A.

T VN I- M BI Sinh hc l mn khoa hc chuyn nghin cu cc qu trnh sng ,cc hin tng di truyn v bin d ,cc quy lut di truyn ca sinh vt v c th ca b mn l nghin cu t thc nghim v t rt ra c cc quy lut chung cho ton b sinh gii. Sinh hc ca th k 21ang pht trin nh v bo v nhiu nhng khm ph mi v ang c pht hin, trin vng ca tng lai nghnh sinh hc s em li li ch to ln cho loi ngi II. THC TRNG CA VN NGHIN CU Trong qua trinh giang day chng cac quy lut di truyn ( Sinh hoc 12 ) va c bit la phn hoan vi gen, y la phn co nhiu kin thc kho. Do o khi giai cac bai tp trong chng nay hoc sinh a gp rt nhiu kho khn,y l phn kin thc trng tm ca quy lut di truyn sau Men en mt khac cng la phn bai tp thng c ra trong cac thi tuyn sinh vao cac trng cao ng va ai hoc V vy hc sinh c phng php t duy tt bit vn dng kin thc linh hot trong vic gii c nhanh cc dng bi tp lin quan n di truyn lien kt khng hon ton . Ti a chn ti: PHNG PHP GII CC BI TP V DI TRUYN LIN KT KHNG HON TON lm sng kin kinh nghim IiI. C S KHOA HC CA NI DUNG NGHIN CU l trn c s cc th nghim ca Moocgan trong php lai thun v lai nghch rui gim .Ti sao li c s khc nhau v kt qu ca 2 php lai thun v php lai nghch? - V trong qu trnh gim phn to giao t ti k trc ca gim phn I c hin tng tip hp hai NST kp ca cp tng ng, nn c th xy ra hin tng trao i on tng ng gia hai crmatit khng cng ngun, gy nn hin tng hon v gen -Tn s hon v gen (f) th hin lc lin kt gia cc gen trn NST - Cc gen trn NST c xu hng lin kt vi nhau la chu yu. Nn tn s hon v gen khng vt qu 50% ( f 50% ) -Tn s hon v gen th hin khong cch tng i gia cc gen trn NST: cc gen nm cng xa nhau th tn s hon v gen cng ln v ngc li cc gen nm gn nhau th tn s hon v gen cng nh. -Cng thc tnh tn s HVG (f) (f) = (s giao t HV / tng s giao t to thnh) x 100% (f) = (s c th c kiu hnh do HVG / tng s c th thu c) x 100% (f) = 2 x % giao t HV

B. GIAI QUYT VN I. PHONG PHP GII cc dng bi tp thng gp Dng I: D kin bi cho: -Cho KH ca P. -T l phn tnh kiu hnh th h lai. Yu cu: -Bin lun v vit s lai Cch gii chung : Bc 1. -Bin lun xc nh tnh trng tri ln, v qui lut di truyn chi phi s di truyn ca hai cp tnh trng *C s l thuyt: -Da vo quy lut di truyn ca G. Mendel xc nh tnh trng tri ln -Nu th h lai xut hin 4 loi kiu hinh va ti l phn tinh chung cua hai cp tinh trang khac vi bai ra th s di truyn cac cp tinh trang a khng tun theo qui lut phn li c lp va t hp t do v vy ch l quy lut di truyn hon v gen Bc 2. Xc nh tn s hon v gen (f) t suy ra KG ca P v tn s hon v gen *C s l thuyt:Dng phng php phn tch giao t xc nh tn s HVG (f) T t l phn tnh th h lai( thng cn c vo t l % kiu hinh mang mt tinh trang tri va mt tnh trng ln) t l giao t lin kt( hoc t l giao t hon v) KG ca c th em lai Bc 3: Lp s lai chng minh Bi tp vn dng: 1.Trng hp HVG xy ra mt bn b hoc m V d 1: Khi cho giao phi gia hai noi rui gim thun chung : Thn xam canh dai vi thn en canh ngn, F1 thu c toan thn xam canh dai , cho F1 tap giao thu c F2 c t l phn li nh sau: 70% Xam, dai 20% en, ngn 5% Xam, ngn 5% en, dai 1.Bin lun v vit s lai t P n F2 ( s hoan vi chi xay ra rui cai ) Bi gii: Bc1.

