MC LC CHNG 1. TNG QUAN CHUNG V NGN SCH NH NC ......................................... 4 1.1. Khi nim ngn sch nh nc .............................................................................4 1.2.

Bn cht Ngn sch nh nc ..............................................................................4 1.3. Vai tr ca Ngn sch nh nc trong qu trnh pht trin nn kinh t - x hi ca cc quc gia ..........................................................................................................5 1.3.1. 1.3.2. 1.3.3. iu tit trong kinh t, thc y pht trin kinh t .................................................... 6 Gii quyt cc vn x hi ..................................................................................... 6 Gp phn n nh th trng, chng lm pht, bnh n gi c th trng hng ho . 6 Khi nim h thng Ngn sch nh nc .................................................................. 7 Cn c t chc h thng Ngn sch nh nc .......................................................... 7 Nguyn tc t chc h thng Ngn sch nh nc ................................................... 7 S h thng Ngn sch nh nc ......................................................................... 8

1.4. T chc h thng Ngn sch nh nc .................................................................7 1.4.1. 1.4.2. 1.4.3. 1.4.4.

CHNG 2.CC HOT NG CHNH CA NGN SCH NH NC ............................... 9 2.1. Thu v chi Ngn sch nh nc ....................................................................9 2.1.1. a. b. c. d. Thu Ngn sch nh nc ........................................................................................... 9 Khi nim............................................................................................................................. 9 c im .............................................................................................................................. 9 Ngun thu ngn sch nh nc ........................................................................................... 9 Cc nhn t nh hng n thu Ngn sch nh nc ....................................................... 13 Chi Ngn sch nh nc .......................................................................................... 14 Khi nim........................................................................................................................... 14 c im ............................................................................................................................ 14 Phn loi chi ngn sch nh nc ...................................................................................... 15 Cc nhn t nh hng ti chi ngn sch nh nc .......................................................... 16 Khi nim cn i ngn sch nh nc .................................................................. 17 Cc trng thi ca ngn sch nh nc .................................................................. 17 c im ca cn i ngn sch nh nc .............................................................. 18

2.1.2. a. b. c. d.

2.2. Cn i ngn sch nh nc ..............................................................................17 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3.

2.3. Bi chi ngn sch nh nc ................................................................................19

2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4. a. b. c. d.

Khi nim ................................................................................................................ 19 o lng bi chi ngn sch nh nc .................................................................... 19 Nguyn nhn bi chi ngn sch nh nc ............................................................... 23 Tc ng ca bi chi ngn sch n nn kinh t v m ........................................... 23

nh hng n tng cu nn kinh t ................................................................................. 24 nh hng lm pht .......................................................................................................... 24 N quc gia v nhng bt n trong nn kinh t ................................................................ 25 Thm ht cn cn thng mi ........................................................................................... 25

2.4. Nm ngn sch v chu trnh qun l ngn sch nh nc .................................25 CHNG 3.THC TRNG H THNG NGN SCH NH NC VIT NAM HIN NAY ......................................................................................................................................................... 27 3.1. Ngun thu ca ngn sch nh nc ....................................................................27 3.2. Cc khon chi Ngn sch nh nc ...................................................................28 3.3. Thm ht ngn sch v vn gia tng n Chnh ph ......................................30 3.4. Bi chi ngn sch nh nc trong mi quan h vi lm pht Vit Nam .........30

LI M U Nh nc ra i trong cuc u tranh ca x hi c giai cp, n l sn phm ca cuc u tranh giai cp. Nh nc xut hin vi t cch l c quan c quyn lc cng cng thc hin cc chc nng v nhim v v nhiu mt nh qun l hnh chnh, chc nng kinh t, chc nng chn p v cc nhim v x hi. thc hin cc chc nng v nhim v ca mnh Nh nc cn phi c ngun lc ti chnh ngn sch Nh nc, l c s vt cht cho Nh nc tn ti v hot ng. Ngy nay kinh t th trng cng pht trin th v tr v vai tr ca ti chnh nh nc ngy cng quan trng i vi s pht trin kinh t x hi. V vy, xy dng nn ti chnh t ch vng mnh l yu cu c bn cp bch trong thi k cng nghip ha hin i ha nc ta, trong ngn sch Nh nc ng vai tr ch o trong nn kinh t quc gia. Ngn sch nh nc l ni tp trung qu tin t ln nht trong nn kinh t, c mi quan h cht ch vi tng sn phm x hi v thu nhp quc dn cng mi quan h khng kht vi tt c cc khu ca h thng ti chnh. Ngn sch nh nc l cng c huy ng ngun ti chnh m bo cho cc chi tiu ca Nh nc, v l cng c iu tit v m nn kinh t, m bo cho s n nh pht trin ng u gia cc nn kinh t, v m bo thu nhp cho ngi dn. Trn c s nhn thc c tm quan trng ca Ngn sch nh nc, nhm chng em tho lun v cng phn tch v Ngn sch nh nc v tnh hnh hot ng ca h thng Ngn sch nh nc Vit Nam hin nay.

CHNG 1. TNG QUAN CHUNG V NGN SCH NH NC 1.1. Khi nim ngn sch nh nc Ngn sch nh nc (ngn sch chnh ph) l mt thnh phn trong h thng ti chnh. Thut ng "Ngn sch nh nc" c s dng rng ri trong i sng kinh t, x hi mi quc gia. Tuy s ra i ca ngn sch Nh nc kh lu, song quan nim v ngn sch nh nc li cha thng nht, ngi ta a ra nhiu nh ngha v ngn sch nh nc ty theo cc trng phi v cc lnh vc nghin cu. T in Bch khoa ton th ca Lin X (1971) cho rng: Ngn sch nh nc l bng k cc khon thu v chi bng tin ca Nh nc trong mt giai on nht nh; l mi k hoch thu chi bng tin ca bt k x nghip, c quan hoc c nhn no trong mt giai on nht nh. T in Bch khoa ton th v kinh t Php nh ngha: Ngn sch nh nc l vn kin c ngh vin hoc hi ng tho lun v ph chun m trong cc nghip v ti chnh ca mt t chc cng (nh nc, chnh quyn, a phng, n v cng,) hoc t (doanh nghip, hip hi,) c d kin v cho php. T in kinh t th trng ca Trung Quc nh ngha: Ngn sch nh nc l k hoch thu, chi ti chnh hng nm ca nh nc c xt duyt theo trnh t php nh. Lut Ngn sch Nh nc c Quc hi Vit Nam thng qua ngy 16/12/2002 nh ngha: Ngn sch nh nc l ton b cc khon thu, chi ca Nh nc c c quan Nh nc c thm quyn quyt nh v c thc hin trong mt nm m bo vic thc hin chc nng, nhim v ca Nh nc. Ngn sch nh nc bao gm ngn sch trung ng v ngn sch a phng. Ngn sch trung ng l ngn sch ca cc b, c quan ngang b, c quan thuc Chnh ph v cc c quan khc trung ng. Ngn sch a phng bao gm ngn sch ca n v hnh chnh cc cp c Hi ng nhn dn v y ban nhn dn. 1.2. Bn cht Ngn sch nh nc Ngn sch nh nc l mi quan h kinh t-x hi gia Nh nc vi cc ch th kinh t khc trong nn kinh t, thng qua vic to lp, phn phi v s dng qu tin t tp trung ca nh nc. T khi nim bn cht trn, ta c th rt ra cc c im sau:

Th nht: Hot ng thu-chi ngn sch nh nc v gn lin vi vic thc hin cc nhim v kinh t-x hi ca Nh nc. Th hai: Mi hot ng thu-chi ca Ngn sch nh nc u phi da trn c s php lut ca Nh nc. V d nh: php lnh, ch , quy nh v huy ng vo ngn sch v chi tiu Ngn sch nh nc. Th ba: Qu Ngn sch nh nc c hnh thnh thng qua qu trnh phn phi li di nhiu hnh thc, trong thu l hnh thc ch yu v ph bin nht. Th t: ng sau cc hot ng thu-chi Ngn sch nh nc l cc quan h kinh t m trc ht l quan h li ch kinh t gia Nh nc vi cc ch th kinh t - x hi. 1.3. Vai tr ca Ngn sch nh nc trong qu trnh pht trin nn kinh t - x hi ca cc quc gia Trong h thng ti chnh thng nht, Ngn sch nh nc l khu ti chnh tp trung gi v tr ch o. Ngn sch nh nc cng l khu ti chnh c hnh thnh sm nht, n ra i, tn ti v pht trin gn lin vi s ra i ca h thng qun l nh nc v s pht trin ca hng ho, tin t. Trong c ch th trng, nhng quan h kinh t thuc ni dung Ngn sch nh nc ch c th pht sinh, pht trin trn c s vn ng khng ngng ca cc c quan tin t trong qu trnh sn xut v lu thng hng ho. Tnh cht, quy m, mc v hiu qu ca qu trnh hot ng ny l tin vt cht quan trng nht ca Ngn sch nh nc. S khng c mt Ngn sch lnh mnh nu nh s vn ng ca cc quan h tin t trong qu trnh sn xut v lu thng hng ho b ch tc hoc b bin dng theo xu th khng c li, lm tn thng n s vn ng ca hng ho. Tuy nhin, cng cn phi nhn thy rng: trong mi quan h gia Ngn sch nh nc vi s vn ng ca cc n v tin t ny sinh trong lnh vc sn xut, lu thng hng ho, cc quan h tin t thuc ni dung Ngn sch nh nc hon ton khng mang tnh th ng m c nh hng tch cc tr li. S nh hng tr li hon ton ph thuc vo vic nh nc s dng Ngn sch lm cng c qun l kinh t - x hi nh th no. Trong c ch th trng, Ngn sch nh nc c nh nc s dng lm cng c quan trng iu chnh v m nn kinh t - x hi. Do vy c th ni cng vi vic m bo ch tiu ca nh nc bng vic huy ng cc ngun ti chnh trn phm vi rng ln trong v ngoi nc.

