PHN DN NHP MN HC

CHNG 1 KHOA HC L LUN V NH NC V PHP LUT V MN HC L LUN V NH NC V PHP LUT

I. L LUN V NH NC V PHP LUT L MT KHOA HC X HI 1. L lun v nh nc v php lut l mt khoa hc x hi Khoa hc x hi nghin cu nhng mt khc nhau, cc hin tng x hi ca x hi loi ngi m trong con ngi l trung tm. Khoa hc php l - khoa hc v nh nc v php lut - l mt b phn ca khoa hc x hi. Khoa hc l lun v nh nc v php lut l mt ngnh khoa hc x hi bi n nghin cu hai hin tng x hi l nh nc v php lut. Nh nc v php lut l nhng hin tng x hi phc tp v a dng c nhiu ngnh khoa hc x hi ni chung v khoa hc php l ni ring nghin cu nhng kha cnh khc nhau. Chng hn, trit hc Mc - Lnin nghin cu nh nc v php lut cng vi vic nghin cu cc hin tng x hi khc rt ra nhng quy lut vn ng v pht trin chung ca x hi; lch s nh nc v php lut li nghin cu nh nc v php lut trong tng giai on lch s c th tm ra nhng c th trong s pht trin ca nh nc v php lut trong tng hon cnh c th... Cc khoa hc x hi nghin cu nhng mt khc nhau ca x hi loi ngi v ton b h thng x hi, l iu kin sng ca con ngi, nhng quan h x hi, nhng kiu v hnh thc nh nc v php lut, nhng hin tng thuc thng tng kin trc t tng nh trit hc, tn gio, ngh thut, vn ho... Khoa hc php l l mt b phn ca khoa hc x hi. Khoa hc php l nghin cu cc phng din x hi, cc quan h x hi khi cc phng din x hi v quan h c th hin di nhng hnh thc php l nht nh. Mc ch nghin cu ca khoa hc php l khng ch mang tnh nhn thc n thun v cc hin tng, cc qu trnh v nh nc v v php lut m cn nhm gii quyt nhng vn ca thc tin, ca qu trnh t chc v hot ng ca nh nc, s dng cng c php lut trong vic iu chnh cc quan h x hi, trong vic bo v cc quyn v li ch ca con ngi, cng c v duy tr trt t x hi. Trong s cc hng nghin cu ca khoa hc php l, c mt hng nghin cu c mc khi qut chung nht, cao nht, c tc ng n vic trin khai nghin cu trn cc hng tng i c th khc, l l lun chung v nh nc v php lut. L lun v nh nc v php lut l mt ngnh khoa hc x hi, cung cp cho chng ta nhng kin thc chung v nh nc v php lut, v vai tr x hi v s phn lch s ca n. L lun v nh nc v php lut c hnh thnh trn c s cc hc thuyt khoa hc v s pht trin ca x hi. Cc hc thuyt khoa hc to ra lp trng xut pht v quan im tip cn cho l lun v nh nc v php lut. Trn c s khoa hc ca cc hc thuyt v s pht trin x hi, l lun v nh nc v php lut lm sng t cc vn : nguyn nhn ca s xut hin, pht trin ca nh nc v php lut; v tr, vai tr ca nh nc v php lut trong cc hin tng x hi; bn cht, hnh thc, chc nng ca nh nc v php lut .

L lun v nh nc v php lut vi t cch l mt ngnh khoa hc c lp trong h thng cc ngnh khoa hc x hi, v th n c nhim v chnh l tp trung nghin cu cc hin tng nh nc v php lut, bao gm: nhng phm tr, nguyn l, kt lun chung v hin tng nh nc v php lut nhm nhn thc, gii thch nh nc v php lut ni chung, to tin v c s gii quyt cc vn ca khoa hc php l c th v hot ng thc tin. Nh vy, l lun v nh nc v php lut l mt ngnh khoa hc x hi bao gm mt h thng cc kin thc l lun v nh nc v php lut ni chung. H thng cc kin thc bao gm cc hc thuyt, phm tr, nguyn tc, khi nim, quan im khoa hc... c sp xp, phn b theo mt trnh t l gch nht nh cu thnh khoa hc l lun chung v nh nc v php lut. 2.V tr ca khoa hc l lun trong h thng cc khoa hc x hi Vi t cch l mt ngnh khoa hc x hi, l lun v nh nc v php lut khng tn ti mt cch bit lp vi cc ngnh khoa hc x hi khc m n c mi quan h mt thit, qua li, tc ng cht ch vi cc ngnh khoa hc x hi khc. Bi th, trong nghin cu nh nc v php lut, l lun v nh nc v php lut phi da v tng th nhng kin thc khoa hc, da vo phng php khoa hc ca nhiu khoa hc x hi khc, nht l mi lin h vi trit hc, kinh t chnh tr hc v chnh tr hc. Trit hc (ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s) vi tnh cch l th gii quan ca khoa hc hin i c vai tr c bit to ln i vi l lun v nh nc v php lut. Trong mi lin h vi trit hc duy vt bin chng, trit hc duy vt bin chng trang b cho l lun v nh nc v php lut phng php lun trong qu trnh nghin cu. i vi trit hc duy vt lch s, l lun v nh nc v php lut l s tip tc trc tip cc nguyn l trit hc chung ca ch ngha duy vt lch s v bn cht ca nh nc v php lut, s tc ng qua li ca nh nc v php lut vi c s kinh t v s bin i ca chng theo s pht trin ca i sng x hi. Tuy nhin, ch ngha duy vt lch s vi t cch l mt b phn ca trit hc, l khoa hc v cc quy lut chung nht ca s pht trin ca tt c cc hin tng x hi, cn i tng ca l lun v nh nc v php lut ch l nhng quy lut ca mt b phn cc hin tng x hi y, l nh nc v php lut. Kinh t hc chnh tr l khoa hc v nhng quy lut quan h sn xut - c s kinh t ca x hi. Nhng khi nim ca kinh t chnh tr hc nh: lc lng sn xut, quan h sn xut, s hu... c ngha to ln i vi l lun v nh nc v php lut. Bi l, l lun v nh nc v php lut nghin cu nh nc v php lut l nhng hin tng thuc kin trc thng tng ca x hi, kinh t chnh tr hc nghin cu nhng yu t thuc c s h tng, v th l lun chung v nh nc v php lut s dng nhng kin thc ca khoa hc kinh t chnh tr lm r i tng nghin cu ca mnh. Chnh tr hc nghin cu cc quy lut v tnh quy lut trong s hnh thnh, pht trin ca chnh tr, ca quyn lc chnh tr, quyn lc nh nc cng nhng c ch, phng thc, cch thc s dng cc quy lut trong x hi c t chc thnh nh nc. Khch th nghin cu ca chnh tr hc l tt c nhng g m khi gii quyt chng lin quan n li ch giai cp, li ch quc gia. C th hiu chnh tr l mi quan h gia cc giai cp, cc cng ng, cc quc gia, cc dn tc; l s tham gia ca nhn dn vo gii quyt cc cng vic ca nh nc v ca x hi, l tng hp nhng phng hng, nhng mc tiu c quy nh bi li ch c bn ca giai cp, ca ng phi; l thc tin hot ng chnh tr ca cc giai cp, cc ng phi, nh nc thc hin ng li

c la chn nhm t c mc tiu ra. Khch th nghin cu ca l lun v nh nc v php lut ch l nh nc v php lut vi tnh cch l mt b phn ca i sng chnh tr. Nghin cu nh nc v php lut, l lun v nh nc v php lut cn s dng nhng khi nim ca chnh tr hc nh: quyn lc chnh tr, quyn lc nh nc, quyn lc nhn dn, quan h chnh tr, quan h giai cp, ng phi.v.v... Khng ch c mi quan h cht ch, mt thit vi cc ngnh khoa hc x hi ni trn, l lun v nh nc v php lut cn c mi quan h mt thit vi cc ngnh khoa hc php l khc thuc h thng khoa hc php l. H thng khoa hc php l l mt chnh th to nn mt lnh vc chuyn bit ca nhn thc l lut hc. H thng c th chia ra lm 3 nhm theo nhng tnh cht ring: Th nht, cc khoa hc l lun - lch s php l gm: l lun v nh nc v php lut, lch s nh nc v php lut, lch s cc hc thuyt chnh tr - php l. Th hai, cc khoa hc php l chuyn ngnh gm: lut hin php, lut hnh chnh, lut hnh s, lut dn s, lut t tng hnh s, lut t tng dn s, lut ti chnh, lut kinh t... Th ba, cc khoa hc php l ng dng gm: iu tra ti phm, thng k t php, tm l t php, ti phm hc v.v... Gia l lun v nh nc v php lut v cc ngnh khoa hc php l khc c mi quan h bin chng. Trong mi quan h ny, l lun v nh nc v php lut ng vai tr l khoa hc php l c s. Nhng kt lun ca ca n to nn c s cc ngnh khoa hc php l khc nghin cu i tng ca mnh, l phng php lun cho vic nghin cu ca cc ngnh khoa hc php l. Nhng kt lun, nguyn l ca l lun v nh nc v php lut c ng dng trong vic nghin cu cc vn ring ca cc ngnh lut. Mt khc, l lun v nh nc v php lut li da trn nhng t liu c th ca cc khoa hc php l chuyn ngnh, ng dng khi qut nng ln thnh nhng nguyn l, nhng phm tr l lun v nh nc v php lut. Nh vy, c th ni rng, cc khoa hc php l nghin cu nhng mt, nhng thuc tnh, nhng b phn c th hoc lch s pht trin ca nh nc v php lut. Cn l lun v nh nc v php lut nghin cu nhng thuc tnh c bn, chung nht ca nh nc v php lut, bn cht, vai tr x hi, nhng quy lut c th ca s xut hin, bin i, nhng hnh thc tn ti v pht trin c bn ca chng. L lun v nh nc v php lut c v tr c bit trong khoa hc php l. Bi v n xc nh c tnh ca i tng nghin cu v phng php nghin cu ca cc mn khoa hc chnh tr - php l khc. Cc nguyn tc, phm tr c bn ca l lun v nh nc v php lut l c s cc ngnh khoa hc php l khc xy dng v lm phong ph thm tri thc khoa hc ca ngnh. Do vy, l lun v nh nc v php lut l khoa hc c vai tr l phng php lun i vi cc ngnh khoa hc php l khc. II. I TNG NGHIN CU CA L LUN V NH NC V PHP LUT L mt ngnh khoa hc x hi, l lun v nh nc v php lut c i tng nghin cu ring ca mnh. Vic nghin cu lm sng r i tng nghin cu ca khoa hc l lun v nh nc v php lut c ngha quan trng v nguyn tc, bi v i tng nghin cu khng ch nu r nhng ni dung c bn ca khoa hc m cn xc

nh c khuynh hng nghin cu v nhim v ca n, a ra c s cho s phn nh s khc bit gia khoa hc ny vi khoa hc khc. Nh nc v php lut l nhng b phn thuc kin trc thng tng, c mi quan h mt thit vi nhng hin tng, b phn khc trong thng tng kin trc cng nh c s h tng, v th n c nhiu ngnh khoa hc khc nhau nghin cu. L lun v nh nc v php lut vi t cch l mt ngnh khoa hc php l nht nghin cu ng thi c hai hin tng nh nc v php lut. Nh nc v php lut l hai hin tng x hi c quan h mt thit, gn b ln nhau, tn ti khng th thiu nhau. Trong s xut hin v pht trin, gia nh nc v php lut c mi quan h hu c, chng to thnh ht nhn chnh tr - php l ca thng tng kin trc ca x hi, nh nc tn ti khng th thiu php lut, bi v theo ngha chung nht, nh nc l mt t chc c h thng c cu nhn s trn mt trt t php l c hnh thnh t nhng quy nh ca php lut. V ngc li, php lut l sn phm ca quyn lc nh nc, th hin ch hp quy lut v iu kin khch quan m nh nc nhn thc c, nhng chnh nh nc li ph thuc vo php lut xut pht t nguyn tc x hi hp php. L lun v nh nc v php lut nghin cu nh nc v php lut mt cch ton din. i tng nghin cu ca n l nhng vn chung, khi qut v c bn nht, nh: - Cc khi nim, phm tr v ngun gc, bn cht, chc nng, hnh thc, vai tr, gi tr x hi ca nh nc v php lut. - H thng cc tri thc chung v nh nc v php lut trong lch s: nh nc v php lut chim hu n l, nh nc v php lut phong kin, nh nc v php lut t sn. - H thng cc tri thc chung ca kiu nh nc v php lut x hi ch ngha. T thc tin nh nc v php lut ca cc nh nc x hi ch ngha, c bit l thc tin ca nh nc v php lut x hi ch ngha Vit Nam hnh thnh nhng khi nim, nhng phm tr th hin cc mt khc nhau ca nh nc v php lut x hi ch ngha. H thng cc tri thc ni trn l cc tri thc chung, gi vai tr ch o, lm nn tng cho vic nghin cu cc khoa hc php l chuyn ngnh v khoa hc php l ng dng. N cng l h thng tri thc l lun cn thit cho hot ng qun l nh nc. Tm li, i tng nghin cu ca khoa hc l lun v nh nc v php lut l nhng quy lut c th ca s ra i, hnh thnh, pht trin, nhng c tnh chung v nhng biu hin quan trng nht ca nh nc v php lut. III. PHNG PHP LUN V PHNG PHP NGHIN CU CA KHOA HC L LUN V NH NC V PHP LUT c quan nim y v phng php lun ca khoa hc l lun v nh nc v php lut, trc ht cn lm r khi nim phng php.Theo nh ngha c a ra trong T in ting Vit ca Vin ngn ng hc- Vin Khoa hc x hi Vit Nam th :phng php l cch thc nhn thc, nghin cu hin tng ca t nhin, i sng x hi, qua , di dng chung nht phng php c hiu l phng thc gip tm hiu s vt, hin tng v qu trnh. Phng php lun ca l lun v nh nc v php lut l phng thc (lp trng xut pht v quan im tip cn) nghin cu cc hin tng nh nc v php lut .

Ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s cung cp cho l lun v nh nc v php lut phng php lun. Ni mt cch chnh xc, cc quy lut, nguyn tc, phm tr, khi nim ca trit hc duy vt bin chng v trit hc duy vt lch s cung cp kh nng nhn thc c mt cch chung nht, khi qut nht v y nht hin tng nh nc v php lut, v th n tr thnh phng php lun ca l lun chung v nh nc v php lut. Phng php lun Mc - Lnin i hi khi nghin cu nh nc v php lut phi xut pht t hai quan im sau: - Quan im duy vt: nh nc v php lut phi c nghin cu trong mi lin h vi i sng vt cht ca x hi, coi l ngun gc su xa ca s xut hin, tn ti v pht trin ca nh nc v php lut. - Quan im bin chng: nghin cu nh nc v php lut phi t trong s vn ng, pht trin, bin i, trong nhng mi lin h bin chng v nhng mu thun vn c ca n. Nhng yu cu c bn ca phng php lun Mc - xt i hi: -Th nht, nghin cu nh nc v php lut phi trong s pht trin lch s c th. Nh nc l t chc quyn lc chnh tr ca mt quc gia trong mt giai on lch s c th. Php lut l h thng quy tc x s c tnh bt buc chung do nh nc ban hnh hoc tha nhn trong tng giai on lch s c th. V th, vic nghin cu chng phi gn vi cc iu kin lch s c th, tc l phi cn nhc tt c nhng c im v iu kin c th ca s tn ti, pht trin ca thc tin lch s c th trong giai on pht trin ca nh nc, ca cc quan h x hi, chng gio iu, rp khun, my mc. -Th hai, nghin cu nh nc v php lut phi trong mi lin h bin chng vi cc yu t quy nh chng. Nh nc v php lut l nhng yu t thuc kin trc thng tng ca x hi, bi th n phi c xem xt trong mi quan h vi c s kinh t - yu t quy nh n. Trong iu kin nn kinh t th trng nh hin nay, cng cn phi ch ti mi quan h khng tch ri gia nh nc v php lut vi cc quan h kinh t, quan h s hu. Mt khc, vn quan h gia cc giai cp, cc giai tng v cc nhm x hi cng l nhng nhn t tc ng mnh m ti nh nc v php lut. Bn cnh , cc yu t truyn thng dn tc, tnh hnh quc t, hon cnh t nhin cng c nhng tc ng nht nh ti s tn ti v pht trin ca nh nc v php lut. Do , khi nghin cu nh nc v php lut chng ta cn ch ti tt c cc yu t . Th ba, nghin cu nh nc v php lut phi trong trng thi ng, tc l phi t nh nc v php lut trong trng thi vn ng v pht trin ca mi trng x hi m n tn ti. Thc t i sng x hi v thc t i sng php l ng vai tr quan trng trong vic nghin cu nh nc v php lut. Phi t thc tin thc hin quyn lc nh nc, hot ng sng to php lut, bo v v p dng php lut ca c quan nh nc hnh thnh, b sung v pht trin h thng cc khi nim, phm tr l lun chung, ch o hot ng thc tin. Tnh ng n ca cc l thuyt khoa hc v nh nc v php lut phi c kim nghim trong i sng thc t. Trn c s phng php lun nu trn, khoa hc l lun chung v nh nc v php lut s dng h thng cc phng php nghin cu gm: tru tng khoa hc, phn tch v tng hp, quy np v din dch, x hi hc c th, phn tch quy phm, so snh php lut .v.v... - Phng php tru tng khoa hc c vai tr rt quan trng trong nghin cu nh nc v php lut. Tru tng khoa hc l phng php t duy trn c s tch ci

chung khi cc ring, tm thi gt b ci ring, gi ly ci chung. Bng cch tru tng ho, gt b nhng ci ngu nhin, thong qua, khng n nh i vo ci chung, ci tt yu, n nh, bn cht, tc l quy lut ca khch th. L lun chung v nh nc v php lut l mt khoa hc l lun, nn to nn mt h thng kin thc c tnh khi qut, tt yu phi s dng phng php tru tng khoa hc. - Phng php phn tch v tng hp c s dng rng ri trong nghin cu nh nc v php lut. Phn tch l phng php phn chia ci ton th hay hin tng phc tp ra thnh nhng b phn hoc nhng mt, nhng yu t cu thnh n gin hn. Nh phng php phn tch m nhn thc mt cch su sc tng gc cnh ca hin tng nh nc v php lut. Tng hp l phng php lin kt, thng nht li cc b phn, cc yu t, cc mt c phn tch, vch ra mi lin h ca chng nhm nhn thc s vt hin tng trong tnh tng th. - Phng php quy np l i t nhn thc nhng s vt ring l, t nhng kinh nghim n nhng nguyn l chung, tc l phng php i t ci ring n ci chung; din dch l phng php i t nhng tri thc chung n tri thc v ci ring. - Phng php phn tch thun tu quy phm: nghin cu cc hin tng php l, phn loi, x l lm sng t cu trc php l ca chng, lm r mi quan h l gch ca cc quy phm php lut, qua khc phc cc mu thun. - Phng php so snh php lut: trn c s ca phng php ny, cc hin tng php l, s kin php l c nghin cu trong mi quan h so snh vi nhau. Vic so snh c th c tin hnh cc mc khc nhau, t vic so snh h thng php lut vi h thng php lut, ngnh lut vi ngnh lut... trn c s rt ra nhng nt ging nhau, khc nhau, c th ca cc hin tng c nghin cu. Tm li, khi nghin cu nh nc v php lut, l lun v nh nc v php lut phi da trn c s ca phng php lun Mc - Lnin v cn s dng tng th cc phng php nghin cu. IV. MN HC L LUN V NH NC V PHP LUT Trc ht cn phn bit l lun v nh nc v php lut vi t cch l mt ngnh khoa hc v l lun v nh nc v php lut vi t cch l mt mn hc. Khi nim mn hc hp hn khi nim khoa hc. Mn hc l lun v nh nc v php lut khng bao gm tt c kin thc l lun v nh nc v php lut, m ch bao gm h thng kin thc ca l lun v nh nc v php lut ny c sp xp theo mt chng trnh c th ph hp vi mt i tng hc vin, cn b nghin cu v thc tin nht nh. L lun v nh nc v php lut l mt mn hc php l c s. Mn hc ny bao gm h thng tri thc chung, su sc v ton din v nh nc v php lut, l c s l lun hnh thnh quan im h thng khi tip cn nghin cu cc mn hc php l c th khc. Do vy, cn phi nm chc nhng kin thc ca l lun trc khi nghin cu cc vn khc ca khoa hc php l. Mn hc l lun v nh nc v php lut ng vai tr quan trng l khu khai thng, nh hng cho vic nhn thc cc mn hc php l chuyn ngnh.

CU HI N TP 1. Ti sao Khoa hc l lun chung v nh nc v php lut li l mt ngnh khoa hc x hi? 2. Phn tch i tng nghin cu ca khoa hc l lun chung v nh nc v php lut? 3. Phn tch phng php lun v phng php so snh ca khoa hc l lun chung v nh nc v php lut? 4. Phn tch v tr ca khoa hc l lun chung v nh nc v php lut trong h thng cc khoa hc php l? 5. Phn bit khoa hc l lun chung v nh nc v php lut v mn hc l lun chung v nh nc v php lut.

PHN 1 L LUN V NH NC CHNG II NGUN GC V BN CHT CA NH NC

I. MT S QUAN IM PHI MC XT V NGUN GC V BN CHT NH NC Nh nc l mt hin tng x hi phc tp, lin quan cht ch ti li ch ca giai cp, tng lp v dn tc. nhn thc ng n hin tng nh nc cn phi lm sng t hng lot vn lin quan nh: ngun gc xut hin nh nc, bn cht ca nh nc .v.v... Trong lch s chnh tr - php l, ngay t thi k c i, trung i v cn i c nhiu nh t tng cp ti vn ngun gc ca nh nc. Xut pht t cc gc khc nhau, cc nh t tng trong lch s c nhng l gii khc nhau v vn ngun gc ca nh nc. Nhng nh t tng theo thuyt thn hc (i din thi trung c Ph. cvin, thi k t sn c: Masiten, Koct...) cho rng: Thng l ngi sp t mi trt t trong x hi, nh nc l do thng sng to ra bo v trt t chung x hi. Nh nc l do ng ti cao sinh ra, l s th hin ch ca cha tri. Do vy, quyn lc ca nh nc l hin thn quyn lc ca cha, v th n vnh cu. Nhng ngi theo thuyt gia trng (Arixtt, philmer, Mikhailp, Meroc.v.v...) cho rng nh nc ra i l kt qu ca s pht trin gia nh, l hnh thc t chc t nhin ca cuc sng con ngi, v vy, cng nh gia nh, nh nc tn ti trong mi x hi, quyn lc nh nc, v thc cht cng ging nh quyn lc ca ngi ng u trong gia nh, n ch l s tip tc ca quyn lc ca ngi gia trng trong gia nh. Vo th k XVI, XVII, XVIII, cng vi tro lu cch mng t sn, trong lch s t tng chnh tr -- php l xut hin nhiu quan im mi v nh nc ni chung v v ngun gc ca n. Thuyt kh c x hi c hnh thnh trong iu kin nh vy. Thuyt kh c x hi (i din tiu biu c: Grooxi, Xpirza, gp, Lre, Rt x .v.v...) cho rng nh nc ra i l kt qu ca mt bn hp ng (kh c) c k kt gia cc thnh vin sng trong trng thi t nhin khng c nh nc. V bn cht, nh nc phn nh li ch ca cc thnh vin sng trong x hi, li ch ca mi thnh vin u c nh nc ghi nhn v bo v. Vi s ra i ca thuyt kh c x hi nh du mt bc tin trong nhn thc ca con ngi v ngun gc nh nc, l mt c nh mnh vo thnh tr x hi phong kin, chng li s chuyn quyn, c on ca ch phong kin. Theo hc thuyt, ch quyn trong nh nc thuc v nhn dn, v trong trng hp nh nc khng lm trn vai tr ca mnh, cc quyn t nhin b vi phm th kh c s b mt hiu lc, nhn dn c quyn lt nh nc v k kt kh c mi. V mt lch s, thuyt kh c x hi v ngun gc nh nc c tnh cch mng v gi tr lch s to ln, n cha ng nhng yu t tin b x hi, coi nh nc v quyn lc nh nc l sn phm ca s vn ng x hi loi ngi. Tuy nhin, thuyt kh c x hi vn c nhng hn ch nht nh, v cn bn cc nh t tng vn ng trn lp trng quan im ca ch ngha duy tm gii thch s xut hin ca nh nc, bn cht ca nh nc v s thay th nh nc. N cha l gii c ngun gc vt cht v bn cht giai cp ca nh nc.

Ngy nay, trc nhng cn c khoa hc v s tht lch s, ngy cng c nhiu nh t tng t sn tha nhn nh nc l sn phm ca u trang giai cp, l t chc quyn lc ca x hi c giai cp, nhng mt khc h vn khng chu tha nhn bn cht giai cp ca nh nc m coi nh nc vn l cng c ng ngoi bn cht giai cp, khng mang tnh giai cp, l c quan trng ti iu ho mu thun giai cp. V th, trong lch s t tng chnh tr - php l hin mt s hc thuyt khc ca cc nh t tng t sn v ngun gc nh nc nh : thuyt bo lc, thuyt tm l x hi. Thuyt bo lc cho rng: nh nc xut hin trc tip t vic s dng bo lc ca th t ny vi th tc khc, th tc chin thng lp ra b my c bit (nh nc) n dch th tc chin bi (i din cho nhng nh t tng theo hc thuyt ny l Gumplvch, E. uyrinh, Kauxky). Thuyt tm l li cho rng: nh nc xut hin do nhu cu v tm l ca con ngi nguyn thu lun mun ph thuc vo cc th lnh, gio s... V vy, nh nc l t chc ca nhng siu nhn c s mng lnh o x hi (i din cho nhng nh t tng theo hc thuyt ny l L.Petrazitki, Phre...). Nhn chung, tt c cc quan im trn hoc do hn ch v mt lch s, hoc do nhn thc cn thp km, hoc do b chi phi bi li ch ca giai cp gii thch sai lch nguyn nhn dn n s xut hin ca nh nc. Cc hc thuyt u gp nhau im chung l xem xt nh nc trong s c lp vi nhng iu kin chi phi n, c bit l khng gn n vi iu kin vt cht sn sinh ra n. Chnh v vy, h u cho rng nh nc l vnh hng, l ca tt c mi ngi, khng mang bn cht giai cp, l cng c duy tr trt t x hi trong tnh trng n nh, php trin v phn vinh. II. NGUN GC NH NC Cc nh kinh in ca Ch ngha Mc - Lnin k tha c chn lc nhng ht nhn hp l ca cc nh t tng trc , ln u tin gii thch ng n ngun gc xut hin nh nc. Da trn quan im duy vt bin chng v duy vt lch s chng minh nh nc khng phi l hin tng vnh cu, bt bin. Nh nc l phm tr lch s, c qu trnh pht sinh, pht trin, tiu vong. Nh nc ch xut hin khi x hi loi ngi pht trin n mt giai on nht nh v s tiu vong khi nhng iu kin khch quan cho s tn ti ca n mt i. 1. Ch cng sn nguyn thu, t chc th tc - b lc v quyn lc x hi Theo quan im ca ch ngha Mc - Lnin, ch cng sn nguyn thu l hnh thi kinh t - x hi u tin ca x hi loi ngi. Trong x hi cha phn chia giai cp, cha c nh nc. Nhng trong x hi ny li cha ng nhng nguyn nhn lm xut hin nh nc. Bi vy, vic nghin cu nhng c im ca x hi cng sn nguyn thu lm tin cn thit cho vic l gii nguyn nhn xut hin ca nh nc v hiu r bn cht ca n l ht sc cn thit. Nghin cu c im ca x hi cng sn nguyn thu phi xut pht t c s kinh t ca n. X hi cng sn nguyn thu c xy dng trn nn tng ca phng thc sn xut cng sn nguyn thu m c trng l ch cng hu v t liu sn xut v phn phi bnh ng ca ci. Trong ch cng sn nguyn thu, do trnh pht trin ca lc lng sn xut cn thp km, cng c lao ng cn th s, s hiu bit v th gii t nhin ca ngi lao ng cn lc hu, v th con ngi kim sng v bo v mnh phi da vo nhau cng chung sng, cng lao ng, cng hng thnh qu ca lao ng chung. Trong iu kin nn khng ai c ti sn ring, khng c ngi giu, ngi ngho, x hi cha phn chia thnh giai cp v khng c u tranh giai cp.

T ch kinh t nh vy quyt nh t chc x hi ca x hi cng sn nguyn thu. Hnh thc t chc x hi v cch thc qun l ca x hi cng sn nguyn thu rt n gin. T bo ca x hi cng sn nguyn thu l th tc. Th tc l kt qu ca qu trnh tin ho lu di ca x hi loi ngi, c xut hin khi x hi pht trin ti mt trnh nht nh. Vi t cch l hnh thc t chc v qun l x hi, th tc l mt t chc lao ng v sn xut, mt b my kinh t x hi. Th tc c t chc trn c s huyt thng, giai on u do nhng iu kin v kinh t, hn nhn chi phi, v th th tc c t chc theo ch mu h. Dn dn cng vi s pht trin ca kinh t, s thay i ca x hi v hn nhn, ch mu h c thay th bi ch ph h. Trong th tc mi thnh vin u t do, bnh ng, khng mt ai c c quyn, c li g. Mc d trong x hi cng c s phn chia lao ng nhng l s phn chia trn c s t nhin, theo gii tnh hoc la tui ch cha mang tnh x hi. Th tc l hnh thc t qun u tin trong x hi. t chc v iu hnh hot ng chung ca x hi, th tc cng c quyn lc v mt h thng qun l cng vic ca th tc. Quyn lc trong ch cng sn nguyn thu mi ch l quyn lc x hi do to x hi t chc ra v phc v cho li ch ca c cng ng. H thng qun l cc cng vic ca th tc bao gm: Hi ng th tc l t chc quyn lc t chc quyn lc cao nht ca th tc gm nhng thnh vin ln tui ca th tc. Hi ng th tc quyt nh tt c cc vn quan trng ca th tc nh t chc lao ng sn xut, gii quyt cc tranh chp ni b, tin hnh chin tranh... Nhng quyt nh ca Hi ng th tc l bt buc i vi tt c mi ngi. Hi ng th tc bu ra ngi ng u th tc nh t trng, th lnh qun s thc hin quyn lc, qun l cc cng vic chung. Nhng ngi ng u th tc c quyn lc rt ln, quyn lc ny c to trn c s uy tn c nhn, h c th b bi min bt k lc no nu khng cn uy tn v khng c tp th cng ng ng h na. Nhng t trng v th lnh qun s khng c bt k mt c quyn v c li no so vi cc thnh vin khc trong th tc. Nh vy, trong x hi cng sn nguyn thu tn ti quyn lc, nhng quyn lc ny khng phi l quyn lc c bit do mt giai cp hay mt c nhn t chc ra, m l quyn lc x hi c t chc v thc hin trn c s dn ch thc s, quyn lc ny xut pht t x hi v phc v li ch ca c cng ng. Cng vi tin trnh pht trin ca x hi, do s thay i ca cc hnh thc hn nhn vi s cm on hn nhn trong ni b th tc hnh thnh nn ch hn nhn ngoi tc. Cc th tc m gia chng c quan h hn nhn vi nhau hp thnh bo tc. Cng vi hn nhn, nhiu yu t khc tc ng lm cho mt s bo tc lin kt vi nhau thnh b lc v n giai on cui ca ch cng sn nguyn thu th cc lin minh b lc hnh thnh. V c bn, tnh cht ca quyn lc, cch thc t chc quyn lc trong bo tc, b lc, lin minh b lc vn da trn c s nhng nguyn tc t chc quyn lc trong x hi th tc, tuy nhin, n thi im ny, mc nht nh, s tp trung quyn lc cao hn. 2. S tan r ca t chc th tc v s xut hin nh nc X hi cng sn nguyn thu cha bit n nh nc, nhng chnh trong lng x hi ny sinh nhng tin vt cht cho s ra i ca nh nc. Nhng nguyn nhn lm ch x hi cng sn nguyn thu tan r ng thi cng l nhng nguyn nhn xut hin nh nc. ng vai tr quan trng trong vic lm tan r ch cng sn

nguyn thu chuyn ch cng sn nguyn thu ln mt hnh thi kinh t x hi mi cao hn l s phn cng lao ng x hi. Lch s x hi c i tri qua ba ln phn cng lao ng x hi, l: 1, chn nui tch khi trng trt; 2, th cng nghip tch khi nng nghip; 3, thng nghip xut hin. Vic con ngi thun dng c ng vt lm hnh thnh mt ngnh ngh mi, nhng ni c iu kin tt cho chn nui nhng n gia sc c pht trin ng o. Vi s pht trin mnh ngh chn nui tch khi trng trt. Sau ln phn cng lao ng u tin, c chn nui v trng trt u pht trin vi s ng dng ca chn nui vo trng trt. Sn xut pht trin ko theo nhu cu v sc lao ng, p ng nhu cu ny, thay v vic git t binh trong chin tranh nh trc kia, by gi t binh c gi li bin thnh n l. Nh vy, sau ln phn cng lao ng u tin, x hi c nhng xo trn ng k, xut hin ch t hu, x hi phn chia thnh giai cp ch n v n l. S xut hin ch t hu cn lm thay i ng k quan h hn nhn: hn nhn mt v mt chng thay th hn nhn i ngu. Ch ph h thay cho ch mu h. Vic tm ra kim loi v ch to cng c bng kim loi to kh nng tng nng sut lao ng. Ngh ch to kim loi, ngh dt, ngh lm gm, ch bin sn phm nng nghip.v.v... ny cng pht trin. iu ny dn n vic th cng nghip tch khi trng trt thnh mt ngh c lp. Hu qu ca ln phn cng lao ng th hai ny lm x hi ho lc lng n l. Qu trnh phn ho x hi y nhanh, s phn bit giu ngho, mu thun giai cp ngy cng tr nn su sc. Vi vic xut hin nhiu ngnh ngh chuyn mn trong sn xut lm pht sinh nhu cu trao i hng ho trong x hi. S pht trin nn sn xut hng ho dn n s pht trin ca thng nghip v thng nghip tch ra thnh mt ngnh hot ng c lp. Ln phn cng lao ng ny lm thay i su sc x hi, vi s ra i ca tng lp thng nhn mc d h l nhng ngi khng trc tip tin hnh lao ng sn xut nhng li chi phi ton b i sng sn xut ca x hi, bt nhng ngi lao ng, sn xut l thuc vo mnh. Qua ba ln phn cng lao ng x hi lm cho nn kinh t x hi c s bin chuyn su sc, sn phm lm ra ngy cng nhiu, xut hin sn phm d tha, v th ko theo hin tng chim ca ci d tha lm ca ring. Qu trnh phn ho ti sn lm xut hin ch t hu v ko theo l s phn chia giai cp trong x hi. Tt c nhng yu t trn lm o ln i sng th tc, ph v tnh khp kn ca th tc. T chc th tc vi h thng qun l trc y tr nn bt lc trc tnh hnh mi. iu hnh x hi mi cn phi c mt t chc mi khc v cht. T chc phi do nhng iu kin ni ti ca n quy nh, n phi l cng c quyn lc ca giai cp nm u th v kinh t v nhm thc hin s thng tr giai cp, dp tt cc xung t giai cp, gi cho cc xung t nm trong vng trt t, chnh l nh nc. Nh vy, nh nc xut hin trc tip t s tan r ca ch cng sn nguyn thu. Tin kinh t cho s xut hin nh nc l s xut hin ch t hu v ti sn trong x hi. Tin kinh t l c s vt cht to ra tin x hi cho s ra i ca nh nc - l s phn chia x hi thnh cc giai cp m li ch c bn gia cc giai cp v cc tng lp ny l i khng vi nhau n mc khng th iu ho c. Ngoi cc yu t chung ni trn, s xut hin nh nc cc vng v ca cc dn tc khc nhau cng c nhng c im khc nhau do c cc iu kin kinh t, x hi v ngoi cnh khc nhau. Theo Ph. ngghen c ba hnh thc xut hin nh nc in hnh.

1. Nh nc Aten: y l hnh thc nh nc thun tu c in nht. Nguyn nhn dn n s ra i ca Nh nc Aten ch yu trn c s phn ho ni b x hi th tc do s pht trin ca kinh t v s xut hin mu thun giai cp i khng. 2. Nh nc La M: Nh nc ny ra i trn c s kt qu u tranh gia gii bnh dn chng li gii qu tc vi chin thng ca gii bnh dn. 3. Nh nc Gic Manh: y l hnh thc nh nc c thit lp sau chin thng ca ngi Gic Manh i vi quc La M c i. N ra i do nhu cu phi thc hin s qun l trn lnh th La M m ngi Gic Manh xm chim c ch khng phi do i hi bc thit ca cuc u tranh giai cp trong ni b x hi ca ngi Gic Manh. cc nc phng ng, nh nc xut hin kh sm, khi ch t hu v s phn chia giai cp trong x hi cha mc cao. Nguyn nhn thc y s ra i ca cc nh nc phng ng l do nhu cu tr thu v chng gic ngoi xm. Vit Nam, nh nc xut hin v khong thin nin k 2 trc cng nguyn. Cng nh cc nh nc phng ng khc, s phn chia giai cp trong x hi c Vit Nam cha n mc gay gt. Trong bi cnh x hi lc by gi, nhu cu xy dng, qun l nhng cng trnh tr thu m bo nn sn xut nng nghip v t chc lc lng chng gic ngoi xm thc y qu trnh lin kt cc tc ngi v hon thin b my qun l. Kt qu ny cho ra i nh nc Vit Nam u tin - Nh nc Vn lang ca cc Vua Hng. III. BN CHT CA NH NC Nh nc l sn phm ca x hi c giai cp v l s biu hin ca s khng th iu ho c ca cc mu thun giai cp i khng. Nh nc l t chc quyn lc chnh tr c bit. lm r bn cht ca nh nc cn phi xc nh nh nc ca ai? Do giai cp no t chc nn v lnh o? Phc v trc tin cho li ch ca giai cp no? Trong x hi c i khng giai cp, s thng tr ca giai cp ny i vi giai cp khc c th hin di ba hnh thc: kinh t, chnh tr v t tng. Trong ba quyn lc, quyn lc kinh t ng vai tr ch o, l c s m bo cho s thng tr giai cp. Quyn lc kinh t to ra cho ch s hu kh nng bt nhng ngi khc ph thuc vo mnh v mt kinh t. Tuy nhin, bn thn quyn lc kinh t li khng c kh nng duy tr quan h bc lt, v th bo m cho quan h bc lt, giai cp nm quyn lc kinh t phi thng qua quyn lc chnh tr. Quyn lc chnh tr xt v mt bn cht l bo lc c t chc ca mt giai cp nhm trn p cc giai cp khc trong x hi. Thng qua nh nc, giai cp thng tr v kinh t tr thnh ch th ca quyn lc chnh tr. Nh nm trong tay nh nc, giai cp thng tr t chc v thc hin quyn lc chnh tr ca mnh, hp php ho ch ca giai cp mnh thnh ch nh nc v nh vy buc cc giai cp khc phi tun theo trt t ph hp vi li ch ca giai cp thng tr. Bng cch giai cp thng tr thc hin s chuyn chnh ca giai cp mnh i vi cc giai cp khc. thc hin s chuyn chnh giai cp, giai cp thng tr khng n thun ch s dng bo lc cng ch m cn thng qua s tc ng v t tng. Chnh v vy, khi nm trong tay quyn lc kinh t v quyn lc chnh tr, giai cp thng tr cn thng qua nh nc xy dng h t tng ca giai cp mnh thnh h t tng thng tr trong x hi, buc cc giai cp khc phi l thuc vo mnh v mt t tng.

Nh vy, nh nc l cng c sc bn th hin v thc hin ch ca giai cp cm quyn, bo v trc tin li ch ca giai cp thng tr trong x hi. Cc nh nc tuy khc nhau v bn cht giai cp, iu ny c cc nh kinh in ca Ch ngha Mc - Lnin ch ra rng: nh nc l mt hin tng thuc kin trc thng tng trn mt c s kinh t nht nh, l cng c duy tr s thng tr ca giai cp ny i vi giai cp khc. V bn cht giai cp ca nh nc, V.I Lnin nhn nh: nh nc l b my giai cp ny p bc giai cp khc, mt b my duy tr di s thng tr ca mt giai cp tt c cc giai cp b l thuc khc.(1) Khi xem xt bn cht ca nh nc, nu ch cp n bn cht giai cp ca nh nc l phin din, bi nh nc cn mang trong mnh mt vai tr x hi to ln. Thc tin lch s ch ra rng, mt nh nc khng th tn ti nu n ch phc v li ch ca giai cp thng tr m khng tnh n li ch cc giai cp, tng lp khc trong x hi. V vy, ngoi t cch l cng c bo v, duy tr s thng tr giai cp, nh nc cn l t chc chnh tr - x hi rng ln, bo m li ch chung ca x hi. Trn thc t, nh nc no cng ng vai tr quan trng trong vic gii quyt nhng vn ny sinh trong x hi, bo m cho x hi c trt t n nh v pht trin, thc hin mt s chc nng ph hp vi yu cu chung ca ton x hi v bo m nhng li ch nht nh ca cc giai cp v giai tng khc trong chng mc nhng li ch khng mu thun gay gt vi li ch ca giai cp thng tr. Qua nhng iu phn tch trn cho thy rng khi xc nh bn cht ca nh nc phi da trn c s nh gi c cu ca x hi, quan h gia cc giai cp trong tng giai on lch s c th. Trong mi hnh thi kinh t - x hi khc nhau, nh nc c bn cht khc nhau. Mc d c s khc nhau v bn cht nhng tt c cc nh nc u c chung cc du hiu. Nhng du hiu l: Th nht, nh nc phn chia dn c theo cc n v hnh chnh lnh th. Nu trong x hi cng sn nguyn thu, t chc th tc tp hp cc thnh vin ca mnh theo du hiu huyt thng th nh nc li phn chia dn c theo cc n v hnh chnh lnh th khng ph thuc vo huyt thng, ngh nghip hoc gii tnh. Vic phn chia ny dn n vic hnh thnh cc c quan qun l trn tng n v hnh chnh lnh th. Lnh th l du hiu c trng ring c ca nh nc, nh nc thc thi quyn lc thng tr trn phm vi ton b lnh th. Nh nc no cng c lnh th ring, trn lnh th c phn thnh cc n v hnh chnh nh tnh, huyn, x... Do c du hiu lnh th m xut hin ch quc tch- ch nh quy nh mi quan h gia nh nc vi cng dn. Th hai, nh nc thit lp quyn lc cng. Nh nc l t chc cng quyn thit lp mt quyn lc c bit khng cn ho nhp vi dn c nh trong x hi th tc m dng nh tch ri v ng ln trn x hi. Quyn lc ny mang tnh chnh tr, giai cp, c thc hin bi b my cai tr, qun i, to n, cnh st... Nh vy, thc hin quyn lc, qun l x hi, nh nc c mt tng lp ngi c bit chuyn lm nhim v qun l. Lp ngi ny c t chc thnh cc c quan nh nc v hnh thnh mt b my thng tr c sc mnh cng ch duy tr a v ca giai cp thng tr, bt cc giai cp, tng lp khc phi phc tng theo ch ca mnh. Th ba, nh nc c ch quyn quc gia.
(1)

V.I Lnin: Ton tp, NXB. Tin b , M.1977(bn ting Vit). Tp 33, tr 87

Nh nc l mt t chc quyn lc c ch quyn. Ch quyn quc gia mang ni dung chnh tr - php l, th hin quyn t quyt ca nh nc v mi chnh sch i ni v i ngoi, khng ph thuc vo bt k mt yu t bn ngoi no. Ch quyn quc gia l thuc tnh gn lin vi nh nc. Ch quyn quc gia c tnh ti cao. Tnh ti cao ca ch quyn nh nc th hin ch quyn lc ca nh nc ph bin trn ton b t nc i vi tt c dn c v cc t chc x hi. Du hiu ch quyn nh nc th hin s c lp, bnh ng gia cc quc gia vi nhau khng phn bit quc gia ln hay nh. Th t, nh nc ban hnh php lut v buc mi thnh vin x hi phi thc hin. Nh nc l ngi i din chnh thng cho mi thnh vin trong x hi, thc hin c s qun l i vi cc thnh vin, nh nc ban hnh php lut v bo m thc hin bng sc mnh cng ch. Tt c cc quy nh ca nh nc i vi mi cng dn c th hin trong php lut do nh nc ban hnh. Nh nc v php lut c mi lin h cht ch, tc ng qua li v ph thuc ln nhau; nh nc khng th thc hin c vai tr l ngi qun l x hi nu khng c php lut, ngc li php lut phi thng qua nh nc ra i. Trong x hi c nh nc ch c nh nc mi c quyn ban hnh php lut. Th nm, nh nc quy nh v tin hnh thu cc loi thu. nui dng b my nh nc v tin hnh cc hot ng qun l t nc, mi nh nc u quy nh v tin hnh thu cc loi thu bt buc i vi cc dn c ca mnh. Trong x hi c nh nc khng mt thit ch chnh tr no ngoi nh nc c quyn quy nh v thu v thu cc loi thu. T nhng phn tch trn v ngun gc, bn cht v nhng du hiu ca nh nc, c th i n mt nh ngha chung v nh nc nh sau: nh nc l mt t chc c bit ca quyn lc chnh tr, c b my chuyn lm nhim v cng ch v thc hin chc nng qun l x hi nhm th hin v bo v trc ht li ch ca giai cp thng tr trong x hi c giai cp i khng (ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng di s lnh o ca ng cng sn trong x hi x hi ch ngha). IV. VAI TR CA NH NC TRONG X HI C GIAI CP Nh nc v x hi c giai cp l hai hin tng c quan h bin chng vi nhau, gia chng va c s thng nht li va c s khc bit vi nhau. Tnh thng nht ca n c th hin ch trong x hi c giai cp th khng th thiu nh nc, ng thi nh nc ch xut hin, tn ti v pht trin trong x hi c giai cp. Tuy nhin, mc d c s ng nht nh nu trn th nh nc v x hi vn l hai hin tng khc bit. V mt c cu x hi c hnh thnh t nhng giai cp v ng cp khc nhau, cn nh nc li c cu thnh t nhng th ch php l. Trong mi quan h qua li gia chng, x hi gi vai tr quyt nh, x hi l c s cho s tn ti v pht trin ca nh nc . Mi s bin i ca x hi sm hay mun cng s dn ti s thay i tng ng ca nh nc. Ngc li, nh nc cng c s tc ng to ln dn s pht trin mi mt ca x hi. Nh nc l mt b phn thuc kin trc thng tng ca x hi n c mi quan h mt thit vi cc yu t khc thuc kin trc thng tng v y n ng vai tr trung tm. Vi t cch l mt b phn trong kin trc thng tng ca x hi nh nc c quan h vi c s kinh t - c s h tng ca x hi.

