Cc nh tin phong ngi Portugal v ngn ng hc Vit Nam

Roland Jacques Bi ni ti bui ra mt sch Cc nh tin phong ngi Portugal v ngn ng hc Vit Nam (nh Hng tng th 2004) ti H Ni.

Quyn sch c ta l Cc nh tin phong ngi Portugal v ngn ng hc Vit Nam. Khi chn ta nh th, hn nhin l ti mong mun gii by mt vn m ti rt xc tn. c rt nhiu cng trnh nghin cu v nhng thng trm ca mi quan h gia Php Quc v Vit Nam. Nhng cng trnh ny khng ch bao gm giai on t th k XIX n 1954, m cn c nhng s kin xy ra t th k XVII, v c nhng ha hn hu ngh trong tng lai. Gn y mt chng trnh vinh danh s nghip Alexandre de Rhodes v nhng ng gp ca ngi m hm nay y chng ta u tha hng: vic sng ch h thng ch vit ting Vit theo li mu t ghi m da theo cu trc ng m v ng php ting Vit, nh gip pht trin ti a tim nng ca ngn ng ny. Ti c mt suy ngh rng: cho d chng ta c vinh danh ngi, th chng ta cng khng th b qua nhng g cc v gio s chu u ng gp vo s nghip chung. Ti tin rng hai nc Vit Nam v Portugal (B o Nha) quc gia m ti dnh ring ra nghin cu trong cng trnh ny cn c hiu nhau nhiu hn. Mi quan h hu ngh gia hai bn c th v cn c pht huy. c th to mt c s xc ng cho s pht trin nh th chng ta cn o su tm hiu kho vn kh lch s. Ti liu ny Portugal c rt nhiu. Mt s nhng t liu ny s gip thm nh sng v nhng bc u ca Ch Quc Ng. y chnh l l do thc y ti bin son quyn sch ny.

Cuc gp g lch s Cuc gp g lch s gia Vit Nam v Portugal din ra t th k XVI n th k XVIII ch yu l th k XVII. Tuy vy, theo quan im a l-chnh tr th cuc gp g ny khng tin trin nhiu lm. C quan Estado da India ca Portugal qun l cc li ch ca nh nc Portugal ti cc thnh tr v cc thng v dc b bin n Dng, v ra qu o Spice. Nhng hot ng trong vng ven bin Trung Hoa v Nht Bn th rt gii hn. Hot ng giao dch ch vn xa n khu vc bin Nht Bn v Trung Hoa. Trong nhng nm 1616-1617, Ph Vng Portugal c trch n ln mt d n k hoch thit lp tr s nh c ca Portugal gn a vc Nng, song song vi cc thuc a Trung Hoa v Nht Bn. Cha Nguyn cng tn tr k hoch, v Quc Vng Portugal cng khuyn khch vic tin hnh k hoch. Nhng v tr ngi ti chnh m d n ny khng th thc hin c. Qua s tht bi ny, ti c l do ti sao li c nhiu vn kin lch s ghi du cc giao thip gia hai quc gia. Chng may l kho ti liu qu gi ca Portugal ca Joo de Barros v Diogodo Couto, mang tn Dcadas da sia b t on ngay t u th k XVII. Vic quan phng c tht bi nhng mi vic vn c tin hnh thng qua nhng con ngi thnh tm v y ti nng. H c nhit tm v kin thc, to dng nhng cng trnh ng vng c qua nhiu th k. Ni th c v mng lung, nhng hy c nhn h thng Ch Quc Ng, h thng ch vit chnh thc ca Vit Nam, l mt thnh tu ln, v khng ai bit c n s cn dn n nhng thnh tu g trong tng lai. Ngun gc Ch Quc Ng: c phi