Vai tr tt yu ca Ngn sch nh nc mi thi i v trong mi m hnh kinh t l cng c iu chnh v m nn kinh t x hi, nh hng pht trin sn xut, iu tit th trng, bnh n gi c, iu chnh i sng x hi. 1.3.1. iu tit trong kinh t, thc y pht trin kinh t Ngn sch nh nc l cng c nh hng hnh thnh c cu kinh t mi, kch thch pht trin sn xut kinh doanh v chng c quyn. Trc ht, Chnh ph s hng hot ng ca cc ch th trong nn kinh t i vo qu o m chnh ph hoch nh hnh thnh c cu kinh t ti u, to iu kin cho nn kinh t pht trin n nh v bn vng. Thng qua hot ng chi Ngn sch, Nh nc s cung cp kinh ph u t cho c s kt cu h tng, hnh thnh cc doanh nghip thuc cc ngnh then cht trn c s to mi trng v iu kin thun li cho s ra i v pht trin cc doanh nghip thuc mi thnh phn kinh t (c th thy r nht tm quan trng ca in lc, vin thng, hng khng n hot ng kinh doanh ca cc Doanh nghip). Bn cnh , vic cp vn hnh thnh cc doanh nghip Nh nc l mt trong nhng bin php cn bn chng c quyn v gi cho th trng khi ri vo tnh trng cnh tranh khng hon ho. V trong nhng iu kin c th, ngun kinh ph trong ngn sch cng c th c s dng h tr cho s pht trin ca cc doanh nghip, m bo tnh n nh v c cu hoc chun b cho vic chuyn sang c cu mi hp l hn. Thng qua hot ng thu, bng vic huy ng ngun ti chnh thng qua thu, ngn sch nh nc m bo thc hin vai tr nh hng u t, kch thch hoc hn ch sn xut kinh doanh. 1.3.2. Gii quyt cc vn x hi Tr gip trc tip dnh cho nhng ngi c thu nhp thp hay c hon cnh c bit nh chi v tr cp x hi, tr cp gin tip di hnh thc tr gi cho cc mt hng thit yu, cc khon chi ph thc hin chnh sch dn s, chnh sch vic lm, chng m ch, h tr ng bo bo lt. 1.3.3. Gp phn n nh th trng, chng lm pht, bnh n gi c th trng hng ho Nh nc ch iu tit nhng mt hng quan trng nhng mt hng mang tnh cht chin lc. C ch iu tit thng qua tr gi, iu chnh thu sut thu xut nhp khu, d tr quc gia. Th trng vn sc lao ng: thng qua pht hnh tri phiu v chi tiu ca chnh ph. Kim

ch lm pht: cng vi ngn hng trung ng vi chnh sch tin t thch hp Ngn sch nh nc gp phn iu tit thng qua chnh sch thu v chi tiu ca chnh ph. 1.4. T chc h thng Ngn sch nh nc 1.4.1. Khi nim h thng Ngn sch nh nc H thng Ngn sch nh nc l tng th cc cp Ngn sch gn b hu c vi nhau trong qu trnh thc hin nhim v thu, chi ca mi cp Ngn sch v c t chc theo mt c cu nht nh. nc ta vi m hnh nh nc thng nht nn h thng ngn sch c t chc theo hai cp: ngn sch trung ng v ngn sch ca cc cp chnh quyn a phng, trong ngn sch a phng bao gm cc cp ngn sch: ngn sch thnh ph (hay tnh) , ngn sch qun (huyn), ngn sch x (phng). 1.4.2. Cn c t chc h thng Ngn sch nh nc T chc h thng Ngn sch nh nc da vo nhng cn c sau y: H thng t chc b my Nh nc. Ch phn cp qun l kinh t ti chnh. 1.4.3. Nguyn tc t chc h thng Ngn sch nh nc Nguyn tc thng nht - Phn nh ngun thu, nhim v chi c th; h thng thu, chi ca cc cp Ngn sch ban hnh theo mt ch thng nht. - Cc cp Ngn sch u p dng chung mt ch v k hoch ha v qun l Ngn sch nh nc, ng thi nhim v chi trong k k hoch phi m bo (lp d ton, chp hnh d ton v quyt ton Ngn sch nh nc). - Thc hin c ch b sung t Ngn sch cp trn cho Ngn sch cp di m bo tnh cng bng v yu cu pht tri cn i gia cc vng. - Ngn sch cc cp khng c dng Ngn sch ca cp ny chi cho nhim v ca cp khc. Nguyn tc tp trung dn ch - qun l v iu hnh Ngn sch tm v m, Nh nc tp trung mt s ngun thu lp, quan trng vo Ngn sch cp chnh quyn Trung ng nhm m bo nhu cu chi tiu, cn i Ngn sch trn phm vi ton quc.

- cc cp chnh quyn ch ng khai thc tt ngun thu v nhu cu chi tiu kp thi, Lut Ngn sch quy nh mi cp chnh quyn c mt cp Ngn sch ring v c s dng vo nhu cu chi tiu cho b my du t pht trin kinh t a phng . Vic xy dng d ton, xt duyt d ton v quyt ton Ngn sch mi cp u tp trung vo chnh quyn cp tng ng, c cng khai dn ch mi cp Ngn sch cho nhn dn bit nhn dn tham gia xy dng Ngn sch, biu hin r nht l cc ngun thu huy ng t nhn dn ng gp u t xy dng c s h tng nng thn. 1.4.4. S h thng Ngn sch nh nc NGN SCH NH NC CNG HA X HI CH NGHA VIT NAM

NGN SCH TRUNG NG

NGN SCH A PHNG

Ngn sch tnh, thnh ph trc thuc Trung ng

Ngn sch huyn, qun, th x, thnh ph trc thuc tnh

Ngn sch x, phng, th trn

CHNG 2.CC HOT NG CHNH CA NGN SCH NH NC 2.1. Thu v chi Ngn sch nh nc S tng trng kinh t ca mt quc gia thng c quan nim l s tng thm (hay gia tng) v qui m sn lng ca nn kinh t trong mt thi k nht nh. Mt trong cc i lng biu th s tng trng kinh t l tng sn phm trong nc hay tng sn phm quc ni (GDP). Trong nn kinh t th trng c s iu tit ca chnh ph nh nc ta. Nh nc ng vai tr quan trng trong vic kch thch s tng trng kinh t, thng qua vic s dng cng c ngn sch ca mnh. Cng c ngn sch nh nc ch yu l thu v chi tiu ca nh nc. 2.1.1. Thu Ngn sch nh nc a. Khi nim ng v phng din php l, thu Ngn sch nh nc bao gm nhng khon tin Nh nc huy ng vo ngn sch tha mn nhu cu chi tiu ca Nh nc. V mt bn cht, thu Ngn sch nh nc l h thng nhng quan h kinh t gia Nh nc v x hi pht sinh trong qu trnh Nh nc huy ng cc ngun ti chnh hnh thnh nn qu tin t tp trung ca Nh nc nhm tha mn cc nhu cu chi tiu ca mnh b. c im Thu ngn sch nh nc c c trng mt s c im sau: Th nht, trong bt k mt x no, c cu cc khon thu ngn sch nh nc u gn lin vi chc nng, nhim v v quyn lc chnh tr ca nh nc. Trn c s quyn lc ca mnh nh nc nh ra cc chnh sch thu ngn sch nh nc. Ngc li cc khon thu ngn sch nh nc l tin thc hin cc chc nng, nhim v ca nh nc. Th hai, thu ngn sch nh nc lun lun gn lin vi cc qu trnh kinh t v cc phm tr chnh tr. Kt qu ca qu trnh hot ng kinh t v hnh thc, phm vi, mc vn ng ca cc phm tr gi tr l tin quan trng xut hin h thng thu ngn sch. c. Ngun thu ngn sch nh nc Thu Ngn sch nh nc ch bao gm nhng khon tin Nh nc huy ng vo ngn sch m khng b rng buc bi trch nhim hon tr trc tip cho i tng np. Theo Lut Ngn sch nh nc hin hnh, ni dung cc khon thu Ngn sch nh nc bao gm: Thu, ph, l ph do cc t chc v c nhn np theo quy nh ca php lut; Cc khon thu t hot ng kinh t ca Nh nc;

