http://www.ebook.edu.

vn

BI GING V CNG NGH THY TINH

http://www.ebook.edu.vn

ngha v vai tr ca sn phm thy tinh

Ngy nay thy tinh l mt trong nhng vt liu quan trng nht. Vy m cch y trn 150 nm n c sn xut ch di dng nhng vt dng thng thng (tuy n c con ngi bit n khong 5-6 nghn nm v trc, m cng c th lu hn ). Trong cc ngnh k thut thy tinh c s dng rt t, khng ng k. Trong lnh vc quang hc ch l m u. Cng vi s pht trin ca thin vn hc, sinh vt hc, ng vt hc, thc vt hc, y hc Cng ngh thy tinh pht trin m bo cung cp cc chi tit quang hc phc tp, cc thit b cha ng r, thc t v v sinh. Vic pht minh ra bng n bt u s pht trin mnh m ca ngnh k thut in chn khng, ngnh m nu thiu thy tinh khng hiu s nh th no. Ngoi bng n cn cc loi n ng, bnh cho ngnh in t, mn hnh tivi, my vi tnh Thy tinh c s dng rng khp trong sn xut knh lc, knh hp th hoc cho qua cc bc x cng, n tn hiu, thit b quang hc S pht trin k thut rngen, vt l ht nhn i hi phi c loi thy tinh hoc cho qua hoc hp th tia rngen, tia neutron Vo na u th k 20 cng nghip quang hc m u i hi cung cp cc loi thy tinh lm cc chi tit khc nhau cho cng nghip v nghin cu khoa hc ( quang ph k, knh thin vn ). Loi thy tinh ny yu cu ng nht hon ho, chit sut chnh xc, b mt cht lng cao. Vi nhng yu cu nh vy cn thit phi gii quyt khng ch v thnh phn thy tinh m km theo qu trnh nu, to hnh, hp , phn loi. Nhng nm sau ny pht trin loi thy tinh c bit c bn axit, bn kim cao phc v cho cc ngnh cng nghip ha. T thy tinh ny c sn xut khng ch cc thit b khc nhau cho cc phng th nghim m cn s dng trong sn xut thit b chng ct, trch ly, xyclon thy lc v nhiu loi khc na. Trong nhiu trng hp thy tinh thay th cho kim loi mu, cho nn n c ngha kinh t to ln trong k thut dng c Thy tinh cn c ngha hn trong ngnh xy dng: Nhng tm panen c tt c cc tnh cht ph hp: Khi lng th tch nh, bn cao, cch nhit cch m tt. Nhng tnh cht tt p ny cn th hin r nt hn thy tinh bt. Cc tm panen t thy tinh mu m ra kh nng mi trong ngnh kin trc, gii quyt hnh thc bn ngoi ca cc cng trnh. Si thy tinh cng vi tnh cch nhit, cch m, cch in chim v tr ng k trong cng nghip. Si thy tinh kt hp vi cht do hu c to ra mt loi sn phm mi Thy tinh thp Thy tinh thp bn nh thp nhng nh hn 4 ln. Thy tinh thp thay th g, kim loi en, kim loi mu. Si thy tinh s dng lm cp si quang, trong ngnh dt vi nhiu mt hng khc nhau. Mt nhc im ca thy tinh l tnh gin. Bng cc bin php nhit, ha, ngi ta lm bn thy tinh v tng bn un n gi tr 100-200kG/mm2. l cc loi thy tinh an ton dng trong xe t, my bay an ton Gii quyt bn bng con ng kt tinh c sn phm thy tinh kt tinh hay cn gi l vt liu a tinh th c ngun gc t thy tinh (vt liu ny Nga gi l Sitan, M l pyroceram, Nht l neoceram ) c bn ln hn thy tinh thng thng 4-10 ln, chu s thay i nhit t ngt n 10000C.

http://www.ebook.edu.vn 3 Nghin cu cu trc ca thy tinh gip vic pht trin loi thy tinh c bit: Knh laze, knh lc quang hc, knh c kh nng hp th nh trong ngnh iu khin t xa Gip cho s pht trin cc ngnh khoa hc k thut. Trong ngnh in k thut cc loi thy tinh cch ly m cc tnh cht ca n cn hn c loi s cch ly tt nht. Hay cc loi thy tinh bn dn trn c s dng V2O5, S, Se, U, Sb trong thnh phn m rng ngha thy tinh ban u Thy tinh l sn phm v c ch khng ch b hp l sn phm silicat.

Chng 1: Trng thi thy tinh ca vt cht v cu trc ca thy tinh silict. 1.1 Khi nim chung v trng thi thy tinh.
Vt cht tn ti trong t nhin di 3 hnh thc tp hp: Kh, lng v rn. Trng thi kh c 2 dng tn ti khc nhau: Kh thng v kh ion ha (plasma). Trng thi lng cng c 2 dng: Lng thng v lng kt tinh. Trng thi rn cng c 2 dng tn ti: Tinh th v v nh hinh. Vt th rn v nh hnh thng gp dng bt, mng, gel, nha v thy tinh. Cc vt th thy tinh thng c xem nh c v tr trung gian gia vt th kt tinh v vt th lng: Chng c nhng tnh cht c hc tng t nh vt rn kt tinh. Cn s bt i xng trong cu trc gy ra s ng hng li lm cho n ging vt th lng. Mi vt th tn ti trng thi thy tinh u c mt s c im ha l chung: 1/ C tnh ng hng, tc l tnh cht ca n xt theo mi hng u nh nhau. 2/ C th nng chy v ng rn thun nghch. Ngha l c th nu chy nhiu ln sau lm lnh theo cng mt ch li thu c cht ban u ( nu khng xy ra kt tinh hoc phn lp t vi ). 3/ Vt th trng thi thy tinh c nng lng d tr cao hn trng thi tinh th. 4/ Khi b t nng, n khng c im nng chy nh vt th kt tinh m mm dn, chuyn t trng thi gin sang do c nht cao v cui cng chuyn sang trng thi lng git. S bin thin lin tc ca nht c th cho ta thy qu trnh ng rn khng c s to thnh pha mi. Ngoi nht ra cn nhiu tnh cht khc cng thay i lin tc nh th. Vi cc c im nh vy phn nh tnh phc tp ca trng thi thy tinh, do kh c th nu ra mt nh ngha v thy tinh tht y v c tt c mi ngi cng nhn. 1779 Johann Georg Krunitz gi thy tinh l nhng loi vt th trong sng lp lnh v c bit l vt th do ct vi kim nng chy to thnh . 1933 Gustav Tammann gi thy tinh l vt th rn khng kt tinh. 1938 Hi ng khoa hc Nga coi thy tinh l cht rn v nh hnh c lm qu lnh t trng thi nng chy v c tnh thun nghch khi chuyn t lng sang rn. Cng thi gian ny M coi thy tinh l sn phm v c nng chy c lm qu lnh nht ln dn v ng rn. 1956 R. Haase coi thy tinh l cht lng qu lnh. Cc nh ngha nu trn phn ln ch ni ln iu kin xut hin trng thi thy tinh, l s lm qu lnh cht nng chy. Tuy nhin ngi ta cn thu c thy tinh bng con ng khc. V d : Ngng t hi khi sn xut nhng lp thy tinh mng. Mt khc nhiu cht hu c cng nm trong trng thi thy tinh. ta lu nay tm chp nhn mt nh ngha thy tinh nh sau: Thy tinh l sn phm v c nng chy c lm qu lnh n trng thi rn khng kt tinh

1.2 nht v qu trnh to thy tinh

chuyn mt vt th t dng kt tinh sang dng thy tinh thng thng phi tin hnh qua giai on nng chy v sau lm qu lnh. Nhng c nhiu bng chng thc t cho thy rng

http://www.ebook.edu.vn 4 khng phi mi cht lng khi lm qu lnh u to thy tinh. V d: Nc khi lm qu lnh s to nc . Nhng cht lng khi lm qu lnh c kh nng to thy tinh phi c nht tng nhanh v lin tc theo chiu gim nhit t vi trm poise n 1014poise. So snh nht im nng chy ca mt s cht sau : Bng 1.1: nht ca mt s cht nhit nng chy 0 Cht T0nng chy[0C] Cht T nng chy[0C] [p] [p] 1710 107 Na 98 0,01 SiO2 1115 107 Fe 1535 0,07 GeO2 H2O 0 0,02 B2O3 450 105 2050 0,6 As2O3 309 106 Al2O3 LiCl 613 0,02 BeF2 540 106 Ta thy nht ca nhm bn phi cao hn nhm bn tri t 106 n 109 ln. S khc nhau quyt nh tnh cht chng khi lm qu lnh. Nhm bn tri khng c kh nng to thy tinh, nhm bn phi gm cc cht c kh nng to thy tinh tt. V vy, c c nht cao trong khong nhit nng chy l nguyn nhn c bn nhng khng phi l duy nht quyt nh khuynh hng ng rn thnh thy tinh ca hn hp nng chy . gii thch ti sao cc cht c kh nng to thy tinh c nht cao ta phi xt n tc dng ca lc tng tc gia cc nguyn t, ion, phn t. Lc tng tc c phn nh qua nng lng kch thch s chy nht. i lng ny c xc nh bng cng cn thit di chuyn mt nguyn t, ion, phn t t v tr ny sang v tr khc. nht c gi tr t l nghch vi s nguyn t, ion, phn t c nng lng thc hin cng . V th lc tng tc gia cc nguyn t, ion, phn t cng yu nht cng nh. V d : nhit nng chy U(SiO2) =151kcal /mol ; U(B2O3)=40kcal /mol ; U(Fe)=6kcal /mol. Cn c vo lc tng tc F ca cc ion c th chia cc cation thnh 3 nhm: Bng1. 2: Lc tng tc ca cc ion nm trong thnh phn thy tinh Ion B3+ P5+ Si4+ As3+ Ge4+ Be2+ Al3+ Ti4+ Zr4+ Mg2+ Li+ Ca2+ Na+ Ba2+ K+ Bn [A0] 0,20 0,35 0,39 0,47 0,44 0,34 0,57 0,64 0,87 0,78 0,68 1,06 0,98 1,43 1,33 knh
F= Z R2

S phi tr 3;4 4 4 3 4 4 4;6 4;6 6;8 6 6 8 6 8 8

Vai tr trong cu trc Ion To Thy Tinh Ion Trung Gian Ion Bin Hnh

75 41 26 22,6 21 17 9,2 8,7 5,28 3,28 2,16 1,77 1,04 0,978 0,565

http://www.ebook.edu.vn 5 ( y Z l ha tr ca ion, R l bn knh ion ) Cc ion c kh nng to thy tinh c kh nng to ra cc a din hp thnh mng li khng gian ba chiu lin tc. Cc ion bin hnh khng to thy tinh, khi a vo h thng cc ion to thy tinh n lm yu cc lin kt ca mng li lm nht gim v d nu. Cc ion trung gian khng to thy tinh trng thi n c nhng c th tham gia qu trnh to thy tinh khi c mt cc ion to thy tinh, cung cp cho thy tinh mt s tnh cht k thut khc.

1.3 Mt s c tnh cu trc ca cc hp cht tinh th c kh nng chuyn thnh trng thi thy tinh
Xt kh nng to thy tinh chng ta c 2 loi hp cht cng nh n cht: Mt loi sau khi lm nng chy c kh nng qu lnh to thy tinh. Loi th hai ch c th to thnh vt rn kt tinh. V mt cu trc nhng hp cht c th to thy tinh c nhng c im ring ca n: Vi xyt phc tp kiu AmBnOx trong O l xy tch in m; B l cc cation c in tch ln, bn knh nh nh Si4+, B3+, ; A l cc cation kim loi c ha tr thp nh Me2+, Me+. S phi tr vi xy ca B nh hn ca A.Cn c vo in tch ZB ca ion trung tm Bv s phi tr KB vi xy ca n ngi ta chia cc xyt ny thnh 3 loi: -Loi aniz c ZB/KB > 1 -Loi iz c ZB/KB < 1 -Loi mz c ZB/KB = 1 ( T s ZB/KB l mt thng s phn nh bn ca lin kt tnh in B-O ) Trong 3 loi xyt trn, loi aniz v iz khng c kh nng to thy tinh. Loi th 3 ngc li rt d chuyn thnh trng thi thy tinh. Loi ny gm cc silicat, Germanat v borat. Mt s tc gi khc a ra mt s tiu chun khc nh gi kh nng to thy tinh ca mt cht. V d: Goldschmidt xt kh nng to thy tinh ca AmOn da theo t l
RA . Theo ng cc RO

xyt c kh nng to thy tinh c t l nm trong khong 0,2-0,4. Sim th cho rng cc xyt c kh nng to thy tinh c nng lng lin kt A-O trong khong 80-120kcal/mol. Cn nhiu tiu chun khc na. Mi mt tiu chun u c nhng mt tch cc khi nh gi kh nng to thy tinh nhng ng thi cng cn nhiu hn ch khi gp nhng trng hp ngoi l.

1.4 Cu trc ca thy tinh silicat

T ch cho rng thy tinh l mt h lng phc tp trng thi qu lnh, vic nghin cu cu trc ca thy tinh lun c gn lin vi nhng thuyt hin i v cu trc ca cht lng. Theo nhng pht hin mi trng thi lng c xem l c cu trc gn trng thi rn hn trng thi kh. V d nh s bin i t rn sang lng rt nh so vi t lng sang kh. T nhit nguyn t ca cht lng nhit nng chy xp x t nhit nguyn t ca cht rn c bit l nhng nghin cu v cu trc bng phng php rnghen cho thy r rng hn s ging nhau gia trng thi cu trc ca vt th lng v vt th rn. Trn c s ngi ta i n cc gi thuyt v cu trc ca trng thi lng: Hoc xem cht lng nh t hp ca mt s ln cc tinh th rt b b bin dng (cu trc vi tinh ), Hoc xem cht lng c cu trc mng li lin tc khng hon chnh Vi trng thi thy tinh ta cng xt n mt s gi thuyt tng t nh vy cho loi thy tinh in hnh nht- thy tinh silicat. 1.4.1 Gi thuyt cu trc vi tinh Nm 1921 Lbdep nu ln gi thuyt cho rng thy tinh silicat l tp hp ca cc tinh th c phn tn cao cc vi tinh th. Trong ch yu l cc vi tinh th thch anh. Thuyt ny da trn kt qu nghin cu chit sut ca thy tinh silicat c nhng bin i bt thng nhit 520- 6000C. S bin i bt thng y xy ra vng gn nhit bin i th

http://www.ebook.edu.vn 6 0 hnh ca thch anh (575 C) v Lbdep cho rng c lin quan n s bin i cu trc trong thy tinh m y chnh l s bin i gia 2 dng th hinh v thch anh. iu c ngha l trong thy tinh silicat c cc vi tinh th thch anh tn ti. Lun im ny c tip tc nghin cu bng phng php nhiu x rnghen : Thy tinh c lm lnh mt cch bnh thng lun cho nhng gii nhiu x rng v khng i. S phn b cc gii nhiu x ny li tng ng vi s phn b cc v tr cc i nhiu x trn biu nhiu x rnghen ca cht khi trng thi kt tinh.V d: Thy tinh thch anh c cc gii nhiu x trng vi cc pic cc i nhiu x ca cristobalit khi cng tin hnh kho st chng bng phng php nhiu x rnghen. Nh vy c th i n gi thuyt cho rng thy tinh thch anh bao gm cc vi tinh th cristobalit. Valencop v Porai-Kosic nghin cu thy tinh silicat natri 2 cu t c thnh phn bin i [mNa2O n SiO2]. Trn biu nhiu x rnghen lun c 2 cc i chnh ng vi tinh th silicat natri (Na2O.SiO2) v cristobalit (SiO2). Nu tng hm lng SiO2 th cc i ng vi SiO2 tng ln r rt v cc i silicat natri gim xung. Kt hp gia tnh ton v thc nghim Valencop v Porai-Kosic cho rng trong thy tinh silicat c cha hn hp cc vi tinh th cristobalit, mtasilicat natri v thy tinh v nh hnh ( iu ny hi khc vi Lbdep ). Ngoi ra nu ch gia cng nhit mu thy tinh khc nhau th cc cc i trn cc di nhiu x rnghen s khc nhau. Cng vi s tng nhit v tng thi gian t nng mu thy tinh th trn ng cong nhiu x s xut hin thm cc cc i mi, cc cc i c th cng r nt.Mt khc, cc cc i trn gin nhiu x rnghen ca thy tinh v ca cc tinh th tng ng tuy trng nhau nhng khng hon ton ging nhau. Chng t c s bin dng mng li ca cc vi tinh th. Theo cc nh nghin cu thng s mng li ca cc vi tinh th cristobalit trong thy tinh ln hn thng s mng li ca cc vi tinh th cristobalit thng khong 6,6%. Nh vy, trong thy tinh ch c nhng v tr trung tm ca cc vi tinh th l c cu to gn ging mng li tinh th thng thng, cn xa v tr trung tm s sai lch v mng li cng tng ln . Florinsky dng quang ph hng ngoi nghin cu cu trc thy tinh , ng thy cc di phn x v hp th ca thy tinh v ca cc tinh th c th tch ra u tin khi kt tinh thy tinh hon ton trng nhau. iu c ngha l trong thy tinh c s khng ng nht cc b. Ti cc v tr khng ng nht ny cc nguyn t c sp xp ging nh trong tinh th tng ng. Avgustinic cho rng trong thy tinh tn ti cc nhm tin kt tinh c c trng lin kt ging nh trong tinh th tng ng, nhng cc nhm ny cha c du hiu ca mt pha c lp, tc l cha c b mt phn chia pha, cha c cc thng s mng li tinh th. Thc ra vn tn ti cc vi tinh th c bn ci t lu . c nhiu cng trnh nghin cu bng phng php nhiu x rnghen v quang ph c a ra nhng vn cha c bng chng no tht hon chnh v khng c khuyt im. Ngay chnh Lbdep cng hiu rng vic s dng cc phng php nghin cu trn c s nhiu x rnghen, nhiu x electron hay neutron cng khng a n kt qu chnh xc v kch thc ca cc min c trt t n nh qu nh v s sai lch mng li li qu ln .Cc biu quang ph th c biu hin kh quan hn v s ging nhau gia cc ng cong ca thy tinh v ca tinh th tng ng nhng vn theo Lbdep cc cc i nhn c rt thoi v t r rng nn khi gii thch cng cn kh ty tin . Hin nay cc tc gi ca l thuyt cu trc vi tinh cng khng cho rng vi tinh th l cc tinh th nh mn. Vi khi nim vi tinh th phi hiu l cc t hp cu trc bin dng mang cc c im ca cc mng tinh th tng ng hoc mt cch n gin c th hiu l cc min t vi c s phn b cc nguyn t tng i trt t. Nhng nh ngha nh vy th hon ton cha tha mn.Nu cc vi tinh th b bin dng n mc khng c cc tnh cht ca cc ht tinh th, khng c b mt phn chia pha, khng l pha th hai th r rng l cc thut ng v ngha c th ca l thuyt vi tinh ni chung

http://www.ebook.edu.vn 7 khng cn na. Nu hiu vi tinh th l cc nhm tin kt tinh ca cc tinh th tng lai th nh th cng mt tnh c trng cho l thuyt v trng thi thy tinh V nhng nhm tin kt tinh c th c mt trong bt k mt cht lng no. 1.4.2 Gi thuyt cu trc lin tc v nh hnh Trn c s cc thnh tu t c ca ha hc tinh th, nm 1932 Zachariazen a ra gi thuyt cu trc lin tc v nh hnh. Theo ng : -Lc tng tc gia cc ion trong thy tinh xyt c l cng ging nh trong cc tinh th tng ng, v th cc tnh cht c hc ca 2 dng ny gn nh nhau. -V mt cu trc cng ging nh cc tinh th, trong thy tinh cc nguyn t cng c sp xp to thnh mng khng gian 3 chiu nhng khng i xng khng tun hon. Do s hn lon m ni nng ca thy tinh ln hn ni nng ca tinh th, nhng khng ln lm, v nu khng nh vy qu trnh kt tinh s xy ra ngay. Cng do s sp xp khng trt t y nn cc lin kt A O trong thy tinh khng ln nh nhau nh trong tinh th. Khi t nng thy tinh cc lin kt c bn khc nhau cn nng lng b gy khc nhau, lin kt no yu b b gy trc sau mi n lin kt mnh. V vy thy tinh mm dn ri mi chy lng ch khng gim nht t ngt nh trong tinh th. Zachariasen ly thy tinh thch anh, borat, germanat xt, thy rng c cu mng li khng gian ca thy tinh gn ging tinh th tng ng. Chng c hnh thnh t cc a din lin kt li ( t din, tam gic ). Zachariasen cn ch ra rng: Cc xyt dng BmOn mun to thnh thy tinh cn tha mn cc yu cu sau ( cc tiu chun Zachariasen ) : 1. Nguyn t xy khng c lin kt vi qu 2 nguyn t B. 2. S nguyn t xy quy quanh B khng qu ln, thng bng 3,4, (6) 3. Cc a din xy phi c nh chung nhng khng c c cnh chung v mt chung. 4. to thnh mng khng gian 3 chiu, mi a din cn dng chung vi cc a din bn cnh t nht l 3 nh. Cc xyt kiu B2O , BO khng tha mn 4 iu kin trn nn khng c kh nng to thy tinh. Tiu chun 1,3,4 tha mn vi : a) xyt loi B2O3 nu nguyn t xy to thnh tam gic xung quanh B. b) xyt loi BO2 v B2O5 nu xy to t din quanh B. c) xyt kiu BO3 , B2O7 , BO4 nu xy to bt din quanh B Thi by gi SiO2 , GeO2, B2O3, P2O5, As2O3 l nhng xyt duy nht to thy tinh v tha mn nhng tiu chun trn. Cu trc c s ca SiO2, GeO2,P2O5 l khi t din [BO4]; ca B2O3, As2O3 l tam gic [BO3] ; BeF2 cng l hp cht to thy tinh nh Goldschmidt ch, n cng tha mn 4 tiu chun, ch thay xy bng flor, n v cu trc l [ BeF4]. -Cc xyt phc tp dng AmBnOx, trong B l cc cation to thy tinh nh Si4+, B3+ xy s quy quanh B to cc t din hay tam gic. A l cc cation khc s in vo cc ch trng ca khi a din vi nhim v trung ha mng li( cn bng ha tr cho ton mng ). Do tnh khng i xng khng tun hon ca mng, cc l trng cng nh cc cation c phn b mt cch thng k. cho mng li c bn cc cation A v B phi y nhau t nht. iu ny c ngha A cn c kch thc ln v in tch nh, l cc cation bin hnh ( Na+, K+, Ca2+, Ba2+, Pb2+). Cc cation in tch ln bn knh nh nh Ti4+, Mo6+, Li+,W6+thng lm cho thy tinh b kt tinh, chng lm yu cc lin kt B O v ph v mng li thy tinh Sau Warren kim tra li bng nhiu x rngen cng cng nhn d on v cu to thy tinh ca Zachariasen l ng.

http://www.ebook.edu.vn 8 Gi thuyt Zachariasen c nhiu c s thc nghim kh chc chn nhng cng b mt s nh nghin cu ph phn ht sc nghim khc. Morey cho thy rng bn ca thy tinh xc nh bng hiu ni nng thy tinh v tinh th l khng ng. V d: Tetrasilicatkali ( K2O.4SiO2) l mt trong nhng thy tinh 2 cu t bn nht nhng li c nhit nng chy rt cao ( 35kcal/kg) trong khi KNO3 khng to thy tinh c nhit nng chy thp hn ( 25kcal/kg). Hasgg th cho rng nhiu thy tinh silicat hnh thnh t cc nhm anion phc tp. Valencop v poraj-Kosic cng nht tr l cc cation bin hnh c phn b theo lut thng gin ch khng theo lut thng k. c bit, sau ny ngi ta cn to c thy tinh t cc kim loi c s phi tr 6 ( kiu xyt nhm C). Do tiu chun 2 ca zachariasen phi c b sung chnh xc li : Tng s nguyn t xy quy quanh B c th l 3,4,6. Tuy vy gi thuyt zachariasen vn c s dng rng ri. Chng ta c th cn c vo gi thuyt ny gii thch mt cch kh n gin nhiu tnh cht ca thy tinh nh kh nng to thy tinh , s nng chy t t, nhit bt u linh ng 1.4.3 Cc h s cu trc Stevels Trn c s cu trc lin tc v nh hnh ca zachariasen Warren. Stevels nghin cu mi quan h ln nhau ca cc nguyn t, ion trong thy tinh , ng thi qua so snh cc tnh cht l hc ca cc loi thy tinh , ng a ra 4 h s cu trc nh sau : X : S nguyn t xy khng cu ni trong mt a din cu trc. Y : S nguyn t xy cu ni trong mt a din cu trc Z : Tng s nguyn t xy trong mt a din cu trc( s phi tr vi xy ca ion to thy tinh ) R : T s gia s nguyn t xy trn s ion to thy tinh trong thy tinh . Nh vy: X + Y = Z Y = Z X X + Y = R 2X + Y = 2R hay 2X+Z-X=2R X=2R-Z; Y=Z-(2R-Z)=2Z-2R Vi thy tinh m n v cu trc l t din t Si4+, P5+ th Z=4. Nu n v cu trc hay a din phi tr l tam gic th Z=3. Gi tr R c th tnh d dng t thnh phn phn t ca thy tinh. T Z v R chng ta d dng tnh ra X,Y. V d: Xc nh cc h s cu trc ca cc loi thy tinh sau: 1/ Thch anh Ta bit thnh phn ha ca thy tinh thch anh l SiO2. S phi tr vi xy ca Si lun l 4. Z = 4 ; R = 2/1 = 2 X = 2R-Z = 2x2-4 = 0 ; Y = 2Z-2R = 2x4-2x2 = 8-4 = 4 Ta gp y tt c cc xy u l xy cu ni v tt c cc nh ca a din cu trc u c dng chung. Cho nn y l loi thy tinh c cu trc bn vng. 2/ Thy tinh t B2O3 Z = 3 ; R = 3/2 =1,5 X = 2RZ = 2x1,5-3 = 0 ; Y = 2Z-2R = 2x3-2x1,5 = 3 loi thy tinh ny cc nh ca a din cu trc cng c dng chung, mi lin kt gia chng bn vng nht nu khng xy ra thay i s phi tr. 3/ Thy tinh c thnh phn Na2O.SiO2 Z = 4 ; R = 3/1 =3 X = 2R-Z = 2x3-4 = 2 ; Y = 2Z-2R = 2x4-2x3 = 8-6 = 2 Loi thy tinh ny trung bnh trong mt a din cu trc c 2 xy khng cu ni v 2 xy cu ni. Thy tinh ny khng bn d kt tinh. 4/ Thy tinh t P2O5 Z = 4 ; R = 5/2 = 2,5 X = 2R-X= 2x2,5-4 = 5-4=1 ; Y= 2Z-2R = 2x4-2x2,5 = 8-5 = 3 y c mt xy hon ton thuc P2O5 tc mt xy khng cu ni

http://www.ebook.edu.vn 9 Nhng v d trn l nhng trng hp n gin. Trong thc t gp nhiu loi thy tinh c thnh phn rt phc tp. Mt s ion nm trong thnh phn thy tinh khng phi l ion to thy tinh cng khng phi l ion bin hnh. Chng chim ch trung tm cc a din cu trc hoc gia cc xy ca cc a din. C nhiu loi ion mang c 2 loi vai tr trong cu trc v nm c 2 loi v tr. Xy ra cc trng hp trn ph thuc vo thnh phn thy tinh v iu kin xut hin. Nhng ion y l cc ion trung gian: Co2+, Ni2+, Pb2+ Trong thy tinh m tn ti cc ion trung gian, ta khng th tnh chnh xc R c. Thng ngi ta coi chng thuc loi bin hnh d tnh R, do vy Y tnh ton nh hn Y thc t nhiu. ngha ca h s Y trong thc tin Lng xy cu ni (Y) trong cc a din cu trc c nh hng rt ln ln tnh cht ca thy tinh. Gi tr Y cng ln khung thy tinh c bn cng bn vng v ngc li, Y b cu trc mng lng lo hn v c nhiu l hng, cc ion bin hnh d dng dch chuyn t v tr ny n v tr khc hoc dao ng ti ch. Do h s Y b th h s gin n nhit ln, nht gim, dn in tng. Stevels cng a ra c th nh hng ca h s Y ln mt s tnh cht ca mt s loi thy tinh : Bng 1.3: nh hng ca h s Y ln mt s tnh cht ca thy tinh Thnh phn phn t ca thy tinh B2O3 Na2O.2SiO2 P2O5 Na2O.SiO2 Na2O.P2O5 Y 3 3 3 2 2 Nhit nng chy[0C] 1200 1250 1300 1050 1100 .107 144 146 140 220 220

S bt bnh thng ca B2O3 Khi a xyt kim vo thy tinh silicat th Y gim. C mt nguyn t xy do xyt kim mang vo ph v mt nh chung ca 2 a din cu trc to thnh 2 a din ring bit v c 2 xy khng cu ni: Si O Na + Na O Si Si O Si + Na2O ng thi cc tnh cht ca thy tinh cng thay i theo. V d: H s gin n nhit tng ln. Nhng i vi thy tinh bo kim phc tp hn nhiu. Tc dng ca lng xyt kim u tin cho vo li lm tng gi tr Y v h s gin n nhit t 144.10-7 xung 86.10-7, nhng sau tng xyt kim tip th h s gin n nhit li tng ln v Y gim. Stevels gii thch hin tng bt bnh thng nh sau: Lng Na2O cho vo u tin khng tc dng vo xy cu ni m ch lm tng s phi tr ca ion bo vi xy t 3[BO3] ln 4[BO4] lm xut hin mt s t din cu trc ca bo bn cnh cu trc kiu tam gic sn c. Tuy nhin lng ion bo thay i s phi tr cao nht ch chim 1/5 tng s ion bo, cho nn lng Na2O cho vo khi t n 16,7% mol l Y t gi tr cao nht (Y=3,2) v t thp nht. Tng lng Na2O, Y s gim v tng ln. Tnh h s Y trong thy tinh bo kim a/ Tnh Y max: H s Y t gi tr cao nht khi s t din phi tr ca bo t max, tc ng vi 1 t din [BO4] c 4 tam gic [BO3]. M mt t din c 4 nguyn t xy ; bn tam gic c 12 nguyn t xy ; vy 5 a din trn s c 16 nguyn t xy nn s phi tr trung bnh cao nht Z= 16/5 = 3,2 v lc ny khng c xy khng cu ni . Y= Z-X=3,2-0=3,2

http://www.ebook.edu.vn 10 b/ Thnh phn ca thy tinh bo-kim khi Y max Nu Y=3,2 v X=0 th R = X + Y = 0 + 1,6 = 1,6 . C ngha l c 1nguyn t bo tng ng vi 1,6 nguyn t xy; hay 10 1nguyn t bo tng ng vi 16 nguyn t xy; Nhng t 5B2O3 ta mi ch c 15 nguyn t xy, vy cn 1 nguyn t xy na l ca Na2O. Cho nn khi Y max thy tinh bo-kim c thnh phn tng ng vi cu trc bn vng nht l Na2O.5B2O3 hay 16,7% mol Na2O. Thy tinh borosilicate Trong thy tinh borosilicate cc nguyn tc ca Stevels v s t din phi tr cao nht ca bo khng p dng c. Khng tn ti t s [BO4] : [BO3] = 1 : 4 . Cc cation c s phi tr l 4 cho n 1 gii hn nht nh no ri mi c 1 phn Bo to a din phi tr l tam gic u. Thy tinh borosilicate c thnh phn thch hp khi lng xyt bo c tc dng lm cht chy, trong qu trnh lm lnh cc ion bo s to t din phi tr cao lm cho cu trc mng thy tinh bn vng. Thy tinh loi PYREX, SIMAX c thnh phn 79-80% SiO2 v khong 12% B2O3 cho tt c ion bo chuyn ht ln s phi tr cao lm cho cu trc thy tinh bn vng.
1 2

Chng 2. Phn loi thy tinh v c theo thnh phn v c tnh

Gn nh ton b cc nguyn t ha hc trong bng h thng tun hon c mt trong thy tinh. Tuy nhin theo thnh phn ha thy tinh v c c th chia lm 5 loi: Thy tinh n nguyn t, thy tinh xyt, thy tinh halogen, thy tinh khancon, thy tinh hn hp.

2.1 Thy tinh n nguyn t

l loi thy tinh cha c mt loi nguyn t ha hc. l cc nguyn t thuc nhm 5,6 trong bng h thng tun hon nh: S, Se, As v P. Ngoi ra ngi ta cn cho rng c th ch to c c thy tinh t telur v xy. c c thy tinh t lu hunh ta lm lnh nhanh lu hunh nng chy: Lm lnh n nhit phng s c sn phm ging cao su nhng trong sut v khng tan trong H2S; n -110C n s ng cng c chit sut 1,998. Selen nng chy trong iu kin lm lnh nhanh cho thy tinh sm mu c chit sut n=2,92. Mun thu c As v P trng thi thy tinh phi tin hnh nhiu bc phc tp hn.

2.2 Thy tinh xyt

l thy tinh i t xyt hoc cc xyt. Chng c chia thnh lp. Trong mi lp li gm nhiu nhm. xc nh mt lp thy tinh no ngi ta ch n cc xyt to thy tinh khi cc xyt ny c a vo thnh phn thy tinh vi t cch l mt cu t ch yu. l cc xyt B2O3, SiO2, GeO2, P2O5. Ngoi ra cn tnh n cc xyt c th to thnh thy tinh trong iu kin lm lnh tht nhanh cc mu nh nh: As2O3, Sb2O3, TeO2, V2O5 hoc cc xyt chnh n khng c kh nng to thy tinh nhng khi lin hp vi nhng cu t nht nh kh nng to thy tinh ca n tng ln nh: Al2O3, Ga2O3, Bi2O3, TiO2, MoO3 , WO3 . Do vy ta c cc lp thy tinh: Silicat, borat, germanat, telurit, aluminat Mi lp thy tinh li chia thnh cc nhm ty thuc vo kiu xyt MemOn . Trong thc t c nhiu thy tinh cha ng thi 2 hoc 3 xyt to thy tinh. Khi gi tn cc thy tinh xyt , trc ht gi tn lp ri n tn nhm. Tn lp theo tn mui ca xyt to thy tinh c bn cn cc xyt to thy tinh khc c tn cng bng O v xp theo chiu tng nng % mol. V d: Thy tinh boroalumosilicat natrikalicanxi : B2O3 < Al2O3 < SiO2 . Tn nhm th xp tn cc nguyn t theo th t ha tr t thp n cao.

2.3 Thy tinh halogen

http://www.ebook.edu.vn 11 Hai halogen c kh nng to thy tinh l BeF2 v ZnCl2. Trn c s BeF2 to c nhiu loi thy tinh Fluorit. Ngi du tin cho bit BeF2 c kh nng to thy tinh l Goldschmidt. Nu BeF2 dng tinh khit th xu hng kt tinh ca n l nh nht nhng n ht m mnh nn tng bn ha, BeF2 khng c vt qu 30-40% mol. T cc Fluorit khc c th a vo thy tinh nh AlF3, SrF2 , BaF2 , MgF2 . Cc Fluorit kim loi kim lm gim ng k bn ha ca thy tinh nn khng dng. Nhng c tnh gi tr nht ca thy tinh Berifluorit l bn ng k i vi tc dng ca cc bc x cng nh cc tm, rngen, gama. Bn i vi cc cht n mn mnh nh HF, F2 . Cho qua tt cc tia ra quang ph. Chit sut ca n thp hn so vi chit sut ca cc loi thy tinh khc v xp x chit sut ca nc ~ 1,33. Thy tinh Berifluorit dn in. T Cl- ch c th a n trng thi thy tinh mt hp cht duy nht l ZnCl2 nhng h s gin n nhit ca n rt cao (323.10-7).

2.4 Thy tinh khancon

l cc loi thy tinh i t cc hp cht ca lu hunh, selen v telur Cc sulfid c kh nng to thy tinh l : GeS2, As2S3 Cc selenid c kh nng to thy tinh : As2Se3 , GeSe2 , P2Se3 Chuyn cc telurit vo trng thi thy tinh rt kh, thng kt hp vi cc selenid v sulfid Tt c cc thy tinh khancon u khng trong sut v nhanh chng kt tinh, do mun t trng thi thy tinh phi lm lnh tht nhanh, khong 2000C /giy v chng rt d nng chy. Thy tinh khancon th hin dn in nh cht bn dn nn c dng trong lnh vc bn dn. Thi gian sau ny ngi ta to c cc iu kin k thut cn thit t c cc thy tinh khancon c nhit nng chy cao ~ 17000C t cc h: Ni Ge Se ; Mn Ge Se ; Ni Zn Se; Ni Ge S ; Zn Ge Se .

