 106
2003 6089 101
2004 7419 90
2005
*
6070 78
2006 4813 71
2007 4845 55
*
Proje balangc
Proje balangcndan nce 6000-7000 ton/gn mertebesinde olan genel su tketimi, pilot tesiste
alnan nlemler sonucu 5000 ton/gnn altna dmtr. Daha da nemlisi, retilen metre
kuma bana tketilen su deerlerine bakldnda, Tablo 1den de grlecei gibi spesifik su
tketiminde %30luk bir azalma szkonusudur. Bu azalmaya sebep olan ve pilot tesiste hayata
geirilen BAT nlemleri aada sralanmaktadr:
- Boyama ve terbiye proseslerinde debimetrelerin taklmas: Boyama ve terbiye
proseslerinde makinalar zerine debimetrelerin taklmas, bu makinalarda ve
proseslerde su tketimi kontroln salamaktadr. Bunun yannda, su tketiminin farkl
dnemler iin (gnlk, aylk, yllk) kayt altna alnmas, su tketimini azaltma
amacyla yaplan iyiletirmeleri de gzlemleme ve izleme imkan salamaktadr.
- Ters ykama prensibinin uygulanmas: Boyama ve terbiye proseslerinde baz
makinalarda en son ykama teknelerinin dier teknelere gre daha az kirlenmi suyu
eer uygunsa dier dnglerde yeniden kullanlmas, toplam tketilen suyun azalmasn
salamaktadr.
- Ters ozmoz prosesi atksularnn yeniden kullanlmas: Ters ozmozdan kan
atksularn, temizlik amac ile tuvaletlerde vb. yerlerde kullanlmas temizlik amac ile
tketilen su miktarn azaltmtr. Ayrca, temizlik iin gerekli suyun kuyulardan
ekilmeyecei dnlrse, bu uygulama suyun pompaj iin harcamalar da
drmektedir.
- yon deitirici durulama sularnn azaltlmas: yon deitiricilerin durulanmas iin
tketilen su miktarnn azaltlmas kuyulardan ekilen toplam su miktarn azaltmtr.

- Kompresr soutma sularnn proseslerde kullanlmas: Kompresrleri soutmak
amacyla kullanlan yumuak sularn prosese geri evrilerek kullanlmas, fabrikada
toplam tketilen su miktarn azaltmtr.

ekil 1. Pilot tesiste genel su tketimi
Fabrika genelinde alnan tedbirlerin proje balangcndan itibaren genel su kullanm
performansna etkileri detayl olarak ya prosesler baznda incelenmitir. Tablo 2den de
grld zere, boyama ve terbiye proseslerinde tketilen su miktar, fabrikada tketilen
toplam suyun nerdeyse %50sini oluturmaktadr. Bu duruma istinaden, boyama ve terbiye
prosesleri zerinde younlalmtr.

Boyama
Pamuk
plik retimi
Hal
Dokuma
Terbiye
rn
yon Deitirici
Ters Ozmoz
Kuyular
5000-7000 ton/gn
Kojenerasyon
Tesisi ve Kazan
Dairesi
3000-4200
ton/gn
1200-1600
ton/gn
1800-2600
ton/gn
1000-1400
ton/gn
100-140
ton/gn
1500-2500
ton/gn
1140
ton/gn
110
ton/gn
2000
ton/gn
200 ton/gn
2000-2800
ton/gn
1000-1400
ton/gn
Dier
Klimalar
Kompresrler
Yemekhane
Sulama
Lojmanlar
1000-1400
ton/gn
Deerlendirmesi
39

Tablo 2. Ya proseslerde su tketimi
retim sreleri
2005 2006 2007 Ortalama
Ton % Ton % Ton % Ton %
Hal 45,712 2.1 51,199 2.9 67,769 3.9 55,893 2.9
Boyama 419,288 19.2 459,850 26.5 367,359 21.1 415,499 22.0
Terbiye 653,758 30 430,044 24.8 453,303 26.0 512,368 27.1
Toplam (ton/gn) 6,070 4,813 4,845 5,243
3.2. Boyama Prosesi
Boyama prosesi, Tablo 2den de grld gibi, suyun en ok tketildii retim srelerinden
birisidir. Birok admdan oluan boyama srecinde, en youn su tketimi ykama ilemlerinde
gereklemektedir. Boyama prosesinde su tketimini incelemek iin, toplam tketilen su
miktar, boyanan iplik miktarlar ve % boyama deerleri aylk bazda incelenmitir. ekil 2de de
grld gibi, boyama srecinde alnan BAT nlemleri (debimetrelerin taklmas, ters ykama
prensibinin uygulanmas) spesifik su tketiminde etkili olmutur. 2006 ylnda aylk ortalama
1.2 milyon kg zg boyanrken, 2007 ylnda 1.5 milyon kg zg boyanmtr. ekil 2de
dikkati eken dier bir husus ise yzde boyama deerinin 2006 ylndan 2007 ylna art
gstermesidir. Yzde boyama deerinin art daha koyu renkte boyamalarn yapldnn
gstergesidir. Bu deerin artmas ile daha koyu renkler boyanaca iin daha fazla su kullanm
beklenirken, toplam su tketiminde d gzlemlenmitir. Bylelikle, spesifik su tketimi
27 L/kg zg'den 21 L/kg zg'ye derek, boyama prosesi su tketiminde %22'lik bir d
salanmtr.
3.3. Terbiye Prosesi
Pilot tesiste suyun youn olarak tketildii dier bir proses ise terbiye prosesidir. Terbiye
prosesinde kimyasal ilem ve ykama ilemlerinin gerekletirilmesi ok yksek miktarlarda su
tketimine yol amaktadr. Dokunan kumalara nihai zelliklerinin verildii terbiye prosesinde
slak retim yapan toplam 8 makina mevcuttur. stenilen kuma zelliklerine gre her makina
her terbiye ilemine tabi tutulmadndan, her makinann tkettii su miktar da farkllk
gstermektedir. Proje sresince terbiye prosesinde genel su tketimi eilimi ve ilem gren
kuma miktarlar aylk bazda incelenmitir. ekil 3ten de grld gibi, terbiye prosesinde
alnan BAT nlemleri (debimetrelerin taklmas, ters ykama prensibinin uygulanmas) spesifik
su tketiminin azalmasnda etkili olmutur. 2006 ylnda aylk ortalama 2,056,414 kilogram
kuma ilem grrken, 2007 ylnda 2,659,128 kilogram kuma terbiyelenmitir. Bylelikle,
spesifik su tketimi 16.8 L/kg kuma'tan 14.2 L/kg kuma'a derek, terbiye srecinin su
tketiminde %16'lk bir d salanmtr.

O
c
a
k
'0
6
u
b
a
t
'0
6
M
a
r
t
'0
6
N
i
s
a
n
'0
6
M
a
y
s
'0
6
H
a
z
i
r
a
n
'0
6
T
e
m
m
u
z
'0
6
A
u
s
t
o
s
'0
6
E
y
l
l
'0
6
E
k
i
m
'0
6
K
a
s
m
'0
6
A
r
a
l
k
'0
6
O
c
a
k
'0
7
u
b
a
t
'0
7
M
a
r
t
'0
7
N
i
s
a
n
'0
7
M
a
y
s
'0
7
H
a
z
i
r
a
n
'0
7
T
e
m
m
u
z
'0
7
A
u
s
t
o
s
'0
7
E
y
l
l
'0
7
E
k
i
m
'0
7
K
a
s
m
'0
7
A
r
a
l
k
'0
7
S
p
e
s
i
f
i
k

S
u

T
k
e
t
i
m
i

L
/
k
g

z
g
)
0
10
20
30
40
%

B
o
y
a
m
a
0
5
10
15
20
25
Spesifik Su Tketimi
% Boyama

ekil 2. Boyama prosesinde aylk bazda spesifik su tketimi
O
c
a
k
'0
6
u
b
a
t
'0
6
M
a
r
t
'0
6
N
i
s
a
n
'0
6
M
a
y
s
'0
6
H
a
z
i
r
a
n
'0
6
T
e
m
m
u
z
'0
6
A
u
s
t
o
s
'0
6
E
y
l
l
'0
6
E
k
i
m
'0
6
K
a
s
m
'0
6
A
r
a
l
k
'0
6
O
c
a
k
'0
7
u
b
a
t
'0
7
M
a
r
t
'0
7
N
i
s
a
n
'0
7
M
a
y
s
'0
7
H
a
z
i
r
a
n
'0
7
T
e
m
m
u
z
'0
7
A
u
s
t
o
s
'0
7
E
y
l
l
'0
7
E
k
i
m
'0
7
K
a
s
m
'0
7
A
r
a
l
k
'0
7
S
p
e
s
i
f
i
k

S
u

T
k
e
t
i
m
i

(
L
/
k
g

k
u
m
a
)
0
2
4
6
8
10
12
K
u
m
a

(
k
g
)
0
2e+6
4e+6
6e+6
8e+6

ekil 3. Terbiye prosesinde aylk bazda spesifik su tketimi

Deerlendirmesi
41

4. Sonular
Bu alma, byk lekli bir tekstil kuruluunda yaplan IPPC Direktifi uygulamas
kapsamnda alnan BAT nlemlerinin genel su tketimi performansna etkilerini incelemitir.
Hayata geirilen BAT nlemleri sonucu spesifik su tketimi:
- boyama prosesinde %22,
- terbiye prosesinde %16,
- fabrika genelinde %30
azalmtr.
Teekkr
Bu alma, TBTAK tarafndan desteklenmi olan 105Y088 numaral Tekstil Sektrnde
Avrupa Birlii IPPC Direktifi ile Uyum almalar: BAT Uygulamalar projesi kapsamnda
yrtlmtr.
Kaynaklar
Devlet Planlama Tekilat - DPT (2008). 2008 Yl Program, Ankara.
European Comission (2003). Integrated Pollution Prevention and Control, Reference Document on Best
Available Techniques for the Textiles Industry.

11-13 Haziran 2008

imento retiminin Yaam Dngs Analizi
Zerrin okaygil, Aysun zkan, Mfide Banar
Anadolu niversitesi, evre Mhendislii Blm, ki Eyll Kampus, 26555, Eskiehir.
E-posta: zcokaygil@anadolu.edu.tr, aysunozkan@anadolu.edu.tr, mbanar@anadolu.edu.tr

z imento, Dnyada ve lkemizde en yaygn olarak kullanlan yap malzemesidir. Trk
imento sektr retim asndan Dnyada yedinci, Avrupada ise ikinci srada gelmekte olup,
lkemizde ylda yaklak 60 milyon ton imento retilmektedir. imento retiminde enerjinin
fosil yaktlardan elde edilmesine bal olarak baca gaznda bata CO
2
olmak zere, CO, SO
2
,
NO
X
, PM10 emisyonlar aa kmakta dner frnn yan sra hammaddelerin elde edilmesi,
klinkerin tlmesi, son rnn paketlenmesi ve yklenmesi esnasnda da hava kirletici
emisyonlar olumaktadr. Dnya genelinde antropojenik kkenli CO
2
emisyonlarnn %5i
imento sektrnden kaynaklanmaktadr. Bu noktada, rnn hammadde eldesinden, oluacak
atklarn bertarafna kadar olan yaam dngsnde, evresel etkilerinin bilinmesi gerekmekte,
bu ise Yaam Dngs Deerlendirmesi (Life Cycle Assessment, LCA) yntemi kullanlarak
yaplabilmektedir. Bu almada, kuru sistemle retilen 1 ton imentonun, hammadde eldesi ve
imento retimini ieren yaam dngs boyunca, olas evresel etkileri, lisansl bir LCA
yazlm olan SimaPro 7 ile belirlenmitir. retim iin gerekli hammadde ve enerji ihtiyac ile
retim sonucu oluan emisyonlara ilikin veriler, programn veri tabanndan, literatrden ve
imento reticilerinden salanmtr. Envanter sonularnn deerlendirmesi CML 2 baseline
2000 yntemi kullanlarak; abiyotik kaynaklarn tkenmesi, kresel snma, insanlar zerine
olan toksik etkiler, asidifikasyon ve trofikasyon parametreleri asndan yaplmtr.
Deerlendirmede, arlkl etkinin klinker retiminden kaynakland grlmektedir. Klinkerin
retimi aamasnda da yakt olarak kullanlan kmr nedeniyle abiyotik kaynaklarn tkenmesi
ve kresel snma; aa kan SO
2
ve NO
2
nedeniyle de insanlar zerine olan toksisite,
asidifikasyon ve trofikasyon etkileri olumaktadr.
Anahtar Kelimeler imento; LCA; SimaPro7; CML 2 baseline 2000
Sembol/Notasyon
LCA : Life Cycle Assessment (Yaam Dngs Deerlendirmesi)
Sb : Antimon
1,4 DB : 1,4 diklorobenzen
PAH : ok halkal aromatik hidrokarbonlar
1. Giri
imento retimi tm endstriyel retim prosesleri ierisinde enerjiye en ok ihtiyac olan
proseslerden birisidir. Hammaddelerin eldesi ve tanmas iin gerekli yakt kullanm da dahil,
her bir ton imento iin yaklak 6330 MJ enerji gereklidir.
Bu denli youn bir enerji kullanm olan imento sektr, tm Dnyada olduu gibi lkemizde
de evresel almalara olduka fazla nem vermektedir. O nedenle, Trkiye imento
Mstahsilleri Birlii (TMB) ile evre ve Orman Bakanl arasnda, 1993 ylnda imento
Sanayi evre Deklarasyonu imzalanm ve imento sanayicileri bu deklarasyonla, emisyon
deerlerini yasal snr deerlerden daha dk dzeye indirmeyi taahht etmilerdir. Bylece,
44 Z. okaygil, A. zkan, M. Banar

TMB yesi tesislerde evresel adan nemli almalar balatlmtr. Deklarasyondan sonra
elde edilen olumlu gelimeler sonucunda 2004 ylnda, II. imento Sanayi evre
Deklarasyonu imzalanm ve ilgili yasal mevzuata ilave olarak, gaz ve toz emisyonlar,
grlt, evresel izleme kaytlar ve elektrofiltrelerin altrlma esaslar konusunda da TMB
yesi tesislere sorumluluklar getirilmitir. Bu deklarasyonu takiben, Alternatif Yakt birlii
Protokol hazrlanarak 2004 ylnda kabul edilmitir. Bu protokolle, imento fabrikalarnda
yksek fosil yakt tketimini azaltmak iin, atklardan yakt eldesine ynelik almalar
balamtr. Trk imento sektrnn evre asndan yapt bu almalar, Avrupa Birlii
evre direktifleriyle de paralellik gstermekte olup, Avrupa Birliine ye lkelerdeki rekabet
ortamnda yer alnmas asndan nemlidir.
Bu almada, kuru sistemle retilen 1 ton imentonun, hammadde eldesi ve imento retimini
ieren yaam dngs boyunca, olas evresel etkileri, lisansl bir LCA yazlm olan SimaPro 7
ile belirlenmitir. retim iin gerekli hammadde ve enerji ihtiyac ile retim sonucu oluan
emisyonlara ilikin veriler, programn veri tabanndan, literatrden ve imento reticilerinden
salanmtr. Envanter sonularnn deerlendirmesi CML 2 baseline 2000 yntemi
kullanlarak; abiyotik kaynaklarn tkenmesi, kresel snma, insanlar zerine olan toksik
etkiler, asidifikasyon ve trofikasyon parametreleri asndan yaplmtr. LCA yntemi ile elde
edilen bu alma sonularnn imento sektrne, temiz retim asndan nemli almlar
kazandraca dnlmektedir.
1.1. imento retimi
imento, gerek hacim gerek maliyet asndan dnya genelinde en fazla kullanlan yap
malzemesidir. imento retimi, hammaddelerin tlmesi, klinkerin retilmesi ve retilen
klinkere katk maddelerinin ilavesiyle imentonun oluturulmas olmak zere aamada
gerekletirilir (ekil 1).
Kalker (%75-80) ve kil (%20-25) klinker retiminin ana hammaddeleridir. Deirmende
tlen bu hammaddeler dner bir frna beslenir. Frn yavaa dnerken, yakt ve hava
ilavesi ile 1400 - 1500 Cye kan scaklkta, hammaddeler fiziksel ve kimyasal deiimlere
urarlar. Bu deiimlerden en nemlisi, kimyasal bir reaksiyon olan ve yksek scaklkta
kalkerin kirece dnmesiyle CO
2
gaznn kt kalsinasyon (
2
s
CaCO3 CO CaO+ )
ilemidir. Dner frnda meydana gelen reaksiyonlar sonucunda elde edilen klinker soutularak,
retilecek imento trne gre katk maddeleri (al, tras, vb.) ilavesiyle deirmende tlr
ve imento elde edilmi olur (IPPC, 2007).
1.2. Yaam Dngs Analizi
lkemiz iin olduka yeni bir teknik olan LCA sistemi, evre ynetim sistemleriyle balantl
olarak, bir eylemin tm evresel boyutlarn; hammaddenin doadan eldesinden, tm atklar
tekrar doaya dnene kadar deerlendiren bir sistemdir (ekil 2). Bu deerlendirme, rnn
ilenmesinde olduu kadar enerji de dahil olmak zere hammaddenin retilmesi, kullanlmas
ve atklarn nihai bertaraf srasnda havaya, suya ve topraa olan tm etkileri ierir. LCAlar
uluslararas anlamda zellikle yeni rn gelitirme, stratejik planlama, proses seimi ve
modifikasyonu gibi pek ok sahada kullanlmaktadr. Bu kapsamda LCA, ISO 14000 evre
Ynetim Sistemleri ierisinde, ISO14040 serisini (14040, 14041, 14042, 14043) oluturmakta
ve lkemizde TSE tarafndan hazrlanan TS EN ISO 14040 Hayat Boyu Deerlendirme serisi
altnda ele alnmaktadr (okaygil, 2005).
imento retiminin Yaam Dngs Analizi 45

Hammadde
hazrlama
Hammaddenin
tlmesi
Klinkerin
retilmesi
imentonun
hazrlanmas
Yakt
imento katk
maddeleri
MENTO

ekil 1. imento retiminin aamalar

ekil 2. LCAnn aamalar
2. Metodoloji
2.1. Hedef Ve Kapsam
Bu almada, kuru sistemle retilen 1 ton imentonun, hammadde eldesi ve imento retimini
ieren yaam dngs boyunca olas evresel etkilerinin belirlenmesi hedeflenmitir. Bu hedef
dorultusunda ele alnacak sistemin snrlar, elde edilen veriler ile hesaplanm olan ktle
denklii eklinde verilmitir.


2.2. Yaam Dngs Envanteri - imento retiminin Ktle Denklii
Yaam Dngs almasnn en nemli ksmn oluturan bu aamada literatrden ve imento
reticisi bir firmadan elde edilen veriler nda bir ktle denklii kurulmutur (ekil 2). Ktle
denkliinde baz olarak 1 ton imento ve 800 kg klinker dikkate alnmtr (IPPC, 2007).
Yakma
(kuru proses)
1357,7 kg
hammadde
167,6 kg kmr
583,1 kg hava
CO
2
666 kg
SO
2
6 kg
PM 115 kg
NO
2
23 kg
H
2
O 51 kg
N
2
446 kg
800 kg klinker
imento
deirmeni
200 kg katk
maddesi
1000 kg imento
Elektrostatik
toz filtresi
PM 1,15 kg

ekil 3. imento retiminin ktle denklii
2.2.1. Hammadde kullanm
imento retiminde hammaddenin byk miktar klinker retiminde kullanlmaktadr. Bu
almada, klinker retiminde sadece kalker ve kil, imento retiminde de klinker ve al
kullanld dnlmtr. Kalker ve kil kullanmna dair veriler srasyla Tablo 1de
verilmitir. Tabloda verilen deerlerden hesaplanan ortalama deerler 800 kg klinker iin
1000,2 kg kalker ve 357,5 kg kil olarak hesaplanmtr. imento retiminde klinkere katk
maddesi olarak 200 kg al eklendii dnlmtr.
Tablo 1. 1 ton klinker retimi iin gerekli hammadde miktar
Ref. No. Kalker (kg/ton klinker) Referans
1 1056 imento reticisi firma (2007)
2 1280 DPT (1996)
3 1430,8 http-1
4 1437,5 Josa ve di. (2004)
5 1047 IPPC (2007)
Ortalama 1250,3
Ref. No. Kil (kg/ton klinker) Referans
1 512 imento reticisi firma (2007)
2 320 DPT (1996)
3 432,5 Josa ve di. (2004)
4 523 IPPC (2007)
Ortalama 446,9
2.2.2. Yakt kullanm
Klinker retimi iin gerekli olan ortalama enerji miktar literatr verileri kullanlarak
hesaplanmtr (Tablo 2). Kullanlan yaktn, 5000 kcal/kg sl deere sahip linyit kmr

olduu dnlm ve 800 kg klinker retimi iin gerekli olan linyit miktar ise Tablo 2de
bulunan ortalama enerji deeri kullanlarak 167,6 kg olarak bulunmutur.
Tablo 2. 1 ton klinker retimi iin fosil yaktlardan salanan enerji miktar
Ref. No. Enerji (MJ/ton klinker) Referans
1 4350 (3200-5500)
a
CEMBUREAU (1997)
2 5780 http-2
3 3558,5 (3140-3977)
a
http-3
4 5387,5
b
Josa ve di. (2004)
5 4055,6
c
imento reticisi firma (2007)
6 3866,5
d
DPT (1996)
7 3650 (3100-4200)
a
IPPC (2007)
Ortalama 4378,3
a
Referansta verilen deer aral
b
4,31 MJ/kg imento olarak verilmitir.
c
Linyit ve doal gazn birlikte kullanld durum ele alnmtr.
d
185 kg kmr/ton klinker ve 5000 kcal/kg kmr olarak verilmitir.
2.2.3. Elektrik enerjisi tketimi
1 ton imento retimi iin gerekli elektrik enerjisi 111,7 kWh olarak literatr verilerinin
ortalamasndan bulunmutur (Tablo 3).
Tablo 3. 1 ton imento retimi iin gerekli elektrik enerjisi miktar
Ref. No. Elektrik enerjisi (kWh/ton imento) Referans
1 105 (90-120)
a
CEMBUREAU (1997)
2 96,78 imento reticisi firma (2007)
3 110 DPT (1996)
4 120 (90-150)
a
IPPC (2007)
Ortalama 111,7
a
Referansta verilen deer aral
2.2.4. Hava kullanm
800 kg klinker retimi iin dner frna yakt ile beslenecek olan hava miktar, linyitin kimyasal
bileimi (Tablo 4) kullanlarak ve %10 fazla hava verildii dnlerek hesaplanmtr.
Hesaplamada havann ktlece %23 O
2
ve % 77 N
2
den olutuu dnlm ve gerekli hava
miktar 638,6 kg olarak bulunmutur.
Tablo 4. Linyitin kimyasal bileimi (Onay ve di., 2007)
Element % (Arlka)
C 36,8
H 3,4
N 1,1
S 1,8
O 56,9
Toplam 100


2.2.5. Baca gaz emisyonlar
Klinker retiminde aa kan baca gaz emisyonlar, hava kirletici gazlar olan CO
2
, NO
x
, SO
2
,
PM; yaktn yanmasndan meydana gelen H
2
O ve havann kendisinden gelen O
2
ve N
2
olarak ele
alnmtr. Hesaplanan baca gaz emisyon deerleri Tablo 5de verilmitir. Tabloda verilen CO
2

emisyonlarnn %34 yanma kaynakl, % 66s ise kalsinasyon kaynakl olarak bulunmutur.
NO
x
emisyonlarnn tamam NO
2
olarak ele alnm, bunun % 25,8i yakt kaynakl, geri kalan
ise termal kaynakl olarak bulunmutur. PM madde emisyonlar ise ktle denkliinde giren ve
kan miktarlar arasndaki farktan hesaplanmtr. almada, partikl madde emisyonlarnn %
99 verimle alan elektrostatik toz filtresi ile tutulduu dnlmtr.
Tablo 5. 1 ton klinker retiminden kaynaklanan bac gaz emisyonlar
Baca gaz bileeni Miktar (kg/800 kg klinker)
CO
2
665,93
SO
2
6,03
NO
2
23,58
H
2
O 51,28
PM 1,15
a

N
2
446,31
a
% 99 verimle alan elekrostatik filtreden sonra atmosfere verilen miktar

2.2.6. Atksu ve Kat Atk
Bu almada kuru sistemle imento retimi esas alndndan, retim kaynakl atksu
olumad dnlmtr. Evsel atksu retimi ise almaya dahil edilmemitir. imento
prosesinde retim sonucu kat atk olumad dnlm, evsel kat atk oluumu ise
almaya dahil edilmemitir.
2.3. Yaam Dngs Etki Deerlendirmesi
Envanter sonularnn deerlendirmesi SimaPro 7 yazlmnn bnyesinde bulunan CML 2
baseline 2000 yntemi kullanlarak; etki indikatrleri olan abiyotik kaynaklarn tkenmesi,
kresel snma, insanlar zerine olan toksik etkiler, fotokimyasal oksidasyon, asidifikasyon ve
trofikasyon parametreleri asndan yaplmtr. Deerlendirme sonular grafiklerle yzde
deer olarak verilmitir. imento retimi, klinkerin retilmesi ve tketilen elektrik enerjisinin
retimi olmak zere iki alt proseste ele alnm, bu iki retim aamasndan kaynaklanan evresel
etkiler deerlendirilmitir.
2.3.1. Abiyotik kaynaklarn tkenmesi
Abiyotik kaynaklarn tkenmesi etki indikatr, hammadde tketimini ele almakta olup,
birimi kg Sb edeeri olarak verilmektedir. imento retiminde toplam hammadde tketimine
bakldnda; klinker retiminin %84, retimde kullanlan elektrik enerjisini retmek iin
hammadde tketiminin ise %16lk paya sahip olduu grlmtr. Her iki retimde de kmr
en yksek tketim deerine sahiptir (ekil 4a).
2.3.2. Kresel snma
CML 2 baseline 2000 ynteminde kresel snma etkisi kg CO
2
edeeri olarak
verilmektedir. Klinkerin ve elektrik enerjisi retiminin kresel snma potansiyeline katklar
ekil 4bde yzde deer olarak verilmitir. Bu ekil incelendiinde; kresel snma
potansiyeline katknn arlkl olarak CO
2
emisyonlarndan kaynakland grlmektedir.

Klinker ve elektrik enerjisi retimlerinin kresel snma potansiyeline katks ise srasyla %89
ve %11 orannda olmaktadr.
2.3.3. nsanlar zerine olan toksik etki
nsanlar zerine olan toksik etki kg 1,4 DB edeeri olarak verilmektedir. imento
retiminin neden olduu toksik etki %83 klinker retiminden, % 17 elektrik retiminden
kaynaklanmaktadr (ekil 4c). Bu etkiye, klinkerin retilmesinde aa kan NO
2
emisyonlar
ve klinker frnnda yakt olarak kullanlan kmrn elde edilmesinde aa kan Baryum
neden olmaktadr. Elektrik retiminde ise havaya verilen metal ve PAH emisyonlar bu etkiyi
oluturmaktadr.

(a) Abiyotik kaynaklarn tkenmesi

(b) Kresel snma

(c) nsanlar zerine olan toksik etki
ekil 4. Yaam dngs etki deerlendirmesi sonular (K: Klinker retimi; E:
Tketilen elektriin retimi)
0
20
40
60
80
100
K E
%
Kmr Doal gaz Petrol
0
20
40
60
80
100
K E
%
CO2 Dier
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
K E
%
PAH HF Baryum NO2
Nikel Dier Metaller

2.3.4. Asidifikasyon
Asidifikasyon etkisi kg SO
2
edeeri ile gsterilmektedir. imento retiminde bu etki,
arlkl olarak (%98) klinkerin retilmesinden kaynaklanmaktadr. Klinkerin retimi srasnda
aa kan NO
2
ve SO
2
emisyonlar srasyla % 61 ve % 37 oranlarnda bu etkiye neden
olmaktadr.
2.3.5. trofikasyon
trofikasyon etkisi kg PO
4
edeeri ile gsterilmektedir. imento retiminde bu etki,
arlkl olarak (%99) retimi srasnda aa kan NO
2
emisyonlarnn neden olduu
klinkerden kaynaklanmaktadr.
3. Sonu
Bu almada, 1 ton imento retiminin yaam dngs deerlendirmesi, klinker retimi ve
tketilen elektrik enerjisi olmak zere iki aamada incelenmitir. Deerlendirmede arlkl
etkinin klinker retiminden kaynakland grlmtr. Klinkerin retimi aamasnda, yakt
olarak kullanlan kmr nedeniyle abiyotik kaynaklarn tkenmesi ve kresel snma; aa
kan SO
2
ve NO
2
nedeniyle de insanlar zerine olan toksisite, asidifikasyon ve trofikasyon
etkilerinin olduu belirlenmitir. almann sonularna bakldnda; kresel snma
potansiyeline neden olan CO
2
emisyonlarnn kayna olan yakt miktarnn azaltlmas ya da
karbon ierii daha az, fakat enerji deeri yksek alternatif yaktlarn kullanlmas; baca gaznda
aa kan SO
2
, NO
X
emisyonlar iin de uygun baca gaz artm yntemlerinin kullanlmas
gerektii sonucuna varlmtr.
Kaynaklar
CEMBUREAU (1997). Alternative Fuels in Cement Manufacture Technical and Environmental Review, Brussels.
imento reticisi bir firma ile szl grme (2007).
okaygil, Z. (2005), Atk Ynetimi Planlamasnda Yaam Dngs Analizi, Yksek Lisans Tezi, Anadolu
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Eskiehir.
T.C. Babakanlk Devlet Planlama Tekilat Mstearl (DPT) (1996). VII. Be Yllk Kalknma Plan Madencilik
K Endstriyel Hammaddeler Alt Komisyonu imento Hammaddeleri ve Yap Malzemeleri G Raporu,
imento Hammaddeleri ve Yap Malzemeleri Yayn No: DPT : 2434 K: 491, Cilt 1.
http-1: Substudy 6:What LCA Can Tell Us about the Cement Industry (2002).
www.wbcsdcement.org/pdf/sub_lca.pdf
http-2: Cement and Concrete: Environmental Considerations, Environmental Building News, 2 (1) March-April
(1993). http://www.buildinggreen.com/articles/IssueTOC.cfm?Volume=2&Issue=2 .
http-3: T.C. evre ve Orman Bakanl ED Rehberi imento Fabrikalar (2006).
www.cevreorman.gov.tr/cedbim/Documents/6%20-%20Sectoral%20guideline%20-
20cement%20factories%20(TR).pdf.
Josa, A., Aguado, A., Heino, A., Byars, E. and Cardim, A. (2004). Comparative analysis of available life cycle
inventories of cement in the EU, Cement and Concrete Research, 34, 13131320.
European Commission Integrated Pollution and Prevention Control (IPPC) (2007). Reference Document on Best
Available Techniques in the Cement and Lime Manufacturing Industries.
Onay, O., Arz, E. and Kockar, M. (2007). Copyrolysis of Seyito1mer-Lignite and Safflower Seed: Influence of the
Blending Ratio and Pyrolysis Temperature on Product Yields and Oil Characterization, Energy & Fuels, 21,
3049-3056.

11-13 Haziran 2008

Toprakta Kullanm Kapsamnda Evsel Nitelikli Artma
amurlarnn Ynetimi
Erdoan Ik
evre ve Orman Bakanl, evre Ynetimi Genel Mdrl, Betepe, 06560, Ankara.
E-posta:eisik@cevreorman.gov.tr

z Evsel nitelikli artma amurlar (ENA), evsel nitelikli (evsel, evsel ierikli kentsel ve
endstriyel) atk sularn artm sonucunda oluur. Baz yaynlarda ENA iin Biyokat da
denmektedir. Trkiyede gnden gne saylar artan atksu artma tesislerinden kan ENA
miktarnn azaltlmas (bertaraf) nemli bir sorun tekil etmektedir. Bertaraf yntemlerinden
birisi de topraa uygulamadr. Trkiyede ENAn topraa uygulanmas, Toprak Kirliliinin
Kontrol Ynetmelii (TKKY) hkmlerine gre yaplmaktadr. ENAn toprakta
kullanlabilmesi iin stabilize edilmesi, toprak ve ENA iin TKKYde istenen analizlerin
yaptrlmas, l evre ve Orman Mdrlnden ENA reticisinin izin almas ve ayrca dier
uygulamalarn TKKYye gre yaplmas gerekmektedir. TKKY, artma amurlarnn tarmda
kullanlmas halinde evrenin ve zellikle topran korunmas hakkndaki Avrupa Birlii (AB)
Direktifi (86/278/EEC) ile uyumludur. TKKYnin AB Direktifi ile uyumlu olmas onun yeterli
olduu anlam tamad gibi AB Direktifi zerinde de taslak almalar yaplmaktadr. En son
nc taslak 27 Nisan 2000 tarihinde gerekletirilmitir. TKKYnin de gelitirilmesine ihtiya
vardr. TKKY iinden ENAn toprakta kullanlmas ile ilgili tm hkmlerin karlarak ayr
bir Ynetmelik olarak dzenlenmesi faydal olacaktr. Hazrlanacak yeni Ynetmelikte toprak
ve ENA iin Kadmiyum, Bakr, Civa, Nikel, Kurun, inko ve Krom elementleri snr
deerlerinin, AB taslak almalarnda olduu gibi aa ekilmesi isabetli olacaktr. Ayrca,
ENAn topraa uygulanmasnda ENA ve topran organik madde ierii, topran bnyesi,
ENAn rutubeti ve Karbon/Azot (C/N) oran ile ilgili yeni hkmlerinin getirilmesinde yarar
vardr. Trkiyede ENAn toprakta kullanm gnmzde yaygn olmayp, iftilerin
bilinlenmesi, ulam ve topraa uygulama maliyetlerinin karlanmas veya azaltlmas ile
kullanm olana artacaktr. iftilerin bilinlendirilmesi hususunda Tarm ve Kyileri
Bakanlnn aktif olarak devreye girmesi faydal olacaktr.
Anahtar Kelimeler evsel nitelikli artma amuru; artma amuru; amur ynetimi; toprak
1. Giri
Trkiye nfusu, 28 Ekim 1927 tarihinde yaplan ilk saymda 13648270 iken Adrese Dayal
Nfus Kayt Sistemine gre 31 Aralk 2007 tarihi itibariyle 70586256 kii tespit edilmitir.
Nfus projeksiyonlarna gre Trkiye nfusunun 2025 ylnda 87756000 ve 2050 ylnda
96498000 kii olaca tahmin edilmektedir (TK, 2007; TK, 2008).
Nfus art, atklarn artn gndeme getirmektedir. Doal olarak bu atklarn da azaltlmas
(bertaraf) gerekmektedir.
Gnmzde gittike nem kazanan evrenin srdrlebilir korunmas anlaynda, atklarn
byk oranda evre ile uyumlu hale getirilerek bilinli bir ekilde azaltlmas ilemleri byk
52 E Ik

nem arzetmektedir. Atklarn kaynanda azaltlmas esastr. Bu atklardan evsel nitelikli
artma amurlar (ENA) miktarnn azaltlmasnda kullanlan yntemlerden birisi de topraa
uygulamadr. Yakmann maliyetli ve dzenli depolama alanlarnn abuk dolmas durumlarnda,
ENAn toprakta kullanmna ynelik bask olumaktadr. Dorusu, topran ihtiyac olduu
durumlarda ENAn kullanlmasdr.
2. Evsel Nitelikli Artma amurlar
ENA, evsel nitelikli (evsel, evsel ierikli kentsel ve endstriyel) atk sularn artm sonucunda
oluur.
Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (TKKY), Kapsam, Madde 2de atksu kapsamna
evsel ve kentsel atksular almtr. Ayn Ynetmeliin, Tanmlar, Madde 4de kentsel atksu;
Evsel atksu ya da evsel atksuyun endstriyel atksu ve/veya yamur suyu ile karm ve
ham amur; Evsel ya da kentsel atksular ileyen artma tesislerinden ve evsel ve kentsel
atksulara benzeyen bileimdeki atk sular ileyen artma tesislerinden gelen artma
amurlarn ifade eder eklinde tarif edilmitir (TKKY, 2005).
Kentsel Atksu Artm Ynetmelii (KAAY), Tanmlar, Madde 4de kentsel atksu; Evsel
atksu ya da evsel atksuyun endstriyel atksu ve/veya yamur suyu ile karm, evsel atksu;
Yaygn olarak yerleim blgelerinden ve ounlukla evsel faaliyetler ile insanlarn gnlk
yaam faaliyetlerinin yer ald okul, hastane, otel gibi hizmet sektrlerinden kaynaklanan
atksular ve endstriyel atksu; Herhangi bir ticari ya da endstriyel faaliyetin yrtld
alanlardan, evsel atksu ve yamur suyu dnda dearj edilen atksular ifade eder eklinde tarif
edilmitir. Ayn Ynetmeliin EK IIInde endstriyel sektrler olarak; st ve st rnleri,
meyve, sebze rnleri ile dier gda bitkilerinin ilenmesi, alkolsz ieceklerin imalat ve
ielenmesi, patates ileme, et endstrisi, bira fabrikalar, alkol ve alkoll ieceklerin retimi,
bitkisel rnlerden hayvan yemi imalat, hayvan postu, derisi ve kemiklerinden jelatin ve tutkal
imalat, malt imalathaneleri, balk ileme endstrisi ve benzer dier sektrler olarak
belirtilmitir (KAAY, 2006).
ENAn toprakta kullanlabilmesi iin stabilize edilmesi gerekmektedir. Stabilizasyon;
ENA, fermente edilebilirliini ve kullanmndan kaynaklanan salk tehlikelerini nemli
lde azaltlmak zere, biyolojik, kimyasal ya da sl ilemden, uzun sreli depolama ya da
dier uygun ilemlerden geirmektir (TKKY, 2005).
ENA toprakta kullanlmadnda atk muamelesi grr. Atk; Herhangi bir faaliyet sonucunda
oluan, evreye atlan veya braklan her trl madde olarak tarif edilmektedir. Kat Atk ise;
reticisi tarafndan atlmak istenen ve toplumun huzuru ile zellikle evrenin korunmas
bakmndan, dzenli bir ekilde bertaraf edilmesi gereken kat atk maddeler eklinde
aklanmaktadr. TKKY, Stabilize Artma amurunun Kullanma Snrlamalar ve Yasaklar,
Madde 13/b, ikinci paragrafta; Atksu artma tesislerinden kan evsel ve kentsel artma
amurlar toprakta kullanlmayacaksa, 14 Mart 1991 tarihli ve 20814 sayl Resmi Gazetede
yaymlanan Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii (KAKY) hkmleri dorultusunda kat atk
depolama sahalarnda bertaraf edilmesi gerekmektedir denmektedir (K, 1983; KAKY, 1991;
TKKY, 2005).

Toprakta Kullanm Kapsamnda Evsel Nitelikli Artma amurlarnn Ynetimi 53

3. Toprakta Kullanm Kapsamnda Evsel Nitelikli Artma amurlarnn
Ynetimi
3.1. Evsel Nitelikli Artma amurlarnn Toprakta Kullanlmas le lgili Trkiye
Mevzuat
Trkiyede ENAn topraa uygulanmas, 31 Mays 2005 tarih ve 25831 sayl Resmi
Gazetede yaymlanan Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (TKKY) mevzuat hkmlerine
gre yaplmaktadr.
3.2. Evsel Nitelikli Artma amurlarnn Toprakta Kullanlmas le lgili Avrupa Birlii
(AB) Mevzuat
Evsel nitelikli artma amurlarnn topraa uygulanmas ile ilgili AB mevzuat; Artma
amurlarnn tarmda kullanlmas halinde evrenin ve zellikle topran korunmas hakkndaki
12 Haziran 1986 tarihli 86/278/EEC AB Direktifidir (CD, 1986).
3.3. Evsel Nitelikli Artma amurlarnn Toprakta Kullanlmas
ENA, ierebildii makro (N, P, K, Ca, Mg, S) ve mikro (B, Cl, Mo, Fe, Cu, Zn, Mn, Na, Ni,
Si, V, Co) bitki besin elementlerinden dolay organik gbre ve yine ierdii organik maddeden
dolay toprak iyiletirici olarak grlebilmektedir. ENAda bitki besin elementlerinin dzenli
olarak bitkinin ihtiya duyduu dalm ve oran gsterememesi, ekonomik olarak bunun
ayarlanmasnn zor olmas gibi sebeplerle ENAn organik gbre olarak deerlendirilmesi
uygun olmayabilir. ENA, ierdii organik maddeden dolay organik maddesi az olan topraklar
iin toprak iyiletirici olarak deerlendirilmesi daha doru olur.
3.3.1. Evsel nitelikli artma amurlarnda organik madde
ENAn organik madde ierii farkl farkldr. Artma tesisine giren atksuyun farkll, buna
en byk etkendir. Tablo 1de baz ENAn organik madde ierikleri grlmektedir.
Tablo 1. Baz evsel nitelikli artma amurlarnda organik madde.
Evsel Nitelikli Artma amuru Organik Madde
(%)
Gda Sanayi (Ak Ve Katkat, 2004) 55-80
Gda Sanayi (nal Ve Katkat, 2003) 29-31
Akdeniz ni. Kamps (nal Ve Di., 2003) 44
Bafra lesi (Yakupolu Ve zdemir, 2007) 41
Kemer lesi (nal Ve Di., 2003) 58
3.3.2. Toprakta organik madde
Bitkilerin gelitikleri, dolayl olarak hayvanlarn beslendikleri, ihtiyalarn karladklar doal
ortam topraktr. Topraklarn verimli olabilmesi kimyasal, fiziksel ve biyolojik zelliklere
baldr. Topran bu zelliklerine en etkili olan unsurlardan birisi de toprak organik
maddesidir.
Toprakta organik madde; su tutma, havalanma, geirgenlik ve katyon deiim kapasitesini
artrr. Ayn zamanda ar metal katyonlarn, bitki ve hayvan ilalarn adsorbe ederek
zararllklarn azaltr. Toprak organik maddesi ayrca bitkilere yarayl mikrobesin
elementlerinin bitkiler tarafndan rahat alnmalarn salar (Usta, 1995).
Tablo 2de toprak organik maddesinin deerlendirilmesi aklanmaktadr.
54 E Ik

Tablo 2. Toprak organik maddesinin deerlendirilmesi (Eypolu, 1999).
Toprakta Organik Madde
(%)
Deerlendirme

< 1 ok Az
1 - 2 Az
2 - 3 Orta
3 - 4 yi
> 4 Yksek
Tablo 3de Trkiye topraklarnn organik madde dalm incelendiinde, organik maddesi az
olan topraklarn en fazla alan kaplad grlmektedir.
Tablo 3. Trkiye topraklarnn organik madde dalm (Eypolu, 1999).

Organik Madde
(%)
<1
(ok Az)
1-2
(Az)
2-3
(Orta)
3-4
(yi)
4<
(Yksek)
Dalm
(%)
21,47 43,78 22,62 7,57 4,56
3.4. Evsel Nitelikli Artma amurlar Mevzuatnn Gelitirilmesi
TKKY, Artma amurlarnn tarmda kullanlmas halinde evrenin ve zellikle topran
korunmas hakkndaki 12 Haziran 1986 tarihli 86/278/EEC AB Direktifi ile uyumludur.
TKKYnin AB Direktifi ile uyumlu olmas onun yeterli olduu anlam tamad gibi AB
Direktifi zerinde de taslak almalar yaplmaktadr. En son nc taslak 27 Nisan 2000
tarihinde gerekletirilmitir. Ayrca yerli mevzuat, tm veya baz hkmlerde lke gerekleri
veya tercihler dikkate alnarak daha kstlayc hkmler getirebilir. Bu durumun AB ile
mevzuat uyumu asndan sakncas yoktur (CD, 1986; WDOS, 2000; TKKY, 2005).
TKKY, toprak kirlenmesinin nlenmesi, kirliliin giderilmesi, ENAn ve kompostun toprakta
kullanmnda gerekli tedbirlerin alnmas esaslarn birlikte iermektedir. TKKY iinden
ENAn toprakta kullanmnda gerekli tedbirlerin alnmas esaslarn ieren hkmlerin
kartlarak ayr bir Ynetmelik eklinde dzenlenmesi daha faydal olacaktr.
TKKYye gre Stabilize Artma amuru Kullanm zin Belgesi verilirken, toprak ve
ENAn Organik Madde analizi istenmekte olup, topran organik madde ieriinin en fazla
hangi seviyeye kadar ENA yklenmesine izin verilecei belirtilmemitir. Topraklarda %5
Organik Madde snr deerine kadar ENA uygulanabilecei sylenebilir. Organik madde
ierii %5den fazla olan topraklarda ENAn kullanlmamas hkm getirilebilir. Ayrca
hazrlanacak yeni Ynetmelikte, topraa uygulanacak ENAn iermesi gereken minimum
%Organik Madde snr deerinin belirtilmesi de faydal olacaktr.
AB nc Taslanda topraktaki elementlerin snr deerleri iin Tablo 4de grld gibi,
pH aralklar 5-6 aras, 6-7 aras ve 7den byk iin ayr ayr deerler getirilmitir. Mevcut
TKKYde ise 5-6 aras ve 6dan byk pH aralklar iin deerler vardr. AB nc
Taslanda getirilmesi dnlen snr deerlere bakldnda, Kurunda pH, 5-6 aral hari
TKKYdeki mevcut snr deerlerden daha az olduu grlmektedir (CD, 1986; WDOS, 2000;
TKKY, 2005).

Tablo 4. TKKY, 86/278/EEC AB Direktifi ve III. Taslak AB Direktifine gre topraa
ENA uygulanabilmesi iin topraktaki elementlerin snr deerleri.
Elementler
TKKY 86/278/EEC III. Taslak
5<pH<6 pH>6 6<pH<7 5pH<6 6pH<7 pH7
(mg kg
-1
, frn kuru toprak)
Kadmiyum 1 3 1-3 0,5 1 1,5
Bakr 50 140 50-140 20 50 100
Civa 1 1,5 1-1,5 0,1 0,5 1
Nikel 30 75 30-75 15 50 70
Kurun 50 300 50-300 70 70 100
inko 150 300 150-300 60 150 200
Krom 100 100 - 30 60 100
AB III. Taslak Direktifinde, toprakta kullanlacak ENA element snr deerlerinin de ksa, orta
ve uzun vadede drlecei belirtilmektedir (Tablo 5). TKKYdeki ENA snr deerlerine
gre karlatrldnda, getirilmesi dnlen snr deerlerin hissedilir derecede azaltld
grlmektedir (CD, 1986; WDOS, 2000; TKKY, 2005).
Tablo 5. TKKY ve 86/278/EEC AB Direktifine gre toprakta kullanlacak ENAda
elementlerin snr deerleri ve III. Taslak AB Direktifinde ENA iin elementlerin
nerilen gelecekteki AB snr deerleri.
Elementler
TKKY 86/278/EEC
III. Taslak
Ksa
Vade
Orta
Vade
(2015)
Uzun
Vade
(2025)
(mg kg
-1
, frn kuru madde)
Kadmiyum 40 20-40 10 5 2
Bakr 1750 1000-1750 1000 800 600
Civa 25 16-25 10 5 2
Nikel 400 300-400 300 200 100
Kurun 1200 750-1200 750 500 200
inko 4000 2500-4000 2500 2000 1500
Krom 1200 - 1000 800 600
Hazrlanmas nerilen yeni Ynetmelikte toprak ve topraa uygulanacak ENA iin
Kadmiyum, Bakr, Civa, Nikel, Kurun, inko ve Krom elementleri snr deerlerinin, AB
taslak almalarnda da gndeme geldii gibi aaya ekilmesinde yarar vardr.
Tablo 6da TKKY, 86/278/EEC AB Direktifi ve III. Taslak AB Direktifine gre toprakta on
yllk ortalama esas alnarak bir ylda verilmesine msaade edilecek element yk snr deerleri
verilmektedir. Element snr deerlerinin yine hissedilir derecede azaltld grlmektedir (CD,
1986; WDOS, 2000; TKKY, 2005).