Li tc t vn gp ca Nh nc vo cc c s kinh t; Tin thu hi vn ca Nh nc ti cc c s kinh t; Thu hi tin cho vay ca Nh nc (c gc v li); Thu t hot ng s nghip; Thu hi qu d tr Nh nc; Tin s dng t; thu t hoa li cng sn v t cng ch; Cc khon huy ng ng gp ca cc t chc, c nhn u t xy dng cc cng trnh kt cu h tng c s; Cc khon ng gp t nguyn ca cc t chc, c nhn trong v ngoi nc; Cc khon di sn Nh nc c hng; Thu kt d ngn sch nm trc; Tin bn hoc cho thu ti sn thuc s hu Nh nc ti cc n v hnh chnh, s nghip; Cc khon tin pht, tch thu; Cc khon thu khc theo quy nh ca php lut; Cc khon vin tr khng hon li bng tin, bng hin vt ca Chnh ph cc nc, cc t chc, c nhn nc ngoi; Cc khon vay trong nc, vay nc ngoi ca Chnh ph b p bi chi v khon huy ng vn u t trong nc ca tnh, thnh ph trc thuc Trung ng (gi chung l tnh) quy nh ti khon 3 iu 8 ca Lut Ngn sch Nh nc c a vo cn i ngn sch. Cn lu l khng tnh vo thu Ngn sch nh nc cc khon thu mang tnh cht hon

tr nh vay n v vin tr c hon li. V th, cc vn bn hng dn Lut Ngn sch nh nc (Ngh nh 60/2003/N-CP ngy 06/6/2003 ca Chnh ph v Thng t 59/2003/TT-BTC ngy 23/6/2003 ca B Ti chnh) ch tnh vo thu Ngn sch nh nc cc khon vin tr khng hon li; cn cc khon vin tr c hon li thc cht l cc khon vay u i khng c tnh vo thu Ngn sch nh nc . Cn c vo tnh cht s dng ca cc khon thu, thu ngn sch nh nc chia lm 2 loi : thu trong cn i ngn sch v thu b p thm ht ngn sch. Thu trong cn i ngn sch

Thu: y l hnh thc c truyn c s dng t trc n nay to ngun thu cho ngn sch nh nc. T l ng gp ca thu vo ngn sch nh nc lun mc cao. Chng hn nh cc nc ASEAN c t l thu trong thu thng xuyn ca ngn sch rt cao.

Vit Nam, ngun thu ngn sch nh nc ch yu l ngun thu t thu. Mt khc nu so snh t l thu ng vin vo ngn sch Nh nc t GDP ca Vit Nam so vi nhng nc thnh vin ASEAN. T l ny nc ta cng cao nht. iu cho thy, Vit Nam kh huy ng c ngun thu mt mc cao hn na t GDP so vi hin nay. Do , mt trong nhng ni dung ci cch h thng chnh sch thu bc 2 l tin hnh iu chnh hp l c cu cc sc thu trong kt cu thu nhm bo m ngun thu ngn sch nh nc theo hng gim thu sut, tng thu theo din rng. ng thi, vic ci cch thu phi thc hin c nhim v khuyn khch. thc y sn xut pht trin. Vi h thng thu ti u, ngun thu thu s tng ln m khng cn i hi phi tng thu sut. Nh th, Nh nc s c c ngun thu n nh mc cao, d dng ch ng thc hin cc chc nng qun l v iu tit v m nn kinh t. Ph v l ph: tuy chim t l nh trong tng thu ngn sch nh nc, song vn c huy ng v khai thc ngun thu a vo ngn sch nh nc nhm p ng nhu cu chi tiu ngy cng tng ca Nh nc. Thu t hot ng kinh t ca Nh nc: khon thu ny phn nh hot ng kinh t a dng ca Nh nc. Trong giai on trc mt, Nh nc c th s dng cc khon thu ny xy dng cc cng trnh cng cng y t, gio dc, ng s, nh . Vi ch trng bn nh thuc s hu nh nc cho cc i tng thu. S thu v hng nm kh ln. Cng vi tin trnh c phn ho doanh nghip nh nc, s vn thu hi vo ngn sch s tng. ng thi, khi cc cng ty c phn i vo hot ng v lm n c hiu qu, Nh nc cn thu c li tc c phn c chia. Nh vy, tin thu t hot ng kinh t ca Nh nc s l phn ng gp quan trng trong giai on trc mt Nh nc thc hin chc nng qun l ca mnh. Vin tr khng hon li: bao gm mt phn vn ODA (chim khon 25%) v ton b khon vin tr ca cc t chc phi Chnh ph (NGO ) phc v cho u t cng cng ; gio dc, y t, giao thng. Trong tng lai, khon vin tr khng hon li ny c xu hng gim dn. Do , Nh nc cn tranh th ti a ngun vn ny bng

vic ci tin cc khu iu tra v qun l gii ngn nhanh hn cc chng trnh ODA v cn quan tm nhiu hn n vic qun l, s dng ngun vn ny c hiu qu. Nh vy ton b khon thu trn s l khon n nh v thng xuyn ca ngn sch nh nc. Nh nc s dng ngun thu ny chi cho nhng hot ng qun l thng xuyn v chi tr n ca Nh nc. Khon chi ny tuy khng trc tip lm tng thm gi tr tng sn phm, nhng rt cn thit cho s pht trin x hi. Theo Lut Ngn Sch Nh nc qui nh l ton b khon thu trong cn i ny s ti tr cho cc loi chi ni trn, phn cn li s c dng cho chi u t pht trin kinh t. y chnh l mc tit kim ca ngn sch nh nc. Nu s thu ny khng cho chi thng xuyn th cng quyt ct gim chi. Do , c th ni thng qua ngun thu ny, Nh nc to iu kin cho nn kinh t pht trin tt nht. Thu b p thm ht ngn sch Cc khon vay n ca Chnh ph gm c vay trong nc v vay ngoi nc. Theo Lut Ngn Sch ca nc ta, qui nh l Nh nc s dng khon tit kim ca ngn sch chi cho u t pht trin kinh t. Nu khng , Nh nc s i vay b p thm ht ngn sch, khng s dng khon vay n cho chi thng xuyn. Vay ca Nh nc bao gm vay trong nc v vay nc ngoi. Vay trong nc c thc hin bi vic pht hnh cng tri di cc hnh thc: tn phiu kho bc, tri phiu kho bc v tri phiu cng trnh. Vay n nc ngoi c thc hin di cc hnh thc nh: hip c hay hip nh vay mn gia hai Chnh ph, hip nh vay mn gia Chnh ph vi cc t chc ti chnh tin t th gii hoc pht hnh tri phiu ra nc ngoi. Vay n nc ngoi c 2 loi: vay u i vi li sut rt thp, thi gian hon vn kh di; vay thng mi vi li sut cao hn, thi gian hon vn cng di. i vi khon vay n nc ngoi th nc vay n d gp ri ro do t gi hi oi tng lm cho ng tin trong nc mt gi, gnh nng n nn chng cht. V vy, cn phi tnh n hiu qu kinh t v ht sc thn trng trong vic s dng ngun vn vay ny. i vi khon vay trong nc, nu Nh nc vay qu nhiu s nh hng n mc tit kim v tch lu ca cc thnh phn kinh t khc trong nn kinh t quc dn. Do , u t ca cc thnh phn ny cng c th

gim. Hn na, nu Chnh ph vay trong nc nhiu, li sut c xu hng gia tng, gi c hng ho tng, lm pht c nguy c xy ra. Pht hnh tin: Trc nm 1992, b p thm ht ngn sch Nh nc cn s dng hnh thc ny. Tuy nhin, i vi tnh trng sn xut yu km nh nc ta trc y, vic chn gii php ny thng lm cho nn kinh t khng n nh do lm pht c xu hng gia tng. V th i vi nc ta t nm 1993 n nay khng pht hnh tin b p thm ht ngn sch. Nh vy u t pht trin kinh t, trong khi ngun thu ngn sch trong cn i khng p ng , Nh nc s dng bin php vay n hoc pht hnh tin b p. Trong iu kin hin nay vic pht hnh tin b hn ch nhiu. Do . nu ngun vay c s dng c hiu qu th tng sn phm quc ni tng ng k.Tuy nhin c th thc hin tt chc nng m ng v to iu kin cho cc thnh phn kinh t khc cng tham gia pht trin kinh t, ng thi c th kim sot c cc mt hot ng ca nn kinh t. Nh nc cn khng ch t l vay n b p thm ht ngn sch mt mc nht nh no , chng hn mc khng ch hin nay l di 3,5% GDP. Ton b khon thu ngn sch ni trn tc ng mnh m n s thay i ca tng sn phm quc ni hay s tng trng kinh t mt cch gin tip hoc trc tip. Tuy nhin, vic huy ng vn vo ngn sch nh nc ch nn huy ng mc va phi, hp l Nh nc vn thc hin c chc nng qun l kinh t x hi. ng thi cn thc hin vai tr ng vin cc thnh phn kinh t khc cng tham gia pht trin sn xut, a t nc pht trin mt cch vng chc nht. d. Cc nhn t nh hng n thu Ngn sch nh nc Th nht, mc pht trin ca nn kinh t: nh gi bng tc tng trng v gi tr tng sn phm quc ni gia cc thi k. Mt quc gia c tc tng trng kinh t vng chc, n nh c s thu tng i n nh. Th hai, hiu qu kinh t ca tng hot ng u t trong nn kinh t: hiu qu hot ng u t cao thc y vic tit kim tiu dn ca khu vc t nhn to iu kin cho nh nc tng c s thu t vic vay trong nc. Th ba, quan h i ngoi ca nh nc: lin quan n vic vay n v nhn vin tr t nc ngoi. Th t, mc cc khon chi tiu ca nh nc. Th nm, b my t chc cc cn b thu Ngn sch nh nc.

