Pht trin cc loi hnh doanh nghip trong nn kinh t nhiu thnh phn hnh thnh v pht trin

n nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, vic cng nhn, bo h ch a s hu v pht trin doanh nghip thuc cc thnh phn kinh t c ngha cc k quan trng. Bi l cc doanh nghip lun l mt trong nhng ch th quan trng nht ca nn kinh t. Trong nhng nm i mi va qua, cng vi vic lut ha ch trng pht trin nn kinh t nhiu thnh phn, cng nhn, bo h ch a s hu, trong c s hu t nhn, ng v Nh nc ta tng bc xy dng, hon thin th ch kinh t i vi cc loi hnh doanh nghip. 1 Doanh nghip nh nc Doanh nghip nh nc gi mt v tr quan trng trong nn kinh t nc ta. n nm 2000, doanh nghip nh nc ng gp 39,5% gi tr sn lng cng nghip, trn 50% kim ngch xut khu v 39,2% tng thu ngn sch nh nc. Trong thi gian qua, Nh nc thc hin nhiu bin php tr gip doanh nghip nh nc nh: min thu, gim thu, cho vay u i, vay khng phi th chp, khoanh n, dn n, chuyn n thnh vn ngn sch cp, c trng thu hoc c giao thu nhiu cng trnh do Nh nc u t v.v Tuy vy, nhng yu km ca doanh nghip nh nc vn cn rt nghim trng. l: nng lc cnh tranh thp do cht lng km, gi thnh ca nhiu sn phm cn cao, nhiu mt hng c gi cao hn mt hng cng loi nhp khu (nh st thp, phn bn, xi-mng, ng); cng n qu ln, n qu hn, n kh i ngy cng tng; quy m doanh nghip qu nh; cng ngh lc hu, c nhng doanh nghip cn lm n thua l ko di. Trc tnh hnh , vic ci cch doanh nghip nh nc tr nn ht sc cp bch, nht l trong bi cnh hi nhp kinh t quc t v khu vc, bi nhiu doanh nghip nh nc ang cung ng nhng hng ha, dch v ch yu l chi ph u vo ca cc doanh nghip khc trong nn kinh t. Do vy, ci cch cc doanh nghip nh nc l gp phn nng cao nng lc cnh tranh ca nn kinh t. Yu cu t ra l, iu chnh doanh nghip nh nc c c cu hp l, tp trung vo nhng ngnh, lnh vc then cht v a bn quan trng; a dng ha s hu, chuyn t ch s hu duy nht l Nh nc sang a s hu, k c s hu t nhn, vi mc tiu s dng c hiu qu lc lng lao ng v c s vt cht k thut, pht trin sn xut, kinh doanh. Ngh quyt Trung ng 3, kha IX (thng 9-2001) quyt nh n nm 2005, hon thnh c bn vic sp xp, iu chnh c cu doanh nghip nh nc hin c (khong 5 175 doanh nghip vo cui nm 2002), bng cc hnh thc nh c phn ha, chuyn mt s doanh nghip hoc doanh nghip trc thuc cc t chc chnh tr, t chc chnh tr x hi sang loi hnh cng ty trch nhim hu hn mt thnh vin, sp nhp, gii th, ph sn, giao, bn, khon kinh doanh, cho thu

