Professional Documents
Culture Documents
Thy vt g v vt y. T d:
Nht: mt tri.
B._ Ch s (hay tng s, x s):
Trng m bit c, xt m r .
T d: , thng: trn. , h: di ly nt ngang () lm mc, phn ng trn l
, phn ng di l .
C._ Hi (hay tng ):
Mi ch c nhiu phn, mi phn c mt ngha, hp cc ngha tng phn s c ngha ca
ton ch.
T d: c: xa iu g m 10 ( thp) ming ( khu) ni n l c, xa ri.
D._ Hnh thanh (hay tng thanh, hi thanh):
Dng mt mt ch c m m thanh tng t vi m thanh ca ch nh t ra nh m
thanh, ri ghp vo mt b ch ngha ca ch mi.
T d: giang: sng, gm b thu ch vt g c lin quan n nc () v ch
cng, ch ny to cho ta m giang.
Li to ch ny rt c thng dng.
E._ Chuyn ch:
Dng mt ch c sn, thay i hnh dng i i cht, t ra mt ch khc c ngha
tng t.
T d: t ch lo: gi ta c kho: sng lu.
F._ Gi t:
Mn sai.
1._ Hoc lm vi ch khc.
T d: thuyt dng lm cho ch duyt trong Lun ng.
2._ Hoc dng ch sn m c khc thanh m, dng vo ngha khc.
T d: trng: di, trng: ln.
3._ Hoc gi nguyn thanh m ca mt ch no , ri gn cho n mt ngha mi.
T d: vn c ngha l con b cp ( tng hnh con vt y) nhng li dng theo ngha
10000.
Bi th hai
Cch hc ch Nho
C._ V im kh vit.
n nh vic cm bt qun ch, ta s khc phc c d dng nu ta chu kh vit thng,
nhn lun, nghe mi v khng ngng tm cch s dng nhng ch coi nh d qun y. c
Khng T c dy: Hc nhi thi tp chi (hc ri phi luyn li lun); vic
hc ch c kt qu nht l i vi vic hc ch Nho khi no ta bit chu kh lm cng
vic n tp thng xuyn.
Tm li, vi phng php tim tin, n tp, phn tch, ta c th khc phc c mi kh
khn nu trn.
III Cch vit ch Nho
A._ Cc loi nt.
1._ Nt ngang: honh
2._ Nt s thng: trc
3._ Nt phy: phit
4._ Nt n, mc: pht
5._ Nt mc: cu
6._ Gy: chit
7._ Xc: khiu
8._ Chm: im
B._ Php vit (th php).
1._Cch cm bt (chp bt php)
Thng ta cm bt theo li song cu (song: hai, cu: mc), ngha l hai ng tr v gia
nm pha trc cn bt.
Khi ta vit, cm bt phi cho thng, cho chc, nhng ngn tay phi mm mi uyn chuyn.
2._ Cch vit
a) Vit cho thun
Nt trn trc, di sau.
I._Hc ting
m: nhn (nhn).
b: (nhn).
B ny gm cc hnh thc di y:
1. t pha trn ca ch:
T d: m: kim, ngha: nay
2. t bn tri ca ch: tc gi l nhn ng
T d: m: nhn, ngha: o nhn, o lm ngi.
3. t pha di ca ch , tc gi l nhn i.
T d: m: huynh, ngha: anh.
m: th
b: (th)
B ny gm c cc hnh thc di y:
1. t pha di ca ch:
T d: m: chng, ngha: lng bn tay
2. t bn tri ca ch:
T d: m: , ngha: nh
Ch : c mt s ch thuc b nhng khng theo ng hnh thc ca b nu trn.
T d:
m: tha, ngha: nhn (tha nhn, tha tip)
m: bi, ngha: ly
ngha: tay (th cng, th on, th tc, khai th, thu th)
Ch cn phn bit khi vit.
th
m: mao, b: mao, ngha: lng th.
m: tc
b: tc
B ny gm c cc hnh thc di y:
1. t pha di ca ch:
T d:
m: king, ngha: khing chn, i tp tnh.
(pht m theo T Thiu Chu: : kin)
2. t bn tri ca ch:
T d: m: l, ngha: con ng.
ngha:
a) Ci chn (tc cu, huynh nh th tc)
b) , y (mn tc, ph tc, bt tc, hu d)
Ch cn phn bit khi vit:
tc
m: ao
b: (ao)
B ny gm cc hnh thc di y:
1. t pha di hoc bn phi ca ch:
T d:
m: phn, ngha: chia ra;
m: thit, ngha: ct (nh thit nh tha, nh trc nh ma: nh ct nh nh bng, nh
gia nh mi- Kinh thi, V Phong)
2. t bn phi ca ch:
T d: m: bit, ngha: chia tay.
ngha: ao (ao th, binh ao)
Ch cn phn bit khi vit:
ao
m: lc, b: lc, ngha: sc mnh.
m: iu, b: lc, ngha: a) iu u: mt vt c bng kim loi to bng ci u, qun
lnh dng ci y, ngy th thi cm, m th g cm canh. b) iu ngoan: kho la di, iu
toa.
m: xch
b: thi
ngha: thc, n v o chiu di (ch xch thin nhan: cch mt tri -nh vua- c gang tc,
c gn vua; xch c)
Ch : hai ch di y thuc v hai b khc nhau, tuy c hai cng ch thc tc, n v
chiu di.
xch: b ;
ch: b khu.
II._ Ghp ch, lm cu
nhn th: tay ca ngi.
nhn tc: chn ca ngi.
nhn chi th tc: tay chn ca ngi.
ao th: tay ao, ngi cm ao
III._ Nhn nh v vn phm
I._ Hc Ting
m: sn (san).
b: (sn).
ngha: ni (sn h, sn xuyn, sn thu, sn lm, ho dim sn, sn cc).
m: thu.
b: (thu).
B ny gm cc hnh thc di y:
1._ t phi di hoc pha trn ca ch:
T d: m: tuyn, ngha: sui; m: p, ngha: chng cht.
2._ t bn tri ca ch: (thng gi l chm thu hay tam im thu)
T d: m: giang, ngha: sng.
Ch : c mt s ch, tuy thuc b nhng khng theo ng hnh thc ca b nu
trn:
T d: m: cu, ngha: tm; m: thi, ngha: to ln, hanh thng.
ngha: nc (sn thu, thu li, dn thu nhp in, i hng thu, lu thu hnh vn).
m: in.
b: in.
ngha: rung(t in, in a, thng hi tang in).
Ch cn phn bit khi vit.
in.
m: do, b: in, ngha: do, bi.
m: gip, b: in, ngha: tn ca 1 trong 10 can.
m: thn, b: in, ngha: tn ca 1 trong 12 chi.
m: cu.
b: khuyn.
B ny gm cc hnh thc di y:
1._t pha di hoc bn phi ca ch: (ch vit chnh thc).
T d:
m: tng, ngha: khen ngi (tng l, tng thng); m: trng, ngha: hnh trng.
2._ t bn tri ca ch:
T d:
m: h, ngha: con co.
ngha: con ch (s cu, tu cu, cu tc, hi cu).
Ch :
1. Ch thng c dng trong vn bch thoi, tri li, ch c dng trong vn
ngn.
2. Ch vit theo li hi thanh, gm b (khuyn) v m (cu hoc c: ci mc, 1
cu vn).
m: ngu.
b: ngu.
ngha: tru b (ni chung).
Ch : Tru gi l thu ngu, v tnh thch nc. B gi l hong ngu, v da
mu vng .