56 E Ik

Tablo 6. TKKY, 86/278/EEC AB Direktifi ve III. Taslak AB Direktifine gre toprakta
on yllk ortalama esas alnarak bir ylda verilmesine msaade edilecek element yk
snr deerleri.
Elementler
TKKY 86/278/EEC
III. Taslak
Ksa
Vade
Orta
Vade
(2015)
Uzun
Vade
(2025)
(g/ha/yl, frn kuru madde)
Kadmiyum 150 150 30 15 6
Bakr 12000 12000 3000 2400 1800
Civa 100 100 30 15 6
Nikel 3000 3000 900 600 300
Kurun 15000 15000 2250 1500 600
inko 30000 30000 7500 6000 4500
Krom 15000 - 3000 2400 1800
karlmas tavsiye edilen yeni Ynetmelikte topraa bir ylda verilebilecek Kadmiyum, Bakr,
Civa, Nikel, Kurun, inko ve Krom elementleri snr deerlerinin yine AB taslak
almalarnda da gndeme geldii gibi aaya ekilmesinde fayda vardr.
III. Taslak AB Direktifinde, toprakta kullanlacak ENA iin baz organik bileikler ve dioksin
iin TKKY ve 86/278/EEC AB Direktifinde olmayan snr deerler getirilmitir. Bu organik
bileikler ve dioksin hkmlerinin yeni hazrlanacak mevzuatta bulunmas tavsiye edilir.
TKKYde ENA uygulanacak topraklar iin Kurun, Kadmiyum, Krom, Bakr, Nikel, Civa,
inko, Azot, Fosfor, pH ve Organik Madde analizleri istenmektedir. Yeni Ynetmelikte ayrca
Toprak Bnyesi analizinin de aranmas isabetli olur. ENAn bitkisel retim yaplan tarm
topraklarndan sadece killi ve ar killi bnyeye sahip topraklarda toprak iyiletiricisi olarak
kullanlmasnda fayda vardr. Kentlerdeki peyzaj almalar genellikle yol aralar ve
kenarlarnda yapld iin, bu tip alanlarda toprak bnyesinin kstlayc etken olarak dikkate
alnmasna gerek yoktur. Ayrca aalandrma alanlarnda da st toprak bnyesinin dikkate
alnmasna ihtiya yoktur.
TKKYye gre ENA uygulanacak toprak iin pH analizi istenmekte olup, pH deeri 5den
kkse ENA uygulanamamaktadr. Toprak iin bu pH snr deerinin yeni mevzuatta 5den
6ya ekilmesinin zellikle ar metal toksiklik potansiyelinin azaltlmas asndan daha doru
olaca dnlmektedir.
TKKYye gre Stabilize Artma amuru Analiz Belgesinde Karbon/Azot oran (C/N)
istenmekte olup C/N oran iin snr deerler belirtilmemitir. Akalan (1988), pulluk
derinliindeki toprak diliminde bulunan organik maddenin C/N orannn 8/1-15/1 arasnda
deitiini belirtmektedir. Hazrlanmas nerilen yeni Ynetmelikte topraa ilave edilecek
ENAn C/N orannn da yaklak olarak bu aralkta olmas tavsiye edilebilir.
TKKY, Stabilize Artma amurunun Kullanma Snrlamalar ve Yasaklar, Madde 13/kda
edeer nfus kapasitesi bir milyon kiinin zerinde olan tesislerde oluan artma amurlarnn
en az %90 kuru madde deerine kadar kurutulmas zorunlu olduu belirtilmekte olup, ayn
Ynetmeliin 5. Blm, eitli ve Son Hkmler, Geici Madde 3de drt yllk gei sresi
verilmitir. Bu srenin sonu 31 Mays 2008dir. Akalan (1988), genel olarak bir topran
%45inin inorganik madde, %25inin su, %25inin hava ve %5inin organik maddeden ibaret
olduunu belirtmektedir. Tama maliyeti gz ard edilir ise, topraa verilecek ENAn %75

kuru madde deerinden daha fazla kurutulmasna gerek olmad yeni Ynetmelikte
belirtilebilir.
TKKYde ENA uygulanacak topraktaki ar metal snr deerleri (Kurun, Kadmiyum, Krom,
Bakr, Nikel, inko ve Civa) verilirken, pH deeri 7den byk ise evre ve insan salna
zellikle yeralt suyuna zararl olmad durumlarda Bakanlk snr deerleri %50ye kadar
artrabilir. ve ayrca yem bitkileri yetitirilen alanlarda evre ve insan salna zararl
olmad durumlarda, bu snr deerlerin almasna izin verilebilir. eklinde aklamalar yer
almaktadr. Gelitirilecek mevzuatta benzer ifadelerin olmamas nerilir.
TKKYde stabilize artma amuru tanm iinde fermente edilebilirliini ve kullanmndan
kaynaklanan salk tehlikelerini nemli lde azaltlmak zere ifadesi gemektedir. Yeni
mevzuatta hastalk yapc mikroplarn tamamen giderilmesine ynelik ifadelerin daha doru
olaca sylenebilir. Dolaysyle buna ynelik stabilizasyon yntemleri ve uygulamalar
gerekleecektir.
TKKYde ENAn takn alanlarnda ve takn tehlikesi olan alanlarda, don ve karla kapl
alanlarda topraa uygulanmasnn yasak olduu, yzey ak tehlikesi olan alanlarda toprak
muhafaza tedbirleri alnmadan ENAn uygulanmasnn yasak olduu, ve ayrca ENAn
meyve aalar hari olmak zere topraa temas eden ve i olarak yenilen meyve ve sebze
rnlerinin yetitirilmesi amacyla kullanlan topraklarda kullanlmasnn yasak olduu
belirtilmektedir. Eer gerekiyor ise yeni Ynetmelikte baka ilave tedbirler de getirilebilir.
KAAYde belirtilmeyen endstrilerin atksularnn artlm olsa dahi ENA elde edilen atksu
artm tesisi ebekesine verilmesi durumlarnda elde edilen ENAn toprakta kullandrlmamas
ayrca tavsiye edilir.
Tarm ve Kyileri Bakanlnca karlan, 22 Nisan 2003 tarih ve 25087 sayl Resmi
Gazetede yaymlanan Tarmda kullanlan organik, organomineral, zel, mikrobiyal ve enzim
ierikli organik gbreler ile toprak dzenleyicilerin retimi, ithalat, ihracat, piyasaya arz ve
denetimine dair ynetmelik toprak dzenleyicilerini de iermektedir. Ayn Ynetmeliin
Tanmlar, Madde 4/pde toprak dzenleyiciler; Asl amac topran fiziksel ve kimyasal
yapsn iyiletirmek olan organik, mineral veya organomineral formdaki materyalleri ifade
eder eklinde eklinde tarif edilmitir. ENA bu tanmlamaya uymasna ramen bu Ynetmelik
ieriine alnmam olup alnmas nerilir.
4. Sonu
Evsel nitelikli artma amurlar (ENA), evsel nitelikli (evsel, evsel ierikli kentsel ve
endstriyel) atk sularn artm sonucunda oluur. ENAn bertaraf yntemlerinden birisi de
topraa uygulamadr.
ENAn toprakta kullanmn dzenleyen Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (TKKY),
artma amurlarnn tarmda kullanlmas halinde evrenin ve zellikle topran korunmas
hakkndaki AB Direktifi (86/278/EEC) ile uyumludur.
TKKYdeki ENA ile ilgili hkmlerin ayr bir Ynetmelik halinde dzenlenmesi yararl
olacaktr.
ENAn toprakta kullanm, her zaman gelitirilen mevzuat dahilinde kontroll ve bilinli
yaplmas, srdrlebilir evre asndan nemlidir.
58 E Ik

Trkiyede ENAn toprakta kullanm gnmzde yaygn olmayp, iftilerin bilinlenmesi,
ulam ve topraa uygulama maliyetlerinin karlanmas veya azaltlmas ile kullanm olana
artacaktr. iftilerin bilinlendirilmesi hususunda, Tarm ve Kyileri Bakanlnn aktif
olarak devreye girmesi faydal olacaktr. Ayrca ENAn Tarm ve Kyileri Bakanlnn
ilgili mevzuatlarnda da tanmlanmas, ENAn toprakta kullanmn olumlu ynde
etkileyecektir.
Kaynaklar
Akalan, . (1988). Toprak Bilgisi, Ankara niversitesi Ziraat fakltesi Yaynlar, No: 1058, Ders Kitab No: 309,
Ankara, 195-206.
Ak, B. B. ve Katkat, A. V. (2004). Gda sanayi artma tesisi atnn (artma amuru) tarmsal alanlarda kullanm
olanaklar, Uluda niversitesi Ziraat Fakltesi Dergisi, 18(2), 59-71.
CD. (1986). Councel Directive of 12 June 1986 on the protection of the environment, and in particular of the soil,
when sewage sludge is used in agriculture. http://www.zzt.hr/eu/EU%20sludge%20directive.pdf (86/278/EEC)
(Eriim, 27 Austos 2007)
K. (1983). evre Kanunu (11 Austos 1983 tarih ve 18132 sayl Resmi Gazete).
Eypolu, F. (1999). Trkiye topraklarnn verimlilik durumu, Toprak ve Gbre Aratrma Enstits yaynlar, Genel
Yayn No: 220, Teknik Yayn No:T-67, Ankara, 3-5.
KAAY. (2006). Kentsel Atksu Artm Ynetmelii (08 Ocak 2006 tarih ve 26047 sayl Resmi Gazete)
KAKY. (1991). Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii (14 Mart 1991 tarih ve 20814 sayl Resmi Gazete)
nal, M. K., Topuolu, B. ve Ar, N. (2003). Topraa uygulanan kentsel artma amurunun domates bitkisine etkisi,
Akdeniz niversitesi Ziraat Fakltesi Dergisi, 16(1), 97-106.
TKKY. (2005). Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (31 Mays 2005 tarih ve 25831 sayl Resmi Gazete).
TK. (2007). Trkiye statistik Kurumu. http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do (Eriim, 02 Kasm 2007)
TK. (2008). Trkiye statistik Kurumu. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=3894 (Eriim, 26 Ocak
2008)
Usta, S. (1995). Toprak Kimyas, Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi yaynlar, No:1387, Ders Kitab No: 401,
Ankara, 65-82.
nal, M. ve Katkat, A. V. (2003). Biskvi ve ekerleme sanayi artma amurunun toprak zelliklerine ve msr
bitkisinin kimi mineral madde ierii zerine etkileri, Uluda niversitesi Ziraat Fakltesi Dergisi, 17(1), 107-
118.
Yakupolu, T. ve zdemir, N. (2007). Erozyona uram topraklara uygulanan artma amuru ve ay endstrisi
atnn topraklarn mikro element ieriklerine etkileri, Ondokuz Mays niversitesi Ziraat Fakltesi Dergisi,
22(2), 207-213.
WDOS. (2000). Working Document On Sludge 3
RD
Draft.
http://ec.europa.eu/environment/waste/sludge/pdf/sludge_en.pdf (Eriim, 27 Austos 2007)

11-13 Haziran 2008

Atksu Artma amurlarnn Kuruma zelliklerinin
Deerlendirilmesi
Kadir Alp, Ltfi Aka, idem Yangn Gme ve Asude Hanedar
E-posta: kalp@ins.itu.edu.tr

z Bu almada iki farkl biyolojik atksu artma tesisinden kaynaklanan atksu amurlarnn,
bir dzenli depolama alannda depolanabilmeleri iin kuruma davranlar incelenmitir.
Kuruma davranlarnn belirlenmesi ile amur numunelerindeki nem oranlarnn azaltlmas
amalanmaktadr. Birinci amur numunesi, konvansiyonel aktif amur sistemi ile iletilen ve
geni bir blgenin evsel atksular yannda Tuzla Organize Sanayi Blgesinden kaynaklanan
endstriyel atksularn da artld SK Tuzla Atksu Artma Tesisi (TAAT)nden alnmtr.
Dier amur numunesi ise evsel atksularn kabul edildii ve nutrient gideriminin
gerekletirildii bir aktif amur sistemi ile iletilen SK Paaky Atksu Artma Tesisi
(PAAT)nden alnmtr. Sonular PAAT amurunun TAAT amuruna gre daha hzl kuruma
zellii tadn ve amur kalnlklar arttka her iki amur numunesinde belirgin olarak daha
uzun kuruma srelerine ihtiya olduunu gstermitir. Ayrca katk maddesi ilave edilmeden
yaplan almada, balang nem ieriklerinin %50 ve altna inebilmesi iin gerekli srenin
TAAT ve PAAT amurlarnda srasyla yaklak 59 ve 37 gn olduklar belirlenmitir. Katk
maddesi ilavesinin amur kuruma sreleri zerindeki etkisi kil ve toprak kullanlarak
incelenmitir. amura kil ilavesinde nemin uzaklatrlmasnn belirli bir orandan sonra
engellenmesine karlk katk maddesi olarak topran ilavesi halinde kuruma srelerinde
belirgin bir azalma salanmtr. Bunun sebebinin; eklenen malzemenin amur porozitesini
arttrmas, bal su trlerinde meydana gelen deiim ve bylece nemin daha kolay uzaklamas
olduu tahmin edilmektedir.
Anahtar Kelimeler atksu artma amurlar; dzenli depolama; kuruma hz erisi; nem ierii
1. Giri
Atksu artma tesislerinden kaynaklanan amurlarn uzaklatrlmas iin kullanlan
seeneklerden birisi bu amurlarn evsel pler ile birlikte veya tek balarna dzenli depolama
alanlarnda depolanmasdr. Fakat muhtemel patojen ierikleri, koku ve benzeri problemlerden
dolay her tip atksu amurunun dzenli depolama alanlarnda depolanabilmesi uygun deildir
ve ynetmeliklerde verilen kriterlerin salanmas gerekir. zellikle dzenli depolama tesisi
iletmecilii bakmndan nem ieriklerinden dolay depolanmalar srasnda ev stabilitesinin
kaybolmasna neden olan akmann nlenebilmesi iin amur nem orannn azaltlmasna ynelik
uygulamalar nem tamaktadr. Bu kapsamda depolanacak amurlar iin ngrlen en nemli
parametre amurun nem ieriidir ve dzenli depolama alanlarnda depolanabilmesi iin nem
orannn %65in altnda olmas gerekmektedir (KAKY, 1991). Bu sebeple yksek nem ieriine
sahip amurlar gerekli dier artlar salamak koulu ile nem oran bakmndan en fazla %65
nem ieriine sahip hale getirilmek zorundadr. Bunun iin kurutma ilemi uygulanarak ya da
katk maddesi (toprak, kil, kire, vb.) ilave edilerek amurun nem oran azaltlmaldr
(Tchobanoglous ve di., 1993).
60 K. Alp, L. Aka, . Yangn-Gme ve di.

amur kuruma ilemlerinde amur bnyesinde farkl zellikte bulunan sular havaya
verilir. Bunlar amurda serbest formda olan bal olmayan nem, amura bal olan bal
nem, hava koullarna gre uzaklatrlabilen serbest nem ve bnyede kalan denge nemi
olarak adlandrlmaktadr. Kuruma olay srasnda nemin uzaklamasnda balang faz, sabit
hz ve azalm hz fazlar birbirini takip etmektedir. Azalm hz faz ise doymam
yzey kurumas ve i bnyedeki nemin uzaklamas faz olarak ikiye ayrlmaktadr (Treybal,
1968).
Bu almada iki farkl biyolojik atksu artma tesisinden kaynaklanan atksu amurlarnn bir
dzenli depolama alannda depolanabilmeleri iin kuruma davranlar katk maddesi ilaveli ve
katk maddesi ilavesiz olarak incelenmitir. amurlar stanbulda bulunan Kmrcoda Dzenli
Depolama Alannda depolanmakta olup nem ieriklerinin uygun olmamasndan dolay ev
stabilitesinin kaybolmasna neden olan akma etkisinin yannda serbest suyun ayrlmas ile
oluan sznt suyu gllenmesi nedeniyle koku rahatszlna ve sinek ve patojen organizmalarn
remesi gibi iletme problemlerine neden olmaktadr. Bu problemlerin ksmen de olsa zm
iin amurlara katk madde ilavesi ile nem orannn azaltlmas ve bu uygulamann kuruma
sreleri zerindeki etkileri incelenmitir.
2. Materyal ve Yntem
2.1. Biyolojik amur Numuneleri
almada kullanlan birinci amur numunesi, konvansiyonel aktif amur sistemi ile iletilen ve
geni bir blgenin evsel atksular yannda Tuzla Organize Sanayi Blgesinden kaynaklanan
endstriyel atksularn da artld SKye ait Tuzla Atksu Artma Tesisi (TAAT)nden
alnmtr. Dier amur numunesi ise evsel atksularn kabul edildii ve nutrient gideriminin
gerekletirildii bir aktif amur sistemi ile iletilen SK Paaky Atksu Artma Tesisi
(PAAT)nden alnmtr. TAAT ve PAATnden alnan amur numuneleri srasyla rtlm
ve rtlmemi amur numuneleridir ve her ikisi de santrifj ile susuzlatrlmaktadr.
Ortalama kat madde ierikleri TAAT ve PAAT amurlarnda srasyla yaklak %20 ve %28
olarak hesaplanmtr. TAATde gnde 300 ton, PAAT de ise 100 ton amur retimi
gereklemektedir. Biyolojik amur numunelerinin karakterizasyonu Tablo 1de verilmektedir.
Laboratuar ortamnda gerekletirilen deneylerde, amur numunelerinin kuruma davranlar
zerinde farkl geometrik ekillerde (silindir ve dikdrtgen prizma), tek serbest yzeyli, katk
maddesi (kil veya toprak) ilave edilmesinin etkilerinin katk maddesi ilave edilmemi olan
numunelerle karlatrlmak zere kuruma hz erileri kullanlarak incelenmitir.
Kuruma ilemi srasnda, kuruma hzlar (N = gr buharlaan nem/m
2
.gn) hesaplanarak, nem
ieriklerine kar eriler oluturulmaktadr. Kuruma hz Eitlik 1e gre hesaplanmaktadr
(Treybal, 1968).
N = - Ls.X/A. (Eitlik 1)
Eitlik 1de, Ls: kuru kat madde arl (g); A: hava ile temas halinde olan slak yzey alan
(m
2
); X: nem kayb ve : nem kayb iin gerekli sre (gn) olarak ifade edilmektedir.

Atksu Artma amurlarnn Kuruma zelliklerinin Deerlendirilmesi 61

Tablo 1. Biyolojik amur numunelerinin karakterizasyonu.
Parametre Birim
amur Numunesi
TAAT PAAT
Renk - Siyah Gri
Koku - Mevcut Mevcut
Younluk

g/cm
3
1,119 1,148
Nem Oran (103C) % 0,798 0,717
Kuru Kat Madde erii (103C) % 0,202 0,283
Yanma Kayb (550C) % - 0,378
pH (1/1)
*
- 6,91 7,57
pH (1/2)
**
- 7,00 7,60
*1 birim (arlk) amur + 1 birim su karm; **1 birim (arlk) amur + 2 birim su karm
amur numunelerinde kuruma sreleri birok deikene bal olarak deimektedir. Bunlar
arasnda d ortam koullar (hava scakl, rzgr, ya miktar), amurdaki bal su trleri ve
miktarlardr. Ayrca bunlarn amurdan havaya tanmnda etkili olan deiik tama
mekanizmalar, hzlar, amur tabakasnn kalnlklar ve zellikleri (amur ktlesi/serbest yzey
alan) de kuruma srelerinin hesaplanmasnda belirleyicidir. amur numunelerinin
kurutulmalar srasnda farkl amur ktlesi/yzey alan oranlarnn kuruma zaman zerindeki
etkisinin gsterilmesi asndan deiik ap ve ykseklikte silindirik elemanlar (150 ve 250 ml
hacimli cam beherler iinde) ve dikdrtgen prizma eklindeki elemanlar (alminyum tavalar)
(18.5x8.5x3 cm
3
hacimli) kullanlmtr. Seilen kil ve toprak, amurlarn depolanaca dzenli
depolama alan ile ayn blgeden alnmtr. Katk maddesi cinsinin ve katk maddesi orannn
etkisinin incelenebilmesi iin farkl miktarda katk maddesi ile allarak arlk cinsinden
farkl amur/katk maddesi oranlar elde edilmitir. Katk maddeleri ilave edilmeden nce 24
saat boyunca 103Cde kurutulmu, tlerek elekten geirilmi ve 0.6 mm elek alt malzeme
elde edilmitir. amur + katk maddesi karmlar iyice kartrlarak homojen hale getirilmi
ve daha sonra bu karmlar cam beherlerde ve alminyum tavalarda kurumaya braklmtr.
Deneyler, laboratuarda 86 gn boyunca sabit kuruma artlar altnda ve oda scaklnda
gerekletirilmitir. Malzemenin fakl srelerde tartmlar 0,1 g duyarlkta terazi kullanlarak
yaplmtr.
3. Deneysel alma Sonular
3.1. Katk Madde lavesiz almalar
Katksz kuruma deneylerinde depolanma koulu olan %65 nem oran yerine akma snr olmak
zere daha emniyetli bir deer olarak %50 nem orannn salanabilmesi amalanm ve bu
deere ulalmas iin gerekli kuruma zamanlar Kat Madde Miktar/Yzey Alan (L
s
/A)
oranlarna gre incelenmitir. Buna gre farkl hacimlerdeki beherlerde, TAAT ve PAAT
amurlarnda dolu ve yar dolu olarak L
s
/A deeri 0,325-1,988 aralnda deitirilmi ve
kuruma sresi ile amur nemindeki deiim ekil 1de gsterilmitir.
amurlarda %50 nem oranna ulalmas iin gerekli sreler belirlenmitir. Dolu kaplarda
gerekletirilen deneylerde, % 50 nem oran iin kuruma sreleri TAAT ve PAAT amurlarnda
srasyla 59 ve 37 gn olarak bulunmutur. Yar dolu kaplarda ise bu sreler srasyla 34 ve 29
gndr. Buna gre PAAT amurunun e koullarda TAAT amurundan daha ksa srede
kuruma zelliine sahip olduu grlmektedir (ekil 2).

ekil 1. PAAT ve TAAT amurlarnda nem orannn kuruma sresi ile deiimi.

ekil 2. amur kalnlna bal olarak %50 nem oranna ulama sresi.
PAAT amurunun benzer koullar altnda TAAT amurundan daha ksa srede kurumasnn,
PAAT atksu kaynaklarnn tamamen evsel karakterli olmasndan ve nutrient giderme ileminin
amur yaps zerindeki etkisinden kaynakland dnlmektedir. Ayrca TAAT amurunda
daha uzun kuruma sresi gereksiniminin ise sisteme giren atksu iindeki endstriyel atksularn
miktar ve zellikleri (AKM konsantrasyonu, BO
5
/KO oran vb gibi) ile rtme ileminin bu
amurun kuruma sresi zerindeki etkisinden kaynaklanabilecei ngrlmektedir. 2007 ylna
ait TAAT ve PAATnde giri atksu akmndaki AKM ve BO
5
/KO oranlar Tablo 2de
verilmitir.
Bu zellikler en ok L
s
/A deerlerinde kendisini gstermekte ve ayn yzey alanna sahip deney
kaplar kullanlmasna karlk PAAT amurlarnn L
s
/A = 1,988 deerine karlk TAAT
amurlarnda L
s
/A = 1,063 olarak bulunmaktadr.
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
0 20 40 60 80 100
a
m
u
r
d
a

N
e
m
,
%
Kuruma Sresi, gn
PAAT dolu PAAT ydolu TAAT dolu TAAT ydolu
y = 6,0476x + 5,0357
R = 0,996
y = 3,6667x + 6,125
R = 0,8997
0
10
20
30
40
50
60
70
0 5 10
%
5
0

N
e
m

i
n

K
u
r
u
m
a

S
r
e
s
i
,
g
n
amur Tabakas Kalnl, cm
Tuzla
PK

Tablo 2. TAAT ve PAATnde 2007 ylna ait giri atksu zellikleri.
Ay
TAAT PAAT
AKM (mg/L) BO
5
/KO (%) AKM (mg/L) BO
5
/KO (%)
Ocak 775 52 314 58
ubat 1116 53 319 55
Mart 1012 54 350 55
Nisan 1237 53 336 55
Mays 1015 48 383 53
Haziran 871 48 390 53
Temmuz 1163 50 372 55
Austos 741 57 397 58
Eyll 761 55 364 57
Ekim 647 54 362 57
Kasm 799 50 320 57
Aralk 861 43 283 58
Ortalama 917 51 349 56
3.2. Katk Maddesi laveli almalar
Katksz olarak srdrlen amurlarda kuruma srelerinin uzunluundan dolay, katk maddesi
ilavesi ile nem orannn azaltlmas alternatifinin aratrlmas gndeme gelmektedir. Katk
maddesi ilavesi, kullanlan katk maddesi zelliklerine bal olarak amurda stabilizasyon ve
katlama (solidifikasyon) imkann da salamaktadr(Alp ve di., 2006). Katk maddesi olarak
en kolay bulunan malzemeler olan kil ve toprak tercih edilmitir. Bu malzemelerden sadece
toprak kullanlarak yaplan alma sonular aada verilmitir.
Katk maddesi ilavesinde uygun oranlarn seilmesi ile her iki amur numunesinin nem
ierikleri, depolama koulu olan %65in altna kolaylkla indirilebilmektedir. Bu uygulamann
yararlar yannda depolama alan hacimlerinde fazladan yer kaplamas gibi zararl etkileri de
bulunmaktadr. lave kurutma ihtiyac olmayacak ekilde katk maddesi ilavesi yaplmak
istenirse, amur/katk maddesi orannn 2/1-1/2 arasnda deimesi gerekmektedir. Bu
durumda nem iermeyen ya da dk neme sahip katk maddesi kullanm ile karmn nem
oran ksa srede yar yarya azaltlabilmektedir. Ancak kalan nemin uzaklatrlmas zerinde
eklenen malzemenin nemli etkileri sz konusudur.
3.2.1. Kil ve amur karmlarnn kuruma davranlar
TAAT ve PAAT amurlar iin amur + kil karmlar 2/1 ve 1/1 oranlarnda hazrlanarak 600
ml ve 1000 mllik beherlerde deneyler yrtlmtr. Deney sonular ekil 3a ve ekil 3bde
verilmitir. Kil katks TAAT amurlarndaki nemin uzaklamasnda engelleyici bir etki
yapmaktadr.Bu etki karmdaki kil oran arttka artmaktadr.

3.2.2. Toprak ve amur karmlarnn kuruma davranlar
amur ve toprak karm oranlar 2/1-1/2 arasnda deitirilmitir.Bu almaya ait sonular
ekil 4de verilmitir. amurlara kil veya toprak eklenmesinin etkileri benzer oranlardaki
karmlarn kuruma hzlar bakmndan karlatrldnda kilin nem tutma davran daha
belirgin olarak grlmektedir (ekil 5).
Katksz amurlara kyasla, artan oranlarda toprak eklenmesi kuruma hzlarn artrc ynde etki
gstermitir (ekil 6). Toprak ilavesinin, amur porozitesini ve kapileritesini arttrmas, bal su

trlerinde deiime sebep olmas ve bylece nemin daha kolay uzaklatrlmas eklinde etki
ettii tahmin edilmektedir.

(a) (b)
ekil 3. PAAT ve TAAT amurlar ile kil karmlarnn kuruma hzlar zerindeki etkisi.

ekil 4. PAAT ve TAAT amurlar ile toprak karmnn kuruma sreleri zerindeki etkisi.

0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0 50 100
TAAT50TOP100 TAAT75Top100
TAAT100Top100

ekil 5. TAAT amuruna 1/1 orannda kil ve toprak ilavesinin nemin tutulmas
zerindeki etkisi.

ekil 6. Artan oranlarda toprak ilavesinin kuruma hz zerindeki etkisi.
4. Sonular
amur bertaraf gnmzde en nemli evresel problemlerden biri durumundadr. Kurutma,
katk maddesi ilavesi, kompostlatrma, yakma en yaygn yntemler arasndadr. Dzenli
depolama tesislerinde artma amurlarnn depolanmas dier bir alternatif bertaraf yntemidir.
Ekonomik ve basit bir teknik olmasna ramen, artma amurlarndaki nem ierikleri dzenli
depolama alanlarna kabul kriterlerinin salanmas ve depolama koullarnn olumsuz
etkilenmesinin nlenmesi amacyla bu amurlarn kurutulmalar gerekmektedir. Ancak amurun
kuruma srelerinin ksaltlmas, amur depolamada nemli bir avantajdr. Bu almada, iki
farkl biyolojik atksu artma tesisinden (TAAT ve PAAT) kaynaklanan atksu amurlarnn bir
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
K
u
r
u
m
a

H
,

g

u
z
a
k
l
a
l
a
n

n
e
m
/
m
2
.
g
n
Kalan Nem, g nem/g kuru amur
TAAT100KL100 TAAT100TOP100

dzenli depolama alannda depolanabilmeleri iin kuruma davranlar incelenmitir. Kuruma
davran katk maddesi ilavesiz ve katk maddesi ilaveli durumlar iin ayr ayr aratrlmtr.
Katk maddesi ilavesiz durumda PAAT amurunun TAAT amuruna gre daha hzl kuruma
zellii tad belirlenmitir. Burada atksu zelliklerinin belirleyici olduu tahmin
edilmektedir.
Ayrca amur tabakasnn kalnlklar arttka her iki amur numunesinde belirgin olarak daha
uzun kuruma srelerine ihtiya duyulmutur. Yzey alannn arttrlmas ile (L
s
/A azaldka)
belirli nem ieriklerine ulalmas iin gerekli kuruma zamanlarnda azalma belirlenmitir. Katk
maddesi (kil ve toprak) ilavesi ile amurlarn depolanma zelliklerinni iyiletirilmesi ve kuruma
srelerinde azalma amalanmtr. Katk maddesi olarak kil eklenmesi durumunda kilin
adsorplama etkisi nedeniyle karmdaki nem orannn uzaklatrlmas azalmtr. Toprak
ilavesi ile yaplan almada karmn kuruma davranlarnda olumlu iyilemeler tespit
edilmitir. Bunda topran amur porozitesini veya kapilaritesini arttrarak etkili olduu tahmin
edilmitir.
Kaynaklar
Alp K., Aka L. ve Hanedar A. (2006). Tuzla ve Paaky Artma Tesisleri amurlarnn DzenliDepolama
artlarnn Aratrlmas Projesi, Nihai Rapor, T, evre Mhendislii Blm, stanbul.

KAKY (1991). Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii, Resmi Gazete No: 20814, 14 Mart 1991.

Tchobanoglous, G., Theisen, H. ve Vigil S. A. (1993). Integrated Solid Waste Management. McGraw-Hill Inc., New
York.

Treybal, R. E. (1968). Mass Transfer Operations, 2nd edn, McGraw-Hill Inc., New York.

11-13 Haziran 2008

Evsel ve Endstriyel Biyolojik amurlarn Aerobik
Stabilizasyonunun Aratrlmas
Elif Pehlivanolu-Manta
1
, Didem Okutman Ta
1
, Gl nsel
1
, Egemen Aydn
1
, Duygu C.
ztrk
1
, Tuba lmez
1
, Erdem Grgn
1
, Emine Ubay okgr
1
, Derin Orhon
2

1
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 30469, Maslak,
stanbul, Trkiye
E-posta: elif.pehlivanoglu@itu.edu.tr
2
Trkiye Bilimler Akademisi, Piyade Sokak No.27, 06550, ankaya, Ankara, Trkiye

z lkemizde evsel ve endstriyel nitelikli atksular artmakta olan aktif amur tesislerinden
kaynaklanan stabilize olmam atk amurlar, Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii Ek
11Aya gre, zellikle toplam organik karbon (TOK) ve znm organik karbon (OK)
parametreleri asndan Tehlikeli Atk kategorisine girmekte ve uzaklatrlmalar hem
sorunlu hem de pahal olmaktadr. Bu almada atk amurlarn tehlikeli atk snfndan
karlmas iin aerobik stabilizasyonun uygunluu bir evsel ve iki endstriyel atksu artma
tesisi amurlarnda aratrlmtr.
Anahtar Kelimeler aerobik; amur; endstriyel; evsel; stabilizasyon; tehlikeli atk
1. Giri
Atk amurlarda toplam organik karbon (TOK) ve znm organik karbon (OK)
parametrelerinin kat atk depolama alanlarnda dzenli depolama asndan ngrlen seviyede
salanamamasndan dolay atk amurlar Tehlikeli Atk kategorisine girmekte ve
uzaklatrlmalar hem sorunlu hem de pahal olmaktadr (Eldem ve di., 2006; Uk ve di.,
2005). Evsel ve endstriyel artma tesislerinden kan fazla amurlarn atk amur keki eklinde
nihai bertarafa verilmeden nce artlmas gerekmektedir. Artma tesislerinin tasarm esnasnda
amur sorunu nceden dikkate alnp en uygun bertaraf metodu seilmelidir. zellikle depolama
alanna gnderilen atk amur kekinin tehlikeli atk zellii tayp tamad dikkate alnmal
ve ierdii kirleticilerin su dngsne katlmas nlenmelidir. Trkiyede, organize sanayi
blgelerinde oluan amurun %56s depolama alanlarna gnderilmektedir (TK; 2007).
Organik kimyasallarn ve toksik metallerin yzey ve yer alt sularna olas szntlarn nlemek
zere 2005 ylnda Trkiyede, yeni amur uzaklatrma ynetmelikleri oluturulmutur (OB,
2005; OB, 2001). Atk amurun kimyasal karakterizasyonunun atk amurun depolamaya
uygunluu iin tek bana yetersiz olma ihtimali olsa da, ynetmelikler amurun kendisinde ve
eluatnda kimyasal karakterizasyona gre artma amurlarn inert amur, tehlikeli olmayan
amur ve tehlikeli amur olmak zere 3 gruba ayrmtr. amur snflandrmasnda pek ok
parametre kullanlmasna ramen, birok artma amuru TOK ve/veya OK (eluatta) deerleri
ile tehlikeli olarak deerlendirmekte ve bu durum amurlarn depolama alanna kabuln
imkanszlatrmaktadr. Bu nedenle, artma amurlarnn organik karbon seviyeleri u anda
Trkiyede amur ynetiminde kritik parametre olarak deerlendirilmektedir. Trkiyenin
Avrupa Birliine uyum srecinde atksu artm iin gelitirilen sk ynetmeliklerine bal
68 E. Pehlivanolu-Manta, D. Okutman-Ta, G. nsel ve di.

olarak hem evsel hem de endstriyel atksu artma tesislerindeki art, gelecekte Trkiye iin
daha fazla amur bertarafn ve salk problemlerini gndeme getirecektir.
Bu alma kapsamnda, seilen tam lekli evsel ve endstriyel atksular artan atksu artma
tesislerinden kaynaklanan biyolojik artma amurlarnn, stabilizasyon seviyeleri asndan
deerlendirilmesi yaplm ve bu seviyeyi belirlemek iin deneysel bir yntem gelitirilmitir.
Bu amala uucu askda kat madde (UAKM) ve TOK analizleri esas alnarak amurlarn
organik madde ieriini azaltmaya ynelik aerobik stabilizasyon deneyleri yrtlmtr.
Aerobik stabilizasyon ile heterotrofik biyoktle aktivitesinin azalmas ve UAKM giderimi
arasndaki iliki modelleme ve respirometrik deerlendirmeler nda belirlenmeye
allmtr.
2. Deneysel Yntem
amur rnekleri evsel ve endstriyel atksu artma tesislerindeki amur younlatrma
nitelerinden alnmtr. Atksu artma tesisinden kaynaklanan amurlarn karakterizasyonunu
belirlemek iin amur keki rnekleri tesisin son kademesi olan uzaklatrma nitesinden
alnmtr. Aerobik stabilizasyon deneyleri iin 200,5
o
C sabit scaklkta 5 L silindir reaktrler
kullanlmtr. znm oksijen hava talar kullanlarak en az 2 mg/L olacak ekilde
muhafaza edilmitir. Ayrca, rektrlerin karm magnetik kartrclarla salanmtr ve pH
uygun deerlerde tutulmutur. amur kekleri 5000 rpmde 5 dakika santrifjlenerek
oluturulmutur. pH, Toplam Kjeldahl Azotu (TKN), Amonyak (NH
4
-N), Askda Kat Madde,
(AKM), Uucu Askda Kat Madde (UAKM) analizleri gerek ve laboratuvar ortamnda
hazrlanan amur rneklerinde standart metodlara gre yrtlmtr (APHA, AWWA, WEF,
2005). TOK ve OK analizleri TS 8195e gre Shimadzu TOC-5000A cihaz ile yaplmtr
(TSE, 2000). Oksijen Tketim Hz (OTH) lmnde Applitek Ra-Combo respirometre cihaz
kullanlmtr. Deney koullar ve heterotrofik aktif biyoktle hesabnda kullanlan kabuller
daha nce eitli makalelerde ayrntl olarak verilmitir (Pehlivanoglu-Mantas ve di., 2007,
okgr ve di., 1998).
Evsel ve endstriyel atksu artma tesislerinin (AAT) iletme koullar Tablo 1de verilmitir.
lk AAT (AAT1) 60.000 m
3
/gn ortalama evsel atksu debisine sahip ileri biyolojik fosfor
giderimine de alan bir atksu artma tesisidir. Biyolojik artma sonras oluan fazla amur
znm hava flotasyon tankna alnmakta ve daha sonra santrifj edilmektedir. kinci AATde
(AAT2) ila atksuyu kimyasal artma sonras aktif amur sisteminde artlmakta olup AAT2
ortalama 30 m
3
/gn debiye ve 50 gnlk amur yana sahiptir. Bu tesiste oluan amurlar filtre
prese gnderilmektedir. nc tesis (AAT3) 650 m
3
/gnlk debiye sahip bira atksularn
artmaktadr. Bu tesiste atksular havasz artmadan getikten sonra aktif amur nitesine
alnmaktadr. 22 gnlk amur yana sahip tesiste oluan fazla amur polielektrolit ilavesinden
sonra santrifjlenmektedir.
Tablo 1. Atksu Artma Tesislerinin letilme Koullar
Atksu Kayna Ortalama
Debi (m
3
/gn)
amur Ya
(gn)
amur Susuzlatrma Metodu
AAT1 Evsel 60.000 17 znm Hava Yzdrmesi
+ Santrifj
AAT2 la Endstrisi 30 >50 Filtre Pres
AAT3 Bira Endstrisi 650 22 Santrifj

Evsel ve Endstriyel Biyolojik amurlarn Aerobik Stabilizasyonunun Aratrlmas 69

3. Deneysel Sonular ve Deerlendirme
Younlatrma nitelerinde alnan amur iin elde edilen amur karakterizasyon sonular Tablo
2de sunulmutur. Balang UAKM/AKM oranlar 0,55-0,67 aralnda deimekte olup bu
deer evsel atksular iin genel olarak kabul gren 0,80 deerinden daha dktr (Li ve di.,
1997).
Tablo 2. ncelenen Tesislerde amur Karakterizasyonu
rnek UAKM
(mg/L)
UAKM/AKM TOK
(mg/L)
OK
(mg/L)
TKN
(mgN/L)
NH
3
-N
(mgN/L)
AAT1 18.300450 0,59 14.950 597 75 3 1.543 14 91 5
AAT2* 8.000 240 0,67 3.850 154 320 13 711 11 12 1
AAT3 28.800 0,55 11.280 375 - -
*amur younlatrma uygulanmamtr
Tablo 3 incelenen tesislerden alnan amur keklerinde gerekletirilen almann sonularn
iermektedir. Bu sonular incelendiinde hem evsel hem de endstriyel atksu artma tesisi
amur keklerinin Tehlikeli Atklar Kontrol Ynetmelii, (OB, 2005), EK 11-Ada belirtilen
TOK ve OK limitleri uyarnca oluan keklerin depolama alanlarna kabul edilmesi ile ilgili
kriterlere gre uygun olmad anlalmaktadr. Aerobik stabilizasyon ile amurlarn ilgili
kriterleri salayp salamayacann belirlenmesi amacyla amura da aerobik stabilizasyon
uygulanm ve reaktr iinden alnan numunelerde ve laboratuvarda oluturulan keklerde elde
edilen sonular aada verilmitir.
Tablo 3. AATlerden alnan amur keklerinin karakterizasyonu
rnek TOK
(mg/kg kuru madde)
OK
(mg/L)
Kat Madde Muhtevas
(%)
AAT1 80.000 450 29
AAT2 70.600 500 23
AAT3 154.000 1.500 17
AAT1den alnan biyolojik fazla amurun aerobik stabilizasyonu ile AKM ve UAKM giderimi
srasyla %48 ve %52 olarak elde edilmitir. Aerobik stabilizasyonda 27 gn sonunda sabit
deerlere ulalm ve bu deerler kullanlarak giderim verimleri hesaplanmtr. UAKM/AKM
oran balangta 0,59 iken deney sonunda 0,51e dmtr (ekil 1.a). AAT1 iin UAKM
giderim verimleri literatrde belirtildii aralklardadr (Vesilind, 2007; German ATV-DVWK,
2003, Tchobanoglous ve di., 2003).
Aerobik stabilizasyonun balangcnda 14.950 mg/L olan TOK deeri stabilizasyon
tamamlandnda %73lk bir giderim ile yaklak 4.000 mg/L olarak llmtr. ekil
1.adan da grld zere stabilizasyonun 20. gnnden itibaren TOK konsantrasyonlar
yaklak ayn deerlerdedir. Aerobik stabilizasyon boyunca yaklak 15-20 gne kadar OK
parametresinde bir azalma (<50 mgOK/L) grlm ancak OK konsantrasyonu 20 gnden
sonra yaklak 70 mgOK/L deerine ulaarak sabitlenmitir. Bu durum aerobik stabilizasyon
srecinde pratik olarak ayrmayan zellie sahip mikrobiyal rn oluumu ile aklanabilir
(ekil 1.a).

(a) (b)
ekil 1. (a) Reaktrde zamana kar AKM, UAKM, TOK ve OK deiimi (AAT1),
(b) Kekte zamana kar TOK ve OK deiimi (AAT1)
AAT1 amurunun laboratuvar ortamnda hazrlanan amur kekinde llen TOK ve OK
parametrelerinin zamana kar deiimi ekil 1.bde verilmitir. amur keki iin TOK
80.000 mg/kg deerinden 13 gn iinde 39.000 mg/kg deerine ulamtr. OK
konsantrasyonu ise balangta 69 mg/L iken stabilizasyon sonunda yaklak olarak 200 mg/L
deerlerinde sabitlemitir.
la endstrisi atksu artma tesisinden (AAT2) alnan amurun aerobik stabilizasyonu esnasnda
AKM, UAKM, TOK ve OK parametrelerinin zamana kar deiimi ekil 2.ada
gsterilmitir. AAT2 iin yrtlen 26 gnlk stabilizasyon almas sonunda AKM ve UAKM
giderimleri yaklak %30 olarak bulunmutur. AAT2in stabilizasyonu esnasnda UAKM/AKM
oranlar bir deiiklik gstermemi olup 0,64-0,67 aralnda kalmtr. AAT2 iin TOK deeri
balangta 3.850 mg/L olarak llmtr. 26 gnlk stabilizasyon almas sonunda %34lk
bir giderimle TOK, 2.200 mg/L olarak llmtr. ekil 2.adan da grld zere
stabilizasyonun 14. gnnden itibaren TOK konsantrasyonlar yaklak ayn deerlerdedir.
Balangta 320 mg/L olarak llen OK aerobik stabilizasyon boyunca znm mikrobiyal
rn oluumu nedeniyle art gstererek deney sonunda 410 mg/L deerine ulamtr.
AAT2 amurunun laboratuvar ortamnda hazrlanan amur kekinde llen TOK ve OK
parametrelerinin zamana kar deiimi ekil 2.bde verilmitir. AAT2 iin balang TOK
deeri 70.000 mg/kg iken 32 gnlk aerobik stabilizasyon sonunda %7lik bir giderimle
yaklak 66.000 mg/kg olarak llmtr. OK konsantrasyonu ise balangta 150 mg/L iken
stabilizasyon sonunda yaklak 1.600 mg/L deerine ulamtr.
Bira endstrisi atksu artma tesisinden (AAT3) alnan amurun aerobik stabilizasyonu
esnasnda AKM, UAKM ve TOK parametrelerinin zamana kar deiimi ekil 3de
gsterilmitir. AAT3 iin yrtlen 21 gnlk stabilizasyon almas sonunda AKM ve UAKM
giderimleri srasyla %18 ve %27 olarak bulunmutur. AAT3 iin UAKM/AKM oran 0,55 ile
balayp stabilizasyon sonunda 0,50 olmutur. Stabilizasyon srasnda TOK balangtaki 7.520
mg/L deerinden %26lk bir giderimle 5.600 mg/L deerine ulamtr. Laboratuvar ortamnda
hazrlanan amur kekinde OK konsantrasyonu 11 gnlk aerobik stabilizasyon ile 1.135
mg/Lden 215 mg/Lye dmtr.
0
10000
20000
30000
40000
0 5 10 15 20 25 30 35
Zaman (gn)
A
K
M
,

U
A
K
M
,

T
O
K

(
m
g
/
L
)
0
50
100
150
200
O
K

(
m
g
/
L
)
AKM UAKM
TOK OK
0
20000
40000
60000
80000
100000
0 10 20 30 40
Zaman (gn)
T
O
K

(
m
g
/
k
g
)
0
200
400
600
800
1000
O
K

(
m
g
/
L
)
TOK OK

(a) (b)
ekil 2. (a) Reaktrde zamana kar AKM, UAKM, TOK ve OK deiimi (AAT2),
(b) Kekte zamana kar TOK ve OK deiimi (AAT2)

ekil 3. Zamana kar AKM, UAKM, TOK ve OK deiimi (AAT3)
Heterotrofik aktif biyoktle, ortalama giri KO karakterizasyonunu ve iletme koullarn
kullanarak artma tesisinin simlasyonu ile Aktif amur Modeli No: 1 (uyarlanm isel
solunum yaklam) uyarnca tayin edilmitir. AAT1 amuru zerinde 20 gnlk bir aerobik
rtmenin sonunda, aktif biyoktle fraksiyonundaki azalma ile UAKM giderimi arasndaki
ilikiyi bulmak iin biyoktlenin aktif fraksiyonu simlasyon ile hesaplanm ve amurda
yrtlen OK/TOK deneyleri ile karlatrlmtr. Tablo 4de kararl durum koullar ve 20
gnlk aerobik stabilizasyon iin deneysel UAKM, OTH (ekil 4), TOK/OK ve simle
edilmi heterotrofik aktif biyoktlenin (X
H
) konsantrasyonlar verilmitir. Simlasyondan sonra,
younlam amurda llen UAKM ve OTH iin deneysel sonulara benzer deerler elde
edilmi ve modelin aktif amur sistem davranlarn tanmlayabilecei sonucuna ulalmtr.
AAT1 iin 20 gnlk aerobik stabilizasyondan sonra heterotrofik aktivite simlasyon
sonularna gre yaklak %85 azalmtr.
Spesifik UAKM giderimi olarak tanmlanan birim gnlk kii bana UAKM yk amurun
stabilize olduunun bir gstergesi olarak kullanlabilmektedir (Nowak ve di. 1996 ve 1999).
Birim gnlk kii bana UAKM yknn 16-22 gram olmas amurlarn stabilize olmu
olduunu gsterir. ekil 5de AAT amurunun kii bana UAKM giderimleri verilmitir.
Evsel amur iin 15 gnlk bir aerobik stabilizasyon ilemi sonunda bu deerin salad
0
4000
8000
12000
16000
0 5 10 15 20 25 30
Zaman (gn)
A
K
M
,

U
A
K
M
,

T
O
K

(
m
g
/
L
)
0
100
200
300
400
500
O
K

(
m
g
/
L
)
AKM UAKM TOK OK
0
20000
40000
60000
80000
100000
0 5 10 15 20 25
Zaman (gn)
T
O
K

(
m
g
/
k
g
)
0
1000
2000
3000
4000
5000
O
K

(
m
g
/
L
)
TOK OK
0
7000
14000
21000
28000
35000
42000
0 5 10 15 20 25
Zaman (gn)
K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n

(
m
g
/
L
)
AKM UAKM TOK

gzlenmitir. Endstriler iin nfus edeeri (NE) giri KO yk baznda hesaplama yaplm
olup (q=100 g/NE.gn). aerobik stabilizasyon iin gerekli srenin endstrinin yapsna gre
deitii anlalmaktadr.
Tablo 4. Aerobik stabilizasyon boyunca aktif biyoktle ile TOK/OK ve UAKM
giderimlerinin karlatrlmas (AAT1)
UAKM
mgUAKM/L
OTH
maks0
*
mgO
2
/Lsa
TOK
0
mg/L
OK
0
mg/L
X
H
*
mgKO/L
Taze amur (sre=0 gn) 8.200 22 14.950 116 4.270
Stabilize amur (sre=20 gn) 5.735 3 3.920 360 575
*Simulasyonlarda kullanlan parametreler: Heterotrofik dnm oran, Y
H
=0.67 ghcreKO/gKO;
sel solunum hz, b
H
=0.1 gn
-1
; Maksimum oalma hz,
H

=3.5 gn
-1
; nert isel biyoktle bileeni,
f
E
=0.2; KO/UAKM=1.48 ve UAKM/AKM=0.85.

(a) (b)
ekil 4. (a) AAT1 amuru iin zamana kar OTH deiimi , (b) AAT1 akm
emas
4. Sonular
Atksu artmnda oluan amurlarn nihai uzaklatrlmasndan nce, amurlarn uzaklatrlma
sonras evreye yapabilecei olumsuz etkilerin azaltlmas ve nlenmesi amacyla
stabilizasyonu gereklidir. Literatrde amurlarn stabilize olduunu gsteren eitli parametreler
mevcut olup, bu almada fiziko-kimyasal parametrelerden UAKM/AKM ve TOK/OK
konsantrasyonlarndaki azalma ve spesifik UAKM giderimi ile metabolik parametrelerden OTH
parametresi incelenmitir. Atksu artma tesislerinde oluan keklerdeki TOK ve OK
deerlerine gre tehlikeli atk olarak deerlendirilen evsel ve endstriyel biyolojik atk
amurlara uygulanan aerobik stabilizasyon sonunda atk amurlarn dzenli depolama alanlarna
depolamas ile ilgili ana kriterlerden biri olan amur keki TOK ve OK deerlerinin reaktr
iinden alnan numunelerden oluturulmu keklerde lm, amurun Trkiyedeki
ynetmeliklere gre tehlikeli atk snfndan kamadn ortaya koymutur.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
0 50 100 150 200 250 300
Zaman (dakika)
O
T
H

(
m
g
/
L
.
s
a
a
t
)
Taze amur
Stabilize amur
OTHmaks
uX : 17 gn
u : 16.8 saat
4920 mgUAKM/L
QR=Q
Atk amur
Qort= 2,500 m
3
/h
KO= 566 mg/L
BO5= 260 mg/L
AKM= 386 mg/L
UAKM= 210 mg/L
Reaktr
Son keltme

ekil 5. Spesifik UAKM giderim hz
Aerobik stabilizasyon sonunda biyolojik atk amurlarn hala Ek 11Adaki standartlar
salayamamas eitli ekillerde yorumlanabilir. Bunlardan ilki bu almada gerekletirilen
srelerde aerobik stabilizasyon almasnn amurlarda stabilizasyon iin yeterli olmaddr.
Ancak literatrde kullanlan fiziko-kimyasal parametreler ve bir metabolik parametre olan OTH
ile aerobik stabilizasyon deerlendirildiinde, aerobik stabilizasyonun gerekletii
grlmektedir.
Reaktrlerden laboratuvarda oluturulan keklerden elde edilen TOK ve OK deerlerinin
standartlar salamamas amurlarn dzenli depolama alanlarnda byk sorun karacan
gstermeyebilir. AB direktifinden dorudan tercme edilmi olan amur ynetmeliinin evsel
atksu karakterizasyonu Avrupadan ok farkl olan Trkiyede kullanlmas uygun olmayabilir.
Trkiyedeki atksu karakteri Avrupaya kyasla daha kuvvetli olduu iin bu atksulardan
oluacak amurlarn TOK/OK ieriinin de ABde oluan amurlara gre yksek olmas
beklenen bir sonutur. Bu durumda eer uygun ve yeterli bir amur stabilizasyonu ile atk
amurlarn Trkiyedeki standartlarn altna dmesi gerekletirilemiyorsa bu durumda ya
evsel ve endstriyel atksularn artlmas srasnda oluan amur keklerinin nihai
uzaklatrlmasnda dier uzaklatrma metotlarnn kullanm ya da Trkiyede uygulanan
Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii uyarnca dzenli depolama alanlarna gnderilme
limitleri atk amurlarn stabilizasyonu salandktan sonra ierdii TOK/OK deerleri dikkate
alnarak tekrar gzden geirilmesi gerekmektedir. Bunun iin de deiik atksu
karakterizasyonuna sahip atksularn deiik iletim sistemlerinde artm sonucu oluan
biyolojik atk amurlarn stabilizasyonu aerobik ve anaerobik olarak -gerekirse eitli n
ilemler de uygulanarak- gerekletirilmeli ve stabilizasyonun saland eitli fiziko-kimyasal
ve metabolik parametreler ile belirlenmelidir.
Kaynaklar
APHA, AWWA, WEF (2005). Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, 21
st
edn.
American Public Health Association/American Water Works Association/Water Environment
Federation, Washington D.C., USA.
evre ve Orman Bakanl (2001). Toprak Kirlilii Kontrol Ynetmelii, Resmi Gazete, Tarih:
10.12.2001 Madde 9.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 5 10 15 20 25 30 35
Zaman (gn)

g
U
A
K
M
/
N
E
.
g
n
AAT1 AAT2 AAT3
Stabilize olmu amur

evre ve Orman Bakanl (2005). Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii, Resmi Gazete No: 25755,
14.03.2005
Cokgor, E.U., Szen, S., Orhon, D., Henze, M. (1998). Respirometric analysis of activated sludge
behaviour I. assessment of the readily biodegradable substrate, Wat. Res., 32, (2), 461-475
Eldem, N., Ayaz, S., Alp, K., Ozturk, I. (2006). Experimental characterization of wastewater treatment
plant sludges. 10
th
. Industrial Pollution Control Symposium, 07-09 June 2006, Istanbul, Turkey.
Pehlivanoglu-Mantas, D., Okutman Tas. D, Insel, G., Aydn, E., Ozturk, D.C., Olmez, T., Grgn, E.,
Cokgor, E.U., Orhon, D., (2007). Evaluation of municipal and industrial wastewater treatment sludge
stabilization in Istanbul, Clean-Soil Air Water 35 (6), 558-564.
German ATV-DVWK Rules and Standards, Advisory Leaflet ATV-DVWK-M 368E, Biological
Stabilization of Sewage Sludge, Germany, April (2003).
Li, Y.Y., Mizuno, O., Miyahara, T., Noike, T., Katsumata, K. (1997). Ecological analysis of the bacterial
system in a full-scale eeg-shaped digester treating sewage sludge, Wat. Sci and Tech., 36(6-7), 471-
478.
Nowak, O., Franz, A., Svardal, K., Mller, V. (1996). Specific organic and nutrient loads in stabilized
sludge from municipal treatment plants. Wat. Sci. and Tech., 33,(12), 243-250.
Nowak, O., K. Svardal, K., Franz, A., Kuhn, V. (1999). Degradation of particulate organic matter-A
comparison of different models concepts. Wat. Sci. Tech., 39,(1), 119-127.
Tchobanoglous, G., Burton, F.L., Stensel, H.D. (2003). Wastewater Engineering: Treatment and Reuse.
Metcalf and Eddy.
TSE (2000). TS 8195 EN 1484, Su Kalitesi Toplam Organik Karbon (TOK) ve znm Organik
Karbon (OK) lm.
Turkiye Istatistik Kurumu, www.tuik.gov.tr.
Uk, C., Erdogan, I., Saritemur, R., Deniz, O., Ozdemir, S. (2005). Sludge Treatment In Istanbul 1.
National Treatment Sludge Symposium, ACM2005. 23-25 March 2005, Izmir, Turkey.
Vesilind, P.A. (2003). Wastewater treatment plant design, Water Environment Research, International
Water Association, 2003, VA, USA. pp.512.

11-13 Haziran 2008

Sabit Yatakl Adsorpsiyon Kolonunda Palamut Meesi At ile
Ni(II) Giderimine Kolon Ykseklii ve pH'n Etkisinin
ncelenmesi
Emine Malko ve Yaar Nuholu
Atatrk niversitesi, evre Mhendislii Blm, 25240, Erzurum.
E-posta: emalkoc@atauni.edu.tr

z Bu almada, mee palamudundan tanen ve valeks retildikten sonra oluan fabrika at
adsorbent olarak kullanlarak sularda kirlilik etkisi yaratan Ni(II) iyonlarnn giderimi allmtr.
Deneyler sabit yatakl adsorpsiyon kolonlarnda gerekletirilmi, Ni(II) giderimine kolon
ykseklii ve pHn etkisi incelenmitir. Yaplan denemeler sonucunda, Ni(II) gideriminde kolon
yksekliinin artmasyla atlm zamannn ve kolonun yatak kapasitesinin artt gzlenmitir.
En yksek Ni(II) giderimi ise pH=5.0de gereklemitir. pH=2.0de yatak kapasitesi 1.55 mg/g
iken pH=5.0de 7.712 mg/g deerine ykseldii grlmtr. Yaplan denemeler sonucunda,
palamut meesi atnn ar metal gideriminde kullanlabilecei kansna varlmtr.
Anahtar Kelimeler adsorpsiyon; kolon ykseklii; nikel giderimi; sabit yatakl kolon
1. Giri
Endstriyel atksular ierdikleri ar metal iyonlar ile gnmzde en nemli evre
sorunlarndan birini oluturmaktadr. Ar metal kirlilii ieren atksular, genellikle BOI deeri
dk ve asidik sulardr (Trkman ve di., 2001). Ar metaller ve dier toksik maddeler suda
dk konsantrasyonlarda bulunmalar halinde bile insan salna zarar vererek hastalklara ve
hatta lmlere yol aabilmektedir. Bu maddeler arasnda en nemli grubu; Ag, As, Be, Cd, Cr,
Pb, Mn, Hg, Ni, Se, V, Zn gibi ar metaller oluturmaktadr. Szkonusu elementlerin
ounluu ar metal grubuna girmektedir (Kahveciolu ve di., 2002). Bu kirleticileri betraraf
etmek iin kimyasal ktrme, kimyasal oksidasyon, kimyasal redksiyon, iyon deiimi,
filtrasyon ve elektrokimyasal artm gibi eitli prosesleri ieren atksu artma teknolojileri
gelitirilmitir. Bu teknolojiler ar metal iyonlarnn yksek konsantrasyonda olduu
durumlarda etkin ve verimli artm salamaktadr. Ancak zelti ierisindeki dk metal
konsantrasyonlarnda (1-100mg/L) bu artm yntemleri etkisiz veya ok pahal olmaktadr
(Volesky, 1990; leri, 2000). Ayrca bu ileri teknolojik ilemlerinin; tam olarak metalleri
giderememesi, pahal ekipman gerektirmeleri, yksek kimyasal madde ve enerji ihtiyalar ve
artma sonucunda toksik zellikte amur oluturma gibi dezavantajlar vardr (Aksu ve di.,
2002). Bu nedenlerle endstriyel proses klarnda ar metal iyonlarn gidermede ucuz ve bol
bulunan biyolojik maddelerin kullanm esasna dayanan biyosorpsiyon prosesi son zamanlarda
nem kazanmtr. zellikle biyolojik kkenli maddeleri ileyen ve doaya biyolojik atk veren
sanayi kurulularnn oluturduu atklar adsorpsiyon ileminde adsorbent olarak kullanlmas
ile evreye dost biyosorpsiyon olay gncellik kazanmtr. Bu prosesin en nemli avantaj, bir
at baka bir atk ile artarak hem geri kazanmn salanmas hem de kullanlacak
76 E. Malko Y. Nuholu

adsorbentlerin atk olarak alc ortamlara verilerek meydana getirecei evre kirliliinin
nlenmesidir.
Nikel tuzlar metal kaplama ilerinde kullanlr. Yzey ve yeralt sularna kaplama
banyolarndan yaplan dearj, sulardaki nikel miktarn artrr. elik paralarnn bakr alaml
ve alminyum alaml paralarnn kaplanmasnda elektrolit kelti halinde kullanlr.
Elektrikli stc bobinlerin, mknatslarn, kimya sanayinde, cerrahi ve fizik aletlerinin
yapmnda, parann retiminde atk olarak evreye nikel verilir. Alg ve balklar iin toksiktir.
nsanlara ise sulu yiyeceklerden geer ve zamanla akcier, barsak, deri gibi dokularda
birikebilir. Nikel rafinasyon iileri zerinde yaplan bir almada, mide ve akcier kanserine
yakalanma orannn ykseklii dikkate alnmas gereken bir konudur (okadar ve di., 2003).
Tehlikeli ve zararl atklarn artlmas ve uzaklatrlmas iin lkemizin snrl olan imkanlar
da gznne alndnda, uygun bir adsorbent seimi ile adsorpsiyon prosesi atksulardan ar
metallerin giderimi iin uygun bir alternatif olabilir. Adsorpsiyon alannda esas olan pahal
olmayan ve bol miktarda bulunan biyomateryallerin seilmesidir. Bu amala, yaplan almada
kabuk ve kadehlerinden tanenli madde ve valeks elde edilen palamut meesi at adsorbent
olarak seilmi, srekli sabit yatakl kolonda Ni(II) giderimi aratrlmtr.
2.1. Adsorbent ve Ni(II) stok zeltisinin hazrlanmas
Kabuk ve kadehlerinden tanenli madde ve valeks elde edilen palamut meesinin at "Salihli
Palamut ve Valeks Sanayii T.A.." den temin edilmitir. Palamut meesi at, geni bir yzeye
serilerek 3-4 gn kurutulduktan sonra distile su ile ykanarak kullanlmtr.
Srekli adsorpsiyon kolonlarnda yaplan denemelerde, adsorbentin partikl boyutu 1.0-3.0 mm
olarak alnmtr. 1g/Llik Ni
2+
stok zeltisi NiCl
2
.6H
2
Odan hazrlanmtr. almalarda
kullanlan nikel zeltisi stok zeltiden gerekli seyreltmeler yaplarak kullanlmtr.
2.2. Deney sistemi
Sabit yatakl kolon deneyleri, 30 cm ykseklikte ve 2 cm i apa sahip dey cam kolonda
yrtlmtr. Kolon peristatik pompa yardmyla alttan beslenmi ve adsorbent kolona
yerekiminin etkisi ile ilave edilmitir. Adsorpsiyon kolonu besleme solsyonu ile adsorpsiyon
yata tkeninceye kadar beslenmi ve rnekler belli aralklarla ktan alnmtr.
Kolon almalarndaki ana ama; nceden belirlenen kirletici konsantrasyonuna ulancaya
kadar, byk adsorpsiyon kolonlarndaki servis zamann veya verilen kolon yksekliinde
adsorpsiyon yatann kapasitesini tahmin edebilmektedir (Lehmann ve di., 2001).
Sabit yatakl kolonun dinamik davran, k kirletici konsantrasyonu-zaman profili yani atlm
erisine gre tanmlanr (Aksu ve Gnen 2004; Chu, 2004).Sabit yatakl adsorpsiyon
kolonlarnda, adsorbent partiklleri sabit yatakl kolonda tutulur ve kat adsorbent doyuncaya
kadar solsyon yatak boyunca srekli geirilerek istenilen uzaklatrma elde edilinceye kadar
solsyon akmaya devam eder. Kolona gnderilen kirletici konsantrasyonu ile kolondan kan
kirletici konsantrasyonu eit oluncaya kadar adsorpsiyon ilemine devam edilir ve eitlik
salanncaya kadar geen sreye atlm zaman denir (McCabe ve di., 1993).