 nng cao hiu qu hot ng ca cc doanh nghip nh nc hin c, c nhiu c gng tm ti, th nghim nhm tm ra ni dung v phng php t chc qun l v iu hnh c hiu qu. Tuy nhin, nhiu doanh nghip vn cha thc s t chu trch nhim v sn xut, kinh doanh (quyn hn, trch nhim ca Gim c, Tng Gim c, mi quan h gia Hi ng qun tr vi Gim c, Tng Gim c cha c quy nh r rng); cn nhiu rng buc t cc c quan ch qun (y ban nhn dn, Tng Cng ty, B), ch yu v phng n u t, sp xp nhn s; c ch qun l vn; cn qu nhiu u mi qun l doanh nghip, dn n s khng thng nht, kh khn cho doanh nghip. Vic th im m hnh "cng ty m cng ty con" tuy c nhiu tng cng ty hoan nghnh, song thc cht tng cng ty ("cng ty m") vn nm gi quyn chi phi nhiu mt i vi "cng ty con", ng thi li c b sung thm vn. Ch trng th im c phn ha (t nm 1992) c thc hin cn chm. n gia nm 2002, mi c 828 doanh nghip v b phn doanh nghip c c phn ha, chim khong 3% tng s vn ca doanh nghip nh nc. C nhiu nguyn nhn ch quan v khch quan, trong kin ph bin nhiu a phng cho rng c phn ha l "chch hng x hi ch ngha", gy hoang mang, d dt, cm chng, khng mnh dn y mnh qu trnh ny. Vic giao, bn, khon kinh doanh, cho thu nhm a dng ha s hu, khi dy ng lc v gii quyt cc kh khn ca doanh nghip quy m nh, trnh c vic gii th, ph sn doanh nghip, khc phc tnh trng ngi lao ng thiu vic lm, gim s bao cp, b l ca Nh nc. Th nhng, n nm 2000, mi c khong 130 doanh nghip v theo l trnh t nm 2002 n nm 2005 cng ch c 209 doanh nghip, chim 2,9% tng s doanh nghip, c chuyn i theo mt trong nhng phng thc ni trn. Hin cn qu nhiu quy nh cng nhc khin cho gii php ny thc s kh thc hin. i vi doanh nghip cng ch, do cha xc nh r tiu ch sn phm, dch v v doanh nghip nh nc hot ng cng ch, dn n tnh trng m rng qu nhiu danh mc (c ti 30 nhm sn phm dch v thuc loi sn phm, dch v cng ch), c hng nhiu chnh sch u i, lm cho s doanh nghip nh nc lm nhim v cng ch pht trin trn lan, t 617 doanh nghip (nm 1999) ln 732 doanh nghip (nm 2000), chim 12,8% tng s doanh nghip nh nc. Hn na, do khng phn bit vic cung ng cc sn phm, dch v cng ch vi xp loi doanh nghip lm nhim v cng ch nn doanh nghip nh nc hot ng cng ch c bao cp kh nhiu so vi doanh nghip nh nc hot ng kinh doanh. V ph sn doanh nghip, sau 9 nm t khi c Lut Ph sn n nm 2003, mi ch c 46 doanh nghip tuyn b ph sn. Thc t, s doanh nghip lm n km hiu qu, n nn tn ng, mt kh nng thanh ton, n n hn, ri vo tnh trng ph sn cn rt nhiu do khng t quy nh trong lut khng ph hp; th tc ph sn qu phc tp, nhiu kh; vic xc nh cng n v nh gi ti sn gp nhiu kh khn.