mt mnh Alexandre de Rhodes to thnh ? Tuy nhin, vo lc ny y ny sinh mt s vn . Nm nm trc y, pht biu trc mt hi ngh quc t v nghin cu Phng ng v Rp t chc Torre do Tombo (Lisbon), ti a ra cu hi: Phi chng chng ta cn vit li lch s vic ch tac h thng ch vit theo mu t Latin ca ting Vit ? Cu tr li ca ti to ra nhng phn ng ngc nhau, l hn nhin l cn. Hn nhin l ngi Vit c th gi h thng ch vit hin ti l mu t Php. Qu l th, chnh ch thuc a Php buc nh nc Vit Nam phi s dng n. Quyt nh ny hn nhin l c li cho nh nc thuc a Php v h khng bit ch khi vung. Php lnh v vic s dng h thng Ch Quc Ng trong cc khoa thi do nh nc ch tr l

do Ton quyn Php Paul Doumer k nm 1898; v cc k thi chnh thc dng ch quc ng l t nm 1909. Cui cng, vo nm 1917, nh vua di s ch o ca ngi Php- bi b hon ton vic dy hc bng ch nho. Chng trnh gio dc mi c em ra p dng, trong c hai mn hc chnh l mn Ting Vit v mn Ting Php. Cng lc, vic ghi chp lch s v s can d ca ngi Php ti ng Dng c vit ra trong bi cnh ca ch thuc a. V nhiu l do kh d hiu, Alexandre de Rhodes mt ngi sinh ra ti Avignon c a ra nh mt i biu duy nht v nng ln thnh mt th huyn thoi. ng c tn vinh nh l ngi khai sng dng o Kit ti Vit Nam, v hn th na, sng ch ra h thng ch quc ng. Lm nh th nhng s nghip k khu nh th ch l cng ca mt ngi. T nhng ngy u, khi ti bt u hc hi nghin cu v ting Vit ti Hc Vin Ngn Ng Phng ng Paris, ti ngh rng phi cn g hn ngoi nhng g c c thy trc mt ch. Ti ch tm d tm cc ngun t liu m phn ln u cha c xut bn. Ti thc s tin rng mt cng phu nghin cu nghim tc s c th t li vn v bit u s lay chuyn quan im truyn thng. Thc t l h thng ch vit dng mu t Latin ca ngi Vit cha bao gi mang tn l mu t Php c. N c gi tn l Ch Quc Ng, hn nhin l phi c l do chnh ng ca n. Khi xem xt vn ny, ti cng inh ninh v mt th bn phn cn lm xin qu v khng phin lng khi ti ni nh th. Tht th, i vo lnh vc Vit hc, ti cng thu lm c vn ling hiu bit v ngn ng v lch s Portugal cng s hin din ca h ti Chu . Ti mang n nhng v du dt ti v vn ho B. Ngoi ra ti cng c s vn ting Latin tm tm tm c cc bn tho vit t th k XVII; ti cng hiu l t ngi c c may mn nm trong tay c ba cng c qu gi l tingVit, ting B v ting Latin. T y mi chuyn s d dng hn. Chuyn i sang Lisbon u tin gip ti pht hin c nhng kho tng t liu b b qun khng ng n trong bao nhiu lu. Kt qu trc tip t nhng t su kho chnh l cng trnh c ra mt t ngy trc y ti Thi Lan, v nay th c trnh din cng chng rng ri. Ti xin c tm tt trong mt cu rng s ch tc Ch Quc Ng h thng ch vit chnh thc ca Vit Nam trn i th ch c th lcng trnh ca ngi Portugal, v n l mt phn trong ton b nhng cng trnh giao lu vn ho tng t. Cng trnh ny cn phi c t ring ra ngoi tin trnh thuc a.

