LAI BAN VE CHUYEN "I TM VIET NAM TAI HAI NGOAI"

oan Xuan Kien

1 Bai viet nay c gi y t mot y kien cua Gs. Nguyen Van Trung 1 , khi ong at van e xay dng sinh hoat van hoa cho cong ong hai ngoai e khoi sa vao nhng ao tng hay ngu tn ve nhng hoat ong van hoa-chnh tr trc nay. Ong a ra mot th du ien hnh la li ho hao cua mot nha hoat ong khac khi v nay cho rang nhng ai co long ngh en at nc th nen gop phan mnh vao cong cuoc xay ap cho phong trao dan chu trong nc, ch khong nen ph th gi (nh Sisyphe) lam viec vi cac to chc hai ngoai, v a hn hai mi nam roi ho ch biet cai va nhau e quen mot viec chnh yeu la "chung ta phai lam g, va lam the nao e co ket qua". Quan iem cua hai v phan anh hai quan iem khac biet ve cong ong ngi Viet chung ta. Khi oc en nhng gi y tren, chung toi khong khoi lien tng en boi canh sinh hoat cong ong hien nay, va t hoi: lieu rang mot thanh phan kha ong trong cong ong co tan thanh vi ca hai li e ngh tren ay chang ? Thanh phan nay van thng t cho mnh cai quyen chong cong, va san sang phe iem chong cong bat c ai khong lam nh ho. Xem ra ca hai hng gi y cua quy v eu chech ra khoi quy ao suy ngh va lam viec cua ho. Nhan nh au tien cua chung toi la: sinh hoat cong ong chung ta khong n gian, va no phan anh mot tnh hnh a dang cua mot tap the a dang nam trong mot khung canh cong ong the gii ang oi thay ln, trong o bat c s gian lc tam nhn nao cung tr nen tho thien, lac ieu. Trong mot khung canh the gii phc tap nh the, gi y ve mot s suy ngh nen tang oi vi d phong hoat ong la mot viec can thiet. Gs. Trung co noi en benh "duy y ch" 2 trong cong ong ngi Viet trong va ngoai nc, va ong bay to s lo ngai ve mc o nghiem trong cua benh duy y ch cong ong hai ngoai, v no the hien kha ong nhng ngi co hoc. ay la mot li nhan xet kha nghiem khac, nhng xet ra khong phai la qua xa thc te. Thc te co ve nh roi nat, chang may hi vong. Nhn ve trong nc hay nhn lai cong ong hai ngoai, nhng "hien tng" tieu cc tran ngap t cap ln xuong cap nho, en noi khong con nhn thay cai "ban chat" cua cai goi la Viet Nam au na. Mac dau vay, chung toi van cam thay khong han la moi th eu "quan hoi vo pheng" ca. Nhn bnh dien van hoa hoc, dng nh tram lang di ay nhng hien tng "mi phan chn chang nh" van con dong chay van hoa cua dan toc ang trn mnh ve tng lai. 2 Nhng nh the th thc tien Viet Nam hom nay la g ? Viet Nam ang ng au gia thc tien ln lao hn, la canh quan the gii hom nay ? Viet Nam hien nay la mot cong ong quoc gia a dang, bao gom rat nhieu nhng yeu to oi lap nhau: quoc noi va hai ngoai, quoc gia va cong san, lng-giao, tre-gia... Trong moi thanh phan nay lai phan hoa them nhieu na. Cong ong hai ngoai chang han, gom rat nhieu thanh phan: bac-nam, hoa-viet, cc oan-on hoa, thu cu-cap tien, phat giao-cong giao, tre-gia, t nan cu-mi... To chc ngi Viet moc ra nh nam, va phan anh tam nhn, quan iem cua mo i nhom, va rat nhieu khi ch muon phu nh s co mat cua nhng nhom khac mnh. S phon tap nh the t no cung co net ep cua no, la the hien tinh than t do cua con ngi; ch khi no lam dung quyen t do e i en hanh ong muon triet tieu ke khac, th co "van e" ay. Trong cong ong a tap nh cong ong chung ta, ai co t cach g e oi cam oan ngi nay, to chc nay lam viec ma ho chon la ? Ai co t cach g e phan xet ng i nay la chong cong, ngi kia th khong ? Ai co the t cho la mnh "yeu nc" hn ke khac ? Hai mi nam qua, ngi ta van c
Xem Nguyen Van Trung, " Ve dung tieng Viet va co quan iem Viet Nam trong viec nghien cu Viet Nam" trong Hp Lu so 36 (th. 8 & 9.97), tr. 5 -13. 2 Duy y ch la thai o xa ri thc tien, ch hoat ong da tren nhng nhan nh chu quan cua ngi hoat ong, do o ma ket qua hoat ong co the qua cao so vi nhu cau cua thc tien.
1

x vi nhau nh the; nhng cung co nhng ngi khac xem nhng kieu tiep x nh the rat la mot chieu, thien can. Tai sao nh the ? Ch v thai o nh the khong the chap nhan noi trong khung canh mot cong ong the gii ngay nay. T may thap nien va qua, khung canh the gii ma chung ta ang song la mot khung canh co nhng bien ong ln, a en nhng oi thay ln. Co ba yeu to chi phoi manh en s oi thay cong ong the gii na sau the k XX: Trc het la s phat trien phi ma cua tin hoc va vai tro cua no trong i song. Tin hoc phat trien a thuc ay s thong tin lien lac, a m rong canh ca e moi ca nhan hay cong ong co the m ca ra the gii rong ln. Tin hoc cang phat trien th cang xoa bo tnh trang co lap cua cac cong ong. Kha nang tiep xuc gia tang th tam hieu biet ve the gii cang tang. S phat trien tin hoc a lam ao lon cach nhn cua con ngi oi vi the gii, thu hep dan anh hng cua le thoi t duy thien can, co chap. ay la nhan to lam thay oi sinh hoat van hoa cua cong ong the gii. Lan ranh gia tien bo va lac hau, gia co lau va hoa ong tr nen ro rang hn, dt khoat hn. Yeu to th nh la s thay oi cua the gii t ban va cong san trong na sau the k XX, a vt bo nhng cach nhn the gii va xa hoi nh la giai oan trc va sau the chien II. Hoat ong kinh te-xa hoi na sau the k XX a phat trien khac han trc kia: hnh thai t ban o c quyen khong dien tien theo nh tien oan cua ngi cong san. Cac cong ti a quoc gia cang ngay cang phat trien, cung nhp vi s phat trien cac cong ong kinh te khu vc tren the gii. S oi au a khong con cho ng, ma thay the bang thai o hp tac e cong ton. o la xu the chung cua the gii t ban. Khoi the gii cong san cung trai qua nhng khung hoang ln, bat au t phong trao xet lai (thap nien 1960), tiep en la phong trao oi mi (thap nien 1980), roi tan ra. Ca mot canh quan the gii a tan lui, e a en mot "trat t the gii mi". ay la mot chuyen bien rat mi cua cuc dien the gii. Tm hieu ve hien tnh the gii ma khong nhn nhan s the la mot trat t the gii mi ang hnh thanh, ch la thai o "con a ieu". Trong cuc dien the gii nh the, cong san hay t ban, hoac noi theo canh ngo ngi Viet," quoc gia" va "cong san" ch con la mot hnh anh cua d vang, cua nhng lc lng xa hoi a het vai tro lch s cua chung. Yeu to th ba la, ve mat sinh hoat tinh than cung ang trai qua mot s thoat xac ln lao cha tng thay trong suot mot the k soi on g cua sinh hoat van hoa. Cac t trao a thay chan nhau trong nhng thi han rat ngan ngui. en cuoi the k th trong khap cac ia hat tr thc, ngi ta noi nhieu en "thi k hau-hien ai" nh mot thi thng tri thc. Cot loi cua "chu nghia hau hien ai" 3 la s nhan thc cua van hoa hien ai rang phai pha bo het moi huyen thoai ve s hieu biet chan l cuoc song. Con ngi trong the gii hien ai ng trc mot vien anh rat chong chenh: nhng g mnh hieu biet ve the gii ch la