CH QUC NG QUA NHNG BIN DU

on Xun Kin 1.

Ch vit ra i rt mun mng so vi ting ni ca mt dn tc. Con

ngi truyn thng vi nhau bng ting ni t khi h kt tp vi nhau thnh nhng tp on chung sng. Nhng ch l t khi mt th ting ni c s dng tht thun thc, sn sinh ra nhu cu ghi li nhng tng li ni ca mnh, khi y ch vit mi tht s ra i. Tht ra, kh c th ni l ch vit ra i nht thnh bt bin nh chng ta thy ngy nay. Lch s ch vit tri qua bao phen bin i, t hnh thc tht nt dy nh cghi nhn trong mt cu Kinh Dch: Thng c kt thng nhi tr n su chui v s c mu sc khc nhau nh ngi da Iroquois, u l nhng hnh thc k hiu ghi li tng ngi xa mun truyn t cho nhau, hoc n gin l ghi du li cho nh. Nhng hnh thc u l nhng dng m u do con ngi m mm m c c. Nhng hnh thc ch vit bng vt nh va ni trn l nhng g s khai nht ca ch vit (hnh 1). Tin ln mt bc na l hnh thc ch vit bng hnh v m ta cn c th thy trong cc vn bn c trn ca ngi c Ai cp t hn 4000 nm trc, hoc l nhng v trn vt bng t nung ca ngi Sumer cng khong thi k hn 3000 nm trc (hnh 2).

Hnh 1: ch vit kt bng dy thng ca ngi Chm (trong khu vc vn ho ng sn) [1]

Hnh 2: Ch vit bng hnh v ca ngi Ai Cp c Hnh thc ch vit biu nh cn thy mt s ch Hn n gin ban u vch trn cc mai ra c th gi l mt bc tin ca lch s ch vit (hnh 3).

tng

sn

Hnh 3: ch hn s khai tm thy trn mai ra

Hnh thc pht trin cao nht ca ch vit l hnh thc ghi m m du vt bui ban u b ch vit ca ngi Phoenician (hnh 4).

Hnh 4: mt vi ch ci ca ngi Phoenician (th k 11 tcn) Ch vit ra i gp phn rt ln vo vic pht trin ngn ng con ngi, to ra mt bc nhy vt quan trng: ghi li ting ni lu gi hoc truyn t trong khng gian rng hn tm hn ca ting ni. Nhng gia ting ni v ch vit,khng bao gi c th tch la hoc th tiu mt yu t no: khng th c ch vit nu khng tn ti mt ting ni trc . Tng quan gia ting ni v ch vit nh vy l tng quan trc-sau. V ch vit ch c th xem l nhng k hiu nh bao nhiu h thng k hiu khc do con ngi ch tc biu t nh mtth ni dung no . CH VIT CA NGI VIT 2. Ch vit ca ngi Vit ra i t bao gi l mt cu hi cha d dng c c cu tr li r rng. Ch bit rng, trn cc vt bng v bng ng ca thi k vn minh ng Sn ca dn tc Lc Vit, c nhng du hiu cho php ta t gi thuyt v dng ch vit c xa ca dn tc trc khi b bn xm lc nh Hn th tiu trong mu ng ho dn tc Lc Vit. H thng ch vit ca ngi Vit nay qua nhiu phen thay i do nhng y a ca lch s. Khi b Hn tc thng tr hn nghn nm, ngi Vit tri qua mt cuc giao lu vn ho ln, m mt trong s nhng thnh tu vn ho mi chnh l b ch vit mi c hnh thnh: ch nm. Ch nm l mt th hin ch sng cn ca tinh thn dn tc v mt ngn ng vn t; dng chnh nhng nt vit ca ch Hn ghi li ting ni ca

dn tc, nh nho i Vit dng dc ni ln ch ca ging ni, quyt p bng nhng nghit ng ca s phn n l vn ln c lp. Nhng tm bia c xa t i cc vua nh L cn cho thy nhng tn gi cc lng xm hoc tn ngi rt nm na, khng th khng c nhu cu ghi li bng mt kiu ch vit ring trong khi m ch vit xa c tiu trm sau hn nghn nm ngoi thuc. n khi ngi Php sang xm chim nc ta, vic lm u tin ca nh nc thuc a l hu b v th ca h thng gio dc bng ch hn, thay th bng "ch quc ng", mt h thng ch vit mn ca b ch ci ting Latin. "Ch quc ng" cng nh "ch nm" trc , ch l nhng h thng ch vit vay mn ca k mnh lm thnh cng c vn ho dn tc ca mt thi k m thc c lp t ch b tri cht. D l mn nt vit ca ch Hn hay ca b ch ci Latin, cc h thng ch vit ca ta u c mt im ging nhau l: Ch Nm hay Ch Quc Ng u l h thng ch vit ghi m, tc l dng ch vit mc pht trin cao nht trong lch s ch vit loi ngi. Nguyn tc ca loi ch vit k m l mi m mt k hiu, ni sao vit vy. Ting Vit thi Nguyn Tri c nhng ph m i m hin nay mt s dn tc thuc chng Nam c ng trn ty nguyn hy cn ni, nh bl, tl, kl, th ch nm cng ghi li trung thc nhng m :