Mt vi chng t bn tho vit tay cho vic trnh by c c th hn, ti xin nu ra mt vi trang trong s ba ti liu vit tay m ti tm ra c. Hai ti liu c in li trong sch. y l ti liu th nht: mt bn sao vo th k XVIII ca mt l th vit Hi An, gn Nng, vo u nm 1623. Tc gi l mt gio s dng Tn Portugal tn l Francisco de Pina. Sch ca ti l mt vinh danh cho v tin bi ny, mt ngi rt xng ng vi danh v ngi tin phong ca ngn ng hc Vit Nam. Ni dung chnh ca l th l gii thch k tnh hnh cc cng trnh v ngn ng hc ca ng, v phc tho cc n sp ti. Ti rt thch l th ny, v theo ti bit, y l dp c nht m ta bit c chung quanh vn ti sao cc v tha sai Chu u li c bit quan tm n vn ngn ng ? tng c nhng gi thuyt nu ln v mc ch ca s kin ny: nhng v nhng mu toan thm kn ca ngi nc ngoi khi ch tc h thng ch quc ng. Ti th cho rng chng ta nn cc v tin bi t ni v vic ca h, v chng ta cn lng nghe cho k. Bn tho ny l mt phn ca b su tp Jesuits na sia ti Th vin quc gia Palacio da Ajuda ti Lisbon. B su tp gm 60 quyn cha khong 30000 hng mc. Nhng bn sao ny l cng trnh tp th ghi chp ti Macao trong khong thi gian t 1750 n 1762; cc v chp li tt c cc ti liu thu thp c trong sut qung thi gian t 1541 n 1747: hai th k hot ng ti Vin ng, t Nht Bn qua ng Dng. V hu ht cc nguyn bn tht lc, b su tp ny l ngun ti liu chnh v s hin din ca Portugal ti Vin ng, v cn cung cp c kho hiu bit v con ngi v t nc trong vng Vin ng. Bn tho thng khng c ch v ch l bn nhp nhng l th , chng c ngy thng v tn ngi nhn. Nhng chu kh tm ti th s ln ra manh mi. Vai tr ca Francisco de Pina Pina sinh nm 1585 ti thnh ph Guarda, thuc vng Beira Alta ca Portugal. Mi ngoi 20, ng ln ng sang Macao hon tt nghin cu v phng ng, v hc ting Hoa v ting Nht. ng lu li Vit Nam trong 8 nm, cho n khi mt v tai nn nm 1625. C th ni Pina l ngi chu u u tin thng tho ting Vit. ng hc rt chm v t ra khng khoan nhng vi cc ng nghip li nhc, nh ng c vit trong th. ng yu Vit Nam v vn ho Vit, v khng tn ng vi s kin lai tp ca thnh ph Hi An, ni c du vt na Nht na Vit, hoc na Tu na B.

C mt nghch l trong i Pina: ng mun tm thy dy ngn ng gii nht, nhng v khng tin nn nh chu. Th l ng nh nh cy mt vi cu hc tr ngi Vit. ng dy h ting B v hc dy ng ting Vit. Hon cnh ny va may va khng may. im d ca n l s phn cch gia hai h thng ch vit ting Vit cho n nay. Ngi hc ch c th s dng ch quc ng m khng th ln vo c kho tng vn hc. Pina thy r nhc im ny. Mt khc, ai c o luyn thu o v ting ni th chng th no d cc lp ging dy c vn ch Hn. Cc v thy gio tr dy Pina ting Vit thng l d di, mc d c th h cng c v vit c ch nho y. V th m qu trnh thc hnh h thng ch vit thng khng c c hi tip cn kho tng c hc Trung quc v kho tng vn ho truyn thng Vit Nam. Theo quan im ca ti th y l mt may mn. Pina gp mt thit thi rt ln: ng mt kh sm, mi 40 tui. ng khng kp thy nhng thnh tu ca nhng g ng xng, khng c may mn nhn thy quyn