Sabit Yatakl Adsorpsiyon Kolonunda Palamut Meesi At ile Ni(II) Giderimine Kolon Ykseklii
ve pH'n Etkisinin ncelenmesi
77

X
q
q
top
eq
=

1. Ceketli sabit yatakl kolon
2. Termostat
3. Flowmetre
4. Peristatik pompa
5. Besleme tank
6. k suyu tank

ekil 1. Ni(II) gideriminin yrtld srekli sabit yatakl kolon
Bir kirletici iin tipik atlm erisi artlan (atlan) hacim veya zamana kar ck
konsantrasyonunun (C
k
; mg/L), giri konsantrasyonuna (C
giri
; mg/L) oran olarak ifade edilir
(Chu, 2004). k hacmi (V
eff
) aadaki gibi hesaplanr.
toplam eff
Qt V = (2.1)
Q =Ak hz ( ml dak
-1
), t
toplam
=Toplam ak zaman ( dak)
tye karlk C
ad
(giri konsantrasyonu-k konsantrasyonu) miktar grafie geirilerek elde
edilen atlm erisi altndaki alan (A) toplam adsorbe edilen kirletici miktarn bulmak iin
kullanlr. Verilen farkl deneysel artlar iin, toplam adsorbe edilen kirletici miktar (q
top
;mg);
dt C
Q QA
q
toplam
t t
t
ad top
}
=
=
= =
0
1000 1000
(2.2)
Kolona gnderilen kirletici miktar (m
top)
;
1000
0 top
top
Qt C
m = (2.3)
eitlii ile bulunur.Kolonda dengede uzaklatrlan adsorban miktar (maximum kolon
kapasitesi) q
eq
;

(2.4)
eitlii ile hesaplanr. X=Adsorbent miktar (g)

3.Bulgular ve Tartma
Sabit yatakl adsorpsiyon kolonunda, palamut meesi at ile Ni
2+
iyonunun giderimi oda
scaklnda (25C) yaplmtr. Adsorpsiyon davranna, adsorpsiyon kolonunun ykseklii ve
besleme solsyonunun pHsnn etkisi incelenmitir.
3.1. Ni(II) giderimine kolon yksekliinin etkisi
Sabit yatakl adsorpsiyon kolonlarnda, adsorpsiyon kapasitesini etkileyen en nemli deiken
kolon yksekliidir. Kolon ykseklii, birok adsorpsiyon modelinde kullanlan nemli bir
parametredir. Palamut meesi at ile yaplan adsorpsiyon denemelerinde kolon yksekliinin
etkisi incelenirken, Ni(II) iyonunun gideriminde kolon ykseklii 10 cm, 20 cm ve 30 cme
karlk gelen 10 g, 20 g ve 30 g palamut meesi at ile kolon doldurulmutur.Besleme
zeltisindeki Ni(II) konsnatrasyonu 100 mg/L ve ak debisi 10 ml/dak deerinde sabit
tutulmutur.
ekil 2de grld gibi, 10 cm yatak derinliine sahip kolonda 100 mg/L Ni(II) iyonunun
kolondan atlm zaman 210 dakika iken 30 cm ykseklikte atlm zaman 720 dakikaya
kmaktadr. Atlm zamanna yatak derinliinin etkisi, giri metal konsantrasyonunun
etkisinden daha fazladr (Al-Asheh ve di., 2002).

ekil 2. Sabit yatakl kolonda palamut meesi at ile Ni(II) giderimine
kolon yksekliinin etkisi
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
0 200 400 600 800 1000
C
/
C
g
i
r
i
t (dakika)
10 cm
20 cm
30 cm
79

ekil 3. Ni(II) gideriminde kolon ykseklii ile yatak kapasitesinin deiimi
Palamut meesi at ile Ni(II) iyonunun gideriminde, 10 cm kolon yksekliindeki kolonda
100 mg/L Ni(II) iyonu 6.458 mg/g yatak kapasitesi ile giderildii ekil 3de grlmektedir.
Kolon ykseklii arttka yatak kapasitesi de artmaktadr. 20 cm kolon yksekliinde yatak
kapasitesi 7.3 mg/ga ve 30 cm kolon yksekliinde ise 7.71mg/g deerine ykselmektedir.
Kolondaki yatak yksekliinin artmasyla metal uzaklatrma kapasitesindeki art olmaktadr.
Bu art adsorpsiyon iin daha fazla balanacak blge olumasna neden olan adsorbentin
miktarndaki arta bal olarak adsorben yzeyindeki arta baldr. Atlm zaman ayn
zamanda yatak yksekliindeki artla armaktadr (Pradip ve Sharma, 1991).
3.2. Ni(II) giderimine pHn etkisi
Sabit yatakl adsorpsiyon kolonunda palamut meesi at ile yaplan adsorpsiyon
almalarnda, solsyonun giri pHsnn etkisini aratrmak iin; pH deeri 2.0; 3.0; 4.0; ve 5.0
olarak deitirilmitir. Yaplan denemeler, 30 cm (30 g adsorbent) yksekliindeki kolonda
gerekletirilmitir.
Ni(II) gideriminde en yksek verim pH=5.0de gereklemitir. ekil 4den de grld gibi,
100 mg/L Ni(II) iyonu iin kolondan atlm zaman pH=5.0de 720 dakika iken pH=3.0de 300
dakika ve pH=2.0de ise 180 dakikadr.
6
6,4
6,8
7,2
7,6
8
0 10 20 30 40
Y
a
t
a
k

k
a
p
a
s
i
t
e
s
i

(
m
g
/
g
)
Kolon ykseklii (cm)

ekil 4. Sabit yatakl kolonda palamut meesi at ile Ni(II) giderimine pHn etkisi
Ayn zamanda, palamut meesi at ile Ni(II) gideriminde, pH=2.0de yatak kapasitesi 1.55
mg/g iken pH=3.0de 3.81 mg/g a ve pH=5.0de ise 7.712 mg/g deerine ykselmektedir. Yani
en yksek yatak kapasitesi pH=5.0de elde edilmitir.
4. Sonular
Bu almada, fabrika atklarnn ar metal gideriminde adsorbent olarak kullanlabilirlii
aratrlmtr. Fabrika atklarnn adsorpsiyon yntemi ile ar metal iyonlarnn gideriminde
kullanlmas ile hem fabrika atklar deerlendirilerek alc ortamda kirlilik unsuru olmalar
engellenecek hemde bu atklarn evre mhendisliinde yaygn olarak kullanlan pahal bir
adsorbent olan aktif karbona alternatif adsorbent olarak kullanlmas mmkn olacaktr. Ni(II)
gideriminde en yksek verim pH=5.0de gereklemitir. Palamut meesi at ile Ni(II)
iyonunun gideriminde, 10 cm kolon yksekliindeki kolonda 100 mg/L Ni(II) iyonu 6.4585
mg/g yatak kapasitesi ile giderilmi ve kolon ykseklii arttka yatak kapasitesinin de artt
grlmtr.
Sonu olarak; palamut meesi atnn Ni(II) gideriminde uygun bir adsorbent olduu
dnlmektedir.

0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
0 200 400 600 800
C
/
C
g
i
r
i
t (dakika)
pH=2.0
pH=3.0
pH=4.0
pH=5.0
81

Kaynaklar
Aksu, Z., Akel, ., Kabasakal, E., and Sezer, S. (2002). Equilibrium modelling of individual and simultaneous
biosorption of chromium(VI) and nickel(II) onto dried activated sludge, Water Research, 36, 3063-3073.
Aksu, Z. and Gnen, F. (2004). Biosorption of phenol by immobilized activated sludge in a continuous packed bed:
prediction of breakthrough curves, Process Biochemistry, 39, 599-613.
Al-Asheh, S., Abdel-Jabar, N., and Banat, F. (2002). Packed-bed sorption of copper using spent animal bones:
Factorial experimental design, desorption and column regeneration, Advances in Environmental Research,
6, 221-227.
Chu, K.H. (2004). Improved fixed-bed models for metal biosorption, Chemical Engineering Journal, 97, 233-239.
okadar, H., leri, R., Ate, A.ve zgi, B. (2003). Nikel(II) yonunun Sulu Ortamdan Granl Aktif Karbon (GAK) ile
Giderilmesi, Ekoloji Dergisi, 46 (12), 38-42.
leri, R. (2000). evre Biyoreknolojisi. Deiim Yaynlar, Adapazar.
Kahveciolu, ., Kartal, G., Gven, A., ve Timur, S. (2002). Metallerin evresel Etkileri-I, Metalurji ve Malzeme
Mh.Blm, T, stanbul.
Lehmann, M., Zouboulis, A.I., Matis, K.A. (2001). Modelling the sorption of metals from aqueous solutions on
goethite fixed-beds., Env. Pol., 113, 121-128.
McCabe, W.L., Smith, J.C., and Harriot, P. (1993). Unit operations of chemical engineering. Fifth edition.
McGraw_Hill, 647-685. New York, ABD.
Pradip, P.K., Sharma, M.M. (1991). Recovery of heterocyclic amines from dilute aqueous solution waste streams,
Ind. Eng. Chem. Res., 30,1880-1886.
Trkman, A.,Aslan, . Ve Ege, . (2001). Doal zeolitlerle atksulardan kurun giderimi (lead removal from
wastewaters by natural zeoltes), DE Mhendislik Fakltesi Fen ve Mhendislik Dergisi, 3 (2),13-19.
Volesky, B. (1990). Biosorption of Heavy Metals. CRC Pres, Boca Raton, 396, Florida.

11-13 Haziran 2008

Kalsiyum Aljinat Bilyeleri ile inko yonlarnn Adsorpsiyonu
Zleyha Bingl, Seil Saol ve Nuhi Demirciolu
Atatrk niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 25090, Erzurum.
E-posta: zbingul@atauni.edu.tr

z Bu almada sodyum aljinattan retilen kalsiyum aljinat bilyeleri kullanlarak sulu
zeltilerden inko iyonlar adsorpsiyon yntemi ile giderilmeye allmtr. Yaplan
denemelerde inko iyonlarnn gideriminde pH, balang inko konsantrasyonu ve kalsiyum
aljinat bilyelerinin younluunun adsorsiyon verimi ve adsorsiyon hz zerindeki etkileri
kesikli bir sistemde incelenmitir. Adsorpsiyon dengesine 40 dakikada ulalmtr.
Denemelerden elde edilen verilere gre balang inko konsantrasyonu arttka inko
uzaklatrma verimi dm ve yksek pHlarda kalsiyum aljinat bilyeleri ile inko uzaklatrma
verimi artmtr. Kalsiyum aljinat bilyelerinin younluunun artmasyla da inko giderme
veriminin artt gzlemlenmitir. Yaplan adsorpsiyon denemelerinin datalar Langmiur ve
Freundlich adsopsiyon modelleri ile deerlendirilmi ve Freundlich adsorpsiyon modeline
uygun olduu bulunmutur. zoterm almalarnda Freundlich sabitleri K
f
= 1,952 n = 2,137
olarak hesaplanmtr.
Anahtar Kelimeler: adsorpsiyon; ar metal, inko, aljinat jeli; kalsiyum aljinat bilyeleri;
adsorpsiyon izotermleri
Sembol/Notasyon
C Konsantrasyon (mg/L)
Ce Dengede zeltide adsorplanmadan kalan znen konsantrasyonu (mg/L)
C
o
znenin balang konsantrasyonu (mg/L)
K
f
Freundlich izoterminde adsorpsiyonda kapasitesini gsteren sabit
n Freundlich izoterminde adsorpsiyon iddetini gsteren sabit
x/m Dengede birim adsorplayc arl bana adsorplanan madde miktar
(mg adsorplanan/g adsorplayc)
R Regrasyon katsays
t Zaman (dakika)
T Scaklk (
o
C)

1. Giri
Teknolojik gelimelerde nemli rol oynayan endstriyel faaliyetler ekosistemdeki ar metal
kirliliine katkda bulunmaktadr. Kurun, bakr, kadmiyum, inko ve nikel endstriyel
tesislerden dearj edilen atksularda bulunan en yaygn kirleticilerdir. Ar metal kirlilii kalc
seyrelme ve kme olmad srece canl sal zerinde dorudan zehirleyici etkiler
yapmaktadr. Sulu ortamlardan ar metal uzaklatrlmasnn iki ana nedeni vardr. Bunlardan
birincisi toksititenin azaltlmas, dieri ise ekonomik deeri yksek olan metallerin geri
kazanlmasdr. Bu amala ar metal iyonu ieren atksularn artlmasnda, kimyasal olarak
metal iyonunun kebilen bir bileii ekline dntrlmesi esasna dayanan genellikle iyon
deiimi, aktif karbon adsorpsiyonu gibi ikincil artmlar gerektiren kimyasal yntemler
kullanlmaktadr (Bayhan, 1996).
84 Z. Bingl, S. Saol, N. Demirciolu

2. Genel Bilgiler
2.1. Sularda Ar Metal Kirlilii ve evreye Etkileri
Teknolojinin gelimesiyle artan ar metal kullanm eitli evre sorunlarn da beraberinde
getirmektedir. Ar metaller gerek topraktan karlrken gerekse ilenip mamul haline
getirilirken sulara karrlar. zellikle eitli endstrilerde kullanlan ar metal atklarnn suya
karmas kalc toksik etkiye sahip atksularn olumasna neden olmaktadrlar.
Toksititeleri asndan ar metaller gruba ayrlabilir; ilk grupta bulunan Zn, Cu, Ni, V, Se
gibi biyolojik adan iz metaller hcre yapsnda besin maddesi olarak kullanlrlar. Snr
deerleri ald zaman giderek zehirli olmaya balarlar. Bu maddelerin bazlar nkleik
asitlerle olan zararl etkileimleri sonucu kansorojen etki oluturabilirler. kinci grupta yer alan
As, Sb, Bi, Tl gibi metallerin ise hibir biyokimyasal yararll ve gereklilii bilinmeyen,
zehirli ancak organizmada snr deerleri almadka msaade edilebilen metallerdir. Son
olarak yer alan Cd, Cr, Hg, Pb gibi metaller ise besin maddesi olarak kullanlmayan fakat
yksek toksititesi olan elementlerdir (Onar, 1989).
Petrokimya tesisleri, tekstil, deri sanayii, demir-elik retimi, metal hazrlama, ileme ve
galvanizasyon, dalama, elektronik kaplama, ak ve pil imalat, elektrikli makine imalat,
motorlu-motorsuz tat tamirhaneleri, otomobil imalat sanayii gibi sektrlerden kan
atksularda bu metallerin biri veya birka deiik konsantrasyonlarda bulunmaktadr. Bunlarn
yansra tarmsal faaliyetler sonucu oluan atklarda da ar metallere rastlanmaktadr.
Ar metal kirlilii ieren atksular, BO deeri dk, genelde asidik, suda yaayan ve bu suyu
kullanan canllar iin zehirleyici nitelikte, kendi kendine temizlenme veya artlmada etken
mikroorganizmalar bile ldrebilen inorganik karakterli sulardr.
Ar metaller genelde protein moleklleri ile kuvvetli balar oluturma eilimindedirler ve
birok durumda enzim-metal kompleksini oluturmaktadrlar. ou enzimin fonksiyonu zel bir
protein-metal iyonu kombinasyonuna bal olarak yrmektedir. Bununla beraber ar
metallerin civa, kurun... vb. gibi olanlar organizma iin gerekli olan iz elementlerle rekabet
iinde olup, bu iz elementlerin yerini almakta, iz elementlerin de bakr, inko gibi bazlarnn
yksek konsantrasyonlar belirli proteinlerin ilevini durdurmakta veya bozabilmektedir
(Bayhan, 1996).
2.2. inko
Metaller ierisinde tketim bakmndan elik, bakr ve alminyumdan sonra, inko drdnc
gelmektedir (Pekkan ve Karayazc, 1979). inko tabiatta ok dalm olarak bulunur.
Volkanik kayalarn hemen hepsinde daima az miktarda inkoya rastlanr. Yer kabuunun
%0.013n tekil ettii tahmin edilmektedir (n, 1968).
Metal proses atksular, nikel, krom, gm, inko kaplama ilemleri, kaplama yataklar ve bu
yataklarn temizlenmesi ilemlerinde ortaya kan atksular inkonun birincil kaynaklarn tekil
eder. Literatrde inkonun atksularda 0.1-3000 mgZn
+2
/lt arasnda deiim gsterdii
belirtilmitir. Metal proses retim ekline bal olarak kaplama zeltilerindeki tipik inko
ierii 5000-34000 mgZn
+2
/lt arasnda deimektedir (Patterson, 1985).
2.3. inkonun Etkileri
Bir insanda gnlk Zn ihtiyac 8-20 mg kadardr. nsan vcudu 2 gram kadar inko ierir.
Protein metabolizmasna girer ve baz enzimlerin ileyiinde rol oynar. nsan iin en dk letal
dozun LD 500 g/kg/G olduu bilinmektedir. inko oksit iin en dk toksik doz TD 600
Kalsiyum Aljinat Bilyeleri ile inko yonlarnn Adsorpsiyonu 85

g/m
3
dr. Bu takdirde, inko oksit solunmakla akcier sistemini etkilemektedir. Buharlarnn
solunmas ile akut metal duman hummas, boaz tahrii, ksrme, solunum gl, adale ve
eklem arlar, mide tahrii, peptik lserler ve eitli karacier etkileri inkonun kt etkileridir.
Evlerde kullanlan inko kaplardan tr klorr ya da slfat halinde inko yutulabilir; yutulan
miktar 5-10 gr arasnda olduunda 10-12 saat iinde ldrc bir etki yapar.
2.4. inko Artm Teknolojileri
Atksularda inkonun giderilmesi veya geri kazanlmasnda; aadaki metodlar
kullanlmaktadr: Kimyasal ktrme; yon deitirme; Evaporasyon; Elektrokimyasal artm;
Ters osmoz.
2.5. Adsorpsiyon
Genel olarak adsorpsiyon uygun bir arayzeyde znm maddelerin biriktii bir prosestir. Bu
arayzey sv ile bir gaz, bir kat veya baka bir sv arasnda olabilir (Tchobanoglous, 1991). Su
ve atksu artmnda sv ve kat faz arasndaki arayzey yapay olarak salanr. Sv fazdan
uzaklatrlan materyale "adsorbat", kat yzeyi salayan maddeye ise "adsorbent" ad verilir
(Peavy, 1985).
Gemite atksu artmnda adsorpsiyon prosesi ok fazla kullanlmazd. Fakat gnden gne su
kalite standartlarnn daha yksek kalitede k suyu gerektirmesi sebebiyle adsorpsiyon
prosesinin kullanm gn getike yaygnlamaktadr (Tchobanoglous, 1991). Adsorpsiyon,
fiziksel ve kimyasal (Kemisorpsiyon) adsorpsiyon olmak zere ikiye ayrlr:
(i) Fiziksel Adsorpsiyon: hidrojen ba, Van der Waals etkilemeleri, protonasyon gibi
fiziksel kuvvetlerin birinci derecede rol oynad bir prosestir. Adsorpsiyon dengesine hzl bir
ekilde eriilir ve proses geri dnmldr, her bir kimyasal ba iin 20-50 kjmol
-1

mertebesinde dk adsorpsiyon ss ile karakterize edilir. Fiziksel adsorpsiyonun aktivasyon
enerjisi sfrdr. Bu sebeple, bu tip adsorpsiyon dk scaklkta bile gerekleme ansna
sahiptir.
(ii) Kimyasal adsorpsiyon (Kemisorpsiyon): genellikle geri dnmszdr. Her bir
kimyasal ba iin 40-400 kjmol
-1
mertebesinde yksek adsorpsiyon ss ile karakterize edilir.
ounlukla adsorbent ve adsorbat arasnda iyonik yada kovalent balanma mevcuttur.
Kemisorpsiyonda, adsorbent ve adsorbat arasndaki yksek ilgiden dolay genellikle tek tabakal
adsorpsiyon mmkndr.
2.6. Adsorpsiyonu Etkileyen Faktrler
Adsorpsiyon prosesi sresince, zeltideki kirletici adsorbent tarafndan tutularak zeltiden
uzaklatrlr. Adsorbe olan molekllerin ou porlarn yzeylerinin oluturduu geni bir alana
adsorbe olurken, pek az partikln d yzeyinde adsorbe olur. Kirleticinin zelti fazndan
adsorbente transferi, adsorbent tarafndan adsorplanan kirleticinin konsantrasyonunun
zeltideki konsantrasyonu ile dengeye gelene kadar srer ve dengeye ulaldnda transfer
olay durur. Kat ve sv fazlar arasndaki kirleticinin denge dalm adsorpsiyon sistemlerinin
nemli bir zelliidir ve belirli bir sistemin kapasitesini tespit etmede yardmc olur.
Mhendisler iin eit neme sahip parametrelerden biride sistemin dengeye ulat, hz
belirleyen kinetiktir. Adsorpsiyon hz, artm iin gerekli olan alkonma zamann belirler ve bu
yzden karbon temas sistemlerinin boyutlarn dorudan etkiler.
Proses kinetii, kirleticinin zeltiden karbon taneciklerindeki porlara transfer hzn aklar.
Adsorpsiyon olaynda proses boyunca farkl mekanizma iler:

(i) Adsorbe olacak molekl ilk olarak ana zeltiden adsorbentin yzeyine tanmaldr. Bu
olayn gerekleebilmesi iin, molekln adsorbenti evreleyen zc filmi gemesi gerekir ki
bu olaya Film Difzyonu ad verilir.
(ii) Adsorbat molekl, porun adsorbe olaca i yzeyine tanmaldr. Bu proses ise Por
Difzyonu olarak adlandrlr.
(iii)Adsorbat moleklnn porlarn i yzeyine adsorbe olmas.
Adsorpsiyon hzn ve adsorbe olan miktar etkileyen birok parametre vardr. Bu
parametrelerden nemli olan birka: kartrma hz adsorbentin karakteristikleri, adsorbatn
znrl, adsorbat molekllerinin boyutu, pH ve scaklktr.
3. Materyal ve Metod
3.1. Materyal
Aljinat Jeli: Deneylerde kullanlan sodyum aljinat sigma chemical tarafndan macrocystis
pyrifera alginden retilen ticari ad kelp olan bir aljinik asittir.
Kimyasal Maddeler: Deneylerde kullanlan kimyasal maddeler Merck marka olup ZnSO
4
x7H
2
O
ve susuz CaCl
2
dir.
Deney Dzenei: Deney dzenei bir silindirik cam reaktr, scakl sabit tutmak iin bir su
banyosu ve bir kartrcdan olumaktadr.
3.2. Metod
Na-Aljinat Jelinin Hazrlanmas: 3,0 gram toz Na-aljinat alnarak bir beher ierisine konmu,
zerine 197 ml saf su ilave edilmitir. Bu karm jel kvamna gelene kadar bir cam ubukla
iyice kartrlm ve jel haline getirilen karm ierisindeki hava kabarcklarnn kmas iin
bir gn bekletilmitir.
Ca-Aljinat Bilyelerinin Hazrlanmas: Hazrlanan Na-aljinat jelinin CaCl
2
zeltisi ierisine
damlatlmas ile elde edilmitir. Oluan bilyeler sabit hale gelmek iin 1 gn sreyle scakl
sabit bir ortamda bekletilmitir.
Kuru Ca-Aljinat Bilyelerinin Hazrlanmas: Elde edilen ya Ca-aljinat bilyelerinin 2 gn ak
havada bekletilmesi suretiyle kuru Ca-aljinat bilyeleri elde edilmitir.
inko zeltisinin Hazrlanmas: 1000 mg/l stok inko zeltisi 4,3955 gr ZnSO
4
x7H
2
Onun 1
litre deiyonize suda znmesiyle hazrlanmtr. Denemeler iin kullanlacak olan eitli
deriimlerdeki inko zeltileri de stok zeltiden gerekli seyrelmeler yaplarak hazrlanmtr.
Analiz Yntemleri: Adsorpsiyon almalar boyunca, Zn
+2
deriimleri grafit elektrotlu atomik
adsorpsiyon spektrofotometresinde lld.
4. Sonular ve Deerlendirme
4.1. Balang pHsnn Etkisi
Ar metal iyonlarnn biyopolimerler ile adsorpsiyon prosesinde, adsorpsiyon kapasitesi ve
metal iyonunun biyopolimer yzeyine adsorplanma hzn dorudan etkileyen en temel
parametrenin ortamn balang pHsnn olduu yaplan deneyler sonucunda saptanmtr.

almalarda 1M H
2
SO
4
kullanlarak pH=2,0-3,0 ve 5,0 seviyelerinde deneyler yaplmtr.
Deneylerde ortamn scakl 25
o
C, kartrma hz 200 rpm, balang inko konsantrasyonu
110
-4
M , Ca-aljinat miktar 2 gram ve %1,5luk jelden yaplm ya bilyeler kullanlmtr.
rnek numuneler 2, 4, 6, 8, 10, 12, 15, 20, 30 ve 40 dakika gibi deien zaman aralklarnda
alnm ve elde edilen sonular ekil 1de verilmitir.

ekil 1. Farkl pH deerlerinde adsorpsiyon veriminin zamana gre deiimi
Biyopolimerlerde balayc noktalar olarak karboksilat, amin, fospor, slfat, hidroksit ve dier
fonksiyonel gruplar bulunmaktadr. pH art ile yklenen blgeler daha fazla negatif zellik
kazandklarndan, pH azalmas ile ar metal uzaklatrma veriminde de bir azalma olmaktadr.
Ayrca hidrojen ve hidroksit iyonlar dndaki iyonlar ortamn pHsndan etkilenmektedirler.
ekil 1de grld gibi pH=5 de adsorpsiyon verimi dier pHlara oranla daha yksektir. pH
arttka biyopolimerin yzeyi daha fazla negatif ykle yklendiinden dolay, pozitif ykl
inko iyonlarnn uzaklatrma veriminde bir art olmutur.
4.2. Ca-Aljinat Bilyeleri le inko Giderimi zerine Balang Konsantrasyonunun Etkisi
Deneylerde balang inko konsantrasyonu 5 mg/L, 10 mg/L ve 50 mg/L alnarak almalar
yaplmtr. Deneylerde scaklk 25
o
C, pH = 3, aljinat miktar 2 gr, aljinat yzdesi %1,5 ve
kartrma hz 200 rpm olarak sabit tutulmu ve elde edilen sonular ekil 2de verilmitir.
0
15
30
45
60
75
90
0 10 20 30
Zaman (dakika)
G
i
d
e
r
i
m

V
e
r
i
m
i

(
%
)
pH = 3
pH = 4
pH = 5

ekil 2. Farkl balang konsantrasyonlarnda adsorpsiyon veriminin zamana gre
deiimi
ekil 2de grld gibi, 5 mg/L balang Zn
+2
konsantrasyonunda en yksek inko
uzaklatrma verimine (% 81,4) ulalmtr.
inko konsantrasyonu artarken uzaklatrma verimi azalmaktadr. Bunun nedeni kalsiyum
aljinat bilyelerinde dk konsantrasyonlardaki inko iyonlarn tutacak yeterli deriimde
fonksiyonel grup varken, konsantrasyon arttka fonksiyonel gruplarn younluu ortamdaki
inko iyonlarn uzaklatrmaya yetmemektedir.
Tablo 1. Ca-aljinat ile adsorpsiyonda balang inko konsantrasyonunun etkisi
C
o

(mg/L)
Adsorplanan inko
(mg/L)
C
e

(mg/L)
x/m
(mg/L)
5 4,07 0,93 2,04
8 5,55 2,45 2,78
10 6,41 3,59 3,21
15 8,95 6,05 4,48
20 11,00 9,00 5,55
25 13,00 12,00 6,5
30 14,40 15,60 7,2
Kalsiyum-aljinatn inko iyonlarn adsorplama kapasite ve iddetini belirlemek iin
sabit kalsiyum-aljinat miktarnda, balang inko konsantrasyonlar deitirerek bir seri deney
yaplm denge halinde birim adsorplayc ktlesinde adsorplanan inko miktar (x/m) ile
ortamda kalan ar metal iyonlar deriimleri (Ce) hesaplanarak; Freundlich ve Langmuir
adsorpsiyon modellerine uygunluu tartlm ve Freundlich izotermine uyduu
gzlemlenmitir.
0
15
30
45
60
75
90
0 10 20 30 40
Zaman (dakika)
G
i
d
e
r
i
m

V
e
r
i
m
i

(
%
)
Co = 5 mg/L
Co = 10 mg/L
Co = 50 mg/L

ekil 3. Farkl balang konsantrasyonlarnda Zn+2 iyonlarnn Ca-aljinat bilyeleri ile
adsorpsiyonunda Freundlich modeline gre elde edilen adsorpsiyon izotermi(2 gr %1,5
lik bilyeler)
3.3. Adsorpsiyon Verimi zerine Ca-Aljinat Bilyelerinin Younluunun Etkisi
Ca-aljinat ile inko adsorpsiyonu zerine aljinat bilye younluunun etkisinin aratrlmas
amacyla yaplan deneylerde scaklk 25
o
C, pH = 3, aljinat miktar 2 gr, aljinat yzdesi %1,5 ve
kartrma hz 200 rpm olarak sabit tutulmu elde edilen veriler ekil 4de verilmitir.

ekil 4. Adsorpsiyon verimi zerine Ca-aljinat bilyelerinin younluunun etkisi
y = 0,468x + 0,2907
R
2
= 0,9879
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
0,70
0,80
0,90
-0,10 0,10 0,30 0,50 0,70 0,90 1,10 1,30
log Ce
l
o
g

(
x
/
m
)
0
20
40
60
80
0 10 20 30 40
Zaman (dakika)
G
i
d
e
r
i
m

V
e
r
i
m
i

(
%
)
% 1,5 lik bilye
% 3,0 lk bilye

ekil 4 incelendiinde adsorpsiyon hznn ve inko uzaklatrma veriminin % 3,0lk
bilyelerde daha yksek olduu grlmektedir. Bunun nedeni % 3,0lk bilyelerde fonksiyonel
gruplarn daha fazla olmasdr. Dier taraftan % 3,0lk bilyelerde biyopolimer
konsantrasyonunun daha yksek olmas nedeniyle metal iyonlarnn difzyonu %1,5lik
bilyelerden daha yavatr. Bunun nedeni youn fonksiyonel gruplarn difuzyonu engellemesidir.
Bu olay sonucunda adsorpsiyon hz ve verimi zerine difuzyonun etkili olduu grlmektedir.
5. Sonu
Adsorpsiyon hznn genelde ilk 15 dakika ierisinde daha hzl olduu bu noktadan sonra
yavalamaya balad 20 dakikadan sonra denge durumuna yneldii sylenebilir. pH arttka
adsorpsiyon verimininde artt tespit edilmitir. En iyi adsorpsiyon verimi pH = 5,0 deerinde
elde edilmitir.
Yaplan bu alma artlar dnda kartrma hz, daha geni pH ve konsantrasyon aral,
scaklk ve iyonik iddet gibi parametrelerde dikkate alnmak artyla yaplacak deneyler,
kalsiyum aljinat bilyeleri ile adsorpsiyon almalarnda daha fazla bilgiler salayayacaktr.
Kaynaklar
Bayhan, Y.K., (1996). apraz ak mikrofiltrasyon sistemi kullanlarak S. cerevisiae ile endstriyel atksulardan ar
metal giderimi. Doktora Tezi, A.., Fen Bilimleri Ens., evre Mh. Anabilim Dal, 1-3, 6-10, 16-21, Erzurum.
Onar, N.A. (1989). Hava kirinde bulunan eser metallerden kurun, kadmiyum ve civaya maruziyetin belirlenmesinde
biyolojik materyal seimi. Ondokuz Mays niversitesi Fen Dergisi, 1,3,55.
Patterson, J.W., (1985). Industrial Treatmant Technology. Butterworth Publisherrrs, 437-455, London.
Peavy, H.,S., Rowe, D.,R., Tchobanoglous, G., (1985). Environmental Engineering,195, Mc Graw Hill International
Editions Civil Engineering Series, Singapore
Pekkan, A., Karayazc, F.., (1979). Kimya sektr aratrmas, kurun ve kurun bileikleri. Trkiye Snai Kalknma
Bankas A.., 16, stanbul.
Tchobonaglous, G., Burton, L.,F., (1991). Wastewater Engineering Treatment, Disposal, Reuse, 315, Mc Graw Hill
International Editions Civil Engineering Series, New York
n, R., (1968). Metal Kimyas Dersleri. irketi Mrettebiye Basmevi, 333-350, stanbul.

11-13 Haziran 2008

Veteriner Antibiyotiklerinin Fotokatalitik Oksidasyon Prosesi
le Artmnda Su Bileenlerinin Etkisi
Keziban Seven Yalap

ve Il Akmehmet Balcolu

Boazii niversitesi, evre Bilimleri Enstits, 34342 Bebek stanbul
E-posta: keziban.seven@boun.edu.tr, balciogl@boun.edu.tr

Bu almada bir tetrasiklin antibiyotii olan oksitetrasiklinin (OTC) fotokatalitik oksidasyon
prosesi ile artlmas farkl reaksiyon koullarnda aratrlm ve antibiyotik konsantrasyonunun,
pHnn ve hidrojen peroksitin oksidasyon verimine etkileri incelenmitir. Ayrca suda bulunan
kalsiyum (Ca
2+
), bikarbonat (HCO
3
-
)
,
nitrat (NO
3
-
), fosfat (PO
4
3-
)
,
slfat (SO
4
2-
) ve klorr (CI
-
)
iyonlarnn artma verimine etkileri incelenmitir. Ntr pH deerinin artma verimine en uygun
pH olduu saptanmtr. Peroksit konsantrasyonunun 50 mgL
-1
den yksek olmas durumunda
artma veriminin dt gzlenmitir. Kalsiyumun dk ve yksek konsantrasyonlarnn
reaksiyona nemli bir etkisi olmam ancak bikarbonat, nitrat, fosfat, slfat ve klorr iyonlarnn
artma verimini azalttklar saptanmtr.
Anahtar Kelimeler: antibiotik, fotokatalitik oksidasyon, oksitetrasiklin, titanyum dioksit
1. Giri
Antibiyotikler gnmz ila sektrnde nemli bir grup olarak yer almaktadrlar. nsanlarn
tedavi edilmesinin yan sra hayvan salnn korunmas ve retim veriminin artrlmas
amacyla da yaygn olarak kullanlmaktadrlar. Organizmaya uygulanan antibiyotikler %90a
varan oranlarda metabolize edilmeden vcuttan atlrlar (Kemper, 2008) ve bu nedenle insan ve
hayvan dks yksek miktarda antibiyotik ierebilir. Yaplan eitli almalarla,
antibiyotiklerin evrenin eitli kompartmanlarnn yansra hayvan dks ve evsel atksu
artma amurunda bulunduu tespit edilmitir. nsan ve hayvan antibiyotikleri retim
proseslerinden kaynaklanan atklarn, evsel atksuyun ve hayvan yetitiriciliinden kaynaklanan
atklarn artmnda uygulanan konvansiyonel yntemlerin antibiyotik gideriminde yetersiz
olmas evrede antibiyotik kirliliine neden olmaktadr (Heberer, 2002; Balcolu, 2007). Bu
maddeler fiziksel ve kimyasal zelliklerine bal olarak su kaynaklarna ve sedimentlere
ulaabilmektedirler. Antibakteriyel maddelerin yksek konsantrasyonlarnn evrede bulunmas,
mikroorganizmalar zerinde toksik etkiye neden olarak ekolojik dengenin bozulmasna, dk
konsantrasyonlarnn evrede bulunmas ise patojen ve patojen olmayan bakterilerin antibiyotik
direnci kazanmasna neden olabilir.
Baz aratrmalarla antibiyotiklerin atk su artma sistemlerinde ve evrede biyolojik olarak
giderilemedii saptanmtr (Ternes 1998; Kmmerer ve di., 2000 ve Heberer, 2002). evrede
nemli problemlere yol aan antibiyotik kirliliinin giderimi iin alternatif artm yntemlerinin
gelitirilmesi son yllarda nem kazanmtr. leri oksidasyon proseslerinin antibiyotiklerin
artmnda etkili olduu saptanmtr (Dantas ve di., 2008; tker ve Balcolu, 2005, Alaton ve
di. 2004, Balcolu ve tker 2003; Andreozzi ve di., 2003; Balcolu ve tker, 2002,
Zwiener ve Frimmel, 2000).
Bu almada bir tetrasiklin antibiyotii olan oksitetrasiklinin (OTC) fotokatalitik oksidasyon
prosesi ile artlmas farkl reaksiyon koullarnda aratrlm ve antibiyotik
konsantrasyonunun, pHn ve hidrojen peroksit konsantrasyonunun oksidasyon verimine etkileri
incelenmitir. Fotokatalitik oksidasyon prosesi, biyolojik yntemlerle artlamayan kirleticilerin
92 K. S. Yalap, I. A. Balcolu

gideriminde kullanlan bir ileri oksidasyon prosesidir. Literatr aratrmalarnda baz
antibiyotiklerin fotokatalitik oksidasyon prosesleri ile giderimleri incelenmi olmasna ramen,
suda bulunmas muhtemel iyonlarn artma verimine etkileri incelenmemi olmasndan yola
klarak, bu almada ayrca suda bulunan kalsiyum (Ca
2+
), bikarbonat (HCO
3
-
), nitrat (NO
3
-
),
fosfat (PO
4
3-
), slfat (SO
4
2-
) ve klorr (CI
-
) iyonlarnn artma verimine etkileri incelenmitir.
Doal sularda bulunan organik madde konsantrasyonun da etkisi bu alma kapsamnda
aratrlmtr.
2. Metod ve Materyal
2.1. Kimyasallar
Oksitetrasiklin hidroklorr (Sigma, %95 HPLC saflnda) temin edildii ekilde deneylerde
kullanlmtr. Btn dier kullanlan kimyasallar analitik saflktadr. zeltilerin
hazrlanmasnda HPLC derecesinde su (MilliQ sistem) kullanlmtr. Fotokatalitik oksidasyon
prosesi TiO
2
(Degussa P25) fotokatalizr olarak kullanlmas ile gerekletirilmitir.
2.2. Fotokatalitik Oksidasyon
Fotokatalitik oksidasyon deneyleri 20 W (Black light) floresans lambasna sahip borosilikat
camdan yaplm reaktrde gerekletirilmitir. Fotokatalizrn sentetik olarak kirletilen suda
homojen bir ekilde karmasn salamak amacyla reaktr tabannda bulunan sinterlenmi
cam filtreden hava geirilmi ve ayrca bir peristaltik pompa ile zeltinin sirklasyonu
salanmtr. Reaktrn rnek alma musluu kullanlarak 10 dakikalk zaman periyotlarnda
alnan rnekler 5000 rpm de santrifjlendikten sonra 0,45 m membran filtre ile
szlmtrler.
2.3. OTC Analizi
OTC analizi spektrofotometre ve HPLC ile gerekletirilmitir. Spektrometrik lmler iin
Schimadzu UV-160 model spektrofotometre kullanlmtr. HPLC analizi drtl pompa, DAD
detektr, otomatik enjeksiyon sistemi ve otomatik rnekleme sistemine sahip Agilent 1100
serisi sistem ile gerekletirilmitir. HPLC analizi Eclipse XDB, 5, 150 x 4mm kolonunda,
ODS, octadecyl koruma kolonu ile gerekletirilmitir. Suda % 0.1 formik asit ve ACNde %
0.1 formik asit mobil faz gradient olarak kullanlmtr. OTCnin kantitatif olarak saptanmas
368 nm dalga boyunda UV dedektr ile gerekletirilmitir. Kalsiyum iyonlarnn antibiyotik ile
kompleks oluturmas OTCnin maksimum absorbans gsterdii dalga boyunun ve absorpsiyon
iddetinin deimesine neden olduundan ayr bir kalibrasyon erisi ile sonular
deerlendirilmitir.
2.3. Reaksiyon rnlerinin Toksisitesi
OTC ile sentetik olarak kirletilen ve fotokatalitik oksidasyon ile artlan suyun toksisite
deerlerinin saptanmasnda Brouwer, 1991 tarafndan tanmlanan dehidrogenaz aktivitesine
(DHA) dayanan resazurin yntemi, baz deiikliklerin yaplmas ile kullanlmtr. Bakteri
kltr olarak Bacillus subtilis (Refik Saydam Hfzshha Merkezi) seilmitir.

Veteriner Antibiyotiklerinin Fotokatalitik Oksidasyon Prosesi le Artmnda Su Bileenlerinin Etkisi 93

3. Bulgular ve Deerlendirme
3.1. OTCnin Fotokatalitik Oksidasyonu
ekil 1, 49,6 mg L
-1
oksitetrasiklin antibiyotiinin pH=7de 1 g L
-1
TiO
2
varlnda fotokatalitik
oksidasyon ile giderimini gstermektedir. ekilde ayn zamanda kontrol deneylerinin de
sonular sunulmaktadr. Bu deneyler karanlk ortamda sadece OTC varlnda, karanlk
ortamda OTC ve TiO
2
varlnda, UV ve havann OTCye uygulanmas suretiyle
gerekletirilmitir.

ekil 1. Oksitetrasiklinin fotokatalitik oksidasyon ile giderimi
Yaplan deney sonularnda 1 saatlik fotokatalitik oksidasyon ile balang konsantrasyonu 49,6
mg/L olan OTCnin % 95 orannda giderildii saptanmtr. Dier taraftan TiO
2
ile karanlkta
yaplan 1 saatlik deney OTCnin % 17 sinin adsorbe olduunu ve hava + UV uygulanan deney
ise reaksiyon sresinde OTCnin ihmal edilebilecek dzeyde fotodegradasyona uradn
gstermektedir. Fotokatalitik oksidasyon sonucunda oluan reaksiyon rnlerinin toksisitesi
bacillus subtilis ile saptanmtr ve reaksiyonun ilk 15 dakikasnda toksik etkinin artt ve
reaksiyon sresinin ilerlemesi ile azald bulunmutur.
3.2. Antibiyotik Konsantrasyonunun Fotokatalitik Oksidasyon Verimine Etkisi
1x10
-2
5x10
-1
mM aralnda OTCnin be farkl konsantrasyonu ile fotokatalitik oksidasyon
deneyleri pH=7de gerekletirilmitir. Burada seilen konsantrasyon aral, bu kirleticinin
doal su kaynaklarnda saptanan miktarlarndan olduka yksektir (Hirsch ve di.1999). Ancak
fotokatalitik oksidasyon prosesinde eitli parametrelerin etkisini inceleyebilmek amacyla
yksek OTC konsantrasyonunda deneyler yaplmtr.
OTC konsantrasyonunun deiimi ile TiO
2
yzeyinde adsorbe olan antibiyotik miktar deiim
gstermitir. OTCnin fotokatalizr yzeyinde adsorpsiyonunun bir saatte tamamland gz
nne alnarak oksidasyon reaksiyonundan nce zelti bir saat karanlkta kartrlm ve
balang konsantrasyonu C
e
olarak belirtilmitir. ekil 2de OTC balang konsantrasyonun
balang giderim hz sabitine (r
0
) etkisi gsterilmitir.

0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
0 10 20 30 40 50 60 70
Zaman (dakika)
O
T
C

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
M
)

Hava + UV
TiO2 +Karanlk Ortam
Karanlk Ortam
TiO2+Hava+UV

ekil 2. OTCnin farkl konsantrasyonlarnn balang giderim hz sabitine etkisi
OTC konsantrasyonun 0.04 mMdan 0.5 e artrlmas ile fotokatalizr yzeyinde adsorbe olan
antibiyotik miktarnn % 38 den % 7,5e azald ve fotokatalitik oksidasyon giderim hznn da
konsantrasyonun artmas ile azald saptanmtr. 5x10
-1
mM OTC nin 60 dakikalk
fotokatalitik oksidasyonu sonucu % 35 orannda giderim elde edilirken konsantrasyonun 20 kat
azaltlmas ile ise 10 dakikalk srede yaklak giderim verimi % 90 a ulamtr. almada
kullanlan OTC konsantrasyonlarnn su kaynaklarnda saptanan konsantrasyonlardan olduka
yksek olduu gz nne alndnda fotokatalitik oksidasyon prosesinin bu mikrokirletici ile
kirlenmi sularn artmnda etkili olaca sonucu karlabilir.
3.3. pHnn Fotokatalitik Oksidasyon Verimine Etkisi
Fotokatalitik reaksiyonlarda TiO
2
yzeyinin elektrostatik yk zerinde pHn etkisi mevcut
olup, pH, fotokatalizr yzey yk younluunu ve dolays ile fotokatalitik oksidasyon verimini
belirleyici bir faktrdr. zellikle iyonik organik maddelerin TiO
2
yzeyinde adsorpsiyonunda
pH nemli bir parametre olmas dolaysyla pHn OTCnin fotokatalitik oksidasyonuna etkisi 3
farkl deerde incelenmitir (ekil 3). OTC bir zwiteriyon olup farkl pK
a
deerine sahiptir
(pK
1
= 3.57, pK
2
= 7.49 ve pK
3
= 9.44). TiO
2
yzeyi ise pH 6.3 de (Nano ve Strathmann, 2006 )
yksz olduundan asidik ve bazik pH deerlerinde sras ile pozitif ve negatif ykldr.
OTCnin pozitif ve negatif ykl fotokatalizr yzeyindeki adsorpsiyonu ve fotokatalitik
oksidasyonu ntral pHda elde edilenden daha dktr.
3.4. Hidrojen Peroksitin Fotokatalitik Oksidasyon Verimine Etkisi
Fotokatalitik oksidasyon prosesine H
2
O
2
ilavesi ortamdaki hidroksil radikali konsantrasyonunu
artrd ve bylece kirleticilerin degradasyon hzn da artrd bilinmektedir (Naman ve di.
2002, Malato ve di 2000;). Bu almada 25-100 mg. L
-1
H
2
O
2
in OTCnin fotokatalitik
oksidasyon prosesine etkisi aratrlmtr. Sadece H
2
O
2
in kullanld kontrol deneylerinde bir
saatlik reaksiyon sresince OTCnin oksidasyonu gzlemlenmemitir. 50 mg. L
-1
H
2
O
2
in
fotokatalitik oksidasyon hzn sadece % 8 orannda artrmtr. H
2
O
2
konsantrasyonunun 100
mg. L
-1
e artrlmas ise yksek konsantrasyonlarda H
2
O
2
hidroksil radikalleri ile reaksiyona
girmesi nedeniyle OTC giderim hznn azalmasna neden olmutur.

y = 8.8622x + 143.07
R
2
= 0.9331
0
100
200
300
400
500
600
0 10 20 30 40 50
1/c
e
1
/
r
0
Konsantrasyon
(mM)
Adsorbsiyon
(%)
0.5 7.5
0.1 17.7
0.07 18.4
0.05 35.2
0.04 37.9


ekil 3. pHnn OTCnin fotokatalitik oksidasyonuna etkisi
3.5. Su Bileenlerinin OTCnin Fotokatalitik Oksidasyonuna Etkisi
Fotokatalitik oksidasyon almalarnda suda bulunan iyonlarn organik madde oksidasyonunda
olumsuz etkileri gzlenmitir (Hu ve di. 2004;; Liao ve di. 2001; Abdullah ve di.1990). Bu
almada suda bulunan kalsiyum (Ca
2+
), bikarbonat (HCO
3
-
)
,
nitrat (NO
3
-
), fosfat (PO
4
3-
)
,
slfat
(SO
4
2-
) ve klorr (Cl
-
) iyonlarnn OTCnin fotokatalitik oksidasyonu zerine etkisi
aratrlmtr. Her bir deney setinde hazrlanan TiO
2
yzeyinde adsorpsiyon dengesinin
olumas iin 60 dakika boyunca karanlkta (adsorbsiyon periyodu) kartrlarak bekletme
ilemi uygulanmtr. lave edilen iyonlarn konsantrasyonlarnn deiimi ile zelti pHnda
deiiklikler meydana gelmitir ve her bir deney setinde balang pH deerleri 7 ye
ayarlanmtr. Her bir iyonun farkl konsantrasyonu iin 60 dakikalk denge periyodu sonundaki
OTCnin adsorpsiyonu ve 60 dakikalk fotokatalitik oksidasyon ile OTC konsantrasyonunun
deiimi iin elde edilen sonular ekil 4te sunulmutur.
ekilde grld gibi ilave edilen iyonlarn konsantrasyonuna bal olarak OTCnin TiO
2

yzeyinde adsorpsiyonunda deiiklik meydana gelmesine neden olmulardr. Doal su
kaynaklarnda bol miktarda bulunan kalsiyum iyonlar OTC ile kuvvetli kompleksler
oluturduklarndan (Balcolu ve alcolu, 2008) yksek Ca
2+
konsantrasyonunda adsorbe olan
OTC miktarnda azalma saptanmtr (ekil 4 a). Fotokatalitik oksidasyon periyodunda OTC
giderim hznda adsorpsiyon periyodunda elde edilen sonulara paralel olarak bir azalma
saptanmtr.
Doal ve kirlenmi sularda bulunan bikarbonat iyonu hidroksil radikalleri ile hzl bir reaksiyon
vermesi nedeniyle (k=3.9 10
8
M
-1
s
-1
)

organik maddelerin oksidasyon verimini nemli lde
azaltabilir (Abdullah ve di., 1990). 200 mg L
-1
bikarbonat iyonunun ilavesi ile fotokatalizr
yzeyinde OTC adsorpsiyonun %17den %1.5 azalmasna neden olmutur (ekil 4 b).
Birkarbonat iyonunun (200 mg/L) fotokatalizrn yzeyinde adsorpsiyonu OTC
adsorpsiyonunu azaltmasnn yansra katalizr yzeyinde ve zeltide bulunan hidroksil
radikalleri ile reaksiyonu sonucu bir saatte elde edilen OTC gideriminin % 98den % 78e
azalmasna neden olmutur.

0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
-20 0 20 40 60 80
Zaman (dak)
O
T
C

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
M
)
pH 4
pH 7
pH 9
A
d
s
o
r
p
s
i
y
o
n

P
e
r
i
y
o
d
u
Fotokatalitik
Periyod
balang

ekil 4. Su Bileenlerinin OTCnin fotokatalitik oksidasyonuna etkisi
Doal sulardaki antibiyotik kirlilik kaynann esas olarak hayvan gbresi ile gbrelenmi tarm
arazileri olduunu gz nne alarak bu almada fosfat ve nitrat iyonlarnn etkisi de
incelenmitir. pH 7de H
2
PO
4
-
olarak bulunan fosfat iyonlar karbonat iyonlarnda olduu gibi
OTC adsorpsiyonunu nemli lde azaltmtr (ekil 4 c). Fosfat iyonunun OTC artma
verimini azaltmas bu iyonun TiO
2
yzeyinde adsorpsiyonu ve h
+
/OH ile reaksiyonu sonucu
daha az reaktif rnlerin olumas (H
2
PO
4
)ile aklanabilir.
OTCnin fotokatalizr yzeyinde adsorpsiyonunun nitrat konsantrasyonundan etkilenmemesi
0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
-20 0 20 40 60 80
Zaman (dak)
O
T
C

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
M
)
0 mg /L Ca+2
1264 mg/L Ca2+
200 mg/L Ca2+
A
d
s
o
r
p
s
i
y
o
n

P
e
r
i
y
o
d
u
Fotokatalitik
Periyod
balang
(a)
0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
-20 0 20 40 60 80
Zaman (dak)
O
T
C

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
M
)
0 mg /L HCO3-
50 mg/l HCO3-
100 mg/l HCO3-
200 mg/l HCO3-
A
d
s
o
r
p
s
i
y
o
n

P
e
r
i
y
o
d
u
Fotokatalitik
Periyod
balang
(b)
0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
-20 0 20 40 60 80
Zaman (dak)
O
T
C

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
M
)
0 mg/l PO43-
5 mg/l PO43-
25 mg/l PO43-
50 mg/l PO43-
75 mg/l PO43-
A
d
s
o
r
p
s
i
y
o
n

P
e
r
i
y
o
d
u
Fotokatalitik
Periyod
balang
(c)
0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
-20 0 20 40 60 80
Zaman (dak)
O
T
C

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
M
)
0 mg/L NO3-
5 mg/l NO3-
25 mg/l NO3-
125 mg/l NO3-
250 mg/l NO3-
A
d
s
o
r
p
s
i
y
o
n

P
e
r
i
y
o
d
u Fotokatalitik
Periyod
balang
(d)
0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
-20 0 20 40 60 80
Zaman (dak)
O
T
C

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
M
)
0 mg/L SO42-
50 mg /l SO42-
100 mg /l SO42-
1000 mg /l SO42-
10000 mg/l SO42-
A
d
s
o
r
p
s
i
y
o
n

P
e
r
i
y
o
d
u
Fotokatalitik
Periyod
balang
(e)
0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
-20 0 20 40 60 80
Zaman (dak)
O
T
C

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
M
)
0 mg/L CI-
1000 mg/L CI-
10000 mg/L CI-
A
d
s
o
r
p
s
i
y
o
n

P
e
r
i
y
o
d
u
Fotokatalitik
Periyod
balang
(f)

nedeniyle nitrat iyonlarnn TiO
2
adsorbe olmad sonucu karlabilir. Nitrat iyonlarnn UV
ile nitrat radikallerini oluturmas nedeniyle (Zhang ve di., 2004) organik madde
giderimini arttrabilecei ne srlmesine karlk bu almada nitrat iyonlarnn varl OTC
gideriminin azalmasna neden olmutur (ekil 4 d). Ancak nitratn olumsuz etkisi karbonat ve
fosfat iyonlarn oluturduu etkiden daha azdr.
Antibiyotiklerin balk yetitiriciliinde de kullanldn gz nne alarak bu faaliyetten
kaynaklan atksularda slfat ve klorr iyonlar bulunacandan sz konusu iyonlarn
fotokatalitik oksidasyona etkileri yksek konsantrasyonlarda aratrlmtr. Elde edilen sonular
SO
4
2-
ve Cl
-
n yksek konsantrasyonlarnda da OTC adsorpsiyonunu etkilemedii ve OTC
fotokatalitik oksidasyonunu ise dk bir oranda etkiledii saptanmtr (ekil 4 e ve f).