Nguyn nhn ch yu ca thc trng ni trn l cha gii quyt thng sut nhng vn sau y: - Trc ht, quan nim mun duy tr doanh nghip nh nc trong tt c cc ngnh, vi mun bo m s ch o ca kinh t nh nc, gi vng nh hng x hi ch ngha. Cn thy rng, vai tr ch o ca kinh t nh nc l do ton b h thng cc ngnh, lnh vc thuc kinh t nh nc quyt nh, ch khng ring doanh nghip nh nc; ng thi, cng khng th quan nim vai tr ch o ca kinh t nh nc tch ri h thng chnh tr. Khi xy dng c h thng chnh tr vng mnh th mi thnh phn kinh t u l cng c ca Nh nc. Khi kinh t nh nc nm nhng ngnh v lnh vc quyt nh ca nn kinh t, m kinh t dn doanh c mt t trng ln, th phi coi y l iu ng mng, v chng ta pht huy c mi tim nng ca kinh t dn doanh, ng vin c sc mnh ca c dn tc vo mt trn kinh t. - Vic ci cch doanh nghip nh nc chm chp cn do Nh nc vn duy tr nhng chnh sch u i i vi doanh nghip ca mnh, m khng doanh nghip no di dt t chi nhng n hu ; trong khi ngi c quyn ban pht li c tm l mun duy tr c ch ny. - ng ch l, trong thi gian thc hin ci cch doanh nghip nh nc, li ng thi din ra vic thnh lp mi mt s nhng doanh nghip nh nc mt cch khng hp l, khng ng vi ch trng ca ng v Nh nc v nhng doanh nghip mi ny khng hi cc iu kin quy nh. - Vic chuyn giao mt s doanh nghip nh nc do a phng hin ang qun l v cho tng cng ty nh nc, trong c nhng doanh nghip quy m nh, thua l ko di, l ra phi chuyn i s hu, hoc cho ph sn. Thc cht vic lm ny l y gnh nng t a phng v tng cng ty, nhng tng cng ty li c li v quy m ln hn s c b sung thm vn, cn nu kinh doanh khng hiu qu th c ngn sch nh nc gnh chu. Ci cch doanh nghip nh nc l mt yu cu tt yu, nht l trong iu kin hi nhp kinh t quc t hin nay. Bi th, khng c cch no khc cn phi xa b bao cp, a doanh nghip nh nc ra cnh tranh lnh mnh trn th trng. Mun vy, phi t chc li mt cch c bn b my gip Chnh ph, cc b, chnh quyn a phng ch o cng cuc ci cch doanh nghip nh nc t trn xung di. Tp trung sc lnh mnh ha tnh hnh ti chnh doanh nghip nh nc, xc nh ng gi tr doanh nghip, x l vn lao ng di d v c ch qun l doanh nghip trong v sau khi c phn ha. 2 Doanh nghip t nhn Doanh nghip t nhn v kinh t t nhn nc ta c qu trnh pht trin hn 17 nm. Nm 2000, Lut Doanh nghip ra i v i vo cuc sng; v c bn, th ch v hin

thc ha c quyn t do la chn loi hnh doanh nghip, t do thnh lp doanh nghip, t do t chc qun l, t do la chn quy m, a bn v ngnh, ngh, tr mt s ngnh, ngh b cm theo quy nh ca php lut. im ni bt l, cc quyn t do c th ch ha; to cho ngi dn thc s c hng v thc hin cc quyn . Tuy nhin, vn i mi t duy v thnh phn kinh t, nht l v ngha, vai tr v v tr ca doanh nghip t nhn nc ta l mt vic khng d. Bi v, iu tri vi quan nim truyn thng ang cn nh hng nng n vic thit k, nh hnh xu hng pht trin v iu hnh x hi. chnh l l do lm cho cc bin php i mi, khuyn khch pht trin doanh nghip t nhn lun gp kh khn v lc cn. V vy, mt b phn doanh nhn kinh doanh trong tm trng "va lm, va lo"; khng cho hot ng kinh doanh ca mnh c coi l ln; nu ln, th chia ra, phn tn ra thnh nh; hoc che giu vn, doanh thu, li nhun, v.v.. Trong mt mi trng kinh doanh nh vy khin ngi dn d cng v no cng khng dm pht huy ht sc sng to ca mnh t c kt qu cao nht nh mong mun, phc v tt nht cho pht trin x hi. Mt nn kinh t nh vy khng th khai thc ht tim nng ca n pht trin; thm ch v hnh trung cn to c hi cho mt s ngi ngn cn sc sng to, t duy, cng vic ca ngi khc trc li c nhn. Ring s pht trin ca doanh nghip t nhn lun b nu ko, cn tr v hn ch. Do vy: Mt l, cn thay i t duy v quan im ni trn. Thy r cc loi hnh doanh nghip