sch u tin ca ng ra i, v mi 26 nm sau mi c n hnh di hnh thc h thng ch vit mi. Vic bo tn kho tng vn hc truyn thng c tin hnh qua nhiu th h cc v tin phong ngi Vit, khi u l Thy on trong nhng nm 1660, v t n nh cao l vo cui th k XIX vi Trng Vnh K. Theo hng ny, c th ni l nhng d nh ca Pina c thc hin y hai ba th k sau khi ng mt. Cng vi phong tro c v cho h thng ch vit ghi m sau khi ch thuc a co chung, Ch Quc Ng ngha l h thng ch vit ca c nc- tr nn ph thng i vi mi ngi Vit Nam, vnh vin xo b c quyn ca gii thng tr. Th cn ch Nm ? Vo u th k XVII, ch Nm khng c dy hc chnh thc. Vic s dng ch nm ch l truyn th trc tip t thy sang tr, ni no ngi ta bit trn trng nhng gi tr truyn thng, c bit l vn hc truyn ming. Theo vi suy gim v tr u i ca thc h Khng Mnh ti Vit Nam, gii tr thc chp nhn i mi cng gia tng. Qu v cng tha bit l vn hc ch Nm thnh t ch yu l trong th k XVIII, sn sinh mt s tc phm bt h trong vn hc Vit Nam. Nhng vo thi im nhng nm 1620, nn vn hc ny mi ch nhng chng u. S tht l gio on Cng gio vo u th k XVII rt qu trng ch Hn v ch Nm. Trong s nhng thy ging ngi Vit u tin m ta

c bit, c nhng v l tr thc. H tip tc hc hi ch Hn v c vn, v dy cho cc bn ng s. Vn hc Cng gio Vit Nam bui u u vit bng ch Nm - th k XVII cn gi c 4200 trang ghi chp 1200 000 ch nm- v cc sch in Cng gio bng ch Hn v ch Nm cn c in mi tn nhng nm 1920. Nhng v ny hiu r l vn ho Vit Nam khng th thiu ch vit truyn thng v ni dung ca chng. Tuy vy, h khng chp nhn ch trng chnh sch ca gii tr thc Nho hc v khng theo truyn thng nh trng. theo truyn thng Vit Nam th hc tr ch trng cy vo cc thy hoc trng dy t, v phng tin truyn th ch l ch Nho, php tc trng quy tht l nghim ngt. Nn tng ca vic hc l C th Trung Hoa, do vy t tng Khng Mnh l c s chnh thng m mi ngi phi tun th. Gio on Cng gio dng ch hn vi hai mc ch: xy dng trn li th ca o l Khng Mnh, i lc phn quan im chng thn quyn ca h t tng ny, v pht huy nhng phng tin din t c th chuyn ti hiu qu nhng tn l Cng gio. Tuy nhin, khc vi gio hi Trung Hoa, cc tha sai Vit Nam khng h theo ui n cng ch Vit-Hn v ch Nm, bi v h cn phi hc ni ting Vit gio dn hiu c h. Trong cc bn bo co vit tay ti tham cu c, cc v thng ni ra nhng l ny l khc chm chc cho khuyt im ny. Francisco de Pina la v gio s chu u u tin thng tho ting Vit, vit th ny: Tht ra, gi nh ti c th tr lng cho thy dy ti hc ting ni v ch vit th ngy nay ti thng hiu y lm cng tc phng v. Trong khi , ch v khng c c thy m ti nh khng bit ch, l mt khim khuyt khng may. V th cc v tha sai nh trng cy vo phng tin chuyn ng, m ch quc ng h mi hc v dy c. C th bin lun rng iu va k trn c mt h qu quan trng. Ti c c u rng gii phong kin thng tr dng ch Nm bo ton thc c lp i vi Trung Quc, v th hin quyn lc ca h i vi dn chng. a ra mt th vn t d s dng m li c hiu qu th s gip dn chng thng tin c s phn ca h. Ch tc mt h thng ch vit theo li ghi m, gio on Cng gio th k XVII v hnh trung dn ng cho nhng lung t tng mi m, trong c t tng v t do. Khi nh nc thuc a Php p t vic s dng ch Quc Ng cng l khi h t y vo th suy yu l v h t vo tay ngi Vit phng tin ti u ca t do t tng. Ch Quc Ng vo nm 1632 ? Ti liu bn tho th nh cho thy kt qu cng vic ca cha Pina do cc v tha sai chu u k nghip ng mt trong s nhng v ni ting