Doal sularn nemli bir organik bileeni olan humik asidin OTC degradasyonundaki etkisi 5-
100 mg.L
-1
humik asit konsantrasyon aralnda aratrlm ve .humik asit konsantrasyonunun 5
mg L
-1
den 100 mg.L
-1
artrlmas ile OTC degradasyon hz sabitinin 0.1den 0.07 dak
-1

deerine azald saptanmtr.
Teekkr
Sunulan alma TUBTAK 106Y073 projesi kapsamnda gerekletirilmitir. Yazarlar
TBTAKa destekleri dolaysyla teekkr ederler.
Kaynaklar
Abdullah, M., Low, G. K.C., Matthews, R. W. (1990). Effects of Common Inorganic Anions on Rates of
Photocatalytic Oxidation of Organic Carbon over Illuminated Titanium Dioxide, J. Phys. Chem. 94; 6820-6825
Alaton, A,. Dogruel, S, Baykal, E., Geron, G. (2004). Combined chemical and biological oxidation of penicillin
formulation effluent, Journal of Environmental Management, 73; 155163
Andreozzi, R., Caprio, V., Marotta, R., Radovnikovic, A. (2003). Ozonation and H2O2/UV treatment of clofibric
acid in water: a kinetic investigation, Journal of Hazardous Materials, 103; 233246
Balcolu Akmehmet, I., tker, M. (2002). Oxidative Treatment of Antibiotics in Pharmaceutical Effuents"
Proceedings of the 5th Specialised Conference on Small Water and Wastewater Treatment Systems, September,
24-26, 2002. stanbul Turkey
Balcolu Akmehmet, I., ve tker, M. (2003). Treatment of pharmaceutical wastewater containing antibiotics by O
3

and O
3
/H
2
O
2
processes, Chemosphere, 50, 85-95.
Balcolu Akmehmet I, tker M. (2004). Pre-Treatment of Antibiotic Formulation Wastewater by O
3
, O
3
/H
2
O
2
, and
O
3
/UV Processes Turkish J. Eng. Env. Sci., 28, 325-332.
Balcolu Akmehmet I. (2007). Fate of Veterinary Drugs in the Environment, TBTAK-Julich Project report.
Balcolu Akmehmet I., alcolu, A.. (2008) Adsorption of a Tetracycline Antibiotic onto Natural Zeolite in the
Presence of Inorganic Ions, yayna sunulmutur.
Brouwer, H. (1991). Testing for chemical toxicity using bacteria, J. Chem. Educ. 68, 695697.
Dantas, R, F., Contreras, S., Sans, C., Esplugas, S. (2008). Sulfamethoxazole abatement by means of ozonation,
Journal of Hazardous Materials, 150; 790-794.
Heberer, T. (2002). Occurrence, fate, and removal of pharmaceutical residues in the aquatic environment: a review
of recent research data, Toxicol. Lett. 131, 517.
Hu, C., Yuchao, T., Lanyu, L., Zhengping, H., Yizhong, W., Hongxiao, Tang . (2004). Effects of inorganic anions on
photoactivity of various photocatalysts under different conditions, Journal of Chemical Technology and
Biotechnology, 79; 247-252.
Kemper, N. (2008). Veterinary antibiotics in the aquatic and terrestrial environment, Ecological Indicators, 8, 1-13.

Kmmerer, K., Al-Ahmad, A., Mersch-Sundermann, V. (2000). Biodegradability of some antibiotics, elimination of
the genotoxicity and affection of wastewater bacteria in a simple test, Chemosphere, 40, 701710.
Liao, C.H., Kang, S.F., Wu, F.A. (2001). Hydroxyl radical scavenging role of chloride and bicarbonate ions in the
H2O2/UV process, Chemosphere, 44; 1193-1200.
Malato, S., Blanco, J., Maldonado, M.I., Fernandez-Ibanez, P.,Campos, A. 2000. Optimising solar photocatalytic
mineralisation of pesticides by adding inorganic oxidising species; application to the recycling of pesticide
containers. Appl. Catal. B: Environ. 28; 163-174.
Naman, S.A., Khammas, Z.A.A., Hussein, F.M. (2002). Photo-oxidative degradation of insecticide dichlorovos by a
combined semiconductors and organic sensitizers in aqueous media J. Photochem. Photobiol. A: Chem. 153; 229.
Nano, G.V., Strathmann, T.J. (2006). Ferous iron sorption by hydrous metal oxides. Journal of Colloid Interface
Science, 297, 443454.
tker H. M, Akmehmet-Balcolu I. (2005). "Adsorption and degradation of enrofloxacin, a veterinary antibiotic on
natural zeolit, Journal of Hazardous Materials, 122(3), 251-258.
Ternes, T. A. (1998). Occurrence of drugs in German sewage treatment plants and rivers. Water Res. 32, 32453260
Zhang, W., An, T., Cui, M., Sheng, G., Fu, J. (2005). Effects of anions on the photocatalytic and photoelectrocatalytic
degradation of reactive dye in a packed-bed reactor. Journal of Chemical Technology and Biotechnology, 80,
223-229.
Zwiener, C., Frimmel, F. H. (2000). Oxidative Treatment Of Pharmaceuticals in Water, Water Res., 34; 1881-1885.

11-13 Haziran 2008

Tekstil Atksularnn Artlmasna Alternatif zm:
Sperkritik Su Oksidasyonu
Onur . St, Dilek Gm ve Mesut Akgn
Yldz Teknik niversitesi, Kimya Mhendislii Blm, Davutpaa Kampus, 34210, Esenler,
stanbul.
E-posta: osogut@yildiz.edu.tr

z Bu almada, sperkritik su ortamnda tekstil boyas C.I. Basic Blue 41in, oksitleyici
madde olarak H
2
O
2
kullanarak artlmas gerekletirilmitir. Deneyler srekli borusal akl
reaktrde 25 MPa basn ve 400-650
o
C scaklk koullarnda gerekletirilmitir. Tepkime
ncesindeki TOC ve H
2
O
2
deriimleri srasyla 15,30-76,48 ve 30,60-294,12 mmolL
-1

aralklarndadr. Sperkritik su oksidasyonu (SCWO) yntemiyle ok ksa reaksiyon srelerinde
(9-19 s) Toplam Organik Karbon (TOC) temelinde %99,79a varan artma verimleri elde
edilmitir. Deneysel verilerden yola karak oksidasyon reaksiyonu iin, reaksiyon scakl,
atksu ve oksitleyici konsantrasyonuna bal kinetik modeli nerilmitir. Reaksiyon hz
ifadesinde, aktivasyon enerjisi, E
a
, 23,560(0.9) kJmol
-1
, atksu konsantrasyonu ve oksitleyici
konsantrasyonuna gre reaksiyon mertebesi srasyla 0,785(0,031) ve 0,353(0,054) olarak
bulunmutur.
Anahtar Kelimeler artma,reaksiyon kinetii, sperkritik su oksidasyonu; tekstil atksuyu;
basic blue 41; toplam organik karbon
Sembol/Notasyon
[C
n
] oksidasyona urayan maddenin deriimi, mmol/L
[O
2
] reaksiyon artlarndaki oksijen deriimi, mmolL
-1

[TOC] toplam organik karbon deriimi, mmolL
-1
[TOC
0
] tepkime balangcndaki toplam organik karbon deriimi, mmolL
-1

a oksidasyona urayan maddeye gre tepkime mertebesi, birimsiz
b oksijene gre tepkime mertebesi, birimsiz
c reaksiyon ortamndaki suya gre tepkime mertebesi, birimsiz
T reaktr sistem scakl, K
N
Deney
Hesaplamaya alnan tm deneylerin says, birimsiz
k
0
Arrhenius sabiti, mmol
-0.138
L
0.138
s
-1

E
a
Aktivasyon enerjisi, kJ mol
-1

t, reaksiyon sresi, s
X dnm oran, birimsiz
X
Deney
deney sonucunda ortaya kan TOC dnm oran, birimsiz
X
Model
model denklemine gre beklenen dnm oran, birimsiz

1. Giri
Tekstil atksular, kullanlan boyar madde trne bal olarak znm formda birok organik
kirletici iermektedir. Tekstilde kullanlan boyar maddelerin kimyasal yaplarnn kompleks ve
100 O. . St, D. Gm, M. Akgn

sentetik orijinli olmalarndan dolay tekstil endstrisi atk sularnn artma ilemleri zor ve
pahal olmaktadr. Tekstil atksularnda, kullanlan boyalarn zellikleri dolaysyla zellikle
biyolojik ayrmaya kar direnli organik maddelerden (dk BO
5
/KO oran) ileri gelen
organik kirlilik ve renk balca artlmas zor olan kirletici parametrelerdir. Dier taraftan bu
boyalarn ve paralanma rnlerinin muhtemel toksik veya kanserojen madde potansiyeli de
mevcuttur. Tekstil atksularnn artlmas iin eitli konvansiyonel artm yntemleri
mevcuttur. Bunlar arasnda, adsorpsiyon (Tan ve di., 2003), flokulasyon (Ciardelli, 2001),
elektrokimyasal artma (Szpyrkowicz ve di., 2001), membran ayrma (Tan ve di., 2006),
ozonasyon (Ciardelli, 2001; Doruel ve di., 2006), UV/H
2
O
2
veya UV/TiO
2
(Kuvuran ve di.,
2004; Ulusoy ve di., 2004) kullanan ileri oksidasyon yntemleri, biyolojik artma (Ghoreishi,
2003) ve slak hava oksidasyonu (Donlagic, 1997; Chen, 2003) ya da katalitik slak hava
oksidasyonu (Bhargava ve di., 2006, Kim ve di., 2003) yntemleri olarak sralanabilir.
Ancak bu prosesler, tekstil atksularnn doal biyolojik oksidasyonu iin bir n artm adm
olarak dnlmektedir.
Son yllarda sperkritik su ortamnda atk sulardaki organik bazl kirleticilerin ve ar metallerin
uzaklatrlmas, giderek nem kazanan bir teknoloji haline gelmi ve uygulamas
yaygnlamaya balamtr. Proses, kirleticileri ieren atk suyun sperkritik koullarda bir
oksitleyici madde kullanarak organik kirleticilerin CO
2
ve suya paralanmas, kirletici
metallerin de metal oksitleri halinde uzaklatrlmasna dayanmaktadr. Bu prosesle, kirleticiler,
tek bir admla saniyeler mertebesinde bir sreyle giderilebilmektedir. Oksitleyici madde olarak
genellikle H
2
O
2
, baz proseslerde ise oksijen veya hava kullanlmaktadr.
Akkanlar, kritik noktalar civarnda svya benzer zme yetenei kazanrlar ve svlara gre
daha iyi tanm zellikleri gsterirler. Basn ve scakln deitirilmesiyle kolaylkla istenen
deerlere ayarlanabilen bu zellikler, ayrma ilemlerinin ve kimyasal reaksiyonlarn
gerekletirilmesinde nemli rol oynarlar. Doadaki en nemli zc olan suyun, sperkritik
koullarda reaksiyon zcs olarak ok ilgin zellikleri vardr. Suyun kritik scaklk ve kritik
basn deerleri srasyla 374,8C ve 221,3 Bardr (22,13 MPa). zellikleri, benzer bir polar
svdan hemen hemen apolar bir akkana doru deiir. Bu deiim, olduka geni bir scaklk
aralnda gerekleir. Kritik noktadan daha yksek scaklklarda beklenildiinden daha asidik
olur ve difzivite artar. Su ile yksek scaklklarda allyor olmas, sl reaksiyon hzn
arttrr, bu da reaktrdeki kartrma hzn arttrarak organik maddelerin iyi znmesini,
oksijenle hzl reaksiyona girilmesini ve tuzlarn ktrlmesini salar. Bu nedenle sperkritik
su, znrle dayal bir kontrol mekanizmas, dk viskozite ve yksek difzlenme
yeteneine dayal mkemmel tanm zellikleri ve hidroliz veya ksmi oksidasyon iin yeni
reaksiyon imknlar sunan bir zcdr (St, 2007).
Bu almada, sperkritik su ortamnda tekstil boyas C.I. Basic Blue 41in oksitleyici madde
olarak H
2
O
2
kullanarak artlmas gerekletirilmitir. Reaksiyon scaklnn, H
2
O
2

konsantrasyonunun ve reaksiyon sresinin Toplam Organik Karbon (TOC) temelinde tekstil
atk suyunun artm verimine olan etkisi incelenmi, deneysel verilerden yola karak
oksidasyon reaksiyonunun, reaksiyon scakl, atksu ve oksitleyici konsantrasyonuna bal
kinetik modeli nerilmitir.
Basic Blue 41in kapal forml C
20
H
26
O
6
N
3
S
2
olup, kimyasal yaps ekil 1deki gibidir.
Kimyasal yapsndan dolay, tamamen ykseltgenmesi halinde ortaya kacak rnlerin CO
2
,
H
2
O, NO
2
ve SO
2
olaca grlmektedir.
Tekstil Atksularn Artlmasna Alternatif zm: Sperkritik Su Oksidasyonu 101

ekil 1. C.I. BasicBlue 41 tekstil boyasnn kimyasal yaps.
2. Deneysel alma
2.1. Deney Dzenei
Sperkritik su ortamnda tekstil atk sularnn artlmas, ekil 2de ematik olarak gsterilen
sistemde gerekletirilmitir. Suni tekstil atk suyu olarak kullanlan C.I. Basic Blue 41in
(BB41) saf suda hazrlanm zeltisi ve oksitleyici olarak kullanlan H
2
O
2
zeltisi, yksek
basnlara pompalayabilen dozaj pompalaryla eitli besleme debilerinde, frn iinde yer alan
bir reaktre beslenmektedir. Her iki besleme nitesi, kullanlacak boru tipi reaktr giriinde
birletirilerek oksitleyici ile atk suyun temas salanmaktadr. Reaksiyon, suyun kritik deerleri
olan 221.3 bar basn ve 374.8C scaklk deerlerinin zerinde, boru tipi reaktr iinde
gerekletirilmektedir. Sistem basnc, reaktr knda yer alan bir BPR (geri basn
reglatr) ile sabit tutulmakta, ayn zamanda bir dijital basn gstergesiyle sistem basnc
takip edilmektedir. Sistem scakl, PID kontroll frnda sabit tutulmaktadr. Ham ve artlm
atk suyun Toplam Organik Karbon (TOC) ierii llerek TOC temelinde artma verimleri
hesaplanmtr.

ekil 2. SCWO deney dzeneinin ematik gsterimi.


2.2. Oksidasyon kinetii
Deneysel verilerden BB41in oksidasyonu iin TOC giderimi temelinde reaksiyon kinetik
modeli oluturulmutur. Toplam organik karbon cinsinden organik madde ieriinin ve
karmda bulunan oksijenin deriimleri mmolL
-1
cinsinden, tepkime koullarndaki deerleri
zerinden hesaba katlmtr.
Sperkritik su ortamnda oksidasyon reaksiyon hz (1) eitliindeki gibi tanmlanabilir:

| |
( )| | | | | |
c b a
n a
n
O H O C RT E Exp k
d
C d
2 2 0
=
t
(1)

burada [C
n
] oksidasyona urayan maddenin deriimi (mmol/L), [O
2
] oksidan deriimi (mmol/L),
[H
2
O] ortamdaki su deriimi, t reaktrde kalma sresi, a, b, ve c ise srasyla C
n
, O
2
, ile
H
2
Onun, tepkime mertebeleridir. k
0
ve
a
E ise srasyla Arrhenius sabiti ve aktivasyon
enerjisini simgelemektedir.
Suyun reaksiyon hzna olan muhtemel etkisi henz daha akla kavuturulamamtr.
Dolaysyla sperkritik su ortamnda gerekleen oksidasyon reaksiyonuna su konsantrasyonu
etkisinin olmad kabul edilmektedir (Veriansyah ve di., 2005; Koo ve di., 1997). Reaksiyon
ortamnn tamamna yakn sudan olutuu iin, (1) eitliindeki suyun reaksiyon mertebesinin
sfr olduu dnlmektedir. Reaksiyon ar oksijen konsantrasyonunda gerekletirildiinden,
oksijen konsantrasyonu deiiminin ihmal edilecek mertebede olduu farzedilmitir.
Toplam organic karbonun artm verimi, dnm orannn hesaplanmas eitlik (2)teki
gibidir:
] TOC [
] TOC [
1 X
0
= (2)
Eitlik (1), [C
n
] yerine [TOC] konup TOC dnm cinsinden yeniden dzenlenince, genel
reaksiyon hz, Eitlik (3) eklinde ifade edilebilir:
| |
( )
( )| | ( ) | |
b a a
O X TOC RT E Exp k
d
X d
TOC
0
2 0 a 0 0
1
1
=
t
(3)

TOC dnm oran (X) cinsinden, 0 = t da X = 0 balang kouluyla Eitlik (3) analitik
olarak zlrse aadaki eitlik elde edilir;

( ) ( )| | | | | |
( )
iin 1 a O TOC RT / E Exp 10 1 a 1 1 X
a 1 / 1 b
0 2
1 a
0 a
k
0
= + =

t (4)

Btn deneysel verileri kullanarak eitlik (4) non-lineer regresyon analizine tabi tutulduunda,
nerilen kinetik model parametreleri k
0
( ) ( )
1
1
-1
L mmol

s
b a
, E
a
( )
-1
Jmol ve reaksiyon
mertebeleri a ve b elde edilmi olur. Saysal analiz iin STATISTICA v6.0 program

kullanlmtr. Regresyon analizinde, deneylerden elde edilen dnm oran ile hesaplanan
dnm oran arasndaki farkn karesinin minimizasyonuyla, hz ifadesi iin en uygun
parametre deerleri belirlenmitir. Bunun iin kullanlan yntem, Eitlik (5)te verilmitir.
| |
2
N
i
Model Deney
Deney
X X
(5)
3. Sonular Ve Tartma
Sperkritik su ortamnda BB41in oksidasyon reaksiyonu 251 MPa basnta 400-650C
scaklk aralnda boru tipi bir reaktrde gerekletirilmitir. Oksitleyici madde olarak H
2
O
2

kullanlm ve kirleticinin tamamen okside olabilmesi iin deneyler ar O
2
ortamnda
gerekletirilmitir. eitli reaksiyon artlarnda, 9-20 s reaksiyon srelerinde % 69.13 - %
99.79 arasnda TOC giderim verimleri elde edilmitir. Reaksiyon sonucu kan gaz ve sv
rnlerin analizinden, BB41in molekler yaps tamamen bozunmakta ve CO
2
, H
2
O ve NO
2
ye
dnmektedir. Artm sonucu kan sv rnn TOC ieriinin scakln, reaksiyon sresinin
ve oksitleyici konsantrasyonunun artyla dt tespit edilmitir. 400C ve 450Cde
reaksiyondan kan sv rnn sarmtrak renkte olduu, 500C ve stndeki koullarda
tamamen renksiz olduu grlmtr (ekil 3).

ekil 3. BB41in sulu zeltisinin srasyla, ilem grmemi, 450C ve 600Cde
SCWO ile artlm hallerinin grnleri.
Bir nceki blmde anlatlan prosedr btn verilere uygulandnda elde edilen, BB41in
oksidasyonu iin TOC giderimi cinsinden en uygun genel reaksiyon hz ifadesi Eitlik (6)da
grlmektedir.
| |
( ) ( ) ( ) | | | |
054 0 353 0
2
031 0 785 0
9 0 560 23 5 0 042 3
. . . .
O TOC RT . . Exp . .
dt
TOC d

= (6)

Arrhenius sabiti, k
0
, ve aktivasyon enerjisi, E
a
, srasyla 3.042 (0.5) mmol
-0.138
L
0.138
s
-1
ve 23.56
(0.9) kJ mol
-1
olarak bulunmutur. TOC ve oksijen iin tepkime mertebeleri srasyla
0.031 0.78592 = a ve 054 0 353 0 . . b = olarak saptanmtr. Btn parametreler 95%
gvenilirlik aralndadr. ekil 4te deneysel veriler ile model zmnden elde edilen verilerin
bir karlatrmas verilmektedir. Kesikli izgi 45
o
lik karlatrma kegeninden 5%lik
sapmay gstermektedir. Dnm oran cinsinden deneysel ve modele dayal sonularn 45lik
doru zerinde %95 gvenirlik snrlar iinde akmas, nerilen reaksiyon hz ifadesinin
deneysel sonular desteklediini gstermektedir.

ekil 4. Deneysel ile kinetik modelden elde edilen artma verimlerinin karlatrlmas
Teekkr
Bu alma TUBTAK tarafndan desteklenmektedir (Proje No. 104M214). Katklarndan dolay
TUBTAKa teekkr ederiz.
Kaynaklar
Can, H.K., Kirci, B., Kavlak, S., Guner, A., (2003). Removal of some textile dyes from aqueous solutions by poly(N-
vinyl-2-pyrrolidone) and poly(N-vinyl-2-pyrrolidone)/K
2
S
2
O
8
hydrogels, Rad. Phys. Chem. 68, 811818.
Ciardelli, G., Ranieri, N., (2001). The treatment and reuse of wastewater in the textile industry by means of ozonation
and electroflocculation, Water Res. 35, 567-572.
Szpyrkowicz, L., Juzzolino, C., Kaul, S.N., (2001). A comparative study on oxidation of disperse dyes by
electrochemical process, ozone, hypochloride and fenton reagent, Water Res. 35, 21292136.

Tan, X., Kyaw, N.N., Teo, W.K., Li, K., (2006). Decolorization of dye-containing aqueous solutions by the
polyelectrolyte-enhanced ultrafiltration (PEUF) process using a hollow fiber membrane module, Sep. Purif.
Technol. 52, 110-116.
Dogruel, S., Dulekgurgen, E., Orhon, D., (2006). Effect of ozonation on chemical oxygen demand fractionation and
color profile of textile wastewaters, J. Chem. Tech. Biotech. 81, 426-432.
Kusvuran, E., Gulnaz, O., Irmak, S., Atanur, O.M., Yavuz, H.I., Erbatur, O., (2004). Comparison of several advanced
oxidation processes for the decolorization of Reactive Red 120 azo dye in aqueous solution, J. Hazard. Mater. B
109, 8593.
Ulusoy, B., Catalkaya, E., Sengul, F., (2004). Photodegradation of Reactive black 5, Direct red 28 and Direct yellow
12 using UV, UV/H
2
O
2
and UV/H
2
O
2
/Fe
2+
: a comparative study, J. Hazard. Mater. B 114, 159166.
Ghoreishi, S.M., Haghighi, R., (2003). Chemical catalytic reaction and biological oxidation for treatment of non-
biodegradable textile effluent, Chem. Eng. J. 95, 163-169.
Donlagic, J., Levec, J., (1997). Oxidation of an azo dye in subcritical aqueous solutions, Ind. Eng. Chem. Res. 36,
3480-3486.
Chen, G., Lei, L., Hu, X., Yue, P.L,. (2003). Kinetic study into the wet air oxidation of printing and dyeing
wastewater, Sep. Purif. Technol. 31, 71-/76.
Bhargava, S.K., Tardio, J., Prasad, J., Folger, K., Akolekar, D.B., Grocott, S.C., (2006). Wet oxidation and catalytic
wet oxidation, Ind. Eng. Chem. Res. 45, 1221-1258.
Kim, S.C., Park, H.H., Lee, D.K., (2003). PdPt/Al
2
O
3
bimetallic catalysts for the advanced oxidation of reactive dye
solutions, Catal. Today 87, 5157.
St, O.., Akgn, M., Treatment of textile wastewater by SCWO in a tube reactor, (2007). J. Supercrit. Fluids
43(1), 106-111.
Veriansyah, B., Park, T.J., Limb, J.S., Lee, Y.W., (2005). Supercritical water oxidation of wastewater from LCD
manufacturing process: kinetic and formation of chromium oxide nanoparticles, J. Supercrit. Fluids 34, 5161.
Koo, M, Lee, W.K., Lee, C.H., (1997). New reactor system for supercritical water oxidation and its application on
phenol destruction, Chem. Eng. Sci. 52, 1201-1214.

11-13 Haziran 2008

Endstriyel Atksularn Zeolitle Artlmas
Gnay Kocasoy
1
ve Vicdan ahin
1
Boazii niversitesi, evre Bilimleri Enstits, Hisar Kamps, Bebek, 34342, stanbul.
E-posta: kocasoy@boun.edu.tr

z Endstriyel atksularn doal zeolitlerin kullanlarak artlmas konusu uzun yllardan beri
aratrlmaktadr. Yaplan aratrmada doal zeolit olan klinoptilolit kullanlarak endstriyel
atksularnda bulundan ar metallerin uzaklatrlmas incelenmektedir. Aratrma iki safhada
gerekletirilmitir; birinci aamada 30 mm apnda ve 60 sm yksekliinde payreks-cam
kabna 0,51 mm boyutunda klinoptilolit doldurulmu, tek iyon ieren 0,02N ve 0,04N Cu ve
0,02N Fe ve Zn zeltileri kolonlardan geirilmitir. ki litre 0,02N Cu ve 750 ml 0,04N Cu
zeltisinin %100 artlmas salanmtr. Artma verimi azalmaya balad zaman klinoptilolit
tekrar kullanlmak zere rejenere edilmitir. 0,02N ve 0,04N Cu zeltilerinin artlmasnda iyon
deitirme kapasitesi srasyla 1,0663 ve 1,5432 meq/g olarak tespit edilmitir. Aratrmann
ikinci safhasnda ayn almalar Telka-Rabak Elektrolit Bakr Sanayiinin dengeleme ve
ntralizasyon tanklarndan alnan atksu ile tekrarlanmtr. Yksek konsantrasyonda Ni, Zn, Cu
ve Fe ieren 1811 ml dengeleme tank atksuyu, 180 ml ntralizasyon tank atksuyunun
artlmasnda %100 verim elde edilmitir. Klinoptilolitin dengeleme ve ntralizasyon tanklar
atksuyundan Cu iin katyon deiim kapasitesi srasyla 0,4483 ve 0,4274 olarak bulunmutur.
Aratrmada Zn, Fe, Ni gibi iyonlar da ieren Cu zeltisinde bakrn artlmas Cun tek iyon
olarak bulunduu zeltinin ancak te biri verimindedir. Deney sonular klinoptilolitin
atksulardan ar metallerin uzaklatrlmasnda etkili, ancak uzaklatrma veriminin tek
katyonlu zeltilerde daha yksek olduu grlmtr.
Anahtar Kelimeler ar metal; bakr; endstriyel atksu; klinoptilolit; zeolit
1. Giri
Uzun zamandan beri ar metal ieren atksularn sucul ortama dearj edilmesi byk bir sorun
olarak karlalmaktadr. Bu metallerin bir ksm besi elementleri olarak gerekli olmasna
ramen bir ksm zehirli elementlerdir. Ar metaller mikroorganizma, balk ve bitkilerde
tehlikeli seviyelerde birikebilmekte, gda zincirine girerek insan vcuduna transfer olmaktadr.
Bu metaller ayn zamanda nehir sedimanlarnda da birikmekte, zaman iinde serbest
kalmaktadr. Cd, Pb, Cu, Zn ve Ni kanserojen ve toksik etkilere sahiptir. rnein, kadmiyum
dk seviyede bile bbrek sorunlarna, yksek tansiyona yol amakta, baz kiiler ok az
miktardaki bakrdan bile etkilenerek Wilson hastalna yakalanmaktadr. Bakrn, 1 mg/lden
daha dk konsantrasyonlarda bile balklara ve dier sucul hayvanlara zehirli etkisi vardr.
Nikelin insanlara zehirli etkisi az olmasna ramen, solunum yoluyla alnd zaman kanserojen
etkisi olmaktadr. Kurun ise zehirli olup, kanserojen etkisi olduu dnlmektedir. Btn
bunlardan, halk salna ve evreye olan etkilerden dolay atksulardan ar metallerin
uzaklatrlmas ok nemlidir (Sawyer ve di., 1994; Balkan, 1999; Mier ve di., 2001).
Su sknts eken lkelerden birounda dorudan veya yeralt suyuna verilerek tekrar
kullanmn salamak iin atksular tersiyer fiziksel-kimyasal artmaya tabi tutulurlar. Bu
108 G. Kocasoy, V. ahin

durumda, su kaynaklarnn kirlenmesini nlemek iin artlm suda bulunan eser miktarlardaki
kimyevi maddelerin ok dk seviyelerde olmas gerekmektedir.
Atksulardan ar metaller kimyasal keltme, aktif amur adsorpsiyounu, zelti
ekstraksiyonu, ultrafiltrasyon veya iyon deiimi gibi deiik yntemlerle uzaklatrlr. Bu
yntemlerden, en ok kullanlan pahal bir sistem olmasna ramen uygulama kolaylndan
dolay iyon deiim yntemidir (Mier ve di., 2001; Alverez-Ayuso ve Garcia Sanchez, 2003;
Petrus ve Warchol, 2003; Peric ve di., 2004). Metaller genellikle CaO ile keltilerek
uzaklatrlrlar. Ucuz ve basit bir yntem olmasna ramen uzaklatrlmas zor ve pahal olan
amurun ok miktarda retilmesi dezavantajdr (Barrer, 1978).
u anda ve ileride gerek EPA ve gerekse dier ynetmelikler tarafnda uygulanan/uygulanacak
olan standartlar salayabilmek iin atksulardan metallerin uzaklatrlmas iin iyon deitirici
olarak doal ve ucuz bir malzeme olan zeolit denenmektedir (Breck, 1974; USEPA, 2004a;
USEPA, 2004b). Deiik katyonlar ieren sentetik atksulardan metal uzaklatrlmasnda zeolit
kullanm konusunda yaplan aratrmalarn ou zeolitin deiik katyonlar seme srasnn
belirlenmesine odaklanmtr (Blanchard ve di., 1984). Al
3+
, Ca
2+
, Fe
2+
ve Mg
2+
gibi yksek
deiim kapasiteli katyonlar ieren atksularda iyon deime kapasitesi daha dk olan Cu
2+
ve
Zn
2+
nn uzaklatrlmas zorlamaktadr.
Yaplm olan bu almalar, ileride yaplacak aratrmalar iin temel oluturmaktadr.
Gerekletirilen bu aratrmada, yksek konsantrasyonda Pb, As, Al, Co ve Sb ieren bakr
elektrolitik endstrisi atksuyunun doal zeolitle artlmas incelenmitir.
Endstriyel atksularn doal zeolitle artlmasnn birok avantaj vardr. Trkiyede doal
zeolit reservleri ok fazla olup ok ucuz olmalarnn yansra katyon deiim kapasiteleri ok
yksek olduu iin dk pHl atksularn artlmasnda kullanlabilirler. nsan salna ve
doaya zararl olmayp, rejenere edilerek tekrar kullanlabilmektedirler.
2. Metodoloji
2.1. Deney Dzenei
Laboratuvar almalarnda 30 mm anda ve 60 sm uzunluunda payreks-camdan yaplm
kolon kullanlmtr. Kolon 0,51 mm ebadnda klinoptilolit-zeolitle doldurulmu, artlacak
atksu kolonun stnden beslenerek yerekimi gc ile aaya szlmesi salanmtr.
2.2. Sentetik Atksu
Tek katyon ieren 0,02N ve 0,04 Cu ve 0,02N Fe ve Zn zeltileri hazrlanarak aratrmada
kullanlmtr. Bu teblide sayfa kstlamasndan dolay sadece bakr ieren sentetik zelti ile
yaplan deneylerin sonular verilmitir.
2.3. Endstriyel Atksu
Telka-Rabak Elektrolitik Bakr Sanayiinin dengeleme ve ntralizsyon tankndan alnan atksu
kullanlarak elde edilen sonular tek metal iyonuyla hazrlanm olan sentetik zeltilerle
yaplan deneylerin sonular mukayese edilerek irdelenmitir. Dengeleme ve ntralizasyon
tankndan alnan atksularn kompozisyonu Tablo 1de verilmitir.

Endstriyel Atksularn Zeolitle Artlmas 109

Tablo 1. Telka-Rabak Elektrolitik Bakr Sanayiinin dengeleme ve ntralizasyon tank
atksuyu zellikleri
Metal Dengeleme tank atksuyu
zellikleri (mg/l)
Ntralizasyon tank atksuyu
zellikleri (mg/l)
Cu 404,0 1806,0
Zn 49,5 307,0
Fe 42,5 206,0
Ni 78,3 436,0
Pb 2,4 3,8
Sb 1,8 4,8
Al 4,3 -
Ca 620,0 610,0
Na 210,0 565,0
K 3,1 6,3
Sn - 6,6
As - 1,9
Mn - 1,3
Co - 1,26
Dier Metaller <1,0 <1,0
2.4. Doal Zeolit Klinoptilolit
yon deitirme kolonunda Manisa Grde yresine ait 0,51,00 mm ebadnda klinoptilolit
kullanlmtr. Deneylerde kullanlan zeolitin zellikleri Tablo 2de verilmitir. Doal zeolit Na,
Ca, K gibi katyonlar ierdiinden, kolonun her bir doldurumunda homoiyonik form elde
edilinceye kadar klinoptilolitin kompozisyonu deimektedir. Bunun sonucu olarak da iyon
deitirme kapasiteleri srekli olarak deimektedir. Bu nedenle yaplan deiik deneylerde
zeolitin iyon deitirme kapasitesini mukayese ederek deerlendirebilmek iin deneylerde
kullanlmadan nce zeolit artlandrlmtr.
Tablo 2. Manisa Grde klinoptilolitinin zellikleri
Kompozisyon Zeolit (%)
SiO
2
68,30
Al
2
O
3
17,50
Fe
2
O
3
1,60
TiO
2
0,35
Na
2
O 0,13
K
2
O 3,55
CaO 0,65
MgO 0,60
SO
3
0,61
Miscellaneous 6,71
2.5. Yntem
Aratrma iki safhada gerekletirilmitir. Birinci safhada cam kolon zeolitle doldurulmu ve tek
bir iyon ieren (0,02N Cu, Fe veya Zn) sentetik zelti yklenmitir. zelti kolona stten
beslenmi ve yerekimi ile aaya doru szlmtr. zeltinin aaya doru szlme hz
60,00 ml/dakika olarak ayarlanmtr. Belli aralklarla szlen sentetik zelti (artlm atksu)
toplanarak, toplama saatine kadar oluan hacmi kaydedilmitir. Toplanan rnein pH llm
ve metal analizleri yaplmtr. Kullanlan klinoptilolit doyma noktasna geldiinde rejenere

edilerek tekrar kullanlmtr. Aratrmann ikinci safhasnda Telka-Rabak Elektrolitik Bakr
Sanayii dengeleme ve ntralizasyon tanklarnda alnan gerek atksu ile ayn yntem
tekrarlanmtr. Gerek atksu ile yaplan deneyler sonucu elde edilen veriler sentetik atksuyun
artlmas sonucu elde edilen verilerle mukayese edilerek zelti ykleme grafii izilmi ve
klinoptilolitin katyon deiim kapasitesi hesaplanmtr.
3. Sonu ve Deerlendirme
3.1. Sentetik Bakr zeltisi le Yaplan Deneyler
Blm 2.5te anlatlan deneyler hazrlanan 0,02N ve 0,04N sentetik bakr zeltileri ile
yaplm, elde edilen veriler Tablo 3te gsterilmitir. 0,02N sentetik bakr zeltisinin ak hz
2,5 ml/dakika olarak ayarlanm olup zeltinin ilk pH 3,62dir. Tablo 3 incelendii zaman,
2716 ml (yaklak 3 litre) 0,02N sentetik bakr zeltisinin artld grlmektedir. Artlm
sentetik sulardaki (k sularndaki) bakr konsantrasyonlar ekil 1de gsterilmitir. 0,02N
sentetik bakr zeltisinin katyon deiim kapasitesi 1,0663 meq/g klinoptilolit olarak
hesaplanmtr.
Tablo 3. 0,02N ve 0,04N sentetik bakr zeltisinin zeolit ile yklenen kolondan
geirilmesi sonucu bakrn uzaklatrmas
Zaman (dakika) Artlan miktar (ml) k suyu Cu konsantrasyonu (mg/l) C/C
o

0,02N sentetik bakr zeltisinden bakrn uzaklatrlmas
0 0 0 0
370 857,0 0 0
421 986,0 0,13 0
571 1345,0 0,15 0
660 1595,5 0,23 0
688 1668,5 0,40 0
718 2150,0 46,88 0,075
899 2226,0 212,50 0,369
909 2250,0 230,63 0,400
919 2278,0 252,63 0,439
938 2328,0 292,50 0,508
972 2421,0 349,13 0,606
1030 2571,0 378,88 0,658
1064 2666,0 441,88 0,767
1086 2716,0 543,60 0,944
0,04N sentetik bakr zeltisinden bakrn uzaklatrlmas
0 0 0 0
342 750,0 12,3 0,0080
450 987,0 493,6 0,3410
506 1104,0 706,4 0,4880
573 1238,5 884,1 0,6108
733 1549,5 1025,3 0,7083
843 1737,5 1079,4 0,7457


ekil 1. 0,02N ve 0,04N sentetik bakr zeltisi kolon k suyundaki bakr
konsantrasyonunun zamanla deiimi
0,02N sentetik bakr zeltisinin ykleme grafii ve metal konsantrasyonu ile ilgili veriler
incelendii zaman yaklak 2 litre sentetik bakr zeltisinden bakrn artlandrlm zeolitle
(klinoptilolit) %100 uzaklatrld grlmektedir. Krlma noktasna ulatktan sonra, bakr
uzaklatrma verimi azalmaya balayarak sfra dmekte, bu safhada zeolit kolonunun rejenere
edilmesi gerekmektedir.
0,04N sentetik bakr zeltisinin pH 2,89 olup, zeltinin kolondan szlme hz 2 ml/dakika
olarak ayarlanmtr. 0,04N sentetik bakr zeltisinin ykleme hzyla ilgili veriler incelendii
zaman 750 ml sentetik zeltiden bakrn %100 uzaklatrld grlmektedir. Krlma
noktasna ulatktan sonra doyma noktasna kadar bakr uzaklatrma verimi azalmaya balar.
Doyma noktasnda kolonun rejenere edilmesi gerekmektedir. 0,04N sentetik bakr zeltisinden
hesaplanan katyon deiim kapasitesi 1,5342 meq/g klinoptilolittir.
3.2. Doymu Klinoptilolitin Rejenerasyonu
Zeolit kolonu doyma noktasnda, dier bir deyile k suyundaki bakr konsantrasyonu giri
suyundaki bakr konsantrasyonu ile ayn olduu zaman kolonun rejenere edilmesi
gerekmektedir. Doymu kolon NaOH ile pH 12,5a ayarlanm 30 g/l NaCl solsyonu ile
rejenere edilir. 0,02N sentetik bakr zeltisinin yklendii artlandrlm klinoptilolit
kolonunun rejenerasyonu ile ilgili veriler Tablo 4te, k suyundaki bakr konsantrasyonunun
zamanla deiimi ekil 2de gsterilmitir. ekil 2de grld gibi rejenerasyon ileminde
k suyunun bakr konsantrasyonu en st seviyeye (12000 mg/l Cu) eriinceye kadar srekli
olarak artmaktadr. Daha sonra kolonda tutulan bakr miktar azald iin k suyundaki bakr
konsantrasyonu da azalmaktadr. 0,04N sentetik bakr zeltisi ile doyma noktasna gelmi olan
zeolit kolonu da NaCl zeltisi ile rejenere edilmitir. Rejenerasyon tamamland zaman k
suyundaki bakr konsantrasyonu 14359 mg/l olarak llmtr.
0
200
400
600
800
1000
1200
0 200 400 600 800 1000 1200
C
u

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
g
/
l
)
Zaman (dakika)
0,02 bakr zeltisi 0,04 bakr zeltisi

Tablo 4. 0,02N sentetik bakr zeltisi ile yklenen klinoptilolit kolonunun
rejenerasyonu
Zaman Rejeneratr Hacmi k suyu konsantrasyonlar (mg/l)
(dakika) (ml) Cu Na K
0 0 0 - -
55 65,0 12012,5 - -
65 94,0 9143,8 49 4,5
80 126,0 8750,0 355 -
98 154,0 8181,3 815 -
112 177,5 6168,8 - 8,85
131 210,5 1980,0 1150 -
170 262,5 540,4 1910 17
183 279,5 362,1 - -
213 380,5 3,8 1770 120

ekil 2. 0,02N sentetik bakr zeltisinin yklendii klinoptilolit kolonunun
rejenarasyon k suyundaki bakr konsantrasyonunun deiimi
3.3. Bakr Endstrisi Atksuyu le Yaplan Deneyler
Sentetik zeltilerle yaplan deneyler Telka-Rabak Elektrolitik Bakr Sanayiinin dengeleme ve
ntralizasyon tanklarndan alnan gerek atksularla tekrarlanmtr. Tanklardan alnan
atksularn kompozisyonu Tablo 1de verilmitir. Dengeleme tankndan alnan atksuyunun ilk
pH 2,14 olup, ak hz 4 ml/dakikadr. C/C
o
daki deiim ve yklenen atksudaki katyonlarn
uzaklatrlmas ile ilgili veriler Tablo 5te gsterilmitir. Tablo 5 incelendii zaman bakrla
birlikte demir ve kalsiyumu ieren gerek atksuyun iki litresinde bakr %100 uzaklatrlmtr.
Drt litre atksuyun artlmasndan sonra bakr iin doyma noktasna ulalm; klinoptilolitin
tekrar kullanlmas iin rejenerasyonu gerekmitir. Ykleme grafiindeki verilerden Cu, Zn ve
Ni iin iyon deiim kapasitesi srasyla 0,4483 meq/g klinoptilolit, 0,0564 meq/g klinoptilolit
ve 0,0587 meq/g klinoptilolit olarak hesaplanmtr. Klinoptilolit kolonunun rejenerasyonu ile
ilgili veriler ekil 3te verilmitir.
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
0 50 100 150 200 250
C
u

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
g
/
l
)
Zaman (dakika)

Tablo 5. Klonoptilolit kolonuna yklenen Telka-Rabak Elektrolitik Bakr Sanayii
dengeleme tank atksuyundaki C/Co ve katyon uzaklatrmadaki deiimi
Zaman Artlan k suyu konsantrasyonu (mg/l) ve C/C
o
deiimi
(dakika) Miktar (ml) Cu C/C
o
(Cu) Zn C/C
o
(Zn) Ni C/C
o
(Ni) Fe C/C
o
(Fe)
375 1061,5 0,0 0 0,485 0,0010 0,36 0,0005 0,69 0,000
628 1556,5 0,0 0 0,956 0,0193 45,60 0,5824 2,45 0,0576
693 1811,5 0,0 0 1,845 0,0373 63,80 0,8148 10,80 0,2541
730 1974,5 0,5 0 3,120 0,0630 - 0,9349 19,30 0,4541
805 2324,5 37,6 0,0001 6,600 0,1333 80,10 0,9987 22,90 0,5388
860 2586,5 82,1 0,0931 6,800 0,1374 73,20 - 25,90 0,6094
1015 2948,5 160,5 0,2032 8,100 0,1636 - - 18,90 0,4447
1105 3181,0 194,6 0,4292 10,210 0,2063 - - - -
1153 3309,0 239,3 0,4817 12,370 0,2499 - - - -
1186 3398,0 239,8 0,5923 13,400 0,2707 - - - -
1242 3454,0 283,5 0,7017 15,300 0,3091 - - - -
1257 3487,0 291,9 0,7225 17,500 0,3535 - - - -
1304 3605,0 320,1 0,7923 19,700 0,3980 - - - -

ekil 3. Telka-Rabak Elektrolitik Bakr Sanayii dengeleme tank atksuyunun
yklendii klinoptilolit kolonu rejenerasyon k suyundaki metal
konsantrasyonlarnn deiimi
ekil 3 incelendii zaman, kolonun rejenerasyonunda bakrn ulat maksimum
konsantrasyonun bir nceki deneylerde (ekil 2) ulalan deer kadar yksek olmad grlr.
Ayn zamanda elde edilen eri daha geni yayvandr. Bu bulgular sonucu, Zn, Ni ve Fe gibi
baka metallerin bulunduu ortamlarda bakr iyonu verimli bir ekilde serbest
braklamamaktadr. Ayn ilemler Telka-Rabak Elektrolitik Bakr Sanayii ntralizasyon
tankndan alnan atksu ile tekrarlanmtr. pH 1,52 olan atksuyun ak hz 4 ml/dakika olarak
ayarlanm, katyonlarn uzaklatrlmas, atksuyun pH ve metallerin C/C
o
deiimi Tablo 6da
gsterilmitir. En son k suyunun pH 2,25 olarak bulunmutur. Klinoptilolitin Cu, Zn ve Fe
iin katyon deitirme kapasitesi srasyla 0,4274, 0,0527 ve 0,0389 meq/g klinoptilolit olarak
hesaplanmtr.
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
4000
4500
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
M
e
t
a
l

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
g
/
l
)
Zaman (dakika)
Cu
Zn
Fe
Ni

Tablo 6. Klonoptilolit kolonundan geirilen Telka-Rabak Elektrolitik Bakr Sanayii
ntralizasyon tank atksuyunun pH, C/Co ve katyon uzaklatrmadaki deiimi
Zaman Artlan pH k suyu konsantrasyonu (mg/l) ve C/C
o
deiimi
(dakika) Miktar (ml) Cu C/C
o
(Cu) Zn C/C
o
(Zn) Fe C/C
o
(Fe) Ni C/C
o
(Ni)
30 184 7,09 190,5 0,1049 79,5 0,2590 34,52 0,1676 195,38 0,4481
75 344 5,09 1010,0 0,5562 251,9 0,8205 169,38 0,8222 402,13 0,9963
110 484 3,05 1479,4 0,8146 252,5 0,8225 187,25 0,9090 434,40 1,0000
155 640 2,66 1557,0 0,8574 - - - - 436,00 -
185 686 2,60 1585,0 0,9406 303,1 0,9874 195,46 - - -
208 763 2,38 1595,0 0,8783 - - 204,90 - - -
246 882 2,32 1708,1 0,8728 - - - - - -
Tablo 6 incelendii zaman, kolondan geirilen atksuyun 100 mlsinden bakrn %100
giderildii grlmektedir. Krlma noktasndan sonra doyma noktasna eriinceye kadar Cu
iyonunda ve Cu uzaklatrma veriminde azalma grlmtr. Doyma noktasnda bakrn
uzaklatrlmas durmu, klinoptilolit kolonunu tekrar kullanm iin rejenere edilmitir.
Rejenerasyon ileminde elde edilen veriler ekil 4te verilmitir. ekil 4 incelendii zaman
klinoptilolit kolonunun rejenerasyonu srasnda grlen en yksek Cu konsantrasyonu 6500
mg/ldir. Bu noktadan sonra kolondan serbest braklan bakr miktarnda srekli bir azalma
grlmtr. Bunun nedeni ise kolonda bakrdan baka atksuda bulunan dier metallerin
tutulmu olmasdr. Kolon k sularnn pHnda grlen deiim ekil 5te gsterilmitir.
0,02N ve 0,04N sentetik bakr zeltilerinin, Telka-Rabak Elektrolitik Bakr Sanayii dengeleme
ve ntralizasyon tank atksularnn ve rejenerasyon k suyunun pHnda grlen deiimler
ekil 5te gsterilmitir. Hesaplanan metal katyon deiim kapasiteleri Tablo 7de
zetlenmitir.
4. Sonu
Gerekletirilen deneylerin sonularnn deerlendirmesinde, Tablo 7de verilen Cu, Zn, Fe ve
Ni iin klinoptilolitin hesaplanan iyon deiim kapasitelerinin klinoptilolitin bakr iin toplam
deiim kapasitesi (2,7 meq/g) ile mukayese edildii zaman, en yksek deerin sadece Cu iyonu
ieren atksularda elde edildii grlmtr.

ekil 4. Telka-Rabak Elektrolitik Bakr Sanayii ntralizasyon tank atksuyunun
geirildii klinoptilolit kolonu rejenerasyon k suyundaki metal konsantrasyonlarnn
deiimi
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
M
e
t
a
l

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
g
/
l
)
Zaman (dakika)
Cu
Zn
Fe
Ni

ekil 5. k sularnda grlen pH deiimi
Atksuda baka iyonlarn da bulunmas durumunda klinoptilolitin bakr dahil tm metaller iin
iyon deiim kapasitesinde d grlmtr. Manisa Grde zeolitlerinin Na iyon iereinin
az olmas ise klinoptilolitin iyon uzaklatrma ve deiim kapasitesinin dk olmasna neden
olmaktadr. Deney sonular atksuyun pHn ykseldiini de gstermektedir. Doyma noktasna
ulald zaman, zeolitin ntralize etme kapasitesi azalarak solsyonun pH derek ilk
deerine gelmektedir. Aratrmann sonular metal ieren atksularn zeolitle artlabilecei, tek
metal iyonu ieren atksularda zeolitin metal uzaklatrma kapasitesinin daha yksek olduu
grlmtr.
Tablo 7. Klinoptilolit kolonlarnn hesaplanan deiik metalleri deiim kapasitesi
Yklenen zeltiler Cu
(meq/g zeolit)
Fe
(meq/g zeolit)
Ni
(meq/g zeolit)
Zn
(meq/g zeolit)
0.02N Cu 1,0663 - - -
0.04N Cu 1,5342 - - -
0.02N Fe - 0,5438 - -
0.02N Zn - - - 0,3337
Telka-Rabak Sanayii
dengeleme tank atksuyu
0,4483 - 0,0587 0,0564
Telka-Rabak Sanayii
dengeleme tank atksuyu
0,4274 0,0389 - 0,0527

Kaynaklar
Alverez-Ayuso, E., Garcia-Sanchez, A. (2003). Purification of metal electroplating wastewaters using zeolites, Water
Research, 37, 4855-4862.
Barrer, R.M. (1978). Zeolites and Clay Minerals as Sorbents and Molecular Sieves, London, Academic Press Inc.,
UK.
Blanchard, G., Mauraye, M., Martin, G. (1984). Removal of heavy metals from wastewaters by means of natural
zeolites, Water Research, 18 (12), 1501-1507.
Breck D.W. (1974). Zeolite Molecular Sieves: Structure, Chemistry and Use, Toronto, John Wiley and Sons Inc.,
Canada.
Balkan, M. (1999). Development of Appropriate Low Cost Industrial Sludge Solidification Systems, M.S. Tezi,
Boazii niversitesi.
0
2
4
6
8
10
0 200 400 600 800 1000 1200
p
H
Zaman (dakika)
0,02N Bakr zeltisi
0,04N Bakr zeltisi
Telka-Rabak Ntralizasyon Tank k Suyu
Telka-Rabak Ntralizasyon Tank - Rejenerasyon

Mier, M.V., Callejas, R.L., Gehr, R., Cisneros, B. J., Alvarez, P. J. (2001). Heavy metal removal with mexican
clinoptilolite: Multi-component ionic exchange, Water Research, 35, 373-378.
Peric, J., Trgo, M., Medvidovic, N.V. (2004). Removal of zinc, copper and lead by natural zeolite a comparison of
adsorbing isotherms, Water Research, 38, 1893-1899.
Petrus, R., Warchol, J. (2003). Ion exchange equilibria between clinoptilolite and aqueous solutions of Na
+
/Cu
2+
,
Na
+
/Cd
2+
and Na
+
/Pb
2+
, Microporous and Mesoporous Materials, 61, 137-146.
Sawyer, C.N., McCarthy, P.L., Parkin, G. F. (1994). Chemistry for Environmental Engineering, 4
th
Edition, Mc
Graw-Hill Inc., Singapore.
U.S. Environmental Protection Agency Home Page (2004a). http://www.epa.gov/history/topics/rcra/03.htm
U.S. Environmental Protection Agency Home Page (2004b).
http://www.epa.gov/tio/download/remed/ss_sfund.pdf

11-13 Haziran 2008

Sulu zeltilerden Reaktif Tekstil Boyalarnn
Elektrokoaglasyon Yntemi le Giderimi
Ruhi Malko, Bnyamin Karagzolu, Fuat zyonar
Cumhuriyet Universitesi, evre Mhendislii Blm, 58140, Sivas
E-posta: ruhimalkoc@hotmailcom

z Bu almada sulu zeltiden reaktif tekstil boya zeltilerden biri olan Remazol Brilliant
orange 3R spec grann (C.I. Reactive Orange 16) elektrokoaglasyon prosesiyle renk giderimi
incelenmitir. Bu amala, alminyum elektrotlarnn kullanld elektrokoaglasyon prosesinde,
balang pHn, akm younluunun, iletkenliin ve zamann; renk giderme verimi zerine
etkisi aratrlmtr. En yksek renk giderme verimi %93,26 olarak gereklemitir. Yaplan
deneysel almalar neticesinde elektrokoaglasyon prosesiyle reaktif tekstil boya zeltilerinin
renginin giderimi konusunda yksek giderme verimleri elde edilmitir. Elde edilen sonulardaki
renk giderme verimleri Elektrokoaglasyon prosesinde farkl trde elektrotlar kullanlarak yada
farkl balant trleri denenerek arttrlabilir.
Anahtar Kelimeler tekstil atksuyu; elektrokoaglasyon; renk giderimi; reaktif boyalar; reaktif
orange 16
1. Giri
Nfus ve gelien teknoloji ile birlikte lkemizde tekstil endstrisi hzl bir ekilde gelimeye
balam ve mevcut olanlar ise kapasitelerini artrmlardr. Bu durum doal kaynaklardan en
nemlisi olan suyun kullanmn artrmaktadr. eitli proseslerde kullanlan ve atksu olarak
nitelenen bu sular tekrar alc ortamlara dearj edilmektedir. Dearj edilen endstriyel atksular
dearj edildikleri alc ortamlardaki ekolojik dengeyi bozmakta yada byk tahribatlara neden
olabilmektedir. Bu nedenle bu sularn alc su ortamlarna verilmeden nce artlmas
gerekmektedir.
zellikle tekstil endstrisinde yksek su tketimi dolaysyla atksu retimi fazladr. Bu
atksularn kirlilik kayna liflerde mevcut olan safszlklar, kullanlan kimyasal maddeler ve
boyamada kullanlan boyar maddelerdir. Boyar maddeler dier maddelerle az veya ok renk
verebilen kendiside renkli olan maddelerdir. Boyar maddelerin tekstil boyama endstrisinde
kullanlabilmesi iin gerekli iki zellii, renklilii ve elyaf zerine balanabilmesidir. Renkli
tekstil atksular alc su ortamlarnda birikerek suyun hem estetik grnm bozmakta hem de
suyun k geirgenliini azaltmaktadr. Ik geirgenliinin azalmas ve znm oksijen
miktarnn dmesi canllarn yok olmasna sebep olmakta ve beraberinde suyun yeniden
kullanm imknlarn da kstlamaktadr. Ayn zamanda tekstil endstrisindeki baz boyar
maddelerin toksik zellik gstermesinden dolay da bu atksular alc ortamlara verildiinde
artlmas gerekmektedir (Tnay,1996).
Tekstil endstrisi atksular miktar ve karakteristik ynnden deikenlik gstermektedir.
Tekstil endstrisinde ortaya kan atksularn ounluu ykama ve boyama ilemleri sonucu
olumaktadr. Bu ilemler sonucunda aa kan atksular yksek renk ve pH deerine
sahipken, biyolojik olarak artlabilirlii dktr (Kobya v.d., 2003; Kural, 2000; Uygun,
2002).
118 R. Malko, B. Karagzolu, F. zyonar

Tekstil atksularndan renk giderilmesi ve artlmas konusunda birok yntem kullanlmtr. Bu
yntemler; biyolojik oksidasyon, kimyasal ktrme, klorlama, ozon, adsorbsiyon, kimyasal
oksidasyon ve membran proseslerdir (Arc, 2000; Klnk, 2000; Namboodri ve Walsh, 1996;
Shu ve Huang, 1995; Slokar ve Marechal, 1998). Ayrca son yllarda boyarmadde ieren tekstil
atksularnn artlmasnda elektrokoaglasyon (EC) prosesi denenmi ve yksek giderme
verimleri elde edilmitir (Can, 2002; Can vd., 2002; Ciardelli ve Ranieri, 2001; Gezergen Asma,
1998).
Bu almada bir tekstil boyar maddesi olan Remazol Brilliant orange 3R spec grann (C.I.
Reactive Orange 16) elektrokoaglasyon yntemiyle artlabilirlii incelenmitir. Bu amala
monapolar bal alminyum ve demir elektrotlar kullanlarak, renk giderimi zerine; pH, akm
younluu, iletkenlik ve zamann etkisi incelenmitir.
2.1. Materyal
EC deneylerinde DyStar firmasnn Trkiyedeki datc firmasndan temin edilen reaktif
tekstil boyas kullanlm olup bu boyann kimyasal yaps ekil 1de verilmitir.