Trong mi quan h vi c s kinh t, l mt yu t thuc kin tc thng tng nn nh nc c quy nh bi c s kinh t. Kinh t quyt nh t s xut hin ca nh nc, bn cht, chc nng, kiu, hnh thc v b my nh nc. Tuy vy, nh nc khng phi bao gi cng ph thuc vo c s kinh t mt cch tuyt i, m n c tnh c lp tng i trong quan h vi c s kinh t. iu ny c th hin: Hoc nh nc c tc ng tch cc n s pht trin ca c s kinh t, hoc nh nc c th ng vai tr tiu cc, cn tr s pht trin kinh t. Trong x hi c giai cp, ngoi nh nc trong x hi cn c nhiu thit ch chnh tr khc nh: cc ng phi chnh tr, cc t chc x hi, cc thit ch ny hp li cng vi nh nc to nn h thng chnh tr. Trong h thng ny nh nc ng vai tr trung tm, v rng: - Nh nc l ngi i din chnh thc cho tt c cc giai cp v tng lp trong x hi, v th nh nc c c s x hi rng nht, to s d dng trong vic trin khai cc quyt nh ti tng cng dn trong x hi. - Nh nc l t chc quyn lc chnh tr cng cng c bit, l t chc m quyn lc ca n c tnh bt buc i vi mi ngi thng qua cng c php lut. - Nh nc l cng c sc bn nht ca quyn lc chnh tr, l t chc c sc mnh cng ch thc hin nhng nhim v m khng c mt t chc chnh tr no khc ngoi nh nc c th thc hin c, v nh nc c b my cng ch nh: qun i, cnh st, nh t, nm trong tay cc phng tin vt cht cn thit. - Nh nc l mt t chc chnh tr c lp c ch quyn, biu hin cao nht quyn t quyt. Ch c nh nc mi c quyn quyt nh cc cng vic i ni v i ngoi mt cch c lp khng ph thuc vo bt k quyn lc no khc. L mt b phn ca kin trc thng tng, nh nc c mi quan h qua li cht ch vi cc b phn khc ca kin trc thng tng nh chnh tr, php lut , khoa hc, ngh thut, o c, tn gio... Cu hi n tp 1. Phn tch ni dung cac hc thuyt phi Mc xt bn v ngun gc v bn cht nh nc. 2. Trnh by ngun gc ra i ca nh nc. 3. Phn tch bn cht ca nh nc. 4. Phn tch v tr, vai tr ca nh nc trong x hi c giai cp.

CHNG III CC KIU, HNH THC, CHC NNG V B MY NH NC

I. CC KIU NH NC TRONG LCH S 1. Khi nim kiu nh nc Kiu nh nc l mt trong nhng khi nim c bn ca khoa hc l lun chung v nh nc v php lut. Thng qua khi nim kiu nh nc chng ta c th nhn thc su sc v l gch v bn cht v ngha x hi ca cc nh nc c xp vo cng mt kiu. Ni ti kiu nh nc ngha l cp ti nh nc l b my thng tr ca giai cp no, tn ti trn c s nn tng kinh t no, tng ng vi hnh thi kinh t x hi no. Hc thuyt Mc - Lnin v hnh thi kinh t - x hi l c s khoa hc phn chia cc nh nc trong lch s thnh cc kiu. Cc nh sng lp ch ngha Mc - Lnin coi s thay th mt hnh thi kinh t - x hi ny bng mt hnh thi kinh t - x hi khc l qu trnh lch s t nhin. Trong lch s nhn loi t khi xut hin x hi c giai cp tn ti bn hnh thi kinh t - x hi: Chim hu n l, Phong kin, T sn v x hi ch ngha. Tng ng vi bn hnh thi kinh t x hi , c bn kiu nh nc, l: - Kiu nh nc ch n - Kiu nh nc phong kin - Kiu nh nc t sn - Kiu nh nc x hi ch ngha Cc kiu nh nc: ch n, phong kin v t sn tuy c nhng c im ring v bn cht, chc nng, vai tr x hi nhng u l nh nc bc lt c xy dng trn nn tng ca ch t hu v t liu sn xut, l cng c duy tr v bo v s thng tr ca giai cp bc lt i vi ng o nhn dn lao ng trong x hi, l nh nc ca thiu s giai cp bc lt. Nh nc x hi ch ngha l kiu nh nc mi v l kiu nh nc cui cng trong lch s x hi loi ngi, c s mnh lch s l hn ch dn v i n xo b ch bc lt gia ngi vi ngi, l nh nc ca ng o nhn dn lao ng trong x hi, tin ti xy dng mt x hi cng bng, bnh ng khng c p bc, bc lt. Nh vy, cc khi nim chung v nh nc c c th ho qua khi nim kiu nh nc, c p dng i vi nh nc ca mt hnh thi kinh t - x hi nht nh. Khi nim kiu nh nc th hin s thng nht cc c trng c bn ca cc nh nc c cng chung bn cht giai cp v vai tr x hi cng nh iu kin tn ti tng t ca chng. Tm li: kiu nh nc l tng th cc c trng (du hiu) c bn ca nh nc, th hin bn cht giai cp, vai tr x hi v nhng iu kin pht trin ca nh nc trong mt hnh thi kinh t - x hi nht nh. Phm tr kiu nh nc l mt phm tr tng hp, cho php chng ta nhn thc bn cht, vai tr x hi, chc nng ca nh nc trong cc hnh thi kinh t - x hi khc nhau, thy c iu kin tn ti v xu hng pht trin ca nh nc trong lch s. 2. S thay th cc kiu nh nc Tnh tt yu khch quan ca s thay th kiu nh nc bng kiu nh nc khc trong kin trc thng tng chnh tr - php l l mt biu hin quan trng ca quy lut

pht trin v thay th cc hnh thi kinh t - x hi do C.Mc v Ph.ngghen pht hin. Quy lut ny gn lin vi quy lut pht trin v thay th ca kiu nh nc bng kiu nh nc khc: ti mt giai on pht trin no ca chng, cc lc lng sn xut vt cht ca x hi s mu thun vi nhng quan h sn xut , - mu thun vi nhng quan h s hu, trong t trc n nay cc lc lng sn xut vn pht trin. T ch l nhng hnh thc pht trin ca cc lc lng sn xut, nhng quan h y tr thnh nhng xing xch ca lc lng sn xut. Khi bt u mt thi i ca mt cuc cch mng x hi. C s kinh t thay i th tt c cc kin trc thng tng s cng b o ln t nhiu nhanh chng1. Kiu nh nc c b thay th bng mt kiu nh nc mi thng qua mt cuc cch mng x hi, bi l giai cp thng tr c i din cho quan h sn xut c khng bao gi t nguyn ri b nhng c quyn, c li m mnh ang c, v th giai cp i din cho phng thc sn xut mi tin b phi tp trung lc lng tin hnh cch mng x hi u tranh vi cc giai cp thng tr trc . Kiu nh nc mi ra i ngha l quyn lc nh nc chuyn giao t giai tay giai cp ny qua tay giai cp khc, v do vy bn cht, vai tr x hi ca nh nc mi cng thay i so vi nh nc c trc . Kiu nh nc mi theo quy lut bao gi cng tin b hn so vi kiu nh nc c bi n c xy dng trn mt phng thc mi tin b hn. S thay th kiu nh nc c bng mt kiu nh nc mi khng phi u din ra ging nhau mi ni, khng din ra tun t, ht kiu nh nc ny ri n kiu nh nc khc, m c th b qua nhng kiu nh nc nht nh. iu ny do nhiu yu t nh: hon cnh lch s c th ca mi quc gia, bi cnh quc t ... chng hn nh nc ta i ln ch ngha x hi b qua giai on pht trin t bn ch ngha, v th kiu nh nc t sn khng tn ti Vit Nam. II. CHC NNG CA NH NC Bn cht, vai tr ca nh nc c th hin trc tip trong nhim v v chc nng ca nh nc, v th khi tm hiu bn cht ca nh nc, vai tr x hi ca nh nc phi thng qua vic xem xt cc nhim v v chc nng ca nh nc. Nhim v ca nh nc l mc tiu m nh nc hng ti, l nhng vn t ra m nh nc cn gii quyt. Nhim v ca nh nc tu thuc vo bn cht v vai tr x hi ca nh nc, vo iu kin lch s ca mi quc gia qua tng giai on c th. Nhim v ca nh nc tu thuc vo ni dung tnh cht c chia thnh: nhim v chin lc lu di, nhim v ny hng ti cc mc ch chung, c bn: nhim v xy dng nh nc php quyn Vit Nam x hi ch ngha. thc hin nhim v chin lc, lu di cn phi c nhng nhim v c th trong nhng khong thi gian nht nh, chng hn nhim v cng nghip ho, hin i ha t nc phc v cho cng cuc xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha. Chc nng ca nh nc l nhng phng din, loi hot ng c bn ca nh nc nhm thc hin nhng nhim v t ra trc nh nc. Chc nng v nhim v ca nh nc c mi quan h cht ch, mt thit vi nhau. Mt nhim v ca nh nc lm pht sinh mt hoc nhiu chc nng v ngc li mt chc nng ca nh nc c th nhm thc hin mt hoc nhiu nhim v.

C.Mc - Ph.ngghen. Tuyn tp, tp II. NXB S tht, H Ni, 1981, Tr 637- 638

Chc nng ca nh nc c quy nh bi bn cht ca nh nc. Chc nng ca nh nc x hi ch ngha khc vi chc nng ca cc nh nc bc lt ni dung v hnh thc thc hin. Chc nng ca nh nc c thc hin bi b my nh nc. Do , khi nghin cu v vn ny cn phn bit gia chc nng ca nh nc v chc nng ca c quan nh nc. Chc nng ca nh nc nh nu, l nhng phng din hot ng c bn ca nh nc m mi c quan nh nc u phi tham gia thc hin nhng mc khc nhau. Chc nng ca c quan nh nc ch l nhng phng din hot ng ca c quan nhm gp phn thc hin chc nng chung ca nh nc. Chc nng ca nh nc c nhiu cch phn loi khc nhau. C th phn loi chc nng ca nh nc thnh: cc chc nng i ni v cc chc nng i ngoi; hoc thnh chc nng c bn v cc chc nng khng c bn; hoc thnh cc chc nng lu di v chc nng tm thi... Mi cch phn loi chc nng c mt ngha l lun v thc tin khc nhau, tuy nhin trong s cc cch phn loi nu trn th thng dng nht vn l cch phn chc nng nh nc thnh chc nng i ni v chc nng i ngoi cn c trn c s i tng tc ng ca chc nng. Chc nng i ni ca nh nc l nhng phng din hot ng c bn ca nh nc trong ni b ca t nc. Chc nng i ngoi ca nh nc l nhng hot ng c bn ca t nc vi cc quc gia khc, dn tc khc. Hai nhm chc nng ny c quan h mt thit vi nhau, thc hin tt cc chc nng i ni nh hng tt chc nng i ngoi, ngc li, nu thc hin tt chc nng i ngoi cng s nh hng tt ti vic thc hin cc chc nng i ni, v c hai u hng ti vic thc hin nhng nhim v ca t nc. Cc chc nng ca nh nc c thc hin bng nhng hnh thc v phng php nht nh. Ni dung nhng hnh thc v phng php y bt ngun v trc tip th hin bn cht cng nh mc tiu ca nh nc. Cc hnh thc php l c bn thc hin chc nng ca nh nc bao gm: hot ng lp php, hot ng chp hnh php lut v hot ng xy dng php lut. Cc phng php c bn thc hin chc nng ca nh nc l phng php gio dc, thuyt phc v phng php cng ch. Tu thuc v bn cht ca nh nc m phng php no c u tin s dng, v d: trong nh nc x hi ch ngha phng php thuyt phc, gio dc c u tin s dng, ngc li trong cc nh nc bc lt, phng php cng ch c p dng ph bin, rng ri. III. B MY NH NC B my nh nc l ch th thc hin cc chc nng v nhim v ca nh nc. B my nh nc l h thng cc c quan nh nc t trung ng xung n a phng, t chc v hot ng trn nhng nguyn tc chung thng nht, to thnh mt c ch ng b thc hin cc chc nng v nhim v ca nh nc. Cc yu t hp thnh b my nh nc l c quan nh nc. Cc c quan nh nc rt a dng. Tuy nhin, thng thng c quan nh nc bao gm 3 loi: c quan lp php, c quan hnh php v c quan t php. Tt c cc c quan nh nc to thnh b my nh nc, nhng b my nh nc khng phi l tp hp n gin cc c quan nh nc, m l h thng thng nht cc c quan nh nc. Yu t to nn s thng nht trong b my nh nc l h thng cc nguyn tc t chc v hot ng ca cc c quan nh nc.

C quan nh nc l mt t chc c tnh c lp tng i v mt t chc - c cu, bao gm nhng cn b, cng chc c giao nhng quyn hn nht nh thc hin chc nng v nhim v ca c quan trong phm vi do php lut quy nh. C quan nh nc c cc c im sau: - C quan nh nc l mt t chc cng quyn, c tnh c lp tng i vi cc c quan nh nc khc, mt t chc c cu bao gm nhng cn b, cng chc c giao nhng nhim v v quyn hn nht nh thc hin nhim v v chc nng ca nh nc theo quy nh ca php lut. - C quan nh nc mang quyn lc nh nc. y l c im lm cho c quan nh nc khc hn vi cc t chc khc. Ch c c quan nh nc mi c quyn nhn danh nh nc thc hin quyn lc nh nc, gii quyt nhng vn quan h vi cng dn. Mi c quan nh nc u c thm quyn do php lut quy nh, l tng th cc quyn v ngha v php l m nh nc trao cho thc hin cc chc nng v nhim v. Yu t c bn ca thm quyn l quyn ban hnh nhng vn bn php lut c tnh bt buc chung phi thc hin i vi nhng ch th lin quan. - Thm quyn ca c quan nh nc c nhng gii hn v khng gian, thi gian v i tng chu s tc ng. Gii hn ny mang tnh php l v n c php lut quy nh. - Mi c quan nh nc c hnh thc v phng php hot ng ring do php lut quy nh. - C quan nh nc ch hot ng trong phm vi thm quyn ca mnh v trong phm vi , n hot ng c lp, ch ng v chu trch nhim v hot ng ca mnh. C quan nh nc c quyn ng thi c ngha v phi thc hin cc quyn ca mnh. Khi c quan nh nc khng thc hin quyn hoc t chi khng thc hin quyn c php lut quy nh l vi phm php lut. Mi nh nc, ph thuc vo kiu nh nc, hnh thc chnh th ... nn c cch t chc b my nh nc khc nhau. B my nh nc c t chc rt a dng, phong ph trn thc t. IV. HNH THC NH NC Hnh thc nh nc l mt trong nhng vn c bn ca l lun v nh nc. Hnh thc nh nc l yu t quan trng quyt nh kt qu thng tr chnh tr ca giai cp thng tr. Hnh thc nh nc l cch thc t chc quyn lc nh nc v nhng bin php t chc v thc hin quyn lc nh nc. Hnh thc nh nc l mt khi nim chung c hnh thnh t 3 yu t: hnh thc chnh th, hnh thc cu trc nh nc v ch chnh tr. 1. Hnh thc chnh th Hnh thc chnh th l cch thc t chc cc c quan quyn lc ti cao ca nh nc, c cu, trnh t thnh lp v mi lin h gia chng v mc tham gia ca nhn dn vo vic thit lp cc c quan ny. Hnh thc chnh th c hai dng c bn l chnh th qun ch v chnh th cng ho. Chnh th qun ch l hnh thc trong quyn lc ti cao ca nh nc tp trung ton b (hay mt phn) vo trong tay ngi ng u nh nc theo nguyn tc tha k.

Vi vic tp trung quyn lc ti cao ca nh nc mt phn hay ton b vo trong tay ngi ng u nh nc theo nguyn tc truyn ngi m chnh th qun ch c hai bin dng: qun ch tuyt i v qun ch hn ch. cc quc gia c hnh thc chnh th qun ch tuyt i, vua (hong ...) c quyn lc v hn, cc quyn lp php, hnh php v t php ti cao u nm trong tay ngi ng u nh nc. Hnh thc ny ch yu tn ti trong hai kiu nh nc u tin l nh nc ch n v nh nc phong kin, v d nh Nh nc phong kin Vit Nam. Trong nh nc c chnh th qun ch hn ch, ngi ng u nh nc hnh thnh bng con ng truyn ngi ch nm mt phn quyn lc nh nc ti cao, bn cnh h c cc c quan nh nc hnh thnh bng con ng bu c chia s quyn lc nh nc vi h; v d Ngh vin trong cc nh nc t sn c chnh th qun ch nm quyn lp php, Chnh ph t sn nm quyn hnh php v quyn t php thuc v To n t sn cn n hong hay quc vng thng thng ch i din cho truyn thng v tnh on kt dn tc. Chnh th cng ho l hnh hc chnh th trong quyn lc ti cao ca nh nc thuc v nhng c quan i din c bu ra trong mt thi hn nht nh. Chnh th cng ho cng c hai bin dng l cng ho dn ch v cng ho qu tc. Trong nhng quc gia c chnh th cng ho dn ch, quyn tham gia bu c thnh lp cc c quan i din c quy nh dnh cho mi cng dn. Tuy nhin, c th hiu ng bn cht ca vn cn phi xem xt iu kin c th tham gia bu c trong tng nh nc, chng hn nh trong nh nc dn ch ch n, ch c giai cp ch n vi c quyn cng dn, cc tng lp nhn dn khc, c bit l n l khng c cng nhn c quyn cng dn trong x hi (Nh nc ATen). Trong thc t, giai cp thng tr ca cc nh nc bc lt thng t ra nhiu quy nh hn ch quyn bu c ca nhn dn lao ng. Trong cc quc gia c hnh thc chnh th cng ho qu tc, quyn bu c hnh thnh cc c quan i din ch dnh cho giai cp qu tc (Nh nc Spc, Nh nc Lam ). Trong mi giai on lch s c th, do nh hng ca nhiu yu t nh: tng quan giai cp, truyn thng dn tc, quan im php l, c im kinh t - x hi ... Vi s tc ng ca cc yu t ny lm cho hnh thc chnh th ca mi nh nc c nhng im khc bit nhau. V th khi xem xt hnh thc chnh th trong mt quc gia c th cn phi xem xt n mt cch ton din tt c nhng yu t c nh hng n n. 2. Hnh thc cu trc nh nc Hnh thc cu trc nh nc l s t chc nh nc thnh cc n v hnh chnh lnh th, c im ca mi quan h qua li gia cc b phn cu thnh ca n, gia c quan nh nc trung ng vi c quan nh nc a phng. C hai hnh thc cu trc nh nc c bn l cu trc nh nc n nht v cu trc nh nc lin bang. Hnh thc cu trc nh nc n nht l hnh thc trong lnh th ca nh nc l ton vn, thng nht, nh nc c chia thnh cc n v hnh chnh - lnh th khng c ch quyn quc gia, c h thng cc c quan nh nc thng nht t trung ng xung n a phng. V d: Trung Quc, Vit Nam, Campuchia, Lo, Php... l nhng nh nc n nht. Nh nc lin bang l nhng nh nc c t hai hay nhiu nc thnh vin hp li. Trong nh nc lin bang khng ch c lin bang c du hiu ch quyn quc gia m trong tng bang thnh vin u c du hiu ch quyn, v d: n v Lin X trc y... nh nc lin bang c hai h thng c quan quyn lc v hai h thng c quan qun l: mt h thng chung cho ton lin bang v mt cho tng nh nc thnh vin.

Trn thc tin tn ti thm loi hnh nh nc lin minh. Nh nc lin minh ch l s lin kt tm thi ca cc nh nc vi nhau nhm thc hin nhng mc ch nht nh. S lin kt gia cc nh nc thnh vin trong nh nc lin minh lng lo hn rt nhiu so vi s lin kt trong nh nc lin bang. Cc quc gia thnh vin trong nh nc lin minh gi li nhiu ch quyn hn so vi ch quyn c gi li ca cc nc thnh vin trong nh nc lin bang. Cc nh nc lin minh sau khi t c nhng mc ch ca mnh c th gii tn cng c th chuyn thnh nh nc lin bang.V d, Hoa k t nm 1776 n 1787 l nh nc lin minh, sau chuyn thnh Lin bang Hp chng quc M chu. 3. Ch chnh tr Ch chnh tr l tng th cc phng php, bin php m cc c quan nh nc s dng thc hin quyn lc nh nc. Ch chnh tr c quan h cht ch vi bn cht ca nh nc, vi ni dung hot ng ca n v i sng chnh tr x hi ni chung. Trong lch s x hi c giai cp v nh nc, giai cp thng tr s dng nhiu bin php, phng php thc hin quyn lc nh nc, nhn chung c th phn cc phng php, bin php ny thnh hai loi chnh: phng php dn ch v phng php phn dn ch, tng ng vi hai phng php ny c ch chnh tr dn ch v ch chnh tr phn dn ch. Trong ch chnh tr dn ch, giai cp thng tr thng s dng ch yu phng php gio dc - thuyt phc. Tuy nhin, phng php dn ch c nhiu dng khc nhau, ph thuc vo bn cht ca tng nh nc c th, nh: dn ch hnh thc, dn ch thc s, dn ch gi hiu, dn ch rng ri...V d nh ch dn ch trong nh nc t sn l biu hin cao ca ch dn ch hnh thc, cn ch dn ch x hi ch ngha l dn ch thc s v rng ri. Trong ch chnh tr phn dn ch, giai cp thng tr thng s dng cc hnh thc, phng php mang nng tnh cng ch, nh cao ca ch ny l ch c ti, pht xt. Nh vy, hnh thc nh nc l s hp nht ca ba yu t: hnh thc chnh th, hnh thc cu trc nh nc v ch chnh tr, ba yu t ny c mi quan h mt thit vi nhau, tc ng qua li cht ch vi nhau, thc hin quyn lc chnh tr ca giai cp thng tr, phn nh bn cht ca nh nc. CU HI N TP 1. Phn tch khi nim kiu nh nc. 2. Phn tch khi nim chc nng nh nc. 3. Phn tch mi quan h gia chc nng nh nc vi b my nh nc. 4. Trnh by nhng hiu bit v hnh thc nh nc.

CHNG IV NH NC CH N V NH NC PHONG KIN

I. NH NC CH N Nh nc ch n l nh nc u tin trong lch s x hi loi ngi, ra i trn c s s tan r ca ch cng sn nguyn thu. L hnh thc t chc v thc hin quyn lc thng tr ca giai cp ch n. 1. Bn cht ca nh nc ch n Xem xt bn cht ca nh nc ch n phi xut pht t c s kinh t v c s x hi ca x hi chim hu n l. C s kinh t ca nh nc ch n l quan h sn xut chim hu n l. Quan h ny da trn c s ca s chim hu t nhn ca ch n i vi t liu sn xut v ngi lao ng l n l. C s x hi ca x hi chim hu n l do chnh c s kinh t quy nh. V th, kt cu giai cp ca x hi gm c hai giai cp chnh l giai cp ch n v giai cp n l. Giai cp ch n l giai cp thng tr mc d ch l thiu s trong x hi nhng nm hu ht t liu sn xut ca x hi v c bn thn ngi lao ng l n l. Giai cp n l mc d chim i a s trong x hi nhng do khng c t liu sn xut trong tay v khng lm ch ngay c chnh bn thn mnh nn h hon ton ph thuc vo giai cp ch n c v th xc v tinh thn. N l khng c coi l ngi m ch l cng c bit ni ca ch n, ch n c ton quyn i vi n l vi vai tr l mt ch s hu ch thc, h c th bn n l, cho, tng n l... n l thc cht ch l mt th ti sn ca ch n. Bn cnh hai giai cp chnh l ch n v n l, x hi chim hu n l cn nhng giai cp v tng lp x hi khc nh: nng dn t hu, nhng ngi th th cng, nhng ngi bun bn...Nhng ngi ny v thn phn a v ca h trong x hi khng thp km nh n l nhng so vi giai cp ch n h c a v rt thp v cng chu s chi phi ca giai cp ch n. C s kinh t v kt cu giai cp x hi quy nh bn cht ca nh nc ch n. Di gc bn cht giai cp, nh nc ch n l cng c bo lc thc hin nn chuyn chnh ca giai cp ch n, duy tr s thng tr mi mt ca giai cp ch n i vi n l v cc tng lp nhn dn lao ng trong x hi, duy tr tnh trng bt bnh ng gia ch n vi n l vi cc tng lp nhn dn lao ng khc. Nghin cu ch n l trn th gii, C.Mc v Ph. ngghen cn c vo nhng c im c th phn bit ch n l c in v ch n l phng ng c i. Ch n l c in (hay cn gi l ch n l Hy - La) c c trng bi tnh in hnh ca phng thc sn xut chim hu n l. Trong loi hnh x hi ny n l chim s lng ng o trong x hi v l lc lng lao ng ch yu ca x hi, m thc cht l cho ch n. S bc lt ca ch n i vi n l l ph bin v in hnh. Ch n l phng ng c i hay cn gi l ch n l gia trng l loi hnh x hi cn duy tr nhiu tn d ca ch cng x th tc. Trong ch ny, n l khng phi l lc lng lao ng chnh, sn xut ra ca ci, hng ho cho ch n m hu ht lm cng vic trong nh. Lc lng lao ng chnh ca x hi l cc thnh vin cng x nng thn (nng n), v a v x hi, h t do hn so vi n l, tuy nhin h vn chu s p bc, bc lt ca ch n. Tuy nhin, bn cnh tnh giai cp, trong mt chng mc nht nh nh nc ch n cng c mt vai tr x hi nht nh, cc nh nc ch n cc mc khc nhau

tin hnh nhng hot ng mang tnh x hi nh: hot ng lm thu li cc quc gia chim hu n l phng ng, xy dng v bo v cc cng trnh cng cng, hay hot ng pht trin kinh t, thng mi Hy lp... Cc c trng ca mi loi hnh ch chim hu n l trn c phn nh trong chc nng, b my, hnh thc ca cc nh nc ch n tng ng. Tuy c nhng nt ring bit khc nhau, nhng gc chung nht cc nh nc chim hu n l u l cng c chuyn chnh ca giai cp ch n, bo m s thng tr ca giai cp ch n, ng thi n cn l t chc t v, t chc cc cng trnh cng cng. 2. Chc nng ca nh nc ch n Bn cht ca nh nc ch n trc ht c th hin cc chc nng i ni v i ngoi c bn ca n. Cc chc nng i ni c bn ca nh nc ch n bao gm: a. Chc nng cng c v bo v s hu ca ch n i vi t liu sn xut v n l y l mt trong nhng chc nng c trng, c bn nht ca nh nc ch n, th hin r nt bn cht giai cp ca nh nc ch n. Nh nc ch n bng php lut khng ch quy nh giai cp ch n c ton quyn s hu v t liu sn xut, m i vi ngi n l giai cp ch n cng ton quyn s hu. Thng qua php lut nh nc ch n hp php ho quyn lc v hn ca ch n i vi n l, cho php ch n cng khai bc lt, cng bc lao ng tn nhn i vi n l, ng thi quy nh nhng bin php trng tr nghim khc i vi cc hnh vi xm hi n quyn s hu ca ch n. b. Chc nng n p bng qun s i vi s phn khng ca n l v cc tng lp nhn dn lao ng khc Trong x hi chim hu n l, khng ch giai cp n l chu s p bc, bc lt tn nhn ca giai cp ch n m cc tng lp nhn dn lao ng khc cng chu s p bc v bc lt khng km phn tn bo t pha giai cp ch n. u c p bc, c u tranh, v th, lch s tn ti v pht trin ca nh nc ch n gn lin vi cc cuc khi ngha lin tip ca n l v cc tng lp nhn dn lao ng khc. bo v a v thng tr cng vi cc c quyn, c li ca giai cp ch n, nh nc ch n ra sc n p cc cuc khi ngha bng bo lc qun s. y cng l mt chc nng c nh nc ch n ht sc ch trng. c. Chc nng n p v mt t tng Bn cnh vic s dng bo lc qun s n p giai cp n l v cc tng lp nhn dn lao ng khc, nh nc ch n cn thc hin s n dch v mt t tng i vi n l v nhn dn lao ng. Cc nh nc ch n u s dng tn gio nh mt cng c hu hiu cho s n dch v mt t t tng. Bi l tn gio gii thch c c quyn cng nh a v x hi ca giai cp thng tr. Cc hnh vi xm hi ti tn gio cng c nh nc ch n thng qua php lut trng pht nghim khc. Cc chc nng i ngoi c bn ca nh nc ch n bao gm: a. Chc nng tin hnh chin tranh xm lc y l mt trong nhng chc nng i ngoi c bn ca nh nc ch n. iu kin cho s tn ti ca nh nc ch n gn lin vi ch n l, v th cc nh nc ch n ht sc coi trng hot ng tin hnh chin tranh xm lc m rng lnh th v tng cng s n l ca quc gia. Ch n l cng pht trin th chin tranh cng tn khc. Sau khi dnh c thng li cc nh nc ch n thng tin hnh cc hot ng xy dnh thnh lu, b tr qun i cc nc bi trn v thi hnh chnh sch bc lt h

khc vi nhn dn cc nc tht bi. Lch s nh nc ch n c nhng quc hng mnh nh vic thi hnh chnh sch m rng chin tranh xm lc m tiu biu l quc La m. b. Chc nng phng th chng xm lc Cng vi vic thc hin hot ng xm lc, cc nh nc ch n cng ht sc coi trng hot ng phng th chng xm lc. Thc t cho thy rng bt k nh nc ch n no cng ng trc nguy c b nc khc xm lc. thc hin chc nng ny nh nc ch n tin hnh cc hot ng nh: t chc lc lng qun i, xy dng cc thnh lu, pho i, chun b c s vt cht..., tin hnh hot ng qun s khi cn thit. Ngoi cc chc nng nu trn, nh nc ch n trong mt chng mc nht nh, tu vo thi im c th tin hnh nhng cong vic chung bt ngun t s tn ti ca x hi nh: xy dng cc cng trnh cng cng, ng s, t chc p chng lt ..., hoc cc hot ng bang giao ho bnh, tin hnh bun bn vi cc nc khc. 3. B my nh nc ch n Ch th tin hnh cc chc nng ca nh nc ch n chnh l b my ca nh nc ch n, v th b my nh nc ch n c xy dng ph hp cho vic thc hin cc chc nng ca nh nc. cc nh nc ch n khc nhau do hnh thc chnh th khc nhau, chc nng c th ca nh nc cng c nhng biu hin khc nhau, do b my nh nc trong tng quc gia chim hu n l cng c nhng im khc bit. Tuy nhin, vic thit lp b my nh nc ch n tu chung li u thc hin cc chc nng i ni v i ngoi c bn ca nh nc, duy tr s thng tr v bo v li ch ca ch n, duy tr trt t x hi trn c s ca ch chim hu n l. giai on u, b my nh nc ch n cn n gin v mang m du n ca ca h thng c quan qun l x hi th tc - b lc. Gia cc c quan cha c s phn nh r v chc nng. Chuyn sang giai on sau, cng vi s pht trin a dng ca cc chc nng nh nc nn b my nh nc ch n cng tr nn cng knh, quan liu. Nhn chung b my nh nc ch n u c cc c quan: qun i, cnh st, to n pht trin. Qun i l lc lng c cc nh nc ch n quan tm xy dng. Trong cc nh nc qun i chim lc lng ng o. Trong nhiu quc gia mi ngi dn u c ngha v phi phc v qun i (Nh nc Spc). Qun i lm nhim v ch yu l chinh pht v bo v t quc. nhng quc gia cha c lc lng cnh st qun i cn m nhn thm nhim v bo m trt t x hi, h tr to n trong vic iu tra. Lc lng cnh st l b phn c ch th hai trong nh nc ch n. Ngoi nhim v ch yu l gn gi trt t x hi, cnh st cn m nhn nhim v h tr to n trong vic iu tra, thm ch cnh st cn m nhim chc nng xt x ( La m), hoc bo v cc cng trnh cng cng, cc cng trnh tn gio nh : (bo v nh th, cc cng trnh thu li cc nh nc phng ng c i). To n cng c ht sc ch trng trong nh nc ch n. Tuy nhin cch t chc to n cc nh nc khc nhau l khc nhau. cc quc gia Phng ng, quyn xt x ti cao thuc v ngi ng u nh nc (vua), quyn ny c th c u quyn li cho mt t chc ph thuc trc tip vo vua. cc quc gia Phng Ty c i, h thng c quan xt x c thit lp xt x nhng cng vic khc nhau, ng thi m nhim chc nng qun l (Aten), hoc c nhng c quan thng trc m trch hot ng xt x vi cc thm phn c bu trong mt khong thi gian nht nh (La M thi k cng ho).

4. Hnh thc nh nc ch n Mc d cc nh nc ch n u c nhng chc nng c bn ging nhau, nhng do iu kin lch s c th ca mi quc gia l khc nhau nn trong nh nc ch n c nhiu hnh thc chnh th khc nhau. Lch s pht trin ca nh nc ch n gn vi cc hnh thc chnh th: qun ch, cng ho dn ch, cng ho qu tc. Chnh th qun ch chuyn ch ph bin trng cc nh nc phng ng c i. c trng ca hnh thc ny l quyn lc nh nc tp trung ton b vo trong tay ngi ng u nh nc (hong , vua) vi mt b my qun s, quan liu kh phc tp (Ai Cp, Babilon, Trung Quc, n ...). Ngi ng u nh nc c ton quyn quyt nh vn mnh quc gia, cng nh vn mnh ca tng thnh vin trong quc gia , chc v ny c truyn li theo nguyn tc cha truyn con ni. Chnh th cng ho dn ch tn ti nh nc ch n Aten vo th k th V - IV trc cng nguyn. Aten mi nam cng dn trng thnh u c tham gia Hi ngh nhn dn. Hi ngh s bu ra cc c quan nh nc v cc c nhn thc thi quyn lc nh nc theo nhng nhim k nht nh. N l, kiu dn, ph n, n l c gii phng khng c tham gia bu c, thc cht ca hnh thc dn ch ny l dn ch ch n. Chnh th cng ho qu tc ch n tn ti nh nc Spc v La M. Quyn lc nh nc (ch yu quyn lp php) nm trong tay mt hi ng m thnh vin c bu ra t cc qu tc giu c nht v h nm gi chc v sut i. Bn cnh c cc c quan thc hin quyn hnh php v quyn t php cng c hnh thnh thng qua con ng bu c. i hi nhn dn vn tn ti nhng khng chim v tr quan trng. i hi nhn dn ch tin hnh bu nhng ngi tham gia vo cc chc v trong b my nh nc, thng qua v mt hnh thc cc d lut do Hi ng trng lo a ra. V hnh thc cu trc nh nc, tt c cc nh nc ch n u c cu trc nh nc n nht. V ch chnh tr, cc nc phng ng ch yu tn ti ch c ti chuyn ch. cc nc phng Ty, ch chnh tr mang tnh dn ch, tuy nhin v bn cht ch l ch dn ch ch n. V c b, nn dn ch c thit lp nhng quc gia ny vn l ch qun phit, c ti vi i a s nhn dn lao ng. II. NH NC PHONG KIN Nh nc phong kin ra i trn c s ca s sp ca x hi chim hu n l, mt s quc gia nh nc phong kin l kiu nh nc u tin, v d nh Vit Nam, Triu Tin... 1. Bn cht ca nh nc phong kin Vo giai on cui ca ch chim hu n l, quan h sn xut da trn lao ng ca n l bt u km hm s pht trin ca lc lng sn xut x hi, mu thun gia giai cp n l vi giai cp ch n ngy cng tr nn gay gt. Cc cuc khi ngha ca n l lin tip n ra. Trong x hi dn dn hnh thnh mt b phn giai cp mi giai cp l nng. Ch l nng pht trin v hnh thi kinh t x hi phong kin thay th cho hnh thi kinh t x hi chim hu n l. Nh nc phong kin - kiu nh nc tng ng vi hnh thi kinh t x hi phong kin - l kiu nh nc tin b hn so vi nh nc chim hu n l. Nh nc phong kin c xy dng trn c s ca phng thc sn xut phong kin m nn tng l nn kinh t da trn s hu ca giai cp a ch phong kin i vi

rung t cng nh mt s t liu sn xut khc, v s hu c th ca ca nng dn trong s l thuc vo giai cp a ch. nhng nh nc phong kin hnh thnh trn nn tng cng x nng thn th s hu t ai c nhng c th ring. Bng cc chnh sch phong kin, c bit l cc chnh sch thu rung cc chnh quyn phong kin bt u xc lp quyn s hu trn danh ngha ca nh nc i vi rung t ca cng x, nhng chp nhn v tn trng quyn s hu rung t trn thc t ca cng x. X hi phong kin c kt cu giai cp kh phc tp. Trong x hi c hai giai cp chnh l nng dn v a ch. c trng ca ch phong kin l kt cu th bc trong giai cp a ch. cc nc phong kin phng Ty, cc ng cp nh: cng, hu, b, t, nam u gn vi nhng c quyn, c li v s hu rung t. Trong h thng th bc phong kin, ng v tr cao nht l vua, sau k n l cc tc hiu qu tc t cao n thp, v d nh nc ta, tng lp thng tr c cc th ho, ho trng, c tc, lnh tc - l tng lp giu c v quyn th cc a phng. iu ny c minh chng qua cu ni ca Trn Khnh D, mt tng soi ca nh Trn: Tng l chim ng, qun dn l vt, ly vt nui chim ng th c g l l1. Giai cp nng dn sng trn cc lnh a ca phong kin, lao ng trn rung t ca phong kin, v a v x hi h c t do hn n l, a ch khng c quyn git nng dn, h c kinh t c th, c quyn s hu cc t liu sn xut nh v t liu sinh hot. Tuy nhin, h vn phi chu cnh bc lt lao ng nng n bi ch su cao, thu nng di cc hnh thc thu t ca phong kin . Ngoi hai giai cp c bn l a ch v nng dn, x hi phong kin cn c nhng tng lp khc nhau: tng l, th th cng, thng nhn, n t. Tng lp n t ch yu phc v trong gia nh, khng c v tr ng k trong sn xut. C s kinh t v kt cu giai cp phc tp trong x hi phong kin quy nh bn cht ca nh nc phong kin. Nh nc phong kin duy tr a v kinh t ca giai cp a ch phong kin v thc hin s thng tr i vi ton x hi. l mt b my tp hp v thu phc rt ng ngi, bt h phi tun theo nhng lut php v quy ch nht nh; v cn bn tt c cc lut php chung quy ch c mt mc ch duy nht: duy tr quyn ca cha phong kin vi nng n1 2. Chc nng ca nh nc phong kin Bn cht ca nh nc phong kin c quy nh bi cc chc nng i ni v i ngoi ca n Nh nc phong kin c cc chc nng i ni c bn sau: a. Chc nng bo v v pht trin ch s hu phong kin, duy tr s bc lt ca phong kin i vi nng dn v cc tng lp nhn dn lao ng khc. Trong phng thc sn xut phong kin nng nghip l c s tn ti cho c x hi v th rung t l t liu sn xut quan trng v l ch yu. Chnh v th cc nh nc phong kin ra sc cng c v bo v s hu phong kin v rung t. Bng nhiu hnh thc khc nhau, nh nc phong kin bo v s c quyn chim hu rung t ca giai cp a ch, phong kin. phng Ty, nh nc quy nh cht ch quyn s hu t nhn ca cc lnh cha phong kin v rung t thng qua ch ng cp. phng

1 1

Lch s Vit Nam. NXB Khoa hc x hi, H Ni 1971, tr. 226. V.I. Lnin. Ton tp. Tp 39. NXB Tin b. Matxcva, 1979. Tr87

ng, s hu ti cao v rung t thuc v nh nc, nhng thc cht quyn s hu rung t nm trong tay giai cp phong kin m ng u l nh vua. Cc nh nc phong kin u s dng php lut cng c v bo v quyn s hu v rung t ca giai cp phong kin. Thng qua php lut, nh nc phong kin tri cht ngi nng dn vo rung t ca a ch, phong kin. Nng dn cc nc u phi chu cnh lao dch nng n qua cc hnh thc t thu do giai cp phong kin t ra (t tin, t hin vt, t lao dch). b. Chc nng n p s chng i ca nng dn v cc tng lp nhn dn lao ng khc. Do s p bc, bc lt h khc ca giai cp a ch phong kin i vi nng dn v cc tng lp nhn dn lao ng, v th trong ch phong kin thng xuyn n ra cc cuc khi ngha ca nng dn v nhn dn lao ng chng li ch p bc ca giai cp phong kin. duy tr a v thng tr ca mnh, nh nc phong kin u n p d man cc cuc khi ngha ca nng dn v nhn dn lao ng bng bo lc qun s. Trong giai on u ca ch phong kin ( giai on nh nc phong kin phn quyn ct c), cc lnh cha c qun i ring thc hin chc nng cnh st v xt x. Cc lnh cha c quyn nh p, tra tn nng dn trong lnh a ca mnh trong trng hp h chng i. Trong trng hp cn thit, nh nc phong kin v cc lnh cha cng phi hp, gip ln nhau trong vic n p s phn khng ca nng dn. Chuyn sang thi k nh nc phong kin trung ng tp quyn b my n p ca nh nc phong kin cng tr nn pht trin, chc nng ny cng c nh nc phong kin thc hin trit hn, v d cc cuc khi ngha ca nng dn nh: khi ngha Xc xng Php, khi ngha Sn Thnh, Hong So Trung Quc, khi ngha ca Nguyn Hu Cu Vit Nam u b nh nc phong kin cc nc n p d man. c. Chc nng n p t tng. Cng vi vic thc hin cc hot ng bo lc vt cht duy tr a v thng tr ca mnh, nh nc phong kin cn n p v n dch nng dn v nhn dn lao ng v mt t tng, p t h t tng ca giai cp phong kin cho ton x hi. Cc nh nc phong kin d phng ng hay phng Ty, nhn chung u s dng h t tng tn gio v t chc tn gio phc v cho mc ch n dch t tng. chu u thi k trung c, gio hi v nng quy tc ca n chi phi ton b i sng chnh tr, tinh thn ca x hi. Nh nc phong kin kt hp vi gio hi, li dng tn gio sp nhp quyn lc tn gio vi quyn lc nh nc n dch nhn dn lao ng. Nh nc phong kin cho php to n gio hi can thip vo c nhng lnh vc khng thuc phm vi tn gio, s dng sc mnh bo lc n p, bc hi nhng ngi c t tng tin b. phng ng, cc nc nh Trung Quc, Vit Nam ... c thi k Pht gio c coi l quc gio. nhng thi k ny tng lp tng l c coi l tng lp tr thc, c tham gia vo cng vic chnh tr, c nhng ngi nm cc trng trch trong b my nh nc, nh nh s T o Hnh v s Tho ng thi L. Nhn chung, nh nc phong kin kt hp gia thn quyn v th quyn n dch nhn dn lao ng v mt t tng, tuyn truyn v p t cho nng dn v cc tng lp nhn dn lao ng khc h t tng duy tm mang m mu sc tn gio. Ngoi ra, nh nc phong kin cn tin hnh nhng hot ng cng cng nhm pht trin kinh t, vn ho, x hi nh: ban hnh chnh sch qun l t ai, chnh sch tin t, lm ng, lm thu li... Tuy nhin, hot ng ny cha thng xuyn v rng

khp trong cc nh nc phong kin m ch xut hin tng quc gia c th vo tng thi k c th. Nh nc phong kin c cc chc nng i ngoi sau: a. Chc nng tin hnh chin tranh xm lc. Chin tranh c nh nc phong kin s dng vi tnh cht l phng tin ph bin gii quyt cc mu thun, m rng lnh th, tng cng phm vi nh hng ca nh nc mnh ra bn ngoi. Trong thi k ct c, mi lnh cha phong kin c qun i ring, c quyn tuyn chin vi cc lnh cha phong kin khc trong v ngoi nc (tr tuyn chin vi vua hoc quc vng ca mnh). Khi vua hoc quc vng ca mnh tin hnh chin tranh, lnh cha phong kin c ngha v phi mang qun n chi vin. Ti thi k nh nc qun ch trung ng tp quyn, chc nng ny c cc nh nc phong kin tin hnh thng xuyn hn nhm phc v cho li ch quc gia, iu ny dn n tnh trng cc nh nc phong kin thng xuyn trong tnh trng chin tranh. b.Chc nng phng th chng xm lc. Cc nh nc phong kin d ln hay nh u lun ng trc nguy c b cc nh nc khc xm lc. V th, cng vi vic tin hnh chin tranh xm lc, cc nh nc phong kin u thc hin cc cng vic lin quan n bo v t nc nh: xy dng pho i, thnh lu, xy dng qun i thng trc... phng th t nc. bo v quyn, li ch ca quc gia, nh nc phong kin cn thc hin nhiu hnh thc v chnh sch ngoi giao vi cc quc gia lng ging nh chnh sch thng mi, i ngoi ho bnh... 3. B my nh nc phong kin So vi b my nh nc ch n, b my nh nc phong kin pht trin hn mt bc, c bit l giai on nh nc qun ch trung ng tp quyn. Trong giai on nh nc phong kin phn quyn ct c, chnh quyn trung ng ca nh nc phong kin yu, quyn lc thc s nm trong tay cc lnh cha phong kin. Cc lnh cha c qun i ring v to n ring, ton quyn trong lnh a ca mnh. Ti giai on nh nc qun ch trung ng tp quyn, b my nh nc phong kin c t chc tng i cht ch t trung ng xung n a phng. trung ng, ng u triu nh l vua (hoc quc vng), gip vic cho vua c cc c quan vi cc chc v quan li khc nhau gip vua thc hin s cai tr. a phng, cch t chc cc c quan nh nc cn n gin, hu nh cha c s phn bit gia chc nng hnh php v t php, i ng quan li a phng cng do vua b nhim. Trong nh nc phong kin, cc c quan: qun i, cnh st, to n vn l b phn ch o trong b my nh nc. 4. Hnh thc nh nc phong kin Hnh thc chnh th ph bin trong nh nc phong kin l qun ch, lch s t chc quyn lc nh nc phong kin cho thy s tn ti v pht trin ca chnh th qun ch vi nhng biu hin c th: qun ch phn quyn ct c, qun ch trung ng tp quyn, qun ch i din ng cp v cng ho phong kin. Trong hnh thc nh nc qun ch phn quyn ct c th quyn lc nh nc b phn tn, vua hoc quc vng khng c ton quyn, ch l ng thing ling, quyn lc thc s nm trong tay cc lnh cha phong kin. Trong hnh thc qun ch i din ng cp, quyn lc nh nc trung ng c tng cng trn c s ca s ng h ca cc lnh cha phong kin va v nh, cng

nh tng lp c dn thnh th. hnh thc ny, bn cnh vua hoc quc vng cn c c quan i din ng cp, v d nh: Ngh vin Anh, Hi ngh quc dn Nga, Hi ngh tam cp Php. C quan i din ny c thm quyn hn ch trong lnh vc thu v ti chnh. S hin din ca c quan ny cng lm hn ch quyn lc ca nh vua, v th khi quyn lc ca vua c tng cng mnh ln th vua thng khng tham d hi ngh ca c quan i din ng cp na v tm cch loi b n. Chnh th qun ch trung ng tp quyn c c im l quyn lc nh nc tp trung vo tay vua hoc quc vng. Vua nm ton quyn nhng trong hot ng iu hnh vua da vo triu nh v b my quan li gip vic t trung ng xung n a phng. Ton b b my nh nc t trung ng xung n a phng to thnh mt th thng nht. Hnh thc cng ho phong kin tn ti mt s thnh ph chu u (Phlrenx ca Italia, Npgrt v Pscp ca Nga...) sau khi ginh c s t qun bng cc con ng khc nhau nh: b tin ra mua s t tr t nh nc phong kin, u tranh v trang...Quyn lc cc thnh ph tp trung trong tay gii qu tc thnh th tp hp trong Hi ng thnh ph c lp trn nguyn tc bu ra, chu trch nhim iu hnh cc cng vic v quan h ca thnh ph. Chnh cc thnh ph ny sm hnh thnh cc quan h sn xut t bn ch ngha. cc nc chu u , tn ti c 4 hnh thc chnh th trn. cc nc phng ng nh Vit Nam. Trung Quc ch tn ti hnh thc chnh th qun ch phn quyn ct c v qun ch trung ng tp quyn. c bit Vit Nam, di s tc ng ca nhu cu tr thu v chng gic ngoi xm, nh nc trung ng tp quyn hnh thnh rt sm.