Ch cn phn bit khi vit.
ngu; m: ng, b: thp, ngha: tn ca mt trong 12 chi.
m: dng.
b: dng.
ngha: con d (sn dng, dng xa).*
II._ Ghp ch lm cu
sn thu: ni v sng, non nc, tng trng cnh thin nhin.
thu in: rung (c) nc.
in thu: nc ( trong) rung.
sn cu: ch ( trn) ni.
sn nhn: ngi ( trn) ni, tc l tin ; cng c ngha l ngi min ni
dng tc: ci chn con d.
sn nhn chi dng tc: ci chn con d ca ngi min ni.
I._ Hc Ting.
m: nht (nht).
b: (nht).
ngha: mt (duy nht, thng nht, nht n, nht s nh nng, nht, nht nht bt kin
nh tam thu h).
m: thn.
b: (thn).
ngha: thn mnh, ton th (thn phn, thn th, tu thn, bn thn, thn danh).
m: nh.
b: (nh).
ngha: hai ( nh, nh trng m).
th: tay xem bi 3.
m: i (ngy xa c l thi).
b: (i).
ngha: to ln (i nhn, i ngha, i a s, cc i, qung i).
sn: ni (xem bi bn).
m: tiu.
b: (tiu).
ngha: nh (tiu t, tiu nhi, tiu nhn).
m: thch.
b: (thch).
ngha: (vng phu thch, thch nh, thch tn, kim thch k duyn).
Ch cn phn bit khi vit:
thch;
m: hu, b: khu, ngha: bn mt.
II._ Ghp Ch, Lm Cu.
nht thn: mt thn mnh.
nh th: hai tay.
i sn: ni ln.
tiu thch: nh.
sn i: ni (th) ln (mnh trn ngha).
thch tiu: (th) nh (mnh trn ngha).
i nhn: ngi ln.
tiu dng: d con.
i nhn chi tiu dng: con d nh ca ngi ln.
nhn i: ngi (th) ln (mnh trn ngha).
con d (th) nh (mnh trn ngha).
III._ Nhn nh V Vn Phm.
1._ Trong t ng (i sn), (tiu thch), (i: tnh t) ng trc (sn:
danh t) v (tiu: tnh t) ng trc (thch: danh t).
Qui tc: Trong mt t ng (tc l mt phn ca mnh ), tnh t (v ng vai b tc, ph)
ng trc danh t.
2._ Cc cu sn i thch tiu nhn i dng tiu, u l nhng
mnh trn ngha, trong , , , l ch t ng trc, cn l thuc t
(hoc tc t) ng sau. Ngoi ra cc cu trn u khng c ng t th, l.
Qui tc: Trong mt mnh , cc t ng theo th t: ch t, ng t, tc t (hoc thuc t).
Khi i vi thuc t, ng t, l, th thng khi dng n.
Bi th su
I._Hc Ting
m: thin.
b: (i).
ngha:
1._ tri (thin thanh, thin din, thin nga, thin vng khi khi, s nhi bt lu, mu s ti
nhn thnh s ti thin, nhn nh thng thin).
2._ tit tri.
Ch cn phn bit khi vit:
thin; m: yu, b: , ngha: nt mt vui v n tn, (yu yu nh d: sc mt ho
du (Lun Ng)); m: phu, b: , ngha: chng.
Ch :
1._ Trong vn bch thoi, ch thin cn c ngha l ngy.
2._ Ch thin vit theo li hi ( c ngha tc l ln c mt).
m: a.
b: (th).
Ch :
1._ Cn phn bit 2 b th v s: trong ch th nt ngang trn ngn hn nt ngang
di, tri li l s.
2._ B gm cc hnh thc di y:
a) t di ca ch:
t d: m: to, ngha: ngi.
b) t bn tri ca ch: *
t d: a.
ngha:
1._t, mt t (a l, th a, a li).
2._sn nh.
Ch :
1._Hai ch th v u c ngha l t nhng ch cht t; cn ch mt t.
2._ Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m d: vy.
m: nht (nht).
b: (nht).
ngha:
1._ Mt tri, (nht thc, nht trnh, nht bo, trc nht, cch nht, nht dng, Nht Bn).
2._ Ngy, nht nht: ngy ngy, mi ngy.
Ch cn phn bit khi vit:
nht; m: vit, b: (vit), ngha: rng, ni rng (pht t ng).
m: nguyt.
b: (nguyt).
Ch : cn phn bit b nguyt vi b nhc cng vit di hnh thc: .
ngha:
1._ mt trng (nguyt thc, nguyt cu, nguyt in).
2._thng (tam c nguyt, lc c nguyt, bn nguyt san).
m: ph.
b: (ph).
ngha: cha (thn ph, ph t tnh thm, ph huynh, ph lo, s ph, quc ph, ph mu,
ph h, ph tp).
Cng c m l: ph.
ngha:
1._ ngi gi in ph: ng gi lm rung, ng ph: ng gi nh c.
2._ ting gi lch s ca n ng. Ni ph: ch c Khng t.
m: mu.
b: (v).
ngha: m (mu h, mu gio).
Ch :
1._ Hai ch v khc s nt bn trong.
2._ Ch mu cn c th vit: * (tc l th cc nt bn trong bng ch t: con).
m: nam
b: in.
ngha:
1._ con trai (nam nhi, nam t).
2._ ting t xng ca con trai i vi cha m.
3._ 1 trong 5 tc (cng, hu, b, t, nam).
Ch :
Ch vit theo li hi ( tc con trai l ngi c sc kho lc lm rung
in).
m: n.
b: n.
b ny gm c cc hnh thc di y:
1._ t bn di ca ch:
t d: m: tho, ngha: yn,
2._ t bn phi ca ch:
t d: m: nh, ngha: dng so snh.
ngha: con gi (n lu, n kit, nhi n).
b th ng bn tri---mu vit vi ch t
Bi th by
I._ Hc Ting
m: thanh.
b: (thanh).
ngha: xanh (xanh da tri, xanh c).
thin: tri (xem bi 6).
m: bch.
b: (bch).
ngha:
1._mu trng.
2._sng, r rng (minh bch).
3._trnh by (co bch).
4._trng t: ung cng v ch.
nht: mt tri (xem bi su).
m: mn.
b: (thu).
ngha: y, y trn, y (t mn, mn nguyn).
Ch :
Ch vit theo li hi thanh, gm b (thu) v m:
Phn m ny, ta cn thy trong ch:
m: man, b: (mc), ngha: la di (khai man).
a: mt t (xem bi 6).
m: hng.
b: (mch).
ngha: mu .
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b (mch) v m (cng: kho tay, th).
II Ghp Ch Lm Cu:
thanh thin: tri xanh, bu tri xanh, nn tri xanh.
bch nht: mt tri trng.
thanh thin bch nht: gia ban ngy, mt cch cng khai, khng c che giu
m m.
mn a: khp trn mt t.
thanh thin bch nht mn a hng: tri xanh, mt tri trng, khp
mt t (th) . l mu c ca Trung Hoa Dn Quc. Tht ra, lc mi lp Dn Quc,
nc Trung Hoa c 5 mu c nh sau: , vng, xanh, trng v en (hng, hong, lam,
bch, hc) tng trng cho nm ging dn Hn, Hi, Mn, Mng, Tng hp li lm mt
trn t Trung Hoa.
thanh sn: ni xanh.
thanh nam thanh n: thanh nin nam n.
bch thu: nc l.
Thu :
I._Hc Ting
tiu: nh (xem bi 3).
m: miu.
b: (tr).
ngha: con mo.
Ch : Ch vit theo li hi thanh gm b (tr) v m (miu: m, c mi mc).
m: tam.
b: (nht).
ngha: 3 (ba).
m: chch.
b: (truy).
Ch :
Ch cn phn bit khi vit.
truy; m: giai, b: (nhn), ngha: p (giai nhn).
ngha:
1._ting ch loi (con).