ekil 1. Reactive Orange 16nn kimyasal yaps (Baldrian ve Snajdr, 2006).
2.2. Deney Dzenei ve Deneysel lem
Elektrokoaglasyon (EC) deneyleri ekil 2de sunulan deney dzeneinde gerekletirilmitir.
Akm ve voltaj kontroll, dijital bir g kayna (GPC 6030D DC power supply) ile
salanmtr. Elektrotlar, elekrokoaglasyon reaktrne yerletirildikten sonra reaktre 750 ml.
elektrolit (boya zeltisi) konulmutur. G kayna zerinde istenen akm ve voltaj ayarlamas
yapldktan sonra altrlmtr. Elektrot potansiyeli etkisi ile snan elektrolitin scakl 25
o
C
de sabit tutulmutur. Deney bitiminden hemen sonra reaktrden alnan numuneler ift kat kaba
filtre katndan szlmtr. Szlen numuneler daha sonra analiz edilmitir.
Her deneyden nce elektrotlar deney sresince elektrot yzeyinde biriken kir ve paslar
gidermek iin nceden hazrlanan temizleme zeltisinde 5. dakika bekletilmitir Temizleme
zeltisi %35 lik 100 ml HCl ve % 2.8 lik 200 ml hekzametilen tetramin ((CH
2
)
6
N
4
)
zeltisinden olumaktadr (Do ve Chen, 1994). pH ayarlamas iin 0.1 M HCl veya 0.1 M
NaOH zeltileri kullanlmtr. letkenlik ayarlamas Na
2
SO
4
veya saf su ile yaplmtr.
Sulu zeltilerden Reaktif Tekstil Boyalarnn Elektrokoaglasyon Yntemi le Giderimi 119

ekil 2. Deneysel almada kullanlan elektrokoaglasyon deney dzenei grn.
Renk lmleri spektrofometrede kalibrasyon grafii karldktan sonra gerekletirilmitir.
Analizlerde Chebos marka optimum-one UV-VIS spektrofometre, , Merck marka spectroquant
TR320 model termoreaktr, Consort marka C931 Model pH-metre ve WTW Marka 340 model
arazi tipi iletkenlik cihaz kullanlmtr.
3. Tartma ve Sonu
3.1. Balang pHn Etkisi
Elektrokoaglasyon prosessinde balang pHn etkisini belirlemek amacyla 100 A/m
2
akm
younluu ve 20 dakika elektrokoaglasyon sresi ve 250 rpm kartrma hz, 300 mg/l boya
zeltisi, 1000 S/cm iletkenlik balang artlar altnda deneyler gerekletirilmitir. Deneysel
almalarda elektrokoaglasyon prosesi zerine balang pHn etkisini belirlemek amacyla
pH aral 3-9 olarak seilmitir. Alminyum elektrotlar kullanlarak yaplan bu almada
elektrotlar sisteme monopolarparalel balanarak elektrokoaglasyon ilemi gerekletirilmitir.
Bu koullarda gerekletirilen almalar sonucunda da renk giderme verimleri incelenmitir.
Renk giderme verimi en yksek %64,42 ile pH 6da gereklemitir. pH: 3den pH: 6ya kadar
renkgiderme veriminin art ve bu pH deerinden sonra verimin dt grlmektedir (ekil
3). Deneysel ilemler sonucunda tm balang pH deerlerinin elektrokoaglasyon prosesi
sonunda artt gzlenmitir. Bununda nedeni zelti ierisinde OH
-
iyonlarnn artmasdr.
3.2. Akm Younluunun Etkisi
Elektrokoaglasyon prosesinde gerekleen reaksiyonlar sonucu iyon hareketleri nemli
olduundan akm ve bu nedenle de akm younluu sistemin iletilmesinde baklmas gereken
nemli bir parametredir. Elektrokoaglasyon prosesinde kirleticilerin uzaklatrlmas kimyasal
koaglasyon prensiplerine dayanmaktadr(ifti, 2007).
Elektrokoaglasyon prosessinde renk giderme verimi zerine akm younluunun etkisini
belirlemek amacyla sisteme 25-225 A/m
2
aralnda akm younluu uygulanmtr. Akm
younluu deneyleri iin pH:6, 20 dakika elektrokoaglasyon sresi 250 rpm kartrma hz,
300 mg/l boya zeltisi ve 1000 S/cm iletkenlik artlar altnda gerekletirilmitir.
Akm younluunun elektrokoaglasyon prosesi zerine etkisi incelendiinde en yksek renk
giderme veriminin 100 A/m
2
akm younluunda gereklemitir. Renk iin en yksek giderme
verimi %64,42 gereklemitir (ekil 4.). Dk akm younluklarnda giderme verimlerinin az,

akmm younluu 100 A/m
2
ye artarken verimlerin art ve 100 A/m
2
den sonra ise verimlerin
dt grlmektedir, bu nedenle en uygun akm younluu 100 A/m
2
olarak seilmitir ve
bundan sonraki deneyler iin bu deer alnmtr.

ekil 3. Balang pHn renk giderme zerine etkisi

ekil 4. Akm younluunun renk giderme verimi zerine etkisi

30
40
50
60
70
80
2 3 4 5 6 7 8 9 10
Bal ang pH
R
e
n
k

g
i
d
e
r
m
e

v
e
r
i
m
i

(
%
)
Al elekt rod
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 50 100 150 200 250
Akm Younluu A/m
2
R
e
n
k

g
i
d
e
r
m
e

v
e
r
i
m
i

(
%
)
Al elekt rod

3.3. Elektrokoaglasyon zerine letkenliin Etkisi
Atksularn artmnda zeltinin iletkenlii elektrokimyasal prosesler iin nemli bir faktrdr.
nk byle prosesler elektrot yzeyinden zeltiye ve zelti iinde heterojen iyon transfer
reaksiyonlarna dayanmaktadr.
Elektrokoaglasyan prosesinde zelti iletkenliinin giderme verimlerine etkisini incelemek
amacyla boya zeltisinin iletkenlii, Na
2
SO
4
destek elektroliti ilavesi ile 250-3500 S/cm
aralnda incelenmitir. letkenlik deneyleri iin pH:6, akm younluu 100 A/m
2
, 20 dakika
elektrokoaglasyon sresi 250 rpm kartrma hz, 300 mg/l boya zeltisi artlar altnda
gerekletirilmitir.
letkenliin elektrokoaglasyon prosesi zerine etkisi incelendiinde maksimum renk giderme
veriminin 500 S/cmde (%79,55) olduu bunun stndeki deerlerde ise verimin dt ve
2500 S/cmden sonra sabitlendii grlmektedir (ekil 5.).

ekil 5. Balang iletkenliinin renk giderme verimi zerine etkisi
3.4. Elektrokoaglasyon Prosesi zerine Zamann Etkisi
Elketrokoaglasyon ileminde renk gideriminde rol oynayan alminyum hidroksitlerin oluumu
ve miktarlar zamana bal olduundan giderme verimleri asndan zaman parametresi olduka
nemlidir.
Elektrokoaglasyon prosesinde zamann giderme verimine etkisini incelemek amacyla 5-70
dakikalar aras eitli srelerde deneyler gerekletirilmitir. Deneyler pH:6, akm younluu
100 A/m
2
, iletkenlik 500 S/cm, 250 rpm kartrma hz, 300 mg/l boya zeltisi artlar altnda
gerekletirilmitir.
Elektrokoaglasyon deney verileri incelendiinde, renk giderme veriminin 5 dakikada % 10nun
altnda olduu, 10 dakikadan sonra verimin % 50nin zerine kt ve verimin srekli artarak
% 93,26 ile 60 dakikada maksimum deere ulat ve daha sonra tekrar dt grlmektedir
(ekil 6.).
30
40
50
60
70
80
90
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
letkenlik (S/cm)
R
e
n
k

g
i
d
e
r
m
e

v
e
r
i
m
i

(
%
)

Al elektrod

ekil 6. Zamann renk giderme verimi zerine etkisi
4. Sonular
Yaplan deneysel almalar sonucunda reaktif tekstil boya zeltisinin Alminyum elektrotlar
kullanlarak yaplan elektrokoaglasyon prosesiyle artlmasn da yksek renk giderme
verimleri elde edilmitir. Renk giderme verimlerinde artan akm younluu ve iletkenlik
deerlerinde verimin artt ancak belirli bir deerden sonra verimlerin dt grlmtr.
Zamann etkisi incelendiinde artan srelerde renk giderme veriminin artt grlmtr. Al
elektrotlar ile yaplan almada optimum deney koullarnda %93,26 renk giderme verimi elde
edilmitir.
Kaynaklar
Arc, Y., (2000). Tekstil Endstrisinde Reaktif Boyarmaddelerden Kaynaklanan Rengin Fenton Prosesi le
Giderilmesi, Yk. Lis. Tezi, T evre Mh. Anabilim Dal, stanbul
Baldrian, P. and Snajdr, J., (2006). Production of ligninolytic by litter-decomposing fungi and their to decolorize
synthetic dyes, Enzyme and Microbial Technology, 39, 1023-1029.
Can, O.T., (2002). Alminyum Elektrotlar Kullanlarak Tekstil Atksu ve Boyalarnn Elektrokoaglasyon le
Artm, GYTE Mh., ve Fen Bil. Ens.,Yksek Lisans Tezi, Gebze.
Can, O. T., Bayramolu, M., and Kobya, M., (2002). Decolorization Of Reactive Dye Solutions By
Electrocoagulation Using Aluminium Electrodes, Ind. Eng. Chem. Res., 42, 3391-3396,
Ciardelli, G. and Ranieri, N., (2001). The Treatment And Reuse Of Wastewater n The Textile ndustry By Means Of
Ozonation And Electroflocculation, Water Res., 35, 567-572.
ifti, ., (2007). Metal Kesme Atksularnn Elektrokoaglasyon ve Kimyasal Koaglasyon ile Artm, GYTE
Mh., ve Fen Bil. Ens.,Yksek Lisans Tezi, Gebze, s, 14-36.
Do, J.-S., and Chen, M.-L., (1994). Decolourization Of Dye-Containing Solutions By Electrocoagulation., Journal of
Applied Electrochemistry, 24, 785-790.
0
20
40
60
80
100
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Zaman (dk)
R
e
n
k

g
i
d
e
r
m
e

v
e
r
i
m
i

(
%
)
Al elektrot

Gezergen Asma, S., (1998). Tekstil Sanayi Atksularnn Artlmas zerine Bir Aratrma, Yk. Lis. Tezi, GYTE
evre Mh. A.B.D., Gebze.
Kobya, M., Can, O.T., Bayramoglu, M., (2003). Treatment of textile wastewaters by electrocoagulation using iron
and aluminum electrodes, Journal of Hazardous Materials, B100, 163-178.
Kural, E., (2000). Tekstil Boyahane Atksularnn Nanofiltrasyon Membranlar le Geri Kazanm ve Renk Giderimi,
Yk. Lis. Tezi, .T.. Fen Bil. Ens. stanbul
Klnk, A., (2000). Tekstil Endstrisinde Asit Boyarmaddelerden Kaynaklanan Rengin Fenton Prosesi ile
Giderilmesi, Yk. Lis. Tezi, .T.. Fen Bil. Ens. stanbul.
Namboodri, C.G. and Walsh, W.K., (1996). Ultraviolet light/hidrogen peroxide system for decolorizing spent reactive
dyebath wastewater, Am. Dyestuff Rep., 15, 32-45.
Shu, H.Y., and Huang, C.R., (1995). Ultraviolet Enhanced Oxidation for Color Removal of Azo Dye Wastewater,
American Dyestuff Reporter, 30-34.
Slokar, Y.M., Marechal, A.M.L., (1998). Methods of decoloration of textile wastewaters. Dye Pig. 37, 335-356.
Uygun R., (2002). Demir ve alminyum Elektrotlar Kullanlarak Tekstil Boyalarnn Elektrokoaglasyon le Artm,
GYTE Mh. Ve Fen Bil. Ens., Yksek Lisans Tezi, s, 33-55, Gebze.
Tnay, O., (1996). Endstriyel Kirlenme Kontrol, T Yaynlar, stanbul.

11-13 Haziran 2008

Entegre Et ve Et rnleri Endstrisi Atksularnn
Elektrokoaglasyon Yntemiyle Artlabilirliinin Aratrlmas
Cumhuriyet Universitesi, evre Mhendislii Blm, 58140, Sivas
E-posta: fozyonar@cumhuriyet.edu.tr

z Bu almada entegre et ve et rnleri endstrisi atksularnn elektrokoaglasyon prosesiyle
artm incelenmitir. Bu amala, alminyum ve demir elektrotlarnn kullanld
elektrokoaglasyon prosesinde, balang pHn, akm younluunun ve zamann; KOI ve
trbitide giderme verimi zerine etkisi aratrlmtr. En yksek KOI giderme verimi %78,99
verim ile alminyum elektrotu ile gerekletirilmitir. Trbitide gideriminde en yksek giderme
verimi %99,66 verim ile yine alminyum elektrotu ile gereklemitir. Elde edilen deneysel
almalar sonucunda elektrokoaglasyon prosesiyle mezbaha endstrisi atksularnn
artlmasnn da yksek giderme sonular elde edilmitir. Elde edilen sonulardaki KOI ve
trbitide giderme verimleri Elektrokoaglasyon prosesinde farkl trde elektrotlar kullanlarak
yada farkl balant trleri denenerek arttrlabilir.
Anahtar Kelimeler atksu artm; demir ve alminyum elektrodu; elektrokoaglasyon; entegre
et ve et endstrisi
1. Giri
Nfusun hzla artmasna paralel olarak eitli endstrilerde olduu gibi gda endstrisine olan
ihtiya ve talep her geen gn artmaktadr. Bylelikle gda endstrilerinden kaynaklanan
atksularn evre zerinde yaratt olumsuz etkiler de artmaktadr. zellikle buna paralel
olarak temel besin maddelerinden olan et ve et rnlerinin retimi de hzl bir ivme
kazanmtr. Bunun sonucunda da, mevcut doal kaynaklarn ve bunlarn en nemlisi olan
suyun kullanm artmakta ve bu endstrilerde kullanlan sular kirlenmi olarak tekrar alc su
ortamlarna geri verilmektedir.
Entegre et ve et rnleri tesisleri atksular yksek miktarda organik madde (BOI, KOI), toplam
askda kat (TAKM), toplam fosfor (TP), toplam azot (TN), ya ve gres iermektedir (Nunez ve
Martinez, 1999; Al-Mutairi vd., 2004; Li vd., 1986, Manjunath vd., 1999, Borja vd., 1998,
Martinez vd., 1996). Bu nedenle ok kirlilik yaratan bir atksu zelliine sahip olduu iin
nemli bir evre kirletici kaynan oluturmaktadr. Entegre et ve et rnleri tesisleri
atksularnn hibir artma ilemine tabi tutulmadan alc ortama verilmesi alc ortamnda
znm oksijenin tketilmesine ve su ortamnn bozulmasna neden olmaktadr. Bu nedenle
entegre et ve et rnleri tesisleri k sularnn artlmas gereklidir. Fakat bu zelliklerdeki
atksularn artlmas olduka zor ve maliyetlidir. Bu atksularn artlmas iin eitli fiziksel,
kimyasal ve biyolojik yntemler kullanlmaktadr (Al-Mutairi vd., 2004; Al-Mutairi, 2006;
Aquilar vd., 2003; Aquilar vd., 2005; Aquilar vd., 2003). Entegre et ve et rnleri atksular
genellikle biyolojik artma prosesleri ile artlmaktadr (Manjunath vd., 1999, Subramaniam vd.,
1994, Del. Pozo v.d., 2000, Ruiz vd., 1997, Del. Pozo ve Diez., 2005). Anaerobik ve aerobik
proseslerin iletilmesinde scaklk, organik yk, kal sresi gibi parametreler proses
126 F. zyonar, B. Karagzolu

verimliliini etkileyen nemli parametrelerdir (Nunez vd., 1999; Borja vd., 1998; Del. Pozo
v.d., 2000). Bu nedenle bu proseslerin iletim aamasnda kontrol altnda tutulmas gereklidir.
Atksu hacmi, organik yk fazlal, geni arazi ve iletme zorluklar bu proseslerin
uygulamasnda karlalan balca problemlerdir. Bu nedenle baka metotlarn gelitirilmesine
ihtiya duyulmaktadr.
Son yllarda, elektrokoaglasyon prosesi eitli endstrilerin atksularnn artm da yksek
verim elde edilmesi, iletmesi kolay ve maliyetinin dk olmas nedeniyle kullanlmaya
balanmtr. Tekstil, kat ve kat hamuru, gda, ya, boya, organik madde ieren sznt sular,
flor giderimi, lokanta, sentetik deterjan, dericilik, maden, maya ve tavuk kesimhane endstrisi
gibi baz endstrilerin atksularna uygulanan elektrokoaglasyon prosesiyle yksek giderim
verimleri elde edilmitir (Bayramolu v.d., 2004; Kobya v.d., 2003; Tsai v.d., 1997; Ma v.d.,
2007; Canizares v.d, 2007; Kobya v.d., inpress; redmez v.d., 2006; Golder v.d., 2007).
Bu almada, entegre et ve et rnleri endstrisi atksularnn elektrokimyasal metodlardan biri
olan elektrokoaglasyon (EC) yntemiyle artlabilirliinin aratrlmas amalanmtr. Bu
amala yaplan almada, monopolar paralel bal sistemde alminyum ve demir elektrotlar
kullanlarak, kimyasal oksijen ihtiyac (KOI) ve trbidite giderimi zerine; pH, akm younluu
ve zaman parametrelerinin etkisi incelenmitir.
2.1. Materyal
almalarda kullanlan atksu bir entegre et ve et endstrisi tesisin kndan temin edilmitir.
Bu tesiste oluan atksu tesiste herhangi bir fiziksel, kimyasal ve biyolojik artm uygulanmadan
kanalizasyona dearj edilmektedir. Numune atksuyun kanala girmeden nceki yapsndan
alnmtr. Tablo 4.1de bu atksuyun karakterizasyonuna ilikin yaplan analiz sonular
verilmitir.
Tablo1. Entegre et endstrisi tesisinin k atksuyunun zellikleri
Parametre Deeri
pH 6,72-7,27
KOI (mg/l) 3337-4150
BOI (mg/l)
1950-2640
AKM (mg/l) 980-1200
Ya-Gres (mg/l) 275-376
letkenlii (S/cm) 1616-2270
Bulanklk (NTU) 265-356
2.2 Deney Dzenei ve Deneysel lem
Elektrokoaglasyon (EC) deneyleri ekil 1de sunulan deney dzeneinde gerekletirilmitir.
Akm ve voltaj kontroll, dijital bir g kayna (GPC 6030D DC power supply) ile
salanmtr.
Entegre Et ve Et rnleri Endstrisi Atksularnn Elektrokoaglasyon Yntemiyle Artlabilirliinin
Aratrlmas
127

ekil 1. Deneysel almada kullanlan elektrokoaglasyon deney dzenei grn.
Yaplan deneylerin hepsi oda scaklnda gerekletirilmi olup reaktre 1000 ml atksu
konulmutur. G kayna zerinde istenen akm ve voltaj ayarlamas yapldktan sonra
elektrokoaglasyon ilemine balanmtr. Deneysel ilem srasnda elektrolitin scakl
25
0
Cde sabit tutulmutur.
KOI ve trbidite lmleri standart metodlarda belirtilen analiz yntemlerine (Standard
Methods for Examination of Water and Wastewater) gre yaplmtr. Analizlerde Chebos
marka optimum-one UV-VIS spektrofometre, HF marka MicroTP arazitipi trbidimetre, Merck
marka spectroquant TR320 model termoreaktr, Consort marka C931 Model pH-metre ve
WTW Marka 340 model arazi tipi iletkenlik cihaz kullanlmtr.
3. Tartma Ve Sonu
3.1. Balang pHn Etkisi
Elektrokoaglasyon prosesinde balang pH etkisini belirlemek amacyla 80 A/m
2
akm
younluu, 20 dakika elektrokoaglasyon sresi ve 250 rpm kartrma hz artlar altnda
deneyler gerekletirilmitir. Elektrokoaglasyon prosesi zerine balang pHn etkisini
belirlemek amacyla pH aral 3-8 olarak seilip incelenmitir. Fe elektrotu iin en yksek KOI
ve trbitide giderme verimi ekil 2de grld gibi srasyla %72,82 , %87,82 ile pH 6da
gereklemitir. Alminyum elektrotunun elektrokoaglasyon prosesinde kullanlmas
durumunda en yksek KOI giderme verimi ekil 2de % 73,55 ile pH: 4te gerekletii tespit
edilmitir. Ancak trbidite giderme verimi en yksek %96,67deeri ile pH:7de gereklemitir.

ekil 2. Balang pHn KOI giderme verimi zerine etkisi

ekil 3. Balang pHn trbitide giderme verimi zerine etkisi
3.2. Akm Younluunun Etkisi
Elektrokoaglasyon zerine akm younluunun etkisini incelemek amacyla KOI ve trbidite
giderim verimleri zerine akm younluu 20-150 A/m
2
aralnda uygulanmtr. Akm
younluu deneyleri demir elektrotlar iin pH:6, alminyum elektrotlar iin pH:4 ve 250 rpm
kartrma hznda, 20 dakika deney sresinde gerekletirilmitir. ekil 4 ve ekil 5de
grld gibi akm younluunun elektrokoaglasyon prosesi zerine etkisi incelendiinde
akm younluu ile her iki elektrot materyali iin KOI ve trbitide giderme veriminin art
30
40
50
60
70
80
90
100
2 3 4 5 6 7 8 9
Balang pH
K
O
I

G
i
d
e
r
m
e

V
e
r
i
m
i

(
%
)
Fe elektrodu
Al elektrodu
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Balang pH
T
r
b
i
t
i
d
e

G
i
d
e
r
m
e

V
e
r
i
m
i

(
%
)

Fe elektrodu
Al elektrodu
Aratrlmas
129

gzlemlenmitir. Demir elektrotu iin maksimum KOI giderme verimi %76,67 ile 100 A/m
2

akm younluunda gerekleirken, trbidite iin ise en yksek giderme verimi %97,25 ile 120
A/m
2
akm younluunda gereklemitir. Elektrokoaglasyon prosesinde alminyum elektrotu
kullanldnda 140 A/m
2
akm younluunda her iki parametre iinde en yksek giderme
verimleri elde edilmitir ve buna paralel olarak alminyum elektrotu iin optimum akm
younluu 140 A/m
2
olarak seilmitir. Bu akm younluunda KOI giderme verimi %78,30 ve
trbidite giderme verimi %90,21 olarak elde edilmitir( ekil 4- ekil 5).

ekil 4. Akm younluunun KOI giderme verimi zerine etkisi

ekil 5. Akm younluunun trbitide giderme verimi zerine etkisi
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 20 40 60 80 100 120 140 160
Akm Younluu (A/m2)
K
O
I

G
i
d
e
r
m
e

V
e
r
i
m
i

(
%
)
Fe elektrodu
Al elektrodu
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 20 40 60 80 100 120 140 160
Akm Younluu (A/m2)

T
r
b
i
t
i
d
e

G
i
d
e
r
m
e

V
e
r
i
m
i

(
%
)
Fe elektrodu
Al elektrodu

3.3. Zamann Etkisi
Elektrokoaglasyonda zaman parametresi olduka nemlidir. Kirletici (KOI ve trbidite)
gideriminde rol oynayan metal hidroksitlerin oluumu ve miktar zamana bal olduundan
giderim veriminde de zamann etkisi olduka byktr. Demir elektrotu iin optimum artlar;
pH:6 ve akm younluu 100 A/m
2
olarak, alminyum elektrotu iin ise pH:4 ve akm
younluu 140 A/m
2
olarak seilmitir. Zaman parametresi etkisini incelemek iin zaman
aral 2,5-60 dakika arasnda deitirilmitir. Deney sonular incelendiinde reaksiyon
sresinin uzamas % giderme verimini olduka etkilemektedir. ekil 6 ve ekil 7 den de
grld gibi deney sresi arttka KOI ve Trbitide giderme verimlerinde doru orantl bir
art meydana gelmektedir. Ancak belli bir noktadan sonra verimdeki artn sabit deerlerde
kald grlmtr. Demir elektrotu iin elektrokoaglasyon sresi deney verileri
incelendiinde 30 dakika olarak seilmitir. KOI giderme verimi %76,73 ve trbidite giderme
verimi %94,63lk bir verim elde edilmitir. Alminyum elektrotu iin deney sonular
incelendiinde KOI iin en yksek giderme verimi %78,99 olarak 30 dakikalk bir srede
gerekletii grlmtr. Bu srede trbidite giderme verimi ise %94,87 olarak tesbit
edilmitir (ekil 6-7).

ekil 6. Zamann KOI giderme verimi zerine etkisi
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 10 20 30 40 50 60 70
Zaman (Dakika)
K
O
I

G
i
d
e
r
m
e

V
e
r
i
m
i

(
%
)
Fe elektrodu
Al elektrodu
Aratrlmas
131

ekil 7. Zamann trbitide giderme verimi zerine etkisi
4. Sonular
Elde edilen sonular neticesinde Entegre et ve et rnleri endstrisi atksularnn Alminyum ve
Demir elektrotlar kullanlarak yaplan elektrokoaglasyon prosesiyle artlmasn da yksek
giderme verimleri elde edilmitir. KOI ve Trbitide giderme verimi asndan balang pH
monomerik ve polimerik hidroksit trlerinin oluumu asndan nemlidir. Elektrokoaglasyon
prosesinde akm younlu ve zamann verimi arttrd ancak belli bir noktadan sonra bu artn
durduu ve belli bir dengeye ulat grlmtr. Al elektrotlar ile optimum deney
koullarnda %78,99 KOI, ve %94,79 trbitide giderim verimleri elde edilmitir. Demir
elektrotu ile optimum deney koullarnda %76,73 KOI ve % 94,62 trbitide giderim verimleri
elde edilmitir. Elde edilen sonulara gre elektrokoaglasyon prosesi bu endstri atksuyunun
artmnda etkili bir proses olmakla birlikte dier proseslerle beraber kullanldnda zellikle
KOI giderimin de daha etkili bir artma verimi elde etmek mmkn olabilir.
Kaynaklar
American Public Health Association (APHA) (1992). Standart Methods for Examination of water and wastewater, 17
th. Ed. Washigton, DC.
Al-Mutairi, N.Z., Hamoda, M.F., Al-Ghusain, I., (2004). Coagulant selection and sludge conditioning in a
slaughterhouse wastewater treatment plant, Bioresource Technolgy, 95, 115-119.
Aquilar, M.I., Saez, J., Llorens, M., Solar, A., Ortuno, J.F., (2003). Microscopic observation of particle reduction in
slaughterhouse wastewater by coagulation-flocculation using ferricsulphate as coagulant and different coagulant
aids, Water Research, 37, 2233-2241.
Aquilar, M.I., Saez, J., Llorens, M., Solar, A., Ortuno, J.F., Meseguer, V., Fuentes, A., (2005). Impronement of
coagulation- flocculation process using anionic polyacrylamide as coagulant, ???, 58, 47-56
Aquilar, M.I., Saez, J., . Llorens, M., Solar, A., Ortuno, (2003). Particle size distribution in slaugterhouse wastewater
before and after coagulation-flocculation, Environmental Progress, 22, 3, 183-188.
Bayramolu, M., Can, O.T., Kobya, M., Sozbir, M., (2004). Operating cost analysis of electrocoaglation of textile
dye wastewater, Sep. Purif. Technol. 37, 117-125.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 10 20 30 40 50 60 70
Zaman (Dakika)
T
r
b
i
t
i
d
e

G
i
d
e
r
m
e

V
e
r
i
m
i

(
%
)
Fe elektrodu
Al elektrodu

Borja, R., Banks, C., Wong, Z.J., Mancha, A., (1998). Anaerobic Digestion of slaughterhouse wastewater using a
combination sludge bianket and fitler arrengement in a single reactor, Bioresource Tech, 65 (1-2), 125-133
Canizares, P., Martinez, F., Jimerez, C., Lobato, J., Rodrigo, M.A., (2007). Coagulation and electrocoagulation of
wastes polluted with colloids, Separation Science and Technogy, 42, 2157-2175.
Del. Pozo, P., Diez, V., Beltrain, S., (2000). Anaerobic pre-treatment of slaughterhouse wastewater using fixed-film
reactors, Bioresource Technology, 71, 143-149.
Del. Pozo, P., Diez, V., (2005). Integrated anaerobic-aerobic fixed-film reactor for slaughterhouse wastewater
treatment, Water Research, 39, 1114-1122.
Golder A.K., Chanda, A.K., Samanta A.N., Ray, S. (2007). Removal of Cr (VI) from aqueous solution;
electrocoagulation us chemical coagulation, Separation Science and Technology, 42, 2177-2193.
redmez, ., Demirciolu, N., Yldz, A.., (2006). The effects of pH on phosphate removal from wastewater by
electrocoagulation with iron plate electrodes, Journal of Hazardous Materials, B137, 1231-1235.
Kobya, M., Can, O.T., Bayramoglu, M., (2003). Treatment of textile wastewaters by electrocoagulation using iron
and aluminum electrodes, Journal of Hazardous Materials, B100, 163-178.
Kobya, M., entrk, E., Bayramolu, M. Treatment of poultry slaughterhouse wastewaters by electrocoagulation,
Journal of Hazardous Materials, (in press)
Li, C.T., Shich, W.K., Asce, A.M., Wu, C.S., Huang, J.S., (1986). Chemical/bio fluidized bed treatment of
slaughtherhouse wastewater, Journal of civil Engineerring, 4, 112.
Ma, H., Wang, B., Wang, Y., (2007). Application of molybdenum and phosphate modified kaolin in electrochemical
treatment of paper mill wastewater, Journal of Hazardous Materials, 145, 417- 423.
Martinez, J., Borzacconi, L., Mrallo, L., . Galisto, M., Vinas, M., (1996). Treatment of slaughterhouse wastewater,
Water Sciencs Technol. 32, 12, 99-104.
Manjunath, N.T., . Mehrotra, I., Mathur, R.P., (1999). Teratment of wastewater from slaughterhouse by DAF-UASB
system, Water Research, 34 (6), 1930-1936.
Nayer Z. Al-Mutairi, (2006). Coagulant toxicity and effectiveness in a slaughterhouse wastewater treatment plant,
Ecotoxicology and Environmental Safet, 65, 74-83.
Nunez, L.A., Martinez, B., (1999). Anaerobik treatment of slaughterhouse wastewater in an expended granular sludge
bed (EGSB) reactor, Water Sci. Technol. 40, 99-106.
Ruiz, I., Veiga, M., De Santiago, P., Blazquez, R., (1997). Teratment or slaughterhouse wastewater in a UASB
reactor and anaerobic fitler, Biosource Technology, 60, 251-258.
Subramaniam, K., Greenfield, P.F., Ho, K.M., Johs, M.R., Keller, J., (1994). Efficent Biological Nutrient Removal in
High Strength Watewater Using Combined Anaerobik-Sequencing Batch Reactor Treatment, Water Science and
Technology, 36 (2-3), 225-228.
Tsai, C.T., Lin, S.T., Shue, Y.C., Su, P.L., (1997). Electrolyis of soluble organic matter in leachate from landfills,
Water Res. 31, 3073-3081.

11-13 Haziran 2008

Asit, Dispers ve Reaktif Boya Banyo Atksularndan
Elektrokoaglasyon Prosesi ile Renk ve Organik Madde
Giderimi
dil Arslan-Alaton, Ik Kabdal, Burcu Vardar, Yasemin ahin, Gler Trkolu, Olcay
Tnay
E-posta: arslanid@itu.edu.tr

z Bu almada sentetik asit, dispers ve reaktif boya banyo atksularnn alminyum ve elik
elektrodlar varlnda elektrokoaglasyon prosesi ile artlabilirlii incelenmitir. Deneysel
sonular, prosesin balang pHs, akm younluu ve elektrolit konsantrasyonu gibi iletim
parametreler asndan optimize edildiinde renk gideriminin tamamen (% 93-100 aralnda),
KO giderimin ise ksmen (%38-89 aralnda) salandn gstermitir. Kullanlan elektrod
tipi ile artm performanslarnda gzlenen deiikliklerin boya banyo trne (boya banyo
ieriinde bulunan kimyasallarn polaritesine ve organik karbon miktarna) ve elektrod
materyalinin sebep olduu reaksiyon mekanizmasna bal olduu sonucuna varlmtr.
Anahtar Kelimeler: alminyum ve paslanmaz elik elektrodlar; asit, dispers ve reaktif boya
banyo atksular; amur miktar; elektrokoaglasyon; renk ve KO giderimi; tekstil endstrisi
atksuyu
1. Giri
Tekstil son ilemlerinden (hazrlama, boyama ve apreleme) kaynaklanan kirlilik problemleri,
Trkiye, in, Msr, Pakistan gibi sz konusu endstriyel sektrn youn olduu lkelerde ciddi
evresel sorunlara neden olmaktadr. Tekstil son ilemlerinden kaynaklanan atksular, gerek
miktarlar (gnde 4000 m
3
bulan hacimler), gerekse biyolojik olarak zor ayran organik madde
ierikleri dolaysyla kompleks yaplar nedeniyle artma tesislerinde eitli iletme
problemlerine (kpk ve renk oluumu, dk artma performans, vb.) yol amakta ve dearj
edildikleri alc ortamlardaki ekosistemleri tehdit etmektedirler. retim esnasnda oluan
atksularn ileri artma yntemleriyle proses suyu olarak yeniden kullanm ve/veya ticari nemi
olan baz kimyasallarn geri kazanm teknik ve ekonomik kstlamalar nedeniyle pratikte
uygulanamamaktadr. Tekstil endstrisinden kaynaklanan atksularn artmnda en uygun
artma teknolojisi uzun havalandrmal aktif amur sistemi olarak verilmektedir. Ancak bu
artma yntemi zellikle tekstil son ilemlerinden kaynaklanan atksulardan renk, kalnt KO ve
biyolojik olarak g ayrtrlabilen organiklerin gideriminde tek bana yeterli olamamaktadr.
Bu nedenle sz konusu atksularn artmnda biyolojik artma ile birlikte fizikokimyasal veya
kimyasal metotlarnn (floklasyon, kimyasal ve fotokimyasal ileri oksidasyon prosesleri gibi
birlikte) kullanld artma dzenlerine ihtiya duyulmaktadr. Ancak bu fizikokimyasal ve
kimyasal artma yntemleri zellikle boyama ilemlerinin gerekletirildii tekstil son
ilemlerinden kaynaklanan atksulardan renk ve/veya organik karbon gideriminde baarsz
olabilmektedir (Lin and Chen, 1997; Pearce et al., 2003; Bes-Pia et al, 2003; Baban et al., 2004;
134 . Arslan-Alaton, I. Kabdal, B. Vardar ve di.

Schoberl et al., 2005). Bu nedenle, birden fazla kirletici giderim mekanizmasn bir arada
bulunduran alternatif artma yntemlerine ihtiya duyulmaktadr.
Elektrokoaglasyon yntemi, biyolojik olarak zor ayran, kompleks yapdaki endstriyel
atksularn artm iin (1) basit dzeneklerde iletim kolayl (2) kk reaktr hacimleri (3)
youn ve dk hacimde amur oluumu ve (4) hzl, gvenilir organik madde giderimi gibi
eitli avantajlar sunmaktadr (Mollah et al., 2001; Can et al., 2006). Elektrokimyasal yntemler
ayrca inorganik maddelerin gideriminde de baaryla uygulanabilmektedir (Khemis et al.,
2006). Elektrokoaglasyon uygulamasnda organik ve inorganik formdaki kirleticilerin kurban
elektrodlar kullanlarak, adsorpsiyon, absorpsiyon, flotasyon, ktrme, redksiyon ve
oksidasyon yollar ile giderildii dnlmektedir.
Bu deneysel almada, asit, dispers ve reaktif boya banyo atksularn ayrk akmda (dier bir
ifade ile kaynak baznda) temsil eden sentetik karmlar hazrlanm ve sz konusu banyolar
karakterize etmek zere hazrlanm bu numuneler alminyum, paslanmaz elik elektrodlarn
kullanld elektrokoaglasyon prosesine tabi tutulmutur. lk aamada, asit, dispers ve reaktif
boya banyo atksularnn en uygun artma koullarn salamak amacyla iletim
parametrelerinin deitirildii (pH, elektrolit konsantrasyonu, akm younluu) optimizasyon
deneyleri yrtlmtr. almann ikinci aamasnda ise optimum koullarda artlm
atksularn renk ve KO deerlerinde meydana gelen deiiklikler belirlenmitir.
2.1. Sentetik Boya Banyo Atksular
Sentetik asit (ABB), dispers (DBB) ve reaktif (RBB) boya banyo atksular, stanbuldaki bir
tekstil fabrikasndan alnan ve sz konusu tesiste en fazla uygulanan boyama reetelerine gre
hazrlanmtr. Bu reeteler iin gerekli boyarmadde formlasyonlar ve yardmc kimyasallar,
ayn tekstil fabrikasndan temin edilmi ve hepsi 60-70
o
Cda, distile suda kartrlarak
zlerek hazrlanmtr. Konsantrasyonlar, boyarmaddelerin ve yardmc kimyasallarn elyafa
hi tutunmadan atksuda kald en kt koullar dnlerek seilmitir. Tablo 1 ve 2de,
srasyla boya banyo atksularnn ieriklerini ve evresel karakterizasyonlarn sunulmaktadr.
Tablo 1. Sentetik asit, dispers ve reaktif boya banyo atksularnn ierikleri
Boya Banyo
Tipi
Boyar Maddeler Konsantrasyon
(mg/L)
Yardmc Kimyasallar Konsantrasyon
(mg/L)
ABB *Telon Yellow AR01
a

*Acid Red 336
*Acid Blue 264
30
30
30
*Ruco Asit (Asit donr)
*Laugal TP (egalizatr)
500
1500
DBB *Yellow Brown CERN
*Rubin GERN
*Blue T2G
25
35
30
*Avolan (datc)
*Asetik asit (pH tamponu)
1000
1500
RBB *Reactive Yellow 145
*Synazol Red KHL*
*Reactive Blue 221
25
41
86
*NaCl (elektrolit)
*Na
2
CO
3
(pH tamponu)
*yon tutucu
40000
13000
800
a
Renk ndeks No.su bilinmemektedir
Asit, Dispers ve Reaktif Boya Banyo Atksularndan Elektrokoaglasyon Prosesi ile Renk ve Organik
Madde Giderimi
135

Tablo 2. Sentetik asit, dispers ve reaktif boya banyo numunelerinin karakterizasyonu
ABB DBB RBB
Ortalama KO (mg/L) 2699 3380 309
Renk, absorbans (1/cm) ve dalgaboyu,
- 436 nm
- 525 nm
- 620 nm

0.856
0.585
0.274

1.150
1.093
0.748

0.527
0.697
0.804
Boya banyo atksuyunun orjinal pHs 3.56 3.44 11.41
2.2. Elektrokoaglasyon Deneyleri
Elektrokoaglasyon nitesi, uzunluu 34.3 cm, genilii 12.5 cm ve ykseklii 28.3 cm olan,
alt monopolar, paralel bal alminyum (Al) ve 304 paslanmaz elik elektrodlarn anot ve katod
olarak kullanld, 1800 mL kapasiteli polietilen (P.E.100) bir reaktrden meydana
gelmektedir. Elektrod boyutlar 11.9 cm (uzunluk) x 1.02 cm (ap) olarak seilmitir. Tm
deneyler iin elektrodlar aras mesafe 2 mmye sabitlenmitir. Uygulanan akm ve gerilim,
hassas ayarl, dz akm g kayna ile kontrol edilmitir.
2.3. Analitik Prosedr
Elektrokoaglasyon deneyleri boyunca, pH, renk (absorbans) ve KO parametrelerindeki
deiimler takip edilmitir. Tm numuneler, lmlerden hemen nce 30 dakika ktrlm ve
bu ilemi takiben renk ve KO lmleri iin 0.45 Millipore membran filtrelerinden
szlmtr. Artlm ve orijinal numunelerin renkleri (absorbanslar), Pharmacia KB marka,
Novaspec II model bir kolorimetrede 436 nm, 525 nm ve 620 nm dalga boylarnda 1 cmlik
kvetlerde okunmutur. Bu dalga boylar, Almanyadaki alc ortam dearj standartlarna gre
srasyla sar, krmz ve mavi renklere kar gelmektedir (Ghr et al., 1994) ve Trkiyede
henz renk parametresi bulunmadndan bu standartlar renk giderim verimlerinin hesaplanmas
ve deerlendirilmesi iin tercih edilmitir. ekillerde renk (absorbans) giderimleri, ABB
atksuyu iin 436 nmde, DBB atksuyu iin ise 525 nm dalga boyunda ve RBB iin 620 nmde,
baka bir deyile her boya banyo atksuyunun en baskn absorpsiyon bandnda, veri karkln
ve tekrarn nlemek amac ile gsterilmitir. RBB numunelerindekiler hari tm KO lmleri
ISO (1986) gre yaplmtr. RBB numunelerinin KO deerleri ise atksularn yksek klorr
ierikleri nedeniyle DIN 38409, H 41-2 Yntemi (DIN, 1980)ne gre tayin edilmitir.
Elektrokoaglasyon deneylerinde oluan kimyasal amur miktarlar (metal hidroksit + giderilen
boya banyo bileenleri), numuneler 1.2 mikron gzenek apl cam elyaf filtrelerden geirilerek
gerekletirilen AKM miktarlar olarak belirlenmitir.
3. Sonular ve Tartma
3.1. Alminyum Elektrodlarla Elektrokoaglasyon Deneyleri
3.1.1. Renk giderimi
ekil 1de asit, dispers ve reaktif boya banyo atksular iin Al elektrodlarla gerekletirilen
elektrokoaglasyon deneyleri srasnda zamana kar belirlenen renk giderimleri verilmektedir.
ekil 1 den her boya banyo atksuyu iin renk giderim hznn ok farkl olduu grlmektedir.
rnein DBB numunesinde renk giderimi 2 dakika gibi ok ksa bir sre zarfnda ok hzl bir
ekilde gerlelemektedir. RBB numunesinde ise renk giderimi uygulamann ilk 2 dakikasnda
ok hzl cereyan etmekle birlikte bu sre sonrasnda pratik olarak deiim gstermemektedir.
RBB numunesi iin %95 renk giderimi salayabilmek iin elektrokoaglasyonun en azndan 90

dakika boyunca srdrlmesi gerekmektedir. ABB numunesinde renk giderimi dier
numunelere gre ok daha yava meydana gelmekle birlikte 30 dakikalk elektrokoaglasyon
sresi sonucunda %93 orannda renk giderimi salanabilmektedir. Elde edilen bu sonular,
elektrokoaglasyonla renk giderim veriminin boya tipine (znrlk, polarite, molekl arl
ve ekli, v.b.) bal olduunu gstermektedir. Bu nedenle znrl dk olan ve polyester
elyaflarn boyanmasnda kullanlan dispers boyarmaddelerin dierlerine gre daha hzl ve etkin
bir ekilde giderilebilmektedir.

ekil 1. ABB (436 nm), DBB (525 nm) ve RBB (620 nm) numunelerinin Al
elektrodlarla elektrokoaglasyonu srasnda elde edilen normalize edilmi renk
giderimleri (Deneysel koullar iin bkz. Tablo 3).
Alminyum elektrodlarla gerekletirilen elektrokoaglasyon prosesinde renk ve KO giderim
mekanizmasnn, sz konusu kirleticilerin, oluan alminyum hidroksit floklarnn zerinde
adsorpsiyonu olduu varsaylmaktadr. ABB numunesinde renk gideriminin yava ve verimsiz
olmas toplam boya banyo atksuyu organik madde miktarnn sadece %5ini oluturan boyar
maddelerinin alminyum hidroksit amurunun zerinde yeterince tutunamamasna, bu banyo
bileenlerinden olan egalizatrn (bir noniyonik + anyonik yzey aktif madde karm) asit
boyalarna gre daha kolay adsorpsiyonuna balanabilmektedir. DBB numunesinde bulunan
dispers boyarmaddelerinin gideriminde byle bir sorunla karlalmamaktadr. Nitekim, dispers
boya banyo ieriindeki asit tamponu (asetik asit) toplam atksu organik yknn en az %70ini
tekil etmektedir ve bu bileen floklar zerine hi adsorplanmamaktadr. te yandan reaktif
boyarmaddeler, yksek znrlkleri ve polariteleri nedeniyle koaglasyon ve
elektrokoaglasyon ile tamamen giderilememektedir.
3.1.2. KO giderimi
ekil 2, asit, dispers ve reaktif boya banyo numunelerindeki alminyum elektrodlarla
elektrokoaglasyon srasnda zamana kar llen KO deiimlerini gstermektedir. ekilden
KO giderimlerinin, renk giderimleriyle paralellik gsterdii grlmektedir.

Madde Giderimi
137

ekil 2. ABB, DBB ve RBB numunelerinin Al elektrodlarla elektrokoaglasyonu srasnda
elde edilen normalize edilmi KO giderimleri (Deneysel koullar iin bkz. Tablo 3).
Beklenildii zere, renk gideriminde olduu gibi KO gideriminde de elektrokoaglasyonun ilk
2-3 dakikasndan sonra reaksiyon hznda nemli bir yavalama meydana gelmektedir.
Elektrokoaglasyon prosesinin yksek miktarda elektrik enerjisi tketen bir proses olduunu
dnldnde reaksiyon sresinin dikkatle seilmesi ve mmkn mertebede ksa tutulmas
gerekmektedir (Bayramolu ve di., 2007). Boyarmaddeler dnda banyo ieriinde bulunan
yardmc kimyasallarn oluan alminyum hidroksit amuruna sadece ksmen adsorblanabildii
ve Al elektrodlarla elektrokoaglasyon prosesi ile baka giderim mekanizmalarnn
beklenmedii dikkate alndnda, renk giderimin neredeyse tamamen, KO giderimin ise
ksmen gerekleecei dnlmektedir.
3.2. Paslanmaz elik Elektrodlarla Elektrokoaglasyon Deneyleri
3.2.1. Renk giderimi
ekil 3te paslanmaz elik elektrodlarla gerekletirilen elektrokoaglasyon deneyleri srasnda
asit, dispers ve reaktif boya banyo atksularnn zamana kar renk giderim profilleri verilmitir.

ekil 3. ABB, DBB ve RBB numunelerinin paslanmaz elik elektrodlarla
elektrokoaglasyonu srasnda elde edilen normalize edilmi renk giderimleri
(Deneysel koullar iin bkz. Tablo 3).

Alminyum ve paslanmaz elik elektrodlarla elektrokoaglasyon deneylerinden elde edilen
sonular karlatrldnda, reaksiyon sonunda yaklak olarak ayn renk giderim verimleri elde
edilmesine ramen, Al elektrodlarla elektrokoaglasyon srasnda renk gideriminin daha hzl
gerekletii sylenebilmektedir. Bu gzlem, aadaki elektrokoaglasyon reaksiyon
denklemleri ile aklanabilmektedir (Mollah et al., 2001);
Al Al
3+
+ 3e
-
(1)
Al
3+
+ 3H
2
O Al(OH)
3
(kat)+ 3H
+
(2)
Denklem 1-2 den de grld zere Al elektrodlu elektrokoaglasyon tek kademeli bir
prosestir. Fakat paslanmaz demir elektrodlar kullanldnda demir hidroksit keltisi ancak iki
reaksiyon basamanda (bkz. 3 ve 4 No.lu denklemler) gereklemektedir;
4Fe 4Fe
2+
+ 8e
-
(3)
4Fe
2+
+ 10H
2
O + O
2
(g) 4Fe(OH)
3
(kat)+ 8H
+
(4)
Demir ilk nce (2+) oksidasyon basamana, daha sonra (3+) oksidasyon basamana
ykseltgendiinden, kirleticileri adsorpsiyon ve/veya absorpsiyon yoluyla giderimini salayan
demir hidroksit floklar daha sonra olumaktadr. Bu da renk ve KO giderimini
yavalamaktadr. te yandan elektrokoaglasyon uygulamalarnda renk giderimi, paslanmaz
elik elektrodlarla daha etkin bir ekilde gereklemektedir. Bunun nedeni ise renk giderimin
demir veya elik elektrodlarnn varlndan ayrca daha farkl (rnein redoks) mekanizmalar
ile meydana gelebilecei eklinde izah edilmektedir. Reife ve Freeman (1996) indirgenme
yoluyla renk giderimini, demirin (2+) den (3+) oksidasyon basamana ykseltgenmesi ve
oksijen konsantrasyonunun bu srada 1 mg/Lnin altna inmesi eklinde aklamaktadr.
3.2.2. KO giderimi
ekil 4 paslanmaz elik elektrodlarnn kullanld elektrokoaglasyon deneyleri srasnda
ABB, DBB ve RBB numunelerinden optimum reaksiyon koullarnda zamana kar elde edilen
KO giderimlerini gstermektedir. ekil 4ten, rnein DBB numunesi iin Al elektrodlar
yerine paslanmaz elik elektrodlar kullanmnn farkn ak bir ekilde ortaya koymaktadr.
DBB numunesi iin n plana kan KO giderme mekanizmas adsorpsiyon olduundan,
paslanmaz elik eletrodlarla elektrokoaglasyon deneylerinde artma verimi biraz dmtr.
ABB numunesi iin ise biraz ykselmitir (bkz. Tablo 3).

ekil 4. ABB, DBB ve RBB numunelerinin paslanmaz elik elektrodlarla
elektrokoaglasyonu srasnda elde edilen normalize edilmi KO giderimleri
(Deneysel koullar iin bkz. Tablo 3).
Madde Giderimi
139

Tablo 3 de, farkl boya banyo atksular iin optimum koullarda yrtlen elektrokoaglasyon
uygulamalarndan elde edilen renk ve KO giderim verimleri zetlenmitir. Tablo 3te dikkat
eken nemli bir husus ise yksek alkalinite ieriinden dolay reaktif boya banyo numunesi
iin pH ayarnn ek bir maliyet getireceidir; fakat te yandan yksek klorr ieriinden dolay
dardan elektrolit ilavesine ihtiya duyulmamasdr.
3.3. Oluan Kimyasal amur Miktarlar
Paslanmaz elik, demir veya Al elektrodlarla gerekletirilen elektrokoaglasyonun en nemli
dezavantaj, reaksiyon srasnda meydana gelen kimyasal amurdur (Golder ve di., 2006).
Oluan metal hidroksit miktar, gerek elektrod tipine ve oksidasyon kademelerine, gerekse
reaktr konfigrasyonuna bal olarak deimektedir. Bunlar dikkate alarak, Al elektrodlarla
elektrokoaglasyon srasnda daha fazla kimyasal amur oluumu beklenmektedir. Tablo 4te de
grld zere, Al elektrodlarla almann daha fazla kimyasal amur retimi ile sonulana-
ca, bunun da amur uzaklatrlmas asndan ek bir maliyet getirecei dikkate alnmaldr.
Tablo 3. Optimum reaksiyon koullarnda, alminyum ve paslanmaz elik elektrodlarla
gerekletirilen elektrokoaglasyon deneylerinde elde edilen sonular
ABB Numunesi DBB Numunesi RBB Numunesi
Al elektrodlarla elektrokoaglasyon

Optimum
reaksiyon koullar
Akm yo. = 43 mA/cm
2

1000 mg/L NaCl
balang pH = 7.5
t = 30 dk
Akm yo. = 43 mA/cm
2

2500 mg/L NaCl
balang pH = 7.3
t = 30 dk
Akm yo.= 33 mA/cm
2

40000 mg/L NaCl*
balang pH = 3.02
t = 90 dk
Renk giderimi (%)

KO Giderimi (%)
93

38
100**

59**
95

89 (85***)
elik elektrodlarla elektrokoaglasyon

Optimum
reaksiyon koullar
Akm yo. = 43 mA/cm
2

1000 mg/L NaCl
balang pH = 7.5
t = 30 dk
Akm yo. = 43 mA/cm
2

2000 mg/L NaCl
balang pH = 7.3
t = 60 dk
Akm yo. = 43 mA/cm
2

40 g/L NaCl*
balang pH = 5.04
t = 90 dk
Renk giderimi (%)

KO giderimi (%)
97

51
100**

55**
100

89
*banyoda mevcut olan NaCl miktar ilavesi yaplmamtr; **reaksiyon 2 dk sonra tamamland; *** 20
dk artma sonrasnda elde edilen deerler

Tablo 4. Optimum koullarda yrtlen elektrokoaglasyon deneyleri sonunda oluan
kimyasal amur miktarlar
Atksu (Boya
Banyo) Tipi
Al elektrodlarla
elektrokoaglasyon
(mg AKM/L)
Paslanmaz elik elektrodlarla
elektrokoaglasyon
(mg AKM/L)
ABB 8240 320
DBB 6930 420
RBB 10685 1690


4. Deerlendirme ve Tartma
Yrtlen deneysel alma, elektrokoaglasyon prosesi ile asit, dispers ve reaktif boya banyo
atksularndan alma koullar optimize edildii takdirde, rengin tamamen, KO
parametresinin ise ksmen giderilebileceini gstermitir. Fakat, nerilen prosesin
uygulanabilirlii, ekonomik (elektrik enerji sarfiyatlar, kimyasal amur oluumu, v.b.) adan
daha fazla irdelenmelidir.
Teekkr
Yazarlar Dr. zzet Alatona tm boya banyo kimyasallarn salad iin teekkr ederler. Bu
almann mali destei TUBA-GEBIP tarafndan salanmtr.
Kaynaklar
Baban, A., Yediler, A., Kiran Ciliz, N. and Kettrup, A. (2004). Biodegradability oriented Treatability Studies on
High-Strength Segregated Wastewater of a Woolen Textile Dyeing Plant. Chemosphere, 57(7), 731-738.
Bes-Pi, A., Mendoza-Roca, J. A., Alcaina-Miranda, M. I., Iborra-Clar, A. and Iborra-Clar, M. I. (2003). Combination
of Physico-Chemical Treatment and Nanofiltration to Reuse Wastewater of a Printing, Dyeing and Finishing
Textile Industry. Desalination, 157 (1-3), 73-80.
Bayramoglu, M., Eyvaz, M. and Kobya, M. (2007). Treatment of the Textile Wastewater by Electrocoagulation:
Economical Evaluation. Chem. Eng. J., 128(2-3), 15-161.
Can, O. T., Kobya, M., Demirbas E., Bayramoglu, M. (2006). Treatment of the Textile Wastewater by Combined
Electrocoagulation. Chemosphere, 62(2), 181-187.
Deutsche Normen-DIN (1980). Summarische Wirkungs-und Stoffkenngrssen (Gruppe H), Bestimmung des
Chemischen Sauerstoffbedarfs (CSB) im Bereich ber 15 mg/L (H41), DIN 38 409 H41-2.
Ghr, F., Hermanutz, F. and Oppermann, W. (1994). Ozonation: An important Technique to comply with New
German Laws For Textile Wastewater Treatment, Wat. Sci. Technol., 30, 255 263.
Golder, A. K., Samanta A. N. and Ray, S. (2006). Anionic Reactive Dye Removal from Aqueous Solution using a
New Adsorbent-Sludge Generated in Removal of Heavy Metal by Electrocoagulation. Chem. Eng. J., 122(1-2),
107-115.
ISO 6060 (1986b). Water Quality-determination of chemical oxygen demand. ISO, Geneva.
Khemis, M., Leclerc, J. P., Tanguy, G., Valentin G. and Lapicque, F. (2006). Treatment of Industrial Liquid Wastes
by Electrocoagulation: Experimental Investigations and an overall Interpretation Model. Chem. Eng. Sci., 61(11),
3602-3609.
Lin, S. H. and Chen, M.L. (1997). Treatment of Textile Wastewater by Chemical Methods for Reuse. Wat. Res., 31(4),
868-876.
Mollah, M. Y. A., Schennah, R., Parga, J. R. and Cocke, L. (2001). Electrocoagulation (EC)- Science and
Applications. J. Haz. Mat., B84, 29-41.
Pearce, C. I., Lloyd, J. R. and Guthrie, J. T. (2003). The Removal of Colour from Textile Wastewater using whole
Bacterial Cells: A Review. Dyes Pigments, 58(3),179-196.
Reife, A., and Freeman, H.S. (1996). Environmental Chemistry of Dyes and Pigments. John Wiley & Sons, Inc.,
Canada, p. 329-330.
Schoberl, P., Brik, M., Braun, R. and Fuchs, W. (2005). Treatment and Recycling of Textile Wastewater - Case Study
and Development o a Recycling Concept. Desalination, 171(2), 173-183.