2.5 Thy tinh hn hp

i t hn hp cc cht c kh nng to thy tinh: - xyt halogen : PbO- ZnF2 TeO2 ; ZnCl2- TeO2 - xyt khancon : Sb2O3 As2S3 ; As2S3 As2O3 MemOn ( MemOn : Sb2O3, PbO, CuO) - Halogen Khancon:As S Cl; As S Br; As S I ; As Te I; As - S -Cl Br I

Chng 3. Cc tnh cht ca thy tinh

Cc tnh cht ca thy tinh c th phn chia mt cch gn ng thnh 2 nhm: Nhm cc tnh cht n gin v nhm cc tnh cht phc tp -Nhm cc tnh cht n gin: Gm nhng tnh cht c qui lut bin i theo thnh phn ha khng phc tp lm v c th tnh ton nh lng c.Nh khi lng ring, chit sut, h s gin n nhit, hng s in mi, m un n hi, nhit dung ring, h s dn nhit, tn x trung bnh. Thng thng cc tnh cht ny c tnh theo qui tc cng.
G = g1 a1 + g 2 a 2 + ..... + g n a n = g i ai ; Trong G l tnh cht cn tnh.
i =1 n

gi tnh cht ring phn ca cu t i ; ai nng cu t i V d1: Xc nh mt ca thy tinh t thnh phn ha. Theo Baillih:
d 20 = a1 + a 2 + ... + a n 100 ; ai % khi lng ca xyt i ; fi h s Baillih ca xyt i = n an a1 a 2 ai + + ... + f f1 f 2 fn i =1 i

MeO SiO2

Bng 3.1 Cc h s Baillih f MeO 2,24 ZnO

f 5,94

http://www.ebook.edu.vn B2O3 Al2O3 CaO MgO BaO

12 1,90 2,75 4,30 3,25 7,20 PbO Na2O K2O As2O3 Sb2O3 10,30 3,20 3,20 3,30 5,00
100 100 = = 2,452 73,5 10 16,5 40,27 + + 2,24 4,3 3,2

Nu thy tinh c thnh phn % nh sau: SiO2 73,5 ; CaO 10 ; Na2O 16,5 dng cng thc v bng s Baillih ta c th tnh mt thy tinh trn: d 20 =

Lu : Cng thc baillih ch dng tnh mt thy tinh dn dng v k thut c lng SiO2 t 67 76% . V d 2: Xc nh h s gin n nhit ca thy tinh theo English v Turner :
= a1 p1 + a 2 p 2 + ... + a n p n = ai pi ; ai % khi lng ca xyt i ; pi h s tng ng
i =1 n

Bng 3.2 Cc h s ca English v Turner tnh h s gin n nhit MeO Pi.107 MeO Pi.107 0,05 ZnO 0,70 SiO2 0,66 PbO 1,06 B2O3 Al2O3 1,14 Na2O 4,16 3,9 CaO 1,63 K2O MgO 0,45 BaO 1,4 Tnh h s gin n nhit ca thy tinh v d 1: = 73,5.0,05.10-7+10.1,63.10-7+16,5.4,16.10-7=88,615.10-7 -Nhm cc tnh cht phc tp: Gm cc tnh cht bin i nhy hn theo s bin i ca thnh phn ha. Chng ph thuc phc tp vo thnh v khng tnh ton nh lng c. l nht, dn in, tc khuch tn ion, tn tht in mi, bn ha, thu quang, cng, sc cng b mt, kh nng kt tinh. - bn c hc ca thy tinh c coi l thuc mt nhm c bit. nh hng ca thnh phn ha n bn c ca thy tinh ( tr thy tinh si) thng khng r rt, v yu t ng vai tr quan trng hn c l iu kin bn ngoi.

3.1 nht
nht ca cht lng c biu hin kh nng chng li s dch chuyn tng i ca cc phn t trong cht lng . c im ca h to thy tinh l c nht rt ln. nhit nu cao nht nht ca thy tinh vo khong 102poise (102P) tc 10.000 ln ln hn nht ca nc 200C ( 0,01p) . 3.1.1 S thay i nht theo nhit Quan h gia nht v nhit c th biu din bng nhiu phng trnh khc nhau dn xut t phng trnh Frenken-Andrpad: = A.e hng s.
u RT

; u nng lng kch thch s chy nht; A

http://www.ebook.edu.vn Phng trnh c th vit di dng:

13
lg = a + B ; v ch tha mn khi tnh nht T

ca thy tinh nng chy trong khong nhit rt hp. Trong khong nhit rng hng s B tr thnh hm s ca nhit . T vi mi gi thit B cho ta 1 phng trnh tnh nht:
B= b T
n 1

.. lg = a +

b (*) ; n=2 khi xc nh trong min nhit trn ng lng Tn

n>2 khi xc nh trong min nhit gn v thp hn ng lng

B= bT b .............. lg = a + T T0 T T0 c b c B = b exp ............. lg = a + exp T T T

Trong trng hp gi tr a ca phng trnh (*) bng 0 th B = AT b +1 .......... lg(lg ) = a + b lg T . Cc hng s a,b,c xc nh bng thc nghim. Ngi ta xc nh nht trong cc khong nhit khc nhau bng thc nghim v bng cch tnh ton theo cc phng trnh trn, h thy rng: Trong khong nhit hp v vng nhit cao c th dng cng thc dn xut bt k tnh nht, v sai s ca chng rt nh so vi gi tr nht xc nh bng phng php o. Trong khong nhit rng phi dng cc phng trnh phc tp. Nu kho st trn h trc lg t0 ta s c biu biu th s thay i nht theo nhit m ta vn gi l ng cong lg

2 t(0C) nht : ngha cc im nht c trng 1) im nu chy v tinh luyn( Metling point): lg=2 hay =102 p . im so snh cc loi thy tinh vi nhau . ng vi nhit nu thy tinh cao nht.

http://www.ebook.edu.vn 14 2) im bt u lm vic(Working point): lg=3 hay =103 p .ng vi nhit m thy tinh gi c hnh dng ca mnh trong thi gian rt ngn. Thy tinh trn u ng thi khi to hnh c nht = 103 104p. 3) im ni (Einsink punkt): lg=4 hay =104p. Dietzel xc nh im nhit ng vi =104p bng phng php ni.Thy tinh c =104p khi mt thanh hp kim Pt-Rh (80:20) di 20cm, nng 0,74g, ng knh 0,05cm chm ng trong n 2cm trong thi gian 72,8 giy ( nu thanh hp kim di 24,1 cm v nng 0,902g th mt 60 giy) 4) im chy ( Flow point): lg=5 hay = 105p .Cho bit mt cch nh hng khong nhit ca thy tinh trn my ko Danner hoc ko ng. 5) im mm( Softening point ) hay cn gi l im Littleton: lg=7,65 hay =107,65 p. ng vi nhit m ti si thy tinh di 23,5 cm, ng knh 0,55 -0,77mm treo trong l chun c tc nung nng khng i t ko di bng chnh trng lng ca mnh 1mm/pht. 6) im lm lnh trn( Annealing point): lg=13 hay = 1013 p. ng vi nhit m ti ng sut mt hon ton trong 15 pht. 7) im lm lnh di ( Strain point): ): lg=14,5 hay = 1014,5 p. ng vi nhit m ti ng sut gim cn 10% sau 15 gi. Di nhit ny khng th loi tr ng sut trong thy tinh . 8) im chuyn ha( Transformation temperature) Tg : c xc nh bng phng php dilatomet thch anh v ng vi phn ln cc loi thy tinh nht = 1013,1 p. 9) Nhit bin dng ( Deformation temperature) cn gi l im mm dilatomet TB : L nhit m ti sn phm bt u bin dng bng chnh trng lng ca mnh. ng vi nht = 1011,2 p.c xc nh bng phng php dilatomet. Trong thc t sn xut , s bin i nht ca thy tinh theo nhit c ngha rt quan trng. Cc giai on nu, to hnh, gia cng sn phm u xy ra trong cc phm vi nhit thch hp. V d: Trong giai on kh bt ngi ta duy tr nhit nh th no nht b (102p) to iu kin bt kh tch ra d dng. Khi to hnh cn c nht khng nh qu c th to c phi nhng cng khng c qu ln c th d dng to hnh theo mun. Khi cng cn c nht thch hp kh ng sut n gii hn yu cu nhng sn phm khng b bin dng. 3.1.2 S bin i nht theo thnh phn ha ca thy tinh So vi yu t nhit , thnh phn ha nh hng n nht ca thy tinh t hn nhng phc tp hn. Cng mt xyt khi a vo cc thy tinh c thnh phn ha khc nhau n s lm cho nht nhng thy tinh bin i theo cc qui lut v mc khc nhau.Ngoi ra trong cc phm vi nhit khc nhau nh hng ca cc xyt cng khc nhau. C th s b chia cc xyt thnh cc nhm nh sau: Nhm 1: Gm SiO2, Al2O3, ZrO2 lm tng nht ca thy tinh mi nhit . Nhm 2: Gm Li2O, Na2O, K2O, PbO lm gim nht ca thy tinh mi nhit Nhm 3: nh hng n nht kh phc tp. Nhiu tc gi nghin cu thy tinh h A2O-BO-SiO2 v t kt qu thc nghim rt ra: + nhit cao v cng mt nhit cc xyt kim th lm tng nht theo th t MgO>CaO>BaO + nhit thp m lng BO t chng lm tng nht theo th t ngc li BaO>CaO>MgO. + Cng nhit thp nhng hm lng BO nhiu chng lm tng nht theo th t CaO>MgO >BaO. i vi thy tinh cng nghip c cha SiO2, Al2O3 ( n 5%) , CaO n 17%, MgO n 5% cng vi CaO, Na2O n 17%, Fe2O3 n 5% c th nh gi c nh hng ca tng cu t n

http://www.ebook.edu.vn 15 nht theo s thay i nhit ng vi cng mt nht khi thay 1% xyt ny bng 1% xyt khc ( xem bng sau) Bng 3.3: S thay i nhit cn thit gi nht c nh Th t Gii S thay i tnh bng 0C i vi lg thay th hn thay 3 4 5 6,5 7 8 9 10 11 12 13 th( % khi ln g) 0-5 +6 +6 +6 +4,5 +4,4 +4,3 +4,0 +3,0 +3,5 +3,5 +3,5 SiO2Al2O3 10- -25 -16 -15 -9,5 -9,5 -9,5 -8,5 -8 SiO2-9 17 12,5 11,5 Na2O SiO2-CaO 6-17 -16 -10 -6 0-5 +29 +24 +2 +16, +15, +14, +13, +18 +12, +12 +11, Na2O2 5 5 5 5 5 5 Al2O3 +7 +7 +11, +11, +11, +11, +11, +11, +11, +11, Na2O-CaO 6-16 +7 5 5 5 5 8 5 5 5 0-5 +21 +16 +1 CaO3 Al2O3 Na2O-K2O 0-5 +11 +8 +7 0-5 -9 -7 -5 -3,5 -2,5 -1,5 0,5 SiO2Fe2O3 -6 -3,5 -2 -0,5 SiO2-MgO 0-5 M.V .khtin nghin cu v a ra phng php tnh ton nht ca thy tinh silicat cha t 12-16% Na2O; t 5-12% CaO ; t 2-5% MgO; v Al2O3 nh sau: Nu k hiu hm lng Na2O l X; tng( CaO+3%MgO) l Y; lng Al2O3 l Z; th lng SiO2 s l [100-(X+Y+Z)]. Nhit T tng ng vi nht t 103 1013 p c th tnh bng cng thc v t xy dng ng cong nht . T=aX+bY+cZ+d Trong a, b, c, d l cc hng s cho trong bng 3.4. Khi hm lng MgO ln hn hay nh hn 3% s hiu chnh nhit theo bng 3.5 Bng 3.4 Hng s tnh nht A b c d Lg [p] 3 -22,87 -16,1 6,5 1700,4 4 -17,49 -9,95 5,9 1381,4 5 -15,37 -6,25 5 1194,2 6,5 -12,19 -2,19 4,58 980,72 7 -10,36 -1,18 4,35 910.96 8 -8,71 0,47 4,24 815,89 9 -2,05 2,3 3,6 762,5 10 -8,61 2,64 3,56 720,3 11 -7,9 3,34 3,39 683,8

http://www.ebook.edu.vn 12 -7,43 13 -6,14

16 3,2 3,15 3,52 3,78 663,4 654,5

Bng 3.5 Hiu chnh nhit khi thay 1% CaO bng 1% MgO Lg 3 4 5 6,5 S hiu chnh 9 6 5 3,5 Lg 7 8 9 10 S hiu chnh 2,6 1,4 0 -1 Lg 11 12 13 S hiu chnh -2 -3 -4

V d: Tnh ton v thit lp ng cong nht ca thy tinh c thnh phn % nh sau: SiO2 72 ; Al2O3 1,9 ; Fe2O3 0,1 ; CaO 6,7 ; MgO 4,1 ; Na2O 14,9 ; SO3 0,3 Trc tin ta cn tnh cc gi tr nhit tng ng vi cc gi tr lg theo cng thc: T = a X + b Y + c Z + d ; cc gi tr a, b, c, d tra bng 3.4 ; hiu chnh lng MgO tra bng 3.5. Nu trong thy tinh ngoi Na2O cn c K2O th cng cn hiu chnh bng 3.3. Trng hp ny ta phi hiu chnh vi hm lng MgO = 4,1-3=1,1[%] Khi lg = 3 T3 = -22,87 . 14,9 -16,1 .(6,7+3) + 6,5 . 1,9 + 1700,1 + 1,1 . 9 = 12260C Khi lg = 4 T4 = -17,49 . 14,9 9,95.(6,7+3) + 5,9 . 1,9 + 1381,4 + 1,1 . 6 = 1042,260C Khi lg = 5 T5 = -15,37 . 14,9 -6,25.(6,7+3) + 5 . 1,9 + 1194,27 + 1,1 .5 =9190C Khi lg = 7 T7 = -10,36 . 14,9 -1,18 . (6,7+3) + 4,35. 1,9 +910,96 + 1,1 . 2,6 = 7570C Khi lg = 9 T9 = -2,05 . 14,9 -2,3 (6,7+3) + 3,6 . 1,9 + 762,5 + 0 = 760,750C -----------------------------------------------------------------------------Khi lg = 13 T13 = -6,14 . 14,9 + 3,15 ( 6,7 + 3) + 3,78 . 1,9 + 654,5 4. 1,1 = T cc s liu tnh c xy dng ng cong nht .

3.2 Kh nng kt tinh ca thy tinh

3.2.1 Khi nim v phn loi Trong nhng iu kin xc nh v thch hp, vt cht trng thi thy tinh c th t chuyn v trng thi tinh th. l qu trnh kt tinh ca thy tinh . Mt qu trnh kt tinh thng thng bao gi cng gm 2 giai on: Giai on to mm v giai on mm pht trin thnh tinh th. Cn c vo c ch to mm c th chia lm 2 loi kt tinh: -Kt tinh t pht hay t kt tinh. -Kt tinh cng bc hay kt tinh nh hng. Kiu kt tinh th nht xy ra trong qu trnh sn xut thy tinh l rt nguy him. Khi b kt tinh nhiu tnh cht k thut ca thy tinh b thay i theo chiu hng xu i. bn c, bn nhit, tnh cht quang hc u gim. Qu trnh kt tinh xy ra trong l s dn n cc s c: Tc cng, tc mng v gy ra cc khuyt tt trong sn phm Kiu kt tinh th 2 c ngha quan trng trong lnh vc nghin cu v sn xut vt liu a tinh th c ngun gc thy tinh .

http://www.ebook.edu.vn 17 3.2.2 Qu trnh t kt tinh Qu trnh t kt tinh xy ra km theo hiu ng ta nhit. Nh vy, sau khi kt tinh h tr nn bn vng hn. Trong qu trnh ny mm tinh th c to thnh do bn thn s chuyn i ni ti ca h to thy tinh t trng thi t n nh nhit ng v trng thi n nh hn. Kh nng kt tinh c xc nh , nh gi v kho st thng qua 2 d kin: Tc to mm (Vtm) v tc pht trin tinh th( Vft) ng vi 2 giai on to mm v pht trin mm. Vi mt h cho trc, khi lm lnh nu ta xt n kh nng kt tinh ngha l xt n tc to mm v tc pht trin tinh th ca n ta s thy c 5 trng hp c th xy ra nh sau:

Vft

Vtm

Vtm

Vft

Vft Vtm

Vtm

Vft Vft

Vtm

t[0C

Trng hp 1: Cc i to mm nm nhit cao hn cc i pht trin tinh th. Khi lm lnh h ny s thng b kt tinh d tc lm lnh ln bao nhiu cng vy. Trng hp 2: Ngc li , lun cho thy tinh v trong vng nhit c kh nng to mm th tc pht trin tinh th ~ 0. Trong thc t hay gp 2 vng nhit to mm v pht trin tinh th ph nhau ( trng hp 3,4,5). Trng hp 3: Khi lm lnh chm s c cc tinh th nh mn. Nu lm lnh nhanh trong vng nhit to mm khng mm nn xut hin trong thy tinh mt t tinh th ring bit.Trng hp 4: Khi lm lnh nhanh h s to thy tinh . V kh nng to mm xy ra khi Vft qu b. Nu lm lnh chm th trong thy tinh s c 1 lng nh tinh th. Trng hp 5: Khi lm lnh nhanh s to cc tinh th th. Nu lm lnh chm lng mm xut hin ng k chu Vft b, khng thi gian v vt cht pht trin nn cho cc tinh th nh mn .

Trong ngnh thy tinh, qu trnh ngc li qu trnh t nng thy tinh v s kt tinh cng rt quan trng. Xt trng hp 2: Khi t nng ( chiu ngc li vi lm lnh) nu gi h lu nhit to mm cc i s xut hin mt lng mm ng k m khi t nng tip ln nhit c vn tc pht trin cc i s cho nhiu tinh th nh mn. Ngc li nu t nng qua vng nhit to mm nhanh s xut hin cc tinh th th. Thng thng v tr v gi tr ca cc cc i ny ph thuc vo thnh phn ha ca thy tinh . Vng nhit nguy him trong qu trnh sn xut v gia cng cc sn phm thy tinh l vng ng vi nht ~ 108p . 3.2.3 Cc yu t nh hng n qu trnh kt tinh ca thy tinh 3.2.3.1 Thnh phn ha Nu kho st cc hn hp nng chy c 2,3 hay nhiu cu t, trong c cha cu t to thy tinh ta c th rt ra mt qui lut chung: Hm lng cu t to thy tinh trong hn hp cng cao,

http://www.ebook.edu.vn 18 kh nng to thy tinh ca h cng mnh. Tuy nhin qui lut ny ch th hin r rng trong phm vi thay i hm lng cu t to thy tinh tng i rng. Ngi ta nhn thy rng cc loi thy tinh c kh nng kt tinh nh nht thng c thnh phn sao cho khi b kt tinh khng phi ch c 1 m 2,3 hay nhiu hn na loi tinh th c hnh thnh. Trong hu ht cc trng hp, kh nng kt tinh ca thy tinh gim i khi s cu t trong thnh phn thy tinh tng ln. Tuy th khi thm vo thy tinh cng mt loi cu t, kh nng kt tinh ca thy tinh c th tng hoc gim i ty theo thnh phn ca thy tinh c s. V d: Na2O khi thay SiO2 hoc xyt kim loi ha tr 2 s lm gim kh nng kt tinh ca thy tinh silicat cng nghip thng thng nhng li lm tng kh nng kt tinh ca thy tinh giu Al2O3. Cng c th hn ch kh nng kt tinh ca thy tinh bng cch gim hm lng xyt c mt trong thnh phn ca pha tinh th u tin b kt tinh. Nu pha tinh th u tin y l hp cht ca 2 hay nhiu xyt th nn gim hm lng ca tt c cc xyt theo t l tng ng vi hp cht k trn. Kh nng kt tinh ca thy tinh cng gim i khi a thm vo cc xyt c kh nng lm tng nht ca thy tinh trong khong nhit kt tinh. Hin tng ny xy ra khi thay mt phn SiO2 bng Al2O3; thay CaO bng MgO, SrO,BaO; thay Na2O bng K2O. Ngc li, kh nng kt tinh ca thy tinh tng ln do s c mt ca cc cu t nh: Cl, F, SO2 hoc cc cu t kh tan nh Cr. 3.2.3.2 Cc yu t khc _ Sc cng b mt: c th to thnh mm tinh th cn phi tiu tn mt nng lng d thng sc cng b mt ti b mt gii hn phn chia pha. Theo Gibbs cng to tm tinh th c kch 16. . thc ti hn c biu din bng cng thc: W = '' ' 2
3( p p )

W cng to mm tinh th ; sc cng b mt ; p , p p sut hi trong pha mi to thnh v trong pha c s. Nh vy, sc cng b mt cng nh, cng to mm tinh th cng nh v s kt tinh cng d xy ra. Cng v th mm kt tinh thng xut hin trn b mt phn chia pha. V d: Ni thy tinh tip xc vi VLCL, ni c cc khuyt tt ( bt, vn, sa thch) hoc ni tip xc vi mi trng kh. T ta thy rng, kh nng kt tinh ca thy tinh ph thuc nhiu vo cht lng nu thy tinh . _Thi gian: Kh nng kt tinh ph thuc vo thi gian lu vng nhit kt tinh nguy him. Cng lu lu ti cc nhit thy tinh cng d b kt tinh. Mc khc cng c th thy r rng rng mun chuyn mt hn hp nng chy c kh nng kt tinh mnh thnh trng thi thy tinh cn t mt tc lm lnh ln. y l iu hn ch c tnh cht k thut v v vy vn cn nhiu loi thy tinh cha tng hp c mc d theo quan im ca Tamman mi cht lng u c th chuyn v trng thi thy tinh . -Dng nguyn liu: dng nguyn liu dng nu thy tinh cng c nh hng n kh nng kt tinh ca thy tinh. xyt nhm c a vo bng trng thch hoc bng cao lanh c nh hng khc nhau r rng. Do d chy v d ng nht hn nn dng trng thch nu thy tinh kh nng kt tinh ca thy tinh y s b hn khi dng cao lanh.

3.3 Sc cng b mt
Sc cng b mt l cng cn thit tng b mt cht lng ln mt n v. Sc cng b mt c o bng dyn/cm ; erg/cm2 ; j/m2.

http://www.ebook.edu.vn 19 Sc cng b mt ca thy tinh cng nghip thng thng vo khong 250300dyn/cm. N ph thuc vo thnh phn ha mnh hn so vi nhit . Cc xyt ZrO2 , Al2O3 , MgO lm tng sc cng b mt. K2O, Na2O, B2O3, P2O5, F v V2O5 lm gim sc cng b mt. Khi tng nhit ln khong 1000C sc cng b mt ca thy tinh cng nghip thng thng b gim i khong 2-4% gi tr ban u.

3.4 bn ha
3.4.1 Khi nim: bn ha ca thy tinh l kh nng chu ng s tc dng ca cc tc nhn ha hc nh nc, axit , kim Mi loi thy tinh c bn ha ty thuc vo thnh phn v iu kin ph hy n. Loi thy tinh bn ha nht l thy tinh thch anh v km bn nht l thy tinh nc. Qu trnh ph hy thy tinh l mt qu trnh phc tp. C th chia lm 2 loi: Ha tan v xm thc -Qu trnh ha tan: Khi ton b thnh phn thy tinh b ph hy ( b ha tan hon ton). V d: Tc dng ca HF hay kim m c ln thy tinh . -Qu trnh xm thc: Ch mt b phn thy tinh b ha tan cn li trn b mt l lp gel xyt silic. Qu trnh ny xy ra khi thy tinh tip xc vi nc, axit v kim long. a/ Tc dng ca nc ln thy tinh : Theo Grebensikop qu trnh xm thc ca nc i vi thy tinh xy ra 5 bc: 1)-Nc tc dng vi mt phn xyt kim: R2O.x SiO2 + (1+y) H2O = 2 ROH + x SiO2.yH2O 2)-Dung dch kim va to ra ha tan mt phn SiO2 3)-Hnh thnh trn b mt thy tinh mt lp mng gel SiO2 v cc hydrat kh tan ca cc xyt khc lm hn ch qu trnh xm nhp ca nc vo b mt thy tinh . 4)-Nc lm trng n lp gel xyt silic. 5)-Nc xm nhp v tc dng vo lp thy tinh su hn km theo s khuch tn ca xyt kim t trong ra ngoi. b/ Tc dng ca axit ln thy tinh Tc dng ca axit ln thy tinh cng tng t nh nc, nhng khc ch l axit khng ha tan lp gel SiO2 nh nc m lin kt Si-O-Si vn bo ton v to mt lp mng ph mng vi hm lng SiO2 ~ 90%. Trong qu trnh n mn, axit s ha tan mt s cu t bn nc nh Al3+, Ca2+. Do thy tinh thy tinh giu Al2O3 v CaO nh thy tinh bao b, thy tinh si bn nc nhng km bn axit . Axit HF thuc trng hp c bit. Khi tip xc vi thy tinh n ph hy lin kt SiO-Si to SiF4, H2SiF6 bay hi. Do n ha tan thy tinh hon ton v c s dng n mn thy tinh. Axit H3PO4 nhit ln hn 1000C c tc dng nh HF. c/ Tc dng ca kim ln thy tinh S n mn ca kim khc hn vi nc v axit. Kim ph hy lin kt Si-O-Si, khng to mng gel SiO2, do kim n mn mnh hn nhiu so vi nc v axit. V vy khng th dng cc bnh thy tinh khi xc nh bn kim ca thy tinh v khng cha kim trong cc chai l thy tinh lu ngy. Khi thy tinh b nc hay axit n mn, cc sn phm to thnh s khng b ha tan m bm vo b mt thy tinh , hn ch s n mn tip, iu ny khng xy ra vi kim. Tc n mn thy tinh ca kim ( hm lng thy tinh hao ht) t l thun vi thi gian tc dng tc theo qui lut ng thng. Ring kim rt long 0,001N tc dng ging nh nc. d/Tc dng ca dung dch mui ln thy tinh Tc dng ny ph thuc vo phn ng ca chng, tc ph thuc vo nng H+. Nu dung dch mui c PH cng xa im trung ha th chng cng ging tc dng ca axit hoc kim.

http://www.ebook.edu.vn 20 3.4.2 Cc yu t nh hng n bn ha ca thy tinh bn ha ca thy tinh ph thuc vo nhiu yu t khc nhau nh: Bn cht ca thy tinh , bn cht ca tc nhn n mn, iu kin n mn nh hng ca mi cu t n bn ha ca thy tinh khng ch do bn cht v lng n quyt nh m cn ty thuc vo thnh c bn ca thy tinh. bn ha khng th tnh theo qui tc cng. Nhn chung cc xyt kim lun lm gim bn ha do cc silicat kim d b thy phn v hydroxit kim sau khi thy phn hp th mnh CO2 v SO2 trong khng kh to Na2CO3 , Na2SO4 tip tc gm mn thy tinh . Khi tng hm lng kim ha tan ca nhiu thy tinh c th chuyn t dng xm thc sang dng b ha tan. V d: Thy tinh silicat canxinatri c hm lng Na2O >30% s b ha tan trong nc si.xyt SiO2, ngc li lun lm tng bn ha ca thy tinh Loi thy tinh silicat c bn ha tng ln khi thay th cc cu t xyt kim bng xyt kim th hoc khi a vo thy tinh cc xyt ha tr 3,4. V vy thy tinh silicat kim nhiu cu t bn ha hn thy tinh silicat 2 cu t. Cc silicat km, beri, cadmi c bn nc kh cao; silicat manh v stronti km bn hn, cn silicat ch, bari rt km bn. Silicat zircon, cc alumosilicat v borosilicate (vi B2O3 <12%) c bn nc rt cao. Cc loi thy tinh axit c hm lng kim thp, kim th va phi c bn axit kh cao. Thy tinh cha TiO2, ZrO2, Al2O3 c bit bn axit. bn kim ca thy tinh rt kh nng cao, nht l khi mi trng kim c nng ln. Cc xyt BaO, MgO, TiO2,PbO lm gim bn kim. xyt Al2O3, c bit l ZrO2 lm tng bn kim . Nh vy silicat zircon t ra bn vng vi nhiu tc nhn ha hc khc nhau( nc, axit , kim). S ph hy thy tinh mnh nu nhit v p sut mi trng tng ln. Nc c tc dng c bit mnh nhit ln hn 1000C. Tng p sut ca ni hp n 30-100at nhiu loi thy tinh bn ha cng b ph hy. bn ha ca thy tinh b gim i nhiu khi b mt b nhiu vt xc, li lm. Thy tinh c nh nhn bng la c bn ha cao hn thy tinh nh nhn bng c hc. Ngoi ra, ng nht ca thy tinh cng nh hng n bn ha ca n. Thy tinh c nu nhit cao, ng nht tt c kh nng chng xm thc ln hn cc thy tinh c cng thnh phn nhng khng tht ng nht.

3.5 Tnh cht c hc ca thy tinh

3.5.1 Mt v thnh phn ha Thy tinh c thnh phn ha khc nhau th c mt khc nhau. Mt ca phn ln thy tinh silicatcanxinatri xp x 2,5g/cm3. Loi thy tinh thch anh v thy tinh k thut giu SiO2, B2O3 nh simax, sial, thy tinh in chn khng c mt nh 2,2-2,3g/cm3. Thy tinh giu PbO, BaO c mt ln n 5-7g/cm3. Tm li [Si,B,P] , [Be, Al, Mg] v [Li, Na, K] tc dng mt nh, [Ca, Sr, Ba] tc dng mt thy tinh ln, ln hn na l Zn, Cd v cc nguyn t nng nh Pb,Ti. Mt ca thy tinh c th xc nh bng tnh ton theo qui tc cng t thnh phn ha. 3.5.2 Cc tnh cht c hc khc ca thy tinh Thy tinh khc nhau c bn nn, ko, un khc nhau v dao ng trong mt khong kh rng. bn nn dao ng t 3000-12000kG/cm2. bn ko v un xp x nhau v 2 dng ny c lin quan cht ch nhau, thng nh hn bn nn khong 10-15 ln.

http://www.ebook.edu.vn 21 chu va p ca thy tinh biu hin mt tnh cht rt c trng ca n l tnh gin v c o bng cng cn thit ph hy 1 n v mu th. Cc xyt B2O3, MgO, Al2O3 lm tng chu va p ca thy tinh cn cc xyt khc t nh hng . cng ca thy tinh dao ng t 5-7 theo thang Mohs v thy tinh thch anh l thy tinh c cng ln nht, mm nht l thy tinh giu PbO. Cc tnh cht c hc ny ca thy tinh ph thuc mnh vo trng thi b mt ca mu th, hnh dng mu, kch thc mu, nhit th nghim v tc tng ti trng khi th. Ni chung bn c hc ca thy tinh theo cc nh nghin cu khc nhau thng khng ging nhau.

3.6 Tnh cht nhit ca thy tinh

Thy tinh l loi vt liu dn nhit rt km, y l mt trong nhng nguyn nhn gy ra ng sut ph hy thy tinh khi t nng hay lm lnh t ngt. Thnh phn ha nh hng rt t n dn nhit.Phn ln thy tinh c dn nhit trong khong 0,0017-0,0032Cal/cm.s.0C nhit thng. Thy tinh thch anh c dn nhit tt nht, khi thm cc xyt khc vo dn nhit s gim. Ngc vi dn nhit, t nhit ca thy tinh ph thuc vo thnh phn ha v vo nhit . Trong phm vi nhit thng thy tinh c t nhit vo khong 0,08-0,25Cal/g.0C. H s gin n nhit ph thuc mnh vo thnh phn ha v bin i trong mt phm vi kh rng. Thy tinh thch anh c h s gin n nhit thp nht = 5,8.10-7/0C. Cc xyt kim u lm tng ln. Cc dng c chu nhit bng thy tinh lun i hi phi c nh, cn cc loi thy tinh dng chp ni vi nhau v vi kim loi th i hi phi c xp x nhau trong khong nhit thng n nhit hp . Nu khng nh th mi hn d b ph hy bi tc dng nhit. C th xc nh bng nhiu cch nhng thng dng nht l phng php ilatomet thch anh. Mt tnh cht quan trng na ca thy tinh l chu nhit hay d bn xung nhit. Tnh cht ny phn nh kh nng chu ng ca thy tinh khi nhit thay i t ngt. chu nhit (t) l mt tnh cht k thut phc tp do nhiu tnh cht l hc ca thy tinh quyt nh nh h s gin n nhit, n hi, cng chu ko, dn nhit, t nhit. bn nhit cn ph thuc vo hnh dng cng nh kch thc sn phm. Thng thng chu nhit c xc nh bng hiu s nhit lm lnh t ngt m thy tinh khng b ph hy. c trng cho chu nhit ca thy tinh cng c th dng h s K xc nh bng biu p thc: K = ; p cng chu ko ca thy tinh ; h s gin n nhit ; E mun n hi .E cd d mt ; c t nhit . Chiu dy ca sn phm thy tinh c nh hng n chu nhit ca n. Chiu dy cng ln chu nhit cng gim v sn phm cng ln bn nhit cng km. Yu t quyt nh bn nhit ca thy tinh l h s gin n nhit. Thch anh c nh nht nn bn nhit nht, sau l thy tinh borosilicate t kim v km bn nht l thy tinh giu kim.

3.7 Tnh cht in ca thy tinh

nhit thp thy tinh khng dn in v c s dng lm vt liu cch in. nhit cao hn nhit mm thy tinh tr thnh dn in. V th c th nu thy tinh bng dng in. 3.7.1 dn in Thy tinh dn in bng cc ion. V th in tr ring () ca thy tinh ngay trng thi nng chy cng ln hn vt liu dn in bng in t. nhit phng in tr ring ca thy tinh vo khong 1015cm. Khi chy lng n gim xung cn 10-102cm, ln gp khong mt triu ln in tr kim loi.Do dn in bng ion nn dn in ca thy tinh ph thuc vo s in ly ca cc hp cht trong thy tinh v linh ng ca cc ion trong . Tc ph thuc vo thnh phn

http://www.ebook.edu.vn 22 ha ca thy tinh v vo nhit . Cc ion kim c vai tr quan trng trong vic ti in. Hm lng kim cng nhiu dn in cng ln. Cc ion kim loi ha tr 2,3 kh dn in hn v chng lin kt trong thy tinh bn vng hn. Nhng nhit cao thy tinh nng chy th n anion [SiO4]4- cng dn in. Gehlhoft v Thomas xc nh nh hng ca cc xyt ln dn in ca thy tinh c th xp theo th t tng dn: CaO-[ B2O3 BaO - Fe2O3 PbO MgO ZnO ] SiO2 Al2O3 K2O Na2O Cc xyt trong ngoc c nh hng gn ging nhau. nh hng ca cc ion ring bit n dn in c xc nh khng nhng bi bn cht v s lng m cn bi thnh phn ha ca thy tinh cha cc ion . V th tnh dn in ca thy tinh khng th tnh ton theo qui tc cng. Thy tinh silicat v borat cha hn hp cc loi ion kim c dn in b hn thy tinh ch cha mt loi ion kim vi hm lng tng ng. C th Lengyel v Boksay xc nh rng: Thy tinh c thnh phn Na2O.2SiO2 600C c in tr ring l 108,1 cm cn thy tinh K2O.2SiO2 c in tr ring l 109,1cm nhng hn hp [Na,K]2O.2SiO2 c in tr ring l 1012,6cm. Hin tng ny gi l hiu ng 2 kim hay hiu ng trung ha. Hiu ng ny ph thuc vo nhit : Khi nhit gim hiu ng tng.N cn ph thuc vo hm lng R2O: Hm lng R2O cng cao hiu ng cng ln v ph thuc vo bn cht ca xyt kim: Hiu ng ca liti-kali cao hn ca natri-kali.( in tr ring hay in tr sut lin h vi in tr qua biu thc
=
U .S R.S [cm] ( S tit din vung gc vi hng dng in; l khong cch gia 2 im o = I .l l

in p; =1/ ; U=I.R). Khi tng nhit , dn in [ ]ca thy tinh tng ln. Quan h c biu din bng phng trnh: lg = a-b/T i vi thy tinh rn ; lg = a-b/T2 i vi thy tinh nng chy. Trong a,b l cc hng s ph thuc vo thnh phn thy tinh ; T nhit tuyt i. Nu cho dng in mt chiu i qua thy tinh nng chy s xy ra hin tng in phn: Cc ion kim s b dch chuyn v catt, ng thi kim loi ant s chuyn vo thy tinh v c th nhum mu. trnh hin tng in phn khng dng dng in mt chiu nu thy tinh . Ngoi dn in th tch trn ra, thy tinh cn c dn in b mt. Trong mi trng m dn in b mt cn ln hn c dn in th tch. Trn b mt ca thy tinh lun c mt lp mng m c kh nng ha tan cc cu t kim v tr thnh mng dn in nhit thp. dn in b mt ca thy tinh ph thuc trc ht vo hm lng kim. Cc xyt Al2O3, B2O3 v ZrO2 lm dn in b mt gim i. Khi thay th SiO2 bng cc xyt ha tr 2 nh MgO, CaO, BaO n 10-15% dn in b mt gim i nhng nu thay th vi hm lng ln hn dn in li tng ln. trnh s dn in b mt, trn b mt thy tinh c th trng mt lp mng k nc nh paraffin hoc hp cht silic hu c. 3.7.2 Hng s in mi Thy tinh c hng s in mi ln nn c th dng lm cht in mi trong cc t in. Hng s in mi l i lng lin quan n s phn cc ion, nguyn t ca cht in mi di nh hng ca in trng bn ngoi. c nh ngha l t s gia in dung ca t in cha y cht in mi (thy tinh )v in dung ca t in chn khng cng kch thc : =
C C0

trng thi bnh thng thy tinh trung ha v in nhng khi t trong in trng s c hin tng phn cc in mi. Cc ion, nguyn t s sp xp li to ra trng thi cn bng mi. Nu hng s in mi cng ln, dung lng ca t in cng cao. Hng s in mi ph thuc vo nhit , tn s ca in trng ngoi v thnh phn thy tinh. Hng s in mi gn nh t l thun

http://www.ebook.edu.vn 23 vi mt ca thy tinh. Thy tinh nh nht l thy tinh thch anh c = 3,8; thy tinh ch c =10-16 ty theo hm lng ch cha trong . Thy tinh thng thng c =6,5-8. cc xyt kim, kim th, xyt kim loi nng lm tng hng s in mi. Cn xyt SiO2 lm gim . Bi v trong thy tinh cc ion O2- d phn cc nht, khi a cc xyt bin hnh vo th cc anion xy khng cu ni xut hin nhiu v lm tng hng s in mi. C th sp xp s tng ca kim theo th t Li, Na, K; vi kim th: Be, Mg, Ca, Sr, Ba ; xyt ch c tc dng tng mnh nht. S ph thuc ca vo thnh phn ha c Appen v Bresker biu din bng cng thc:
=
1 100 i p i
i =1 n

; pi % mol ;

hng s in mi ca cc xyt thnh phn.