Cng th, khi Ch Quc Ng c cc nh truyn o son ra vo u th k XVII, ting Vit cn mt s cch pht m m nay khng cn na, nh trng hp ch " " trong T in Vit-B-La ca A. de Rhodes (1651),

c na nh [b] na nh [v]. Mt trng hp khc: s khc bit gia hai m [gi] v [d] c xc nh r rng v khi vit mt t nh gin d chng hn, khng th tu tin nh mt s ngi by gi, d rng ngy nay ngi Bc ni hai ting cng c m / z /, khi vit ra ch th u l [d] tht y. CH QUC NG Tn gi h thng ch vit ting Vit hin nay l do cc nh truyn gio phng ty t ra t th k XVII. "Ch quc ng" ngha en l "ch vit ca ting ni nc ta". Cch gi ny khng chnh xc, v nh ni, ch nm cng l th ch ghi ting ni nc ta, c u ch ring h thng ch vit Latin? Chng qua ch l th thut vn ng qun chng ca cc v tha sai nhm trit h uy tn cng nh a v ca ch hn, ch nm lc by gi (th k XVII). Ch Quc Ng c ch tc t nm no, n nay vn cha r. Ch bit rng, nm 1593 c mt gio s Portugal l Diego Aduarte n t Qung nam v y ba nm. Nm 1615, mt gio s ngi l Busomi n ca Hn (Qung nam) ging o mi n nm 1639. Rt nhiu ti liu vit tay hin cn lu tr trong cc th vin gio hi Thin Cha Portugal, Php, v Vatican. Nhng mng ti liu tm c cho n nay bc u cho thy l Ch Quc Ng manh nha t nhng nm u th k XVII, qua mt vi ting Vit xut hin ri rc trong cc bn tng trnh hng nm ca ca Tnh Dng Tn Nht Bn do mt linh mc Portugal tn l Joo Rioz son vo khong nm 1621. Ting Vit c ghi trong nhng vn kin ting B ny u khng c du ging v cch ghi m ch tng i: Annam (An nam), Sinoa (X Ho/Hu), Unsai (ng si), Cacham (C chm), Ungue (ng ngh), Ontr (ng trm) [2]

Cng khong thi gian ny, mt v tha sai tr tui ngi Portugal l Francsisco de Pina n ging o Hi An nm 1623. Ti y, v gio s ny hc ting Vit, v chng bao lu l c th ging o bng ting Vit. V tha sai dng Tn ny m u cho thi k kin ton li vit ting Vit bng ch ci Latin. Vo u nm 1625 th gio s Alexandre de Rhodes n Hi An ging o. V tha sai dng Tn ngi Php ny cng v gio s khc l Christoforo Borri n t Vit nm 1618 trc u l nhng hc gi, nht l A. de Rhodes, chm ch hc ting Vit trong vng my thng l ging o cho ngi trong x bng ting ca h c vic son sch truyn o. Rng r hn 30 nm lin, ch Quc ng c hon chnh dn, qua nhng cng phu ca nhng nh truyn gio Portugal nh c Pina. n khi A. de Rhodes xut bn cun t in Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum (Rome, 1651) th ch quc ng c dng hon chnh, nh n tp i thnh nhng thnh cng trc ca nhng gio s thuc nhiu gio on, nhiu gc gc khc nhau: c ngi , c ngi B o Nha, Ty Ban Nha, c ngi Php. Mi ngi s da theo bn sc ting ni ca h m ghi m ting Vit. Nhng u im v khuyt im ca ch quc ng l tu im ny. y l iu cn xt n mi khi chng ta mun c kin, hoc l ph bnh mt kiu ghi m no m ta cho l khc thng. Ch vit l nhng bnh ng ting ni, vy th gi tr ca nhng ci bnh l ch n c chuyn tr c ting ni mt cch r rng chnh xc hay khng.
[3]

y l nhng yu t con

ngi v hon cnh cn cho s ra i mt h thng ch vit tin li cho

Hnh 5: mt trang t in Vit-B-La ca A. de Rhodes (1651) Mt quyn lch s Vit nam do thy ging Bento Thin son bng ch quc ng nm 1659 chng t s trng thnh vt bc ca h thng ch vit Latin trong vic ghi m ting Vit. Ch vit trit theo qui tc ghi m, ngha l ni sao vit vy, mi k hiu ch mt m thanh. Cch vit ch quc ng ca Bento Thin cng theo phng php trong t in A.de Rhodes, ngha l theo phng php ghi m ca Portugal khi vit "ng" thnh / /; phin m kiu khi vit "gi", "qu"; phin m kiu Php khi vit "k" trc nguyn m "e,,i", v "c" trc cc nguyn m khc l mt u im nu nhn v v a din ca ch quc ng v mt cu to. Ngy nay, c li sch ca A.de Rhodes i chiu vi nhng sch ra i sau ny,s nhn thy nhng thay i v cch vit ca ch quc ng. Mt th d: t in A. de Rhodes (1651) c hai t ghi nh sau: bli (tri), tlo (trng); n t in Dictionarium Anamitico Latinum do Pigneau de Bhaine son (1773) khng thy nhng m i "bl" v "tl" na, cng

khng cn ph m cui "". Hai t ny vit nh chng ta ngy nay, ngha l tri v trng. Cc t in v sau ny, tnh t Dictionarium Anamitico Latinum ca Taberd (Serampore, 1838) kin ton thm nhng hnh thc vit cho ch quc ng. Mc d ch quc ng dn dn n nh v cch vit, vn c nhng thay i nh nht, c khi thc, c khi v tnh. Ch quc ng khng bao gi nht thnh bt bin c.

