Phm Duy v lch s Vit Nam hin i Eric Henry Ph Tnh dch

Th k XX trong lch s Vit Nam vn ang cn l mt cu chuyn cha kt thc v mt qu trnh chuyn ho lin tc ca mt dn tc v c mt vt cht ln mt tinh thn m dn tc y phi my m v dn d cng tm ra c cch th chuyn ho nhng kin trc xa c, nhng t tng li thi v nhng tp tc c h; thay vo l nhng hnh trang kh d vt b c nhng du tch ca mt thi l thuc v ng hong bc vo mt k nguyn mi vi bn sc nguyn vn v mt t th mi m: mt thnh vin mi ca cng ng th gii. Hm nay ti xin c by t i iu v nhc s Phm Duy, sinh nm 1921 ti H Ni, va mi tr v Si Gn c ng sau 30 nm lu vong ti Th trn Gia ng, Cali., xem nh mt nhn chng v mt ngi pht ngn ca th k ny. S phn cng nh hng lot nhng chn la trong i y a ng vo gia lng nhng chui bin c chuyn ho x hi, khin ng bt ln nhng cung bc khc ci theo mnh nc cho nhiu th h ng bo ng cng nghe [1] . Trn bc i ring, cho d ng quen bit hng chnh tr gia v nhng l thuyt gia chnh tr, Phm Duy vn thu chung vi vai tr chng nhn ca thi cuc khng mt ln chen chn vo v i chnh tr; phi ni rng ng rt lm ci quyn lc chnh tr. Trong Hi k, ng ni v i hi Vn ngh ti H Ni nm 1945 do Vit Minh ch o, khi ng mi tui 25, v l mt ngi tham d tr tui. ng k li th ny: Lm chnh tr l phi bn tay. Ng ngn La Fontaine ni: La raison du plus fort est toujours la meilleure (chn l nm trong tay k mnh). Tc ng ta cn c cu: c lm vua, thua lm gic. Ti chn chnh tr l th. Ti nhn thy r trong vn bi tranh ua nm chnh quyn ny, phe no thng phe no ri Nhng bit l bit vy m thi, v tr chnh tr lc la v

 mu, l tr chi ca ngi khc, ti thch lm vn ngh hn l lm chnh tr. Ngay t lc ny cho ti mi mi v sau, ti quyt tm l khng bao gi tham d vo cc cuc chi c. [2] Bn tp Hi k m ti va trch mt on trong cho ta thy r hnh nh mt ngi ht sc d ng vi tr trn p tri thc, mt ngi lun bn tm vi s dn thn v tch hp, mt ngi lc no cng mun nhn ra cu cnh cho nhng th nghim bn thn v mt phng tin cho mi th ng tri nghim, mt ngi nh bit th ngi v vic x Vit v l ngi lun trn tr v vic phi tri nhng suy nghim v i mnh. Nhng ngi hm m ng thng cho ng l mt t tng gia, bn cnh con ngi sng tc, v ng cng minh nhin cho mnh vai tr mt trit nhn khi nhc n mt vi nhn vt qu kh trong li dn nhp pho Hi k. ng vit th ny: Hnh nh Goethe v Maxime Gorki coi nhng ngy th u ca hai ngi l nhng ngy i Hc. Vn chng c theo ui vic hc hnh trong sch v ti nh trng, ti cng bt chc hai v ni rng trng i Hc m Nhc ca ti l kho tng m nhc bnh dn m ti hp th trong qung i sm lang bt ca ti. [3] Phm Duy sinh ra v sng thi u th mt gc ph c H ni, ch cch H Gm mt hai khu ph, ni tng chng kin qu trnh i mi u ho mt thi din ra ti th vn ho t Vit. Cha ng, c Phm Duy Tn, l mt nh vn nh bo v mt doanh nhn tin b, ngi bn thn ca nh dch thut v cng l nh ci cch Nguyn Vn Vnh, v cng l ngi tng vit nhng on vn u tin ca th loi truyn ngn theo li Ty phng. Phm Duy Tn l mt trong s nhng ngi Vit Nam u tin hi tc ngn v mc u phc, mt trong s nhng ngi sng lp phong tro ng Kinh Ngha Thc H ni nm 1907, v cng l ngi i d u xo Marseille nm 1922 cng vi Nguyn Vn Vnh v Phm Qunh [4] . Tt c nhng chuyn hn li du n su m ln Phm Duy, cng mt i khng mt mi kim tm nhng ci mi m, tin b v khai ph. Khi c Phm Duy Tn mt sm v bnh lao nm 1923, Trn Trng Kim - s gia v th tng tng lai ca Vit Nam - thay bn m chm sc my anh ch em Phm Duy, trong s c ngi con trng Phm Duy Khim sau ny t cao ti Php v c lc lm i s ti Php di thi Ng nh Dim [5] . D cho gia th c thi lng ly nh th, thi u th ca Phm Duy khng hn l c thoi mi mc du khng n ni rch ri, c v vt cht ln