CU HI N TP 1. Trnh by nhng vn c bn v nh nc ch n. 2. Trnh by nhng vn c bn v nh nc phong kin.

CHNG V NH NC T SN
I. S RA I, BN CHT V QU TRNH PHT TRIN CA NH NC T SN Vo khong th k XV, XVI, mt s nc Phong kin Ty u do s pht trin ca lc lng sn xut vi nn sn xut hng ho lm cho ch ngha phong kin bc vo tnh trng khng hong su sc. Trong cc nc ny xut hin hng lot cng trng th cng v nhiu thnh th - l cc trung tm thng mi ln. Tng lp th dn ngy cng tr nn ng c, tng lp tiu thng, tiu ch ngy xut hin cng nhiu, giai cp t sn ngy cng khng nh v tr ca mnh trong x hi, y chnh l nhng nhn t dn n s khng hong ton din ca x hi phong kin. Vi s pht trin ca lc lng sn xut, phng thc sn xut phong kin t r s li thi v bt lc trong vic qun l nn kinh t, tr thnh yu t km hm s pht trin ca lc lng sn xut. Cng vi s pht trin ca lc lng sn xut l s ra i ca lc lng x hi mi: t sn v v sn. Giai cp t sn sau khi chim v tr ch o trong kinh t nhanh chng dnh quyn lc trong lnh vc chnh tr nhm th tiu quan h sn xut phong kin li thi, thit lp phng thc sn xut mi, tin b, vt qua s khng hong, to cho lc lng sn xut pht trin. Nhim v trn t ra trc giai cp t sn mt s mng cao c l phi tin hnh cch mng x hi, thay th hnh thi kinh t x hi c bng hnh thi kinh t x hi mi, thit lp h thng quan h sn xut mi, to cho lc lng sn xut pht trin. Qua cuc cch mng t sn, quyn lc chnh tr chuyn t tay giai cp thng tr c sang giai cp thng tr mi, tc l chuyn t tay giai cp a ch, phong kin sang tay giai cp t sn. Cch mng t sn tng nc khc nhau din ra di nhng hnh thc khc nhau, ph thuc v nhng yu t: chnh tr, kinh t, truyn thng dn tc... ca tng quc gia. Tu chung cch mng t sn c tin hnh di cc hnh thc c th sau: 1. Khi ngha v trang: hnh thc ny l hnh thc cch mng trit nht, n loi b mi tn d ca x hi phong kin, thit lp cc nguyn tc c bn ca nn dn ch t sn. V th, hnh thc ny ch din ra nhng quc gia c giai cp t sn ln mnh, sc i u vi giai cp a ch phong kin, lnh o c cch mng mt cch c lp (Cch mng H Lan vo th k 16, cch mng t sn Php th k 18). 2. Ci cch t sn: l hnh thc cch mng din ra di s tho hip gia giai cp t sn vi giai cp qu tc phong kin, s dng v tr ca giai cp mnh trong ngh vin loi b dn nhng c quyn, c li ca giai cp qu tc phong kin, thu tm dn quyn lc chnh tr v tay giai cp mnh. Hnh thc ny thng c s dng nhng nc m giai cp t sn cha mnh ginh quyn lc mt cch kin quyt v trit , nhanh chng (c, Nht, Ty Ban Nha) 3. Chin tranh gii phng dn tc hoc p t nh nc t sn ln t ai v c dn nhng min t thuc a mi vn l thuc a ca cc nc T sn pht trin (Hp chng quc Hoa k, Canada, xtrylia). Phn ln hnh thc ny din ra cc vng t trc y l thuc a ca Anh, Vo th k 18, 19, sau khi cch mng Anh n ra, giai cp t sn nhng thuc a ny hnh thnh t s dn di c t Chu u, hp thnh giai cp thng tr, dng c ch nh nc ln p v tiu dit th dn vi ch th tc ca h, thit lp nh nc t sn.

Nh nc t sn ra i l kt qu ca cch mng T sn, vi s ra i ca nh nc t sn cc c quyn, c li ca giai cp qu tc phong kin b loi b, giai cp t sn tuyn b cc quyn bnh ng, t do, bc i, nhn quyn... Nh nc t sn mi tin b hn rt nhiu so vi nh nc phong kin trc m n th tiu. Thng li ca cuc cch mng t sn v s ra i ca nh nc t sn nh du mt bc pht trin mnh m v tin b, m ra mt giai on pht trin mi trong lch s nhn loi. Mc d vy, nh nc t sn vn khng vt khi bn cht nh nc bc lt, nh nc t sn xt v bn cht n vn l nh nc bc lt d giai cp t sn ra sc tuyn truyn cho ci gi l (Nh nc phc li chung). Bn cht ca nh nc t sn do chnh nhng iu kin ni ti ca x hi T sn quyt nh, chnh l c s kinh t, c s x hi v c s t tng . C s kinh t ca nh nc t sn l nn kinh t t bn ch ngha da trn ch t hu t bn v t liu sn xut ( ch yu di dng nh my, hm m, n in...), c thc hin thng qua hnh thc bc lt gi tr thng d. C s x hi ca nh nc t sn l mt kt cu x hi phc tp trong c hai giai cp c bn, cng tn ti song song c li ch i khng vi nhau l giai cp t sn v giai cp v sn. Trong hai giai cp ny giai cp gi v tr thng tr l giai cp t sn, mc d ch chim thiu s trong x hi nhng li l giai cp nm hu ht t liu sn xut ca x hi, chim ot nhng ngun ti sn ln ca x hi. Giai cp v sn l b phn ng o trong x hi, l lc lng lao ng chnh trong x hi. V phng din php l h c t do, nhng khng c t liu sn xut nn h ch l ngi bn sc lao ng cho giai cp t sn, l i qun lm thu cho giai cp t sn. Ngoi hai giai cp chnh nu trn, trong x hi t sn cn c nhiu tng lp x hi khc nh: nng dn, tiu t sn, tr thc... V mt t tng giai cp t sn lun tuyn truyn v t tng dn ch - a nguyn, nhng trn thc t lun tm mi cch m bo a v c tn ca thc h t sn, ngn cn mi s pht trin v tuyn truyn t tng cch mng, tin b ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Trong lch s pht trin ca mnh, nh nc t sn tri qua mt qu trnh pht trin lu di v phc tp. Nhn chung c th khi qut qu trnh pht trin ca Nh nc t sn t khi ra i cho n nay thnh 3 giai on nh sau: Giai on 1: T thi k thng li ca cch mng t sn th k 16 - 18 n cuc chin tranh Php - Ph v Cng x Pa - Ri. y l giai on nh nc t sn trong qu trnh hnh thnh v cng c. Thi k ny do phi u tranh chng li cc tn d ca ch phong kin tuy b nh nhng vn cn nh hng rt ln trong x hi nn nh nc t sn ra sc tuyn truyn v cng c cc thit ch ca nn dn ch T sn nh ng phi, ngh vin t sn, ch bu c t do... y l giai on nh nc t sn cnh tranh t do, nh nc cha can thip vo kinh t m ch ng vai tr l ngi lnh gc m, m bo cho cc iu kin cnh tranh t do, gi gn trt t x hi t sn. Giai on 2: T 1871 n 1917. giai on ny ch ngha t bn chuyn thnh ch ngha t bn c quyn v ch ngha quc. c trng ca thi k ny l s cu kt cht ch gia cc tp on t bn ti phit v nh nc t sn. Nh nc t sn tr thnh u ban qun l cc cng vic ca cc tp on t bn c quyn, ti phit v bt u can thip vo kinh t. B my nh nc tr nn cng knh, qun s v bo lc. Ch

 i ngh b lm vo tnh trng khng hong, thay vo l ch ngha qun phit vi c trng l s cm quyn ca gii qun s trong b my nh nc, Ngh vin b thu hp quyn lc, nguyn th quc gia nm gi quyn lc nh nc. Giai on 3: T 1917 n nay. Giai on ny chia thnh hai thi k: T 1917 n 1945 l thi k khng hong ca ch ngha t bn. Nh nc c quyn c thit lp hu ht cc nc t sn. Nh nc can thip mnh m vo kinh t. B my nh nc l s thng nht gia quyn lc kinh t v quyn lc chnh tr, ngy cng tr nn qun phit, quan liu, c ti qun s. Mt s nh nc t sn chuyn thnh nh nc pht xt. T 1945 n nay l thi k nh nc t sn c nhng bc pht trin mi. Sau chin tranh nhiu nc t sn ra khi khng hong, nh nc can thip vo kinh t tm v m, ng thi tp trung vo qun l hnh chnh v thc hin chc nng x hi. Chnh v th, b mt x hi ca nhiu nc t sn c s pht trin ng k, cc thit ch dn ch t sn c phc hi, vai tr ca php lut c cao ngn nga hin tng lm quyn v xoa du s u tranh ca nhn dn lao ng. Nh vy, qua cc giai on pht trin phc tp, bn cht ca nh nc t sn vn khng thay i n vn l cng c thc hin chuyn chnh t sn. Tuy nhin, nh gi bn cht ca nh nc t sn cn phi xem xt n trong tin trnh lch s c th, khch quan ca tng giai on pht trin. II. CHC NNG CA NH NC T SN Bn cht ca nh nc t sn th hin thng qua cc chc nng i ni v i ngoi ca n. Chc nng ca nh nc t sn chnh l nhng phng din hot ng c bn ca nh nc nhm thc hin quyn lc nh nc trn tt c cc lnh vc ca i sng nh nc v x hi. Qua cc giai on pht trin khc nhau ca nh nc t sn cc chc nng ca nh nc t sn c nhng thay i ng k, tuy vy khi xem xt ta thy tu chung nh nc t sn c cc chc nng i ni v i ngoi sau: 1. Chc nng cng c, bo v, duy tr s thng tr ca giai cp t sn Chc nng ny bao hm nhng ni dung sau: - Cng c v bo v ch t hu t sn Tt c cc nh nc t sn u coi quyn t hu l quyn thing ling bt kh xm phm. Thng qua php lut cc nh nc t sn thit lp v bo v quyn t hu cng vi s gip ca tt c b my bo lc v cc bin php khc. Song cc giai on pht trin khc nhau, nh nc t sn thc hin chc nng ny cng khc nhau, thch ng vi hon cnh kinh t ca mi giai on. Trong thi k ch ngha t bn cnh tranh t do, nh nc t sn bo v quyn t hu ca ton b giai cp t sn. Hin nay, nh nc t sn bo v quyn t hu ca nhng nhm t bn c quyn di nhiu hnh thc khc nhau, nh: chuyn s hu ca nhm t bn c quyn ang b e do sang s hu nh nc, to cho n nhng quyn trong u t hoc khai thc tn dng, gip cc nhm t bn c quyn m rng th trng ra bn ngoi... - Trn p cc giai cp b tr v mt chnh tr y l hot ng thng xuyn ca nh nc t sn nhm bo v a v thng tr v chnh tr ca giai cp t sn. Tuy vy hot ng ny cng c nhng biu hin khc nhau. Trong giai on u, bo v a v thng tr ca mnh, nh nc t sn thng s dng b my bo lc n p trc tip cc phong tro u tranh ca giai cp cng nhn

v nhn dn lao ng. Trong giai on hin nay, nh nc t sn vn duy tr s n p chnh tr nhng di nhng hnh thc, phng php ngy trang tinh vi hn, nh: quy nh cc hnh thc, th thc ng c, bu c... - Trn p giai cp b tr v mt t tng Mt mt nh nc t sn lun tuyn truyn v tinh thn dn ch a nguyn, nhng trn thc t trong tt c cc giai o pht trin cc nh nc t sn lun tm mi cch nhm m bo a v c tn ca thc h t sn, ngn cn vic truyn b nhng t tng cch mng, tin b ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Hot ng ny c bo m bi s lin kt gia nh nc t sn vi cc th lc tn gio v h thng cc phng tin thng tin i chng. 2. Chc nng kinh t Trong giai on ch ngha t bn cnh tranh t do chc nng ny cha c ch trng. Chuyn sang giai on ch ngha t bn c quyn, nh nc t sn tng bc can thip vo lnh vc kinh t, v khi ch ngha t bn c quyn chuyn thnh ch ngha t bn c quyn nh nc th s can thip ny c tng cng v lm ny sinh chc nng mi - chc nng kinh t. Mc ch ca chc nng ny nhm to ra cc iu kin, cc m bo vt cht, k tht, php l v chnh tr cho cc hot ng sn xut, kinh doanh ca cc tp on t bn, m bo s tng trng ca nn kinh t t bn, ngn nga v khc phc nhng nguyn nhn dn n tnh trng khng hong kinh t. thc hin chc nng ny, nh nc t sn s dng hng lot cc hnh thc v phng php nh: s dng h thng n by kinh t, cc kch thch kinh t th hin trong cc tc ng mang tnh hnh chnh - kinh t ln h thng cc quan h kinh t. S biu hin ca chc nng ny th hin: + Nh nc t sn cn c vo tnh hnh kinh t - x hi xy dng v a ra cc chng trnh kinh t c th. + Nh nc thng qua chng trnh u t ti chnh nhm phc v trc tip cho cc chng trnh v mc tiu kinh t. + Nh nc a ra v thc hin cc chnh sch ti chnh - tin t, chnh sch thu, chnh sch th trng thch hp vi iu kin v nhu cu pht trin kinh t. + Nh nc p dng cc bin php bo v nn sn xut trong nc trc sc p ca th trng kinh t quc t. 3. Chc nng x hi Nh nc t sn thc hin chc nng x hi gii quyt cc vn x hi nh: vic lm, tht nghip, dn s, gio dc, y t, bo v mi trng, vn bo tr x hi cho ngi gi, gii quyt cc t nn x hi...Chnh sch x hi v vic thc hin chc nng x hi ca nh nc t sn tu thuc vo tng quan cc lc lng chnh tr trong nh nc t sn cc giai on pht trin v trong tng quc gia c th. 4. Chc nng tin hnh chin tranh xm lc v chng ph cc phong tro cch mng th gii Chc nng tin hnh chin tranh xm lc m rng thuc a l chc nng i ngoi ch yu ca nh nc t sn thi k ch ngha t bn cnh tranh t do. Cc nh nc t sn tm mi cch xm lc cc vng t mi hoc gy chin tranh vi nh nc t sn khc chia li th gii, xc nh quyn thng tr hay m rng vng nh hng ca mnh.

Khi h thng x hi ch ngha c thit lp, chc nng i ngoi ch yu ca cc nh nc t sn l tin hnh chng ph cc nc x hi ch ngha, e do, chia r phong tro gii phng dn tc. 5. Chc nng i ngoi ho bnh, hp tc quc t Trong giai on hin nay bi cnh quc t c nhiu thay i v th nhiu nh nc t sn c s thay i tch cc trong quan h i ngoi, gii quyt cc vn quc t thng qua i thoi vi nhng chnh sch i ngoi mm do. Bn cnh , cc nh nc t sn tng cng m rng cc hnh thc hp tc quc t trong nhiu lnh vc pht trin x hi nh: kinh t, vn ho - x hi, mi trng, khoa hc - k thut, cc vn nhn o... vi cc nc c ch chnh tr khc nhau. III. B MY NH NC T SN Cc nh nc t sn d c t chc di hnh thc chnh th no th vn u c chung mt cch thc t chc b my nh nc trn c s thuyt phn quyn nhm chng li s c on chuyn quyn ca ch chuyn ch phong kin, gii quyt nhng vn thuc ni b ca giai cp t sn v che y bn cht thc ca mnh trc qun chng nhn dn lao ng. Ni dung ca thuyt phn quyn l s phn chia quyn lc nh nc thnh 3 nhnh quyn: lp php, hnh php v t php. Ba nhnh quyn ny phi c giao cho ba c quan nh nc khc nhau nm gi trn mt c ch km ch, i trng nhau nhng c lp vi nhau, yu t ch o ca hc thuyt l dng quyn lc hn ch quyn lc. Trn c s ca nguyn tc phn chia quyn lc, v c bn b my nh nc t sn bao gm nhng b phn sau: 1. Ngh vin V hnh thc, ngh vin t sn l c quan quyn lc cao nht, nm quyn lp php. V c cu t chc ngh vin t sn c th c t chc theo c cu 1 vin cng c th c t chc theo c cu nhiu vin nhng phn ln cc nc c c cu 2 vin: thng ngh vin v h ngh vin. Vi ngh vin c c cu 2 vin v nguyn tc thng ngh vin c t quyn hn so vi h ngh vin v c hnh thnh bng nhiu hnh thc khc nhau: bu, b nhim, tha k... H ngh vin c hnh thnh bng hnh thc bu c. Quyn lc ca ngh vin t sn cc giai on pht trin khc nhau ca nh nc t sn cng ht sc khc nhau. giai on u ca nh nc t sn vai tr ca ngh vin l ht sc ln. y chnh l ch nh dn ch nht trong c cu t chc b my nh nc t sn, l c s hp php giai cp t sn u tranh gt b c quyn, c li ca giai cp phong kin, iu ny hon ton ng vi cu ni: ngh vin Anh c th lm c mi vic tr vic bin n b thnh n ng. Chuyn sang giai on quc ch ngha, ch ngh vin mt dn vai tr l trung tm quyn lc chnh tr, nh hng ca ngh vin trong i sng nh nc b gim st do xu hng tp trung quyn lc vo h thng c quan hnh php. Hin nay, vic xem xt s pht trin ca ngh vin t sn l ht sc phc tp v kh khn, bi l ngh vin t sn hin nay khng n thun ch l c quan lp php m ng vai tr quan trng i vi qu trnh pht trin dn ch (c bit nhng nc m cc ng cnh t nm c a s gh trong ngh vin). 2. Nguyn th quc gia Nguyn th quc gia l ngi ngi ng u nh nc, i din cho cc quc gia trong cc quan h i ni v i ngoi.

Chc v ny trong cc nh nc c cc hnh thc chnh th khc nhau, s hnh thnh v thm quyn cng ht sc khc nhau. Trong cc nh nc c hnh thc chnh th qun ch lp hin nguyn th c hnh thnh bng con ng truyn k, v c nhn nhn nh l biu tng cho truyn thng v s thng nht dn tc (Nht Bn, Vng quc Anh...). cc nc c chnh th cng ho, nguyn th quc gia c hnh thnh thng qua con ng bu c. Tuy nhin thm quyn ca h cng ht sc khc nhau cc loi hnh chnh th khc nhau. Nu nh trong chnh th cng ho tng thng quyn lc ca nguyn th l ht sc ln, va l ngi ng u nh nc, va l ngi ng u c quan hnh php (M, Mxic, Philippin...), th tri li nhng nc c chnh th cng ho i ngh cng ging nh cc nc c chnh th qun ch lp hin, nguyn th quc gia phn ln mang tnh cht i din hnh thc. Tuy nhin, nguyn th quc gia cng c nh hng nht nh trong vic thnh lp chnh ph hoc trong mt s vn khc nh s dng s mng o c v l biu tng ca v ng u u nh nc (c, , Nht Bn...). 3. Chnh ph Chnh ph l c quan nm quyn hnh php trong nh nc t sn. Chnh ph ng mt vai tr cc k quan trng v gi v tr trung tm trong b my nh nc. Trn thc t, chnh ph t sn quyt nh phn ln cc chnh sch i ni v i ngoi ca nh nc t sn. Cch thc hnh thnh chnh ph trong cc nh nc t sn cng ht sc khc nhau . i vi nhng nc c chnh th cng ho tng thng, chnh ph c thnh lp khng ph thuc vo ngh vin, ng u chnh ph l tng thng, nhng nc ny khng t ra chc v th tng. i vi cc nc c chnh th cng ho i ngh hoc qun ch i ngh, chnh ph c thnh lp trn c s ca ng chnh tr nm i a s gh trong ngh vin. Th tng chnh ph v cc thnh vin chnh ph c th do tng thng b nhim (Italia, Php, Nht), c th do tng thng kt hp vi ngh vin bu (c). 4. To n To n t sn nm quyn t php, To n c vai tr rt quan trng trong vic thc hin quyn lc chnh tr ca giai cp t sn. Cc thm phn ca nh nc t sn thng c tnh chuyn nghip cao, ch yu c b nhim vi nhim k di, thm ch mt s nc l nhim k sut i, nu bo m sc khe v khng phm ti. Tuy nhin cc h thng php lut khc nhau, thm quyn v phng thc hot ng ca to n cng khc nhau, c bit l gia h thng php lut ng l - Xc xng v H thng php lut Chu u lc a. Bn cnh h thng to n c in, nh nc t sn cn thit lp cc to n khc nh: to hnh chnh, to thng mi, to v thnh nin, to bo hin... III. HNH THC NH NC T SN Xt di gc khoa hc php l, hnh thc nh nc t sn gm: Hnh thc chnh th, hnh thc cu trc nh nc v ch chnh tr. 1. Hnh thc chnh th t sn Nh nc T sn c hai dng chnh th c bn l chnh th qun ch lp hin v chnh th cng ho. - Chnh th qun ch lp hin

Trong cc nh nc c chnh th qun ch lp hin c hai dng bin dng chnh l chnh th qun ch nh nguyn v qun ch i ngh. Chnh th qun ch nh nguyn th hin tnh song phng quyn lc gia nh vua v ngh vin. Vua ch b hn ch trong lnh vc lp php m khng b hn ch trong lnh vc hnh php. Cc o lut do ngh vin thng qua phi c s ph chun ca nh vua.Chnh ph chu trch nhim trc nh vua. Hnh thc ny ch tn ti nh nc t sn trong giai oan u (Nh nc Ph thi k nh quc, 1871 - 1918 v nh nc Nht theo Hin php Minh Tr 1889). Hnh thc qun ch i ngh th hin tnh hnh thc ca quyn lc nh vua. Nh vua, vi tnh cch l nguyn th quc gia ch l ngi i din tng trng ch khng nm quyn hnh thc t. Trn thc tin, nh vua khng nm quyn lc trn c lnh vc hnh php v lp php. Cc o lut do ngh vin thng qua v nh vua khng c quyn ph quyt. Chnh ph do ngh vin thnh lp v phi chu trch nhim trc ngh vin (Anh, Nht bn theo Hin php1946...). - Chnh th cng ho t sn y l hnh thc chnh th ph bin ca nh nc t sn hin nay. Hnh thc ny c hai bin dng ch yu l cng ho tng thng v cng ho i ngh. chnh th cng ho tng thng, vai tr ca nguyn th quc gia l rt quan trng. Tng thng va l ngi ng u nh nc, va l ngi ng u chnh ph, do nhn dn trc tip bu ra hoc do cc i biu c tri bu ra. Cc thnh vin ca chnh ph do tng thng la chn v b nhim, chu trch nhim trc tng thng. Tng thng c quyn ph quyt cc d lut ca ngh vin. Ngh vin khng c quyn gii tn chnh ph tr trng hp tng thng phm ti nghim trng b h vin khi t v thng vin xt x theo th tc c bit ( th tc n hch). chnh th cng ho i ngh, vai tr ca ngh vin l rt ln, ngh vin l thit ch quyn lc trung tm trong c ch thc thi quyn lc nh nc. Ngh vin bu ra nguyn th quc gia (tng thng) v ng chnh tr nm a s gh trong ngh vin c quyn thnh lp chnh ph, chnh ph chu trch nhim trc ngh vin v c th b ngh vin gii tn, vai tr ca tng thng khng ln (Lin bang c, , o). Ngoi chnh th cng ho tng thng v chnh th cng ho i ngh, hin nay cn xut hin v tn ti hnh thc cng ho hn hp gia cng ho tng thng v cng ho i ngh (Php, B o Nha). Trong hnh thc chnh th ny, nhng c im ca cng ho i ngh c bo lu nhng bn cnh li tng cng quyn lc ca tng thng. Tng thng c tuyn c qua hnh thc ph thng u phiu. Chnh ph do tng thng b nhim, ngi ng u chnh ph l th tng nhng tng thng vn c quyn iu hnh hot ng i vi chnh ph. Trong trng hp cn thit, tng thng c quyn gii tn c ngh vin. 2. Hnh thc cu trc nh nc t sn Nh nc T sn c cc hnh thc cu trc sau: Hnh thc lin bang v hnh thc n nht. Hnh thc cu trc lin bang l s hp thnh t nhiu bang thnh vin, song mi thnh vin ca lin bang khng c y cc du hiu ca mt nh nc c lp. Mc d mi thnh vin u c lnh th ring, hin php ring, h thng chnh quyn ring song bang khng c ch quyn quc gia ring (khng l ch th ca lut php quc t). Nh nc lin bang c hin php ring, h thng php lut ring, c gi tr ti cao so vi hin php v php lut ca cc bang thnh vin. ng thi trong nh nc lin bang tn

ti mt ch hai quc tch i vi mi cng dn. Trong hnh thc cu trc nh nc lin bang, v mt nguyn tc, cc thnh vin khng c quyn tch khi nh nc lin bang. Nh nc n nht l hnh thc cu trc ph bin ca cc nh nc t sn. Nh nc n nht c nhng du hiu c trng: - C hin php v h thng php lut thng nht; - H thng c quan nh nc trung ng thng nht (c quan lp php, hnh php v t php); - C ch quyn lnh th thng nht; - C quc tch thng nht; - Cc c quan chnh quyn a phng t chc v hot ng theo quy nh chung ca chnh quyn trung ng. Tuy nhin, khi xem xt hnh thc cu trc nh nc n nht t sn cn ch mt s biu hin c th trong t chc thc hin quyn lc nh nc a phng. Trong mt s nc, xu hng tp trung quyn lc v trung ng c coi trng. Cc c quan chnh quyn a phng phc tng tuyt i quyn lc nh nc trung ng. Nh nc c i din ca mnh v a phng trc tip qun l mi mt hot ng y. Hoc mt s nc mc d c bu ra cc c quan chnh quyn a phng bn cnh i din ca trung ng, song hot ng ca cc c quan ny t di s kim sot ca cc i din do trung ng c v. Hnh thc ny tn ti Nht Bn v Php. Mt s nc li thc hin nguyn tc tn quyn trong t chc thc hin quyn lc nh nc a phng. Ti cc nc ny xut hin du hiu s t tr ca chnh quyn a phng. C quan quyn lc a phng do nhn dn bu ra hot ng theo nguyn tc t qun. Nh nc gin tip kim sot hot ng ca cc c quan a phng, hnh thc ny c p dng mt s a phng ca Anh, Tn Ty Lan, Php, Ty Ban Nha. Ngoi hai hnh thc cu trc trn, trong lch s ca nh nc t sn cn tn ti mt kiu cu trc nh nc khc l lin minh gia cc quc gia, nh lin minh M t 1776 - 1787, c n 1867, Thy S 1848; nh nc lin minh l s kt hp cc quc gia c ch quyn, nhm gii quyt mt s vn no trong mt khong thi gian nht nh. Xt di gc khoa hc php l, nh nc lin minh c c cu t chc khng cht ch v ch gy nh hng mang tnh quyn lc i vi cc nc thnh vin trong mt s lnh vc nht nh. Hin nay, ng ch l Lin minh Chu u. 3. Ch chnh tr ca nh nc t sn Ch chnh tr ca nh nc t sn c hiu l ton b cc phng php, th on m giai cp t sn s dng thc hin nn chnh tr t sn. Ch chnh tr ca nh nc t sn c phn nh qua cc phng php hot ng ca h thng c quan nh nc, a v php l ca cng dn cng cc t chc chnh tr x hi v nhng bin php bo m thc hin cc quyn t do, dn ch cho cng dn. Ch chnh tr t sn l mt c ch nng ng, linh hot, cc giai on pht trin khc nhau ca nh nc t sn, cng nh tng quc gia c th biu hin ca n l ht sc khc nhau. Tuy nhin, nhn chung cho thy nh nc t sn hoc c ch chnh tr dn ch hoc ch phn dn ch. Vic xc lp ch chnh tr no l tu thuc vo tng quan chnh tr trong nc, vai tr tin b hay phn ng ca b phn cm quyn, tnh hnh chnh tr quc t. Trong cc ch chnh tr ni trn th ch dn ch t sn l ch chnh tr tt nht ca nh nc t sn, n c biu hin bng cc du hiu: - C s tha nhn s bnh ng ca mi cng dn trc php lut;

Kh nng ngi dn c s dng rng ri cc quyn t do dn ch; C s cng tn ti ca cc ng chnh tr, k c ng ca phi i lp bn cnh ng cm quyn; - H thng cc c quan i din c hnh thnh bng con ng bu c theo nguyn tc ph thng u phiu; - Nguyn tc php ch t sn c bo m. Tuy nhin, vi ch chnh tr dn ch t sn b mt nh nc t sn co s thay i ng k, song thc cht n vn cha vt ra khi khun kh ca mt nh nc bc lt, nh V.I LNin nhn xt: x hi t bn ch ngha, xt trong nhng iu kin pht trin thun li nht ca n, em li cho ta mt ch dn ch t nhiu hon b trong ch cng ho dn ch. Nhng ch dn ch y tu chung vn b b trong khun kh cht hp ca s bc lt t bn ch ngha, v do , thc ra, n tu chung vn l mt ch dn ch i vi ring nhng giai cp c ca, i vi ring bn giu c m thi1. Ch phn dn ch l c ch s dng bo lc ca cc nhm t sn phn ng lng on ttrong vic thc hin chuyn chnh t sn. c trng ca ch ny l mi quyn t do, dn ch b hn ch ti mc ti a, hoc b xo b hon ton; cc ng phi chnh tr i lp, cc t chc chnh tr - x hi c lp b t ra ngoi vng php lut v b n p d man, cc th ch dn ch b v hiu. Bin dng cao nht ca ch phn dn ch l ch pht xt. Ch pht xt vi tnh cht cc oan xo b hon ton cc th ch dn ch t sn, cm mi t chc, ng phi i lp hot ng, cng khai s dng bo lc v cc bin php khng b, thc hin chnh sch phn bit chng tc. Ngy nay ch pht xt khng cn tn ti vi y cc du hiu c trng ca n. Tuy nhin, hin vn cn c khuynh hng phc hi ch ngha pht xt y vi nhng lun iu mi cng vi s phc hi ca nhng ng tn pht xt trong mt s nh nc t sn, v v th nguy c tim n yu t e do nn dn ch t sn vn lun l c tht mt s quc gia. CU HI N TP 1. Phn tch bn cht ca nh nc t sn. 2. Trnh by nhng hiu bi v b my nh nc t sn. 3. Phn tch chc nng ca nh nc t sn. 4. Trnh by nhng hiu bit v hnh thc nh nc t sn.

V.I LNin ton tp, tp 33

CHNG VI S RA I, BN CHTV QUY LUT PHT TRIN CA NH NC X HI CH NGHA

I. S RA I CA NH NC X HI CH NGHA 1. Tnh tt yu lch s Ch ngha Mc - Lnin khng nh rng, Cch mng v sn v s ra i ca nh nc x hi ch ngha l tt yu lch s. Tnh tt yu ny c quy nh bi nhng mu thun ni ti pht sinh trong lng x hi t bn ch ngha. Chnh trong lng x hi t bn cha ng cc yu r lm tin cho s ra i ca nh nc x hi ch ngha: tin v kinh t, chnh tr v x hi. a. Nhng tin v kinh t Ch ngha t bn c quyn xut hin vo cui th k XIX u th k XX lm cho nn kinh t t bn ch ngha ri vo tnh trng khng hong trm trng, phng thc sn xut t bn ch ngha t ra bt lc trong vic gii quyt cc vn kinh t v cu vn nn kinh t. bo v s hu t nhn ca cc nh t sn v thu c nhiu gi tr thng d giai cp t sn ra sc duy tr cc quan h sn xut t bn ch ngha theo kiu truyn thng, chnh v th n cng thc y mu thun gia quan h sn xut vi lc lng sn xut. Vi s tp trung t bn lm cho lc lng sn xut pht trin n mt trnh cao, cng nhn gia tng v mt s lng vi trnh tay ngh cao. Lc lng sn xut trnh cao ny i hi phi c s ci bin v quan h sn xut cho ph hp, s ci bin ny phi c thc hin thng qua mt cuc cch mng x hi, cuc cch mng ny tt yu dn n s thay th kiu nh nc t sn bng kiu nh nc mi - Nh nc x hi ch ngha. b. Tin v x hi c im ca quan h sn xut l yu t quyt nh c im ca nh nc. Vi c im quan h sn xut t bn ch ngha l chim hu t nhn v t liu sn xut v bc lt gi tr thng d ti a quy nh bn cht ca nh nc t sn l nh nc chuyn chnh t sn. S tch lu v tp trung t bn y phn ng giai cp cng nhn i vo con ng bn cng ho. Mu thun gia lao ng lm thu v t bn ngy cng tr nn gay gt, s bt cng trong x hi cng vi nhng chnh sch phn ng, phn dn ch a x hi t bn ti s phn chia su sc. Mt khc, nn sn xut t bn ch ngha vi nn i cng nghip lm tng i ng cng nhn ln ng o. i ng ny khng ch ng v s lng m cn pht trin c v cht lng v thm vo l tnh t chc k lut cao do nn sn xut cng nghip to thnh. Chnh iu ny lm cho giai cp cng nhn tr thnh giai cp tin tin trong x hi v c vai tr lch s ca mnh l phi ng ln lnh o cch mng v sn, th tiu nh nc t sn, thit lp nh nc ca mnh. c. Tin t tng - chnh tr Giai cp cng nhn c v kh t tng v l lun sc bn l ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s nhn thc ng n cc quy lut vn ng v pht trin ca x hi. Ch ngha duy vt bin chng v ch ngha duy vt lch s l c s l lun giai cp cng nhn t chc v tin hnh cch mng, xy dng nh nc v x hi ca mnh.

Trong cuc u tranh ny ht nhn lnh o thuc v cc ng cng sn l i qun tin phong ca giai cp v sn, lnh o phong tro cch mng ca qun chng v tr thnh nhn t c ngha quyt nh i vi thng li ca cch mng v sn. Ngoi nhng tin v kinh t - x hi, t tng, chnh tr chung ca c th gii, mi nc vi c th ring ca mnh c nhng yu t nh hng n cch mng v sn. V th, nhng quc gia khc nhau, cch mng v sn din ra nhng thi im khc nhau l khng hon ton ging nhau v hnh thc. Cch mng v sn din ra nhanh hay chm l do nhiu yu t nh hng n, l nhng iu kin v kinh t, chnh tr, x hi, t tng v yu t thi i, yu t dn tc... 2. Cch mng v sn v s ra i ca nh nc v sn Nhng tin v kinh t, chnh tr v t tng mi l nhng nguyn nhn dn n cuc cch mng v sn. Nhng cch mng v sn n ra nh th no hay ni cch khc l giai cp v sn s tin hnh cch mng v sn nh th no a cch mng n thnh cng li l mt vn khc. V vn ny Lnin nhn nh: Vn ca mi cuc cch mng l vn chnh quyn. Mc ch ca giai cp v sn l sau khi lm cch mng v sn lt chnh quyn ca giai cp t sn th thit lp lun nh nc ca mnh, nh nc ca giai cp v sn. Trn thc t giai cp thng tr khng bao gi t nguyn di b a v thng tr ca mnh cng vi nhng c quyn, c li m mnh ang chim gi, v vy giai cp v sn mun lt chnh quyn t sn, thit lp chnh quyn v sn th buc phi thng qua con ng bo lc cch mng. Bo lc cch mng c th l khi ngha v trang, cng c th l khi ngha v trang kt hp vi u tranh chnh tr. V bn cht, cch mng v sn phi khc hn vi cc cuc cch mng trc . Nu cc cuc cch mng trc lm hon thin b my nh nc ca giai cp thng tr l thiu s trong x hi th cch mng v sn phi p tan b my nh nc c, thit lp b my nh nc mi ca ng o nhn dn lao ng trong x hi. Nhn thc v vn ny, ng ta ngay t Hi ngh trung ng ln th VIII (nm 1941) xc nh: Cch mng Vit Nam mun dnh c thng li th nht thit phi v trang khi ngha dnh chnh quyn v sau khi nh ui c quc Php, Nht s thnh lp mt Chnh ph cch mng ca nc Vit Nam dn ch cng ho, chnh ph ca nc Vit Nam dn ch cng ho do quc dn i hi c ln. V vn ph b b my nh nc c sau khi ginh chnh quyn: - Cn thit phi th tiu ngay b my qun s quan liu bao gm nhng cng c bo lc ca nh nc t sn c nh qun i, cnh st, nh t, to n, vin kim st cng vi b my nh nc t trung ng xung n a phng v ng thi ngn cm hot ng ca cc t chc phn ng khc l ch da cho chnh quyn t sn c. - Xo b nhng ch nh php lut khng cn ph hp, bo v li ch cho giai cp t sn. - Cng vi vic xo b b my nh nc t sn phi ch phn bit b my hnh chnh qun s - quan liu vi nhng t chc v c s thc hin chc nng x hi nh: ngn hng, bu in, bnh vin... v cc ch nh php lut xut pht t bn cht x hi hoc do nhng b giai cp v sn nh: quyn bnh ng cng dn trc php lut, ch nh quyn bo cha, ch nh xt x c lp ch tun theo php lut ca to n. - Song song vi vic xo b b my nh nc v php lut t sn th giai cp v sn phi nhanh chng xy dng v hon thin b my nh nc v php lut ca giai cp

mnh bo v thnh qu m giai cp mnh va dnh c. Trn p s phn khng ca giai cp thng t va b lt cng nhng phn t phn cch mng khc. II. BN CHT NH NC X HI CH NGHA Xt v nguyn tc, nh nc x hi ch ngha l nh nc kiu mi c bn cht khc hn vi cc kiu nh nc trc . Bn cht ny l do c s kinh t - chnh tr v cc c im ca vic t chc v thc hin quyn lc chnh tr trong ch x hi ch ngha quy nh. V bn cht, nh nc x hi ch ngha l nh nc ca i a s nhn dn lao ng trong x hi m nn tng l lin minh giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i ng tr thc. Bn cht nh nc x hi ch ngha c th hin qua cc c trng sau: - Nh nc x hi ch ngha va l b my chnh tr - hnh chnh, mt b my cng ch, va l mt t chc qun l kinh t - x hi ca nhn dn lao ng, n khng cn l nh nc theo ng ngha m ch cn l na nh nc . - Dn ch l thuc tnh ca nh nc x hi ch ngha: Nh nc x hi ch ngha vi bn cht l nh nc ca ng o nhn dn lao ng trong x hi, nh nc m rng dn ch trn tt c cc lnh vc i sng x hi, bao gm cc lnh vc: chnh tr, kinh t, t do dn ch v t do c nhn... Thng qua cc quy nh ca php lut, nh nc x hi ch ngha ngy cng ghi nhn nhiu hn cc quyn con ngi thnh quyn cng dn, ng thi xy dng mt c ch hu hiu nhn dn thc hin cc quyn dn ch. - Nhn dn l ch th ti cao ca quyn lc nh nc: Nhn dn vi tnh cch l ch th ti cao ca quyn lc nh nc, thc hin quyn lc nh nc di nhiu hnh thc khc nhau nh: + Nhn dn thng qua bu c dn ch lp ra h thng c quan i din; + Nhn dn thng qua cc t chc x hi tham gia kim tra, gim st hot ng ca cc c quan nh nc ; + Nhn dn trc tip lm vic, phc v trong cc c quan nh nc; + Nhn dn thc hin quyn lc thng qua cc hot ng a ra nhng yu cu, kin ngh. Nh nc cng ho x hi ch ngha Vit Nam ngoi nhng c im th hin bn cht chung ging bt k nh nc x hi ch ngha th cn c nhng c im ring th hin nt ring c ca mnh, c th: Nh nc ta l nh nc ca tt c cc dn tc cng sinh sng trn lnh th Vit Nam; Nh nc ta c t chc v hot ng trn c s mi quan h bnh ng v trch nhim ln nhau gia nh nc v cng dn; Nh nc mang tnh nhn o su sc, tt c v gi tr con ngi; Nh nc ta m rng chnh sch i ngoi, hng ti vic gp phn xy dng mt th gii ho bnh, hu ngh, hp tc v gip ln nhau. Nhng c im ca Nh nc ta c th hin nht qun trong cc chc nng, nhim v ca nh nc, trong t chc v hot ng ca nh nc v c php lut quy nh mt cch cht ch, thng nht trong h thng php lut. QUY LUT PHT TRIN CA NH NC X HI CH NGHA - VN XY DNG NH NC PHP QUYN Nh nc l mt hin tng x hi - lch s, v vy s pht trin ca n phi tun theo cc quy lut vn ng v pht trin ca x hi. III.

L mt hin tng thuc kin trc thng tng, do nh nc phi thay i ph hp vi s pht trin ca c s kinh t v ph hp vi cc b phn khc ca kin trc thng tng x hi. i hi p ng nhu cu ca s nghip cng nghip ho - hin i ho, xy dng mt nn kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha; nhu cu xy dng mt x hi dn ch, nhn o, cng bng, bc i l phi xy dng mt nh nc php quyn. Xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha l khu trng yu trong i mi h thng chnh tr. Vic xy dng nh nc php quyn phi xut pht t cc lun im sau: - Nm vng nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc - Lnin v t tng H Ch Minh, ng li, chnh sch ca ng cng sn Vit Nam v Nh nc v php lut vn dng vo thc tin cch mng Vit Nam. - Tip thu c chn lc nhng t tng tin b v kinh nghim qun l hin i ca th gii. - K tha v pht huy truyn thng v nhng kinh nghim qun l qu bu ca dn tc ta sut chiu di lch s ca t nc. gc khi qut nht nh nc php quyn c nhng c im nh sau: - L mt nh nc c h thng php lut hon chnh, trong cc o lut ng vai tr ti thng. - L nh nc trong mi quan h gia nh nc v cng dn l mi quan h trch nhim ln nhau. - L nh nc trong cc quyn t do, dn ch v li ch chnh ng ca con ngi c php lut bo m v bo v ton vn. - L nh nc trong 3 nhnh quyn: lp php, hnh php v t php c phn nh hp l v r rng cho 3 h thng c quan tng ng trong mi quan h cn bng, i trng v ch c ln nhau to c ch ng b bo m s thng nht quyn lc nh nc, thc hin quyn lc nhn dn. - L nh nc m trong cc ch th u phi thc hin nghim chnh Hin php v php lut, mi cng dn u bnh ng trc php lut. CU HI N TP 1. Phn tch cc tin ra i ca nh nc x hi ch ngha. 2. Phn tch bn cht ca nh nc x hi ch ngha. 3. Trnh by nhng hiu bit v nh nc php quyn x hi ch ngha.