2._cho ta ch chic, c ngha l 1 (chic bng, c thn chch nh).
Ghp 2 ch chch, ta s c ch:
m: song, b: (truy), ngha: mt i, 2 (hai).
Ch : Ch gm b (truy) v ch (hu: li).
m: t,
b: (vi).
ngha: 4 (bn).
Ch :
vi khc vi (khu: ming).
vi vit to hn khu. vi ch l b m thi; khu va l b, va l ch. vi vit
thnh ch nh sau:
II._Ghp Ch Lm Cu
tiu miu: mo nh.
tam chch: 3 con.
t chch: 4 con.
tiu miu tam chch, t chch: mo nh 3 con, 4 con, hoc ba bn con mo nh.
tiu miu nht chch: mt con mo nh.
nht chch tiu miu: mt con mo nh.
nht tiu miu: mt con mo nh.
III._Nhn nh V Vn Phm.
Trong cc t ng (miu nht chch) (nht chch miu), chch l ting
ch loi v c th t sau hoc trc danh t.
Qui tc: Ting ch loi ng trc hoc ng sau danh t m n c dng ch loi. D
v tr no, n cng lun lun i lin vi ting ch s.
Bi th chn
I._ Hc Ting
bch: trng (xem bi 7).
m: b.
b: (cn).
ngha: vi.
m: ng.
b: (nh).
ngha:nm.
m:tht.
b: (h).
Ch : b h v b phng l hai b khc nhau.
ngha:
1._tm, 1 cy (vi), ting ch loi. Cng c dng ch loi cho th nh nga: m:
m, b: (m).
2._tm thng (quc gia hng vong tht phu hu trch).
Ch : Hiu theo ngha mt tm, 1 cy (vi) ch tht cng cn vit .
m: lc.
b: (bt).
ngha: 6.
II._Ghp Ch Lm Cu
bch b: vi trng.
ng tht: 5 tm, 5 cy.
lc tht: 6 tm, 6 cy.
bch b ng tht lc tht: vi trng 5 cy(tm), 6 cy (tm) hoc 5, 6 tm
vi trng.
b nht tht: 1 tm vi.
nht tht b: 1 tm vi.
III._ Nhn nh V Vn Phm
l mt ting ch loi. Do , n cng theo chung mt qui tc vi cc ting ch loi khc
(nh ) tc l:
I._Hc Ting
m:k.
b: (k).
ngha:bn nh (trng k).
Ch : Ch cn phn bit khi vit. k, (b nhn i); m: ngt, b: (nhn i),
ngha: cao; m: phm, b: (k), ngha: 1) gm, 2) hn, thp (phm nhn, phm trn).
m: trc.
b: (mc).
ngha: n th, bn vung.
m: .
b: mc (mc).
ngha: gh da.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b mc v m k: l lng.
m: uyn. *
b: (mnh).
ngha: ci chn.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b (mnh) v m
. Phn m ny ta cn thy trong ch m: on, b: (tm), ngha: on gin. m:
uyn, b: (min), ngha: r rng.
m:dng.
b: (mc).
ngha: ci thng.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b mc v m dng: li gia dnh cho
quan i ngy xa.
m:bn.
b: (mnh).
ngha: ci chu (Trang t c bn).
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b mnh v m phn: chia ra.
II._ Ghp Ch Lm Cu
m: thng, b: (nht), ngha: trn.
k thng: trn chic bn con.
trc thng: trn chic n th.
thng: trn chic gh da.
m: trung, b: (cn), ngha: trong.
uyn trung: trong chn.
dng trung: trong thng.
bn trung: trong chu.
trc thng chi i uyn: ci chn ln trn bn (y l mt t ng, cha
phi l mt mnh trn ngha).
uyn trung chi bch thu: nc l trong chn ((y l mt t ng, cha phi
l mt mnh trn ngha).
sn trung chi ngu dng: nhng con b con d trong ni.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Trong cc t ng k thng, uyn trung cc lin t thng, trung u
ng sau danh t.
Qui tc: Cc lin t ch ni chn , lun lun ng sau danh t.
_____________________
* T in Thiu Chu, Hoa Vit Tn T in ca L Vn Hng v T in Hoa Vit
Hin i ca Khng c - Long Cng u phin m l on, ging nh ting Vit: ci on
m xi, gi cha th Pht th n on.
Bi th mi mt
I._Hc Ting
m: iu.
b: (iu).
ngha: con chim (iu cm, bch iu qui so).
Ch : Ch cn phn bit khi vit:
iu; m: , b: (ho), ngha: con qu, mu en ( hp, kim , thc).
m: trng.
b: (trng).
ngha:
1._su b (cn trng).
2._ngy xa, dng ch tt c cc loi ng vt.
v trng: loi chim, v: lng chim.
mao trng: loi th, mao: lng th.
Trong bi Gnh go a chng c Nguyn Cng Tr c vit:
l dic v trng trung chi nht: con c cng l mt trong cc loi
chim.
m: ng.
b: (ng).
ngha: con c.
Ch : cn phn bit ng: c, b ng vi ng: nh c, b thu.
ng thu: c nc (duyn c nc); cng c ngha l: nc mm.
ng ph: ng lo nh c. Trong bi Ung ru tiu su, Cao B Qut c cu:
m: ng.
b: (qua).
ngha:
1._ta, ti.
2._ca ta, ca ti (ng chp).
Ch : Bch thoi thng dng ng ch ti hoc ta (ngi th 1 s t). Tri li, trong
vn ngn, ch ng thng dng hn.
m: ng, b: khu, ngha: ta, ti.
Ngoi ra ng ngha vi cn c:
m: d, b: (nhn), m: d, b: (quyt).
m: n, nh.
b: (nhn ng).
ngha:
1._my.
2._ ca my (ng ngha vi ) m: ni, b: (phit).
Ch :
1._Ch cng cn vit
2._Ch thng c dng trong vn bch thoi ch ngi th 2 s t. Cng ch ngi
th hai s t nhng vi tn knh, ngi ta thm ch tm vo ch ; l ch nm:
ng.
3._Trong vn ngn, nhng ch sau y c dng ch ngi th hai s t.
m: nh, b: (ho); m: nh, b: (thu); m: qun, b: (khu).
4._Ch vit theo li hi thanh, gm b (nhn ng) v m (nh: my).
m: tha.
b: (nhn ng).
ngha: 1._n; 2._ kia, khc.
Ch :
1._Trong vn bch thoi, c ngha l n, ngi th ba s t, nam gii; ngi th ba s
t, n gii, b ; ch ng vt (b ngu); ch vt (b min).
Trong vn ngn ch n, ngi ta dng:
m: b, b: (sch). (Ch t)
m: chi, b: (phit). (Tc t)
Cng trong vn ngn, ch ca n, ngi ta dng ch: m: k, b: (bt).
2._ Trong vn ngn. c ngha khc, kia.
tha nhn: ngi khc.
tha nht: ngy khc.
tha vng: i ni khc.
tha hng: qu ngi.
3._ Ch c vit theo li hi thanh, gm b (nhn) v m d: vy.
II._Ghp Ch Lm Cu
sn trung chi bch iu: con chim trng trong ni.
ng ph: cha (ca) ti.
ng chi ph mu: cha m ca ti.
ng ph mu chi in a: rung t ca cha m ti.
m: kin, b: (kin), ngha: trng thy.
ng kin nh: ti trng thy anh.
nh kin ng: anh trng thy ti.
b kin k ph: n trng thy cha ca n.
b kin chi: n trng thy ngi y.
I._Hc Ting
m: to.
b: (nht).
ngha:
1._ bui sng.
2._ sm.
Ch : Ch gm b nht v ch thp: 10.
m: khi
b: (tu).
ngha:
1._ dy, thc dy.