S ph thuc ca hng s in mi vo tn s v nhit c th biu din bng th sau:

300HZ 30 20 10 1300HZ 104HZ

160 40 120 t[0 C] Khi nhit tng, cc ion linh ng, d phn cc hn nn tng. Tn s in trng tc dng tng th gim v tn s cao cc ion khng chuyn hng kp thi vi in trng. 3..7.3 tn tht in mi khi cho dng in xoay chiu tc ng ln cht in mi, mt phn in nng s mt i do bin thnh nhit nng. S tn tht gi l tn tht in mi. tn tht in mi ph thc vo thnh phn thy tinh v nhit cng ging nh dn in. tn tht in mi tng mnh nu thy tinh chu tc dng ca in trng cao tn. V th trong k thut v tuyn in v k thut tn s cao cn phi dng nhng cht cch in thy tinh c tn tht in mi nh.

http://www.ebook.edu.vn 24 tn tht in mi c c trng bng gi tr tang ca gc chm pha gia dng in v in p t in tg = Q/EI . Trong Q cng sut c hp th bi t in, E in p t trn bn t in, I cng d dng xoay chiu 3.7.4 bn in mi L kh nng chu ng ca thy tinh khng b ph hy di tc dng ca in p cao. N c o bng t s gia in p xuyn thng mu th vi chiu dy ca mu ni b nh thng. bn in mi hay cng in mi c biu din bng kv/cm hoc kv/mm. N ph thuc vo thnh phn thy tinh v iu kin o( nhit , chiu dy mu th, tn s in trng, thi gian chu in p).

3.8 Tnh cht quang hc ca thy tinh

L vt liu trong sut nn thy tinh dng trong chiu sng v lm cc linh kin quang hc. Tnh cht quang hc ca thy tinh c xc nh bi nhiu loi tia sng khc nhau: Tia D l vch vng trong quang ph natri c bc sng D=5893A0 , tia C mu v tia F mu xanh ca quang ph hydro c bc sng C=6563A0 , F=4861A0 3.8.1 Chit sut v tn sc Chit sut ca mt cht c nh ngha l t s gia tc nh sng trong chn khng (C) v tc trong cht (v) : n=C/v. ln ca n ph thuc vo loi bc sng nh sng ( n = A +
B

vo nhit . Chit sut ca thy tinh thng c o bng tia D v k hiu nD. Hin tng tn sc khi chiu ng sng qua lng knh c c trng bng 3 thng s: -H s tn sc trung bnh ( nF nC) -H s tn sc ring (nF nD) ; (nD nC) -S Abeovo = (nD -1)/ ( nF nC) Chit sut v tn sc ph thuc vo thnh phn ha. nD dao ng trong khong 1,35 2,25. S = 25-100.Cc kim loi nng nh Pb, Ba, Sb lm tng chit sut v tn sc. nD v cn ph thuc vo ch v gia cng nhit. Thy tinh ti c chit sut nh hn thy tinh c cng thnh phn ha. S sai khc ny ch khong 0,004-0,005. Ngi ta c th dng phng php gia cng nhit iu chnh chit sut v s Abbeovo ca thy tinh quang hc n tiu chun yu cu.( Tn sc l s phn tch - bng lng knh trong th nghim ca Niuton mt chm nh sng phc tp thnh cc chm nh sng n sc ) 3.8.2 S phn x nh sng Khi nh sng i t mi trng ny sang mi trng khc, mt phn nh sng b phn x trn b mt phn cch gia 2 mi trng ngay c khi 2 mi trng u trong sut. S phn x nh sng ca thy tinh c c trng bng h s phn x R. l t s gia cng nh sng phn x I trn b mt thy tinh vi cng nh sng ti I0 .
R= I 100[%] . R t l thun vi gc ti ca tia sng. i vi cc tia chiu vung gc vi b I0

) v

mt thy tinh c th biu din R qua chit sut n:

R=
(n 1) 2 ; H s phn x R tng theo s tng ca n. (n + 1) 2

Nu chm nh sng phi i qua m mt thy tinh lin tip th n b phn x nhiu ln v lng nh sng i qua n s l : X= (1-R1) (1-R2) (1-Rm) ; Trong R1 , R2 , Rm l h s phn x ca cc b mt tng ng.

http://www.ebook.edu.vn 25 Trong cc h thng quang hc phc tp ( knh hin vi, knh thin vn) c cha nhiu thu knh, lng knh, s tn tht do phn x c th n 75-80% lng nh sng ti. Khi th trng thng b ti. khc phc hin tng ny ngi ta tm cch gim h s phn x bng cch ph ln cc chi tit quang hc bng thy tinh mt mng mng c chiu dy bng ca tia ti v c chit sut bng cn bc 2 chit sut ca thy tinh . Ngc li, mun tng h s phn x ch vic ph ln b mt thy tinh lp mng c chit sut ln hn chit sut ca thy tinh. 3.8.3 S hp th ng sng ca thy tinh Thy tinh hp th nh sng c chn lc nn n c nhng mu sc khc nhau. S hp th ny do mt s cht to mu trong thy tinh gy nn. Nh vy thnh phn ca tia ti truyn qua vt liu trong sut s thay i ph thuc vo nhng tn hao do hp th v phn x. I0 IR d c trng cho s hp th nh sng l h s thu quang T v h s hp th K
T= Iq I0 100[%] ; Iq cng nh sng qua mu th; I0 cng nh sng ti mu th Iq I0 = e K d ; d chiu dy mu; e c s ca logarit t

Iq T=Iq/I0

T v K lin h vi nhau qua biu thc : T =

Iq I0

nhin. Trong thy tinh mu, K t l vi nng cht gy mu C c trong thy tinh :
' K = K C ; do T = ' = e K d = e D ; D = K Cd ; D= -lnT =ln(1/T)

D l mt quang hc ca thy tinh. thu quang hay mt quang hc ca thy tinh c lin quan n bc sng nh sng hay loi tia sng. Thc t ngi ta thy rng: -Vi tia t ngoi: Thy tinh thch anh cho qua mnh nht. Thy tinh thng cho qua nhiu hay t ph thuc vo lng Fe2O3. xyt Fe2O3 c tc dng hp th tia t ngoi tt nu kt hp vi TiO2, CeO2, V2O5 . Thy tinh khng mu cha PbO, Sb2O3 ht tia t ngoi. - Vi tia hng ngoi : Thy tinh thch anh v thy tinh cha nhiu FeO hp th mnh. -Vi tia rnghen: Thy tinh cha cc xyt kim lai nng nh PbO ht tt - Trong k thut ht nhn hp th neutron dng thy tinh cha CdO v B2O3. 3.8.4 Hin tng lng chit v hin tng hunh quang Bnh thng thy tinh l vt th ng hng quang hc nhng khi c lc c hc tc dng hoc khi trong n c ng sut ni ( do lm lnh nhanh hay t nng nhanh), thy tinh s tr thnh vt th bt ng hng v c tnh lng chit. Khi ng sut c loi tr th tnh lng chit cng bin mt. C nhiu loi thy tinh khi chu tc dng ca tia t ngoi, tia rnghen hoc cc tia dc bit khc c th pht ra nh sng. Hin tng pht sng ny gi l hin tng hunh quang ca thy tinh. V d: Thy tinh uran hp th cc tia chm v ngay lc pht ra nh sng mu lc nht. Ngun sng mt i th lp tc s hunh quang cng chm dt. ( Nu ngun sng mt i nhng hin tng

http://www.ebook.edu.vn 26 pht sng cn mt lc lu sau th gi l hin tng ln quang).Thc cht ca hin tng hunh quang l nh sng p vo thy tinh v tng tc vi electron ca phn t cht gy hunh quang v lm chng trng thi kch thch ( chng nhy ln mc nng lng cao hn ). Khi cc electron ny nhy v qu o c s pht ra nng lng di dng hunh quang. S pht hunh quang ca thy tinh ph thuc vo bc sng nh sng chiu vo n v thnh phn ha ca thy tinh . Trong thy tinh c mt s nguyn t c hot tnh hunh quang nh: U, Se, Mn, Cu, PbHin tng hunh quang c ngha trong vic ch to cc thit b nh tivi, ra a , cc dng c o lng

Chng 4: Nguyn vt liu v phi liu

4.1 S phn nhm cc nguyn liu
Nguyn liu dng sn xut thy tinh chia lm 2 nhm: Nhm nguyn liu chnh v nhm nguyn liu ph. Nhm nguyn liu chnh gm cc hp cht thin nhin hoc nhn to c kh nng cung cp cho thy tinh cc xyt kim, kim th, xyt axit. l nhng thnh phn c bn to ra cc loi thy tinh ang c s dng rng ri trong thc t. Nhm nguyn liu liu ph gm cc hp cht ha hc cho vo thy tinh vi mc ch to cho thy tinh nhng tnh cht c trng hay to nhng iu kin cn thit cho cng ngh nh cht nhum mu, cht gy c, cht kh bt Thng thng lng nguyn liu ph trong phi liu nh hn so vi lng nguyn liu chnh rt nhiu. Nhng nhng nm gn y nhiu loi thy tinh c bit ra i lm vic phn chia nguyn liu nu thy tinh thnh cc nhm chnh ph phn no c tnh cht qui c. Nhiu nguyn liu l ph khi nu thy tinh thng thng nhng khi nu thy tinh c bit n tr thnh chnh. V d: Mui ca axit phootphoric cung cp P2O5 lm cht gy c cho thy tinh thng thng nhng li l nguyn liu ch yu nu cc loi thy tinh phtphat c bit c kh nng chu tc dng ph hy ca axit HF. Thc t nu thy tinh ngi ta thng s dng cc loi nguyn liu : Ct, vi, trng thch,lmit, s a, bo ratv trong nhiu trng hp c c cc xyt tinh khit.

4.2 Nhm nguyn liu chnh

4.2.1 Nguyn liu cung cp xyt axit Nguyn liu cung cp SiO2 SiO2 l xyt to thy tinh. Do c s hnh thnh v lin kt ca cc t din [SiO4] vi nhau m khung thy tinh c bn c hnh thnh. N l thnh phn ch yu ca a s cc thy tinh cng nghip thng thng. N cung cp cho thy tinh bn c, bn nhit, bn ha. Thy tinh cng nghip thng thng cha t 50-80% SiO2 . Trong thin nhin thng gp SiO2 di dng tinh th nh ct thch anh, quczit , pha l thin nhin; cc dng v nh hnh nh opan(SiO2.nH2O), tr pen, iatomit. nu thy tinh ngi ta s dng ct thch anh. Ct thch anh thng ln nhiu tp cht. C nhng tp cht v hi nh Al2O3, CaO, MgO, K2O, Na2O. Cn nhng tp cht c hi chng nhum mu, chng lm gim thu quang ca thy tinh nh xyt st, TiO2, Cr2O3, MnO2 v cc hp cht hu c Yu cu c bn i vi thnh phn ha ca ct l hm lng SiO2 phi rt cao, lng tp cht, c bit l st phi rt nh. Theo Beyersdorfer lng xyt st cho php trong ct nh sau:

http://www.ebook.edu.vn

27

xyt TiO2 v MnO2 t khng gy mu nhng khong 0,01-0.3% s lm thy tinh c mu vng. xyt Crm rt him thy trong thnh phn ct nhng xyt ny gy mu rt mnh. Lng Cr2O3 khong 0,003% trong ct gy thy tinh mu vng xanh. Cc hp cht hu c trong ct phi tht t, c bit l cac bon. Khi nu thy tinh ch, cc bon s kh Pb2+ Pb gy mu thy tinh. Kch thc ht ct v thnh phn ht c nh hng rt nhiu n tc nu v s hnh thnh khuyt tt ca thy tinh . Ct thch anh t nhin c kch thc ht t 0,1-2mm rt kh nu hoc nu khng hon ton. Loi thy tinh % xyt st Ht nh Thy tinh quang hc v loi cho tia cc tm nu d v 0,01 nhanh nhng c qua ht phi Thy tinh pha l ng u. 0,015-0,02 C ht Thy tinh tm khng 0,1-0,2 ng u Thy tinh khng mu ( dy- mng) th qu 0,3-0,5 trnh ha Thy tinh bao b mu xanh tan cng 0,5-4 khng ng u , d gy bt, vn, sa thch. Ct qu nh c nhc im d bay bi v hay ln tp cht st. C ht thch hp cho l ni l 0,1-0,3mm; cho l b l 0,1-0,5mm. Ngoi ra hnh dng ht ct cng nh hng n cht lng thy tinh . Ht trn kh nu hn ht sc cnh v khi di chuyn phi liu d b phn lp. Nguyn liu cung cp B2O3 B2O3 l xyt to thy tinh, n cung cp cho thy tinh bn c, bn nhit, bn ha. nhit cao B2O3 lm gim sc cng b mt v nht thun li cho qu trnh kh bt. B2O3 c dng vi 2 mc ch:- B2O3 l mt trong nhng thnh phn chnh ca thy tinh. l cc loi thy tinh borosilicat lm cc thit b chu nhit, cc dng c quang hc. B2O3 l cht tng nhanh qu trnh nu. Thng dng ~ 1% B2O3 c cung cp t nhiu nguyn liu khc nhau :T axit boric H3BO3 ( 56,45% B2O3 v 43,55% H2O). H3BO3 dng vy hoc dng tinh th b khng mu, d bay hi v d tan trong nc, hi c.Borax Na2B4O7.10H2O d tan trong nc, cung cp cho thy tinh ng thi 2 xyt B2O3 v Na2O. B2O3 bay hi cng vi hi nc trong kh thi nn khi nu phi liu c cha hp cht ca Bor phi tnh tn tht. Phi liu thy tinh thng thng bay hi khong 3-5% B2O3. Thy tinh quang hc mt 5-8%B2O3. Thy tinh Borosilicat mt 10-12% B2O3. Lng B2O3 bay hi s n mn vt liu chu la. Nguyn liu cung cp Al2O3 Al2O3 c nh hng nht nh n nhiu tnh cht ca thy tinh : - Gim vn tc v kh nng kt tinh. - C nh hng thun li n bin thin nht theo nhit .

http://www.ebook.edu.vn 28 - Tng bn c bn ha. - Vi mt lng nh(5%) s lm cho qu trnh nu thun li . Nguyn liu hay dng l trng thch. sn xut thy tinh alumosilicat, alumoborosilicat v cc sn phm thy tinh khc c hm lng Al2O3 ln hn 5% ngi ta dng xyt nhm k thut ( >99% Al2O3) hoc hydrat nhm Al2O3.3H2O 4.2.2 Nguyn liu cung cp xyt kim Nguyn liu cung cp Na2O Cng vi SiO2, Na2O l thnh phn quan trng nht ca thy tinh cng nghip. a Na2O vo hu ht cc tnh cht ca thy tinh nh tnh cht c hc, ha hc u gim i. Tuy vy tc dng quan trng ca Na2O l ch n gii quyt c nhiu kh khn c tnh cht cng ngh nh h thp nhit nu, tng tc ha tan cc ht ct, tng tc kh bt do h thp nht ca thy tinh . Nguyn liu ch yu cung cp Na2O l s a v sulfat natri. - S a c 2 loi. S a kt tinh ( Na2CO3.10H2O) v s a khan Na2CO3 (nng chy 0 850 C). Khi t nng s a khan phn hy thnh Na2O v kh CO2 tng ng vi 58,5% v 41,5%. Trong thc t ngi ta dng s a khan nu thy tinh . S a ngm nc khng thch hp v khi nu to nhiu bt. S a rt d ht m, phi bo m ni kh ro thong gi. - Sulfat natri Na2SO4 c dng ch yu dng khan (nng chy 8840C, bt u phn hy 1200-12200C). Trong thnh phn ca n cha 43,7% Na2O v 56,3% SO3. Khi dng sulfat natri nu thy tinh cn phi dng cc bon lm cht kh to iu kin phn hy Na2SO4 thnh dng sulfua d phn ng hn. Cc bon a vo di dng than cc, than g, v bo, mn caTheo l thuyt kh Na2SO4 cn 4,22% cc bon, trong thc t cn 5-7% cc bon so vi lng Na2SO4. So snh vic s dng s a v sulfat natri cung cp Na2O cho thy tinh ta thy: Nu thy tinh t phi liu s a n gin v kinh t hn. Khi dng mt lng nh nhau th s a cung cp Na2O nhiu hn sulfat nn gim c kho bo qun, gim chi ph vn chuyn v gia cng nguyn liu. Mt khc dng s a th khng cn dng cht kh. Khi dng sulfat, lng cht kh a vo i hi phi c iu chnh nh lng chnh xc. Nu tha cht kh thy tinh b nhum mu vng nu, cn thiu cht kh s xut hin lp sulfat nng chy ph hy vt liu chu la xy l v gy khuyt tt thy tinh. Mt nhc im na ca sulfat l phn ng gia SiO2 v Na2SO4 xy ra nhit cao hn, do l nu chng hng hn v tn nhiu nhin liu hn. V vy ngi ta dng s a nu thy tinh cn sulfat ch c dng vi lng nh(<5%) lm cht kh bt, cht tng nhanh qu trnh nu. Ch trong nhng iu kin c bit no y, mt s nh my thy tinh mi dng Na2SO4 lm nguyn liu cung cp Na2O. -NaCl ( mui t nc bin hay mui m) nng chy 8010C, si 14390C, bay hi mnh 0 1000 C. Dng lng ln lm chm qu trnh nu -NaNO3 t hn s a, n mn VLCL NaCl, NaNO3 c dng vi hm lng nh c tc dng tng nhanh qu trnh nu, qu trnh kh bt. Nguyn liu cung cp K2O Tc dng ca K2O ging nh Na2O nhng tt hn. K2O lm gim kh nng kt tinh ca thy tinh , lm cho thy tinh nh hn v sc thi p hn. K2O c dng sn xut cc loi thy tinh cao cp nh thy tinh quang hc, thy tinh mu v pha l. Nguyn liu cung cp K2O ch yu l ptat khan K2CO3 cha 68,2%K2O v 31,8%CO2. Ptat t gp 3 ln s a v ht m mnh. Nguyn liu cung cp Li2O Li2O cho vo phi liu di dng cacbonat Li2CO3 ( nng chy 6180C) hoc cc khong thin nhin ch yu l lepidolit LiF.KF.Al2O3.3SiO2 v spdumen Li2O.Al2O3.4SiO2.

http://www.ebook.edu.vn 29 Li2O t c s dng nu thy tinh thng thng. Ch dng trong sn xut thy tinh quang hc, thy tinh m c bit v vt liu a tinh th. Mui liti lm tng nhanh qu trnh nu, to pha lng sm v h nhit nu thy tinh. Li2O lm tng bn ha, gim h s gin n nhit ca thy tinh. Li2O lm gim nht ca thy tinh nhiu hn cc xyt kim loi kim khc. 4.2.3 Nguyn liu cung cp xyt km th Nguyn liu cung cp CaO CaO l mt trong nhng thnh phn c bn ca thy tinh. N gip cho qu trnh nu v kh bt thm d, lm cho thy tinh chu c tc dng ha hc. Nhng lng CaO nhiu lm cho thy tinh d kt tinh, gin, sn phm i hi nhit hp cao. nhit thp CaO lm gim nht ca thy tinh cn nhit cao th nh hng ca n rt phc tp; khi lng CaO n 10% th lm gim nht nhng nu tng tip s ngc li. Tng hm lng CaO s tng bng ca thy tinh . Hm lng CaO trong thy tinh dao ng trong khong xc nh.Vi thy tinh natricanxi thng thng khng thp hn 6%;thy tinh bao b chai l cha t 7-10%; Knh ca cha 10-15%; knh lm gng cha 12-16%. CaO a vo thy tinh di dng vi hoc phn. Theo qui nh chung vi hoc phn dng nu thy tinh phi c thnh phn ha c nh, lng tp cht ti thiu, c bit l xyt st. nu thy tinh cao cp cho php cha n 0,03% Fe2O3 cn vi thy tinh k thut, thy tinh tm l 0,2% Nguyn liu cung cp MgO cung cp MgO cc nh my thy tinh thng s dng lmit CaCO3.MgCO3. Cht lng lmit v kh nng s dng n nu thy tinh do hm lng MgO quyt nh . Theo iu kin k thut lmit dng nu thy tinh phi c hm lng MgO > 19% ; CaO > 30% ; FeO+Fe2O3 <0,15%; lng cn khng tan < 2%. Lng MgO a vo n 5% s gip phi liu nng chy d hn, gim kh nng kt tinh ca thy tinh , lm thy tinh di hn, hp d hn v nhit thp hn so vi thy tinh ch cha CaO.Thy tinh manh nh hn thy tinh canxi, iu c ngha trong sn xut thy tinh bao b. MgO cho h s gin n nhit nh nht trong cc loi kim th nhng bn ha khng cao. Nu tng MgO > 5% bn ha tng th cc u im trn khng cn na. V vy gii hn dng MgO ch n 5%. Nguyn liu cung cp BaO BaO lm thy tinh nh p, tng trng lng ring, tng chit sut. BaO c dng trong sn xut thy tinh c tnh in mi cao, thy tinh l bt a cao cp. Vi hm lng nh (0,2-0,5%) n l cht rt ngn qu trnh nu. Nguyn liu cung cp BaO ch yu l BaCO3. Cacbonat bari cung cp cho thy tinh 77,7% BaO v 22,3% CO2. Trong thin nhin BaCO3 tn ti di dng khong Viterit. Khong ny phn hy nhit cao hn (13500C) cc cacbonat kim th khc. BaSO4 rt t c dng v n rt kh phn hy. Thng dng l cht kh bt ( lng dng 0,2-0,5%BaO). Mun a BaSO4 vo thy tinh vi lng ln hn 5% th phi dng cht cht kh cacbon (4-7%) ging nh khi dng sulfat natri. Khi khng c cht kh km theo, BaSO4 d gy c v to bt bn. Ba(NO3)2 ch yu dng nu thy tinh quang hc. N l cht kh bt v xy ha thay cho Nitrat kim.u im ca Ba(NO3)2 l phn hy nhit cao hn nitrat kim nn tc dng kh bt v xy ha ln hn, mc khc BaO lm tng mt s tnh cht ca thy tinh. Nguyn liu cung cp PbO

http://www.ebook.edu.vn 30 - PbO c iu ch bng cch nu chy ch kim loi trong mi trng xy ha, thng hay ln ch kim loi. - Minium Pb3O4 c iu ch bng cch xy ha PbO trong l nhit 360-3800C. Pb3O4 c s dng rng ri hn PbO v Pb3O4 khng ln ch kim loi. Mc khc xy phn hy t Pb3O4 li c tc dng kh bt. Khi nu thy tinh ch phi duy tr mi trng xy ha trnh hin tng kh PbO thnh ch kim loi Thy tinh ch d nu, d kh bt. Cc sn phm thy tinh cha ch c trng lng ring ln, chit sut cao, nh p, d mi v nh nhn nhng km bn ha v gy c cho ngi nu. xyt ch c dng sn xut thy tinh quang hc, thy tinh pha l, thy tinh bt a cao cp, ngc thch nhn to. Nguyn liu cung cp ZnO xyt km ZnO c s dng trc tin cho thy tinh k thut v thy tinh c bit. . ZnO lm gim h s gin n nhit, tng bn ho, bn nhit ca thy tinh.Khi nu thy tinh mu dng cht nhum mu l selen v CdS th phi cn n ZnO v thiu ZnO s khng t mu.Trong sn xut thy tinh c th ZnO cng lm tng trng, tng thu quang hn khi ch dng CaO. Trong sn xut pha l, mi trng nu xy ha, mt lng nh ZnO s gip kh mu vng ca lu hunh t phi liu v khi l do n to vi S phc cht khng mu. Nguyn liu thng dng l ZnO.

4.3 Nhm nguyn liu ph

4.3.1Cht nhum mu: Thy tinh mu c bit n t lu i. nhum mu thy tinh ngi ta s dng cc loi cht nhum mu khc nhau: Cc xyt v mui kim loi, hp cht ca lu hunh v c cc nguyn t him. t c mu mong mun khng phi d m phi xem xt cng lc nhiu yu t: - Thnh phn thy tinh c s - Loi v nng cht to mu - nh hng ln nhau gia cc cht to mu - iu kin nu - S gia nhit nu c Theo kch thc cht nhum mu tn ti trong thy tinh c th chia chng lm 3 loi : - Cht nhum mu ion - Cht nhum mu phn t - Cht nhum mu khuch tn keo 1/ Cht nhum mu ion: Tn ti trong thy tinh di dng cc ion, kch thc rt b(<10 A0). l cc ion ca cc nguyn t chuyn tip nh: Mn, Cr, Fe, Co, Ni, Cu, hay cc nguyn t him nh Ce, Nd, Dy, Pr. Mu hnh thnh ngay sau khi nu v khng b thay i trong qu trnh gia cng nhit. Hp cht mangan: Mn3+ nhum thy tinh thnh mu tm n tm . Lng st ln vo s kt hp vi Mn2O3 cho mu t nu n en. Mn2+ ch cho mu vng yu hay nu nht trong thy tinh nn thng coi nh khng gy mu m n trch nhim v vic pht hunh quang. Do vy trong qu trnh sn xut phi duy tr mi trng nu l xy ha y cn bng 2 loi ion ny v pha Mn3+. Nu mi trng nu l mi trng kh, nhit nu cao, thy tinh c s mang tnh axit th s mt mu tm v Mn3+ chuyn sang Mn2+. Thy tinh mu tm vi cht gy mu l mangan c thun li khi nu v kh bt v mangan tc dng h nht, h nhit ng lng v gim vn tc kt tinh.

http://www.ebook.edu.vn 31 i vi thy tinh giu kim to mu thun li hn. Thy tinh kali cho mu tm nh xanh sch. Thy tinh natri cho mu tm nh . Vi cc xyt kim loi ha tr 2 chng tc dng khng nh nhau, s thun li do chng nh hng n mu ca mangan xp theo th t gim dn: PbO-ZnO-CaO-MgO. u im nht l thy tinh ch kali. c mu tm mangan vi thy tinh ch kali c th ch dng 1/2 lng MnO2 so vi thy tinh natricanxi. Mu ca mangan s gim i nu c mt As2O3, Sb2O3. Nu c st mu mangan s c nh nu rt xu. Nguyn liu hay dng : MnO2, KMnO4 . Lng dng: 2-3kg/100kg ct cho mu tm sng. 47kg/100kg ct cho mu tm trung bnh n tm m. Nu cho thm 1 t CoO ( vi gam trn 100 kg ct ) s t mu tm c nh xanh p . Crm Ty theo thnh phn thy tinh c s v ch nu m crm cho mu xanh l cy, vng xanh, vng. Trong thy tinh Crm thng tn ti di 2 dng: Cr6+ v Cr3+. Cr6+ cho mu vng, Cr3+cho mu xanh. Thy tinh c Crm nhum mu s thay i mu theo b dy. V d: b dy ny thy tinh c mu xanh cn khi tng gp i v nhn ngang qua thy c mu . V vy khng dng thy tinh nhum mu bng Crm lm n tn hiu. a Crm vo thy tinh ngi ta thng dng K2Cr2O7 hoc BaCrO4. Hp cht Crm ha tan trong thy tinh c hn ch. Nu lng Cr2O3 > 2% trong thy tinh s kt tinh cc tinh th Cr2O3 dng a nh nh lc ti. St Fe2O3, FeO, Fe3O4 nhum thy tinh thnh nhiu mu khc nhau. xyt st t Fe3O4 nhum thy tinh mu lc xm. N c ngha quan trng trong sn xut thy tinh bo v mt chng cc tia bc x khng trong thy. Fe2O3 gy mu vng n hung . Khi c ln ccbon v lu hunh thy tinh s c mu t cam n nu, hp th tia cc tm. S hp th nh sng ca thy tinh cha Fe2O3 khng ch ph thuc vo nng ca st m cn vo s cn bng gia 2 tm mu c s phi tr khc nhau: [FeO4] <=>[FeO6]. Ion Fe3+ c th tham d trong cu trc ca thy tinh theo 2 cch, n c th l cht to h cng nh l cht bin h. Khi l cht to h n to ra nhm [FeO4] tng ng vi cc t din [SiO4] . Khi l cht bin h n l nhng cation lp y cc l trng xen k ca h [SiO4], n c nhiu xy bao quanh hn, c th l 6 hay nhiu hn na. Di hnh thc bao quanh nh vy trong thy tinh Fe3+ thc t khng gy mu ( hng nht ) . Trong khi, khi s phi tr bng 4 n hp th mnh vng cc tm tri rng n xanh dng nn cho mu vng nu. xyt st 3 dng [FeO6]c th sinh mu hng m trong mt vi trng khong v hng ngc nhng ch l mu hng nht trong dung dch lng hay thy tinh . Fe2O3 ging nh Al2O3 khng t n to nhm [FeO4] hoc kt hp vi SiO2 bi n khng phi l xyt to thy tinh . Khi nm trong thy tinh n ly thm xy ca xyt kim , kim th. Cho nn vic to nhm [FeO4] l ph thuc vo thnh phn ha ca thy tinh gc, c bit vo kch thc v th nng ion ca cc ion bin h. FeO lu nay c coi l nguyn nhn gy mu xanh cho thy tinh, cho men khi nu thy tinh trong mi trng kh. Nhng dn dn ngi ta thy mt vi thy tinh gc cha Fe2+ khng mu, c bit l nhng phtphat v borophtphat. Qua nhiu kim chng th thy rng ring Fe2+ khng gy mu nhng ch cn c mt Fe3+ l gy mu xanh dng. M trong thy tinh lun tn ti c 2 dng Fe3+ v Fe2+. Mu xanh mnh hn mu ca Fe3+ nhiu . Trong thy tinh trong mi iu kin Fe2+ lun ng vai tr ca cht bin h. Mu do st gy ra trong thy tinh, trong men s, trong men trng kim loi thng xu nn ngi ta phi ngn chn hiu ng ny ca st. Phng php hiu qu v tt p nht l dng nguyn

http://www.ebook.edu.vn 32 liu gn nh khng c st . Tuy nhin iu kh c trong thc t, v vy ngi ta tm cch kh st theo 2 phng php : Kh mu ha hc v kh mu vt l. Hp cht cban Khi Co2+ v tr to h trong cu trc, ngha l c 4 xy quy quanh to [CoO4]th cho mu xanh dng. Khi n v tr bin h, ngha l c s phi tr bng 6 th cho mu hng. 2 trng thi ny coban khng ch cho mu khc nhau m cng mu cng khc nhau. Tm mu xanh dng gy mu mnh n ni c c mt lng nh nhm [CoO4] trong thy tinh th mu hng ca phc [CoO6] b che lp . Khi v tr bin h, Co2+ chim ch ca Na+, Ca2+.Vai tr ca n nh kim. chim v tr to h cn phi c xyt kim trong thy tinh silicat hay borat chng cung cp xy cn thit to nhng [CoO4]. K2O tc dng mnh hn Na2O v Na2O mnh hn Li2O v bn knh ln hn v th nng thp. Trong thy tinh hay trong men s, men trng kim loi ta hay gp Cban cho mu xanh dng gi l xanh Cban. Mu ca Cban bn, khng ph thuc vo ch nu. c mu hi xanh ch cn dng 0,002% CoO, c mu xanh m cn dng 0,1 1%. Nguyn liu cung cp CoO: Co3O4, Co2O3, CoO. Dng chung vi mui Crm v ng c th cho mt di mu xanh kh rng. Niken Mu ca niken khng ph thuc vo iu kin nu m ph thuc vo thnh phn thy tinh c s. Trc tin l vo loi v lng xyt kim. Thy tinh kali, niken cho mu tm cn thy tinh natri cho mu nu vng. NiO t lu c coi l cht kh mu, n c s dng kh mu phal h K2O-CaO-SiO2 rt thnh cng. Niken cn kh mu tt cho phal h K2O-PbO-SiO2 nhng s tc dng xu khi kh mu phal h Na2O-K2O-SiO2. Dng NiO kt hp cc xyt khc nh Fe2O3, CoO, Cr2O3 to cc h mu Fe2O3-CoO-NiO ; Cr2O3-NiO-CoO sn xut thy tinh mu khi hay dng lm knh bo v mt trc cc bc x mnh (trong h mu ny ch c mt xyt thay i ha tr theo iu kin nu ) Ngi ta nghin cu nhiu v s pht mu ca niken v thy rng: Niken a vo thy tinh s to ra 2 loi tm mu, c 2 u cha Ni2+ nhng khc nhau v s xy bao quanh. Ni2+ c s phi tr 4 chim v t to h -v tr ca Si cho mu tm v Ni2+ c s phi tr 6 th chim v tr bin h - v tr ca kim- cho mu vng.Gia 2 tm mu mt cn bng c thit lp ty thuc vo nhit , thnh phn thy tinh gc v lch s nhit.Khi gia tng nhit , s xy bao quanh gim v tm mu vng i thnh tm mu tm, iu ny c ngha l Ni2+ c nhiu kh nng to thnh nhm [NiO4] ging nh mt phn ca h [SiO4]. Qu trnh ny thun nghch nhng s sp xp nguyn t th cn c thi gian nn nu lm lnh thy tinh nhanh th trng thi cn bng nhit cao vn cn c gi li. nh hng ca thnh phn ha thy tinh gc ln mu sc ca niken c th gii thch trn c s s tranh chim xy ca cc cation. Trong lot silicat Li+, Na+, K+, Rb+ ; ion Ni2+ thay i s phi tr t 6 sang 4 d dng nht silicat Rubidi ri n silicat kali. Do Rb+ c bn knh ln , tc dng lc ht yu nn Ni2+ c nhiu kh nng ly xy thnh lp [NiO4]. Khi kch thc ion kim gim v th nng ca chng tng ln th niken gp kh khn trong vic gi v tr to h ca mnh. T mt tm mu ca phc phi tr 4 n chuyn sang v tr bin h, tch cc xy bao quanh mt khong xa hn. Sau cng trong thy tinh liti khng h thy c mt nhm [NiO4] no c. Nng niken tng cng lm dch chuyn cn bng sang tm mu tm. Mu ca ng

http://www.ebook.edu.vn 33 CuO cho thy tinh mu xanh da tri nh xanh non gi l mu akvamarin. Mu ny khc vi mu to bi Coban. Thy tinh nhum mu bi coban cho qua khng ch tia tm, tia xanh m c tia , do vy kt qu cho mu xanh nh tm. Thy tinh nhum mu bi Cu2+cho qua tt tia xanh nc bin, xanh l cy, hp th tt tia vng tia cam m c bit l tia cho nn akvamarin l mu gia xanh nc bin v xanh l cy. Trong thy tinh s tn ti cn bng gia 2 loi Cu2+ v Cu+ . Cn bng ny chu nh hng ca hng lot yu t, trc tin l iu kin nu v thnh phn thy tinh c s. Cc hp cht mangan v crm c tc dng xy ha to mu akvamarin ca Cu2+, ngc li tc dng kh ca xyt st , asen , antimoan , lu hunh v hp cht hu c lm gim mu akvamarin. Thy tinh c s l thy tinh natri cho mu thm hn cn thy tinh kali cho mu xanh non hn. Trong dy cc xyt CaO-BaO-PbO-ZnO-B2O3 c tc dng hng xanh non theo chiu n B2O3. Cng mu ca ng yu . t c cng mu nh coban th phi dng lng ng nhiu gp 30 ln. nu mu akvamarin dng 0,5-1,5 kg CuO/100kg ct. c c mu xanh skalice ( mu ca mui sulfat ng ngm 5 phn t nc) phi dng n 1-2kg CuO/100kg ct. Cng ngh nu thy tinh mu akvamarin hi kh,nhit nu phi cao , cng on kh bt v ng nht kh khn, kh loi tr cc bt nh. Nn dng thm 0,2-0,4% MnO2 gip kh bt v n nh mu. Cc nguyn t him Cc nguyn t him hay dng l: Ce, Nd , Dy, Pr Ce2O3 cho mu vng, Nd2O3 cho mu tm,Pr2O3 cho mu xanh l cy nhng rt yu nn thng kt hp vi Nd2O3 . Dy2O3 cho mu nu. Mu ca nguyn t him khng b nh hng ca iu kin nu v ca thnh phn thy tinh. Mu thay i theo chiu dy sn phm v loi nh sng chiu vo. Neodym kt hp vi mt lng nh CoO c thy tinh tm nh xanh cn kt hp vi selen cho thy tinh mu tm n . Thng dng neodym sn xut knh lc c bit, knh eo mt, sn phm m ngh. Nhc im ca nguyn t him l cng gy mu qu yu. 2/ Cht nhum mu phn t Cht nhum mu phn t gm c selen, lu hunh v cc hp cht ca chng.Thy tinh c mu l do tc dng ca cc ht mu dng phn t. Mu c th t c ngay sau khi nu m cng c th phi sau qu trnh gia cng nhit. Selen :Dng nhum thy tinh thnh mu t hng n . Khi dng chung selen vi sulfua cadmi (CdS) theo t l : Selen 0,8-1,2% , CdS 2-3% c th to ra ngc rubi selen mu rc. Thng dng sn xut knh lc quang hc v n tn hiu. Selen kim loi khong 0,05-0,2% c ph gia As2O3 0,1-0,2% trong iu kin xy ha nhum thy tinh mu hng rosalin. cho qu trnh nu thun li ngi ta hay dng thy tinh c s l thy tinh kali vi hm lng SiO2 cao v CaO thp.Thy tinh kali cho mu hng p hn thy tinh natri. Thy tinh natri hay ln mu vng hoc nu. Mun lm thy tinh mm hn, d nng chy hn khng nn tng lng kim m nn dng mt lng nh B2O3. C th thm mt t ZnO v ZnO c tc dng kh mu vng nhng c ZnO v B2O3 u lm gim cng mu. Lng st trong tt c cc nguyn liu phi nh nht nu khng s to FeS gy mu nu. Hp cht CdS CdS nhum thy tinh mu vng sng. Kt hp vi selen to mt gii mu t vng n da cam n sm. Thc cht mu ny l do s xut hin tinh th hn hp Cd(Se,S). Lng Selen tng bng mu tng v pha .