Hnh 6: mt trang t v Dictionarium Abamitico Latinum ca Pigneau de Bhaine (1773) TRN NG TRNG THNH n u th k XX, mt hc gi Php khi nhc li cng trnh ca A. de. Rhodes, khng tic li ca tng: Quyn t v y vn l nn tng cho cc cng trnh sau ny m ch thng l b tc cho n, cng c khi lm hng n. Nhng ngi bit i tm nhng hiu bit tinh tng v ng m hc

sch, cng l s ti tnh ca cch phn chuyn ting Vit m n nay c th thch mi s cng kch. [4]. Li tn tng qu l n mc tt nh. Nhng ri cng chnh mt hc gi ca Vin Bc c y, trong mt bi kho cu v ting Mng Sn ty, nhn tin nhn nh v t in A.de. Rhodes nh sau: Phng php y (de Rhodes) thc th cha nhiu ci bt thng m trong mt cuc nghin cu ngn ng nh th ny s c nguy hi l lm sai lc kt qu nghin cu m thi. V vy chng ti phi loi bt nhng ci bt thng v k qui lm cho n hp l. [5] Qu l th, t khi ra i n nay, ch Quc ng lun lun c tu chnh. B mt ca ch vit t t in de Rhodes (th k XVII) n t in ca Pigneau de Behaine (th k XVIII) khc bit l chng no. Nhng khc bit ny c th bt ngun t chnh ting ni thay i (nh l hin tng ng ho / / vo / b / v / v / sau th k XVII; v vy khng thy c cc t in sau De Rhodes); nhng cng c nhng trng hp do s sa i, khin cho ch vit mi ngy thm thay i. V chng, chng c hin nhin l cho n nay, c t ra l nm by lt h ho ci cch ch quc ng. ngh sa i ch quc ng nm 1902 Hi ngh Nghin Cu Vin ng 1902 ti H ni c mt U ban Ci Cch Ch Quc Ng do ng Chon ng u. Phc trnh ca U ban c kt nhng kin tho lun trong ba ngy 6/12 -8/12 cho ta bit i cng nhng ngh sa i nh sau: (1) Phi trit tn trng nguyn tc: mi ch mt gi tr k m thi. V vy, hoc phi b ch g trong gang hay trong gi bi l rng hai ch ci u pht m khc nhau; cng th, c v k phi cng mt cch vit ch ci m u;

(2) V cc m chnh (nguyn m), h thng hin nay l tha ng, tr du m trn c gi tri khc hn trong v , nn ngh thay ch bng a (c ru bn cnh) th hn. U ban cng ngh rng phi b hn thi quen m vi tc gi vn c, tri vi phng php ca de Rhodes, l thay y vo i trong vi trng hp (k, l, m) m khng c mt l do no chng minh cho c (3) V cc m ph, U ban ngh thay mt s ch ci sau y: c thay cho ch. (Ch h dng cho nhng trng hp cc m th, nh th, kh). Nht lot thay k vo ch ca c. Ch d (b gch ngang) thay cho ch . m /d/ hin nay s thay bng ch "z". Ch "g" khng mt tnh cch m hng d l trc nguyn m e, , i, vy th khng th thm "h" trong nhng trng hp ny. Thay ch "gi" bng "j". Ch "q" khng khc g "k", vy phi b v thay bng "k". [6] Mc d c chun y sau nhiu tranh lun gay gt gia hai phe chng i nhau, bn ngh sa i ca U ban giao cho Vin Vin ng Bc C tip tc nghin cu v thc hin trn cc trang in ca vin. Trong khi th cng chng v nh trng vn khng h bit g v nhng ngh thay i kia. D n ci t nm 1906 n nm 1906, vn ci cch li c t ra hi ngh ca Hi ng Ci Lng Hc Chnh do ng Nordemann lm ch tch. Bn ngh ca Hi ng ln ny b cng lun kch kch lit v nhiu l do bn ngoi hc thut. Th l d n ci t 1906 vnh vin b chn vi. Linh mc Cadire c nhc li chuyn ny nh sau: Xt v mt khoa hc cng nh v mt thc hnh v s phm, d n ny tht l mt cuc thoi b. [7]

"Quc ng mi" ca nguyn Vn Vnh (1928) Trn bo Trung Bc Tn Vn, khong cui nm 1928 nh vn v cng l nh bo ni ting thi by gi, ng Nguyn Vn Vnh, tung ra li in ch quc ng mi, gi l Qucj Ngw Moeij. Vic xng kiu ch mi ny khng nhm mc ch ngn ng nh nhng ln trc, m ch c tnh v thc t lm n ca mt ng nh bo. Chng l: ng ch bo mun ci cch cng vic in bo ca mnh bng mt dn my in kiu tn k nhng li khng c nhng con ch Vit. Th l i su du gong bng con ch ci, thay nhng ch ci ring ca h thng ch vit ang dng nhng khng c trong b ch ca ty ( nh l , , ) bng mt con ch no tu tin ch khng da trn s chnh xc v ng m. D nh ca Nguyn Vn Vnh khng thnh, ch v ng ch ngh n ring t ch khng da vo chnh h thng ch quc ng nhn t kha cnh hc thut. Theo chn ng, sau ny cn c mt s ngi khc, li mun sa i ch Quc Ng theo ring v thch ring ca h. l trng hp Vi Huyn c ( vi cng trnh Vit t), Phm Xun Thi (qua cng trnh Vit Ng Ci Cch). Nhng cng trnh ni trn u mua vui chc lt cho gii hc thut, ri tan vo lng qun mt cch khng thng tic. "Ch v vn Vit khoa hc" ca Nguyn Bt Tu (1949) L mt ngi nghin cu ng m hc ting Vit, Nguyn Bt Tuy l mt tc gi c nhiu cng hin v mt ny. Nm 1949, ng vit sch Ch v Vn Vit Khoa Hc, ni dung l trnh by nhng g ng tm ti c v mt m v hc ting Vit, ri qua a ra mt bn ngh sa i cch vit ch quc ng m ng cho rng hp l v khoa hc. Nguyn tc chung ca quan im Nguyn Bt Tu l da trn nguyn tc m v hc ghi m ting Vit. ng phn tch h thng n v m thanh

ting Vit v cc li t hp m thanh ca n. Kt qu l tc gi pht hin h thng cc m v c nhiu nt khc vi nhng g xa nay c yn tr l ng n, nay cn phi sa li. T s phi dn n mt mt vic chnh yu ca sch l a ra mt bn ngh thay i cch vit ch quc ng theo ng l chnh xc theo nguyn tc ng m hc (hnh 5). Nhng v th m nhng ngh ca ng Nguyn chnh xc qu, hon ho qu nn khng c th thc hin c trn thc t c, v ch vit khng phi l nhng k hiu ng m theo kiu mt bn phin m quc t.