mot hat cat song Hang, chang co t the g mnh co the hanh tien e phe phan, ket an cai biet cua ngi khac. Xu the chung cua the gii cuoi the k XX la mot s ng au vi thai o oc quyen, va tien en mot cong ong the gii a nguyen. Trc kia, sau the chien II, the gii chia thanh nhng khu vc oi au nhau, khien cho tat ca cac khoi anh hng a tr nen nhng khoi phon g ng. Nhng khi bc vao thap nien 90, the gii xoay oi gia toc. Khong con oi au, chang con phong ng. Ma ch con tien cong vao s lac hau, phan hoa, thu han. Tren san khau cua cong ong the gii ang dien ra s cong ton cua nhng yeu to oi khang nhau, va mot mc o nao o ang co s au tranh gia nhng yeu to o, nh mot tat yeu cua s van ong xa hoi. Cuc dien mi cua the gii ang la tien e cho mot k nguyen a nguyen ang tren a thanh hnh tren khap cac mat cua cuoc song. Mot canh quan van hoa mi cua the gii chang ? Hay con qua sm e ket luan nh vay. Ch co mot ieu a hien nhien la he thong gia tr mi, t tng a nguyen, ang la s van hanh mi cua van hoa the gii. 3 S van ong cua cong ong Viet Nam chung ta khong the tach ri s van ong chung cua khung canh van hoa chung cua the gii. Van hoa Viet Nam a trai qua nhng bien ong ln t hn nam tram nam nay, ke t khi van hoa ai Viet 4at en nh cao cua no roi, bat au trai
Chu nghia "hau hien ai" (post-modernism) xuat hien rai rac qua nhng thi iem khac nhau, tuy theo tng nganh tri thc. trong bai nay, chung toi nhn no giai oan a pho bien, tc la vao thap nien 80. 4 Chung toi nhn lch s van hoa dan toc theo chieu lch s tien hoa th nhan ra ba k nguyen van hoa ln: (1) k nguyen van hoa Lac Viet (Van Lang) ma nh cao la van hoa ong sn (vi trong ong va van
3

qua thi k suy thoai cua no. Nhng bat on chnh tr, s sa sut ve gia tr tinh than phi bay ra tren be mat sinh hoat xa hoi au the k XVI la nhng dau hieu m au cua mot thi k khung hoang van hoa, nhng dau hieu ch bao ve mot thoai trao cua van hoa ai Viet. He gia tr tinh than do s tong hp t tng va nhan sinh quan tam giao (Phat giao, Nho giao, Lao giao) at c thi k ma Tran Quang Khai a cam khai rat t hao: "L ai quan ha nh bach nien" (giang san nha L trai dai qua hai tram nam) va Truc Lam Yen T (the k XIII), khi sang en trieu ai nha Le th a tr nen ngheo nan, sa sut. Cac vua nha Le a theo xu hng chung cua hoc phong ong A ma a Tong Nho 5 len ia v oc ton. Kp en khi ngi phng tay en giao thng vi at ai Viet, keo theo o la s truyen ba tn ngng Ki-To-Giao va sau no la van hoa phng tay, th van hoa ai Viet chnh thc bc vao giai oan khung hoang tram trong. K nguyen van hoa mi cua dan toc a manh nha t ay. Lien tiep nam tram nam nay la nhng xung ot xa hoi ma goc re cua chung la nhng xung ot van hoa nghiem trong: gia he y thc phong kien Tong Nho va he t tng phi-Nho, gia van hoa phong kien va van hoa nong dan, gia van hoa truyen thong va van hoa ngoai lai. Trong canh quan sinh hoat van hoa nh the, van hoa vo san -ma cac nha l luan Marxiste van to ve cho am- ch la mot t trao, du co nhieu sc manh ap ao cung ch la sc manh gieo hoa mau va nc mat nhieu hn ca, v no la "nh cao" cua nhng he gia tr t tng nh nguyen a lan lt thay chan nhau thong tr t tng hoc phong. Van hoa vo san a t chng to kha nang thch nghi kem coi cua no vao thi k hau hien ai, nen a mat sc loi cuon oi vi mot na the gii. S sup o cua c che xa hoi cong san la ket qua cua s that bai cua mot t trao van hoa cua thi hien ai. Mot net ln cua van hoa Viet Nam trong suot the k XX la tnh cach au tranh quyet liet gia cac thanh phan cua van hoa dan toc. at mc cang thang cao o la nhng thap nien cuoi nay cua the k, khi the gii a bc vao thi k van hoa "hau hien ai". tren kia a noi qua ve nhng thanh phan oi khang nhau trong sinh hoat van hoa chung ta trong may chuc nam qua. Neu ch liet ke ra, du co theo tng cap oi lap, th cung khong tranh khoi vun vat; chung toi ngh la co the quy nhng thanh phan oi khang nhau o vao hai thanh phan chnh, da tren tnh cach cua chung trong moi quan he lan nhau: "van hoa mi" va "van hoa cu". 6 ay, chung toi hieu van hoa cu la nhng he thong gia tr tinh than ng ai, xem nh nhng khuon
minh lua nc); (2) k nguyen van hoa ai Viet la ket qua cua cuoc giao lu vi van hoa Han toc, ma nh cao la van hoa Ly-Tran; (3) k nguyen van hoa Viet Nam ang tren ng hnh thanh suot t khi bat au giao lu vi van hoa thai tay, vi u cac trao lu t tng noi tiep nhau nhng eu co mot sac thai chung la duy l, nh nguyen. Hau qua cua tnh trang nay la chien tranh (mau va nc mat) khong ngng. nh cao cua van hoa "k nguyen Viet Nam" cha thay mot dau hieu nao la ang nh hnh ! Xin tr lai van e nay trong mot dp khac. 5 Chung toi dung t ghep Tong Nho e phan biet vi he thong t tng triet hoc Khong Nho. Khong Nho la phan tinh tuy cua Nho Giao khi cha b che o phong kien Trung Hoa va cac nc ong A bien lam cong cu y thc he bao ve quan quyen. Han Cao To la ngi au tien a co y muon thong thuoc nho s. en cac vua nha Tong th bon nho s a hoan b viec a Nho hoc len hang cong cu t tng e cung co vng quyen. Chnh he thong t tng nho gia i Han va i Tong a la nguon triet l chnh tr cho che o phong kien tap trung. Nhn tren bnh dien van hoa th gop chung Khong Nho va Han-Tong Nho la mot s khien cng. 6 Trong cac tac gia ban ve van hoa Viet Nam hien ai, co Nguyen Kien Giang rat ang chu y. Ong van dung quan iem bien chng duy vat e nhan dien thc trang van hoa dan toc hien nay. Tac gia gii thuyet van hoa hien ai la t Cach Mang Thang Tam 1945. Chung toi lai ngh rang van hoa hien ai phai a lui khi iem ve tan ong Kinh Nghia Thuc, vi u tam voc anh hng sau va rong cua no oi vi xa hoi ta suot the k XX. Chung toi hieu KNT la bieu tng cua phong trao duy tan vang doi khap ba mien at nc. Nhng thu lnh cua phong trao a tr thanh bieu tng cua mot the he canh tan at nc ve moi mat, trong o van hoa la ia ban chu ao. Khi iem lai cac thanh phan van hoa cua dan toc Viet Nam trong giai oan ma ong cho la khung hoang hien nay, ong nhan ra ba thanh phan: truyen thong, canh tan va phuc hng, hanh tien. Thiet ngh rang tac gia nhn giai oan khung hoang qua ngan han, va quy chieu vao s khung hoang cua he van hoa vo san trong nc. Khung hoang se tr nen sau sac hn, neu tac gia m rong ra e bao trum cac he t tng nh nguyen ang au tranh vi nhau tren ia ban at nc. Nhng tat ca nhng luan iem ve khung hoang ch la do v tr ng cua tac gia ma thoi. Chung toi th ngh la o la mot thi k chuyen tiep can thiet e bc ve phia cai mi. Xem: Nguyen Kien Giang, "Nhn nhan thc trang van hoa Viet Nam hien nay". Hp Lu so 11 (th. 6&7.1993), tr. 5-28.