2._ ni ln (khi bnh), mi bt u (khi s).
3._ i ng (y, thc, khi, c).
Ch : ch khi gm b tu v m k: mnh.
nguyt: mt trng (xem bi 6).
m: lc.
b: (tho).
ngha:
1._ hoa l rng.
2._ ri xung(lu lc), thi rt, thi hng (lc ).
3._ mt tri, mt trng ln (nguyt lc sng mn thin).
4._ mi lm nh xong n mng (lc thnh).
5._ ch (ta lc).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m (Lc: tn mt con sng Thim
ty bn Tu).
m: xut.
b: (khm).
ngha:
1._ ra (xut hnh).
2._ mt tri, mt trng mc.
3._ m ra (xut khu thnh chng).
4._ hn (xut qun bt chng).
5._ ui, b (xut th).
Ch :
1._ Ch vit theo li hi , gm hai ch khm chng khc no nh 2 ci vc su v
ch cn gi nh ra.
2._ Ch khng phi do 2 ch sn to thnh.
II._ Ghp Ch Lm Cu
to khi: 1._bui sng thc dy. 2._ dy sm.
nguyt lc: trng ln.
nht xut: mt tri mc.
to khi nguyt lc nht xut: bui sng (khi) thc dy, mt trng ln,
mt tri mc.
nguyt xut: trng mc.
nht lc: mt tri ln.
ng nht nht to khi: mi ngy ti dy sm.
III._ Nhn nh V Vn Phm
1._ Trong cu ng nht nht to khi, l trng t ng trc l ng
t.
Qui tc: Trng t ng trc ng t.
2._ Cng trong cu ng nht nht to khi. nht nht l trng hp tc t
ch thi gian cng ng trc ng t .
Qui tc: Trng hp tc t ch thi gian ng trc ng t.
Bi th mi ba
I._ Hc Ting
m: kha (ca).
b: (khu).
ngha: anh (i ca).
Ch :
1._ gm hai ch kh: c th ghp li.
2._ l ting gi ngi anh dng trong bch thoi; trong vn ngn, ch anh
ngi ta dng ch: m: huynh, b: (nhn i).
m: .
b: (cung).
ngha: em trai.
Cng c m: ; ngha: bit gi o anh em, ng ngha vi b tm.
Ch : Trong bch thoi, ch em trai, ngi ta dng hai ch . Trong vn ngn,
ngi ta ch dng mt ch m thi.
m: thng.
b: (nht).
ngha: trn, pha trn.
Cng c m: thng. Ngha: i ln.
Ch :
1._ Trong bch thoi, cn c ngha l ri, trc thng chu: tun ri.
2._ Ch thng v ch phn ngha ca n l h u thuc b nht v u vit
theo li ch s, tc l li trng m bit c, xt m r . Tht vy, trng vo hai ch
v , ta c th hnh dung hai v tr khc nhau, ly nt coi nh ng chn tri lm
mc.
m: hc.
b: (t).
ngha:
1._ hc.
2._ bt chc.
Ch : hc c vit theo li hi ; gii thch li vit ny ta c th c mt nim v vic
hc ngy xa. Tht vy, ngha l g? l ng thy cm ni 2 tay cy roi un nn
mt a tr di mi nh
m: kh.
b: (kh).
ngha:
1._ i (kh hi).
2._ qua.
I._ Hc Ting
m: th.
b: (vit).
ngha:
1._sch (gio khoa th).
2._ghi chp, vit (th php).
3._ kinh Th (tc l kinh Thng Th, mt trong nm kinh).
Ch :
Ch cn phn bit khi vit.
th; m: tr, b: (nht), ngha: ban ngy; m: ho, b: (in), ngha: v.
nht: mt (xem bi 5).
m: bn (bn).
b: (mc).
ngha:
1._ ci gc cy.
2._ vn, trc l (bn ).
3._quyn, cun (ting ch loi).
4._vn ling (nht bn vn li).
Ch :
Ch vit theo li ch s (trng m bit c xt m r ). Tht vy: y l mt ci cy
phn pha di ca , phi l gc . Cng th, phn trn ca , phi l ngn .
m: mt, b:
, Vt hu bn mt, s hu chung thu. Vt (th) c gc c ngn,
vic (th) c u c cui i Hc.
m: .
b: (vi).
ngha:
1._ v, tranh (ho , a , th qun).
2._ toan, mu tnh (mu ).
m: a.
b: (tch).
ngha: nhiu (da thiu, a s, a mu tc k).
m: t.
b: (t).
ngha:
1._ ch.
Phn bit ch vn v t.
- Bt chc hnh trng tng loi m t gi l vn.
- Hnh ting cng hp li vi nhau, gi l t.
Cng nn phn bit t v t.
- t l ng t cn bn, l n v ngha nh nht.
- t l n v hnh th v thanh m; mi t c mt hnh th v mt thanh m ring.
- Mi u c ngha ca n v c th gm 1hoc 2, 3 .
Gm 1 gi l n m t. T d: , , .
Gm 2 gi l phc m t. T d: (caf), thanh nh: con chun
chun.
Gm 3 gi l tam m t. T d: th qun: th vin.
- Phn nhiu mi t u c ngha ca n, nhng cng c khi khng c ngha.
T d: , , , .
2._ tn t. Kinh L nh con trai 20 tui lm l i m ( gia quan: i m) ri mi t
tn; con gi nhn li g chng mi ci trm ( cp k: ci trm). V th con gi cha
chng gi l (v t: cha t tn t).
m: thiu.
b: (tiu).
ngha:
1._ t.
2._ ch (ch ngi: thiu chi).
Cng c m: thiu.
ngha: 1._ tr; 2._k gip vic th hai (quan thi s c quan thiu s gip vic).
II._ Ghp Ch Lm Cu
th nht bn: sch 1 quyn, 1 quyn sch.
a: hnh (th) nhiu.
t thiu: ch (th) t.
th nht bn a t thiu: (y l) mt quyn sch (c) nhiu tranh
(m) t ch.
sn trung hu bch iu: trong ni c chim trng.
sn trung a bch iu: trong ni c nhiu chim trng.
sn trung bch iu a: trong ni c nhiu chim trng.
sn trung bch iu a chch: trong ni c nhiu chim trng.
: i trc chi thng, hu th a bn, b a tht: trn
chic bn ln, c nhiu quyn sch, nhiu xp vi.
I._ Hc Ting
m: tr.
b: (thu).
ngha: ci ao; ao o chung quanh gi thnh gi l thnh tr ( ).
Ch : ch gm b thu v m (d: vy).
m: trung.
b: (cn).
ngha:
1._ gia, trong.
2._ na (trung nhi ph).
cn c m trng.
ngha: 1._ ng (trng cch, ngn trng). 2._b, mc (trng phong, trng th).
ng: c (xem bi 11).
m: du.
b: (thu)
ngha:
1._ li (di nc).
2._ dng nc (thng du, trung du, h du).
Ch : ch gm b thu v m . Phn m ny, ta cn thy trong ch:
m: du, b: (xc), ngha: i xa.
m: lai.
b: (nhn).
ngha:
1._ li.
2._ ti, s ti (lai nin, tng lai).
Ch : ch cn c vit
kh: i (xem bi 13).
II._ Ghp Ch Lm Cu
tr trung ng: c trong ao
du lai du kh: li qua li li.
tr trung ng du lai du kh: c trong ao li qua li li.
ng du thu trung: c li trong nc.
din trung chi ngu tu lai tu kh: con tru trong rung chy qua
chy li.
m: tu, b: (tu), ngha: chy.
sn trung chi iu phi lai phi kh: con chim trong ni bay qua,
bay li.
m: phi, b: (phi), ngha: bay.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Ch , ch i chung vi ng t c lp li 2 ln c ngha: qua ... li.