-Bin lun: +Phn tch t l phn tnh KH ca tng cp tnh trng ring r +Tnh trng : Minh Xam ( 70% + 5% ): Minh en ( 20% + 5% ) <=> ti l 3: 1( ph hp L phn tnh Mendel) Minh Xam ( A ) tri hoan toan so vi minh en (a ) => P: AA x aa va F1 : Aa x Aa (1) +Tnh trng : Canh dai ( 70% + 5% ): Canh ngn ( 20% + 5% ) <=> ti l : 3: 1( ph hp L phn tnh Mendel) Canh Dai( B ) tri hoan toan so Canh ngn (b ) => P: BB x bb va F1 : Bb x Bb (2) + T (1) v (2) P (AA,BB) x (aa,bb) va F1 la (Aa,Bb) x (Aa,Bb) *Phn tch t l phn tnh KH ca ng thi hai cp tnh trng: ( Xam : en ) x ( Dai : Ngn ) = (3: 1 ) x (3: 1 ) = 9:3:3:1 Theo bai ra : Xam, Dai : Xam, Ngn : en, dai : en, ngn = 70%: 5%: 5%: 20% 9:3:3:1 hai cp tnh trng di truyn tun theo qui lut hon v gen Bc2: F1 en, Ngn ( rui cai F1
ab ) = 20% = 40% ab x 50% ab ab

Giao t AB = ab = 40% Ab = aB = 10%< 25% l giao t HVG KG ca

AB xy ra hon v gen vi tn s f = 20% ab AB (lin kt gen hoan ab

+Rui c cho giao t AB = ab =50% KG rui c F1 toan ) Bc3: Vit s lai Pt/c : Xam, dai x en, Ngn
AB AB

ab ab

Gp : F1

AB

ab

100% AB Xam, dai ab F1 x F1 AB x AB ab ab

AB = ab = 50%

GF1 F2

AB = ab = 40 % Ab = aB = 10 %

70% Xam, dai 20% en, ngn 5% Xam, ngn 5% en, dai

2.Trng hp HVG xy ra hai bn b v m V d 2: Cho nhng cy u F1 c cng kiu gen vi kiu hinh hoa tim, hat phn dai t th phn. F2 thu c t l phn tnh kiu hnh: 50,16% hoa tim, hat phn dai : 24,84% hoa tim, hat phn tron : 24,84% hoa o, hat phn dai : 0,16% hoa o, hat phn tron Bin lun v vit s lai t F1 n F2 ( cho bit mi gen quy inh mt tinh trang ) Bi gii: Bc1: -Bin lun: +F2 xut hin tnh trng hoa o, hat phn tron F1 khng thun chng c kiu gen d hp hai cp gen.Vy hoa tim, hat phn dai biu hin trong kiu gen d hp l tnh trng tri Qui c: A qui nh hoa tim ; a qui nh hoa o B qui nh hat phn dai ; b qui nh hat phn tron F1 ( Aa,Bb) x F1 (Aa,Bb) +T l phn tnh kiu hnh F2: 50,16% : 28,84% : 28,84% : 0,16% 9 : 3: 3:1 y la kt qua cua hin tng di truyn hon v gen Bc 2: F2 hoa o, hat phn tron (
ab ) = 0,16% = 4% ab x 4% ab Hon v gen xy ra c ab

hai bn b m F1 em lai AB = ab = 4% < 25% l giao t HVG Ab = aB = 46%> 25% l giao t bnh thng KG ca F1 l tn s HVG( f) = 2 x 4% = 8% Bc3: Lp s lai F1 ( Hoa tim, hat phn dai ) x F1 ( Hoa tim, hat phn dai ) Ab aB GF1 F2
Ab = aB = 46 % AB = ab = 4 %

Ab v aB

Ab aB

Ab = aB = 46 % AB = ab = 4 %

50,16% hoa tim, hat phn dai ; 24,84% hoa tim, hat phn tron 24,84% hoa o, hat phn dai ; 0,16% hoa o, hat phn tron 3- Trng hp hon v gen i km vi cc quy lut di truyn khc ( di truyn gii tnh, tng tc gen, lien kt vi gii tnh)