mau ve gia tr cua mot cong ong, va la he quy chieu gia tr cho moi hnh thai sinh hoat van hoa cua cong ong o. Mot cong ong cang co chieu day lch s th s tch luy nhng he gia tr cang phong phu. Ngc lai, van hoa mi la nhng he gia tr ng hnh thanh, co the la ket qua cua s ke tha va phat trien t nhng he gia tr cu, ma cung co the la do s phan ong lai nhn g he gia tr cu. Can noi ngay la y niem cu mi ay ch la nhng cai moc cua qua trnh tien hoa, khong phai la nhng phan oan gia tr. Trong qua trnh bien chng sinh thanh th van hoa mi hom nay se la cu trong tng lai. 4 (1) Thanh phan van hoa thu cu, lay he gia tr cua mnh lam thc o gia tr: Quy vao thanh phan van hoa nay la nhng thanh phan thuoc moi khuynh hng trc kia a mot thi chiem lnh ia ban sinh hoat van hoa. au la nhng thanh phan "van hoa cu" o ? Nhn lai au trng van hoa cua xa hoi Viet Nam, co the nhan thay thanh phan nay rat ong, phc tap. Thanh phan nay trai rong ra t nhng tang lp xa hoi chon la he gia tr phong kien Tong Nho, he gia tr vo san,... Du la nhng he gia tr khac nhau nhng tat ca eu co chung mot tnh cach, la thu cu. ieu o chang co g ngac nhien, neu ta nh la phan ln cac thanh phan van hoa nay eu xuat than t he t tng nong dan, von rat bao thu, tham ch co chap. ieu nay cung cat nghia tai sao he t tng phng ong thng b xem la tr tre, co sc "" ln. Thanh phan van hoa cu con gom ca nhng he gia tr cua nhng ngi thng goi chung la nhng ngi "chong cong ", "quoc gia" trong cong ong dan toc chung hien nay, du la trong nc hay hai ngoai. a co mot so cong trnh nghien cu ve cac phong trao "quoc gia" Viet Nam. Nhng nhn bnh dien van hoa th rat kho xac nh he thong gia tr t tng cua phong trao "quoc gia" nay. L do la khong co mot he gia tr t than cua thanh phan xa hoi nay: nhng ngi t nhan la "quoc gia" hien nay la hau due cua nhieu thanh phan xa hoi: hoac la hau due cua nho gia phong kien, hoac cua the he th lai, tr thc thuoc ia, hoac na la xuat than t thanh phan th dan mi phat trien cuoi che o phong kien. Khong co nhng bang chng ro net cua he gia tr t san (theo l luan duy vat lch s cua ngi Marxiste) trong xa hoi chung ta. V nh chung toi a trnh bay, he gia tr chu ao cua xa hoi Viet Nam cho en nay van cha thoat ra he t tng nong dan. Nhng ngi "quoc gia" nay ch la phan dien cua ngi cong san ma thoi. Thanh phan van hoa nay cung to ra rat kho tiep thu nhng nhan to mi, khien a xay ra nhng tran "huyet chien" e t thu nhng gia tr tinh than ma ho ton sung. Tap hp thanh phan van hoa cu nh the th kha rong, bao gom nhieu tap hp nho rat khac biet nhau ve nhieu mat, nhng lai ong nhat vi nhau mot iem duy nhat nhng lai rat c ban. oi vi tat ca nhng ngi nay th "ang sau day nui Pyrenees la s sai lam". oi vi thanh phan van hoa thu cu nay th lch s cua loai ngi en ho la ngng lai. He gia tr cua ho la nh cao cua tr tue loai ngi. V the ke nao khong quy phuc chu nghia cong san la khong yeu nc, la ke "ch", phai dung bao lc cua chuyen chnh ma tieu diet chung. Cung theo mot khuon l luan nh the, nhng the ao, th nhng ke nao chu trng rang ngi cong san cung la ngi anh em cua cong ong dan toc, la nhng ke noi giao cho "giac", phai nhan danh l tng "chong cong" e bao ve l tng "quoc gia"... Con ngi c hap thu trong ba u khong kh van hoa nay thng rat hanh tien, thng t khoac vao ho nhng "s menh lch s" la nhng chien s bao ve l tng, chan l, gia tr cua cuoc song. Co nhng giai oan trong lch s, nhng chien s bao ve he gia tr nh nguyen, thu cu ke tren co the a co nhng luc nam c vai tro chnh tr e bao ve he gia tr ma ho san sang o mau v no. Nhng cung lai phai ghi nhan mot s that cua lch s la tat ca nhng thi k o eu khong phai la nhng thi k ve vang cho lam trong lch s nc nha. Lch s thng cho rang i vua Hong c (the k XV), Minh Mang, T c (the k XIX) la nhng thi k ve vang cua van hoa ai Viet. ieu nay co the can phai xet lai. ay can phan biet la xa hoi thanh bnh va van hoa phat trien. Xa hoi khong co chien tranh co the goi la mot xa hoi thanh bnh cung c i, nhng cha han la xa hoi co van hoa, neu s thanh bnh la ket qua cua s tran ap. oc k lai lch s nhng thi k goi la thanh bnh cua nc ta, nhn lai no c tang van hoa th se nghe thay tieng keu than cua dan chung, s thao thc khac khoai cua mot xa hoi phong kien, trong o a v "thien t" va "than dan" la mot khoang cach qua xa. Bo Luat Hong c hay bo luat Gia Long co phai la hai than ho phap cua mot che o phong kien keo dai, qua dai ? Chung ta ng quen la Nguyen Trai chet oan khoc khi nha Le va bnh nh at nc. Chung ta cung khong quen la nhng than t nh Nguyen Cong Tr, Cao Ba Quat... phai long

ong than the v cai hoan lo cua trieu nh nha Nguyen. oc s ma nghe ra nhp a p con tim cua lch s th co the nhan ra rang thi k Hong c khong huy hoang nh s quan trieu ai xa xa van tan tung, ma ch la bat au mot thoai trao cua van hoa ai Viet; va thi k vua Minh Mang hay T c tr v cung ch la nhng giai oan bi tham cua van hoa dan toc: xa hoi bat on thng xuyen, van hoa be tac, nhng con ngi nh Nguyen Trng To la nhng con ngi lac long cua mot thi k keu gao oi mi. Xa hoi trong nhng giai oan va ke eu chng kien mot yeu to giong nhau: nhng gia tr cu (cua k nguyen van hoa ai Viet) a ch con la nhng cai xac vo hon, ma nhng gia tr van hoa mi (cua k nguyen van hoa Viet Nam) cung cha kp hnh thanh. Khi xa hoi c m ca giao tiep vi van hoa phng tay th sinh hoat cac tang lp xa hoi cung oi thay, he gia tr cua mot thanh phan xa hoi mi ra i do ket qua cua s phat trien nep song th dan, thng buon, va quan lai mi. Thanh phan xa hoi nay se ong vai tro rat tch cc trong viec thay oi bo mat sinh hoat van hoa Viet Nam the k XIX va XX. He gia tr cua thanh phan van hoa nay khong ong nhat vi he gia tr nong dan, ma trong chng mc nao o, van la au nguon cho nhng bc phat trien van hoa the k XX. Vi nhp o o th hoa mien Nam Viet Nam, thanh phan van hoa th dan nay a chiem lnh vai tro lanh ao xa hoi trong mot thi gian, cho en khi ngi cong san vao thay chan ho, ay lui ho vao bong toi cua van hoa cu. Nh vay la hoan canh xa hoi Viet Nam trong hn nam