2.1.2. Chi Ngn sch nh nc a. Khi nim Chi ngn sch nh nc l qu trnh phn phi, s dng qu ngn sch nh nc theo nhng nguyn tc nht nh cho vic thc hin cc nhim v ca Nh nc. Chi Ngn sch nh nc th hin cc quan h tin t hnh thnh trong qu trnh phn phi v s dng qu Ngn sch nh nc nhm trang tri cho cc chi ph b my nh nc v thc hin cc chc nng kinh t - x hi m Nh nc m nhn theo nhng nguyn tc nht nh. Chi Ngn sch nh nc ch yu da trn nhng ngun thu nhp ly t hot ng sn xut. S vn ng ca n gn lin vi vic thc hin cc k hoch kinh t - x hi v quy m ca chi Ngn sch da vo mc tng thu nhp quc dn cng nh kt qu ca vic phn chia n thnh qu tiu dng v qu tch ly x hi. Qu trnh phn phi qu Ngn sch nh nc l qu trnh cp pht kinh ph t Ngn sch nh nc hnh thnh cc loi qu trc khi a vo s dng. Chng hn nh vic cp pht vn t Ngn sch nh nc cho cc n v d ton, cho cc cp ngn sch trong h thng ngn sch hoc cho cc qu ti chnh khc. Qu trnh s dng l qu trnh trc tip s dng khon tin cp pht t Ngn sch nh nc cho nhng cng vic ca nh nc nh sn khng tri qua vic hnh thnh cc loi qu trc khi a vo s dng. b. c im Thc hin chi ngn sch nh nc chnh l vic cung cp cc phng tin ti chnh cho cc nhim v ca nh nc. Song vic cung cp ny c nhng c th ring, l: Chi ngn sch nh nc lun gn cht vi nhng nhim v kinh t, chnh tr, x hi m Chnh ph phi m nhn trc mi quc gia. Mc , phm vi chi tiu ngn sch nh nc ph thuc vo tnh cht, nhim v ca chnh ph trong mi thi k. Tnh hiu qu ca cc khon chi ngn sch nh nc c th hin tm v m v mang tnh ton din c v hiu qu kinh t trc tip, hiu qu v mt chnh tr v x hi, ngoi giao. Chnh v vy, trong cng tc qun l ti chnh, mt yu cu t ra l cn s dng tng hp cc ch tiu nh tnh v cc ch tiu nh lng, ng thi phi c quan im ton din v nh gi tc dng, nh hng ca cc khon chi ph tm v m. Xt v mt tnh cht, phn ln cc khon chi ngn sch nh nc u l cc khon cp pht khng hon tr trc tip v mang tnh bao cp. Chnh v vy cc nh qun l ti chnh cn c

s phn tch, tnh ton trn nhiu kha cnh trc khi a ra cc quyt nh chi tiu trnh c nhng lng ph khng cn v nng cao hiu qu chi tiu ngn sch nh nc. c. Phn loi chi ngn sch nh nc Tu theo yu cu ca vic phn tch, nh gi v qun l ngn sch trong tng thi k ngi ta c th phn chia cc khon chi ngn sch theo nhiu tiu thc khc nhau. Theo chc nng nhim v ca nh nc, ni dung chi ngn sch nh nc gm: Chi kin thit kinh t. Chi vn ho x hi. Chi qun l hnh chnh. Chi an ninh - quc phng. Cc khon chi khc. Theo tnh cht kinh t, chi ngn sch nh nc c chia cc ni dung sau y: Chi thng xuyn o Cc hot ng s nghip gio dc, o to, y t, x hi, vn ho, thng tin, th dc th thao, s nghip khoa hc, cng ngh v mi trng v cc s nghip khc; o Cc hot ng s nghip kinh t; o Quc phng, an ninh v trt t an ton x hi; o Hot ng ca cc c quan nh nc; o Hot ng ca ng cng sn Vit Nam; o Hot ng ca Mt trn T quc Vit Nam, Lin on lao ng Vit Nam, on thanh nin cng sn H Ch Minh, Hi Cu chin binh Vit Nam, Hi Lin hip ph n Vit Nam, Hi nng dn Vit Nam; o Tr gi theo chnh sch ca Nh nc; o Cc chng trnh quc gia; o H tr qu Bo him x hi theo quy nh ca Chnh ph; o o o o Tr cp cho cc i tng chnh sch x hi; Ti tr cho cc t chc x hi, x hi ngh nghip theo quy nh ca php lut; Tr li tin do Nh nc vay; Vin tr cho cc Chnh ph v t chc nc ngoi;

o Cc khon chi khc theo quy nh ca php lut.

 Chi u t pht trin o u t xy dng cc cng trnh kt cu h tng kinh t x hi khng c kh nng thu hi vn; o u t v h tr vn cho cc Doanh nghip nh nc; gp vn c phn, lin doanh vo cc doanh nghip thuc lnh vc cn thit c s tham gia ca Nh nc theo quy nh ca php lut; o Chi cho Qu h tr u t quc gia v cc Qu h tr pht trin i vi cc chng trnh, D n pht trin kinh t; o D tr nh nc; o Cho vay ca Chnh ph u t pht trin. o Chi tr n gc tin do Nh nc vay. o Chi b sung qu d tr ti chnh. Ngoi ra, cn c th phn loi chi ngn sch nh nc theo cc ngnh kinh t, theo tnh cht ca qu trnh ti sn xut x hi. d. Cc nhn t nh hng ti chi ngn sch nh nc Ni dung, c cu chi ngn sch nh nc l s phn nh nhng nhim v chnh tr, kinh t x hi trong tng giai on lch s. Ni dung, c cu chi ngn sch nh nc ca mi quc gia thng s chi phi ca nhiu nhn t: Ch x hi y l nhn t c bn quyt nh n ni dung, c cu chi ngn sch nh nc, n quyt nh n bn cht v nhim v kinh t x hi ca Nh nc. Nh nc l ch th ca chi ngn sch nh nc, v th l ng nhin ni dung, c cu ca chi ngn sch nh nc chu s rng buc ca ch x hi. Nhn vo ni dung, c cu chi ca ngn sch nh nc trn mt lnh vc no c th cho thy v bn cht ca x hi . S pht trin ca lc lng sn xut S pht trin ca lc lng sn xut c tnh cht quyt nh n ni dung, c cu ca chi ngn sch nh nc. S pht trin ca lc lng sn xut va to kh nng v iu kin cho vic hnh thnh ni dung c cu chi ngn sch nh nc mt cch hp l, va t ra yu cu thay i ni dung, c cu chi trong tng thi k nht nh. Kh nng tch ly ca nn kinh t

Kh nng tch ly ca nn kinh t nh hng n ni dung, c cu chi ca ngn sch nh nc. Kh nng tch ly cng ln th kh nng chi u t pht trin cng cao. T chc b my v nhng nhim v kinh t - x hi ca Nh nc T chc b my v nhng nhim v kinh t - x hi ca Nh nc nh hng n ni dung, c cu chi ca NSNN m Nh nc m nhn trong tng giai on lch s. Ngoi ra, nhng nhn t khc cng nh hng n ni dung, c cu chi ca NSNN nh: bin ng kinh t, chnh tr, x hi v ca cc nhn t c th nh: gi c, li sut, t gi hi oi. Nghin cu cc nhn t nh hng n ni dung, c cu chi NSNN c ngha quan trng trong vic b tr ni dung, c cu cc khon chi ca NSNN mt cch khch quan, ph hp vi yu cu v tnh hnh kinh t, chnh tr trong tng giai on lch s. 2.2. Cn i ngn sch nh nc 2.2.1. Khi nim cn i ngn sch nh nc Cn i NSNN l quan h cn bng gia thu v chi ca NSNN trong mt thi k (thng l mt nm ngn sch). Khi nim cn i NSNN xut pht t yu cu khch quan i vi phn b v iu ha thu, chi NSNN trong s vn ng ca ngun lc ti chnh, cng l qu trnh kinh t do Nh nc vn dng cc bin php iu tit ti chnh tin hnh kim sot v iu ha s phn phi ngun lc ti chnh x hi. V bn cht, cn i NSNN l cn i gia ngun lc ti chnh m nh nc huy ng v tp trung c vo qu NSNN trong mt nm, vi ngun lc c phn phi, s dng tha mn nhu cu ca nh nc cng trong nm . Theo , xt trn gc tng th, cn i NSNN phn nh mi tng quan gia thu v chi NSNN trong mt nm ti kha v c tnh hi ha, hp l trong c cu gia cc khon thu v cc khon chi NSNN, qua thc hin cc mc tiu pht trin kinh t x hi tm v m cng nh trong tng lnh vc v a bn c th. Xt trn phng din phn cp qun l NSNN, cn i NSNN l cn i v phn b v chuyn giao ngun lc gia cc cp ngn sch, qua cc cp chnh quyn thc hin chc nng, nhim v c giao. 2.2.2. Cc trng thi ca ngn sch nh nc Mi tng quan gia thu v chi NSNN trong mt nm ti kha c biu hin qua 3 trng thi sau: NSNN cn bng: nh nc huy ng ngun thu va trang tri chi tiu.