11-13 Haziran 2008

Kompleks Olarak Bal Metal eren Atksularn
Elektrokoaglasyon le Artm
Tlin Arslan, Ik Kabdal, dil Arslan-Alaton, Tuba lmez ve Olcay Tnay
E-posta: ikabdasli@ins.itu.edu.tr

z Bu almada elektrokoaglasyon prosesinin, metal son ilemleri endstrisi kompleks
olarak bal metal ieren atksularna uygulanabilirlii bir asidik nikel inko kaplama
banyosundan kaynak baznda alnan atksu numunesi ile bu ilemi takip eden ykamalar
karakterize etmek zere hazrlanan kompozit numune kullanlarak aratrlmtr. Deneysel
almadan elde edilen sonular; paslanmaz elik elektrodlarn kullanld elektrokoaglasyon
uygulamas ile sz konusu atksulardan nikel ve inko % 100 verimle tamamen giderilebildiini
gstermitir Bu proses ile optimum iletme koullarnda (akm younluu: 22 mA/cm
2
;
balang pH: 6; elektrolit olarak numunenin kendi bnyesindeki znm madde
konsantrasyonundan faydalanlarak) TOK ierii % 50 giderme verimi ile 100 mg/L civarna
drlmtr. Elde edilen bu baarl sonulardan hareketle elik elektrotlarn kullanld
elektrokoaglasyon prosesi kompleks olarak bal metal ieren atksularn artm iin alternatif
bir artma yntemi olarak gsterilmitir.
Anahtar Kelimeler elik elektrodlar; elektrokoaglasyon; kompleks olarak bal metal ieren
atksular; metal son ilemleri endstrisi; nikel ve inko giderimi; organik madde giderimi
1. Giri
Gnmzde metal ieren atksularn artlmas, hem bu tip akmlarn ok eitli kaynaklarnn
olmas, hem de dearj edildikleri alc ortamlarda meydana getirdikleri kirlilik nedeniyle dikkatle
deerlendirilmesi gereken bir konu olarak gndeme gelmektedir. nk metal ieren baz
atksularn artlmasnda eitli problemlerle karlalmaktadr. Sz konusu problemler zellikle
kompleks olarak bal metal ieren atksularn artmnda kendini gstermektedir. Bu tip atksular,
bnyelerinde organik kompleks yapclarn (organik ligandlarn) bulunduu atksular olarak
tanmlanmakta ve kirlenme bazndaki kategorizasyonda metal son ilemleri endstrisinin
kompleks olarak bal metal ieren atksular olarak isimlendirilen bir altkategorisini
oluturmaktadr (USEPA, 1982; 1990). Ancak henz bu altkategori atksularnn artm iin
uygun bir artma teknolojisi tanmlanmamtr. Metal ieren atksularn artmnda ters ozmoz,
evaporasyon, membran filtrasyonu, iyon deiimi gibi artma yntemleri de kullanlmakla birlikte
uygulanndaki kolaylk ve ekonomik olmas nedenleriyle hidroksit ktrmesi yntemi en uygun
artma teknolojisi olarak kabul edilmektedir (USEPA, 1982). Dier taraftan, kompleks olarak
bal metal ieren atksular bu yntemle yeterli dzeyde artlamamakta ve bu altkategori
atksularnn artlmasnda ya bir n artma ilemini takiben hidroksit ktrmesi ya da yksek pH
da hidroksit ktrmesi yntemleri kullanlmaktadr (USEPA, 1982; Kabdal, 1990; Tnay ve
Kabdal, 1994; Tnay ve di., 2004). Hidroksit ktrmesi ynteminde her metal iin
znrln minimum olduu bir optimum pH tanmlanp, uygulama bu optimum pH larda
gerekletirilmektedir. Yksek pH da hidroksit ktrmesinde ise metal znrlnn
minimum olduu pH organik ligandn kompleks yapma kabiliyetine (stabilitesine) ve
konsantrasyonuna bal olarak deiim gsterdiinden bu artma uygulamasnda optimum pH
tanmndan yararlanlamamaktadr. Yksek pH da hidroksit ktrmesi uygulamas organik
142 T. Arslan, I. Kabdal, . Arslan-Alaton ve di.

ligand kompleks olarak balayabilecek bir katyonun ortama ilave edilmesi ile metalin serbest
forma dntrlerek metal hidroksit kat faz olarak ktrlmesi esasna dayanmaktadr
(Kabdal, 1990; Tnay ve di., 1994). Bu ilevi grebilecek katyonun zehirli olmamas ve
organik ligand etkin bir ekilde kompleks olarak balayabilmesi gerekmektedir. Literatrde bu
konuda yer alan almalar sadece kalsiyumun kompleks olarak bal metal ieren atksularn
artmnda kullanlabileceini gstermitir (Kabdal, 1990; Tnay ve di., 1994; Tnay ve
Kabdal, 1994). Bu uygulamada da ancak kalsiyumun yksek dozajlarnda metaller serbest forma
dntrlebilmekte ve metal hidroksitler olarak ktrlebilmektedir. Organik ligand ise
kalsiyum ile kompleks oluturarak hibir deiime uramadan artlm atksularn bnyesinde
bulunmaktadr. Dier bir ifadeyle yksek pH da hidroksit ktrmesi sonrasnda; kompleks yapc
madde kalsiyum ile bal olmas nedeniyle; organik madde giderimi mmkn olamamaktadr.
Dolaysyla kompleks olarak bal metal ieren atksulardan hem ar metal hem de organik
madde gideriminin gerekletirilebilecei yeni artma uygulamalarnn aratrlmas
gerekmektedir. Bu ama dorultusunda; gerek organik gerekse inorganik kirleticilerin etkin bir
ekilde giderilebildii elektrokoaglasyon prosesi sz konusu atksularn artm iin alternatif bir
yntemi olarak gndeme gelmektedir.
Elektrokoaglasyon yntemi atksuda koaglan ilevi gren iyonlar oluturmak zere kurban
elektrotlarn kullanld, adsorpsiyon, birlikte ktrme, kimyasal oksidasyon-redksiyon ve
flotasyon gibi pek ok giderme mekanizmasn ieren karmak bir prosestir. Elektrokoaglasyon
prosesi (i) elektrolitik oksidasyon esnasnda znen elektrot ile koaglan trlerin oluumu, (ii)
kirleticilerin destabilizasyonu, partikl sspansiyonu ve emlsiyonlarn paralanmas ve (iii)
destabilize olmu partikllerin floklar oluturmak zere yumaklamas olmak zere adm
kapsamaktadr. Bu proses ile kk koloidal partikller etkin bir ekilde destabilize
edilebilmektedir. Elektrokoaglasyon uygulamasnn gerekletirildii ekipmanlar (reaktrler)
basittir ve iletimi kolaydr. Uygulama esnasnda ortamdaki elektrolit konsantrasyonu (znm
madde ierii) akm retmek iin yeterli olduu durumlarda herhangi bir kimyasal madde
ilavesine ihtiya duyulmamaktadr. Bu proseste znm madde ieriine bal olarak minimum
seviyede amur olumaktadr. Oluan bu amur temel olarak metal oksitleri/hidroksitleri iermesi
nedeniyle kolay kebilir ve susuzlatrlabilir bir yap sergilemektedir. Elektroliz srasnda
retilen gaz kabarcklar flotasyonu hzlandrmaktadr (Mollah ve di., 2001).
Yukarda sralanan avantajlar nedeniyle elektrokoaglasyon prosesi, son yllarda, endstriyel
atksulardan renk, organik madde, ya ve gres ve eitli inorganik kirleticilerin gideriminde
dier fizikokimyasal ve kimyasal yntemlere alternatif bir uygulama olarak gsterilmektedir.
Literatrde, elektrokoaglasyon prosesiyle ar metal gideriminin gerekletirildii almalar
mevcut olmakla birlikte bu aratrmalarn ou sentetik olarak hazrlanm numuneler
kullanlarak gerekletirilmitir (Juang ve Wang, 2000; Juang ve Lin, 2000; Subbaiah ve di.,
2002; Lai ve Lin, 2003; Adhaum ve di., 2004; Lai ve Lin, 2004; Goa ve di., 2005). Bir
metalin belirli miktarnn distile suda zlmesi ile hazrlanan bu sentetik numuneler metal son
ilemleri endstrisi faaliyetleri sonucu oluan atksu akmlarn temsil edememektedir. Zira
atksular bu banyo reetelerinde bulunan dier kimyasal maddeleri de bnyesinde
bulundurmaktadrlar. Baz hallerde, kompleks yapc madde rneinde olduu gibi, bu kimyasal
maddeler artma uygulamasn olumsuz ynde etkileyebilmektedir. Bu nedenle
elektrokoaglasyon uygulamasnn gerek atksu rnekleri kullanlarak gerekletirilmesi
maksimum giderme verimlerinin elde edilecei optimum iletme koullarnn belirlenmesi
asndan nem tamaktadr.
Bu almada kompleks olarak bal metal ieren atksular temsil etmek zere bir asidik nikel
inko kaplama banyosundan alnan numuneler, paslanmaz elik elektrodlarn kullanld
Kompleks Olarak Bal Metal eren Atksularn Elektrokoaglasyon le Artm 143

elektrokoaglasyon uygulamasna tabi tutularak sz konusu prosesin uygulanabilirlii ve bu
uygulamada nemli iletme parametrelerinden olan elektrolit konsantrasyonunun, balang pH
snn ve akm younluunun gerek organik madde gerekse nikel ve inko giderimi zerine
etkileri incelenmitir.
2. Materyal ve Metot
2.1. Asidik Nikel ve inko Kaplama Banyo Numunesi
Deneysel almada kullanlan numune asidik nikel ve inko kaplama ileminin
gerekletirildii bir fabrikadan temin edilmitir. Potasyum klorr mevcudiyetinde nikel, inko,
kompleks yapc madde ve parlatc, tayc vb. dier banyo yardmclarn ieren banyonun
kaplama uygulamas dklmesi esnasnda kaynak baznda alnan numune ve bu ilemi takip
eden durulama admlarn da karakterize etmek zere 1/100 orannda distile su ile
seyreltilmitir. Bu banyo bnyesinde bulunana organik kompleks yapc madde sadece
zeltideki nikel ile Kaplama prosesindeki tm admlardan kaynaklanan atksular karakterize
etmek zere hazrlanan kompozit numunenin karakteri Tablo 1 de verilmitir. Banyonun
hazrlannda kullanlan organik kompleks yapc madde sadece nikeli kompleks olarak
balamakta inkoyla ise herhangi bir kompleks bileik oluturmamaktadr.
Tablo 1. Kompozit Numune Karakteri
TOK KO Nikel inko Klorr
pH (mg/L) (mg/L) (mg/L) (mg/L) (mg/L)
6.78-7.02 173-207 440-490 275-291 226-236 1350-1477
2.2. Elektrokoaglasyon nitesi
Elektrokoaglasyon deneyleri 34.3 cm uzunluunda, 12.5 cm geniliinde, 28.3 cm
yksekliinde aside dayankl cam ve polietilen malzemeden yaplm dikdrtgen kesitli bir
elektrokoaglatrde gerekletirilmitir. Alt adet paralel bal elektrot reaktr tabanna yatay
olarak 2 mm aralklarla yerletirilmi olup; tamamen zeltiye batm durumdadr. Elektrod
materyali olarak her biri 11.9 cm uzunluunda, 1.02 cm apnda 38.5 cm2 aktif yzey alanna
sahip 316 (SS) paslanmaz elik elektrotlar kullanlmtr. Elektrokoaglatrde akm ve voltaj
kontrol dijital, Maksimel Professional Systems UPS 023 marka, 0-20 V gerilim ve 0-60 A
akm ayarl, doru akm g kayna ile salanmtr.
2.3. Deneylerin Yrtl
Kompozit numune, pH s istenilen balang deerine ayarlandktan sonra, reaktre
konulmutur. G kayna zerinde istenen akm ve voltaj ayarlamas yapldktan sonra
elektrokoaglatr altrlmtr. Organik madde ve metal giderim verimlerini zamana bal
olarak belirlemek amacyla reaktrden 0-120 dakikalk zaman diliminde numuneler alnmtr.
Zamana bal alnan numunelerin hemen pH lar llm ve bu adm takiben hemen szme
ilemi gerekletirilmitir. Szme ileminde Sartorius AG marka 0.45 m gzenek apndaki
selloz asetat filtreler ve Millipore szme dzenei kullanlmtr.


2.4. Analiz Yntemleri
Deneyler srasnda pH lmlerinde 0.001 duyarlkl Orion 720A+ marka pH-metre
kullanlmtr. Balang pH snn istenilen deere getirilmesi iin asit gerekli olduunda HCl
(0.1N), baz gerekli olduunda ise; banyo reetesi potasyum tuzlar ierdiinden,
kompozisyonunun deitirilmemesi amacyla; KOH (0.1 N), kullanlmtr. TOK lmleri
Shimadzu marka VPCN model karbon analizr ve metal lmleri ise ATIUNICAM 929
model atomik absorpsiyon spektrofotometresi kullanlarak gerekletirilmitir. Deneylerdeki
lmler srasnda kullanlan tm analiz yntemleri, KO hari, Standart Yntemlere uygun
olarak yaplmtr (APHA, 2005). KO lmlerinde ISO 6060 (ISO, 1986) yntemi
kullanlmtr. Deneylerde kullanlan tm kimyasal maddeler analitik saflktadr.
3.1. Balang pH snn Etkisi
Kullanlan elektrot malzemesine bal olarak elektrokimyasal artma uygulamasnn
gerekletirildii balang pH deeri olduka nem tamaktadr. elik veya demir elektrotlar
kullanlmas durumunda uygulamann gerekletirildii pH deerlerine bal olarak giderme
mekanizmalarnda deiim sz konusu olabilmektedir. Asidik pH larda ortamda elektrolit olarak
NaCl bulunmas durumunda oksidasyon ve koaglasyon mekanizmalarnn her ikisi ile birlikte
kirletici giderimi sz konusu olur iken alkali pH larda oksidasyon mekanizmas etkisini
kaybedebilmektedir. Bu nedenle balang pH snn organik madde ve ar metal giderme
verimi zerine etkisinin belirlenmesi amacyla yrtlen denemelerde klorr konsantrasyonu
sabit tutulmutur. Klorr konsantrasyonunu sabit tutmak amacyla balangta kompozit
numunenin pH s HCl ile 3 e ayarlanm ve daha sonraki pH ayarlamalar KOH ile yaplmtr.
Balang pH snn proses verimi zerine etkisini belirlemek amacyla sabit klorr
konsantrasyonunda (1615 mg /L) ve 22 mA/cm
2
sabit akm younluunda balang pH s 3 ile
10 arasnda bir seri elektrokoaglasyon denemesi gerekletirilmitir (Arslan, 2008). Bu
denemelerde zamana bal elde edilen TOK, nikel ve inko giderimleri srasyla ekil 1, 2 a ve
2b de gsterilmitir.

ekil 1. Balang pH snn TOK giderimi zerine etkisi.
60
80
100
120
140
160
180
200
220
0 20 40 60 80 100 120 140
Sre (dk)
T
O
K

(
m
g
/
L
)
pH 3
pH 4
pH 5
pH 6
pH 7
pH 8
pH 10

Balang pH snn proses verimi zerine etkisini belirlemek zere yrtlen deneysel
almalardan elde edilen TOK giderimleri ve ulalan konsantrasyonlar deerlendirildiinde
reaksiyonun ilk 75 dakikasnda artan sre ile organik madde gideriminde bir art meydana
geldii sylenebilmektedir. 75 dakikadan daha uzun reaksiyon srelerinde ise organik madde
giderim hz yavalamaktadr. 120 dakikaya uzatlm elektrokoaglasyon uygulamalarnda
ulalan TOK giderimleri ise % 50 mertebesindedir. Bu denemelerden elden edilen dier bir
sonu ise elektrokoaglasyon uygulamasnda organik madde giderme veriminin pratik olarak
balang pH sndan etkilenmedii eklindedir.
Balang pH snn metal artm zerine etkisi iin bir deerlendirme yapldnda, ekil 2a ve
2b den de grld zere, nikel ve inko giderme verimlerinin srasyla uygulamann ilk 60 ve
40 dakikalarnda balang pH s ile nemli lde deiim gsterdii sylenebilmektedir.
Ancak, metal giderimlerinin ve llen metal konsantrasyonlarnn elektrokoaglasyon
prosesinde ulalan pH lar ve TOK konsantrasyonlar ile ilikilendirilmesi daha anlaml bir
yaklam olarak grnmektedir. Zira elektrokoaglasyon uygulamasnda ar metal giderim
mekanizmas metallerin znmeyen veya znrl ok dk olan hidroksit tuzlarna
dnmesi ve kat faz olarak kmesi esasna dayanmaktadr. Ancak bir metalin hidroksit olarak
ktrlebilmesi iin hidroksil ligandlar dnda herhangi bir kompleks yapc madde (ligand)
ile bal olmamas dier bir ifadeyle serbest formda ve hidroksokompleks bileikler halinde
bulunmas gerekmektedir. Materyal ve Metot blmnde de belirtildii zere bu almada
kullanlan metal kaplama banyosunun bnyesinde bulunan kompleks yapc madde inko ile
herhangi bir kompleks bileik oluturmamaktadr. Bu nedenle kompozit numunenin bnyesinde
bulunan inko metal znrlnn minimum olduu pH deeri olarak tanmlanan optimum
pH deerine veya bu pH ya yakn deerlere ulaldnda (pH>8) etkin olarak
giderilebilmektedir. Sz konusu deney koullarnda inko konsantrasyonun 0.5 mg/L nin altna
drlmesi iin gerekli olan minimum elektrokoaglasyon sresinin 45 dakika olduu ekil 2b
den de grlmektedir. Kompleks olarak bal nikelin hidroksit olarak ktrlebilmesi iin ise
ncelikle kompleks yapc maddenin belirli bir seviyeye kadar artm gerekmektedir. ekil 1 ve
2a birlikte deerlendirildiinde, etkin nikel gideriminin TOK konsantrasyonun 100 mg/L ler
mertebesine dt srelerde gerekletii grlmektedir. Ancak kompleks yapc maddeden
kaynaklanan organik maddenin bu seviyelerdeki giderimi nikel konsantrasyonunun 1 mg/L nin
altna drlmesi iin yeterli olmamaktadr. Etkin nikel giderimi iin TOK konsantrasyonun
100 mg/L indirilmesiyle birlikte zeltide ulalan pH nn 10.5 zerinde olmas da
gerekmektedir. TOK konsantrasyonun 100 mg/L civarnda olduu ancak zeltide ulalan pH
nn 10.5 altnda kald koullarda (rnek: 60 dakikadaki sonular) nikel konsantrasyonlarnn
10 mg/L ler mertebesine dm olmas bu sonucu desteklemektedir. Elde edilen bu
sonulardan hareket ile TOK konsantrasyonun 100 mg/L ye indii sre sonunda kompleks
yapc maddenin nikel ile yapt kompleks trn bozunduu ve nikelin hidroksit olarak
kelebilecek forma dnt sylenebilmektedir.
Balang pH snn etkisini saptamak iin yrtlen elektrokoaglasyon denemelerinin sonunda
oluan amur miktarlar ve ulalan pH lar baz alnarak organik madde ve metal giderim
mekanizmasn belirlemek amacyla bir seri koaglasyon deneyi gerekletirilmitir. Bu
denemelerde elektrokoaglasyon uygulamasndaki durumu karakterize etmek amacyla
koaglan olarak FeCl
3
kullanlmtr. FeCl
3
dozajlar elektrokoaglasyon uygulamas sonunda
oluan amurdaki demir miktarna edeer olacak ekilde yaplm ve elde edilen sonular
Tablo 2 de verilmitir.


ekil 2. Balang pH snn nikel (a) ve inko (b) giderimleri zerine etkisi.
Tablo 2. Koaglasyon Uygulamalar Sonular
ktrme
pH s
TOK inko Nikel
AKM
(mg/L)
Konsantrasyon Giderim Konsantrasyon Giderim Konsantrasyon Giderim
mg/L % mg/L % mg/L %
6.97*
206* - 226* - 288* -
-
7.99 133 35 5.66 97 1.2 100
13220
9.92 129 37 0.3 100 0.7 100
12110
11.71 174 16 0.21 100 0.1 100
13500
11.58 161 22 0.17 100 0.2 100
12910
* Kompozit numune karakteri

Tablo 2 den de grlecei zere koaglasyon uygulamalarnda TOK giderimleri % 37 ile snrl
kalmtr. Oysa elektrokoaglasyon denemeleri sonunda % 57 lere varan daha yksek TOK
giderimleri elde edilmitir. pH 7.99 da yrtlen koaglasyon denemesinde elde edilen TOK
giderimi (% 35), balang pH s 6 da yrtlen elektrokoaglasyon uygulamasnn 60.
dakikasnda (ulalan pH 7.94) % 10 daha dktr. 75 dakikada llen de ise % 17 ilave TOK
giderimi elde edilmitir. Elektrokoaglasyonun 75. dakikasnda ulalan pH 9.94 tr ve pH 9.92
deki koaglasyon deneyi TOK sonucuyla karlatrma yapmaya imkan tanmaktadr.
Elektrokoaglasyon denemesinin 60 ve 75 dakikasnda oluan amur miktarlarnn
koaglasyonkilerden ok daha dk olduu dnldnde ilave organik madde
giderimlerinin adsorpsiyon ve flok iinde tutulma mekanizmas dndaki bir giderim ile
saland sylenebilmektedir. Bu mekanizmann ise oksidasyon olduu dnlmektedir.
Alkali pH larda klorrn oksidasyon gcn kaybetmesi nedeniyle elektrokoaglasyon
denemesinde (balang pH s 6 daki) pH 10.5 e ulatnda ilave TOK gideriminin olmamas da
bu gr desteklemektedir.
Koaglasyon-floklasyon denemelerinde pH 7.99 ve 9.92 de nikel konsantrasyonlar srasyla
1.2 ve 0.7 mg/L olarak llmtr. Oysa elektrokoaglasyon denemesinde (balang pH s 6)
pH 7.94 ve 9.54 e ulatnda llen nikel konsantrasyonlar srasyla 23 ve 4 mg/L dir. KOH
ile yrtlen hidroksit ktrmesinde ise pH 8 de nikel konsantrasyonu 173 mg/L pH ise 51
mg/L olarak llmtr (Arslan, 2008). Tm deney verileri karlatrldnda, nikel giderim
mekanizmasnn sadece hidroksit ktrmesi olmad adsorpsiyon ve/veya flok iinde
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220
240
260
280
0 20 40 60 80 100 120 140
Sre (dk)
N
i
k
e
l

(
m
g
/
L
)
pH 3
pH 4
pH 5
pH 6
pH 7
pH 8
pH 10
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220
240
0 20 40 60 80 100 120 140
Sre (dk)
i
n
k
o

(
m
g
/
L
)
pH 3
pH 4
pH 5
pH 6
pH 7
pH 8
pH 10

tutulmayla da bir miktar giderimin gerekletii grne varlmaktadr. En yksek Fe(OH)
3

floklarnn mevcut olduu koaglasyon denemelerinde en yksek nikel giderimlerinin elde
edilmi olmas da bu gr desteklemektedir.
3.2. Elektrolit Konsantrasyonunun Etkisi
Ortamda elektrolit olarak NaCl bulunmas durumunda elektrokoaglasyon uygulamas
esnasnda klor (Cl
2
) ve hipoklorit (OCl
-
) oluumu sz konusu olmaktadr. Yaplan literatr
almalar sonucunda NaCl n sadece yeterli akm salamak iin gerekli olan iletkenlii
artrmad ayn zamanda asidik koullarda oksidan oluumuna sebep olduu grlmtr.
Bunun sonucunda oksidan oluumu nedeniyle elektrokoaglasyon prosesinde hem oksidasyon-
redksiyon hem de koaglasyon mekanizmalarnn her ikisi de organik madde gideriminde
etkili olduu sonucu nem kazanmtr. Ancak oksidasyon mekanizmasnn etkili olabilmesi
iin prosesin pH 11 den kk deerlerde yrtlmesi gerekmektedir. Zira pH 11 in zerindeki
deerlerde OCl
3
-
ve OCl
4
-
iyonlarnn oluumu nedeniyle oksidasyon gcnde nemli dler
meydana gelmektedir. Bu nedenle elektrolit konsantrasyonunun proses verimi zerine etkisi
balang pH s 6 da belirlenmitir.
Elektrolit (klorr) konsantrasyonunun elektrokoaglasyon proses verimi zerine etkisi 22
mA/cm
2
sabit akm younluunda ve balang pH s 6 da kompozit numuneye NaCl ilaveleri
yaplarak aratrlmtr. Bu ama dorultusunda kompozit numunedeki toplam klorr
konsantrasyonu 1500 g/L den (numunedeki orijinal klorr ve pH ayar iin kullanlan HCl den
gelen klorrn toplam) 3000 mg/L ye kadar artrlmtr. Bu denemelerde elde edilen TOK,
nikel ve inko giderimleri srasyla ekil 3, 4a ve 4b de gsterilmitir.

ekil 3. Elektrolit (klorr) konsantrasyonunun TOK gideriminde etkisi
Klorr konsantrasyonunun etkisinin aratrld elektrokoaglasyon denemelerinde zamana
bal olarak elde edilen TOK giderimleri incelendiinde (ekil 3) 75 dakikaya kadar artan
srelerde organik madde gideriminde art meydana geldii sylenebilmektedir. Bununla
birlikte 3000 mg/L konsantrasyonuna kadar artan klorr dozajlarnda TOK gideriminde belirgin
bir iyilemenin olmad grlmektedir. Bu deneysel alma verilerinden, denemelerin
yrtld reaksiyon koullarnda, kompozit numunenin bnyesinde bulunan klorr miktarnn
elektrokoaglasyon uygulamas iin yeterli olduu ve elektrolit konsantrasyonunu artrmak iin
dardan klorr ilavesine gerek olmad sonucuna varlmaktadr.
60
80
100
120
140
160
180
200
220
0 20 40 60 80 100 120 140
Sre (dk)
T
O
K

(
m
g
/
L
)
1500 mgCl/L
1875 mgCl/L
2250 mgCl/L
2635 mgCl/L
3000 mgCl/L

Klorr konsantrasyonundaki artn nikel giderimleri zerine etkisi yine ulalan pH ve TOK
konsantrasyonlar ile ilikilendirilebilmektedir. TOK konsantrasyonlarnn 100 mg/L nin altna
indii ve ulalan zelti pH larnn 10.5 dan yksek olduu srelerde nikel konsantrasyonlar 1
mg/L den kk deerler olarak llmtr (bkz ekil 4a). Bu deneysel almada kompozit
numunenin orijinal klorr konsantrasyonunda (1500 mg/L) yrtlen uygulamada zamana bal
en yksek nikel giderimleri elde edilmitir. Ayn zaman diliminde, klorr konsantrasyonun nikel
giderimi zerine etkisini belirlemek zere gerekletirilen dier denemelere gre, daha yksek
giderme verimlerinin elde edilmesi proses esnasndaki pH deiimleri ile izah edilebilmektedir.
Zira 1500 mg/L klorr konsantrasyon ile yrtlen elektrokoaglasyon denemesinde hzl bir
pH deiimi tespit edilmitir. rnein ilk 30 dakikalk zaman dilimi sonunda dier denemelerde
ulalan pH lar 6.6-6.9 civarnda kalrken 1500 mg/L klorr konsantrasyonlu denemede 11.7
olarak belirlenmitir (Arslan, 2008). Bu denemelerde de yine etkin inko giderimleri elde
edilmitir (bkz ekil 4b).

ekil 4. Elektrolit (klorr) konsantrasyonunun nikel (a) ve inko (b) giderimleri zerine
etkisi
Kaynaklar
Adhoum, N., Monser, L., Bellakhal, N., ve Belgaied, J. E. (2004). Treatment of electroplating wastewater containing
Cu
2+
, Zn
2+
and Cr
6+
by electrocoagulation, J. Haz. Mat., B112, 207-213.
APHA (2005). Standard methods for the examination of water and wastewater, 21
th
ed., American Public Health
Association/American Water Works Association/Water Environment Federation, Washington DC, USA.
Arslan, T. (2008). Kompleks olarak bal metal ieren atksularn elektrokoaglasyon ile artm, Yksek Lisans Tezi,
Fen Bilimleri Enstits, stanbul Teknik niversitesi, stanbul, Ocak 2008.
Gao, P., Chen, X., Shen, F. ve Chen, G. (2005). Removal of chromium(VI) from wastewater by combined
electrocoagulationelectroflotation without a filter, Sep. Pur. Tech., 43, 117123.
ISO (1986). Water quality determination of the chemical oxygen demand, Ref. No. ISO 6060-1986.
Juang R.-S. ve Wang S.-W. (2000). Electrolytic recovery of binary metals and EDTA from strong complexed
solutions, PII: S0043-1354, 00061-0.
Juang, R.-S. ve Lin, L.-C. (2000). Efficiencies of electrolytic treatment of complexed metal solutions in a stirred cell
having a membrane separator, J. Membrane Sci., 171, 1929.
Kabdal, N. I. (1990). Kompleks olarak bal metallerin hidroksit ktrmesi ile artm, Yksek Lisans Tezi. Fen
Bilimleri Enstits, stanbul Teknik niversitesi, stanbul, Ocak 1990.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220
240
260
280
0 20 40 60 80 100 120 140
Sre (dk)
N
i
k
e
l

(
m
g
/
L
)
1500 mgCl/L
1875 mgCl/L
2250 mgCl/L
2635 mgCl/L
3000 mgCl/L
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220
240
0 20 40 60 80 100 120 140
Sre (dk)
i
n
k
o

(
m
g
/
L
)
1500 mgCl/L
1875 mgCl/L
2250 mgCl/L
2635 mgCl/L
3000 mgCl/L

Lai, C. L. ve Lin, S. H. (2003). Electrocoagulation of Chemical Mechanical Polishing (CMP) wastewater from
semiconductor fabrication, Chem. Eng. Journal, 95, 205-211.
Lai, C. L. ve Lin, S. H. (2004). Treatment of Chemical Mechanical Polishing wastewater by electrocoagulation:
System performances and sludge settling characteristics, Chemosphere, 54, 235-242.
Mollah, M. Y. A., Schennach, R., Parga, J. R. ve Cocke, D. L. (2001). Electrocoagulation (EC)-science and
applications, J. Haz. Mat., B84, 29-41.
Subbaiah, T., Mallick, S. C., Mishra, K. G., Sanjay, K. ve Das, R. P. (2002). Electrochemical precipitation of nickel
hydroxide, J. Power Sources, 112, 562569.
Tnay, O. ve Kabdal, N. I. (1994). Hydroxide precipitation of complexed metals, Wat. Res., 28, 2117-2124.
Tnay, O., Kabdal, N. I. ve Tal, R. (1994). Pretreatment of complexed metal wastewaters, Wat. Sci. & Tech., 29
(9), 265-275.
Tnay, O., Kabdal, N. I., ve Hung, Y. (2004). Metal finishing industry in handbook of industrial hazardous waste
treatment, Marcel Dekker Inc., 2
nd
ed., Revised and Expanded, Editors: Wang, L. K., Hung, Y., Lo, H. H., ve
Yapijakis, C. (ISBN 0-8247-4114-5).
USEPA (1982). Development document for effluent limitations guidelines and standards for the metal finishing,
point source category, EPA/440/1-82/091-b.
USEPA, (1990) Guides to pollution prevention, the fabricated metal products industry, EPA/625/7-90/006.

11-13 Haziran 2008

Elektrokoaglasyon Metodu le Sulardan Fosfat Giderimi
zerine Sistem Parametrelerinin Etkinlik Sralamasnn
Belirlenmesi
Yaln evki Yldz, Gke Didar Halolu, Zleyha Bingl, ahset rdemez
Atatrk niversitesi, evre Mhendislii Blm, 252409, Erzurum.
E-posta: yyildiz@atauni.edu.tr; ysevki@yahoo.com

z Bu almann amac sulardan fosfat iyonlarnn elektrokoaglasyon metodu ile
giderilmesinde sistem parametrelerinin etkinlik sralamasnn belirlenmesidir. Sistem
parametreleri olarak Balang Fosfat Konsantrasyonu(50-500 PO4-P mg/L), Balang pH
deeri(4-7), Destek Elektrolit Konsantrasyonu (0-10 mM), Destek Elektrolit Tr(NaCl,
NaNO
3
, Na
2
SO4 ve CaCl
2
) ve Akm Younluu (0.25-1.00 mA/cm
2
) seilmi her bir parametre
drt seviyeli olarak incelenmitir. Deney sistemi 6 ift alminyum plaka elektrottan
olumaktadr. Elektrotlar aras mesafe 5 mm ve toplam elektrot alan 1500 cm
2
olup, sistem
kesikli ve sabit akm modunda iletilmi olup 15 dakikalk reaksiyon sresinin sonunda
reaktrden numunelere alnarak membran filtre yardmyla szlm ve fosfat analizleri
yaplmtr. Elde edilen fosfat giderme verimlerine Deiken Analizi (ANOVA) uygulanarak
F deerleri hesaplanmtr. Elde edilen deiken analizi tablosuna gre hesaplanan F
deerlerinin srasyla Balang Fosfat Konsantrasyonu, Balang pHs, Destek Elektrolit
Konsantrasyonu, Destek Elektrolit Tr, ve Akm Younluu iin 744.6, 106.6, 2.95, 153.2 ve
190.31 olduu grlmtr. Hesaplanan F deerlerine bal olarak elde edilen fosfat giderme
verimlerinde etkinlik sras bykten ke doru Balang Fosfat Konsantrasyonu, Akm
Younluu, Destek Elektrolit Tr ve Balang pHs, eklinde gzkmektedir. Destek
Elektrolit Konsantrasyonunun ise giderme verimi zerinde anlaml bir etkisi bulunmamaktadr.
Aratrmann Destek Elektrolit Trnn etkisinin alld ksmnda zellikle destek elektrolit
olarak CaCl
2
kullanld denemelerde olduka ilgin sonular elde edilmitir. Bu sebeple
CaCl
2
n sistem zerinde klasik bir destek elektrolitten daha farkl bir etkisi olduu sylenebilir.
Zira ortam pHs 4.5-8.5 aralnda olduunda fosfat iyonlar ile birlikte ortamda kalsiyum
iyonlarnnda bulunmas durumunda fosfat iyonlar hidroksi-apatitler formunda
kelmektedirler. Bu sebeple sistem zerinde en etkili parametrelerin balang fosfat
konsantrasyonu, akm younluu ve balang pH deeri olduu sylenebilir.
Anahtar Kelimeler alminyum elektrot; deiken analizi(ANOVA); elektrokoaglasyon; fosfat
giderimi
Sembol/Notasyon
C
p
Balang fosfat konsantrasyonu (mgP/L)
pH
b
Suyun balang pH deeri (-)
DET Destek elektrolit tr (-)
DEK Destek elektrolit konsantrasyonu (mM)
AY Akm younluu (mA/cm
2
)
q
Fosfat giderme verimi (%)

152 Y. . Yldz, G. D. Halolu, Z. Bingl ve di.

1. Giri
Fosfor canllara gerekli temel besin maddelerindendir. Hcrelerde nkleik asitlere enerji
aktarmlarn salayan ATP maddelerinin, hcre zarnn yapsnda ayrca di ve kemiklerde
bulunur. Fosforun temel kayna yer kabuundaki temel kayalar ve ikinci byk rezervi ise
sulardr. Fosfor dngsnn temelini fosforun karalardan denizlere, denizlerden de yine karalara
tanmas tekil eder.
Gemite fosfor su ebekelerinde, korozyonu nlemek ve kazanlarda kire tabakas oluumunu
kontrol etmek zere kullanlmaktayd. Bugn ise fosfor, yzeysel sularn biyolojik reme
potansiyelini saptamak ve alc sulara dearjda fosfor limitlerini ortaya koymada bir faktr
olarak ele alnmakta ve deerlendirilmektedir. zellikle gllere verilebilecek fosfor miktarlar
iin kesin limitler konulmutur. Fosfor tayinleri atksu artma tesisi almalarnda ve nehir
kirlenmesi kontrol alanlarnda rutin bir ilem olarak yaplmaktadr.
Fosforun biyolojik artmada besi maddesi olarak grev yapmas nedeniyle birok endstriyel
atksu artma tesislerinde kontrol gerekmektedir. Fosfat bileiklerinin meydana getirdii
sorunlar arasnda en nemlisi trfikasyondur. trfikasyon, gerek tabii sreler gerekse insan
faaliyetleri sonucu su yataklarndaki mikroorganizmalar beslemeye yarayan besin maddelerinin
artmas eklinde tanmlanabilir.(rdemez 2004)
Fosfor giderme adsorpsiyon, kimyasal ktrme, iyon deiimi, elektrodiyaliz gibi kimyasal
tekniklerle yapld gibi; uucu kl adsorpsiyonu, membran filtrasyon ve elektrokoaglasyon
ile de yaplmaktadr. Bu metotlar arasnda en yaygn kullanlanlar adsorpsiyon ve kimyasal
ktrmedir.(Johansson ve Gust 2000; Agyei ve di. 2000; Rao ve di. 2002; Lin ve Chang
2001; Bayat 2002; Kao ve di. 2000, rdemez ve di. 2004; Yldz 2004) Sulardan fosfatn
giderilmesi, znr formda bulunan fosfatn znmeyen kat formlara dntrlmesi esasna
dayanr. Elde edilen bu kat faz daha sonra keltme yada filtrasyon gibi bir kat-sv ayrma
ilemi sayesinde sudan ayrlr. Atksu artma uygulamalarnda, en youn ve baarl uygulama
Al
3+
, Ca
2+
, Fe
3+
ve nadiren Fe
2+
gibi znm katyonlarn kullanlarak fosfatn ktrlmesidir.
Demir ve alminyum suda bulunduunda dk pH blgesinde (<6.5), FePO
4
ve AlPO
4

oluurken, (>6.5) blgesinde demir ve alminyum oksit ve hidroksitlere dnmektedir.
Fosfatn kalsiyum iyonlar ile ktrlmesinde ise fosfatn apatit ve hidroksiapatitlere
dnmesi sebebiyle daha yksek pH deerleri daha uygun olmaktadr.(Grubb ve di. 2000)
1.2. Elektrokoaglasyon
Elektrokoaglasyon; znebilen ve yumaklatrc zellie sahip metal (alminyum ve demir
gibi) bir elektrotun kullanld elektrokimyasal atksu artm srecidir (Koparal ve di. 1999).
Elektrokoaglasyon ile kimyasal koaglasyon arasndaki fark esasen alminyum yada demirin
sisteme ilave edilme eklidir (Donini ve di.. 1994). Elektrokoaglasyonda yumaklatrma ve
kelme mekanizmalar sisteme kimyasal madde ilavesi ile deil, elektrokimyasal reaktrdeki
elektrotlar aracl ile gerekletirilmektedir (Koparal ve di. 1999). Elektrokoaglasyon;
kolloidlerin, sspansiyonlarn ve emlsiyonlarn elektriksel yklerden etkilendii gereine
dayanr. Bu sebeple uygun elektrotlarla ykl taneciklere ilave elektriksel ykler uygulanrsa,
taneciklerin yzey ykleri ntralize edilir ve birok tanecik kolaylkla sudan ayrlabilecek daha
byk boyutta aglomerler oluturmak zere birleir (tveren veKoparal 1997).
Elektrokoaglasyon ileminde elektrot malzemesinin seimi sistemin kalbini oluturur. Bu
sebeple uygun elektrot malzemesinin seimi ok nemlidir. En yaygn elektrot malzemeleri
demir ve alminyumdur. Her ikisi de genellikle ucuz, kolay bulunabilen ve etkili malzemelerdir
(Chen ve di.. 2000).
Elektrokoaglasyon Metodu le Sulardan Fosfat Giderimi zerine Sistem Parametrelerinin Etkinlik
Sralamasnn Belirlenmesi
153

Elektrot malzemesi olarak demir kullanldnda elektrot reaksiyonlar (Yldz, 2003),
Katotta;
) ( 4 8 ) ( 8
2
g H e aq H + +
+
(1)
Anotta;
+
+ e aq Fe s Fe 8 ) ( 4 ) ( 4
2
(2)
zeltideki znm oksijen ile;
) ( 8 ) ( 4 ) ( ) ( 10 ) ( 4
3 2 2
2
aq H OH Fe g O l O H aq Fe
+ +
+ + + (3)
ve nihai olarak toplam reaksiyon ise
) ( 4 ) ( ) ( 4 ) ( ) ( 2 ) ( 4
2 3 2 2
g H s OH Fe g O l O H s Fe + + + (4)
eklinde zetlenebilir.
Ayrca elektrot malzemesi olarak alminyum kullanlmas durumunda katotta (1) nolu
reaksiyon cereyan ederken anot ve zelti reaksiyonlar aada verildii ekilde oluur:
Anotta;
+
+ e Al Al 3
3
(5)
zeltide;
) ( 3 ) ( 3 ) (
3 2
3
aq H OH Al O H aq Al
+ +
+ + (6)
Yukardaki reaksiyonlarda grld zere elektrokoaglasyon; ykseltgenme, yumak oluumu
(yumaklama) ve yzdrmenin (flotasyonun) bir bileimidir (Ciardelli ve Ranieri 2000).
Katottan kan hidrojen gaz kabarcklar oluan yumaklara yaparak onlar yzmeye zorlar ve
reaktrn st ksmna doru kaldrrlar. Bu elektrokoaglasyon ilemine elektroflotasyonun
elik ettiinin tipik bir kantdr (Kovatcheva ve Parlapanski 1999; Jiang ve di.. 2002).
2.1. Deney Sistemi
Kullanlan deney sistemi ekil 1de gsterildii gibidir. Deney sistemi 6 ift alminyum plaka
elektrottan olumaktadr. Elektrotlar aras mesafe 5 mm. ve toplam elektrot alan 1500 cm
2
olup,
sistem kesikli ve sabit akm modunda iletilmitir. Reaktre 850 ml sentetik olarak
hazrlanm(KH
2
PO4 kullanlarak) fosfat zeltisi konulduktan sonra sistem manyetik kartrc
ile 150 Dev/dak. lk hzda kartrlm ve dier sistem parametreleri(Akm Younluu,
Balang pH deeri vb.) belirlenen deerlere ayarlandktan sonra 15 dakikalk reaksiyon
sresinin sonunda reaktrden numuneler alnarak membran filtre yardmyla szlm ve
Standart Metotlara (AWWA, 1985) gre fosfat analizleri yaplmtr.

1. Sabit scaklk sirklatr 5. Reaktr
2. Doru akm g kayna 6. Elektrotlar
3. Dijital ampermetre 7. Manyetik kartrc
4. Dijital Voltmetre
ekil 1. Elektrokoaglasyon denemelerinde kullanlan deney sistemi
2.2. Deneysel Parametreler Ve Deiken Analizi
Denemelerde kullanlan deikenler ve bu deikenlere ait parametre seviyeleri tablo 1de
verildii gibidir. Tablo 1de verilen parametrelerin her biri iin 4 farkl seviyede iki tekrarl
deneyler yaplm, performans kriteri olarak fosfat giderme verimleri alnmtr. Her art iin
yaplan iki deneye gre fosfat giderme verimlerinin ortalamas hesaplanarak, elde edilen
deerlere deiken analizi (ANOVA) uygulanmtr.
Tablo 1. Denemelerde kullanlan deikenler ve seviyeleri
Deikenler
Seviyeler
1 2 3 4
Balang fosfat konsantrasyonu (mgP/L) 50 100 200 500
Suyun balang pH deeri (-) 4 5 6 7
Destek elektrolit konsantrasyonu (mM) 0.0 2.5 5.0 10.0
Destek elektrolit tr (-) NaCl NaNO
3
Na
2
SO
4
CaCl
2

Akm younluu (mA/cm
2
) 0,25 0,50 0,75 1,00
3. Bulgular ve Tartma
Tablo 2de denemeler sonucunda elde edilen fosfat giderme verimlerine uygulanan deiken
analizi sonular verilmitir. Deiken analizi sonularna gre fosfat giderme verimi zerinde
allan parametrelerin bykten ke doru etkinlik sralamasnn; balang fosfat
konsantrasyonu, akm younluu, destek elektrolit tr ve balang pH deeri olduu
sylenebilir.

4
3
1
7
2
5
6
Elektrokoaglasyon Metodu le Sulardan Fosfat Giderimi zerine Sistem Parametrelerinin Etkinlik
Sralamasnn Belirlenmesi
155

Zira yaplan deerlendirme; %5lik nem seviyesine gre ve serbestlik derecesi 3, hatann ise 16
olmas durumunda uygulanmtr. Yukarda bahsedilen koullar iin kritik F deeri 3,24
olmaktadr. Dolays ile destek elektrolit konsantrasyonunun anlaml bir etkisi yoktur.
Tablo 2. Deiken analizi (ANOVA) tablosu
Deiim
Kayna
Kareler
Toplam
Serbestlik
derecesi
Kareler
ortalamas
F deeri
C
p
11327,3 3 3775,8 744,64
pH
b
1621,7 3 540,6 106,61
DET 44,9 3 15,0 153,16
DEK 2329,9 3 776,6 2.95
AY 2894,9 3 965,0 190,31
Hata 81,1 16 5,1
Esas itibar ile destek elektrolit konsantrasyonunun giderme verimi zereinde anlaml bir
etkisinin olmamas umulan bir sonutur. Zira destek elektrolit bilindii zere su/atksuyun
elektriksel iletkenliinin artrlarak sistemin enerji tketiminin drlmesi amac ile kullanlr.
Oysa bu almada performans kriteri olarak fosfat giderme verimi baz alnmtr. O sebeple
yaplan analizde destek elektrolit konsantrasyonu etkin bir parametre olarak gzkmemektedir.
Benzer ekilde destek elektrolit trnn etkisi aratrldnda CaCl
2
nin klasik bir destek
elektrolitten olduka farkl bir etkiye sahip olduu grlmtr. Zira ortam pHs 4,5-8,5
aralnda olduunda fosfat iyonlar ile birlikte ortamda kalsiyum iyonlarnnda bulunmas
durumunda fosfat iyonlar hidroksi-apatitler formunda kelmektedirler. Bu sebeple sistem
zerinde en etkili parametrelerin balang fosfat konsantrasyonu, akm younluu ve balang
pH deeri olduu sylenebilir.

Kaynaklar
Agyei, N. M. Strydom, C. A. Potgieter J.H., (2000). An investigation of phosphate ion adsorption from aqueous
solution by fly ash and slag, Cem. Concr. Res. 30, 823.
AWWA, APHA, WPCF (1985). Standard methods for water and wastewater examination. 16th edition. NewYork.
Bayat, B. (2002). Combined Removal of Zinc (II) and Cadmium (II) from Aqueous Solutions by Adsorption onto
High-Calcium Turkish Fly Ash Water Air Soil Pollut. 136, 69-92.
Chen, X., Chen, G., C., Yue, P., L., (2000). Separation of plollutants from restaurant wastewater by
electrocoagulation Separation and Purification Technology (19), 65-76.
Chen, X., Chen, G., Yue, P., L., (2002). Investigation on the electrolysis voltage of electrocoagulation. Chemical
Engineering Science 57, 2449-2455.
Ciardelli, G., Ranieri, N., (2000). The treatment and reuse of wastewater in the textile industry by means of ozonation
and electroflocculation. Water Research, 35 (2), 567-572.
Donini, J., C., Kan, J., Szynkarczuk, J., Hassan, T., A., Kar, K., L.,(1994). The operating cost of electrocoagulation.
The Canadian Journal of Chemical Engineering. 72, 1007-1012.
Grubb, D. G. Guimaraes, M. S. Valencia R. (2000). Phosphate Immobilization using an acidic type F fly ash, J.
Hazard. Mater. 76, 217-236.
Grses, A., Yaln, M., Doar, ., (2002). Electrocoagulation of some reactive dyes: a statistical investigation of
some electrochemical variables. Waste Management, 22, 491-499.

rdemez, . (2005). Elektrokoaglasyon yntemi ile atksulardan fosfat giderimi Doktora Tezi, Atatrk niversitesi
Fen Bilimleri Enstits, Erzurum.
rdemez, . Yldz, Y. . Demirciolu, N. (2004). Phosphate removal from wastewaters by using fly-ash adsorption.
International Soil Congress, 29-34. Erzurum/TURKEY
Jiang, J., Q., Graham, N., Andre, C., Kelsall, G., H., Brandon, N., (2002). Laboratuary study of electro-coagulation-
flotation for water treatment. Water Research, 36, 4064-4078.
Johansson, L. Gustafsson, J.P. (2000). Phosphate removal using blast furnace slags and opoka-mechanisms, Water
Res. 34, 259.
Kao, P.C. Tzeng, J.H. Huang, T.L. (2000). Removal of chlorophenols from aqueous solution by fly ash, J. Hazard.
Mater. 76, 237-249.
Kobya, M., Romanov, A., Dimoglo, A., Aydner, C., (2001). Atksulardaki kolloidal partikllerin
elektroflotokoaglasyonla giderimi. Su Kirlilii ve Kontrol Dergisi, 11 (1), 25-31.
Koparal, A., S., Gken, ., tveren, ., B., (1999). Petrol formasyon suyunun elektrokimyasal ve geleneksel
yntemler ile artlabilirliinin incelenmesi. Trkiyede evre Kirlenmesi ncelikleri Sempozyumu III. Cilt I,
370-379
Koparal, A., S., tveren, ., B., (2002). Removal of nitrate from water by electroreduction and electrocoagulation.
Journal of Hazardous Materials B89, 83-94.
Kovatcheva, V., K., Parlapanski, M., D., (1999). Sono-electrocoagulation of iron hydroxides. Colloids and Surfaces
A.149, 603-608.
Krasner , S.W. and Amy G., (1995). Jar test evalution of enhanced coagulation. J. Amer. Water Works Assoc. 87, 93-
107.
Lin, C.J. Chang, J.E. (2001). Effect of fly ash characteristics on the removal of Cu(II) from aqueous solution
Chemosphere 44 (5), 1185-1192.
Lorenz, W.T., (1995). Liquid/ solid seperation: the chemicals used to make it better. Water Engineering and
Management, 4, 30-32.
Matteson, M., J., Dobson, R., L., Glenn, R., W., Kukunoor, N., S., Waits, W., H., Clayfield,E., J., (1995).
Electrocoagulation and separation of aqueous suspensions of ultrafine particles. Colloids and Surfaces A. 104,
101-109.
Mollah, M., Y., Schennach, R., Parga, J., R., Cocke, D., L., (2001). Electrocoagulation (EC)-science and applications.
Journal of Hazardous Materials, B84, 29-41.
tveren, ,., B., Koparal, S., (1997). Electrocoagulation for oil-water emlsion treatment. Journal of
Environmental Science and Health A32 (9-10), 2507-2520.
Rao, M. Parwate, A.V. Bhole, A.G. (2002). Removal of Cr
6+
and Ni
2+
from aqueous solution using bagasse and fly
ash, Waste Management, 22, 821-830.
Romanov, A., M., (1987). Physico-Chemical substantiation of the expediency of electroflotation application to the
solution of problems of rational use of natural resources. Yugoslavya Teknoloji Kongresi, 11-15 Mays 1987
Belgrat, Yugoslavya.
Yldz, E. (2004). Phosphate removal from water by fly ash using crossflow microfiltration. Sep & Pur. Tech. 35,
241-252.
Yldz, Y. . (2003). Hmik Maddeler eren Atksularn Elektrokoaglasyon Metodu le Artm, Doktora Tezi,
Atatrk niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Erzurum.