CHNG VII HNH THC V CHC NNG CA NH NC X HI CH NGHA

I. HNH THC NH NC X HI CH NGHA 1. Khi nim hnh thc nh nc x hi ch ngha Hnh thc nh nc l mt trong nhng vn c bn ca l lun chung v nh nc v php lut, c ngha ln v l lun v thc tin. Trong mi quan h gia bn cht v hnh thc nh nc th bn cht l yu t c ngha quyt nh, nhng hnh thc nh nc c tc ng tch cc ln qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi. Mt vn c tnh quan trng l sau khi dnh c chnh quyn vic cp thit l phi nh ra m hnh t chc nh nc, phng thc t chc v thc hin quyn lc nh nc. bnh din chung nht, khi nim hnh thc nh nc gm 3 yu t cu thnh: hnh thc chnh th, hnh thc cu trc nh nc v ch chnh tr. Cc nh nc x hi ch ngha do c cng bn cht dn ch nn v c bn u c nhng c im ging nhau v hnh thc nh nc, c th: - V hnh thc chnh th: Tt c cc nh nc x hi ch ngha u c t chc theo hnh thc cng ho dn ch, d tn gi mi nc c khc nhau. - V hnh thc cu trc nh nc: Cc nh nc x hi ch ngha c th c cu trc di hnh thc nh nc lin bang, cng c th di hnh thc cu trc nh nc n nht. - V ch chnh tr: Trong tt c cc nh nc x hi ch ngha u c ch chnh tr dn ch, vi vic m rng dn ch trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi ti ng o tng lp nhn dn lao ng trong x hi. 2. Cc hnh thc nh nc x hi ch ngha a. Hnh thc chnh th ca nh nc x hi ch ngha Cng x Pari: Cng x Pari l hnh thc nh nc chuyn chnh v sn u tin, ra i trong cuc khi ngha v trang ngy 18/3/1871 ca cng nhn th Pari chin thng qun i chnh ph Thiers. Cng x Pari c nhng c trng sau: - Cng x xo b ch i ngh t sn, thit lp h thng c quan i din mi. Hi ng cng x l c quan quyn lc cao nht, cc u vin trong hi ng c bu theo nguyn tc ph thng v phn ln xut thn t thnh phn cng nhn. Cc u vin c th b bi min nu h khng hon thnh nhim v hoc khng cn uy tn. - Cng x Pari thc hin vic p tan b my nh nc c ca giai cp t sn, xy dng b my nh nc mi ca giai cp cng nhn. Sc lng u tin c ban hnh l sc lnh v xo b qun i thng trc thay th bng ch ton dn v trang. Cng x cng thc hin vic gii tn lc lng cnh st c, thnh lp lc lng an ninh mi, gii tn cc to n v vin cng t , thnh lp to n v vin cng t mi, thnh lp to n c bit... n ngy 19/4/1871 Cng x thit lp c Chnh ph ca giai cp cng nhn. - Cng x xo b nhng nguyn tc t chc cu b my nh nc t sn, xc lp cc nguyn tc mi v t chc b my nh nc mi ca giai cp v sn. - Cng x Pari thit lp mt ch dn ch mi vi nhiu bin php nhm thu ht, to iu kin cho nhn dn lao ng tham gia qun l cng x v x hi ng thi bo v li ch ca giai cp cng nhn

- Cng x Pari thi hnh cc bin php cng ch i vi cc phn t phn cch mng. Nhng c im trn cho thy Cng x Pari l mt hnh thc nh nc chuyn chnh v sn, mc d n cn s khai v thi gian tn ti khng lu, nh V.I LNin ni, n thc cht l mt hnh mu phc tho cho vic t chc v xy dng chnh quyn ca giai cp v sn v thc cht n l chnh ph ca giai cp cng nhn, l kt qu ca cuc u tranh giai cp gia giai cp ca nhng ngi lao ng chng li giai cp nhng ngi chim hu. *Cng ho X Vit Xut hin ln u trong cuc tng bi cng ca cng nhn thnh ph Ptrgrt nm 1905 vi t cch l Hi ng i biu cng nhn. n cuc cch mng thng 2 1917, X vit hin din bn cnh Chnh ph lm thi ca giai cp t sn vi t cch l t chc quyn lc ca giai cp cng nhn v binh lnh Nga. Trn c s nghin cu thc tin tnh hnh nc Nga,V.I. Lnin khng nh hnh thc X Vit l hnh thc thch hp nht cho iu kin nc Nga lc by gi. Chnh v vy, sau khi tin hnh thnh cng Cch mng Thng 10, hnh thc X vit tr thnh hnh thc chnh th c p dng nc Nga v sau l Lin bang x hi ch ngha X Vit. Hnh thc Cng ho X Vit c nhng c trng sau: - Cng ho X Vit l t chc quyn lc ca qun chng, th hin ch v nguyn vng ca qun chng. x Vit c s kt hp gia s qun l nh nc v s t qun ca nhn dn (X Vit i din cho c giai cp cng nhn, nng dn v binh lnh Nga). - Cc X Vit to thnh mt h thng c quan c t chc v hot ng da trn nguyn tc tp trung - dn ch, biu hin: Cc c quan quyn lc t trung ng xung n a phng hnh thnh bng con ng bu c; Cc c quan ny phi chu trch nhim bo co trc dn; Cc quyt nh ca c quan cp trn c hiu lc bt buc vi c quan cp di; Kt hp s lnh o tp trung vi sng kin v hot ng sng to c s; Thc hin ch trch nhim ca tng c quan nh nc v c nhn i vi cng vic c giao. - Cng ho X Vit tp trung trong tay X Vit c quyn lp php v hnh php. - Cng ho X Vit khng c s tho hip gia cc ng trong vic tham gia chnh quyn. Nh nc c xy dng trn c s s lnh o ca mt ng chnh tr duy nht - ng Bnsvch. - Ch dn ch trong Nh nc X Vit th hin tnh giai cp cng khai v khng khoan nhng, th hin: quyn bu c ch thuc v nhng ngi lao ng, cc phn t phn ng khng nhng ch b tc quyn bu c m cn b hn ch nhng quyn chnh tr khc nh cm hi hp, cm t do bo ch v ngn lun; gia giai cp cng nhn v giai cp nng dn cng khng c s bnh ng trong vic bu cc i biu ca mnh vo i hi X Vit. bu vo X Vit ton Nga, cc X Vit thnh ph c 25 000 c tri c bu 1 i biu trong khi cc X Vit nng thn th 125 000 c tri mi c bu 1 i biu. Lin bang Cng ho x hi ch ngha X Vit ra i trn c s Hip c thnh lp lin bang nm 1922. Qua cc bn Hin php 1924, 1936, 1977 tng bc hon thin cch t chc, c cu v hot ng ca b my nh nc. Theo Hin php 1977 b my nh nc c t chc nh sau:

- X Vit ti cao l c quan quyn lc nh nc cao nht gm 2 vin: Vin dn tc v Vin lin bang. - C quan thng trc ca X Vit ti cao l on ch tch X Vit ti cao - c quan quyn lc cao nht gia 2 k hp X Vit ti cao. - Chnh ph (Hi ng b trng) l c quan chp hnh v iu hnh ca quyn lc nh nc do X Vit ti cao bu ra v chu trch nhim trc X Vit ti cao. - To n ti cao l c quan xt x cao nht. - Tng kim st trng (Vin kim st ti cao) l c quan gi quyn cng t, kim st vic tun theo php lut ca cc c quan nh nc, t chc v cng dn. C To n v Vin kim st u do X Vit ti cao thnh lp v chu trch nhim trc X Vit ti cao. Trong cng cuc ci t do i hi ng cng sn Lin X ln th XXVII khi xng, c cu nh nc c s thay i mnh, c th: i hi i biu nhn dn Lin X c thnh lp v l c quan quyn lc ti cao; X Vit ti cao c i hi bu ra l c quan hot ng thng xuyn; ch nh tng thng c thnh lp v l ngi ng u nh nc; U ban Hin php cng c thnh lp. Do nhng nguyn nhn khch quan v ch quan khc nhau nn Nh nc X Vit khng dnh c thng li trong cng cuc ci t v i n sp vo nng 1991. Nh nc dn ch nhn dn Hnh thc Nh nc dn ch nhn dn ra i sau i chin th gii II, hnh thc ny c nhng c trng sau: - Nh nc dn ch nhn dn (tr Vit Nam v Bungari) c c im chung l s dng kt hp phng php ho bnh v bo lc dnh v t chc chnh quyn, thc hin bc chuyn tip t cch mng dn ch nhn dn sang cch mng x hi ch ngha. - Trong tt c cc nc u tn ti hnh thc mt trn on kt dn tc vi s tham gia rng ri ca cc ng phi chnh tr v t chc qun chng, t di s lnh o ca ng cng sn cc nc. Mt trn gi vai tr quan trng trong vic tham gia vo thnh lp, cng c b my chnh quyn. - Nh nc dn ch nhn dn trong thi k u mi thnh lp c s dng mt s ch nh php l c nhng khng tri vi nguyn tc ca ch mi v c b sung thm nhng ni dung mi. - Thc hin nguyn tc bu c bnh ng, ph thng, trc tip v b phiu kn thnh lp c quan quyn lc nh nc. - C s x hi ca Nh nc dn ch nhn dn rng ri hn nhiu so vi c s x hi trong Nh nc X Vit. - T chc c quan quyn lc nh nc cao nht c hnh thnh tng t nh hnh thc hnh thnh cc c quan tng ng trong ch c, tuy c s thay i v bn cht v ni dung hot ng cho thch ng vi xu hng chnh tr mi. - Ch nh nguyn th quc gia c lc, c ni l c quan tp th vi tn gi l Hi ng nh nc hoc on ch tch c quan quyn lc nh nc ti cao. Trong nhng nm cui ca thp k 80, u thp k 90 ca th k 20, cc nh nc dn ch nhn dn ng u khng kp thi i mi cho thch ng vi tnh hnh trong nc v th gii v th dn n hu qu l sp vo nm 1990 - 1991. 3. Hnh thc cu trc nh nc x hi ch ngha nh nc x hi ch ngha c hai hnh thc cu trc nh nc c bn: nh nc n nht v nh nc lin bang

a. Nh nc n nht Nh nc n nht c biu hin qua cc c im, c th: - Th hin s thng nht cao ca nh nc, cc n v hp thnh ch l nhng n v hnh chnh - lnh th khng c du hiu ch quyn quc gia. - Mi quan h quyn lc gia chnh quyn trung ng v chnh quyn a phng mang tnh trc thuc r rng, cp di phc tng cp trn, a phng phc tng trung ng. - Nh nc v x hi t chc v hot ng trn c s 1 hin php v 1 h thng php lut thng nht, trong cc o lut ch do c quan quyn lc ti cao ban hnh Ngy nay, trong mi trng dn ch v i mi, cc nc x hi ch ngha u c xu hng tng tnh ch ng, sng to cho chnh quyn c s, a phng c m rng quyn hn trn cc lnh vc kinh t, vn ho - x hi; trung ng tp trung gii quyt nhng vn ln, nhng vn lin ngnh, c tnh chin lc, hng dn ti vic chuyn dn dch v hnh chnh cho c nhn, t chc x hi thc hin. b. Nh nc lin bang Do s sp ca Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u, ngy nay trong cc nc x hi ch ngha trn th gii khng c nh nc no c cu trc nh nc lin bang. Trong qu kh, Nh nc lin bang x hi ch ngha c nhng c im sau: - Nh nc lin bang x hi ch ngha c hnh thnh trn c s ca nguyn tc t nguyn, bnh ng ca cc quc gia c lp c ch quyn. Bn thn mi nc cng ho l nhng cu trc nh nc hon chnh, c t chc b my ring, c hin php v h thng php lut ring. - Trong nh nc lin bang tn ti hai hnh thc quyn lc nh nc: chnh quyn lin bang v chnh quyn ca cc nc cng ho. - Cc o lut ca lin bang l c s php l c tnh nguyn tc cho vic ban hnh cc o lut cc nc cng ho. - Nh nc t hot ng trn c s nguyn tc tp trung - dn ch. - Nh nc lin bang thc hin chnh sch bnh ng gia cc dn tc. - Khi cn t nguyn ng trong nh nc lin bang cc nc cng ho khng phi l ch th c lp ca cc quan h quc t, mc d h vn c quyn tham gia vo cc quan h quc t. - Cc nc cng ho c th ra khi nh nc lin bang tr thnh nh nc c lp. 4. Ch chnh tr ca nh nc x hi ch ngha Tt c cc nh nc x hi ch ngha u c chung mt c im trong ch chnh tr l n mang tnh dn ch cao, th hin v bo v li ch ca ng o nhn dn lao ng trong x hi. Phng php thc hin quyn lc nh nc ca nh nc x hi ch ngha ch yu l thuyt phc, gio dc, li cun ng o nhn dn tham gia qun l nh nc v x hi, x l nghim cc hnh vi vi phm php lut. Xem xt v mi quan h gia hnh thc nh nc x hi ch ngha vi bn cht nh nc x hi ch ngha di gc trit hc duy vt th chnh l mi quan h gia ni dung v hnh thc, trong mi quan h ny th ni dung no hnh thc y v hnh thc nh th no th phn nh ni dung nh th y. Song xt cho cng th trong mi quan h ny bao gi hnh thc cng do ni dung quyt nh, bn cht ca nh nc chnh l ni dung v vy n ng vai tr quyt nh, do , mc d c nhiu hnh thc nh nc nhng xt n cng nhng hnh thc nh nc u c nhng c im chung ging nhau.

Tuy vy, mi nh nc x hi ch ngha, ph thuc vo cc yu t t nhin, iu kin v hon cnh c th u t chn cho mnh mt hnh thc nh nc ph hp, mi hnh thc va c nhng c im chung ca nh nc x hi ch ngha li va c nhng c im ring ph hp vi hon cnh ca nc mnh. Nh V. I. Lnin nhn nh: Tt c cc dn tc u s i n ch ngha x hi l iu khng trnh khi, nhng tt c cc dn tc s i ln ch ngha x hi khng phi mt cch hon ton ging nhau, mi dn tc s a c im ca mnh vo hnh thc ny hay hnh thc khc ca ch dn ch, vo loi ny hay loi khc ca nn chuyn chnh v sn, vo nhp ny hay nhp khc ca vic ci to x hi ch ngha i vi cc mt khc nhau ca i sng x hi.1 II. CHC NNG CA NH NC X HI CH NGHA 1. Khi nim chc nng ca nh nc x hi ch ngha Bn cht ca nh nc x hi ch ngha quyt nh cc chc nng c bn ca mnh. Trong i sng x hi c nh nc, cn c trn tnh hnh thc t ca tng giai on c th quy nh cc phng hng hot ng ca nh nc trong tng giai on , cc phng hng hot ng c bn ca nh nc trong khoa hc php l c gi l chc nng ca nh nc . Chc nng ca nh nc x hi ch ngha l nhng phng hng hot ng c bn ca nh nc nhm thc hin cc mc tiu, nhim v ca nh nc trong cc giai on pht trin c th. V bn cht, vic thc hin cc chc nng nh nc bao gi cng l hot ng thc hin quyn lc nh nc trn cc lnh vc hot ng khc nhau ca i sng x hi. Trong nh nc x hi ch ngha vic thc hin chc nng nh nc lun gn cht vi vic thc hin quyn lc nhn dn. L mt b phn hp thnh ca i sng x hi c nh nc, cng nh bt k mt hin tng x hi no chc nng ca nh nc khng ng im m n lun c s vn ng v pht trin. Trong i sng, cn c vo nhim v, mc tiu ca nh nc tng giai on c th m tng ng vi n nh nc c nhng chc nng khc nhau, ngay c mt chc nng cng c s thay i v ni dung ph hp vi i sng x hi. Mc d chc nng ca nh nc l nhng hot ng ring, nhng gia cc chc nng c s tc ng qua li, tng h ln nhau cng hng ti vic thc hin mc tiu v nhim v ca nh nc, v th chc nng ca nh nc hp thnh mt h thng thng nht c nh hng, tc ng ln nhau, th hin s nht qun v ng b. thc hin h thng chc nng ny mt b my nh nc vi nhng c quan tng ng c thit lp. V nguyn tc, cc nh nc x hi ch ngha u c nhng chc nng ging nhau, song do xut pht t c im ring bit v cc phng din c th ca i sng x hi trong tng nc khng ging nhau m theo trong mi nc c nhng s khc bit v mc , phm vi v phng php thc hin chc nng. 2. Cc chc nng i ni ca nh nc x hi ch ngha Cng nh bt k kiu nh nc no trong lch s, nh nc x hi ch ngha trong hot ng i ni ca mnh u phi tin hnh nhng hot ng nhm bo m v tr thng tr ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng l giai cp ang lnh o x hi; bo v c s kinh t nn tng cho s tn ti ca nh nc; bo v vai tr thng tr v t tng ca nhn dn lao ng trong x hi. Tuy nhin ngoi nhng chc nng ni trn khi
1

V.I.LNin ton tp, Tp 30. NXB S tht 1981

xem xt cc chc nng i ni ca nh nc x hi ch ngha thy ni bt ln hai chc nng sau: a. Chc nng kinh t Chc nng kinh t l chc nng c bn, c th ca nh nc x hi ch ngha, chc nng ny xut pht t bn cht ca nh nc x hi ch ngha khng ch l mt b my hnh chnh - cng ch m cn l mt t chc qun l kinh t - x hi ca nhn dn. Trong tng giai on pht trin ca nh nc x hi ch ngha chc nng kinh t c nhng biu hin c th tu thuc vo nhim v, mc tiu ca nh nc trong giai on pht trin c th. Trc y, trong nn kinh t tp trung, thc hin chc nng kinh t nh nc x hi ch ngha t bin mnh thnh mt t chc siu kinh t, khng ch dng li hot ng qun l, nh nc cn tham gia trc tip vo hot ng sn xut v phn phi sn phm. Hin nay trong nn kinh t th trng, a thnh phn kinh t, nh hng x hi ch ngha, chc nng kinh t ca nh nc x hi ch ngha hng ti cc nhim v sau: - To lp, bo m mi trng lnh mnh gii phng cc tim nng pht trin kinh t , xy dng v bo m cc iu kin chnh tr, php lut , x hi, t chc n nh cho s pht trin ca tt c cc thnh phn kinh t. - Cng c, pht trin cc hnh thc s hu trn c s bo m vai tr ch o ca hnh thc s hu ton dn v s hu tp th. - To cc tin cn thit cho s hi nhp ca cc thnh phn kinh t trong nc vo th trng kinh t quc t. thc hin c cc nhim v trn, chc nng kinh t ca nh nc hng ti cc ni dung sau: - Xy dng chin lc, chng trnh, chnh sch pht trin kinh t nh hng cho nn kinh t quc dn pht trin trong nn kinh t th trng. - Xy dng, thc hin chnh sch ti chnh, tin t hp l, bo m s lnh mnh ca nn ti chnh quc gia. - Pht huy nhng mt tch cc, ngn nga v hn ch nhng mt tiu cc ca nn kinh t th trng. - iu tit nhng li ch gia cc thnh phn kinh t, cc tng lp dn c, p ng yu cu pht trin bn vng, bo m cng bng x hi. -Phng php qun l kinh t ch yu l cc bin php kinh t v php lut. Trong php lut phi tr thnh chun mc cho cc hot ng sn xut, kinh doanh, lm c s cho cc t chc kinh t v cc c quan qun l kinh t ca nh nc hot ng. b. Chc nng x hi Nh nc x hi ch ngha c nhim v quan trng l gii quyt tt nhng i hi, nhu cu xut pht t i sng, hng ti vic xy dng mt x hi cng bng, dn ch, vn minh, tt c v gi tr con ngi. Nn kinh t th trng c thit lp trong cc nh nc x hi ch ngha mang li nhiu thnh tu nhng cng t ra nhiu vn nh: vn ho, gio dc, chm sc sc kho, vic lm... i hi phi gii quyt. Chnh v vy, mt trong nhng chc nng quan trng ca nh nc x hi ch ngha l gii quyt cc nhim v m x hi t ra, hng ti s pht trin bn vng trong con ngi l trung tm. Ni dung c bn ca chc nng x hi ca nh nc x hi ch ngha c th kha qut cc hng chnh sau: - Nh nc coi gio dc v o to l quc sch hng u.

- Nh nc xc nh khoa hc - cng ngh gi vai tr then cht trong s nghip pht trin kinh t - x hi ca t nc. - Nh nc xy dng v thc hin chnh sch bo tn vn ho dn tc, tip thu c chn lc nhng tinh hoa vn ho ca nhn loi. - Nh nc xy dng, thc hin chnh sch chm sc sc kho nhn dn. - Nh nc to iu kin mi cng dn u c vic lm, khuyn khch m rng sn xut, thu ht sc lao ng; tch cc trong vic gii quyt vn tht nghip... - Nh nc xy dng chnh sch thu nhp hp l, iu tit mc thu nhp gia nhng ngi c thu nhp cao sang nhng ngi c thu nhp thp qua cc chnh sch v thu. - Nh nc xy dng v thc hin cc chnh sch nhm chm lo i sng vt cht v tinh thn i vi nhng ngi c cng, ngi v hu, ngi gi yu c n... - Nh nc ch ng tm cc bin php gii quyt cc t nn x hi nh ma tu, mi dm... c. Chc nng gi vng an ninh - chnh tr, bo v trt t an ton x hi, bo v cc quyn t do, dn ch ca cng dn. y l mt trong nhng chc nng quan trng ca nh nc x hi ch ngha trong tt c cc giai on pht trin. Ni dung ca chc nng ny th hin nhng mt c bn sau: - Nh nc phi tng cng sc mnh v mi mt, s dng cc hnh thc v phng php gi vng s n nh chnh tr, kin quyt chng li nhng , hnh vi nhm gy mt n nh an ninh - chnh tr ca t nc. - Bo v v bo m cc quyn t do, dn ch ca cng dn. Khng ngng m rng vic ghi nhn cc quyn con ngi thnh cc quyn cng dn; xc lp c ch php l hu hiu nhm bo m cho cc quyn t do, dn ch ca cng dn c thc hin trn thc t; pht hin nhanh chng, x l kp thi, nghim minh cc hnh vi xm phm n cc quyn t do, dn ch ca cng dn. - Bo v trt t, an ton x hi, khng ngng tng cng php ch x hi ch ngha, thit lp trt t php lut. thc hin iu ny i hi cc c quan nh nc phi tch cc ch ng trong hot ng ca mnh, nng cao hiu qu hot ng xy dng php lut, t chc thc hin php lut, bo v php lut, kt hp sc mnh ca nh nc vi sc mnh ca x hi ngn nga cc hnh vi vi phm php lut c bit l ti phm. 3. Cc chc nng i ngoi ca nh nc x hi ch ngha a. Chc nng bo v t quc x hi ch ngha y l mt trong nhng chc nng c bn ca nh nc x hi ch ngha nhm gi vng c lp, ch quyn ca quc gia, bo m s n nh cho quc gia. thc hin chc nng ny cc nh nc x hi ch ngha u tp trung xy dng mt qun i chnh quy hin i c kh nng i ph vi cc mu can thip bng v trang t bn ngoi vo cc nh nc. Nh nc Vit Nam, thc hin tt chc nng bo v t quc, bn cnh vic xy dng qun i chnh quy, tng bc hin i, c kh nng chin u cao cn xy dng mt nn quc phng ton dn, thc hin chnh sch gio dc quc phng v an ninh cho ton dn, thc hin ch ngha v qun s, thc hin chnh sch hu phng - qun i.

b. Chc nng cng c, m rng quan h hu ngh v hp tc vi cc nc theo nguyn tc bnh ng cng c li, khng can thip vo cng vic ni b ca nhau. Mc ch ca chc nng ny nhm m rng quan h hu ngh v hp tc, to iu kin quc t thun li cho cng cuc xy dng ch ngha x hi v bo v t quc x hi ch ngha, ng thi gp phn vo vic thit lp mt th gii dn ch v tin b. Trong bi cnh th gii c nhiu bin ng phc tp hin nay, vi s pht trin mnh m ca lc lng sn xut v xu hng quc t ho nn kinh t th gii, hot ng i ngoi ca nh nc ngy cng tr nn a dng v hnh thc, phong ph v ni dung. Hin nay nh nc ta thc hin chnh sch m ca, quan h vi tt c cc nc, m rng quan h v hp tc kinh t, chnh tr, vn ho, khoa hc v k thut theo cc nguyn tc ca php lut quc t. Hin nay Vit Nam l thnh vin ca nhiu t chc quc t. Trn cc din n quc t v khu vc Nh nc ta lun t r thin ch v n lc nhm gp phn xy dng mt th gii n nh, ha bnh, pht trin. Do vy, v tr v nh hng ca Vit Nam ngy cng c khng nh trn trng quc t. CU HI N TP 1. Trnh by nhng hiu bit v hnh thc nh nc x hi ch ngha. 2. Phn tch chc nng i ni ca nh nc x hi ch ngha. 3. Phn tch chc nng i ngoi ca nh nc x hi ch ngha.

CHNG VIII B MY NH NC X HI CH NGHA

I. KHI NIM B MY NH NC V C QUAN NH NC 1. Khi nim b my nh nc B my nh nc x hi ch ngha l h thng cc c quan nh nc t trung ng xung n a phng, c t chc v hot ng da trn nhng nguyn tc chung nht nh to thnh mt c ch ng b thc hin cc chc nng v nhim v ca nh nc. Xut pht t bn cht ca mnh, b my nh nc x hi ch ngha c nhng c im sau y: - Nh nc x hi ch ngha bo m s thng nht, tp trung quyn lc. Tnh thng nht quyn lc xut pht t ngun gc quyn lc thuc v nhn dn. Trong b my nh nc x hi ch ngha khng c s phn chia quyn lc nhng c s phn cng cc nhnh quyn: lp php, hnh php v t php mt cch hp l cho cc h thng c quan tng ng, bo m cho vic thc hin thng nht quyn lc nhn dn. Nhn dn thc hin quyn lc ca mnh bng cc hnh thc dn ch i din v dn ch trc tip, trong hnh thc dn ch i din thng qua hot ng ca cc c quan dn c l hnh thc quan trng nht. Cc c quan nh nc khc u bt ngun t h thng c quan quyn lc nh nc v phi chu trch nhim v bo co hot ng ca mnh trc c quan quyn lc nh nc. - B my nh nc x hi ch ngha c chc nng thng nht qun l mi lnh vc ca i sng x hi. thc hin chc nng ny nh nc thit lp cc h thng c quan tng ng, bao gm: cc c quan cng ch, cc c quan qun l kinh t, cc c quan qun l cc lnh vc khc ca i sng x hi... - B my nh nc x hi ch ngha nm gi cc quyn lc: kinh t, chnh tr v tinh thn. + V quyn lc kinh t, nh nc x hi ch ngha l ch th ca nhng c s kinh t, c s vt cht quan trng nht ca quc gia: t ai, rng ni, sng ngi, ti nguyn thin nhin... Ngoi ra, nh nc x hi ch ngha cn l ch s hu ca nhng t liu sn xut quan trng khc c quy nh trong php lut nh: bu chnh - vin thng, cc trung tm cng nghip, in lc, ti chnh... ca quc gia. + V quyn lc chnh tr, nh nc x hi ch ngha cng nh cc kiu nh nc khc l trung tm ca h thng chnh tr. Vi c trng tiu biu l ch th duy nht nm gi quyn lc cng cng c bit v l ch th ca ch quyn quc gia, nh nc x hi ch ngha gi vai tr l quyn lc chnh tr trung tm. + V quyn lc tinh thn, nh nc x hi ch ngha xy dng h t tng thng soi l h t tng Mc - Lnin. Vit Nam ta bn cnh h t tng Mc - Lnin, t tng H Ch Minh l kim ch nam trong vic xy dng mt h t tng thng nht, l nhn t bo m ng vin sc mnh ton ng, ton dn chung sc xy dng mt x hi cng bng, dn ch v vn minh. 2. C quan nh nc C quan nh nc l t chc mang tnh quyn lc nh nc, l b phn cu thnh ca b my nh nc. C quan nh nc c nhng c im sau:

- Cc c quan nh nc c thnh lp v hot ng theo thm quyn c php lut quy nh. - Cn c trn thm quyn c php lut quy nh, c quan nh nc c thm quyn ban hnh cc vn bn quy phm php lut hoc vn bn p dng php lut. Cc vn bn ny c hiu lc bt buc i vi cc ch th c n xc nh. - Trong hot ng ca mnh cc c quan nh nc c s dng c 2 phng php: thuyt phc v cng ch m bo cho hot ng ca mnh t hiu qu. - Cc c quan nh nc c quyn kim tra, gim st vic thc hin cc vn bn php lut ban hnh. Xut pht t c im v c cu t chc, phng thc thc hin quyn lc nh nc c phn cng, c th phn chia cc c quan trong b my nh nc theo nhiu cch khc nhau: c th chia thnh c quan trung ng v c quan a phng; c quan chu trch nhim trc c tri v c quan va chu trch nhim trc c tri, va chu trch nhim trc c quan nh nc cp trn... Cch phn chia thng thng nht thng c p dng l cn c vo tnh cht cng vic m nhim phn cc c quan thnh: cc c quan i din, Nguyn th quc gia, cc c quan hnh chnh nh nc, cc c quan xt x, cc c quan kim st. II. sau: 1. Cc c quan quyn lc nh nc Cc c quan quyn lc nh nc bao gm Quc hi, Hi ng nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng, Hi ng nhn dn huyn, qun, th x, thnh ph thuc tnh, Hi ng nhn dn x, phng, th trn. a. Quc hi l c quan i din cao nht ca nhn dn, l c quan quyn lc nh nc cao nht, l c quan duy nht c quyn lp hin v lp php. Quc hi quyt nh nhng chnh sch c bn v i ni, quc phng, an ninh ca t nc, nhng nguyn tc ch yu v t chc v hot ng ca b my nh nc, v quan h x hi v hot ng ca cng dn. Quc hi thc hin quyn gim st ti cao i vi ton b hot ng ca nh nc. V c cu t chc, Quc hi cc nc x hi ch ngha c th t chc theo ch nhiu vin v cng c th t chc theo ch mt vin, tu thuc vo thc tin ca mi nc. Quc hi nc ta hin nay c t chc theo ch mt vin, do nhn dn trc tip bu ra theo nguyn tc trc tip, ph thng u phiu. Nhim k ca Quc hi l 5 nm. Quc hi mi nm hp hai k, do U ban thng v quc hi triu tp. U ban thng v quc hi l c quan thng trc ca Quc hi. Thnh vin ca U ban thng v quc hi gm c: Ch tch quc hi, cc Ph ch tch quc hi v cc u vin. b. Hi ng nhn dn l c quan quyn lc nh nc a phng, i din cho ch, nguyn vng v quyn lm ch ca nhn dn, do nhn dn a phng bu ra, chu trch nhim trc nhn dn a phng v c quan nh nc cp trn. nc ta, Hi ng nhn dn c t chc theo 3 cp: tnh v thnh ph trc thuc trung ng, huyn, qun, th x v thnh ph thuc tnh, x phng th trn. Theo quy nh ca Hin php v Lut t chc Hi ng nhn dn v U ban nhn dn hin CC B PHN CU THNH CA B MY NH NC CNG HO X HI CH NGHA B my nh nc x hi ch ngha thng thng c cc h thng c quan nh

hnh, hi ng nhn dn cn c vo chc nng, nhim v v quyn hn ca cp mnh, xut pht t li ch chung ca t nc v a phng quyt nh nhng ch trng v bin php quan trng pht huy tim nng quan trng ca a phng, xy dng v pht trin a phng v kinh t - x hi, cng c quc phng an ninh, nng cao i sng ca nhn dn a phng, lm ngha v ca a phng i vi c nc. Khi quyt ngh nhng vn thuc thm quyn ca mnh, Hi ng nhn dn ban hnh ngh quyt. Nhng Ngh quyt v cc vn m theo quy nh ca php lut phi c s ph chun ca cp trn th trc khi thi hnh phi c trnh ln cp c thm quyn ph chun. Hi ng nhn dn gim st hot ng ca Thng trc hi ng nhn dn, U ban nhn dn, Vin kim st nhn dn, Ta n nhn dn cng cp. Hi ng nhn dn bu, bi nhim, min nhim ch tch, ph ch tch hi ng nhn dn, ch tch, cc ph ch tch v cc thnh vin khc ca u ban nhn dn, trng ban v cc thnh vin khc ca cc ban ca hi ng nhn dn. Hi ng nhn dn bu, min nhim, bi nhim hi thm nhn dn ca to n nhn dn cng cp theo quy nh ca php lut. hi ng nhn dn c thm quyn bi b nhng quyt nh sai tri ca u ban nhn dn cng cp, nhng ngh quyt sai tri ca hi ng nhn dn cp di trc tip. Hi ng nhn dn c th quyt nh gii tn hi ng nhn dn cp di trc tip trong trng hp hi ng nhn dn lm thit hi nghim trng n li ch ca nhn dn. Ngh quyt gii tn hi ng nhn dn cp di phi c s ph chun ca hi ng nhn dn cp trn trc tip khi thi hnh. Ngh quyt ca Hi ng nhn dn cp tnh gii tn hi ng nhn dn cp di phi c s ph chun ca U ban thng v quc hi trc khi thi hnh. 2. Nguyn th quc gia Nguyn th quc gia l ngi ng u nh nc x hi ch ngha, l ngi thay mt nh nc trong cc quan h i ngoi, i ni. cc nc x hi ch ngha, trong cc giai on pht trin c th, nguyn th quc gia c lc l c quan tp th (Hi ng nh nc nh Vit Nam theo Hin php nm 1980). C lc l c nhn (Ch tch nc). D l c quan tp th hay c nhn, nguyn th quc gia ca cc nc x hi ch ngha cng c hnh thnh t Quc hi v c nhim k theo nhim k ca Quc hi. Vit nam hin nay, nguyn th quc gia phi c bu trong s cc i biu quc hi. Ch tch nc chu trch nhim v bo co hot ng ca mnh trc Quc hi. Thm quyn ca Ch tch nc c trn c 3 nhnh: lp php, hnh php v t php. 3. Cc c quan hnh chnh nh nc Cc c quan hnh chnh nh nc l nhng c quan c thm quyn qun l mi mt hot ng ca quc gia. Cc c quan ny va l c quan chp hnh ca c quan quyn lc cng cp, va l c quan qun l nh nc. a. Chnh ph: l c quan chp hnh ca Quc hi, l c quan hnh chnh nh nc cao nht. V c cu t chc chnh ph, cc nh nc x hi ch ngha trong cc giai on pht trin khc nhau c s t chc khc nhau, c lc chnh ph c t chc di hnh thc cao trch nhim tp th (nh Hi ng b trng Vit Nam theo Hin php 1980, Lin X c theo Hin php 1977), c lc t chc theo hnh thc tn trng bn bc tp th nhng cao trch nhim c nhn. Chnh ph nc ta hin nay, theo quy nh ca Hin php 1992, sa i b sung nm 2001, l c quan chp hnh ca Quc hi v l c quan hnh chnh nh nc cao nht ca t nc. Chnh ph thng nht qun l vic thc hin nhim v chnh tr, kinh

t, vn ho, x hi, quc phng, an ninh, i ngoi ca t nc. Chnh ph bo m hiu lc ca b my nh nc t trung ng xung n c s, m bo vic tn trng v chp hnh Hin php, php lut, pht huy quyn lm ch ca nhn dn trong s nghip xy dng v bo v t quc x hi ch ngha, m bo n nh v nng cao i sng vt cht v vn ho ca nhn dn. Chnh ph chu trch nhim trc Quc hi, v bo co cng tc vi Quc hi, U ban thng v quc hi v Ch tch nc (iu 110 - Hin php nm 1992). C cu ca Chnh ph gm c: Th tng, cc Ph th tng, cc b trng v cc thnh vin khc thuc Chnh ph. Ngoi Th tng chnh ph cc thnh vin khc ca chnh ph khng nht thit phi l i biu Quc hi. Th tng chnh ph l ngi ng u chnh ph do Quc hi bu ra. Th tng chu trch nhim trc quc hi v bo cng tc vi quc hi, u ban thng v quc hi v Ch tch nc. b. B v c quan ngang b l cc c quan ca chnh ph thc hin chc nng qun l nh nc i vi ngnh hoc lnh vc cng tc trong phm vi c nc. B trng v cc thnh vin thuc chnh ph chu trch nhim qun l nh nc v lnh vc, ngnh mnh ph trch trong phm vi c nc, bo m cc quyn t ch trong hot ng sn xut kinh doanh ca cc c s theo quy nh ca php lut. Cn c vo Hin php, Lut, Ngh quyt ca Quc hi, Php lnh, ngh quyt ca U ban thng v quc hi, Lnh, Quyt nh ca Ch tch nc, cc vn bn ca Chnh ph v Th tng chnh ph ban hnh cc quyt nh, ch th hoc thng t v kim tra vic thi hnh cc vn bn cc ngnh, a phng v c s. B trng v cc thnh vin ca chnh ph phi chu trch nhim trc Th tng, trc Quc hi v cc lnh vc, ngnh mnh ph trch. Theo Lut t chc chnh ph nm 2001, B trng, Th trng c quan ngang b c quyn kin ngh vi Th tng nh ch vic thi hnh ngh quyt ca Hi ng nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng tri vi cc vn bn php lut ca Nh nc hoc ca b, c quan ngang b v ngnh, lnh vc do b, c quan ngang b ph trch (iu 26), ng thi c quyn nh ch vic thi hnh, ngh Th tng bi b nhng quy nh ca U ban nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng tri vi cc vn bn ca b, c quan ngang b v ngnh, lnh vc do b, c quan ngang b ph trch v chu trch nhim v quyt nh nh ch (iu 27). c.U ban nhn dn cc cp: do Hi ng nhn dn cng cp bu ra l c quan chp hnh ca Hi ng nhn dn, c quan hnh chnh nh nc a phng, chu trch nhim chp hnh Hin php, lut cc vn bn ca c quan nh nc cp trn v ngh quyt ca Hi ng nhn dn. U ban nhn dn trong phm vi chc nng, quyn hn do php lut quy nh ra quyt nh, ch th v kim tra vic thi hnh nhng vn bn . Ch tch u ban nhn dn lnh o, iu hnh hot ng ca u ban nhn dn. Theo quy nh ca Hin php 1992, khi quyt nh nhng vn quan trng ca a phng, U ban nhn dn phi tho lun tp th v quyt nh theo a s. Ch tch u ban nhn dn c quyn nh ch vic thi hnh hoc bi b nhng vn bn sai tri ca u ban nhn dn cp di; nh ch thi hnh ngh quyt sai tri ca hi ng nhn dn cp di, ng thi ngh Hi ng nhn dn cng cp bi b nhng ngh quyt . 4. C quan xt x To n l c quan xt x ca nh nc x hi ch ngha, h thng to n x hi ch ngha hot ng trn cc nguyn tc: - Xt x c lp ch tun theo php lut;

- Xt x c s tham gia ca hi thm nhn dn; - Xt x theo 2 cp. H thng To n nc cng ho x hi ch ngha Vit Nam gm c: To n nhn dn ti cao, To n nhn dn a phng, To n qun s cc cp, cc to chuyn trch khc. Cc to thc hin chc nng xt x theo thm quyn c php lut quy nh. 5.Vin kim st Vin kim st l b phn cu thnh ca b my nh nc x hi ch ngha. Tu theo tng giai on c th m thm quyn ca Vin kim st c s quy nh khc nhau. Giai on trc y, cc nh nc x hi ch ngha c quan kim st l c quan kim tra, gim st hot ng tun th php lut ca cc c quan nh nc, cc t chc x hi, cn b, vin chc nh nc, nhn vin cc t chc x hi v mi cng dn trong vic thc hin php lut. Vin kim st ng thi cng l c quan gi thm quyn cng t. nc ta hin nay, h thng c quan kim st bao gm: Vin kim st nhn dn ti cao, Vin kim st nhn dn a phng, Vin kim st qun s cc cp. Theo quy nh ti iu 137 Hin php nm 1992, sa i, b sung nm 2001, Vin kim st c thm quyn kim tra, gim st hot ng ca cc c quan t php v gi quyn cng t ti phin to. III. NHNG NGUYN TC T CHC V HOT NG CA B MY NH NC Nguyn tc t chc v hot ng ca b my nh nc x hi ch ngha l nhng nguyn l ch o, xuyn sut trong vic t chc v hot ng h thng cc c quan nh nc t trung ng xung n a phng, xut pht t bn cht ca nh nc. Xut pht t bn cht ca nh nc ta, b my nh nc ta t chc v hot ng trn c s 5 nguyn tc c bn: Quyn lc nh nc thuc v nhn dn, ng cng sn lnh o nh nc, nguyn tc tp trung dn ch, nguyn tc bo m s on kt v bnh ng gia cc dn tc v nguyn tc php ch x hi ch ngha. 1. Nguyn tc quyn lc nh nc thuc v nhn dn y l l mt trong nhng nguyn tc c th trong t chc v hot ng ca b my nh nc x hi ch ngha, xut pht t bn cht ca nh nc x hi ch ngha. Nguyn tc ny bo m s li cun ng o nhn dn tham gia cng vic qun l nh nc, tp trung sc mnh tr tu, sc lc ca nhn dn v cng vic ca nh nc. Vit Nam, nguyn tc ny c ghi nhn ti iu 2 Hin php 1992 (sa i): Nh nc cng ho x hi ch ngha Vit Nam l Nh nc php quyn x hi ch ngha ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn. Tt c quyn lc nh nc thuc v nhn dn m nn tng l lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i ng tr thc. Nhn dn thc hin quyn lc ca mnh di cc hnh thc trc tip hoc gin tip nh: bu cc i din ca mnh vo h thng c quan quyn lc nh nc, trc tip lm vic ti cc c quan nh nc, tho lun, ng gp kin cho cc d n lut, cc vn kin nh nc, tham gia gim st hot ng ca cc c quan, cn b, cng chc, vin chc nh nc v c bit l thng qua hnh thc trng cu dn, nhn dn trc tip quyt nh cc cng vic quan trng nht ca nh nc. Ngoi quy nh ti iu 2, Hin php nm 1992 (sa i) cn quy nh nguyn tc ny ti cc iu: iu 3, iu 6, iu 11, iu 53, c th iu 6 ghi: Nhn dn s dng quyn lc nh nc thng qua Quc hi v i biu Hi ng nhn dn l nhng c

quan i din cho ch v nguyn vng ca nhn dn, do nhn dn bu ra v chu trch nhim ttrc nhn dn; iu 53 ghi nhn: Cng dn c quyn tham gia qun l nh nc v x hi, tham gia tho lun cc vn chung ca c nc v a phng, kin ngh vi c quan nh nc, biu quyt khi nh nc trng cu dn. 2. Nguyn tc bo m s lnh o ca ng cng sn i vi nh nc Nh nc x hi ch ngha l t chc thng qua ng cng sn thc hin s lnh o i vi tin trnh pht trin ca x hi. S lnh o ca ng bo m gi vng bn cht ca nh nc x hi ch ngha, gi vai tr quyt nh trong vic xc nh phng hng t chc v hot ng ca nh nc. nc ta, nguyn tc bo m s lnh o ca ng c ghi nhn ti iu 4, Hin php nm 1992: ng cng sn Vit Nam, i tin phong ca giai cp cng nhn Vit Nam, i biu trung thnh quyn li ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v ca c dn tc, theo ch ngha Mc - Lnin v t tng H Ch Minh, l lc lng lnh o Nh nc v x hi. S lnh o ca ng i vi nh nc th hin cc mt ch yu: ng ra ng li chnh tr, ch trng, chnh sch ln cho hot ng ca nh nc; o to cn b ng vin c phm cht chnh tr, nng lc chuyn mn gii thiu ng c vo gi cc chc v trong b my nh nc; lnh o nh nc trong vic th ch ho ch trng, ng li, chnh sch ca ng thnh php lut; thc hin s kim tra, gim st hot ng ca cc c quan nh nc trong vic thc hin ng li, ch trng, chnh sch ca ng v php lut ca Nh nc; ng lnh o thng qua vic t chc v hot ng ca cc t chc ng c s ti cc c quan nh nc; thng qua s gng mu, tin phong ca cn b ng vin. ng cng sn gi vai tr lnh o Nh nc v x hi nhng ng khng cai tr Nh nc, khng bao bin lm thay cc chc nng ca Nh nc. Mi t chc ca ng v cc ng vin hot ng trong khun kh quy nh ca Hin php v php lut. 3. Nguyn tc tp trung dn ch Nguyn tc tp trung dn ch c tt c cc Nh nc x hi ch ngha s dng rng ri v v th c ghi nhn trong Hin php ca tt c cc nh nc x hi ch ngha. Hin php nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam nm 1992, ti iu 6 ghi nhn: Quc hi, Hi ng nhn dn v cc c quan khc ca Nh nc u t chc v hot ng theo nguyn tc tp trung dn ch. Nguyn tc tp trung dn ch l s kt hp hi ho gia s ch o tp trung, thng nht ca c quan nh nc cp trn v s bo m quyn dn ch rng ri nhm m bo pht huy tnh ch ng, sng to ca cp di nhm t hiu qu cao trong qun l nh nc. Nguyn tc tp trungdn ch th hin nhng im c bn sau: - Tt c cc c quan i din u do nhn dn trc tip bu ra theo nguyn tc ph thng, u phiu. Trong hot ng ca mnh, theo nh k cc c quan i din phi bo co hot ng ca mnh trc c tri, c tri c quyn gim st cc i biu do mnh bu ra trong c quan i din. - C quan nh nc cp di phi phc tng c quan nh nc cp trn, cc quyt nh ca c quan nh nc cp trn c hiu lc bt buc i vi c quan nh nc cp di. - Cc vn bn do c quan nh nc cp di ban hnh khng c tri v ni dung vi nhng vn bn do c quan nh nc cp trn ban hnh.