khc nhau trong nn kinh t c nhng im mnh, yu khc nhau, b sung cho nhau. Th trng pht trin ngy cng cao v a dng, th s lun chuyn ngun lc, hng ha cc loi ngy cng hiu qu v linh hot. Hai l, m rng ti a, khuyn khch v h tr quyn kinh doanh ca ngi dn. Xy dng v p dng thng nht mt h thng lut php i vi tt c cc loi hnh doanh nghip, khng phn bit nh nc v t nhn, khng phn bit trong nc vi ngoi nc.Thc hin cng bng v bnh ng v quyn kinh doanh, quyn ti sn, v chnh sch, ch u i. Xem xt v bi b cc hnh thc "bao cp" hin ang dnh cho doanh nghip nh nc Ba l, tin dn, ch s hu v ngi qun l doanh nghip t nhn ngay t khu xy dng lut php. Php lut phi c xy dng trn nguyn tc bo v li ch ca dn v da trn nim tin v tnh trung thc, t gic, sn sng thc thi ng php lut ca ngi dn. Php lut phi c xy dng v thc hin theo nguyn tc doanh nghip tun th ng php lut th c php lut bo h v c bo m quyn li tt hn, nhiu hn so vi doanh nghip khng tun th ng php lut. Bn l, thc hin nguyn tc "chnh ph nh, x hi ln" trong qun l nh nc. Gim bt quyn ca c quan v cng chc nh nc t trung ng n a phng, nht l quyn "thm nh", "ph duyt", "chp thun", quyn cho php v cp php kinh doanh, v.v.. ng thi, phi "c th ha" c trch nhim ca cng chc trong thi hnh cng v. i vi cng chc v c quan nh nc, php lut phi quy nh khng ch h c

"lm g", "lm u", m c lm "nh th no" v phi c th ch thng xuyn gim st v nh gi cng vic ca h. 3 Hp tc x Sau hn 5 nm thc hin Lut Hp tc x, tng s hp tc x trn c nc gim khng nhiu t 11 330 xung cn 10 311 n v; trong , ch c gn 2 700 n v mi thnh lp. Nh vy, mi nm trung bnh c 540 hp tc x mi c thnh lp. Tuy vy, c s thay i ng k v c cu ngnh, ngh trong s hp tc x mi thnh lp (hp tc x nng nghip chim khong 31%, cng nghip chim 23,6%, thy sn 12,7%, giao thng vn ti 11%, xy dng 9%, thng mi gn 3%). Quy m ca hp tc x cn rt nh. Bnh qun mi hp tc x c s vn ch khong 758 triu ng, 787 x vin; v 197 lao ng lm thu. Nh vy, bnh qun mi x vin ng gp cha y 1 triu ng v mi ch lm vic ch c gn 4 triu ng(1). Hp tc x cng cha thc hin tt chc nng dch v u vo, u ra nh mong mun ca cc nh thit k chnh sch bi ch yu lc lng t thng, bun bn nh tiu th i b phn sn phm cho nng dn v cung cp dch v, phn bn, cc loi nguyn liu khc cho h. Thc t pht trin kinh t ni chung v hp tc x ni ring trong my nm qua chng t, Lut Hp tc x cng cc chnh sch pht trin kinh t hp tc cha pht huy c tc dng nh mong mun. Biu hin c th l trong khi s lng hp tc x gim xung, th s lng v quy m ca trang tri tng ln rt nhanh trn nhiu vng trong c nc. S doanh nghip t nhn mi c thnh lp hng nm gp 10 ln s hp tc x mi thnh lp. Hp tc x cng thc s cha phi l con ng xa i, gim ngho, gp phn gii quyt cc vn x hi khc. Thu nhp bnh qun/ngi lao ng (gm c x vin v lao ng lm thu) khong t 2 2,8 triu ng/nm; ch bng khong 20% mc thu nhp bnh qun ca ngi lao ng ph thng lm vic trong cc doanh nghip ca t nhn. Nhiu thp k trong c ch tp trung, quan liu bao cp, hp tc x b "hnh chnh ha", b coi l "sn sau", l "bn tay ni di" ca cp chnh quyn; lm mt i "tnh hp dn", "li cun" ca hp tc x i vi x vin ni ring v tng ngi dn ni chung. Tm l x hi kh ph bin coi ti sn chung l "ca cha", khng quan tm xy dng n, pht trin n, m tm cch chim n thnh ca ring. Cng nh loi hnh kinh doanh khc, hp tc x c nhng im li v bt li ring. Bn cht ca hp tc x nhn mnh n "s bnh ng" ca tng x vin khng phn bit ng gp thc t ca h; khng ch trng nhiu n mi quan h thun gia ng gp v li ch c hng. V vy, hp tc x cha phi l m hnh ph hp khuyn khch li ch c nhn, ly li ch c nhn lm ng lc trc tip nht pht trin.

