You are on page 1of 99

CHNG I

TM L V TM L HC QUN TR
I. Tm l l g? 1. Khi nim tm l: Tm l l s phn nh s vt hin tng ca th gii khch quan, no lm chc nng phn nh . S phn nh ny c tnh cht ch th v mang bn cht x hi - lch s. 2. c im ca tm l ngi: Khi ni n tm l ngi cn nm mt s c im c bn sau: - Tm l l hin tng tinh thn l i sng ni tm ca con ngi. Mc d ni l tm l din ra no, nhng nhng nh nghin cu nghin cu k no ca cc nh bc hc v mt s nhn vt ni ting xem c g khc bit khng th n nay vn cha pht hin thy iu g khc bit so vi no ca ngi thng. Thc t chng ta khng th cn ong, o, m trc tip tm l m ch c th on nh thng qua nhng g c nhn biu hin ra bn ngoi. - Tm l l mt hin tng tinh thn gn gi, thn thuc vi con ngi. Tm l khng phi l nhng g cao siu xa l, m chnh l nhng g con ngi suy ngh, hnh ng, cm nhn... hng ngy. - Tm l ngi phong ph, a dng v y tnh tim tng. Tm l phong ph a dng do tm l mi ngi mt khc, v hn na tm l khng phi l bt bin m lun bin i theo thi gian. Mc d gn gi thn thuc nhng con ngi cn rt nhiu iu cha hiu v chnh tm l ca mnh, v d nh hin tng ca cc thn ng, liu con ngi c gic quan th su hay khng,...iu ny ging nh tm l l mt cnh ng rng mnh mng m nhng g khoa hc tm l nghin cu c th cn gii hn.
1

- Tm l ngi c tnh cht ch th nn tm l khng ai ging ai. Do mi ngi c cu trc h thn kinh v c th khc nhau; tui tc khc nhau; gii tnh khc nhau; ngh nghip khc nhau; a v x hi khc nhau; iu kin sng khc nhau... - Tm l ngi l kt qu ca qu trnh x hi ho. Con ngi chng ta lun sng trong x hi do chu s tc ng ca x hi v s c chung nhng c im ca x hi m mnh sng trong ; mi giai on lch s ca x hi, x hi c nhng c th ring, c im tm l x hi ring. - Tm l c sc mnh to ln. Nm 1902, nh bc hc C-phen-hap, ngi an mch, lm th nghim trn mt t t v chng minh rng con ngi c th t m th mnh v git cht bn thn ch trong mt thi gian ngn. Tm l c th gip con ngi tng thm sc mnh, vt qua kh khn i n thnh cng, cng c th khin con ngi tr nn yu t, bc nhc v tht bi. II. Phn loi cc hin tng tm l: 1.Phn loi theo thi gian tn ti v qu trnh din bin: Theo thi gian tn ti v qu trnh din bin cc nh nghin cu chia hin tng tm l ra lm ba loi: qu trnh tm l, trng thi tm l v thuc tnh tm l. - Cc qu trnh tm l: l nhng hin tng tm l din ra trong thi gian tng i ngn, c bt u, din bin v kt thc. V d: Cc qu trnh nhn thc nh cm gic, tri gic, t duy, tng tng; Cc qu trnh giao tip... - Cc trng thi tm l l cc hin tng tm l din ra trong thi gian tng i di v ng vai tr lm nn cho cc qu trnh tm l v cc thuc tnh tm l biu hin ra mt cch nht nh. Vi cc trng thi tm l
2

chng ta thng ch bit n khi n xut hin bn thn, tuy nhin thng khng bit c thi im bt u v kt thc ca chng. V d: Trng thi tp trung, ch , l ng, mt mi, vui, bun, phn khi, chn nn... - Cc thuc tnh tm l: l nhng hin tng tm l tr nn n nh, bn vng mi ngi to nn nt ring v mt ni dung ca ngi . Thuc tnh tm l din ra trong thi gian di v ko di rt lu c khi gn b vi c cuc i mt ngi. V d: Tnh kh, tnh cch, nng lc, quan im, nim tin, l tng, th gii quan... C th th hin mi quan h gia cc hin tng tm l theo s sau:

Cc hin tng tm

Cc qu trnh tm l

Cc trng thi tm l

Cc thuc tnh tm l

Cc qu trnh tm l, trng thi tm l v thuc tnh tm l khng h tch ri nhau m lun nh hng v chi phi ln nhau.

2.Phn loi theo s tham gia iu chnh ca thc ngi ta chia cc hin tng tm l ra lm hai loi: Da theo s tham gia iu chnh ca thc nhng hin tng tm l c chia thnh hin tng tm l c thc v hin tng tm l v thc. - Nhng hin tng tm l c thc: l nhng hin tng tm l c s tham gia iu chnh ca thc, con ngi nhn bit c s tn ti v din bin ca chng. thc s nh hng, iu khin, iu chnh cc hot ng tm l cng nh cc hnh vi c th c nhn. thc gip xc nh mc ch, vch ra k hoch hnh ng, thc y v iu khin con ngi hnh ng ng n hn, to ra ch. thc to ra s ch ng ca c nhn trong hot ng. N gip c nhn nh v c mnh trong hin thc khch quan, nhn din c mnh, t ci to bn thn, t rn luyn ngy cng hon thin hn. a s cc hin tng tm l ngi l nhng hin tng tm l c thc. - Nhng hin tng tm l khng c s tham gia ca thc (V thc): l nhng hin tng tm l khng c s tham gia iu chnh ca thc, con ngi khng nhn bit v s tn ti ca chng. Mt s nguyn nhn gy ra cc hin tng tm l khng thc l: + Nhng hin tng thuc v bnh l nh: bnh thn kinh, bnh o gic, bnh hoang tng, bnh say ru. + Nhng hin tng tm l sinh ra c s c ch ca h thn kinh nh: thi min, m th, mng du... + Nhng hin tng tm l thuc v bn nng. + Nhng hin tng tm l thuc v tim thc: l nhng hin tng tm l vn ban u l c thc nhng do dc lp i lp li nhiu ln nn thc n i, ch khi cn thit th mi quay li kim sot cc hot ng.
4

+ Nhng hin tng tm l "vt sng". Cch phn loi ny c nhng ngi lm Marketing rt quan tm. K thut phng vn tim thc vi phng php x nh c nhng nh nghin cu tm l khch hng vn dng tm hiu nhng yu t thi thc ngm khin con ngi mua mt sn phm dch v, t to ra tc ng marketing ph hp. III. Tm l hc qun tr: 1.i tng nghin cu ca tm l hc qun tr: Tm l hc qun tr l ngnh khoa hc nghin cu vic ng dng tm l vo cng tc qun tr kinh doanh. i tng nghin cu ca tm l hc qun tr l: - S thch ng ca cng vic SXKD vi con ngi nh phn cng lao ng, nh gi vic thc hin, t chc ch lm vic v ngh ngi hp l, a yu t thm m vo SXKD... - Mi quan h "Ngi - My mc", nghin cu vic thit k my mc ph hp nht vi tm sinh l ca ngi s dng. - Mi quan h ca con ngi vi ngh nghip bao gm la chn nhng ngi ph hp vi cng vic, o to nhng k nng lin quan n ngh nghip - S thch ng ca con ngi vi con ngi trong SXKD nh bu khng kh tm l tp th, s ho hp gia cc thnh vin, mi quan h gia lnh o v nhn vin, to ng c thc y lao ng... - Tm l tiu dng. Nhng khm ph c tm l hc qu tr tm ra c th s dng thu nhng nhn vin gii nht, gim bt s vng mt, ci thin s truyn t thng tin, tng thm s tho mn trong cng vic, gii quyt v s vn khc.
5

Hu ht cc nh tm l hc I/O cm thy c s ging nhau gia hai mt: khoa hc v thc hnh. Do , trong s gio dc cc nh tm l hc I/O u c m hnh ngi nghin cu -ng dng, h c dy c cch iu tra nghin cu v ng dng vo thc tin. 2.Tm l hc qun tr v cc lnh vc tm l khc: Tm l hc qun tr thuc mng tm l hc ng dng. Trong s cc lnh vc tm l hc ng dng cn c: tm l hc y khoa, tm l hc s phm, tm l hc ti phm, tm l hc ngh thut, tm l hc tiu dng, tm l k s, IV. Phng php nghin cu ca tm l hc qun tr: 1. Cc nguyn tc cn tun th khi nghin cu tm l ngi: - m bo tnh khch quan. Tt c cc nghin cu khoa hc u i hi phi m bo tnh khch quan, ngha l phi nghin cu ng bn cht ca vn khng c a ch quan ca c nhn nghin cu vo kt qu. Vi vic nghin cu tm l m bo tnh khch quan l rt kh khn v: th nht i tng nghin cu ca chng ta l con ngi- nhng thc th c x hi ho, do i tng ny nu mun c th che giu tm l thc ca mnh nu h bit ang b nghin cu; th hai, chng ta khng th nghin cu trc tip tm l ngi m ch thng qua nhng g biu hin ra bn ngoi m on nh tm l bn trong, do phi tri qua mt qu trnh suy lun t rt d b ch quan ca ngi nghin cu chi phi. Mun m bo tnh khch quan cn loi b cc yu t ngoi lai nh s s hi, nh hng ca ngi khc, tm trng ca ngi b nghin cu... - m bo tnh ton din v tnh h thng. Con ngi ng nhiu vai tr trong x hi do h c nhiu mt biu hin khc nhau. Mun hiu thu o con ngi chng ta cn nghin cu tt c cc mt ca h.

- m bo tnh bin chng v tnh lch s. Cn nghin cu con ngi trong mi quan h tc ng qua li vi mi trng. - m bo tnh su sc v khoa hc. Cc nghin cu cn phi c chng minh l c tnh hiu lc v c tin cy mc c php chp nhn. - Phi kt hp nhiu phng php nghin cu. y l nguyn tc tuyt i cn tun th. Mi phng php nghin cu tm l u l nghin cu gin tip, cc kt lun c a ra lun thng qua s suy on ca ngi nghin cu nn sai s xy ra thng ln, m bo chnh xc trong nghin cu cn kt hp nhiu phng php nghin cu. 2. Cc phng php nghin cu: - Quan st: l phng php dng cc gic quan tri gic i tng v thng qua nhng g tri gic c m on nh v tm l ca i tng. Quan st l dng tai nghe, mt nhn, mi ngi mi, da cm nhn s ng chm v thng qua on nh tm l ca i tng. - m thoi (phng vn): L phng php m ngi nghin cu t ra mt lot cu hi trong cuc tip xc trc tip thng qua cu tr li m on nh tm l ca i tng. Mt cuc m thoi thng chia lm 3 giai on: Giai on m u: ngi nghin cu t ra cc cu hi tip xc, cc cu hi m ngi c hi d tr li v sn sng tr li, nhm to ra khng kh thn mt, tin cy gia hai bn. Giai on chnh ca cuc m thoi: tu mc ch ngi nghin cu s t cc cu hi t mc ch tm hiu. C th dng cc dng cu hi: thng, chn u, hi vng quanh. Giai on cui ca cuc m thoi: tr li cc cu hi tip xc, nhm gii to cng thng cho i tng.
7

- Phng php bng cu hi: l phng php dng mt bng cu hi son sn v da vo cu tr li nh gi tm l ca i tng. - Phng php trc nghim: l phng php dng cc php th, thng l cc bi tp nh, c kim nghim trn mt s lng ngi va tiu biu, v dng kt qu ca n nh gi tm l ca i tng. - Phng php thc nghim: l phng php m ngi nghin cu a i tng vo cc tnh hung thc t trong hot ng hng ngy ca h, chnh ngi tham gia cng khng bit l mnh ang b nghin cu, ngi nghin cu c th ch ng to ra cc tnh hung c th i tng bt ra tm l thc. Phng php ny thng c nh qun tr s dng khi mun tm hiu tnh cch ca nhn vin mnh, khi mun kim tra nng lc ca mt cn b, nhn vin sp c bt, khi mun kim tra m hnh qun l mi. - Phng php nghin cu tiu s: l phng php nghin cu cc mi quan h x hi ca i tng suy ra tm l ca h; khi nghin cu cn nghin cu v gia tc huyt thng ca ngi , cc mi quan h x hi, nhp sng x hi ca ngi . - Phng php nghin cu sn phm: l phng php thng qua cc sn phm m ngi lm ra on nh tm l ca h. - Phng php trc lng x hi: ngi nghin cu a ra mt bng hi t 8-10 cu xoay quanh vic i tng chn ai hoc khng chn ai, thch ai, khng thch ai t nghin cu ra mi quan h trong nhm v tp th. V. Lch s pht trin ca tm l hc qun tr: Lch s tm l hc qun tr c th chia thnh cc giai on sau: 1. Nhng nm u 1900-1916 Giai on hnh thnh: Giai on ny nh du s ra i ca tm l hc qun tr. Tm l hc qu tr ra i t s kt hp t nhin gia tng nghin cu tm l vn
8

dng vo trong thc tin v s mong mun ca cc k s cng nghip trong ci tin nng sut lao ng. Nhng du n ln ca giai on ny l: - Nm 1897 W.L.Bryan vit mt bi bo (Bryan &Harter, 1897) v pht trin k nng ngh nghip ca nhn vin in bo trong vic gi v nhn tn hiu Morse. - Cp v chng Frank and Lillian Gilbreth gp phn tin phong cho nhng hiu bit v thi gian c ng trong sn xut cng nghip. Lillian Gilbreth trong mt bi pht biu trc cc k s nm 1908 vch ra s cn thit m tm l hc cn phi c trong cc trng trnh lm vic c cc k s cng nghip vch ra. - Walter Dill Scott vi hai cun sch: l thuyt qung co (1903) v tm l hc trong qung co (1908). - Frederick W. Taylor vi quyn sch nhng nguyn l ca qun tr khoa hc (1911) chng minh rng nhng ngi lao ng lm vic luyn kim nng nhc s lm vic hiu qu hn nu h c nhng lc ngh ngi. - Hugo Mnsterberg vi quyn sch ca ng Tm l hc v nng sut cng nghip (1913) phn bit 3 phn: la chn ngi lao ng, thit k iu kin lm vic, v s dng tm l hc trong bn hng. Nh vy, s kt hp ca tm l hc vi nhng quan tm ng dng v cc doanh nghip trong vic nng cao hn hiu qu cng nghip gp phn ra i tm l hc qun tr. I/O. Nm 1910 tm l hc cng nghip (t qun tr ch c s dng t nhng nm 1970) chnh thc tr thnh mt lnh vc ring bit ca tm l hc. 2. Giai on 1917-1945- Giai on pht trin v khng nh vai tr: Giai on ny tm l hc qun tr chu tc ng mnh m ca hai cuc chin tranh th gii. C th chia thnh cc giai on nh nh sau: Giai on 1917-1918:
9

Chin tranh th gii th nht a tm l hc ni chung v tm l qun tr ni ring ln v tr c tn trng. phc v cho li ch ca T quc mnh trong cuc chin tranh, nhng nh tm l hc qu tr y mnh cc nghin cu nh: chiu phim cho lnh mi cng c tinh thn v b tr cc tn binh mi c tuyn vo cc cng vic trong qun i, nghin cu ng c thc y, tinh thn , cc vn tm l khi c th mt mi, k lut ca ngi lnh. Tuy nhin khng phi tt c nhng iu m cc nh tm l hc ngh u c qun i s dng, ch mt s rt khim tn cc ngh c chp thun, hu ht chng lin quan n vic nh gi tn binh. Vi nhng nghin cu v ng gp, cc nh tm l c coi trng nh nhng ngi c th to ra nhng ng gp c gi tr cho x hi v cho vic ng dng ca cc doanh nghip, v cho nn kinh t. Cng nm 1917 tp ch lu i v tiu biu nht trong lnh vc tm l hc qun tr - Tp ch tm l hc ng dung- bt u c xut bn. Mt s bi bo trong s u tin l Nhng mi quan h thc t gia tm l hc v chin tranh ca Hall, Kim tra tr lc ca sinh vin i hc ca Bingham, v Ngi kh di l mt vn ca chin tranh ca Mateer. Sau chin tranh th gii th nht, l thi k bng n cc cng ty t vn v cc c quan nghin cu tm l. S ra i ca cc c quan ny bo hiu k nguyn mi ca tm l hc qun tr. Giai on 1919-1940: Giai on ny x hi bt u nhn thc r rng tm l hc qun tr c th gii quyt nhng vn ca thc tin. Tip sau chin tranh, mt vi c quan nghin cu tm l thc s t n thi k rc r. Tiu biu nh M Vin nghin cu ngh thut bn hng ca trng i hc k thut Carnegie c Walter Bingham m rng. 27 cng ty hp tc vi Bingham,
10

mi cng ty gp khong 500USD hng nm lm kinh ph nghin cu ng dng tm l. Vin tp trung vo la chn ngi bn hng, tuyn chn, phn loi, v pht trin cc nhn vin vn phng v c quan hnh php. Cc nh tm l hc tp trung a tm l tr thnh lnh vc kinh doanh v s tin b ca tm l hc v y mnh vic s dung n hu ch hn trong cng nghip. Nm 1924 nghin cu Hawthorne l biu tng ca chng trnh nghin cu quan trng nht th hin s lin h to ln ca vn sn xut trong mi quan h vi hiu qu bt u c trin khai. (Blum & Naylor, 1968). Nghin cu Hawthorne l mt d n kinh doanh chung gia Cng ty in t min Ty v c nhn nhng nh nghin cu ca i hc Harvard, di s ch tr ca Elton Mayo. Bt ngun ca nghin cu l do ngi ta th tm kim mi lin h gia nh sng v nng sut lao ng. Cc nh nghin cu a ra cc ch nh sng khc nhau trong phng lm vic ni sn xut cc dung c in t. Trong mt s trng hp, nh sng c cng mnh, trong nhng trng hp khc, chng c gim bt tng ng vi nh sng trng. iu ngc nhin v cng i vi cc nh nghin cu, nng sut lao ng c v nh khng lin quan n mc chiu sng. iu khin cc nh nghin cu phi gi thuyt l mt s yu t khc nh hng n nng sut lao ng. Mt trong nhng khm ph quan trng t nghin cu l hin tng c gi l hiu ng Hawthorne . Cc nghin cu Hawthorne cng pht hin s tn ti thng tin cng vic ca nhm nhn vin v s kim tra sn xut ca h, cng quan trng chng khc g thi ca ngi lao ng, gi tr ca vic c s ng tnh v ngi gim st hiu bit, v nhu cu c i x nh con ngi thay th cho vic coi h n thun l tin vn con ngi. S

11

pht hin ca h v s rc ri ca hnh vi con ngi m ra mt khung cnh mi cho tm l hc qun tr. Nghin cu Hawthorne m ra nhng hng nghin cu mi. Tm l hc qun tr khng cn n iu na. Giai on 1941-1945: Trong thi gian ny, cc nh tm l hc nghin cu cc vn tuyn chn ngi lao ng v b tr cng vic v tin hnh la chn h vi nhng k thut ln lao hn. phc v cho chin tranh, cc qun i quan tm mnh m hn trong chin tranh th gii th nht v kim tra c th xp hng lnh mi, cc phng php la chn ngi cho o to s quan, test v ti nng ngh nghip, v b sung thm cc test nh gi thi . Ngoi ra qun i cng quan tm n pht trin v s dung cc bi test v stress do hon cnh, c dng cho cc n v tnh bo qun i. Trong lnh vc la chn v o to phi cng li my bay chin u cc nh tm l tham gia nghin cu hai vn pht hin cc ng vin tt la chn dng v o to thnh phi cng (y l lnh vc truyn thng ca tm l c nhn) v cc trang b c th phc ha lm cng vic ca phi cng tr nn thoi mi v an ton (mt lnh vc mi ca tm l hc). Trong giai on ny vic s dng cc test cho nhn vin trong cng nghip tng ln nhiu. V cc doanh nghip cn mt lc lng lao ng sn xut ra nhiu, cc nh tm l c gi n gip lm gim s vng mt ca ngi lao ng (Pickard, 1945). Cng nghip khm ph rng mt s k thut ca cc nh tm l hc cng nghip rt c ch, c bit l trong lnh vc tuyn chn, o to, v thit k my mc, v nhng nh lnh o cng nghip c bit quan tm n nhng ng dng ca tm l hc x hi.