a) HVG i km vi DT lien kt vi gii tnh - Cc cp gen nm trn NST thng c hon v gen , cp NST gii tnh lien kt vi cc gen khc . V d: Bi khng cho bit tnh c ,ci phn li th h lai Cch gii: Da vo t l phn tnh ca kiu hnh xc nh y l quy lut di truyn hon v gen ( v t l khc phn li c lp ) sau da vo cp tinh trng c lin quan n gii tnh xc nh t l phn li kiu gen ca P v xc nh gen lien kt trn X hay Y - Xc nh tnh tri ln da vo cp phn li ca cp tnh trng thng - Tnh tn s hon v gen - Vit s php lai theo kiu gen v tn s HVG xc nh b) Hon v gen i km tng tc gen v c lai phn tch V d: Cho F1 lai phn tch c th h lai gm : 21 cy qu trn, hoa tm 54. trn,. trng 129... di, tm 96 di,... trng Cho bit hoa tm tri hn hoa trng . Hy bin lun v vit s lai Cch gii: - Bin lun: qu trn/ qu di = 1:3 trong php lai phn tch th y l quy lut DT tng tc v kiu gen ca php lai v hnh dng qu l : AaBb aabb cho: AaBb(trn), Aabb, aaBb, aabb(di ) - Xc nh gen t: nu A l gen t, cp gen aa khng lm nhim v t B quy nh qu trn, b quy nh qu di th aaBb quy nh qu trn cn AABb,Aabb,aabb quy nh qu di - Xt tnh trng : Hoa tm/Hoa trng = 1:1 y l t l ca php lai phn tch 1 cp gen ,tng ng vi s lai : Dd dd :cho 1Dd : 1dd,suy ra F1 gm 3 cp gen d hp . Nu 3 cp gen d hp nm trn 3 cp NST khc nhau th kt qu phn li KH khc bi ra nh vy phi c hin tng cp gen Dd lien kt vi 1 trong 2 cp gen ca kiu gen tng tc AaBb Theo bi ta c cy qu trn, hoa tm = 21/54+21+129+96 =00,7 =7% y l t hp ca giao t 7% ABD 100% abd ,nh vy giai t ABD = 7% l GT do TC v KG lin kt l d hp cho: Bd/Bd. Tn s HVG =7% 4= 28% - Vit s lai: + Trng hp 1: AaBd aabd bD bd + Trng hp 2 : Ad Bd ad bb aD ad -Kt lun c 2 php lai u cho kt qu nh nhau DngII: D kin bi cho:

- KH ca P v cho bit trc KG ca F1 hoc khng cho bit trc KH ca P v kiu gen cu F1 -T l % 1 loi KH th h con lai F2 nhng khng phi l mang c hai tnh trng ln (aa,bb), m thng mang mt tnh trng tri v mt tnh trng ln(A-,bb hoc aa,B-) Yu cu: -Bin lun v vit s lai t P n F2 Cch gii chung: Bc 1. -Bin lun xc nh tnh trng tri, ln v xc nh qui lut di truyn chi phi hai cp tnh trng (thc hin tng t nh bc 1 ca dng I ) Bc 2. -Xc nh tn s HVG KG ca F1 KG caP *C s l thuyt:Dng phng php lp phng trnh xc nh tn s HVG ( f ) Gi t l giao t ca F1 AB = ab = x Ab = aB = y x + y = 0,5(1) + Da vo t l KH mang 1 tnh trng tri, 1 tnh trng ln (A-bb; aaB-) = m % lp phng trnh y2 + 2xy = m % (2) ri gii h phng trnh(1) & (2) chn n ph hp t suy ra tn s HVG v kiu gen ca P v F1 Bc3. -Lp s lai kim chng: 1.Trng hp 1: a cho bit KH ca P v bit trc KG ca F1 V d1 Khi lai th ng thun chung thn cao, ht trng vi th ng thn thp, ht vang . F1 thu c ton cy thn cao, ht vang. Cho cc cy F1 t th phn vi nhau F2 thu c 18400 cy bao gm 4 kiu hnh, trong c 4416 cy thn cao, ht trng .( Bit rng mi tnh trng do mt gen qui nh) Bin lun v vit s lai t P n F2 Bi gii: Bc1. -P thun chng hai cp tnh trng em lai F1 ng tnh trng thn cao, ht vang ( ph hp L ng tnh Men del ) tnh trng thn cao(A ) l tri hon ton so vi thn thp(a); ht vang (B ) l tri hon ton so vi ht trng (b) v kiu gen F1(Aa, Bb)

-T l cy cao, ht trong(A-bb) F2 =
1 4

4416 3 x 100% = 24%(0,24) 18,75%( ) 18600 16

25%( ) qui lut di truyn chi phi hai cp tnh trng l qui lut di truyn hon v gen KG(p)
Ab aB Ab x KG(F1) Ab aB aB