Trong hn 17 nm qua, hp tc x v ang chuyn i cng vi s chuyn i chung sang c ch th trng ca c nn kinh t. nh hng cho vic tip tc chuyn i, cn xem xt v tnh n mt s im sau y: Th nht, cn lm r v thng nht v vai tr v a v php l ca hp tc x trong nn kinh t. Trc ht, hp tc x phi c coi l mt loi hnh doanh nghip ca kinh t th trng, vi nhng c im, li v bt li ca n. Hp tc x cng nh cc loi hnh doanh nghip khc cn tn ti tch bit vi cc php nhn khc v vi cc cp chnh quyn. Th hai, bn cht ca hp tc x l nhn mnh mc tiu phc v nhu cu ca x vin, h tr ln nhau v qun l dn ch theo nguyn tc u phiu, khng tnh n phn ng gp c th ca tng ngi. Nhng cn hiu iu khng c ngha hp tc x l loi hnh doanh nghip tt hn loi hnh khc, hay ch qun l ca hp tc x tin b hn so vi ch qun l theo t l gp vn, v.v.. Th ba, trong xy dng v thc thi lut php, chnh sch v hp tc x phi bo m s bnh ng, khng dnh u i ring bit trn tt c cc mt cho hp tc x v x vin. ng thi, hp tc x khng b cc cp chnh quyn "cng c ha" thnh b phn v thc hin chc nng ca cp chnh quyn. Hp tc x cn c i x cng bng, bnh ng v phi cnh tranh tn ti v pht trin trong c ch th trng. Hiu qu v nng lc cnh tranh chnh l yu t quyt nh thnh, bi ca hp tc x. Th t, khi xy dng php lut v hp tc x nn a dng ha loi hnh hp tc x; ng thi, p dng linh hot, c chn lc cc nguyn tc c bn ca hp tc x ph hp vi iu kin c th v kinh t, chnh tr, x hi, lch s ca Vit Nam. Kinh nghim cc nc cho thy, vic p dng linh hot cc nguyn tc ca hp tc x lm a ng ha loi hnh hp tc x, to thm d a, ng lc cho hp tc x pht trin, cnh tranh c vi cc loi hnh doanh nghip khc. 4 Doanh nghip c vn u t trc tip nc ngoi T nm 1987 n nay, doanh nghip c vn u t nc ngoi ti Vit Nam pht trin kh nhanh, tham gia vo nhiu lnh vc, c nhng ng gp quan trng trong s pht trin kinh t x hi ca t nc nh: b sung ngun vn quan trng cho u t pht trin; phc v chuyn dch c cu theo hng cng nghip ha, hin i ha; thu ht cng ngh hin i, gp phn tip cn, m rng th trng quc t, nng cao nng lc xut khu ca t nc, v.v.. u t nc ngoi chim mt t l quan trng trong tng sn phm trong nc (theo gi thc t): 6,30% (nm 1995); 13,28% (nm 2000); 13,76% (nm 2001); 13,91% (nm 2002). Trong tng s vn u t pht trin (theo gi thc t), u t nc ngoi chim 30% (nm 1995); 18,7% (nm 2000); 18,4% (nm 2001); 18,5% (nm 2002). Nm 2002, nu tnh c du th, xut khu ca khu vc u t nc ngoi t khong 7,5 t USD, chim trn 50% tng kim ngch xut khu ca c nc.