http://www.ebook.edu.vn 34 Thy tinh nhum mu bng CdS thng dng sn xut cc mt hng trang sc, knh nh, n tn hiu v n chng sng m. Nguyn liu thng dng l selen v Na2SeO3. Hp cht selen khi nu bay hi v c. Hp cht lu hunh Ring lu hunh cng nh cacbon khng gy mu thy tinh m cc polysulfit kim v cc sulful kim loi nng ( c bit l st ) gy thy tinh mu vng nu n en. c mu vng cacbon iu kin cn thit y l phi c mt lu hunh. Ngi ta dng bt grafit, than cc, than nu, bt, dng Cn lu hunh hoc theo cc hp cht cha cacbon hoc do thy tinh hp th kh trong mi trng l. i khi ngi ta cn dng lu hunh tinh khit. Tt nht l l dng kt hp Na2SO4 vi cacbon, iu kin nu l kh to cc polysulfit v Fe2S3. Cc sulful kim loi nng ( Fe, Mn, Pb) gy mu thy tinh mnh. t mu en dng 1,2%Fe2O3. Cng mu ca lu hunh tng trong thy tinh kim. 3/ Cht nhum mu khuych tn keo Cht nhum mu khuych tn keo tn ti trong thy tinh di dng nhng ht keo( tinh th nh). Nhng tinh th ny ch xut hin trong nhng iu kin nht nh v mu sc ty thuc vo s lng, kch thc ca cc ht keo ( 50-700A0). Nhum thy tinh loi ny cha c mu khi nu v to hnh m ch xut hin trong khi x l nhit sau to hnh. Nu cc ht keo ln hn 700A0 th ta c th thy trong thy tinh nhng vt c. Cht nhum mu khuych tn keo thng dng l hp cht ng, vng , bc. xyt ng ha tr thp Cu2O l cht nhum mu khuych tn keo, cho mu t n sm. Trc kia ngi ta cho rng nhum thy tinh mu l do cc ht keo ng kim loi gy nn nhng gn y nhiu nh nghin cu cho l cc tinh th Cu2O. Hp cht vng: Ty theo s lng v kch thc ca cc tinh th vng trong thy tinh cho mu t hng n ta. Khi a vo khong 0,02% vng kim loi ta thu c rubi vng, cn khi a vo 0,01% c thy tinh mu hng. Hp cht vng hay dng : AuCl3.2H2O Hp cht bc: Nhum thy tinh t mu vng chanh n da cam. Nguyn liu dng l AgNO3. 4.3.2 Cht kh mu Thy tinh c mu xu khi khng dng cht nhum mu v mu y thng c gy ra bi cc tp cht, c bit l st ln vo trong nguyn liu, trong qu trnh gia cng chun b v vn chuyn phi liu. c thy tinh trong sut khng mu ta phi hn ch n mc ti thiu lng hp cht st hoc phi kh mu. C 2 phng php kh mu: Kh mu ha hc v kh mu vt l. Nguyn tc ca kh mu ha hc l chuyn ton b st thnh xyt st ha tr 3 (Fe2O3), chuyn st v phc cht khng mu, chuyn thnh hp cht d bay hi. V d : Khi a vo thy tinh cha st hp cht fluor th di nhng iu kin thun li nh mi trng xy ha v lng kim cao, cc fluor sn sinh mt hiu ng tng ng vi s gim mt na lng st. Ngi ta cho rng, mt phn FeF3 bay hi, mt phn F- chim lnh v tr ca xy trong [FeO4]( c l khng cn phi thay th ch tt c xy ca nhm [FeO4] bng F-) lm thay i hp th nh sng ca thy tinh . Cht kh mu ha hc hay dng l cc cht xy ha mnh nh cc nitrat, CeO2cc hp cht fluor. Kh mu vt l, thc cht l a vo thy tinh cht nhum mu khc c kh nng to ra mu ph vi mu do st gy ra. Kt qu ca vic nhum mu kp lm cho thy tinh tr nn khng mu nhng thu quang ca thy tinh b gim i. Cht kh mu vt l hay dng l selen, NiO, CoO v cc nguyn t him. Phng php ny c kt qu cao khi lng st trong thy tinh nh(FeO+Fe2O3 < 0,08%).

http://www.ebook.edu.vn 35 Ngoi ra ta cn hay gp cc cht va c kh nng kh mu ha hc va c kh nng kh mu vt l nh MnO2, CeO2. Hai xyt ny nhit cao trong thy tinh nng chy s phn hy v gii phng xy, xy s xy ha st 2 thnh st 3. Mu tm ca Mn3+ ph vi mu vng ca Fe3+. 4.3.3 Cht kh bt Cht kh bt khng phi l nguyn liu chnh v c s dng vi hm lng rt nh nhng tc dng ca n trong qu trnh nu thy tinh l rt ln. l cc nguyn liu khng ch tc dng kh bt, ng nht thy tinh m cn tng nhanh qu trnh nu; i khi cn tc dng kh mu. l nhng cht c kh nng gii phng nhng bt kh. Cc cht kh bt thng dng l: Nitrat kt hp vi As2O3(Sb2O3), CeO2, Na2SO4, cc hp cht fluor, hp cht amni Na2SO4 hay c dng nht kh bt thy tinh v kh nng kh bt tt li gi r. Na2SO4 nng chy 8800C, phn hy mnh 1300-13500C v tin hnh cc phn ng: Na2SO4 + nSiO2 = Na2O.nSiO2 + SO3 ; SO3 phn hy ngay lp tc: 2SO3=2SO2+O2. y l phn ng kh bt ( khng c kh bt thy tinh ch). Lng dng: 0,75-1,43kgNa2SO4 khan/ 100kg ct. Cc nitrat kt hp vi cc hp cht asen hoc antimoan: nhit thp: 2KNO3 + As2O3 (Sb2O3) = As2O5 (Sb2O5)+ K2O + N2O +O2. As2O5 bn nhit thp (800-12000C). nhit cao > 13000C As2O5 (Sb2O5)= As2O3 (Sb2O3)+ O2 . y l phn ng kh bt Cc nitrat hay dng: NaNO3 , KNO3 , Ba(NO3)2 , i khi dng c NH4NO3 , Ca(NO3)2 Lng dng: 0,1%KnO3 + 0,2% As2O3 . Tng lng As2O3 hiu qu kh bt s gim theo lng xyt asen. Lng As2O3 mt mt ln trong qu trnh nu thy tinh; dao ng trong khong 10-50%. S tn tht ny ph thuc vo loi l. L b mt nhiu hn l ni. N cn ph thuc vo mi trng l, vo nhit , vo thnh phn phi liu v vo hm lng As2O3. Khng c dng kt hp vi Na2SO4, nu dng l mt lm k thut v s lm thy tinh rn nh. xyt asen rt c vi cc c quan trong c th cng nh da bn ngoi. Ch cn 0,06g lm cht ngi. Tc dng ca Sb2O3 cng tng t As2O3. Cc cht kh bt khc: Hp cht Fluor va l cht kh bt khi to kh SF4, F2, va c tc dng tng nhanh qu trnh nu v kh mu. Hay dng CaF2 (2-4%) kt hp vi Na2SO4, NaCl, (NH4)2CO3. Dng Na2SiF6 tt hn CaF2 v sch hn, tc dng kh bt mnh hn. NaCl hoc NH4Cl c dng kh bt cho thy tinh kh kh bt nh thy tinh Borosilicat ( thy tinh t kim), thy tinh nhum mu bng hp cht hu c cn mi trng kh. Lng dng: 3%. 4.3.4 Cht xy ha v cht kh a s thy tinh mu i hi nu trong iu kin xy ha ngn cn vic chuyn ha cc xyt nhum mu v dng ha tr thp. Trong mt s trng hp khc, v d khi nu ngc rubi ng li cn mi trng kh. Cht xy ha: Thng dng cc mui nitrat, perxyt mangan v cc hp cht khc.Nhng hp cht ny trong qu trnh nu thy tinh s b phn hy v gii phng xy. NaNO3 nng chy khong 3180C, bt u phn hy 4000C: 2NaNO3 = 2NaNO2 + O2 . n 7250C th phn hy hon ton : 4NaNO2 = 2Na2O + 2N2 + 3O2 ( NaNO3 va l cht xy ha, va l cht kh bt va l cht kh mu v l cht tng nhanh qu trnh nu. CeO2 l cht xy ha mnh nht v l cht kh mu mnh nht. nhit cao CeO2 phn hy thnh Ce2O3 v gii phng xy . Cht kh:Ngoi cacbon cn c th s dng cc ha cht khc nh SnCl2, SiC, NH4Cl hay cc mnh vn kim loi Zn, Al, Sn

http://www.ebook.edu.vn 36 4.3.5 Cht tng nhanh qu trnh nu L nhng cht c kh nng gim nhit to pha lng u tin; gim nht, gim sc cng b mt lm thy tinh chng ng nht v bt kh thot ra d dng. ng k nht l Na2SO4 ri n CaF2, Na2SiF6. C th dng kt hp Sulfat vi Fluor hoc clorua natri. thy tinh tm hay dng kt hp: CaF2 + NaCl + Na2SO4 theo t l 1,1% mol F- + 0,31% mol SO42- + 0,5% mol Cl- hay 0,5%Na2O ( t Na2SO4) + 0,7-0,8% CaF2 + 0.3-0,5% NaCl theo phi liu . M c m bor nn h dng ~ 1% lm cht tng nhanh qu trnh nu rt tt. 4.3.6 Cht gy c Khi thy tinh cha cht gy c, cc ht gy c s phn b u trong thy tinh vi chit sut khc chit sut ca thy tinh lm cho nh sng vo b tn x v thy tinh c mu c sa. Mc c ca thy tinh ph thuc vo nhiu yu t: -S khc bit chit sut gia thy tinh v cht gy c - Kch thc v s lng ht gy c trong mt n v th tch - Loi cht gy c - Thnh phn thy tinh c s Theo phng php to ht gy c v bn cht ca chng c th chia cht gy c lm 3 loi: a/ Cht gy c dng tinh th: Cht gy c tn ti trong thy tinh dng tinh th qua qu trnh to mm v pht trin t thy tinh lng. Hp cht thng dng l CaF2, Na2AlF6, Na2SiF6 . Trong thy tinh ch ngi ta dng As2O3 3-8% . As2O3 s kt hp vi ch to tinh th Pb3(AsO4)2 c chit sut cao. Ngoi ra ngi ta cn c th dng cc xyt kh chy, t tan trong thy tinh v c chit sut cao lm cht gy c nh SnO2, CeO2, TiO2, ZrO2, 3MgO.4SiO2.H2O (tan).Tuy nhin loi cht gy c ny ch cn c ngha lch s i vi thy tinh. Chng ch cn c dng trong men s v men trng kim loi. b/ Cht gy c dng nh tng: Cc ht gy c tn ti trong thy tinh di dng nhng ht nh ging nh ht m trong sa. Thng dng cc hp cht ca pht pht nh: Na2HPO4, CaHPO4, Ca3(PO4)2 vi hm lng 3-8% P2O5. C th dng cc hp cht sulfat hay clo nhng hn ch v chng to ra cc ht c th to lm thy tinh m xu. c/ Cht gy c dng bt: Tn ti trong thy tinh di dng nhng bt kh nh ch yu l SO2. Loi ny ch dng trong nhng iu kin c bit.

4.4 Gia cng nguyn liu

Trong cc nguyn liu dng nu thy tinh tr mt s ha cht m bo yu cu cng ngh cn hu ht cc nguyn liu u phi qua gia cng s b. Phn xng gia cng nguyn liu ca nh my thy tinh c nhim v gia cng ch bin nguyn vt liu, phi hp cc nguyn liu gia cng theo t l nht nh, trn u v a vo kt cha ca l nu. Dy chuyn gia cng nguyn liu dng cho cc loi nguyn liu khc nhau cng khc nhau. iu ty thuc vo c tnh ca nguyn liu ban u v yu cu ca nguyn liu sau gia cng. 4.4.1 Gia cng ct Thng bao gm: Lm giu , sy v sng. Nhng loi ct c hm lng xyt st di mc cho php th khng cn phi lm giu. a/ Lm giu ct: Mc ch ca lm giu ct l gim lng st v cc tp cht gy mu khc trong ct. Ty theo yu cu cht lng v c tnh ca ht ct nguyn liu m c th s dng cc phng php lm giu khc nhau. Phng php ra: Dng dng nc ph v cc ht t st v cun cc tp cht i. Phn cn li l cc ht ct c ra. Thit b: sng rung, phu ra, xyclon thy lc. Phng php ny dng lm giu ct c ln t st vi yu cu cht lng khng cao.Sau khi ra lng st cn li trong ct gim i t 25-30%.

http://www.ebook.edu.vn 37 Phng php xt:ng lc ca phng php ny l lc ma st ca cc ht ct trong mi trng nc. Do c xt vo nhau m mng hydrxyt st b bong ra. Thit b: Dng thng khuy c t my khuy trn trn hn hp ct vi nc. Thi gian khuy khong 8-9 pht. Vi thi gian y c th tch t 80-90% mng hydroxyt st khi ht ct. Mun xt d hn c th cho thm khong 3 kg s a /1 tn ct . S a s lm rn ca mng hydroxyt st. Sauk hi xt phi ra loi bn ra. Phng php tuyn ni: y l mt trong nhng phng php c hiu qu nht. Hn hp ct v nc c trn vi tc nhn to bt ; do cc ht ct thch anh a nc b thm t chm xung cn cc khong tp cht ght nc nn khng b thm t s dnh vo cc bong bng v ni ln trn. Tc nhn lm ni thng l x phng sulfat Ngoi ra cn c th dng axit oleic C17H35COOH. Phng php tuyn ni v xt lin hp:y l phng php lin hp gm 3 qu trnh: Lm ni, xt mng v ra. Tc nhn lm ni thng dng l x phng sulfat v s a ( 1tn ct cn 0,3 kg x phng v 3 kg s a). Phng php phn ly in t: Cho ct i qua mt thit b c kh nng gy nhim t mnh ( nam chm in). Cc ht ct v cc khong tp cht b nhim t vi mc khc nhau s b phn ly thnh cc nhm khc nhau. Phng php ha hc: Ni dung ca phng php ny l dng cc axit hoc mui ha tan mng hydroxyt st hoc tp cht khc. Tt hn c l dng clorua hydro chuyn st thnh FeCl3 bay hi. Phng php ha hc t v phc tp, thng dng gia cng ct cho sn xut thy tinh quang hc. Phng php sinh hc: Dng loi vi sinh vt thch hp ha gii st trong ct. b/ Sy ct Nu ct c m ln hn 4,5% th phi sy trnh vn cc v d sng hn.Thit b sy: L sy thng quay. Nhit sy ~ 700-8000C. Nu iu kin thi tit thun li v din tch rng ngi ta c th sy ct t nhin bng nh nng mt tri. c/ Sng ct Sau khi sy, ct c phn loi bng sng loi b cc ht qu ln. Cc loi sng thng dng l sng rung, sng thng quay c 81 l / cm2. Thng khi lm giu ct ngi ta thc hin loi b c ht khng t yu cu nn vic sng ct ny ng dng cho ct khng phi lm giu. 4.4.2 Gia cng nguyn liu dng cc ( vi, trng thch, lmit) Nguyn liu dng cc thng c gia cng theo s sau: p sy nghin mn phn li kh t. My p thng dng nht l my p hm, c th dng my p ba,p nn. Sau khi p sn phm c a vo my sy thng quay v sau vo my nghin mn. Cc my nghin hay dng l my nghin bi, my nghin rlic. Tt nht l dng my sy nghin lin hp. Thit b phn li hay dng l sng, phn li khng kh, phn li li tm. C ht yu cu: i vi vi, lmit l qua sng 64l/cm2( sng N0-09), vi phn qua sng 49 l/cm2 ( sng N0-1,1), vi trng thch qua sng 100 l/cm2 (sng N0-07). Sau khi phn li bt nguyn liu c a qua thit b kh t kh st ri a vo kt cha. 4.4.3 Gia cng s a S a khan thc cht l Na2CO3, dng bt tinh th nh mn mu trng, rt d tan trong nc. C th tng hp theo Solway: NH3 + H2O + CO2 = NH4HCO3 NH4HCO3 + NaCl = NaHCO3 + NH4Cl 2NaHCO3 = Na2CO3 + CO2 + H2O Khi lng y ca s a dao ng rng, t 0,5 n 1,5 kg/dm3. S a tinh khit cha 9799% Na2CO3. Ngi ta quan tm n s a khi nu thy tinh khng ch thnh phn ha m cn m , thnh phn v cng ca cc ht. C ht s a khan khng ch nh hng n tc nu thy tinh m cn n vn bay bi. C ht s a thch hp nht l nh hn c ht trung bnh ca ct v

http://www.ebook.edu.vn 38 vi. S a ht m mnh, nu b vn cc phi qua my nghin l x p ti ra. S da thng c nhp khu dng bao 50 kg hay 100 kg. 4.4.4 Gia cng sulfat natri: Sulfat natri trn th trng c 2 dng : T m khong thin nhin hoc tng hp nhn to. Mt s yu cu k thut v sulfat natri khan dng nu thy tinh c th tham kho nh sau: Thnh phn % Na2SO4 95,00 H2SO4 1,50 NaCl 1,00 0,03 Fe2O3 Cn khng tan 0,50 Sulfat natri rt ho nc nn phi bo qun cn thn, nu khng m c khi rt ln, khi y phi sy ri mi nghin v sng c. Sy sulfat natri c m trn 20% rt kh, v 32,40C mirabilit ( Na2SO4.10H2O ) s chy ra trong nc kt tinh ca n, cht chy lng ny bm vo thnh thit b sy to thnh mt lp v cng khng th sy hoc tho ra c. Thng sy sulfat natri trong l sy thng quay nhit cao ( 650-7500C). 4.4.5 Gia cng mnh thy tinh Mnh dng nu li cn loi b cc vt l v cc cc thy tinh c khuyt tt dng tng i ln. lm sch mnh c th dng phng php ra bng tia nc. Mnh ln cn qua my p hm v c a vo phi liu nh mt cu t c kch thc nh hn 10mm nu np liu t ng, np liu th cng c th dng mnh ln hn khong 2-3cm. Lng mnh cho vo theo thc t tt nht l khong 20-40%. Nu dng nhiu hn 40% phi ko di thi gian kh bt.

4.5 Phi liu

4.5.1 Khi nim v yu cu ca phi liu Phi liu l hn hp ng nht ca cc nguyn liu chun b v c cn chnh xc theo n cho. Phi liu a vo l yu cu phi ng nht, ngha l t l gia cc nguyn liu ti cc v tr khc nhau trong mt th tch phi liu no phi nh nhau v tng ng vi n phi liu. Ch c th to ra thy tinh c cht lng tt khi phi liu tht ng nht. C nhiu yu t nh hng trc tip n ng nht ca phi liu nh: Thnh phn ht ca nguyn liu, d m, chnh xc khi cn, cht lng v thi gian trn, phng php vn chuyn v bo qun phi liu. Thnh phn ht ca mi nguyn liu cn phi tng i n nh, kch thc ht ca mi nguyn liu phi ng u. Nhng ht ct thng c kch thc v thng c bao ph bng lp mng s a. Nh th kh nng ha tan ca cc ht ct c tng ln kh nhiu. Khi c nghin mn ng nht ca phi liu c m bo hn. Nguyn liu cng mn cng kh phn lp. Tuy nhin nghin qu mn d bay bi v tn nng lng nghin. m ca nguyn liu nh hng n ng nht ca phi liu. Nguyn liu kh rt kh trn u v d b phn lp khi vn chuyn. Phi liu qu m d b vn cc v tiu tn nng lng bay hi m. Mun lm m phi liu, ngi ta lm m ct trc ri mi trn cc cu t kh khc vo. Khi cc ht ct c bao bc bi cc cu t khc v hot tnh ca ct tng ln. Lng nc dng lm m ct ph thuc vo m ban u ca nguyn liu . m ca phi liu s a khong 4-5%, cn phi liu sulfat t 4 n 7%. Cht lng v thi gian trn c xc nh bi cu trc ca my trn, c th l chiu di ng i, c tnh chuyn ng ca cc ht catstrong my trn. Cc ht chuyn ng cng phc tp, phi liu c trn cng nhanh v u hn. Loi my trn thng dng l my trna tc cao

http://www.ebook.edu.vn 39 lm vic gin on. Thi gian trn t 2 n 5 pht. m bo thnh phn phi liu, cc cu t nguyn liu phi c cn chnh xc vi sai s cho php `0,3% v c kim tra thng xuyn. Phng php vn chuyn nh hng rt nhiu n cht lng phi liu. Ngay c nhng m phi liu trn ng nht nhng do vn chuyn khng cn thn vn b phn lp v trong thnh phn phi liu cc cu t khc nhau c trng lng ring v c ht khc nhau. trnh phn lp cn rt ngn qung ng vn chuyn, gim cc ch r ngoc, trnh cc va chm v gim vic phi liu t thit b ny sang thit b khc. Trong qu trnh sn xut phi thng xuyn kim tra phi liu kp thi pht hin cc trng hp cn sai, cn khng ng n, phi liu trn khng tt, phi liu b phn lp Nhng hin tng ny lun nh hng xu n cht lng ca sn phm thy tinh 4.5.2 Tnh ton phi liu nu thy tinh Vic tnh ton phi liu da vo thnh phn ha hc ca cc nguyn liu c s dng, thnh phn ha ca thy tinh cn nu. Thnh phn ha ca thy tinh thng c din t bng % xyt, bng cng thc phn t hoc bng phn phi liu. Trong tnh ton ta qui c l thy tinh ch c to thnh t cc xyt. Phi liu ban u c tnh ton theo 100 phn trng lng thy tinh ( phn nh thnh phn thy tinh r rng), sau chuyn sang 100 phn trng lng ct ( gip cho khu chun b phi liu d dng ). Tnh ton phi liu theo 100 phn trng lng thy tinh l vic gii h phng trnh vi s phng trnh bng s xyt nm trong thy tinh . V d: Tnh phi liu cho thy tinh c thnh phn % nh sau: SiO2 69,23 ; CaO 8,90 ; Na2O 15,00 ; Al2O3 2,34 ; MgO 0,80 ; B2O3 2,50 ; BaO 1,26 Bng 4.1 Thnh phn ha hc ca nguyn liu Nguyn liu Hm lng % Al2O3 Fe2O3 CaO MgO BaO Na2O B2O3 SiO2 Ct X 98,33 0,5 0,12 0,52 vi Y 0,70 0,30 0,20 54,60 0,20 T. thch Z 66,25 18,14 0,10 0,66 12,2 lmit T 0,46 0,50 29,9 21,80 S a Q 58,28 R 54,50 BaCO3 S 56,24 H3BO3 Tnh lng tng nguyn liu trong phi liu: Lp phng trnh v h phng trnh vi cch gi ct l X, vi l Y, trng thch l X, lmit l T, s a l Q, cacbonat bari l R, Axit boric l S. Theo thnh phn ha m thy tinh yu cu th: C 100 phn trng lng thy tinh th lng SiO2 chim 69,23 phn . Lng SiO2 ny t ct cung cp [ 0,9833.X] phn trng lng, t vi [0,007.Y] phn trng lng, t trng thch [0,6625. Z] phn trng lng. t lmit [ 0,0046. T] phn trng lng. Phng trnh vi SiO2 c dng: 69,23 = 0,9833 . X + 0,0070 . Y + 0,6625. Z + 0,0046 . T [SiO2] Tng t nh vy ta lp phng trnh cho cc xyt khc. 2,34 = 0,0050 . X + 0,0030 . Y + 0,1814. Z + 0,0050 . T [Al2O3] [CaO] 8,90 = 0,0052 . X + 0,5460 . Y +0,0066 . Z + 0,2990 . T [MgO] 0,80 = 0,0020 . Y + 0,2180 . T 15,00 = 0,1220 . Z + 0,5828 . Q [Na2O] 2,50 = 0,5624 . S [B2O3] [BaO] 1,26 = 0,5450 . R

http://www.ebook.edu.vn 40 Gii h phng trnh trn ta c: X= 63,26 ; Y= 12,63 ; Z = 10,43 ; T = 3,54 ; Q = 23,55 ; R = 2,3 ; S = 4,45. Trong qu trnh nu mt lng nguyn liu hao ht v bay hi nn ta phi tnh thm vo ngay t u m bo thnh phn thy tinh theo yu cu. C th : S a bay hi 3,2 % nn lng s a cn thit phi l 23,55 x 1,032 = 24,30 H3BO3 bay hi 15 % nn lng H3BO3 thc t cn 4,45 x 1,15 = 5,17 Nh th thnh phn phi liu dng nu 100 phn trng lng thy tinh l : Ct 63,26 phn trng lng ( ptl) Trng thch 10,43 ptl vi 12,63 ptl lmit 3,54 ptl S a 24,30 ptl 2,3 ptl BaCO3 5,17 ptl H3BO3 = 121,63 ptl T thnh phn phi liu nh trn ta tnh lng cc xyt do tng nguyn liu va tnh s mang vo thy tinh : 63,26 x 0,9833 = 62,20 ptl T ct : [ SiO2] 63,26 x 0,005 = 0,316 ptl [ Al2O3] [ Fe2O3] 63,26 x 0,0012 = 0,076ptl [ CaO] 63,26 x 0,0052 = 0,328 ptl 12,63 x 0,007 = 0,088 ptl T vi [ SiO2] 12,63 x 0,003 = 0,038 ptl [ Al2O3] 12,63 x 0,002 = 0,025 ptl [Fe2O3 ] [MgO ] 12,63 x 0,002 = 0,025 ptl [CaO] 12,63 x 0,546 = 6,896 ptl T trng thch [ SiO2] 10,43 x 0,6625 = 6,9 ptl [ Al2O3] 10,43 x 0,1814 = 1,89 ptl 10,43 x 0,001 = 0,01 ptl [Fe2O3 ] [ CaO ] 10,43 x 0,0066 = 0,07 ptl [ Na2O ] 10,43 x 0.1222 = 1,27 ptl T lmit [SiO2 ] 3,54 x 0,0046 = 0,01 ptl [ Al2O3 ] 3,54 x 0,005 = 0,018 ptl [CaO ] 3,54 x 0,299 = 1,06 ptl [ MgO ] 3,54 x 0,218 = 0,77 ptl T s a [ Na2O ] 23,54 x 0,5827 = 13,72 ptl T BaCO3 [ BaO ] 2,30 x 0,545 = 1,25 ptl [ B2O3 ] 4,45 x 0,5624 = 2,5 ptl T H3BO3 Lp bng : Bng 4.2 Thnh phn l thuyt ca thy tinh Nguyn liu Thnh phn l thuyt ca thy tinh Al2O3 Fe2O3 CaO MgO Na2O B2O3 BaO SiO2 Ct 62,20 0,32 0,08 0,33 62,93 vi 0,09 0,04 0,03 6,90 0,03 7,09 T.thch 6,90 1,89 0,01 0,07 1,27 10,14 lmit 0,01 0,02 1,06 0,77 1,86

http://www.ebook.edu.vn S a BaCO3 H3BO3 Cng 69,20 % tnh 69,55 % yu cu 69,23 Sai lch 0,32

41 2,27 2,28 2,34 0,06 0,12 0,12 0,00 0,12 8,36 8,4 8,9 0,5 0,80 0,8 0,8 0,0 13,72 14,99 15 15 0,0 2,5 2,5 2,5 2,5 0,0 1,25 1,25 1,25 1,26 0,01 13,72 1,25 2,5 99,49 100 100

Hiu sut nu thy tinh : T trn ta thy nu 100 ptl thy tinh cn 121,63 ptl phi liu. Vy 1 ptl phi liu to c bao nhiu ptl thy tinh, y l hiu sut nu thy tinh (X). X= 100/121,63 = 0,822 = 82,2%. Hao ht khi nu Y = 100 % - 82,2 % = 17,8 % Chuyn phi liu theo 100 ptl ct : C 63,26 ptl ct cn 12,63 ptl vi Vy 100 ptl ct s cn X ptl vi X = 100 .12,63 /63,26 = 19,98 . Tng t nh vy tnh cho cc nguyn liu khc .

Chng 5 : Qu trnh nu thy tinh 5.1 cc giai on c bn ca qu trnh nu thy tinh

Qu trnh nu thy tinh c th chia lm 5 giai on : To silicat, to thy tinh, kh bt, ng nht v lm lnh. Thc cht s phn chia ny c tnh cht qui c, v gia cc giai on khng c ranh gii r rt. C l ch c giai on u v cui l xy ra tch bit vi nhau, cn giai on 2,3,4 bt u gn nh ng thi, sau gian on 2 kt thc trc cn 3,4 tip tc cho n cui qu trnh. Cc giai on xy ra cn ty thuc vo ch lm vic ca l. Vi l gin on np liu tng m, cc giai on xy ra k tc theo thi gian : 1 2 3 4 5. Vi l b lm vic lin tc cc giai on xy ra ng thi ti nhng v tr khc nhau theo chiu di l. 5.1.1 Giai on to silicat a/ c trng ca giai on u tin trng thi vt l ca phi liu thay i. Trong phi liu c hin tng : -Bay hi m -Phn hy cc mui, cc hydrat, cc xyt c ha tr cao. -To thnh cc hp cht kh -Chuyn ha a hnh: Quc Quc tridimit Cristobalit. Qu trnh bin i a hnh ny c km theo s thay i th tch lm xut hin cc vt nt trn ht ct Tip tc tng nhit cc cu t ca phi liu s dn dn tng tc vi nhau, cc phn ng ha hc bt u xy ra: -Phn ng ca cc cu t trng thi rn cho sn phm trng thi rn CaCO3 + SiO2 hoc Na2CO3 + SiO2 t0 < 7900C -Phn ng gia cc cht rn cho hp cht tecti Na2CO3 + SiO2 t0 = 790 8510C Hai loi phn ng trn xy ra rt chm, nhng sau khi hp cht tecti hnh thnh, pha lng xut hin lm tc phn ng tng ln t ngt, l cc phn ng : -Phn ng gia cc cht rn vi pha lng cho sn phm lng -Phn ng to silicat v s ha tan ln nhau Ni chung trong qu trnh to silicat, cc phn ng gia cc cu t xy ra kh phc tp v ty thuc vo thnh phn thy tinh cng nh thnh phn phi liu. V d: Vi phi liu s a v phi liu sulfat mc d c 2 loi nguyn liu s a v sulfat u dng cung cp Na2O cho thy tinh nhng

http://www.ebook.edu.vn 42 qu trnh to silicat xy ra theo c ch hon ton khc nhau. Nhng phn ng trong phi liu 3 cu t cng khc trong phi liu 4 cu t. b/ Nhng phn ng chnh trong phi liu s a ( theo Kitajgorod v nhiu tc gi khc) Nhit [0C] Phn ng H 3 cu t SiO2 CaCO3 Na2CO3 < 600 Na2CO3 + CaCO3 = Na2Ca (CO3)2 Na2Ca (CO3)2 + 2SiO2 = Na2SiO3 + CaSiO3 + 2CO2 600 830 Na2CO3 + SiO2 = Na2SiO3 + CO2 630 930 2CaCO3 + SiO2 = Ca2SiO4 + 2CO2 600 1000 Ca2SiO4 + SiO2 = 2CaSiO3 To v nng chy hp cht tecti Na2CO3 Na2Ca(CO3)2 740 800 Nng chy Na2Ca(CO3)2 813 Nng chy Na2SiO3 852 Phn hy mnh lit CaCO3 cn li > 900 Nng chy Na2SiO3 1089 Ha tan SiO2 cn li v CaSiO3 trong cht nng chy >1100 ( Phn ng to thy tinh ) Khi c thm MgCO3 ( trong lmit) xy ra thm cc phn ng < 300 To Na2Mg(CO3)2 MgCO3 = MgO + CO2 > 300 Na2Mg(CO3)2 + 2SiO2 = MgSiO3 + Na2SiO3 + 2CO2 340 620 MgCO3 + SiO2 = MgSiO3 + CO2 450 700 Phn hy nhanh MgCO3 > 600 Phn ng nhanh MgO + SiO2 = MgSiO3 980 - 1150 CaSiO3 + MgSiO3 = CaMg(SiO3)2 H SiO2 Pb3O4 K2CO3 500 800 K2CO3 + SiO2 = K2SiO3 + CO2 500 600 Pb3O4 = 3 PbO + 0,5 O2 To silicat ch 600 700 Silicat ch nng chy 700 900 PbO nng chy 879 K2CO3 nng chy 891 Cc phn ng kt thc ~ 11000C c/ Phn ng xy ra trong phi liu sulfat Na2SO4 nng chy 8840C v cho n 15000C t n cng khng phn hy. Phn ng trc tip gia SiO2 v Na2SO4 to Na2SiO3 + SO2 + O2 xy ra rt chm d 12000C. Na2SO4 kh ha tan trong thy tinh nng chy v c mt nh nn ni ln trn b mt to lp sulfat nng chy rt kh loi tr. V vy phi dng cacbon kh Na2SO4 v dng sulfua d phn ng hn. Nhng phn ng trong phi liu sulfat h SiO2 CaCO3 C Na2SO4 : -Phn ng to thnh hp cht trung gian km bn vng Na2SO4 + C = Na2S + 2CO2 740- 8000C Na2S + CaCO3 = CaS + Na2CO3 -To cc hp cht tecti Na2S + Na2SO4 7400C 7560C Na2S + Na2CO3

http://www.ebook.edu.vn 43 0 780 C Na2CO3 + Na2Ca(CO3)2 7950C Na2SO4 + CaCO3 0 855 C Na2CO3 nng chy -Phn ng to silicat Na2SO4 + CaS + 2SiO2 = Na2SiO3 + CaSiO3 + SO2 + S 8650C Na2SO4 + Na2S + SiO2 = Na2SiO3 + SO2 + S Na2SO4 nng chy Qu trnh to silicat xy ra mnh lit 11000C CaO + SiO2 * Trong phi liu sulfat cn xy ra phn ng ph Na2S + 2H2O = NaOH + H2S 5000C NaOH + SiO2 = Na2SiO3 + H2O Phn ng gia SiO2 v sud xy ra mnh hn so vi SiO2 v s a Mt s im lu khi dng phi liu sulfat nu thy tinh -Phi khng ch mi trng kh trong khu vc nu mt cch nghim ngt. Bi v nhit cao sulfat natri v than d b xy ha bi xy ca khng kh lm cho phn ng sai lch i. - Nu khng khng ch mi trng kh tt hoc thiu cht kh th mt phn Na2SO4 khng phn hy s to thnh lp sulfat nng chy ni ln mt thy tinh, l lp slc. Lp slc ny s lm bn thy tinh v n mn l. -Cc phn ng trong phi liu sulfat phc tp, i hi nhit cao hn, nng sut ring phn thp hn. -Vic np phi liu giu sulfat khc vi np liu phi liu s a. Nn np liu phi liu sulfat ni c nhit cao nht trnh hin tng chy dn cht kh khi liu di chuyn t ni nhp liu c nhit thp n ni c nhit cao. d/ Phn ng xy ra trong phi liu c cha cht to mu Trong phi liu c cha cht to mu, trong qu trnh nu c th xy ra cc phn ng lm thay i mc xy ha ca cc xyt gy mu hoc c s to thnh hp cht ha hc v dung dch rn vi tng cu t hoc c th tham gia vo cc phn ng to silicat. Khi trong phi liu c cha nhiu xyt gy mu c mc xy ha thay i th cc qu trnh xy ha kh trong khi nu cng xy ra theo nhng trnh t xc nh bi in th xy ha kh ca cc cp ion, bi nng ca tng cp v cn bi thnh phn thy tinh c s. in th xy ha kh tnh bng cng thc: E = E 0 + C : Nng cht xy ha ( Fe3+) ; C : Nng cht kh (Fe2+) ; R :Hng s kh ; F : S Faraday 96500 C ; n : S in t cho hay nhn ; T : Nhit tuyt i. Trong s tt c cc phn ng xy ha kh c th xy ra iu kin cho th trc tin s xy ra phn ng no c th hiu xy ha kh ln nht. Vi thy tinh natri canxi thng thng s phn b xy theo trnh t sau: FeO Fe2O3 Sb2O3 Sb2O5 As2O3 As2O5 Ce2O3 CeO2 MnO Mn2O3 Cr2O3 CrO3
RT C ln [eV] nF C '

http://www.ebook.edu.vn 44 Trong qu trnh phn ng mt s cu t s bay hi, do khi tnh n phi liu phi c s b tr thch hp v trong qu trnh nu phi khng ch ngn chn s bay hi , c bit l s bay hi ca cc cu t qu him. e/ Nhng yu t nh hng n qu trnh to silicat Giai on to silicat l giai on u ca qu trnh nu thy tinh. Nu giai on ny xy ra chm th thi gian nu b ko di. Giai on ny chu s chi phi bi nhiu yu t: -Loi nguyn liu cung cp Na2O v lng Na2O trong phi liu: Vi thy tinh trong Na2SO4 ch cung cp di 10-15% ton b lng Na2O cn thit th giai on to silicat khng nh hng n thi gian nu. Khi nu thy tinh t kim, khng kim hoc Na2SO4 cung cp hn 25% Na2O cn thit th giai on to silicat xy ra rt chm v ko di thi gian nu. Bi v, nu t kim th khng to c mt lng hn hp tecti cn thit tng tc phn ng. Nu nhiu Na2SO4 th qu trnh kh d b ph v, s gy kh khn cho qu trnh nu v lm xu cht lng thy tinh -Lng nhit tiu tn: Lng nhit ny s quyt nh nhit l v l yu t quan trng nht. Cc qu trnh bay hi m, bin i th hnh phn hy cc cu t u tiu tn nhit. Cc phn ng to silicat c ta ra mt lng nhit nht nh nhng ni chung qu trnh to silicat l qu trnh thu nhit. Bin php thc y phn ng to silicat l tng nhit l. Nhng nhit cao s tng tn tht nhit v h hng l. -C ht phi liu:B mt phn ng ca cc cu t phi liu tng th tc to silicat s tng ln. - m:Lng m ca phi liu cng c tc dng rt ngn qu trnh nu. Mng m gip to lp kim bc quanh cc ht liu kh chy, nh th b mt phn ng tng ln v phn ng gia cc cu t xy ra thun li hn. Trong phi liu sulfat lng m cn trc tip tham gia phn ng. 5000C hi nc phn ng vi Na2S to ra NaOH c kh nng phn ng mnh lit vi SiO2. Tuy nhin lng m qu ln s tiu tn nhit lm bay hi m v phi liu vn cc. Phi liu s a duy tr m 3-5% ; phi liu sulfat khong 4-7%. -Pha lng:Do tc phn ng tng ln rt mnh khi c s to thnh pha lng nn cn to pha lng nhit thp. Bng cch a vo phi liu khong 0,5-3% cht rt ngn qu trnh nu ( cc mui fluor, borat ). Nhng cht ny s to vi cc cu t ca phi liu cc hp cht trung gian km bn v cc hp cht tecti nng chy nhit thp hn so vi hp ct tecti ca cc mui c bn ca phi liu. 5.1.2 Giai on to thy tinh Sau giai on to silicat trong hn hp nng chy mi hnh thnh cn nhiu ht ct v mt s cht kh chy cha tan ht nh Al2O3, ZrO2, ZrO2.SiO2. Vi thy tinh cng nghip thng thng lng ct cn li khong 25% . Giai on to thy tinh chnh l giai on ha tan nt cc cu t cn li. So vi giai on to silicat, giai on to thy tinh xy ra chaamk hn nhiu, chim khong 60-70% tng thi gian nu. Nguyn nhn ca s chm tr l do cc ht ct v cc cu t kh chy rt kh ha tan trong khi silicat nng chy c nht cao v graien nng SiO2 gim dn n rt nh. Mt khc trn ht ct hnh thnh lp cristobalit v cn phi ha tan dng th hnh ny. Tc to thy tinh ph thuc vo 3 yu t: -Hnh dng v kch thc ht ct: Cc ht ct nh sc cnh thng d ha tan hn ht trn - nht v sc cng b mt ca hn hp silicat nng chy: Nu nht v sc cng b mt nh s ha tan cng nhanh. Ngc li s ngn cn s khuch tn v s thm t ca cc ht phi liu. Ngha l thi gian to thy tinh ph thuc vo thnh phn ha. Khi tng lng cu t lm gim nht ca thy tinh th thi gian to thy tinh s gim v ngc li. Theo O.K.Botvikin thi

http://www.ebook.edu.vn gian to thy tinh (Z) c th biu din bng cng

45 thc Z =

ca qu trnh, : nht ca hn hp nng chy [p] ; T : Nhit tuyt i [0K]. Theo M.B.Volf thi gian to thy tinh c c trng bng h s chy T:
T= [ SiO2 + Al 2 O3 ]%Tl [ Na 2 O + K 2 O + 0,5B2 O3 + 0,125 PbO]%Tl