vn ho. B m thng cho cu t ln cha l Pht. hoc ln li ln vng cao tm mua sng nai v h ct v nu cao nui nng my mn con; lm khi b v phi m cu t v qu b mt lng qu tn l Trm Tri, cu t c a chi vi cnh ng la, mi tranh v nhng hi lng m m hng ca chng s cn vang ng trong tm thc chng trai tr Phm Duy mi v sau ny [6] . Trc khi bc hn vo th gii m nhc, c mt s thin hng hot ng thi tr m v sau ny vn cn gn b sut i ng. C th k n nim am m trnh din, s thch tm ti v k thut tn tin, s bt kham vi nhng khun kh, nim lc quan v bin sc chuyn ho nhng au bun p xung i ng thng hoa chng thnh nhng giy pht sng p. Nim am m sn khu khi u l t mt gnh xic din ti khong t trng cnh H Gm, c bit l mt ngh nhn tn l ng Hai Ty, c bit ti xin mi v bit ti thi kn bng mu bn tay [7] . Cu b Phm Duy m i theo gnh xic c tho thch vi nhng tr o thut, nho ln v nhng tr xic th vt, nay y mai khp cc ph H Thnh v biu din ch Hng Da. Cu b m xic n t tn cho mnh ci tn Em M Xic, c th hiu theo c ting Vit ln ting Php [8] . Sut thi u th cu ao c tr thnh mt ngh s xic do, bt bn b v ngi nh xem cu biu din tr bn tay o thut m cu hc lm c [9] , ri th c mt bn cu b nh my hm i theo gnh xic xung tn Nam nh [10] . i rong chi nay y mai v biu din trn sn khu, y l hai nim am m mt i ca Phm Duy, v tr thnh ng lc chnh, hn nhin l theo hng m nhc ch khng cn l kiu gnh xic nh xa. Vo tui thiu nin, ng li thm mt say m k thut qua vic ch to cc mu my bay cc loi, lm radio chy bng khong thch, thc tp my l c ng khu Ng X H Ni, gn m H Ty [11] , lm vic trong cc a ht k thut nh sa radio, trc a, bo tr trm pht in, vn vn [12] . S thch tm hiu s vn hnh ca s vt t n l gii vic ng say m tm ti cc mt k thut ca mi th loi dn nhc v ca nhc ti t Vit Nam. Vo cui thp nin 1980, ng l ngi u tin trong s nhng ngi Vit hi ngoi sn xut v pht hnh a CD nhc, ri t v sau ng chuyn hn sang lm nhc vi computer v in t. ng cho ra mt nhng ci c ng gi l sch in t (CD-ROM c m thanh, vn bn, v hnh nh) m ng tin tng l chng s thay th dn loi sch in trn giy, ri thit lp mt

website rt quy m chuyn ti ton b s nghip ca mnh, phi ni l

trang nh ca ng chng thua km ai v mt m thut, phong ph, v vn hnh n vng [13] .

Hi k Phm Duy trn y nhng ting reo vui v mi cnh ng mi m m

i tng cho ng. Khi b ngi anh ln p vo hc trng k ngh thc hnh v khng mun hoi ca m phng ra cho cu em lang bang theo hc mt trng khoa hc x hi nhn vn, ng lin lao ngay vo hc hi nhng b quyt ca ngnh luyn kim hin i [14] . Lc i lm cng vic trc a, rong rui ni ny ni kia nh ranh gii cc tha t, ng khng ngng tn thn v nim vui c rong rui qua cc lng mc vng Nh Nam v Yn Th cng nh tm lng chn cht ca ngi dn qu ni ng i qua [15] . C ln ng gi chn coi l than nh my in th trn Mng Ci xa xi ho lnh, trong khung cnh nng nh nhi v y c thn kh, y th m i li tht vui v c ngi bn ng s l mt kp ci lng gii ngh thng ca nhng cu vng c mi mn [16] . Ma xun nm 1946, lc y va xung phong vo du kch, cng xui tu vo Nam trong nhm 13 chng trai i nh Php chin khu B Ra-Vng Tu, lng ng cng y nhit huyt; ng ht ln bi Xut qun v rt hnh din l c mi ngi trn tu tn thng, v ng nhin nhm 13 chng khng thiu g thc n ngon lnh [17] . Nim lc quan khng h vi l mt nt c trng trong nhc Phm Duy, ta thy mt s gn b vi nhng m th trng v mt tit tu gic gi hn hoan rt him hoi trong tn nhc Vit Nam vn thng chung m th th, cu nhc di l th, v th hin nhng cm thc v tr cng ni chn chng. Bn tp Hi k cng cung cp nhng chng liu lin quan n mt c tnh khc c phn no tri ngc vi np nh, v cng l mt nt c tnh xuyn sut cuc i ngi nhc s ng thi cng l mt nhn vt ca qun chng: s d ng mnh lit i vi quyn lc hay s cu thc. ng ch lu li Trng K Ngh Thc Hnh cha y mt nm l v, nh chnh li ng k li, lin tc vi phm ni quy nh trng chng hn nh nh nhau, trn hc, ri gi ba ln hm do ng c hc khi ng va nh vo tai cu hc tr mi phm li g [18] . t thng sau, b hai ngi anh ln v anh r mng l rn mt, ng b nh i ring bng ngh sa radio H Ni [19] . Cng v khng chu c s phn bit m ng t b Vit Minh nm 1950. Nm , ti i hi Vn ngh t chc trong rng Yn Gi thuc vng ty bc, lnh o Vit