Bc 2 Gi t l giao t ca F1 AB = ab = x Ab = aB = y Ta c y2 + 2xy = 0,24 (1) x+y=

1 (2) 2

Gii h phng trnh (1) & (2) ta c x= 0,1 ; y = 0,4 tn s HVG ( f ) = 0,2 => Giao t lin kt = 80% Bc3. S lai t p n F2 Pt/c : Cao, trng x Thp, vang
Ab Ab

aB aB

Gp : F1

Ab

aB

100% Ab ( Cao, vang ) aB ( Cao, vang ) F1 x F1 ( Cao, vang ) Ab x Ab aB aB

Ab = aB = 40 % AB = ab = 10 %

GF1 F2

Ab = aB = 40 % AB = ab = 10 %

51% cao, vang; 24% cao, trng; 24% thp, vang; 1% thp, trng

2.Trng hp2: cha cho bit KH ca P v cha bit c KG ca F1 V d2: em giao phn gia b m u thun chng khc nhau v hai cp gen tng phn thu c F1 ng lot cy cao, chn sm. F2 c 4 kiu hnh trong kiu hnh cy cao, chn mun chim 12,75% Bin lun v vit s lai t P n F2 ( cho bit mi gen quy inh mt tinh trang )

Bi gii: Bc1: -P thun chng hai cp tnh trng tng phn em lai F1 ng tnh trng cy cao, chn sm( ph hp nh lut ng tnh Melen ) cao, chin sm tri so vi thp, chin mun +qui c A: cao a: thp B: chn sm b: chn mun +F1 c kiu gen d hp hai cp gen (Aa,Bb) -T l phn tnh kiu hnh F2 cy cao, chn mun ( A-;bb) = 12,75%
3 1 qui lut di truyn chi phi s 16 4

di truyn hai cp tnh trng l qui lut di truyn hon v gen Bc2: -Gi t l giao t ca F1 AB = ab = x Ab = aB = y Ta c y2 + 2xy = 0,1275(1) x + y =
1 (2) 2

gii h phng trnh (1) & (2) ta c +x = 0,35 > 0,25 ( giao t lin kt) ; +y = 0,15 < 0,25 (giao t hon v gen) +Suy ra kiu gen F1 l kt = 70% +Kiu gen ca P
AB ab x AB ab

AB v tn s HVG (f) = 0,15 x 2 = 0,3 => Giao t lin ab

-Bc 3: S lai t P n F2 Pt/c : cy cao, chin sm x cy thp, chin mun

AB AB

ab ab

Gp : F1

AB 100% Ab

ab

( Cao, chin sm ) aB ( Cao, chin sm ) F1 x F1 ( Cao, chin sm ) AB x AB

ab GF1
AB = ab = 35 % Ab = aB = 15 %

ab
AB = ab = 35 % Ab = aB = 15 %

F2 62.25% cao, chin sm; 12.75% cao, chin mun; 12.75% thp, chin sm; 12.25% thp, chin mun Dng III : D kin bi cho: -Cp tnh trng tri, ln hon ton -S t bo tri qua gim phn to giao t ,v s t bo xy ra hon v gen -Cc giao t u tham gia vo qu trnh th tinh Yu cu: -Xc nh t l kiu hnh th h lai Cch gii chung: Bc1:Xc nh tn s hon v gen *C s l thuyt: -1 t bo sinh giao t c qua gim phn to 4 giao t c u tham gia th tinh -Nu 1 t bo sinh giao t xy ra HVG mt cp alen s cho hai loi giao t : giao t lin kt = giao t HVG=1/2 -Tn s HVG(p) = (s giao t HV/ tng s giao t to thnh) x 100% Bc2:Xc nh t l KH th h lai: -Da vo d kin bi bin lun xc nh KG ca P -Lp s lai t l phn tnh KH th h lai Bi tp vn dng: V d: Cy u lai F1 mang kiu hnh hoa tm- ht phn di tng ng vi s c mt ca hai cp gen d hp trn NST tng ng. Gi s c 1000 t bo sinh giao t tri qua gim phn pht sinh ht phn, trong c 100 t bo xy ra hon v gen. Cy F1 c dng lm trong php lai phn tch cho th h lai.Tnh t l % cc loi kiu hnh th h lai.Bit rng tt c ht phn sinh ra u tham gia th tinh v hoa tm tri hon ton so vi hoa , ht phn di tri hon ton so vi ht phn trn Bi gii: 1.Xc nh tn s Hon v gen: - S ht phn c hnh thnh t 1000 t bo sinh ht phn l: 4.1000 = 4000 - Nu 1 t bo sinh ht phn xy ra hon v gen s cho hai loi giao t vi t l mi loi giao t l: +giao t lin kt = giao t hon v gen =
1 2