Hnh 7: mt on vit ch quc ng theo Nguyn Bt Tu (1949) on th trn chnh l: "Ch lm trai dm nghn da nga, Gieo Thi sn nh ta hng mao. Gi nh eo bc chin bo, Tht roi cu V o o gi thu." Bn ngh ca Nguyn Bt Tu rt trit , v hon ton da trn nguyn tc ghi m, li da trn mt s pht kin quan trng v mi m. l nguyn nhn ti sao cho n nay cng chng v cc chnh quyn tip nhau Vit Nam khng tha nhn n. Li na tc gi l ngi nhit tnh i vi ting m , nhit tnh n mc qu khch, th hin li ch tc nhng thut ng mi. Nhng vt ln trn nhng quan im ny, quan im ca Nguyn Bt Tu c rt nhiu gi tr tham kho cho mt cng trnh nghin cu ng m ting Vit.

Hi ngh thng nht ngn ng (1956) i Hi Vn Ho Ton Quc ti Si Gn nm 1956 c mt U Ban Ngn Ng, cng kin ngh mt chng trnh sa i mt s cch vit v ch Quc ng. C nhiu nh chuyn mn v ngn ng tham gia son tho d n. Nhng ri cng khng c g thay i sut bao nhiu nm tri. Chng trnh gio dc ting Vit min Nam vn ch nhc nh sung vi cu rng chnh t cn da theo Vit Nam T in do Hi Khai Tr Tin c son (1931). Ni dung ca n ci t ch quc ng cng ch xoay quanh nhng nt cn bn c khi xng t bn ngh ca U Ban Ci Cch nm 1902. Nhng s d n ca U Ban Ngn Ng ln ny vn ri vo lng qun l v thiu k hoch phi hp gia gii vn ho v nh trng. Tt c mi sa i ch c th thc hin c l qua bo ch v trng hc. Nhng cc nh vn ha lc by gi khng t tin lm vo chng trnh ci t ca h, cho nn v ra trn giy t t an i lng tm. Hi ngh ci tin ch quc ng (1959) Ti H Ni, mt hi ngh ci tin ch Quc ng c t chc nm 1959 vi d nh l y mnh vic ci tin ch quc ng cho thm ph hp vi thc trng ting ni ca chng ta hin nay, ng thi sa li nhng ch khng chnh xc trong li ghi m hin hnh. Tht ra, trong Cng Vn Ho (1943), ng Cng Sn ng Dng cng ra mc tiu ci cch ch quc ng v xem l mt vic phi lm, Mt nhim v cn kp. Cc nh khoa hc ngn ng min Bc lc by gi cng chia s vi U Ban 1902 v nhng ci t c ngha. Nhng ri, cng nh Hi ngh 1956 Si

Gn, mi bn ci si ni cng li ng yn trn giy t, v cho rng tnh hnh cha thun tin, nn nhim v ci tin ch quc ng phi gc li. Nh ni trn, ni dung ca nhng kt lun Hi ngh 1959 cng khng i xa hn nhng ngh ca U Ban 1902, ngha l cng da trn c s ng m hc th hin nguyn tc ni sao vit vy hay l "mi m c ghi bng mt k hiu". U ban in ch vn t (1973) Bc vo nhng nm 1970, ti Si Gn c mt c quan tn lHi ng Vn Ho Gio Dc c t chc ra lm cng vic vch hng v c vn cho hot ng khoa hc ca B Vn Ho Gio Dc lc by gi. Mc tiu nhm n xem ra kh to tt. V a ht ngn ng, mt U Ban in Ch Vn T c ra i lm cng vic b b d t bao nhiu nm: ci tin ch quc ng. Tht ra, u ban c nhim v c th lc by gi l in ch danh t khoa hc m thnh tch ni bt l s ra i mt Ni San Danh T Chuyn Mn nhm ph bin nhng cng trnh son tho danh t cc khoa hc chuyn ngnh. Tiu ban Chnh T cng bn ci v nhng nguyn tc chnh t v sa i cch vit. nh hng ca U ban ny cha c g ng k trong cng chng, v thi gian lm vic qu ngn ngi, li ch quanh qun gia mt nhm nh cc v chuyn mn. Sau 1975 Nhng d ton ci t trc kia hai min Nam, Bc u khng c yu t thun li v mt cng chng. Sau 1975, vai tr chun ho ting Vit, gi gn s trong sng ca ting Vit c t ra ton din. Mt hi ngh ln bn v vn "chun ho" ting Vit lin tip c triu tp trong nhng nm 1979. Theo lm vic , mt s t in, ch yu l song ng, ra i. c c mt cng trnh T in ting Vit do Vin Ngn ng ch bin.