tram nam qua a co tha thi gian e tch luy lc lng van hoa thu cu, bao gom thanh phan van hoa phong kien, van hoa thi thuoc ia va cuoi cung la van hoa vo san. Trong khung canh the gii hien nay, nhng thanh phan van hoa cu nay ang b ay lui dan vao goc toi cua lch s. Mau hay cham la tuy nhp o phat trien ( cua kinh te xa hoi ) va dan chu ( trnh o dan tr ). (2) Thanh phan van hoa cap tien, lay he gia tr a nguyen lam thc o gia tr: Nhng net phac tren ay co the gay ngo nhan la van hoa dan toc ch la mot m hon tap nhng thanh phan van hoa cu, bao thu. That ra, thi nao cung the, luon luon co nhng ngi hao kiet e xoay chuyen xa hoi i len. Phai noi ngay la trong qua trnh lch s, thanh phan van hoa nay la ong lc cua moi phat trien, tien bo. ieu kien tinh than c ban cua thanh phan van hoa cap tien la khong bo hep trong khuon kho he gia tr ng thi, ma san sang nhn nhan nhng gia tr mi xem nh la nhng nhan to cua phat trien, tien bo. Thi nao cung the, trong khi thanh phan van hoa bao thu ch nhn nhan nhng gia tr van hoa la tnh tai, th nhng con ngi cap tien nhn nhng gia tr, ban sac van hoa cung ch la mot "c the song", oi hoi nhng sinh lc mi e ton tai qua chieu dai cua lch s. Trong qua trnh phat trien cua lch s dan toc, nhng chien s tien phong cua van hoa dan toc a hnh thanh van hoa Van Lang t nhng nhan to cua bao nhieu thanh phan van hoa trc o. Nhng khi at en nhng nh cao cua k nguyen van hoa Van Lang, dan toc chung ta khong ngng lai. at nc ri vao vong Bac thuoc la mot bat hanh cua lch s, nhng lai la c duyen cho mot giao lu van hoa ln lao suot mot ngan nam. Van hoa ai Viet la ket qua cua mot s thoat xac van hoa ln ma thanh, han nhien phai do cong au cua nhng con ngi cap tien , tien phong thuoc ve k nguyen o. S van ong van hoa a lien tuc troi day t khi hai ba Trng noi day (the k I ) cho en khi nha L len ngoi vua, va a van hoa ai Viet len nh cao rc r. Nhng bo oc ln cua trieu ai vua L a a he gia tr van hoa "dung tam te" len mot nh cao cua thi k lch s cac v. Khi lch s a u dai e co mot cai nhn quan xuyen th lch s cung a phai tha nhan thi L-Tran la mot nh cao cua ca k nguyen van hoa ai Viet. Tr lai thi ai cua chung ta. Van hoa dan toc thuoc k nguyen ai Viet a lui vao d vang. Mot k nguyen mi ang tren ng hnh thanh suot nam tram nam nay: k nguyen van hoa Viet Nam. Suot nam tram nam qua, chung ta a c biet c rat nhieu ten tuoi nhng ca nhan va tap the nhng con ngi cap tien, tien bo a tiep noi nhau gop phan to iem cho viec nh hnh k nguyen van hoa Viet Nam cho dan toc. Nhng con ngi nh Ngo Th Nham, Nguyen Trng To, Phan Boi Chau, Phan Chau Trinh,... la nhng con ngi tien phong the he cua ho. Vai tro lch s cua ho ben vng hay ngan ngui la do kha nang thch nghi cua ho oi vi nhng he gia tr mi, the hien qua kha nang t phu nh e tiep nhan nhan to van hoa mi. Bc vao thap nien cuoi the k XX, lch s dan toc chng kien mot bc ngoat ln: trat t the gii mi ang hnh thanh, nhng he thong gia tr cu ang chu th thach khoc liet cua lch

s. ang cong san Viet Nam hay nhng ngi chong cong, eu b tac nghen trong vung lay he t tng nong dan va nhng pho san cua no, va do o a to ra thieu kha nang thch ng vi thi ai ang oi thay. Nhng trong xa hoi van a va ang co nhng con ngi nhn ra mot bnh minh mi cua lch s. Ho co the la ngi tu s Phat giao, Thien chua giao, co the la ngi tr thc hay nong dan, ho cung co the la ngi chien s hay cong nhan... Moi thanh phan xa hoi Viet Nam eu xuat hien nhng con ngi tien bo, cap tien, co kha nang vt bo ganh nang xieng xch van hoa cu e len ng tao mot thi mi. Thi ai mi khong con la thi k oc chiem san khau sinh hoat xa hoi cua nhng chu nghia oc quyen. Hien nay, cuoc van ong cho phong trao dan chu a nguyen cuoi the k XX a bung len t nhng anh la duy tan cua mot thi ai mi, ma bieu tng cua thi ai la nhng chien s trong nha tu v l tng au tranh chong lai thai o oc quyen cua ngi cong san, va ging cao ngon c t do va dan chu a nguyen. Ho cung con la nhng ngi ang van ong dan chu khap ni tai hai ngoai tren moi ia ban hoat ong: van nghe, hoat ong xa hoi, truyen thong, chnh tr, giao duc... Nhng ngi van ong cho dan chu a nguyen cuoi the k XX nay cung ang noi tiep nhng the he tien phong trc kia, khong he d ng vi bat c nhng he gia tr cua van hoa cu, trong o co ca van hoa cua ngi vo san. Nhng, cung nh cac the he i trc, ho khong con thay bat c thanh luy phong ng cua nhng he gia tr o la co the chap nhan c. Tat ca nhng he gia tr tinh than nao khong co kha nang thch nghi vao mot thi ai mi th se khong co u sinh lc i vao tng tai. Thanh phan van hoa cap tien, tien bo hien nay nhn nhan nhng gia tr truyen thong, nhng cung hieu rang nhng cai goi la "gia tr truyen thong", "ban sac Viet Nam" ch la nhng cai xac khong hon neu chung khong giup cho at nc chung ta vc day ma bc vao the k XXI. Cuoc van ong lau dai cua xa hoi Viet Nam e i tm ban sac van hoa mi, a dien ra t nam tram nam co le roi, ch chang phai la mi ay. Hay tr ngc thi gian e nhn lai nhng lan song duy tan at nc t the he cua nhng Nguyen Trng To qua cac the he ong Kinh Nghia Thuc, roi the he T Lc Van oan, the he Nhan Van Giai Pham ngoai bac va Sang Tao trong nam... Tat ca a lien tuc khai pha nhng bc phat trien mi cho sinh hoat van hoa cua tng giai oan. Van hoa dan toc moi thi k tien hoa nh vay eu lam nhng cuoc gan uc khi trong qua kh e thoat xac thanh nhng he gia tr mi. Lch s la nhng t thoat xac noi tiep nhau. moi giai oan nh the, co the la co s kien ma nhieu nha l luan van hoa van xem nh la nhng giai oan "khung hoang van hoa". Khung hoang ch la mot cach nhn t the ng cua nhng he gia tr a b vt qua ma thoi. Cho nen khung hoang oi vi van hoa cu lai la mot thi k chuyen tiep cua van hoa mi. Hanh l cua lch s dan toc bon nghn nam la mot hanh l phong phu nhng nang ne. ng trc ngng ca cua the k mi, cuoc kiem thao van hoa la mot s tat yeu cho mot cuoc len ng lanh manh. Nh the th lan ranh gia tien bo va thu cu c vach ra mot cach dt khoat. T hn mi nam nay, nhng ngi tien phong cua phong trao dan chu a nguyen ang la oi tng