Minh bt u c mun kim sot tc phm ca ngi ngh s sng tc, ph phn gay gt v cm trnh din ca kch ci lng hay kch th, v cho rng nhng th loi ny u m yu mm, su bi qu, lm nht nhu kh ca ngi ngh s [20] . Phm Duy tng phc v trong hng ng Vit Minh trong vai tr cn b vn ho t u Khng Chin, n lc ng c nhiu tc phm ni ting c th ni l gn lin vi cuc khng chin, chng hn nh Chin s v danh, N xng mu, Nh ngi ra i, Chinh ph ca, Thu chin trng, Nhc tui xanh, v cn nhiu na. Ti i hi Vn ngh, gii lnh o Vit Minh c bit chiu c n ng, dnh cho ng mt ngc nhin ln. Chnh nhc s Nguyn Xun Khot bn tin cho ng trc tin. ng y bo l lnh o quyt nh kt np Phm Duy vo ng Cng sn v c ng i Nga tu nghip v m nhc v chnh tr. ng s c ng H Ch Minh t tay gn hun chng. Nhng c mt s iu kin km theo. ng phi t b thi tiu t sn ph phim v phng dt. ng phi cng khai t b mt tc phm ng vit ra v rt c ph truyn lc by gi, l bi Bn cu bin gii, bi ht m gii lnh o cho l nng tnh lng mn ch quan sc mi tiu t sn, khng th chp nhn c, v rng ng phi i Moscow mt mnh; ngi v tr, ca s v din vin Thi Hng, lc y va mang thai cng phi li Vit Nam. Nhng iu kin khin Phm Duy phi au u, nhng ng c bit quan ngi, gin d, v xem thng mt i hi l ng phi t b Bn cu bin gii. ng t ngh rng lnh o nhn vn qu nghim trng: Mt bi ht, theo ti, nu n c may mn c ht ln trong mt thi k no th i ca n cng chng khc chi mt i hoa, sm n ti tn, c g u m quan trng ho n phi treo c n ln h? Phm Duy cng cm thy ngay l vo ng th s lm phin phc y. Mc du c cm tnh su nng vi khng chin, ng cng t bit l vi xut thn v c tnh nh th th ng ch l mt chng tiu t sn ch chng th no no v sn c. C i ng s nht l phi khp vo k lut. ng li khng a nhng l lun vin vng. Nhng khi ngi nghe cc cn b tho lun v nhng l thuyt cng sn cao siu, ng bo l c nh vt nghe sm, chng hiu g c. Hin nhin l ng khng phi l k thuc bi, nh ngh quyt v l thuyt ca ng. ng m bc vo ci ng y th ch ba by hm mt ngy

l b khai tr, qun ch m thi. Th l my hm sau Phm Duy tr li Nguyn Xun Khot rng ng cm thy vinh d c ng chiu c, nhng t ngh ng khng xng ng vi nhng i ng nh th. c ao duy nht l ng xin c cng vi v v ngay Khu IV, khu gii phng thuc tnh Thanh Ho [21] . Khi tr li Thanh Ho, ng nhn ra ngay l ng b cp lnh o tr nn lnh nht vi mnh. on vn ngh Vit Minh khng giao cng tc cho ng [22] . Cui cng, sau mt nm tri trn tr, ng quyt nh cng gia nh gi t khu gii phng Thanh Ho sau su nm tn tu vi khng chin, v thnh trong khu vc kim sot ca Php, thot u l H Ni, ri Si Gn, ch vi mc ch duy nht l mu sinh [23] . Vit Minh mun loi b bi ht Bn cu bin gii khng cho lu hnh trong cng chng hn nhin l v l nguyn tc c bn ca ngh thut cng sn l phc v mc tiu cch mng; nhng chuyn ny xt cng vi nhng cm on nhng tc phm trong tm ngm ca h xem ra kh ng iu vi mt quan nim lu i ng, bt ngun t Trung Hoa, theo th c loi m nhc lm quc gia cng thnh, c loi li lm cho suy bi. Sch c Trung Hoa gi nhng th nhc u m kia l nhng vong quc chi m (m thanh lm mt nc) [24] . Mt kha cnh ca quan nim ny l th nhc hi nc thng m m lng ngi, cho nn cn phi dt khot chng li n bng th quan im thanh cao. ngh cho rng c th nhc c th nh hng n s phn hng vong ca mt quc gia c l vn cn ph bin khp Vit Nam, v thnh thong vn chi phi li hnh x ca nh chnh tr v tr thc c Nam ln Bc. Vo nhng nm 1970 chng hn, Tng thng Thiu trong Nam cng ra lnh cm ht ni cng cng bi Hn Bn ca Xun Tin v L Lin, bi ht c ni dung l li than th v s kin binh i ca vua L Thnh Tng thn tnh kinh nc Chm nm 1470. ng Thiu tin rng bi ht mang mt th m kh c th lm nn cng ho lm nguy. ng cn tin cm lun c ngi ca s ht bi ht (Ch Linh, ngi ca s gc Chm), khng cho biu din trc cng chng na [25] . Cng tng t nh vy, khi Phm Duy vit ca khc phn chin K vt cho em vo cui thp nin 1960 [26] , trong ngi lnh tin on ngy anh tr v t chin trng c th l bi tng ct chn hay l hm g ci hoa, nhiu ngi la hong ln rng cho ph bin bi ht