V vy t 100 t bo sinh ht phn xy ra hon v gen th s ht phn xy ra hon v gen l:

4.100 = 200 2 200 x 100% = 5% 4000

Vy tn s hon v gen l: p =

2.Xc nh t l phn tnh KH th h lai(F2) : -Bin lun xc nh KG ca F1 +Qui c A: hoa tm a: hoa B: ht phn di b: ht phn trn +F1 mang cp gen d hp trn cng cp NST tng ng KG F1 c th l hoc
Ab . aB AB ab AB ab AB ab

+ Nu F1 c KG Lai phn tch F1:

ab ab

Giao t F1 AB= ab = 47,5% Ab = aB =2,5% T l KG F2 47,5%

100% ab

AB ab Ab aB : 47,5% : 2,5% : 2,5% ab ab ab ab

T l KH F2 47,5% hoa tm,ht phn di: 47,5% hoa ,ht phn trn : 2,5% hoa tm, ht phn trn: 2,5% hoa , ht phn trn: +Nu F1 c KG Lai phn tch F1: Giao t F1
Ab . aB Ab aB ab ab

Ab = aB= 47,5% AB = ab= 2,5%

100% ab

T l KG F2 2,5%

AB ab Ab aB : 2,5% : 47,5% : 47,5% ab ab ab ab

T l KH F2 2,5% hoa tm,ht phn di : 2,5% hoa ,ht phn trn : 47,5% hoa tm, ht phn trn: 47,5% hoa , ht phn trn: C. KT LUN 1.Kt qu thc tin: -Qua nhiu nm thc hin ging dy v hng dn hc sinh n thi i hc, cng nh tham gia bi dng hc sinh gii, kh nng tip thu v vn dng vo gii

10

cc bi tp lin quan n qui lut di truyn hon v gen t nhng kt qu ng mng : +S hc sinh hiu bi v vn dng gii bi tp c hiu qu cao +a s HS t ra rt t tin khi gii quyt cc bi tp v qui lut di truyn hon v gen sau khi c tip cn vi ni dung phng php gii cc dng bi tp nu trong sng kin kinh nghim ny 2.Bi hc kinh nghim: -Trong vic hng dn hc sinh gii cc bi tp phn qui lut di truyn nu gio vin phn dng v xy dng phng php gii chung cho tng dng th s thun li cho gio vin khi dy tit gii bi tp, cng nh bi dng hc sinh gii, nh tit dy c tnh ch ng v to hng th cho hc sinh hn. -Hc sinh sau khi tip cn vi dng bi tp v phng php gii mi dng bi tp th s t tin v lp lun cht ch khng b bc gii, nh hiu qu bi gii cao hn 3- Nhng li khuyn i cc em hc sinh - Hy say m nghin cu b mn sinh hc khm ph nhiu iu l th - Sinh hc l b mn c nhiu ng dng trong thc tin i sng v c bit l trong y hc - Hy lun t ra nhng cu hi ti sao li nh th ny v khng phi l th kia. Chc cc em thnh cng trong hc tp v t c nhng c m mnh mong mun

Danh mc cc ti liu tham kho 1 Di truyn v Bin d, Nh xut bn Gio dc, 1999. . B Gio dc & o to Sinh hc 12. Nh xut bn Gio dc, 2008. 2. B Gio dc & o to Sch gio vin Sinh hc 12. Nh xut bn Gio dc, 2008. 3. Phan C Nhn Di truyn hc tp I,II. Nh xut bn Gio dc, 1999

11

4. L nh Lng, Phan C Nhn C s di truyn hc. Nh xut bn Gio dc, 1994. 5. Trn c Li Phng php gii ton 11,12 Cc dng ton lai. Nh xut bn Tr, 2002. 6. V c Lu Tuyn chn, phn loi bi tp di truyn hay v kh trong chng trnh THPT. Nh xut bn Gio dc, 1996. 7. Phan K Nam Phng php gii bi tp Sinh hc, tp 1,2. Nh xut bn TP H Ch Minh, 2001. 8. Nguyn Vit Nhn - n thi tuyn sinh i hc mn Sinh hc Nh xut bn TP H Ch Minh, 1999. 9 . L nh Trung Cc dng bi tp

12

13