Bi th mi su
I._Hc ting
: thu: nc (xem bi 4).
m: vu.
b: (mnh).
ngha: chn, bt.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b (mnh) v m (vu: ni).
m: mc.
b: (th).
ngha:
1._ mc (tao nhn mc khch).
2._mu en, tham (mc li).
3._h Mc (Mc T vi thuyt Kim i).
Ch : Ch vit va theo li hi thanh, gm b th v m hc: en, va theo li
hi (v mc tu l cht c nh t en : hc th).
m: hp.
b: (mnh).
ngha: ci hp.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b mnh v m (hp: hp li).
m: bt.
b: (trc).
ngha:
1._cy vit, cy bt (bt m).
2._ chp (bt chi th ).
Ch : Ch bt vit theo li hi thanh, gm b trc v m: (dut: bn).
Ch cn c th vit .
m: gi.
b: (mc).
ngha:
1._ci gi gc (danh t).
2._ gc ln (ng t).
3._t iu vu v (gi ho).
Ch :
1._ Ch vit theo li hi thanh, gm b v m (gia: tng thm).
2._Ch cn phn bit khi vit:
gi; m: gi, b: (mc), ngha: ci gng (1 loi hnh c), gi giang: gng cm.
Nguyn Du: Gi giang mt tr mt trai, mt dy v li buc hai thm tnh. (Kiu).
th: sch (xem bi 14).
m: bao.
b: (bao).
ngha:
1._bao, bc.
2._ci bao.
II._ Ghp Ch Lm Cu.
thu vu: chn nc.
mc hp: hp mc.
bt gi: ci gc bt.
th bao: ci cp sch.
ng chi th bao trung, hu mc nht hp, th
tam bn: trong cp ca em trai ti, c 1 hp mc, 3 quyn sch.
III._ Nhn nh V Vn Phm.
Qua cc ting , , , , gm ton danh t, ta nhn thy danh t ph (ch
nh) lun lun i trc danh t chnh (c ch nh).
17-Bi th mi by
I._ Hc Ting
m: song.
b: (huyt).
ngha: ca s (ng song).
Ch :
1._Ch song vit theo li hi thanh, gm b v m song: ca s; thng: ng khi.
2._ Ch cng cn vit l .
m: tin.
b: (ao).
ngha: pha trc.
m: giai.
b: (ph).
ngha: ci thm.
Ch : t bn tri ca ch: b ph, t d: ; t bn phi ca ch: b p, t
d: (: kinh , k ch).
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b ph v m (giai: u l).
m: h.
b: (nht).
ngha: pha di.
Cng c m: h, ngha: i xung (ng t).
hng: (xem bi 7).
m: hoa.
b: (tho)
ngha: hoa, bng.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m ho: thay i.
m: lc.
b: (mch).
ngha: xanh (xanh l cy) lc dip t.
Ch :
1._ Ch vit theo li hi thanh gm b v m * phn m ny, ta cn thy trong cc
ch :
m: lc, b: thch, ngha: hn h, tm thng, (lc lc thng nhn).
m: lc, b: th, ngha: phc, tt (phc lc th).
2._ c khi ch cng vit , b tho.
m: dip.
b: tho.
ngha:
1._ l;
2._ h Dip.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m * phn m ny ta cn thy
trong cc ch :
m: ip, b: (trng), ngha: bm bm, (h ip).
m: ip, b: (phin), ngha: t trnh (thng ip).
m: ip, b: (ngn), ngha: d xt (gin ip).
II._ Ghp Ch Lm Cu
song tin: pha trc ca s.
giai h: pha di thm nh.
hng hoa: hoa .
lc dip: l xanh.
I._ Hc Ting.
nht: 1 (xem bi 5).
nh: 2 (xem bi 5).
tam: 3 (xem bi 8).
t: 4 (xem bi 8).
ng: 5 (xem bi 9).
lc: 6 (xem bi 9).
m: tht.
b: (nht).
ngha: 7 (tht tch: m mng 7 thng 7).
m: bt.
b: (bt).
ngha: 8.
Ch : Ch cn phn bit khi vit.
bt; nhn; m: nhp, b: (nhp), ngha: v, vo.
m: cu.
b: (t).
ngha: 9.
m: thp.
b: (thp).
ngha: 10.
II._Ghp Ch Lm Cu.
nguyn nguyt = chnh nguyt: thng ging.
m: nguyn, b: (nhn i), ngha: u.
m: chnh, b: , ngha: chnh.
, , , , , , , , , nh nguyt, tam nguyt, t, ng, lc, tht,
bt, cu, thp, thp nht nguyt: thng 2, thng 3... thng 11.
lp nguyt: thng chp.
m: lp, b: (nhc), ngha: l chp, vo lc cui nm.
m: chu (chu), b: (xc), ngha: 1) vng khp, 2) tun l.
nht chu: mt tun l.
, , , , , , chu nht, chu nh, chu tam, chu t, chu ng,
chu lc, chu nht: th hai, th ba, th t, th nm, th su, th by, ch nht.
thng chu: tun ri.
thng chu nht: th hai tun ri.
h chu: tun ti.
h chu nh: th ba tun ti.
bn chu: tun ny.
th t tun ny.
Ch : Ch ng ngha vi ch l bi, (m ta thng thy dng ch cc ngy
trong tun trong cc t lch) hoc tinh k
m: l, b: (th), ngha: php tc phi theo trong cc vic quan, hn, tang, t. Cng
c vit l .
m: bi, b: (th), ngha: ly;
m: tinh, b: (nht), ngha: ngi sao;
m: k, b: (nguyt), ngha: k hn.
, , nht cu lc ng nin, tam nguyt, thp tam nht: ngy 13,
thng 3, nm 1965
m: nin, b: (can), ngha: nm.
, , : mng mi thng ging, nm t t.
m: t, b: (t), ngha: 1 trong 10 can.
m: t, b: (k), ngha: 1 trong 12 chi.
I._ Hc Ting
m: tn.
b: (phc).
ngha:
1._ tan ra (gii tn, kinh tm tn m).
2._ bung ra, gii ra, (tn mun).
Cng c m: tn
ngha: 1._ ri rc (tn mn); 2._ nhn ri (nhn tn); 3._ i b (tn b).
Cng cn vit (1)
Ch : ch gm b (phc) v m tch: xa.
hc: hc (xem bi 13).
m: hi.
b: (vi).
ngha: tr v. (2)
m: gia.
b: (min).
ngha:
1._nh.
2._v gi chng l gia, chng gi v l tht. Chinh Ph ngm: Tnh gia tht no ai chng
c..
3._ngi c ti v mt mn g.
m: tho.
b: (tho).
ngha: c.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m to: sm.
a: t, sn, bi (xem bi 6).
m: phng.
b: (phc).
ngha:
1._ bung, th, m (phng thch, phng tng, khai phng).
2._pht ra (phng quang).
Ch : ch gm b phc v m: phng: hng.
m: phong.
b: (phong).
ngha:
1._gi (phong v).
2._thi tc (quc phong).
3._dng dp (phong t); c v thi th (phong nh).
m: tranh.
b: (trc).
ngha: 1 loi n c 13 dy.
Ch :
1._ Ch vit theo li hi thanh, gm b trc v m tranh: ginh nhau.
2._ Ch cng cn vit l .
II. Ghp Ch Lm Cu.
tn hc = phng hc: tan hc.
hi gia: tr v nh.
thanh tho a: bi c xanh.
phng phong tranh: th diu giy. : con diu giy.
I._Hc Ting
m: huynh.
b: (nhn i).
ngha:
1._ anh,
2._ ting gi bn.