th chin s s chng cn lng d no m chin u, th ri min Nam s lt vo tay cng sn Bc Vit. K li chuyn ny trong Hi k, Phm Duy ng trn mt quan im rt tin b, tnh to, hm hnh hi rng ho ra mt bi ht v vn th m c sc mnh ngang vi bom nguyn t v c th nh bi on qun c triu ngi chng [27] . Nu c ai mun i tm mt quan im nht qun ca Phm Duy th hn l s sm tht vng, bi l ng l k tha t np ngh tp th ca truyn thng cng vi quan im phng khong ca thn ph. Trong Hi k, Phm Duy thng hay by t rng trong sut thi khng chin chng Php, tc phm ca ng hay nhng bn b khc cng thi ng vai tr trng yu trong vic gio dc v phn khch tinh thn ca chin s v qun chng [28] . Ngc vi quan nim Ty phng, ng cho rng nh nc c quan tm gip vn ngh th vn ngh mi gip tranh th lng ngi. ng cho rng chnh quyn m khng bit s dng vn ngh th cng chng khc k l tu, v ng trch c cc chnh quyn min Nam hon ton thua mt ny [29] ; trong khi Vit Minh rt ng khen, nht l giai on u, v h nhn thc c tm quan trng ca vn ngh trong vic khch ng tinh thn chng Php, v lp ra nhng on vn ngh c nhim v gip vui chin s v nhn dn vng gii phng [30] . Ch tuyn truyn trong ting Vit khng hn c ngha tiu cc nh trong ting Anh. Lc cn lm cn b on vn ngh Vit Minh, nhiu hm Phm Duy ti nhng ni va mi nh nhau, nhn dn tht c cc; ng c c nhng cht liu sng sng tc. Nhng bi ht nh Ting ht trn Sng L, Bao gi anh ly c n Ty, Mi hai li ru, v B m Gio Linh ca Phm Duy l nhng thu hoch t kinh nghim thc tin nh th [31] . c bit ba ca khc cui l kt qu ca nhng chuyn i thc t rt vt v m ng v cc bn ng i ln li t vng Nam Thanh Ho vo khu Bnh Tr Thin gm ba tnh Qung Bnh, Qung Tr, v Tha Thin. Lc y cha c ng mn H Ch Minh; Phm Duy v ng i trong on vn ngh phi chia ra tng tp nh dng m tu pht rng m li m xui Nam [32] . Lc cn ng Thanh Ho, lc by gi thuc Qun Khu IV, c mt qung thi gian hn mt nm Phm Duy c c cch trc thuc v t lnh Nguyn Sn v hc gi Nguyn c Qunh, lc y l mt c vn c trch cng tc huy ng lc lng vn ngh v tr thc trong cng cuc khng chin. Phm Duy ht li ca ngi hai v ny v li i ng gii vn ngh. Hai v

ht lng gip anh em nhng mt c th m t phn l thuyt. Tng Nguyn Sn tng cng tc i vn ho trc thuc Bt l Qun ca Mao Trch ng, nn c ln ng li cc ca s din vin ra ng mt bn h rng luyn k thut khuch m, n khi no ng nghip ng pha bn kia h nghe c mi thi. Ngy y lm g c dn my khuch m nh by gi [33] . Nguyn Sn c ln khen ngi chng nhc s tr Phm Duy l ng s khng bao gi qun k nim thi gian c anh n v. Lc by gi Phm Duy va vit xong ca khc Thi a i quc, trong c nhng li ht th ny: Anh c cy sng kia

Th ti c bn tay th. Anh c cy cuc ny Th ti c mt cy n. Anh git bao thc dn Th ti cp bao sng n. Anh c bng la vng Th ti c ngn li ca...
Nghe n y v t lnh nheo mt: Cu phi nh y nh. Phi lm c ngn li ca mi c. Hn bn mi nm sau, ni Th trn Gia ng Cali, Phm Duy n hnh mt tp sch c ta l Ngn li ca, ghi li li ca ca gn nh tt c nhng bi ht ng lm ra. ng c ngm ngi nhc n Nguyn Sn xem nh mt li ha gi vn [34] . Xem th th mc du vo nm 1945 Phm Duy c lc hoang mang khi thy xy ra nhng s vic nh khng b tiu dit nhng nh i quc chng Php thuc nhm T Lc Vn on nh Nht Linh v Khi Hng v Vit Nam Quc Dn ng vo lc din ra i hi Vn ngh, v cho d ng c nghe chuyn Vit Minh th tiu i th [35] , ng cng chng thy g gi l s khng ch vn ngh tr thc i vi on vn ngh m ng tham gia sut thi gian 1946-1950, ni ch c y p tnh ng i, nim hng say v th phiu bng. Ch sau khi Mao Trch ng chin thng ti Trung Hoa nm 1949, gii lnh o mi l kim sot t tng vn ngh s v tr thc th nhng ngi thch t do t tng bn b v vng thnh th do Php kim sot [36] . Thi gian ny th cu hong Bo i cng t c mt iu m trc kia H Ch Minh khng thc hin c: Php nhn nhn ch quyn ca Vit Nam; th l trong cc khu vc thnh th, mt nh nc Vit Nam c lp v t do