12

Trong giai on tip theo ca lch s tm l hc qun tr chng kin s tin trin ca mn hc thnh chuyn ngnh c bit vi chuyn mn cc mc cao hn v hc thut v khoa hc. 3. Giai on phn ho (1946-1963): Trong thi k ny, tm l hc qun tr tin trin thnh lnh vc chnh thng ca khoa hc iu tra, t n c uy tn nh mt ngh thc nghim c tha nhn. Nhiu trng i hc v tng hp m c lp tm l hc cng nghip, v o to c cp cao hc v tin s. S quan tm n mt chuyn ngnh bt u kt tinh, v tm l hc cng nghip to thnh mt lnh vc ring. Cc tp ch mi ra i cng vi s ra i nhng hip hi ngh nghip mi. Trc ht l tm l hc k s, ra i trong thi gian chin tranh th gii th hai, c tha nhn nh mt lnh vc ring bit, trong c s nh hng mnh ca cc sch nh ng dng tm l hc thc nghim (Chapanis, Garner & Morgan, 1949) v Sch hng dn nhng d liu ca ngi k s (1949). Tm l hc k s bt u mt thi k bng n v ln ln t 1950 n 1960. Tm l hc k s l s pha trng c tm l hc thc nghim v tm l hc cng nghip. Vo nhng nm 1950, s quan tm tng ln i vi nghin cu t chc. Cc nh nghin cu dnh s ch hn n cc nh hng ca x hi tc ng n hnh vi trong t chc. Cc iu kin nh s thay i ca t chc v s pht trin ca t chc c xut bn thnh ti liu thng xuyn hn. Hnh vi t chc l s pha trn ca tm l hc cng nghip, tm l x hi v x hi hc. 4. Giai on c s gim st ca chnh ph (1964 n nay): Vo cui nhng nm 1950 v u nhng nm 1960, di tc ng ca Lin Hip Quc v vn nhn quyn, cc quc gia bt u tng cng
13

quan tm n quyn ca cng dn, n cc kha cnh cng bng trong cng vic. T trc Tm l hc qun tr c xem nh mt ngh, cc nh tm l hc qun tr tng i c t do v t b kim sot trong vic s dng trng thi mun mu mun v rng ln ca cc phng php nh gi tm l (nh l, test, phng vn, v vn vn) a ra cc quyt nh v lao ng. Kt qu ca cc quyt nh lao ng da trn nh gi tm l b cho l to ra s hn ch v khng cho php cc nhm thiu s (ng k nht l ngi da en v n gii) tham gia lm vic. Cc chnh ph bt u qui nh s gim st v cc th tc c nhn ca ngi lao ng. Nh vy, tm l hc qu tr phc v c hai yu cu. Th nht l thc hin cng vic vi cht lng cao, iu dn ti cc nghin cu khoa hc hoc cc dch v phc v cho khch hng. Th hai l p ng s kho st v nh gi ca chnh ph. Cc nh tm l hc qun tr hin nay chp nhn tm quan trng ca vic chu trch nhim php l i vi hnh vi ca mnh. S gim st ca php lut, nhc nh cc nh tm l hc qun tr m rng tm nhn thc ca h m bo c chp nhn cc vn h hng n v cc gii php h xut. Mt nh tm l hc hin i i hi phi lu tm cc qui nh ca lut php.

CU HI 1. Hy nu cc c im ca tm l ngi v cho bit ngha ca n i vi hot ng ca nh qu tr. 2. Hy nu cch phn loi cc hin tng tm l theo qu trnh din bin v thi gian tn ti. Cho bit ngha ca cc phn loi i vi vic nh hng cho hot ng xy dng vn ho t chc?

14

3. Hy nu cc hin tng tm l theo s tham gia ca thc. Cho bit ngha ca n i vi vic nh hng hot ng nghin cu hnh vi ngi tiu dng. 4. Trnh by cc nguyn tc cn tun th khi nghin cu tm l ngi. 5. Nghin cu tm l c th s dng nhng phng php no? 6. Tm l hc qun tr tri qua nhng giai on pht trin no? CHNG II

NHN CCH
I. Mt s khi nim: 1. Con ngi: Con ngi l khi nim chung nht ch bt k ngi no trong x hi, trong t nhin. Con ngi c hiu theo hai mt: mt sinh vt v mt x hi. V mt sinh con ngi l sinh vt bc thang cao nht ca s tin ha. V mt x hi, con ngi sng trong x hi, c mi quan h vi x hi, c nhng v tr, vai tr, nhim v v quyn li nht nh trong x hi v b chi phi bi cc mi quan h x hi. 2. C nhn: C nhn l mt con ngi ring bit, c th no vi nhng c im ring bit v mt sinh vt v x hi c trng cho con ngi . Mi ngi u l mt c nhn. 3. Nhn cch: T nhn cch (personality) c bt ngun t thut ng Latinh c ngha l mt n, nhn mnh n tm quan trng ca nhng tc ng bn ngoi. C nhiu nh ngha v nhn cch, Allfort (1961) phn bit cc nh ngha thnh 3 loi: n tng bn ngoi, cu trc ni ti v quan im thc chng. Theo chng ti c th coi nhn cch l ton b nhng c im
15

tm l n nh ca c nhn to nn gi tr x hi, hnh vi x hi ca c nhn. Khi c sinh ra c nhn cha phi l mt nhn cch. Nhn cch hnh thnh trong qu trnh c nhn sng v ln ln trong x hi. Tu theo iu kin sng m nhn cch s pht trin theo chiu hng no. Thng thng khi thc pht trin n mt trnh no th nhn cch mi bt u hnh thnh, v pht trin theo qu trinhd trng thnh ca con ngi. S hnh thnh v pht trin nhn cch ph thuc vo cc yu t sau: - Cc c im bm sinh di truyn. - Gio dc ca c gia nh v x hi ng mt vai tr ch o. - Hot ng ca c nhn

- Qua hot ng giao lu.


II. Cu trc ca nhn cch theo quan im ca tm l hc hot ng: 1. Xu hng: Xu hng l s hng ti mt mc tiu, mt i tng no , l mt h thng nhng nhn t thc y bn trong qui nh tnh tch cc ca con ngi trong hot ng ca h. Xu hng biu hin qua cc nhu cu, hng th, nim tin, l tng ca c nhn m nu tp hp li chng s xc nh mc ch cuc sng ca con ngi. Nhu cu Nhu cu l nhng g m c nhn cn c tha mn sng, hot ng. Nhu cu l biu hin ca xu hng v mt nguyn vng. Nhu cu ny sinh t mi quan h gia hon cnh bn ngoi vi iu kin bn trong ca

16

con ngi, n biu hin s ph thuc ca con ngi vo hon cnh sng c th y, ch khng phi ny sinh t thc hay ch ch quan ca c nhn. C mt s cch phn loi nhu cu: Nhu cu vt cht v nhu cu tinh thn: 1). Nhu cu vt cht (nhu cu t nhin) l nhu cu ch yu do bn nng sinh ra nh n, mc, , hng tin sinh hot, bo ton ni ging; 2). Nhu cu tinh thn (nhu cu x hi)ch yu do tm l to nn ni ln bn cht x hi ca con ngi. Hng th : Hng th l s xut hin s ch c bit ca con ngi n mt i tng no , l s khao kht ca con ngi mun tip cn n i tng nhu cu i su tm hiu. Hng th l biu hin ca xu hng v mt nhn thc ca c nhn i vi s vt v hin tng xung quanh. Hng th gip cho con ngI hng say lm vic, qun mt mi, l mt nhn t kch thch hot ng ca con ngi, kch thch kh nng tm ti sng to. Mun cho nhn vin c hng th lm vic phi: - Nu c ngha, tm quan trng, li ch ca cng vic i vi cng ty v vi bn thn h. - Lm cho h hiu r cch thc thc hin cng vic . Th gii quan: Th gii quan l h thng quan im ca c nhn v t nhin, x hI v bn thn, xc nh phng chm hnh ng ca ngi y. N quyt nh nhng phm cht v phng hng pht trin ca nhn cch. L tng: L tng Chnh l ci m v n ngi ta sng, di nh sng ca n ngi ta hiu c ngha ca cuc i mnh.

17

L tng l mc tiu cao p, mu mc v hon chnh c tc ng li cun mnh m ton b cuc sng ca c nhn trong sut thi gian di hoc c i ngi. L tng l s ho hp ca cc hot ng nhn thc, tnh cm v ch. L tng va c tnh hin thc, va c tnh lng mn, li mang tnh lch s x hi v tnh giai cp. a. Nng lc: Nng lc l kh nng ca c nhn c th thc hin mt hot ng no , lm cho hot ng y t n mt kt qu nht nh. Nng lc c hnh thnh , th hin v pht trin trong hot ng. N ch tn ti trong mi quan h vi mt hot ng nht nh. Khi nh gi nng lc ca mt ngi, cn ch n nhiu yu t bao gm: Cc yu t to thnh nng lc: o Cc yu t thuc sinh l, c th bm sinh o S gio dc m h c hng o Kinh nghim v s tng tri ca h o S rn luyn, tp luyn, s chuyn cn, chm chNhng phm cht ch Cc yu t trc tip trong hot ng ca h: o Con ng i ti kt qu cng vic l con ng no? (cch thc, tnh c lp, c o, tnh sng to, khoa hc) o Hiu sut cng vic (thi gian, sc lc v tin bc, nguyn vt liu) o Kt qu: mc t ti v cht lng, s lng. Trong phn cng cng tc cho mt c nhn, nu hp vi nng lc ca h, to iu kin cho h pht huy ti a nng lc ca mnh th kt qu s rt tt. Ngi lnh o gii l ngi lh o nhn thu c nng lc cn cha bc
18

pht ca nhn vin giao cng vic cho h khin h pht huy c nng lc ca mnh. b. Tnh cch: Tnh cch l mt tng hp nhng thuc tnh tm l c trng ca c nhn, phn nh mi quan h ca c nhn vi hin thc v biu hin nhng hnh vi, c ch, cch ni nng ca c nhn . Tnh cch biu hin mt x hi ca con ngi. Tnh cch ca mi c nhn c hnh thnh dn trong qu trnh x hi ho, tnh cch do gio dc v do hc tp m hnh thnh. Tnh cch lun c hai mt ni dung v hnh thc. Ni dung l h thng thi bn trong ca c nhn i vi hin thc nh l i vi x hi, i vi lao ng, i vi bn thn, i vi ti snThi i vi x hi phn nh mi quan h gia c nhn vi t chc, vi mi ngi xung quanh, n th hin tnh yu thng, tn trng, lng tn tyhay s ght b, th hn, khinh mit, h hngtinh thn hy sinh v mi ngi, v li ch chung; Thi i vi lao ng l thc t chc, k lut, tnh yu lao ng, cn c, tn tm; Thi i vi bn thn l nhng nh gi suy xt v bn thn mnh, nhng yu cu, mc ch t ra thc hin trong cuc sng hng ngy th hin lng t trng, tnh khim tn, tnh t ho; i vi ti sn th hin cu th hay khng cu th, hoang ph hay tit kim Hnh thc l s biu hin ra bn ngoi ca h thng thi ca c nhn trong nhng hnh vi x hi, th hin hnh vi, c ch, cch ni nng. Ni dung v hnh thc ca tnh cch c xt theo chun mc o c x hi th c phn thnh tt xu. Khi xt n s ng nht gia ni dung v hnh thc s t ra 4 kiu tnh cch:
19

- Loi th nht, l loi ni dung tt v hnh thc tt. y l nhng c nhn c thi bn trong tt v bit cc th hin ra bng nhng hnh vi, c ch, cch ni nng tt. Khi bn cnh c nhng c nhn ny th nh qun tr c th yn tm. - Loi th hai, l loi ni dung xu v hnh thc tt. y l nhng c nhn c thi bn trong xu, nhng th hin ra bn ngoi hnh vi, c ch, cch ni nng li tt. y thng l nhng ngi dy dn kinh nghim sng, bit cch che giu mnh bng nhng biu hin ra bn ngoi ph hp vi chun mc x hi, chun mc nhm. Nhng c nhn ny nu nh qun tr tin nhm th hu qu s kh lng. - Loi th ba, l loi ni dung tt v hnh thc xu. y l nhng c nhn c thi bn trong tt, nhng th hin ra bn ngoi xu. y l nhng ngi c coi l thiu kinh nghim sng, nn khng bit cch bc l mnh ra cho ng nhng thi tt bn trong. Nu nh qun tr tinh tng, nhn thu ni tm bn trong ca h, ch cn hun luyn mt cht v cch biu hin ra bn ngoi nh qun tr s c mt nhn vin kiu th nht. - Loi th t, l lai ni dung xu, hnh thc xu. Loi ny li khng ng s v chng ta bit h xu nn t tin h, do v hu qu xy ra thng t nghim trng. Tuy nhin, trong cuc sng khng ai c thun nht ton tnh cch tt hoc ton tnh cch xu. Chng ta thng nh gi mt ngi l tt hay xu da trn s lng nhng nt tnh cch tt hay xu chim t l nhiu hay t, ni dung ca n c ngha quan trng nh th no i vi x hi, i vi con ngi trong nhng hon cnh, tnh hung nht nh. Tnh cch ph thuc vo s gio dc ca x hi v s rn luyn ca c nhn. Xt tnh cch phi xem xt ngun gc x hi ca c nhn .
20

c. Tnh kh: Tnh kh l s biu hin v mt cng (mnh hay yu), tc (nhanh hay chm), nhp (iu n hay bt thng) ca cc hot ng tm l trong nhng hnh vi, c ch, cch ni nng ca c nhn. Tnh kh mang c tnh bm sinh, di truyn, th hin cu trc ca h thn kinh. Khi xt n hot ng ca h thn kinh, ngi ta thng xem xt qu trnh hng phn v c ch. H thn kinh c th c chia thnh h thn kinh mnh l h thn kinh c cng phn ng cao v h thn kinh yu l h thn kinh c cng phn ng yu (hnh 1). Theo cn bng gia qu trnh hng phn v c ch c hai loi l h thn kinh cn bng v h thn kinh khng cn bng. H thn kinh cn bng c thi gian gia qu trnh hng phn v qu trnh c ch tng ng nhau, cn h thn kinh khng cn bng c thi gian hng phn ngn hn thi gian c ch (hnh 2). V tc phn ng c h thn kinh linh hot v h thn kinh khng linh hot. H thn kinh linh hot c thi gian ca mt phn ng ngn, cn h thn kinh khng linh hot th c thi gian ca mt phn ng di hn.(hnh 3).

Cng

Cng

Cng

Thi gian

Thi gian

Thi gian

(1)

(2)

(3)

C 4 loi tnh kh c bn:


21

- Tnh kh linh hot: L tnh kh c h thn kinh mnh, cn bng v linh hot. C nhn c tnh kh ny thng nhn thc nhanh, nh nhanh, phn ng nhanh nhng cha su; hot ng mnh m, hng hi tham gia mi cng vic, nhit tnh v tch cc trong cng vic; D thch ng vi hon cnh mi; Giao tip rng ri, thn mt, tnh cm d dng xut hin nhng d thay i, chan ha nhng d hi ht, vui tnh, lc quan, tnh tnh ci m, vui v, d gn v bt chuyn, lin h nhanh vi mi ngi xung quanh; Thiu kin nhn hay b d cng vic. - Tnh kh bnh thn: l tnh kh c h thn kinh mnh, cn bng v khng linh hot. Nhng c nhn c tnh kh ny nhn thc hi chm, phn ng vi kch thch cng chm; bnh tnh, chn chn trong cng vic, kin tr, thn trng, chu o trong hnh ng, lm vic u n, c mc , khng tiu ph sc lc v ch. t ni ci, t ba hoa; Tnh cm thng kn a, km hm c xc cm, b ngoi nh thiu nhit tnh, t chan ha, thiu ci m nn d b nh gi l khinh ngi, pht i, kh nng t km ch, t ch cao; Chm chp t biu l s hng hi, xung phong, hay do d nn b l c hi, t tho vt, thch nghi mi trng chm. - Tnh kh nng ny: L tnh kh ca h thn kinh mnh v khng cn bng. Nhng c nhn ny nhn thc nhanh nhng khng su sc, d b biu hin b ngoi nh la; Vi vng hp tp, nng vi khi nh gi s vic; trong cng tc h dng cm, can m, hng hi si ni; Tnh cm bc l mnh lit, nhng d thiu t nh; rt thng thn, trung thc, qu quyt, hay ni thng, khng p m quanh co; Kim ch km, d b xc ng, d vui, d nng ny, d pht khng, bp chp phung ph nhiu sc lc nn d b kit sc. Qu quyt nhng d liu mng, hay mnh lnh qui kt ao to ba ln. - Tnh kh u t: L tnh kh ca h thn kinh yu. Nhng c nhn ny c nhn thc kh su sc, t nh, nng lc tng tng di do, phong ph;
22

Trong nhng hon cnh quen thuc h lm vic tt v c trch nhim i vi cng vic c phn cng; Tnh cm bn vng v thm thit; Tuy t ci m nhng c thi hin du v rt d dng thng cm vi mi ngi; Hay t l, hay lo lng v thiu t tin, rt r, t ty, hay suy ngh tiu cc, thiu tinh thn vn ln dm ngh, dm lm. Khng c loi tnh kh no xu hoc tt hon ton. Tnh kh ca mt ngi thng pha trn c bn loi. Hon cnh sng, rn luyn, gio dc c th bin i Tnh kh. Giao cng vic ph hp vi tnh kh ca con ngi h s hon thnh cng vic hiu qu hn. Cn c x vi con ngi theo c im tnh kh ca h. III. Cu trc nhn cch theo thuyt Phn tm ca Freud: Barry D.Smith v Harold J.Vetter phn tch v cu trc nhn cch theo thuyt Phn tm ca Freud. Theo Freud cu trc ca nhn cch gm c ba cu trc ca nhng h thng tm thn l xung ng bn nng, bn ng v siu ng. Xung ng bn nng hon ton nm trong trng thi v thc, bn ng v siu ng u c trong nhn thc, tin nhn thc v v thc. Gia xung ng bn nng, bn ng v siu ng c nhng mu thun mang tnh cht ca mt tng tc lin tc, thng xuyn. 1. Xung ng bn nng: Xung ng bn nng xut hin t lc mi sinh rav l ngun cao cp nht ca ton b nng lng tinh thn. N l mt cu trc cc k nguyn s v khng c t chc, v t, v lun v bc ng. Xung ng bn nng hot ng trn nn tng nguyn l tho mn. Nguyn l ny i hi vic thu hp ngay lp tc bt k s cng thng no c th chui dy. Nhng cng thng thng tri dy t nhng ham mun bn nng, c c th l hiu chin v dc tnh.
23

Xung ng bn nng th v lun, khng da trn ch v khng b s hi. V s cng thng c thu hp bng vic s dng ng tc phn ng hoc qu trnh cn bn. ng tc phn ng l hot ng ca mt c ch phn ng t ng, bm sinh gim thiu s cng thng no chng hn nh nhy mt h oc rt tay khi mt vt nng. Qu trnh cn bn l s cu thnh mt hnh nh tng tng v mt i tng no bit tho mnmt ham mun. Nhng o nh v nhng gic m lon tm thn l cc v d. 2. Bn ng: tho mn tht s nhng ham mun quan trng, i hi r rng mt s tip xc no vi thc ti bn ngoi v mt mc no ca vic l gii c logic hoc s hp l. Bn ng c nhiu chc nng phc v phn no tho mn nhng ham mun ca bn nng. Bn ng hnh ng tr hon s tho mn ca mt bn nng v thc bc ng cho ti khi mt i tng thch hp c nh v trong mi trng bn ngoi. Chc nng tr hon ny c gi l nguyn l duy thc. N cho php nhng i tng tht s b p thc t tho mn nhng ham mun quan trng v kch thch s tho mn ca nhng ham mun ny m khng phi t c nhn vo tnh trng nguy him. i i vi nguyn l duy thc, c mt qu trnh th hai, ni bn ng thc hin nhng chc nng, qu trnh ny lin quan ti s thnh lp mt k hoch hoc mt hnh ng, s kim tra duy thc ca k hoch . Mi quan h gia bn ng v xung ng bn nng l mt th c tnh i khng. Ban u, bn ng xut hin t xung ng bn nng v tip tc nh mt chc nng trng yu tho mn nhng bc ng ca bn nng, n cng phi tranh u ngn nga, hay t nht l tr hon, nhng bn nng bc ng biu l s gy hi n c nhn. Nh vy, bn ng phi va ngn chn, va tho mn mt cch chn lc nhng ham mun y hp dn ca
24

xung ng bn nng. Mc ch chnh ca bn ng l gi cho c nhn sng kho mnh v xa hn na l sinh sn, pht trin ni ging. Bn ng l trung gian gia xung ng bn nng v siu ng, lun lun c gng gii quyt nhng i khng, tho mn nhng ham mun, p ng mt cch hp l v hiu qu i vi thc t, trong vic duy tr cuc sng. 3. Siu ng: Bn cht ca siu ng l tip thu nhng gi tr v x hi v o c c hc ch yu t cha m v cu thnh mt tp hp nhng iu khin x hi ni ti vt trn hnh vi ca c nhn. Siu ng c th c xem l cha m ng bn trong. Siu ng pht trin khi a tr thm nhun, hoc tip nhn mt cch v thc nhng cu trc v nhng hng dn mang tnh x hi. Khi a tr c khen thng cho mt hnh ng, n c khuynh hng tr thnh mt phn ca l tng siu ng, l ci bao gm nhng mc tiu m a tr c th n lc chim hu. Nhng trng pht, tr thnh nn tng ca lng tm, s xc nh cho c nhn nhng hnh vi c xem nh sai tri hoc khng thch hp. Nhng kt qu trong vic vn hnh ca siu ng mang tnh cm xc l lng kiu hnh, khi bn ng c mn nguyn, l mc cm c ti khi lng tm b xc phm. Siu ng c gng p t nhng gi tr ca n ln xung ng bn nng v bn ng. N c gng ngn chn nhng ham mun hiu chin v bn nng tnh dc ca xung ng bn nng, ngn chn s tho mn c th dn ti xm hi n tp qun x hi. N cng c khuynh hng ngn chn nhng biu hin ca bn ng, n lc thc t ca bn ng khng phi lun lun ph hp vi o c.