K ; K l h s ph thuc vo iu kin T

T cng ln thy tinh cng kh chy, nhit nu phi cao. V d: Thy tinh Pyrex T = 8,4 ; Nhit nu 16000C Thy tinh chu ha T= 7,9 ; Nhit nu 15000C Thy tinh c T = 5 ; Nhit nu 14000C -Tnh cht ha hc ca hn hp nng chy:Ta bit s khc bit gia cht cht tan v dung mi cng ln s ha tan cng nhanh Nh vy qu trnh nu xy ra nhanh hn ta cn: -a vo phi liu cc cht c kh nng lm gim sc cng b mt ca khi thy tinh nng chy. V d nh a vo mt t Na2SO4 khng km cht kh. -Tng nhit : Trong phm vi nhit di 16000C, khi tng nhit ln 100C tc to thy tinh s tng 10%. nhit cao hn s tng khng ng k v tc to thy tinh nh nhau khi nhit ng vi nht 102p. - S to thy tinh cng tng mnh khi tin hnh khuy trn khi silicat nng chy, v iu to kh nng tch cc mng SiO2 khi b mt ht ct, gim dy ca lp trung gian gia ct v silicat nng chy. 5.1.3 Giai on kh bt Trong giai on to silicat v c trong giai on to thy tinh c rt nhiu sn phm kh hnh thnh. Vi thy tinh cng nghip thng thng c 100kg phi liu c khong 18kg tng ng vi 9m3 kh 200C. Phn ln cc kh ny i vo khng gian l, phn cn li nm trong thy tinh di dng kh ha tan hoc dng bt nhn thy. Ngoi kh ca phi liu sn sinh ra cn c c kh th mi trng l i vo thy tinh . Qu trnh ny ph thuc vo thnh phn phi liu ca thy tinh, vo nhit khi thy tinh lng v vo p lc cng nh thnh phn mi trng kh trn b mt thy tinh . Trong giai on kh bt s trao i kh xy ra rt phc tpv thng bao gm nhiu qu trnh thun nghch: Vn chuyn kh t thy tinh vo bt v ngc li; vn chuyn kh t thy tinh ra mi trng l v ngc li. Mc ch ca kh bt l da vo cc qu trnh trao i kh trn thit lp mt ch cn bng trong thy tinh khng cn hoc cn rt t bt nhn thy c. Muons vy phi thc hin c ch sau: -a bt t trong lng khi thy tinh nng chy ln b mt ra mi trng l. -a kh t thy tinh vo bt hoc ra mi trng l. -a kh t bt nh vo bt ln hoc tan vo thy tinh S di chuyn ca bt kh nhanh, d dng nu nh: -ng i ln b mt ngn. - nht ca khi thy tinh lng nh. Tc nhit phi cao. Cho nn nhit giai on kh bt l cao nht, ng vi nht 102p. -Bn knh ( r ) ca bt kh ln. V lc nng bt ph thuc vo r theo cng thc:
4 Fn = r 3 g (d d ' ) ; ( d- d ) hiu mt gia thy tinh v kh trong bt. Lc nng Fn phi bng 3

http://www.ebook.edu.vn 46 hoc ln hn lc cn Fc theo nh lut Stokes : Fc = 6rv. T y ta rt ra vn tc i ln ca bt:

v= 2 2 d ( vn tc i ln ca bt trong thy tinh thc t hi ln hn theo nh lut Stokes v r g 9

nh lut ny cho s chuyn ng ca vt th hnh cu rn. C tc gi tnh theo cng thc

1 d ) v = r2g 3

T cng thc trn c th tnh vn tc [v] v thi gian [t]ca cc bt kh c kch thc khc nhau i ln tcng su h (h=50cm) Bng 5.1 S i ln ca bt =102p ng knh v [cm/s] t = h / v [pht] bt[mm] 4 0,327 2,55 2 0,0817 10,2 1 0.0204 41 0,5 0,0051 163 0,2 0,00082 1020 Qua bng trn ta thy vn tc i ln ca bt gim t ngt bt c kch thc nh hn 0,5mm. Tuy bit rng trong khi thy tinh lng thng c cc dng i lu lm sai lch ng i ca cc bt kh nhng qua cc gi tr trn ta c th thy a c bt nh ra ngoi mi trng l rt lu. Mun a kh t thy tinh vo bt hoc vo mi trng l phi khng ch p sut ring phn ca kh tng ng trong mi trng, trong bt kh nh hn p sut ring phn ca n trong khi thy tinh nng chy bng cch dng cht kh bt. Ngoi ra c th gim p sut mi trng l. Mun chuyn bt kh nh thnh bt kh ln phi khuy trn. Mun chuyn kh t bt nh vo thy tinh th phi tng p sut l. Tm li, thc hin qu trnh kh bt nhanh cn phi: Tng nhit nu gim nht, gim sc cng b mt, nh vy s khuch tn ca kh vo mi trng l s d dng. Mt khc nhit cao kh gim s ha tan vo thy tinh . Khuy trn tp hp cc bt kh c kch thc nh thnh ln d thot ra ngoi. Gim p sut trong mi trng l bng cch ht chn khng v n giai on cui tng p bt kh nh cn li tan ht vo thy tinh ( phng php ny ch p dng cho mt s loi thy tinh cao cp).

5.1.4 Giai on ng nht

Sau qu trnh to silicat v to thy tinh khi thy tinh nng chy c hnh thnh. Do nhiu nguyn nhn khc nhau nh kch thc cc ht phi liu khng ng u,cc loi nguyn liu phn b khng ng u trong phi liu, do s bay hi v phn ng khng u m khi thy tinh lng cha tht ng nht v mt thnh phn ha. Nu khng trit tiu s khc bit th trn sn phm s khng ng nht v thnh phn ha v dn n khng ng nht nhiu tnh cht khc. Mc ng nht ca thy tinh c xc nh v nh gi qua s sai lch v thnh phn ha v mt s tnh cht khc nh mt v chit sut S ng nht ha thy tinh l cn thit. Bin php c th: -S dng nguyn liu c thnh phn khng i, kch thc ht ng u theo ng yu cu. -Trn phi liu ng nht, trnh b phn lp, m nht nh, lng mnh s dng li c nh v ng nht. -Khuy trn thy tinh bng cht kh bt, khuy trn c hc hoc kh nn hoc to cc graien nhit .

http://www.ebook.edu.vn

47

5.1.5 Giai on lm lnh

y l giai on cui cng ca qu trnh nu thy tinh. Mc ch ca giai on ny l gim nhit khi thy tinh lng tng nht n gii hn c th to hnh sn phm. Ty theo tng loi thy tinh m c th gim 200-3000C trong thi gian ngn bng cch dng phao, thuyn, cng a thy tinh t b nu sang b sn xut v gim vic cung cp nhit. giai on ny cn lu : Nu cn bng gia pha kh v pha lng b ph v s dn n vic ti sinh bt trong khi thy tinh v khi y s rt kh kh nhng bt mi to thnh y. iu ny rt d xy ra v khi gim nhit , mi trng kh trong l cng rt d b bin i theo. i khi bt ln 2 xut hin do vic lm lnh thy tinh ko di, mt phn kh cn nm li trong thy tinh di dng lin kt ha hc do cc phn ng to thy tinh cha tht s hon thnh . Trong thy tinh Bari, bt ln 2 xut hin do nhit cao cc xyt Bari b xy ha thnh xyt c ha tr cao, khi h nhit chng b phn hy v gii phng xy. Vi xyt kim cng vy: 2BaO BaO + O2 ; Na2O2 Na2O + O2

5.2 Cc yu t nh hng n ng hc ca ton b qu trnh nu thy tinh

Qua cc phn trn chng ta thy c nhiu yu t nh hng chung n ng hc ca ton b qu trnh nu thy tinh . y ta ch xt nhng yu t chnh. 5.2.1 S tng nhit nu Nhit nu cng cao, thi gian nu cng rt ngn, tc l tc nu tng ln, h s s dng l tng ln, cht lng thy tinh tng, nng sut tng, nhng vic tng nhit b hn ch bi cht lng vt liu chu la. Mt khc, trong l b nhit ti a ch duy tr trong mt phm vi nht nh, cn cc ch khc ( v d ni np liu) nhit phi thp nn thy tinh thng c nu nhit thp hn nhit c th t c. Xu hng chung ngi ta a nhit cao nht trong l l 16000C. 5.2.2 Thnh phn phi liu Trong phi liu thy tinh cng nhiu cht d chy, tc t l gia tng xyt kim v kim th trn SiO2 cng cao, thy tinh cng d nu. Nhng hm lng kim cao qu giai on to thy tinh to silicat s ngn nhng giai on kh bt s phi ko di do tnh cht t bit ca thy tinh nhiu kim l ht kh nhit cao v ta kh ra nhit thp.Trong thc t vi thy tinh 3,4 cu t ( SiO2, CaO, Na2O, MgO) tng s R2O + RO thng nm trong khong 24-27%. Do i hi ca nhiu ngnh cng nghip nhiu loi thy tinh mi ra i, ngi ta dng nhiu loi xyt hn v gim lng kim xung m bo nhng tnh cht cn thit.Khi thay i thnh phn thy tinh cn ch n cc tnh cht ha l, s tng tc gia cc xyt. Nghin cu t m tng yu t nh hng n tnh cht ca thy tinh, ng thi nghin cu qu trnh nu cho thch hp. Chn la thnh phn thy tinh phi ch trnh kh nng kt tinh, iu kin nu thun li ng thi m bo c tnh nng ca thy tinh. V d: Thy tinh py rex- loi thy tinh borosilicat chu nhit chu ha nn lng kim phi nh(Na2O ~ 4,2%) do nhit nu l 16000C. Nhng nu a vo phi liu ~ 3-4% ZrO2 th c th tng hm lng kim ln 2,5 ln v nhit nu h xung 148015000C m vn bo m tnh nng ca thy tinh. 5.2.3 iu kin np liu vo l Phng php np liu v chiu dy lp phi liu nh hng nhiu n tc nu v cht lng thy tinh. Np liu gin on hoc tng khi s gy ra cc nhc im sau: -Mc thy tinh trong l b dao ng nn s n mn VLCL tng ln. -Kh lnh lt vo l b nh hng n ch nhit lm qu trnh to thy tinh tin hnh chm chp. -Lp trn ca khi thy tinh lng trc bao ly phi liu sau vo bn trong lm kh kh tch ra, phi liu cha chy chm xung d gy vn.

http://www.ebook.edu.vn 48 Np liu lin tc theo lp mng s t nhng u im sau: -Nhit bc x t trn xung cng nh t lp thy tinh ang nng chy ln gip qu trnh chy lng d dng, cc ht phi liu nhanh chng tham gia to silicat to thy tinh -Bt kh d thot ra trong thi gian ngn. -Ht phi liu mn phn b u trn b mt s gi cc ht ct li, to thi gian ct phn ng vi nhng cht khc. -Lp phi liu mng to lp thy tinh mng lnh hn lp thy tinh nm st di s lm thay i dng thy tinh lng, dng i lu trn di s thay cho dng ngang dc, thnh b b n mn. Khi np liu cn tun th cc iu kin sau: -Phi liu khng to thnh mng st c. Tc phi cha nhiu mng h kh d thot ra -Duy tr lp phi liu cho vo ng chiu dy qui nh. -Trnh hin tng bay bi phn lp. -Tp trung nhit ca l vo 2 giai on u tin (nn vi l b thng c nhiu ming la v kch thc khc nhau). -i vi l ni v l b nh khng th np liu lin tc nn phi np tng m t v np nhiu ln. 5.2.4 Cht rt ngn qu trnh nu ( Xem li phn nguyn liu nu thy tinh, y ni k v hp cht Fluor ) Trong cc cht rt ngn qu trnh nu, cc hp cht Fluor c vai tr c bit: -Lm pha lng to thnh nhit thp do tng tc to silicat, h nht ca thy tinh . -Fluor c ch s khc x b nm gia khi l v phi liu, nh dng bc x c nh hng v t phn x hn so vi phi liu nng chy thng thng. H s hp th nhit v dn nhit ca phi liu c Fluor cao hn phi liu thng. -Fluor ph hoi b mt mng li tinh th tm tng kh nng phn ng ca phi liu. - Trong giai on kh bt hi Fluor lm gim p sut ring phn ca kh trong bt lm kh tan trong thy tinh d i vo bt, tb tch bt tng ln v bt d thot ra ngoi. -Fluor c th to thnh hp cht d bay hi vi xyt st (FeF3) nn c th tch i khong 2540% xyt st hoc c th to thnh Na3FeF1-6 khng mu lm thy tinh d thu nhit. Nhc im ca Fluor l n mn VLCL rt mnh v vi hm lng ln d lm cho thy tinh b kt tinh.

Chng 6: To hnh sn phm thy tinh

6.1 Kh nng to hnh vn nng ca thy tinh
Kh c th tm thy vt liu no ging thy tinh v v p, thu quang hon ho, t trong sut n m c v hon ton khng cho nh sng i qua. Mu sc th v cng phong ph, n c mu ca quang ph nh sng. Nhng iu gip tn thm v p v gi tr cho thy tinh l kh nng to hnh vn nng. Thy tinh c th c, cn nh kim loi, p nh cht do, ko nh ko si, gia cng trng thi rn lnh nh mi, nh bng, ca ct, n mn ha hc v thi l phng php to hnh c trng nht.Ty theo yu cu m ngi ta chn phng php thch hp.

6.2 Nhng tnh cht quyt nh kh nng to hnh vn nng

6.2.1 nht:Khc vi cc cht rn khc, thy tinh chuyn t trng thi lng sang trng thi rn thng trong mt khong nhit rng. N ng rn dn dn, nht tng t gi tr thp n cao khi nhit gim. Khong bin i nht rng ny ca thy tinh to kh nng to hnh vn nng

http://www.ebook.edu.vn 49 ca n. Khong to hnh ca thy tinh nm trong khong nht 103 108p. Qu trnh bin i nht theo nhit c biu th bng ng cong nht. So snh ng cong nht ca cc loi thy tinh khc nhau ta thy: C nhng loi thy tinh cng nhit bt u to hnh ng vi =103p nhng nhit kt thc to hnh ng vi =108p l khc nhau. Trong k thut to hnh ngi ta ni thy tinh no c khong nhit to hnh nh l thy tinh ngn v ngc li l thy tinh di. So snh nhit bt u to hnh ca cc loi thy tinh khc nhau ta cn c khi nim thy tinh cng , thy tinh mm. Thy tinh gi l cng khi nhit bt u to hnh ca n cao v ngc li. Nhng thy tinh gi l cng c th c cng khong nhit to hnh vi thy tinh gi l mm nhng thi gian to hnh ca n s ngn hn v n ng rn nhanh hn. Ta bit nhit thy tinh gim do n bc x nhit ra mi trng xung quanh di dng tia hng ngoi c bc sng 2-4m. Thy tinh nhit cao pht nhit cng nhanh, cng chng gim nhit , nht tng nhanh. Tuy ng cong nht ch c gi tr thng k v so snh nhng chn phng php to hnh thch hp ngi ta khng th b qua. Phng php to hnh th cng ni chung khng yu cu nghim ngt v thnh phn thy tinh. Mi thy tinh ra ly nhit cao hn so vi phng php t ng, sau ngi th c th ln, p trn thit b to hnh lm lnh cng bc a thy tinh v nht thch hp. i vi sn phm phc tp phi dng loi thy tinh di ngi th c thi gian v iu kin to hnh, chp ni cng vi nhau. nht ca thy tinh gip ch rt ln cho ngi th to hnh bng phng php thi. nht dy ng vai tr nh my iu ha t ng chiu dy sn phm.Ch no mng trn sn phm s pht nhit nhanh, nht tng nhanh nn c kh nng chng li s ko cng ca lc thi. Ch no trn sn phm dy, nhit s cao, nht nh s d b ko mng ra . Nh vy m ngi th thy tinh c th thi cc bnh cu, ng hnh tr c chiu dy mng m rt ng u. Trong qu trnh to hnh bng phng php p cc sn phm c kch thc v khun p phc tp, thy tinh phi tip xc vi mt din tch ln b mt khun v chy p nn mau h nhit ; v vy phi dng thy tinh di. Phng php sn xut t ng ha bng my, thy tinh phi ng rn nhanh sn phm sm ly ra khi khun v trnh c bin dng. 6.2.2 Sc cng b mt v vai tr ca n trong qu trnh to hnh Sc cng b mt ca thy tinh thng thng 12000C khong 0,25-0,32N/m tc 250320dyn/cm. Thy tinh lng do tc dng ca sc cng b mt c gng chim th tch hnh cu nh nht. Nh vy m c th to git trong my cung cp git, nh n m mi thy tinh trn u ng thi c dng hnh cu t nhin khng cn khun mu. Nh n m b mt sn phm sau gia cng trn la bng tuyt i. Cng nh sc cng b mt m sn phm thy tinh sau khi ct c cnh sc nhn ta ch vic a vo la nhit thch hp s t v bng long. Nhng sc cng b mt cng c tc dng khng tt n qu trnh to hnh nh khi ko knh tm do sc cng b mt lm bng knh dn dn co tht v t. Khi thi v p trong khun mu, thy tinh co li kh chui vo cc chi tit phc tp lm sn phm khng vung thnh sc cnh c. 6.2.3 Khun to hnh sn phm c cht lng cao, b mt bng nhn th khun phi c ch nhit thch hp. Khun qu nng s dnh, khun qu lnh thy tinh ng rn nhanh v b mt xu d nt. Khun phi c lm bng vt liu d gia cng m bo tnh chnh xc, chu c nhit cao, bn nhit, bn ha, bn c, chiu dy ng nht. Thng dng gang, thp, c trng hp trng thm lp hp kim c bit. C th dng khun g, loi ny gia cng d, chnh xc , r tin nhng chnh xc mt dn, thi gian s dng ngn. Khun gm cng c hc nh nn t dng. VLCl c dng l thuyn, phao ko knh tm hay lm ng ko ng.

http://www.ebook.edu.vn 50 m bo cht lng b mt sn phm ngi ta phi dng cht bi trn (du c nhit bc chy cao v bt than) va gim ma st gia khun v thy tinh va tng kh nng truyn nhit. Dng khun lun phin v p dng ch lm lnh. Sau khi ly sn phm ra th cho khun vo nc hoc thi khng kh lnh 6.3 Cc phng php to hnh 6.3.1 To hnh bng phng php ko a/ Ko knh tm : -Phng php ko ng c thuyn hay phng php Fourcault -Phng php ko ngang hay phng php Libbey-Owens -Phng php ko ng khng thuyn hay phng php Pittsburgh -Phng php ko ni (Float process) Phng php ko ni: y l phng php sinh ra Anh, n loi tr c nhng nhc im ca cc phng php ko knh tm trc kia. Phng php ny to bng knh m hai b mt ca n hu nh song song bng phng hon ton. Nng sut rt ln. Vo nm 1902 hai ngi M l Hichcock v Heal pht minh ra ko knh ni trn b kim loi nhng khng a vo thc tin. Cng tng t tng nh vy hang Pilkington pht trin cc bc sn xut hin i ny vo nhng nm gia th k 20. u tin h to hnh bng knh bng phng php p , cn. Sau nh bng trong b thic nng chy. y h gp phi kh khn l s ngng t cc git thic trn trc cn nn bt buc h phi tm cch gii quyt. H khng cn thy tinh thnh tm trc na m thy tinh lng t knh dn chy thng vo b thic nng chy. y thy tinh lng khng b dn tri ra khp mt b. Do s cn bng ca lc trng trng v sc cng b mt m bng knh t chiu dy xc nh ( ~ 7mm). Chiu dy cn bng ny c th biu th bng phng trnh quan h vi sc cng b mt v khi lng ring ca thy tinh ca thic nh sau: ( S + S sc + S c )2 c ; d : chiu bng knh; S : sc cng b mt ca thy tinh , d2 = s s (c s ) ti ranh gii thy tinh - thic, thic; : khi lng ring ca thy tinh v thic. Nhn t na ko ni l nht ca thy tinh . Bng knh gi kh lu nhit kh cao cho b mt bng knh dn phng v hon ton song song nhau di nh hng ca trng lc. T nguyn nhn m cn thit xc nh chnh xc ng cong nht v tng vng nh ca b thic phi gi chnh xc ch nhit xc nh. Bng knh khi t nhit nht nh s c cng ri nh con ln nhc ln khi b thic a vo hm hp . to hnh bng knh cn mt lc ko khc na, l lc ko t hm hp . nht ca thy tinh cui b thic rt quan trng. Bng knh vo hm hp c nht bt u xp x 1013p. V vy bng knh phi t nht no cui b thic hoc chuyn tip t b thic vo hm bng knh khng b lm hay cong. nht ca thy tinh khng qu 1011p ng vi nhit ~ 6000C. nhit ny thy tinh cn tnh do( xem s sau):

http://www.ebook.edu.vn

51

10500C ~104p

6000C 1011p

S to bng knh trn b mt thic nng chy chiu dy c s sn xut nhng bng knh mng hn khng th n thun tng lc ko v nh vy ch lm bng knh hp li ch khng mng i. Lc ny phi dng trc gi song song vi tng lc ko( xem hnh sau):

1050 C ~104p

700 C ~108p

850 C ~106p

6000C ~1011p

Bng knh trc tin b lm lnh v tr nht nh n nhit 7000C( = 108p) , sau t nng li n nhit 8500C(=108p) v dng cc cp trc ko rng ra ng thi tng lc ko. Nh vy c th sn xut c nhng bng knh c chiu dy <2mm. Ti sao li dng thic nng chy m khng dng kim loi no khc ? tm c thic phi tri qua nhiu kim nghim vi nhiu kim loi khc nhau. Nhng iu cn quan tm l im nng chy, im bay hi, khi lng ring v p sut hi. Phi tm kim loi c trng thi lng khong nhit 600-10500C, c khi lng ring ln hn thy tinh, p sut hi nhit lm vic cao nht phi thp nht. Nhng iu kin y tm thi thy thic l ph hp nht, th cng cuc tm kim cha th chm dt v thic cn b hn ch nhiu mt. Thic ha tan xy rt tt nhit cao. Thic d b xy ha thnh SnO n SnO2 . c bit nhit 6000C xyt

http://www.ebook.edu.vn 52 thic dng rn (SnO2) bm vo b mt di ca bng knh gy nguy him khi ko bng knh cui b thic.Mt khc nu lng xy trong b thic ln th bng knh s hp th nhiu SnO v sau ny khi gia cng nhit nhit ln hn 6000C ( trng hp ti knh) s b r hoa do xy ha SnO ln SnO2. V vy phi m bo lng xy trong mi trng b thic sao thp nht.Ngha l khng gian b phi cha hon ton l kh tr. Thng dng kh nit . Mt bt li na l lng lu hunh c trong thic. Lu hunh s kt hp vi thic thnh SnS cng vi SnO thot vo khng gian b lm thay i thnh phn mi trng khng gian b thic. Vn tip theo l s kh nhng hi ny v s ngng t hi thic trn vm b. Thic ngng t trn vm b hay nhng ni lnh hn s rt tng git xung bng knh. Do vy kim tra sch ca khng gian b cng rt quan trng. b/ Ko ng v ko a ng v a thy tinh c th to hnh bng phng php ko th cng, ko t ng. Phng php ko t ng c ko ng , ko ngang , ko ng ngang(Vello).Ph bin nht l ko ngang. Phng php ko ngang hay ko Danner: y l phng php t ng sn xut cc loi bng n, bng n in t, ng hunh quang, bao b dc phm, lm dng c phng th nghim Thy tinh c nu trong l b lin tc vi nng sut tng i ln. T b sn xut thy tinh lng chy qua ca nh n mng ri chy ln thit b to hnh ( ng smt ), hoc thy tinh t b sn xut chy vo b nh c bit ng nht v n nh nhit ri mi chy vo mng n ng smt. Thy tinh lng chy thnh dng trn b mt ng smt quay chm . Nh ng t nghing 10160 v quay trn thy tinh chy trn ng s to mt lp u n sau chy xung pha di v c vo hm . T u trn ng smt kh nn c a vo thi thnh ng rng. Phng php ny c th dng cho tt c cc loi thy tinh, t thy tinh thng thng n thy tinh k thut kh tnh. Ch yu cu l nhit lm vic phi cao hn nhit ng lng khong 60-800C. Nu 2 nhit ny trng nhau th b mt bn trong ng s b kt tinh v lp thy tinh st ng smt c nht ln nht, chy chm nht nn thi gian pht trin tinh th. Vi nhng sn phm cn gia cng tip phi chn thnh phn thy tinh sao cho trong qu trnh gia cng nhit sau ny trn ngn la b mt khng b m. Thng dng nhiu Al2O3 hn. Kt qu ti u trong sn xut ph thuc vo cc thng s chnh: -Khi lng v nhit thy tinh (=104,7 105,3p ) chy trn ng smt , s phn b nhit dc theo ng -Tc quay ca ng smt v tc ko ng. -p sut khng kh thi trong ng. - nghing v cao ca ng smt so vi ng ko v im tip xc ca ng smt vi ng ko. ng smt ( hoc bng corhart hoc thp hay silimanit) c dng hnh tr di hay chp ct c chiu di ~ 60-70cm. ng cng di th lp thy tinh bao quanh ng cng u n, kch thc ng thy tinh ko c chnh lch t nhng ch n 80cm. Nu ng di hn na s c xu hng kt tinh trn ng v mt s cu t s bay hi. c/ Ko si: Sn xut si thy tinh Si thy tinh u tin c sn xut Ai cp vo khong 1600 trc cng nguyn. H ko t a thy tinh. a thy tinh c ng knh 4mm c t nng mt u bng n t. Si c ko ln trng quay c ng knh 1m v rng 10cm. Trng quay iu khin bng tay,vn tc 600800v/pht c khong

http://www.ebook.edu.vn 2.500m/pht.

53

2 3 4

1-a thy tinh 2-n t 3-Bnh xe nh 4-Trng quay 5-Mng hng nhng git thy tinh ri Nhit u a ~ 1200 50C Sn xut c nhng si thy tinh ng knh 7-12m hoc 18-

Ngy nay ngi ta ko t thuyn ( thuyn bng Pt, Pt-Rh, smt hoc vt liu chu la khc) hoc t mng dn. 6.3.2 To hnh bng phng php cn a/ Cn gin on:Ch dng sn xut cc tm thy tinh c bit nh thy tinh quang hc, thy tinh mu, thy tinh c Thy tinh c nu trong cc ni c dung tch >1tn. Khi cn ngi ta cu c ni thy tinh c lm lnh n nhit to hnh ra khi l v ln bn cn ri dng trc cn. Trc c g m bo chiu dy. Phng php cn gia 2 trc u im hn, thy tinh c lm lnh u hn,ddeeufowif gian thy tinh tip xc vi kim loi ngn hn nn cht lng b mt kh hn. Tuy nhin c 2 phng php ny cho nng sut thp. b/ Cn lin tc: Dng sn xut cc tm thy tinh trong sut, knh in hoa, knh c ct thp vi nng sut ln.Thy tinh lng sau khi t yu cu chy t l vo mng trn ri i vo gia cc trc cn hoc gia bn cn vi trc cn cn thnh bng knh v lin tc a vo hm , sau c ct thnh tng tm. Vi phng php sn xut ny, bng knh c to hnh nhit kh cao khong 11000 1200 C trong thi gian ngn nn kh nng kt tinh ca thy tinh khng phi l mi e da ng k nh cc phng php ko. Dng thy tinh ngn thch hp. Nng sut cao gp 5-10 ln phng php ko ( tr ko ni). Nhc im ca phng php ny l kh sn xut loi knh c chiu dy <3mm v sau khi cn xong phi qua qu trnh nh nhn b mt.

6.3.3 To hnh bng phng php thi

y l phng php c s dng rng ri to hnh cc sn phm rng c hnh dng, kch thc v cng dng khc nhau. a/Phng php thi th cng: Thi c khun v khng khun. Gm cc bc: -Dng ng thi kim loi ly thy tinh ra khi ni. Lng thy tinh ly ra theo kinh nghim phi v , ng nht, khng vn, khng bt.

http://www.ebook.edu.vn 54 -Ln mu trn tm kim loi b mt nhn c hnh dng cn thit ng vi loi sn phm, to cho thy tinh c nht cn thit thi. -Ty loi sn phm ln, b, n gin hay phc tp m ly mu 1,2,3 ln. - Thi khng kh vo bng thy tinh c dng gn nh hnh cu v kch thc tng ln. Quay bng quanh trc ng hnh dng bng c i xng, khc phc c tc dng ca lc trng trng. Gi bng v tr thng ng, bng chc xung di bng di thm ra, y bng ngui bt i v thnh mng li. u a bng cng nhm mc ch trn nhng khng a qu mnh trnh tc dng ca lc li tm. Ty thc t s thay i thi gian, tc , bin ca cc thao tc trn v c th thi nhiu , t, hoc ngng thi lc to hnh. Trong qu trnh to hnh thy tinh s ngui nhanh , nu cn thit phi t nng li. Nu dng khun s n gin hn v hnh dng sn phm quyt nh bi hnh dng khun. b/ Phng php thi c kh: Git thy tinh vo khun s hnh c khun c, c nn hoc ht to thnh c chai. Tip theo tin hnh thi to phi s hnh. Sau chuyn sang khun hon thnh, y phi c thi ln na thnh sn phm. Mi thao tc trn c thc hin do my mc.

6.3.4 Phng php p

Git thy tinh ri vo khun , dng chy p dn mng v to hnh sn phm . Phng php ny dng to hnh cc sn phm rng, ming rng, chiu cao sn phm nh thnh dy. Kt hp phng php p vi phng php thi ngi ta to ra phng php p thi. Qu trnh p ban u to ming sn phm v phi s hnh. Qu trnh thi s to ra sn phm c hnh dng yu cu. 6.3.5 To hnh bng phng php p li tm Thy tinh lng c a vo khun quay vi tc ln ( 800-1200vng/pht). Do tc dng ca lc li tm thy tinh s b p vo thnh khun v to sn phm . Phng php ny c s dng ph bin to hnh cc sn phm c dng trn xoay.

Chng 7: v ti sn phm thy tinh

7.1 thy tinh 7.1.1 ng sut bn trong thy tinh
Khi lm lnh nhanh mt mu thy tinh ang nng , lp ngoi ca n s b ngui nhanh hn lp bn trong. S chnh lch nhit y do thy tinh dn nhit rt km. Do s ngui lnh khng u ca lp b mt v lp bn trong, trong thy tinh xut hin ng sut ko v nn. Khi qu trnh lm lnh hon ton kt thc, nhit lp trong v lp ngoi bng nhau ng sut c th cn li( nu l ng sut vnh vin) hoc c th bin mt ( ng sut tm thi). ng sut vnh vin l ng sut ny sinh trong qu trnh chuyn thy tinh t trng thi do sang trng thi gin. Khi tnh linh ng ca thy tinh dn dn bin mt. ng sut tm thi ny sinh trong qu trnh tip tc lm lnh thy tinh trng thi gin, khi thc t linh ng ca thy tinh bng khng. Xt qu trnh pht sinh ng sut vnh vin trong mt qu cu thy tinh trng thi na mm. Khi lm lnh nhanh lp v bn ngoi s ngui nhanh hn rt nhiu so vi nhn bn trong. T khi bt u lm lnh n khi thy tinh cn kh nng bin dng do, lp ngoi s b bin dng v co li kh nhiu. Nhn bn trong lc vn cn linh ng v gi c th tch ban u. Tip tc lm lnh nhn cng s co li nhng by gi li b sc chng li ca lp v cng bn ngoi nn nhn khng co li c, khi b lm lnh n vn gi mt th tch ln hn th tch ti nhit tng ng. Do trong nhn s xut hin ng sut ko cn lp v ngoi b nhn ko vo bn trong nn n chu ng sut nn.

http://www.ebook.edu.vn 55 ng sut tm thi pht sinh khc vi ng sut vnh vin. Khi c s chnh lch nhit do lm lnh, lp thy tinh ngui b ngoi co li cn lp bn trong s chng li s co y. V trng thi gin, thy tinh khng th bin dng do c nn lp ngoi khng th co li n mc cn thit v tr nn b ko. Lp bn trong lc tr thnh b nn. ng sut tm thi qu ln s lm cho sn phm b nt v mt cch nhanh chng, trong khi nu ng sut vnh vin qu ln c th lm sn phm v ngay m cng c th mi sau ny mi gy tc dng ph v ( khi gia cng c hc hay khi s dng). Thc t sn phm thy tinh t b ph hy bi ng sut tm thi v khi nhit cn bng, ng sut ny cng bin mt. a s trng hp thy tinh b v l do ng sut vnh vin gy ra. Tc lm lnh cng ln, sn phm cng dy th s chnh lch nhit lp trong v lp ngoi cng ln ng sut to thnh cng ln. Khi lm lnh chm ng sut ni xut hin cng t v khi lm lnh rt chm nhit bn trong bn ngoi khng chnh lch nn ng sut cng s b loi tr. Thc t khng cn i hi phi loi tr trit ng sut trong sn phm thy tinh. Ty theo hnh dng, gi tr s dng v iu kin lm vic ca sn phm m c th cho php ng sut cn li n mt mc xc nh no . Vy, l qu trnh gia cng nhit cho ng sut ni trong sn phm thy tinh mc m bo s lm vic lu di v bn vng. Trong iu kin sn xut, l qu trnh lm lnh sn phm mi c to thnh hnh n nhit mi trng vi lng ng sut tn ti cho php. ng sut c th o bng n v c hc [KG/cm2] hoc n v quang hc [m/cm]hay [nm/cm]. ( Theo n v quang hc l tnh lng chit D = (n1-n2)= /d). ng sut ph hy thy tinh vo khong 700 KG/cm2 hoc 2000nm/cm. Khi tt trong sn phm thy tinh cn li khong 5% ng sut ph hy, ngha l cn ~ 15-30KG/cm2 hay 50100nm/cm. 7.1.2 Nhit cao, nhit thp, phng php xc nh thit lp ch ca mt loi sn phm thy tinh no y trc ht cn xc nh khong nhit c th ny sinh hoc loi tr c ng sut vnh vin. Khong nhit ph thuc vo thnh phn thy tinh v gi l khong nhit . Khong nhit c gii hn bi nhit cao v nhit thp. Nhit cao tng ng vi nht ca thy tinh vo khong 1013p. Ti nhit ny sau 5 pht ng sut gim 1/10 ng sut ban u. Nhit thp tng ng vi nht 1014,5-1015p, khi gim 1/10 ng sut cn mt thi gian 100 ln ln hn so vi nhit cao. C th nhit gii hn ng vi nht 1016p nhng rt chm.Ti nhit gii hn thi gian ng sut gim i 1/10 ln gp 1000 ln thi gian ng vi nhit cao. V mt l thuyt, nhit cao tng ng vi nhit gii hn ca trng thi gin ( nhit to thy tinh hay nhit chuyn ha ) Tg v v vy c th xc nh nhit trn ng cong gin n nhit. trnh bin sn phm thng chn nhit cao thp hn Tg khong 20-300C. Ngi ta c th xc nh khong nhit bng cc phng php thc nghim v tnh ton. a/ Thc nghim :C 3 phng php: Dng phn cc k, si thy tinh v ilatomet thch anh -Dng phn cc k kho st phn cc, lng chit ca mu thy tinh Sau cho mu thy tinh c ng sut vo l in t nng dn v bng phn cc k theo di s thy nhit no ng sut bt u mt, l nhit thp. Tip tc nng nhit ln na n mt lc ng sut mt i rt nhanh l im nhit cao. -Dng si thy tinh di L= 20cm, ng knh d= 0,055-0,75cm treo trong l in thng ng, bn di treo qu cn 1kg, tc nng nhit trong l 40C/pht s gin di vi vn tc v=7,9.108 L/d2[cm/pht]. Nhit trong l lc ny l nhit di ca thy tinh y v tng ng vi

http://www.ebook.edu.vn 56 14,5 v=2,5.10nht =10 p. Tng t nh trn nhng si thy tinh gin di vi tc 6 L/d2[cm/pht] tng ng vi =1013p l nhit trn. Nhit bin dng ng vi = 1011,5 p l nhit m si thy tinh v l tng t nhng vt treo di c 100g s gin di vi vn tc v=7,9 . 10-6L/d2[cm/pht] -Dng ilatomet thch anh (xem phn th nghim) b/ Tnh ton Xc nh gn ng nhit cao ca mt thy tinh khi bit nhit cao ca mt loi thy tinh khc c thnh phn ha tng t. Chng ta bit rng khi thay th 1% SiO2 bng 1% xyt khc nht ca thy tinh s thay i v th nhit cao cng thay i theo. S liu tnh ton cho trong bng sau: Bng 7.1: S thay i nhit cao theo thnh phn ha ca thy tinh xyt Hm lng xyt[%] 0-5 5-10 10-15 15-20 20-25 25-30 30-35 35-40 40-50 50-60 Na2O -4 -4 -4 -4 -4 -3 -3 -3 K2O MgO 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 CaO 7,8 6,6 4,2 1,8 0,4 ZnO 2,4 2,4 2,4 1,8 1,2 0,4 BaO 1,4 -1,12 -0,9 -1,1 -1,6 -2,0 -2,6 PbO -0,8 -1,4 -1,8 -2,4 -2,6 -3 -3 -3,1 -3,1 8,2 4,8 2,6 0,4 -1,5 -1,5 -2,6 -2,6 -3,8 -3,1 B2O3 Al2O3 3,0 3,0 3,0 3,0 -0,6 -1,7 -2,2 -2,8 Fe2O3 Bng ny ch ra s thay i nhit cao ca thy tinh c thnh phn xc nh khi thay th 1% SiO2 bng 1% xyt khc. Ngoi ra s nh hng ca cc xyt cn ph thuc vo hm lng ca chng trong thy tinh . Nhit cao ca thy tinh c thnh phn ha khc nhau cho theo bng sau: Bng 7.2 : Nhit cao ca mt s loi thy tinh S Hm lng % khi lng T0 cao tt SiO2 B2O3 Sb2O3 Al2O3 CaO MgO Fe2O3 Na2O K2O 1 64,5 7 10 7 11,5 630 2 62,43 13,65 0,62 8,9 0,08 6,26 8,06 610 3 71 0,3 10,1 -18,6 610 4 73,31 2,05 0,65 8,4 0,07 6,14 9,38 588 5 74,74 0,45 10,38 0,21 14,22 581 6 68,52 2,5 10,26 2,1 16,52 570 7 73,96 2,67 9,4 0,09 13,54 562 8 74,07 5,23 7,91 0,07 12,72 560 9 72 8,15 0,2 1,55 0,45 7,2 10,45 560 10 68,95 11 0,35 BaO=2,8 10,4 6,5 560 11 12 13 75 52,95 67,5 1,45 0,25 0,2 0,93 7,52 1,64 0,07 14,84 15,4 9,6 524 490 460