trn danh ngha c thnh hnh y mnh thm na vn ng i t ch, cha k n nhng nhm bit lp nh Cao i, Ho Ho, Bnh Xuyn v khu cng gio t tr Bi Chu Pht Dim [37] . C hai ngi u cho Phm Duy, Nguyn Sn v Nguyn c Qunh, lc ny cng nm tri th thch ca t duy c lp khi lnh o ng theo i xu hng t khuynh ton tr. Sau mt cuc u khu gay gt vi ng H Ch Minh v chuyn lnh o ng theo ng Cng sn Trung Quc th hin qua vic nhn vin tr v c vn, tng Nguyn Sn b iu v Trung Quc hun luyn thm na [38] . Nguyn c Qunh, ging nh Phm Duy, cng b phiu bng chn vo Si Gn, ri hai ngi li hp tc trong mt vi n vn ngh [39] . Ti Si Gn vo nhng nm u thp nin 1950, c Phm Duy v Nguyn c Qunh cng tc mt thit vi bo i Mi, lc l tun bo p v nhiu c gi ti min Nam. Nhm mc ch xy dng tinh thn quc gia mi trong cng chng, hai ng mn tun bo ny m ra mt din n tho lun v nhng bn sc dn tc gn b cng ng dn tc. Nguyn c Qunh ph bin hng lot nhng bi vit nh Ngi Vit ng yu, t Vit ng yu, v Ting Vit ng yu. V phn Phm Duy th c ng gp hai bi ht hay l Tnh hoi hng v Tnh ca [40] . Bi th nht l nim bng khung oi tng v nhng cnh tr qu nh, sau ny li din t ng cnh ng ca hng triu ngi t nn ngoi Bc khi h vt tuyn vo Nam nm 1954, ri ri b qu hng nm 1975. Bi th nh hng n thng hp lng ngi khp mi ni trn t nc cng chia s mt th tnh cm chung v ngn ng, v t nc v ging ni: Ti yu t nc ti t khi mi ra i,

ngi i; M hin ru nhng cu xa vi i, ting ru mun i ! [41]

Ca khc ny c th xem l mt tc phm tuyt vi ca Vit Nam ni ln c nhng cm thc su nng v bn sc tnh t dn tc. Trc kia, s chia r chnh tr cng vi t a phng ch ngha, quan im cht hp v ch trung, ri n gn y l s i u quc gia - cng sn, tt c gp phn hu hoi thc thng nht quc gia. Qua ca khc ny cng nh trong

mt s tc phm khc, Phm Duy mun vi tay n mi ngi, khng phn bit chnh kin hay nim tin. ng mun vt ln trn nhng chia ct, nghi ngi, cng s k th a phng, xo b nhng ln ranh. ng xem th chnh tr da trn nhng t nn sng bi m qung cc lnh t, ng phi, gio iu chnh tr hay tn gio, v k th a phng, l nhng th s y li Vit Nam xung vng ly qu kh, v mun mn ngh thut y li nhng hin tng tiu cc . Mt s ngi ng hng t d bu rng Phm Duy khng c lp trng chnh tr. Nhc s th vng tin rng quan im on kt thng nht ch khng phi l thi chia cch mi c c may vun trng s cm thng gia cc th h mai sau, v s l hng chn la bt buc ca mi ngi con dn Vit. Mt in hnh cho s kin quyt vt ln trn s chia cch chnh tr l khong 1956, ng ph nhc bi th Ngm ngi ca Huy Cn, sau ny tr thnh mt ca khc rt c a thch. Bi th xut hin t nhng nm 1930 khi Huy Cn cn l mt thi s tr trong lp ngi khai ph ca ThMi v rt c gii tr hm m. Nh nhiu ngi cng th h, sau ny Huy Cn i theo khng chin, li vi Vit Minh, ri tr thnh nh th ca ch v cn b ng [42] . Ca khc m Phm Duy lm nm 1956 l s ho quyn nhng khc bit. N gn kt hai thi k li bn nhau: thi ho bnh xa c v thi chin tranh ang hin tin; n l s hp tc gia hai ngi ngh s hai min lc by gi ang cn nhn nhau nh k th. Khi sang Paris hai nm trc khi ph nhc bi th ny, Phm Duy ch n mt s kin l m sinh vin Vit thnh ph ny phn ho kch lit. By gi ang xy ra cnh tng k th ph ng H, ngi th theo ng Dim. C v nh l kiu suy ngh nh nguyn phn bit ta-ch m trc kia rt cn chng tr qun Php trong thi khng chin th nay n c hng mi v cc phe nhm trong ni b cng ng ngi Vit. Hu nhrt ng sinh vin Paris b hp hn v phong thi ca H Ch Minh khi ng n Paris m phn v quan h Php Vit ti Fontainebleau vo dp h thu 1945. Nim phn khch ca cc chng cn dng cao hn na sau chin thng in Bin Ph, v v chng c cht vn kinh nghim hiu bit no v Vit Minh, my cu sinh vin ny l nhng k sng tn ci huyn thoi cch mng v xem bt c ai khng theo c H l k ch. Khng c t ng chung. Phm Duy b xem l k ch v ng giao du vi V Lng, ngi bn hc c Trng M Thut, nay ang l c vn ca Bo i v Ng nh Dim, ri ng li cn l em ca ng Phm Duy Khim, i s min Nam Php na ch. Th l