25

IV. Yu cu v tm l ca ngi lnh o: 1. Mt s phm cht chung: - S nhanh tr: kh nng vn dng mau l kin thc, kinh nghim va cng tc thc t. - c sng kin: Tm c sng kin v gii php sng to thc thi nhim v tt nht. - c suy xt su v sc: suy ngh, phn tch tm ra c c im, bn cht ca mi vn , tch roc nguyn nhn vi hu qu nm c ci ch yu v khuynh hng vn ng ca n. - Tnh ci m: sn sng tip xc vi mi ngi, bit lng nghe mi ngi, gi chuyn thu lm c thng tin cn thit cho cng vic. - Tnh kin tr. - Tnh t kim ch. - Kh nng lm vic lu bn, iu ha, khng b kit sc. - C u c t chc. - Tnh c lp. 2. Mt s c im chuyn bit: - S nhy cm v t chc: + S tinh nhy v tm l + S kho lo ng x v mt tm l. + C u c tm l thc t. - Kh nng lan truyn ngh lc v ch, khi dy mi ngi tnh tch cc hot ng - Hng th vi hot ng t chc.

26

V. Nhn cch ca nhn vin v hnh vi trong t chc: 1. Cc thuyt v con ngi Thuyt X: ngi c bn cht X khng thch lm vic, khng mun nhn trch nhim v ch lm khi ngi khc bc buc. Thuyt Y: ngi bn cht Y l ngi ham thch lm vic, bit t kim sot hon thnh mc tiu, sn sng chp nhn trch nhim v c kh nng sng to trong cng vic. Thuyt Z: khng c ngi lao ng no hon ton thuc v bn cht X hay Y mt cch t nhin, nhn vin lm vic th no l ty thuc vo cch thc h c i x trong thc t. Li nhc l thi ch khng phi bn cht. Ngi lao ng c th mt kh nng lm vic do li bing C nng lc, c kh nng lm vic

Khng thch lm vic

Khng lm vic c

Khng th lm vic

Mt kh nng lm vic

27

2. Thi v hnh vi ca ngi lao ng vi cng vic: Xem xt nhn cch v hot ng qun tr khin nh qun tr quan tm n nhng vn nh: nhng thi ca ngi lao ng i vi cng vic ca h trong ba thi quan trng c quan tm nhiu nht l h hi lng vi cng vic ca h nh th no, h b thu ht n cng vic ca h nh th no, h cam kt vi t chc ca h nh th no v nhng thi c th dn n hnh vi t chc no. S tho mn vi cng vic S tho mn vi cng vic c coi l mc thch th m mt ngi lao ng nhn c t cng vic ca mnh. Ngi lao ng cm thy nh th no v nhng cng vic ca mnh v ang c s thay i ln. Mt trm nm trc cc hon cnh lm vic nu xt theo tiu chun ca ngy nay l khng th chp nhn c. Cng vic thng c tin hnh di nhng iu kin khng an ton, thi gian lm vic th rt di, khng c nhng vn phng c my lnh, v nhng li ch nh l tr lng ngy ngh, bo him y t, v nhng ng gp khi ngh hu, ngh vic, khi khng c. Nh vy th ngh rng nhng ngi lao ng ngy nay, ngi c hng nhng iu kin lm vic thun li, s tho mn cao vi cng vic ca h. Nhng iu khng xy ra. Mt s ngi lao ng c c s thch th v thy ngha to ln t cng vic ca h, trong khi nhng ngi khc nhn cng vic nh s lao dch. Ti sao li nh vy? Bi v c s khc bit c nhn, khc bit trong s mong i, trong s ring bit, trong mc m mt cng vic ph hp vi nhng mong i ca mi ngi. C s khc bit ln trong s ch i ca c nhn t cng vic ca mnh v v theo l nhng phn ng cng c s khc bit ln i vi chng. Nh Hulin (1991) tuyn b, Nhng cng vic i hi trch nhim c th khng tho mn mt s ngi v n to ra s cng thng thn kinh do h phi chu trch
28

nhim th vi nhng ngi khc trch nhim li l mt ngun nh hng tch cc. Nhng cng vic thch thc c th tho mn mt s ngi bi v h cm nhn c v chnh mnh sau khi hon thnh nhng cng vic kh khn c giao nhng ngi khc c th li thy s t qun l l khng tho ng. . L do cc c nhn khc nhau trong nhng hng th ca h vi kt qu cng vic c tha nhn l c lin quan vi cc kinh nghim c v mc kht vng ca h. Mi c nhn c th cm thy s tho mn i vi ton b cng vic hoc c th thy tho mn mt kha cnh cng vic ring bit. Cc cu hi lun c t ra l nu t chc lm cho nhn vin tho mn th h c thc hin cng vic tt hn khng, c gim bt nh ri b t chc khng v c gim bt s vng mt khng? Cc nh nghin cu i tm hiu quan h gia s tho mn cng vic v s thc hin cng vic gn 40 nm. Kt qu nghin cu li cho thy quan h gia s tho mn v s thc hin l khng mnh. iu gip l gii ti sao s c gng ca t chc nng cao c s tho mn ca ngi lao ng v s thc hin cng mt lc s khng thnh cng. Bi v trong thc t mt s c gng ca t chc nhm tng thm nng sut (v d nh s tng cng gim st) c th gim bt s tho mn trong cng vic. Tc ri khi nh my v vng mt c coi nh l hnh vi rt lui hoc ri b bi v chng phn nh vic ngi lao ng rt lui khi iu kin lm vic c hi tm thi (vng mt) hoc vnh vin (ri khi). Ni chung, cc nghin cu u ch ra rng ngi khng thch cng vic ca mnh nhiu hn, th c kh nng ri khi t chc nhiu hn. Cc nghin cu cng ch ra l quan h gia s tho mn v ri b t chc b nh hng bi cc yu t khc nhau, trong quan trng l kh nng ngi lao ng c th di chuyn
29

sang cng vic khc. Cc c nhn c th chu ng cng vic khng tho mn hn l tht nghip. Ngc li, khi cng vic thay i c sn, nhng ngi lao ng c kh nng ri b cc cng vic khng tho mn hn (Carsten & Spector, 1987) . Tuy nhin, s vng mt trong cng vic c th l do mt s yu t m khng lin quan g n c nhn thch cng vic ca mnh nh th no (v d cc vn i li v trch nhim gia nh). Thc t l c s lin quan gia vic nu c nhn yu thch cng vic ca mnh, ngi c kh nng n lc vt qua cc tr ngi hn so vi nu ngi khng tho mn vi cng vic ca mnh. Con ngi cm nhn nh th no v nhng cng vic ca mnh cng lin quan vi vic h cm nhn nh th no v cuc sng ca mnh ni chung. S thu ht vo cng vic S thu ht vo cng vic l mc m mt ngi ng cm tm l vi cng vic ca mnh v tm quan trng ca cng vic i vi hnh nh t thn ca ngi . Brown (1996) qu quyt rng con ngi c th b kch thch bi s hp dn su thm trong cng vic , hoc h c th b bnh tm thn t cng vic bi tinh thn v cm xc. Brown tuyn b: Trng thi tp trung ch bao hm mt hn hp trng thi tch cc v lin quan ln nhau ca s cam kt ca cc mt ct li ca chnh n trong cng vic, ngc li mt trng thi chn ght bao gm mt s mt mt ca c nhn v s chia ct ci ti khi mi trng lm vic . Cam kt vi t chc Cam kt vi t chc l mc thc ca c nhn ngi lao ng v vic trung thnh i vi ngi s dng lao ng ca mnh. Allen v Meyer (1990) ngh ba thnh phn trong cu trc ca cam kt l: Thnh phn xc ng qui cho s gn b trong cm xc, v s gn b cht ch ca ngi
30

lao ng vi t chc; Thnh phn v s ko di qui cho s cam kt trn c s nhng gi phi tr m ngi lao ng lin tng khi ngh n vic ri b t chc; Thnh phm chun mc qui cho cc cm nhn ca ngi lao ng v ngha v cn li vi t chc. V bn cht, cam kt ca cm xc phn nh lng trung thnh da trn s a thch t chc. Thnh phn bn vng phn nh lng trung thnh v n l vic mt ngi khng ngh n l c th nhn mt cng vic tt hn ch khc, v thnh phn chun mc phn nh lng trung thnh vi t chc ra khi mt thc v trch nhim phi trung thnh. Nhng ngi lao ng cam kt c kh nng li trong t chc nhiu hn l nhng ngi lao ng khng cam kt. VI. To ra cho khch hng hnh nh ca chnh h i vi mi ngimt kh nng thuyt phc ngi tiu dng: Nhng cuc nghin cu v ch ngha ci ti cho thy khng c g hp dn con ngi hn chnh h. T cc nh kinh doanh ngh ra cch ghp cho nhng hng ho ca mnh nhng phm cht m mi khch hng t nhn din ra mnh trong . V d nh X-men l n ng ch thc, x phng Viso l m ang. Nhng ngi lm marketing ng trc nhng thch phi to ra nhng c tnh ni bt v c bit hp dn cho nhng sn phm khng c tnh ni bt. Mc tiu ca ngi lm marketing l to ra nhng hnh nh sao cho n hin ra trong u ngay khi va nhc tn n, vi mt tnh cch thch hp cho khch hng, c vy mi to c thun li trong cnh tranh. Nhiu nghin cu c tin hnh trin khai cho thy ngi tiu dng khng phi lc no cng phn bit c cc nhn mc mt cch hp l. V d, khi ngi ta nghin cu 300 ngi vn trung thnh vi nhng mc thuc l m h ht. Khi phng vn 100% khng nh h s nhn ra loi thuc h thng ht. Sau ngi ta cho h ht nhng iu thuc m h
31

khng bit mc ca n v yu cu h nhn dng mc thuc a chung, quen dng. Kt qu l ch c 3% tr li chnh xc, v theo qui lut xc xut th mt phn ba s cu tr li chnh xc kia l do tnh c. Nh vy, ch c 2% nhng ngi ht thuc mi tht s c kh nng nhn din. Cc nghin cu trn ngi nghin rc hoc bia cng cho kt qu tng t. iu khin cc nh nghin cu a ra nhn nh l nhu cu v hnh nh ci ti cn cn thit hn vic tiu chun ho v vic a dng ho cc mt hng. Mt hnh nh c tnh sng ng kh bt chc gp bi phn so vi nhng thnh phn v phm cht ca sn phm, hnh nh c th l mt yu t bn hng ng tin cy hn. Khi ngi lm marketing bit lm ni bt ln nhng nt m bit rng rt ph bin ni con ngi, th c th chim c cm tnh ca hng triu con tim. Th hi ngi Vit Nam no khng thi thc trong ngi tnh cm Ti yu Vit Nam- T Quc ti, ai trong chng ta khng sn lng gip ngi khc (d c bn i cht), ai khng trn trng mt ch b ham hc hi thch t lp? do d l gii ti sao ngi xem thch qung co ca Honda, qung co v sn phm OMO. Nhiu nghin cu tp tp trung vo vic v ra cc ho tm l bao gm tnh tnh, tm trng, ngh m h t ngh v mnh ca ngi mua cc dng sn phm. V d di y l mt phn bn bo co nu ln nhng loi tnh cch lin quan n nhng mc xe ni ting trong cuc nghin cu Xe hi- ngha ca n i vi ngi M ca cng ty Social Research: Cadillac: T caoLch s, t t...nhn vin thng mi...tui trung nin...sn sng thay i tng lp x hi...thu nhp cao...gii giang. Ford: M tc ...thu nhp cao...tr trung...t cao...trng gi...nng ng. De Soto: Bo th...gii giang...chn chn...trung lu...thu nhp cao...kiu hnh.
32

Pontiac: Khng thch thay i giai cphon cnh trung bnhph n c gia nhm hinchn thtchiu lnng n. Cch mt ngi tiu dng sn phm c th bc l con ngi anh ta. Mi ngi s mua nhng g m h cho l thch hp vi h hn c.

CU HI 1. Phn bit cc khi nim: con ngi, c nhn v nhn cch. 2. Nu cu trc ca nhn cch theo thuyt hot ng. 3. Nu cu trc ca nhn cch theo thuyt phn tm ca Freud. 4. Hy cho bit nhng c im nhn cch c bn ca ngi lnh o trong thi k hi nhp. 5. Vn c im nhn cch v thi , hnh vi ca c nhn trong t chc.

33

CHNG III

TM L NHM V TP TH
I. 1. Khi nim nhm v tp th: Khi nim nhm: Nhm l mt tp hp ngi trong x hi c mi lin h hoc quan h no (hoc trc tip, hoc gin tip) vi nhau. 2. Phn loi nhm: Nhm

Cc nhm c iu kin

Cc nhm thc t

Cc nhm trong phng th nghim Cc nhm ln

Cc nhm t nhin

Cc nhm nh

Cc nhm khng t chc

Cc nhm c t chc

Nhm t pht

Tp th

Da vo nguyn tc v phng thc thnh lp ngi ta chia nhm nh thnh nhm chnh thc v nhm khng chnh thc.

34

- Nhm chnh thc l nhm c thnh lp trn c s vn bn chnh thc ca nh nc, qui ch ca c quan; nhm chnh thc c k lut cht ch, a v vai tr ca cc thnh vin c ghi thnh vn bn. - Nhm khng chnh thc hnh thnh v tn ti trn c s quan h tm l gia cc thnh vin. Quyn hnh trong nhm chnh thc khng do ai n nh. 3. Khi nim tp th: Tp th l mt nhm c lp v mt php l c t chc cht ch, hot ng theo mt mc ch nht nh phc v cho li ch ca x hi v s tin b ca x hi. Tp th tn ti trn mt a bn v trong mt khong thi gian nht nh do x hi qui nh. Cc giai on pht trin ca mt tp th: Giai on th nht: tp th mi bt u hnh thnh. Trong giai on ny cc thnh vin cn gi nhiu ci ring cha c s phi hp ng b, mi ngi ang lm quen dn vi nhau, mi ngi trong tp th cha bit ht mt nhau, c lnh o cng cha bit mt cp di. Trong tp th ang c s cnh tranh xc nh th lnh ca tng nhm. Giai on th hai: Giai phn ho v cu trc ca tp th. Trong giai on ny mt s thnh vin c thc hnh thnh i ng ct cn lm ch da cho nh qun tr, mt s khc th ng nhng c thc tng i tt, mt s khc c thc tiu cc. Ni chung trong tp th cha c s thng nht v t gic trong hot ng. Giai on th ba: tp th hnh thnh trn vn, hon chnh. Trong giai on ny tp th c bu khng kh tm l-x hi tng i tt, cc thnh vin trong tp th phi hp n vi nhau, c thc k lut v tinh thn t gic cao.

35

Du hiu ca mt tp th pht trin tt: Mt tp th c nh gi l pht trin tt khi: Nh qun tr xy dng c c cu chnh thc cht ch, phn cng, phn nhim v c th, r rng; la chn cn b, s dng ngi xng ng v thch hp, gn lin vic phn cng trch nhim vi vic gio dc, bi dng, khen thng kp thi; xy dng c lc lng nng ct c chuyn mn v ng tin cy; Va tc ng gio dc ti tng c nhn va ti tp th, gy s t ho v tp th ca mnh, v truyn thng ca n v. Cc thnh vin trong tp th cm thy c mt d lun tp th lnh mnh; c xc ng tp th- l s ho ng v tnh cm v ch; c t duy tp th; trong tp th c s bt chc hc tp ln nhau v tc phong lm vic v hnh vi tt p; Trong tp th c s khng nh ln nhau v s gip nhau khc phc khuyt im; C s quan tm n i sng vt cht v tinh thn ca tng thnh vin trong tp th; C s thng nht v mc ch chung gia nhm chnh thc v nhm khng chnh thc; C s i x c vn ho trong giao tip. II. Nhng hin tng tm l trong nhm v tp th 1. Mi quan h trong nhm v tp th: V tr ca mt c nhn trong nhm: Mt c nhn c th chim mt trong nm v tr sau trong nhm hoc tp th tu thuc vo nng lc, phm cht o c... ca anh ta: - V tr ngi sao: l ngi c a s cc thnh vin trong nhm, tp th yu mn, tin cy v thng tm n hi kin khi gp kh khn. y thng cng l th lnh nhm. - V tr c yu mn: l ngi c a s thnh vin trong nhm, tp th yu mn, tin cy.