- Trong qu trnh thc hin cc quyt nh ca cp trn, c quan nh nc cp di c quyn pht huy tnh ch ng, sng to ph hp vi tnh hnh c th c s trn c s bo m s phn cng, phn cp rnh mch v chc nng, nhim v, quyn hn v trch nhim cu mi cp. - Cc c quan nh nc cp trn phi thng xuyn kim tra, gim st vic thc hin cc quyt nh ca mnh ca c quan nh nc cp di. Thc hin ch thng tin hai chiu thng sut phc v cho cng tc lnh o kp thi ca cp trn v gim st hot ng ca cp di, nng cao hiu qu hot ng qun l nh nc. 4. Nguyn tc php ch x hi ch ngha Nguyn tc php ch x hi ch ngha c Hin php ca tt c cc nh nc x hi ch ngha ghi nhn. iu 12, Hin php nm 1992 ca Vit Nam ghi: Nh nc qun l x hi v khng ngng tng cng php ch x hi ch ngha Cc c quan nh nc, t chc kinh t, t chc x hi, n v v trang nhn dn v mi cng dn phi nghim chnh chp hnh Hin php v php lut, u tranh phng nga v chng cc ti phm, cc vi phm Hin php v php lut. Mi hnh ng xm phm li ch ca Nh nc, quyn v li ch hp php ca tp th v ca cng dn u b x l theo php lut . Nguyn tc php ch x hi ch ngha trong t chc v hot ng ca b my nh nc x hi ch ngha l mt trong nhng ni dung quan trng nht ca vic xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha. Nguyn tc ny i hi: - Vic thnh lp v hot ng ca tt c cc c quan nh nc u phi tuyt i tun theo cc quy nh ca php lut. Trong qu trnh thi hnh thm quyn, tt c cc c quan nh nc, mi cn b, vin chc nh nc phi thc hin theo ng thm quyn v chc trch lut nh. - Mi hnh vi vi phm php lut phi nhanh chng c pht hin v x l nghim minh. Thc hin tt nguyn tc php ch x hi ch ngha l c s bo m s hot ng ng b, c nng sut, hiu qu cao ca b my nh nc, m bo s cng bng ca x hi 5. Nguyn tc m bo s on kt v bnh ng ca cc dn tc Cc nh nc x hi ch ngha thc hin rng ri s on kt dn tc. Tt c cc dn tc cng chung sng trn lnh th u bnh ng. Trong t chc v hot ng ca b my nh nc ta, nguyn tc ny c ghi nhn ti iu 5, Hin php 1992: Nh nc cng ho x hi ch ngha Vit Nam l Nh nc thng nht ca cc dn tc cng sinh sng trn t nc Vit Nam. Nh nc thc hin chnh sch bnh ng, on kt, tng tr gia cc dn tc, nghim cm mi hnh vi k th, chia r dn tc. Cc dn tc c quyn dng ting ni, ch vit, gi gn bn sc dn tc v pht huy nhng phong tc, tp qun, truyn thng v vn ho tt p ca mnh. Nh nc thc hin chnh sch pht trin v mi mt, tng bc nng cao i sng vt cht v tinh thn ca ng bo dn tc thiu s. Nguyn tc m bo s on kt v bnh ng gia cc dn tc lun c nhn mnh trong sut cc giai on lch s ca Nh nc ta. Chnh sch on kt v bnh ng gia cc dn tc lun c Nh nc xc nh l chnh sch quan trng hng u trong lnh vc chc nng i ni.

 m bo s on kt v bnh ng gia cc dn tc, Nh nc ta hin nay ang thi hnh nhiu chnh sch nhm gip cc dn tc thiu s pht trin v kinh t, chnh tr, vn ho, khoa hc v cng ngh, nng cao mc sng ca nhn dn cc dn tc thiu s. Mt khc, Nh nc cng thc hin nhiu chnh sch nhm bo lu, gn gi nhng vn vn ho truyn thng qu bu ca cc dn tc thiu s. Trn y l cc nguyn tc c bn trong t chc v hot ng ca b my nh nc x hi ch ngha. Ngoi cc nguyn tc c bn k trn, b my nh nc x hi ch ngha cn c t chc v hot ng da trn nhng nguyn tc khc nh: Nguyn tc k hoch ho, nguyn tc tit kim...y chnh l nhng nguyn tc m bo cho vic xy dng mt b my nh nc trong sch, vng mnh, tin ti mc ch xy dng mt x hi cng bng, dn ch, vn minh. CU HI N TP 1. Trnh by khi nim b my nh nc. 2. Nu cc loi c quan ca b my nh nc. 3. Phn tch cc nguyn tc c bn v t chc v hot ng ca b my nh nc.

CHNG IX NH NC TRONG H THNG CHNH TR X HI CH NGHA

I. KHI NIM H THNG CHNH TR X HI CH NGHA Trong x hi c giai cp, bn cnh nh nc cn c cc thit ch chnh tr - x hi cng tn ti vi nh nc, ton b nhng thit ch chnh tr - x hi ny hp thnh nhn t thc hin quyn lc chnh tr, trong ng li chnh tr ca giai cp thng tr gi vai tr quyt nh s iu chnh ca quan h trong h thng chnh tr. Hin nay trn th gii, d l nh nc c ch chnh tr t sn hay ch chnh tr x hi ch ngha, trong i sng chnh tr x hi lun c s hin din ca cc ng phi chnh tr (k c cc ng phi i lp nh trong mt s nc t sn), cc t chc chnh tr - x hi v nh nc. H thng chnh tr x hi ch ngha l ton b cc thit ch chnh tr gn b hu c, tc ng ln nhau cng thc hin quyn lc chnh tr ca nhn dn di s lnh o ca ng cng sn. Khi xem xt, nghin cu v h thng chnh tr x hi ch ngha, cn phi xem xt di hai bnh din: - V hnh thc, n l h thng cc c quan nh nc, cc t chc chnh tr, x hi hot ng trong ch x hi ch ngha vi nhng hnh thc v chc nng nht nh. - V ni dung, l cch thc t chc cc quan h chnh tr trong x hi x hi ch ngha, l c ch thc hin quyn lc chnh tr ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. H thng chnh tr x hi ch ngha th hin nhng c im, bn cht v quy lut hnh thnh v pht trin ca ch chnh tr mi. H thng chnh tr x hi ch ngha hot ng vi t cch l mt h thng thng nht cc thit ch v quan h chnh tr. nc ta, h thng chnh tr ra i sau thnh cng ca Cch mng thng Tm cng vi s thnh lp Nh nc dn ch nhn dn. Cng vi qu trnh xy dng v pht trin ca ch mi qua cc giai on lch s, H thng chnh tr ca nc ta ngy cng tr nn hon thin. Mc tiu ca H thng chnh tr nc ta l hng ti vic xy dng mt x hi giu mnh, vn minh, pht huy rng ri quyn con ngi. Hin nay, xt v mt cu trc H thng chnh tr nc ta gm c cc b phn cu thnh sau: ng cng sn Vit Nam, Nh nc cng ho x hi ch ngha Vit Nam, Mt trn T quc Vit Nam v cc t chc chnh tri, x hi nh: Lin on lao ng Vit Nam, Hi lin hip ph n Vit Nam, Hi nng dn Vit Nam, on thanh nin cng sn H Ch Minh... H thng chnh tr x hi ch ngha Vit Nam c nhng c trng c bn sau: - H thng chnh tr x hi ch ngha Vit Nam c t cht cht ch, c tnh thng nht ni ti cao, iu ny c th hin ch mi mt thnh vin trong H thng chnh tr ca nc ta u c phn nh r rng v chc nng, nhim v. Tnh t chc cao ca h thng chnh tr nc ta c m bo bi cc nguyn tc ch o nh: Tt c quyn lc thuc v nhn dn, nguyn tc bo m s lnh o ca ng cng sn, tp trung dn ch v php ch x hi ch ngha. - H thng chnh tr x hi ch ngha Vit Nam c s thng nht v li ch lu di v mc tiu. Tnh thng nht ny bt ngun t s thng nht v kinh t, chnh tr v t tng trong x hi nc ta. Cc thit ch trong H thng chnh tr x hi ch ngha Vit

Nam tuy c v tr, vai tr v chc nng khc nhau nhng u hng ti mc ch phc v li ch ca nhn dn. - H thng chnh tr nc ta c tnh dn ch rng ri. Dn ch x hi ch ngha va l mc tiu, ng lc, va l phng thc t chc, vn hnh h thng chnh tr. Cc thit ch cu thnh H thng chnh tr u l cc th ch ca nn dn ch x hi ch ngha. Cc t chc ny c lp ra nhm thc hin v bo m cc li ch, nhu cu ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng; cc t chc trn u c t chc v vn hnh trn c s nguyn tc tp trung dn ch, nhm bo m tnh tp trung, thng nht, va to iu kin cho cc b phn ca t chc pht huy tnh ch ng, sng to trong gii quyt cc cng vic thuc nhim v, quyn hn ca mnh. Mi quan h gia cc thit ch l mi quan h bnh ng. Mi vn ny sinh trong qu trnh vn hnh ca H thng trong i sng x hi c gii quyt theo mt c ch dn ch. II.V TR, VAI TR CA NH NC TRONG H THNG CHNH TR X HI CH NGHA Nh nc x hi ch ngha gi v tr trung tm, c bit quan trng trong H thng chnh tr, v tr, vai tr ca nh nc khng c mt thit ch no c th thay th. Nh nc x hi ch ngha l biu hin tp trung ca quyn lc nhn dn v l thit ch hu hiu nht thc hin quyn lc ny. S d Nh nc x hi ch ngha c c v tr ny l v: - Nh nc x hi ch ngha l ngi i din chnh thc ca cc giai cp v tng lp trong x hi. Chnh iu ny lm cho nh nc c mt c s x hi rng ri nht c th trin khai mt cch nhanh chng v hu hiu nhng quyt nh v chnh sch ca mnh. - Nh nc x hi ch ngha l ch th ca quyn lc chnh tr, c mt b my c bit qun l x hi v thc hin sc mnh cng ch ca nh nc, iu ny m bo cho nh nc hot ng c hiu qu cao. - Nh nc x hi ch ngha l thit ch chnh tr mang ch quyn quc gia. Ch quyn quc gia l thuc tnh php l ring c ca nh nc. Biu hin cao nht ca thuc tnh ny l quyn t quyt, ch c nh nc mi c quyn thay mt nhn dn quyt nh cc cng vic i ni v i ngoi ca t nc; ch c nh nc mi tr thnh ch th c lp trong quan h quc t, tr thnh thnh vin chnh thc ca cc t chc quc t. - Nh nc x hi ch ngha l ch th duy nht trong h thng chnh tr c quyn ban hnh php lut - h thng cc quy tc x s mang tnh bt buc chung. Nh nc khng ch dng li vic ban hnh php lut m cn s dng php lut qun l qu trnh x hi. Thng qua php lut, nh nc trin khai cc ch trng, chnh sch ca mnh mt cch rng khp trn quy m ton quc. - Nh nc x hi ch ngha l ch s hu i din i vi cc t liu sn xut quan trng ca x hi. Thng qua vic nm gi cc c s vt cht ny, nh nc thc hin c s iu tit v m i vi nn kinh t, bo m nh hng pht trin cho nn kinh t nhm mc ch phc v nhn dn. Mt khc, nh nm trong tay ngun lc vt cht ny, nh nc c c cc phng tin vt cht vn hnh hot ng ca ton b b my nh nc v bo m cho cc t chc chnh tr x hi hot ng. Tt c nhng u th trn l u th ring c ca nh nc x hi ch ngha m khng c mt thit ch chnh tr no khc c th c c. Chnh iu ny quy nh v tr, vai tr trung tm ca nh nc x hi ch ngha.

III. NG CNG SN TRONG H THNG CHNH TR Trong h thng chnh tr x hi ch ngha, ng cng sn lun gi vai tr lnh o. Vi bn cht l i tin phong ca giai cp cng nhn, cc ng cng sn lun trung thnh vi mc tiu, li ch lu di ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Mt khc, cc ng cng sn c phng php lun ng n trong nhn thc v hot ng ca mnh l Hc thuyt Mc - L Nin. Chnh nhng u th ny quy nh vai tr ca cc ng cng sn trong h thng chnh tr x hi ch ngha. H thng chnh tr Vit Nam theo ch nht nguyn chnh tr v th khng tn ti cc ng phi i lp. Lch s Vit Nam qua cc giai on pht trin cch mng lun gn vi vai tr lnh o ca ng cng sn. Thc tin cch mng Vit Nam chng minh kh nng lnh o to ln ca ng cng sn Vit Nam. Vai tr lnh o ca ng cng sn Vit Nam c ghi nhn ti iu 4 - Hin php nm 1992: ng cng sn Vit Nam, i tin phong ca giai cp cng nhn Vit Nam, i biu trung thnh quyn li ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v ca c dn tc, theo ch ngha Mc Lnin v t tng H Ch Minh, l lc lng lnh o Nh nc v x hi. S d ng cng sn Vit Nam c vai tr lnh o i vi cc t chc trong h thng chnh tr bi v: Th nht, ng Cng sn Vit Nam gm nhng ngi tin tin c v trang bi th gii quan v phng php lun khoa hc ca ch ngha Mc - Lnin. Trn c s ca hc thuyt Mc - Lnin v t tng H Ch Minh, phn tch mt cch khoa hc, khch quan iu kin kinh t - x hi ca nc ta, ng c kh nng vch ra ng li, chnh sch ng n v t chc thc hin c hiu qu nhng chnh sch, ng li y trong thc tin. Th hai, ng cng sn Vit Nam l t chc c Ch tch H Ch Minh - Nh lnh o thin ti ca cch mng Vit Nam trc tip sng lp v rn luyn. T tng ca Ch tch H Ch Minh l mt b phn hp thnh quan trng trong kho tng tri thc l lun ca ng. T tng ca Ngi l mt di sn qu bu v l lun cch mng m ngy nay ng ta c k tha v pht huy. Th ba, ng cng sn l lc lng c kh nng t chc, tp hp to ln. Bng kh nng v uy tn ca mnh, ng c th huy ng, tp hp nhn dn thc hin cc mc tiu, ng li m ng ra. Kh nng t chc v lnh o ca ng c kim nghim trong thc tin lch s cch mng Vit Nam. Th t, ng cng sn Vit Nam lun kin nh vi mc tiu u tranh v s nghip ho bnh, ng h cc phong tro gii phng dn tc, phong tro u tranh ca giai cp cng nhn tin b trn th gii. iu ny to ra uy tn quc t rng ln ca ng ta, iu ny gip cho ng nhn c s ng h rng ri ca cc chnh ng t pha phong tro cng sn v cng nhn trn quc t, iu ny gp phn cng c vai tr, v tr lnh o ca ng trong nc. ng cng sn Vit Nam thc hin s lnh o ca mnh di cc hnh thc v phng php sau: - ng hoch ch ng li, chnh sch ch trng ln mang tnh chin lc nh hng cho hot ng ca Nh nc v x hi trn cc lnh vc ca i sng x hi. Hin nay, ng ta ang dnh s quan tm cho vic xc nh cc nguyn tc c bn, nh ra nhng phng hng lnh o Nh nc xy dng thnh cng Nh nc php quyn Vit nam x hi ch ngha.

- ng pht hin, o to, bi dng i ng c phm cht, nng lc gii thiu vo cc v tr quan trng ca Nh nc v t chc chnh tr - x hi thng qua con ng bu c dn ch. Vic gii thiu ca ng khng mang tnh p t i vi cc c quan nh nc. - ng tin hnh kim tra hot ng ca cc c quan nh nc, cc t chc chnh tr - x hi trong vic thc hin cc ch trng, ng li ca ng. Thng qua cng tc kim tra, gim st, ng kp thi pht hin nhng thiu st trong hot ng qun l nh nc, nhng sai lm trong ng li, ch trng, chnh sch ca mnh, kp thi a ra nhng bin php khc phc. Cng tc kim tra ca ng c thc hin theo nhng nguyn tc ca t chc ng, trn c s chc nng, quyn hn v tnh c lp ca cc c quan nh nc. - Cc t chc c s ng, cc ng vin gng mu trong vic thc hin ng li, chnh sch ca ng, php lut ca Nh nc. y l mt trong nhng biu hin quan trng li cun, thu ht nhn dn thc hin tt ng li, ch trng chnh sch ca ng v php lut ca Nh nc. ng thc hin s lnh o ca mnh i vi cc thit ch khc trong h thng chnh tr bng nhng phng php nht nh. Khc vi phng php qun l nh nc, phng php lnh o ca ng khng s dng bin php cng ch. Phng php lnh o ca ng da trn c s ca s thuyt phc, gio dc, thng qua cc hot ng tuyn truyn su rng ng li, chnh sch, ch trng ca ng ti cc tng lp nhn dn, t nhn dn nhn thc ng n ng li, chnh sch, ch trng ca ng, t gic thc hin trn thc t cuc sng. IV. CC T CHC X HI TRONG H THNG CHNH TR nc ta, nhn dn thc hin quyn lc chnh tr ca mnh khng ch bng Nh nc, m cn thng qua cc t chc x hi. Cc t chc x hi ng vai tr quan trng trong qu trnh thc hin nn dn ch x hi ch ngha. a v php l ca cc t chc x hi c ghi nhn trong Hin php, Lut v cc vn bn quy phm php lut. Cc t chc x hi nc ta hin nay rt phong ph v ngy cng c nhiu t chc mi c thnh lp. ng vai tr quan trng trong h thng cc t chc x hi l cc t chc chnh tr - x hi bao gm: Mt trn t quc Vit Nam, Tng lin on lao ng Vit Nam, on thanh nin cng sn H Ch Minh, Hi nng dn Vit Nam, Hi lin hip ph n Vit Nam v cc on th nhn dn... Cc t chc x hi c nhng c im c bn sau: - c hnh thnh trn c s ca nguyn tc t nguyn, hot ng theo iu l nhm tho mn li ch ca cc thnh vin. - Cc t chc hot ng bng phng php gio dc, thuyt phc v cc bin php tc ng x hi, khng p dng bin php cng ch nh nc. - Cc quyt nh ca cc t chc ch c hiu lc tc ng ti cc thnh vin ca t chc mnh, khng c hiu lc i vi nhng ngi ngoi t chc . - Ti sn ca cc t chc x hi hnh thnh t s ng gp ca cc thnh vin, do t t chc kinh doanh, do s ti tr ca cc t chc khc, k c t chc quc t, Nh nc ch ti tr mt phn. - Cc t chc tham gia vo vic quyt nh nhng vn chnh tr quan trng ca t nc, tham gia vo cc lnh vc qun l nh nc cc mc khc nhau.

Ngoi cc c im chung nh trn, mi t chc x hi cn c vo chc nng, nhim v ca mnh, vo phm vi hot ng v v tr ca mnh trong h thng chnh tr cn c nhng c im ring, c th: a. Mt trn T quc Vit Nam Mt trn l lin minh chnh tr, lin hip t nguyn ca cc t chc chnh tr, cc t chc chnh tr x hi, t chc x hi, l c s chnh tr ca chnh quyn nhn dn. Mt trn l t chc c tnh cht yu nc, c nhim v cng c khi on kt ton dn, tng cng s nht tr v chnh tr v tinh thn trong x hi, ng vin ton dn xy dng t nc. Mt trn ng vai tr quan trng trong vic hnh thnh b my nh nc, trn c s nguyn tc hip thng, thng qua vic hip thng trong bu c, mt trn gp phn hnh thnh nn h thng c quan dn c. b. Tng lin on lao ng Vit Nam Tng lin on lao ng Vit Nam gi vai tr quan trng trong h thng chnh tr nc ta. L t chc chnh tr - x hi rng ln ca giai cp cng nhn, cn b, vin chc, l trng hc thc t, l trng qun l kinh t, qun l nh nc ca giai cp cng nhn v ngi lao ng Vit Nam. Tng lin on lao ng Vit Nam c mi quan h cht ch vi Nh nc v cc t chc x hi khc trong h thng chnh tr. Cc t chc ca Tng lin on phi hp vi cc c quan nh nc trong vic xy dng cc ch trng, k hoch kinh t - x hi v trc tip tham gia thc hin cc ch trng k hoch. Tng lin on quan tm n i sng vt cht ca cc thnh vin thuc t chc mnh, bo v cc quyn v li ch hp php ca cc thnh vin. c. Hi lin hip ph n Vit Nam Hi lin hip ph n Vit Nam l t chc on kt rng ri ca cc tng lp ph n nc ta. Hi c nhim v gio dc cc thnh vin ca Hi hiu r trch nhim ca ngi ph n i vi t nc. Bn cnh , Hi gp phn hnh thnh ph n tinh thn phn u vn ln trong mi lnh vc cng tc x hi. Hi cn l t chc bo v quyn v li ch hp php ca ph n, l t chc hot ng vi mc ch nng cao mc sng cho ph n, gp phn to lp s bnh ng v gii. d. on thanh nin cng sn H Ch Minh on thnh nin cng sn H Ch Minh l tng lp rng ri ca tng lp thanh nin, l ni rn luyn v gio dc th h tr. on l lc lng nng ng, nhit tnh, lun i u trong cng cuc xy dng v bo v T quc. e. Hi nng dn Vit Nam Hi nng dn Vit Nam l t chc i din cho giai cp nng dn nc ta. Hi c nhim v gio dc, nng cao thc v nng lc l ch cho giai cp nng dn, ng vin nng dn tham gia tch cc vo cc hot ng kinh t, tham gia qun l nh nc v x hi. VN I MI H THNG CHNH TR TRONG GIAI ON HIN NAY Trong cng cuc CNH - HH t nc hin nay, xy dng thnh cng mt x hi nhn o, cng bng, bnh ng, tt c v gi tr ca con ngi, bn cnh cng cuc ci cch b my nh nc cn cn thit phi tin hnh i mi h thng chnh tr. V.

Vn i mi v kin ton h thng chnh tr chim vai tr quan trng trong ton b s nghip i mi. i mi h thng chnh tr i hi phi c tin hnh t vic i mi tng thit ch trong h thng, v th Vn kin i i ng cng sn Vit Nam l th IX xc nh: Tng cng vai tr lnh o ca ng v tip tc i mi phng thc lnh o ca ng i vi Nh nc [1], Kin ton h thng t chc ng gn vi ci cch, i mi t chc, b my ca cc c quan nh nc v cc on th chnh tr - x hi.[21] i mi h thng chnh tr x hi ch ngha nc ta phi c tin hnh trn c s ca nhng nguyn tc sau: Th nht, vic i mi h thng chnh tr khng lm mt n nh chnh tr. Th hai, i mi h thng chnh tr nhm xy dng nn dn ch x hi ch ngha, m rng dn ch cho nhn dn lao ng. Trn c s cc nguyn tc c bn trn, hot ng i mi h thng chnh tr x hi ch ngha tin hnh trn cc hng c bn sau: - Tng cng s lnh o ca ng l yu t c ngha quyt nh i vi vn i mi h thng chnh tr, xy dng nn dn ch x hi ch ngha. lnh o thng li cng cuc i mi, trc tin, i hi ng phi t i mi, chnh n ng, i mi ni dung, phng php lnh o ca ng i vi Nh nc v ton th h thng chnh tr. cng cuc i mi ng thu c thnh cng, ng cn phi khc phc nhng yu km v khuyt im nh trong Vn kin i hi i biu ng ton quc ln th IX ch ra: cha ngn chn v y li c s suy thoi v t tng chnh tr v o c, li sng. Mt s t chc ng cc cp cha c chnh n; dn ch b vi phm, k lut, k cng lng lo, ni b khng on kt; cht lng sinh hot ng gim st. Cng tc l lun, cng tc t tng cn yu km, bt cp; cng tc t chc, cn b cn mt s biu hin tr tr.[1] khc phc nhng yu km nu trn ng cn hon thin phng thc lnh o ca ng, kin ton cc t chc ng, xy dng, cng c cc t chc c s ng, tng cng cng tc gio dc chnh tr, rn luyn o c cch mng, chng ch ngha c nhn, c hi. Cn thit phi phn nh r chc nng lnh o ca ng v chc nng qun l ca Nh nc; xc nh r ng khng qun l thay Nh nc nhng c quyn can thip vo cng vic ca Nh nc thng qua hot ng kim tra, gim st vic thc hin ng li, ch trng, chnh sch ca ng t pha Nh nc. - Tng cng hiu qu cng tc qun l ca Nh nc l mt vn khng km phn quan trng trong hot ng i mi h thng chnh tr, bi Nh nc gi v tr trung tm trong h thng chnh tr. Nhm tng cng hiu qu qun l nh nc chng ta cn phi xy dng nh nc Php quyn Vit Nam x hi ch ngha theo hng: Quyn lc nh nc l thng nht, c s phn cng v phi hp gia cc c quan nh nc trong vic thc hin cc quyn lp php, hnh php, t php. Nh nc qun l x hi bng php lut [2] - Mt trn T quc Vit Nam v cc t chc thnh vin vi vai tr l c s chnh tr ca chnh quyn nhn dn cng phi c tip tc i mi gp phn thc hin nn dn ch, bo v li ch ca nhn dn, gp sc xy dng Nh nc trong sch, vng
[1]

ng cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX, NXB Chnh tr Quc Gia, H Ni 2001, tr.144 [2] Sch dn, tr. 145
1 [1] [2]

Sch dn, tr. 138 Sch dn, tr 132

mnh. lm c iu , cc t chc cn m rng v a dng ho cc hnh thc tp hp nhn dn tham gia vo cc t chc, on th . Tip tc i mi hnh thc hot ng, trnh tnh trng hnh chnh ho, ph trng, hnh thc, quan liu, xa dn. Cn thit lp quan h cht ch gia cc t chc vi ng v Nh nc; Nh nc phi th ch r hn quyn hn, trch nhim ca Mt trn T quc, cc on th nhn dn trong vic tham gia qun l kinh t, qun l x hi, phi hp cht ch v hiu qu hot ng ca cc on th vi nhau v vi c quan nh nc. CU HI N TP 1. Phn tch khi nim h thng chnh tr. 2. Trnh by v tr, vai tr ca Nh nc rong h thng chnh tr. 3. Trnh by v tr, vai tr ca ng cng sn trong h thng chnh tr. 4. Trnh by v tr, vai tr ca t chc x hi trong h thng chnh tr. 5. Phn tch yu cu ca vic i mi h thng chnh tr nc ta hin nay.

PHN TH HAI L LUN CHUNG V PHP LUT CHNG X NGUN GC V BN CHT CA PHP LUT
I. NGUN GC CA PHP LUT 1.Tnh tt yu khch quan ca s iu chnh cc quan h x hi X hi l tng ho cc mi quan h x hi, v vy bt k x hi no cng cn ti s qun l to lp trt t x hi. thit lp n nh, trt t cho x hi cn phi c s iu chnh i vi cc quan h x hi. S iu chnh ny l nhn t bo m cho nhng nhu cu ca cc thnh vin trong x hi. Ni cch khc, s iu chnh l phng tin cn thit bo m tnh t chc ca x hi. Vic iu chnh cc quan h x hi trong x hi cng sn nguyn thu c thc hin di s tc ng ca h thng cc quy phm x hi tn ti di dng cc quy phm tp qun, tn iu tn gio trong x hi ban u ny. Quy phm x hi l quy tc v hnh vi ca con ngi, ni cch khc l m hnh hnh vi cho cch x s ca con ngi. Cc quy phm x hi ny vn tn ti v pht trin trong x hi c giai cp. Trong x hi c giai cp, c nh nc, ngoi cc quy phm tp qun, o c, tn gio, quy phm v t chc x hi... php lut ni bt ln nh l nhn t hng u, c vai tr c bit trong vic iu chnh cc quan h x hi. 2. S ra i ca php lut Trong lch s pht trin ca loi ngi c thi k khng c php lut l thi k x hi cng sn nguyn thu. Trong x hi ny, iu chnh cc quan h x hi, to lp trt t, n nh cho x hi, ngi ngyn thu s dng cc quy phm x hi, l cc tp qun v tn iu tn gio. Cc quy phm xa hi trong ch cng sn nguyn thu c nhng c im : - Th hin ch chung ca cc thnh vin trong x hi, bo v li ch cho tt c thnh vin trong x hi. - L quy tc x s chung ca c cng ng, l khun mu ca hnh vi. - c thc hin trn c s t nguyn, da trn tinh thn hp tc gip ln nhau, mc d trong x hi cng sn nguyn thu cng tn ti s cng ch nhng khng phi do mt b my quyn lc c bit t chc nn, m do c cng ng t chc nn. Nhng tp qun v tn iu tn gio lc by gi l nhng quy tc x s rt ph hp iu chnh cc quan h x hi, bi v n phn nh ng trnh pht trin kinh t - x hi ca ch cng sn nguyn thu, ph hp vi tnh cht khp kn ca t chc th tc, bo tc, b lc. Khi ch t hu xut hin v x hi phn chia thnh giai cp nhng quy phm x hi tr nn khng cn ph hp. Trong iu kin x hi mi xut hin ch t hu, x hi phn chia thnh cc giai cp i khng, tnh cht khp kn trong x hi b ph v, cc quy phm phn nh ch v bo v li ch chung khng cn ph hp. Trong iu kin lch s mi x hi i hi phi c nhng quy tc x hi mi thit lp cho x hi mt trt t, loi quy phm mi ny phi th hin c ch ca giai cp thng tr, p ng nhu cu php lut ra i. Giai on u giai cp thng tr tm cch vn dng nhng tp qun c ni dung ph hp vi li ch ca giai cp mnh, bin i chng v bng con ng nh nc nng chng ln thnh cc quy phm php lut. V d: Nh nc Vit Nam sut thi k Hng

vng - An Dng Vng cha c php lut thnh vn, hnh thc ca php lut lc by gi ch yu l tp qun php. Bn cnh cc nh nc nhanh chng ban hnh cc vn bn php lut. Bi l, nu ch dng cc tp qun chuyn ho iu chnh cc quan h x hi th s c rt nhiu cc quan h x hi mi pht sinh trong x hi khng c iu chnh, v vy p ng nhu cu ny hot ng xy dng php lut ca cc nh nc ra i. Hot ng ny lc u cn n gin, nhiu khi ch l cc quyt nh ca cc c quan t php, hnh chnh, sau dn tr nn hon thin cng vi s pht trin v hon hin ca b my nh nc. Nh vy php lut c hnh thnh bng hai con ng: Th nht nh nc tha nhn cc quy phm x hi - phong tc, tp qun chuyn chng thnh php lut, th hai, bng hot ng xy dng php lut nh ra nhng quy phm mi. II. BN CHT CA PHP LUT Bn cht ca php lut cng ging nh nh nc l tnh giai cp ca n, khng c php lut t nhin hay php lut khng c tnh giai cp. Tnh giai cp ca php lut trc ht ch, php lut phn nh ch nh nc ca giai cp thng tr, ni dung ca ch c quy nh bi iu kin sinh hot vt cht ca giai cp thng tr. Nh nm trong tay quyn lc nh nc, giai cp thng tr thng qua nh nc th hin ch ca giai cp mnh mt cch tp chung thng nht, hp php ho ch ca nh nc, c nh nc bo h thc hin bng sc mnh ca nh nc. Tnh giai cp ca php lut cn th hin mc ch iu chnh ca php lut. Khi xem xt v mc ch ca php lut, trc ht php lut nhm iu chnh quan h gia cc giai cp, tng lp trong x hi. V vy, php lut l nhn t iu chnh v mt giai cp cc QHXH nhm hng cc QHXH pht trin theo mt trt t ph hp vi ch ca giai cp thng tr, bo v cng c a v ca giai cp thng tr. Vi ngha , php lut chnh l cng c thc hin s thng tr giai cp. Mt khc, bn cht ca php lut cn th hin thng qua tnh x hi ca php lut. Tnh x hi ca php lut th hin thc tin php lut l kt qu ca s chn lc t nhin trong x hi. Cc quy phm php lut mc d do cc c quan nh nc c thm quyn ban hnh nhm iu chnh cc QHXH, tuy nhin trong thc tin ch nhng quy phm no ph hp vi thc tin mi c thc tin gi li thng qua nh nc, l nhng quy phm hp l , khch quan c s ng trong x hi chp nhn, ph hp vi li ch ca a s trong x hi. Gi tr x hi ca php lut cn th hin ch, quy phm php lut va l thc o ca hnh vi con ngi, va l cng c kim nghim cc qu trnh, cc hin tng x hi, l cng c nhn thc x hi v iu chnh cc QHXH, hng chng vn ng, pht trin ph hp vi cc quy lut khch quan. nhn thc y v bn cht ca php lut cn phi xem xt cc mi lin h ca php lut vi kinh t, chnh tr nh nc vi cc quy phm x hi khc cng nh cc thuc tnh v chc nng ca php lut v iu ny c trnh by trong nhng phn tip theo ca chng ny. III. CC MI LIN H CA PHP LUT VI CC HIN TNG X HI KHC

1. Php lut vi kinh t Trong mi quan h vi kinh t, php lut l yu t thuc c s h tng, php lut l yu t thuc kin trc thng tng ca x hi. Mi lin h gia php lut vi kinh t th hin ch cc iu kin kinh t, cc quan h kinh t khng phi l nguyn nhn trc tip quyt nh s ra i ca php lut, m cn quyt nh ton b ni dung, hnh thc, c cu v s pht trin ca n. Cc Mc vit v mi quan h ny: Trong thi i no cng th, chnh vua cha phi phc tng nhng iu kin kinh t, ch khng bao gi vua cha ra lnh cho nhng iu kin kinh t c. Chng qua ch php lut v chnh tr, cng nh v dn s ch l ci vic ni ln, ghi chp li quyn lc ca nhng quan h kinh t. 1 S l thuc ca php lut vo kinh t th hin nhng im sau: Th nht, c cu nn kinh t, h thng kinh t quyt nh thnh phn c cu ca h thng php lut. Th hai, tnh cht, ni dung ca cc quan h kinh t, ca c ch kinh t quyt nh tnh cht, ni dung cc quan h php lut, tnh cht phng php iu chnh php lut. Th ba, ch kinh t, thnh phn kinh t tc ng quyt nh ti s hnh thnh, tn ti ca cc thit ch tng ng, phng thc hot ng ca chng. Mc d vy nhng khng phi php lut chu s tc ng mt chiu ca kinh t, trong mi quan h ny php lut c tnh c lp tng i, th hin ch php lut c s tc ng tr li mnh m i vi kinh t theo nhng xu hng tch cc, hoc tiu cc khc nhau. Mt l: Nu php lut c ban hnh ph hp vi cc quy lut kinh t - x hi th c tc ng tch cc n qu trnh pht trin ca kinh t, n cch t chc v iu hnh ca nn kinh t cng nh c cu ca nn kinh t. Hai l: Khi php lut khng ph hp vi cc quy lut kinh t - x hi, m n c ban hnh do ch ch quan ca con ngi th n s km hm s pht trin ca ton b nn kinh t, hoc mt b phn no ca nn kinh t. 2. Php lut vi chnh tr Trong mi quan h vi chnh tr php lut l mt trong nhng hnh thc biu hin ca chnh tr. Php lut phn nh kinh t khng phi mt cch trc tip m phi thng qua chnh tr. Chnh tr l s biu hin tp trung ca kinh t, v vy, ng li chnh tr th hin trc ht cc chnh sch kinh t. Cc chnh sch c th ch ho trong php lut thnh nhng quy nh chung, thng nht trong ton x hi. Trong mi lin h gia php lut vi chnh tr th php lut va l bin php, phng tin thc hin chnh tr ca giai cp cm quyn, va l hnh thc biu hin ca chnh tr, ghi nhn cc yu cu v ni dung chnh tr ca giai cp cm quyn. Mt khc, chnh tr l s th hin mi quan h gia cc giai cp v tng lp, lc lng khc nhau trong x hi. V vy, php lut khng phi ch phn nh chnh sch kinh t m cn th hin cc quan h giai cp v mc u tranh giai cp. Chng hn, di p lc ca phong tro u tranh ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng tin b, giai cp t sn buc phi ghi nhn v mt php l mt s quyn th hin li ch ca nhn dn lao ng nh quyn bu c, quyn ngh ngi, bo h x hi. 3. Php lut v nh nc
1

Cc Mc. S khn cng ca trit hc, NXB s tht, HN 1977, T 93

Php lut v nh nc l hai yu t trong kin trc thng tng c mi quan h cht ch vi nhau. Nh nc v php lut u l phng tin ca quyn lc chnh tr. Nh nc - php lut c chung ngun gc, iu kin pht sinh, pht trin, tn ti v tiu vong. Nh nc l mt t chc c bit ca quyn lc chnh tr, nhng quyn lc ch c th trin khai v pht huy hiu lc trn c s php lut. Php lut l h thng nguyn tc x s do nh nc ban hnh hoc tha nhn, lun phn nh quan im ng li chnh tr ca lc lng nm quyn lc nh nc v m bo cho quyn lc c trin khai nhanh rng trn quy m ton x hi. Trong mi quan h ny khng nn tuyt i ho nh nc, tuyt i ho php lut m phi t nh nc, php lut trong mi quan h qua li, khng th ni nh nc ng ln trn php lut hay php lut ng ln trn nh nc. Xem xt mi quan h ny cn phi xem xt kha cnh th hai, l cn xut pht v tnh cht c th v gi tr x hi ca mi hin tng lun gii. Nh nc l t chc cng qun- t chc x hi rng ln nht, cn php lut l quy tc x s chung, l s m hnh ho cc quan h x hi ph bin nht, v vy nh nc phi tn trng v tun theo php lut v php lut phi i mi cng s i mi ca nh nc. Nh nc c quyn ban hnh php lut, nhng php lut bn cnh vic th hin bn cht giai cp cn phn nh nhng nhu cu khch quan, ph bin ca cc quan h x hi. V vy nh nc cng khng th ban b php lut mt cch ch quan duy ch, khng tnh n nhng nhu cu v tm l x hi. Khi php lut khng cn ph hp vi thc tin th nh nc phi tin hnh sa i, b sung hoc hu b ban hnh php lut mi. 4. Mi quan h gia php lut vi cc quy phm x hi iu chnh cc quan h x hi ngoi php lut cn c nhiu quy phm x hi khc nh: quy phm o c, tp qun, tn gio, quy phm ca cc t chc x hi... Nh vy quy pghm php lut ch l 1 trong nhiu loi quy phm x hi c dng iu chnh cc quan h x hi. Gia php lut v cc quy phm x hi khc c mi lin h mt thit vi nhau. Nhiu quy phm php lut c hnh thnh trn c s cc quy phm o c, tp qun...Mt mt php lut chu s tc ng ca o c v cc quy phm x hi khc, trong mt chng mc nht nh php lut cn c kh nng ci to cc quy phm o c v cc quy phm x hi khc. IV. CC THUC TNH CA PHP LUT Thuc tnh ca php lut l nhng du hiu c trng ring c ca php lut nhm phn bit php lut vi cc quy phm x hi khc. Nhn mt cnh tng qut, php lut c nhng c trng c bn sau: 1. Tnh quy phm ph bin Php lut c to bi h thng cc quy phm php lut, quy phm l t bo ca php lut, l khun mu, l m hnh x s chung. Trong x hi cc hnh vi x s ca con ngi rt khc nhau, tuy nhin trong nhng hon cnh iu kin nht nh vn a ra c cch x s chung ph hp vi a s. Cng nh quy phm php lut, cc quy phm x hi khc u c nhng quy tc x s chung. Nhng khc vi cc quy phm x hi, php lut c tnh quy phm ph bin. Tnh quy phm ph bin ca php lut c biu hin ch cc quy phm php lut c p dng nhiu ln trn lnh th, vic p dng cc quy phm ny ch b nh ch khi c quan nh nc c thm quyn bi b, b sung, sa i hoc thi hiu cc quy phm ht.

Tnh quy phm ph bin ca php lut da trn ch ca nh nc c ln thnh lut. Php lut hp php ho ch ny lm cho n c tnh cht ch quyn duy nht trong mt quc gia. Chnh quyn lc chnh tr em li cho php lut tnh quy phm c bit- tnh quy phm ph bin. 2. Tnh xc nh cht ch v mt hnh thc Thuc tnh th hai ca php lut l tnh xc nh cht ch v mt hnh thc, n l s th hin ni dung php lut di nhng hnh thc nht nh. Thuc tnh ny th hin: Ni dung ca php lut c xc nh r rng, cht ch khi qut trong cc iu, khon ca cc iu lut trong mt vn bn quy phm php lut cng nh ton b h thng php lut do nh nc ban hnh. Ngn ng s dng trong php lut l ngn ng php lut, li vn trong sng, n ngha. Trong php lut khng x dng nhng t vn vn v cc du (...) mt quy phm php lut khng cho php hiu th ny cng c m hiu th khc cng c. 3. Tnh c bo m bng nh nc Khc vi cc quy phm x hi khc php lut do nh nc ban hnh hoc tha nhn v c nh nc bo m thc hin. S bo m bng nh nc l thuc tnh ca php lut. Php lut khng ch do nh nc ban hnh m nh nc cn bo m cho php lut c thc hin, c ngha l nh nc trao cho cc quy phm php lut c tnh quyn lc bt buc i vi mi c quan, t chc v c nhn. Nh vy php lut tr thnh quy tc x s c tnh bt buc chung nh vo sc mnh quyn lc ca nh nc. Tu theo mc khc nhau m nh nc p dng cc bin php v t tng, t chc, khuyn khch.... k c bin php cng ch cn thit m bo cho php lut c thc hin. Nh vy, tnh c bo m bng nh nc ca php lut c hiu di hai kha cnh. Mt mt, nh nc t chc thc hin php lut bng c hai phng php thuyt phc v cng ch. Mt khc, nh nc l ngi bo m tnh hp l v uy tn ca php lut, nh php lut c thc hin thun li trnong i sng x hi. V. CC CHC NNG CA PHP LUT Chc nng ca php lut l nhng phng din, mt tc ng ch yu ca php lut phn nh bn cht giai cp v gi tr x hi ca php lut. Php lut c ba chc nng ch yu: - Chc nng iu chnh; - Chc nng bo v; - Chc nng gio dc. Chc nng iu chnh ca php lut th hin vai tr v gi tr x hi ca php lut. Php lut c t ra nhm hng ti s iu chnh cc quan h x hi. S iu chnh ca php lut ln cc quan h x hi c thc hin theo hai hng: mt mt php lut ghi nhn cc quan h x hi ch yu trong x hi. Mt khc php lut bo m cho s pht trin ca cc quan h x hi. Nh vy php lut thit lp trt t i vi cc quan h x hi, to iu kin cho cc quan h x hipht trin theo chiu hng nht nh ph hp vi ch ca giai cp thng tr, ph hp vi quy lut vn ng khch quan ca cc quan h x hi. Bn cnh chc nng iu chnh, php lut cn c chc nng bo v. Php lut l cng c bo v cc quan h x hi m n iu chnh. Khi c cc hnh vi vi phm php lut xy ra, xm phm n cc quan h x hi c php lut iu chnh th cc c quan

nh nc c thm quyn s p dng cc bin php cng ch c quy nh trong b phn ch ti ca cc quy phm php lut i vi cc ch th c hnh vi vi phm php lut. Chc nng gio dc ca php lut c thc hin thng qua s tc ng ca php lut vo thc ca con ngi, lm cho con ngi x s ph hp vi cch x s c quy nh trong cc quy phm php lut. T s nhn thc ny hng con ngi n nhng hnh vi, cch x s ph hp vi li ch ca x hi, li ch ca nh nc, li ch ca bn thn. T cc vn : ngun gc, bn cht, cc mi lin h, cc thuc tnh v chc nng ca php lut c th a ra nh ngha : Php lut l h thng cc quy tc x s mang tnh bt buc chung, do nh nc ban hnh hoc tha nhn, th hin ch v bo v li ch ca giai cp thng tr trong x hi, c nh nc bo m thc hin nhm mc ch iu chnh cc quan h x hi. Php lut l cng c thc hin quyn lc nh nc v l c s php l cho i sng x hi c nh nc. CU HI N TP 1. Hy phn tch nguyn nhn lm xut hin php lut. 2. Trnh by mi quan h gia php lut vi cc hin tng x hi khc. 3. Phn tch cc c trng ca php lut. 4. Phn tch bn cht ca php lut.