l Alexandre de Rhodes l ngi t bt vo nhng ti liu ang c nhc n. ti liu vit ra nm 1632, v l th nh km k tn AndrPalmeiro. y l tp t v ba th ting Nht Hoa Vit, c mt s ghi ch v ng m v ng php. (Ti s cho n hnh tp ti liu ny cng vi li nhn xt trong quyn sch sp ti). C th d dng nhn ra mt s sai st, chng hn s nhn mnh n nhng yu t chung gia ting Hoa, ting Nht v ting Vit. V d, ting Vit c m t l ngn ng c bn thanh nh ting Hoa. Tp bn tho ny c ngha quan trng i vi lch s Ch Quc Ng, bi v cho n nay khng cn bt tch v ting Vit ca cha Pina. Tp ti liu ny khng c tham cu ng mc trong cng trnh ca Quang Chnh. Tht th, y chng ta c mt vn bn y v Ch Quc Ng, ngoi mt cu ni m h thng cho l trch t sch ca Christophoro Borri xut bn ti Chu u mt nm trc Borri lu li Vit Nam rt ngn hn, v thng chi vo cc sch ton v thin vn. y ta c ton vn mt bi kinh nguyn Cng gio m u bng ting Cha i. Bn kinh ny ra i 20 nm trc khi b sch ni ting Php Ging Tm Ngy ca Alexandre De Rhodes c in ra, v 14 nm sau khi chng c u tin v kinh nguyn Cng gio c dn bng ting Vit. Cn lu mt iu l bn kinh ny cn gi gn nh nguyn vn mi n th k XX. V chng, Alexandre m u Php Ging Tm Ngy ca ng bng cu: y l php thng dng ta t by php su nhim ca Thin Cha. Chnh ng cng thc r rng ng l mi dy duy nht ca truy nthng nghin cu Vit Nam m u t cc v tin nhim v c cc i sau k tha. Mt thnh tu c sc ca ngi Portugal Mc d Francisco de Pina khng c trc tip tip cn kho tng vn hc Vit Nam, ng li c c nhng thnh qu qu gi c o khc. Mt iu cn nhn mnh y l chnh quc tch Portugal ca ng. L ngi B, ng mang tha k mt truyn thng lu di v vic nghin cu ngn ng hc. Ti thy c hai mt ca s kin ny. Trc tin, hin cn mt cng trnh nghin cu cc ting ni xa l, m i biu l quyn Cartinha ca Henrique Henriques vit v ting Tamil (khong nm 1550) v quyn ca Jos de Anchieta vit v Ng php ting Tupi-Guarani Brazil (1595). Gn vi Pina hn, v cng lin quan nhiu n cng vic ca ng hn, chng ta c hai quyn Ng php ting Nht c Jo Rodrigues Tuzzu. Rodrigues l thy dy Pina Macao, v Pina rt quen thuc vi quyn sch ng php ting Nht in ra nm 1604. Chng c g l k diu khi ng c nhng vn ling tip cn mt ngn ng. Mt c sc th nh l nhng cng trnh ca Pina c th bi p