 NSNN thng d: thu ngn sch ln hn chi ngn sch. Nh nc huy ng ngun lc qu mc cn thit hoc khng xy dng c chng trnh chi tiu hp l tng ng vi s thu hoc kinh t pht trin thnh vng lm tng thu ngn sch ngoi d ton v nh nc c th ch ng sp xp phn b thng d cho nhng nm tip theo. NSNN bi chi (thm ht): ngha l chi NSNN ln hn thu NSNN. Trong trng hp ny, thu NSNN khng p ng c nhu cu chi. Nguyn nhn c th l do nh nc khng sp xp c nhu cu chi cho ph hp vi kh nng; c cu chi tiu dng v u t khng hp l gy lng ph; do tnh trng tht thu ngn sch; nhng cng c th l do nn kinh t suy thoi theo chu k hoc nh hng bi thin tai hay chin tranh, thu NSNN gim st tng i so vi nhu cu chi phc hi nn kinh t. 2.2.3. c im ca cn i ngn sch nh nc Cn i NSNN phn nh mi quan h tng tc gia thu v chi NSNN nhm t c cc mc tiu ca chnh sch ti kha. NSNN va l cng c thc hin chnh sch pht trin kinh t x hi ca Nh nc. Vic thay i trng thi cn i thu chi ngn sch tc ng nht nh n cc mc tiu pht trin kinh t - x hi. V vy, s tnh ton thu - chi cn i NSNN khng phn nh mt cch th ng cc ch tiu kinh t x hi, m ngc li v phn mnh, cn i NSNN c tc ng lm thay i hoc iu chnh mt cch hp l cc ch tiu kinh t x hi bng kh nng qun l cc ngun lc v phn b cc ngun lc c hiu qu. Nh vy, vn ct li ca cn i NSNN l nh gi v khai thc ngun thu mt cch hp l; phn b v s dng ngun lc hiu qu; phn thiu ht s b p bng vay n c t trong mt chin lc qun l n cng ti u. V ni dung, cn i NSNN bao gm cn i gia tng thu v tng chi, cn i gia cc khon thu v cc khon chi NSNN, cn i v phn b chuyn giao ngun lc gia cc cp trong h thng NSNN, ng thi phi kim sot c tnh trng NSNN qua thc hin c cc mc tiu pht trin kinh t x hi tm v m v trong tng lnh vc, a bn. Cn i NSNN mang tnh nh lng v tnh tin liu. Cn i ngn sch phi c nh lng c th tng thu, tng chi, quy m so vi GPD; chi tit cc khon mc thu, chi v phn b ngn sch trung ng vi ngn sch cc cp a phng. Cn i NSNN phi tin liu c kh nng thu, chi NSNN trong ngn hn v di hn m bo tnh n nh ca chnh sch ti kha v vic thc hin cc mc tiu kinh t x hi.

2.3.

Bi chi ngn sch nh nc

2.3.1. Khi nim Bi chi ngn sch nh nc, hay cn gi l thm ht ngn sch nh nc, l tnh trng khi tng chi tiu ca ngn sch nh nc vt qu cc khon thu "khng mang tnh hon tr" ca ngn sch nh nc. phn nh mc thm ht ngn sch ngi ta thng s dng ch tiu t l thm ht so vi GDP hoc so vi tng s thu trong ngn sch nh nc. Thm ht ngn sch nh nc c th nh hng tch cc hoc tiu cc n nn kinh t mt nc ty theo t l thm ht v thi gian thm ht. Ni chung nu tnh trng thm ht ngn sch nh nc vi t l cao v trong thi gian di s gy nh hng tiu cc. 2.3.2. o lng bi chi ngn sch nh nc V mt k thut, NSNN c bi chi hay khng, bi chi nhiu hay t, cn ty thuc vo cch o lng bi chi NSNN. mi nc c th tn ti mt cch hiu v bi chi NSNN khc nhau. C ba yu t nh hng n kt qu o lng bi chi NSNN: (1) phm vi tnh bi chi NSNN; (2) vic xc nh cc khon thu, chi trong cn i NSNN; (3) thi gian ghi nhn thu chi NSNN. Phm vi tnh bi chi ngn sch nh nc Bi chi ngn sch ton din Bi chi ngn sch ton din tnh trn phm vi ton b khu vc cng. Theo World Bank, khu vc cng bao gm: Chnh ph Cc cp chnh quyn a phng Ngn hng trung ng Cc cc t chc thuc s hu Nh nc (trn 50% vn thuc s hu nh nc), ngun vn hot ng ca n do ngn sch nh nc quyt nh v trong trng hp v n nh nc phi tr n thay cho cc t chc . Nh vy, khi cc th ch trong khu vc cng v n, hoc khng v n nhng khi cn thanh ton trong trng hp mun ti cu trc li cc th ch ny, th trch nhim thanh ton cui cng thuc v chnh ph. V khi , khon thanh ton n ny nu thc t pht sinh trong nm th c tnh vo chi NSNN ca nm thanh ton. T , bi chi ngn sch ton din bao gm mc

bi chi c xc nh cho ton b khu vc cng. y l thc o rng nht xc nh mc bi chi. Bi chi ngn sch chnh ph Khc vi WB, IMF li cho rng phn bit chnh sch ti kha vi chnh sch tin t, ng thi lm c s i chiu gia thng k ti chnh tin t vi thng k ti chnh chnh ph th phm vi xc nh bi chi ch nn gii hn trong khu vc chnh ph. Theo s tay Thng k Ti chnh Chnh ph ca IMF, khi nim chnh ph gm tt c cc cp chnh quyn m khng bao gm hot ng ngn hng trung ng, cho d n c trc thuc chnh ph hay khng. Ti mi cp chnh quyn, bn cnh qu NSNN cn c cc qu ti chnh nh nc ngoi ngn sch v qu hot ng bo him x hi. Cc qu ny c tr cp mt phn ln t NSNN. Do vy, bi chi ngn sch chnh ph theo ngha rng l s bi chi ca cc cp chnh quyn vi cc hot ng vi s h tr hoc bao cp ca NSNN CHO tt c cc qu ni trn. Nhng nu hiu theo ngha hp, bi chi ngn sch chnh ph ch bao gm bi chi ca cc cp chnh quyn lin quan n hot ng ca qu ngn sch nh nc m thi. - Bi chi ngn sch trung ng Mt s quc gia khi tnh bi chi NSNN ch tnh bi chi lin quan n hot ng NSNN do chnh quyn trung ng trc tip thc hin. i i vi quan im ny l vic khng cho php ngn sch a phng bi chi. Cch xc nh phm vi tnh bi chi ngn sch hp nh vy l nhm thit lp k lut ti chnh tng th trong iu kin nng lc qun l c nhiu hn ch. Lut Ngn sch nh nc Vit Nam nm 2002 hiu theo ngha ny (xem khon 3 iu 8 Lut NSNN 2002). Xc nh cc khon thu, chi trong cn i ngn sch nh nc Trn thc t, ty thuc vo mc ch chnh tr, mc tiu ca chnh sch ti kha mi nn kinh t s c nhng quan im khc nhau v vn ny. Chng hn, khon vay n qua pht hnh tri phiu v vin tr (nu c) c nn ghi vo cn i NSNN hay khng th cu tr li i khi l khc nhau gia cc quc gia. Nht Bn ghi cc khon ny vo s thu NSNN hng nm, trong khi M th a cc khon ny x l bi chi NSNN. Vit Nam, Lut Ngn sch nh nc nm 2002 quy nh tnh cc khon vin tr khng hon li vo thu ngn nhng khng tnh cc khon vay n k c trong v ngoi nc. Vic ghi cc khon ny vo s thu NSNN hng nm cn i NSNN ni ln hai vn cn xem xt: (i) nu a cc khon ny vo cn i NSNN, th s lm cho mc bi chi NSNN tr nn nh hn. mc no , y cng l cch cc nh chnh tr v li bc tranh cn i