chong pha cua moi thanh phan van hoa thu cu. ieu nay a chng to xu the cua lch s ang li khai vi nhng he gia tr cu, va nhan to van hoa mi a va ang chiem lnh vai tro lch s trong xa hoi. Cha bao gi lai co s lien minh "tuyet hao" gia nhng tieng noi oi nghch nhau nhng lai giong nhau ve ban chat: cc oan, co chap, thu cu. Nhng cung cha bao gi nhu cau van hoa lai tr nen khan trng hn. 5 Hai thanh phan cua cuoc au tranh van hoa va ke ang van ong nh the nao trong khung canh xa hoi hien tai ? Trc het, can ghi nhan la the he chung ta hom nay ang noi tiep the he cha anh trong cuoc van ong chuyen tiep dai lau, e gop phan xay dng mot k nguyen van hoa mi. Hoat ong xa hoi, giao duc, kinh te, van nghe,... tat ca moi sinh hoat xa hoi eu la nhng phan viec cua mot thi k chuyen tiep nay. Co nhieu hnh thai giao lu trong thi k chuyen tiep, gia hai thanh phan van hoa, va ca gia cac yeu to cua moi thanh phan van hoa noi tren. (1) Trc het la s chung song gia cac thanh phan khac nhau cua he gia tr "van hoa cu". Hien nay, s cong ton cua nhng thanh phan van hoa thu cu ang dien ra nhng xung ot gay gat. S chung song khong co hoa bnh, nhng khong co con ng nao khac. Co the mi hieu c la thnh thoang trong cong ong "ngi Viet chong cong" hai ngoai mi noi len li ho hoan rang co cong san tra tron trong noi bo cong ong ho, va phai "quet sach chung" i. Va

ngc lai, nha cam quyen Ha Noi khong ngng len giong canh giac ve s len loi cua "ke ch" qua nhng chien dch "tan cong hoa bnh", "chuyen la ve que nha"... Nh a trnh bay, trong tnh hnh hien nay, nhng con ngi chong oi nhau mot ma t mot con, lai cung co the la nhng ke rat giong nhau trong viec chong pha nhng ngi tien phong cap tien. Hay lay trng hp ngi cong san va ngi "quoc gia chong cong" ong thanh tan cong chu trng "hoa giai-hoa hp dan toc". Ngi cong san khong bo l c hoi e ho hao "hoa hp hoa giai dan toc", nhng lai khong het li thoa ma nhng ai muon "hoa giai hoa hp dan toc". 7 V le rang nhng ngi dan chu trong va ngoai nc khi a ra phng cham " hoa giai hoa hp dan toc" la a tan cong vao tim en cua mot thai o thu ch cua thanh phan van hoa cu, tan cong vao chnh le ton tai cua thai o muon oc quyen, mot thai o ng x thieu van hoa. Cung mot thai o ng x tng t nh tren, nhng mot t the oi lap han, nhng ngi goi la "chong cong" trong cong ong san sang nhan danh l tng chong cong e co the len an nhng ngi chu trng hoa giai hoa hp dan toc la t troi mnh quy lay cong san e xin bat tay cong tac, la au hang, la phan boi (!). Thai o cc oan a dan en nhng hanh vi bao ong, chang han nh ho hao tay chay sach bao, hoac keo le tren ng pho may quyen sach in tai hai ngoai at van e oi thoai vi ngi cong san, du la e nham muc ch gi m y thc ve s phi l cua tham vong oc quyen chan l. 8 Thai o nh the that chang khac g vi hanh vi cua khoi hoi giao cc oan khi ho ot sach, tuyen an t hnh nha van Salman Rushdie - mot hanh vi kho giai thch neu khong nhn t bnh dien van hoa. Nhng thanh phan van hoa oi lap nhau thng ch muon triet tieu lan nhau; nhng lch s cung phi bay mot nghch l v ai la nhng ke t thu nh the lai ang rat can nhau e ton tai, va e bao ve le ton tai cua mnh. Du la ngi chong cong hay la ngi cong san, s phan biet ch-ta rat la manh. Ngi cong san da vao l thuyet au tranh giai cap e ma tao dng mot tam bnh phong chnh tr rat hieu nghiem la chuyen chnh vo san. Ngay nay, ngi cong san Viet Nam van con lu luyen vi hai vu kh cot t cua ho e bam vu quyen lc. Ngi "quoc gia" phai dung oan e bao oan, va xem la th vu kh cot t cua ho e en bu lai nhng mat mat, nhng au nhuc cua chien bai va b hanh ha. Tai sao lai co nhng hien tng au long nh the ? Chung toi trom ngh rang nhng mau thuan kch liet trong noi bo thanh phan "van hoa cu" mot phan rat ln la he qua cua loi ng x cua t tng nong dan, ma ac tnh cua no la s bao thu, tr tre. T tng nong dan rat kho tiep thu nhng yeu to van hoa mi. Mot lnh tu cong san a phai thot li nhan xet ve y thc nong dan nh the nay: "oi vi ngi nong dan th ch s thuyet phuc cao nhat la chnh luong cay cua ho." Luong cay va cho ho cai li, lai va la mot oi tng cu the. Hai thuoc tnh cua loi suy ngh kieu nong dan nh the la hai bieu hien cua oc thien can, va t o en oc co chap th khoang cach khong xa bao lam. He a tin tng mot ieu g la chan l th ngi nong dan khong de thay oi, va san sang song chet cho niem tin o. Tam l nong dan chnh la mot loi bieu hien cua quan iem nhan thc nh nguyen: he toi ung th anh phai sai. Con ngi ta song thanh th, trong mot quoc gia tan tien hang au cua the gii, nhng s nhan thc cua ho khong theo kp vi trnh o nhan thc cua xa hoi chung quanh. Nhan thc cua ho van gan lien vi nha n thc cua mot x nong nghiep-thuoc ia. S that co ve phu phang, nhng ung la nh the. (2) Ngoai ra, con co s chung song gia hai thanh phan "van hoa cu" va "van hoa mi". Trong long xa hoi Viet Nam a khong ngng day len nhng tieng noi ngc chieu. o chnh la
Hai cach noi ay khong giong nhau, va do o cung khac noi dung. Cach noi "hoa hp hoa giai dan toc" ra i vao nhng nam cuoi cua Viet Nam Cong Hoa, e ch mot lc lng chnh tr th ba. Lc lng chnh tr th ba nay that ra cha phai la mot phong trao quan chung thc s, ma ch la cong cu cua ca hai lc lng chnh tr chnh cua mien Nam luc o. Ngc lai, cach noi "hoa giai hoa hp dan toc" la mot cach noi co noi dung khac han, ra i trong mot hoan canh chnh tr khac han. Phong trao van ong dan chu a nguyen tai hai ngoai chu trng rang hoa giai la ieu kien tien quyet e giai gii thai o bao ong, trc khi tien en hoa hp dan toc, cham dt mot thi k bi kch cua dan toc. ay la mot th kien co tnh cach mang, ma nguon goc sau xa la t tng t bi cua ao Phat, hay t tng bac ai cua Ki-To. 8 Chung toi khong nhac en ay nhng thu oan bat chnh cua nhng ca nhan hay to chc trong nc hay hai ngoai nham triet ha "oi thu" bang hnh thc bao ong: t gay goc, lu an, en nhng bai bao co dung y nhuc ma ngi khac y kien vi mnh. ng x vi nhau bang hanh vi con o la bieu hien cua nep song thieu van hoa, ma ch co giao duc dan tr mi co the giai quyet tan goc.