Ting Vit trong hon cnh thun li nhiu mt nh th tt yu l phi pht trin, v hi nhng yu t cn thit cho mt cuc vn ng x hi: t chc ch o, cng chng, cc c quan chc nng trong x hi. Thnh hay bi gi y l tu thuc m lc ca chnh nhng con ngi. hi ngoi, cha th c nhng iu kin thun li nh th. Nhng nhng nhu cu ca tp th ngi Vit hi ngoi v mt ngn ng li i hi s quan tm ng mc ca mi ngi cng vic duy tr ngn ng v vn ho dn tc c nhng nn mng n nh v vng chc. Th m, khng c c nhng t chc chuyn mn c th gp phn vo cng vic ln lao ny. y l mt th thch ln cho mi ngi. CH QUC NG NGY NAY Nhn li chng ng di t Hi ngh Nghin cu Vin ng (1902) tr i c th thy nhng d n ci cch ch quc ng l mt mi quan tm ca gii hc thut i vi nhng u khuyt im ca h thng "ch quc ng". Tr mt vi nh tr thc ty u th k, khng ai nghi ng g v nhng u im ca h thng ch vit k m da theo bng ch ci Latin ny. Nhng ni th khng phi l h thng ch vit ny hon ho, m v n c to ra t nhiu ngun tri thc bn ng khc nhau nn ch quc ng c mt s khuyt im t thn cn phi khc phc c nht qun. Nhng cuc vn ng gi l "ci cch" ch quc ng t 1902 tht ra l ch gip n nht qun vi n, ch khng phi l tm mt iu g mi l i vi chnh n. Tic thay, cho n nay vic bn ci ch l gia cc nh tr thc chuyn mn m thi. Khng thy mt c gng no t pha nh nc v cng chng, nht l gia nh trng v h thng truyn thng. Mt th d in hnh: cc tp Chng Trnh Gio Dc (mt vn kin hng dn vic dy v hc ti nh trng ph thng) hng nm u nhn mnh l chnh t cn da theo Vit Nam T in ca Khai Tr Tin c v Vit Ng Chnh T T V ca L

Ngc Tr. Nhng trn thc t chng c thy gio no p dng nguyn tc chnh t theo hai t in ni trn, v thc tnh l hai b t in trn khng cng theo mt nguyn tc chnh t, nn d c mun theo th cng chng bit theo ai. Nh nc th tc trch nh th, bo sao nh trng v x hi c lm ng! Ngy nay, nhu cu v lu v di ca cng ng ngi Vit l lm sao duy tr ngn ng v vn ha dn tc. T t ra cng vic dy v hc ting m bn cnh nhng cng vic khc. Dy nhng g v dy ra sao, l nhng cu hi m mi thy gio v mi bc cha m thng vn phi t ra t soi ng cho vic mnh lm; v n nay hu nh cha c nhiu cng trnh u t suy ngh cho ci cng vic nng nhc ny. Ch gii hn trong phm vi rt nh hp thi, l vn dy ch quc ng, cng c nhiu vic phi bn. Chng hn, khi c gio dy tr rng c l / /. Nhng khi c ghp vn vi n /n/, c c l / n n/, chu b s ngn ng, v khng hiu sao khng thy du sc / / na. N c inh ninh l / n n / ch. Trc gic ca c gio v ca chu b u khng sai, ch c quy c ca k hiu y khng chnh xc. V d khc na: cc chu c dy ng c l /ng/ nn c yn tr l ng ngip ng chnh t, nh ngc ng vy thi, v cng c m /ng/ u ting Nhng ci yn tr nh vy u c trong mi a tr con trong mi ngi Vit mi th h. Chng ta u c li! Chng ta ch b h thng ch vit v phng php dy hc khng chun xc lm chng ta m thi, m nguyn do ch l v s bt nht trong nguyn tc m chnh nhng ngi sng ch ra ch quc ng t nh t my trm nm trc: dng ch ci Latin ghi cc m theo nguyn tc mi m mt k hiu. Nhng vng vu nh th s d thng qua nu ta vn cn hng ngy ht th ngn ng ca mnh qu nh. Nhng i vi tr con ang tng ngy b li

ko xa khi cng ng ngn ng dn tc, nhng vng vu nh vy s ni ln rt r, c th n mc gy thnh n tng khng hay ho g cho ting ni v ngn ng dn tc. Trong tr tr lun lun c khuynh hng i chiu ngn ng khi ni v vit ting m , v chng c mt khun mu ngn ng khc, khun mu ngn ng n-u cng dng h thng ch ci Latin. Tt c nhng yu t tm l v x hi ngn ng hc ni n trn u tc ng vo vic hc ting m ca tr Vit song ng trong cng ng hi ngoi hin nay v mai sau. Nhim v ca chng ta l lm gim nh nhng th hnh l nng n khng cn thit cho vic dy v hc ting Vit ngoi nc. T , t ra vic nhn tr li nhng g chng ta ang c: hin tnh ch quc ng. Ch quc ng hin nay gm c 29 ch ci mn t h thng ch ci Latin c thay i cht t ph hp vi nt v ring ca ting Vit; trong 17 ch ci dng ghi ph m, 12 ch ci ghi nguyn m. Ngoi ra cn c 5 du ghi su ging cao thp ca mi ting. So vi h thng ch nm vn cng theo nguyn tc k m m ta mn nt vit ca ch hn, phi nhn rng ch quc ng n gin v tin li hn nhiu lm, v cng l mt h thng c to lp rt c khoa hc so vi tnh trng khoa ng hc th k XVII XIX. Tuy nhin, iu khng c ngha l ch quc ng rt hon ho, bt kh xm phm. S thay i ca b mt ch quc ng trong vng mt th k t khi t in De Rhodes ra i cho n khi Pigneau de Bhaine son t in ca ng chng t rng cc nh hot ng ngn ng khng qu bo th hoc hnh tin n mc liu lnh c chp. Hung chi, ba trm nm qua, nhiu tin b v mt hc hi song song vi s i thay t nhin ca ting Vit, khin cho nhng nim tin c nay tr nn ng nghi ng, cn phi dnh nhiu cng sc ca nhiu gii c thin ch.