CHNG XI KIU V HNH THC CA PHP LUT

I. KIU PHP LUT Kiu php lut l hnh thi php lut c xc nh bi tp hp cc du hiu, c trng c bn ca php lut th hin bn cht giai cp, iu kin tn ti v pht trin ca php lut trong mt hnh thi kinh t - x hi nht nh. Ch ngha Mc - L Nin xem xt lch s x hi nh l mt qu trnh lch s t nhin ca s thay th mt hnh thi kinh t - x hi khc. Mi mt hnh thi kinh t - x hi l mt kiu lch s ca x hi c thit lp trn c s ca mt phng thc sn xut. Php lut l mt yu t thuc kin trc thng tng. Bn cht, ni dung ca php lut suy cho cng l do c s kinh t quyt nh, v vy, phn loi cc kiu php lut tn ti trong lch s cn da vo hai tiu chun: Th nht, php lut y ra i v tn ti trn c s kinh t no? Do quan h sn xut no quyt nh? Th hai, php lut th hin ch ca giai cp no? Bo v v cng c quyn li ca giai cp no? L mt b phn thuc kin trc thng tng da trn c s kinh t ca mt x hi nht nh, v th tng ng vi cc hnh thi kinh t - x hi c giai cp c cc kiu php lut : - Php lut Ch n. - Php lut phong kin. - Php lut t sn. - Php lut x hi ch ngha. Trong s cc kiu php lut v ang tn ti trong lch s x hi loi ngi, ba kiu php lut: ch n, phong kin v t sn tuy c nhng c trng ring bit, song chng u c c im chung l: u th hin ch ca thiu s giai cp bc lt trong x hi; cng c v bo v ch t hu v t liu sn xut; bo m v mt php l s p bc, bc lt ca giai cp thng tr i vi nhn dn lao ng, duy tr tnh trng bt bnh ng trong x hi. Kiu php lut x hi ch ngha ang trn con ng hnh thnh v pht trin, tng bc xy dng mt ch s hu cng cng v t liu sn xut ch yu; th hin ch ca a s nhn dn lao ng ttrong x hi; hn ch dn v i n xo b bc lt, xy dng mt x hi cng bng, bnh ng, m bo cho mi cng dn c cuc sng m no, hnh phc, tt c v gi tr ca con ngi. S thay th cc kiu php lut l mt tt yu khch quan ph hp vi quy lut. C s ca s thay th l s vn ng v pht trin khch quan ca cc quy lut kinh t x hi, trong quy lut quan h sn xut phi ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut c tnh quyt nh. S thay th hnh thi kinh t - x hi c thc hin thng qua mt cuc cch mng x hi lm thay th kiu nh nc v php lut tng ng. S thay th mt kiu php lut ny bng mt kiu php lut khc tin b hn l mt quy lut tt yu. Tuy nhin cc iu kin, bi cnh lch s khc nhau mi nc cng chi phi ti s thay th kiu php lut. V vy s thay th kiu php lut mi quc gia din ra cng rt khc nhau. S thay th ny cng khng nht thit phi din ra theo trnh t: php lut ch n, php lut phong kin, php lut t sn, php lut x hi ch

ngha. Chng hn Vit Nam khng c kiu php lut ch n, Hp chng quc Hoa K khng c kiu php lut phong kin... Theo quy lut th kiu php lut sau bao gi cng tin b hn kiu php lut trc, bi l iu ny ph hp vi quy lut thay th cc hnh thi kinh t - x hi, v v th kiu php lut sau c xy dng trn nn tng ca quan h sn xut tin b hn. II. HNH THC CA PHP LUT 1. Khi nim hnh thc ca php lut Php lut cng ging nh mi hin tng x hi, c cc hnh thc th hin v hnh thc tn ti ring. Trong khoa hc php l quan nim: Hnh thc ca php lut l khi nim dng ch ranh gii (gii hn) tn ti ca php lut trong h thng cc quy phm x hi, l hnh thc biu hin ca php lut, ng thi cng l phng thc tn ti, dng tn ti thc t ca php lut. Hnh thc php lut gm: hnh thc bn ngoi (ngun ca php lut ) v hnh thc bn trong ca php lut (cu trc ca php lut). 2. Hnh thc bn ngoi ca php lut Khi ni n hnh thc bn ngoi ca php lut l ni n s biu hin ra bn ngoi ca php lut. Da vo phng thc th hin ch ca nh nc thnh php lut, ta c: Tp qun php, vn bn quy phm php lut, tin l php v nhng nguyn tc ca php lut tn gio. C nc cn quan nim c t tng, hc thuyt khoa hc php l cng c gi tr c p dng nh php lut. - Tp qun php l nhng tp qun hnh thnh v lu truyn trong x hi, ph hp vi li ch ca giai cp thng tr v c nh nc tha nhn, nng chng ln thnh nhng quytc x s chung v c nh nc bo m thc hin. Hnh thc ny c s dng rng ri trong php lut ch n v php lut phong kin; nh nc t sn v php lut x hi ch ngha ngy nay tuy c s dng nhng phm vi hp. Vit Nam chng ta trc y khng tha nhn hnh thc ny, nhng hin nay Nh nc cho php p dng tp qun nu tp qun khng tri vi php lut v o c tin b x hi (v d nh quy nh ti iu 14 - B lut Dn s nm 1995, iu 6 Lut Hn nhn v Gia nh nm 2000). - Tin l php l cc quyt nh ca c quan hnh chnh hoc xt x c nh nc tha nhn l khun mu gii quyt cc v vic tng t. Hnh thc ny c s dng rng ri trong php lut ch n, php lut phong kin v h thng php lut ng l- xc xng ca cc nc t sn. - Vn bn quy phm php lut l nhng vn bn do c quan nh nc c thm quyn ban hnh, trong c cha ng cc quy tc x s mang tnh bt buc chung c p dng nhiu ln trong thc t cuc sng. mi quc gia, cn c theo truyn thng v iu kin c th c nhng quy nh c th v tn gi v hiu lc php l ca tng vn bn quy phm php lut. Nhng nhn chung, trn th gii ngy nay cc vn bn quy phm php lut chia lm 2 loi: vn bn lut v vn bn di lut. - Lut tn gio l nhng quy tc ca tn gio c nh nc tha nhn v nng ln thnh php lut. Hnh thc ny c s dng rng ri trong nh nc phong kin. Ngy nay mt s nc theo o hi kinh C ran c coi nh mt loi ngun ch yu ca php lut (mt s nc Trung ng nh rp saudi...). 3. Hnh thc bn trong ca php lut

Hnh thc bn trong ca php lut l hnh thc cu trc ca php lut. Php lut c cc b phn c cu, bao gm: quy phm php lut, ch nh php lut, ngnh lut. Quy phm php lut l quy tc x s mang tnh bt buc chung do nh nc t ra hoc tha nhn. Quy phm php lut l t bo ca h thng php lut. Ch nh php lut l tng th cc quy phm php lut iu chnh mt nhm cc quan h x hi cng loi, ng tnh cht trong cng mt ngnh lut. Chng hn, Lut hn nhn v Gia nh c cc ch nh: kt hn, ly hn, nui con nui, trch nhim gia cha m i vi con ci, con ci i vi cha m... Ngnh lut l tng th cc quy phm php lut iu chnh mt lnh vc quan h x hi bng nhng phng php iu chnh c th ring. Cc ngnh lut phn bit vi nhau bng 2 tiu ch: i tng iu chnh v phng php iu chnh, trong i tng iu chnh l tiu ch ch o. Vic phn chia h thng php lut thnh cc b phn cu thnh tu thuc nhng trng phi khoa hc php l khc nhau. cc nc x hi ch ngha v nc ta, h thng php lut c chia thnh cc ngnh lut, ch nh php lut; cc nc t sn thc h thng php lut Chu u lc a php lut li c chia thnh lut cng v lut t. CU HI N TP 1. Hy phn tch khi nim kiu php lut. 2. Trnh by cc hnh thc php lut. 3. Phn tch nhng u v mt hn ch ca tng hnh thc php lut.

CHNG XII PHP LUT CH N V PHP LUT PHONG KIN

I. PHP LUT CH N 1. Bn cht ca php lut ch n Php lut ch n l kiu php lut u tin trong lch s, ra i cng vi s ra i ca nh nc ch n. Qu trnh hnh thnh v pht trin cu php lut ch n din ra chm chp trong mt thi gian di. N c hnh thnh u tin trn c s s chuyn ho ca cc tp qun, v sau l s hnh thnh cc vn bn quy phm php lut ca cc nh nc ch n. Cng nh nh nc ch n, php lut ra i, pht trin trn c s cc quan h sn xut chim hu n l ( CHNL ) trong ch n l ch s hu i vi t liu sn xut v c n l. X hi ch n c hai giai cp c bn l ch n v n l. Trong ch n l giai cp thng tr, n l l giai cp b tr. Hai giai cp ny thng xuyn u tranh gay gt vi nhau. Vi c s kinh t v x hi , php lut ch n v mt bn cht trc tin n th hin tnh giai cp su sc. Php lut ch n l ch ca giai cp ch n c ln thnh lut. Php lut ch n l cng c thit lp, bo v trt t x hi c li, ph hp vi li ch ca giai cp ch n. Cng c v bo v c s kinh t x hi ca XHCHNL, v a v thng tr ca giai cp ch n. Tuy nhin, mt gc khc php lut ch n cng l cng c duy tr trt t x hi qun l cc mt khc nhau ca i sng x hi, to iu kin thun li cho x hi CHNL tn ti v pht trin. gc ny php lut ch n mang tnh x hi, tuy nhin tnh x hi ca php lut ch n cn gii hn trong phm vi hp. 2. c im c bn ca php lut ch n - Php lut chim hu n l cng c c s kinh t ca XHCHNL l ch chim hu t nhn v t liu sn xut v i vi n l, hp php ho ch bc lt tn nhn ca ch n i vi n l. Php lut ch n lun ghi nhn v cng c quyn t hu ca ch n i vi t liu sn xut v n l. Quyn ny bao gi cng gm quyn chim hu, quyn s dng v quyn nh ot i vi ti sn cng nh i vi n l. V d: Lut La m quy nh ch n c ton quyn i vi ti sn. Ch n c ton quyn i vi n l k c vic mua, bn, nh p hoc hu dit. Quyn t hu c php lut ch n bo v cht ch bng php lut. Php lut ca mt s nh nc ch n cho php ch n c quyn giam cm, tra tn, hoc bn con n i lm n l b p cho ti sn...Lut racng quy nh hnh pht t hnh i vi hnh vi n cp rau qu...Lut La m: n trm, t ngi t do h xung lm n l nu n l n trm th b git. - Php lut ch n ghi nhn cng c tnh trng khng bnh ng trong x hi. Trong x hi ch n ch c ch n mi c coi l cng dn, v php lut ch n chia giai cp ch n ra lm nhiu loi, nhiu th bc khc nhau, a v x hi ca mt ngi ph thuc vo s lng ti sn m h c.V d lut La M quy nh: Hong khng phi phc tng php lut no c ch ca Hong l php lut i vi nhn dn. Lut Ma nu quy nh cng phm mt ti nhng nu l ch n th mc pht l cch chc cn i vi ngi khc th c th b git cht.

Nhng tng lp nhn dn lao ng khc trong x hi tuy khng ri vo tnh trng v quyn nh n l , nhng h c rt t quyn c bit quyn tham gia cc cng vic ca Nh nc v x hi - Php lut ch n ghi nhn s thng tr tuyt i ca gia trng i vi cc con trong gia nh. Trong gia nh ch n, ngi gia trng c nhiu quyn lc so vi cc thnh vin khc, iu ny th hin r nt trong quan h gia ngi gia trng i vi v v con trn c hai phng din quan h nhn thn v quan h ti sn. Trong quan h i vi con, con ci thuc ton quyn ca ngi gia trng, con ca ngi ch n tuy khng phi l n l nhng b coi l thuc s hu ca ch n. Con ca ch n c quyn cng dn, c a v php l nht nh nhng ch n c ton quyn quyt nh n s phn, tnh mng ca h. Lut La m quy nh ch ngi cha mi l ch th c lp, cc con ch l nhng ngi thuc quyn ngi khc. Trong x hi nu ln tui con trai trng ngang hng b v gi nhng a v trong x hi (tr a v ngh vin), nhng trong gia nh anh ta hon ton ph thuc quyn lc ca ngi b, k c khi ly v v c con. Trong quan h i vi v, v ch c a v ngang hng vi con ci. V c ngha v phi trung thnh vi chng. Ngi chng c quyn c ngoi tnh nhng nu ngi v ngoi tnh b bt qu tang s b git ti ch cng vi ngi tnh hoc b giam vo nh kn sut i. - Php lut ch n quy nh nhng hnh pht d man, tn bo Cc bin php ph bin c s dng l t hnh, hu hoi cc b phn ca thn th. Vic thc hin cc hnh pht t hnh cng c thi hnh bng nhng bin php d man nh: nm phm nhn vo vc du, nm vo la, chn sng...Php lut ch n cn quy nh bin php trch nhim tp th v cho php dng nhc hnh. - Php lut ch n c quan h mt thit ti tn gio, o c, lun l v nhng quy tc ng x trong gia nh cng nh trong x hi. 3. Hnh thc ca php lut ch n Php lut ch n l kiu php lut u tin trong lch s . Thi k u php lut ch n ch yu tn ti di dng php lut khng thnh vn v cha hnh thnh mt h thng chun mc bn vng. Do vy, hnh thc biu hin ca php lut rt a dng. Hnh thc ph bin ca php lut ch n l tp qun php. Nh nc ch n tha nhn nhng tp qun x hi cng sn nguyn thu thnh php lut v bo m cho chng c thc hin bng php lut. - Ngoi tp qun php, cc quyt nh ca c quan nh nc ch n v c nhn ch n khi gii quyt mt trng hp c th cng c tha nhn l khun mu gii quyt cc trng hp tng t. - Giai on sau cng vi s pht trin ca ch vit cc nh nc ch n ban hnh cc VBQPPL. Thi k u cc vn bn ny ch l s sao chp cc tp qun php li thnh mt h thng, v sau mt s nh nc ch n ban hnh c nhng b lut tng hp cng phu v kh hon chnh nh b lut Manu ca n , b lut racng ca Hy Lp, b lut Hammurabi (th k XVII trc cng nguyn) ca nh nc Babilon, b lut La M ca nh nc La M (th k V- TCN), trong s cc b lut ca cc nh nc ch n y c coi l b lut hon thin nht. II. PHP LUT PHONG KIN

1. Bn cht ca php lut phong kin Php lut phong kin l kiu php lut th hai trong lch s, ra i cng vi s ra i ca nh nc phong kin. Kiu php lut Phong kin thay th cho kiu php lut ch n, cha ng nhiu yu t tin b hn php lut ch n. Xt v bn cht ca php lut phong kin n do chnh cc iu kin kinh t x hi phong kin quy nh hay ni cch khc n do quan h sn xut phong kin quy nh. V vy, v mt bn cht giai cp, php lut phong kin th hin ch ca giai cp a ch, phong kin, l phng tin bo v trt t x hi phong kin, trc ht l quan h sn xut phong kin. N ghi nhn s bt bnh ng gia cc ng cp khc nhau trong x hi, s l thuc ca nng dn vo giai cp a ch, bo v s p bc bc lt ca giai cp a ch phong kin i vi nng dn. V phng din x hi php lut phong kin c vai tr x hi nht nh. N l phng tin nh nc phong kin thc hin nhng cng vic chung ca x hi, ghi nhn v pht trin cc quan h x hi ca hnh thi kinh t x hi phong kin cao hn, tin b hn so vi hnh thi kinh t x hi chim hu n l. ng thi php lut phong kin l phng tin nh nc phong kin thc hin nhng cng vic chung, nhng chc nng x hi. Trong nhng hon cnh, iu kin lch s c th php lut phong kin khng ch th hin ch ca giai cp a ch phong kin m cn phn nh ch chung ca ton x hi. V d: Trong b Quc triu hnh lut ca nh L ngoi cc quy nh th hin ch, bo v li ch ca giai cp a ch phong kin, ta cn gp rt nhiu quy nh m mc ch l thit lp trt t x hi nh: Th l chia rung t cng, quy nh cc vn bo v rung t, quy nh v vn tha k... 2. Cc c trng c bn ca php lut phong kin - Php lut phong kin l php lut ng cp v c quyn Php lut phong kin chia giai cp trong x hi thnh nhiu ng cp khc nhau. Mi ng cp c a v x hi v a v php l khc nhau. Php lut phong kin cng khai tuyn b cho mi ng cp c nhng c quyn ring. Quyn li cao nht trong x hi Phong kin thuc v vua, vua c ton quyn, sau vua l cc a ch ln, tng l c rt nhiu quyn (quyn xt x i vi nng dn, t ra lut l, quyn thu thu, quyn bt nng dn phi lao dch cho mnh...), Nh vy, mt mnh tn a ch va l nh lm lut, va l quan to, l v cha t c ton quyn trang p ca mnh1. Tnh cht c quyn ca php lut cn th hin vic quy nh cc bin php trch nhim khc nhau cn c vo ng cp, th bc ca ngi phm ti v ngi b hi trong x hi. Ngi thuc ng cp di c hnh vi xm hi n ngi thuc ng cp trn, c bit l vua cha th b trng tr rt nng. Ngc li, ngi thuc ng cp trn xm hi ngi thuc ng cp di bao gi cng c hng hnh pht nh hn, v d: trong php lut phong kin Vit Nam quy nh Bt ngh l 8 hng ngi khi c hnh vi phm ti s c xem xt c min hoc gim nh hnh pht. Tnh cht ng cp v c quyn ca php lut phong kin th hin trong cu ngn ng ca ngi Trung Quc l: l nghi khng ti th dn, hnh pht khng ti trng phu. - Php lut phong kin mang tnh d man, tn bo. Mc ch hnh pht ca php lut phong kin ch yu nhm gy au n v th xc v tinh thn cho con ngi, lm nhc, h thp danh d, nhn phm ca con ngi.
1

Mc-ng ghen ton tp, tp 12. NXB Chnh tr, HN 1995, Tr 361.

Chnh v vy, cc hnh pht c quy nh trong php lut nh: chm u, treo c, dm nc, voi giy, t m phanh thy, nm vc du, thch ch vo mt... c p dng rng khp cc nh nc phong kin. Vit Nam, B lut Hng c c coi l B Lut c tnh nhn o v tin b, song trong B lut h thng hnh pht bao gm: suy, trng, , lu, t u nhm ti mc ch hnh h th xc con ngi. Bn cnh php lut phong kin cn cho php p dng trch nhim hnh s lin i da trn hai nguyn tc: Th nht, i vi nhng ngi c cng huyt thng, dng tc v quan h hn nhn. Th 2, i vi nhng ngi c quan h hng xm, ng c vi ngi phm ti. V d nh v n L Chi vin p dng hnh pht chu di tam tc vi 2 dng h ca Nguyn Tri v Th L Triu L. - Php lut phong kin l php lut ca k mnh. Php lut phong kin hp php ho tnh cht chuyn quyn v tu tin s dng bo lc. giai on u php lut phong kin cho php cc lnh cha phong kin c php lut ca ring lnh a mnh. Php lut cho php s dng bo lc gii quyt tranh chp. V d nhng quy nh v u gm, u sng Chu u. Mt khc, To n phong kin c quyn xt x bt k v vic no t nhng lnh vc thuc v nh nc cho n nhng vic thuc v o c, tn gio, ngh thut... - Php lut phong kin lin quan mt thit ti tn gio v o c phong kin. Trong x hi phong kin c s lin kt cht ch gia nh nc v cc t chc tn gio, v th trong nhiu trng hp t chc tn gio can thip vo cng vic ca nh nc v ngc li nh nc cng can thip vo cc cng vic tn gio. iu ny dn n thc trng nh nc phong kin ghi nhn, th ch ho nhiu quy nh ca l, gio, o c phong kin thnh php lut ca nh nc. V d, cc nc phng Ty, To n gio hi can thip, xt x c nhng cng vic khng thuc phm vi tn gio. phng ng nh Vit Nam trong cc quy nh ca php lut c nhiu quy nh v nghi l tn gio, o c, tp qun nh quy nh ti cc iu 511, iu 504, iu 543, iu 642 ca Quc Triu Hnh Lut. 3. Hnh thc ca php lut phong kin c xy dng trn nn tng ca ch kinh t- x hi phong kin mang tnh cht manh mn, phn tn v th php lut phong kin cng chu nh hng nng n. Hnh thc ph bin ca php lut phong kin l tp qun php. C nhng nc s lng tp qun ln ti 300 loi. mi vng lnh th song song bn cnh lut ca nh vua cn c lut, l ring ca lnh cha phong kin. Tuy vy, nhng nc phong kin trung ng tp quyn, chnh quyn trung ng pht trin mnh, hnh thc vn bn quy phm php lut cng pht trin vi s ra i ca nhiu b lut cng phu. V d: Nh nc phong kin Vit Nam c b Quc Triu hnh lut (B lut Hng c) bin son nm 1483, B Hong triu lut l (Lut Gia Long) bin son nm 1815. Tuy nhin, cc b lut thi k ny cha mang tnh cht php in ho cao, b lut iu chnh nhiu lnh vc khc nhau nh: hnh s, dn s, hnh chnh, hn nhn-gia nh, t tng, ti chnh... CU HI N TP

1. Hy phn tch ni dung ca php lut chim hu n l. 2. Hy phn tch ni dung ca php lut phong kin.

CHNG XIII PHP LUT T SN

Cng vi s ra i ca nh nc t sn, php lut t sn cng hnh thnh v pht trin. So vi php lut ch n v php lut phong kin, php lut t sn c nhiu tin b. Php lut t sn c s pht trin kh hon thin v phm vi iu chnh v hnh thc th hin. I. BN CHT CA PHP LUT T SN Php lut t sn tn ti v pht trin trn c s ca quan h sn xut t bn ch ngha v chu s chi phi c tnh cht quyt nh ca quan h . Quan h sn xut t bn ch ngha l quan h hng ho tn ti da trn ch t hu v bc lt lao ng lm thu. Chnh iu ny lm giai cp t sn c bit quan tm n vic duy tr v cng c ch t hu, cnh tranh t do v php lut tr thnh cng c thc hin vai tr . Php lut t sn th hin ch ca giai cp t sn l bng mi gi duy tr v cng c ch t hu l c s tn ti ca Nh nc t sn, C.Mc v Ph.ng ghen ch r bn cht ca php lut t sn: php quyn ca cc ng ch l ch ca giai cp cc ng c ln thnh lut php, ci ch m ni dung do nhng iu kn sinh hot vt cht ca giai cp cc ng quyt nh1. Nh vy, php lut t sn mt mt l cng c Nh nc t sn cng c v bo v nn trt t x hi ph hp, c li cho giai cp t sn, l cng c chuyn chnh t sn nhm cng c, bo v cc l ch kinh t, chnh tr, t tng... ca giai cp t sn. Mt khc bn cht, ni dung ca php lut t sn do chnh nhng iu kin tn ti ca giai cp t sn- ch t hu t bn quyt nh. Cng ging nh bn cht ca bt k kiu php lut bc lt no, php lut t sn trc tin l cng c bo v s hu t nhn- c s kinh t ca x hi bc lt v bo v ch ngi bc lt ngi. Th hai, php lut t sn ghi nhn v bo v s thng tr v chnh tr ca giai cp t sn. Th ba, php lut t sn ghi nhn v bo v s thng tr ca t sn v mt t tng. Tuy nhin, nh gi y , ton vn v khch quan bn cht ca php lut t sn phi cn thit thng qua cc ch nh c th c quy nh trong php lut. 1. Quyn s hu Quyn s hu l mt trong nhng ch nh pht trin, hon thin nht ca php lut t sn. Ch nh quyn s hu trong php lut t sn c k tha t nhng nguyn tc ca ch nh quyn s hu trong Lut La m c i. Tuy nhin giai cp t sn c cng pht trin n mc hon thin nht v hnh thc ch nh quyn s hu. Hin php v php lut cc nc t sn tuyn b quyn t hu l quyn thing ling bt kh xm phm. Php lut bo v quyn t hu ca tt c mi ngi, quyn t hu chung. Bn Tuyn ngn nhn quyn v dn quyn ca Nc Php nm 1789 tuyn b: khng ai c th mt quyn s hu l mt quyn thing ling bt kh xm phm tr trng hp c s cn thit ca x hi m lut quy nh vi iu kin l bi thng trc v cng bng. Bn cnh , cng ging nh php lut ch n v php lut phong kin, php lut t sn quy nh cc hnh pht nng n i vi cc hnh vi xm phm ti
1

C.Mc- Ph.ng ghen. Tuyn tp, NXB S tht, H Ni 1980, tp1, tr562,563.

quyn t hu; ng thi hn ch p dng cc bin php tch thu, trng thu, trng mua, trng dng. Nhn nh v vn ny trong Tuyn ngn ng Cng sn, C.Mc v Ph.ng ghen vit: lao ng lm thu, lao ng ca ngi v sn c to ra s hu cho ngi v sn khng? Tuyt i khng. N to ra t bn, tc l ci s hu bc lt lao ng lm thu1. Nhn xt ny ca Mc vn hon ton gi nguyn gi tr i vi x hi t sn hin i. Khi ch ngha t bn chuyn sang ch ngha t bn c quyn nh nc, ch nh s hu c s thay i, bn cnh s hu t nhn c thm s hu nh nc, v vy ngay lp tc c cc quy nh v n xut hin. Mc d cc hc gi t sn m t v s hnh thnh s hu nh nc v cc quy nh php l v n nh l mt hin tng x hi ho t liu sn xut, nh l mt tin cho s chuyn ho nh nc t sn sang nh nc x hi ch ngha. Thc cht vic xut hin hnh thc s hu nh nc khng lm thay i bn cht ca ch t hu t sn cng nh khng lm thay i bn cht ca php lut t sn v s hu: Nh nc y cng chuyn nhiu lc lng sn xut thnh ti sn ca n bao nhiu th n li cng bin thnh nh t bn tp th thc s by nhiu v cng bc lt cng nhn by nhiu. Cng nhn vn l nhng ngi cng nhn lm thu, nhng ngi v sn. Quan h T bn ch ngha vn khng b th tiu m tri li cn c y ti ch tt cng1 . Kt lun mang tnh nguyn l trn ca C.Mc- Ph.ng ghen trong tc phm chng uy Rinh vn cn gi nguyn gi tr. Tuy nhin, trong nhng thp nin cui ca th k XX, v nhng nm u ca th k XXI, cc Nh nc t sn c bit nhm cc nh nc t sn pht trin cng rt ch trng ti chc nng x hi ca mnh. S tc ng ca nh nc t sn ti cc vn s hu khng ch n thun v li ch ca giai cp t sn m cn tnh n li ch ca x hi ni chung. V vy php lut t sn ngy cng th hin r chc nng x hi ca mnh. 2. Ch nh hp ng Ch nh hp ng l ch nh mang tnh tin b nht ca php lut t sn so vi php lut ch n v php lut phong kin, n hnh thnh v pht trin da trn nguyn tc t do hp ng, th hin s t do ch, bnh ng ca cc bn tham gia vo quan h. Nguyn tc t do hp ng c s dng iu chnh cc quan h khc nhau nh quan h mua bn, quan h lao ng... V hnh thc, ch nh hp ng quy nh quyn bnh ng gia cc ch th tham gia quan h hp ng, khi tham gia quan h cc bn t mnh quyt nh vic c k kt hp ng hay khng, khng bn no cng p bn no. V vy nhn gc ny quan h hp ng khng mang du n quyn lc ca ngi to ra n, tc l quyn lc ca giai cp t sn. Thc cht, ch nh hp ng cng phn nh bn cht ca giai cp t sn, bi l n l hnh thc php l tt nht cho ch cnh tranh t do mua v bn, t do vn rt ph hp vi li ch ca nh t sn. Trong thi k ch ngha t bn c quyn v ch ngha t bn c quyn nh nc, di sc p ca phong tro u tranh ca giai cp cng nhn buc nh nc t sn phi c nhng nhng b a ra cc quy nh tng bc tha nhn cc quyn v lao ng ca cng nhn, kt qu cho ra i ngnh lut mi- ngnh lut lao ng vi ch nh c bn l hp ng lao ng. Tuy nhin, tnh cht bnh ng trong quan h hp ng lao ng khng th t c khi cng nhn phi ng trc s la chn gia vic c vic
1

C.Mc- Ph.ng ghen tuyn tp, tp1, NXB S tht, H Ni 1980, tr 559)

C.Mc- Ph.ng ghen tuyn tp, tp5, NXB S tht, H Ni 1980, tr 394.

lm vi cc iu kin khng bo m v vic khng c vic lm, v vy h buc phi k kt cc hp ng lao ng bt li cho mnh. Hin nay, cng vi s can thip ca nh nc t sn vo i sng kinh t, s lng on ca cc tp on t bn c quyn, v tr ca ch nh hp ng vi nguyn tc t do b hn ch rt nhiu. Cc nh t sn va v nh buc phi k kt hp ng theo s p t ca cc tp on t bn ln, ca nh nc hoc s b ph sn. Do , khng c s bnh ng v ch ca cc bn trong quan h hp ng trn thc t theo ngha vn c ca hp ng m ch c s t do di hnh thc php l. 3. a v php l ca cng dn a v php l ca cng dn l mt trong nhng ch nh quan trng m cc hc gi t sn s dng ph nhn tnh giai cp ca php lut t sn. Xt mt gc chung nht ch nh a v php l ca cng dn l ch nh phn nh s tin b hn hn ca php lut t sn so vi php lut ch n v php lut phong kin. Ln u tin cc quyn t do, dn ch ca cng dn c ghi nhn rng ri trong php lut. Cc nh nc t sn u ghi nhn trong Hin php cc quyn t do, bnh ng, dn ch ca cng dn. y l mt thnh tu ln m giai cp t sn mang li cho nhn loi. Tuy nhin, d tin b v dn ch rng ri nhiu ln so vi ch phong kin, cc quyn t do, dn ch m php lut t sn quy nh vn lun mang bn cht giai cp v th hin ch ca giai cp t sn. iu ny c chng minh thng qua vic ghi nhn cc quyn t do, dn ch trong php lut qua cc giai on pht trin ca nh nc t sn. Trong thi k u, giai cp t sn ch trng cao cc quyn bnh ng, t do, dn ch bi v y l nhng n by thc y, li ko s ng h ca nhn dn lao ng chng li s thng tr phong kin. Giai cp t sn giai on ny cng vi nhn dn lao ng u tranh ginh cho c cc quyn t do, dn ch. Chuyn sang giai on sau khi nh nc t sn c cng c, chnh giai cp t sn li vi phm cc quyn t do dn ch: quyn biu tnh, bi cng, t do nghip on... v lo ngi cc quyn ny s e da n li ch ca giai cp t sn. Ngy nay cc quyn t do, dn ch li c giai cp t sn cao di s tc ng ca nhiu nguyn nhn, giai cp t sn cc nc di danh ngha bo v nhn quyn can thip vo cc nc khc. Nh vy, cc quyn t do, dn ch ca c nhn c php lut t sn bo m v mt php l. Song cc bo m thc t cho vic thc hin cc quyn t do, dn ch ny b hn ch. Tuy nhin, khi nh gi v bn cht ca php lut t sn chng ta phi nhn nhn php lut t sn trong s pht trin c th. T ch l cng c ch yu phc v li ch ca giai cp t sn, php lut t sn dn dn tr thnh mt cng c iu tit c hiu qu ca ton x hi. iu ny phn nh thc t l chc nng x hi ca php lut c bc pht trin ng k. Th hin, trc tin php lut t sn ng vai tr quan trng trong vic iu tit cc quan h x hi, thit lp mt trt t x hi bo m cho s pht trin ca x hi. Mt khc, chc nng x hi ca php lut t sn cn biu hin ch phm vi cc quan h x hi m php lut t sn iu chnh ngy cng c m rng. Hu ht cc lnh vc quan trng ca x hi u c php lut t sn tc ng n mt cch hiu qu. Ngy nay php lut t sn cn mang tnh ton cu ho, c bit l trong lnh vc thng

mi quc t. Trong thc tin nhiu ch nh php lut quc t quan trng c hnh thnh di s tc ng ca php lut t sn. II. HNH THC V H THNG PHP LUT T SN 1. Hnh thc php lut t sn Hnh thc ca php lut t sn bao gm vn bn quy phm php lut, tin l php, tp qun php v mt s t cc nc hi gio l lut tn gio. Vn bn quy phm php lut l hnh thc ph bin nht ca php lut t sn, vn bn quy phm php lut ca php lut t sn pht trin v hon thin rt nhiu v ni dung v hnh thc so vi php lut phong kin v php lut ch n. Trong h thng vn bn quy phm php lut ca php lut t sn, hin php l o lut c bn, o lut gc, c hiu lc php l cao nht. Hin php t sn xut hin sau khi nh nc t sn ra i. S ra i ca hin php t sn nh du mt bc tin quan trng ca nn vn minh nhn loi ni chung v lch s pht trin ca php lut ni ring. Vi quan nim hin php ch l vn bn phn nh t chc chnh tr ca quc gia nn hin php t sn u tin thng ch quy nh nhng vn lin quan ti quyn lc nh nc, m t quan tm n ch kinh t, vn ho - x hi, quyn cng dn nh hin php x hi ch ngha. Sau hin php th lut l loi vn bn quy phm php lut c s dng rng ri trong php lut t sn. Lut l vn bn do ngh vin t sn ban hnh. Cc nc t sn rt ch trng ti cng tc h thng ho c bit l cng tc php in ho v vy phn ln cc lnh vc quan h x hi u c cc b lut iu chnh. Thc tin php lut trong cc nc t sn cho thy cc nc c cc tng tp lut l, b lut c chnh xc v khoa hc cao. Sc lnh, ngh nh l nhng vn bn di lut c s dng ph bin trong h thng php lut t sn, cbit cc nc theo chnh th cng ho tng thng nh Hp chng quc Hoa k, Philpin, M xi c... Tin l php l hnh thc php lut c p dng ch yu cc nc thuc h thng ng l- Xc xng, gm cc nc Anh, M v mt s nc nm trong h thng thuc a ca Anh trc y. Tin l php l quyt nh trc y ca to n hoc c quan hnh chnh c s dng lm khun mu gii quyt cc v vic tng t xy ra sau ny. Tin l php c c im l khng n nh, khng xc nh v mt hnh thc, i hi phi i chiu cc tnh tit ca v vic ang xem xt vi tnh tit ca v vic tng t c gii quyt, t c th p dng hnh pht hoc cch gii quyt c, v vy d dn ti tnh trng lm quyn, tu tin trong vic p dng. Mt khc, cng cn phi thy tnh tch cc ca tin l php, v quan h x hii tng iu chnh ca php lut lun thay i. Do , trong bt k h thng php lut no cng u c nhng khong trng nht nh, vic p dng tin l php s khc phc c tnh trng ny. Tp qun php c p dng ch yu mt s nc c chnh th qun ch lp hin, tuy nhin v tr ca n khng ng k. S tn ti ca tp qun php chng t s nh hng ca php lut phong kin i vi php lut t sn. Tp qun php l nhng quy tc x s ph bin trong x hi c nh nc tha nhn d khng ghi bt c vn bn quy phm php lut no. Tp qun php c nh nc t sn s dng trong mt s lnh vc hn ch v hin ang mt dn nh hng.

Lut tn gio hin ny ch c s dng mt s nh nc t sn, v i a s cc nh nc t sn quan nim vn tn gio l quyn t do c nhn, do php lut khng iu chnh. Hin ti ch cn mt s nc Hi gio v n trong cng ng ngi Hin u s dng cc quy tc tn gio iu chnh cc quan h x hi. 2. H thng php lut t sn Mi nh nc t sn c mt h thng php lut ring vi nhng c th ringv hnh thc v ni dung. Tuy nhin, gia cc nc vn c nhng nt tng ng nht nh. Cn c vo nhng nt tng ng ny c th xp php lut cc nc t sn vo cc h thng php lut khc nhau, m ph bin l hai h thng: ng l-xc xng v La m- Gic manh (Chu u lc a). H thng php lut ng l- xc xng bao gm php lut cc nc Anh, M v cc nc chu nh hng ca Anh, h thng php lut ny c nhng c trng sau: - Php lut khng chia thnh cng php v t php. - Phn ln cc quy phm php lut v ch nh php lut khng hnh thnh bng vic ban hnh vn bn quy phm php lut m hnh thnh ch yu thng qua hnh thc n l. Nh vy, thm phn va l ngi xt x, va l ngi sng to ra php lut mt cch gin tip. - Cc nc trong h thng php lut ny u ly dn lut Anh lm hnh mu. H thng php lut La m- Gic manh bao gm php lut cc nc Chu u lc a (Php, c, ...) v mt s nc Chu M la tinh (Braxin, Vnzula...). H thng php lut La m- Gic manh c nhng c trng sau: - Php lut chu nh hng su sc ca dn lut La m c i. - H thng php lut ny chia php lut ra thnh cng php v t php. Cng php bao gm cc ngnh lut, cc ch nh php lut iu chnh cc quan h v t chc v hot ng ca c quan nh nc, nhng quan h lin quan ti vic bo v li ch ca tng c nhn. T php bao gm cc ngnh lut, cc ch nh php lut iu chnh cc quan h lin quan ti vic bo v li ch ca tng c nhn. Bn cnh hai h thng php lut trn, cn c s tn ti ca cc h thng php lut khc, nh php lut cc nc Hi gio, h thng php lut Bc u, h thng php lut n ... IV. PHP CH T SN Php ch t sn l s tun th ca cng dn, ca cc t chc, c quan i vi php lut hin hnh. Php ch t sn c hai yu cu: - Th nht, hin php phi c hiu lc ti cao. iu ny i hi cc vn bn quy phm php lut khi ban hnh phi ph hp vi hin php, nu ni dung ca n tri vi hin php s b v hiu. - Th hai, vic tun th y ca cng dn i vi php lut hin hnh. Xem xt php ch t sn cho chng ta thy qua cc giai on pht trin khc nhau ca nh nc t sn, php ch t sn c nhng biu hin khc nhau. Trong giai on u ca nh nc t sn, nh nc t sn ang trong thi k cng c v hon thin nn php lut t sn l cng c giai cp t sn li cun nhn dn chng li cc tn d ca ch phong kin. Hn na, trong giai on ny giai cp t sn cao khu hiu bnh ng, t do nn vic ch trng n nguyn tc php ch l tt

yu. Php ch l biu hin mc cao s bnh ng xt t gc hiu lc ca php lut. Chuyn sang giai on ch ngha t bn c quyn nh nc, php ch t sn c nguy c b hn ch. Nguyn nhn su xa l do c s x hi ca php lut b thu hp, do s i lp gia li ch ca cc tng lp khc trong x hi cng tr nn gay gt. S ph v php ch t sn din ra theo hai hng. Hng 1, nh nc t sn ban hnh cc o lut vi hin. V d: Lut Lendran- Grifin ngy 14-9-1959, Lut Macaren ngy 23-9-1950, Lut gim st hot ng ca ng cng sn 1954 do Nh nc M ban hnh, Lut v quan h i vi cc phn t khng hp php trong b my nh nc (1972), Lut v kim duyt bu in (1961) ca Cng ho Lin bang c, Lut v quyn hn khn cp Anh ngy 2-4-1940... Cc lut ny thng nhm chng li cc quyn t do, dn ch c coi l ch nh c bn ca Hin php t sn. Hng 2, Nh nc t sn n p cc phong tro tin b, thu hp c s x hi ca cng dn. Php ch t sn b hn ch kh mnh trong thp k 50, 60 v 70 ca th k 20. Nhng trong giai on hin nay, cng vi s tng cng gi tr x hi ca php lut, do nhng bin i x hiv s ln mnh v uy tn ca cc ng cnh t trong i sng chnh tr cc nc t sn lm cho php lut t sn th hin m nt li ch ca nhn dn lao ng, v th php ch t sn cng c nhng bc pht trin cao hn. Tuy nhin, vic giai cp t sn mong mun php lut ca mnh c thc hin cha phi l iu kin m bo php ch t sn. Ngay c trong giai on hin nay v tng lai bn thn cc iu kin ni ti trong x hi t sn khng bo m cho php ch t sn khng bo m cho php ch t sn kh mang tnh trit .

CU HI N TP 1. 2. 3. 4. Hy phn tch bn cht ca php lut t sn. Cc hnh thc ca php lut t sn? Phn tch cc c trng ca cc h thng php lut t sn. Phn tch vn php ch t sn.

CHNG XIV BN CHT, VAI TR V CC NGUYN TC C BN CA PHP LUT X HI CH NGHA

I. BN CHT CA PHP LUT X HI CH NGHA Sau khi ginh thng li cch mng, giai cp cng nhn v nhn dn lao ng di s lnh o ca ng cng sn nhanh chng xy dng nh nc ca mnh. Cng vi vic xy dng nh nc, giai cp cng nhn v nhn dn lao ng nhanh chng xy dng h thng php lut ca giai cp mnh iu chnh cc quan h x hi trong iu kin mi, n nh trt t x hi, xy dng x hi mi. Xt gc chung, cng nh cc kiu php lut khc, php lut x hi ch ngha va mang tnh giai cp va th hin tnh x hi. Tuy nhin, do nhng iu kin, kinh t, chnh tr, x hi, vn ho, h t tng trong ch ngha x hi nn php lut x hi ch ngha c nhng c th ring, iu ny lm cho bn cht ca php lut x hi ch ngha khc hn vi bn cht ca cc kiu php lut trc . Bn cht ca php lut x hi ch ngha c th hin nhng c im c bn sau: 1.Php lut x hi ch ngha l h thng quy tc x s c tnh thng nht ni ti cao. Php lut l mt h thng cc quy phm php lut do nh nc ban hnh hoc tha nhn. Ni n php lut l ni n tnh h thng. Tnh h thng ca php lut ni ln s a dng ca cc quy phm php lut do nh nc ban hnh hoc tha nhn iu chnh cc quan h x hi tng ng trn cc lnh vc x hi. Tuy nhin, php lut l mt h thng bao gm nhiu quy phm php lut khc nhau, nhng cc quy phm php lut u thng nht vi nhau, bi v cc quy phm php lut ny u c chung mt bn cht. Tnh cht ny ca php lut x hi ch ngha cao hn bt k mt kiu php lut no khc, bi l php lut x hi ch ngha c xy dng trn c s cc quan h php lut - kinh t x hi ch ngha mang tnh thng nht cao. Chnh iu ny quyt nh tnh thng nht v xu hng pht trin ca php lut x hi ch ngha. 2. Php lut x hi ch ngha th hin ch ca giai cp cng nhn v ng o nhn dn lao ng. y l nt khc bit cn bn gia php lut x hi ch ngha vi cc kiu php lut trc . Nu cc kiu php lut trc u c chung bn cht l th hin ch ca thiu s giai cp bc lt trong x hi, l cng c bo v li ch ca thiu s y, th tri li php lut x hi ch ngha li th hin ch ca tuyt i a s dn c trong x hi, l ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Php lut x hi ch ngha l php lut thc s dn ch v n bo v quyn t do, dn ch rng ri cho nhn dn lao ng1 . 3.Php lut x hi ch ngha do Nh nc x hi ch ngha ban hnh v bo m thc hin. Cng ging nh cc kiu php lut khc, php lut x hi ch ngha do nh nc x hi ch ngha ban hnh v bo m thc hin, v vy php lut x hi ch ngha l h thng cc quy tc x s c tnh bt buc chung, c bo m thc hin bng sc mnh cng ch ca quyn lc nh nc. c im ny phn nh tnh c th ca php lut, php lut bao gi cng th hin ch ca nh nc, hnh thnh bng con ng nh nc. Mi quy tc x s nu khng phi do nh nc ban hnh hoc tha nhn th khng phi l php lut. Trong x hi iu chnh cc quan h x hi c nhiu loi quy
1

H Ch Minh, Nh nc v Php lut, NXB Php l, H ni 1985, tr 18.

phm x hi, nhng chim u th nht trong s cc loi quy phm x hi l php lut. V php lut do nh nc ban hnh hoc tha nhn nn n c phm vi tc ng rng nht, ti tt c mi ngi trong x hi. Php lut c nh nc bo m thc hin, v vy i vi cc hnh vi vi phm php lut, tu theo mc vi phm nh nc s p dng cc bin php cng ch cn thit php lut c thc thi nghim minh. 4. Php lut x hi ch ngha c quan h cht ch vi ch kinh t x hi ch ngha. Trong mi quan h ny, ch kinh t gi vai tr quyt nh i vi php lut. Php lut lun phn nh trnh pht trin ca ch kinh t x hi ch ngha. Mi s thay i ln hay nh ca ch kinh t x hi ch ngha u dn n s thay i tng ng ca php lut. Mt khc, php lut vi nhng thuc tnh ca mnh s c s tc ng tr li mt cch mnh m i vi ch kinh t x hi ch ngha. S tc ng ny c th hin: nu php lut x hi ch ngha ph hp vi ch kinh t x hi ch ngha, phn nh ng cc iu kin tn ti ca ch kinh t x hi ch ngha n s gp phn thc y s pht trin ca ch kinh t x hi ch ngha, ngc li nu php lut phn nh khng ng cc quan h kinh t ang tn ti ca ch kinh t x hi ch ngha n s km hm s pht trin ca ch kinh t x hi ch ngha. V vy, vic xc nh ng tnh cht, c im, trnh pht trin ca nn kinh t, d bo ng hng pht trin ca cc quan h kinh t xy dng mt h thng php lut ng b, ph hp l vn c ngha quan trng. 5. Php lut x hi ch ngha c quan h mt thit vi ng li, ch trng chnh sch ca ng cng sn. Trong ch x hi ch ngha, ng cng sn gi vai tr lnh o i vi nh nc v x hi. thc hin c vai tr lnh o ng s dng phng php ch yu l ra ng li, ch trng, chnh sch ch o cho phng hng xy dng php lut, ch o ni dung php lut v ch o vic t chc thc hin v p dng php lut. Php lut lun phn nh ng li, chnh sch ca ng, l s th ch ho ng li, chnh sch ca ng thnh cc quy nh chung thng nht trn quy m ton x hi. Mt khc, thng qua php lut ng kim tra, nh gi tnh ng n hp l trong ng li, ch trng, chnh sch m ng ban hnh, t rt kinh nghim, sa i, b sung ban hnh kp thi nhng ch trng, chnh sch ph hp bi thc t x hi. 6. Php lut x hi ch ngha c quan h cht ch vi cc quy phm x hi khc trong ch ngha x hi. Php lut x hi ch ngha vi nhng c im th hn bn cht nh nu trn, lun c quan h cht ch vi cc quy phm x hi khc nh quy phm o c, tp qun, quy tc x s ca cc t chc x hi v on th qun chng... Trong thc tin c nhiu quy phm php lut c ni dung l quy phm o c, tp qun, nhng phong tc, truyn thng tt p ca x hi c phn nh vo trong php lut, nh hng nht nh ti vic xy dng, thc hin v bo v php lut. pht huy vai tr ca php lut th cn thit phi xem xt mi quan h gia php lut vi cc quy phm x hi khc, pht huy tnh tch cc ca cc quy phm x hi v loi b dn nhng quy phm x hi tiu cc, c ni dung tri vi bn cht ca php lut x hi ch ngha. T nhng phn tch trn c th i n mt nh ngha v php lut x hi ch ngha: Php lut x hi ch ngha l h thng cc quy tc x s, th hin ch ca giai cp cng nhn, di s lnh o ca ng cng sn do nh nc x hi ch ngha ban hnh v bo m thc hin bng sc mnh cng ch ca nh nc, l nhn t iu chnh cc quan h x hi.