36

- V tr c tha nhn: l ngi c cc thnh vin trong nhm yu mn, nhn nhn s c mt v ng gp ca anh ta cho nhm. - V tr b lng qun: cc thnh vin trong nhm, tp th khng quan tm n s c mt hay vng mt ca anh ta trong nhm. - V tr b ght b: l ngi b cc thnh vin trong nhm, tp th cm thy kh chu, khng a. Th lnh ca nhm l ngi ni bt trong nhm c cc thnh vin trong nhm nghe theo mt cch t gic. Th lnh ni ln bng con ng t pht do uy tn ca c nhn. Mi quan h chnh thc v khng chnh thc: Mi quan h chnh thc l mi quan h c php lut qui nh, c x hi tha nhn v c ghi thnh vn bn chnh thc. Mi quan h ny thng to nn h thng phng, ban hnh chnh. Mi quan h khng chnh thc l mi quan h c tnh cht tm l ring t ny sinh trong qu trnh giao tip, tip xc hng ngy gia cc c nhn khng theo mt qui nh no c, n mang m tnh cm xc c nhn. 2. Hin tng ly lan tm l trong nhm v tp th: Ly lan tm l l qu trnh chuyn to trng thi cm xc t c th ny sang c th khc cp tm sinh l nm ngoi s tc ng ca thc, ngha l ngi ny t a mnh vo trng thi tm l ca ngi khc mt cch v thc. Lc ly lan tm l truyn i theo nguyn tc cng hng t l thun vi s lng thnh vin trong nhm v cng cm xc c truyn. Ly lan tm l c hai c ch: + C ch dao ng t t: trng thi cm xc c lan truyn t ngi ny sang ngi khc mt cch t t.

37

+ C ch bng n: trng thi cm xc truyn i rt nhanh v mnh, thng xy ra khi con ngi lm vo trng thi cng thng cao . Ly lan cho php giI thch cc cao tro cm xc, tm trng hong lon tp th, tnh thun nht ca tp th * Bt chc c hiu l mt s m phng, ti to, lp li cc hnh ng, hnh vi, tm trng, cch thc suy ngh, ng x ca mt ngi hay mt nhm ngi no . Cc thnh vin ca nhm bt chc m ng v bt chc ln nhau v bt chc th lnh ca h. Bt chc gip gii thch cc khuynh hng v mt, xu hng thi thng 3. D lun v tin n trong nhm v tp th: Tin n l nhng thng tin ch cha ng mt phn s tht hoc hon ton khng ng s tht, lm mo m, cng iu s tht. D lun l thi mang tnh nh gi ca tp th, ca x hi v mt s vic, mt hin tng, c nhn hay nhm ngi trong tp th, trong x hi. D lun l cng c tc ng tm l hu hiu trong hu ht mi trng hp. i vi chin tranh tm l d lun c coi l cng c m rng bin gii mm (bin gii v t tng). D lun hnh thnh qua mt qu trnh tip nhn thng tin ngi ta tham gia bn lun nh gi v cui cng thng nht hnh thnh nn thi chung ca s ng. 4. Chun mc nhm: Khi nim chun mc nhm: Trong mi nhm c mt h thng nhng qui nh v nhng mong mi yu cu cc thnh vin ca n phi thc hin v quyt tm thc hin. l nhng chun mc nhm.
38

Theo G.N.Fischer, chun mc l mt qui tc r rng hay ngm ngm nhm p dng mt phng thc hnh vi x hi c t chc mt cch t hay nhiu hm xc. N c xc nh nh mt tp hp cc gi tr c sc chi phi rng ri c tun th trong mt x hi nht nh.N ch trng n s tn thnh v cng bao hm nhng trng pht trong mt trng tng tc phc tp. Chun mc th hin nh s phn xt cn c vo nhng gi tr m n qui chiu. Chun mc nhm tn ti di hai dng: - Chun mc l nhng nguyn tc, nhng qui nh, nhng mong mi c th hin r rng, c th di dng cc vn bn nh: vn kin chnh tr, iu l, iu lut, vn bn tn gio; nhng chun mc o c, thm m c th c phn nh qua sch bo chnh tr, sch bo vn hc, qua cc chng trnh gio dc trong nh trng. - Chun mc khng tn ti di dng cc vn bn m c qun trit n tri thc mi ngi qua qu trnh x hi ho, qua d lun x hi nh nhng mu mc ng x c lp i, lp li t th h ny sang th h khc (phong tc, truyn thng) hay c ti hin mt cch tng i thng xuyn trn phm vi ph bin (cc qui tc sinh hot ni cng ng). Chun mc to iu kin thng nht cc hnh vi ca cc c nhn trong nhm. S hnh thnh chun mc nhm m bo cho s duy tr mt trt t, mt h thng ng x trong nhm. Chun mc cn l c s c nhn t nh gi v cc hnh vi v cch ng x ca mnh so vi hnh vi v li ng x ca nhm. Nhm c gng gi gn trt t ca mnh bng p lc, bng cc bin php trng pht vi nhng thnh vin vi phm chun mc. Vai tr, chc nng ca chun mc nhm:

39

Vai tr ca chun mc nhm l to ra mt th gii hon ton vng chc trong cc ng x c th hon ton ng nht. Chc nng ca chun mc l: - Gim bt tnh hn tp. - Chc nng trnh xung t - Chc nng chun mc ho. Vi t cch l mt phn xt v gi tr, chun mc l mt i hi v vic khng tun theo n s dn n nhng trng pht (mt cch ngm ngm hay c ni ln r rng). Nhm s c gng gi gn trt t ca mnh bng p lc,bng cc bin php trng pht vi nhng thnh vin vi phm chun mc. Chun mc c ngha ht sc quan trng i vi s tn ti ca nhm,n to iu kin thng nht cc hnh vi ca cc c nhn trong nhm. N quyt nh phng thc ng x gia cc thnh vin v l si dy dng buc cc c nhn vi nhm. S hnh thnh cc chun mc nhm m bo cho s duy tr mt trt t,mt h thng ng x trong nhm. Chun mc l im ta cho mi c nhn ng x trc mt tnh th khi khng c ch da khch quan. Chun mc cn l c s c nhn t nh gi v cc hnh vi v cch ng x ca mnh so vi hnh vi v li ng x ca nhm.Chng ta u nhn thy hiu qu ca chun l lm sinh ra tnh ng nht no .Vai trca chun mc ch n to ra mt th gii hon ton vng chc,trong cc ng x hon ton c th ng nht. Chc nng l c s nh gi, iu chnh hnh vi ca c nhn l chc nng quan trng ca chun mc i vi x hi, vi nhm. Nu khng c h thng chun mc th kh c th nh gi c nhng cch hnh ng, ng x nh th no l tch cc (ph hp vi chun mc, hay vt cao hn mc chun) hay nhng hnh vi no l tiu cc (vi phm chun mc hay cha t mc chun) t c th a ra nhng bin php tc ng thch hp nhm
40

hn ch nhng hnh vi tiu cc thc y cc c nhn thc hin tt theo chun mc hon thnh hot ng chung ca nhm. Chun mc cn l tc nhn cng c tnh on kt, gn b trong nhm: khi cc c nhn c thc thc hin nhng hnh vi, ng x theo chun mc nhm h c cm gic h thuc v nhm v h c nhm chp nhn, c cc thnh vin khc ca nhm ng h, h tm thy nhng im tng ng vi nhng ngi khc. Ngc li nhng biu hin vi phm chun mc s khin cc nhn ngy cng b y xa dn khi nhm. Gii thch l do hnh thnh chun mc nhm: Theo Festinger chun mc nhm hnh thnh theo c ch "so snh x hi". Theo ng ngi ta khng phi bao gi cng tin chc vo kin ca mnh, cng nh cc hnh ng ca bn thn. Trong trng hp mi ngi c xu hng tm kim nhng ngi khc xem kin ca mnh c ng khng,ngha l c c chp nhn bi ci nhm m h trong . S nghi ng v thc y nh vy hng ng x ca h theo ngi khc, qua s so snh vi thi ca nhng ngi ny h t c mt s tn trng, mt s n khp vi hnh vi ca mnh. Nh vy c nhn dn mnh vo mt qu trnh so snh x hi mi khi hc cm thy cn thit phi nh gi hnh vi ca h v iu chnh n theo nhng chun mc xung quanh. Theo Festinger, ng lc c bn ca qu trnh so snh x hi l s t nh gi. Qu trnh so snh x hi din ra vi cc c im sau: - Trong mi ngi u c s thc y ln l nh gi nng lc v kin ca mnh. - Trong trng hp khng c im ta khch quan nh gi th con ngi so snh mnh vi nhng c nhn khc.

41

Hnh nh v ci Ti ch quan ca c nhn s vng chc nu c nhn so snh mnh vi nhng ngi gn ging vi anh ta. Nu trong trng hp ny vn xy ra s cng thng th c th s xut hin xu hng lm du cng thng nh sau: - cc c nhn t b kin ca mnh v tin gn ti nhng kin ca cc thnh vin khc trong nhm. - C nhn th thuyt phc cc thnh vin khc v ko h v pha mnh. - T b hnh thc so snh ny i tm hnh thc khc. Nhng nhn t gp phn lm cho chun mc c thc hin rng ri, nghim tc trong i sng bao gm: - H thng khen thng - k lut ca nhm. Vic khen thng (hay k lut) mt c nhn hay mt tp th khng nhng nhm ng vin khuyn khch chnh i tng m cn mun cao ngha ca chun mc, nhc nh, ng vin mi c nhn, t chc thc hin ng chun mc. - Vic m bo tnh li ch ca chun mc. Nhng chun mc c xem l c gi tr khi n va m bo li ch cho cc c nhn va m bo li ch ca nhm. Nhng c nhn khng tun theo chun mc chc chn hc gp phi nhng kh khn, thit thi. Chnh v th buc h phi thc hin theo chun mc. Nhng nu chun mc khng ch n li ch ca c nhn n s khng c c nhn tn trng ri dn s mt tnh hiu qu. - Vic gio dc, tuyn truyn chun mc. Nhm lun a ra nhng hnh thc gio dc, tuyn truyn ph bin chun mc n tng nhm, tng c nhn, bin n thnh tri thc ring ca h nhng hnh vi, ng x theo chun mc tr thnh nhng thi quen tt ca h. - Khng kh mi trng sng ca c nhn. l mi trng sng lnh mnh, l thc tun theo chun mc ca mi ngi xung quanh.
42

5. Hin tng p lc nhm: Hin tng p lc nhm l hin tng c nhn t b kin ban u ca mnh nghe theo hoc tun th theo kin ca ngi khc. Hin tng p lc nhm chia thnh hai dng l tnh khun php v tnh vng theo. Tnh khun php: Tnh khun php l s thay i mt ng x c nhn p ng vi nhng sc p ca mt nhm, bng cch ng vi vic thc hin nhng chun mc c nhn c ngh hay p t. Khun php c hai loi: - Khun php bn trong: c nhn hon ton b kin ca a s thu phc. - Khun php bn ngoi: C nhn tip nhn kin ca nhm mang tnh hnh thc, cn trn thc t anh ta chng li kin ca nhm. Tnh khun php sinh ra l do hon cnh c lp ca i tng, nu ph b c s c lp c th gim bt t l tnh khun php. Mt s yu t nh hng n tnh khun php: - c im ca c nhn: + Nng lc: nhng c nhn c nng lc, thy mnh sc hon thnh nhim v, tnh khun php thng thp; Nhng c nhn nng lc thp, thy mnh khng th hon thnh nhim v thng da nhiu vo nhm ly thng tin t nhm lm cn c a ra cc quyt nh ca mnh, ngha l tnh khun php cao. + Gii tnh: Ni chung n tnh khun php cao hn nam, ngha l n d t b kin ca mnh nghe theo ngi khc hn nam gii. - c im ca t chc:

43

+ Tnh khun php tng theo qui m ca nhm cho n khi nhm t n 4 ngi th gim xung. y l mt cn c thnh lp kp lnh o ch nn c 3 hoc 5 ngi. + Khi trong nhm xut hin mt c nhn khng nghe theo kin nhm (k lch lc) tnh khun php gim xung; Nu k lch lc li l ngi lnh o v lnh o t bn ngoi t chc th tnh khun php gim rt nhanh, thm ch mt hn. - c im ca hon cnh: Khi hon cnh kh khn, nhim v phc tp, kh hon thnh tnh khun php cao; ngc li khi hon cnh thun li, nhim v d dng tnh khun php thp. Tnh vng theo: Vng theo l s thay i ng x qua mt c nhn p li mt mnh lnh n t mt uy quyn hp php bng s phc tng. Tnh vng theo s mt nu mnh lnh mt i uy quyn hoc tnh hp php. Trong trng thi "tay sai", ngha l khi mt uy quyn c nhn bit th i tng nhn mi ci t uy quyn v n nhn rt t ci n t ngi khc. Uy quyn tr thnh ngun bit n v xt on o c ca i tng. C nhn khng cm thy mnh chu trch nhim v nhng hnh vi do uy quyn i hi. Nguyn nhn sinh ra tnh vng theo l do con ngi c s nhp tm phc tng, do c dy d t b l phi bit vng li. 6. Mu thun-xung t nhm Khi nim mu thun xung t nhm: Xung t mu thun l trng thi thay i c bn gy ri lon v mt t chc i vi s cn bng trc ca nhm, ca tp th.

44

Tuy nhin khng phi c xy ra mu thun xung t l tnh hnh tr ln xu i, mt mc nht nh, mu thun l ng lc pht trin ca nhm, ca tp th. Chnh giai on mu thun, xung t l mt trong nhng nc thang tin ti s on kt nht tr cao trong tp th. C hai dng mu thun xung t: - Mu thun xung t chc nng: l nhng xung t c cng tng i yu, chng c th lm cho ngi ta tr ln tch cc hn, sng to hn v c mt cht cng thng cn thit gip h lm vic hiu qu hn. - Mu thun xung t phi chc nng: nh hng xu ti hot ng ca nhm, n tn ph cc mi quan h gia cc bn. Gii quyt mu thun xung t: gii quyt mu thun xung t cn tm hiu r nguyn nhn gy mu thun xung t. C mt s nguyn nhn sau: i vi xung t c nhn: Cc c nhn trong t chc lun c nhng s khc nhau bi v gi tr v c mun ca h b nh hng bi tin trnh x hi ho, l thuc vo vn ho v truyn thng gia nh, mc gio dc, b dy kinh nghim. ..Do cc gii thch v cc s kin v cc k vng v mi quan h vi nhng ngi khc trong t chc ca h l khc nhau ng k. Xung t xut pht t s xung khc cc gi tr v nhu cu c nhn l nhng vn kh khn nht cn gii quyt. Nhng nguyn nhn gy nn xung t c nhn gm: - S i x khng cng bng hoc phn bit i x trong cng ty. - S thiu ht trong h thng thng tin trong t chc. - Xung t gia cc thnh vin c cc cng vic ph thuc ln nhau nhng c vai tr xung khc nhau. - Nhng kh khn t mi trng xung quanh em li.
45

i vi xung t t chc: Cc nghin cu v xung t ch ra mt s nguyn nhn quan trng nht, bao gm: - S ph thuc ln nhau i vi vic hon thnh nhim v. C ba loi ph thuc ln nhau i vi nhim v l: S ph thuc ln nhau khi cng lm vic vi nhau. S ph thuc ln nhau mang tnh ni tip nhau. S ph thuc qua li ln nhau. - Mc tiu khng tng ng. s khng tng ng vn c i khi tn ti gia cc nhm do nhng mc tiu c nhn ca h. - S dng e do Khi khng c s e do, cc bn dng nh s hp tc nhiu hn v hng ti vic pht trin cc quan h hp tc. Khi mt bn c kh nng e do pha bn kia, h thng khng thng bo v s e do m thng s dng n - S gn b ca nhm. Khi cc nhm cng tr nn gn b, xung t gia cc nhm cng tng. - Thi thng - thua Xung t s n ra khi tn ti nhng iu kin sau: Khi mt ngi xc nh hoc din t tnh hung nh l xung t thng- thua. Khi mt nhm quyt nh vic theo ui nhng mc tiu ring ca h Khi mt nhm hiu nhu cu ca h nhng li che y n. Khi mt nhm n lc lm tng v tr quyn lc ca n

46

Khi mt nhm s dng s e do t ti s phc tng hoc quy phc. Khi mt nhm qu ch ti nhu cu, mc tiu v v tr ca n. Khi mt nhm c thi li dng nhm kia bt c khi no c th c Khi mt nhm n lc c lp nhm kia Nhng thay i trong nhm khi c xung t xy ra: Khi hai nhm xung t vi nhau nhng thay i sau y thng xy ra trong mi nhm:

- S vng chc tng ln.


- S trung thnh tng ln. - c on tng ln trong lnh o. - Nhng nhn thc ca cc thnh vin nhm tr nn mo m. Nhng thay i gia cc nhm khi c xung t xy ra: - Thng tin gim. - Nhn thc b bp mo. Xung t to ra s nghi ng v ngn cn con ngi nhn thc ng n v hnh vi v ng c ca pha bn kia. - S khi qut ho tiu cc. Cc thnh vin ca nhm c xu hng to ra s khi qut ho tiu cc i vi nhm i phng. Bin php gii quyt mu thun-xung t nhm: Chn bin php gii quyt mu thun xung t phi ph hp vi nguyn nhn. V phng hng gii quyt nh cc qun tr cn xc lp cc mu thun mang tnh cht ch th- i tng thng gii quyt n gin hn cc mu thun mang tnh cht ch th- ch th. Do xung t l t nhin trong cc t chc phc tp, cc nh qun l phi c kh nng gii quyt n trc khi n tn ph hot ng ca t chc.

47

Nng lc gii quyt cc xung t l mt k nng qun l c gi tr. Nhng chin lc ph bin trong vic gii quyt cc xung t c th l: n trnh; can thip bng quyn lc; khuch tn v kin tr gii quyt. N trnh c cc hnh thc: 1). L i. Nu xung t l khng qu cng thng v hu qu ca n l khng ln, cc nh qun l thng c xu hng thch l i, lm ra v l n khng tn ti. 2). Tch ra. Nu hai bn xung t b tch ra, kh nng ca s th ch v cng kch s c gim. Can thip bng quyn lc: 1). Tng tc c quy nh. Cc nh qun l cp cao hn c th thit lp nhng lut l, th tc hn ch xung t mc chp nhn c. 2).S vn ng chnh tr. Hai nhm c th quyt nh chm dt xung t bng mt s hnh thc ca vn ng chnh tr, trong mt bn n lc tch lu quyn lc p bn kia phc tng. Khuch tn: 1). Lm du. Qu trnh ca vic lm du bao gm vic nhn mnh nhng im tng ng v li ch chung ca hai nhm v ti thiu ho nhng khc bit ca h. 2). Tho hip. Tha hip gia hai nhm bao gm vic tho thun v vn cng bn bc tm ra li ch chung v nhng li ch i khng v thng nht phng hnh ng chung trong tng lai. 3). Nhn dng k th chung. Khi hai nhm i din vi mt k th chung, s khc bit v quan im v s cnh tranh qua li gia h c th c tm gc li, trong khi hai nhm thng nht nh bi k th chung. Kin tr gii quyt: 1). Tng tc gia cc nhm. Lm cho cc nhm n vi nhau v lm tng lin h gia hai pha c th gip lm gim xung t. 2).Nhng mc tiu cao c. Nhng mc tiu cao c l nhng mc tiu quan trng hn cho c hai nhm, hn l nhng vn nh gy ra xung t. 3).Gii quyt vn . Vic gii quyt vn l gp nhau mt i mt ca cc nhm xung t nhn dng nguyn nhn xung t, v pht trin cc gii php gii quyt n.
48

CU HI 1. Phn bit nhm v tp th. 2. Trnh by cc mi quan h trong nhm v tp th v suy ngh v kh nng vn dng hiu bit vo cng vic ca nh qun tr. 3. Trnh by v hin tng ly lan tm l trong nhm v tp th v tm mt tnh hung qun tr c th vn dng hin tng . 4. Cho mt v d v d lun v tm hiu cch thc d lun c hnh thnh. 5. Trnh by nhng hiu bit v chun mc nhm. Nhng hiu bit c th vn dng vo xy dng vn ho t chc nh th no? 6. Hin tng p lc nhm c th s dng vo vic thng nht kin trong t chc nh th no? 7. Cc nguyn nhn gy ra mu thun xung t phi chc nng trong nhm v tp th gm nhng nguyn nhn no? Nh qun tr c cc phng php no gii quyt xung t?