PbO=35,75 PbO=12,3

http://www.ebook.edu.vn 57 V d: Tnh nhit cao ca thy tinh c thnh phn % nh sau: SiO2 71,18 ; Al2O3 1,6 ; Fe2O3 0,15 ; CaO 6,4 ; MgO 4,5 ; Na2O 15,2 T bng trn tm thy tinh c thnh phn tng t. l thy tinh s 11 c thnh phn % : SiO2 75 ; Al2O3 0,93 ; Fe2O3 0,07 ; CaO 7,52 ; MgO 1,64 ; Na2O 14,84 ; t0 cao 5240C. Theo bng 7.2:+ Vi hm lng Na2O trong gii hn 10-15% th c 1%Na2O lm nhit cao gim i 40C. Thy tinh cho c hm lng Na2O ln hn thy tinh 11 v th nhit cao gim i 4(15,2-14,84)=1,40C . + 1% Al2O3 lm tng nhit trn ln 30C. V vy nhit ca thy tinh cho tng ln 3(1,6-0,93) = 20C . + Trong gii hn 5-10% , 1% CaO lm tng nhit ln 6,60C. Lng CaO trong thy tinh cho nh hn thy tinh 11 nn nhit s gim i 6,6 ( 6,4-7,72)= -7,40C. + 1% MgO lm tng nhit ln 3,50C. Do vy nhit ca thy tinh ang tnh tng ln 3,5 ( 4,3-1,64 ) = 9,30C. + Trong phm vi 0-5% Fe2O3 khng lm thay i nhit . Vy, nhit cao cn tm l: 524-1,4+2-7,4+9,3=526,50C. Nhit di ca cc loi thy tinh thng dng theo s liu l thuyt thng thp hn nhit trn 48-580C. Trong thc t thng ly 1000C cho thy tinh thng. Thy tinh quang hc chn 1500C. 7.1.3 Ch thy tinh a s sn phm thy tinh c theo 4 giai on:

t0C 1 tc 1 tt 4 2 3

t0C 1 tc tt 3 2

[pht]

[pht]

Giai on 1: L giai on t nng hoc lm lnh sn phm n nhit cao tnh vi tc khng gy ra hin tng nt v. Giai on 2: Lu sn phm nhit cao trong thi gian nht nh gim ng sut n mc cho php. Giai on 3: Lm lnh chm. Lm lnh sn phm vi tc sao cho khng c s to thnh ng sut vnh vin vt qu mc cho php. Giai on 4: Giai on lm lnh nhanh. Lm lnh sn phm vi tc ln hn nhng m bo ng sut tm thi khng ln qu mc cho php. Trong trng hp ko knh tm thc hin ch 3 giai on: Lm lnh n nhit bt u , lm lnh chm, lm lnh nhanh.

http://www.ebook.edu.vn 58 xy dng ng cong cho mi loi sn phm cn tnh ton thi gian ng vi tng giai on: Giai on 1: t nng hoc lm lnh sn phm n nhit caovowis vn tc V1 = 20/a2 30/a2 [0C/pht] Giai on 2: Lu sn phm thy tinh nhit cao = 70120a2[pht] i vi thy tinh k thut ng sut cho php 10nm/cm = 150 a2[pht] Giai on 3: Lm lnh chm V3 = 0,33/a2 1,3/a2 [0C/pht] Giai on 4: lm lnh nhanh V4 = 10/a2 [0C/pht] ; thc t thng ly 20-30[0C/pht] y a l kch thc hng ca sn phm [cm]. Nu lm lnh c 2 pha tm thy tinh th a=1/2 chiu dy thnh sn phm. Nu lm lnh mt pha, ng rng, qu cu rng a=s=r2-r1. Sn phm l ng c, qu cu c a=r. Ch phi ly kch thc ni c chiu dy ln nht

7.2 Ti sn phm thy tinh 7.2.1 Vn lm tng bn ca sn phm thy tinh

Trong sinh hot hng ngy, chng ta thng thy mt s kiu cc, chn, athy tinh hay knh t rt bn, nhng khi v ra th khng l nhng mnh sc nhn nh cc loi thng thng ta hay gp m v vn thnh nhiu mnh nh, cnh t l thy tinh ti mt loi thy tinh c lm bn bng phng php gia cng nhit. Hin nay trn th gii vn lm bn thy tinh ang rt c ch trng.iu ny c gii thch trc ht l v thy tinh l vt liu in hnh c bn l thuyt khong 1400KG/mm2,nhng bn thc t ( thy tinh thng thng ) thng ch khong 714KG/mm2. S d thy tinh c bn km nh vy l do trn b mt sn phm c nhng khuyt tt cu trc - nhng vt nt cc nh gi l nhng vt nt Griffith. Ti c hin tng tp trung ng sut lm thy tinh d v. Mt khc, thy tinh chu nn tt hn chu ko. Khi nn vt nt b p phong kn li, cn khi b ko vt nt b ko gin ra ln ln gy v. V vy, nu khc phc c khuyt tt b mt hoc to ra ng sut nn d kh ln trn b mt sn phm th sn phm thy tinh s tr nn bn vng hn. cng chnh l hai trong cc phng php lm tng bn ca thy tinh . Phng php loi b cc khuyt tt b mt bng cch cho n mn b mt ti su ti u cho php ni chung t hiu qu, v b mt thy tinh sau khi n mn thng khng n nh v rt nhy i vi cc tc ng c, nhit hoc rt d b thoi ha. Khc phc nhc im y c th bng cch ph mng hu c trong sut hay phng php sn xut knh nhiu lp. Thc t vic ph mng hu c ch c tc dng tt i vi thy tinh si. to ng sut nn trn b mt, ngi ta c th dng 6 phng php: Ti, trao i ion trn lp b mt, kt tinh b mt, thay i ha tr ca ion lp b mt, ph mt lp men c h s gin n nhit nh hn , kt hp hai hay nhiu phng php trn vi nhau. Phng php trao i ion b mt c th tin hnh gia cng sn phm theo hai iu kin nhit khc nhau: + t0 < t0 di: Ch yu l thay th cc ion kim c bn knh nh hn trn b mt thy tinh bng cc ion kim c bn knh ln hn to ng sut nn trnb mt, bng cch cho thy tinh i qua mui nng chy ca kim loi s thay th. V d: Thay Na+ bng K+ . + t0 > t0 di: To ng sut nn do to thnh lp bn trong v lp b mt c gin n nhit khc nhau hay cn gi l phng php kh kim b mt. Bng cch t nng thy tinh trong mi

http://www.ebook.edu.vn 59 0 trng SO2 hay SO3 m nhit trn 500 C. Kim trn lp b mt thy tinh s khuch tn ra ngoi tc dng vi SO3 to sulfat natri d tan. H+ s thay kim Na+ trong thy tinh. Lp b mt s ngho kim nn c h s gin n nhit nh hn ban u. Trong qu trnh lm lnh lp ngoi s thnh lp c ng sut nn Phng php thay di ha tr ca ion lp b mt: Dng Sn2+ thay th Na+ca thy tinh trong mi trng kh, sau to mi trng xy ha a Sn2+ thnh Sn4+. To lp b mt c ng sut nn d theo phng php n gin ca Shott bng cch ph ln b mt thy tinh mt lp men c h s gin n nhit nh hn. Thng s dng trong sn xut bt a trng men. Kt tinh b mt: Sn phm thy tinh qua gia cng nhit nhng nhit thch hp s to ra trn b mt cc vi tinh th nh -Evikriptit Li2O.Al2O3.2SiO2. hay Spodumen Li2O.Al2O3.4SiO2. Kt hp: Ngi ta c th kt hp 2 hay nhiu phng php trn t hiu qu lm bn cao hn. V d: Kt hp ti ( s trnh by sau) vi n mn b mt, kt tinh b mt vi trao i ion. Nhc im ca phng php trao i ion v kt tinh b mt l phi s dng ti mt s loi thy tinh c thnh phn ha c bit ( ch yu l thy tinh cao nhm) trong cng nghip t dng. Cc phng php khc nh phun men, phun huyn ph ln b mt, lm bn trong nng lng cao, bn ph bng neutron, gia cng trong in trng, lm bn bng bc x t ngoi cn cha ph bin, cn i hi loi thy tinh c thnh phn c bit v cc iu kin k thut cao.Ring phng php gia cng nhit ti thy tinh - l tng i n gin, d thc hin v hiu sut lm bn cao. 7.2.2 Nguyn tc ti thy tinh Ti thy tinh l qu trnh gia cng nhit ( t nng v lm lnh nhanh) to ng sut nn d ln lp bn ngoi v ng sut ko bn trong mt cch tht u n. C th gii thch s tng bn c, nhit ca thy tinh ti nh sau: Cho knh tm ti v cha ti Nn (-) Ko (+)

1/ 2/

3/

4/

1/ L mu thy tinh ti, ng sut phn b theo ng cong parabol.

http://www.ebook.edu.vn 60 2/ L mu thy tinh l tng coi nh khng c ng sut 3/ v 4/ S phn b li ng sut trong thy tinh ti v di tc dng mt lc p thng ng ln b mt mu. Ta thy: + mu : Xut hin mt ng sut tm thi. Lp trn chu lc nn cc i. Lc nn gim dn , bng khng tm mu, na di mu chu ng sut ko v tng dn t tm ra n mt ngoi. Lp thy tinh di chu ng sut nn cc i. + mu ti: Lp mt pha trn ca mu b nn s chu chung c 2 lc nn ( vnh vin v tm thi). V th ng sut nn ln hn rt nhiu so vi mu b nn. Cc i ng sut ko b dch vo pha trong v c gi tr nh hn mu . Nh vy, di nh hng ca lc nn, mu ti b nn pha trn nhiu hn v b ko pha di t hn so vi mu . Mt khc thy tinh c kh nng chu nn tt hn chu ko khong 10 ln nn ta c th hiu c v sao thy tinh ti c bn cao hn. bn c v bn nhit ca thy tinh ti ph thuc vo mc ti , tc gi tr ng sut trong thy tinh v c biu din bng N/cm m 1N = 540nm. Mc ti cng cao bn c bn nhit cng ln. Mc ti c xc nh bng c trng ph hy mu th. C 3 mc ti: - Mc siu ti: > 4N/cm. Loi ny khi v to thnh ht mn gn nh bt -Mc ti : = 2 4 N/cm . Khi v to ht trn khng sc cnh. -Mc bn ti: < 2 N/cm. Khi v thnh ht di cn sc nhn.

7.2.3 Qu trnh ti thy tinh

Qu trnh ti thy tinh gm 2 giai on:Giai on t nng v giai on lm lnh nhanh. Giai on t nng: Phi t nng tht ng u sn phm cn ti n nhit ti theo ch xc nh. Nhit ti ph thuc vo thnh phn ha ca thy tinh v bao gi cng ln hn nhit chuyn ha Tg. Ngi ta thng ly nhit ti cao hn nhit trn khong 80-1000C. Cn xc nh nhit ti ti u, bi v nu t qu nhit sn phm s b bin dng m mc ti khng ng k. Nu t thp hn th mc ti khng t, d gy nt v trong qu trnh ti. Thi gian lu trong l nhit ti, tc nng nhit cng gi vai tr quan trng. i vi mi loi thy tinh cc nh, thi gian lu t l vi chiu dy sn phm cn ti. Giai on lm lnh nhanh:Sau khi lu sn phm cho cn bng nhit trong thi gian xc nh nhit ti, ta lm lnh nhanh sn phm y. Ch lm lnh cn tnh ton sao cho nhit ly t b mt sn phm l ln nht trong thi gian ngn nht. C th ti thy tinh trong cc mi trng lm lnh khc nhau: Khng kh, du, mui, kim loi. Nhng ph bin hn c l dng khng kh. Ty theo s phn b ca dng khng kh i vo v hng ca n n b mt sn phm cn ti m c th chia lm 4 phng php ti nh sau: -Ti bng i lu khng kh: Sn phm c lm lnh t nhin do bc x ra mi trng xung quanh v do dng i lu khng kh chung quanh sn phm to thnh nh s t nng cc b lp khng kh thnh sn phm. -Ti bng lung khng kh: Thi nhiu lung khng kh di p lc nht nh i theo hng vung gc vi b mt sn phm. -Ti trung tm: Thi mt lung khng kh c p lc ln i vo trung tm b mt sn phm cn ti. -Ti tip xc: Thi cc lung khng kh i theo hng song song vi b mt sn phm .

7.2.4 nh hng ca s ti ln tnh cht ca thy tinh

-Bn c hn thy tinh rt nhiu. -Bn nhit: Chu c s thay i nhit t ngt n 2700C ( thy tinh thng chu c ~ 700C).

http://www.ebook.edu.vn 61 -Mt ; Mt ca thy tinh ti nh hn thy tinh . V khi ti, thy tinh ti trng thi cu trc ti nhit cao cha kp chuyn v cu trc trng thi nhit thng nn th tch ln hn. - cng: Thy tinh qua ti c cng vi im nh hn thy tinh ban u. -Mun n hi E: Eti < E ~ 8-10% -H s gin n nhit : ti > vi % - dn in: Thy tinh ti dn in cao hn thy tinh 2-3 ln. -Chit sut n; Chit sut ca thy tinh ti nh hn thy tinh . - bn ha: bn ha ca thy tinh ti km hn thy tinh 1,2 2 ln, v lin kt ca ion kim trong thy tinh ti yu hn trong thy tinh .

Chng 8: Gia cng trang tr b mt sn phm thy tinh

to ra mt sn phm thu tinh c tnh thm m cao, cng nh loi b nhng khuyt tt trn b mt thu tinh ngi ta thng dng cc phng php gia cng trang tr b mt. Thng dng: + Mi v nh nhn thu tinh bng phng php c hc, ho hc v nh nhn bng la. Bn cnh nh mi v nhn b mt thu tinh ngi ta cn khoan l, phun ct v to thu tinh bng tuyt. + Trng mng mng kim loi ln b mt thu tinh bng phng php vt l. y trng mng mng kim loi ln b mt thu tinh bng phng php bc hi v bng phng php phun t m cc. + n mn m v in du. + Trng mng mng SiO2 ln b mt thy tinh. + Trng bc mc ch tng phn x nh sng cho thu tinh. + Trang tr men mu v khuch tn in ln b mt thu tinh. 8.1. MI V NH NHN C HC Mi l lm cho sn phm c hnh dng nht nh b mt sn phm ng u. nh nhn l tr li cho thu tinh bng long. Hai qu trnh ny c bn cht khc nhau nhng lin quan cht ch vi nhau, thng dung gia cng b mt cc sn phm thu tinh cn truyn sng cao nh knh t, knh trong cc quy hng, gng soi,... 8.1.1. Mi thy tinh - Bn cht ca qu trnh mi thy tinh nh sau: Vi tc dng ca bn mi v cc ht vt liu mi to trn b mt thy tinh cc vt ct v vt nt. Ti cc vt ct v vt nt trong qu trnh mi th s b bc dn i theo chiu su ca vt nt l lp bc ni. Tp hp cc vt nt lm cho b mt thy tinh tr nn m nhm. Di lp bc ni l lp rn chm, lp ny sinh ra do cc vt rn nt n su vo trong thy tinh. Lp rn ny thng c b dy bng vi ln chiu su ca lp bc ni. to ra b mt c nh nhn cn phi loi lp thy tinh trn b mt c chiu dy khong 2.5 3 ln chiu dy lp bc ni khi trn b mt sn phm vn cn nhng vt nt ring bit. Nu yu cu b mt nh nhn cao hn na th cn phi loi b i ton b lp thy tinh b ph hy khi mi. - C th chia qu trnh mi ra lm hai giai on: + Giai on u c th gi mi ph hay mi th. N to ra hnh dng tng i chnh xc, loi b nhng ch mp m khng bng phng trn b mt. + Giai an sau l mi tinh. To ra b mt tht chnh xc v lp mng m mn. Tu theo ch mi c th to ra cc lp bc v rn chm c chiu su khc nhau. iu ny

http://www.ebook.edu.vn 62 c nh hng n nng sut mi. Trong giai on mi mn iu quan trng l tm cch bc i lp bc ni c chiu su cc tiu, v khi nh nhn b mt nhn bng v nh cn loi i ton b lp bc ni v phn ln lp rn chm. Nu chiu dy ca lp tng ln th thi gian nh nhn s ko di ra. Do yu cu ca tng giai an bao gi ngi ta cng dng ht mi c kch thc ln sau chuyn sang ht mi c kch thc nh hn. Nng sut mi ph thuc vo cc yu t: - Bn cht ca vt liu mi: Ht vt liu mi nm di bn mi ch c th truyn cho thu tinh mt lc nh hn lc ph v ht mi, do nng sut mi ph thuc vo bn ca ht mi. Ht mi c bn v cng cng ln lng thu tinh c mi trong mt n v thi gian cng nhiu. Nu coi lng thu tinh c loi ra khi mi bng ct l 1 n v th bng corun c in l 4,8 (trong cng iu kin mi). ln ht mi th c xc nh bi trng thi b mt thu tinh v chiu dy ca lp thu tinh cn bc. Bt mi thng dng ct, crun c in, crun t nhin v cacborun. Khi s dng bt mi cn ch cc tnh cht sau: bn, cng, kh nng v vn thnh cc mnh nhn sc ca bt mi. Ht mi c bn v cng th lng thu tinh mi ra trong mt n v thi gian cng nhiu. Thc t mt loi bt mi bao gi cng c kch thc khc nhau, loi ht no chim t l cao nht ht c coi l ht c bn ca nhm vt liu . - C ht mi: C th chia lm 3 loi nh sau: + Ht mi: 2500 150m + Bt mi: 150 28m + Bt mn: 28 3,5m C ht mi cng to chiu su lp bc ni cng ln. Khi sn phm thu tinh c mi tt chiu su khng vt qu 3 3,5m. Khi mi cn thn th chiu su c th t 2 2,5m. - Lng vt liu mi: Thc t thng ln hn lng bt mi ti u 10 15% v phn ln b vng ra khi mt thu tinh do tc dng lc ly tm ca bn mi. tng nng sut mi cn phi duy tr c mt lng bt mi ti u di bn mi. Nu lng bt mi nh hn lng ti u th lng thu tinh c loi ra s gim i. Nu lng bt mi ln hn lng ti u nng sut mi cng khng tng ln c v vt liu mi s b hao mt cch v ch. Vi mi loi my mi, lng bt mi ti u thng c xc nh bng thc nghim v n ph thuc vo kch thc bn, p lc ring, kch thc ht v bn cht ca vt liu mi. - Mt huyn ph mi: L t l gia lng nc v lng bt mi, thng dao ng trong khong 4:1 10:1 (lng : rn). Khi mt huyn ph qu ln b mt thu tinh xut hin vt xt v bt mi nhiu, nc t cc ht bt mi rt kh phn b u di bn mi. Nu t bt mi qu p lc ca bn mi tc dng ln mi ht bt mi s tng ln v cc ht bt mi s lm xt b mt thu tinh. - p lc bn mi: Tng p lc bn mi nng sut s tng ln. p lc ring mi thng dao ng t 60 300KG/cm2. - S vng quay ca bn mi: Tng s vng quay ca bn mi cng tng c nng sut mi nhng ng thi tiu tn bt mi cng tng ln do bt mi b vng ra nhiu hn. - Vt liu lm bn mi: Khi chn vt liu lm bn mi cn ch n cng chu mi mn. cng tng nng sut mi tng. chu mi mn cng tt cng d gi p lc mi ti u. Thng dng gang lm bn mi th. Mi mn dng vt liu mm v n hi hn nh ng, ng thau (ng thau l hp kim ng vi km 20-35%; cn ng thanh l hp kim ng vi Sn, Si, Al, Mn.tr Zn). - Ngoi ra nng sut mi cn ph thuc vo cht lng thu tinh cn mi. Thu tinh cng km bng phng, kch thc sn phm cng km chnh xc th lng thu tinh mi i cng nhiu. iu lm chm i qu trnh mi m cn lm gim cht lng thu tinh c nh nhn v n gia

http://www.ebook.edu.vn 63 cng khng ng u trn ton b din tch sn phm, thu tinh gia cng lu trn my tnh cht quang hc ca n gim i. 8.1.2. Mi cnh v mi hoa Mi cnh Sau khi tm knh c to dng bng dao ct hay bng my ct, cc cnh ca n vn cn sc d gy st thng v khng c tnh thm m. V vy ngi ta cn mi cc cnh cn sc ny bng cc thit b nh: a mi, my mi c kh. - a mi: L mt chic a bng thp trn b mt c ht mi hoc c lm nhm. V mi bng tay nn kh t c phng mong mun. Ta ch dng a mi vi mc ch lm cho sn phm khng cn sc cnh. - My mi c kh: mi cnh to cc gc vt mong mun, lm cho sn phm tng tnh thm m. Mi hoa Mi hoa tng t ging mi cnh, ch khc ch l mi hoa ta a sn phm cn mi vo bnh xe bng mi hoc bng kim cng ang quay mi theo hoa vn m ta v trc ln sn phm hoc do ngi th sng to. Sn phm sau mi thng c nh nhn to bng long. 8.1.3. nh nhn c hc Mc ch Vic nh nhn l lm cho b mt m nhm ca sn phm sau khi mi tr nn phng phiu, trong sut v bng long. Qu trnh nh nhn Khi nh nhn trn b mt thu tinh hnh thnh mt lp mng gel axit silisic mn, lp mng ny s b bn nh nhn cun i. Bt nh nhn mt mt b hp th bi lp mng , mt mt chng b dnh cht vo bn nh nhn. Do bn nh nhn chuyn ng lp mng b cun i, trn b mt thu tinh mi to thnh li xut hin lp mng mi. Qu trnh c tip din cho n khi thu tinh hon ton trong sut. Nng sut nh nhn ph thuc vo nhiu yu t: - Cht lng b mt c mi: B mt thu tinh mi cng nhn th cng d dnh nhn ngha l nng sut s tng. - Bn cht vt liu nh nhn: tng nng sut qu trnh nh nhn ta cho thm ph gia rt ngn qu trnh nh nhn vo, thng l dung dch crocus, nng sut nh nhn c th tng t 15 20%. Cc loi vt liu nh nhn gm c: Crocus (.Fe2O3 mu ), c th dng corun c in, corun t nhin, SiC. Ngoi ra cn dng polirit, vt liu ny nh nhn rt tt nhng gi thnh rt t do phi ch n hiu qu kinh t khi chn vt liu nh nhn. Hin nay vt liu nh nhn ch yu dng l crocus dng c kt (cc ht lin kt c hc) kch thc t 5 - 28. - Lng bt nh nhn a vo my trong 1 n v thi gian. Mun t nng sut cao hn phi khng ch lng huyn ph a vo ti u. Mt huyn ph khng c tng qu 1.15g/cm3. Nu cao qu trn bn nh nhn s xut hin lp v hnh thnh v v th tin trnh qu trnh nh nhn s b ph v. - pH ca huyn ph: Khi pH ca huyn ph nm trong khong 3 9 qu trnh nh nhn khng b nh hng nhng vt ra khi gii hn ny tc nh nhn s b gim i. - p lc ca bn nh nhn: Tng p lc nng sut nh nhn tng ln. p lc nh nhn dao ng trong khong 30 130 g/cm2 . Nu qu c th lm v sn phm v hin tng qu nhit. - S vng quay ca bn nh nhn: C th tng tc nh nhn bng cch tng s vng quay ca bn nh nhn, thng tc vo khong 4 7m/s. Cn ch khi bn nh nhn quay qu nhanh huyn ph d b vng ra khi bn v ch tip xc ca bn nh nhn vi b mt sn

http://www.ebook.edu.vn 64 phm s b vi phm. - Loi bn nh nhn: Bn mi nh nhn c lm bng vi n bc hoc bng vt liu khc. Thay i cu to bn nh nhn tc nh nhn cng b thay i theo. - Nhit : Qu trnh nh nhn c tin hnh nhit khong 70oC. Tng nhit khng nh hng n qu trnh nh nhn nhng thng lm v thy tinh v qu nhit. Nu nhit b mt thu tinh nh hn 60oC nng sut nh nhn gim i rt nhiu. 8.2. PHNG PHP NH NHN BNG LA B mt sn phm sau khi mi khng qua nh nhn bng c hc m c nh nhn bng la. Trc y ngi ta a sn phm qua mi vo khi ca la chy bng ci. B mt ca sn phm dn dn c bao ph bi mt lp mui than. Tng nhit lp mui than ny chy ng thi lm nng chy c b mt sn phm thu tinh. y ngi ta s dng 2 yu t sao cho b mt thu tinh nng chy m ton b sn phm khng b bin dng. l: 1. Thu tinh dn nhit km 2. Lp mui than hp th nhit cao, dn nhit tt. Khi nhit cao, lp mui than bc chy to nhit cao lm b mt thu tinh nng chy. Do thu tinh dn nhit km v trong thi gian ngn nn tuy nhit b mt trn im mm nhng ton b sn phm khng b bin dng. B mt thu tinh nng chy di nh hng ca sc cng b mt, s bng phng xo ht cc vt nt nh. Ngy nay, ngi ta nh nhn thu tinh bng la t cht t c nhit tr cao v khng gian t phc tp hn nhng v bn cht vt l vn nh trc. 8.3. NH NHN BNG PHNG PHP HO HC 8.3.1. Nguyn tc Lm cho b mt ca thu tinh sau khi mi c phng phiu bng long bng cch ho tan chng trong dung dch HF v H2SO4. S tc ng ca HF v H2SO4 ln thu tinh chia lm hai giai on. Giai on 1 Tc dng ca HF tha ln thu tinh : Na2O.SiO2 + 6HF Na2SiF6 + 3H2O K2O.SiO2 + 6HF K2SiF6 + 3H2O PbO.SiO2 + 8HF PbF2 + SiF62 + 2H+ + 3H2O CaO.SiO2 + 8HF CaF2 + 2H+ + SiF62 + 3H2O MgO.SiO2 + 8HF MgF2 + 2H+ + SiF62 + 3H2O SiO2 + 6HF SiF62+ 2H+ + 2H2O Giai on 2 Cc phn ng xy ra do tc dng ca H2SO4 Na2SiF6 + H2SO4 Na2SO4 + SiF62- +2H+ K2SO4 + SiF62- + 2H+ K2SiF6 + H2SO4 PbF2 + H2SO4 PbSO4 + 2HF MgSO4 + 2HF MgF2 + H2SO4 CaSO4 +2HF CaF2 + H2SO4 SiF4 + 2HF 2H+ + SiF62 HSO3F + 2H2O HF + H2SO4 Nh vy trong b nh nhn lun c mt cc thnh phn: HF, H2SO4, HSO3F, H2O, mui sunfat, mui florua, silicoflorua, H2SiF6. Trong giai on mt cc sn phm sinh ra do tc dng ca HF vi thu tinh l nhng mui

http://www.ebook.edu.vn 65 khng tan hoc kh tan. Chng bm ln b mt thu tinh lm cho b mt m i v to ra mt lp bo v khng cho HF xm nhp vo na. Giai on hai: Dng H2SO4 ho tan lp mui lm cho thu tinh sng long bng phng hn. 8.3.2. Tc dng ca H2SO4 - Chuyn cc mui kh tan ca F, SiF62- thnh sunfat d tan. - To ra hp cht HSO3F iu chnh lng HF trong dung dch trong b nh nhn. - Cung cp H+ to ra HF t SiF6 2- cho dung dch trong b nh nhn. - Cc tc dng ca H2SO4 cho ta thy khng c mt loi axit no c th thay th H2SO4 c th thc hin ba nhim v. 8.3.3. nh hng ca nng axit n qu trnh nh nhn Nng HF v H2SO4 c nh hng rt ln n cht lng cng nh tc nh nhn. HF nh hng n cng ho tan ca thu tinh. H2SO4 nh hng n cht lng ca b mt ca thu tinh. Lng mi axit c s dng tu thuc vo tng loi thu tinh, nng ca b lm vic. Tc ho tan ca lp thu tinh bn ngoi trong b gia cng khng ch ph thuc vo trng thi ca b mt ca thu tinh sau khi mi m cn ph thuc vo t l ca mui tan c trong nc, sn phm phn ng ca dung dch gia cng vi thu tinh. iu quan trng nht l phi tch ht sn phm ca phn ng khi b ca thu tinh, khng n kt tinh bm cht vo b mt sn phm. C th b mt sn phm mi bng phng, trong sng v bng long. Mt khc trong nhng iu kin khc nh nhau mt li s tan nhanh hn mt lm. Do mun nh nhn thu tinh bng phng php ho hc thu tinh phi mi ln cui bng vt liu mi nh ht. SO SNH U NHC IM CA CC PHNG PHP NH NHN nh nhn bng c hc u im Qu trnh thc hin tng i n gin, d iu chnh chiu dy ca lp thu tinh b mt cn nh nhn, t gy hi sc kho trong qu trnh lm vic, c th dng ph gia tng nng sut nh nhn. Nhc im Cho nng sut cha cao, khng nh nhn c cc sn phm cng lc v c hnh dng phc tp. Vi cc sn phm quan trng phi dng vt liu nh nhn t tin (polirit). ng dng Phng php ny ch p dng nh nhn cc loi knh dng trong cng nghip ch to t, lp t quy hng, xy dng nh ca, sn phm thu tinh quang hc, Phng php nh nhn bng la u im Cho nng sut cao hn nh nhn bng c hc. Trong qu trnh nh nhn khi tri qua nhit cao nh vy b mt sn phm s chy mm lm cho cu trc ca b mt ca thu tinh s c sp xp li, ng sut vnh vin trong sn phm s phn b li, cc vt xt, vt nt s khng cn na, mt khc thnh phn ho ca thu tinh b mt s thay i, kim s bin mt i do b bay hi to lp thu tinh b mt giu SiO2 lm tng bn nhit, bn ho sn phm. Nhc im Lm v trn cc ni sc cnh ca sn phm. ng dng nh nhn bng la c s dng trong cc trng hp sau: + t nng cnh hoc u ca cc sn phm

http://www.ebook.edu.vn 66 + nh nhn cc sn phm n trang + Trong sn xut knh tm theo phng php ko ni (Float- process) nh nhn bng phng php ho hc u im Nng sut nh nhn theo phng php ho hc cao hn nhiu so vi phng php nh nhn bng c hc v nh nhn nng la. c s dng cho hng lot sn phm cng lc v c hnh dng phc tp bt k. Nhc im Thit b cng knh, phc tp, c hi, nc thi sau khi qua x l mi c a ra ngoi. ng dng Phng php ny c th s dng cho ton b cc sn phm thu tinh, c bit l thu tinh m ngh, thu tinh dn dng nh ly, tch, cc, bnh hoa v.v 8.4 KHOAN L, PHUN CT V TO THU TINH BNG TUYT 8.4.1. Khoan l: C ba thit b 1. Thit b bng kim loi cng hoc t cc ht diamant p li. 2. Thit b t ng kim loi c s tr gip ca cc ht mi. 3. Thit b khoan siu m c s tr gip ca cc ht mi. Hai thit b u khi khoan l chuyn ng xoay v ch to c l trn. Thit b khoan siu m c th to l c hnh dng t do. N dao ng vung gc vi b mt thu tinh vi tn s t nht l 20.000 dao ng/s. Ht mi phi dng loi cng nh bt diamant, B4C. Khi khoan cn phi lm lnh v tr khoan. Tc nhn lm lnh c th l nc, petrolef, du thng. Tc dng ca cht lng ny l loi nhng thu tinh vn khi khoan ra ngoi v y cc ht mi vo trong gip qu trnh khoan. 8.4.2. Phun ct y l phng php hay dng gia cng b mt knh tm. Bng cch di trc tip ht mi ln b mt knh. S va chm nhiu ln ca cc ht mi ri ln mt knh s to lp mng m ging nh khi mi th thu tinh. Chiu su lp b mt b ph hu khong 20 - 30, v lm gim truyn sng ln hn 10%. Loi sn phm ny c dng trong cc phng tin giao thng, trong kin trc v m thut,... Vi phng php phun ct ngi ta co th to b mt m trn ton b tm knh m cng c th ch mt phn hoc theo hoa vn ty . Thit b sn xut cho phun ct rt a dng v lm vic theo nhiu nguyn tc khc nhau: 1. Cho ct ri t do t thit b cha trn cao xung b mt thu tinh. 2. Phun vi p lc ln huyn ph mi. L bn sn phm dng to thu tinh bng tuyt. 8.4.3. To thu tinh bng tuyt y l mt phng php gia cng trang tr b mt sn phm thu tinh. N to trn b mt thu tinh nhng hoa vn c hnh dng nh bng tuyt trng. Nguyn tc to hnh: Dng thu tinh qua phun ct hoc mi th. Ngi ta ph ln b mt m nhm ca thu tinh mt lp keo. Qua sy lp keo co cm li v s nt n thnh nhng mnh nh. Lp keo ny bm chc vo b mt thu tinh khng ch bng lc l hc m c lin kt ha hc. Thu tinh bng tuyt khng trong nhng thu quang ca n ch km thu tinh trong 5%. Sn phm ny c s dng lm knh ca s. Qu trnh sn xut thy tinh bng tuyt: - Chun b thy tinh: Thu tinh qua mi th hoc phun ct.

http://www.ebook.edu.vn 67 - Chun b dung dch: Dng keo da tru v keo xng vi t l 2:1. Hai loi keo ny khc nhau v kh nng dnh kt v thi gian ng rn. + Hn hp keo trng n trong nc nhit thng 10h. N s xut hin dng nm xp v n s ho tan hon ton khi un trn bp cch thu. Nu dng ngn la un trc tip th tnh keo v tnh dnh kt s mt. + Ph keo: Dung dch keo c rt hoc qut ln b mt thu tinh. Phi to trn b mt thu tinh mt lp mng u n, dy t 0.15 0.35mm. Nu chiu dy ny nh s khng ng sut cn thit gy nt thu tinh. Nu chiu dy ny vt qu gii hn s khng xy ra hin tng cn thit to bng tuyt. Thay i chiu dy lp keo ph s nh hng n kch thc hoa vn. Cng mng bng tuyt cng nh mn. + Sy trc: Bng knh nm ngang nhit thng. Qu trnh ng cng s xy ra v ko di vi gi. + Sy: dng ng bng knh ln, nhit sy 30 40oC. Thi gian ko di 12 18h (ph thuc vo chiu dy lp ph). + Ra: Sau khi sy xong phi ra sch lp keo bng nc nng. 8.5 TRNG MNG MNG KIM LOI LN B MT THU TINH BNG PHNG PHP VT L 8.5.1. KHI NIM V LNH VC NG DNG Trng mt mng mng kim loi ln b mt thu tinh bng phng php vt l. Hay dng hai phng php l: - Phng php bc hi cc kim loi trong chn khng. - Phng php phun kim loi trong chn khng t m cc. C hai phng php u to ln b mt thu tinh mt mng mng t nhng ht kim loi nh. Cc qu trnh lm vic u xy ra trong mi trng chn khng trong mt chung thu tinh. Phng php vt l ny ngy cng c s dng nhiu trong k thut. Trng kim loi ln cht do, mica, gm, Trng cc loi gng dng trong quang hc, k thut in, k thut in t, Phng php u khng nhng c th to cho ta nhng gng cao cp m cn to c cc sn phm c b mt sng long, c bit dng trng nhm. Phng php th hai to cho chng ta nhng dng c lc nh sng, c bit dng trng mng bch kim. 8.5.2. TRNG KIM LOI BNG PHNG PHP BC HI Phng php ny hot ng da trn nguyn tc: Khi t nng mt kim loi n mt nhit th kim loi c kh cao hn im nng chy ca n mt t (trong mi trng chn khng) nng bc hi theo nhng ng thng i mi hng v cui on ng chuyn vn t do dng ht kim loi lng li trn vt cn trng thnh mt lp mn mng u n. Qu trnh lm vic xy ra khi p sut trong chung thu tinh t n tr s kh b. Khi nhit tng dn ln kh t kim loi tch ra, cc lp kim loi trn mt v mt s cht bn bc hi i, khi t n nhit lm vic cng nh khi c chn khng cn thit, dng b phn nam chm m ca a vt cn trng kim loi n ly dng ht kim loi bc hi qu trnh bt u. Cc thit b dng bc hi thng l Wonfram nng chy 35000C, nhng i vi ng, Bc nn dng thit b bc hi l Molipden v n c kh nng thm t hn Wonfram. Kim loi s bc hi khi t nng bng dng in n nhit cn thit. Mun th th trc tip cho dng in qua si dy kim loi cn bc hi hoc qua si dy bng Molipden hay Wonfram. Kim loi s chy ra v bin thnh git, nh sc cng b mt ca bn thn v kh nng thm t ca

http://www.ebook.edu.vn 68 Molipden hay Wonfram s dnh vo si dy dn in ang nng v dn dn bc hi. Nu v mt l do no kim loi cn bc hi khng th dnh trn dy Molipden hay Wonfram di dng git lng, ta cho chng vo mt chn hay mt thuyn con bng kim loi khc kh nng chy hoc t nng kim loi bng dng in cm ng, cao tn. Hnh v:
2