II. VAI TR CA PHP LUT X HI CH NGHA Trong i sng x hi, php lut x hi ch ngha gi vai tr rt quan trng, xt di gc chung nht, php lut l phng tin th ch ho ng li, chnh sch ca ng, m bo cho s lnh o ca ng c thc hin trn quy m ton x hi; l phng tin nh nc qun l mi mt x hi; l phng tin nhn dn pht huy dn ch v quyn lm ch, thc hin quyn v ngha vu. Php lut l nhn t iu chnh cc quan h x hi, n lun tc ng v nh hng mnh m ti cc quan h x hi ni chung cng nh cc yu t thuc thng tng chnh tr php l ni ring. Tuy nhin, tu tng lnh vc quan h x hi c th quy nh mc v phm vi iu chnh ca php lut. Nhng im ni trn mi ch phn nh vai tr ca php lut bnh din chung, thy r vai tr ca php lut cn phi xem xt gc c th gn vi chc nng ca nh nc x hi ch ngha v nhu cu iu chnh bng php lut cc quan h x hi. Trong mi quan h ny c th nhn thy vai tr ca php lut x hi ch ngha th hin trn nhng mt sau: 1. Php lut l c s xy dng v hon thin b my nh nc x hi ch ngha. B my nh nc l mt thit ch phc tp bao gm nhiu b phn, b my hot ng c hiu qu i hi phi xc nh ng chc nng, thm quyn, trch nhim ca mi loi c quan, xc lp mi quan h ng n v hp l gia cc c quan; phi c phng php v hnh thc t chc v hot ng ph hp to thnh mt c ch ng b thc hin quyn lc nh nc. Tt c nhng iu ch c th thc hin c khi da trn c s vng chc ca nhng nguyn tc v quy nh c th ca php lut. Thc tin ca Vit Nam cho thy khi cha c mt h thng cc quy phm php lut y , ng b, ph hp, chnh xc lm c s cho vic cng c v hon thin b my nh nc, iu ny d dn n tnh trng b my nh nc trng lp, chng cho, cng knh v km hiu lc. Nhn nh iu ny Ngh quyt i hi ng ton quc ln th 8 v Ngh quyt hi ngh ln th 3 Ban chp hnh Trung ng ng kho 8 nhn mnh: u tin xy dng cc lut v ...iu chnh cng cuc ci cch b my nh nc . 2. Php lut bo m cho vic thc hin c hiu qu chc nng t chc v qun l kinh t, xy dng c s vt cht ca ch ngha x hi. Mt trong nhng chc nng c bn ca nh nc x hi ch ngha l chc nng kinh t. Chc nng t chc v qun l kinh t c phm vi rng v phc tp bao gm nhiu mi quan h, nhiu vn m nh nc cn phi xc lp v gii quyt nh: hoch nh cc chnh sch kinh t, xc nh ch tiu k hoch, quy nh ch ti chnh gi c ... Ton b qu trnh t chc v qun l t hoch nh chnh sch, ra k hoch cho ti t chc thc hin trn thc t, kim tra, gim st, tng kt v nh gi kt qu... u i hi s hot ng tch cc ca nh nc to ra mt c ch ng b, thc y qu trnh pht trin ng hng ca nn kinh t v mang li hiu qu cao. Do chc nng t chc v qun l kinh t c tnh cht phc tp v phm vi rng, nh nc khng th trc tip tham gia vo cc hot ng kinh t c th m ch thc hin vic qun l hnh chnhkinh t. Qu trnh ny ch c thc hin trn c s php lut. Thc tin Vit Nam trong qu trnh t chc v qun l kinh t nhng nm qua khng nh vai tr ca php lut trong lnh vc ny. Tnh trng thiu h thng quy phm php lut kinh t ng b, phn nh cc quy lut khch quan ca nn kinh t th trng

 lm gim hiu lc qun l ca nh nc, km hm s pht trin ca nn kinh t. Nhn nh vai tr ca php lut i vi chc nng qun l kinh t ca nh nc ng ta ch r: hon chnh h thng php lut v kinh t... hnh thnh khun kh php l ng b cn thit cho cc hot ng kinh t1. 3. Php lut bo m thc hin nn dn ch x hi ch ngha, pht huy quyn lc nhn dn, bo m cng bng x hi. Dn ch l thuc tnh ca nh nc x hi ch ngha. Vic tng cng hiu lc v pht huy vai tr ca nh nc trong qun l mi mtca i sng x hi lun gn lin vi qu trnh thc hin v m rng nn dn ch x hi ch ngha, pht huy quyn lc nhn dn, bo m cng bg x hi. Trong nh nc x hi ch ngha, vic thit lp v thc hin nn dn ch x hi ch ngha c biu hin trc ht s cng c v hon thin h thng chnh tr x hi ch ngha. cng c v hon thin h thng chnh tr cn thit phi xc nh r c cu t chc, v tr, vai tr, chc nng, nhim v ca mi thit ch trong h thng chnh tr; xc nh ng n mi quan h qua li ca tt c cc b phn ca ton h thng, t to iu kin thun li cho s pht trin ng b ca h thng chnh tr. Php lut x hi ch ngha vi bn cht dn ch, th hin ch v nhng li ch c bn ca tt c cc tng lp nhn dn lao ng s to iu kin pht huy dn ch, cng c v hon thin h thng chnh tr. Nhng nm va qua ng v Nh nc ta c ch trng m rng v thc hin dn ch x hi ch ngha, tuy nhin do cha c h thng php lut ng b to ra c s php l vng chc cho vic t chc v hot ng ca h thng chnh tr nn vic pht huy sc mnh ca h thng chnh tr cn c nhng hn ch nht nh, v vy Ngh quyt i hi ng ton quc ln th 8, c bit l Ngh quyt Ban chp hnh Trung ng ng ln 3 (kho 8) nhn mnh: m rng dn ch phi i i vi tng cng k lut, k cng; quyn li i i vi trch nhim, ngha v; dn ch phi c th ch ho thnh php lut, dn ch trong khun kh php lut; khc phc tnh trng v k lut, dn ch cc oan 1. Dn ch x hi ch ngha c biu hin trong vic xc lp v iu chnh mi quan h gia nh nc v cng dn. Nhng quyn t do dn ch ca cng dn phi c quy nh c th trong php lut. Nh nc phi bo m cho cng dn thc hin cc quyn trong khun kh lut nh. ng thi php lut cng phi quy nh nhng ngha v tng ng m cng dn phi thc hin bo m trt t k cng x hi. 4. Php lut l c s gi vng an ninh chnh tr, trt t an ton x hi. Php lut x hi ch ngha vi nhng c th ring c ca mnh l phng tin quan trng trong vic gi vng an ninh chnh tr, trt t an ton x hi. iu ny c th hin: bn cnh h thng quy phm php lut c t ra iu chnh quan h x hi, hng cc hnh vi x s ca ch th, thit lp nn mt trt t php lut, php lut cn cha ng cc quy phm php lut cm mi hnh vi gy mt n nh chnh tr v trt t an ton x hi, xm hi ti li ch ca x hi, ca nh nc, ca tp th v ca cng dn. Nhng bin php cng ch m php lut t ra p dng i vi nhng trng hp c vi phm php lut th hin sc mnh ca quyn lc nh nc, quyn lc nhn dn mt cch cng khai, V vy, trong lnh vc ny php lut l cng c sc bn nht th hin sc mnh ca nh nc trong vic gi vng an ninh chnh tr v trt t an ton x hi.
1 1

Vn kin i hi ng ton quc ln th 8, tr 100-101 Ngh quyt hi ngh ln 3, Ban chp hnh T ng kho 8, NXB Chnh tr Quc ga, H ni 1997, Tr43

5. Php lut c vai tr gio dc mnh m. Php lut l cng c, phng tin quan trng gio dc mi i tng trong x hi. Nhng quy phm php lut c t ra lun xc nh r quyn v ngha v ca cc ch th, l khun mu cho hnh vi x s ca mi ch th khi gp nhng tnh hung d kin. S tn ti ca h thng quy phm php lut t bn thn n c ngha gio dc, n tc ng ti s nhn thc v t tng ca mi thnh vin trong x hi, gio dc thc cho mi ngi thi quen sng v lm vic theo php lut. 6. Php lut x hi ch ngha gp phn to dng nhng quan h mi. Bn cnh chc nng phn nh, m hnh ho cc nhu cu khch quan ca x hi, php lut x hi ch ngha cn c kh nng nh hng cho s pht trin ca cc quan h x hi, gp phn to dng nhng quan h mi. Mc d quan h x hi lun lun vn ng v pht trin, tuy nhin s vn ng ca cc quan h x hi tun theo mt quy lut nht nh m con ngi c th nhn thc c. Da trn nhng kt qu v d bo khoa hc, ngi ta c th d kin c nhng thay i ca cc quan h x hi in hnh cn ti s iu chnh bng php lut, t php lut c t ra to c s cho vic xc lp nhng quan h mi, ng thi thit k nhng m hnh t chc tng ng, ch ng v kp thi tc ng, thc y nhanh qu trnh pht trin ca x hi. 7. Php lut to ra mi trng n nh cho vic thit lp cc mi quan h hp tc v pht trin. S hp tc quc t ch c th pht trin trong mi trng chnh tr, kinh t, x hi n nh v c tin cy ln nhau. Php lut l phng tin quan trng trong vic to lp mi trng n nh . Bi v, nh nhng thuc tnh ring ca mnh, php lut c kh nng thit lp mt trt t m mi ch th khi tham gia vo cc quan h phi tn trng nhng cam kt v phi chu trch nhim v nhng hu qu xy ra. III. H NGUYN TC C BN CA PHP LUT X HI CH NGHA 1. Khi nim chung Nguyn tc ca php lut x hi ch ngha l nhng t tng ch o, c bn, cu thnh mt b phn quan trng nht ca php lut, phn nh quy lut v cu trc ca hnh thi kinh t x hi ch ngha v lin h mt thit vi bn cht php lut x hi ch ngha. Cc nguyn tc ca php lut x hi ch ngha c vai tr quan trng trong vic ch o, nh hng cho ton b c ch iu chnh php lut: xc lp quy phm php lut, xut hin cc quyn v ngha v php l, thc hin cc quyn v ngha v ca ch th php lut v qu trnh p dng php lut. ng thi php lut x hi ch ngha cn c ngha nh l tiu chun c bn nht ca php ch x hi ch ngha, xc nh tnh hp php v hp l trong cch x s ca cc ch th php lut, tc ng mnh m ti thc php lut x hi ch ngha, vn ho php l v trt t php lut x hi ch ngha. Theo cch phn loi chung c th chia nguyn tc php lut x hi ch ngha thnh hai loi chnh: Cc nguyn tc chung mang tnh chnh tr- x hi ca php lut v cc nguyn tc php l c th. Cc nguyn tc chung ca php lut lun phn nh mt cch trc tip ch x hi hin hu, cc nguyn tc php l c th th hin r bn cht v cc c trng ca php lut x hi ch ngha. 2. H nguyn tc c bn ca php lut x hi ch ngha

a. Cc nguyn tc chung *Nhm cc nguyn tc kinh t c bn bao gm: - Xc lp, cng c v bo v quan h sn xut x hi ch ngha, khng ngng nng cao i sng ca nhn dn lao ng. - Xy dng c s php l vng chc, bo m cho c ch qun l kinh t hot ng c hiu qu, gii phng sc lao ng v mi ngun lc, tng nng sut lao ng. - T do lao ng l quyn v ngha v c bn ca mi cng dn. - Bo m li ch ca ngi lao ng trn c s iu ho li ch ca c nhn vi li ch ca tp th v li ch quc gia. - To c s php l y v p dng cc thnh tu ca khoa hc k thut, bo m s iu tit c k hoch ca nh nc trong nn kinh t quc dn, bo m ch hch ton, kim tra, thanh tra, gim st, chng tham , lng ph v cc hin tng tiu cc khc trong lnh vc kinh t. *Nhm cc nguyn tc chnh tr c bn bao gm: - Nguyn tc bo m tt c quyn lc thuc v nhn dn. - Nguyn tc dn ch x hi ch ngha, pht huy quyn lm ch ca nhn dn lao ng. - Nguyn tc bo m n nh an ninh chnh tr, trt t an ton x hi. - Xc lp, cng c v khng ngng m rng cc quyn t do, chnh tr, quyn bnh ng ca cc dn tc v cng dn. - Gii quyt ng n mi quan h gia php lut vi ng li, chnh sch ca ng. *Nhm cc nguyn tc x hi c bn bao gm: - Nguyn tc bo m v mt php l, to ra iu kin thun li cho s pht trin ton din ca mi cng dn. - Nguyn tc bo m cng bng x hi. - Nguyn tc bo m an ton x hi cho cng dn, tn trng quyn con ngi, tn trng nhng gi tr nhn phm, o c ca mi con ngi. - Nguyn tc bo m nhng iu kin khng nhng nng cao trnh nhn thc, trnh i vn ho v gio dc ca nhn dn. *Nhm nguyn tc o c bao gm: - Nguyn tc nhn o x hi ch ngha. - Tn trng t do t tng, t do tn ngng. - Bo m s thng nht hi ho gia quyn v ngha v, gia nh nc, x hi v cng dn. - Gio dc thc tn trng v bo v nhng thnh qu ca dn tc, ca ch ngi x hi t c, thc trch nhim i vi nh nc v x hica mi ngi, xy dng v hon thin o c ca con ngi ttong ch ngha x hi. *Nhm nguyn tc t tng - vn ho bao gm - Tn trng nhng di sn vn ho- t tng ca dn tc v thi i. - Th hin r trong php lut v ch o thc hin trong thc t nhng quan im v ch ngha x hi. - Bo m s lnh o ca ng. - Chng mi quan im cc oan, gio iu, xa ri thc tin, nhng quan im sai tri chng ch ngha x hi. b. Cc nguyn tc php l c bn c th

- Nguyn tc phn nh y ch, nguyn vng v li ch ca nhn dn trong php lut. - Bo m tnh kp thi, ng b, ph hp ca h thng php lut, pht huy cao hiu lc ca h thng php lut. - Nguyn tc mi ngi u bnh ng trc php lut. - Nguyn tc php ch x hi ch ngha. Trn y l nhng nguyn tc c bn ca php lut x hi ch ngha, tuy nhin iu cha phi l y . Cng vi s pht trin ca i sng x hi, h thng cc nguyn tc c bn ca php lut x hi ch ngha s pht trin thm a dng v phong ph, c bit l cc nguyn tc php l c bn c th. V vy, khi xem xt h thng cc nguyn tc c bn ca php lut chng ta cn phi xem xt n trong mi quan h qua li, tc ng ln nhau, c nh vy mi c th tip cn cc nguyn tc mt cch hp l v khoa hc. CU HI N TP 1. Hy phn tch bn cht ca php lut x hi ch ngha. 2. Hy phn tch vai tr ca php lut x hi ch ngha trong i sng x hi. 3. Hy trnh by h thng cc nguyn tc php lut x hi ch ngha.

CHNG XV HNH THC V H THNG PHP LUT X HI CH NGHA

I. HNH THC PHP LUT X HI CH NGHA 1. Khi nim hnh thc php lut x hi ch ngha Php lut c nhng hnh thc biu hin ra bn ngoi c th ca mnh, l nhng ngun ca php lut. Hnh thc php lut ni chung c hiu l cch thc m giai cp thng tr s dng th hin ch ca giai cp mnh thnh php lut. Trong lch s c 3 hnh thc c giai cp thng tr s dng nng ch ca mnh thnh php lut l: tp qun php, tin l php, vn bn quy phm php lut. Php lut x hi ch ngha c bn cht khc hn vi bn cht ca cc kiu php lut trc , v vy, n cng i hi phi c nhng hnh thc th hin ph hp vi bn cht . Tp qun php v nguyn tc khng ph hp vi php lut x hi ch ngha v n t bin i v mang tnh cc b. i vi nhng tp qun v truyn thng tt p nh nc x hi ch ngha vn tha nhn nhng s tha nhn c th hin bng cch th ch ho chng trong cc vn bn quy phm php lut. Vit Nam chng ta, v c bn cng khng tha nhn tp qun php. Trong giai on trc, tp qun php hon ton khng c s dng. Tuy nhin, do s a dng ca cc quan h x hi, v vy nhng tp qun c ni dng ph hp vi nhng nguyn tc o c tin b v khng tri vi php lut c tha nhn b sung cho php lut. Chng hn iu 3 B lut Dn s nm 2005 quy nh: Trong trng hp php lut khng quy nh v cc bn khng tho thun, th c th p dng tp qun hoc quy nh tng t ca php lut, nhng khng c tri vi nguyn tc quy nh trong B lut ny. Cng trn tinh thn , iu 6 Lut Hn nhn v Gia nh nm 2000 ghi nhn: Trong quan h hn nhn v gia nh, nhng phong tc, tp qun th hin bn sc ca mi dn tc m khng tri vi nhng quy nh ti lut ny th c tn trng v pht huy. Tin l php l hnh thc nh nc tha nhn cc quyt nh ca c quan hnh chnh hoc c quan xt x cp trn khi gii quyt cc v vic c th, lm c s p dng i vi cc trng hp tng t. Hnh thc ny xut pht t hot ng ca c quan hnh php v t php, v vy, nu khng c mt c ch minh bch kim sot n d to ra s tu tin, lm quyn t pha cc nh chc trch v cc c quan chc nng, nh hng ti tnh thng nht ca php lut, khng ph hp vi nguyn tc php ch x hi ch ngha l tn trng tnh ti cao ca Hin php v Lut. Do tin l php cng khng c coi l mt hnh thc ca php lut x hi ch ngha. Tuy nhin, do nhiu nguyn nhn, h thng php lut x hi ch ngha cha th hon chnh trong mt thi gian ngn. ng trc nhng yu cu cp bch cn phi gii quyt ngay mt s v vic cn thit, trong nh nc x hi ch ngha vn cn s dng hnh thc ny vi nhng dng mi, v d: Tng kt qu trnh gii quyt mt s v vic c th, in hnh ra ng li hng dn gii quyt cc v vic tng t khi cn thiu php lut. Vn bn quy phm php lut, hnh thc php lut tin b nht, l hnh thc c bn ca php lut x hi ch ngha.

Vn bn quy phm php lut l vn bn do c quan nh nc c thm quyn ban hnh theo th tc, trnh t lut nh, trong c cc quy tc x s chung, c nh nc bo m thc hin nhm iu chnh cc quan h x hi theo nh hng x hi ch ngha v c p dng nhiu ln trong thc t i sng. T nh ngha trn rt ra nhng nhn xt sau: - Vn bn quy phm php lut l vn bn do c quan nh nc c thm quyn ban hnh. Ngha l ch c nhng vn bn no c c quan nh nc c thm quyn (theo lut nh) ban hnh mi c th l vn bn quy phm php lut. Vn bn quy phm php lut l vn bn c cha ng cc quy tc x s chung (cc quy phm php lut). iu ny phn bit vi nhng vn bn mc d c ngha php l nhng khng cha ng cc quy tc x s chung th cng khng phi l vn bn quy phm php lut. V d: Li ku gi, li hiu triu, thng bo, tuyn b ca nh nc x hi ch ngha ... mc d c ngha php l nhng khng phi l vn bn quy phm php lut. - Vn bn quy phm php lut c p dng nhiu ln trong i sng, trong mi trng hp. Khi c s kin php l xy ra vn bn quy phm php lut li c p dng. - Tn gi, ni dung v trnh t ban hnh cc loi vn bn quy phm php lut c quy nh c th trong php lut. 2. Cc loi vn bn quy phm php lut Vit Nam H thng vn bn quy phm php lut Vit Nam theo Hin Php 1992 v Lut ban hnh Vn bn quy phm php lut (c hiu lc t ngy 1-1-1997, sa i, b sung nm 2002) bao gm: - Vn bn do Quc Hi ban hnh: Hin php, Lut, Ngh quyt. - Vn bn do U ban Thng v Quc hi ban hnh: Php lnh, Ngh quyt. - Vn bn do cc c quan nh nc c thm quyn Vit Nam ban hnh thi hnh vn bn quy phm php lut ca Quc Hi, U ban Thng v Quc hi. Cn c vo trnh t ban hnh v gi tr php l, cc vn bn quy phm php lut c chia ra thnh 2 loi l cc vn bn lut v vn bn di lut. 2.1. Cc vn bn lut Vn bn lut l vn bn quy phm php lut do Quc hi, c quan cao nht ca quyn lc nh nc ban hnh. Trnh t, th tc v hnh thc ca vn bn lut c quy nh ti cc iu: 84, 88 v 147 ca Hin php nm 1992 Nc Cng ho X hi ch ngha Vit Nam. Cc vn bn ny c gi tr php l cao nht. Mi vn bn khc (vn bn di lut) khi ban hnh u phi da trn c s ca vn bn lut v khng c ttri vi cc quy nh trong vn bn . Vn bn Lut c cc hnh thc l Hin php v lut. - Hin php (bao gm Hin php v cc o lut v b sung hay sa i Hin php). Hin php quy nh nhng vn c bn nht ca Nh nc nh: Hnh thc v bn cht ca Nh nc, ch chnh tr, ch kinh t, vn ho, x hi, quyn v ngha v c bn ca cng dn, h thng t chc, nguyn tc hot ng v thm quyn ca cc c quan nh nc. Trong h thng vn bn quy phm php lut, Hin php l lut c bn ca nh nc, c hiu lc php l cao nht. Mi vn bn php lut khc u phi ph hp vi cc quy nh ca Hin php. Lut (b lut, lut), ngh quyt ca Quc hi c cha ng cc quy phm php lut l nhng vn bn quy phm php lut do Quc hi c quan quyn lc nh nc cao

nht ban hnh c th ho Hin php, nhm iu chnh cc quan h x hi trong cc lnh vc hot ng ca nh nc. Cc lut v ngh quyt ca Quc hi c gi tr php l cao (ch sau Hin php), v vy khi xy dng cc vn bn di lut phi da trn c s cc quy nh th hin trong vn bn lut, khng c tri vi cc quy nh . 2.2. Cc vn bn di lut Vn bn di lut l nhng vn bn quy phm php lut do c quan nh nc ban hnh theo trnh t, th tc v hnh thc c php lut quy nh. Nhng vn bn ny c gi tr php l thp hn cc vn bn lut, v vy khi ban hnh phi ch sao cho nhng quy nh ca chng phi ph hp vi nhng quy nh ca Hin php v lut. Gi tr php l ca tng loi vn bn di lut cng khc nhau, tu thuc vo thm quyn ca cc c quan ban hnh chng. Theo Hin php nm 1992 v Lut ban hnh vn bn quy phm php lut, hin nay nc ta c nhng loi vn bn di lut sau: - Php lnh do U ban thng v quc hi ban hnh quy nh nhng vn c Quc hi giao. Thm quyn ban hnh Php lnh ca U ban thng v quc hi c quy nh trong iu 91 v iu 93 ca Hin php nm 1992. - Ngh quyt ca U ban thng v quc hi c ban hnh gii thch Hin php, lut, php lnh, gim st vic thi hnh Hin php, vn bn quy phm php lut ca Quc hi v gim st hot ng ca cc c quan nh nc khc. - Lnh, quyt nh ca Ch tch nc c ban hnh thc hin nhng nhim v, quyn hn ca Ch tch nc do Hin php, Lut quy nh. - Ngh nh, ngh quyt ca Chnh ph; quyt nh, ch th ca Th tng Chnh ph. - Quyt nh, ch th, thng t ca B trng, Th trng c quan ngang b. - Ngh quyt ca Hi ng thm phn To n nhn dn ti cao; quyt nh, ch th, thng t ca Chnh n Ta n nhn dn ti cao v Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao. - Thng t lin tch. - Ngh quyt ca Hi ng nhn dn cc cp. - Quyt nh, ch th ca U ban nhn dn cc cp. 3. Hiu lc ca vn bn quy phm php lut 3.1. Hiu lc v thi gian Hiu lc v thi gian ca vn bn quy phm php lut c xc nh t thi im pht sinh cho n khi chm dt s tc ng ca vn bn . Thi im pht sinh hiu lc ca vn bn quy phm php lut c xc nh rt khc nhau, thng thng c th hin di 2 hnh thc: Ghi r trong vn bn thi im pht sinh hiu lc v khng ghi r thi im . Nhng vn bn quy phm php lut m trong khng ghi r thi im pht sinh hiu lc cn ch ti c im ring ca tng loi vn bn. i vi vn bn Lut, php lnh, ngh quyt ca Uy ban thng v Quc hi thi im pht sinh hiu lc c tnh t khi chng c cng b chnh thc bi lnh cng b ca Ch tich nc, tr trng hp vn bn quy nh ngy c hiu lc khc. Cn i vi cc vn bn di lut th vic xc nh thi im pht sinh hiu lc ca chng phi c xem xt c th hn, c th: Vn bn quy phm php lut ca Ch tch nc c hiu lc k t ngy ng Cng bo, tr trng hp vn bn quy nh ngy c

hiu lc khc (Khon 2, iu 75, LBHVBQPPL); Vn bn quy phm php lut ca Chnh ph, Th tng Chnh ph, B trng, Th trng c quan ngang b, Hi ng thm phn To n nhn dn ti cao, Vin kim st nhn dn ti cao v cc vn bn quy phm php lut lin tch c hiu lc sau 15 ngy, k t ngy ng Cng bo hoc c hiu lc mun hn nu c quy nh ti vn bn ( Khon 3, iu 75). Tuy nhin, cng ti quy nh ny cho php i vi cc vn bn quy phm php lut ca Chnh ph, Th tng Chnh ph quy nh cc bin php thi hnh trong tnh trng khn cp, th vn bn c th quy nh ngy c hiu lc sm hn. Vn bn quy phm php lut c th b ngng hiu lc khi n b nh ch thi hnh cho n khi c quyt nh x l ca c quan nh nc c thm quyn. Vn bn b ngng hiu lc sau thi gian b nh ch thi hnh c th s tip tc c hiu lc hoc s ht hiu lc khi n b hu b (iu 77). Thi im chm dt hiu lc ca vn bn quy phm php lut cng c xc nh theo cc cch sau: Nu trong vn bn ghi r thi hn hiu lc, th n thi im c xc nh , vn bn s chm dt hiu lc ca mnh; i vi cc vn bn khng c iu khon xc nh r iu th n ch b chm dt hiu lc ton b hay mt phn khi c mt vn bn mi thay th n, hoc c mt s quy phm mi c ban hnh thay th mt b phn quy phm ca n; B hu b hoc bi b bng mt vn bn ca c quan nh nc c thm quyn. Trng hp i vi vn bn quy nh chi tit, hng dn thi hnh ca vn bn ht hiu lc cng ng thi ht hiu lc cng vi vn bn , tr trng hp c gi li ton b hay mt phn v cn ph hp vi cc quy nh ca vn bn quy phm php lut mi. Theo nguyn tc chung, vn bn quy phm php lut khng c hiu lc hi t (hiu lc tr v trc). Tuy nhin, trong mt s trng hp cn thit c th p dng hiu lc hi t i vi mt s quy phm php lut ch khng t thnh quy nh chung vi ton b vn bn quy phm php lut. Theo quy nh ti iu 76, Lut BHVBQPPL khng c quy nh hiu lc hi t i vi cc trng hp: a. Quy nh trch nhim php l mi i vi hnh vi m vo thi im thc hin hnh vi php lut khng quy nh trch nhim php l. b. Quy nh trch nhim php l nng hn hoc hnh pht nng hn . 3.2.Hiu lc v khng gian: Gii hn tc ng v khng gian ca vn bn quy phm php lut c xc nh bng lnh th quc gia hay a phng hoc theo mt vng nht nh. Hiu lc v khng gian ca vn bn quy phm php lut c xc nh theo hai cch c bn: Ghi r trong vn bn v khng ghi r trong vn bn. Nhng vn bn khng ch ra hiu lc v thi gian th phi da vo thm quyn v ni dung cc quy phm trong vn bn xc nh hiu lc. V d, vn bn do Quc hi hay Chnh ph ban hnh c hiu lc trong phm vi ton quc, tr mt s vn bn c th cn xem xt ni dung xc nh hiu lc ca chng. Cc vn bn do Hi ng nhn dn v U ban nhn dn cc cp ban hnh ch c hiu lc trn phm vi lnh th thuc thm quyn ca cc c quan . 3.3.Hiu lc v i tng p dng: i tng tc ng ca vn bn quy phm php lut bao gm: c nhn, cc t chc v nhng mi quan h m vn bn cn pht huy hiu lc. Cc vn bn quy phm php lut thng xc nh r i tng tc ng, song trong mt s trng hp nht nh i tng tc ng khng c ghi r trong vn bn,

v vy cn lin h vi hiu lc v thi gian, khng gian xem xt, ng thi lu nhng quy nh ca cc vn bn c lin quan khc. II. H THNG PHP LUT X HI CH NGHA 1. Khi nim h thng php lut x hi ch ngha Nh nc x hi ch ngha trong qu trnh thc hin quyn qun l x hi u ban hnh mt s lng ln cc vn bn quy phm php lut lm chun mc chung iu chnh cc quan h x hi trong cc lnh vc ca i sng quc gia. Ton b cc quy phm trong cc vn bn khng tn ti mt cch ri rc m c quan h gn b hu c, tc ng qua li ln nhau, to thnh mt chnh th thng nht- mt h thng. Vi t cch l mt h thng php lut mi quc gia c xp xp theo mt trt t rt cht ch do nhng yu t khch quan quyt nh. Tnh thng nht ca cc quy phm php lut quy nh h thng php lut c cc c im: - Cc quan h x hi din ra trong cc lnh vc ca i sng x hi c cc quy phm php lut iu chnh lun c tnh thng nht, hi ho. Bi l, bn thn i sng x hi c tnh thng nht, c s gn b, quan h tng tc gia cc lnh vc hot ng. Tnh cht s quy nh s iu chnh php lut phi bo m tnh thng nht, khch quan. Tnh thng nht ca h thng php lut ph thuc vo s phn cp gia cc vn bn quy phm php lut do c quan nh nc cc cp ban hnh, vn bn lut c hiu lc php l cao nht, cc vn bn khc c ban hnh trn c s lut v thi hnh lut. - H thng php lut vi t cch l mt h thng c chia ra thnh nhng b phn cu thnh l cc ngnh lut, ch nh php lut. c im ny l tt yu bi v: tng th cc quan h x hi c php lut iu chnh bao gm nhiu lnh vc, trong mi lnh vc nh th li c nhng nhm quan h x hi c tnh c lp tng i vi nhau. Chnh s hnh thnh nhng lnh vc v nhm quan h x hi quy nh s phn chia h thng php lut ra cc b phn cu thnh. - S hnh thnh cc b phn cu thnh ca h thng php lut c quy nh bi thc t khch quan. Khng th t ra, xp xp cc quy phm php lut, cc ch nh php lut, ngnh lut mt cch ch quan, khng tnh n hoc khng nghin cu y cc quan h x hi quy nh s phn chia h thng php lut ra cc b phn cu thnh. T s phn tch trn c th i n nh ngha: H thng php lut l c cu bn trong ca php lut c quy nh mt cch khch quan bi cc iu kin kinh t - x hi, biu hin s phn chia h thng y thnh cc b phn cu thnh khc nhau, ph hp vi nhng c im, tnh cht ca cc quan h x hi m n iu chnh, nhng cc b phn khc nhau y c mi quan h qua li cht ch v thng nht vi nhau. 2. Cu thnh ca h thng php lut H thng cu trc ca php lut l tng th cc quy phm php lut c mi lin h ni ti thng nht vi nhau, c phn nh thnh cc ch nh php lut v cc ngnh lut. H thng cu trc c 3 thnh t c bn 3 cp khc nhau l quy phm php lut, ch nh php lut v ngnh lut. 2.1. Quy phm php lut Quy phm php lut l thnh t nh nht (t bo) trong h thng cu trc php lut, mi quy phm php lut va c tnh khi qut li va c tnh c th. Quy phm php

lut c tnh khi qut v n l quy tc x s chung, p dng trn mt din rng v trong mt thi gian di. ng thi n va mang tnh c th, v l hnh mu, l chun mc iu chnh quan h x hi trong trng hp c th c d liu bng phng php tru tng ho. 2.2. Ch nh php lut Ch nh php lut bao gm mt s quy phm c nhng c im chung ging nhau nhm iu chnh mt nhm quan h x hi tng ng. Vic xc nh ng tnh cht chung ca mi nhm quan h x hi, t ra cc quy phm php lut tng ng c ngha quan trng. l c s to ra c cu ni ti hp l ca mt ngnh lut. Khng th xy dng c mt vn bn quy phm php lut tt cng nh mt ngnh lut hon chnh nu khng xc nh r gii hn v ni dung ca cc ch nh php lut. Ch nh php lut mang tnh cht nhm, mi ch nh c c im ring nhng chng u c mi lin h ni ti, thng nht vi nhau, chng khng tn ti bit lp. Khi xem xt ch nh php lut vn mang tnh nguyn tc l phi t chng trong mi quan h qua li trong mt chnh th thng nht ca h thng php lut ni chung v ca mt ngnh lut ni ring, khng th p t mt cch ch quan, tu tin. Mi ch nh php lut d mang trong mnh nhng c im ring nhng bao gi cng theo quy lut vn ng khch quan, chu s nh hng v tc ng ca cc ch nh khc trong h thng php lut. 2.3. Ngnh lut Ngnh lut bao gm h thng quy phm php lut c c tnh chung iu chnh cc quan h x hi cng loi trong mt lnh vc nht nh ca i sng x hi. Trong ton b nhng quan h x hi c php lut iu chnh c nhng quan h x hi mang nhng tnh cht v ni dung tng ng nhau nh nhng quan h x hi lin quan n kt hn, ly hn, nhng quan h xc nh hnh vi nguy him no cho x hi l ti phm, nhng quan h mang tnh cht chp hnh v iu hnh pht sinh trong qu trnh qun l nh nc ... l nhng lnh vc quan h x hi c tnh c th m mi lnh vc c iu chnh bi tng th quy phm php lut c mi lin kt cht ch vi nhau c gi l ngnh lut. Tm li, h thng php lut l mt c cu thng nht gm cc b phn cu thnh: ngnh lut, ch nh php lut. Phn t cu to nn cc b phn trn ca h thng php lut l quy phm php lut. 3. Cc ngnh lut trong h thng php lut Vit Nam H thng php lut Vit Nam hin nay bao gm cc ngnh lut c bn sau: 3.1. Lut Hin php Lut Hin php gm tng th cc quy phm php lut iu chnh nhng quan h c bn v t chc quyn lc nh nc, v ch chnh tr, kinh t, vn ho- x hi, ch bu c, quyn v ngha v c bn ca cng dn, v quc tch... Lut Hin php l ngnh lut ch o trong h thng php lut, bi v n l ngnh lut iu chnh nhng quan h x hi quan trng nht ca quc gia v tt c cc ngnh lut khc u c hnh thnh trn c s nhng nguyn tc ca lut Hin php. 3.2. Lut hnh chnh Lut hnh chnh gm tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi hnh thnh trong qu trnh t chc v thc hin hot ng chp hnh- iu hnh ca nh nc trn cc lnh vc chnh tr, kinh t, x hi... Lut hnh chnh quy nh nhng vn c bn sau:

- Cc nguyn tc qun l hnh chnh nh nc, tc l cc ngyn tc thc hin quyn hnh php trong quyn lc nh nc; - T chc h thng qun l hnh chnh nh nc; - Hot ng qun l hnh chnh nh nc - Kim sot (gim st, kim tra, thanh tra, kim st, ti phn) i vi hnh chnh nh nc. Lut hnh chnh s dng phng php mnh lnh th hin tnh quyn lc phc tng trong quan h qun l nh nc l ch yu. ng thi, n cn dng phng php hp ng hnh chnh iu chnh cc quan h x hi trong lnh vc dch v cng v phi hp thc hin quyn hnh php. 3.3. Lut hnh s Lut hnh s l tng th nhng quy phm php lut quy nh hnh vi no l ti phm, mc ch ca hnh pht v nhng iu kin p dng hnh pht, hnh thc v mc hnh pht i vi nhng ngi c hnh vi phm ti. 3.4. Lut t tng hnh s Lut t tng hnh s gm nhng quy phm php lut iu chnh nhng quan h x hi pht sinh trong vic iu tra, xt x v kim st vic iu tra, xt x nhng v n hnh s. Lut t tng hnh s cng quy nh nhng nguyn tc, th tc v iu kin tin hnh iu tra, kim st v xt x cc v n hnh s, quyn v ngha v ca nhng ngi tham gia t tng hnh s. 3.5. Lut Dn s Lut dn s gm tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc quan h ti sn di hnh thc hng ho- tin t v cc quan h nhn thn. 3.6. Lut hn nhn v gia nh Lut hn nhn v gia nh bao gm tng th nhng quy phm php lut iu chnh nhng quan h nhn thn v quan h ti sn pht sinh do vic kt hn gia nam v n nh: iu kin kt hn, quan h ti sn gia v v chng, cha m v con ci nhm mc ch bo v ch hn nhn t do, tin b, quyn bnh ng gia nam v n, xy dng gia nh hnh phc, bo v li ch ca ph n v tr em, chm sc v gio dc con ci. 3.7. Lut t tng dn s Lut t tng dn s l tng th nhng quy phm php lut iu chnh nhng quan h pht sinh gia c quan xt x, Vin kim st nhn dn, cc bn ng s v nhng ngi tham gia t tng dn s khc trong qu trnh To n th l v gii quyt nhng v n dn s. Cc quy phm ca lut t tng dn s quy nh thme quyn xt x, trnh t, th tc xt x v nhng vn khc nhm gii quyt ng n cc v n dn s. 3.8. Lut ti chnh Lut ti chnh gm nhng quy phm php lut iu chnh nhng quan h x hi pht sinh trong lnh vc hot ng ti chnh ca nh nc, trong qu trnh hnh thnh, phn phi v s dng cc qu tin t ca cc ch th hot ng phn phi ca ci di hnh thc gi tr. 3.9. Lut ngn hng Lut ngn hng l tng th cc quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi pht sinh trong hot ng tin t, tn dng v ngn hng. 3.10. Lut t ai

Lut t ai l tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi hnh thnh trong lnh vc bo v, qun l v s dng t, trong t ai l t liu sn xut thuc s hu nh nc, do Nh nc thng nht qun l theo quy hoch v k hoch chung. 3.11. Lut thng mi Lut kinh t l tng th nhng quy phm php lut iu chnh nhng quan h pht sinh trong qu trnh t chc v hot ng sn xut, kinh doanh gia cc doanh nghip vi nhau v vi cc c quan qun l nh nc c thm quyn. 3.12. Lut lao ng Lut lao ng l tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi pht sinh gia ngi lao ng vi ngi s dng lao ng (c nhn, t chc) v nhng quan h x hi khc lin quan trc tip ti quan h lao ng. 3.13. Lut mi trng Lut mi trng l tng th nhng quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi pht sinh trong qu trnh s dng, khai thc, qun l, bo v cc ngun ti nguyn thin nhin. Ngoi nhng ngnh lut thuc h thng php lut quc gia cn tn ti b phn php lut quc t c v tr ht sc quan trng trong vic iu chnh cc quan h x hi, to lp trt t php lut. Lut quc t bao gm cng php quc t v t php quc t. - Cng php quc t l tng hp nhng nguyn tc, nhng ch nh, nhng quy phm c cc quc gia v cc ch th khc ca lut quc t xy dng trn c s tho thun t nguyn v bnh ng, nhm iu chnh quan h nhiu mt gia chng. - T php quc t bao gm nhng nguyn tc v nhng quy phm php lut iu chnh nhng quan h dn s, hn nhn - gia nh, lao ng v t tng dn s ny sinh gia cc cng dn, cc t chc ca cc nc khc nhau. 4. Xy dng php lut v h thng ho php lut 4.1. Xy dng php lut Xy dng php lut l mt trong nhng hnh thc hot ng c bn nht ca nh nc. Vic to ra cc vn bn quy phm php lut phn nh c nhng nhu cu pht trin khch quan ca x hi l vn c nghi quyt nh i vi cht lng v hiu qu ca qun l nh nc. l hot ng son tho v ban hnh cc o lut v cc vn bn quy phm php lut khc ca cc c quan nh nc c thm quyn (nh chc trch), cc t chc x hi c trao quyn. c c nhng vn bn quy phm php lut tt c cht lng cn: - Nghin cu mt cch khch quan, ton din, su sc, cc quy lut, cc hin tng x hi, kinh t, chnh tr, t tng ca thc tin khch quan t rt ra nhng gi tr chun mc t trong nhu cu ca x hi. - Nghin cu ng thi cc hnh vi php lut trong c c hnh vi hp php v hnh vi khng hp php t c th d kin c din bin cc hnh vi trongtng lai. - Phn tch v nh gi ng hiu lc v hiu qu ca vic iu chnh cc quan h x hi bng cc quy phm v ch nh hin hnh. - Trn c s nhng vic lm k trn tin hnh k hoch ho hot ng xy dng php lut.

Xy dng php lut c coi l mt qu trnh v n bao gm hng lot cc ng tc, th tc cn thit din ra trong mt khong thi gian nht nh to ra cc vn bn quy phm php lut mi. Qu trnh xy dng vn bn quy phm php lut bao gm cc giai on: Giai on 1: xut yu cu ban hnh mt vn bn php lut mi hoc sa i mt vn bn php lut hin hnh v thng qua quyt nh v son tho d n lin quan n yu cu xut. Trong quyt nh son tho d n php lut, lut xc nh r c quan c trch nhim son tho vn bn . Giai on 2: Son tho d n vn bn php lut. Vic son tho d n lut bao gm son tho vn bn, tho lun s b v ly kin cc c quan v c nhn cn thit v vn bn . Sau trnh d n son tho v nhng lun chng cn thit cho c quan c thm quyn xem xt, quyt nh. Giai on 3: Tho lun v thng qua d n vn bn php lut. Giai on 4: Cng b vn bn php lut. Hot ng xy dng php lut l mt hnh thc hot ng c bn ca nh nc. Hot ng xy dng php lut phi tun th nhng nguyn tc nht nh, bao gm: - Nguyn tc bo m s lnh o ca ng. ng cng sn Vit Nam l lc lng duy nht lnh o nh nc v x hi. Hot ng xy dng php lut l knh quan trng nht m thng qua ch trng v chnh sch ca ng c Nh nc a vo cuc sng. - Nguyn tc khch quan: Hot ng xy dng php lut ch mang tnh khch quan khi vn bn quy phm php lut thng qua, phn nh c cc nhu cu v iu kin khch quan ca s pht trin x hi. - Nguyn tc dn ch x hi ch ngha. Nguyn tc ny th hin s tham gia ca nhn dn lao ng v cc t chc x hi vo hot ng xy dng php lut. Phi cao vai tr ca cc tng lp nhn dn lao ng v t chc ca h trong hot ng xy dng php lut v gii quyt nhng vn ca hot ng . - Nguyn tc php ch x hi ch ngha. Nguyn tc ny i hi cc c quan xy dng php lut ch c ban hnh nhng vn bn ng thm quyn ca mnh. Khi thc hin hot ng xy dng php lut phi tun th nghim chnh th tc do php lut quy nh. Cc vn bn ca c quan nh nc cp di phi ph hp vi vn bn ca c quan nh nc cp trn, vn bn di lut phi ph hp vi Hin php v cc vn bn lut. 4.2. H thng ho php lut H thng ho php lut l hot ng nhm hon thin php lut, a chng vo mt h thng nht nh. Cng tc h thng ho php lut c ngha rt quan trng cho php cc c quan nh nc c thm quyn c s nhn nhn tng qut i vi php lut hin hnh, pht hin nhng im khng ph hp, mu thun, chng cho v nhng l hng ca h thng php lut t c bin php khc phc, hon thin. Cng tc h thng ho php lut hng ti cc mc ch: - To ra mt h thng vn bn quy phm php lut cn i, hon chnh, thng nht trong cc o lut ng vai tr ch o. - Khc phc tnh trng li thi, mu thun v nhng l hng ca h thng php lut. - Lm cho ni dung php lut ph hp vi nhng yu cu ca i sng, c hnh thc r rng, d hiu, tin li cho vic s dng.

Khoa hc php l x hi ch ngha phn bit 2 hnh thc h thng ho php lut, l tp hp ho v php in ho. Tp hp ho l xp xp cc vn bn quy phm php lut, cc quy phm php lut ring bit theo mt trnh t nht nh (theo c quan ban hnh, theo thi gian ban hnh, theo cp hiu lc php l...). Hnh thc h thng ho ny khng lm thay i ni dung vn bn, khng b sung nhng quy nh mi m ch nhm loi b nhng quy phm ht hiu lc hoc r rng l mu thun vi vn bn cp trn. Php in ho l hot ng ca cc c quan nh nc c thm quyn trong khng nhng tp hp cc vn bn c theo mt ttrnh t nht nh, loi b nhng quy phm li thi, mu thun m cn ch nh thm nhng quy phm mi thay th cho cc quy phm b loi b v khc phc nhng ch trng c pht hin trong qu trnh tp hp vn bn, sa i nhng quy phm hin hnh, nng cao hiu lc php l ca chng... Kt qu ca cng vic php in ho l mt vn bn quy phm php lut mi ra i. l mt b lut tng ng vi mt ngnh lut nht nh hay l mt bn iu l tp hp cc quy phm cho mt lnh vc nht nh, trong cc quy phm php lut c xp xp l gc, cht ch v nht qun. Nh vy, khi nim php in ho rt gn vi khi nim sng to php lut. Cng tc h thng ho php lut khng ch n thun da trn nhng kin thc php l m phi s dng c nhng tri thc kinh t, x hi hc, tm l hc... Vn bn quy phm php lut h thng ho cn phn nh c cc nhu cu x hi, c c s v bao qut c nhng quan h x hi cn iu chnh, khng mu thun vi nhng vn bn quy phm php lut khc. CU HI N TP Khi nim hnh thc php lut x hi ch ngha? Phn tch hiu lc ca vn bn quy phm php lut. Khi nim h thng php lut x hi ch ngha? Trnh by cc ngnh lut trong h thng php lut Vit Nam. Phn tch cc nguyn tc xy dng php lut. Tm quan trng ca cng tc h thng ho php lut?

1. 2. 3. 3. 4. 5.