trong lnh vc nghin cu ngn ng hc l qua cng trnh sng to ca cc hc gi tin bi Portugal. Ti lu tm c bit n ba cng trnh sau y: Ng php ting Portugal ca Joo de Barro (khong 1540), Chnh t (quy tc nh vn) ca Duarte Nunes de Leo (1576), v Nhng php tc dy cch vit ting Portugal ca Pro Magalhes de Gndavo. Sch ca ti nu ra nhng g Ch Quc Ng k tha t nhng nh tin phong Portugal trn y, mc d cc v kia chng h bit ting Vit ! Lun im ca ti l: ch c th mt hc gi Portugal mi thnh tu y n nh vy. Ngc li vi nhng iu va nu, c mt s kin hin nhin l mt quyn t in v ng php ting Vit c n hnh nm 1651, tn de Rhodes khng phi l ngi Portugal. ch ny ti li may mn pht hin mt ti liu vit tay th ba: Mt phng php hc ting ng Ngoi. y cng li l mt bn sao th k XVIII t mt nguyn co vit vo t th k XVII nay tht lc. Chng may l ngi sao chp khng bit ting Vit. Nhng chnh nh th m v ny lm rt trn phn s. Phng php ca ti lm l i chiu c h thng nhng trang ti liu ny vi tp Ng php m De Rhodes a vo quyn t in ca ng. Gia hai ti liu c nhiu im tng ng cng nh nhng im khc bit ni bt. Ni mt cch vn gn, nh nghin cu phi i n kt lun l y chng ta c hai ti liu song song, do hai tc gi bin tp mt nguyn bn chung vo cng lc nhng hai ni khc nhau. Tuy rng c hai vn bn bin tp sau cng u bng ting Latin, song nguyn bn hn l phi vit bng ting Portugal. Vn bn c nhiu hc gi ngi Portugal, v ti c th ni l phn chnh l ca mt v ng u trong s h, Gaspar do Amaral, trong sut thi gian 20 nm sau khi Francisco de Pina mt. Pina khi tho nhng dng u tin t nm 1622. Trong sch, ti cng c bin tp v hiu nh tp bn tho ny. Mt trong s nhng im c t trong nguyn co l im m t v tnh cch m nhc ca thanh iu. iu ny l mt pht hin sng to. Rhodes tm lc li, nhng ng thi v phn ng th ng li khng ch cho thy r u l nhng nt khu bit ca tng thanh. Cng trnh nghin cu ca ti a n mt nhn nh l tp bn co cha xut bn Manuductio ad Linguam Tunckinensem l ca mt hc gi ngi Thu s ni ting c, tng dy ting Latin Portugal. Tn Portugal ca ng l Onfrio Borges, mt cch phin chuyn tn ting c ca ng l Honufer Brgin. ng b d dang bn tho ca mnh, nhng khi ng qua i th tp bn co li gip nhiu cho ngi i sau. Tp bn tho ny khng c my ai quan tm, v c mt quyn

khc cnh tranh vi ng v c in ra lc ri. Vai tr ca tp bn tho ny tht c ngha, v n cho php ngi c c mt ci nhn khi qut v hu cnh, cng nh n cho thy s hiu bit su sc ca nhng v tin phong Portugal v ngn ng hc ting Vit. Qu v thy y, ti c th ni nhiu thm na. Nhng chc qu v cng mt ri, v, hn nhin l qu v c th s c vo chnh vn. Cho nn ti xin php c kt lun vy. Li kt L mt s gia, ti xin c ng li cm n n hai nhm c bit. u tin l nhm cc nh hc gi Portugal tin phong u th k XVII nhit tm v nghim tc nghin cu ngn ng. K l cc bn ng s Vit Nam, l nhng ngi tha k gia ti phong ph hng my nghn nm ca cha ng cc v. Nu lm vic ring r th hai nhm ny chc khng t c nhng thnh qu nh ta thy. S d c nh ngy nay l nh hai bn cng tc cht ch cng nhau. Nhng cng sc ca h tp i thnh h thng Ch Quc Ng, mt h thng ch vit bng mu t Latin tuyt vi c th thch qua thi gian. Thnh qu v song ny cng nh s hp tc cng nhau trong mt thi gian ngn ngi thi m xng ng vinh danh. Khng may l hu