Trong tnh trng hin nay ca ch quc ng, hay ni ng hn, hin trng ca ch quc ng trong vng mt trm nm tr li y tnh t thi im nhng b t in Taberd (1838), Legrand de la Liraye (1877), Hinh Tnh Ca (1895-6), Gnibrel (1898), Bonet (1899) xut bn, c th thy nhiu vn cn t ra tho lun. Chng ti tm quy v hai nhm vn : 1. Nhng s thay i t nhin qua thi gian khin cho ch vit khng cn ghi ng ni dung m thanh ting ni; 2. Nhng hin tng i lc ra ngoi nguyn tc mi k hiu chuyn ch mt n v m thanh ca ngn ng. Ch quc ng qua dng thi gian Cun t in ca de Rhodes c mt phn bin son v ng php ting Vit, c ta l Linguae Annamiticae seu Tunchinensis Brevis Declaratio (Bo co vn tt v ting An nam hay ting ng ngoi), chnh l mt tp ng php Vit nam vo thi k ny. Chng I: Ch v vn gm trong ting ny c on ni v ch D nh sau: D pht m v c gi tr y nh D Latin, nhng vi mt vi khc bit, nht l trong nhng t m D c E i theo gn nh dnh lin, li khng pht m r, th d de, pellis (da); cn khi khng c E dnh gia, th n hon ton c nh D ca chng ta, th d D (nh) [8] So snh vi on ni v ch GI, ta thy ng ch dn cch c GI tng t nh li c gi ting . Kiu ni phn bit /d/ v /gi/ ny dn dn bin mt, m c khuynh hng ng ho c hai thnh / z / ting bc, v / j / ting trung, nam. Nhng ch vit vn khng thay i theo. Hnh thc vit gi v d hin nay vn l theo mu mc ca th k XVII. Nu khng da vo lch s pht m nh th, kh c th hiu ti sao li vit gin d m khng th vit dn d c.

Hin tng ch PH cng ng ch . T in A. de Rhodes cho rng: Thc ra ting x ny khng bao gi c P ng u cc ch nh ni phn nghin cu ch F. Ch c PH, c ging nh phi ca Hi lp.
[9]

Ngc ln on ni v ch F, ta thy ch dn nh sau: F- hay ng hn, PH v khi c n, khng tch hai mi nh khi c F ca ta. Khi pht m ch ny, mi c ng rt nh v hi rt cng ch qua loa. [10] Maspro ct ngha r thm rng ph l mt m mi hn l m mi rng nh ngy nay. m ny thay i t bao gi khng r, nhng m /h/ trong t hp /ph/ ngy nay khng cn bt hi nh ngy xa; thng hoc ch cn mt vi ni hoc mt vi c nhn ni ging c m thi.
[11]

Ni cch

khc,ngy nay, m PH pht m nh m F ca ngi phng ty, ch khng bt hi khi m hai mi nh ngy xa A. de Rhodes ghi nhn. Tng cng cn ni thm l de Rhodes v cc v ch tc ch quc ng c dng thm ch h trong cc trng hp th, kh, ph l ch tnh cch bt hi th ca nhng m ny; cho n nay, tnh cch ny mt i ph, v gim nh kh. Trn y l nhng s kin nht ra c t chnh ni thn ting Vit so snh vi ch vit theo h thng ch ci Latin. Nhng i thay ny l t nhin thi. Cng chng phi v ting ni i thay l ch vit cng phi sa i theo ngay. D sao, thi quen ca tp th ngi s dng ngn ng vn mnh hn mun ca thiu s nh khoa hc. Quy lut ca ngn ng l: tp qun ca m ng quyt nh s tn ti ca mt hin tng ngn ng. Cho nn, cc hin tng i thay qua thi gian c cp y ch c ngha ni ln tnh cch ng ca ting ni qua thi gian, ch ngn ng lun lun khng h nht thnh bt bin.

Nhng hin tng lc ra ngoi nguyn tc m v hc B ch ci Latin dng ghi m ting Vit tt nhin l cng theo nguyn tc chung ca mt h thng ch vit ghi m: mi ch ci l mt k hiu ghi li mt m thanh. Th nhng trong ch quc ng ca chng ta, khng phi lc no cng c s trng kht gia ch ci v ni dung cc m thanh. V y chnh l nguyn do lm ny ra cc sng kin ci t ch quc ng mt cch c thc do cc nh ngn ng xng. Trc ht l hin tng c, k, qu. T in de Rhodes c ghi ch rng: Ch C ch v tr u cc ting c nguyn m A, , , U, ; cn trc cc nguyn m v I chng ta dng K hoc S. (sic). on ni v m K, tc gi vit: K ch ng vi nguyn m v I, chng hn: k, k [12] Ti sao li c hin tng ? Khng phi ting Vit c m /k/ khc nhau trc hai loi nguyn m ny, m chnh l cc nh ch tc ch quc ng em dng thng l chnh t ca Php t vo ting Vit. Nhng m / k/ trong ting Php li khng c chm mi trc nguyn m, cho nn phi mn QU trong ting Latin v c y nh trong ting Latin vy. y l mt thi quen ca mt s gio s phng ty t ln ting Vit m khng c l do tho ng no c. Mc d vy, thy c gio ting Vit vn c phi gi l quy tc nhc nh cho hc sinh vit ng nguyn tc. Trng hp g (h), ng (h), cng l mt l ngoi. Hin tng thm h trc cc nguyn m E, , I, l nh hng ca li chnh t Latin ch khng c l do t ni thn ting Vit. m /h/ trong trng hp ny khng c c s vng chc nh kh, ph, th. Hin tng GI c nhc nh trn y cng l mt trng hp i lc ra ngoi nguyn tc m v hc na. GI l cch chnh t ca ting , mn