49

CHNG IV

GIAO TIP CA NH QUN TR


I. Tri gic x hi: 1. Khi nim tri gic x hi: Tri gic x hi l s cm nhn, hiu bit ca ch th tri gic v cc i tng x hi nh bn thn, ngi khc, nhm x hi, cng ng. S nhn bit ny ph thuc i tng tri gic, kinh nghim, mc ch, nguyn vng ca ch th tri gic, gi tr v ngha quan trng ca hon cnh. i tng tri gic y l mt thc th x hi tch cc mang sc thi tnh cm v thi ring ca mnh. Tm li tri gic x hi hay tri gic ngi khc ngha l thng qua cc biu hin hnh vi bn ngoi, kt hp vi cc c tnh nhn cch ca ngi hiu c mc ch v phng hng hnh ng ca h. Tri gic x hi chnh l qu trnh nhn thc c i tng giao tip bng con ng cm tnh ch quan, theo kinh nghim. 2. Mt s c ch chi phi qu trnh tri gic x hi: n tng ban u: Sau ln tip xc ban u ta s c mt n tng nht nh v i tng ca mnh. n tng ban u hnh thnh trong u c ta ngay c khi khng chu s chi phi ca l tr. n tng ban u rt quan trng. n tng v mt ngi no l hnh nh tng th trn c s ta nhn nhn h mt cch ton din, cm nhn mi biu hin nh: din mo, li ni, c ch, tc phong, nh mt, n ci... C s hnh thnh n tng ban u: 1). Theo cc c im trung tm:

50

Th nghim ca Asch Solomon-1946: a cho hai nhm sinh vin xem hai bng ghi cc c im tnh cch: A Thng minh Kho lo Cn c Nng nhit Kin quyt Thc t Thn trng -------------------------Ngi tin tng vo nhng iu ng n, mun mi ngi hiu quan im ca mnh chn thnh khi tranh lun v mong kin c tha nhn. Ho hip? Hi hc? 90% 75% 10% 10% B Thng minh Kho lo Cn c Lnh lng Kin quyt Thc t Thn trng --------------------------L mt k ua i, thy mnh thnh cng, thng minh tng l khc ngi mt k tnh ton, lnh cm.

Kt lun: C nhng c tnh nhn cch no c ngha nht, quyt nh n tng ca ta v ngi khc. Trong i sng hng ngy, khi nhn nh ln u v ngi khc, ta c thi quen ch cn c vo mt vi nt tnh cch ni bt ca ngi m thi. 2). L thuyt s nhn cch ngm n: Khi nhn nhn ngi khc, mi ngi chng ta u mang sn trong u mt s lin h gia cc tnh cch ca ngi . Mi lin h ny khi gp ngi l th s c hot ho. S nhn cch ngm n mi ngi
51

mt khc v thng xuyn c chnh sa theo kinh nghim sng ca c nhn. Nhng ngi va chm, tip xc nhiu trong cuc sng c kinh nghim sng phong ph th thng s nhn cch ngm n ca h kh chnh xc, do , n tng ban u ca h v ngi khc thng kh ng. 3). Cc hiu ng chi phi n tng v ngi khc: M hnh chnh l thng tin Anderson: Mi c tnh tch cc c tnh im tu theo mc quan trng ca n. Cc c tnh tiu cc cng c tnh im nh th. tb = ( im c tnh tt - im c tnh xu)/ tnh cch t hnh thnh n tng chung v i tng. Nu im trung bnh l dng th chng ta s cho ngi l tt, nu im trung bnh m th l xu. Tuy nhin khi tri gic, c tnh c coi l tt hay xu li tu thuc h thng chun mc m ngi dng phn xt v ngi khc, v im s l cao hay thp l tu thuc c nhn quyt nh. V d: n cp l xu, nhng n cp thng tin tnh bo phc v cho quc gia th l hnh ng anh hng. Hoc khoe khoang v bn thn Vit nam c th b xem l kiu cng, nhng M c xem l t tin. Tm th ca ch th: Tm th l s nh hng sn ca ch th v i tng, s vt, s kin. Tm th sn c vi ai thng c tc dng chi phi nhiu ti n tng ca chng ta v ngi . V d: a cho hai nhm sinh vin xem nh ca cng mt ngi, vi nhm th nht th gii thiu l nh bc hc dn n m t ca nhm v ngi ny thin v nhng c im tt, vi nhm th hai th gii thiu y l tn tng cp dn n m t ca nhm thin v chiu hng xu. c bit l cng mt cp mt nhng nhm u th nhn thy thng minh, nhm kia th thy xo quyt.
52

Hiu ng ban u: Nhng thng tin u tin n vi ta thng c ngha c bit ng vai tr quan trng hn so vi nhng thng tin tip sau. Th nghim ca Asch: A Thng minh Chm ch Bc ng Hay ph phn ng ngnh Ghen t --------------------------- l mt ngi c nng lc v bin h cho tnh ng ngnh v ngi bit mnh ni g v tin nhng iu l ng. => Nhng thng tin tt p ban u gy n tng tt. Nhng thng tin n sau ch mang tnh cht b sung ch khng hon ton c gi tr to n tng c lp nh thng tin ban u. Hiu ng bi cnh: Bi cnh xy ra cng nh hng n cm nhn ca chng ta v hnh vi ca ngi khc. - Mt c tnh tiu cc i km vi 1 vai x hi tch cc th n tng tiu cc vi i tng tng ln. - n tng tch cc cng mnh khi mt vai x hi tiu cc i vi mt c tnh tch cc. Qui lut qui gn x hi: B Ghen t ng ngnh Hay ph phn Bc ng Chm ch Thng minh -------------------------------Thin v c cm v b cc c tnh tiu cc gii thiu trc che lp i.

53

Qui gn x hi l cch m con ngi hay dng nhn nh ngi khc. y l mt qu trnh suy din nhn qu hiu hnh ng ca ngi khc bng cch tm nhng nguyn nhn n nh gii thch cho hnh ng hay bin i ring bit. Trong qu trnh giao tip, mt ngi tinh tng, nhy cm thng hay nm bt c nhng n ca ngi ni, hiu c ngi mun g sau nhng li l xa xi, di dng. Qui gn mang tnh ch quan nn khng trnh khi nhng sai st. Tuy nhin nh qun tr c th gim bt sai st khi qui gn nu nm chc cc nguyn tc qui gn. Nguyn tc qui gn: 1). Tm l ngy th: l hin tng tm l ai trong chng ta cng vng, l hin tng chng ta lun mun kim sot nhng thay i v bin ng mi trng xung quanh vi mong mun s kim sot c cc s kin v mi trng xung quanh. 2). Suy din tng ng: con ngi thng suy din tng ng vi nhng g h thy. V d thy mt ngi i xe ra khi qun nhu b ng xe ngi ta s cho rng do nhu xn nn ng. suy din c chnh xc chng ta cn phi c nhiu thng tin v i tng v nu c chui hnh vi vi nhng im khng thng nht th s d suy din hn. Hnh vi c x hi mong i th kh suy din hn hnh vi khng c x hi mong i. Hnh vi c t do la chn d suy din hn hnh vi khng c t do la chn. Nh vy suy din chnh xc nh qun tr phi c cng nhiu thng tin v i tng cng tt, phi bit h thng chun mc m c nhn ang ssng trong , phi nm c mc t do ca h khi ra quyt nh.

54

3). Suy din ng bin: l suy din thng cho nguyn nhn v kt qu i km vi nhau, nhn no-qu y. Khi suy din nguyn nhn ca kt qu v ca hnh ng chng ta thng suy din ba khu: do ch th, do i tng, do hon cnh. Khi suy din v nguyn nhn ca kt qu thng ngi ta qui gn nh sau: - Nu l kt qu ca bn thn: kt qu m tt th cho rng do bn thn; nu kt qu xu m c nhiu ngi cng b xu th cho rng do i tng, nu ch c kt qu ca mnh b xu th thng cho hon cnh. - Nu kt qu ca ngi khc: kt qu m tt v nhng ngi khc cng c kt qu tt tng t th cho rng do i tng; nu ch mnh i tng c kt qu tt th cho rng do hon cnh (may mn,...); nu kt qu m xu th thng cho ngay l do ch th. Khi suy din v nguyn nhn ca hnh ng: nu l hnh ng ca bn thn th cho rng do i tng, do hon cnh; nu l hnh ng ca ngi khc th cho rng do ch th. nh kin x hi: nh kin x hi l thi thng mang hm xu v i tng, s vt, hin tng. nh kin hnh thnh trong qu trnh x hi ho do s gio dc ca tng gia nh do c th ca mi dn tc. nh kin x hi thng ngn cn chng ta hiu bit chnh xc v i tng. Trong giao tip hiu ngi khc chng ta lun phi dng n kh nng tri gic x hi. Tuy nhin, hiu, nhn nh v nh gi s giao tip ca mt ngi no i vi ta l lch s hay khng, c ng php tc x giao khng l vic khng kh, nhng hiu, nhn nh v nh gi bn
55

cht bn trong ca ngi nh c chn thnh hay khng th khng phi l d. II. Giao tip x hi: 1. Khi nim giao tip: Giao tip x hi l qu trnh pht v nhn thng tin gia cc c nhn. Qu trnh giao tip din ra c hiu qu hay khng l do ngi pht v ngi nhn thng tin c c chung h thng m ho v gii m hay khng. Nhng khc bit v ngn ng, v quan im, v nh hng gi tr khin cho qu trnh giao tip b ch tc, hiu lm gy mu thun gia cc bn. Cu trc kp trong giao tip: ng c ca S1 ---> Hot ng giao tip <--- ng c ca S2 Mc ch ca S1 ---> Hnh ng giao tip <--- Mc ch ca S2 iu kin ca S1 ---> Thao tc giao tip <--- iu kin ca S2

Trong giao tip c hai bn ch th v khch th lun i vai cho nhau. Trong qu trnh giao tip hai ngi lun t nhn thc v mnh, ng thi h cng nhn xt, nh gi v pha bn kia. Hai bn lun tc ng v nh hng ln nhau trong giao tip v c th m hnh ho nh sau:
(A t nhn thc v mnh) A B (B t nhn thc v mnh)

(B nhn xt v nh gi v A)

B (A nhn xt v nh gi v B)

56

Khi A v B giao tip vi nhau, A ni chuyn vi t cch A hng n B, B ni chuyn vi t cch B hng n A; trong khi , A v B u khng bit c s khc nhau gia A, B, A, B vi hin thc khch quan ca A v B; A v B khng h bit v A, B hay ni cch khc l khng hay bit v v s nh gi nhn xt ca bn kia v mnh. Hiu qu ca giao tip s t c ti a trong iu kin c s khc bit t nht gia A-A-A v B-B-B. 2. Phn loi giao tip: Da vo i tng hot ng giao tip chia thnh: giao tip lin nhn cch (gia 2-3 ngi vi nhau), giao tip x hi l giao tip gia mt ngi vi mt nhm ngi (lp hc, hi ngh...), giao tip nhm l giao tip c trng cho mt nhm nh lin kt vi nhau bi mt hot ng chung v n phc v cho hot ng ny. Da vo tnh cht tip xc chia thnh: giao tip trc tip l giao tip m cc i tng giao tip trc tip gp g nhau v thng dng ngn ng ni v biu cm truyn cho nhau nhng ngh v tnh cm ca mnh, giao tip gin tip l giao tip thng qua mt phng tin trung gian khc (th t, sch bo, in thoi, v tuyn,...). Da vo hnh thc giao tip chia thnh: giao tip c s n nh theo php lut, theo mt qui trnh ca c cc t chc tha nhn (hi hp, mt tinh, m phn...), giao tip khng chnh thc l giao tip khng theo s qui nh no c , mang nng tnh c nhn. Da vo th tm l gia hai bn trong giao tip chia thnh: giao tip th mnh, giao tip th yu, giao tip th cn bng. 3. Cc phng tin giao tip: Giao tip ngn ng: Ngn ng c coi l phng tin giao tip tng hp v ch yu. Khi mt ngi giao tip vi ngi khc, th ngi ny v ngi kia u phi s
57

dng ngn ng (ni ra thnh li hoc vit ra thnh ch) truyn t, trao i kin, t tng, tnh cm cho nhau. C vn ngn ng phong ph th rt thun li trong giao tip. Trong giao tip c khi v mt l do no , thm ch v mt thi quen, con ngi khng ni ng s tht: anh ta ngh, cm xc, c nh nh th ny nhng li ni v vit khc i, cng iu ln, gim nh i, thm ch ni ngc li hon ton... ngha l anh ta ni di. Lc ny ngn ng khng ch l phng tin v phng php thng tin, din t, biu l trung thc, thng thn nhng iu con ngi hiu bit, suy ngh v cm xc, m cn l phng tin v phng php con ngi che giu, xuyn tc s tht, nh lc hng giao tip. Trong giao tip, ngn ng th hin khng ch ngh v tnh cm ca con ngi m cn biu hin trnh hc vn, trnh vn ho v nhn cch ca con ngi. Giao tip phi ngn ng: Trong giao tip trc tip li ni l th tt nht cung cp thng tin v s vic, nh l tn ca ai , gi ca sn phm hoc thc cht li tuyn b ca mt phi on, nhng cc tn hiu khng li th li c kt qu nht, c sc thuyt phc nht truyn i cc cm gic, cm tng v thi . Thng tin phi ngn ng b nh hng rt mnh ca vn ho. Cc dng thng tin phi ngn ng: -Nt mt: biu hin trn mt do h thng c mt iu khin, n biu hin thng tng ng vi tm trng thc bn trong ca i tng, do quan st nt mt cho chng ta hiu thm i tng trong cuc giao tip. Trong nt mt nh mt ng vai tr quan trng trong giao tip. iu khin tia nhn c xem l mt phng sch gi ngi khc tham gia vo cuc giao tip. Ngi ta thy rng cc gim c quan trng khi n vn phng nn chu kh nhn ra mi ngi m ng ta i qua trn ng ti phng
58

ring, vi bt k l mt ci gt u, mt n ci, mt ng tc rn my hay mt tn hiu no khc u cn phi km theo mt giay pht tip xc nhanh bng mt nhn ra v by t s lu ti nhau. Nu Gim c khng lm nh vy m li ch tm ng hong i vo, khng thm nhn tri, nhn phi g c th s nhanh chng gy nn nhng ln sng kinh hong khp vn phng. - C ch: thng thng mun nhn mnh hay tng cng s ch , ngi ta s dng rng ri cc iu b. ngha ca iu b thng r rt t c th gii thch nc i. Hewer a ra gi thuyt rng iu b i trc ngn ng dng lm phng tin thng tin gia nhng ngi nguyn thu v ngy nay chng ta cn gi li nhng phn ca ngn ng iu b m thm cho li ni ca mnh. Gia c ch v vn ho c mi quan h mnh m - T th (dng iu) l mt ngun thng tin c ch. T th trc ht th hin chiu cao. Trong sinh hot t chc hoc trong giao tip tu hon cnh m c nhn lm ni bt hoc du bt chiu cao ca mnh. Khi mun khng nh mnh vi ngi ngi i din c nhn s c xu hng ngng u v ng ngi v pha sau. Nhn vin khi n gp cp trn th hin v tn knh c xu hng ci u khi chia tay v ci cho khi bt tay. Tip theo cc c nhn c khuynh hng bt chc t th ca ngi khc. C nhn cng c th dng vic thay i dng iu gi i cc thng ip mt cch c , ranh mnh. - Khong cch: S dng khng gian l mt hnh thc truyn tin. V c bn chng ta thng xch li gn nhng ngi m chng ta thch v tin, nhng li trnh xa nhng ngi chng ta s hoc khng tin. Nh nhn loi hc Hall chng minh rng c bn vng xung quanh mi c nhn: o Vng mt thit (0-0,5m) vng ny ch tn ti khi c mi quan h thn tnh vi ngi khc hoc khi hai ngi ang nh nhau.
59

o Vng c nhn (0,5m-1,2/1,5m) dng cho ngi phi rt quen n mc thy thoi mi. o Vng x hi (1,2/1,5m-3,5m) dng cho ngi cha quen bit nhiu, ngi l mi gp ln u. o Vng cng cng (3,5m+) gp chung vi nhiu ngi. Cc c nhn ng vng ny khng cn l nhng ngi phi gp ring na. Khong cch nu trn khng phi l cng nhc m s thay i tu theo dn tc, theo vng v theo tng c nhn. Ngi ta cng nhn thy ngi dn vng nng thn khng gian rng ln v tha ngi c khuynh hng gin khong cch ra xa hn cn ngi dn cc thnh ph ln cht chi v ng c c khong khng giao tip hp hn. i km vi khng gian giao tip cc c nhn c khuynh hng xc nh lnh th ca ring mnh bng cch dng nn cc bc vch nh c th bng cy cnh, t ng h s, hoc cc du n nh du lnh th bng cc vt. Scheflen a ra li khuyn v cch chn dp tr chuyn xen ngang ti cc bui n tip v tic chiu i. Nu hai ngi ang ni chuyn m nhn thng vo mt nhau th h s khng hoan nghnh s ngt li; nu h nhn nhau theo mt gc 900 th c th h ang mong b ngt qung; v nu gc ny cn ln hn th h ang cu xin cu gip h. Sommer v Cook th chng minh rng, nhng ngi chun b cnh tranh, m phn hoc ci l vi nhau s ngi i din nhau hai bn bn, cn nhng ngi ang hy vng hp tc vi nhau th ngi cnh nhau l thch hp hn; V tr c a thch hn trong khi m lun l hai bn ngi thnh gc 900 vi nhau. - Thi gian v vt i km thng cng tham gia vo vic truyn thng ip trong giao tip. V d, cch n mc v chun b cho din mo c
60

nhn chng t ngi mun ngi khc, c bit l cc nhm x hi m h gn b, nh gi h ra sao. III. K nng giao tip: K nng giao tip l kh nng nhn bit mau l nhng biu hin bn ngoi v on bit din bin tm l bn trong ca con ngi (vi t cch l i tng giao tip ng thi bit s dng phng tin ngn ng v phi ngn ng, bit cch nh hng iu khin qu trnh giao tip t ti mt mc ch nh. C cc nhm k nng sau: 1. K nng nh hng: K nng nh hng th hin kh nng da vo tri gic ban u v cc biu hin kh nng da vo tri gic v cc biu hin bn ngoi (hnh thc, ng tc, c ch, ngn ng, iu b v cc sc thi biu cm...) trong thi gian v khng gian giao tip t on bit mt cch tng i chnh xc cc din bin tm l ang din ra trong i tng nh hng mt cch hp l cho mi quan h tip theo c th l kh nng nm bt, xc nh c ng c nhu cu, mc ch s thch ca i tng giao tip. Rn luyn k nng nh hng ngha l rn kh nng tri gic x hi. 2. K nng nh v: K nng nh v l kh nng xc nh ng v tr giao tip t to iu kin cho i tng ch ng trong cuc giao tip (xc nh ng ai ng vai g) V d: A = B (Hai ngi c thng tin ngang nhau) A > B (A c nhiu thng tin hn B) A < B (A c t thng tin hn B) Nu A = B : ging iu thn thin, ci m, thoi mi.