7

nhng dau hieu cua s xung ot gia hai he gia tr cu va mi trong xa hoi. Mot th du: vao thap nien 70, he gia tr van hoa vo san con ang thong tr tuyet oi trong nc, mot nha l luan van hoc tai Ha Noi viet mot bai bao ngan tong ket thanh qua cua ba mi nam van hoc hien thc xa hoi chu nghia tai Viet Nam. Tac gia cho rang o cha that s la van hoc hien thc xa hoi chu nghia ung nghia, ma ch la mot nen "van hoc hien thc phai ao". Loi dung uyen t phai ao ch la mot cach noi kheo ve s so sanh kn ao gia nen van hoc nay vi th van hoc "van d tai ao" thi phong kien. That vay, van hoc g ma ch co nhng nhan vat "phai la" (nhng hnh mau ch co trong tr tng) ch khong phai la nhng nhan vat "ang la" (nhng con ngi bnh thng hang ngay cung co hanh phuc va au kho, va khi au kho th cung biet khoc). ay la mot tieng noi mi le loi n oc nem ra gia mot khung canh van hoa ang rat d ng vi cai mi. Nhng roi, "khi quan chung t thc tnh, va nhan ra rang khong the chap nhan mot cuoc song nh cu na", th xuat hien nhng c Nhuan, Quang o, Nguyen an Que va oan Viet Hoat cung nhng ngi nh Tue S va Le Manh That, roi sau o nhng Nguyen Kien Giang, Ha S Phu, Bao C... Tat ca a len tieng cach khac nhau nhng cung at lai gia tr nen tang cua he gia tr hien ton tren at nc. He gia tr van hoa ng ai bong nhien het con la nhng gia tr bat hoai. Phong trao van ong dan chu a nguyen hien nay a thu hut nhng nhan vat trong ang va ngoai ang cong san, va ang la mot nhan to quan trong e thuc ay s thanh hnh mot mui tien cong tren toan bo cuoc song van hoa dan toc. Van hoa cong san ch con la th "vat chat" cu k, ang ch i s ao thai cua lch s. S au tranh gia cai cu va cai mi nh the la mot s au tranh oi khang cua thi ai hom nay. Tai hai ngoai, s chung song cua hai he van hoa cu va mi cung ang dien ra di mot hnh thai tng t. Gia mot tnh hnh tr tre cua mot cong ong lu vong va cay ang cho s that bai nhuc nha, va bung chay mot niem thu han, cong ong ngi Viet hai ngoai vung vay trong giac m phuc quoc, buoi au ch vi mot vu kh quen thuoc: bao lc. Cong ong nhan ra rat nhanh la the gii a thay oi, bao lc ch la mot phng tien khong tng. Trong luc ay th phong trao oi mi trong nc bung len, phan anh chut y thc mong manh ve nhan to van hoa mi cua thi ai. Nhng roi s ci troi van hoa a sm xiet chat lai, phi ro ban tay cua gii lanh ao chnh tr trong viec nhao nan tam nhn va y thc cua tr thc, nghe s trong nc. S that bai cua phong trao oi mi t tng-van hoa du sao cung phan anh mot nhu cau chnh ang cua van hoa mi. Ngoai ra, no cung la mot t thao dien c ban cua s kh ngi trong nc vay. oi vi mot thanh phan cong ong hai ngoai, s hnh thanh mat tran dan chu la mot hng hanh ong mi, phu hp vi mot y thc mi ve cuoc van ong chnh tr-van hoa mi: dan chu a nguyen. S co mat cua nhng tap the nh nhom Thong Luan, Hp Lu, Tram Con, oi Thoai... chang han, la nhng tieng noi mi, noi len t mot cong ong ang chm ngap trong he gia tr cua van hoa cu. Hanh trnh van hoa mi tai hai ngoai cung chang em a g, v le tat nhien la lc lng van hoa cu phai chong pha e bao ve le ton tai cua mnh. Nhng hanh vi pha hoai va bao ong oi vi nhng ca nhan va tap the cap tien noi tren la phan ng tat nhien cua van hoa cu trong cuoc "o sc lch s" nay. Tnh cach noi bat cua cuoc oi au gia cai cu va cai mi ay la s oi au cua hai y thc: gia bao thu co chap va cap tien, gia s oai tng d vang va nhn ve tng lai. Chng c ? Hay lay mot th du rat de thay: van hoc nghe thuat. Van hoc hai ngoai giai oan t 1975 en nay phan anh kha ro hnh thai sinh hoat van hoa cua cong ong hai ngoai: hai thanh phan van hoa cu va mi cung an xen vi nhau trong cuoc tranh gianh anh hng trong quan chung. Va cung la s phan anh trung thc can can lc lng, rat nhieu phan sinh hoat ch nghia ch la mot khoanh noi dai cua van nghe Viet Nam Cong Hoa cu. Noi dung cua sinh hoat van hoc nghe thuat cung rat nhieu phan la s oai tng d vang. ieu o cat nghia hien tng "chng lai" va "chat van lng tam" cua van nghe hai ngoai, khi nhng sang tac cua mot vai tac gia cap tien trong nc (Nguyen Huy Thiep, Pham Th Hoai, Nguyen Duy...chang han) lot ra en ngoai. Y thc lam mi van hoc nghe thuat cha phai la mot y thc chu ao cua gii van nghe hai ngoai. Ch co mot so khong nhieu cac tap san va nha xuat ba n thc s nhn nhan mot thoi thuc mi, i tm nhng gia tr mi cho sinh hoat van hoa. (3) Ben canh hai hnh thai chung song khong hoa bnh gia van hoa cu va van hoa mi, cung can ghi nhan them mot hien tng th ba: s lan tranh. ay la dau hieu cua c phan hoa

thanh phan van hoa cu ma thoi. Khong muon oi au gia cu va mi, mot thanh phan cua he gia tr cu tm c mot tuyen phong ng kha an toan: lam van hoa thuan tuy, co ngi goi la "to boi quoc hoc". Phai noi ngay rang trao truyen van hoa cho the he tre la mot nhu cau thng xuyen, du la van hoa cu hay van hoa mi, du la trong nc hay ngoai nc. Trao truyen van hoa dan toc cho the he tre la trao lai tam can cc van hoa cua mot cong ong dan toc. Chuyen ang noi ay la thai o chon la cua mot thanh phan cua cong ong: thai o lan tranh viec nhan dien ban chat chnh tr cua cuoc au tranh gia hai he gia tr van hoa cu va mi. Van hoa dan toc ang phai ng au mot th thach lch s, ang can phai lot xac e i vao k nguyen van hoa mi. Vay th thai o nao la thai o chnh ang cua ngi lam van hoa ? Xay dng va to boi quoc hoc, nhng la th quoc hoc cua bon tr thc hng nguyen hay la th quoc hoc do nhng nha yeu tien bo trong suot doc dai lch s bon nghn nam gop phan to boi ? Mot y thc to boi quoc hoc khong the khong gan lien vi y thc ve nhng he gia tr cua moi thi k tien hoa cua van hoa dan toc. The he tre can c giang cho thay la tien nhan chung ta cha bao gi toa hng van hoa dan toc nh mot