11-13 Haziran 2008

Fenton Prosesinin Reaktif ve Asit Boyar Maddelerinin Aerobik
Biyolojik Artlabilirliine Etkisi
dil Arslan-Alaton, Betl Hande Grsoy
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 34469 Maslak,
stanbul
E-posta: arslanid@itu.edu.tr

z Bu almada asit (Acid Red 183-AR 183; Acid Orange 51-AO 51) ve reaktif (Reactive Blue
4-RB 4) boyar maddelerinin sulu zeltilerinin Fenton ileri oksidasyon prosesi ile
artlabilirlikleri ve artma sonucu oluan ileri oksidasyon rnlerinin aerobik aktif amur
prosesine etkileri aratrlmtr. almann ilk aamasnda Fe
2+
ve H
2
O
2
konsantrasyonlar
(birbirlerine molar oranlar) ve artm sresi, Fenton prosesinin renk, KO ve TOK giderim
verimleri ve kinetikleri gz nne alnarak optimize edilmitir. almann ikinci blmnde ise
artlmam ve Fenton ileri okidasyon prosesine tabi tutulmu tekstil boyalarn aerobik aktif
amur prosesi (KO
glukoz
= 500 mg O
2
/L; F/M oran artlmam numuneler iin 0.12, Fenton
prosesi ile n artlm numuneler iin 0.13 mg KO
o
/mg UAKM) ile glukoz ykmna etkileri
aratrlmtr. En iyi artma koullar, pH = 3te Fe
2+
: H
2
O
2
molar oran = 4 mM : 20 mM ve
artma sresi = 10 dakika olarak belirlenmitir. Bu koullar altnda, AR 183, AO 51 ve RB 4
boyalar iin sras ile %100, %100 ve %93 renk, %58, %78 ve %69 KO, ayrca %54, %76 ve
%49 TOK giderimleri elde edilmitir. Glukoz ykmnda tekstil boyar maddeleri iermeyen
deney kontrolne gre %2329 aralnda inhibisyon etkisi bulunmutur. Fenton prosesine tabi
tutulmu ileri oksidasyon rnleri ise hi inhibisyona neden olmamtr.
Anahtar Kelimeler aerobik aktif amur prosesi; asit ve reaktif boyar maddeler; Fenton ileri
oksidasyon prosesi; glukoz ykm; inhibisyon; tesktil atksular
1. Giri
Tekstil endstrisi, gerek youn su tketimi (kg kuma bana 50-100 litre), gerekse kullanlan
kimyasallarn (boyar maddeler, boya tayclar, dispergatrler, taninler, yzey aktif maddeler,
biyositler, iyon tutucular, v.b.) eitlilii ve karmak yaplar bakmndan evresel adan
nemli bir sorun tekil etmektedirler. Estetik adan oluturduu kirlenme ve n ekosisteme
ulamasnn engellenmesinin yan sra, baz boyar maddeler ve bunlarn bozunmalaryla oluan
rnler potansiyel toksik hatta kanserojen olabilmektedir. Bunun sonucunda tekstil
atksularndaki boyar maddelerin evsel atksu artma tesislerine ve/veya alc ortama dearj
edilmeden nce n artmlar arttr.
Tekstil endstrisi atksularnn artlmasnda konvansiyonel kimyasal (phtlatrma-
yumaklatrma) ve biyolojik (aktif amur, ardk kesikli reaktr sistemleri) yntemler yaygn
bir ekilde kullanlmaktadr. KO, BO gibi konvansiyonel alc ortama dearj parametreleri
asndan genellikle baarl olan bu artma sistemleri, renk, toksisite ve TOK giderimleri
asndan olduka yetersiz kalmaktadr. Bu atksularn alternatif leri Oksidasyon Prosesleri
(OP) ile artlmas nerilebilir fakat OP, iletme maliyetlerinin ykseklii (metrekp atksu
158 . Arslan-Alaton, B. H. Grsoy

bana > 2-3 kWh) nedeniyle gerek atksulara sadece n (ksmen) artma ilevinde bir proses
olarak uygulanabilmektedir. OPnden Fenton Reaktifi, iyi bilinen, tekstil atksularnn
artlmasnda olduka baarl sonular alnm, ayrca dier OP ile kyaslandnda teknik
olarak daha basit ve ucuz olan bir artma yntemidir. Fenton artm uygulandnda,
endstriyel atksularn rengi tamamen, KO ve TOK parametre deerleri ise ksmen
giderilebilmektedir. Fakat, ileri oksidasyon srasnda oluan ara rnlerin toksisitelerine ve
biyolojik sistemler zerindeki etkilerine imdiye kadar sadece birka almada deinilmitir.
Bu almada, Fenton prosesi ile n artlm tekstil boyalarn aerobik aktif amur prosesi
zerindeki etkileri incelenmitir. Bu amala, iki asit (Acid Red 183, AR 183; Acid Orange 51,
AO 51) ve bir reaktif (Reactive Blue 4, RB 4) tekstil boyar madde seilerek, pH = 3te farkl
Fe
2+
ve H
2
O
2
molar konsantrasyonlarnda (oranlarnda) Fenton ileri oksidasyonu deneyleri
yrtlmtr. Artm verimi, renk, KO ve TOK giderim performanslarna gre
deerlendirilmitir. almann ikinci blmnde ise, artlmam ve Fenton prosesi ile artlm
boyalarn aerobik aktif amur sistemine olan etkileri glukoz ykm hzna gre belirlenmitir.
2. Materyaller ve Yntem
2.1. Kullanlan Kimyasallar
almadaki asit (Acid Red 183-AR 183; Acid Orange 51-AO 51) ve reaktif (Reactive Blue 4-
RB 4) boyar maddelerinin molekler yaps kesin olarak bilindiinden ve tekstil endstrisinde
yaygn olarak kullanldklarndan, bu almada model kirletici olarak seilmilerdir. almada
boyar maddeler, 100 mg/Llik sulu zeltileri halinde hazrlanmtr, zellikle bu
konsantrasyonun seilmesi hem bilimsel almalara (Tantak ve di., 2006; Marco ve di.,
2006; ONeill ve di., 1999; ONeill ve di.,2000) hem de tekstil boyama prosesi atksuyundaki
deerlere (10-200 mg/L) gre belirlenmitir. Tablo 1de, naylon (asit boyar made) ve pamuk
(reaktif boyar madde) elyaf boyama ilemlerinde yaygn olarak kullanlan tekstil boyar
maddelerinin 100 mg/Llik sulu zeltilerinin karakterizasyonu verilmitir. Dier kimyasallar,
H
2
O
2
(arlka %35) ve Fe(SO
4
).7H
2
Odr; ayrca reaksiyona girmeyen ortamda kalan H
2
O
2
i
paralamak zere katalaz enzimidir (Micrococcus Iyseidicticus; 1 AU, 1mol H
2
O
2
i
paralamak zere, pH = 7 RTP, 100181 U/mL). Reaksiyona girmeden kalan H
2
O
2
in miktar
Quant (Merck) test stripleriyle belirlenmitir. Fe(OH)
3
keltisi, zeltiden por ap 0.45 m
olan filtre ktlar ile ayrlmtr.
Tablo 1. AR 183, AO 51 ve RB 4 tekstil boyalarnn karakterizasyonu.
Boyar Maddeler AR 183* AO 51* RB 4*
KO (mg O
2
/L) 50 103 63
TOK (mg C/L) 14 31 21
Absorbans,
maks
(cm
-1
) 497 nmde 1.02 463 nmde 1.75 595 nmde 0.68
*100 mg/L boya zeltisi iin
2.2. Fenton Deneyleri
Fenton deneyleri, 1000 mL olmak zere, 100 mg/L boya zeltileri ile pH = 3, T = 20
o
Cde,
seilen farkl Fe
2+
: H
2
O
2
molar oranlarda (2:20, 2:40, 4:20 ve 4:40; mM:mM) yrtlmtr.
Deney sresince, magnetik kartrclar ile karm salanmtr. Fenton reaksiyonunda istenen
H
2
O
2
ve Fe(SO
4
).7H
2
O konsantrasyonlar H
2
O
2
stok zeltisinden (10.29 M) ve %10luk w/v
Fe(SO
4
).7H
2
O (0.36 M) stok zeltisinden elde edilmitir. Fenton reaksiyonu sresince 0, 2, 5,
Fenton Prosesinin Reaktif Ve Asit Boyar Maddelerinin Aerobik Biyolojik Artlabilirliine Etkisi 159

10, 20 ve 30. dakikalarda 25 mLlik numuneler alnmtr. Reaksiyonu durdurmak iin her bir
numuneye konsantre NaOH (pH = 9-10 olacak ekilde) eklenmitir. kinci pH ayar Fe(OH)
3
in
kmesi iin pH = 7-8 olacak ekilde 0.01-0.5 N H
2
SO
4
ile yaplmtr. Fe
2+
, Fe(OH)
3
olarak
tamamen ktkten sonra 0.45 m por apl filtre ktlarla szlm; reaksiyona girmeden
kalan H
2
O
2
, KO lmlerinde pozitif hata oluturmamas iin katalaz enzimi ile paralanmtr.
Ayrca katalaz enzimi ilavesinden kaynaklanabilecek KO ve TOK hatalarn engellemek iin
ayn miktarda katalaz distile suya eklenmi ve katalaz kontrol numunesi olarak analiz
sonularnda deerlendirilmitir. Alnan numunelerin renk, KO ve TOK analizleri yaplmtr.
2.3. Aerobik Deneyler
Aerobik aktif amur deneyleri iin, Tuzla ve Baltaliman evsel atksu artma tesislerinin
havalandrma havuzlarndan heterotrof biyoktle alnmtr. Alnan biyoktle makro ve mikro
besinler (nutrientler- Sol A Sol B) (OConnor ve di., 2001) ile beslenmitir. Aktif amur
deneyleri, artlmam ve Fenton prosesi ile n artlm boyalarla, T = 20
o
C ve pH = 7.0-7.5
artlar altnda 6 saat yrtlmtr. Bu deneylerde, UAKM deeri artlmam numuneler iin
4400 mg/L, Fenton prosesiyle n artlm numuneler iin 3700 mg/L, glukoz KOsi 500 mg
O
2
/L, (Bu deerlere bal olarak, F/M oran, artlmam boyalar ieren numuneler iin 0.12;
Fenton ileri oksidasyon prosesi ile artlm boyalar ieren numuneler iin ise 0.13 mg KO
o
/mg
UAKM) olarak seilmitir.
2.4. Analitik Yntemler
Renk iin AR 183 iin 497 nm; AO 51 iin 463 nm ve RB 4 iin 595 nm dalga boylarnda,
Novespec II/-harmacia LKB model spektrofotometre ile 1 cm kuvartz kvetlerde UV absorbans
lmleri yaplmtr. KO lmleri kapal reflaks titrimetrik ynteme gre, llmtr (ISO
6060). TOK lmleri Schimadzu marka 500A model organik karbon cihaz ile yaplmtr.
Glukoz ykm hznn % inhibisyonu aadaki formlle hesaplanmtr:

Kontrol numunesindeki glukoz giderim hz sabiti (saat
-1
) Boyar madde ieren numunedeki glukoz giderim hz sabiti (saat
-1
)
100
I
glukoz
(%) = Kontrol numunesindeki glukoz giderim hz sabiti (saat
-1
)

3. Deneysel Bulgular
3.1. Fenton Deneyleri
Her boyar madde iin pH
o
= 3 iin 2:20, 2:40, 4:20, 4:40 (mM:mM) olmak zere farkl Fe
2+
:
H
2
O
2
molar konsantrasyonlar ve artm sresi KO, TOK ve renk giderimleri dikate alnarak
optimize edilmitir. Tablo 2de 100 mg/L boya zeltilerinin farkl Fe
2+
: H
2
O
2
molar
konsantrasyonlarda, 10. ve 30. dakikalardaki artmlar iin KO ve TOK giderimleri verilmitir.
Farkl Fe
2+
: H
2
O
2
molar oranlarnda KO ve TOK giderim verimleri dikkate alnarak en iyi
sonular pH
o
= 3 iin Fe
2+
= 4 mM ve H
2
O
2
= 20 mM olarak tespit edilmitir. Optimizasyon
srasnda renk giderimi, her boya iin de ok hzl gerekletii iin kinetii hesaplanamam
ve dikkate alnmamtr. ekil 1de, zamana kar yzde renk (a), KO (b) ve TOK (c)
giderimleri gsterilmitir.


Tablo 2. 100mg/L boya zeltilerinin farkl Fe
2
+:H
2
O
2
molar konsantrasyonlarda, t =
10 ve 30. dakikalardaki (t10, t30) Fenton artmlar iin % KO ve TOK giderimleri.
Fe
2+
: H
2
O
2
(mM : mM) KO giderimi (%) TOK giderimi

(%)
t
10
t
30
t
10
t
30

AR 183: 2:20
2:40
4:20
4:40
32
50
58
55
38
56
59
57
28
42
54
47
32
49
56
50
AO 51: 2:20
2:40
4:20
4:40
66
67
78
70
72
78
80
77
57
64
76
70
67
66
78
74
RB 4: 2:20
2:40
4:20
4:40
38
48
69
57
38
56
71
57
28
30
49
40
32
49
53
43

(a) (b)

(c)
ekil 1. Optimize edilmi Fenton proses artlarnda (Fe
2+
= 4 mM; H
2
O
2
= 20 mM, pH
o
= 3)
zaman kar AR 183, AO 51 ve RB 4 iin % renk (a), KO (b) ve TOK (c) giderimleri.

ekil 1(a)da grld zere, her boyar madde iin de renk giderimi 2 dakikalk bir sre
ierisinde tamamlanmtr. Reaksiyonun 5. dakikasndan itibaren AR 183 ve AO 51 iin renk
giderimi %99, RB 4 iin ise %93 olarak elde edilmitir. Bu hzl renk giderimleri, oluan
oksidanlarn (
-
OH, HO
2
-
serbest radikalleri) renk kromoforlarn paralamak iin yeterli
miktarda ortamda bulunmasyla aklanabilir (Epolito ve di., 2005; Tantak ve di., 2006;
Marco ve di., 2006; Lucas ve di., 2007; Arslan-Alaton ve di., 2007). ekil 1(b) ve 1(c)
grafiklerinde ise sras ile KO ve TOK giderimlerinin her boyar madde iin ilk 5 dakika
ierisinde hzl bir ekilde gerekletii, daha sonra ise pratik olarak durduu grlmektedir. Bu
durum, Fe
2+
ve H
2
O
2
in tkenmesi ve boyar maddelerden daha zor ayran ileri oksidasyon ara
ve son rnlerinin ortamda birikmesi ile aklanabilir (Aplin ve di., 2000;Wang ve di., 2003;
Neamtu ve di., 2003; Neamtu ve di., 2004).
TOK ve KO giderim verimlerinin AO 51 iin daha hzl ve yksek bulunmasnn nedeni AO 51
boyar maddesinin molekl arl (100 mg/L esas alnmtr) ve yapsal farkll ile
aklanabilir.
3.2. Aerobik Aktif amur nhibisyon Deneyleri
Farkl Fe
2+
: H
2
O
2
molar oranlarnda KO ve TOK giderim verimleri dikkate alnarak en iyi
sonular pH
o
= 3 iin Fe
2+
= 4 mM ve H
2
O
2
= 20 mM olarak tespit edilmi, bu koullara gre
aerobik deneyler yrtlmtr. Artlmam ve Fenton prosesi ile artlm boyalarn aerobik
aktif amur sistemine olan etkileri glukoz ykm hzna gre belirlenmitir.

(a) (b)
ekil 2. Aerobik deneylerde (a) artlmam, (b) Fenton prosesi ile artlm AR 183,
AO 51 ve RB 4 iin glukoz-KO gideriminin kinetik olarak deerlendirilmesi.
(Deneysel koullar: balang KO (ortalama) = 500 mg/L (a) ve (b) iin ve UAKM
(ortalama) = 4400mg/L (a) ve 3700 mg/L (b) iin.)
ekil 2(a) artlmam boyalar ve relatif kontrol numunesi (deney koullar: UAKM = 4400
mg/L; F/M = 0.12 mg KO
o
/mg UAKM) iin glukoz-KO giderimini gstermektedir. Grafikten
grld gibi glukoz-KO giderimi numunelerdeki glukozun tkenmesine bal olarak ilk 30
dakika iinde gereklemitir. 6 saat sonunda elde edilen KO deerleri 37mg/L (kontrol) ile 65
mg/L (AR 183) arasndadr. Bu kalan KO deerleri metabolik son rnler olarak dnlebilir.
ekil 2(b) Fenton prosesi ile artlm boyalar ve kontol numunesi (deney koullar: UAKM =
3700 mg/L; F/M = 0.13 mg KO
o
/mg UAKM) iin glukoz-KO giderimini vermektedir. Her iki
grafik karlatrldnda ikincisindeki giderim daha yavatr, bu durum deneydeki UAKM

deerinin daha az olmasyla dolaysyla F/M oranyla ile ilgilidir. 6 saat sonraki KO deerleri
17 mg/L (RB 4) ile 25 mg/L (kontrol) arasndadr. Bu durum, Fenton prosesi ile artlm
boyalardaki glukoz-KO gideriminin daha iyi olduunu gstermektedir (Chamarro ve di.,
2001; Buitron ve di., 2004; Davies ve di., 2006).
Tablo 3de, artlmam ve Fenton prosesi ile n artlm AR 183, AO 51 ve RB 4 boyar
maddeleri ieren numunelerde glukoz ykm hzlarna gre deerlendirilen yzde inhibisyon
deerleri sunulmutur.
Tablo 3. Artlmam ve Fenton prosesi ile n artlm AR 183, AO 51 ve RB 4 boyar
maddeleri ieren numunelerde glukoz ykm hzlarna gre hesaplanan glukoz deerleri
I
glukoz
(%)
Boyar Maddeler Artlmam Artlm
AR 183 23 0
AO 51 29 0
RB 4 25 0
Tablo 3den grld zere, AR 183, AO 51 ve RB 4 boyalarn, boyalar iermeyen kontrol
numunesine gre glukoz ykm hz zerinde srasyla 23, 29 ve %25 inhibisyon (yavalatc)
etkisi vardr, Fenton ile n artlm boyalarn ise glukoz ykm hzna inhibisyon etkileri yoktur
(Epolito ve di., 200; Montano-Garcia ve di., 2006; Pourbabaee ve di., 2006).
4. Sonularn Deerlendirilmesi
Bu deneysel almada, Fenton prosesi ile n artlm ve artlmam reaktif ve asit boyar
maddelerin aerobik aktif amur sistemlerine olan etkileri incelenmitir. Deneysel almadan u
sonular karlabilir;
- Fenton prosesi, tekstil boyar maddeleri iin, %100 renk, ksmi KO ve TOK giderimleri
elde etmek iin baarl bir artma yntemidir.
- Tekstil boyar maddelerin, aktif amur sistemleri zerinde az da olsa olumsuz bir etkileri
vardr.
- Fenton prosesi ile n artlm boyar maddelerin aerobik aktif amur sistemlerine
(heterotrof biyoktleye) hibir zararl etkileri yoktur.
Kaynaklar
Aplin, R., Waite, T., (2000). Comparison of three advanced oxidation processes for degradation of textile dyes, Water
Science and Technology, 42, 345-354.
Arslan-Alaton, I., Eremektar, G., Germirli-Babuna, F., Insel, G., Seluk, H., Ozerkan, B., Teksoy, S., (2005).
Advanced oxidation of commercial textile biocides in aqueous solution: Effects on acute toxicity and biomass
inhibition, Water Science and Technology, 52, 309-316.
Arslan-Alaton, I., (2007). Acid dyebath effluent pretreatment using Fentons reagent: Process optimization, reaction
kinetics and effects on acute toxicity, Dyes and Pigments, 73, 31-39.
Baltaliman Urban Wastewater Plant, Baltaliman, stanbul, Turkey.
Buitron, G., Quezada, M., Moreno, G., (2004). Aerobic degradation of the azo dye Acid Red 151 in a sequencing
batch biofilter, Bioresource Technology, 92, 143-149.

Chamarro, E., Marco, A., and Esplugas, S., (2001). Use of Fenton reagent to improve organic chemical
biodegradability, Water Research, 35, 1047-1051.
Davies, L.C., Pedro, I.S., Novais, J.M., Martins-Dias, S., (2006). Aerobic degradation of Acid Orange 7 in a vertical-
flow constructed wetland, Water Research, 40, 2055-2063.
Epolito, W.J., Lee, Y.H., Bottomley, L.A., (2005). Characterization of the textile anthraquinone dye Reactive Blue 4,
Dyes and Pigments, 67, 35-46.
Garcia-Montano, J., Torrades, F., Garcia-Hortal, J.A., Domenech, Z., Peral, J., (2006). Degradation of Procion Red
H-E7B reactive dye by coupling a photo-Fenton system with a sequencing batch reactor, Journal of Hazardous
Materials, 134, 220-229
Lucas, M.S., Dias, A.A., Sampaio, A., Amaral, C., Peres, J., (2007). Degradation of a textile reactive Azo
dye by a combined chemicalbiological process: Fentons reagent-yeast, Water Research, 41, 1103-1109.
Marco, L.S, Peres, J.A., (2006). Decolorization of the azo dye Reactive Black 5 by Fenton and photo-Fenton
oxidation, Dyes and Pigments, 71, 236-244.
Mutkuhumar, M., Sargunamani, D., Senthilkumar, M., Selvakumar, N., (2005). Studies on decolouration, toxicity and
the possibility for recycling acid dye using ozone treatment, Dyes and Pigments, 64, 39-44.
Neamtu, M., Yediler, A., Siminiceanu, I., Kettrup, A., (2003). Oxidation of commercial reactive azo dye aqueous
solutions by the photo-Fenton and Fenton-like processes, Journal of Photochemistry and Photobiology A:
Chemistry, 161, 893-899
Neamtu, M., Yediler, A., Siminiceanua, I., (2004). Decolorization of Disperse Red 354 azo dye in water by several
oxidation processesa comparative study, Dyes and Pigments, 60, 61-68.
OConnor, T.L., OConnor, J.T., 2001. Water quality deterioration in distribution systems, Water Engineering and
Management , 148, 29-33.
ONeill, C., Hawkes, F.R., Esteves, S.R.R., Hawkes D.L., Wilcox, S.J., (1999). Anaerobic and aerobic treatment of a
simulated textile effluent, Journal of Chemical Technology and Biotechnology, 74, 993-999.
O'Neill, C.A., Lopez, S., Esteves, F.R., Hawkes, D.L., Hawkes S.W., (2000). Azo-dye degradation in an anaerobic-
aerobic treatment system operating on simulated textile effluent, Applied Microbiology and Biotechnology, 53,
249-254.
Pourbabaee A A, Malekzadeh F, Sarbolouki MN, Najafi F. (2006). Aerobic decolorization and detoxification of a
disperse dye in textile effluent by a new isolate of Bacillus sp. Biotechnology and Bioengineering, 93, 631-635.
Tantak, N.P., Chauldhari, S., (2006). Degradation of azo dyes by sequential Fenton's oxidation and aerobic
biological treatment, Journal of Hazardous; ????
Wang, C., Yediler, A., Lienert, D., Wang, Z., Kettrup, A., (2003). Ozonation of an azo dye C.I. Remazol Black 5 and
toxicological assessment of its oxidation products, Chemosphere, 52, 1225-1232.

11-13 Haziran 2008

Karbon nanotp / Polipirol / Horseradish peroksidaz alma
Elektroduyla Hazrlanm Amperometrik Fenol Biyosensrnn
Gelitirilmesi
eyda Korkut, Blent Keskinler, Elif Erhan
Gebze Yksek Teknoloji Enstits, evre Mhendislii Blm, Muallimky, Gebze,41400, Kocaeli
E-posta: s.korkut@gyte.edu.tr

z almada fenol katalizleyen enzimlerden biri olan horseradish peroksidaz (HRP)
kullanlarak bir fenol biyosensr gelitirilmitir. Karbon nanotp (CNT)/Polipirol (PPy)/HRP
biyokompozit film, tek basamakta altn elektrot yzeyinde sentezlenmitir. Enzim
immobilizasyonu iin herhangi bir apraz balayc ajan kullanlmamtr. Hazrlanan alma
elektrodunun 18 farkl fenol trne tepkisi incelenerek lm iin gerekli analitik hesaplamalar
yaplmtr. Amperometrik tepki, reaksiyon ortamna eklenen fenoliin konsantrasyonunun
fonksiyonu olarak -50 mVluk alma potansiyelinde llmtr. Test edilen fenoller arasnda
en dk belirleme limiti p-benzokinon iin 0.027 M, en yksek belirleme limiti ise 2,4-
dimetilfenol iin 27.9 M olarak hesaplanmtr. almada en yksek lm hassasiyeti 4-
metoksifenol ve 2-aminofenol iin srasyla 50 ve 40 nA/M, en dk lm hassasiyeti ise
fenol, pyrogallol ve 2,4-dimetilfenol iin 1 nA/M olarak hesaplanmtr. almamzda, test
edilen her fenolik tr iin yksek r deerlerine sahip (0.99) geni lineer lm aralklar elde
edilmitir. CNT/PPy/HRP biyokompozit film elektrodu fenol ve trevlerine yaklak 2 saniyede
tepki vermitir. CNT sayesinde polimerin elektriksel iletkenlii iyiletirilmi, tad
fonksiyonel gruplar ve geni yzey alan sayesinde daha ok miktarda enzim immobilizasyonu
salanmtr. alma elektrodu 1 ay iinde 700 defa kullanlm ve kullanmdan sonra balang
aktivitesinin %70ini korumutur.
Anahtar Kelimeler: amperometrik biyosensr; karbon nanotp; fenol trevleri; immobilize
horseradish peroksidaz; polipirol.
Semboller
CNT: Karbon nanotp A: Amper
PPy: Polipirol nA: Nanoamper
HRP: Horseradish peroksidaz M: Mikromolar
mV: Milivolt s: Saniye
V: Volt
1. Giri
Fenol ve trevleri petrokimya, boya, polimer, ila, kat, gda gibi pek ok endstrinin
atksuyunda bol miktarda bulunmaktadr (Stanca ve di., 2003). Fenolik bileikler sulu
ortamlarda eser miktarda bulunduklarnda bile su canllarna ve insanlara toksik etki
yapabilmektedir (Guts ve di., 2005). Bu nedenle fenolik bileiklerin sulu ortamlarda
izlenmesi ve miktarlarnn tespiti olduka nemlidir (Arnzazu ve di., 2005). Fenollerin
kantitatif analizi iin kullanlan balca standart metotlar HPLC, elektrokimyasal kapiler
166 . Korkut, B. Keskinler, E. Erhan

elektroforez, spektrofotometrik metot, gaz kromatografisi (ECD, FID), GC-MS teknikleridir.
Sz konusu tekniklerin evre numunelerinde dorudan kullanlmalar mmkn olmamaktadr.
Fenol bileiklerini ieren numuneler cihazlara alnmadan nce eitli ekstraksiyon, temizleme
ve seyreltme aamalarndan geirilmektedir (Yu ve di., 2003). Bu ilemler zaman alc,
zahmetli ve duyarl deildir. Szkonusu bu dezavantajlarn ortadan kaldrlmas amacyla son
yllarda gelitirilmekte olan biyosensr lm sistemleri, llmesi istenen analitin yerinde,
hzl ve gvenilir lmnde son derece etkili olabilmitir (Nistor ve di., 1999; Marko-Varga
ve di., 1995).
Biyosensrler; lm istenen analit ile uygun bir biyoajan (biyomolekl) arasndaki
etkileimin dntrcler yardm ile elektrik sinyallerine evrildii ve bu sinyallerin
elektronik yntemlerle analit konsantrasyonu cinsinden ifade edildii analitik cihazlardr.
Biyosensr sistemleri genel olarak temel bileenden oluur. Bunlar; seici tanma
mekanizmasna sahip biyoajan, bu biyoajann analit ile etkileimi sonucu oluan fizikokimyasal
sinyalleri elektronik sinyallere dntren evirici ve elektronik blmler olarak sralanabilir.
Bu ana elamanlarn en nemlisi analite kar son derece seimli ve tersinir etkilemeye sahip
biyoajanlardr. Biyoajanlar; antikorlar, enzimler, mikroorganizmalar, organlar, bitki veya
hayvansal doku paralardr. Biyoajanlarn elektrot yzeyine immobilize edilmesiyle alma
elektrotlar oluturulur. Immobilizasyon ileminde biyoajan amaca gre ya elektrot yzeyine
direkt olarak ya da bir iletken polimer kullanlarak gerekletirilir. Immobilizasyon metodu,
biyoajann ve kullanlan polimerin zerindeki fonksiyonel gruplara bal olarak adsorpsiyon,
kovalent veya biyoajan polimer iine hapsetme eklinde deiiklik gsterebilir.
Fenol biyosensrlerinde yaygn olarak kullanlan balca 3 enzim; tyrosinaz, lakkaz ve HRP
enzimleridir. Fenol ve trevlerine yksek afinite gsteren HRP enziminin fenolik bileik ile
elektrot yzeyinde reaksiyonu iki basamakta gerekleir; ilk olarak HRP hidrojen peroksit ile
reaksiyona girer ve ykseltgenir, ikinci aamada ykseltgenmi olan HRP, fenol ile indirgenir,
fenol ise kaybettii elektronu elektrottan alr. Enzimatik reaksiyon sonucu oluan fenoksi
radikallerinin elektrot yzeyinde indirgenmesi sonucu oluan akm deiimleri biyosensrde
gzlenir. Bu akm deiimleri ortama eklenen fenoln konsantrasyonuyla orantl olarak gerekleir.
Bu almada CNT/PPy/HRP biyokompozit film, altn elektrot yzeyinde tek basamakta
sentezlenmi ve bu alma elektrodunun 18 farkl fenolie verdii tepki incelenmitir. Deneyler
iin optimum alma artlar belirlenmi ve lmler iin gerekli analitik hesaplamalar
yaplmtr. Ayrca, CNTnin biyosensr performans zerine etkisi incelenmitir.
2.1. Kimyasallar ve Aparatlar
Deneysel almalarda kullanlan kimyasallardan, Horseradish peroksidaz (E.C.1.11.1.7)
hidrojen peroksit (%30), lityum klorid, potasyum fosfat Merckden, fenol, -benzokinon,
hidrokinon, 2,6-dimetoksifenol, 2-klorofenol, 3-klorofenol, 4-klorofenol, 2-aminofenol, 4-
methoksifenol, pyrokatekol, guaiakol (2-metoksifenol), m-kresol, o-kresol, p-kresol, katekol, 4-
asetamidofenol, pyrogallol, 2,4-dimetilfenol, pirol (%99) ve sodyum dodesil slfat (SDS)
Sigmadan, Karbon nanotp (CNT) Nanocs. Inc.den temin edilmitir. Elektrokimyasal
lmler CHI Marka 800B Model bir potansiyostat kullanlarak yaplmtr. Altn alma
elektrodu (2 mm apnda), Platin kart elektrot ve Ag/AgCl (3M NaCl) referans elektrottan
oluan konvansiyonel l elektrot sistemi CH Instruments firmasndan temin edilmitir.
Karbon nanotp / Polipirol / Horseradish peroksidaz alma Elektroduyla Hazrlanm
Amperometrik Fenol Biyosensrnn Gelitirilmesi
167

2.2. CNT/Ppy/HRP Altn alma Elektrodunun Hazrlanmas
Altn elektrot yzeyi, kullanmdan once alminyum tozlar ile temizlenip, przsz hale
getirilmi sonra saf su ile ykanmtr. CNT, Zhao ve di. (2002) tarafndan gelitirilmi asit
oksidatif metodu ile modifiye edilerek suda znebilir bir yapya dntrlmtr. Bu metoda
gore; 14 mg CNT, hacimsel olarak 9:1 orannda hazrlanm H
2
SO
4
/H
2
0
2
karmnn 5 mLsine
eklenmi ve 30 dakika kartrlmtr. Reaksiyondan sonra zelti ayn H
2
SO
4
/H
2
0
2
karm ile
20 mLye tamamlanmtr. zelti ultrasonik banyoda (Elma 460-H) 5 dakika sonike edildikten
sonra, saf su ile 1 Lye tamamlanm ve 0.45 M por apl selloz membrandan szlmtr.
Membranda tutulan CNT, pH deeri 7 olana kadar 10 mMlk NaOH zeltisiyle ykanm ve
son olarak saf sudan geirilmitir. CNT tartlm ve son konsantrasyonu 0.03 mg / L olacak
ekilde saf suda zlmtr. zelti 2 dakika sonike edilmitir.
CNT/PPy/HRP biyokompozit film, altn elektrot yzeyinde elektrokimyasal polimerizasyon ile
l elektrot sistemi kullanlarak sentezlenmitir. Polimerizasyon ortam, 5 mL CNT zeltisine
5 mL, 50 mM pH 6.5 sitrat tamponu eklenerek hazrlanmtr. Bu ortama srasyla
konsantrasyonu 10 mM olacak ekilde pirol, 6 mg SDS ve 3 mg HRP eklenerek kartrlmtr.
l elektrot sistemi elektrokimyasal hcreye daldrlmtr. 0 ile 1.2 Vluk potansiyel
aralnda dnml voltametri metodu kullanlarak elektrot yzeyi kaplanmtr.
2.3. Elektrokimyasal lmler
Elektrokimyasal mler 0.7 mg/mL lityum klorid ieren 100 mM, pH 7 potasyum fosfat
tamponu ortamnda kesikli olarak yaplmtr. alma potansiyeli -50 mVa ayarlanm ve
reaksiyon ortam srekli olarak 600 rpmde kartrlmtr. Kararl hal akmna ulaldktan
sonra 18 farkl fenol tr artan konsantrasyonlarda hcreye eklenerek elde edilen akm
deiimleri zamana kar izlenmitir. Yaplan her ekleme sonucu deien akm ekleme
konsantrasyonuna kar grafie geirilerek her bir fenol tr iin uygun kalibrasyon erileri
karlm ve bu kalibrasyonlar kullanlarak lm iin analitik hesaplamalar yaplmtr.
3. Bulgular ve Tartma
3.1. alma Potansiyelinin Biyosensr zerine Etkisi
Enzimatik reaksiyonun elektrokimyasal olarak izlenmesi reaksiyon sonucu oluan fenoksi
radikallerinin elektrot zerinde indirgenmesiyle salanr. Sz konusu indirgenme akm yeterli
hidrojen peroksit varlnda reaksiyon ortamna eklenen fenoliin konsantrasyonuyla orantl
geliir. Farkl alma potansiyellerinde CNT/PPy/HRP biyokompozit film elektrodunun 16 M
hidrokinon eklemelerine olan tepkisi ekil 1de gsterilmitir. ndirgenme akm 0 mVdan
itibaren -50 mVa kadar hzl bir ekilde artm ve daha negatif potansiyellerde indirgenme
akmndaki bu artn yavalad grlmtr. Bu nedenle alma potansiyeli -50 mV
seilmitir. Hidrokinon dndaki dier fenolik trler iin de ayn deneyler yaplm ve benzer
sonulara ulalmtr.
3.2. Optimum Hidrojen Peroksit Konsantrasyonunun Belirlenmesi
Hidrojen peroksit konsantrasyonu HRP katalizinde olan reaksiyonlar iin, belli bir dozdan sonra
enzimin inaktivasyonuna neden olduundan dolay olduka nemlidir (Rosatto ve di., 1999).
Fakat bu sorunla karlamamak iin ortama dk miktarda hidrojen peroksit eklemek ise
enzimatik reaksiyonu kstlayc olabilir. Bu nedenle optimum hidrojen peroksit
konsantrasyonunu bulmak iin, srasyla 8-16-32 M konsantrasyonlarnda hidrojen peroksit
ieren ortamda fenol konsantrasyon aral 16-48-96-160 ve 240 M olan kalibrasyon erileri

hazrlanmtr (ekil 2). En yksek akm deiimleri ve lm hassasiyeti 16 Mlk hidrojen
peroksit konsantrasyonunda elde edilmitir. Bu deerden sonra kalibrasyon erilerinin
hassasiyeti dme eilimi gstermitir.
0 -20 -40 -60 -80
-1,2x10
-7
-9,0x10
-8
-6,0x10
-8
-3,0x10
-8
0,0

A
k
i
m

/

A
Potansiyel / mV

ekil 1. alma potansiyelinin biyosensr zerine etkisi.
0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30
-3,6x10
-7
-3,0x10
-7
-2,4x10
-7
-1,8x10
-7
-1,2x10
-7
-6,0x10
-8
0,0

A
k
i
m

/

A
Fenol / mM
8M H
2
O
2
16M H
2
O
2
32M H
2
O
2

ekil 2. Biyosensr iin optimum hidrojen peroksit konsantrasyonunun belirlenmesi.
3.3. CNT/Ppy/HRP Biyokompozit Film Elektrodunun 18 Fenol Trne Verdii
Tepkinin ncelenmesi
18 fenol bileii (fenol, katekol, p-benzokinon, m-kresol, o-kresol, p-kresol, guaiakol, 2,4-
dimetilfenol, 2,6-dimetoksifenol, 2-klorofenol, 3-klorofenol, 4-klorofenol, hidrokinon, 4-
asetamidofenol, pyrogallol, 4-metoksifenol, pyrokatekol, 2-aminofenol), pH 7.0, 100 mM
potasyum fosfat tamponunda hazrlanmtr. Kesikli ortamda, srekli olarak 600 rpmlik
kartrma altnda, -50 mVluk (vs. Ag/AgCl) alma potansiyelinde her bir fenol bileii iin
1.6 M konsantrasyondan balamak zere dzenli olarak artan konsantrasyonlarda eklemeler
yaplm ve akm deiimleri gzlenmitir. 2-klorofenol, 3-klorofenol, 4-klorofenol, 2,6-
169

dimetoksifenol bileikleri iin elde edilmi tipik amperometrik akm-zaman grafii ekil 3ada
gsterilmitir. Amperometrik akm-zaman grafikleri kullanlarak her bir ekleme sonunda elde
edilen akm deiimleri ekleme konsantrasyonlarna kar grafie geirilmi ve sz konusu
fenolik trler iin kalibrasyon erileri kartlmtr (ekil 3b). Farkl fenol trlerinin
kalibrasyonundan elde edilen analitik hesaplamalar Tablo 1de verilmitir. r deeri kalibrasyon
erisi korelasyon katsaysdr. Lineer aralk, lmn yaplabildii konsantrasyon araln
verir. Hassasiyet deeri, bulunan lineer araln eimini, belirleme limiti (LOD) ise llebilen
en kk konsantrasyon deerini verir. LOD, Hasebe ve di. (1975) tarafndan verilen 3s
b
/m
kriterine gore hesaplanmtr. Burada m; kalibrasyon erisindeki lineer araln eimini, s
b
ise
ayn konsantrasyonlarn ard arda lm sonucu hesaplanm standart sapma deerini verir.
Tablo 1den grld gibi test edilen fenoller arasnda en dk LOD p-benzokinon iin 0.027
M, en yksek LOD ise 2,4-dimetilfenol iin 27.9 M olarak hesaplanmtr. Literatrde farkl
fenol biyosensrleri iin hesaplanm LOD deerleri 0.00003-346 M aralnda deiim
gstermektedir (Fan ve di., 2007; Carrelero ve di., 2006).
0 200 400 600 800 1000
-2,4x10
-7
-1,8x10
-7
-1,2x10
-7
-6,0x10
-8
0,0
4-klorofenol
3-klorofenol 2-klorofenol
2,6-dimetoksifenol

A
k
i
m

/

A
Sre / s
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07
-3,0x10
-7
-2,4x10
-7
-1,8x10
-7
-1,2x10
-7
-6,0x10
-8
0,0

A
k
i
m

/

A
Konsantrasyon / mM
2,6-dimetoksifenol
2-klorofenol
3-klorofenol
4-klorofenol

ekil 3. Akm-zaman grafikleri (a), akm-zaman grafiklerinden hazrlanan kalibrasyon erileri
a
b

lm hassasiyeti genel olarak enzimin analite ilgisine, kullanlan iletken polimerin eidine,
enzim immobilizasyon metoduna, iletkenlie ve enzimatik reaksiyonla oluan fenoksi
radikallerinin stabilitesine baldr (Marko-Varga ve di., 1995). almada en yksek lm
hassasiyeti 4-metoksifenol ve 2-aminofenol iin srasyla 50 ve 40 nA/M, en dk lm
hassasiyeti ise fenol, pyrogallol ve 2,4-dimetilfenol iin 1 nA/M olarak hesaplanmtr.
Literatrde farkl fenol biyosensrleri iin hesaplanm hassasiyet deerleri 0.011-746 nA/M
aralnda deiim gstermektedir (Li ve di., 2006; Chang ve di., 2002). CNT/PPy/HRP
biyokompozit film elektrodu o-kresol bileiine tepki vermemitir. CNT/PPy/HRP
biyokompozit film elektrodu fenol ve trevlerine yaklak 2 saniyede tepki vermitir ki bu
deer literatrde verilen cevap srelerine gore (5-35 s) olduka dktr (Tsai ve di., 2007;
Rajesh ve di., 2004; Yu ve di., 2003). alma elektrodu 1 ay iinde 700 defa kullanlm ve
kullanmdan sonra balang aktivitesinin %70ini korumutur.
Koile ve di. (1979), yksek konsantrasyonlardaki fenol eklemelerinde lineerliin bozulmasn
reaksiyon rnlerinin yzeyi yavaa kaplamasna balamtr. Literatrde, CNT tabanl alma
elektrotlarnn elektrokatalitik aktiviteyi arttrd ve CNT sayesinde yzeyin reaksiyon
rnleriyle kaplanmasnn minimize edildii rapor edilmitir (Tsai ve di., 2007).
almamzda, test edilen her fenolik tr iin yksek r deerlerine sahip (0.99) geni lineer
aralklar elde edilmitir. almada, CNTnin polipirol yapsna katlmas elektrokatalitik
aktiviteyi artrmtr.
Tablo 1. CNT/PPy/HRP biyokompozit film elektrodunda farkl fenol trlerinin
lmnde analitik hesaplamalar.
Fenolik tr r

Hassasiyet
(nA/M)
Lineer aralk
(M)
LOD
(M)
Standart
sapma
(nA)
fenol 0.99 1 16-144 3.52
p-benzokinon 0.99 3 0.02-0.16 0.027 8.87
hidrokinon 0.99 8 16-240 6.42 18
2,6-dimetoksifenol 0.99 7 1.6-19.2 0.29 0.81
2-klorofenol 0.99 8 1.6-8 0.26 0.71
3-klorofenol 0.99 6 1.6-12.8 0.2 0.46
4-klorofenol 0.99 8 1.6-14.4 0.3 0.84
2-aminofenol 0.99 40 8-60.8 1.53 24
4-metoksifenol 0.99 50 1.6-81.6 1.06 21
pyrokatekol 0.99 8 1.6-446.4 6.27 21
guaiacol 0.98 9 1.6-9.6 0.3 0.89
m-kresol 0.99 9 8-20.8 1.5 1.25
o-kresol tepki yok
p-kresol 0.98 5 128-832 24 1.1
katekol 0.98 2 1.6-8 0.93 6.75
4-asetamidofenol 0.99 3 1.6-16 1.11 1.18
pyrogallol 0.98 1 1.6-22.4 1.24 0.49
2,4-dimetilfenol 0.98 1 64-240 27.9 0.97
CNTnin biyosensr performans zerine etkisini daha iyi anlayabilmek iin PPy/HRP biyofilmi
altn elektrot yzeyinde sentezlenmitir. Elde edilen CNTsiz alma elektrodu l elektrot
sisteminde kullanlm ve ortama 16 Mdan balayarak artan konsantrasyonlarda hidrokinon
eklemeleri yaplmtr. Ayn deney CNT/PPy/HRP biyokompozit film elektrodu kullanlarak
yaplm ve sonular birbiriyle kyaslanmtr (ekil 4). PPy/HRP biyofilm elektrodundan, artan
konsantrasyonlarda yaplan hidrokinon eklemeleri sonucu elde edilen akm deiimleri
171

CNT/PPy/HRP biyokompozit film elektroduna nazaran olduka kk kmtr. stelik her iki
elektrotta immobilize edilmi HRP miktar tayin edilmi, CNT/PPy/HRP biyokompozit film
elektrodu ve PPy/HRP biyofilm elektrodundaki HRP miktarlar srasyla 6.1 ve 2.7 g
bulunmutur. Balanan enzim miktar bakmndan CNTli elektrot tad fonksiyonel NH
2
ve
COOH gruplar ve geni yzey alan sayesinde alma elektroduna yaklak 2 kat enzim
balamtr. mmobilize enzim miktar Vojinovic ve di. (2004) tarafndan verilen enzim
aktivite tayini ile belirlenmitir.
0 100 200 300 400 500 600 700
-6,0x10
-7
-4,0x10
-7
-2,0x10
-7
0,0
b
a

A
k
i
m

/

A
Sre / s

ekil 4. 16 Mdan balayarak artan hidrokinon eklemelerinde akm-zaman erileri;
PPy/HRP biyofilm elektrodu (a), CNT/PPy/HRP biyokompozit film elektrodu. (b).
4. Sonular
CNT/PPy/HRP biyokompozit film elektrodunun 18 farkl fenol trne tepkisi incelenmi ve
lm iin gerekli analitik hesaplamalar yaplmtr. Biyosensr, test edilen her bir fenol
trnn lmnde uygun hassasiyet deeri, dk belirleme limiti, geni lineer aralk, hzl
cevap sresi ve gvenilir aralkta lm stabilitesi gstermitir. CNTnin elektron transferini
hzlandrc etkisi olduu ve daha fazla miktarda enzim immobilizasyonuna olanak salad
sonucuna varlmtr. 1 ay boyunca yaplan 700 lm sonunda aktivitesi balang aktivitesinin
%70ini korumutur.
Kaynaklar
Stanca, S. E., Popescu, I. C., Oniciu, L. (2003). Biosensors for phenol derivatives using biochemical signal
amplification. Talanta, 61, 501-507.
Guts, A., Cspedes, F., Alegret, S., del Valle M. (2005). Determination of phenolic compounds by a polyphenol
oxidase amperometric biosensor and artificial neural network analysis. Biosensors and Bioelectronics, 20, 1668-
1673.
Arnzazu Heras, M., Lupu, S., Pigani, L., Pirvu, C., Seeber, R., Terzi, F., Zanardi, C. (2005). A poly(3,4-
ethylenedioxythiophene)-poly(styrene sulphonate) composite electrode coating in the electrooxidation of phenol.
Electrochimica Acta, 50, 1685-1691.
Yu, J., Liu, S., Ju, H. (2003). Mediator-free phenol sensor based on titania solgel encapsulation matrix for
immobilization of tyrosinase by a vapor deposition method. Biosensors and Bioelectronics, 19, 509-514.

Nistor, C., Emneus, J., Gorton, L., A. Ciucu. (1999). Improved stability and altered selectivity of tyrosinase based
graphite electrodes for detection of phenolic compounds. Anal. Chim. Acta, 387, 309326.
Makro-Varga, Emnneus, M. J., Gorton, L., Ruzgas, T. (1995). Development of enzyme based amperometric sensors
for the determination of phenolic compounds. Trends Anal. Chem., 14, 319328.
Zhao, W., Song, C., Pehrsson, P. (2002). Water-soluble and optically pH-sensitive single-walled carbon nanotubes
from surface modification. J. Am. Chem. Soc., 124, 12418-12419.
Rosatto, S. S., Kubota, L. T., Oliveira Neto, G. (1999). Biosensor for phenol based on the direct electron transfer
blocking of peroxidase immobilising on silica-titanium. Anal. Chim. Acta, 390, 65-72.
Hasebe, K., Osteryoung, J. (1975). Differential pulse polarographic determination of some carcinogenic nitrosamines.
Anal. Chem., 47, 2412-2418.
Koile, R., Johnson, D. (1979). Electrochemical removal of phenolic films from a platinum anode. Anal. Chem., 51,
741744.
Tsai, Y. C., Cheng-Chiu, C. (2007). Amperometric biosensors based on multiwalled carbon nanotube-nafion-
tyrosinase nanobiocomposites for the determinations of phenolic compounds. Sens. Actuators B: Chem., 125, 10-
16.
Vojinovic, V., Azevedo, A. M., Martins, V. C. B., Cabral, J. M. S., Gibson, T. D., Fonseca, L. P. (2004). J. Mol.
Catal. B: Enzym., 28, 129-135.
Rajesh, Takashima, W., Kaneto, K. (2004). Amperometric phenol biosensor based on covalent immobilization of
tyrosinase onto an electrochemically prepared novel copolymer poly(N-3-aminopropyl pyrrole-co-pyrrole) film.
Sens. Actuators B: Chem., 102, 271-277.
Chang, S. C., Rawson, K., McNeil, C. J. (2002). Disposable tyrosinase-peroxidase bi-enzyme sensor for
amperometric detection of phenols. Biosens. Bioelectron., 17, 1015-1023.
Yu, J., Liu, S., Ju, H. (2003). Mediator-free phenol sensor based on titania sol_/gel encapsulation matrix for
immobilization of tyrosinase by a vapor deposition method. Biosens. Bioelectron., 19, 509-514.
Li, Y. F., Liu, Z. M., Liu, Y. L., Yang, Y. H., Shen, G. L., Yu, R. Q. (2006). Amediator-free phenol biosensor based
on immobilizing tyrosinase to ZnO nanoparticles. Anal. Biochem., 349, 33-36.
Fan, Q., Shan, D., Xue, H., He, Y., Cosnier, S. (2007). Amperometric phenol biosensor based on laponite clay-
chitosan nanocomposite matrix. Biosens. Bioelectron., 22, 816-821.
Carrelero, V., Mena, M. L., Gonzales-Cortes, Yanez-Sedeno, A.P., Pingarron, J. M. (2006). Development of a high
analytical performance-tyrosinase biosensor based on a composite graphite-teflon electrode modified with gold
nanoparticles. Biosens. Bioelectron., 22, 730-736.

11-13 Haziran 2008

Alminyum Yzey Hazrlama Prosesinden Oluan Atksularn
Koaglant Olarak Kullanlabilirlilii
Nusret Karakaya
1
, Yaln Gne
2
ve Sinan Yatkn
2

1
A. zzet Baysal niversitesi, Mimarlk Mhendislik Fakltesi, Glky Kampusu,14280, Bolu.
E-posta: karakaya_n@.ibu.edu.tr
2
NKU, orlu Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 59850, Tekirda.

z Alminyum yzey ileme prosesi ncesinde, yzeyi hazrlamak amacyla, yzey nilemleri
(yzey hazrlama) uygulanmaktadr. Yzey mekanik veya kimyasal yntemler ile
hazrlanmaktadr. Mat yzey elde etmek iin kullanlan kostikleme prosesinde alminyum
konsantrasyonu olduka yksek bir atksu olumaktadr. Bu almada yksek
konsantrasyonlarda alminyum ieren kostikleme prosesi atksuyunun (KPA) koaglant olarak
kullanlp kullanlmayaca aratrlmtr. Sz konusu alma orlu Deri Organize Sanayi
Blgesine ait atksular kullanlarak yaplmtr. Ayrca kostikleme prosesi atksular karakterize
edilmitir. Hem kostikleme prosesi atk sular ile hem de alum kullanlarak jar testler
yrtlmtr. Elde edilen ilk sonular sz konusu proses atksularnn koaglant olarak
kullanlabileceini ortaya koymaktadr. Sonularn deerlendirilmesinde KO, AKM ve
Bulanklk parametreleri kullanlmtr.
Anahtar Kelimeler deri organize blgesi atksuyu; koaglant; jar test; alum; kostikleme
prosesi atksuyu
1. Giri
Phtlatrma ve yumaklatrma ilemi su ve atksularn artlmasnda kullanlan temel
uygulamalardan biridir. Phtlatrma-yumaklatrma ileminde genellikle alminyum ve demir
tuzlar ile sentetik polimerler koaglant olarak kullanlmaktadr (engl ve di., 1995). Bununla
birlikte literatrde baz endstriyel atklarn koaglant olarak kullanlmas ile ilgili almalar
mevcuttur. Kayranl (2001) tekstil endstrisi, Kalat (2002) ise ya endstrisi atksularnn
artlmasnda, imesuyu artma tesis amurlarnn alternatif koaglant olarak kullanlabileceini
gstermitir. Sar ve di. (2002) ise termik santral kllerinin evsel atksularn fizikokimyasal
artmnda alternatif koaglant olarak kullanlabilirliini aratrmtr. Aratrmadan elde edilen
sonular; kalsiyum ierii yksek olan Yeniky ve Afin-Elbistan termik santrali uucu
kllerinin, KO ve BO
5
gideriminde alminyum slfat ve demir klorre gre daha etkin, AKM
ve bulanklk gideriminde ise onlar kadar etkinlie sahip olduunu gstermektedir. Yine Bayat
ve di., (2005) cam sanayi atklarnn uucu kl ile koaglasyonunu aratrm ve sz konusu
uucu kln alum yerine kullanlabilecei sonucuna varmlardr.
Kostikleme prosesi atksularnn koaglant olarak kullanld bir almaya ise literatrde
rastlanmamtr. Alminyum eloksal kaplama tesisi kostikleme prosesi atksularnn (KPA),
kimyasal artma ileminde alternatif koaglant madde kayna olarak kullanlabilirlii
aratrlarak ortaya kartlmas, kaynaklarn verimli bir ekilde kullanlmas asndan nemli
olanaklar salayabilir. Bu nedenle bu almada kostikleme prosesi atksuyunun koaglant
N. Karakaya, Y. Gne ve S. Yatkn

174
olarak kullanlp kullanlmayaca aratrlmtr. Sz konusu alma orlu Deri Organize
Sanayi Blgesine ait atksular kullanlarak yaplmtr. Ayrca kostikleme prosesi atksular
karakterize edilmitir. Hem kostikleme prosesi atksular hem de alum kullanlarak jar testler
yrtlmtr. Elde edilen sonular, sz konusu proses atksularnn koaglant olarak
kullanlabileceini ortaya koymaktadr. Sonularn deerlendirilmesinde KO, AKM ve
Bulanklk parametreleri kullanlmtr.
orlu Deri Organize Sanayi Blgesinde 118 adet Deri Fabrikas, yllk 25.000.000 kkba,
50.000 ton bykba hayvan derisi ileme kapasitesiyle Trkiyedeki deri retiminin %37 sini
gerekletirmektedir. 2007 ylnda faaliyete geen 36.000 m
3
/gn

kapasiteli atksu artma tesisi 4
ana ksmdan olumaktadr:
1. Fiziksel artma: kaba/ince zgara, terfi istasyonu, kum/ya tutucu ve dengeleme havuzu
2. Kimyasal artma: hzl/yava kartrma havuzlar, ktrme havuzlar
3. Biyolojik artma: denitrifikasyon havuzlar, havalandrma havuzlar, ktrme
havuzlar
4. amur susuzlatrma niteleri: amur kartrma ve younlatrma havuzlar ve belt
filtreler.
orlu Deri Organize Sanayi Blgesi atksuyunun genel karakteri iin uzun sreli bir izleme
almas yrtlmemi, sz konusu veriler Blge Mdrlnden temin edilmitir. Buna
karlk kimyasal artma almalarnda kullanlmak zere artma tesisinin dengeleme
havuzundan iki farkl zamanda numune alnmtr. Alnan numunelerde KO, AKM ve
Bulanklk lmleri yaplmtr.
Alminyum endstrisinin ilk ilemlerinden birisi, yzey nilemleridir (yzey hazrlama). Bu
ilemle yzeyin dekoratif grnm deitirilmekte ve sonraki retim aamalar iin yzeyin
tutunma kabiliyeti gelitirilmektedir. Alminyum profillere uygulanan ilemlerden birisi olan
eloksal (anodik oksidasyon) ncesi yzeyin hazrlanmas byk nem tamaktadr. Yzey
mekanik veya kimyasal yntemlerle hazrlanabilmektedir. Mat yzey elde etmek iin sodyum
hidroksit ieren zeltilerde dalama (kostikleme) yaplrken, parlak yzey elde etmek iin asitli
zeltilere kimyasal daldrma veya elektrokimyasal parlatma metotlar kullanlmaktadr.
Kimyasal nilemler, birka etaptan olumaktadr. Matlatrmaya ynelik kostikleme veya
parlatma ilemlerinden nce yzey, andrc etkisi bulunmayan bir madde ile
temizlenmektedir. Kostikleme veya parlatma ilemini ise, yzeyde oluacak reaksiyon
kalntlarn gidermeye ynelik, asitle temizleme takip etmektedir. Kostikleme ileminden kan
atksu yksek konsantrasyonlarda alminyum iermektedir. Kostikleme prosesi atksuyunu
karakterize etmek iin, atksularn topland depodan bir numune alnmtr. Alnan numunede
KO, TOK, AKM, bulanklk, pH, As, Al, Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Mg, Mn, Ni, Pb, Sb, Sn, Sr, Tl,
V, Zn, Cl
-
, NO
3
-
, SO
4
-2
ve F
-
analizleri yaplmtr. Numunenin Al ieriinin belirlenmesi
amacyla, deiyonize su kullanlarak 1000 kat seyreltme yaplmtr. rnein pH deeri yksek
saflkta HNO
3
kullanlarak 2,5 olarak ayarlanmtr. Dier elementlerin tayini iin ise herhangi
bir seyreltme ilemi yaplmamtr. rnek szlerek ayn pH deerine ayarlanmtr.
Numunenin iyon deriimlerinin belirlenmesi iin szme ilemi ise 0,20 m PTFE Minisart
SRP 15 filtre kullanlarak gerekletirilmitir. TOK lm iin szme yaplmamtr.
Tm lmler Standart Metotlara gre yaplmtr (APHA, 1998). Element analizleri (As, Al,
Cd, Co, Cr, Cu, Fe, Mg, Mn, Ni, Pb, Sb, Sn, Sr, Tl, V, Zn) ndktif Elemi Plazma-Optik
Alminyum Yzey Hazrlama Prosesinden Oluan Atksularn Koaglant Olarak Kullanlabilirlilii

175
Emisyon Spektrometresi (Perkin Elmer Inc., Optima 2100 DV), iyon analizleri (Cl
-
, NO
3
-
, SO
4
-2
,
F
-
)

yon Kromotografisi (Dionex, ICS-3000) ve TOK analizi ise SHIMADZU TOC-V CPN
kullanlarak yaplmtr. Analizlerde 5 noktal kalibrasyon erileri kullanlmtr (r
2
>0,99).
Bulanklk lm DRT-15CE marka Turbidimetre ile pH lmleri ise WTW-315i marka pH
Metre ile yaplmtr.
Phtlatrma-yumaklatrma uygulamas iin laboratuar lekli bir Jar-Test ekipman
kullanlmtr. Koaglant olarak % 10luk Al
2
(SO
4
)
3
.7H
2
O kullanlm; numuneler 2 dakika
hzl, % 0,1lik 1 ml anyonik polielektrolit eliinde 15 dakika yava kartrldktan sonra 30
dakika kelmeye braklmlardr. pH ayarlamas iin % 10luk kire zeltisi kullanlmtr.
st sudan alnan numunelerde KO, AKM ve bulanklk lmleri yaplarak en uygun
koaglant dozu ve pH tespit edilmitir. Daha sonra en uygun doz ve pHda, Al
2
(SO
4
)
3
.7H
2
O
yerine KPA kullanlarak deneyler tekrarlanmtr.
3. Sonular ve Deerlendirme
orlu Deri Organize Sanayi Blgesi atksu artma tesisine gelen atksularn karakteristik
zellikleri, dier blgelerde bulunan deri organize sanayi blgesi atksular ile birlikte
karlatrmal olarak Tablo 1de verilmitir. Kostikleme prosesi atksu karakteri Tablo 2de, bu
almada kullanlan deri organize sanayi blgesi atksuyunun zellikleri ise Tablo 3de verilmitir.
Tablo 1. orlu deri organize sanayi blgesi atksuyunun karakteri.
Parametre Birim Deer
KO (mg/l) mg/l 2500-4000
AKM (mg/l) mg/l 1000-2000
Toplam Krom (mg/l) mg/l 85-100
Slfr (mg/l) mg/l 45-65
Ya-gres (mg/l) mg/l 50-60
TKN (mg/l) mg/l 60-70
Amonyum Azotu (mg/l) mg/l 40-50
pH - 4-6
Tablo 2. Kostikleme prosesi atksuyunun karakteri.
KO mg/l 520
TOC

mg/l 430
AKM mg/l 30
As mg/l *
Al mg/l 12640
Cd mg/l *
Co mg/l 0,05
Cr mg/l 0,1
Cu mg/l *
Fe mg/l 1,0
Mg mg/l 0,85
Mn mg/l *
Ni mg/l *
* llemedi.