1/ vt cn trng kim loi 2/chung thy tinh 3/Kim loi cn bc hi 4/ i n p k 5/ i n bm chn khng

4 5

8.5.3. TRNG KIM LOI BNG PHNG PHP PHUN T M CC Phng php ny hot ng da trn nhiu hin tng phc tp khi cho dng in phng qua mt khong chn khng. Tc dng ca cc in tch trong khong chn khng km theo hin tng chuyn dch ca dng nguyn t trung tnh ca cc kim loi t m cc n b mt ca vt cn trng kim loi nm trong khu vc tch in. Dng nguyn t trung tnh ny lng li trn b mt sn phm nm trn ng i ca n, mt phn lng li bn trong chung ca thit b. Lun duy tr p lc thp v khng i trong chung. Cc m lm bng kim loi cn phun, cc dng lm bng nhm hoc st. Trong giai on u ht kh trong chung bng bm chn khng (10) to chn khng s b qua ng dn kh (11) v cc van (12), (13) trong khi cc van di u ng kn. Khi t n chn khng s b ta m bm phun kh (14) tip tc ui kh ra bnh cu, trong khi cc van bn trn u ng v van (15), (16) m ra. chn khng cn thit trong thit b, thot tin do bm chn khng to ra ( chn khng s b khong trn 5.10-3 2.10-3mmHg) v v sau do bm phun kh. Nu chn khng s b l 102 10-3mmHg th bm phun kh c th tip tc t n chn khng 10-5 5.10-6mmHg. Qu trnh phun kh xy ra t 10 20 pht n vi gi, tc phun tng ln khi cng dng in v hiu th tng ln. Khi dng in qu mnh, m cc b nng ln rt nhiu cn phi lm lnh bng nc. Thc t cho thy rng: Mun c chiu dy lp kim loi trn sn phm cn trng u n th din tch ca m cc phi ln hn din tch ca sn phm 20 25%. Mt khc, mi khong cch t

http://www.ebook.edu.vn 69 m cc n b mt ca sn phm phi ng nht, do khi trng kim loi trn mt sn phm c dng bn cu th m cc cng phi c nhng nt un lng tng t. Hnh v: S trng kim loi
2 1 3

10

1/ Nc 2/ m cc 3/ V cch li 4/ Vt cn trng 5/ S cch in 6/ Dng cc 7/ i n bm 8/ i n p k 9/ Kh 10/ cao su

bng phng php phun t m cc

11 13

12

14

10

16

15

17

8.6 N MN M V IN DU
8.6.1. MC CH To ra cc mng khuch tn nh sng trn b mt sn phm hoc nhng dng c chiu sng du mt bng in. Thng s dng dung dch HF v mui ca n nh: NH4F, KF. 8.6.2. C S HO HC Tng t nh nh nhn, HF v mui ca n tc dng ln b mt thu tinh to ra cc mui florua v silicoflorua ca cc kim loi kim, kim th v amn. Cc phn ng xy ra khi nhng thu tinh h SiO2 Na2O K2O CaO trong b n mn m: SiO2.xH2O + 4HF SiF4 + (2 + x)H2O

http://www.ebook.edu.vn 70 2 SiF4 + 2F SiF6 Na2SiO3 + 6HF Na2SiF6 + 3H2O CaF2 + 2H+ + SiF62- + 3H2O CaSiO3 + 8HF K2SiF6 + 3H2O K2SiO3 + 6HF Na2SiF6 + 2F SiF62- + 2NaF K2SiF6 +2F SiF62- + 2KF (NH4)2SiF6 + 2F SiF62- + 2NH4F T cc phng trnh trn cho ta thy: + T nng HF v axit silicoflorua phn ly ta d dng xc nh c nng H+. Lng H+ trong b l iu kin k thut v c bo ton trong sut qu trnh. + ng thi vi s to thnh axit silicoflorua phn ly l s xut hin cc silicoflorua kim. Cc mui ny c nng qu nh nn khng c tc dng n mn m. y ngi ta iu chnh sao cho ch c tinh th (NH4)2SiF6 v K2SiF6 kt tinh trn b mt sn phm. Chn loi (NH4)2SiF6 v K2SiF6 v: - Mui amn c ho tan ln hn mui K, Na cho nn lng mm mui lun t, tinh th pht trin ln. Tinh th mui K nh nhng pht trin ng u hn mui Na. - Tinh th mui amn v K c dng tinh th hnh que thun li cho qu trnh n mn m. Ngc li tinh th Na dng tm n ph ln b mt thu tinh khng cho dung dch n mn m xm phm vo nn qu trnh n mn khng hon chnh. Ngoi ra ngi ta c th cho thm vo dung dch mt s cht khc lm tng nht nh: BaSO4, destrin, melasa, 8.6.3. QUY TRNH N MN Qu trnh n mn c tin hnh theo hai cch: 1. Dng hn hp n mn di dng bt nho. 2. Dng hn hp n mn di dng dung dch. Dng hn hp n mn di dng bt nho Ta nghin mn hp cht NH4 cng vi ph gia BaSO4 + H2O lm sao cho hn hp dng bt nho khng t chy c nhng phi bm dnh ln b mt thu tinh. Sn phm thu tinh c lm sch b mt bi dung dch soa hoc HF long sau dng bt lng v ln b mt sn phm vi chiu dy lp bt nho khong 0.5 1mm. Sau khi v xong yn khong 5 10 pht ri ra sch bng nc nng 60oC, ly bn chi v vi mm co lp bt nho ra. tng nhanh qu trnh n mn ngi ta thm HF vo nhng khng c qu nhiu v hi bc ln c. Dng hn hp n mn di dng dung dch Lm sch b mt sn phm bi dung dch HF long Chun b dung dch n mn bng cch ho tan NH4F v KF hoc cc thnh phn khc trong dung dch HF hoc K2CO3. Sau thi gian lm vic ch cn cung cp thm HF v cc thnh phn khc iu chnh. Cc sn phm n mn c gi trong cc gi lm bng si Cu hoc nha c nhng vo b n mn t 5-10 pht. Sau khi n mn xong phi ra tht k bng nc nng cn khng v sau s kh ty cc sn phm phn ng cn li. 8.6.4. NH DU, IN DU LN SN PHM Mun in du hiu nh my ln sn phm ta dng hn hp c thnh phn: Oxyt bc : 60 phn trng lng Bt thu tinh d chy : 15 phn trng lng

http://www.ebook.edu.vn 71 (thu tinh borac ch) Hn hp glyxrin + mt : 50 phn trng lng In ln sn phm v qua qu trnh gia cng nhit 450oC, oxyt bc b kh thnh bc kim loi gn cht vo thu tinh to ra du mu vng. 8.7.1. MC CH Trng mng mng SiO2 ln b mt thu tinh vi hai mc ch chnh: - Tng truyn sng ca thu tinh - To b mt m. 8.7.2. TO SN PHM C B MT M Mun c cc bng n in hay cc b phn chiu sng c b mt m, kh nng khuch tn nh sng tt ta thng dng este silico tylic. l mt cht lng khng mu iu ch t phn ng: SiCl4 + 4C2H5OH Si(OC2H5)4 + HCl Trng mt lp este silico etylic tht mng ln b mt sn phm ri em t. Mt cht nh khi hnh thnh, gm nhng ht tinh th SiO2 nh, ht c kch thc 0,03 0,3 v cc sn phm khc ca phn ng: Si(OC2H5)4 + 12O2 SiO2 + 8CO2 + 10H2O SiO2 hnh thnh lng li trn mt sn phm, thot tin khng bn v xp, d b bong. Mun gn cht n vo sn phm, gia cng thm bng hi nc qu nhit, cc ht SiO2 s chuyn sang mt mng keo SiO2 bn chc, phn b u n. u im ca phng php ny so vi phng php n mn bng HF - Khng c. - Cng c hc ca sn phm qua gia cng khng b nh hng. - Qu trnh sn xut c c kh ho d dng. 8.7.3. TO SN PHM C MNG TRONG SUT TRN B MT Trng mt mng SiO2 trong sut trn b mt thu tinh khng nhng truyn sng ca thu tinh c th tng ln m kh nng chu tc dng ca mi trng m ca thu tinh cng tng ln. Mun c mng SiO2 trong sut trn mt thu tinh nh th ta da vo phn ng thu phn este silico tylic Si(OC2H5)4. Qu trnh tin hnh nh sau: Dng pipet cho mt lng dung dch Si(OC2H5)4 cn thit ln b mt sn phm c kp cht vo mt my quay vi tc 2 8 nghn vng/pht. Dung dch s lan nhanh trn b mt thu tinh thnh mt lp mng v b thu phn. Si(OC2H5)4 + 4H2O H4SiO4 + 4C2H5OH Axt octo silicic lng thnh lp mng trn b mt thu tinh khng bn chc, phi kh nc ca n hnh thnh mt mng SiO2 c dng thu tinh trong sut c ch s khc x khong 1,44 1,46. Mun th em gia cng nhit sn phm 100 110oC trong khong 2 3h. H4SiO4 SiO2 + 2H2O 8.7.4. CC PHNG PHP LM TNG, GIM PHN X CA KNH TM tng phn x ca knh tm Ph mng mng xyt c chit sut cao nh TiO2, Fe2O3, SnO2. Mng mng ny khng nhum mu, khng hp th nh sng, khng lm gim truyn sng m ch lm tng phn x nh sng trn b mt sn phm thy tinh. Ta bit rng t phn x cao nht th chiu dy quang hc ( n.d) ca mng ph phi bng
1 chiu di bc sng ca tia ti: n.d = 0,25 4

8.7 TRNG MNG MNG SiO2 LN B MT THU TINH

http://www.ebook.edu.vn

72

Sau khi t chiu dy d cho phn x cao nht ny th ngi ta thy rng nu tng chiu dy lp ph ln na phn x s gim v gim n nh nht n.d = 0,5. Tng chiu dy d tip th phn x li tng v lp li theo quy lut sau: n.d = 0,25.m Khi m l s l s cho phn x cao nht. Xc nh phn x nh sng cao nht Rmax
n2 n Rmax = 12 n +n 1
2

n1: chit sut ca lp ph n : chit sut ca thy tinh. Ta bit, nh sng n vi b mt thy tinh l tng hp ca nhiu tia sng c bc sng khc nhau nn vic tnh ton phn x ton b l khng n gin nn ch quan tm n: lp ph b mt phn x cao nht trong vng bc x quang ph no v s phn x y l phn x c chn lc. ph mng bn dn ny ln knh tm ngi ta tin hnh bng nhiu cch: 1. Ko bng knh trong dung dch. Dung dch cha v d nh hp cht titanat hu c. Hp cht ny s bm ln b mt bng knh mt lp mng v sau khi qua gia nhit n s hnh thnh mng TiO2 c chit sut cao. 2. Phun dung dch mui kim loi dng sng hay hp cht hu c cha kim loi ln b mt thy tinh nng. V d: To mng xyt Fe2O3 + SnO2. Mng bn dn ny c sn xut nhiu ni trn th gii. cng ho Sec di tn Reflex, c l Carolex. Ngi ta dng loi thy tinh c mng ny chng li s bc x cc l nung. V vi thu quang khong 75% th thu nhit ca thy tinh ny ch 15% khi ngun nhit xp x 1000oC. Sn phm ny cn c dng trong xy dng nh ca lm du nh nng mt tri cho khng gian bn trong mt hn. gim phn x ca knh Ta bit knh tm thng thng c phn x trn mt b mt l 4%. S giao thoa nh sng trn nhng mng mng khng ch lm tng m cn lm gim phn x ca b mt knh tc lm tng thu quang ca sn phm thy tinh. Mun gim phn x ca thy tinh ngi ta ph mng mng c chit sut nh hn chit sut ca thy tinh. Tc dng gim phn x cng cao khi s chnh lch chit sut gia thy tinh v lp mng cng ln. iu kin t phn x thp nht cng tng t nh trn l: n.d = 0,25 n1 : Chit sut ca lp ph n : Chit sut ca thu tinh d : Chiu dy hnh hc ca lp ph n.d : Chiu dy quang hc Trong :
n2 n Rmin = 12 n +n 1
2

phn x bng 0 khi n1 = n V d: Thy tinh c n = 1,52 th lp ph c n1 = 1,23. Trong thc t hay ph mng SiO2, MgF2, Na3AlF6 chng c chit sut ln hn 1,23 nn khng tho mn iu kin trn m chng ch c tc dng lm gim phn x.

http://www.ebook.edu.vn

73

8.8 TRNG BC
8.8.1. MC CH Tng phn x nh sng cho thy tinh. 8.8.2. C S HO HC Da vo cc phn ng trng gng m y l da trn c s s kh ca mui Bc trong mi trng kim. Khi trng Bc ln thu tinh thng c cc phn ng ho hc xy ra: AgNO3 Ag+ + NO3 Ag+ + OH AgOH Ag2O + H2O AgOH + e (cht kh) Ag + H2O + 0.5 O2 Nhng AgOH rt t tan do phi a v dng phc [Ag(NH3)2]+, phc ny c kh nng thu phn cho AgOH cn thit cho qu trnh kh. Do vy dung dch trng Bc gm c : AgNO3, NaOH, NH4OH v cht kh . S phn ng c tm tt nh sau: NaOH NH4+ Na+ + + AgNO3 OH H2O + + + Ag+ [Ag(NH3)2]+ NH3 + NO3 AgOH + e Ag + 0.5H2O + 0.5O2 0.5Ag2O + 0.5H2O Tc dng ca NH4OH: + Cung cp OH cho qu trnh to Hydroxyt Bc: OH + Ag+ AgOH + Cung cp NH3 to phc [Ag(NH3)2]+ trnh to Ag2O mu nu Tc dng ca NaOH: + Cung cp OH phn ng sau: NH3 + H2O OH + NH4+ v bn tri. + Cung cp OH to ra AgOH Cht kh (cung cp e): L nhm CHO, thng dng l ng.

to ra monosacharit c gc CHO. (CnH2nOn ) + H+ Mun qu trnh trng Bc thm nhanh thm tt, ta gia cng s b b mt thu tinh bng dung dch clorua thic II (SnCl2.H2O), trn mt thu tinh s c nhng ion thic, sn phm ca qu trnh thu phn SnCl2 l: SnCl2 + 2H2O Sn(OH)2 + 2HCl Hydroxit nm trong dung dch thic trng thi keo, phn b thnh lp hp th u n trn b mt thu tinh. Phn t Sn(OH)2 c tc dng kh, n rt ngn qu trnh trng bc rt nhiu v cng vi cht kh n a phn ng n cng. 8.8.3. QUY TRNH TRNG BC Gm c 4 bc:

to

http://www.ebook.edu.vn 74 Bc 1: Chun b b mt thu tinh, cht lng ca qu trnh trng bc ph thuc vo rt nhiu khu ny. + nh nhn b mt thu tinh + Ty sch cc cht bo, cht hu c c trn b mt thu tinh bng HNO3 hoc bng hn hp axit sunfurit v Bicromatkali (H2SO4 + K2Cr2O7) + Ty sch lu hunh bng dung dch SnCl2 0.05 0.1 % + Sau cc qu trnh ra, b mt ca thu tinh hon ton thm t cht lng v cho n khi trng bc, thu tinh lun lun c ngm trong nc ct. Bc 2: Chun b dung dch trng bc: + Bnh 1: Ho tan AgNO3 vo trong nc ct va khuy va cho NH4OH vo cho n khi c xut hin kt ta th thm NH4OH vo cho n ht. + Bnh 2: Ho tan NaOH vo 1 lt nc ri sau cho bnh 1(khng c ngc li). + Bnh 3 : Ho ng trong nc ri cho H2SO4 vo ho tan sau un si khong 30 pht. Bc 3: Trng Bc. + Vi sn phm b mt ln phi b b bng sp ong, parafin, sau trn cc dung dch ph ln b mt cn trng dy 1cm, vi pht cho lp bc dy dn sau dung dch tha ra ri ra thu tinh bng nc ct hay bng dung dch etylic ri kh (dung dch tha thu hi). + i vi sn phm rng th cho dung dch bc vo trc sau a trc tip dung dch kh vo ri a ln my lc u sau mt thi gian nht nh th dung dch tha ra ra bng nc ct v kh. Bc 4: Gia cng bo v lp bc . + Mun bo v lp bc cn phi ph mt lp sn bo v. Trong mt vi trng hp, thot tin trng mt lp ng theo phng php in ly v sau mi sn trnh cc tp cht c hi trong sn, c bit l tp cht lu hunh n c th lm hi n lp bc . + Nhng gng c lp ng ph ngoi lp bc c nhc im l h s gin n nhit ca ng v bc khc nhau, khi s dng trong iu kin nhit thay i c iu bt li v lp ng s b bc ra khi lp bc, gng b hng. Nn tt nht dng sn cha t tp cht lu hunh. + Hoc dng phn ng sau: CuSO4 + Zn = ZnSO4 + Cu

8.9 TRANG TR BNG MEN MU V KHUCH TN ION

8.9.1. TRANG TR BNG MEN MU Khi nim chung Men mu l thu tinh mu d chy hay thu tinh d chy trn vi cht mu sau dng cht kt dnh v cht pha long to thnh h mu ta c th v, in la, phun trn b mt sn phm sau sy v nung. Men mu gm c ba thnh phn chnh: Cht chy, cht gy c, cht nhum mu. + Cht chy hay cn gi l cht tr dung: Chnh l thu tinh khng mu d chy. Nu cht gy mu ho tan hon ton trong n s cho mu trong v ngc li nu ho tan mt t hoc khng ho tan trong n th cho mu c. + Cht gy c: Lm c cht chy do n tn ti di dng vi tinh th c chit sut khc vi cht chy. Thng dng l SnO2, ZnO, CeO2, TiO2. + Cht gy mu: L cc oxyt kim loi n hoc kp dng spinel (MeO.Me2O3). Cc xyt kim loi n thng d tan trong cht chy nn cho mu trong. Cn cc xyt kim loi kp t tan trong cht chy nn cho mu c. Mt s cht gy mu hay dng:

http://www.ebook.edu.vn 75 - Xanh nc bin: CoO, CoO.Al2O3 - Xanh l cy : Cr2O3, Cr2O3.ZnO - Mu : CdS_CdSe - Mu vng : CdS Tng hp men mu Theo hai hng sau: 1- Frit (qu trnh nu chy trc) phi liu cht chy cng cht nhum mu. Trng hp ny thng t men mu trong nu khng c cht gy c. 2- Frit phi liu cht chy ring (sau khi frit phi qua sy, nghin mn, sng) ri sau trn vi cht nhum mu. Cht kt dnh v cht pha long Cht kt dnh hay cht lin kt l nhng hp cht hu c c th lin kt bt mn li v c th chy ht nhit < 450oC (nha thng, du thc vt,). Cht pha long l nhng dung mi nh d bay hi c sn xut t cc loi du thc vt bng cch chit, p, chng. Men mu sau khi tng hp dng bt mn, dng cht lin kt v cht pha long trn u thnh va mu ri in, v hoc phun v hn hp mu y phn b u bm chc ln b mt thu tinh sau khi trang tr. Khi nung cht pha long s bay hi, cht lin kt s chy hu. Hm lng cht lin kt v cht pha long phi thch hp. Nu qu nhiu s gy bt khi nung v mt cht mu s nh. Nu qu t th cht mu s khng bm c ln b mt thu tinh v kh iu chnh, sa i. Yu cu v men mu V hnh thc: Mu p, ti bng, hnh nh sc nt. V tnh cht: Phi bn ho cao, bn c nht nh. V k thut: H s gin n nhit ca men v thu tinh phi xp x nhau. Nu khc nhau dn n nt v, cong vnh lp men. Nhit nng chy ca men phi nh hn nhit chy mm ca thu tinh. 8.9.2. TRANG TR BNG KHUCH TN ION Gii thiu y l mt trong nhng k thut trang tr b mt thu tinh lu i nht m c s ca n l da trn s khuch tn ion Ag+ v Cu2+ vo b mt thu tinh nhit cao. T th k 14 ngi ta dng bc khuch tn trang tr knh ca s ca nh th. n gia th k 19 ngi ta m rng trang tr cho c thu tinh dn dng. Cng trong thi gian ny ngi ta cng pht minh ra s khuch tn ion ng vo b mt thu tinh v tm c hai mu , en. Vo nhng nm 60 ca th k 20 ngi ta kt hp gia ng v bc to ra mu xanh l cy. C s l thuyt Mun khuch tn mt loi ion no vo b mt thu tinh ngi ta da vo nhit nng chy ca mui cha ion cn khuch tn v nhit chy mm ca thu tinh cn trang tr. Thng ngi ta trn mui cn khuch tn vi cht mang mu (t st hoc cao lanh) theo mt t l thch hp sau dng cht pha long to h va v sau in hoc v ln b mt thu tinh, qua sy, nung cho n khi cc ion khuch tn t yu cu ngha l cho mu p. Qu trnh khuch tn l qu trnh thay th ion kim ca thu tinh (ch yu trn b mt thu tinh) bng cc ion Ag+ v Cu2+ t cc hp cht mang mu. Mc khuch tn Mc khuch tn ca ion Ag+ v Cu2+ vo b mt thu tinh ph thuc vo nhiu yu t. Thnh phn thu tinh c s

http://www.ebook.edu.vn 76 Thu tinh cng giu kim th qu trnh khuch tn xy ra cng mnh v ngc li th qu trnh khuch tn xy ra chm. Thnh phn hn hp khuych tn T l cht mang mu (t st hoc cao lanh) v mui kim loi c nh hng quyt nh n kh nng khuch tn ca cc ion. Vi Bc dng t st nung v cht pha long l du thng. Vi ng dng t st cha nung v cht pha long l nc. Lng mui kim loi khuch tn phi khng ch cho ph hp khi qu trnh khuch tn mi t hiu qu cao. Nu mui khuch tn nhiu khng c tc dng khuych tn mnh m gy ra lng ph, cn t qu th khng to c s khuch tn cao. Lng cht pha long khng c qu ln s gy hin tng nho khi in, cng khng c qu b lm cho qu trnh in kh, cc ht khng th lt qua li in. y ta phi xc nh: Loi t st, cao lanh no c th dng lm cht mang mu Loi mui ng mui Bc no l thch hp T l gia cht mang mu v mui kim loi T l gia cht mang mu, mui kim loi v cht pha long. ng cong nung Nhit nung cao nht v thi gian lu ti nhit quyt nh kh nng khuch tn v chiu su khuch tn. Ta bit s thay i nht ca thu tinh khng tun theo quy lut ng thng nn khng th ni s khuch tn tng theo s tng ca nhit nung u n. nht ca thu tinh gim ng k khi thu tinh nhit chy mm v trn n nn nhit ny cc ion Ag+ v Cu2+ d dng khuch tn vo b mt thu tinh (chng in vo l hng ca mng) thay th kim. Chiu dy ca sn phm v v tr t trong l nung Sn phm cng dy th thi gian h nhit cng lu hn do thu tinh c h s dn nhit nh nn mc khuch tn tt hn. Tng t nh vy i vi v tr ca sn phm t trong l nung: nhng ch no cc sn phm t gn nhau th mc khuch tn s mnh hn so vi nhng v tr khc. l do nh hng ca s bc x nhit lm ko di nhit vng mu trang tr. Mi trng kh trong l nung Yu t ny nh hng rt t n mc khuch tn ion. N nh hng ch yu n ho tr ca cc ion lm thay i mu sc. 8.9 .3. CC LOI L NUNG THU TINH TRANG TR B MT nung sn phm thu tinh va trang tr bng phng php khuch tn ion, men mu, Ngi ta thng dng 3 loi l in sau: L phng, l bng v l chung. L phng C dng hnh hp ch nht, th tch t 0.3 2m3. Kt cu gm khung kim loi (thng dng tn) bo v l ng thi va to tnh thm m. Bn trong l l lp samt. tng l, y l, nc l, ca l u c cc rnh qun dy in tr, cc rnh ny u c su 2cm. S rnh trong l ph thuc vo nhit yu cu khi thit k. Do yu cu chnh lch nhit trong l b nn ngi ta thng b tr dy in tr trn tt c b mt samt. Tt c cc mt trong u c dng phng, ring mt trong ca nc c dng vm. Gia nc l cn c ng khi c np y ht kh t men mu bay ra v dng iu chnh mi trng nung. ca c ca s nh gn np y quan st, kim tra sn phm, phn trn ca tng sau c gn can nhit. Bn trong l c cc g t cc gi kim loi. Cc gi kim loi c sp xp theo dng tng phn chia l thnh nhiu ngn, sn phm thu tinh c t trong cc ngn . Tu theo chiu cao ca sn phm ngi ta linh hot thay i s tng sao cho nng sut l cao nht. Trn cc gi kim loi c c l trn theo dng hnh rng su nhm lm gim s chnh lch nhit gia mt trn v mt di ca gi . Khung kim loi n nh l v cc gi t sn phm thu tinh c ch to t cc kim loi c nhit nng chy cao, cng

http://www.ebook.edu.vn 77 ln, bin dng di ti trng nh. Do yu cu khc khe v ch nung, mi trng nung v ng u nhit trong l nn l cng nh th vic m bo cc yu t cng d hn. Tuy nhin phi tnh n hiu qu kinh t, nng sut l. Ngi ta rt ra t thc t th tch l t 0.3 2m3 l hp l. Mt khc i vi l ny vic tho d sn phm ch c th thc hin qua ca l nn nu l qu su th vic tho d gp nhiu kh khn. V chiu cao l, nu l qu cao th s chnh lch nhit trong l cng ln. L phng dng nung cc sn phm c thnh dy v loi t tin. Kch thc sn phm khng cn ng u nhng s lng nh. L phng c u im l ng u v nhit cao v d iu chnh nhit . Nhng do l lm vic gin on nn nng sut l khng cao. Qu trnh t nng v hp di hn l bng. Hnh sau:

http://www.ebook.edu.vn

78

L bng L bng ging l tuynel c t bng ga, du hoc in. L c dng hnh hp ch nht di v khng c ca. Chiu di ton b ca l khong 15m, chiu rng khong 0,7m v chiu cao khng gian nung khong 0,5m. Ton b l chia thnh nhiu zn ng vi nhit khc nhau theo loi hnh trang tr v chiu dy sn phm. Sn phm di chuyn trong l nh mt bng ti xch quay quanh hai trc. Hai trc ny t hai u l, hot ng nh h thng truyn ng bng ng c in. Vn tc bng ph thuc vo loi hnh trang tr v chiu dy sn phm. Vn tc bng c th iu chnh bng cch iu chnh tc quay ca ng c hoc iu chnh t s truyn trong hp s. Mc phng ca b mt ph thuc khong cch gia 2 con ln. Tng v vm l c cu to gm ba lp. Lp trong cng bng samt c rnh lp dy in tr. Tuy nhin vng c dy in tr ko di t u n ht zn nung. Trn tng v vm l cn cha l quan st v t can nhit. Lp k samt l lp vt liu cch nhit. Ngoi cng l lp kim loi bo v gn vo khung kim loi ca l. Chiu dy ca lp samt v lp vt liu cch nhit tng zn thay i tu theo nhit ca tng zn. Da vo ng cong nung ta c th chia l lam 4 zn: - Zn 1: Chy cht hu c (nhit thng n 300oC) nng nhit t t trnh hin tng bay hi mnh gy r b mt. Sau nng nhit nhanh ln n nhit nng chy ca men (nh hn nhit cao). - Zn 2: L zn lu sn phm nhit chy mm ca men. Thi gian lu y cng di men cng chy lng v bm chc hn vo sn phm. - Zn 3: L zn lm lnh chm. H nhit t nhit nung v nhit di. - Zn 4: L zn lm lnh nhanh n nhit thng. V sau ngi ta thng dng kh xoy trong l s chnh lch nhit theo chiu cao l l b nht. L ny c dng cho sn phm r tin thnh mng v sn xut hng lot. m bo nng sut cao, nhit tiu tn thp hn l phng. Mi trng nung thng l oxy ho.

http://www.ebook.edu.vn 79 Nhc im ca n l kh iu chnh nhit cc zn v hai u l.

L chung C hnh dng nh ci chung p, dng nung cc mt hng thu tinh vi tt c cc loi hnh trang tr. Thng dng nung sm phm thu tinh c trang tr bng khuch tn ion. Do n c dng hnh tr nn ch nung v mi trng nung trong l cng c thay i d dng. L c cu to t hai chung, chung ngoi v chung trong: Chung trong bng kim loi dy khong 5mm c gn chu lc. Th tch 0.3 2m3, chung c p vo mt rnh trn mt trn ca y l. Trong rnh ngi ta y du silicon. Du ny to thnh van cht lng va to khng gian kn cho l va phng s chy n khi th kh than t mu khuch tn. Trn nh chung c cc mc cu chung ln khi d l. Chung ngoi cu to gm 3 lp: Lp samt c dng hnh tr trn mt trn c dng tm trn phng. Bn trong c rnh su c 2cm lp dy in tr. Chng c lp khp t cc vin gch cong li vi nhau. K tip l lp vt liu cch nhit v ngoi cng l lp kim loi bo v l. Ngoi ra cn c khung kim loi chu lc lm im ta cho ton l. Mt ngoi ca chung trong cch mt trong ca chung ngoi c 10 15cm. Chung ngoi cng c cu ln khi d l. Khi h xung chung c nh hng bng hai trc kim loi. Gia chung ngoi v chung trong c gn vi nhau bi mt g cao khong 0,1m. y l gm hai lp: Lp samt c dng hnh c bit gm mt rnh su lp chung trong. gia c 3 tr kim loi lm gi nng cc gi t sn phm. Hai bn c hai tr kim loi c nh chung trong v chung ngoi.

http://www.ebook.edu.vn 80 Ngoi ra y l cn cu to cc l iu chnh mi trng nung, lp ng thi kh chnh gia c l lp qut. Qut c dng to kh xoy nhm trnh s chnh lch nhit trong l. Lp b tng to th vng chc cho ton b l. Cc gi t sn phm c t trn 4 tr kim loi. Trn mi tr cu to mt l nh, mi l cch nhau khong 5cm c th iu chnh khong cch gia hai gi t sn phm sao cho nng sut l l cao nht. Phn trn ca tr t cc can nhit so snh nhit gia phn trn v phn di ca l. Cc gi v tr c lm bng inox. Cc gi c dng hnh trn c c nhiu l gim chnh lch nhit gia trn v di gi . L chung c u im l nung cho mi loi hnh trang tr v ng u nhit tt, iu chnh nhit d dng. u im hn l phng l xp d sn phm d dng hn. Cng nh l phng l chung lm vic gin on nn nng sut cha cao. Hnh v:

L chung c gii ho Cu to

http://www.ebook.edu.vn

81

3 4 5 6

7 8

Ghi ch: 1. Mc cu chung khi d l 2. ng thot kh 3. Tng l 4. V thp 5. Dy in tr 6. Lp bo n aming

http://www.ebook.edu.vn 82 7. Tr l 8. Xe gong Cu to l mt hnh hp ch nht rng c khung bng thp, khng c ca. Th tch ca l t 2 3 3m hoc ln hn tu loi sn phm nung, v ta nung sn phm trang tr nn th tch nh trn l hp l. Bn ngoi c bao bc bi lp v thp, bn trong l lp gch chi la v c bo n bng lp aming. Ton b trng lng ca l c trn hai tr. Hai tr c cu to nh hai pittng c th nht ln hoc h xung theo mt trc c nh bng h thng thu lc. Cc tr c nh v mt cch chc chn m bo khng gy chn ng mnh khi nng h l. + Tng l: Gm 3 lp - Lp ngoi cng l v thp c tc dng to th vng chc cho lp gch bn trong, mt khc tng tnh thm m cho l. - Lp bo n aming gia gi cho l t tn tht nhit. - Lp trong cng l gch chu la dint nh. V nhit nung sn phm trang tr khng ln, cao nht ch n 700oC nn chn gch chu la l dint nh, mc ch lm gim ng k trng lng ca l. Lp gch bn trong tng c cc rnh song song rng khong 2cm, su 2cm, khong cch gia chng tu theo yu cu v nhit thit k t cc dy in tr bng wonfram. Cc dy in tr c chia thnh nhiu nhm, hot ng ring l nhm mc ch nng h nhit mt cch u n. Khi nng nhit th m dn tng nhm dy mt, chng c iu khin bng h thng t ng v c ci t trc. Mt khc phng s c mt vi dy in tr c th b hng nhng vn m bo nhit nung trong l. Xung quanh tng l c b tr cc can nhit o nhit ca tng v tr khc nhau trong l, iu chnh cc dy in tr lm vic sao cho khng c s chnh lch nhit qu ln trong khng gian l. + Nc l: Gm 3 lp nh tng l. Nc l c xy phng. Ngoi ra cn c ca thot nhit khi lm lnh v cng ti ca ny ta cho kh than vo to mi trng kh trong l khi nung sn phm khuch tn in. Nc l c ng khi, c cc mc cu chung khi nng l ln m khng c s tr gip ca h thng thu lc. Mc c hn cht vo thanh thp pha bn trn nc l. + Xe gong: C tc dng l y l khi thc hin qu trnh nung. Xe gong cu to t khung thp c tit din bng tit din y l. Bn trn xe gong l lp gch chu la dint hoc samt. Pha di lp gch chu la ta c th lt mt lp aming hoc bng thu tinh bo n. Xe gong chy trn ng ray, xe di chuyn c l nh h thng truyn ng t bn ngoi. Khi l i xung th phn di ca l s khp vi xe gong, to khng gian kn trong l khi nung. Pha trn xe c gi sn phm bng inox. Gi c cu to nh hnh v trn. + Tr : C cu to nh mt h thng pittng xilanh bng thp. N va bo m th vng chc cho l, va nng l ln hay h l xung mt cch d dng m khng gy chn ng nh iu chnh bng h thng thu lc. Nguyn tc hot ng Sau khi in la ln b mt thu tinh bng men mu hay h mu (t st - mui ng) c sy kh t nhin. Sau xp ln gi ca xe gong, cho xe gong chy vo v tr m ti l h xung s khp vi xe. V tr ny c ci t theo mt ch t ng, c n v tr ny xe gong t ng dng li. Lc ny l s t t h xung chng khp vi xe gong. Tip n l qu trnh nng nhit nung sn phm. Nhit c ci t tu theo loi sn phm cn nung, c hin th trn mng hnh iu khin. y cc dy in tr t ng ngt m

http://www.ebook.edu.vn 83 sao cho nhit trong l t yu cu, bn cnh nhit cn c iu khin bng mt bin tr. Thi gian lu nhit nung cng c ci t trc. n giai on lm lnh ta c th cho l nng ln mt cht, ng thi m t t nhng ca trn nc l. Khi h n nhit an ton cho sn phm ta nng l ln n v tr cao nht v cho xe gong mang sn phm nung chy ra. Tip tc cho xe gong khc chy vo v tin hnh qu trnh nung m mi. u im v hn ch + u im: y l loi l t ng ho cao, t tiu tn sc lao ng cho con ngi. t tn tht nhit ra mi trng do bo n tt v khng gian l kn. i vi l ny ta c th s dng nhin liu l ga hoc du v c th nung cc sn phm gm s cao cp, nhit nung v th tch ca l ln hn nhiu ln. + Hn ch: Khi nng l ln hay h l xung t nhiu cng gp nhng kh khn nh trng lng l ln cn lc y ln. Lm ngui kh khn, nhng ta c th lp qut thi lm ngui. V l c tit din ch nht nn to ra gc cht, so vi l c tit din trn th hiu qu km hn. Mt s l chung nung sn xut ceramic ni chung v thu tinh trang tr ni ring . (www.hed.com/unique/bellkilns.html)

http://www.ebook.edu.vn

84

Chng 8: Thy tinh chu nhit chu ha

Ni chung tt c cc loi thy tinh u phi c chu nhit v chu ha nht nh nhng vi mt s loi sn phm tnh cht ny l cn bn. Thy tinh chu nhit chu ha ch yu dng sn xut cc dng c ha hc nn n cn c tn l thy tinh lm dng c ha hc. Trc kia trong thy tinh lm dng c ha hc khng c B2O3 nn kh nu v h s gin n nhit kh ln. n th k 20 ngi ta dn dn cho thm B2O3 vo ci thin c nhiu tnh cht ca n. Thy tinh Borosilicat c u im l chu nhit tt ( thy tinh gi l bn nhit khi c h s gin n nhit 50.10-7 ) nhng chu kim km. Mc khc qui trnh cng ngh, ch nu loi thy tinh ny cng kh khn, ng thi lng Borax c s dng tng i ln nn gi thnh sn phm tng i cao. Trong nhng nm 30 ca th k 20, thy tinh thch anh v thy tinh c hm lng SiO2 cao xut hin ci thin nhiu tnh nng ca thy tinh lm dng c ha hc nhng qui trnh cng ngh sn xut 2 loi thy tinh ny rt phc tp, gi thnh sn phm cao nn chng ch c dng trong trng hp cn yu cu k thut cao. Ngoi ra thy tinh alumoborosilicat ng klaf mt loi thy tinh lm dng c ha hc tng i tt.