nhng nm thng gia thp nin 1950 y, Phm Duy tch khi khi ngi Vit Paris. ng k li l ba mi nm sau, tr li Paris sau khi khi cng sn ng u sp , v ci huyn thoi x hi ch ngha Vit Nam cng phai nht i, my anh chng hung hng con b xt thu nhng nm 1950 nay u l nhng bc s, trng s giu c, chng cn cht oi hoi g n chnh ch chnh em g na [43] . Ri nh ch, tinh thn nng n v nim am m ngh thut, Phm Duy bng tr thnh mt trong nhng mn trang sc vn ho ca min Nam, v tr thnh i tng cng ph ca ch ngoi Bc, xem ng nh th lnh t ca th lc ma qu; hng lot nhng ngi cn b, c ngi l nhc s, vit bi trn cc bo nh nc ph phn ngi nhc s ti ba v yu i tuyt i bng tr thnh mt k gieo rc th nhc vng m ngi cng sn cho l u m, du hn ngi vo vng ly tuyt vng, chn chng v sn sng chp nhn s kip n l [44] . Vt th Vit Minh i vi Phm Duy ko di sut ba thp nin (by gi bt u gim thiu mt cht), biu hin qua s cm ph bin hay biu din nhc phm Phm Duy [45] . Th l ci lp trng cch mng vn cn l l chn cho nhng hnh vi lc hu, phong kin, phe phi v c phn cung tn. Trong khi th bn Hoa K, Phm Duy khng ho nhp c vi nhm ngi cc oan trong cng ng ngi lu vong, v t nm 2000 n nay, vic ng quyt nh v thm Vit Nam li cng lm ti cho gii truyn thng ngi Vit hi ngoi quy chp ng l thn Cng - mc du trc nay ng vn chng coi nhng hnh ng cc oan, v nhn o, ca phe cng sn ra g. Sut nhng nm thng Si Gn v thi k tm dung Hoa K, Phm Duy vn khng ngng xng tng s vt thot ln trn h ngn cch. Trng ca Con ng ci quan ng khi tho nm 1954 v hon tt nm 1960 hnh dung mt ngi l khch rong rui trn con ng Quc l Mt, i t a u min Bc n cht cng ca t nc; tc phm ny l ting ni phn i Hip nh Genve chia ct t nc lm hai min [46] . Trng ca M Vit Nam hon tt nm 1964 c cc phn t m, Ni m, Sng m, v Bin m tuyn xng nhng gi tr v nhng biu tng m c hai min Nam Bc u tn vinh; tc phm kt thc bng chung khc Vit Nam Vit Nam c tnh cch ca mt bi quc ca [47] . Trong khi hai bi quc ca ca hai min h ho con dn Vit Nam hi sinh xng mu cho t quc, Phm Duy ch

n gin ku gi on kt xy dng mt t nc dn ch t do. Vo nhng nm cui thp nin 1960, khi cc th lc ngoi quc bt u can thip dn n leo thang chin tranh, Phm Duy vit mt lot nhng bi ht chng li nhng tn hi v ngha v bi thm kia, v by t iu cn thit l gi gn nhng gi tr nhn bn gia cuc tng tn ny [48] . Ba mi nm di sng ni t khch, Phm Duy vit my lot bi ht v nhng thng kh ca nhng nn nhn ca thc h cch mng, l lot ca khc T nn ca [49] , v lot ca khc mang tn Ngc ca ph nhc vo thNguyn Ch Thin - mt ngi t chnh tr thm nin [50] . Cng thi gian ny, ng lm mt lot ca khc mang tn Hong Cm ca, ph nhng bi thHong Cm, trong c ni v tnh yu v vng ca mt ngi trai tr dnh cho mt ngi con gi cao tui hn anh (m theo cm nhn ca nhc s th c th l th phng d v tnh cm ca ngi dn i vi ch ) [51] . Nh th Hong Cm c l l mt nh th hin thi cn kh sung mn trong nm 2005, tng l bn ng i ca Phm Duy trong nhng nm khng chin, v sau l mt nh th ca ch ri tr thnh nn nhn ca ng li ton tr trong qun l vn ho. Trong lot tc phm vit ra trong thi gian nhng nm 1990 c Mi bi thin ca, ni v mt ngi bc vo tui gi v nhng mi lin h vi nhng th quen thuc trong i [52] , v mt t hp nhng ca khc ph t nhng li th m mu sc tn gio huyn nhim ca Hn Mc T - nh th Cng gio sng u th k XX qua i v bnh ci [53] . Lot bi ht mi nht l nhng bi Hng ca, gm nhng suy cm ca ngi nhc s qua nhng ln v thm qu hng sau hn hai mi nm xa cch, v mt son phm rt c ngha: Minh ho Kiu, gm bn phn ni tip nhau phng theo tc phm Truyn Kiu [54] . Tc phm cui ny c khi son khong 1998, th hin r hn c lng st son ca Phm Duy i vi quan im trung ho v mt vn ho. Tc phm truyn th k bng iu lc bt ni v thn phn chm ni ca mt ngi con gi ti sc vn ton [55] . Tc phm truyn th ny phn nh tnh cch v s phn m bt c ngi Vit Nam no khng phn bit gc gc cng c th thy mnh trong . Tc gi Nguyn Du, vn l mt ng quan triu nh nh Nguyn, hn nhin thuc v mt bu khng kh vn ho khc xa vi thi Phm Duy; nhng cng nh ngi nhc s thi hin i nh th l ngi hon ton khng b cu thc trong nhng li mn tduy. Nhn vt ca ng u lng tnh: khng ai hon ton tt m cng chng ai xu hon ton; nhn vt ca nh th khng hnh x theo nhng thuyt l nh trung - hiu -

tit -ngha, m sng theo ting gi ca con tim ca chnh mnh

[56]