ht danh tnh cc v nay mai mt. Khng cn cch no phc nguyn y phn cng hin ca cc v qua nhng t liu cn li. Cng trnh Manuductio v Brevis Declaratio ca De Rhodes l hai c s chng liu m ti dng nhn din phng php m ngi xa lm vic cng nhau. Hai tp ti liu ny gip ti trong ton b qu trnh nghin cu. C hai n chng vai tr ca ting B cng nh nh hng li k m ngn ng ny nh hng n cch to thnh Ch Quc Ng ra sao. Mt phn kh ln nhng v vn dng trong ting Vit n tn by gi th cng mang cng tnh nng v hiu ng ca chng trong ting B. Nhng v y c sn trong ting B vo th k XVI. Cc v sng ch ra Ch Quc Ng s dng cc v ting B ny mt cch t nhin thoi mi m vn quan tm n gn gi bn sc ca ting Vit. Nh L Thnh Khi nu, vo th k XVII cc v tha sai ngi nc ngoi ch c dng ch quc ng trong vic ging o Thin Cha cho ngi Vit. Tuy nhin th ch ny c ch tc theo cung cch rt tn trng truyn thng. Trn ht c, n l mt phng tin i thoi vi qun chng Vit Nam v nhng gi tr vn ho ca h. Ch Quc Ng l mt phng tin gip thc hin cuc giao lu vn ho. K vng ny

cng l ca cc v tin bi ngi Vit i tin phong, c ngi tng l nh nho v rt snh si vn nm. Nhng ngi Vit tr tui v giu ti nng thu y hn nhin u l nhng ngi c hc v thng tho ch vit hnh khi vung, nhng cc v cng nhn thy c tim nng ln lao ca th ch vit Latin ho ny trong vai tr giao lu vn ho. Ngy nay, Ch Quc Ng c dng lm ch vit chnh thc ca ting Vit mi cp. Ngi Vit Nam xem n l gia ti ca mnh th cng phi thi. Rt t hoc chng cn g du vt tn gio trong . Nhng nh ch tc ra n l mt in hnh cho s hp tc giao lu vn ho. H l nhng ngi khai nguyn cho mt truyn thng v mt phng tin qu gi c mt khng hai cho s pht trin x hi. Portugal, v nhng p lc ca hon cnh, khng lin quan g n ngn ng hoc tn gio, m rt khi a bn Vit Nam. Mt pht kin vn ho to nn t cha Francisco de Pina v cc cng s tr tui v gii nho s Qung Nam v sau c cc v khc tip tc. Tr nh tp th gn nh qun mt cng u ca nhng ngi pht minh u tin. Hi vng l cng trnh khim tn ca ti s trao cho Vit Nam ca hm nay, cho nhng ai hc v yu ngn ng, cho nhng ai tm v vn ho c, mt li tip cn v bit u cn l mt thi thc i su thm vo khai qut nhng vt tch xa. s l mt n ch cho Vit Nam v ngn ng Vit. Portugal nay ang mun tm bit v lch s ng qu trng v s can d ca n ti Chu . Nhng chuyn bun chung quanh vic ngi phng ty bc lt chu l nhng ti nng bng. Tuy nhin Portugal c mt lch s lu di v hu ngh v hp tc. Ngy nay, s c mt ho hiu ca h c th em li dch v ch khng phi l nhng thng tn i vi mt khu vc to rng v giu c l chu . Portugal xng ng c nghin cu c cng nhn nhng cng hin ca quc gia ny i vi nhng nn vn ho ln ti chu , ti n , Nht Bn v Trung Hoa. Nhng quc gia ny cn ng gp vo vic lm giu vn ho ti nhiu ni khc na, m nhng ng gp ny du nh b cng ng v cn c trn trng. Mong c nh b ca ti l cng trnh ra mt hm nay l mt bc theo chiu hng ni trn, v ni ln mt nhu cu c tht. Roland Jacques (Canada) on Xun Kin dch Ngun: Tp San NH HNG