61

Nu A > B : Ging A k c, b trn, hay ni trng khng, hay mnh lnh; Cn B th khp np, pha cht e ngi, b ng. Nu A < B : ngc li. Khi nh v trong giao tip cn n quan h x hi khc nhau. Nhng t cch giao tip khc nhau th tnh cht v cch thc giao tip phi ph hp. Cc mi quan h x hi thng gp: - Theo mc quen bit gia cc ch th: +Hai ngi l i vi nhau + Hai ngi quen nhau + Hai ngi thn thit i vi nhau -Theo gii tnh: + Hai ngi nam hoc hai ngi n vi nhau + Gia mt ngi nam v mt ngi n. -Theo tui tc: + Nhng ngi cng tui, cng mt th h +Ngi tr v ngi gi +Ngi ln v tr em -Theo ngh nghip: + Nhng ngi ng nghip + nhng ngi khc nhau v ngh ngh. -Theo cp bc: + Cp trn v cp di + Nhng ngi ngang cp -Theo s thnh cng trong cuc sng: + Nhng ngi hnh phc, may mn v nhng ngi bt hnh ri ro +Nhng ngi hnh phc may mn vi nhau.
62

+ Nhng ngi bt hnh, ri ro vi nhau .... 3. K nng nghe: Chng ta c hai ci tai m ch c mt ci li chng ta nghe nhiu hn v ni t thi Nu bn lng nghe ngi khc mt cch chm ch th lng t tin s gy cm hng ni ngi pht biu. Nh rng nhng g bn c nghe u ng tin cho n khi c chng minh ngc li. Chng ta thng phm sai lm l ch nghe nhng g mnh cn nghe, do b qua cc thng tin khc v d dn n hiu lm. Mt s gin on lin min c th lm mt hng th ca ngi ni v h cm thy kh khn khng trnh by c quan im ca mnh. Trong giao tip vic hun luyn k nng nghe l v cng cn thit v: Cc k nng Vit c Ni Nghe S nm hun luyn 14 8 1 0 Cng s dng trong cuc sng trng thnh t Thng thong Kh nhiu Rt nhiu

Kh nng suy ngh nhanh hn ni, ngi ta c th ni 125 t trong mt pht, nhng bn c th x l thng tin vo khong 600 t/pht, do u c chng ta thng rnh ri khi nghe v d sao nhng sang vic khc. Nhng m thanh nhiu bn ngoi lm chng ta cng kh khn hn khi nghe.
63

Cm xc cng lm cho ta nghe b sai lc. luyn k nng nghe: Luyn ngn ng iu b: iu b nghe tch tt s gip ta nghe d dng hn v truyn thng ip khng li cho ngi ni. Phi xc nh kiu lng nghe: Cc kiu lng nghe @ ng cm: Thc hnh cch lng nghe C hnh dung chnh bn ang vo

Truyn thng tin cho ngi pht v tr ca ngi khc, bn nn ng biu v nhn thng tin t h l cch cm v c gng hiu nhng g ng h v gip ngi khc ngh, h cm thy d chu hn, c th lin quan n nhng kinh nghim v s cm xc. Bn nn ch su sc hn v vn m ngi ta ang ni, hy ni tht t, nn dng s gt u v li ni khch l. @ Phn tch: Dng nhng cu hi phn tch Tm cch c th ho thng tin v c khm ph nhng kin sau nhng gng g ri mt s kin ra khi xc li pht biu, c bit nu bn cn cm hiu mt chui s kin hay nhng suy ngh. Bn nn hi cn thn, sao cho bn c th nhn c nhng dng t tng t nhng cu tr li ca mt ngi gip bn hnh thnh nhng cu tr li k tip. @ Tng hp: Nu bn cn t c kt qu

64

S hng dn sng to thay i mong mun, bn nn hi sao cho mc tiu ngi khc c th tr li c vi kin ca mnh. Lng nghe v hi gy s ch ni ngi khc v gi nhng no c th dc by t v ch no ngi ta c th p dng c mt cch uyn chuyn. Xen k bn nn kt hp cch khc gii quyt vn k tip. Khc phc nhng tt xu khi nghe: - Gi v lng nghe - Khng chu kh lng nghe ngi khc ni. - Hay phn nh tc th - Nghe qua loa tt c mi s kin - T th lng nghe xu (mt, ngi, nhn...) - C xu hng bung tri khi mi mt - Bnh lun v v b ngoi ca ngi ni. - Khng chu kh lng nghe. Cch lng nghe hiu qu: - Lun suy ngh trc ngi ni, c gng on xem s vic s ti u. - Cn nhc, nh gi a ra quan im. - im li cc chnh. - C gng hiu n m ngi ni mun din t. - Quan st ngi ni. - Dnh thi gian lng nghe.
65

- Khng ch trng li ca ngi ni. - Khng vi kt lun - Phn ng tch cc v gip , khuyn khch ngi ni 4. K nng iu khin qu trnh giao tip: K nng iu khin qu trnh giao tip biu hin kh nng li cun, thu ht i tng giao tip, bit duy tr hng th, s tp trung ch ca i tng (c duyn trong giao tip) IV. Giao tip ca nh qun tr: Nhiu nghin cu ch ra rng khong 70% thi gian ca nh qun tr c dng cho hot ng giao tip. Giao tip ca cc nh qun tr kh phong ph v lin quan n nhiu kha cnh khc nhau nh ra mnh lnh, iu hnh, truyn thng cho nhn vin thc hin cng vic theo ca nh qun tr v t wns mc tiu m t chc t ra, nhn thng tin phn hi t cp di c cc phng n iu chnh kp thi, phn hi li thng tin cho nhn vin v nhng g h t c, ngoi ra nh qun tr cn giao tip vi cp trn,, ng nghip, cc i tc, khch hng. Di y chng ta xt hai hot ng giao tip c th ca nh qun tr l ra mnh lnh, iu hnh v iu chnh cc hot ng ca nhn vin. 1. Ra mnh lnh: Qun tr l t n mc tiu thng qua ngi khc. Do mt phn ln giao tip ca nh qun tr hng n vic iu khin ngi khc lm ng theo ca mnh. Gia trong mnh lnh ca nh qun tr v vic thc thi cng vic ca nhn vin c mt khong cch th hin qua s :

66

tng ca nh qun tr M ho mnh Truyn lnh

Thc thi Mnh lnh Gii m mnh lnh

Nhn lnh

Ph thuc nh qun tr

Ph thuc nhn vin

Nh qun tr mun ra lnh hiu qu , ngha l phi rt ngn khong cch gia mnh lnh n vic thc thi ca nhn vin trn phng din nhanh chng v thi gian v chnh xc theo yu cu. Mun vy nh qun tr phi hiu r c im tm l ca bn thn v ca nhn vin a ra cch thc hiu qu nhm to ra uy quyn v tnh hp php cho mnh lnh. 2. Giao tip h tr cho cp di: Giao tip h tr c nh qun tr s dng trong nhiu hot ng nh x l khiu ni ca khch hng, chuyn cc thng tin ph bnh ln cp cao hn, x l cc khiu ni gia cc b phn, thng lng cho mt v tr no v.v. Tuy nhin n c nh qun tr s dng nhiu nht hun luyn v t vn cho nhn vin trong cc tnh hung cn tng thng cho cc kt qu tt v khc phc cc vn v hnh vi hoc thi . Bt c khi no m cc nh qun tr cn phi gip cp di thay i thi hoc hnh vi th khi cn phi s dng giao tip h tr v lc ny cc nh qun tr phi i mt vi trch nhim a ra cc phn hi tiu cc cho nhn vin hoc phi gip h nhn thy cc vn m h khng mun nhn ra. Cc nh qun l phi
67

ph bnh v gp cho nhn vin, nhng phi lm theo cch mang li nhng kt qu cng vic tt p hn, cm gic tch cc v mi quan h bn vng. N cng c dng hiu qu trong nhng khi cp di cn li khuyn hoc cn ai lng nghe v vn ca h, hoc mun c ghi nhn v cc khiu ni. Giao tip hun luyn s c thc hin khi cp di thiu kh nng, thng tin khng y hoc thng hiu cha y , hoc km nng lc. Trong trng hp ny cc nh qun tr phi a ra nhng li khuyn, cc thng tin hoc thit lp cc tiu chun cho cp di. Cp di phi nhn c nhng li khuyn v cch thc thc hin cng vic tt hn, c hun luyn t c hiu sut cao hn. chnh xc ca thng tin m cc nh qun tr a ra rt quan trng. Cp di phi hiu c mt cch r rng vn l g v phi vt qua n nh th no. Giao tip t vn l giao tip c dng khi cc vn bt ngun t cc thi , cc mu thun v tnh cch , s phng th, hoc nhng yu t khc gn vi tnh cm. Nng lc v k nng ca nhn vin khng phi l mt vn , do mc ch quan trng l gip cho nhn vin nhn ra rng tn ti mt vn cn phi iu chnh. Nu cc nguyn tc ca giao tip h tr khng c tun th c th xy ra cc phn ng khc nhau nhn vin. Th nht, nhn vin c th cm thy h bi e da hoc b trng pht. Khi s t bo v tr nn quan trong hn c vn giao tip, v cc c nhn s tp trung hn vo s phng th, t v hn l lng nghe. Ph bnh hnh vi ca mt ai thng c xem nh l mt e do hay tn cng Cc phn ng thng thy trong tnh hung ny l s gin d, qu khch, tnh tranh ua hoc s lng trnh. Th hai, nhn vin c th tr nn mt t tin. N xy ra khi mt trong nhng bn giao tip cm thy tr nn thp km, km hiu qu, khng c ngha. Ngi tham gia
68

giao tip cm thy rng gi tr ring ca h ang b nghi ng, do h phi tp trung hn vo vic cng c li gi tr ca mnh hn l lng nghe. Phn ng hay thy nht l s t ph trng, hoc mt c ng c khuyn khch, rt lui, hoc mt tn trng i vi ngi ang giao tip trnh c hai vn ny khi giao tip vi cp di, cn tun th tm nguyn tc ca giao tip h tr: 1). Giao tip h tr phi nh hng vo vn , khng phi nh hng vo con ngi Giao tip nh hng vn tp trung vo vn v cc gii php hn l cc c im c nhn. Giao tip nh hng vn nn c gn kt vi cc tiu chun c cng nhn hoc cc k vng hn l cc kin c nhn. 2). Giao tip h tr phi da trn s ph hp Ngha l phi lm cho giao tip (v ngn t v phi ngn t) phi ph hp hon ton vi nhng g m c nhn ang suy ngh hoc ang cm thy. Khi nh qun tr t vn hoc cp di, nhng pht biu sng sut, trung thc lun tt hn nhng pht biu gi to, khng trung thc. Tuy nhin pht biu vn cn tp trung v vn ch khng phi l con ngi. 3). Giao tip h tr phi mang tnh m t, khng mang tnh nh gi Giao tip m t bao gm c 3 bc chnh. Bc mt, m t mt cch khch quan nht c th s kin hay hnh vi din ra m cn phi c thay i. S m t ny khch quan ch n da trn cc yu t ca hnh vi c th c ngi khc cng nhn. Bc hai, m t nhng phn ng i vi hnh vi v cc kt qu ca n. Thay v cho ngi khc l nguyn nhn ca vn , phi nn tp trung vo cc phn ng hocc cc kt qu ca hnh vi. Bc ba, ngh mt phng n d chp nhn hn. iu ny s gip cho nhng ngi khc gi th din v cm thy c gi tr bng cch tch ring c
69

nhn ra khi hnh vi. S t knh trng ca c nhn c gn gi v tn trng, ch c hnh vi l mi cn c thay i. 4). Giao tip h tr cng nhn gi tr ca con ngi hn l ph nhn: Ngay c khi mang tnh m t, giao tip vn c th mang tnh ph nhn. Giao tip ph nhn s gi nn nhng cm gic tiu cc v gi tr bn thn, nhn cch hoc nhng c im khc i vi ngi khc. Giao tip cng nhn, gip ngi ta cm thy c cng nhn, c thng hiu, c chp nhn v c gi tr. N c 4 c im: Bnh ng, mm do, song phng, da trn s nht tr gia hai bn. Giao tip bnh ng l nh qun tr i x vi cp di nh nhng ngi xng ng, c nng lc v sng sut v nhn mnh vo vic cng gii quyt vn hn l khng nh v tr cp trn. Mm do trong giao tip l s sn lng ca nh qun tr trong vic chp nhn rng cng c th c nhng thng tin ph thm hoc nhng phng n khc v nhng ngi khc cng c th c c nhng ng gp tch cc cho vic gii quyt vn cng nh l cho mi quan h. iu ny c ngha l giao tip vi s nhn nhng khn ngoan, ch khng phi l s h thp bn thn hay im yu v s ci m. Song phng l kt qu ca giao tip bnh ng v mm do. C nhn cm thy c gi tr khi h c hi kin, c th hin kin ring ca mnh v c khuyn khch tham gia mt cch ch ng vo giao tip h tr. S giao tip ca nh qun tr cng cng nhn cp di khi n xc nh c cc lnh v ca s ng ca i bn v s cam kt tha thun chung. Mt cch th hin s cng nhn da trn s ng l xc nh cc hnh vi thi tch cc cng nh l tiu cc trong sut qu trnh giao tip.

70

5). Giao tip h tr mang tnh c trng ch khng mang tnh tng qut: Ni chung, pht biu cng c th, th n cng hu ch. Cc pht biu c th hu ch trong giao tip h tr v n tp trung vo cc s kin v ch ra s phn cp trong cc v tr. 6).Giao tip h tr mang tnh lin kt, ch khng ph v lin kt Pht biu mang tnh lin kt ngha l n phi c kt ni mt cch tri chy vi nhng g c trnh by trc . Cc giao tip thng mt tnh lin kt trong 3 trng hp sau: - Khi nhng bn giao tip khng c c hi nh nhau trnh by. - Thi gian ngh qu di. - Vic kim sot ch c th b ngt qung. 7). Giao tip h tr l mang tnh ring: Nh qun tr phi nhn ly trch nhim v mt pht biu mnh, cng nhn ngun gc ca kin l ca chnh mnh chc khng phi ca ngi khc. 8). Giao tip hiu qu i hi lng nghe, khng ch l chuyn giao thng ip mt chiu. By thuc tnh trn u tp trung vo vic truyn i thng ip, khi thng ip c bt ngun t cp trn. Song mt kha cnh khc ca giaotip h tr l vic lng nghe v tr li mt cch c hiu qu trong vic tip nhn thng ip. CU HI 1. T l thuyt v n tng ban u, hy rt ra nhng nguyn tc giao tip dnh cho nh qun tr n tng ban u ca ngi khc v nh qun tr l tt p.
71

2. T l thuyt v n tng ban u hy ch cho nh qun tr nhng nguyn tc rn luyn nh qun tr c kh nng hnh thnh n tng ban u chnh xc v ngi khc. 3. Cn c vo l thuyt qui gn x hi hy rt ra nhng nguyn tc nh qun tr c th kim sot xem anh ta (c ta) hiu ng ngi khc mc no. 4. C nhng phng tin giao tip no? Anh (ch) c th ni g v cc k nng giao tip? 5. C nhng nguyn tc giao tip c bn no ca nh qun tr trong vic ra mnh lnh v giao tip h tr cho cp di?

72

CHNG V

TM L TRONG QUN TR KINH DOANH


I. Uy tn v phong cch lnh o: 1. Uy tn ca ngi lnh o: Uy tn c coi l kh nng tc ng n ngi khc, l s nh hng n ngi khc, cm ha ngi khc, lm cho h tin cy, phc tng tun theo mt cch t gic. Mt cn b lnh o c uy tn th mi mnh lnh, mi kin c cp di tin tng em ht tinh thn v ngh lc, kh nng v sng kin thc hin cho bbg c vi tinh thn t gic phn khi. Mt cn b lnh o khng c uy tn th mi mnh lnh b cp di nghi ng, khng ton tm, ton thc hin thm ch b tm cch i ph, khc t, ph bnh. Uy tn c th hin thng qua cc du hiu: - Mi thng tin qun trc chuyn y , chnh xc, kp thi. - Qun chng cp di quan tm, cung cp nhng thng tin cn thit cho nh qun tr. - Thi tip nhn thng tin v cch x l thng tin nhanh chng, ng n. - Mi quyt nh ca nh qun tr d bng li hay bng vn bn u c chp hnh nghim chnh v c bo co r l do cha c thc hin xong. - Lc nh qun tr vng mt cng vic vn c tin hnh bnh thng v mi ngi mong i s c mt ca nh qun tr.

73

- Qun chng t lng khm phc, ng nghip nh gi cao v khm phc. - Nhng vic ring ca nh qun tr c mi ngi quan tm vi thi thin ch v ng mc. - Sau khi nh qun tr thi gi chc v mi ngi khm phc , luyn tic, ngng m v gn gi, gip . Cc loi uy tn gi: - Uy tn gi quyn lc. Ngi lnh o ph trng sc mnh ca quyn lc, gi khong cch vi mi ngi xung quanh, c gng biu l s xa cch, lun t ra quan trng ho... iu khin cp di lun thy s hi, i khi s hi mt cch v c. Gy ra tm l nng n, b dn nn, c ch. - Uy tn gi gia trng Ngi lnh o theo kiu gia nh ch ngha, ban pht cho cp di nh cha m, xy dng -kip theo kiu b cnh, thi ca quyn, khen thng hoc th lao theo kiu ban pht bt chp chnh sch. Gy ra hin tng b phi, cc b a phng, phc tng c nhn m qung, ninh b cp trn. - Uy tn gi cng thn. Ngi lnh o quen sng v lm vic vi nhng thnh tch trong qu kh, t coi mnh l l tng, bt kh xm phm. Thng ch quan, phin din, t chu kh hc tp nghin cu nng cao trnh , em kinh nghim v hiu bit c p dng trong diu kin mi. Hay bo th, tr tr, xem thng lp tr, kh tip nhn ci mi. Hu qu thng dn n l quan liu, tham quyn c v. - Uy tn gi hnh thc. Ngi lnh o to uy tn khng phi bng thc cht, m ch bng s ph trng hnh thc b ngoi. Thng phng i thnh tch, che du khuyt im.