mam co than k. Quoc hoc a phai la nhng van hanh, nhng au tranh gia nhng he gia tr cu va mi, cap tien va thu cu moi thi k lch s. Mot v du rat nho: neu hom nay, the he tre Viet Nam c tm hieu ve he thong t tng Nho Gia th tat nhien khong the tranh viec phai tm hieu ve nhng nha nho kiet xuat nhng chang lch s khac nhau: Chu An, Nguyen Trai, Ngo Th Nham, Phan Boi Chau... Tat ca nhng nha nho tren doc dai lch s eu hoc mot sach, song va ngh theo cung mot he t tng. Vay ma sao co nha nho hng nguyen, va nha nho cap tien ? S khac biet ch la do tinh than "t duy oc lap" cua nhng s phu moi thi. Ngi tr thc ung nghia la nhng ngi co tinh than phe phan, ch khong phai la nhng ke "tan tn th" (tin ca vao sach v). Ngo Th Nham chnh la ngi nh the. Ong la mot khuon mat nha nho ln thi suy vi cua van hoa ai Viet. Con ngi ong la hien than cua nhng suy ngh ln vt thi ai, ma bon nho s s quan thien can khong the hieu c, nen a buong li xang bay. Da vao nhng trang sach nham nh nh the e cung len li cham cong phe toi mot ngi nh ong th sao goi la to boi quoc hoc c ? at cau hoi tren ay la e nhan ro mot thc trang xa hoi hien nay: khong the lam van hoa thuan tuy cach lia thai o nhan thc nhu cau tat yeu cua lch s dan toc la van hanh ve tng lai. Cho nen, neu trong ong ong Sn co linh thieng th hay dong len tieng trong thuc giuc dan toc sm hnh thanh k nguyen van hoa Viet Nam, v a nam tram nam mau va nc mat roi. Neu trong ong co khon thieng th cung can phai hieu cho rang khong bao gi lch s dan toc lai quay tr lai k nguyen Van Lang au, dau cho k nguyen ay co la thi hoang kim cua dan toc t hai ba nghn nam trc. Cung the, thi hoang kim cua van hoa ai Viet la thi k huy hoang keo dai hai tram nam. Nhng the k XXI sap ti ay lai khong phai la the k XI-XIII, ma lch s cung khong quay tr lai ngc chieu kim ong ho bao gi ! Cai con lai cua van hoa Van Lang va ai Viet that ra th van con o: to boi quoc hoc ung nghia la phai van dung gia san cu vao nhng hoan canh at nc mi, e gop phan hnh thanh nhng gia tr van hoa mi. Nhn nhan gia san van hoa to tien nh vay th mi thay thai o lan tranh s oi au gia he gia tr cu va mi la mot thai o ao tng. V thi the a dan chung ta en canh ngo oi au nh the, con ngi khong the gia v khong biet en tnh the "khan trng" o. 6 Cong ong Viet Nam hai ngoai se i ve au ? Trong tnh hnh roi nat nh hien nay, lieu cong ong nay co sam c vai tro g trong cuoc van ong van hoa mi ? Cho en nay, co t nhat la ba quan iem rat trai ngc nhau. (1) Quan iem th nhat cho rang cong ong ngi Viet hai ngoai trc kia la mot tap the o hp, khong nh hng, va nhat la thieu lanh ao. en gan ay, khi nhng lan song Viet kieu ve tham nc a quet luon ca nhng phan t chong cong "en tan rang" cung dan da lan lut hay cong khai ve tham co hng, th cong ong hai ngoai hau nh a tan ra dan. Cong ong nh the ch con la mot am ong vo danh, va s gan bo gia cac ca nhan va tap the vi nhau chu yeu la tren c s kinh te, tieu dung. Hoat ong van hoa, giao duc ? Y thc yeu nc yeu dan toc ? Kho co the hnh dung la co nhng loai hoat ong nh the hai ngoai ! Mot rng sach bao, phim anh, ia hat hai ngoai ch thu gon lai la nhng mon hang tieu thu, e ngi ta giai tr nh ngi ta thng thc mot bat ph ngon!

Noi cach khac, cong ong ngi Viet hai ngoai dng nh ang nh mot bong m sap tan loang. Cho nen nhng ai con co long vi at nc khong nen ph cong van ong ho hao oan ket vi nhng bong ma. Nhng ngi hoat ong dan chu trong nc ang can chung ta ho tr hn. (2) Quan iem th nh lai cho rang cong ong hai ngoai la mot tap hp nhng ngi con dan cua at nc van khong phu ray at me. Va cong ong hai ngoai t hai mi nam nay van ong gop phan cua no vao viec phuc hng at nc: so ngoai te khong lo hang nam ve tiep cu cho than nhan nhng cung la gian tiep giup at nc tnh lai sau nhng cn thoi thop v s quan l toi te trong nc. en nay, sau hai mi nam tch luy tai nguyen quy gia la nhan tai va vat lc, cong ong hai ngoai co the se con co nhieu ong gop phan mnh vao viec xay dng at nc trong tng lai. Chnh v vai tro rat tch cc nh the, cong ong hai ngoai xng ang co mot cho ng trong cong ong dan toc. Cong ong hai ngoai phai nhan ra sc manh tiem tang cua mnh e nghiem chnh nhan thc kha nang ong gop cho viec thuc ay cho at nc tien nhanh tren con ng dan chu va phat trien.9 (3) Con mot quan iem khac han tren, ve van e cong ong: hay tam khong nen ngh nhieu qua ve moi quan he gia cong ong hai ngoai va at nc. Moi quan he nh the phai la moi quan he hai chieu. Nhng hien nay, dng nh cha ai thc s biet ro at nc - hay cu the hn, nhng ngi trong nc- ngh g ve ngi nc ngoai. Nhng ke ra i khoi nc co hn g mot th ngon tay th sau, tham ch nhng beo bot rac ri cua dan toc... Thoi, ha y tr ve thc tai, hay lam cai g e xay dng mot cong ong ung nghia la mot tap the co nghia l, co ban sac van hoa, co u trnh o va t cach e t gii thieu chnh mnh vi cong ong the gii. Cong ong hai ngoai cho en nay cha he co mot t the nao trc mat the gii ca. Ma co phai la cong ong nay ch la tap hp nhng ke cung inh kho chuoi ca au ! Co ca nhng nha tr thc khoa bang, la nhng s gia van hoa cua dan toc cap the gii. Vay ma hnh nh hai mi nam nay, tat ca chung ta eu la nhng ke vang mat trc cong ong the gii. 10 Ba cach nhn ve cong ong tuy la khac nhau, nhng a noi len ba khia canh khac nhau cua cong ong. Chung toi tng khong con cai nhn nao triet e hn la tong hp ca ba cach nhn. Cong ong co nhng bieu hien tieu cc ( phan anh qua quan iem 1) la t nhng nguyen nhan rat cu the. Khi khac phuc c nhng yeu to o th mi mong ngh en xay dng cong ong (quan iem 3) tien len cung nhp cua cong ong dan toc va cong ong quoc te. Co le luc o mi dam mong ngh en nhng ong gop cua no oi vi at nc (quan iem 