NSNN tt hn, qua khng lm mt i tn nhimi vi c tri v nng lc qun l chnh ph; (ii) tuy vy, vic a khon ny vo cn i NSNN s lm gia tng ri ro tim n i vi cn i NSNN, tnh n nh ca NSNN khng cao. V gnh nng n l mi e da ln n tnh n nh ca nn ti chnh quc gia trong di hn. Ngoi ra, mc ch s dng ca cc bo co v bi chi NSNN cng nh hng n vic quyt nh cc khon thu, chi trong cn i NSNN. Nu bo co c s dng cho mc ch nh gi s tch ly ca chnh ph cho nhu cu u t pht trin th bi chi NSNN l bi chi ngn sch vng lai. L chnh lch ca s thu, chi thng xuyn. Bi chi ngn sch vng lai = Chi thng xuyn Thu thng xuyn Nu bo co c s dng cho mc ch nh gi tnh hnh ngn sch tng th ca nh nc v tc ng ca n n mi trng kinh t v m (tnh hnh lu thng tin t, cu trong nc v cn cn thanh ton quc t) th bi chi NSNN l bi chi ngn sch qui c (bi chi ngn sch thng thng). Bi chi ngn sch qui c = Thu thng xuyn v vin tr khng hon li tng chi (bao gm c cho vay thun) Trong : Cho vay thun = S cho vay ra S thu hi n gc Tuy nhin, cch tnh ny cha cho php phn tch s tc ng ca bi chi NSNN n tng cu cng nh s phn b ngun lc v ti phn phi thu nhp trong nn kinh t. Cng mt mc bi chi nh nhau nhng nu c cu thu, chi v ngun b p bi chi khc nhau th tc ng hon ton khc nhau. IMF khuyn co rng khi phn tch ngn sch lp d ton th ch nn coi ccngun vin tr, k c vin tr khng hon li, l ngun b p thm ht nh cc khon vay n. V cc khon vin tr thng khng c k hoch chc chn, khng n nh, nu lp d ton chi ngn sch c tnh n cc khon vin tr c th s phi iu chnh chi NSNN trong qu trnh thc hin, gy nhng tc ng tiu cc n hot ng ngn sch. Nu bo co c s dng cho mc ch nh gi tnh bn vng ti kha th bi chi ngn sch cn bn s thch hp. Bi chi ngn sch cn bn = Bi chi ngn sch qui c Chi tr li Vi cc tnh ny, nu chnh ph c cc quyt nh thu chi lm gim bi chi ngn sch cn bn, th s chi cho hot ng ca chnh ph trong cung cp hng ha, dch v cng s t i.

Nu chnh ph m rng cc nhu cu ti chnh ca mnh v lm tng chi tr li th c ngha l chnh ph phi gim cc c hi chi thng xuyn khng bt buc cng nh chi u t c th ci thin h thng gio dc, y t, c s h tng... Trong trng hp mun so snh vi quc gia khc trong bi cnh mc lm pht ca hai quc gia l khc nhau, hoc khc phc tnh trng bi chi b nh gi qu cao do lm pht (c bit l i vi nhng nc c mc lm pht v n cng cao) th bi chi NSNN l bi chi ngn sch nghip v. Bi v, lm pht s lm gim gi tr thc s d n danh ngha ca khu vc cng, khi chnh ph tr li tin vay th mt phn trong mang tnh cht hon li tin gc b trt gi theo nm thng cho ch th cho vay. Khi tnh bi chi NSNN nu phn ny khng c loi ra th mc bi chi thc cht b nh gi cao hn mc bi chi thc s. Bi chi ngn sch nghip v = Bi chi ngn sch qui c tr li do lm pht = Bi chi ngn sch cn bn + tr li thc (tr li danh ngha = tr li do lm pht+ tr li thc) Theo thng l quc t, thu trong cn i NSNN bao gm cc khon thu vo qu NSNN m khon thu khng km theo, khng lm pht sinh ngha v hon tr trc tip. Chi trong cn i NSNN l cc khon chi ra t NSNN c m bo bng cc ngun thu NSNN trong cn i. iu ny cng c ngha l nhng khon chi ca nh nc nhng do cc ngun khc m nhim th khng tnh vo chi trong cn i NSNN. Nh vy, theo thng l quc t, thu trong cn i NSNN bao gm: cc khon thu thu, ph v cc khon thu khc (k c vin tr khng hon li) m khng bao gm cc khon vay trong v ngoi nc. Chi trong cn i NSNN bao gm chi u t pht trin, chi thng xuyn, cc khon chi khc, chi tr li vay m khng bao gm chi tr n gc tin vay. Chi tr li tin vay cn c xp vo chi NSNN v n l h qu cavic iu hnh chnh sch NSNN c bi chi v c chnh ngun thu trong cn i NSNN m bo. Vit Nam hin nay, cch tnh bi chi khc vi thng l quc t ny im l Vit Nam tnh vo chi NSNN tt c cc khon chi tr n c gc v li. Cch tnh ny cho kt qu nh lng bi chi cao hn so vi cch tnh khng bao gm tr n gc nhng thun tin khi nhn thy c s bi chi ca mt nm chnh bng cc khon vay b p bi chi trong nm . Xc nh thi gian ghi nhn thu, chi ngn sch nh nc Vic phn nh thi gian ghi nhn thu, chi NSNN trong cn i hp l s gip cho chnh ph tng kt v nh gi tnh hnh ti chnh ca quc gia, qua c binphp iu chnh kp thi, gp phn nng cao hiu qu s dng ngun lc ti chnh cng. Trn thc t, xc nh thi

gian ghi nhn thu chi NSNN ty thuc vo quy tc k ton chnh ph c p dng l k ton thc thu - thc chi hay k ton dn tch. V chnh qui tc k ton c p dng s nh hng n kt qu o lng bi chi NSNN trong tng ti kha. Vi k ton thc thu thc chi, nghip v kinh t pht sinh ch c ghi chp vo s sch k ton khi thc s c pht sinh thu chi tin t. Trong khi , vi k ton dn tch th bt k nghip v kinh t no pht sinh cng phi c ghi nhn ng vi bn cht ca vn . Tm li xc nh phm vi, xc nh cc khon thu, chi trong cn i khi o lng mc bi chi NSNN v qui tc k ton chnh ph no c s dng s ph thuc vo: Vic xc nh vai tr ca nh nc; Mc ch chnh tr v mc ch s dng bo co; Mc tiu ca chnh sch ti kha; Nng lc qun l ca cc cp chnh quyn; Bi cnh kinh t x hi. 2.3.3. a. Nguyn nhn bi chi ngn sch nh nc Cc nguyn nhn khch quan Do kinh t suy thoi mang tnh chu k. Kinh t suy thoi th s lm cho ngun thu NSNN st gim, nhu cu chi tiu gia tng (tr cp x hi, nhng khon chi phc hi nn kinh t), kt qu NSNN c th b bi chi. Thin tai, tnh hnh bt n ca an ninh th gii. Tnh hnh bt n ca an ninh th gii v din bin phc tp ca thin tai s lm gia tng nhu cu chi cho quc phng v an ninh trt t x hi, gia tng nhu cu chi NSNN khc phc hu qu ca thin tai. b. Cc nguyn nhn ch quan Do qun l v iu hnh NSNN bt hp l. Qun l v iu hnh NSNN bt hp l c th hin qua vic nh gi v khai thc ngun thu cha tt; phn b v s dng NSNN cn nhiu bt cp, gy tht thot, lng ph ngun lc ti chnh nh nc; phn cp qun l NSNN cha khuyn khch a phng n lc trong khai thc ngun thu v phn b chi tiu hiu qu. Kt qu l thu NSNN khng trang tri nhu cu chi tiu. Do nh nc ch ng s dng bi chi nh mt cng c ca chnh sch ti kha kch cu, khc phc tnh trng suy thoi ca nn kinh t. Do cch o lng bi chi. 2.3.4. Tc ng ca bi chi ngn sch n nn kinh t v m

a.

nh hng n tng cu nn kinh t

Xut pht t ng thc kinh t xc nh tng sn phm quc ni GDP = C + I + G + NX Trong GDP l tng sn phm quc ni, C l tiu dng t nhn, I l tng u t, G l chi tiu chnh ph, NX l xut khu rng a thm bin s thu T vo ng thc ta c: (GDP C T) + (T G) = I S = (GDP C T) S + (T G) = I Vi S l tit kim t nhn, (T G) l tit kim chnh ph, cng chnh l chnh lch gia thu ngn sch v chi ngn sch. Trng hp (T G) = 0 tc NSNN cn bng, trng hp (T G) > 0 NSNN c thng d, trng hp (T G) < 0 NSNN bi chi. Trong bi cnh NSNN bi chi, chnh ph phi tm cch b p bi chi bng cch vay trong nc hoc nc ngoi. Vay trong nc lm cho tit kim t nhn gim, tng u t gim; duy tri c mc tng u t chnh ph phi la chn phng n i vay nc ngoi. Mi khi chnh ph chi tiu qu mt ng vt s thu ngn sch, buc phi ti tr bng cch tng n cng mt ng. b. nh hng lm pht V c bn, hu ht chnh ph cc nc u dng cc bin php sau khc phc bi chi NSNN: vay trong nc, vay nc ngoi hoc pht hnh tin. Ty tng iu kin v hon cnh c th m cc ngun b p bi chi c s dng ring r hay kt hp. T cng gy ra tc ng ln nn kinh t khc nhau. Khi chnh ph s dng gii php b p bi chi NSNN bng cch pht hnh tri phiu (k c pht hnh trong nc v pht hnh ra nc ngoi), thi tt yu chnh ph phi tr tin n gc v li tri phiu trong tng lai ng thi gy p lc ln x hi bng vic tng thu. Tuy nhin bng cch ny, bi chi NSNN s khng gy lm pht v c bit trong trng hp bi chi c ti tr cho cc d n u t sinh li th n li l ng lc cho s pht trin ca nn kinh t trong di hn. Khi chnh ph s dng gii php b p bi chi NSNN bng vic pht hnh tin, hnh ng ny ngay lp tc lm cho lng tin cung ng trong lu thng tng. Cung tin tng l mt