74

- Uy tn gi tiu nhn. Ngi lnh o hay , xoi mi, chp nht nhng vn vt vnh, khuch i nhng vn nh nht e do cp di. i x theo kiu nh nhen, hay th vt, nh kin. Hu qu l lm cho cp di khng ch n vic ln, ch lo lm nhng chuyn lt vt va lng cp trn. - Uy tn gi m dn. Ngi lnh o to uy tn bng cch mua chuc cp di. Qun l theo kiu d di vi tt c mi ngi, bao che cho nhau, bo v ln nhau c nhng khi sai tri. Thng dn ti vi phm nguyn tc ch , bt chp li ch x hi, li ch nh nc phn phi ni b mt cch v nguyn tc. 2. Phong cch lnh o: Phong cch lnh o l vn ngi lnh o s dng quy lc ca h nh th no thc hin cc chc nng qun l, lnh o ca h. Phong cch lnh o c on-mnh lnh: Ngi lnh o tp trung quyn lc trong tay mnh khng phn quyn, y quyn cho cp di, t mnh ra quyt nh v mnh lnh khng cn tham kho kin ca cp di. Bng mnh lnh bt cp di thi hnh khng km theo gii thch, thuyt phc. Phong cch ny pht huy c ti nng, s quyt on, nhy bn ca ngi lnh o, do c th gt hi c nhng thnh qu bt ng. Nhng n lm cho ngi lnh o c qu nhiu vic phi lm, c khi phi dng ton b thi gian cho vic ra mnh lnh, ch th v kim tra do khng cn thi gian v sc lc t duy sng to nhng vn c tm chin lc. N d to ra bu khng kh cng thng, t thn thin gia ngi lnh o v nhn vin. Phong cch lnh o dn ch:
75

Ngi lnh o bit phn chia quyn lc, dm y quyn cho cp di, tranh th kin ca cp di a h vo tham gia khi tho cc quyt nh , cng h t chc vic thc hin, nh gi, ra cc bin php b xung. Nhng ngi lnh o cao nht vn gi quyn quyt nh cui cng v chu trch nhim cao nht v cc quyt nh. Phong cch ny gii ta con ngi khi nhng mc cm, bn khon, khai thc c tr tu ca tp thv s sng to ch ng ca mi ngi. N gip cc thnh vin lm vic vi nhau mt cch ci m thn thin. Phong cch ny th tiu tnh nng ng sng to v tnh quyt on ca nh qun tr nht l trong nhng hon cnh c nhng bin ng mi trng mau l. Phong cch lnh o t do: Ngi lnh o ch vch ra nhng k hoch khi qut, ita hoc khng trc tip ch o thc hin m thng giao khon cho tp th cc cp di rt rng ri, h ch trc tip can thip khi c s c hoctng hp c bit. Phong cch ny gii thot con ngi khi mi s rng buc v t tng, pht huy c nhiu nht tnh ch ng, t thc ca con ngi, to ra c s hng th say m cao nht cho ngi lao ng. Phong cch ny thng khng c hiu qu i vi cng vic i hi phi thc hin theo mt qui trnh, qui tc nghim ngt, vi nhng cp di thiu ch ng, thiu t tin, vi tph th cha pht trin n nh cao. Phong cch ny cng thng khin ngi lnh o hi ht vi cng vic ca tp th lm cho h khng nm c chc tnh hnh. Nguyn tc la chn phong cch lnh o: Chn phong cch lnh o phi ty thuc vo hon cnh c th. La chn phong cch lnh o cn: - Ph hp vi nhn vin di quyn.
76

- Ph hp vi mc pht trin ca tp th - Ph hp vi tnh hung c th - Ph hp vi c tnh ca ngi lnh o. II. Vn ho t chc: 1. Khi nim vn ho t chc: Vn ho l mt phm tr x hi mang tnh nh tnh, n c nh gi, nhn xt nh th no l tu theo quan im ca mi c nhn, khng c mt tiu chun nh lng no nh gi. V vn ho t chc cng vy, c kh nhiu nh ngha v vn ho t chc, c th nh ngha vn ho t chc nh sau: Vn ho t chc l mt h thng cc tp qun, thi quen, li mn trong suy ngh ca cc thnh vin trong t chc. H thng ny cha ng cc yu t di dng c bn v cc gi tr. Cc yu t c bn v cc gi tr ny dy cho cc thnh vin mi ca t chc cch nhn thc, cm nhn, suy ngh, hnh x v cch t c cc mong i khc trong t chc. Vn ho Doanh Nghip l vn ho ca mt t chc c bit, t chc ny hot ng trong lnh vc kinh t. C th nh ngha vn ho Doanh Nghip nh sau: Vn ho Doanh Nghip (hay vn ho cng ty) bao gm nhng gi tr, nhng nhn t vn ho m Doanh Nghip to ra trong qu trnh sn xut, kinh doanh to nn ci bn sc ca Doanh Nghip v tc ng ti tnh cm, l tr v hnh vi ca tt c cc thnh vin ca n. Vn ho t chc bao gm 3 lp (3 cp ): - Hnh vi v biu tng (Behavior & Artifacts): y l lp hu hnh c th quan st c, n bao gm cc mu hnh vi v s biu hin ra bn ngoi ca vn ho, nh quyn hn ca cc u vin ban chp hnh, cc quy

77

nh n mc, cng ngh v c s vt cht cc trang thit b c b tr trong khng gian lm vic... - Cc gi tr (Values): lp tip theo ca vn ho l cc gi tr c th hin. Gi tr xc nh nhng g ngh l phi lm, xc nh nhng g cho l ng, l sai. - Nim tin (Assumptions & Beliefs): lp th 3 ca vn ho l lp ngm nh, l nim tin, nhn thc, suy ngh v cm xc c coi l iu ng nhin n su vo tim thc, l nn tng cho cc gi tr hnh ng ca mi thnh vin trong t chc. Hnh 1: S cu to 3 lp vn ho t chc

Behavior & Artifacts


Values Assumptions & Beliefs

Tnh hu hnh ca vn ho t chc gim dn theo cc lp, cng vo su cng kh nhn thy v cng kh tc ng. Vn ho bt u vi lnh o, c cng c vi s tch lu qua hc hi ca cc thnh vin t chc, v l mt quyn lc c sc mnh (mc d thng l ngm ngm) quyt nh hnh vi ca con ngi. Sc sng ca vn ho ca mt t chc su kn hn nhng li ni c s dng trong tuyn b s mnh ca t chc. Vn ho l mt mng li nhng s hiu ngm, nhng gianh gii, ting ni chung v nhng mong i v s ng gp c duy tr bi cc thnh vin, v vy vn ho tc ng ton din n t chc, khng tm ngn hn m tm di hn.
78

2. Cc dng vn ho t chc: C th nhn vn ho ca mt t chc di 6 kha cnh chnh sau: c im ca t chc (the dominant characteristics): l cc c im ni bt ca t chc nh thn thin, si ni, cnh tranh hay nguyn tc... Tc phong lnh o (the leadership style): l cc c im, tc phong lm vic ca cc nh lnh o Qun l nhn s (the management of employees): t chc c qun l theo kiu t do c nhn, nguyn tc hay cng tham gia... S lin kt trong t chc (the organizational glue): l cc yu t, c im nhm lin kt, ni cc thnh vin ca t chc vi nhau Cc nhn mnh chin lc (strategic emphases): l nhng iu, nhng vn , nhng yu t m t chc quan tm, theo ui, nhn mnh Thnh cng (critecia of success): t chc nh ngha nh th no l thnh cng . Mc d vn ho t chc biu hin qua rt nhiu mt, nhng 6 mt trn l cc kha cnh rt d thy v c vai tr quan trng i vi t chc. ng vi mi kiu vn ho, t chc s c cc c trng khc nhau, cc cch qun l khc nhau, s c nhng nh qun tr khc nhau. Khi t chc nh ngha thnh cng nh th no th s t mc tiu nh th , v s c mt chin lc thc hin tng ng. Cameron v Quinn ng vi 6 kha cnh trn vn ho t chc quy thnh vn ho t chc thnh 4 kiu: vn ho b tc, vn ho du mc, vn ho th trng v vn ho tn gio. (1) Vn ho b tc (hay kiu vn ho gia nh) L kiu vn ho ca mt t chc, m t chc l mt ni rt thn thin, tt c mi ngi u vui v, ho ng, t chc thoi mi nh mt gia nh ln. Cc nh lnh o, nhng ngi dn u t chc nh nhng nh c
79

vn dy dn kinh nghim, nhiu khi nh cc bc cha m gng mu, lun to mi iu kin d dng cho cc cp di. T chc hot ng trn tinh thn hp tc, tho thun, cng tham gia. Cht keo kt dnh t chc li vi nhau l s trung thnh, l trch nhim chung i vi t chc, l truyn thng. T chc nhn mnh vo s pht trin lu di ca ngun lc con ngi v cho rng on kt, nhu kh lun c tm quan trng ln trong t chc. T chc nh ngha thnh cng trn mi quan h gia cc thnh vin trong t chc , gia t chc vi bn ngoi, lng trung thnh v trch nhim. Phn thng ca t chc l dnh cho vic ng gp, cng tham gia, tho thun. (2) Vn ho du mc L kiu vn ho m t chc l mt ni rt nng ng, si ni, cng vic c giao theo hnh thc khon. Mi ngi u chp nhn ri ro, mo him v u bng lng vi vic . Cc nh lnh o c xem nh nhng ng ch thu khon, sng to v chp nhn ri ro. T chc c lin kt bi s sng to, nng ng v mo him. S quan tm ca t chc l s lnh o sc bn, v iu ch trng trong di hn l tng trng v ginh c nhng ngun lc mi. Thnh cng i vi t chc l ginh c v tr c quyn, l sn phm mi v dch v mi. Vic a sn phm dn o l mt iu quan trng. T chc khuyn khch, c ng cho s sng to v t do c nhn. (3) Vn ho th trng L kiu vn ho m t chc nh hng vo kt qu, cc cp trn khng quan tm n vic thc hin cng vic nh th no m ch quan tm n kt qu thc hin. Trong t chc, mi ngi cnh tranh vi nhau v c nh hng theo mc tiu. Cc nh lnh o l nhng ngi li xe ct lc, l nhng i th cnh tranh, i khi l nhng nh c ti. Cht keo kt dnh ca t chc l chin thng. Danh ting v thnh cng l mi quan tm
80

chung ca ton t chc. Mc tiu di hn l nhng hnh ng cnh tranh, t c nhng kt qu, mc tiu c th. Thnh cng c nh ngha trn nhng phn th trng thm nhp v chim c. Chin thng trong cnh trannh v dn o th trng lun l iu quan trng. T chc l mt i th cnh trnh ng gm. (4) Vn ho tn gio T chc l mt ni lm vic rt hnh thc v cu trc. Th tc thng tr, chi phi mi hot ng trong t chc. Mi hnh vi, cng vic c kim sot cht ch, nhn vin thc hin theo nhng ch o c th. Lnh o l nhng nh t chc, iu hnh, hp tc tt. T chc c lin kt bi cc quy tc, th tc v chnh sch. Duy tr t chc hot ng tri chy l iu quan trng nht. Cn trong di hn th iu quan tm l n nh, nng sut v hot ng tri chy. Mt danh mc tri chy, kh nng giao hng v chi ph thp l thnh cng i vi t chc. Qun tr nhn lc th quan tm n vic d on v n nh lao ng. 3. Thay i vn ho t chc Thay i vn ho t chc l iu kh khn v phc tp, n i hi mt s thay i ng b t nhn thc n hnh ng, t cp thp nht n cp cao nht ca cng ty v vi mt khon thi gian c th ni l rt di. Thay i vn ho t chc cn trn c tm chin lc . Nhng iu ny khng phi l khng th. Thay i vn ho gm 3 bc: chn on, nhn thc v thc hin thay i. Chn on: l vic nh gi thc trng vn ho ca t chc v tm hiu, pht hin ra kiu vn ho m t chc hng n trong tng lai. Nhn thc: y l bc so snh vn ho hin ti v tng lai ca t chc, ca t chc vi t chc khc (nu thy cn thit) xc nh cc chi
81

tit, cc yu t c th cn thay i, ci g l cn thit, ci g l khng cn thit thay i vn ho. Thc hin thay i vn ho: l vic la chn chin lc thay i, thit k chng trnh thay i, thit k chng trnh truyn thng...v nhiu vic cn thit khc c th thc hin thay i vn ho. Giai on ny cn bao gm c vic thc hin thay i. Bc ny l mt tin trnh kh khn, phc tp v lu di. Theo Waterman (1980) t c mt thay i vn ho thnh cng, i hi mt s thay i trong ton b cu trc (structure); cc biu trng (symbols); cc h thng (systems) sn xut, nh gi, la chn, cht lng...; chin lc (strategy); i ng lao ng (staff); kiu lnh o (style of leaders); v k nng ca cc nh qun tr (skills of managers). Theo Cameron v Quinn c 10 nguyn tc phi tun th khi tin hnh thay i vn ho t chc m bo vic thay i ny t c kt qu: 1) To ra vi chin thng nh. Tm mt iu d thay i, thay i n v tin hnh n mt cch cng khai. Ri tm mt iu th hai tip tc thc hin. Nhng thnh cng nh s to ng lc cho s iu hnh qu trnh thay i vn ho v hn ch, ngn chn s phn i. 2) To ra s ng h t x hi. Xy dng mi lin kt tm thi t nhng ngi ng h cho s thay i. Nhn bit cc quan im lnh o, lng nghe cc vin cnh v gip chng tr nn d thy, c gi tr v hp dn. 3) Trin khai v c trch nhim. Ch r khung thi gian thay i c hon thnh. Trin khai v bo co cc s kin, cc k thut pht trin m bo mi ngi tun th trong sut qu trnh thay i.

82

4) Cung cp thng tin. Cung cp thng tin xc thc, cc thng tin phn hi c nhn, m ra cc ng truyn thng, v thc hin chng mt cch cng khai, i tr, lm gim cc ting n, s m h trong t chc. 5) o lng. Nhn bit nhng ci c to ra s ch cho thay i vn ho thnh cng. nh ngha h thng d liu v khung thi gian nh gi cc kt qu. 6) To mt s sn sng. Chc chn mt iu l chng i thay i vn ho s xy ra. To mt s sn sng c th thc y vic nhn thy s huy hong ca tng lai, nhn thy s khng thun li ca vic khng thay i, ch ra cc l hng gia hin ti v i hi trong tng lai, cung cp cc ngun lc cn thit thc hin thay i v thng cho nhng hnh vi ph hp vi s thay i . 7) Gii thch ti sao. Khi mi ngi bit ti sao thay i vn ho l cn thit, hu ht cc chng i ca h s lng xung. Hn na mt cuc nghin cu giao tip ch ra rng khi mi ngi c gii thch ti sao, h quan tm v thc hin chng trong s knh trng cao. Cn khi c gii thch ci g, h t quan tm v thc hin chng trong s km tn trng. 8) Tin hnh mt kt thc. i khi qu kh b ph phn, ln n khi to ra s thay i. Vn l hu ht chng ta l mt phn ca qu kh nh chng ta s l mt phn ca tng lai. Chng ta thng cm thy ch trch lm gim kt qu ca chng ta trong qu kh. Tin hnh mt kt thc l mt bc chuyn tip n mt tng lai khc bit. Qu kh khng xu nhng khc bit vi tng lai. 9) Thay i cc biu trng l mt thay i lu di. Gia cc thay i quan trng nht, th thay i vn ho l thay i trong cc biu trng. Nhn bit chng lm ni bt mt tng lai mi. Chng gip mi ngi c th

83

nhn bit nhng iu khc nhau, gip thay i h thng t duy, gii thch trong u h, nh l cc h thng ca t chc. 10) Tp trung vo qu trnh. Thay i tn ti lu di, n phi c phn nh trong qu trnh ct li. iu ny c ngha l, qu trnh la chn, nh gi, khen thng phi thay i phn nh vn ho mi. N c ngha l tin trnh kinh doanh ct li nh thit k, k thut, sn xut, giao sn phm, dch v c th cn thit k li. Tin trnh thay i phi c din ra. III. S cng bng trong t chc 1. Khi nim cng bng trong t chc: S cng bng trong t chc lin quan n vic i x khng thin v vi con ngi trong t chc. N cn c coi nh l s p vo c gii hn hn ca cng bng x hi, mt khi nim c cc nh trit hc tranh lun hng tram nm. Leung (1997) ch ra mi quan h gia s nh hng vn ho v s thin v phn phi phn thng. Mt s vn ho, in hnh l Bc M, c khuynh hng trng ch ngha c nhn v quan tm hn n s hng th, nhu cu v mc ch c nhn. Cc vn ho khc, nh Chu , c khuynh hng coi trng ch ngha tp th v quan tm hn n hng th, nhu cu v mc ch ca cc thnh vin trong cng nhm. Vn ho c tnh cht a thch hn cc quy tc cng bng v nhn mnh n cnh tranh v li ch ca bn thn. Cc vn ho c tnh cht a thch tp th a thch hn quy tc bnh ng v coi trng s on kt, s ho thun, v s c kt. Kabanoff (1997) ngh rng khc bit dn tc trong s a thch tp th ca h i vi cc chin lc phn phi s khen thng cn c trn s nh hng c nhn hay tp th.

84

2. Nhn thc ca ngi lao ng v cng bng trong t chc: Nhn vin lun mun c i x cng bng. Cng bng c hiu l t l gia u vo m mt c nhn ng gp cho doanh nghip v u ra l th m anh ta nhn c t doanh nghip trn c s s ng gp . u vo ca nhn vin bao gm kinh nghim, gio dc, cc k nng c bit, n lc, v thi gian lm vic. u ra bao gm lng, phc li, s thng tin, s cng nhn hoc bt k cc phn thng no khc nhn c t t chc. Cc c nhn s dng mt tin trnh phc tp xc nh iu g l cng bng. u vo thng xuyn c so snh vi u ra; cc k nng c bit v cc n lc c so snh vi lng v s cng nhn ca t chc m h cng hin. Cc c nhn xem xt vic h c c i x cng bng hay khng, bng cch so snh t l u vo/u ra ca h vi t l u vo/u ra ca ngi khc. Nhng ngi khc ny c th c cng vic ging nhau hoc khc nhau, trong cng cng ty hoc khc cng ty, trong cng ngnh hoc khc ngnh. Cc c nhn s lun to ra cc n lc nhm lm du i tnh trng cng thng xut pht t vic cc c nhn nhn thc s khng cng bng. Mt nhn vin c th nhn thc c t l phn thng v cc n lc ca anh ta l t c cn nhc hn t l ca ngi khc. Ngi nhn vin c th c gng iu chnh s bt cng theo nhiu cch: (1) gim thiu cc n lc, (2) phi hp vi ng nghip nhm vn ng cho vic tng thm nhng th lao, i ng t ngi s dng lao ng, hoc (3) tm cng vic mi c lng c tr cao hn. Khi ngi nhn vin c thng nhiu hn so vi ngi khc, c nhn c th lm vic chm ch hn nhng g anh ta lm trc hoc tnh nguyn nhn thm nhim v mi xo b s bt cng. Nghin cu cng ch ra rng s ng vin t vic c tr th lao cao hn thng ch tn ti trong khong thi gian ngn.