ch mt m tc xt vo thi de Rhodes. GI, nh vy, ch l mt k hiu ch mt m u, kt hp vi mt nguyn m no mi thnh mt ting: gi-, gi-, gi-, gi-t. Th nhng khi ghp vi nguyn m i, GI li mt I: g (i) I > gi. y l s vi phm nguyn tc m v hc, v g(i) gi y ng ho vi mt m khc l g/ g(h) nhng li c khc hon ton. Cng theo qui c m v hc, tt c cc nguyn m u c pht m bc thang m ngang: a, i, o, u u c l /a/, /i/, /o/, /u/. Nhng khi c n nhng nguyn m ngn ca a v , ngi ta pht m thnh mt m c bc thang m rt cao, bc du sc / /. S ln ln nh ny dn n mt nhm ln ln khc: lm m s i xng gia nguyn m di v nguyn m ngn ting Vit. Ni cch khc, v a khng phi l hai m khc nhau m ch l mt m di v mt m ngn m thi, tng t nh cp v vy. C nhn ra s i lp ny mi ct ngha thu o ti sao c mt s phn b ng u gia chng khi kt hp vi cc m cui y,u,ch, nh. Theo cch vit hin nay th ta ngh nhng nguyn m trong ay, au, ach, anh l nhng nguyn m di, nhng thc ra chnh l nhng m a ngn, cn nhng m a di thng phn b kt hp vi nhng m cui trn di dng vit sau: ai, ao, ac, ang. Trong cch vit ch quc ng hin nay, c hin tng bt nht khi vit i v y. De Rhodes ghi ch nh sau v cch vit hai ch ny thi ng: Ting x ny ch dng ch I lm nguyn m, v ch I ph m c thay bng ch G (sic). Mun trnh ln ln, ta dng I gia hay cui ting: bit, b. Cng cn ch l ta dng m Y cui ting khi no c nguyn m kp (sic) cn phi c tch bit: y (y), nhng phi dng I khi no nguyn m kp khng c tch ri, v d ch Ai. trnh dng nhiu du hiu trn mt ch, ta khng nh hai du chm trn ch I. Ch cn nh vi nhau mt ln rng vit Y sau mt nguyn m khng phi c thm mt vn tch bit m ch c phn bit vn nh trong cy v cai. Ta cng dng Y trc

mt s nguyn m nhng cng khng xem l ph m bao gi, chng hn eo (tc l yu), a, (tc l a). [13] Nguyn tc ny c p dng cht ch trong bn tho ca Bento Thin (1659) cho n t in ca Hi Khai Tr Tin c (1931). Nhng n ngy nay th sch bo ting Vit c nhiu kiu vit bt nht v ch I v Y. Dng nh ngi vit ch theo trc cm hoc theo thi quen (c th ng m cng c th sai), nn ch c hin tng tn ngi l S c vit thnh S hoc ngc li, t (nn) li cng c th vit thnh t (nn) Da theo Hn Vit T in ca o Duy Anh, chng ti nhn thy c th ta c nhng trng hp sau y vit ln ln I thnh Y sau h, k, l, m, qu, t. Nu bo rng phi vit ting hn vit theo cch khc, e l khng chnh ng, v ch vit k m khng bao gi chia hn/nm m ch quan tm n vic ghi m sao cho ng nh khi ngi ni pht m ra. V th, khng c l do g phn bit m (thut) vi (bnh) m, hoc l phn bit (bit) ly vi li ti, ly l do l mt bn vit vi y v l t hn vit, bn kia vit vi i v l mt t nm na. V li, tht l kh chp nhn s kin cho rng c th c hai cch vit i v y i km vi nhng m khi u m, t, l, k, qu, h, u c coi l ng, l hp cch nh mt tc gi ghi nhn.
[14]

Tht ra,

khi chng ta vit L, K, M vi y, ta chn thi quen v trc cm ch quan hn l da trn chnh d kin ngn ng vit ch quc ng. C l v th m Vit Nam T in (1931) ca Hi Khai Tr Tin c (mt cng trnh s ca cc hc gi c trnh lm vic cao, ra i cng mt thi vi Hn Vit T in ca o Duy Anh) khng theo thi quen ny. Hin tng bt nht ni trn din ra t thi k no? De Rhodes v nhng nh sng ch ch quc ng xem ra rt tch bch v cch dng ch ny nh li dn trong sch ca ng cho thy. Sang th k XVIII, quyn t v An Nam-La Tinh (Dictionarium Abamitico Latinum) son xong nm 1773,

cng khng thy c tnh trng nc i trong mt s cch vit ch i v y. Hin tng vit thng nhau gia i v y ch thy xut hin vo th k XIX, khi c hng lot nhng quyn t v soan v in ti nhiu a phng khc nhau, do nhng nh bin son khng chuyn v ngn ng.
[15]

n nhng

t in Huinh Tnh Ca (1895-6) hay l ca Gnibrel (1898) th c du hiu ca s phn ha gia hai qui tc: cc ng vn vit I phn chnh: hinh, qunh, hich, huin, nhng cng c nhng ch vit huyn, truyn, khuyn, ly n nhng nm u th k th XX th s ln ln tr nn ph bin: hai quyn t in cng in nm 1931 m li theo hai nguyn tc chnh t khc nhau: o Duy Anh son Hn Vt T in th chung Y khi vit vi h, k, l, m, qu, t. Trong khi th Vit Nam T in ca Khai Tr Tin c th nht lot vit i trong cc t i u vi h, k, l, m, qu, t. Uy tn ca hai b t in ko theo s phn ha v chnh t sau . Trong nh trng min Nam trc 1975, quy nh chnh t c minh th trong cc n bn Chng Trnh Trung Hc do B Quc Gia Gio Dc n hnh hng nm, rng phi theo quy tc chnh t ca Vit Nam T in. Tuy th, dng nh nh trng ph thng khng thit tha g vi chnh t, v dng nh khng my ai quyn t in ny vit ch quc ng ra sao! C ngi cn ni liu rng quyn t in ny lc hu ri. Phi, s phi qun n i thi nu qu tht l n b vt b. Nhng m cho n nay vn cha c b t in no tht c phng php nghim tc trong li chn mc t, gii ngha, v dn chng vn liu chnh xc nh n. l iu ng bun chung cho nhng ai thch s tin b. (Chng ti khng ngh l chiu dy ca b t in L Vn c c tn l b t in c gi tr v mt phng php cng ni dung bin son). Tr li hin tng I v Y, c th ni l hin tng ln ln ny tng i mi m so vi lch s 300 nm ca ch quc ng. C th tm xc nh mc