Ch : ch gm nhn i v ch khu: ming/
i: ln (xem bi 5).
m: mui.
b: (n).
ngha: em gi.
Ch :
Ch vit theo li hi thanh, gm b v m v: cha (cng c l mi).
tiu: nh (xem bi 5).
m: xng.
b: (khu).
ngha:
1._ ht.
m: ca.
b: (khim).
ngha:
1._ht.
2._khc ht.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b khim v m kha: (ca) anh.
m: phch.
b: (th).
ngha:
1._ v, tt.
2._ nhp, cung n.
3._ ci phch, dng nh nhp khi ht.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m bch: trng.
m: cu.
b: (mao).
ngha: qu bng.
Ch :Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m cu: tm.
II._ Chp Ch Lm Cu
huynh i: anh (th) ln.
mui tiu: em gi (th) nh.
huynh xng ca: anh ht.
mui phch cu : em gi v banh.
huynh i mui tiu, huynh xng ca, mui phch cu: anh
ln em gi nh, anh ht, em gi v banh.
phch th: v tay.
III._ Nhn nh V Vn Phm
Trong cu , , , ta nhn thy c tt c bn mnh c lp, t
lin tip nhau.
Trong 2 mnh u , ta nhn thy khng c ng t l.
Qui tc: Gia ch t v thuc t (tc tnh t gi vai tr thuc t), khng cn c ng t
l.
Bi th hai mi mt
I._ Hc Ting
m: khai.
b: (mn).
ngha:
1._m (khai mn, khai thnh).
2._n (hoa khai).
3._o, bi ra, m mang (khai h, khai hoang).
4._bung th (khai phng).
5._xp by (khai n).
6._bt u (khai b).
7._tr, tr b i (khai tr).
song: ca s (xem bi 17).
m: to.
b: (th).
ngha: qut (to m).
Ch : Ch c th xem nh:
- va vit theo li hi thanh, gm b th v m cy chi.
- va vit theo li hi c ngha l tay () cm chi () qut
a: t, bi, sn (xem bi 6).
m: thc.
b: (th).
ngha: lau chi.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b th v m thc: khun php.
k: bn nh (xem bi 10).
m: ma.
b: (thch).
ngha: mi (thin ma bch chit).
m: chp.
b: (th).
ngha: cm gi (chp chnh).
bt: cy vit (xem bi 16).
m: t.
b: (min).
ngha:
1._vit, sao chp (t t).
2._phng theo nt bt, nh v theo tm nh chp (t chn, miu t).
3._by t, tho ra, dc ht ra (Kinh th: d t ng u).
t: ch (xem bi 14).
II._Ghp Ch Lm Cu.
khai song: m ca s.
to a: qut sn, qut nh.
thc k: lau bn.
ma mc: mi mc.
chp bt: cm vit, cm bt.
t t: vit ch.
khai song, to a, thc k, ma mc, chp bt t t:
m ca s, qut nh, lau bn, mi mc, cm bt, vit ch.
, , , to khi, huynh khai song, mui to a, thc k:
Sng dy, anh m ca s, em gi qut nh, em trai lau bn.
hoa lc hoa khai: hoa rng hoa n.
, , t t chi tin, tin ma mc, hu chp bt: trc khi vit
ch, trc ht mi mc, sau () cm bt.
m: tin, b: (nhn i), ngha: trc.
m: hu, b: (sch), ngha: sau, pha sau.
, , khai song chi hu, ng to a, thc k: sau khi m ca s
(xong), ti qut nh, lau bn.
I._Hc Ting
m: tc.
b: (nht).
ngha: hm qua.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b nht v m s: cht.
nht: ngy(xem bi 16).
bch thoi thng dng ch thin.
m: kim.
b: (nhn).
ngha: nay, ngy nay, ngay by gi.
m: minh.
b: (nht).
ngha:
1._sng (minh tinh).
2._sng sut (minh tr, anh minh)
3._lm sng (minh c).
4._ngy mai (minh nht).
Ch : ch c vit theo li hi , gm c nht nguyt li.
m: min.
b: (mc).
ngha: cy bng vi.
Ch : Ch gm b mc v m bch: la.
m: y.
b: (y).
ngha:
1._ci o.
2._mc o (thc, y, hnh, tr; y cm hi hng: mc o gm v lng)
Cng c l .
Ch : B cn c vit di hnh thc . Hnh thc ny ch t bn tri ca ch m
thi. th d: m: sam, b: (y), ngha: o n.
Cng c khi hnh thc b tch lm hai phn v c t pha trn v pha di ca ch.
pha trn ta c v pha di l (*)
th d: m: biu, b: (y), ngha: ngoi (biu b); m: suy, b: (y), ngha: suy
km.
m: gip.
b: (i).
ngha: kp, cp.
m: an (n).
b: (khu).
ngha:
1._mt (n c, n chic).
2._ci toa (ha n).
Cng c m: thin, ngha: vu nc Hung n (Thin Vu).
Ch : ch cn vit
II._Ghp Ch Lm Cu
tc nht: ngy hm qua.
kim nht: ngy hm nay.
minh nht: ngy mai.
min y: o bng, o (dt bng) bng (vi).
gip y: o kp, o cp (c 2 lp).
an y: o n (c 1 lp).
, , ; , , tc nht, kim nht, minh nht; min y, gip y, an
y: hm qua, hm nay, ngy mai; o bng, o kp, o n.
tha nht: ngy kia.
kh nht: ngy () qua.
lai nht: ngy (sp) ti.
nht nht: ngy ngy, mi ngy.
ng nht nht thng hc kh.
tin nht: ngy hm trc.
I._ Hc Ting
ng: ti, ca ti (xem bi 11)
m: t.
b: (n).
ngha: ch.
Ch : bch thoi dng hai ting ch ch trong khi vn ngn ch dng mt ting
m thi.
m: ti.
b: (th).
ngha:
1._
2._ cn sng (ph mu ti, bt vin du).
3._ tr ng t, c ngha chnh l (i hc chi o, ti minh minh c, ti tn dn, ti ch
ch thin).
4._ ang (ti chc).
m: phng.
b: (h).
ngha: ci bung, ci nh.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b h v m phng: ni.
m: ni.
b: (nhp).
ngha:
1._ trong.
m: tr.
b: (th).
ngha: cm, gi (duy tr, h tr, ph tr).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm (th) v m t: cha.
m: tin.
b: (ao).
ngha:
1._ci ko ( tin ao).
2._ ct xn.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m tin: trc.
tht ra, ch lc u vit , gm b v v m tin.
ao: dao (xem bi 3).
m: ti.
b: (y).
ngha:
1._ ct o.
2._ gim bt (ti gim qun s).
3._ xt hn km phi tri (tng ti, trng ti).
4._ quyt on (ti phn, c ti).
Ch : ch gm b y v m *. Phn m ny ta cn thy trong cc ch sau y:
m: ti, b: (mc), ngha: trng cy;
m: tai, b: (khu), ngha: vy thay (t cui cu).
m: tn.
b: (cn).
ngha: mi.
Ch : ch gm b cn v m * . Phn m ny ta cn thy trong ch
m: thn, b: , ngha: quen thuc, gn gi.
II._ Ghp Ch Lm Cu
ng t t: ch ti.
ti phng ni: trong bung, trong nh.
tr tin ao: cm ko.
ti tn y: ct o mi.
ng t t ti phng ni tr tin ao ti tn y: ch ti
trong nh cm ko ct o mi.
, ng nht nht xng ca, phch cu: mi ngy ti ca ht nh cu.
III._ Nhn nh V Vn Phm.
Qua cc cu: v ta nhn thy ch
t v lun lun ng u cu. Cc ting dng ch trng hp v khng
gian hoc thi gian du c t sau ch t.