85

3. Cc kha cnh ca cng bng trong t chc: Cng bng c nhn thc t hai kha cnh ch yu l cng bng trong phn phi v cng bng trong th tc. Cng bng trong phn phi Cng bng trong phn phi l cng bng ca cc kt qu, cc hu qu, hon thnh cui cng. Cng bng trong phn phi, ging nh tt c hnh thc cng bng, c cn c nng trn cc gi tr. Cc gi tr l cc thc o hoc cc mu mc xt x cc cng bng c a ra. Ba thc o c phn bit bi cn c phn bit s cng bng: s hp l, s bnh ng v s cn thit. S hp l. Qui tc phn b hp l ngh rng con ngi s nhn c s thng cng l ph hp vi nhng g h mang li hoc em n. S bnh ng. Thc o s bnh ng xut rng tt c mi c nhn u c c hi ngang nhau v nhn kt qu v phn thng, bt chp cc c tnh khc bit. Nhu cu. Quy tc phn loi nhu cu xut rng nhng phn thng s c phn b trn c s nhu cu c nhn. Cng bng trong th tc. Dng quan trng th hai ca cng bng l cng bng trong th tc, n quy cho cng bng v phng tin ginh c cc kt qu. V bn cht, s phn bit gia cng bng trong phn phi v cng bng trong th tc l s khc nhau gia ni dung v qu trnh l c s cho mt s cch tip cn ca trit hc nghin cu s cng bng. Cc qui tc th tc ngh rng cc quyt nh s c a ra trc sau nh mt, khng c nhng thnh kin c nhn, vi mt thng tin chnh xc n c th, v vi mt kt qu c th thay i. Cng bao gm c trong cng bng th tc l s i x m c nhn nhn c trong sut

86

qu trnh, phn nh vn knh trng c nhn v s thch hp ca cc cu hi c a ra. IV. Stress v cng vic: 1. Cng thng thn kinh v sc kho tinh thn vi cng vic Freud ln ting ku gi v mt ngi bnh thng yu lm vic nhn mnh rng cng vic v gia nh chnh l mt chc nng ca sc kho tm l (Quick, Murphy, Hurrell, & Orman, 1992). Cng vic l cc c im trung tm ca cuc sng i vi hu ht c nhn. Cng vic c th c gi tr thc, gi tr phng tin, hoc c hai. Gi tr thc ca cng vic l gi tr mt c nhn tm thy khi lm cng vic, v trong chnh bn thn n. Gi tr phng tin ca cng vic trong s cung cp nhng th cn dng ca cuc sng v phc v nh mt ngun khng nh cho ti nng, nng lc, v hiu bit ca c nhn. Trong thi i cng nghip ho nghip ho, con ngi ng trc thch thc v s chia tch trong cng vic c nhn v gia nh. C nhn lun c nhn thc v s tho mn t cng vic v s cng thng trong cng vic c th e do s tho mn ny. C nhn cng cn c s cn bng gia tho mn nhu cu tnh yu v cng vic v vn quan h cng vic c th dn n s thiu cn bng trong mi quan h . 2. Nhng nh hng ca mi trng n sc kho tinh thn: Warr coi chn yu t sau c th xem nh c s c s kho mnh tm l: 1. C hi kim sot. Yu t u tin ca sc kho tinh thn c tha nhn l c hi ca mi trng cung cp cho mt ngi cc hot ng kim tra v kt qu. Sc kho tinh thn c tng thm bi mi trng cho php tng thm s kim sot ca c nhn. S kim sot c hai yu t chnh: c hi

87

gii quyt v hnh ng trong la chn phng hng, v kh nng d on kt qu ca hnh ng. 2. C hi s dng k nng. im c trng th hai l mc mi trng bn ngoi hn ch hoc khuyn khch s s dng v pht trin cc k nng. Nhng s hn ch s dng k nng c th c hai dng. Th nht l nhng g ngn cn con ngi khi vic s dng nhng k nng h c, m thay bng cc hnh vi thng thng. Th hai l s ngn cn c nhn tip thu nhng k nng mi, c th khin cho h vt khi mc k nng thp ca vic thc hin trong khi h c tim nng cho vic m rng cc hot ng phc tp hn. 3. Cc mc ch th hin ra bn ngoi. Yu t th ba c tha nhn lm c s cho sc kho tinh thn l s c mt ca cc mc ch hoc thch thc c th hin bi mi trng bn ngoi. Mt mi trng bn ngoi m khng to ra s mong mun ln c nhn, khng em li s ng h v khng ng vin s tch cc, hoc thnh tch. Ngc li l mt mi trng nui dng s thit lp v theo ui cc mc tiu v c cho l dn dt s tch cc hot ng. Chng c tc ng lc quan ln sc kho tinh thn. 4. S khng ng nht ca mi trng. Mt s mi trng sinh ra cc mc ch v cc hot ng tch cc cng vi mc lp i lp li v khng thay i khc nhau. Hot ng i hi lp i lp li th khng ha hn gp phn vo sc kho tinh thn do mt mc n iu nh l so vi nhng hot ng i hi s khc nhau hn, ci m u s mi l v ph v cc hot ng v v tr thng thng. 5. S r rng ca mi trng. S r rng bao gm hai yu t: Th nht, l thng tin phn hi v kt qu ca mt hot ng; Th hai l cc iu kin r rng v vai tr v nhng ch i theo chun v hnh vi, v mc r rng c tha nhn bi cc tiu chun trong phm vi mi trng.
88

6. C sn tin dng. Nhng hn ch kht khe trong cch kim tin c th mang li s tng ln kh khn ca mt s qu trnh v c th dn n s suy yu sc kho tinh thn. S c tin khng m bo sc kho tinh thn, nhng s thiu tin thng to ra cc vn tm l nghim trng. Cnh ngho nn lm gim bt c hi cho c nhn kim sot cuc sng ca mnh. 7. S an ton c th. Nt c trng th by l s an ton c th trong mi trng sng. Mi trng cn bo v mt ngi chng li cc tc nhn gy hi cho c th v cung cp y s an ton trong n, ng, v . Chng cng cn thng xuyn hp l cho ngi s hu c th thy s tin b trong s c mt lin tc ca h. 8. C hi tip xc vi ngi khc. Tip xc to s ph hp vi nhu cu c bn b v gim bt cm gic c n. S tip xc gia cc c nhn cng cung cp s ng h ca x hi c v cm xc v phng tin (gp phn gip v cho li khuyn c nhn quyt nh cc vn ) c tnh t nhin. 9. a v x hi c qu trng. Kha cnh th chn c nh gi k s quan trng l mt a v trong cu trc x hi m do nhn c s qu mn/knh trng t ngi khc. S knh trng c sinh ra trc ht nh bi gi tr gn vi cc hot ng vn c trong vai tr v s ng gp m h to ra. Tuy c mt s chng cho gia chn kha cnh trn nhng n gip hiu mi trng nh hng nh th no n sc kho tinh thn. Nu mt ngi b thu ht vo cc mi trng thay i lm tng sc kho tinh thn , chnh kha cnh s to ra cc mc tiu. 3. Cc biu hin chnh ca sc kho tinh thn Nm biu hin chnh ca sc kho tinh thn c Warr ngh nm 1987 l:
89

1. Tnh trng xc ng hnh phc. Tnh trng xc ng hnh phc c hai chiu khc nhau nhau: s hoan lc v khuy ng. Mt mc c bit ca s hoan lc c th km theo mc cao hay thp ca s khuy ng, v mc c bit ca s khuy ng c th c s thch th hoc khng thch th. 2. Kh nng to chp nhn thc t. Sc kho tinh thn tt c quan st thy phn no trong mc thnh cng v kh nng c th chp nhn cc hot ng trong phm vi cng vic , nh l quan h gia cc c nhn, cc vn ang gii quyt , tr cng lao ng,v.v. Ngi c kh nng to s khuy kho tm l thng tng ng vi kh nng chu p lc ca cuc sng. Ngi c sc kho tinh thn tt l ngi c kh nng ng u vi tai ho, c c s hng ng thnh cng vi i hi ca p lc c kinh nghim v cc k nng tm l vn ng ph hp, cng nh lng tin v quan im rng n l ph hp vi thc t. 3. S t ch. S t ch qui v nng lc ca mt ngi chng li cc nh hng ca mi trng v xc nh cc quan im v cc hnh ng ca chnh mnh. Xu hng phn u cho s c lp v t iu chnh l c tnh c bn ca mt ngi c sc kho tinh thn. S t ch l xu hng cm nhn v hnh ng vi cm nhn rng mt ngi cn gy nh hng hn l tm kim s gip trong vic i din vi nhng kh khn ca cuc sng 4. Nguyn vng/kht vng. Mt ngi c sc kho tinh thn s thit lp cc mc tiu v to ra s c gng hot ng ginh c chng. Mc ca kht vng c phn nh trong ng c mnh, s tnh to trc cc thi c mi, v mt cam kt ng u vi nhng thch thc c nhn. Ngc li, cc mc thp ca kht vng c th hin trong s gim bt s tch cc v chp nhn trng thi hin ti khng c ngha bao nhiu cng vi s sut hin s khng tho mn v n. Trong s c gng t c
90

cc mc tiu c nhn, mt ngi c th i mt vi cc hon cnh gy cng thng, d dng chu ng v cn c th to nn chng nh nhng thch thc kh khn ang theo ui. 5. Hot ng ho nhp. Thnh phn cui cng ca sc kho tinh thn kh nh ngha nht v hon ton khng ging vi bn thnh phn trn. Hot ng ho nhp c xem l lm cho con ngi thy bnh an. Con ngi m c sc kho tm l biu hin cn bng, hi ho, v lin quan vi bn trong s lun bnh n v tnh yu v cng vic nh tuyn b c cn nhc ca Freud. Freud xut rng ngi kho mnh l nhng ngi n c th cn bng s quan trng ca c hai lnh vc. 4. Cng thng trong cng vic: Cc nghin cu cho rng stress v cc yu t tm l gin tip to nn s kh kinh nin v cc bnh lan truyn, cp tnh. Cng vic c ngha tt vi tm l, em li cho chng ta ngun to nn c tnh v s kt hp vi cc c nhn khc, thm vo mt ngun ca thnh tu c nhn. Cng vic cng c nh hng n nhp thi gian ca cuc sng chng ta. Cng vic ca chng ta to cho chng ta cu trc thi gian ca mnh - Khi no chng ta ri khi cng vic v khi no chng ta b vic theo ui mt hot ng khc. Cui cng, cng vic u n c cung cp s gii thch trit hc v mc ch cuc sng ca chng ta- nhn c ngha t vic to nn v cung cp dch v cho ngi khc. Nh vy khng c mt cu tr li ti sao chng ta lm vic, m n mang nhng ngha a dng to ra c s hiu ti sao cng vic li quan trng nh vy. Con ngi tm kim s hot ng, trong c cc loi hot ng s dng kh nng thc ca h. Tuy nhin, mt s hot ng hoc tnh hung to ra nhng nh hng khng mong mun nh s cng thng cm xc, cc du hiu c th nh s kh ng, v s gim st trong thc hin cng vic.
91

Selye (1982) cho rng cn phn bit good stress v bad stress bng cch quy cho chng tng ng vi cc trng thi n lc v tnh trng kit sc hoc au kh. 5. M hnh ca cng thng thn kinh trong t chc: Mt m hnh stress trong cc t chc c pht trin bi Kahn v Byosiere (1992), m hnh th hin by yu t .

92

Dng A/B S t trng Ni kim tra Ngun gy stress trong i sng ca t chc Vt l: -Ting n -nh sng -S chn ng Tm l: -S nhp nhng vai tr. -Mu thun vai tr -Qu ti vai tr S phn ng li stress Tm sinh l: -Tim mch -Ho sinh -D dy -C bp Tm l: -S suy nhc -Lo lng -S hi lng Hnh vi: -Tc thay th -S vng mt

T chc trc stress Du n ca stress Kch c ca t chc K hoch lm vic

Nhn thc v tri gic Qu trnh nh gi

Hu qu ca stress Sc kho v s au m Hiu qu ca t chc S thc hin cc vai tr khc trong cuc sng

Cc thuc tnh ca tnh hung nh cht xc tc cho stress -S ng h x hi ca ngi gim st - S ng h x hi ca bn ng nghip
93

T chc trc Stress. Nghin cu t chc trc stress thng thng i theo hng hiu cc yu t c c s rng ln v kh hiu gy ra stress nh th no. Cobb v Kasl (1977) tin hnh mt cuc nghin cu dc nc M cho thy rng s e do ca s tht nghip gy ra mt s thay i tm l ko di n trc khi mt vic thc s xy ra v hu ht cc ch s c th tr li bnh thng sau khi c c s b tr li cng vic mi. i vi a s mi ngi s mt vic khng ch tm l mt s kin m lm sinh ra stress, c trc tip v gin tip. Ngun gy ra stress trong i sng ca t chc. Ngun gy ra stress nh r l gii hn trong nhng kch thch c sinh ra trn cng vic v c hu qu xu cho c th hoc tm l, hoc i vi s cn bng c ngha ca con ngi c t trong cng vic. Kahn v Byosiere (1992) quy ngun gy stress v hai dng chnh. Th nht, ni dung ca nhim v, k c th nguyn nh s d dng-phc tp v s n iu-a dng. Th hai, vai tr s hu quy cho mt x hi ca cng vic v k c quan h qua li vi gim th v vai tr ca mu thun. Cc kt qu nghin cu chng minh c mi quan h gia sc kho yu (ng k nht l au tim) v cng vic c c trng ca cng vic l lp i lp li, n iu v s cnh gic phi duy tr lin tc. Cng vic c s thay i v ngun gy stress ca c th (nh l lnh, i v ting n) cng to ra stress. Sc kho yu cng c s lin quan vi s lm vic trong cc vn phng c trang b iu ho, mt hin tng c quy cho l hi chng cc to nh m yu. Hedge, Erickson, v Rubin (1992) cho rng Hi chng cc to nh m yu to ra cc triu chng sau: s kch thch cc gic quan, s kch thch da, nh hng c hi thn kinh nh l chng nhc u, bun nn, v tnh trng u oi; v cc phn ng hiu ng thi qu nh l nhy mt, nhy mi, v cc triu chng ging nh hen xuyn. Nghin cu
94

chng minh rng hi chng ngi nh m yu khng phi ch c nguyn nhn bi cc cht nhim trong nh m cn lin quan n cc trng in t ca cc thit b video, chng ht cc si kch thch v cc mnh nh cc tm rm. Hi chng c th lin quan n s au n kh chu ca c quan h hp lin i n s tun ho khng kh. Mu thun v vai tr quy cho s khc nhau ca cm gic v ni dung ca vai tr c nhn hoc lin quan n tm quan trng i vi cc yu t khc ca n. Mu thun vai tr sinh ra cc nh hng tiu cc, s cng thng, v cc triu chng thng xuyn ca c th. Mu thun gia nhu cu ca cc vai khc nhau lp y bi cc c nhn ging nh nhau cng c th tm thy. Nhng mu thun c th hin thng xuyn nht trong cc ngh nh phc v trong qun i, nhn vin cnh st, v gio vin, nhng ch kh c s phn chia thi gian gia cng vic v gia nh d dng hoc thu xp c th chp nhn c. S qu ti vai tr l mt s mu thun vai tr trong vic dn xp c thi gian v cht lng. V d, mt ngi gim st ngi ni vi mt nhn vin,Ti mun bn bo co ny c hon thnh vo ngy mai v ti mun n phi tt. l mu thun gia gii hn v thi gian v nhu cu v cng vic c cht lng cao. Cc c nhn b qu ti cho rng nhu cu cng vic ca h l qu mc v phn ng ca h s l tiu cc. Tri gic v s nhn thc: Qu trnh nh gi. Qu trnh nh gi tm kim cch gii thch rng nhng ngi khc nhau phn ng khc nhau vi cc ngun gy stress l khch quan ca ngi . S nh gi ng mt vai tr quan trng trong d bo hu qu ca stress sinh ra t cng vic. S phn ng vi stress. Cc nghin cu nhn ra ba phm tr chnh ca phn ng tch cc vi stress: tm sinh l, tm l, hnh vi.

95

Phn ng tm sinh l gm triu chng tim mch nh l tng huyt p v lng cholesterol, tng lng hot cht ho hc nh l catecholamine v axit uric, v triu chng d dy-rut nh l lot tiu ho. Nhp p ca tim tng ln ngay sau khi sy ra hon cnh mu thun vai tr, s m h v s pht trin tng lai trong cng vic, v v ton b nhng stress t cng vic. Cc mc thay i catecholamine rt nhanh chng v p ng li vi a s cc kch thch. Cc phn ng tm l tiu biu nht i vi stress t cng vic bao gm cc bin s ca xc ng, i vi s khng tho mn v cng vic l chung nht. Stress cng tm thy nh hng d di hn v nh thc tnh trng xc ng nh gin d, tht vng, s th ch, v s pht cu. Th ng hn, nhng c l xc ng khng km tiu cc hn gm c s kh chu, khp kn, s mt mi, v tm trng chn nn. Cc nh hng tm l ca stress lin quan n cng vic tm thy lm to ra s h thp s t tin v t trng. Nm loi/phm tr phn ng r rng ca hnh vi c kho st: Vai tr trong cng vic ( thc hin cng vic, tai nn/ri ro, thuc s dng trong cng vic), hnh vi c tnh p lc trong cng vic (trm cp, ph hoi c ch tm), s b chy khi cng vic (s hay vng mt, tc di chuyn khi nh my), s ging chc/gim st ca cc vai tr khc trong cuc sng (mng m v chng v con ci), cc hnh vi t gy hi (nghin ru v thuc phin). Hu qu ca stress. Hu qu ca stress tiu biu nh hng n vic thc hin ca c nhn trong cng vic v trong cc vai tr khc ca cuc sng. Alfredsson v Theroll, (1983) o lng cc c tnh ca cng vic cho 118 nhm ngh nghip trn ton nc Thu in cho thy con ngi trong cng vic c c im l s i hi cao v kim sot thp (s t ch thp) c
96

s ri ro gp i i vi cc bnh tim so vi nhng ngi trong tm tui ging nhau (40-54) lm vic trong tt c cc ngh nghip khc. Frankenhaeuser (1988), ch ra rng mc catecholamine do nhng stress tch lu trong ngy lm vic s gim bt r rt khi ngy lm vic kt thc i vi nam gii, nhng khng gim i vi ngi c gia nh v ph n i lm, v n s ko di dai dng cho n khi nhng trch nhim gia nh cng c tho mn. Thuc tnh ca c nhn nh l cht mi gii stress. Nhng s khc bit c nhn trong chu ng stress c tha nhn t lu. C hai c tnh c nhn c nhn bit nh l trung gian ca cc nh hng stress. Th nht l dng nhn cch A v B. Ngi A i, n, v ni nhanh. H hay gy hn, v ua tranh v khng ngt cm nhn p lc ca thi gian. Dng ngi B t quan tm n thi gian hn, h hot ng cho vui, khng phi chin thng, v h c th th gin khng cm thy c li. Dng ngi A thng c tc nhp p ca tim cao hn dng ngi B v bnh tim c th mc cao gp i. Barling v Boswell (1995) nhn ra mc d cu knh trong hnh vi ca dng ngi A l nhng nh hng bt li cho sc kho v s tp trung. Wright (1988) kt lun rng dng ngi A c nhu cu cao , khng th tho mn v thnh tch. H tri qua cc thnh cng d dng (khng chm hn thi thanh nin), chng dng nh nui dng mt nim tin v i hn thc thng thng l nhng n lc phn u cui cuing s c tr gi. Dng c nhn A khng th kim sot chnh h khi b t vo cc kch thch lin quan n cng vic. Th hai l ni kim sot. Ni kim sot phn bit con ngi hy vng rng chnh h l ngi chu trch nhim ch yu vi nhng g xy ra vi h vi ngi m hy vng rng nhng s kin quan trng trong cuc sng ca h nht nh phn ln l do ngi khc hoc mt sc mnh bn ngoi h.
97

Con ngi m ni kim sot l chnh bn trong phn ng li stress khc vi ngi m ni kim sot l bn ngoi. Nhng ngi nh hng vo bn trong th thc hin hnh ng chng li ngun gy ra stress cho chnh h hoc gim bt nh hng ca chng bng nhng cch khc nhau. Nhng ngi nh hng bn ngoi hay chu ng nhiu hn l hnh ng. c tnh ca hon cnh nh l nhng cht xc tc cho stress. Cc c tnh no ca hon cnh c th lm trung gian ho gii hoc lm vt gim scch cc nh hng ca ngun gy stress. Bin s cn bn l s ng h ca x hi. S ng h x hi gip gim bt mi quan h qua li gia cc ngun gy stress khc nhau trong cng vic vi cc ch s ca sc kho tinh thn v c th (s lo u, phin mun, v cu gt). S ng h ca x hi khng lm gim mi quan h qua li gia ngun gy stress ca cng vic vi s bun t hay khng tho mn vi cng vic. Phng nga v can thip. N khng l mt phn ca m hnh stress trong t chc, nhng n miu t mt hot ng ngh nghip quan trng qun tr stress. i vi mt phn ln qun tr stress lin h nhiu hn vi s gim bt cc nh hng ca stress hn l gim bt s tn ti cc ngun gy stress trong cng vic. Quan trng l hng n s tng sc chu ng c nhn vi cc ngun gy stress sinh ra trong cng vic. Nhng sng kin qun tr stress l hng n ngn cn stress cn bao gm s ph hp c th vi a im, s thc hin, s suy ngm, v cc chng trnh qun tr thi gian. Ross v Altmae (1994) ni n tng cng s dng cch sp xp k thut gim bt s khuy ng ngun gy stress, nh l th su, phc hi sc chu ng ca c, lin h phn hi sinh hc, v yoga. Ch ng can thip i vi tress in hnh nht i hi t vn, cc nhm h tr x hi, cc chng trnh gip ngi lao ng.

98

CU HI 1. Hy dng cc du hiu th hin uy tn ca ngi lnh o xc nh uy tn ca mt nh lnh o. 2. Nu khi nim vn ho t chc. Phn bit cc dng vn ho t chc. Cc bc no cn c tin hnh thay i vn ho ca mt t chc? 3. Ti sao vn cng bng trong t chc li cn c coi trng? Cng bng trong t chc bao gm cc kha cnh no? 4. Nhng yu t no c Warr xem nh c s c sc khe tinh thn? Bn c c bao nhiu yu t? 5. Biu hin ca sc kho tinh thn gm nhng biu hin no? Trnh by m hnh cng thng thn kinh trong t chc. Cc cc phng php no lm gim stress trong t chc?

99

You might also like