yu t quan trng lm tng tng cu. Trong bi cnh suy thoi kinh ttng cung tin c tc dng kch thch nn kinh t, thc y u t tng tng sn phm tin ti mc tim nng, nh hng lm pht l ti thiu. Tuy nhin duy tr bi chi ko di trong thi k kinh t tng trng pht hnh tin s gy ra lm pht cao, rt nguy hi. c. N quc gia v nhng bt n trong nn kinh t Quy m n cng ca Chnh ph ty thuc vo s n vay l ti tr cho tiu dng hay u t v hiu qu ca vic u t n u. Nu chnh ph chp nhn bi chi ti tr cho cc d n c hiu qu, c kh nng sinh li trong di hn, th chnh li tc t d n li to ra v lm tng ngun thu trong di hn cho ngn sch nh nc, gip NSNN tr c gc v li cho cc khon vay ti tr bi chi trong qu kh. Trng hp bi chi NSNN c s dng cho mc ch tiu dng tc thi th phn ln nh hng ca n ch tc ng n tng cu trong ngn hn (ti thi im bi chi xy ra), v trong di hn n khng tai ra mt ngun thu tim nng cho ngn sch m chnh n lm nng n hn khon n cng trong tng lai. d. Thm ht cn cn thng mi B p bi chi NSNN bng cc tng vay n gp phn lm tng li sut, s nh hng bt li n cn cn thanh ton thng mi quc t. Li sut th trng ca nc ny tng ln cao so vi cc ng tin cc nc khc trn th gii th ngi nc ngoi s tm kim ng ni t ca nc c bi chi mua cc chng khon chnh ph v cc ti sn ti chnh khc. Dn n tnh trng nhp siu nc c ngn sch bi chi ln. 2.4. Nm ngn sch v chu trnh qun l ngn sch nh nc Nm ngn sch (hay cn gi l nm ti chnh, ti kho), l giai on m trong d ton thu chi ti chnh ca nh nc c ph chun c hiu lc thi hnh. Hin nay tt c cc nc trn th gii, thi gian cho mt nm ngn sch bng vi thi gian ca mt nm dng lch (bng vi 12 thng). Tuy nhin, do iu kin kinh t, chnh tr, x hi mi nc khc nhau nn thi im bt u v kt thc ca mt nm ngn sch c tnh t ngy mng 1 thng 1 n ngy 31 thng 12 nm dng lch. Trong chu trong chu trnh ngn sch, lp ngn sch l khu khi u, c ngha quyt nh n ton b cc khu ca chu trnh qun l ngn sch. Lp ngn sch thc cht l d ton cc khon thu chi ca ngn sch trong mt nm ngn sch. Vic d ton thu chi ng n, c c s khoa hc, c s thc tin s c tc dng quan trng i vi k hoch pht trin kinh t - x hi ni chung v thc tin ngn sch ni ring.

Sau khi ngn sch c ph chun v nm ngn sch bt u, vic thc hin ngn sch c trin khai. Ni dung ca qu trnh ny l t chc thu Ngn sch nh nc v b tr cp ngn sch nh nc cho cc nhu cu c ph chun. Vic chp hnh ngn sch nh nc thuc v tt c cc php nhn v th nhn di s iu hnh ca chnh ph. Trong , B Ti chnh c vai tr quan trng. Mc tiu t ra trong vic t chc chp hnh d ton thu l khng ngng bi dng, tng ngun thu, tm mi bin php ng vin m Quc hi ph chun, p ng nhu cu chi tiu ca Nh nc hoch nh. i vi t chc chp hnh d ton chi, mc tiu t ra l m bo y v kp thi ngun kinh ph ca ngn sch cho hot ng ca b my nh nc v thc hin cc chng trnh kinh t - x hi c hoch nh trong nm k hoch mt cch tit kim v hiu qu. Khu cui cng trong chu trnh trong chu trnh qun l ngn sch nh nc l khu quyt ton ngn sch nh nc. Thng qua quyt ton ngn sch s thy c kt qu ton din v hot ng kinh t - x hi ca Nh nc, hot ng Ngn sch nh nc vi t cch l cng c v m ca nh nc trong thi gian qua, t rt knih nghim cn thit trong iu hnh ngn sch nh nc. Do , yu cu ca quyt ton Ngn sch nh nc phi m bo chnh xc, tnh trung thc v kp thi. Khi phn cp qun l ngn sch cn phi tun th cc nguyn tc c bn sau: Ph hp vi phn cp qun l kinh t x hi ca Nh nc; Ngn sch trung ng gi vai tr ch o, tp trung cc ngun lc c bn bo m thc hin cc mc tiu trng yu trn phm vi c nc; Phn nh r ngun thu, nhim v chi gia cc cp v n nh t l phn trm (%) phn chia cc khon thu, s b sung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di t 3 n 5 nm. Hng nm, trong trng hp c trt gi, ch xem xt iu chnh tng s b sung cho ngn sch cp di theo mt phn trt gi; Kt thc mi k n nh, cn c kh nng thu v yu cu chi, Chnh ph, U ban nhn dn tnh thc hin vic iu chnh t l phn trm (%) phn chia cc khon thu gia ngn sch cc cp v mc b sung t ngn sch cp trn cho ngn sch cp di.

CHNG 3.THC TRNG H THNG NGN SCH NH NC VIT NAM HIN NAY 3.1. Ngun thu ca ngn sch nh nc Nm 2010, mc d chu tc ng ca cuc khng hong ti chnh v suy thoi kinh t th gii 2009, nn kinh t Vit Nam vn c chuyn bin tch cc. Vic thc hin nhim v ti chnh ngn sch nh nc Vit Nam nm 2010 c nh gi rt kh quan, d iu kin hot ng sn xut - kinh doanh, xut - nhp khu gp nhiu kh khn do suy thoi kinh t ton cu song vic thu Ngn sch nh nc nm 2010 c bn t d ton. Trong thu ni a, thu t hot ng xut nhp khu (cha tnh hon thu gi tr gi tng) v thu vin tr t v vt d ton; ring thu t du th gim so vi d ton do gi du gim. Tng trng GDP qu sau cao hn qu trc (qu I tng trng 3,1%, qu II l 4,5%, qu III t 5,8% v qu IV c kh nng t 6,8%). Theo bo co ca B Ti chnh th c thu Ngn sch nh nc c nm 2010 t 390.650 t ng, bng 100,2% d ton (vt 750 t ng), t t l ng vin 23,3% GDP. Tng chi Ngn sch nh nc nm 2010 c t 533.005 t ng, tng 8,5% (41.705 t ng) so vi d ton. Tng thu Ngn sch nh nuc trong 7 thng u nm 2010 c t 222.120 t ng, t 57,0%, gim 10% so vi cng k nm 2008. Trong , thu ni a c t 59,1% d ton, gim 2,8% so vi cng k, thu t du th c t 48% d ton, gim 37,2% so vi cng k, thu cn i ngn sch t hot ng xut, nhp khu t 57,5% d ton, gim 5,7% so vi cng k. Xt v tin thc hin d ton, s thu 7 thng u nm 2010 tuy thp hn cng k nm 2008 (t 73,1%) song vn mc kh hn so vi nhng nm gn y (nm 2006 t 56,5%; nm 2007 t 55,0%). y l kt qu tch cc trong iu kin kinh t suy gim, pht trin khng thun li, phi thc hin nhiu u i v chnh sch thu kch thch kinh t, ngn chn suy gim v duy tr tng trng knih t, ng thi th hin quyt tm v n lc ln ca c h thng chnh tr, cc ngnh, cc cp v cc c quan chc nng lin quan. Ring v thu du th, gi du th thng 7 trn th trng th gii gim nh so vi thng 6, bnh qun ch t 64USD/thng. Do c tr trong thnah ton nn gi du tnh thu Ngn sch nh nc thng 7 c t 67 USD/thng, nng mc gi bnh qun 7 thng t 50USD/thng. S lng u thanh ton 7 thng c t 9,4 triu tn, 59,2% k hoch nm.