24- Bi th hai mi bn
I._Hc Ting
t: bn (xem bi 8).
m: thi.
b: (nht).
ngha:
1._lc, khi.
2._ ma (t thi khc).
3._gi (khong thi gian bng 2 gi nh gi T, gi Su...).
4._lun lun (hc nhi thi tp chi: Lun Ng) thnh thong.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b nht v m t: cha.
m: thi.
b: (ngn).
ngha:
1._th.
2._Kinh Thi (mt trong Ng Kinh).
m: xun.
b: (nht).
ngha:
1._ma xun.
2._vo ma xun, mi vt c v hn h, tt ti, nn tui tr gi l thanh xun .
3._theo Chu l ngy xa thng cho ci xin vo thng trng xun (thng hai), nn
thng gi con gi mun ly chng l hoi xun .
m: du.
b: (xc).
ngha:
1._i xa (du hc).
2._chi (du h).
3._ti ch cnh p ngm ngha cho tho thch (ngao sn du thu, du lch, du xun).
Ch : du (b thu ) c ngha l li.
m: phng.
b: (tho).
ngha:
1._ c thm.
2._thm (phng danh qu tnh, bch th lu phng).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v m: phng: ni.
tho: c (xem bi 6).
a: t, sn, bi (xem bi 6).
m: h.
b: (truy).
ngha: ma h.
m: thng.
b: (bi)
ngha:
1._thng cho k c cng.
2._trng thy p, hay nn ngm ngha, khen tng (thng thc).
m: h.
b: (tho)
ngha: sen.
cng c m: h; ngha: 1._gnh vc. 2._nh n.
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b tho v m h: g, sao.
tr: ci ao (xem bi 15).
m: thu.
b: (ho).
ngha:
1._ ma thu.
2._ nm (thin thu vnh bit).
Ch : ch vit theo li hi , ch ma la chn, v lc ho: cy la, b ho:
la ca mt tri, tc nh nng nung nu.
m: m.
b: (thc).
ngha:
1._ung.
2._ ngm, nut (vn kh anh hng m hn a).
cng c m: m; ngha: cho ung (m chi d tu).
Ch :
1._ Ch m vit theo li hi thanh, gm b thc v m khim: thiu, vng.
2._ Trong bch thoi, ch ung ngi ta dng ch: m: ht, b: khu.
m: hong (hunh).
b: (hong).
m: tu.
b: (du).
ngha: ru.
m: ng.
b: (bng).
ngha: ma ng.
m: ngm.
b: (khu).
ngha:
1._c th, c ph, ko ging cho di ra.
2._rn r (v bnh thn ngm).
Ch :
1._Ch vit theo li hi thanh, gm b v m kim: nay.
2._Cng vi ch v ch nu i v tr, s c ch m: hm, b: (khu), ngha:
ngm, cha (hm sc, hm oan).
bch: trng (xem bi 7).
m: tuyt.
b: (v).
ngha:
1._tuyt, ma gp lc rt qu ng li thnh tng mnh.
2._ra (tuyt hn, tuyt s).
Ch : ch vit theo li hi thanh, gm b v v m k: u con nhm.
II._ Ghp Ch Lm Cu.
t thi thi: th bn ma, bi th ca tng bn ma trong tri t.
phng tho a: bi c (xanh) thm nc.
xun du phng tho a: ma xun i do trn bi c (xanh) thm nc.
l hi p thanh: gim ln c xanh.
on Trng Tn Thanh:
I._Hc Ting
m: trc.
b: (trc).
ngha: cy tre
Ch : vit thnh b nh sau
m: lim.
b:
(trc).
ngha: ci rm, ci mnh mnh.
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b
trc v m lim: ngay, bit phn bit nn chng, khng ly sng: thanh lim.
Nu ta tip tc phn tch ch lim, ta s thy lim thuc b nghim v m kim:
gm.
m: ngoi.
b: (tch).
ngha:
1._ngoi (tri vi ni: trong).
2._v coi chng l ngai t.
3._bn ngai, bn ni.
m: lng.
b: (nhp).
ngha: 2.
Cng c m: lng (lng)
Ngha: 10 ng cn gi l 1 lng.
16 lng l 1 cn
Ch : Ch cn c th vit hoc
m: yn.
b: (ha). B ny c 3 hnh thc:
1._ t pha di ch. T d: yn.
2._ t pha di ch. T d:
m: phn.
ngha: t.
m: ng.
ngha: ngn n.
ngha:
1._chim n.
2._yn ngh (yn c).
Cng c m: yn
ngha: nc Yn ( min bc nc Tu ngy xa).
m: t.
b: (t).
ngha:
1._con.
2._thy (Khng T).
3._1 trong 5 tc (cng, hu, b, t, nam).
Cng c m: t.
ngha: 1 trong 12 chi.
Ch :
Ch cn phn bit khi vit:
t
m: kit. b: (t). ngha: n chic, tr tri.
m: quyt. b: (t). ngha: ngn.
Kit cng: con lon qun, con b gy, sau ha ra con mui.
m: ht.
b: (tm). B ny gm c 3 hnh thc:
1._ t pha di hoc bn mt ch. T d:
m: su. ngha: bun.
m: s. ngha: h thn.
2._ t bn tri ca ch. T d:
m: ph. ngha: s
3._ t pha di ca ch. T d:
m: cung. ngha: kinh th l ra ngoi.
ngha:
1._ thnh lnh, cht (ht nhin).
m: phi.
b: (phi).
ngha:
1._bay (phi c).
2._nhanh h bay (phi bo).
3._li ni khng cn c; th nc danh gi l (phi th).
Ch :
Ch cn vit
lai: li (xem bi 15).
kh: i (xem bi 15).
II._Ghp ch lm cu.
trc lim ngoi: bn ngai (ca) rm tre.
yn t: con chim n.
Ch :
Ch y khng phi ting ch lai, m l ting gip li. Ta ni : yn t: con
chim n. kin t: tri cu. hong anh nhi: con chim hong anh v.v
phn bit ting ch lai v ting gip li, ta cn nh:
1._Ting gip li lun lun i lin sau danh t ( , ). Li ny bch thoi hay dung
ch ting ng trc l danh t, vn ngn rt t dung n.
2._Tri li, ting ch lai c th ng trc hoc sau danh t v lun lun i lin theo ting
ch s. ( , ).
3.Ting gip li c th dung chung co nhiu s vt; tri li ting ch lai thng ch thuc
ring v mt s s vt cng loi m thi.
lng yn t: 2 con chim n.
, ht phi lai, ht phi kh: cht bay qua, cht bay li.
, , , trc lim ngoi, lng yn t, ht phi lai, ht phi
kh: () bn ngoi rm tre, (c) 2 con chim n, cht bay qua, cht bay li.
, Song tin hu trc lim, lim ngoi hu bch yn a
chch: trc ca s c rm tre, bn ngoi rm tre c nhiu con n trng.
III._Nhn nh vn phm.
Thnh ng phi lai phi kh c ngha: bay qua bay li (in nh thnh ng:
du lai du kh: li qua li li).
Trng t ht c lp li 2 ln khi i chung vi thnh ng phi lai phi kh.
Bi th hai mi su
I. Hc ting
ti: (xem bi 23)
gia: nh (xem bi 19).
trung: trong (xem bi 15).
m: hiu
b: (t)
ngha:
1. Th cha m ht lng (hiu ).
2. Tc gi tang phc l hiu.
ph: cha (xem bi 6).
mu: m (xem bi 6).
m: nhp
b: (nhp)
ngha: v, vo
Ch : Ch cn phn bit khi vit:
(nhp) nhn bt
hc : hc (xem bi 13)
m: hiu.
b: (mc)
ngha:
1. Trng hc.
2. Cp t trong qun i.
thiu hiu: thiu t.
trung hiu: trung t
thng hiu: i t
Cng c m: gio
Ngha:
1. Ci cm chn.
2. Tra xt, nh chnh li sch v (gio khm).
Ch : Ch gm b mc v m giao: trao.
m: knh
b: (phc)
ngha:
1. cung knh, ngoi mt cng nh trong lng, khng dm ct nht, lo lu.