176
Tablo 2. Kostikleme prosesi atksuyunun karakteri (devam).
Pb mg/l *
Sb mg/l 0,1
Sn mg/l 0,4
Sr mg/l 0,04
Tl mg/l 0,1
V mg/l 0,48
Zn mg/l 0,04
Cl
-
mg/l 447
NO
3
-
mg/l 252
SO
4
-2
mg/l 125
F
-
mg/l *
Bulanklk NTU 13
pH - 12,5
* llemedi.
Tablo 3. almada kullanlan atksuyunun karakteri.
Parametre Atksu Artma Tesisine Giri
1. Numune 2.Numune
KO (mg/L) 3250 2755
AKM (mg/L) 1570 1200
Bulanklk (NTU) 1150 1060
Alum ile yrtlen jar testlerden elde edilen optimum doz ve pH sonular Tablo 4de
verilmitir. Elde edilen sonular tesisin iletme artlar ile uyumludur. Hali hazrda tesiste bir
litre atksu iin 55-80 mg Al
+3
kullanlmaktadr. Optimum pH ise 7-7.5 arasnda deimektedir.
Tablo 4. Alum ile yrtlen jar testlerden elde edilen optimum doz ve pH sonular.
Al
+3
Dozu
(mg/L)
pH KO Giderim
Verimi (%)
AKM Giderim
Verimi (%)
Bulanklk Giderim
Verimi (%)
1. Numune 70 7.5 63 96 96
2. Numune 55 7.0 62 96 97
En uygun doz ve pHda, Alum yerine KPA kullanlarak elde edilen giderme verimleri ise
karlatrmal olarak Tablo 5de verilmitir.
Tablo 5. Alum yerine KPA kullanlmas durumunda elde edilen giderim verimleri.
Parametre 1. Numune 2. Numune
Alum (%) KPA (%) Alum (%) KPA (%)
KO (mg/L) 63 60 62 59
AKM (mg/L) 96 90 96 91
Bulanklk (NTU) 96 95 97 95
orlu Deri Organize Sanayi atksularnn phtlatrma-yumaklatrma ilemi ile artmnda,
koaglant olarak ticari kullanm yaygn olan alminyum slfat yerine kostikleme prosesi
atksularnn koaglant olarak kullanlmasnn mmkn olup olmadnn aratrld bu
almada elde edilen sonular erevesinde aadaki deerlendirmeleri yapmak mmkndr:
Alminyum Yzey Hazrlama Prosesinden Oluan Atksularn Koaglant Olarak Kullanlabilirlilii

177
Elde edilen sonular deri organize sanayi blgesi atksularnn kimyasal artmnda
alminyum slfat yerine yksek konsantrasyonlarda alminyum ieren kostikleme prosesi
atksularnn kullanlabileceini gstermektedir. KO, AKM ve bulanklk gideriminde
kostikleme prosesi atksularnn en az alminyum slfat kadar etkin olduunu
grlmektedir.
zellikle yksek atksu debisine sahip ve kimyasal ktrme esasna dayal proseslerin yer
ald artma tesislerinin iletme maliyetlerini, baka bir endstrinin atnn kullanlarak
azaltlmas olanann ortaya kmas almann en nemli sonularndan birisidir.
Kostikleme prosesi atksularnn sz konusu tesiste koaglant madde olarak kullanlmas
durumunda alminyum slfat iin harcanan para iletmede kalacaktr. Ayrca kostikleme
prosesi atksularnn artlmas iin yaplacak masraflar ortadan kalkacaktr.
Artlarak dearj edilmesi gereken bir atksuyun, alternatif bir koaglant kayna olarak
kullanlabilmesi atksularn geri kazanlarak yeniden kullanlmas konusundaki algmzda
bir deiiklie yol aabilir. Bugne kadar atksularn geri kazanlarak yeniden
kullanlmasndan sz edildii zaman atksuyun birok artma prosesinden geirilerek
yeniden kullanlabilir hale getirilmesi anlalmaktadr. Oysa ele aldmz rnekte
atksuyun dorudan yeniden kullanlmas sz konusudur. Atksuyun yeniden kullanlmas
iin herhangi bir artma ilemine, bu rnekte grld gibi gerek yoktur.
Bununla birlikte aada sralanan hususlar ierecek ekilde almann geniletilmesi
gereklidir:
alma iki farkl tarihte alnan numuneler ile yrtlmtr ve sadece KO, AKM ve
Bulanklk giderim verimleri incelenmitir. Dier nemli parametrelerin (Toplam Krom,
Krom ve TKN) giderim verimlerinin de belirlenmesi gerekmektedir. Ayrca alma farkl
endstrilere ait atksular kullanlarak tekrarlanmaldr. Bu almada alum ve KPA bir arada
kullanlmamtr. Alum ve KPAnn kartrlarak kullanlmas durumunda elde edilen
sonularn ne olaca da aratrlmaldr.
Kostikleme prosesi atksular bir defa alnan numune ile karakterize edilmitir. Sz konusu
atksuyu karakterize etmek iin alnan numune says arttrlarak gm, cva, toplam
siyanr, nitrit azotu, ya-gres, slfr ile aktif klor parametreleri de izleme almasna dahil
edilmelidir.
Bir endstriyel tesisten kaynaklanan atksuyun, bir baka endstriyel tesisten alnan
atksular ile artlp artlmayaca konusu yasal adan ele alnarak incelenmelidir.
KPAnn kullanlmas durumunda oluan amurun zelliklerinin aratrlmas gereklidir.
Kaynaklar
APHA, (1998). Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, 20
th
Edition, Washington D.C.
Bayat, O., Bayat, B., Vapur, H., Arslan, V., Uurum M., (2005). Cam Sanayi Atklarnn Uucu Kl ile
Koaglasyonu, Madencilik, 44 (3), 19-24.
Kalat, D., (2002). Ya Sanayi Atksularnn Artlmasnda mesuyu Artma Tesisi amurlarnn Koaglant Olarak
Kullanlmas, Yaymlanm Yksek Lisans Tezi, ukurova niversitesi Fen Bilimler Enstits, Adana.
Kayranl, B., (2001). mesuyu Artma Tesisi amurlarnn Tekstil Endstrisi Atksularnn Artlmasnda Koaglant
Olarak Kullanm, Yaymlanm Yksek Lisans Tezi, ukurova niversitesi Fen Bilimler Enstits, Adana.
Sar B., Bayat, B., (2002). Evsel Atksularn Fizikokimyasal Artmnda Uucu Kln Koaglant Olarak Kullanm
Olanaklar, Turkish J. Eng. Env. Sci., 26, 65-74.

178
engl F., ve Kkgl, E.Y., (1995). evre Mhendisliinde Fiziksel Kimyasal Temel lemler ve Sreler, DE
Mhendislik Fakltesi Basmevi, zmir, 165 s.

11-13 Haziran 2008

ndigo Boyama Atksularnn Koaglasyon ve Membran
Filtrasyon ile Artm
Meltem nl, Hande Ykseler ve lk Yeti
Orta Dou Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, 06531, Ankara.
E-posta: umeltem@metu.edu.tr

z Mevcut almada denim reten bir tekstil fabrikasna ait indigo boyama ykama
atksularnn yeniden kullanabilirlii aratrlmtr. Tekstil endstrisine ait geri kullanm
kriterlerini salamak amacyla nanofiltrasyon (NF) tekniinin allmasna karar verilmitir.
Membrann tkanmasn azaltmak ya da membran filtrasyon performansn artrmak amacyla
fizikokimyasal nartm prosesleri test edilmitir. naritm alternatifleri olarak koaglasyon ve
filtrasyon prosesleri seilmitir ve fabrikadan salanan gerek boyama ykama atksuyuna
uygulanmtr. Tekstil endstrisi iin geri kullanm kriterlerini salayan bir k suyu elde
etmek iin hem fizikokimyasal nartm alternatifleri hem de nanofiltrasyon teknii optimize
edilmitir. Koaglasyon prosesi alum ve demir koaglanlar kullanlarak, bir dizi jar testi
allarak aratrlmtr. Alternatif olarak mikrofiltrasyon (MF) almalar 0.45, 2.5 ve 8 m
gzenek apl filtre katlar kullanlarak yaplmtr. Sonular yksek dozlarda koaglan
gereksinimi nedeniyle koaglasyon prosesinin etkili ve verimli bir nartm salamadn
gstermitir. 0.45 m gzenek apl membran aracl ile yaplan MF, sznt suyunda 2493
Pt-Co ve 892 mg/L KO ile sonulanan %64 renk giderimi ve %29 KO giderimi salamtr.
Bundan baka MFten sonra uygulanan ultrafiltrasyon (UF), 960 Pt-Co ve 856 mg/L KO ile
sonulanan, MFe ilave olarak %62 renk ve %4 KO giderimleri gstermitir. Bu yzden MF ve
UFin ardk uygulamas ve sadece MF uygulamas NF uygulamasndan nce etkili nartm
seenekleri olarak tespit edilmitir. Sadece MF ile nartma tabi tutulan atksu ile yrtlen NF
deneyleri 15 Pt-Co ve 20 mg/L KO ile sonulanan %99 renk ve %97 KO giderimleri
salamtr ve bu yzden allan tekstil fabrikasna ait boyama ykama atksularnn geri
kullanm iin optimum artm emas olarak belirlenmi ve geri kullanm kriterleri salanmtr.
Anahtar Kelimeler Koaglasyon, Membran Filtrasyonu, Tekstil Endstrisi, ndigo, Boyama
Ykama Atksuyu
1. Giri
Tekstil endstrisi ok eitli proseslerin uyguland su youn bir endstri olarak bilinmektedir.
Boyama prosesi atksular yksek dozda uygulanan organic boyalar, kimyasallar nedeniyle
evresel adan byk risk tamaktadr. Genellikle tekstil retiminde kullanlan suyun byk
bir blmn oluturan boyama proses suyu ilem sonrasnda yksek dozda KO, znm ve
askda ve renk iermektedir. Konvansiyonel veya ileri artm tekniklerinde dahi renk giderimi
problemlere neden olmaktadr. Bu nedenle yeni artm tekniklerine ya da uygun artm
tekniklerinin kombinasyonlarna ihtiya duyulmaktadr. Bu almada suyun boyama prosesinde
yeniden kullanlmas hedefiyle, bir alternatif artm metodu olarak fiziksel-kimyasal n artm ve
membran filtrasyon prosesi ile artm optimizasyonu almalarnn sonularna yer
verilmektedir. almann amac indigo boyama ykama atksularna zel optimum artm
180 M. nl, H. Ykseler, . Yeti

tekniklerini bularak artlm atksuyun karakteristiklerini geri kullanm kriterlerinin seviyesine
indirerek boyama ykama atksularn proseste tekrar kullanabilmektir. Literatrde tekstil
atksular iin ok sayda geri kullanm kriterleri verilmektedir. Tablo 1 rnek iki geri kullanm
kriterini gstermektedir.
Tablo 1. Tekstil atksular iin geri kullanm kriterleri
British Textile Technology
Group, (1999), [1]
Goodman ve di.
(1980)
KO (mg/L) 80
178-218
Toplam askda kat (mg/L) 5
-
Toplam znm kat (mg/L) 500
-
Sertlik (mg/L as CaCO3) 60
1-3
letkenlik (S/cm) 1000
1650-2200
Alkalinite (mg/L-CaCO3) -
32-73
Renk (Pt-Co) 20
20-30
pH 6-8
6-7
Bulanklk (NTU) 1

2.Yntem
Sz konusu fabrikada ok uygulanan 3 boyama reetesi ve bu reetelerin karmndan oluan
atksuyu ait karakterizasyon almalar yrtlmtr. Atksularn kirlilik yk tespit
edildikten sonra n artm olarak koaglasyon, mikrofiltrasyon (MF) ve ultrafiltrasyon (UF)
alternatifleri deerlendirilmitir. n artm tekniine karar verildikten sonra atksu
nanofiltrasyona (NF) tabi tutulmutur ve geri kullanm olasl bu ekilde belirlenmitir.
Reetelere ait ykama atksular aagdaki gibi ifade edilmektedir.
R1: Reete-1e ait ykama atksular
R2: Reete-2ye ait ykama atksular
R3: Reete-3e ait ykama atksular
2.1. Atksu Karakterizasyon almalar
ndigo boyamada ska uygulanan reeteye ve karm atksuyuna ait ykama atksuyu
karakterizasyon deerleri Tablo 2de verilmektedir. Grld zere reetelere ait renk, KO ve
iletkenlik deeri olduka yksektir. Atksu bazik niteliktedir. inde boya ve kullanlan
kimyasaldan tr ok miktarda znm madde bulunmutur.

ndigo Boyama Atksularnn Koaglasyon ve Membran Filtrasyon le Artm

181
Tablo 2. ndigo boyama ykama atksuyu karakterizasyon deerleri
Parametreler R1 R2 R3 Karm
pH 9.4-10.4 10.0-12.0 9.2-10.2 9.4-11.3
letkenlik, mS/cm 6.8-4.0 8.0-10.1 5.5-3.2 6.6-5.9
Alkalinite, mg/L CaCO
3
964-1100- 1274-1450 706-792 876-1080
KO, mg/L 1096-841 1571-1787 1178-348 1263-929
Renk, Pt-Co 6460-5593 10660-8600 5070-1255 6850-5120
2.2. Koaglasyon almalar
Optimum koaglan doz belirleme almalar Aqua Lytic Jar Test cihaz kullanlarak
tamamlanmtr. Koaglan olarak Al
2
(SO
4
)
3
.18H
2
O ve FeCl
3
.6H
2
O kullanlmtr. Jar test
deneyleri optimum koaglan dozunu belirlemek iin her iki koaglan iin de 50-1000 mg/L
konsantrasyonlar arasnda kontrolsz pH koullarnda (orjinal atksu pHsnda) ve iki paralel
set halinde gerekletirilmitir. Deneyler oda scaklnda 500 mL atksu numuneleri
kullanlarak gerekletirilmitir. Her iki koaglan iin de 10 g/L stok zeltileri hazrlanmtr.
Deney koullar Tablo 3te verilmitir.
Tablo 3. Koaglasyon Deney Koullar
Deney fazlar Sre Kartrma hz
Hzl kartrma 2 dakika 120 rpm
Yava kartrma 30 dakika 30 rpm
Bekleme 60 dakika -
2.3. Mikrofiltrasyon/Ultrafiltrasyon almalar
Koaglasyona alternatif bir n artm teknii olarak iki farkl basnta sonlu MF almalar 3
farkl gzenek boyutundaki (0.45, 2.5 ve 8 m-Millipore ve Whatman marka) filtreler
kullanlarak yaplmtr. Artma verimleri renk ve KO giderimlerine gre deerlendirilmitir.
Dk ve yksek basnta (0.7 ve 3 bar) MF almalar 3 farkl filtreyle denenmitir. Optimum
basn ve filtre belirlendikten sonra MF nartmna tabi tutulan atksu UFe verilmitir.
Ultrafiltrasyon almalar 5, 10, 50 ve 100 kDa gzenek boyutundaki filtreler ile 4 bar basn
altnda gerekletirilmitir. Filtreler denenirken her bir reete iin 400 mL atksu szlmtr.
Tek aamal MF ve ardk MF/UF uygulamalarnn performanslar KO, renk ve iletkenlik
giderim deerlerine gre hesaplanmtr.
2.4 Nanofiltrasyon almalar
NF deneyleri dz tabaka eklinde olan polyamide NF-270 membran ile DSS Labstak M 20
mambran modulnde gerekletirilmitir. Filtrasyon alan 0.036 m
2
, transmembran basnc 5.02
bar ve yatay ak hz 0.62 m/s olarak belirlenmitir. Filtrasyon sresince onbeer dakikalk
aralarla sznt suyu ve besleme suyu (atksu) numuneleri alnmtr. Sznt suyu aks
sabitlenene dek szme ilemi devam etmitir. Membran nitesi total recycle modunda
iletilmitir. Total recycle modunda hem sznt suyu hem de konsantre atksu besleme
tankna geri evrilmektedir. NF deneyleri besleme atksularnn tabi tutulduu n artm teknii
bakmndan (MF ve MF+UF) iki farkl set halinde boyama hattnn genelini temsil etmesi
asndan karm atksuyuna uygulanmtr. Bunlar;

Set1: Ardk MF ve UF uygulanarak n artma tabi tutulan karm
atksuyuna uygulanan NF seti,
Set2: Sadece MF uygulanarak n artma tabi tutulan karm atksuyuna
uygulanan NF seti,
2.5. Analitik Metotlar
KO lmleri HACH DR-2000 Model spektrofotmetre ile USEPA onayl HACH Metot
No.8000 kullanlarak 1500 mg/L KO deerine kadar yaplabilecek lmler iin 620 nm dalga
boyunda, 150 mg/L KO deerine kadar lmler iin 420 nm dalga boyunda
gerekletirilmitir. Renk lmleri ayn metotla 455 nm dalga boyunda belirlenmitir.
letkenlik ve pH lmleri Hach Sension 378 ile yaplmtr. Alkalinite lmleri Standard
Metotlara gre bulunmutur (APHA, 1995).
3. Sonular
3.1 MF almalar
Tablo 4te farkl boyama reete atksular ve karm atksuyu zarinde yksek ve dk
basnta farkl filtreler kullanlarak yaplan MF deney sonular verilmektedir. Yksek ve dk
basnta yaplan filtrasyon sonucunda elde edilen numune karakteristikleri KO giderim
deerleri bakmndan ok farkllk gstermemitir. Renk giderimi 3 bar basnta yaplan
filtrasyon sonucu %64ten %72ye kmtr.
Tablo 4. Farkl basnlarda Renk ve KO giderimler (P1 = 0.7 bar, P2 = 3 bar)
Renk Giderimi (%) KO Giderimi (%)
Filtre boyutu (m)
R
1
R
2
R
3
Karm R
1
R
2
R
3
Karm
P
1
P
1
P
1
P
1
P
2
P
1
P
1
P
1
P
1
P
2

0.45 - 76 74 72 64 - 25 50 32 29
2.5 52 71 67 61 62 24 29 47 30 27
8 53 71 68 61 - 33 22 48 30 -
Dk basnta yksek ak deerleri gsteren 8 m gzenek boyutlu filtreler yksek basnca
kar diren gsterememi ve yrtlmtr. Dengeye ulaan ak deerlerine bakacak olursak dk
basnta elde edilen deerlerden farkllk gstermemesine ramen filtrasyon sresi uzun
tutulabilmi ve daha fazla hacimde (400 mL) su szlebilmitir. Dk basnta filtrasyona
oranla tkanma ok sonra tespit edilmitir.
KO-renk giderim deerleri ve ak deerleri gznnde bulundurulursa yksek basnta karm
atksuyunun szlmesi iin optimum filtre boyutu 0.45 m olarak karar verilmitir. 0.45 m
gzenek boyutlu filte ile yaplan deney sonucu, ilk ak deerleri dk basnta gzlemlenen
deerlerin 3 katna karak 1.6 L/sec.m
2
olarak hesaplanmtr. Karm atksuyunun 0.45 m
gzenek boyutlu filtre ile 3 bar basnta filtrasyona tabi tutulmas optimum grnmtr. Fakat
NF srasnda ak dn minimum indirmek ve nartlm suyun kalitesini artrmak iin 3 bar
basnta 0.45 m gzenek boyutlu filtre ile szlen karm atksuyunu UF testlerinden
geirmeye karar verilmitir.


183
3.2 UF almalar
UF testleri drt farkl gzenek boyutlu filtre kullanlarak (100, 50, 10, 5 kDa) yaplmtr. Tablo
5 ardk MF ve UF uygulanarak artlm atksu karakteristiklerini vermektedir. KO ve renk
giderim deerleri 4-19 % ve 62-78% olarak llmtr. Bu da artlm atksuyun 953-545 Pt-
Co renk ve 856-719 mg/L KO deerlerine sahip olmas anlamna gelmektedir. letkenlik
deerlerinde bir deiim gzlemlenmemitir. KO ve renk giderim deerleri bakmndan 4 farkl
UF filtresi iin de benzer bir trend izlenmitir. ekil 1de grld zere test edilen UF
filtreleri arasnda 100 kDa gzenek boyutlu filtre en yksek ak deerleri salamtr. Bu
noktada MF (0.45 m, P= 3bar) ve UF (100 KDa, P=4 bar) tekniklerinin karm atksuyunun
zerinde uygulanmas optimum nartm ekli olarak grnmtr
Tablo 5. MF+UF uygulamasndan geen karm atksuyunun karakteristikleri
(P=4bar)
Filtre boyutu
(kDa)
pH
letkenlik
(mS/cm)
Renk
(Pt-Co)
KO
(mg/L)
Renk
giderimi(%)
KO
giderimi(%)
5 10.25 6.60 545 719 78 19
10 10.29 6.62 953 810 62 9
50 10.38 6.61 957 842 62 6
100 10.49 6.63 960 856 62 4
zaman, sec.
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 5500
V
/
t
,

m
L
,

s
e
c
.
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
100 KDa
50 KDa
10 KDa
5 KDa

ekil 1. UF uygulamasndan geen karma ait ak zaman deerleri


3.3. NF Sonular
NF deneyleri tek tip membran ve tek basnta farkl iki set halinde denenmitir. Setler
nanofiltrasyona tabi tutulan atksuyun n artm ekli bakmndan farkllk gstermektedir.
Bunlar:
Set1: MF uygulamasndan geirilen karm atksuyu NFe verilmitir.
Set2: Ardk MF ve UF uyugulamalarndan geirilen karm atksuyu NFe verilmitir.
3.3.1.Set1
Tablo 6 sznt suyu karakteristiklerini, geri kullanm kriterleri baz alnarak verilmektedir.
Filtrasyon sonunda karm atsuyunun renk deeri 15 Pt-Coa indirilmitir. KO ve ilekenlik
deerleri 20 mg/L ve 1700 S/cm deerleri etrafnda sabitlenmitir. Btn parametrelerde
yksek giderim deerleri elde edilmitir. Fakat filtrasyon sonunda 53.51% (43.86 L/m
2
/h-temiz
su aks) ak geri kazanm salanmtr. Bu deer membrann byk lde tkand anlamna
gelmektedir. Membrann temiz su ak deerini artrmak amacyla dier bir deyile filtrasyon
ncesi salad temiz su aksna ulamas iin membrane total recycle modda 30 dakika
boyunca Acid (HNO
3
-pH3)-baz (NaOH-pH9) ykamas uygulanmtr. Bu ykamann amac ak
geri kazanmn artrmaktr. Ykama sonucunda membrann temiz su aksnda filtrasyon ncesi
salad temiz su aksna (81.97 L/m
2
/h) oranla %85.92 geri kazanm salanmtr.
Tablo 6. Sznt suyu karakteristikleri
Operasyon
sresi (dk)
pH
Renk
(Pt-Co)
KO
(mg/L)
letkenlik
(S/cm)
Renk
giderimi
(%)
KO
giderimi
(%)
letkenlik
giderimi
(%)
15 10.10 22 14 1627 98 98. 74
30 10.12 20 13 1621 98 98 74
45 10.23 18 28 1639 98 95 74
60 9.98 17 22 1656 98 96 74
75 10.20 17 30 1662 98 95 74
90 10.23 16 28 1691 98. 95 74
105 10.18 16 35 1677 98 94 74
120 10.20 15 25 1711 98 96 74
135 10.22 15 21 1730 98 97 73
3.3.2. Set2
Tablo 7 sznt suyu karakteristiklerini vermektedir. Filtrasyon sonunda karm atsuyunun
renk deeri 15 Pt-Coa indirilmitir. KO ve ilekenlik deerleri 20 mg/L ve 1070 S/cm
deerleri etrafnda sabitlenmitir. Btn parametrelerde yksek giderim deerleri elde
edilmitir. Filtrasyon sonunda %100den daha fazla ak geri kazanm salanmtr. Bu
membrann filtrasyon sonras tkanmadn gstermektedir.


185
Tablo 7. Sznt suyu karakteristikleri
Operasyon
sresi (dk.)
pH
Renk
(Pt-Co)
KO
(mg/L)
letkenlik
(S/cm)
Renk
giderimi
(%)
KO
giderimi
(%)
letkenlik
giderimi
(%)
15
10.20
17 23 961 99 96 84
30
10.23
14 23 1023 99 96 84
45
10.23
13 24 1026 99 96 84
60
10.18
16 19 1030 99 97 84
75
10.22
18 31 1031 99 95 84
90
10.20
14 26 1041 99 96 84
105
10.21
15 18 1048 99 97 83
120
10.16
15 19 1072 99 97 83
135
10.19
15 24 1080 99 96 83
2 set halinde gerekletirilen NF deneylerinin sonular gz nne alnnca MF nartmna tabi
tutulmu (Set2) atksuya NF uygulamaya karar verilmitir. Renk, KO ve iletkenlik
giderimlerinde 2 set arasnda ok fark olmamasna ramen ak geri kazanmnda Set2 daha
yksek deerler vermitir.
4. Deerlendirme
Artlabilirlik almalar kapsamnda boyama hattna ait ykama atksularyla yaplan bu
almalar boyama prosesinde ykama sonucu oluan atksuyun yeniden kullanm olanaklarna
imkan salamak amacyla deerlendirilmitir. Bu alma, planlanan membran filtrasyon ncesi
yksek renk ve KO deerlerine sahip olan atksu iin uygulanmas zorunlu olan n artm
tekniini belirleme ve bu aamaya gelene kadar yaplan almalar ve sonular kapsamtr.
Her reete ve karm atksuyu iin n artm teknikleri olarak;
i. Koaglasyon
ii. MF/UF denenmitir.
Koaglasyon almalar sonucunda en yksek renk ve KO giderim deerleri her iki koaglan
iin de kontrolsz pH koullarnda genelde yksek koaglan konsantrasyonlarnda (600-1000
mg/L) salanabilmitir. Renk ve KO giderim deerlerini bu deerlerde tutmak iin gereken
koaglan konsantrasyonu fazla miktarda olup iki ana soruna yol aabilmektedir. Bu sorunlar
kullanlmas gereken kimyasal nedeniyle artma maliyetindeki art ve ilem sonucunda
oluacak olan amurun bertaraf iin gereken teknoloji ve bunun neden olaca iletme maliyeti
olarak sralanabilir. Bu nedenle koaglasyon teknii boyama ykama atksular n artm iin
uygun deildir.
MF almalarnda zamana kar ak, renk ve KO giderim deerleri birlikte dnlnce analiz
edilen ve fabrikann boyama hattnn atksuyunun zelliklerini yanstan bu reeteler iin test
edilen farkl filtre arasnda en uygunu gzenek boyutu 0.45 m olan filtre olarak
belirlenmitir. Uygulanmas gereken basn 3 bar olarak belirlenmitir. Ardk MF (0.45 m)
ve UF uygulamalar sonucunda 100 kDa gzenek boyutlu filtre salad ak deerleri
dnlnce optimum olarak deerlendirilmitir.

NF uygulamalar sonucunda indigo boyama ykama atksular iin optimum n artm ekline
karar verilmitir. almann sonucunda geri kullanm kriterlerini salayan MF (0.45m-3 bar)
ve NF-270 uygulamas indigo boyama ykama atksular iin optimum artma ekli olarak
deerlendirilmitir.
Kaynaklar
BTTG, British Textile Technology Group (1999), Report 5: Waste Minimization and BestPractice,
(http://www.e4s.org.uk/textilesonline/content/10search/fr_search.htm, last accessed 29.08.2007.)
Goodman G. A. and Porter J. J., (1980). Water quality requirements for reuse in textile dyeing processes, American
Dyestuff Reporter, 69, 33-37.
APHA (American Public Health Association) (1995). Standard methods for the examination of water and wastewater,
19
th
Ed., Washington, DC.

11-13 Haziran 2008

Msr leme Endstrisi Atksularnda Kimyasal Fosfor
Gideriminde letme Optimizasyonu
idem Yangn Gme
1
, R. Kaan Dereli
1
, M. Evren Erahin
1
, Mevlt Bilge
2
ve zzet
ztrk
1

1
E-posta: cyangin@ins.itu.edu.tr
2
CARGLL, Karapnar Mevkii, 16840, Grle Ky, Orhangazi; Bursa.

z Bu almann amac bir Msr leme Endstrisinde mevcut durumda uygulanan kimyasal
kelme ile fosfor giderimi srasnda kullanlan kimyasal madde (FeCl
3
) kullanmnn
optimizasyonudur. Optimum kimyasal madde dozaj laboratuarda kurulan Jar-Test dzenei ile
belirlenmitir. Deneysel almann birinci aamasnda (alma I), aerobik artma giriinde 18,7
mg/L olan Orto-PO
4
konsantrasyonunun 2,4 mg/L PO
4
-P deerine, ikinci aamasnda (alma
II) ise atksu artma tesisinde bulunan kimyasal artma giriinde 2,4 mg/L olarak llen Orto-
PO
4
konsantrasyonunun, 1 mg/L PO
4
-P deerinin altna drlmesi amacyla FeCl
3

optimizasyonu yaplmtr. ncelenen msr ileme endstrisinin atksu artma tesisinde aerobik
ve kimyasal artma klarnda mevcut durumda gzlenen znm fosfor konsantrasyonlarna
ulaabilmek iin laboratuarda her iki aamada gerekletirilen optimizasyon almasnda
stokiyometrik oranlarda FeCl
3
dozajlar yeterli olmamtr. Artma tesisinde aerobik ve kimyasal
artma klarnda mevcut durumda elde edilen fosfor konsantrasyonlarna ulalabilmesi iin,
laboratuarda stokiyometrik dozajn srasyla 1,5 ve 2,0 kat zerinde FeCl
3
dozajlar
uygulanmtr. Bylece artma tesisinde her iki noktada dozlanan FeCl
3
zeltisi deerleri ile
laboratuar sonular kyaslanmtr. Sonular aerobik artma giriinde dozlanan FeCl
3
miktarnn
laboratuar deneyleriyle bulunan FeCl
3
miktar ile ayn olduu fakat kimyasal kelme tanknn
giriinde dozlanan FeCl
3
miktarnn laboratuar deneyleriyle bulunan FeCl
3
miktarndan yaklak
6 kat daha fazla olduunu gstermitir.
Anahtar Kelimeler Jar-Test uygulamas; kimyasal fosfor giderimi; msr ileme endstrisi atksuyu
1. Giri
Msr ileme endstrisinde ilenen msrdan gda sektrnde kullanlan ara rnler elde
edilmektedir. ncelenen endstride ylda 264,000 ton msr iletilerek, retim aamasnda
yaklak 997,000 m
3
su kullanlmakta ve 522,000 m
3
atksu retilmektedir. Msr ileme
endstrisi atksular yksek protein ve niasta ieriklerinden dolay organik kirlilik yk yksek
(kuvvetli) atksular olarak nitelendirilmektedir. Proseste oluan atksularn znm KO
deeri toplam KOnin yaklak %85idir.
ncelenen endstrinin atksu artma tesisinde yer alan havalandrma havuzunun giriinde ksmi
kimyasal fosfor giderimi amacyla atksuya ilave FeCl
3
bileii ilave edilmektedir. Bu durum
havuzda kimyasal amur (FePO
4
ve Fe(OH)
3
keltileri) oluumuna sebep olmakta ve toplam
amurun organik madde ierii greceli olarak dmektedir. Laboratuar almasnda elde
edilecek sonular ile mevcut durumda havalandrma havuzundaki dk organik ierikli
(UAKM/AKM = 0,45) yksek askda kat madde konsantrasyonunun ve kimyasal amur
retiminin kontrol altna alnmas ngrlmektedir. ncelenen msr ileme endstrisinin artma
188 . Yangn-Gme, R. K. Dereli, M. E. Erahin ve di.

tesisinden kan artlm sular tesisin yaknnda bulunan bir dereye dearj edilmektedir
Trkiyede endstriyel atksularn atksu dearjlarn dzenleyen temel mevzuat Su Kirlilii
Kontrol Ynetmeliidir (SKKY, 2004). Ayrca Kentsel Atksularn Artm Ynetmeliinde
yer alan Endstriyel Atksu Dearj Standartlar Madde 10a gre endstriyel atksu
dearjlarnn, endstrinin faaliyet trne gre SKKY Tablo 5de verilen ilgili dearj
standartlarna uymalar salanmaldr (KAAY, 2006). Bu sebeple tesisin, SKKYde yer alan
Gda Sanayi Kategorisinin eker retimi ve Benzeri Faaliyetler (Ek A, Tablo 5.11a) iin
verilen limitleri salamas ngrlmektedir. KAAY Tablo 2de verilen Kentsel Atksu Artm
Tesislerinden leri Artma likin Dearj Limitlerine gre edeer nfusu 10000-100000
arasnda olan yerleim blgeleri iin toplam fosfor konsantrasyonu 2 mg/L olmaldr. Buna gre
ynetmeliklerde ngrlen limit deerinin altnda kalabilmesi asndan bu almada
gerekletirilecek optimizasyon almas ile optimum FeCl
3
dozunun tayini olduka nem
kazanmaktadr.
Bu almann amac bir Msr leme Endstrisinde mevcut durumda uygulanan kimyasal
fosfor gideriminde kullanlan kimyasal maddenin (FeCl
3
) optimum dozajnn belirlenmesi ve
artma tesisinde kullanlan FeCl
3
dozaj ile laboratuarda elde edilen optimum FeCl
3
dozaj
sonularnn karlatrlmasdr.
2.1. Atksu
ncelenen msr ileme tesisi atksularnn artld ileri atksu artma tesisi, iki kademeli
(anaerobik + aerobik) biyolojik artma ve kimyasal yntemle fosfor giderme birimlerini
iermektedir. Mevcut artma tesisinin proses akm emas ekil 1de verilmektedir. Tesisin
ortalama debisi 2160 m
3
/gndr. Buna gre toplam atksu debisinin %55i rafineri prosesinden
gelmektedir. Organik madde ierii yksek olan tme prosesi atksular ise atksuyun
%30unu oluturmaktadr. Uzun havalandrmal aktif amur prosesi olarak iletilen aerobik
artma kademesi; temas tank, 2 adet havalandrma tank (toplam 4500 m
3
), I. ktrme havuzu
(700 m
3
), amur depolama tank, polimer hazrlama ve dozlama birimi, amur susuzlatrma
birimi (bant filtre) ve dier gerekli elektro-mekanik ekipmanlardan olumaktadr. Mevcut
iletme artlarnda tesiste bulunan 2 adet havalandrma havuzundan biri altrlmaktadr.
Optimizasyon almas atksu artma tesisinde bulunan aerobik tankn giriinde ve knda
gerekletirilmitir. Giri ve k atksuyundan alnan numunelerin karakterizasyonu Tablo
1de verilmektedir. Tablo 1e gre, artma tesisinde gerekletirilen aerobik artma ile yaklak
%80 oranlarnda toplam ve znm KO giderimleri gzlenmektedir. Ayrca aerobik tankn
banda fosfor giderimi amacyla ilave edilen FeCl
3
ile %87 oranlarnda toplam fosfor giderimi
salanabilmektedir.
Artma tesisinde fosfor giderimi kimyasal artma ile gerekletirilmektedir. Aerobik artma
giriinde ortalama 19 mg/L olan PO
4
-P konsantrasyonu 1. ktrme havuzu knda ortalama
3,3 mg PO
4
-P/L deerine drlmektedir. 1. ktrme havuzunda aktif amur ve kimyasal
amur birlikte ktrlerek yaklak %80 orannda PO
4
-P giderimi salanmaktadr. Fosfor
giderimi iin kullanlan FeCl
3
bileii atksuya artma tesisinde 2 noktadan dozlanmaktadr. Bu
noktalarn haricinde FeCl
3
dozlamas ayrca amurlarn susuzlatrld filtre pres ncesinde
yaplmakta ve bylece amurlarn artlandrlmas gerekletirilmektedir. Tesiste FeCl
3

dozlamasnn gerekletirildii noktalar ekil 2de gsterilmektedir (ztrk ve di., 2008).
Msr leme Endstrisi Atksularnda Kimyasal Fosfor Gideriminde letme Optimizasyonu 189

ekil 1. ncelenen msr ileme endstrisinin atksu artma tesisi proses akm emas
Tablo 1. Aerobik nite giri ve kndaki atksu karakterizasyonu
Parametre

Birim Giri k
Verim
(%)
KO
toplam
(mg/L) mg/L 410 89 78
KO
znm
(mg/L)
mg/L
215 39
82
AKM
mg/L
90 20
78
Ortofosfat
mg PO
4
-P/L
18,7 2,4
87
Organik Fosfor
mg PO
4
-P/L
1,3 0,3
77
Toplam Fosfor
mg PO
4
-P/L
20 2,7
87
pH
-
7,3 8,3
-
Alkalinite
mg CaCO
3
/L
1200 730
-
Bulanklk
NTU
349 41
88
Renk
Pt-Co
462 95
79

ekil 2. Tesiste FeCl
3
dozlamasnn gerekletirildii noktalar
Kimyasal
Artma
FeCl
3

Temas
Tank

Havalandrm
a Havuzu
I. ktrme
Havuzu
II. ktrme
Havuzu
Aerobik fazla
amur
Kimyasal
artma amuru
amur geri
devri
amur Keki
Filtre Pres
FeCl
3

FeCl
3


2.2. Deneysel alma
Kimyasal fosfor giderimi iin gerekli kimyasal madde (FeCl
3
) dozaj laboratuarda kurulan Jar-
Test dzenei ile gerekletirilmitir (ekil 3). Standart Jar-Test yntemi kimyasal kelme
deneylerinde optimum kimyasal madde dozajnn tayini iin kullanlan en yaygn ve en pratik
metottur. Deneysel alma iki aamadan olumaktadr. alma Ide, aerobik artmann giri
akmnda 18,7 mg/L olan ortofosfat (mg PO
4
-P/L) konsantrasyonunun 2,4 mg/L deerine
drlmesi amacyla FeCl
3
optimizasyonu incelenmitir. alma IIde ise atksu artma
tesisinde bulunan kimyasal artma knda 2,4 mg/L olarak llen ortofosfat (mg PO
4
-P/L)
konsantrasyonunun 1 mg/L deerinin altna drlmesi amacyla yaplan FeCl
3
optimizasyonu
incelenmitir. alma I ve alma IIde gerekletirilen optimizasyon almalar srasyla 300
ve 500 ml numune hacimlerinde, stokiyometrik ve stokiyometrik zeri oranlarda (Fe:P) olacak
ekilde 6 farkl FeCl
3
dozaj kullanlarak gerekletirilmitir. Her iki almada gerekletirilen
Jar-Test deneylerinde, 120 rpm hznda 1 dakika hzl kartrma, 40 rpm hznda ise 30 dakika
yava kartrma uygulanmtr. Oluan kimyasal amurun kelebilmesi iin hzl ve yava
kartrmadan sonra 60 dakika kelme sresi uygulanmtr. kelme sresinin sonunda flok
yaps ve st fazn grnts beherler iersinde gerekleen kimyasal giderim hakknda
balangta fikir verebilmektedir. kelme sonrasnda st fazlarda toplam KO, ortofosfat (mg
PO
4
-P/L), bulanklk, renk ve pH deerleri llmtr. Beherlerin st fazlarnda
gerekletirilen AKM deneyleri ise ok dk konsantrasyonlarda olduklar iin zellikle
alma IIde gvenilir olmayan sonular vermitir.

ekil 3. FeCl
3
Optimizasyonu almasnda Kullanlan Jar-Test Dzenei
Toplam KO, znm KO ve AKM deneyleri su ve atksu analizleri iin kullanlan Standart
Yntemlere (Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater) gre
gerekletirilmitir (APHA, 1998). Toplam ve znm KO analizleri dikromat kapal-reflux
kolorimetrik yntem ile Hach DR/2010 Model spektrofotometre kullanlarak
gerekletirilmitir. Numuler 0.45 m boluk aralna sahip sellozik nitrat filrelerden filtre
edildikten sonra sznt suyunda znm KO lmleri yaplmtr. Ortofosfat deneyleri
Molibdovanat yntemi ile 430 nmde Hach DR/2010 Model spektrofotometre kullanlarak
llmtr. Renk ve bulanklk Hach DR/2010 Model spektrofotometre kullanlarak
gerekletirilmitir. pH deerleri Orion 520A Model pH metre ile tayin edilmitir.

Atksu
FeCl
3
(1/100)
500 ml
hacimli
cam
beherler

3.1. alma I
Optimizasyon almasnn birinci aamasnda havalandrma havuzu giriindeki 18,7 mg/L
ortofosfat (mg PO
4
-P/L) konsantrasyonu artma tesisindeki mevcut uygulamaya benzer ekilde
2,4 mg/L ortofosfat (mg PO
4
-P/L) konsantrasyonuna drlmeye allmtr. Jar-Test
almas 300 mllik numune hacimleri ile yrtlmtr. Tesiste aerobik artma srasnda
mikroorganizma bnyesine geen fosfor miktar (~2 kg/gn) ihmal edilmitir. Buna gre tesiste
aerobik artmada kimyasal ilavesiyle giderilen ortofosfat (mg PO
4
-P/L) konsantrasyonu 16,3
mg/L PO
4
-P olarak hesaplanmaktadr. Bu giderim oran kullanlarak mol deerine geilirse,
0,5258.10
-3
mol/L PO
4
-P deeri bulunur. Bu durumda 300 ml (0,3 L) numune ierisinde
giderilmesi gereken ortofosfat (mg PO
4
-P/L) konsantrasyonu 0,1577.10
-3
mol/L PO
4
-P olarak
hesaplanr. Tesiste kullanlan FeCl
3
zeltisi ierisindeki Fe
+3
konsantrasyonu 219000 mg/L
olarak llmtr. Stok zeltiden 1/100 orannda seyreltilerek hazrlanan zelti ierisindeki
Fe
+3
konsantrasyonu 2190 mg/Ldir. Buna gre, hazrlanan 1/100 oranndaki zelti ierisindeki
Fe
+3
n mol konsantrasyonu 0,0391 mol/L olarak hesaplanr. Fe
+3
ile kimyasal fosfor
gideriminde teorik doz (mol Fe
+3
/mol P) 1:1dir. Bylece stokiyometrik teorik doz (1:1) iin,
1/100 orannda seyreltilmi zeltiden kullanlmas gereken hacim 4 ml olarak hesaplanmtr.
1/100 orannda seyreltilerek hazrlanan zeltiden stokiyometrik ve stokiyometrik zerinde
kullanlmas gereken hacimlerde gerekletirilen Jar-Test deneylerinin sonular Tablo 2de
verilmektedir. Tablo 3de artan stokiyometrik dozlarda (Fe:P) gerekletirilen ortofosfat (mg
PO
4
-P/L) ve KO giderimleri verilmektedir. ekil 44de ise artan stokiyometrik dozlarda (Fe:P)
gerekletirilen ortofosfat (mg PO
4
-P/L) giderimleri gsterilmektedir.
Tablo 2. alma Ide stokiyometrik ve stokiyometrik zerindeki FeCl
3
dozajlarnda
gerekletirilen Jar-Test deneyinin sonular
No
Doz
(mol Fe
+3
/mol P)
ml z
(1/100) Mol Fe
+3

PO
4
-P
(mg/L)
Toplam
KO
(mg/L)
AKM
(mg/L) Bulanklk Renk pH
1 1 4,0 0,00016 6,8 152 27,5 85 397 7,8
2 1,25 5,0 0,00020 3,8 162 17,5 75 392 7,7
3 1,5 6,1 0,00024 2,4 140 22,5 55 318 7,7
4 2 8,6 0,00032 1,6 130 5 71 522 7,6
5 2,5 10,8 0,00039 1,3 135 47,5 96 - 7,4
6 3 12,9 0,00047 1,2 120 - 29 202 7,5
Tablo 3. alma Ide stokiyometrik ve stokiyometrik zerindeki FeCl3 dozajlarnda
gzlenen ortofosfat (mg PO4-P/L) ve KO giderim verimleri
Doz
(mol Fe
+3
/mol P)
PO
4
-P
(mg/L)
PO
4
-P
Giderimi (%)
KO
(mg/L)
KO
Giderimi (%)
0 18,7 0 410 0
1 6,8 64 152 63
1,25 3,8 80 162 61
1,5 2,4 87 140 66
2 1,6 91 130 68
2,5 1,3 93 135 67
3 1,2 93 120 71

Buna gre artma tesisindeki aerobik artma knda elde edilen ortofosfat konsantrasyonuna
(2,4 mg/L PO
4
-P), laboratuarda gerekletirilen optimizasyon almas sonucunda
stokiyometrik orann ancak 1,5 kat zerinde ulalmtr (Tablo 2 ve Tablo 3). Deneysel olarak
belirlenen Fe:P = 1,5 iin tesiste uygulanmas gereken FeCl
3
zeltisi dozaj 454 L/gn olarak
hesaplanmtr. Tesiste aerobik giriinde mevcut durumda uygulanan 480 L/gn FeCl
3
zeltisi
dozu deneysel olarak tespit edilen dozaja olduka yakn bulunmutur.

ekil 4. alma Ide stokiyometrik ve stokiyometrik zerindeki FeCl
3
dozajlarnda
ortofosfat (mg PO
4
-P/L) giderim verimleri
3.2. alma II
Optimizasyon almasnn ikinci aamasnda kimyasal artma nitesi giriindeki 2,4 mg/L PO
4
-
P konsantrasyonu artma tesisindeki mevcut uygulamaya benzer ekilde 1 mg/L PO
4
-P
konsantrasyonunun altna drlmeye allmtr. Jar test almas 500 mllik numune
hacimleri ile yrtlmtr. Tesiste kimyasal artma giriinde 2,42 mg/L PO
4
-P konsantrasyonu
olduu kabul edilerek mol deerine geilirse 0,0781.10
-3
mol/L PO
4
-P deeri bulunur. 500 ml
(0,5 L) numune ierisinde giderilmesi gereken fosfor konsantrasyonu ise 0,0391.10
-3
mol/L
PO
4
-P olarak hesaplanr. Tesiste kullanlan FeCl
3
zeltisi ierisindeki Fe
+3
konsantrasyonu
219000 mg/L olarak lld iin stok zeltiden 1/100 orannda seyreltilerek hazrlanan
zelti ierisindeki Fe
+3
konsantrasyonu 2190 mg/L olarak hesaplanmtr. 1/100 oranndaki
zelti ierisindeki Fe
+3
n mol konsantrasyonu 0,0391 mol/L olarak hesaplanr. Fe
+3
ile
kimyasal fosfor gideriminde teorik doz (mol Fe
+3
/mol P) 1:1dir. Stokiyometrik teorik doz (1:1)
iin 1/100 orannda seyreltilmi zeltiden kullanlmas gereken hacim 1 ml olarak
hesaplanmtr. 1/100 orannda seyreltilerek hazrlanan zeltiden stokiyometrik ve
stokiyometrik zerinde kullanlmas gereken hacimlerde gerekletirilen Jar-Test deneylerinin
sonular Tablo 4de verilmektedir. Tablo 5de artan stokiyometrik dozlarda gerekletirilen
ortofosfat (mg PO
4
-P/L) ve KO giderimleri verilmektedir. Buna gre tesiste kimyasal kelme
knda elde edilmesi hedeflenen 1 mg/lnin altndaki fosfor konsantrasyonuna, laboratuarda
gerekletirilen optimizasyon almas sonucunda stokiyometrik orann ancak 2.0 kat zerinde
ulalmtr (ekil 5). KAAY Tablo 2de verilen Kentsel Atksu Artm Tesislerinden leri
Artma likin Dearj Limitlerine gre edeer nfusu 10000-100000 arasnda olan yerleim
blgeleri iin toplam fosfor konsantrasyonu 2 mg/L olmaldr. Bu almada emniyetli ksmda
Jar Test Sonular
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
14,0
16,0
18,0
20,0
0 1 1,25 1,5 2 2,5 3
DOZ (mol Fe+3/mol P)
F
o
s
f
o
r

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
g
/
L
)
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
%

G
i
d
e
r
i
m
mg PO4-P/L Verim

kalnmas iin limit deer 1 mg/lt olarak alnmtr. Deneysel olarak belirlenen Fe:P = 2 iin
tesiste uygulanmas gereken FeCl
3
zeltisi dozaj 86,4 L/gn olarak hesaplanmtr. Tesiste
aerobik giriinde mevcut durumda uygulanan 540 L/gn FeCl
3
zeltisi dozu deneysel olarak
tespit edilen dozaja gre yaklak 6 kat fazla bulunmutur.
Tablo 4. alma IIde stokiyometrik ve stokiyometrik zerindeki FeCl
3
dozajlarnda
gerekletirilen Jar-Test deneylerinin sonular
No
Doz
(mol Fe
+3
/mol P)
ml z
(1/100) Mol Fe
+3

PO
4
-P
(mg/L)
KO
(mg/L) Bulanklk Renk pH
1 1 1,0 0,00004 1,5 29 27 82 8,04
2 1,5 1,5 0,00006 1,2 28 6 80 8,01
3 2 2,0 0,00008 0,9 35 10 79 7,96
4 2,5 2,5 0,00010 0,8 24 6 68 7,90
5 3 3,0 0,00012 0,7 35 13 74 7,83
6 3,5 3,5 0,00021 0,6 26 9 72 7,78
Tablo 5. alma IIde stokiyometrik ve stokiyometrik zerindeki FeCl
3
dozajlarnda
gzlenen ortofosfat (mg PO
4
-P/L) ve KO giderim verimleri
Doz
(mol Fe
+3
/mol P)
PO
4
-P
(mg/L)
PO
4
-P
Giderimi (%)
KO
(mg/L)
KO
Giderimi (%)
0 2,4 0 90 0
1 1,5 38 29 68
1,5 1,2 49 28 69
2 0,9 63 35 61
2,5 0,8 69 24 73
3 0,7 73 35 61
3,5 0,6 74 26 72

ekil 5. alma IIde stokiyometrik ve stokiyometrik zerindeki FeCl
3
dozajlarnda
ortofosfat (mg PO
4
-P/L) giderim verimleri
Jar Test Sonular
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
0 1 1,5 2 2,5 3 3,5
DOZ (mol Fe+3/mol P)
F
o
s
f
o
r

K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n
u

(
m
g
/
L
)
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
%

G
i
d
e
r
i
m
mg PO4-P/L Verim

4. Sonular
Bu almada bir Msr leme Endstrisinde mevcut durumda uygulanan kimyasal kelme ile
fosfor giderimi srasnda kullanlan kimyasal maddenin (FeCl
3
) optimum dozaj laboratuarda
kurulan Jar-Test dzenei ile belirlenmitir. Deneysel almann birinci aamasnda atksu
artma tesisinde bulunan aerobik artma giriinde 18,7 mg/L olan Orto-PO
4
konsantrasyonu 2,4
mg/L PO
4
-P deerine, ikinci aamasnda ise kimyasal artma giriinde 2,4 mg/L olarak llen
Orto-PO
4
konsantrasyonunun 1 mg/L PO
4
-P deerinin altna drlmesi hedeflenmitir. Atksu
artma tesisinde yer alan aerobik ve kimyasal artma klarnda mevcut durumda gzlenen
znm fosfor konsantrasyonlarna ulaabilmek iin gerekletirilen optimizasyon
almalarnda stokiyometrik oranlarda FeCl
3
dozajlar yeterli olmamtr. Bunun iin
stokiyometrik dozajn srasyla 1,5 ve 2,0 kat zerinde FeCl
3
dozajlar uygulanmtr. Artma
tesisinde her iki noktada uygulanan FeCl
3
zeltisi dozu ile laboratuar sonular kyaslanmtr.
Sonular aerobik artma giriinde dozlanan FeCl
3
miktarnn laboratuar deneyleriyle bulunan
FeCl
3
miktar ile ayn olduunu, fakat kimyasal kelme tanknn giriinde dozlanan FeCl
3

miktarnn laboratuar deneyleriyle bulunan FeCl
3
miktarndan yaklak 6 kat daha fazla
olduunu gstermitir. Kullanlmas gerekli miktarn ok zerinde zelti kullanm, zelti
sarfiyatn arttrarak artma maliyetini arttrmaktadr. Bu durum ayrca oluan kimyasal amur
miktarn da arttrmaktadr.
ncelenen endstrideki mevcut artma tesisinde uygun iletme dzeni salanrsa tesiste fosfor
biyolojik olarak da giderilebilir. Ancak, tesis atksuyu ile biyolojik fosfor giderimi prosesinin
uygulanabilirliinin ve veriminin belirlenebilmesi iin mutlaka laboratuar lekli almalar
yaplmaldr. Ayrca bu almalar matematik modelleme almalaryla da desteklenmelidir. Bu
sayede tesis iin uygun iletme artlar belirlenebilir.
Kaynaklar
APHA, AWWA and WPCF. (1998). Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, 20
th
Ed.,
Washington D.C., USA.
KAAY, (2006). Kentsel Atksularn Artm Ynetmelii, Resmi Gazete, Tarih: 08.01.2006, Say: 26047.
ztrk, ., Gme, . Y., Erahin, M. E., Dereli, R. K. (2008). Cargill Orhangazi Msr leme Fabrikas'nda Atk
Ynetimi Projesi (Ksm-3) Sonu Raporu, T Gelitirme Vakf AR-GE letmesi, stanbul.
SKKY, (2004). Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii, Resmi Gazete, Tarih: 31.12.2004, Say: 25687.

Endüstriyel KK 2008 - Sempozyum - Kitabi - 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Endüstriyel KK 2008 - Sempozyum - Kitabi - 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

istanbul teknik niversitesi

evre mhendislii blm

You might also like