Minh ho Kiu ca Phm Duy nay hon tt hai phn u v hu nh

xong phn ba, c tnh cch mt i ca kch. Tc phm l phc hp ca li vn gm c ngm th, ni li, hp xng, tu nhc, v giai iu. Cc phn khc rt t khi trng lp nhng li gn quyn vi nhau kh phn bit trc sau hay l nhng g ang din ra, cho nn khng th tch khi tng th ht ring ra. C th ni, sut mt i, v nht l qua i tc phm gn y nht, Phm Duy to c mt gia ti s m x hi v nh nc Vit Nam kh c th loi tr c. Trong khi bao nhiu ngi ng hng khc, di sc p ca chnh tr quc t hoc l l thi phong kin dn d b dt sang bn l, ri ng t ngoi xa m khng ngt li on hn k chim ng, th Phm Duy vn an nhin ng chiu gia, vy cho mi ngi. Cng l mt iu hay, l sc sng to lm nn sc bn khin mi pha ngi ta phi ch n ng, buc h phi cho thua ngh v mt con ngi sng hin ngang gia i, khng thm gn b vi th l thuyt, thn tng, hay phe phi no c. Mc du rt kh tin on v thi tng lai, nhng c iu chc chn l mt ngy no pho Hi k v s nghip m nhc ca Phm Duy s c theo chn Truyn Kiu m vo trng hc ca th h tr Vit Nam. Mt dn tc khng th ph nhn bn sc ca n mi c. Tin trnh hi nhp bt u ri . Hin nay phn ng tc phm Phm Duy vn cn b nh nc cm cng din, nhng ngy cng c nhiu ca s bt chp lnh cm, v dng nh nh nc cng lm ng i. Cch nay vi nm H Ni cn c mt ngi c gan m mt qun c ph nh xu, ch c cho tm ch ngi, v c ch qun t tn l Caf Phm Duy. Khch c th n y nhp nhng git c ph tuyt ho v nghe nhc Phm Duy, khng phi do ca s ht m l t cc CD ca qun. Ngi ph n ch qun c ln b bt v ti tuyn truyn vn ho phn ng nhng ri cng c th v cho tip tc hnh ngh. Vo thng Nm 2005, Phm Duy a gia nh v lun ti Vit Nam, s kin ny thu ht ch ca ngi Vit trong nc cng nh hi ngoi, v bo ch a tin kh si ng ; y l mt s kin m chnh Phm Duy cng tng bo trc trong t khc By chim b x [57] . Cho ti thng Tm 2005, nh nc Vit Nam b lnh cm mt s bi ht m ng sng tc trong

thi k Vit Minh Khng Chin, v mt t bi sng tc v sau ny. Chng r nh nc thi khng cm nhng tc phm khc khng, ch trong nc th c nhiu nhn vt quen bit trong nc by t lng mong mi l vic ny s xy ra sm sa [58] . Cng ngy cng c nhiu ngi Vit hi ngoi bt u b ngoi tai nhng li h ho cc oan, v bt u trao i lin h vi ngi trong nc. Trc kia ngi ta thng k nim ngy co chung ca Vit Nam Cng Ho bng danh xng Ngy Quc Hn, nay th h ch gi l L Quc Bin. S chuyn ho t c hai pha c v ch l nhng thay i cn con, ngu nhin, v c nhn, nh th nhng ht ct ngoi b bin, hoc nh nhng chic l vng ma thu, nhng khng cn h nghi g na v nhng kt qu chung cuc. Khi no c hai pha cng ho gii vi nhau th h s thy Phm Duy n h y, v ng thy trc t lu ri l s c mt ngy nh th. Ts. Eric Henry, University of North Carolina, Chapel Hill 2005 talawas

[1]

Phm Duy (tn tht: Phm Duy Cn) l nhc s ca hng ngn ca khc, trong s ny c nhiu t khc c vit ra qua nhng phong cch khc nhau v cng mt s ch . L nhc s sng tc, ng lun lun tm li th hin ho hp gia phong cch truyn thng v quy cch Ty phng. Ngoi bn tp Hi k (xem ch 2 di y), ng cn son The Musics of Vietnam (Carbondale: Southern illinois University Press, 1977, l mt tp gii thiu dn nhc Vit Nam, trong ng quan tm n nhng phong cch v th loi a phng. Xem: Eric Henry, Tn nhc: Notes Toward a Social History of Vietnamese Music, Michigan Quarterly Review 44.1 (Winter 2005), pp. 135-147. [2] Phm Duy, Hi k 2.5 (tp 2, chng 5), on kt. Hi k ca Phm Duy gm bn tp: I. Thi th u Vo i; II. Thi cch mng Khng chin; III. Thi phn chia Quc Cng; v IV: Thi hi ngoi. Ti ch trch dn theo s tp v s chng ch khng ghi s trang, mc d sch c xut bn (Midway City, Cali.: PDC Musical Productions, 1990 v 1991), nay cc tc phm ca ng c a ht ln trang mng ca ring ng (nhng nay