nhng nm cui th k XIX - u th k XX. V chng, bn ngh ca U Ban Ci Cch Ch Quc Ng (1902) xc nhn gi thuyt ny. Mt hin tng khc cng cn l ting Vit c n 4 con ch dng vit hai m: l m /w/ c ghi bng o v u, ho/ho, ma/mu; m /y/ c ghi bng i v y: mai/may, mi/my Li mt ln na nguyn tc m v hc b vi phm. Hy ly cp mai/may lm t d: s khc bit gia hai ting ny khng nm i/y m chnh l hai m a. Mt ng, a c c di, mt ng m a c ngn; vy cho chnh xc, phi ghi hai m a th no cho khc nhau. Nhng thi quen ghi nh vy. Tng cng cn nhc li hin tng h ghi trong nh v ch. Hai ph m nh v ch ch l mn kiu ghi m ca ting B; hon ton khng c hin tng bt hi th nh trong b ba ph, kh, th. Mc d ngy nay h mt tnh cch bt hi trong ph v gim nh trong kh, nhng ch quc ng vn khng v th m i theo. Tr ln l nhng vn t ra cho ngi Vit khi suy ngh v vic ging dy ting Vit cho con em mt thi k m nhng hiu bit v ngn ng cho php chng ta rt ngn nhng kiu lm vic, gim thiu nhng tha thi v ch. Trong ngha , bao nhiu c gng ca cc th h nghin cu ting Vit khng c ngha l lm phin toi s vic, m ngc li l nhng n lc nhn nhn s vt mt cch chnh xc hn. Th ti sao, t 1902 n nay, nhng gng cng ca nhng th h nghin cu u cha thnh cng trong vic lm cho ch quc ng thm chnh xc? Chng ti khng ngh l trch nhim n thun thuc v h, nhng nh chuyn mnv ng hc. Mt cuc vn ng x hi no cng cn s tham gia ca ba yu t: ch o, cng chng v nhng c quan chc nng. vn ng cho mt cuc ci cch ngn ng th cn c nhng nh chuyn mn ng hc t d n, v nh nc huy ng cc c quan chc nng (nh trng v h thng

truyn thng) thm nhp qun chng. Nh trng Vit nam trc y khng lm ng phn vic ca n trong s gn gi ch quc ng c ngy mt tinh gin. Sch bo trong x hi cng khng tht s quan tm v hiu thu vn , m ch ni nhau theo thi quen. 3. Bi vit ny khng t vn sa i ch quc ng. Vic dnh cho nhng c quan c thm quyn v sau ny. Dng duy nht ca ngi vit l phn tch mt vi kha cnh ca ch quc ng mong nhn ra dng v sng ng ca h thng ch vit latin ny trong dc di lch s ch vit dn tc. Ch quc ng tri qua nhiu thay i t nhiu th h, do cng phu ca nhng ngi s dng ban u m khng nghi ng g na u l nhng ngi c trnh hiu bit rnh r v n. Trong tnh trng hin nay, thiu mt t chc thm quyn, vic s dng ch vit ang chu mt thch ca qui lut pht trin t nhin. Dy ting m trong hon cnh tht l phc tp. Nhng ghi ch trn y ch nhm tm mt ch da cho vic son tho bi ging ting Vit cho th h tr m khng vng vn gia nhng phin toi khng cn thit trong nhiu trng hp ch l lm mt v trong sng ca ting ni v ch vit. C th nhng phn tch ny i ngc chiu vi ci thi quen ca chnh ngi vit v nhng ngi cng th h vi hn. Nhng m, i vi ngi tm hc, khng th khng ni ra nhng g mnh hiu v tin l ng. on Xun Kin
[1]

Theo L Trng Khnh (1986) S hnh thnh v pht trin ch Vit c. H Ni: nxb. Vin Vn Ho, tr. 21 [2] Quang Chnh (1972) Lch s ch quc ng. 1620-1659). Ra Khi, tr. 24-25 [3] Charles Maybon (1920) Histoire moderne du paye dAnnam (1592-1820) Paris, p. 30 [4] L. Finot (1908). Trch theo Nguyn Bt Tu (1949), Ch v vn Vit khoa hc. Saigon: Ngn ng, tr. 7. [5] A. Chon (1905) "Notes sur les Muong de la province de Son tay". BEFFEO. t. V, p.328

[6]

Compte-rendu du premier Congrs international des Etudes d'Etrme-Orient. BEFEO, t.III, (1903) tr. 126-127. Cng c th xem tm tt bn ngh ny trong: Nguyn Bt Tu (1949), sd, tr 10-12. [7] L. Cadire (1906) "Le question du quc ng", bo L'Avenir du Tonkin. t 24 Septembre n 10 Octobre 1906. [8] Alexandre de Rhodes (1651) Dictionatium Annamiticum Lusitanum, et Latinum. (Bn in li ca Nxb. KHXH, Tp.HCM, 1991. tr. 6 [9] A. De Rhodes, sd, tr. 8-9. [10] A. De Rhodea, sd, tr. 6. [11] H. Maspro(1912) "Etudes sur la phontiquehistorique de la langue Annamite : les initiales". BEFFEO, t.XII, n.1, p. 46. [12] A. De Rhodes, sd, tr. 6. [13] A. De Rhodes, sd, tr. 7. [14] L. Thompson (1965) A Vietnamese Grammar. Seattle: Washington Uni Press, tr. 65 [15] Mt vi th d: Legrand De La Liraye (1874) Dictionnaire lmentaire annamite Francaise. Paris: Challamel Ain Libraire Editeur; Neccon Ab Ill & Rev. J.S. Theurel (1877) Dictionarium Annamitico Latinum. Ninh Ph: Missionis Tunquini Occidentalis; Jean Bonet (1899) Dictionnaire Annamite Francaise. 2 tomes. Paris: Imprimerie Nationale.