n ht thanhg 7 nm 2010, theo bo co c 29 trn 63 a phng thu t trn 65% d ton (Hu Giang, Ho Bnh, ng Thp, Kon Tum). Tuy nhin, cng cn mt s a phng thu t di 50% d ton (Qung Ngi, C Mau, Vnh Phc, Bnh Phc, Bnh Thun). c c nm 2010, thu ngn sch khong 422.000 t ng vt 8,2% so vi d ton. 3.2. Cc khon chi Ngn sch nh nc Ngn sch nh nc tp trung ngun lc tng chi u t pht trin (22.700 t ng), tng kinh ph thc hin cc chnh sch an sinh x hi, pht trin kinh t-x hi, quc phng, an ninh (26.705 t ng). Gp phn quan trng ngn chn suy gim kinh t, to phc hi tng trng trong nm 2011. Tng chi Ngn sch nh nc thc hin thng 7 c t 39.340 t ng, lu k chi 7 thng t 264.820 t ng, bng 53,9% d ton, tng 3,2% so vi cng k nm 2008, trong : chi u t pht trin: thc hin thng 7 c t 8.190 t ng, lu k chi 7 thng t 61.675 t ng, bng 54,7% d ton, tng 10% so vi cng k nm 2008; ring chi u t xy dng c bn c t 53,7% d ton, tng 10% so vi cng nm 2008; chi pht trin s nghip kinh t - x hi v qun l nh nc (bao gm c chi ci cch tin lng): thc hin thng 7 c t 26.840. t ng, lu k chi 7 thng t 169.045 t ng, bng 55,3% d ton nm, tng 11,5% so vi cng k nm 2008. Ngn sch nh nc m bo chi kp thi, y cc khon chi theo tin thc hin v d ton c duyt p ng cc nhim v chnh tr, kinh t, quc phng, an nih v cc nhim v mi pht sinh, nh chi chng hn, cu i v khc phc hu qu hn hn, phng chng dch bnh, bo m an sinh x hi... Chi Ngn sch nh nc p ng y cc nhim v chi theo tin v d ton c duyt tp trung ngun nhn lc tng chi u t pht trin, thc hin tt cc chnh sch bo m an sinh x hi pht trin kinh t - x hi, bo m quc phng an ninh. S bi chi Ngn sch nh nc nm 2010 l 115.900 t ng, bng 6,9% GDP Nm nay, Vit Nam gi c mc tng trng GDP hn 5%, c th t 5,2-5,3%. y l mt du hiu ng mng v quyt tm cao ca ng, Nh nc v ton dn ngn chn suy gim kinh t thnh cng. Kinh t v m n nh, an sinh x hi c bo m...Do , nhim v c t ra i vi ngnh ti chnh trong nm 2011 l cng vi cc b, ngnh, a phng trong c nc l tp trung phc hi tng trng kinh t, n nh kinh t v m, bo m an sinh x hi. Chi ngn sch c c nm 566.000 t ng. Mc bi chi ngn sch c th xp x 8% GDP.

Cng tc u t pht trin v gii ngn vn u t xy dng kh chm, tnh n ht thng 7 nm 2010, cc B, ngnh phn b ngun vn xy dng c bn tp trung thuc ngn sch Trung ng 20.431,3 t ng (Chnh ph giao k hoch 21.397,6 t ng). Vn u t t ngun tri phiu Chnh ph, n ht thng 7 nm 2010 mi gii ngn khong 10.300 t ng, bng 29% k hoch nm 2010, trong , cc d n giao thng, thu li gii ngn c t 25,0% k hoch, cc d n gio dc gii ngn c t 43,0% k hoch. Trong 7 thng u nm, Ngn sch nh nc vay 35.200 t ng (vay trong nc 31.000 t ng v vay nc ngoi 4.200 t ng) b p bi chi Ngn sch nh nc theo d ton c Quc hi ph chun. Ton b h thng kho bc nh nc thc hin kim sot chi thng xuyn 131.000 t ng, pht hin 24.000 khon chi ca 10.800 lt n v cha chp hnh ng th tc ch quy nh yu cu n v b sung hon chnh h s, th tc cn thit. t chi vi s tin c khong 150 t ng chi khng ng ch quy nh. Tuy nhin, trong cng tc iu hnh, thc hin d ton Ngn sch nh nc trn thc t vn cn bc l mt s mt hn ch. n thi im hin nay, vn cn mt s b, ngnh, a phng cha hon thnh vic phn khai k hoch vn tri phiu Chnh ph b sung nm 2010 v t l gii ngn vn u t xy dng c bn nm 2010 thp. Tnh trng lng ph trong mt s lnh vc nh: u t xy dng c bn, qun l v s dng t ai vn chm c khc phc (thm ch c trng hp do ng c tham nhng dn n cc vi phm v qun l ko theo hu qu lng ph). Ch trng Ngi Vit Nam u tin dng hng Vit Nam mt s ni vn cn mang tnh hnh thc, cha i vo thc cht, do cha mang li hiu qu cao. Kt lun ti Hi ngh trc tuyn tng kt cng tc nm 2010 v trin khai nhim v nm 2011, do B Ti Chnh t chc ngy 30/11, ti H Ni, B trng B Ti chnh V Vn Ninh t ra mc tiu trong nm 2011 ca ngnh ti chnh l thc hin tt ch tiu k hoch 2011, phc hi nn kinh cao hn nm 2010, gi n nh kinh t v m, ngn chn ti lm pht mc cao, phn u hon thnh mc cao nht cc mc tiu, nhim v ca k hoch 5 nm 2006 - 2011. Bn cnh , trong nm 2011 cng vic m ngnh ti chnh phi phn u t c l u tranh hon thnh vt mc ch tiu Quc hi giao; huy ng cc ngun lc t doanh nghip pht trin kinh t, u t c s h tng, huy ng vn tri phiu chnh ph; tip tc h tr li sut cho cc i tng nng thn, quan tm kim sot cht chi tiu cng, tng cng cng tc kim

tra, m bo ngn sch, tip tc ci cch th tc hnh chnh, ch ng r sot cc cng ty nh nc chuyn i sang cng ty c phn. 3.3. Thm ht ngn sch v vn gia tng n Chnh ph Nm 2010, tng thu ngn sch d vt k hoch ra khi t trn 390.000 t ng nhng tng chi ngn sch nh nc l 582.200 t ng, tng 76% so vi nm trc . Cng c cc ngun thu khc th thm ht ngn sch nm 2010 vn t 6,9%. D thp hn mc cao nht ca d bo trc , nhng vn n Chnh ph s tip tc nan gii trong nm 2011. b p khon thiu ht ny, gii php trc mt l vic tng cng pht hnh tri phiu chnh ph. Sau nhiu phin khng thnh cng trong nm 2010 pht hnh thnh cng tri phiu chnh ph trong nm 2011 th phi tng li sut tin nhm to hp dn cho cc nh u t. Vi ch tiu tng tng GDP nm 2011 l 6,5% kt hp vi vn tng chi cho an ninh x hi v chi b dp mc lng ti thiu c nng t 650.000 ln 730.000 nghn ng, chc chn gnh nng chi tiu cng s gy p lc ln ngn sch. Vic h gi Vit Nam ng cng s lm gia tng n Chnh ph v n doanh nghip t ngun vay ngoi t t nc ngoi.

Thm ht ngn sch ca Vit Nam v mt s nc (2001 - 2007) Ngun: Ngn hng Pht trin chu (ADB) 3.4. Bi chi ngn sch nh nc trong mi quan h vi lm pht Vit Nam

Bi chi ngn sch xy ra khi Chnh ph chi tiu nhiu hn s thu ngn sch huy ng c. Ngc li, khi chi ngn sch nh hn s thu ngn sch th c bi thu ngn sch (hay thng d ngn sch). Chi ngn sch l mt trong nhng cng c chnh sch quan trng ca Nh nc

nhm tc ng n s pht trin kinh t - x hi. Khi sn lng ca nn kinh t thp di mc sn lng tim nng, th Chnh ph c th tng mc chi ngn sch, chp nhn bi chi thc y hot ng kinh t. V vy, bi chi ngn sch khng ch din ra ph bin i vi cc nc ngho, km pht trin m xy ra ngay c i vi nhng nc thuc nhm cc nn kinh t pht trin nht (nhm OECD). i vi cc nc ang pht trin, bi chi ngn sch thng p ng nhu cu rt ln v u t c s h tng ban u nh: Giao thng, in, nc... Nhiu nc pht trin v ang pht trin trong khu vc ng v ng Nam cng vn bi chi ngn sch. Vic x l bi chi NSNN l mt ni dung quan trng ca chinh sch ti kho ca Nh nc, c tc ng n kinh t v m... Chnh nhng yu km trong ngn sch (thu NSNN khng chi v b p thm ht ngn sch khng ch phi vay trong v ngoi nc m cn phi ly t ngun tin pht hnh) l mt yu t quan trng gy nn lm pht... Thc t trong nhng nm gn y, mc d chng ta kim sot ngun bi chi NSNN t hai ngun l vay nc ngoi v vay trong nc nn sc p tin cung ng thm ra th trng l khng c, nhng sc p tng chi tiu ca Chnh ph cho tiu dng thng xuyn v cho u t li tng ln.

KT LUN ng trc xu th pht trin mnh m ca nn kinh t th gii, hu ht cc nc u xc lp cho mnh nhng chin lc pht trin kinh t - x hi. Nhng mc tiu pht trin u da vo kh nng khai thc cc ngun lc trong nc v nc ngoi v phi to ra c s tin b ton din c v kinh t v x hi. iu ny c ngha rt quan trng trong qu trnh theo ui mc tiu tin kp v hi nhp vi cc nc pht trin, trong xu th ton cu ho v hi nhp kinh t quc t. tr thnh mt nc c nn kinh t pht trin th iu tt yu m bt k nh nc no cng phi c l ngun lc. Mt trong nhng ngun lc l Ngn sch nh nc , n gi vai tr rt quan trng, chi phi hu nh ton b hot ng ca nh nc. C ngn sch th nh nc mi hot ng c, mi thc hin c cc mc tiu ra. V vy, vic qun l cc hot ng ca Ngn sch nh nc ca mi quc gia, c th l cc khon thu - chi ngn sch sao cho ph hp, sao cho hp l v t hiu qu l mt iu rt quan trng m khng phi quc gia no cng lm c. N l s thch thc m nc Vit nam ta phi vt qua c hon thnh qu trnh cng nghip ho hin i ho t nc khng ch hin ti m cn c trongtng lai.