ng ca); v ti cng ch c c tp II v IV nh ly xung t trang mng. Ba tp Hi k u vit khong 1989-1991, cn tp cui th vit xong nm 2001. Tt c nhng on trch dn u do ti dch. [3] Phm Duy, Hi k 1, Li m u [4] Phm Duy, Hi k 1.3 [5] Sd, 1.11 [6] Sd, 1.4 [7] Sd, 1.2 [8] Sd, 1.5 v 1.9. Tn em-m-xic cn c ngha khc na: lc t tn ny, chng nhc s tng lai ang m mt c b lai Php, tn l Emilienne. c theo m Vit l em-m-lin. Th ngha l ly tn em-m-xic, cu nh v Emilienne ho ra c tn kh trng nhau! [9] Sd, 1.10 [10] Sd, 1.9, 1.13 [11] Sd, 1.10 [12] Sd, 1.12, 1.16, 1.13 [13] Sd, 4.18 [14] Sd, 1.11 [15] Sd, 1.16 [16] Sd, 1.13 [17] Sd, 2.8 [18] Sd, 1.12 [19] Sd, 1.12 [20] Sd, 2.32 [21] Sd, 2.33 [22] Sd, 2.34 [23] Sd, 2.34, 2.35 [24] Mt th d v nim ny tm thy trong Thuyt vin (mt vn bn tu trnh nh vua nm 17 trc ty lch), Quyn 13, Mc 6, trong mt triu thn tin on s tiu vong ca nh nc Trung Sn khi ng thy nh vua x chng h khuyn co thn dn ng m m th m nhc no lng ngi. Lu Hng, Thuyt vin hiu chnh, do Hng Tng L hiu ch (Bc Kinh: Trung Hoa Th cc, 1987), tr. 317 [25] H Trng An, Theo chn nhng ting ht. Arlington, VA: T Hp Xut Bn Min ng Hoa K, 1998, tr. 273 [26] l ni dung bi th ca mt ngi lnh d m Phm Duy tnh c c trn bo. Bi th c ta Tr li mt cu hi (Phm Duy, Hi k 2.22) [27] Phm Duy, Hi k 2.33

[28] [29]

Sd, 2.17 Sd, 3.6 [30] Sd, 2.26 [31] Sd, 2.15 (Ting ht trn sng L); 2.29 (ba bi ht khc) [32] Sd, 2.29 [33] Sd, 2.26, 2.28 [34] Sd, 2.28 [35] Sd, 2.5 [36] Sd, 2.32 [37] Sd, 3.4 [38] Sd, 2.33 [39] Sd, 2.34, on cui, 3.3 [40] Sd, 3.3 [41] Sd, 3.3 [42] Sd, 3.8, khc kt [43] Sd, 3.5 [44] i biu cho li ph phn ny l Nhun trong bi vit Nhc vng vit nm 1969 pht biu ti on thanh nin Hi Phng, sau in li trong: Nhun, m thanh cuc i. H ni: Nxb. m nhc, 2003, tr. 349-358. Trong tiu lun ny, Nhun ni cng vi c to rng nhn dn Min Nam chng li th nhc phn ng ca Phm Duy, h phi nghe ch v b my tm l chin M Ngu bt phi nghe. Nhun (1922-1991) l mt nhc s c ti, li Min Bc sau nm 1954. ng c o to ti nhc vin Tchaikovsky Moscow, v c lm hai nhc kch, ngoi nhng nhc phm khc. ng v Phm Duy l bn v l ng nghip trong thi Khng chin 1945-51. [45] Tuy nhin, cng nn l nhng c cng ca nh nc mun trit tiu Phm Duy khng thnh, v c nc trn ngp nhng CD v video t hi ngoi chui (lu) v. Cng vi Vn Cao v Trnh Cng Sn, Phm Duy vn c xem l ba nhc s c ngng m nht. [46] Phm Duy, Hi k 3.11 [47] Sd, 3.13 [48] Sd, 3.14. Giai on ny trong s nghip m nhc ca ng c nh du bng ca khc Ti cn yu, ti c yu. Mt nt ng ch l trong ca khc ny cng nh trong nhng ca khc ca nhng nm thng phong , Phm Duy lun t khng nh mnh qua li ht dng i t ti. Ti khng thy ai sng tc th loi ny (ngay c cc th loi no i chng na) m li lm nh ng. [49] Sd, 4.6, 4.7, 4.8, 4.9, 4.10, 4.11, 4.12, 4.13.

[50]

Sd, 4.13. Nguyn Ch Thin b giam gi khong ba mi nm, t 1961 n 1991, ch v ng khng chu lu k p ch tr thc. Nm 1982, khi ang cn t, ng chui c tp bn tho c nghn bi th vo To i s Anh. Nhng bi th ny v sau xut bn di ta Hoa a ngc, lm chn ng cng ng hi ngoi. Phm Duy ph nhc 20 bi th trong tp ny. [51] Sd, 4.14, 4.15 [52] Sd, 4.24 [53] Sd, 4.25 [54] Sd, 4.26 [55] Xem: Nguyn Du, Truyn Kiu, bn in song ng c ch gii ca Hunh Sanh Thng; New Haven: Yale University Press, 1983 [56] Xem bi tham lun ca ti v tc phm ny: Eric Henry, Ngun cm hng Trung Quc v bn a trong cc truyn th Vit Nam Th k XX, Crossroads 15.2 (2001), tr. 1-40 [57] Phm Duy, Hi k 3.11. Tc phm ny c son ra nhiu chng, nm 1975, 1985, ri 1990. S tr v ca Phm Duy gn y cng c bn tn tng t s tr v ngun ca hai nhn vt khc cng lu lc lu ngy: Nguyn Cao K v Thch Nht Hnh. [58] Trong s nhng ngi cng nhin by t lng mong mi c nhc s Nguyn Vn T, nh vn Hong Ph Ngc Tng, v nh th Lu Trng Vn (con trai nh th Lu Trng L). Ngun: Tham lun Phm Duy and Modern Vietnamese History trnh by ti Southeast Conference, Hip hi Nghin cu chu, Lexington, Kentucky, 15/01/2005. Bi tham lun sau ny c xut bn ti Southeast Review of Asian Studies 27 (2005); c i ba ch c thay i hoc b sung i cht. Talawas, 22/11/2005