2. dng mi, t lng knh trng.
Ch :Ch vit theo li hi thanh gm b phc v m cu: nu.
m: tin
b: (nhn i).
ngha:
1. trc (tin hc l, hu hc vn).
2. Ngi cht (tin vng, tin , tin nghim).
m: sinh (sanh)
b: (sinh)
ngha:
1. sng, cn sng, cuc sng, nhng ngi sng.
2. sinh sn, ny n. (sinh li)
3. hc tr (tin sinh: ng thy, v l ngi hc trc mnh). Thy gi tr l ; hc tr cng
xng mnh l .
II. Ghp ch lm cu.
I. Hc ting
thin: tri (xem bi 6).
m: s
b: (ao)
ngha:
1. Mi, bt u (trng t).
2. lc ban u (nhn chi s, tnh bn thin).
3. u tin (s b, s thu)
4. ting dng ch 10 ngy u thng.
: mng mt
: mng mi
m: vn
b: nht
ngha:
1. chiu ti
2. lc v chiu, lc mun mng. (vn nin; tu vn).
3. K n sau (vn sinh)
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b nht v m min trnh, khi.
nguyt: mt trng (xem bi 6).
m: quang
b: (nhn i).
ngha:
1. nh sng (quang tuyn).
2. Sng (d quang).
3. Rc r, v vang (quang lm, quang phc)
4. Ht nhn, trng trn.
Nhng Tng:
C em hng xm sinh nh ngho.
Trng hoa ti hoa sm li chiu
Gi ng va thi, hoa va n
Ct b vi vng em bn ch.
Ch chiu lc c ngi h (hu) quang
Gnh hoa cn nng, c bn hon
No u qu em, no cho m
M yu em, th lng khng an.
minh: sang (xem bi 22).
song: ca s (xem bi 17).
tin: pha trc (xem bi 17).
m: vin
b: (xc).
ngha: xa
Ch : Ch vit theo li hi thanh, gm b xc v m vin trnh, khi.
m: vng
b: (nguyt).
ngha:
1. Trng xa (vin vng knh).
2. C ci cho ngi chim ngng (danh vng; danh gia vng tc).
3. Mong c (hy vng, tht vng, tuyt vng)
m: ng
b: (mc).
ngha:
1. Hng ng (ng phng, ng sang, c ng).
2. Thuc v ma xun ( ng phong: gi xun).
Thi H:
Nhn din bt tri h x kh
o hoa y cu tiu ng phong
( tch s kin x)
Nguyn Du:
Trc sau no thy bng ngi
Hoa o nm ngoi cn ci gi ng.
(on trng tn thanh)
Ch : Ch cn phn bit khi vit:
(ng)
m: gin, b: mc, ngha: chn la, th tre.
Nguyn Vn Thnh:
Tri ng (Gin?) ph vn ra sc cnh
(Vn t trn vong tng s)
m: phng
b: (phng).
ngha:
1. Vung vc (phng chnh, phng xch; lp phng xch).
2. Hng (t phng).
3. Ni (a phng)
4. Phng thuc, mn thuc.
5. Tri (phng mnh)
6. ang, mi (trng t). T d: dng t phng tri ph mu n.
II. Ghp ch lm cu.
thin s vn: tri mi ti.
nguyt quang: nh trng.
nguyt quang minh: nh trng sng.
I. Hc ting
i: ln, to (xem bi 5).
m: l
b: (tc).
ngha: con ng
Ch : Ch gm b tc v m cc: mi
thng: trn (xem bi 13).
nhn: ngi (xem bi 3).
m: vng
b: (sch).
ngha:
1. i.
2. qua (d vng, qu vng).
3. Thng thng (vng vng).
Ch : Ch gm b sch v m ch: cha
lai: li (xem bi 25).
m: hoc
b: (qua).
ngha: hoc l (li ni cn nghi ng).
m: tha
b: (phit).
ngha:
1. Ci, i (tha xa, tha long).
2. Nhn, nhn c hi (tha c, tha th).
3. S nhn (tha s, lut tha tr).
4. Chuyn ch - c xe bc (thng tha, i tha, tiu tha, ting hc tha).
Cng c m thng
m: xa
b: (xa).
ngha: xe
m: b
b: (ch).
ngha:
1. Bc chn (nht b, nht bi), vn nc (quc b).
2. Bc.
m: hnh
b: (hnh).
ngha:
1. Nhng yu t cn thit trong tri t (ng hnh).
2. Lm (hnh s).
3. i (khi hnh, hnh trnh).
Cng c m hnh
Ngha: hnh kim, nt na.
Cng c m hng
Ngha: 1. Hng ng. 2. Ca hiu (dc hng).
II. Ghp ch lm cu.
i l thung: i trn ng ln.
nhn vng lai: ngi qua li.
hoc tha xa: hoc ci xe.
hoc b hnh: hoc i b.
i l thng, nhn vng lai, hoc tha xa, hoc b hnh.
trn ng ci, ngi qua li, hoc i xe, hoc i b
l thng a nhn vng lai: trn ng nhiu ngi qua li.
l thng vng lai chi nhn a: trn ng ngi qua li nhiu (nhiu
ngi qua li).
l thng thiu nhn vng lai: trn ng t ngi qua li.
l thng vng lai chi nhn thiu: trn ng ngi qua li t (t
ngi qua li).
hnh nhn: ngi i ng.
l thng v hnh nhn: trn ng khng c ngi i li.
m: v, b: (ha), ngha: khng c.
ng nht nht b hnh vng th: mi ngy ti i b n ch.
vin hnh gi tha xa: ngi i xa i bng xe.
m: gi, b: (lo), ngha: ch nh i danh t.
III. Nhn nh v vn phm
Ta ni: phi kh phi lai thng hc kh ,, vng lai, vng
hiu, vng th ,, b hnh, vin hnh, hnh nhn.
Cn c vo nhng on y, ta nhn thy cc ch ,, tuy c ngha l i nhng mi
ch c dng theo mt cch khc nhau.
Ch : m: th, b: (cn), ngha: ch.
Bi th bami chn
I. Hc ting
vng: h Vng (xem bi 34).
m: phm
b: (mc).
ngha: thanh tnh (ci g c lin quan n Pht u gi l Phm nh phm cung, phm
chng, phm m).
Ch :
Ch gm ch lm v ch phm: gm. V ch cng vit nn ch cng
vit
m: ch
b: (tm).
ngha: iu m k s m p trong lng, (ch hng).
Ch :
Ch gm b tm v m s: K s, nh nho, va theo li hi () tc l iu m
lng () ca k s () hng m c thc hin.
m: thi
b: (ngn).
ngha: bi th
Ch :
Ch gm b ngn v m t: cha.
m: tch
b: (nht).
ngha: xa ( = : ngy xa).
m: gi; b: (lo); ngha: ch th a danh t.
ng: ti (xem bi 11).
m: v
b: (mc).
ngha: cha (v lai, v thnh nin, v vong nhn)
Cng c m : mi - nghi: 1 trong 12 chi
Ch :
m: minh
b: (mch).
ngha: m mch (u minh, minh mui).
m: v
b: (ha).
ngha: khng c
Cng c m : m - nghi: ting Phn (Nam m): Namanah: quy y: cung knh nh l.
Ch :
Ch cn vit (theo li c) . y cng l li vit n gin.