2). Vay th au la nguyen nhan cua tnh trang phan tan bat nhao cua cong ong hai ngoai ? Cho en ay, chung ta ch nhn nhng nguyen nhan t nhng xung ot van hoa cu va mi. Nhng en ay co le phai them mot nguyen nhan rat quan trong nhng hnh nh lai cha c nhan dien ay u va nghiem chnh. o la bong ma cua "hoi chng t nan" (refugee syndrome). Hoi chng t nan la tap hp nhng trieu chng tam l than kinh benh, thng goi la tnh trang cang thang than kinh keo dai . o la ket qua cua mot chuoi dai nhng thong kho ln, gay nen nhng chan ong tam l cung tot. Cn chan ong tam l nay hau nh tuyet ai bo phan dan Viet, ai cung trai qua: co the la nhng hoang mang tot o cua ngi can binh trong rng ma bom, cua ngi chnh quyen mien nam trc va sau bien co sam set 30.4.75; co the la nhng nhuc nhan va uat c au kho v che o oi x trong cac trai tu cai tao ; co the la tam trang tui nhuc, hat hui cua i song nhng ke ben le xa hoi....Mat mat ! o la net noi bat cua tam s cua nhng ngi b ay xuong "ay ia nguc". Cho en ngay phai chia xa cung at nc, ni co bao ngi than, bao nhieu k niem vang son... Khi at chan len vung at lu vong, ngi t nan cang y thc ro hn na nhng mat mat vo cung ln cua mnh, nhng mat mat khong the en bu. Cho du nhng thong kho phai chu ng que nha, roi tren ng vt bien co the qua i, nhng chan ong tam l van e vng lai nhng hoi chng tam l nang ne nhng cap o khac nhau. Tat ca nhng canh huong thng tam kia se cong pha ban nga tng ngi, co the se
Xem Nguyen Gia Kieng, " Vai suy ngh ve cong ong ngi Viet hai ngoai". Thong Luan 104 (th. 5.97), tr. 10-12. 10 Xem Nguyen Van Trung, " Ve dung tieng Viet va co quan iem Viet Nam trong viec nghien cu Viet Nam" bai a dan.
9

tr thanh nhng vet thng khong bao gi lanh c. S mat mat, mat quyen li, s b lam nhuc, lam mat pham cach... a gam nham t tin cua con ngi, e roi se bung ra khong kiem che c khi phai bo at nc ra i. Hoi chng t nan se phai dan theo thi gian, nhat la khi con ngi a tao c mot cho ng chan trong xa hoi lu vong. T tin la yeu to che giai c hoi chng t nan. Cung co the la do s ho tr tinh than cua gia nh be ban, hoac nhng phng thc ieu tr tam l (ton giao, nha thng, nghe thuat). Nhng co mot so ngi phai chu ng rat lau, tham ch khong the giai g noi hoi chng t nan. Nhng bieu hien cua tnh trang keo dai "hoi chng t nan" co the la: tam l nuoi tiec d vang, luon luon loi d vang ra anh bong lai e chay tron cai hien tai u buon, kem t hao; cung co the la th tam l hoai nghi va tam l bat man v i tat ca moi th chung quanh. Trong long nhieu ngi a nhen nhum y muon tra thu, e oi boi thng lai nhng mat mat, oa ay mnh phai chu v mot cuoc oi i. Hoi chng t nan a la nguyen nhan an giau cua nhng hanh vi bao ong cua nhng con ngi ang tm cach oi boi thng cai the gia a b tc oat, hoac noi chung la tat ca nhng mat mat to ln trong i. Nhng khon noi, ke thu pham a ay oa mnh, a lam nhuc mnh, th lai khong co mat quanh mnh. Nhng ngi than men chung quanh a tr thanh nhng nhng bao cat e cho mnh am, cho mnh day xeo. Ban be mnh hom qua bong dng cung co the b loi ra to kho. Thay the cho mot ke thu vang mat. Trong rat nhieu trng hp, ngi ban ng giau mat nay a tr thanh mot ong minh ac lc cua he gia tr van hoa cu, trong thanh tch ap pha, huy hoai cong ong. Cho nen co tnh trang nghch l la: trong cong ong hai ngoai, co nhieu ngi "chien s chong cong" noi nang viet lach rat hung hang, nhng la trong mot cn me sang keo dai. 7 Hai mi nam qua, cong ong hai ngoai khong ngng loay hoay tm mot hng i ti, lai thieu nhng con ngi giau kha nang lanh ao e lam mot cuoc phuc hng the gia cua cong ong hai ngoai. Ma khi a thieu lanh ao ngoai th cong ong nay co la cai g au trc the gii ! Khi chung ta ch la mot con so khong v ai th at nc co xem chung ta la cai g ! Trong muon nghn tap the ngi Viet cac ni, ang co nhng ca nhan va to chc am tham hoc hoi, ren luyen mnh e chuan b ong gop phan mnh cho tap the. Ngi lanh ao that s -du la ca nhan hay tap the- phai la ngi trng thanh t trong thc tien hoat ong ay va luc nay. Tap the tr thc chuyen vien cua cai Viet Nam Cong Hoa trc kia rat thieu mot tam nhn va kha nang cua mot ngi cng v lanh ao, nay lai gia nua th trong mong noi g ! Nhng ca nhan bat chung trong cac nganh chuyen mon th co the van ong gop phan khiem ton cua mnh trong cac ia hat ay. Noi cach khac, bay ong van can man lam viec. Hien nay, co mot th von rat quy ma cong ong hai ngoai a may man tiep nhan c tren ng lu vong, la c hoc song dan chu trong mot x s ton trong quyen t do cua con ngi. o la ieu kien can ban e hoc tiep nhan nhng gia tr mi trong cuoc i. Van hoa dan toc chung ta ang trai qua nhng bien ong ma co nhieu ngi a xem nh la nhng cn khung hoang ban sac dan toc. Chung ta con t do e trao truyen la van hoa cho con em, chung ta con nhng ong gop nho nhoi vao hoat ong khoa hoc u moi nganh. Va tren het, neu chung ta con trao truyen c y thc van hoa dan toc cho the he tre, chung ta se con nhieu c may gop phan tao lc ay cho van hoa dan toc sm nh hnh k nguyen "van hoa Viet Nam" sau hn nam tram nam mau va nc mat roi. Tuy vao am lc cua mnh, the he ngi Viet ang chuan b on chao the k XXI co the se c vinh hanh gop phan mnh vao viec phuc hng van hoa mi cho dan toc k nguyen "van hoa Viet Nam" theo cung mot nhp vi viec xay dung c s van hoa mi, van hoa cua k nguyen a nguyen cua cong ong the gii - mot the k Anh Sang mi chang ? Cong ong ngi Viet hai ngoai cung the thoi. Tuy am lc cua mnh ma cong ong nay se ch la mot oc ao lac long, mot ngon tay th sau cua cong ong dan toc, hay se la mot thanh Giong tre n hanh trnh xay dng he gia tr van hoa mi cho dan toc. e khoi ho then vi cai "bon nghn nam van hien".
tap san Hp Lu 38 (12.97-1.98)

oan Xuan Kien