8.1 Thy tinh dng trong phng th nghim

Dng lm dng c th nghim v cc dng c cha ng nhiu loi ha cht khc nhau nn thy tinh ny c 3 yu cu c bn: -C chu ha cao, chu c tc dng ca nhiu loi ha cht khc nhau. -C chu nhit cao. -C kh nng kt tinh b khi gia cng nhit. p ng nhng yu cu y phi dng cc loi thy tinh borosilicat, alumoborosilicat hay thy tinh thuc h nhiu cu t phc tp. Ngoi cc xyt thng dng nh Al2O3, B2O3, BaO ngi ta cn dng thm ZnO, ZrO2. Thy tinh dng trong phng th nghim c hm lng kim tng i t nn n c chu ha cao( c bit i vi nc), chu nhit ln. Vi nhng dng c un nu cn ch sau: Loi bnh nh thnh mng thng dng thy tinh c h s gin n nhit 50.10-7. chu dao ng nhit n 2000C. Loi thnh dy, dy n 1cm th chu c n 500C. bn nc, bn axit phi t cp 1 v bn kim phi cp 2. Mc khc, hnh dng ca cc bnh cng nh hng nhiu n d bn nhit: Km bn nht l loi cc c m, loi ny khi t nng hay lm lnh t ngt n d b v gc y bnh ni chu ng sut un ln. khc phc iu ny ngi ta dng bnh tam gic bn hn. Loi bnh hnh cu c bn nhit tt nht.

.2 Tm lc bng thy tinh

http://www.ebook.edu.vn 85 L nhng tm c nhiu l c lm t bt thy tinh c chu ha cao thiu kt li. Sau khi thnh hnh, cc tm y c hn vo phiu thy tinh . Tc dng: Dng d lc v sy kh cc kt ta. Ch to: Nghin mnh thy tinh c chu ha cao bng my nghin bi vi bi l thy tinh cng loi. Phn loi c ht bng ry ( ng knh l ca tm lc ty thuc vo kch thc ht bt thy tinh ). V d: c tm lc vi ng knh l 100m phi dng bt c 0,15-0,2mm. Loi c l 25m phi dng bt loi 0,05mm. Sau khi ry chn c ht thch hp th cho bt vo khun c kch thc tng ng vi tm lc v cho vo l in t nng n nhit gn vi nhit mm ca thy tinh ( thiu kt )

8.3 Thy tinh ampun

Dng bo qun cc loi thuc. Nu dng thy tinh thng thng cha thuc, kim d b thi ra ph hoi cc tnh nng ca thuc, thm ch lm cho thuc kt ta. Do tt c cc loi thuc tim di da u phi cha trong cc dng c lm t thy tinh trung tnh. Thy tinh ny c c im khng thi kim khi tip xc vi thuc. Mc khc thy tinh ampun khng c cha cc kim loi nng nh PbO, Sb2O3,As2O3 v nhiu Al2O3, B2O3. Sau khi sn xut ra ng gia cng thnh ampun phi kim tra li tnh cht ca thy tinh: -Xc nh bn nc bng cch cho dung dch phnolphtalin vo ampun v gi trong 2 gi 1200C. Dung dch vn gi trong sut nh lc u l t. -Cho thuc vo ampun v gi mt thi gian xem thuc c b bin cht, b kt ta khng. Nu khng c g thay i l t.

8.4 Thy tinh lm nhit k

Nhit k t thy tinh u tin do Galile Galilei lm vo cui th k 16. Nhit k t thy tinh thng thng c th o n nhit 4000C. Loi thy tinh borosilicat c th dng o n 5100C. Loi cao SiO2 ( 96%SiO2) c th o n 14000C. Thy tinh lm nhit k phi t nhng yu cu sau: -Khng b kt tinh khi gia cng nhit. -Phi l loi thy tinh kh chy. -C nhit mm cao v h s gin n nhit b. Thy tinh ny c nu trong l ni nh cc loi thy tinh k thut khc v phi c hp cn thn. Mun c nhit d trong nhit k thng c mt nn trng hoc mu lm t men c hay mu.

8.5 Thy tinh thch anh

Nguyn liu dng nu thy tinh thach anh l cc loi thch anh tinh khit. Do nguyn liu v cng ngh sn xut khc nhau nn c 2 lo thch anh: Thch anh trong sut v loi bn trong sut. Loi bn trong sut nu t ct thch anh tinh khit cha nhiu bt kh nh nn nh sng i vo n b tn x. Thy tinh thch anh trong sut c nu t pha l thin nhin hoc thy phn hay xy ha SiCl4 bng ngn la cao nhit. 8.5.1 Tnh cht ha l ca thy tinh thch anh a/ Tnh cht c hc: Thy tinh thch anh khng trong sut c mt 2,02- 2,08g/cm3 ng vi rng 5-7,5%. Mt thch anh trong sut 2,2g/cm3. Thy tinh thch anh c cng chu nn cn chu ko chu un tng i nh. Thy tinh thch anh khng trong l 3000kg/cm2, 230kg/cm2, 450kg/cm2,cn thy tinh thch anh trong sut l 6000kg/cm2, 770kg/cm2, 1150kg/cm2. b/ Tnh cht nhit: H s gin n nhit b ( = 5,4 .10-7 200C ) nn c bn nhit cao. C th t nng n 10000C ri lm lnh t ngt bng nc lnh m khng b nt v. Nu s dng lu c th t nng n 1100-12000C, nu s dng thi gian ngn c th t n 14000C.

http://www.ebook.edu.vn 86 c/ Tnh cht ha hc: Thy tinh thch anh khng hot ng, khng tc dng vi phn ln cc ha cht i vi axit tr HF v H3PO4 ra hu ht nh bt k axit hu c hay v c c nng nh th no v nhit cao hay thp khng th n mn thy tinh thch anh. N l vt liu chu axit tt nht. i vi kim v mui kim kh nng chu ng ca n km hn. d/ Tnh cht in:Thy tinh thch anh c cng in mi ln, tn tht in mi b, dn in b ngay c nhit cao. N l mt trong nhng cht in mi hon thin nht. e/ Tnh cht quang hc: Thy tinh thch anh cho qua tia t ngoi rt tt nn n c gi tr ln trong khoa hc k thut. Chit sut nD= 1,4584, b nht so vi cc loi thy tinh khc. f/ nht:Thy tinh thch anh c nht rt cao. Ngay c 20000C n cng khng chy nht nh thy tinh thng thng 14800C. Nhng nng nhit cao hn na th n b bay hi. Khi c tp cht v tp cht tng ln nht ca thy tinh thch anh s gim. nht ca thy tinh thch anh khng trong nh hn thch anh trong sut. 8.5.2 Cch ch to thy tinh thch anh: Thy tinh thch anh c nht khi nu v khi thnh hnh c bit cao. Mc khc nhit nng chy ca SiO2 l 17130C m nhit bay hi ca n l 21000C chnh nhau khng nhiu lm nn phi dng thit b v phng php ch to c bit. l nguyn nhn lm cho nn cng nghip thy tinh thch anh phatd trin chm, gi thnh sn phm cao, vic s dng b hn ch. a/ Cch ch to thch anh trong sut: -Nguyn liu : SiO2 thin nhin trong sut v tinh khit. Trc khi nu phi qua cc bc: Chn la nhng ming hon ton trong ri ra bng HCl, bng nc ct, sy, p, sng. -Nu: C nhiu phng php. Thng nu thy tinh trong iu kin chn khng ri trc khi kt thc qu trnh nu ta tng p lc trn b mt v p sut thng hoc ln hn. Qu trnh nu thng tin hnh trong l in cm ng chn khng.. Trc khi nu ta ht khng kh trong l khong 10-15 pht n p lc tuyt i 0,5mmHg ri ni in vo l. Sau khi nu 3 gi tng thm cng sut 1520% ng thi cho thng khng kh( hoc tng p) l trong 20-30 pht. Phng php th 2 l dng n x. Cho dng kh mang nhng ht nguyn liu c 0,1-0,3mm i qua ngn la ca n x, nguyn liu s ri xung chy dn thnh thy tinh thch anh trong sut. Kh t l hn hp hydro v xy. Ngoi ra ngi ta cn thy phn hay xy ha hi SiCl4 theo phn ng sau: SiCl4 + 2H2O SiO2 + 4HCl SiCl4 + O2 SiO2 + 2HCl b/ Cch ch to thy tinh thch anh khng trong sut -Nguyn liu : Ct thch anh tinh khit 9 SiO2 > 99,5% , Al2O3 < 0,2%, Fe2O3 < 0,2%) -Cch nu: Cho ct thch anh vo v st (1). Gia l c thanh grafit (2) v 2 u thanh y l 2 cc grafit (3). Ni in vo l, nhit thanh than ln n 18000C. Do tit din 1 ca 2 cc ln hn thanh grafit nn n 2 khng nng ln nhiu lm. Lp ct thch anh nm cnh thanh than s chy dn do tc dng t nng ca dng in. Sau khi nu xong, m np di ca l tho ct cha chy ra ng thi rt thanh than 3 ra khi l v cho thy tinh chy ra to hnh. Qu trnh to hnh ch trong 30 giy sau khi m l

http://www.ebook.edu.vn 87 Trong qu trnh nu s c nhng phn ng ph : SiO2 + 3C = SiC + 2CO SiO2 + 2C = Si + 2CO 2SiC + SiO2 = 3Si + 2CO Do tip xc vi cacbon, thy tinh vng st vi thanh than c mu hung cn CO lm cho gia thanh than v thy tinh thch anh c mt lp trung gian nn v sau rt thanh than ra ngoi d dng. Trong trng hp cn ch to nhng khi thch anh ln ta dng nhiu thanh thant song song nhau. Phng php ny c u im l khng cn ni nu c bit v khng cn cch nhit c bit v lp ct thch anh cha chy bao quanh khi thch anh nng chy lm nhim v y. 8.5.3 Phm vi s dng Thy tinh thch anh c s dng trong nhiu lnh vc khc nhau: -Lm n chiu tia t ngoi, lm cc thit b dng c trong phng th nghim, ca quan st cc thit b lm vic trong iu kin p sut ln, nhit cao, chn khng cao. -Dng ch to thp c c trong sn xut axit, dng c iu ch cc kim loi him. -Dng lm ng bo v pin nhit in -Nhiu ng dng khc. Thy tinh c hm lng SiO2 cao l loi thy tinh cha t 95% SiO2 tr ln. Thy tinh ny c mt s c tnh ca thy tinh thch anh : H s gin n nhit b, nhit mm cao, bn ha K thut sn xut thy tinh ny c phn phc tp hn so vi cc loi thy tinh thng thng nhng so vi qui trnh sn xut thy tinh thch anh th n gin hn nn gi thnh r hn. Do v mt s tnh nng th thua thy tinh thch anh nhng ngi ta vn dng n thay thy tinh thch anh. Vic sn xut thy tinh cao SiO2 da vo c tnh ca thy tinh cha bor l vi t l thnh phn thch hp sau khi x l nhit mt nhit nht nh s phn lm 2 pha c thnh phn hon ton khc nhau: Mt pha ch yu l SiO2 khng ha tan trong axit, pha kia ch yu l B2O3 c th tan trong axit. Cho thy tinh phn thnh 2 pha y vo axit pha cha B2O3 ha tan i v sau khi x l nh th thy tinh ban u s bin thnh thy tinh c hm lng SiO2 cao vi nhiu l trng. Cui cng em t nng, thy tinh c nhiu l y s thiu kt li thnh thy tinh trong sut cha 95-98%SiO2. 8.6.1 Cch sn xut Gm cc bc: Phi liu, nu, thnh hnh, x l nhit, x l axit, thiu kt. -Phi liu: Thng dng thy tinh thuc h SiO2 B2O3 R2O , i khi c thm Al2O3. V d: Thnh phn % cc xyt ca 2 loi thy tinh nh sau: B2O3 Na2O Al2O3 Loi SiO2 1 64-69 22-26 9,1-9,6 2 62-66 24,5-27,5 8,0-8,6 1-2 Hm lng SiO2 khng c qu thp sau khi x l axit l trong thy tinh khng qu ln. Hm lng B2O3 qu cao khi x l nhit kh phn pha. -Nu v thnh hnh: Nhit nu thng vo khong 1350-14000C. Khng nn qu cao trnh xm thc ni nu . Thi gian nu 1 gi sau lm lnh n 1100-12200C v thnh hnh. V sau khi x l axit v thiu kt sn phm co li 20-30% nn sn phm khi thnh hnh phi ln hn sn phm yu cu. -X l nhit: Cho sn phm thnh hnh vo l hp t nng n nhit nht nh v gi nhit y mt thi gian c s phn chia pha. Nhit v thi gian x l nhit ty thuc vo:

8.6 Thy tinh c hm lng SiO2 cao (Vycor)

http://www.ebook.edu.vn 88 Thnh phn thy tinh cha bor nu, chiu dy ca sn phm, tc lm lnh nhanh hay chm khi thnh hnh. Nu nhit x l qu thp, thi gian x l qu ngn, nht ca thy tinh ln vic hnh thnh cc n v cu trc BO4 s kh khn. Nu nhit x l nhit qu cao, thi gian x l qu di, nht ca thy tinh thp B2O3 s hnh thnh nhng ht phn b trong pha nhiu SiO2 v s kh khn trong x l bng axit sau ny. Sau khi x l nhit do hin tng phn chia pha thy tinh s c mu c sa. -X l bng axit: Dng dung dch HCl 3N hoc H2SO4 980C x l. Nng axit khng c qu cao hoc qu thp. Thi gian x l ty thuc vo chiu dy sn phm. Sau khi x l bng axit xong phi ra sch v cho vo t sy. -Thiu kt: Sau khi sy cho thy tinh vo l nung, nng nhit dn dn n 950-11000C v gi vi pht ri lm lnh nhanh. 8.6.2 Tnh cht ca thy tinh cao SiO2 Do hm lng SiO2 cao nn thy tinh giu SiO2 hn hn cc loi thy tinh khc v gn vi thy tinh thch anh hn. C th so snh nh sau: Cc tnh nng Thy tinh thch anh Vycor Nhit mm [0C] 1650 1500 Chu nng lnh t ngt 950 900 -7 H s gin n nhit 5.8 .10 7.5 . 10-7 3 T trng [g/cm ] 2,21 2,18 Hng s in mi 3,80 3,80 ( Do tp cht st b cun i trong x l bng axit nn Vycor cng cho qua tt tia t ngoi)

Chng 9 L NU THU TINH 9.1 Kiu l:

L ni: Dng nu thu tinh quang hc, phal, m ngh v mt s thu tinh cao cp. Thu tinh pha l, mu m ngh nu trong l nhiu ni ; thu tinh quang hc v c bit nu trong l 2 hay 1 ni. C th s dng nu nhiu loi thu tinh c thnh phn ho khc nhau. L b: - Loi gin on: tnh ton nh l ni, dng nu thu tinh yu cu nhit cao -Loi lin tc ph bin hn c 9.2Hng i ca ngn la: 1/ L ni: - La di: Nhit cung cp cho ton b chiu cao l nn nhit khi thu tinh ng u nhng thnh ni chu tc dng trc tip nhit cao nn b bo mn mnh, tui th l thp. -La trn: Ni ch nhn nhit bc x nn thnh ni khng b bo mn, tui th l tng nhng nhit khi thu tinh theo chiu cao khng ng u.Khc phc iu ny bng cch gim chiu cao ni. La trn u im hn. 2/ L b lin tc: Theo hng i ca ngn la c th chia lm 3 loi: La dc, la ngang, la ch U( U ng , U nm). Vi nhng bung trao i nhit gin on th dng la ngang hay ch U, t dng la dc. Vi l dng hi nhit lin tc th dng la dc hay ch U ng. -La i ngang l: D diu chnh nhit theo cc zn nu. Nhit phn b trong khng gian l tt nhng ng i ngn la ngn nn kh chy khng hon ton, lng kh thi cn d cht chy. Loi ny ch dng khi nng sut l rt ln. Chiu ngang l 4m. -L la dc: Loi l ny phn b nhit theo cc zn kh khn. Cui ngn la nhit qu thp. S dng l b 1 khng gian ( khng chia b nu v b sn xut r rng ) v nng sut trung bnh. -L la ch U: Gm U n, U kp, U ng v ch V. Loi ny nhit phn b trong l khng ng u. Cun i 1 phn nguyn liu lm bn thu tinh.

http://www.ebook.edu.vn

89

9.3 Cu to:
1/ L ni: Ti a 10 ni t trn nn l thng nghing vo bn trong khi ni v thu tinh tro ra s chy vo mng tho tm y l d dng. -Tng l: Bng smt dy 450-500mm. C 2 lp. Trong smt ngoi c lp cch nhit smt nh. Xung quanh l c bo v bng nhng vnh ai thp. -Vm l: Dng gch nem dy 230-250mm, thng l gch inat. -Ni: C hnh dng khc nhau, kiu chu, c vt, lc bnh. Vi loi chu kh nng tn dng nhit cao v mt thong thu tinh tip xc trc tip vi ngn la nn nu c thu tinh c nhit cao nhng duy tr mi trng nu kh. Nhin liu nhiu bi thu tinh d b bn Vi loi c vt: Truyn nhit gin tip, hiu sut s dng nhit thp, ch nu c nhng loi thu tinh c nhit nng chy thp. Ni rt chng b hng V i lo i l c bnh: T i tr ng t p trung bnh d b x nh ng c th quay n i. Thu tinh cch ly v i mi tr ng kh th i. -Kch thc ni: Dung tch hu ch ( cha thu tinh lng ) nh hn dung tch hnh hc, thng chim 60%dung tch hnh hc. Phi m bo thu tinh 1 ca lm vic. Khng dng ni c kch thc ln v kh lp ni, kh vn chuyn, kh thay ni. Loi ni chiu cao ln th tn dng c nhit trong zn l nhng nu ngn la i trn th nhit thu tinh trong ni khng ng u. Ni kiu chu: Thng dng vi nhiu kch thc khc nhau. Thu tinh kh chy v thu tinh mu dng ni nh v thp. Tng s v kch thc ni c chn da vo kch thc v nng sut l. Phn ln ni chu dng ct ngang hnh trn, c loi hnh van. y dy 8,5-13,5cm, ming dy 5,27,4cm. ng knh ni 50-140cm, cao 50-80cm. Dung tch hu ch ph thuc vo cng ngh v loi thu tinh: Thu tinh dn dng 0,3-0,5. thu tinh k thut 01-0,3. -Kch thc l: + Nn l: Phi din tch t ni v cung cp nhit tt. Ngoi ra cn phi k n khong cch gia cc ni ~ 10-15cm. Ni cch tng 5-10cm. + Tng l: Hi nghing vo bn trong, chiu cao tng l ng vi chiu cao ni. Trn ni c ca gia cng cao 300-400cm. + Vm l: Chiu cao h=1/8 1/10 dy cung vi la di v h=1/5 1/7 dy cung cho la trn. 2/ L b: Phn ra b nu v b sn xut. B nu gm nu, kh bt, ng nht. C dng hnh ch nht. B sn xut gm lm lnh v sn xut. Hnh dng ph thuc vo iu kin thao tc to hnh sn phm. -Vt liu lt l: Dng gch chu la c kch thc ln, c mi nhn v lt st li, khng dng va ( gi l xy kh). y l dng gch c kch thc ln 300x400x1000mm.Ngy nay hay dng nhiu lp VLCL.Tng l dng loi 300x400x500mm. Chiu dy tng 300mm. Vm l dng inat. C khong 3-6m cha khe b tr gin n nhit. Chiu rng khe = 1,4%chiu di khong cch (3-6m). Vm rng n 4m dng gch dy 250mm ---------4 ----6m -------------------300mm ------------6----8m --------------------300-400mm ----------------> 8m ------------>400mm -Chiu cao vm: La ngang 1/8 - 1/9 dy cung. la dc 1/7 1/8 dy cung. -Ming la: dng gch dinat, cao alumin, vlcl cht lng cao. Bn ngoi c lp cch nhit.Tng s ming la ph thuc vo ph ca ngn la trn b mt thy tinh. Tng chiu rng cc ming la ( 1 bn l ) phi chim khong 45-55% chiu di b nu. Chiu rng mt ming la ~ 0,9 1,4 m. 3/ Phn chia b v khng gian l:

http://www.ebook.edu.vn 90 -Phn chia b: + Dng thuyn ngn km ng kim loi c nc lm lnh.Thy tinh c lm lnh tt, h s dng ln, thy tinh ng nht nhng VLCL b n mn tng i mnh. Thng dng cho sn xut knh tm + dng cng: Hn ch dc h s dng. Dng khi sn sut bao b. Cng thng c kch thc: rng cao di [mm] 400 300 1000 500 300 1000 600 300 1000 -Phn chia khng gian l: C nhiu cch +Khng phn chia: Nhit truyn t b nu sang b sn xut nn kh khng ch nhit v bi phi liu gy bn thy tinh. +Tng treo di ng: iu chnh nhit thun li Loi ny thng dng cho loi l ln, phi dng VLCL tt v c cu vn chuyn phi bn. + Phn chia hn gia 2 b: Dng khi ch nhit v mi trng bn b sn xut yu cu nghim ngt. Cch ny hay dng nht v phi t ph b sn xut.

9.4 Thit b tn dng nhit kh thi

1/Bung hi nhit lin tc : Lm bng gm hoc kim loi. Nguyn tc: Kh thi i trong ng ng theo chiu thng ng v truyn nhit cho khng kh qua thnh ng. Ch trao i nhit trong bung tng i n nh v lin tc. -Bung hi nhit lin tc phi kim loi: Dng smt, SiC, cao alumin. Nhit cho php tng gch smt 14000C, gch cao alumin v SiC l 15000C. Khng kh c t nng c th n 800 10000C. khu vc nhit khng kh >9000C v kh thi 13000C phi xy bng cao alumin hoc SiC. Bung gm c xy bng gch d hnh c tit din ngang l vung, lc gic hay bt gic. Nhc im: Khng kn, khng kh lt sang pha khi l vi lng ~ 20-40% lng kh thi ban u.Vch ng d v. Khc phc: Gim p sut khng kh. -Bung hi nhit bng kim loi: Thng dng thp hoc gang. tng cao chu ng nhit ca chng ngi ta s dng nhng hp kim c bit nh thp crm, thp crm-niken. Dng gang nhit t nng khng kh thp khong 4000C. Hp kim c bit cho nhit cao hn. C th chu c n 600-8000C. Loi ny kn nhng nhit si nng thp. 2/Bung hi nhit gin on: Lm vic gin on, tun hon, ch nhit trong bung khng n nh thay i theo thi gian v chu trnh. Khc vi bung hi nhit lin tc, y trao i nhit bng m. Kh thi cp nhit cho m v m truyn cho khng kh.C hai kiu. Ngang v ng. Kiu ng ph bin hn.

9.5 Chuyn ng ca thy tinh lng trong l

Do nhit trong b nu khng hon ton nh nhau, do np liu, do mt mt, do ly thy tinh i sn xut nn trong l c nhng dng thy tinh theo cc hng t nhit cao n nhit thp, t b nu sang b sn xut. Cn bn di th ngc li c bit l dng thy tinh t b sn xut sang b nu. T l gia lng thy tinh t b nu sang b sn xut vi lng thu tinh t b sn xut sang b nu gi l h s dng (n). H s dng thay i ty c cu l, cng nh ty phng php sn xut.Vi l khng cng v sn xut knh tm h s dng 5 10 (1 4 ). L c cng h s dng 1 2. nh hng ca h s dng: Lm thy tinh ng nht, n mn VLCL, mang phn phi liu cha tan vo b sn xut. gim h s dng dng cc bin php nh nng y b sn xut ln hay dng cng.

http://www.ebook.edu.vn 91 (Do hin tng dng chy i lu, thy tinh lng trong l c khuy trn, o ln o xung lin tc lm tng nhanh qu trnh khuch tn trong thy tinh. V th n c tc dng c bit ln qu trnh tinh luyn trong l. Tuy vy, ta nh rng thy tinh c nht kh cao, dng chy i lu ny mang tnh cht chy tng, ngha l thy tinh dch chuyn vi khi lng ln, do hiu qu khuy trn lm dng nht thnh phn thy tinh phm vi th tch nh l khng cao. Cng dng chy i lu ln qu mc s gy hi ) 9.6 S chuyn ng ca khng kh v kh trong l L b: p lc trn b mt thy tinh hi dng b nu v hi m b sn xut. L ni: Bng khng. Khng kh, kh vo bung hi nhit vo l nh: p sut hnh hc to ra bi l v qut y. Kh thi thot ra khi l nh sc ht ng khi hay qut ht chn ng khi. Tc kh thi vo ming la: La ngang v=4+l [m/s]; (l l khong cch gia 2 ming la i din nhau ). La ch U v=7+l [m/s] ( l l khong cch t ming la n cng ). L ni khng ch tc ngn la 12-15m/s. Tc ca kh i trn m: La ngang 0,2-0,3m/s, la ch U 0,3-0,5m/s.

9.7 Xc nh kch thc l

Ph thuc vo nng sut yu cu, nng sut ring. 1/ B nu: - Din tch F= K l nng sut ring [kg/m2] trong 24h K thay i theo loi thy tinh: Knh tm K=700-1500 Chai l bao b K=1200-2000 Bt a m ngh K=800-1000 Bng n K = 500-1200 -T l kch thc:La ngang: rng 4-10m. Ch U rng 2-6m, di 8-10m. Chiu rng ca vm khng qu 10m, thng 8m. Rng qu chu lc yu.Cn chiu rng ln phi dng vm phng treo. -Chiu su b: Ty tnh cht ca thy tinh ca VLCL v cu to l. B cn nu thy tinh tt hn nhng VLCL y l d b n mn. Thy tinh mu phi cn hn thy tinh khng mu. su mc thy tinh ln th nhit gia y v b mt chnh lch ln dn n dng thy tinh mnh lm n mn tng l, gy bn thy tinh,gim tui th l. Knh tm h=1,2-1,6m. Bao b khng mu h =0,7-1m. Thy tinh mu h=0.6-0,8m 2/ B sn xut: Din tch b sn xut ph thuc vo loi thy tinh cng nh c cu l. Chiu su b sn xut thng bng chiu su b nu hoc nh hn 200-300mm. Mt s im cn lu khc Nhit v h cp nhit cho l: Mt nhin liu d dng rn, lng hay kh u bao gm cc nguyn t sau: C, H, O, N, S. Cc nguyn t ny kt hp thnh nhng dng hydrocarbon khc nhau, thnh phn ha ca mt dng bit no bao gm cc hydrocacbon c trng ca loi , ngoi ra trong nhin liu cn c tro, hi m, cht cn. KHi trn ln vi xy trong khng kh phn ng chy xy ra: C + O2 CO2 ; C + O2 CO ( Chy khng hon ton) H + O2 H2O ; S + O2 SO2 ; N + O2 NOx thc hin phn ng chy, nhin liu rn v lng phi c bin thnh hi,(xy ra hin tng bc hi b mt), hi nhin liu kt hp vi xy chy v ta nhit.Do vy, khi t bng du, du phi c tn nhuyn ra thnh bi sng, du ha vo dng gi phn ng chy xy ra nhanh hn, v khi b mt du gi ln, qu trnh bc hi du tng nhanh.
G 2 [m ] K

; G l lng thy tinh tnh bng kg trong 24h

http://www.ebook.edu.vn 92 Khi dng du phun ra b tn thnh v s ht cc nh th qu trnh bc hi du s xy ra ngay lp tc b mt ht du.Hi du ny tip xc vi xy mi trng xung quanh, vi nhit cao s b chy. Sn phm chy bao quanh ht du b cun bi lung hn hp kh ri xa ht du v l b mt mi ca ht du vi mi trng khng kh , qu trnh bc hi-chy v khuch tn sn phm chy li tip tc cho n khi ht du cng nh v bin mt. Kch thc ht du tn ra ti m phun cng ln, vn tc di chuyn dc theo chiu di ng i ca n cng ln, th qung ng i cng di cho n khi bin mt, dn n ngn la cng di. Nu ht du ti m tn cng nh, vn tc chuyn ng nh, ngn la ngn v cng bc hi du tt v phn ng chy hon ton ca git du xy ra nhanh Yu t th 2 nh hng n qu trnh chy ca du l s trn ln hn hp gi bi du. Nu s trn ln hn hp ny km th phn ng chy hon ton git du xy ra chm , c th dn n s d tha gi to lng gi t, m du th khng chy c hon ton trc khi ra khi l. iu ny dn n hao ph nhin liu m nhit l khng cao. V khng s dng ht nhit chy ca lng du phun vo l m lng gi khng thc hin phn ng chy s thu nhit ca bn thn l nng ln. Nu du v gi trn ln vi nhau l tng th thi gian khuch tn vo nhau ca chng xy ra trong thi gian ngn, git du s chy nhanh hn v hon ton v do ngn la cng chy sng- ngn. Yu t th 3 nh hng n qu trnh chy l nhit . Khi nhit ca mi trng chung quanh ngn la cng cao th tc bc hi b mt du cng ln, nng lng kch thch phn ng chy cng cao, do phn ng chy v chy hon ton git du xy ra nhanh hn. Mc khc, khi du bc hi n phi thu nhit ca mi trng lm mi trng ngui i ( v qu trnh bc hi l qu trnh thu nhit ),khi phn ng chy xy ra th qu trnh chy lc y mi ta nhit. Chnh v th, tng cng tc phn ng chy, du v gi phi c t nng trc.Nh vy c 3 yu t n hng n qu trnh chy ca nhin liu trong l: iu kin tn du( c kch thc bi sng du); iu kin ha kh( s trn ln gi v bi du); iu kin nhit ca mi trng v ca ring du + gi ***Kt cu ca n t v cc thng s vn hnh gi du trn n quyt nh kch thc ht du v mc trn ln gi + du.Phi k thm nht ca du. Du cng long cng d tn nhuyn, do khi t du FO thng phi nng nhit ca du ln gn nhit si ca n(~ 1000C).Nhng nu nhit du qu cao, du b si s c hi trong ng ng p lc cao. Dng du phun ra c ln hi lm cho s cp du khng lin tc, tia du phun khng lin tc, ngn la chy b ngt qung lin tc gy ra s mt n nh. Khi nhit ca du cp b dao ng th khi lng ring v nht ca du b dao ng, do lu lng tnh bng kg du qua bc t , cng nh kch thc ht du thay i. iu dn ti cng v dng ngn la b dao ng. Bin php tt nht l gi nhit du cp cho n khng i. Trn thc t ngi ta p dng 2 phng php hm du lin tc v gin on. Bin php lin tc thng c p dng theo kiu i ng du chy qua mt khu vc nhit kh cao hm du lin tc nh nc l nu, bung hi nhit, hay cp theo vch lBin php ny gi c n nh nhit du rt tt nhng ng du rt nng, d gy ng than nght du, nht l khi du b li, khng lu chuyn trong ng ng, dn ti r r du ti cc v tr ni ca ng ng. Bin php gin on t ng, hm du c khng ch t ng, thng dng bnh hm du hot ng theo chu k gi du nhit no . Ty theo kch thc bnh hm du v chu k hot ng in tr ngn hay di m dao ng nhit ca du cp cho bc cng ln. Th tch bnh cng nh, chu k ng ngt in tr cng ngn th dao ng nhit du cp cho bc cng nh **c tnh bm: Ty theo loi bm m lu lng du cp bi bm c th n nh hoc giao ng mt mc no . Hoc ty theo d nhy ca b phn tit ch p sut du m p lc du

http://www.ebook.edu.vn 93 dao ng khc nhau a n dao ng lng du cp cho bc. Tuy vy iu ny khng quan trng bng loi bm s dng bm du vo l ***Hin tng phn ng chy b t qung, khng lin tc. -Nhit du thp, gi t lnh th ht du khng c tn nhuyn, phn ng chy xy ra rt chm. Nhit bng la ( trong lung hn hp phun) khng cao, phn b khng u ( ph ca li la trong khng gian ca lung phun khng cao) do ngn la khng n nh -Nhit mi trng thp: Lung hn hp phun vo s thu nhit ca mi trng xung quanh tng nhit , tng s bc hi v kch thch phn ng chy. Mi loi du c mt nhit bc chy khc nhau. Du FO i hi nhit mi trng kh cao 700-8000C trong iu kin c ht bi du tn bi cc bc n gi qut cao p th cng bc hi mi ln , nng lng kch thch phn ng chy mi c cung cp nhanh chng c th chy v duy tr ngn la chy n nh lin tc.Trng hp du c tn bi gi p p lc cao th khng cn nhit mi trng cao. ***Kch thc cone v loi vt liu gch n Mi kt cu bc t s cho mt c tnh, dng lung phun ring bit ( khng ni n trng hp thay i dng la lung phun bng cch chnh vn hnh n). Vt liu lm gch n v cone, kch thc ca gch l bc t c nh hng n qu trnh chy ca ngn la. d hiu ta quan st cc hnh v di y:

Lung phun b/ a/ Lung phun

Lung phun

kch Hnh a/ trng hp gch n c c/ thc ng ng ca loe qu rng so vi loe ca lung phun hoc loe ca cn gch > hn loe ca lung phun. Trng hp ny s xut hin mt lung gi lnh t mi trng ngoi l ht vo bn trong cp st mt cn ca l gch n vi ra lung phun lm cho: Mt gch b ngui lm gim kh nng cp nhit ca gch cho hn hp lung phun giai on u. Kh nng c sy nng ca lung phun b gim dn n phn ng chy chm li. Trng hp b/ cng xu. Mt gch b ng than, b ph v la chy khng tt. Trng hp c/ tt. Vt liu lm gch bc t: Vt liu lm gch bc t c nh hng n n nh ca qu trnh chy trong ngn la do yu t nhit ca gch to ra v nhn ca mch loe gch. Khi gch c h s dn nhit cng ln, b mt gch nhn bng lng th cng gip n nh qu trnh chy ca ngn la do nhit gch cao( nhn nhit t l mnh) s sy nng lung hn hp phun vo nhanh. Mc khc, mt gch nhn lng s gip ht du nu c bn ln s dn mng nhanh hn bc hi nhanh. Ngc li, gch c h s dn nhit km s hp thu nhit l thp, nhit gch khng cao, tc dng sy lung hn hp phun yu hn. Mt gch x x nhm ( nht l gch p) s lm git du nu

http://www.ebook.edu.vn 94 c bn ln s bm vo cc vt r, b thm vo mt gch lm chm vic bc hi hon ton git du. Do d ph hng gch bc n.Nh vy chn gch c t th nng chy tt hn gch p nung. Tng cng n nh ca ngn la bng nhit gi du: Gi t c sy , du c hm nng ln gn im si s lm phn ng chy xy ra nhanh hn, ngn la n nh hn. i vi gi t, nhit sy nng 150-2000C ch l bin php k thut n nh qu trnh chy, gip phn ng chy xy ra hon ton hn, t tit kim c du. Cn gi nng sy qua bung hi nhit mi l bin php kinh t tit kim du v nhit sy trc ca n rt cao ( 900-10000C) v cng l bin php k thut nng cao c nhit l. ***Mt s yu cu v la trong l nu t phn b nhit hp l u khp l v t vng bc x cao nht ca ngn la nm ngay trn vng phi liu cha tan, la bn trong l phi t mt s iu kin: - ph ca la trn b mt thy tinh trong l nu phi kh ln, v vy trong l la ch U, t sau ui m c b rng b nu ln ngi ta nn t hn 1 n ( 2 n t cho 1 ming la). La s u khp l pha bn ang t. Chiu di ngn la gn 2/3 chiu di l nu. Hai cy n vi mt ming la t vi dng la hi khc nhau; cc n st vch dc l nu t vi ngn la ngn hn v yu hn n bn trong nhm trnh ph vch dc v khng cho nhit phn gn vng vch dc l nu ln qu cao.

khi n 2 n1

2/3 L 1/3 L Hng la: Hng la khng c cha xo ln nc l, khng c cha ngang hoc chi st mt thy tinh . Ngn la 2 n gia l (s 2 v s 3) khng qu mm , yu dn ni b b ngoc vo ming la pha ht khi l. La mang tnh cht trung tnh: Ngha l khng c tnh kh mnh ( d du )v cng khng c tnh xy ha mnh( d gi). Khi phn b nhit l tt m hiu sut s dng nhit ta ra ca qu trnh chy du cng cao. Trong trng hp d du ngn la mm, thn la vng m, ui la c mu , ng mu sm en v n c m hng, l vng c. Trng hp d gi ngn la sng chi u ngn, bng v ui c mu sng trng, ngn la mnh, li la v l trong sut.La trung tnh c u la sng trng , ui la vng khng sm en. Ch : Chnh d m ng khi p sut trong l bng p sut mi trng ngoi. Nu ng khi m ln, p sut l m th lng nhit mt theo ng khi rt ln. V tc mt nhit qu ln, nn lng du gi tng ln gi nhit qui nh , ngha l t la mnh. chnh l tn hao khng cn thit. Bung hi nhit v chu k i la ti u

http://www.ebook.edu.vn 95 Xt loi bung hi nhit gin on : Khi vn hnh bao gi cng c mt bung c gi lnh i vo c sy nng ln nh nhit ta ra ca gch m v mt bung c khi thi i ra t nng gch m. Chu k thay i nhit gch m ngc nhau. Bung c gi lnh i vo th: Nhit gch gim t u chu k n cui chu k i la.Nhit gi gim theo nhit gch t u chu k i gi. Bung c kh thi i qua th: Nhit gch tng t u chu k i la n cui chu k.Nhit khi thi tng dn t u chu k n cui chu k do tc ngm nhit vo gch gim dn. Nh vy cc thng s sau y cn ch : Nhit trung bnh ca gi nng cung cp cho ming la: Nhit trong bnh cng cao th hiu sut thu hi nhit cng cao.Sai bit nhit ca gi nng t = tmax-tmin cng cao th nhit l cng khng n nh. Nht l khi nhit ti thiu ca gi cui chu k cng thp th nhit l b h xung nhiu.iu ny xy ra khi chu k i la qu lu cho bt k loi gch m no.Nhit trung bnh ca khi thi ti chn ng khi: Nhit trung bnh cng cao th hiu qu thu hi nhit cng km. Nh vy chu k i la c nh hng ti : n nh nhit l; kh nng duy tr l nhit cao; tui th bung hi nhit; hiu qu tit kim du.Mi l c th phi tm chu k i la ring bng thc nghim. Thng t 15 n 30 pht. Khi chu k i la ngn th thao tc i la phi nhanh trnh nh hng n bin ng nhit l do thao tc chm nhit l kh ln ni . Thao tc i la phi hon tt trong vng 20 giy i vi i la bng tay v 10 15 giy i vi i la t ng. Chu k i la qu ngn( < 15 pht) c th gy bin ng nhit l lin tc, khng hoc kh a nhit l ln cao.

http://www.ebook.edu.vn

96

http://www.ebook.edu.vn

97

http://www.ebook.edu.vn

98