 thu ht nhiu hn v nng cao hiu qu u t nc ngoi, phi tip tc ci thin mi trng u t, trc ht l thng nht hn na v nhn thc bi s cha thng nht cc cp, cc ngnh dn n khc nhau trong khi x l cc vn c th, khin cho nh u t nc ngoi cha tht yn tm khi b vn u t; ng thi, xa b phn bit v chnh sch gia u t trong nc v u t nc ngoi. Cn xy dng chin lc v nng cao cht lng quy hoch thu ht u t nc ngoi theo hng u t nc ngoi cng vi u t trong nc tr thnh mt c cu hiu qu v bn vng. Sm hon thin quy hoch tng th cng nh quy hoch ngnh, vng kinh t, thu ht mnh hn na FDI vo cc ngnh cng nghip sn xut hng xut khu, cng nghip ch bin, ngnh cng ngh cao, vt liu mi, in t, pht trin kt cu h tng kinh t x hi v cc ngnh nc ta c li th. Cng vi cng tc quy hoch, tip tc r sot li danh mc cc d n ku gi u t, k c cc d n quc gia v d n do cc a phng d kin. Trong thc t, danh mc cc d n quc gia gi vn u t thi k 2001 2005 tuy ban hnh, nhng nhng d n trng im nht vn cha c nh u t quan tm. Do , cn r sot, iu chnh, b sung, nht l cn hon chnh vic nghin cu tin kh thi, nhm to iu kin cho vic tuyn truyn, vn ng u t. thu ht u t nc ngoi, nhng nm gn y, Nh nc b sung nhng chnh sch ln c cc nh u t nc ngoi hoan nghnh, ghi nhn nhng chuyn bin r rt trong nhiu lnh vc, nhng h cn cho rng Vit Nam l ni c ri ro cao, do th ch, chnh sch hay thay i v th tc hnh chnh qu rm r, tn km. Cch nhn v u th thu ht u t ngy nay thay i, khng cn l gi nhn cng r, th trng ni a ln, vng nguyn liu sn hay gi t h, m l mt chnh sch nht qun v c thc thi nghim tc t trn xung di. V th, cn khc phc tnh trng th ch khng r rng, thiu minh bch gy cho nh u t nc ngoi tm l lo ngi. Trong Lut u t nc ngoi hin cn hn ch s u t vo cc lnh vc nh nhp khu, dch v vn ti ni a, ti chnh ngn hng, bo him, vin thng, qung co, v.v.. m cc lnh vc , nu c m ra mt cch tho ng, s tng thm tnh hp dn ca th trng u t nc ta. Danh mc nhng lnh vc c php u t 100% vn nc ngoi v danh mc hn ch nc ngoi u t cn c xc nh v cng b cng khai. a dng ha cc hnh thc u t nc ngoi, cho cc doanh nghip u t nc ngoi iu kin chuyn sang hot ng theo hnh thc cng ty c phn, c nim yt trn th trng chng khon. Nghin cu, sa i mt s cc quy nh khc, nh quy nh bt buc v t l ni a ha trong mt s ngnh cng nghip; ch xin php nhp khu theo k hoch i vi linh kin, ph tng v nguyn vt liu; vic tuyn dng, s dng lao ng, v.v.. Hin nay, chnh sch u t nc ngoi ca nhiu nc lng ging c sc cnh tranh cao. Do , chng ta khng th khng xem xt li h thng cc th ch, chnh sch, nht l so

snh vi mi trng u t ca cc nc trong khu vc nhm ra nhng chnh sch hp dn, to lp c mi trng u t c tnh cnh tranh cao thu ht nhiu hn na vn u t nc ngoi cho cng cuc pht trin kinh t x hi ca t nc. SOURCE: TP CH CNG SN S 57 NM 2004