CHNG XVI THC PHP LUT X HI CH NGHA

I. KHI NIM THC PHP LUT X HI CH NGHA 1. Khi nim thc php lut x hi ch ngha Y thc php lut x hi ch ngha l mt hnh thi thc x hi c pht sinh v hnh thnh cng vi thc chnh tr ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Cng nh bt k hnh thi thc x hi no khc, thc php lut x hi ch ngha do tn ti x hi quyt nh. thc php lut x hi ch ngha l tng th nhng hc thuyt, t tng, quan im, quan nim thnh hnh trong x hi x hi ch ngha, th hin mi quan h ca con ngi i vi php lut hin hnh, php lut qua v php lut cn phi c, th hin s nh gi v tnh hp php hay khng hp php trong hnh vi x s ca con ngi, cng nh trong t chc v hot ng ca cc c quan nh nc v t chc x hi. Trong x hi ni chung trong x hi x hi ch ngha ni ring c nhiu hc thuyt, t tng v quan im khc nhau v php lut. S d nh vy v iu kin sinh hot v vt cht v tinh thn ca mi giai cp, mi tng lp x hi khng hon ton ging nhau dn n s nhn thc php lut cng c nhng khc bit nht nh. Trong x hi c giai cp i khng th khng th c thc php lut thng nht. thc php lut ca cc giai cp i khng lun lun mu thun vi nhau, trong ch c thc php lut thng tr mi rc th hin y trong php lut; thc php lut thng tr trong x hi l thc php lut ca giai cp nm quyn. Trong ch ngha x hi, thc php lut thng tr l thc php lut ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. thc php lut x hi ch ngha mang tnh chnh tr su sc. Ni dung ca thc php lut lun phn nh nhng nhu cu v chnh tr, th hin mi quan h gia giai cp cng nhn v nhn dn lao ng i vi cc quy nh ca php lut do nh nc ban hnh c lin quan trc tip n di sng chnh tr, x hi. Chng hn nhng quy nh v hnh thc nh nc, ch bu c, nguyn tc t chc v hot ng ca b my nh nc ... thc php lut cng th hin nhng nhu cu v kinh t, o c, vn ho ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. thc php lut x hi ch ngha khng ch mang tnh giai cp m ng thi cn bao gm c nhng yu t tm l x hi nh cm gic, tnh cm, quan nim th hin nhng mi quan h c th ca con ngi i vi cc quy phm php lut, i vi quyn v ngha v. thc php lut c 2 c trng c bn. Th nht, thc php lut l mt hnh thi thc x hi v vy n lun chu s quy nh ca tn ti x hi. Mt khc, thc php lut c tnh c lp tng i so vi tn ti x hi, tnh c lp tng i ca thc php lut c th hin: - thc php lut thng lc hu hn so vi tn ti x hi. Thc t cho thy tn ti x hi c mt i nhng thc ni chung trong c thc php lut vn cn tn ti dai dng trong mt thi gian di. Nhng tn d ca t tng qu kh c gi li, nht l trong lnh vc tm l php lut, ni thi quen v truyn thng cn ng vai tr to ln. V d nhng biu hin ca tm l php lut phong kin nh s th , ph nhn i vi php lut hin vn tn ti trong x hi nc ta hin nay.

- Mt khc, t tng php lut c bit l t tng php lut khoa hc li c th vt ln trn s pht trin ca tn ti x hi. H t tng php lut mi c th sinh ra trong lng x hi c. - thc php lut phn nh tn ti x hi ca mt thi i no , song n cng k tha nhng yu t nht nh ca thc php lut thi i trc . Nhng yu t c k tha c th l tin b hoc khng tin b. - thc php lut tc ng tr li i vi tn ti x hi, vi thc chnh tr, o c v cc yu t thuc thng tng kin trc php l nh nh nc v php lut. Th hai, thc php lut l hin tng mang tnh giai cp. Th gii quan php l ca mt giai cp nht nh c quy nh bi v tr ca giai cp trong x hi. Mi quc gia ch c mt h thng php lut nhng tn ti mt s h thng thc php lut. V nguyn tc ch c thc php lut ca giai cp thng tr mi c phn nh y vo trong php lut.Trong ch x hi ch ngha, li ch c bn gia giai cp cng nhn, nng dn v cc tng lp lao ng khc l thng nht vi nhau, do thc php lut x hi ch ngha c tnh thng nht cao. S thng nht th hin nhng t tng, quan im v bn cht, chc nng, vai tr v nhng gi tr x hi ca php lut x hi ch ngha, v s nh gi hnh vi v v tnh cm, thi i vi php lut x hi ch ngha. 2. Chc nng ca thc php lut thc php lut c 3 chc nng: chc nng nhn thc, chc nng m hnh ho php l, chc nng iu chnh. hnh thnh cc t tng, quan im, quan nim, nim tin vo cc quy phm php lut hin hnh, cn phi phn tch hin thc khch quan v nhn thc hin thc . Nh vy, thc php lut thc hin chc nng nhn thc. Thng qua qu trnh nhn thc m hnh thnh nn cc m hnh hnh vi nht nh (cc quy tc x s), nh c thc php lut m nh gi m hnh no l cn thit v tt yu hngcc quan h x hi pht trin c kt qu. y chnh l chc nng m hnh ho php l ca thc php lut. thc php lut nh hng cho hnh vi ca con ngi ph hp vi yu cu ca php lut hin hnh, hoc lm cho hnh vi ca con ngi tr nn sai lc khng ph hp vi cc yu cu . Nh vy, thc php lut c chc nng iu chnh. Cc chc nng ca thc php lut lin h cht ch vi nhau v tc ng qua li trong mt h thng thng nht. Chnh v vy, khi xem xt cc chc nng ca thc php lut phi xem xt trong mt chnh th thng nht, qua li, tc ng ln nhau ch khng th xem xt cc chc nng mt cch bit lp. II. CU TRC V PHN LOI THC PHP LUT X HI CH NGHA thc php lut ni chung v thc php lut x hi ch ngha ni ring c cu trc kh phc tp. C nhiu cch tip cn xc nh cu trc v phn loi thc php lut, song nhn chung phn ln cc hc gi tn ng quan im di y: 1. Cu trc ca thc php lut Cn c vo ni dung, tnh cht ca cc b phn hp thnh, thc php lut c cu thnh t h t tng php lut v tm l php lut. H t tng php lut l ton b nhng t tng, quan im v hc thuyt ca php lut. H t tng mang tnh t gic, tnh h thng, tnh khoa hc. T tng php

lut x hi ch ngha nc ta c hnh thnh trn c s hc thuyt Mc-L Nin, t tng H Ch Minh, quan im, ng li, chnh sch ca ng v Nh nc ta v php lut. Tm l php lut l s phn nh nhng tm trng, cm xc, thi , tnh cm i vi php lut v cc hin tng php l c th khc. Nu yu t t tng ca thc php lut bao gm cc yu t thuc phm vi thc h, th yu t tm l php lut thuc lnh vc tnh cm php lut. y i tng mang tm l php lut l con ngi vi t cch l mt c nhn, mt thnh vin tp th, thnh vin cng ng dn tc, mt cng dn ca mt quc gia. Trong tm l php lut, thi quen php lut l yu t quan trng. Nh c thi quen php lut m con ngi hnh ng mt cch rt r rng, dt khot. So vi t tng php lut, tm l php lut l b phn bn vng hn, bo th hn. Tm l php lut gn b cht ch vi nhng truyn thng, tp qun, thi quen ca con ngi. N c hnh thnh chm chp v t thay i. Tuy nhin gia h t tng php lut v tm l php lut c mi quan h qua li vi nhau: H t tng php lut tc ng mnh m ti tm l php lut, ng thi tm l php lut l tin cho s hnh thnh v pht trin cc t tng, quan im php lut. 2. Phn loi thc php lut a. Cn c vo cp v gii hn nhn thc, thc php lut c chia thnh thc php lut thng thng, thc php lut c tnh l lun v thc php lut mang tnh ngh nghip. - thc php lut thng thng c hnh thnh mt cch t pht di tc ng trc tip ca iu kin v kinh nghim cuc sng c nhn. - thc php lut mamg tnh l lun th hin di dng quan im, khi nim, hc thuyt v php lut. thc php lut mang tnh l lun hnh thnh trn c s nghin cu v tng hp su sc cc kin thc php lut. thc php lut mang tnh l lun l c s hot ng sng to php lut. - thc php lut mang tnh ngh nghip l thc php lut ca cc lut gia, ca cc nh chc trch m trong hot ng ca mnh thng xuyn vn dng sng to php lut. So vi thc php lut thng thng v thc php lut mang tnh l lun, thc php lut mang tnh ngh nghip c trng bi s kt hp hi ho gia yu t t tng v yu t tm l. thc php lut ngh nghip khng ch c trng bi trnh hiu bit cao v php lut, m cn c trng bi kh nng thc t cao nh thnh thi quen trong s vn dng v p dng php lut trong thc t. b. Cn c vo ch th ca thc php lut ta c: thc php lut x hi, thc php lut nhm v thc php lut ca c nhn. - thc php lut x hi l thc php lut ca b phn tin tin i din cho x hi, n cha ng nhng t tng, quan im khoa hc v nhng vn c bn nht ca php lut. V n tin b v c c s khoa hc nn thc php lut x hi c chnh thc ho trong ton x hi. - thc php lut nhm ch phn nh nhng quan im, t tng, tm l, tnh cm ca mt nhm x hi nht nh v php lut. thc php lut nhm c phm vi tc ng nh hn so vi thc php lut x hi. - thc php lut ca c nhn phn nh nhng quan im, t tng, tm l, tnh cm, thi ca mi ngi v php lut v i vi php lut. Trnh thc php lut ca c nhn thng thp hn thc php lut x hi. V vy, vn t ra l khng

ngng y mnh cng tc gio dc php lut nng cao thc php lut ca c nhn ln ngang tm thc php lut x hi. III. MI QUAN H GIA THC PHP LUT V PHP LUT X HI CH NGHA Gia thc php lut v php lut c mi lin h cht ch, tc ng qua li ln nhau. Nhng nguyn l v c s xy dng v thc hin php lut ng thi cng l nhng nguyn l v c s hnh thnh v pht trin thc php lut. Mi quan h gia thc php lut vi php lut x hi ch ngha c biu hin nhng im sau: 1. thc php lut x hi ch ngha l tin t tng trc tip xy dng v hon thin h thng php lut x hi ch ngha Php lut x hi ch ngha l s biu hin thc php lut ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Nhng thay i khch quan trong i sng x hi trc ht c phn nh trong thc php lut sau mi c th hin thnh cc quy phm php lut tng ng. Khng c thc php lut x hi ch ngha ph hp vi bn cht v nhng iu kin c th trong tng giai on pht trin ca ch ngha x hi th cng khng th xy dng c h thng php lut ng b v ph hp. 2. thc php lut x hi ch ngha l nhn t thc y vic thc hin php lut trong i sng x hi Php lut x hi ch ngha c ban hnh nhm iu chnh cc quan h x hi pht trin theo hng phc v li ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Nhng mc ch iu chnh ca php lut c thc hin thng qua hnh vi x s ca con ngi v cc t chc x hi, trong vic x s t gic ca cng dn theo yu cu ca php lut l vn c ngha quan trng bo m cho php lut pht huy c hiu lc. thc php lut x hi ch ngha th hin s nhn thc ca cng dn v thi ca h i vi quy nh ca php lut. V vy, nu thc php lut cng c nng cao th tinh thn tn trng php lut, thi t gic x s theo yu cu ca php lut cng c bo m. 3. thc php lut x hi ch ngha l c s bo m cho vic p dng ng n cc quy phm php lut thc php lut gi vai tr c bit quan trng trong vic p dng php lut. p dng ng n mt quy phm php lut i hi phi c s hiu bit chnh xc ni dung v yu cu ca quy phm , phi gii thch v lm sng t ni dung v ngha ca quy phm . Mun thc hin iu ny i hi thc php lut ca nhng ngi p dng php lut phi pht trin y , h phi c mt nn tng vn ho php l vng chc. 4. Php lut x hi ch ngha l c s cng c, pht trin nng cao thc php lut x hi ch ngha n lt mnh, php lut nh l sn phm trc tip ca hot ng sng to php lut, do n phn nh thc php lut ca c quan lm lut, ca nhn dn v c hnh thnh trn c s ca thc php lut. Vic nghim chnh thc hin php lut, kin quyt ngn chn vi phm php ch trong mt mc nht nh lm cho cc quan im, quan nim v php lut x hi ch ngha c hnh thnh v pht trin mt cch ng n v r nt hn. Vic gio dc php lut nhm nng cao thc php lut s l iu kin quan trng gp phn xy dng mt h thng php lut hon chnh v t chc thc hin php lut c hiu qu.

IV. VN HO PHP L V GIO DC PHP LUT Vn ho php l l s hiu bit v nhn thc su sc php lut cng nh thc hin y nhng i hi ca php lut vi thc cao. Vn ho php l c lin quan ti thc php lut v da vo thc php lut. Tuy nhin, gia chng c nhng im khc bit. Nu thc php lut bao gm nhng yu t t tng x hi v tm l, ngoi nhng yu t ny, vn ho php l cn bao gm c hnh vi thc t thc hin php lut di tc ng ca php lut v thc php lut. Vn ho php l l mt khi nim rng bao gm thc php lut, kh nng hiu bit v nhng thi quen s dng php lut c hiu qu trong i sng x hi, cng nh tnh tch cc php lut ca cng dn. nng cao vn ho php l, trc ht cn gio dc php lut. Gio dc php lut l hot ng c mc ch, c h thng v c nh hng ca cc c quan nh nc, cc t chc x hi v cc tp th lao ng hnh thnh v nng cao thc php lut, vn ho php l cho mi cng dn. Mc ch c th ca gio dc php lut th hin nhng im c bn sau: Th nht, gio dc php lut nhm hnh thnh lm su sc v m rng h thng ttri thc php lut ca cng dn. Th hai, gio dc php lut nhm hnh thnh tnh cm v lng tin i vi php lut. Th ba, gio dc php lut nhm hnh thnh ng c, hnh vi v thi quen x s hp php, tch cc. Ba mc ch trn c mi quan h qua li thng nht vi nhau, t nhn thc n t gic, t t gic n tch cc v t tch cc n thi quen x s hp php. Gio dc php lut l mt loi rt kh khn v phc tp i hi phi c nhiu phng php v hnh thc phong ph ph hp vi tng loi i tng khc nhau, tu thuc vo tnh cht c th trong mi giai on nht nh. cng tc gio dc nng cao thc php lut, vn ho php l ca nhn dn t hiu qu cao cn phi tin hnh nhng bin php ng b trong cn ch trng ti mt s bin php c bn sau: - y mnh cng tc thng tin, tuyn truyn gii thch php lut lm cho nhn dn nm c mt cch y v hiu c ni dung ca cc vn bn quy phm php lut c ban hnh trong tng giai on. - a vic ging dy php lut vo h thng cc trng hc, bao gm cc trng ca ng, ca Nh nc k c cc trng ph thng, trng trung hc chuyn ngip v i hc, trng ca cc t chc chnh tr - x hi. - y mnh cng tc bi dng i ng cn b php l c nng lc v trnh , c phm cht chnh tr v phong cch lm vic tt b tr vo lm vic ti cc c quan lm cng tc php lut, php ch. - M rng dn ch, cng khai to iu kin cho nhn dn tham gia mt cch ng o vo vic son tho, tho lun ng gp kin v cc d n php lut thng qua nng cao thc php lut ca nhn dn. - y mnh cng tc u tranh chng vi phm php lut, t chc cho nhn dn tham gia mt cch mnh m vo cng tc ny. Thng qua cng tc u tranh chng vi phm php lut bo m cng bng x hi, thc php lut ca nhn dn s c cng c v nng cao.

- Phi thc hin tt vic kt hp gio dc php lut vi gio dc o c, vn ho, nng cao trnh chung ca nhn dn. - y mnh s lnh o ca ng trong cng tc gio dc nng cao thc php lut. S lnh o ca ng phi bo m thng xuyn, y v ton din. CU HI N TP 1. Khi nim thc php lut? 2. Chc nng ca thc php lut? 3. Cu trc ca thc php lut? 4. Phn tch mi quan h gia ya thc php lut vi php lut. 5. Vn ho php l? 6. Vn gio dc thc php lut v vn ha php l cho cc ch th php lut?

CHNG XVI QUY PHM PHP LUT

I. KHI NIM QUY PHM PHP LUT X HI CH NGHA 1. i sng x hi v quy phm x hi tn ti v pht trin con ngi buc phi lin kt vi nhau thnh cng ng, tnh cng ng ca i sng loi ngi xut hin nhng nhu cu phi phi hp, quy t hot ng ca cc c nhn ring r theo nhng hng nht nh t c mc ch no . Vic phi hp hot ng ca nhng c nhn ring r c th c thc hin da trn nhng mnh lnh c bit hoc bng cch mu ho cch x s ca con ngi, ngha l a ra cc quy tc x s chung lm mu bt k ai vo nhng hon cnh, iu kin c d liu cng x s nh vy. S d c th a ra nhng cch x s mu iu chnh hnh vi ca con ngi l v: Th nht, hnh vi ca con ngi thng mang tnh ti din, lp i, lp li trong nhng iu kin, hon cnh nht nh, m nhng iu kin, hon cnh ca i sng x hi li din ra theo quy lut. V th, c th bit v d kin trc c cch x s c th c ca con ngi khi vo nhng iu kin, hon cnh . Th hai, hnh vi ca nhng con ngi l kt qu ca nhng hot ng c l tr v t do ch, ngha l, h nhn thc c vic mnh lm v c th iu khin c hnh vi ca mnh. Chnh v vy, c th a ra trc mt cch x s mu buc mi ngi khi vo nhng hon cnh, iu kin d liu u phi chn cch x s . i sng cng ng x hi i hi phi t ra nhiu quy tc x s khc nhau iu chnh hnh vi x s ca con ngi. Nhng quy tc x s s dng nhiu ln trong i sng x hi c gi l quy phm. Quy phm chia ra lm 2 loi: quy phm k thut v quy phm x hi. Quy phm k thut l quy phm da trn s nhn thc v quy lut t nhin. Quy phm x hi hnh thnh da trn s nhn thc cc quy lut vn ng ca x hi. Mi quy phm c cc c im sau: - Quy phm l khun mu ca hnh vi, cch x s. - Quy phm hnh thnh da trn s nhn thc cc quy lut khch quan ca s vn ng t nhin v x hi. Do , mi quy phm l mt phng n x s hp l ca hnh vi, ph hp vi mc ch ca c nhn, giai cp hay x hi ni chung. Do , quy phm va mang tnh khch quan, ng thi cng cha ng yu t ch quan. - Ni dung ca cc quy phm phn nh chc nng iu chnh hnh vi, do c cu trc xc nh. Thng thng cu trc ca n bao gm 3 b phn: thng tin v trt t hot ng; thng tin v cc iu kin hot ng; thng tin v hu qu ca vi phm quy tc. 2. Khi nim v c im ca quy phm php lut Quy phm php lut l mt loi quy phm x hi, v vy n mang y nhng c tnh chung vn c ca quy phm x hi, nh: l quy tc x s chung, l khun mu mi ngi lm theo, l tiu chun xc nh gii hn v nh gi hnh vi ca con ngi. Ngoi nhng c tnh chung ca quy phm x hi th quy phm php lut cn c nhng c tnh ring.

- Quy phm php lut lun gn lin vi nh nc. Chng do cc c quan nh nc c thm quyn t ra, tha nhn hoc ph chun. Chng c nh nc m bo thc hin. - Quy phm php lut th hin ch nh nc. Nh nc th hin ch ca mnh bng cch xc nh nhng i tng no trong nhng iu kin, hon cnh no th phi x s theo php lut, nhng quyn v ngha v php l m h c v c nhng bin php cng ch m h buc phi gnh chu nu h khng thc hin ng nhng ngha v . - Quy phm php lut l cc quy tc hnh vi c tnh bt buc chung. Tnh bt buc chung ca quy phm php lut c hiu l bt buc tt c nhng ai nm trong iu kin m quy phm php lut quy nh. - Quy phm php lut c th hin di hnh thc xc nh. Tnh hnh thc y th hin trong vic biu th, din t chnh thc ni dung ca cc vn bn quy phm php lut. Cn tnh xc nh th hin trong vic biu th r ni dung cc quy phm php lut quy nh cc quy tc hnh vi v c din t r rng, chnh xc. Nh c biu th di hnh thc nht nh, cc quy phm php lut tr nn d hiu v p dng c trong i sng x hi. T nhng c im trn c th khi qut v quy phm php lut x hi ch ngha nh sau: Quy phm php lut x hi ch ngha l quy tc x s chung do nh nc x hi ch ngha ban hnh v bo m thc hin, th hin ch v bo v li ch ca nhn dn lao ng iu chnh cc quan h x hi theo nh hng x hi ch ngha. II. C CU CA QUY PHM PHP LUT C cu ca quy phm php lut l cu trc bn trong, l cc b phn hp thnh ca quy phm php lut. Trong khoa hc php l c 2 quan im v cu trc ca quy phm php lut. Quan im th nht cho rng: quy phm php lut bao gm 3 b phn: gi nh, quy nh v ch ti. Quan im th hai cho rng bt k quy phm php lut no cng ch gm 2 b phn: nhng iu kin tc ng ca quy phm php lut v hu qu php l. Hu qu php l c th l phn quy nh v cng c th l phn ch ti. Phn ln cc nh nghin cu ng h quan im th nht. 1.Gi nh: l mt b phn ca quy phm php lut trong nu ln nhng hon cnh, iu kin c th xy ra trong cuc sng v c nhn hay t chc no vo nhng hon cnh, iu kin phi chu s tc ng ca quy phm php lut . Trong gi nh ca quy phm php lut cng nu ln ch th no vo nhng iu kin, hon cnh . V d: ngi no iu khin phng tin giao thng ng b m vi phm v an ton giao thng ng b gy thit hi cho tnh mng hoc gy thit hi nghim trng cho sc kho, ti sn ca ngi khc, th b pht tin t 5 triu ng n nm mi triu ng, ci to khng giam gi n 3 nm hoc pht t t 6 thng n 5 nm (khon 1, iu 202 B lut Hnh s nm 1999), b phn gi nh ca quy phm l: ngi no iu khin phng tin giao thng ng b m vi phm v an ton giao thng ng b gy thit hi cho tnh mng hoc gt thit hi nghim trng cho sc kho, ti sn ca ngi khc.

Trng hp khc, Con sinh ra trong thi k hn nhn hoc do ngi v c thai trong thi k l con chung ca v chng. Con sinh ra trc ngy ng k kt hn v c cha m tha nhn cng l con chung ca v chng (khon 1, iu 63 Lut Hn nhn v Gia nh nm 2000), b phn gi nh ca quy phm l: Con sinh ra trong thi k hn nhn hoc do ngi v c thai trong thi k ; Con sinh ra trc ngy ng k kt hn v c cha m tha nhn . B phn gi nh ca quy phm php lut tr li cho cu hi: T chc, c nhn no? Khi no? Trong nhng hon cnh, iu kin no? Gi nh ca quy phm php lut c th gin n (ch nu 1 hon cnh, iu kin), v d: Ngi c quc tch Vit Nam l cng dn Nc Cng ho X hi ch ngha Vit Nam (sau y gi la cng dn Vit Nam) (khon 1, iu 4 Lut Quc tch Vit Nam 1998); hoc c th phc tp (nu ln nhiu hon cnh, iu kin), v d: Ngi no dng bi ton, ng bng hoc cc hnh thc m tn, d oan khc gy hu qu nghim trng hoc b x pht hnh chnh v hnh vi ny hoc b kt n v ti ny, cha c xo n tch m cn vi phm(khon 1, iu 247 B lut Hnh s nm 1999). 2. Quy nh: l mt b phn ca quy phm php lut trong nu cch x s m t chc hay c nhn vo hon cnh, iu kin nu trong b phn gi nh ca quy phm php lut c php hoc buc phi thc hin. B phn quy nh ca quy phm php lut tr li cu hi: Phi lm g? c lm g? Khng c lm g? Lm nh th no? V d: cng dn c quyn t do kinh doanh theo quy nh ca php lut (iu 57 Hin php nm 1992), b phn quy nh ca quy phm l c quyn t do kinh doanh (c lm g). Hoc Trong trng hp php lut khng quy nh v cc bn khng tho thun, th c th p dng tp qun hoc quy nh tng t ca php lut, nhng khng c tri vi nhng nguyn tc quy nh trong b lut ny(iu 3 B lut Dn s nm 2005), b phn quy nh ca quy phm l: th c th p dng tp qun hoc quy nh tng t ca php lut, nhng khng c tri vi nhng nguyn tc quy nh trong b lut ny. Mnh lnh c nu b phn quy nh ca quy phm php lut c th dt khot (ch nu mt cch x s v cc ch th buc phi x s theo m khng c s la chn. V d khon 1, iu 17 Lut Hn nhn v Gia nh nm 2000 quy nh: Khi vic kt hn tri php lut b hu th hai bn nam n phi chm dt quan h v chng). Hoc khng dt khot (nu ra 2 hoc nhiu cch x s v cho php cc t chc hoc c nhn c th la chn cho mnh cch x s thch hp t nhng cch x s nu, v d: iu 12 Lut hn nhn v Gia nh nm 2000 quy nh: U ban nhn dn x, phng, th trn ni c tr ca mt trong hai bn kt hn l c quan ng k kt hn. C quan i din ngoi giao, c quan lnh s Vit Nam nc ngoi l c quan ng k kt hn gia cng dn Vit Nam vi nahu nc ngoi). 3. Ch ti: l mt b phn ca quy phm php lut nu ln nhng bin php tc ng m nh nc d kin m bo cho php lut c thc hin nghim minh. Cc bin php tc ng nu b phn ch ti ca quy phm php lut c th s c p dng vi t chc hay c nhn no vi phm php lut, khng thc hin ng mnh lnh ca Nh nc nu b phn quy nh ca quy phm php lut. V d: Ngi no xc phm nghim trng nhn phm, danh d ca ngi khc, th b pht cnh co, ci to khng giam gi n 2 nm hoc pht t t 3 thng n 2

nm (khon 1, iu 121 B lut Hnh s nm 1999, b phn ch ti ca quy phm l: th b pht cnh co, ci to khng giam gi n 2 nm hoc pht t t 3 thng n 2 nm). B phn ch ti ca quy phm php lut tr li cho cu hi: Hu qu s nh th no nu vi phm php lut, khng thc hin ng mnh lnh ca nh nc nu b phn quy nh ca quy phm php lut, hoc c hng g nu thc hin tt cc quy nh ca php lut. Cc bin php tc ng m nh nc nu ra trong ch ti php lut rt a dng, c th l: - Nhng bin php cng ch nh nc mang tnh trng pht c lin quan ti trch nhim php l. Loi ch ti ny gm c: + Ch ti hnh s; + Ch ti hnh chnh; + Ch ti dn s; + Ch ti k lut; - C th ch l nhng bin php ch gy ra cho ch th nhng hu qu bt li nh nh ch, bi b cc vn bn sai tri ca c quan cp di, tuyn b hp ng v hiu v cc bin php khc. Ch ti quy phm php lut c th l c nh hoc khng c nh. Ch ti c nh l ch ti quy nh chnh xc, c th bin php tc ng cn phi p dng i vi ch th vi phm quy phm php lut . Ch ti khng c nh l ch ti khng quy nh cc bin php tc ng mt cch dt khot hoc ch quy nh mc thp nht v mc cao nht ca bin php tc ng. V d: Ngi no c gy thng tch hoc gy tn hi sc kho ca ngi khc m t l thng tt t 31% tr ln hoc dn n cht ngi do vt qu gii hn phng v chnh ng, th b pht cnh co, ci to khng giam gi n 2 nm hoc pht t t 3 thng n 1nm(khon 1, iu 106 B lut Hnh s nm 1999). Vic p dng bin php no? mc bao nhiu l do c quan nh nc c thm quyn p dng la chn cho ph hp vi hon cnh, iu kin c th ca v vic cn p dng. - Ch ti c th l nhng bin php tc ng khc mang tnh khuyn khch cc ch th t gic thc hin php lut (bin php khen thng cho ch th c thnh tch trong vic thc hin php lut). V d: C quan, t chc, c nhn c thnh tch trong vic gii quyt khiu ni, t co, ngi t co c cng trong vic ngn nga thit hi cho nh nc, t chc, c nhn th c khen thng theo quy nh ca php lut (iu 95 Lut khiu ni, t co nm 1998, sa i, b sung nm 2004), bin php tc ng y l: th c khen thng theo quy nh ca php lut. III. NHNG HNH THC TH HIN QUY PHM PHP LUT TRONG CC IU LUT m bo tnh l gc, cht ch i hi quy phm php lut phi c trnh by c 3 b phn theo mt kt cu l: nu mt t chc hay mt c nhn no vo nhng hon cnh, iu kin nht nh no (gi nh); th c php x s hoc buc phi x s theo mt cch thc nht nh (quy nh); nu khng x s ng vi cch thc m Nh nc buc phi thc hin h s phi gnh chu nhng hu qu bt li (ch ti). Tuy nhin, trong cc quy nh ca php lut (gi chung l cc iu lut) khng phi bao gi cng c hnh thc biu t nh vy. Nhiu iu lut khng c hoc khng nht thit phi c y cc b phn v khng nu th mi ngi cng bit hoc n c vin dn

iu lut khc. Khng c ng nht iu lut vi quy phm php lut. iu lut ch l hnh thc th hin ca quy phm php lut. Thc tin trnh by quy phm php lut trong cc iu lut rt a dng. Trong iu lut c th trnh by tt c cc b phn ca quy phm php lut, cng c th ch trnh by mt s b phn no ca quy phm php lut. Do vy: - Mt quy phm php lut c th c trnh by trong mt iu lut. - Cng c th ttrnh by nhiu quy phm php lut tng t nhau trong cng mt iu lut, nu vic trnh by nh vy tin li cho vic so snh v nhn thc ni dung cc quy phm php lut . - Trt t cc b phn ca quy phm php lut c th thay i ch khng nht thit phi trnh by theo trt t: gi nh, quy nh v ch ti. - C th trnh by y cc b phn ca quy phm php lut trong mt iu lut nhng cng c th mt b phn thnh phn no ca quy phm c th c gii thiu (vin dn) cc iu khon khc trong vn bn quy phm php lut . IV. PHN LOI CC QUY PHM PHP LUT C rt nhiu loi quy phm php lut v cng c rt nhiu cch phn chia chng. 1. Cn c vo i tng iu chnh v phng php iu chnh c th phn chia quy phm php lut thnh cc ngnh lut: quy phm php lut hnh s, quy phm php lut hnh chnh, quy phm php lut dn s, quy phm php lut kinh t... Vi cch tip cn ny c th chia quy phm php lut thnh nhng nhm nh hn ngnh lut nh phn ngnh lut hoc ch nh php lut. 2. Cn c vo ni dung ca quy phm php lut c th chia quy phm php lut thnh: quy phm php lut nh ngha, quy phm php lut iu chnh v quy phm php lut bo v. Quy phm php lut nh ngha c ni dung gii thch, xc nh mt vn no hoc nu nhng khi nim php l. Quy phm php lut iu chnh c ni dung trc tip iu chnh hnh vi ca con ngi v hot ng ca cc t chc (quy nh quyn v ngha v cho c nhn v t chc tham gia vo quan h ). Quy phm php lut bo v c ni dung xc nh bin php cng ch nh nc lin quan n trch nhim php l. 3. Ph thuc vo hnh thc mnh lnh nu trong quy phm php lut c th chia quy phm php lut thnh quy phm php lut dt khot, quy phm php lut khng dt khot (quy phm php lut tu nghi) v quy phm php lut hng dn. Quy phm php lut dt khot l nhng quy phm trong ch quy nh mt cch x s r rng, cht ch. Quy phm php lut khng dt khot (tu nghi) l nhng quy phm trong nu ra hai hoc nhiu cch x s v cho php ch th la chn cho mnh cch x s t nhng cch nu. Quy phm php lut hng dn (ni dung ca n thng khuyn nh, hng dn cc ch th t gii quyt mt s cng vic nht nh). 4. Ph thuc vo cch trnh by quy phm php lut c th chia quy phm php lut thnh quy phm php lut bt buc, quy phm php lut cm on v quy phm php lut cho php.

Quy phm php lut bt buc quy nh cho ch th ngha v phi thc hin mt s hnh vi c li nht nh. Quy phm php lut cm on quy nh nhng hnh vi khng cho php ch th thc hin. Quy phm php lut cho php quy nh cho ch th kh nng t chn cch x s (thng l nhng quy nh v quyn v t do ca cng dn). Ngoi ra cn nhiu cch phn chia khc nh: Quy phm php lut nguyn tc l nhng quy phm khng trc tip iu chnh mt loi quan h x hi no, khng quy nh quyn v ngha v php l cho cc ch th, chng ch nu nhng nguyn tc c bn x s ch khng nu cch x s c th. Quy phm php lut khen thng nu nhng hnh thc khen thng, ng vin nhng ch th c hnh vi em li li ch ln cho x hi. Quy phm php lut ni dung xc nh quyn v ngha v, trch nhim ca cc ch th php lut. Quy phm php lut hnh thc xc nh trnh t, th tc cc ch th thc hin quyn, ngha v hay trch nhim ca mnh. CU HI N TP 1. 2. 3. 4. Khi nim quy phm php lut? Cc b phn cu thnh ca quy phm php lut? Hnh thc trnh by quy phm php lut trong cc iu lut? Cn c phn loi quy phm php lut?

CHNG XVII QUAN H PHP LUT X HI CH NGHA

I. KHI NIM QUAN H PHP LUT 1. Khi nim v c im ca quan h php lut Con ngi sinh tn v pht trin buc phi lin kt vi nhau thnh nhng cng ng, gia cc thnh vin trong cng ng lun ny sinh nhng s lin h v vt cht, v tinh thn vi nhau, nhng mi lin h ny c gi l cc quan h. Trong i sng, con ngi tham gia cc quan h x hi khc nhau: quan h chnh tr, php lut, kinh t, gia nh... Quan h x hi rt a dng v phong ph, n tn ti di nhiu dng khc nhau, c th l quan h gia nh, quan h lao ng, quan h ti sn, quan h chnh tr... Tnh a dng ca quan h x hi dn n s phong ph ca cc hnh thc tc ng n chng. Trong lch s, ngi ta dng rt nhiu loi quy tc x s khc nhau (quy phm x hi) iu chnh cc quan h x hi. Chng c th l quy phm o c, quy phm tn gio, phong tc, tp qun, quy phm php lut... Tuy nhin, hiu qu tc ng ca mi loi quy phm x hi c s khc nhau rt ln. Chnh v vy, vic la chn loi quy phm x hi no cn p dng c ngha rt ln i vi vic t mc ch m con ngi t ra khi tc ng vo quan h x hi. Trong h thng cc quy phm x hi, quy phm php lut c v tr c bit quan trng. Chng l loi quy phm c hiu qu nht, bi vy, trong x hi x hi ch ngha, nh nc s dng h thng cc quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi quan trng nhm m bo cho chng pht trin ph hp vi ch v li ch ca mnh. Quan h php lut c nhng c im sau: - Quan h php lut thuc loi quan h t tng. Quan h php lut thuc kin trc thng tng v ph thuc c s h tng. Trong x hi c giai cp, mi kiu quan h sn xut c kiu php lut ph hp. Cc quan h php lut pht trin, bin i theo s pht trin, bin i ca quan h sn xut v phc v quan h sn xut. Mt khc, quan h php lut cng c nh hng rt ln ti s pht trin ca c s h tng. - Quan h php lut l quan h x hi c ch. Ni cch khc, quan h php lut xut hin do ch ca con ngi. Tnh ch ca quan h php lut th hin ch quan h php lut l dng quan h c th hnh thnh gia nhng ch th nht nh. Cc quan h ny c hnh thnh thng qua hnh vi c ch ca cc ch th. C nhng quan h php lut m s hnh thnh i hi c hai bn ch th u phi th hin ch. V d nh quan h hp ng. Cng c nhng loi quan h php lut c hnh thh trn c s ch nh nc, v d: quan h php lut hnh s. D l quan h c pht sinh thng qua hnh c ch ca cc bn ch th tham gia quan h th ch cng phi nm trong khun kh ch ca nh nc, v ch khi quan h php lut c hnh thnh trn c s ph hp vi ch nh nc n vi c nh nc cng nhn. Thng qua ch, quan h x hi t trng thi v nh (khng c c cu ch th nht nh) chuyn sang trng thi c th (c c cu ch th nht nh). - Quan h php lut x hi ch ngha xut hin trn c s cc quy phm php lut, tc l trn c s ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng c th ch ho, v th, quan h php lut mang tnh giai cp su sc.

- Ni dung ca quan h php lut c cu thnh bi cc quyn v ngha v php l m vic thc hin c m bo bng s cng ch ca nh nc. y l c trng c bn ca quan h php lut. Trong quan h php lut, quyn v ngha v ca cc bn tham gia gn b cht ch vi nhau v mt php lut. - S xut hin, thay i, chm dt cc quan h php lut lun gn lin vi s kin php l. Ni cch khc, ch khi c cc tnh hung, hin tng, qu trnh xy ra trong cuc sng c ghi nhn trong quy phm l s kin php l v cc ch th php lut tham gia th mi xut hin, thay i, chm dt quan h php lut. T s phn tch trn c th nh ngha: Quan h php lut x hi ch ngha l hnh thc php l ca quan h x hi, xut hin di s tc ng ca cc quy phm php lut, theo cc bn tham gia quan h c quyn ch th v ngha v php l theo quy nh ca quy phm php lut, quyn v ngha v c php lut ghi nhn v nh nc bo m thc hin bng cc bin php t chc, cng ch nh nc. 2. Phn loi quan h php lut Quan h php lut tn ti trong x hi rt a dng v phong ph, iu ny cho thy s cn thit phi phn loi chng. C cc cn c phn loi: a. Cn c vo i tng iu chnh v phng php iu chnh, quan h php lut c phn chia thnh cc nhm ln tng ng vi cc ngnh lut nh: quan h php lut dn s, quan h php lut hnh s, quan h php lut hnh chnh... b. Cn c vo cch thc hin quyn v ngha v ca ch th, quan h php lut c phn loi thnh quan h php lut c th v quan h php lut chung. Quan h php lut c th l quan h ny sinh gia cc ch th nht nh c quyn v ngha v php l. Quan h php lut chung l quan h pht sinh t Hin php, cc o lut v l c s ca s hnh thnh cc quan h php lut c th. c. Cn c vo cch quy nh quyn v ngha v ca nhng bn tham gia, ta c quan h php lut phc tp v quan h php lut n gin. Quan h php lut phc tp l quan h m trong cc ch th tham gia c c quyn v ngha v. Quan h php lut n gin l quan h trong thun tu mt bn ch th tham gia c ngha v. d. Cn c vo tnh cht ca nhng ngha v c trao cho cc bn tham gia, ta c quan h php lut tch cc v quan h php lut th ng. Trong quan h php lut tch cc, bn c nghi v thc hin ngha v ca mnh bng hnh vi tch cc. Trong quan h php lut th ng, bn c ngha v thc hin ngha v ca mnh di dng khng hnh ng. . Cn c c trng ca s tc ng, ta c quan h php lut iu chnh v quan h php lut bo v. Quan h php lut iu chnh l quan h php lut hnh thnh trn c s ca quy phm php lut iu chnh. Quan h php lut bo v gn b vi nhng vi phm php lut, c hnh thnh trn c s quy phm bo v trt t php lut. II. THNH PHN CA QUAN H PHP LUT Quan h php lut c cu thnh bi: ch th, ni dung v khch th. 1. Khi nim ch th quan h php lut

2.1.1. Khi nim ch th quan h php lut Ch th ca quan h php lut l cc bn tham gia quan h php lut, ni cch khc, l cc bn tham gia vo quan h php lut trn c s nhng quyn v ngha v do nh nc quy nh trong php lut. Ch th ca quan h php lut c th l c nhn, t chc. Nhng ngi c thc v ch nht nh s c t cch tham gia quan h php lut. Quan h php lut l quan h gia ngi vi ngi. Trong quan h php lut c s tham gia ca con ngi hoc t chc ca con ngi. Ch th php lut c nhng phm cht ring bit nh nc trao cho l nng lc ch th. Nng lc ch th gm: nng lc php lut v nng lc hnh vi. Nng lc php lut l kh nng ca ch th c nh nc tha nhn, c c cc quyn v ngha v php l theo quy nh ca php lut. Nng lc hnh vi l kh nng ca ch th c nh nc tha nhn bng hnh vi ca mnh thc hin mt cch c lp cc quyn ch th v ngha v php l, c lp tham gia cc quan h x hi. C th ni, nng lc php lut c nh nc tha nhn mang quyn v nghi v php l ca ch th c tuyt i a s cng dn. Nng lc php lut c th coi l phn ti thiu trong nng lc ch th ca c nhn v php nhn.Vi nng lc php lut, cc ch th ch tham gia th ng vo cc quan h php lut hoc c php lut bo v trong cc quan h nht nh. Tnh th ng ca ch th th hin ch l khng t ra c cho mnh cc quyn v ngha v php l. Cc quyn v ngha v php l m h c c trong quan h php lut c th l do ch ca nh nc. Nng lc hnh vi l kh nng ca ch th c th t bn thn mnh thc hin cc hnh vi php l do nh nc quy nh, t mnh tham gia vo cc quan h x hi. Mun tham gia vo cc quan h, con ngi phi c thc v ch nht nh. Thc t khng phi tt c mi ngi u c thc, ch nht nh do khng phi tt c mi ngi u c y cc tiu chun tham gia vo cc quan h php lut. Nng lc php lut v nng lc hnh vi hnh thnh nn quyn ch th ca quan h php lut. Nh vy, kh nng tr thnh ch th quan h php lut l thuc tnh khng tch ri ca mi c nhn nhng khng phi l thuc tnh t nhin, khng phi sn c khi ngi sinh ra, m l nhng thuc tnh php l. Chng u do nh nc tha nhn cho mi t chc hoc c nhn. Ch thng qua quan h php lut ta mi bit c t chc, c nhn no c nng lc ch th php lut tham gia vo nhng quan h php lut nht nh. i vi c nhn, nng lc php lut do nh nc quy nh. N xut hin k t khi c nhn sinh ra v ch mt i khi ngi cht. Trong mt s lnh vc, nng lc php lut c m rng dn tng bc ph thuc vo s pht trin th lc v tr lc ca c nhn. Khc vi nng lc php lut, nng lc hnh vi ch xut hin khi c nhn t n tui nht nh v t c nhng iu kin nht nh. Phn ln php lut cc nc u ly tui 18 v tiu chun l tr lm iu kin cng nhn nng lc hnh vi cho ch th ca a s cc nhm quan h php lut. i vi t chc, nng lc php lut v nng lc hnh vi xut hin cng mt lc, vo thi im t chc c thnh lp v c ghi nhn trong iu l, quy ch hoc vn bn ca nh nc, nng lc hnh vi ca t chc thc hin thng qua ngi ng u c quan hoc ngi i din. 2.1.2. Cc loi ch th quan h php lut x hi ch ngha

Ch th quan h php lut x hi ch ngha bao gm c nhn, php nhn. * Ch th l c nhn gm c cng dn, ngi nc ngoi, ngi khng quc tch. Cng dn l loi ch th c nhn ph bin v ch yu ca quan h php lut. Ngi nc ngoi v ngi khng quc tch c th tr thnh ch th quan h php lut theo cc iu kin p dng i vi cng dn Vit Nam. * Php nhn. Php nhn l t chc dc nh nc tha nhn l ch th ca quan h php lut. Php nhn l mt thc th nhn to c c nhn hoc nh nc dng ln. Php nhn ch xut hin khi c nh nc cho php, tc l c nh nc thnh lp hoc tha nhn. Tuy nhin, khng phi t chc no do nh nc lp ra hoc tha nhn cng c t cch php nhn. Php nhn l mt khi nim php l phn nh a v php l ca mt t chc. c cng nhn l php nhn t chc phi c nhng iu kin sau: - Phi l mt t chc hp php. - C c cu t chc cht ch. - Phi c ti sn ring, v bng chnh ti sn ca mnh php nhn thc hin cc quyn v ngha v v ti sn ca mnh. - Php nhn nhn danh chnh bn thn mnh tin hnh cc hot ng (k c hot ng t tng) v phi chu trch nhim v hu qu pht sinh t nhng hnh ng . Nh nc x hi ch ngha l ch th c bit ca quan h php lut. c im c bn trong nng lc ch th php lut ca nh nc x hi ch ngha th hin ch nh nc l ch th quyn lc chnh tr ca ton x hi, l ch s hu ln nht ca ton x hi. 2. Ni dung ca quan h php lut Ni dung ca quan h php lut x hi ch ngha bao gm quyn v ngha v ch th. Trong l lun v nh nc v php lut, vn quyn v ngha v php l c xem xt 2 gc khc nhau: Th nht, di gc l nng lc php lut ca ch th th quyn v ngha v php l c xem nh nhng thuc tnh ca ch th php lut. Cc quyn v ngha v ny c Hin php, cc lut v vn bn di lut khc quy nh. Cc quyn v ngha v ny tn ti vi ch th, chm dt khi ch th khng cn. Th hai, di gc kt qu ca hot ng ca cc ch th th l cc quyn v ngha v php l m ch th to ra thng qua vic tham gia cc quan h php lut c th. a. Quyn ch th Quyn ch th l cch x s m php lut cho php ch th c tin hnh. Ni cch khc, quyn ch th l kh nng ca ch th x s theo cch thc nht nh c php lut cho php. Quyn ch th c nhng c tnh sau: - Kh nng ca ch th x s theo cch thc nht nh m php lut cho php. - Kh nng yu cu cc ch th khc chm dt cc hnh vi cn tr mnh thc hin cc quyn v ngha v hoc yu cu tn trng cc ngha v tng ng pht sinh t quyn v ngha v ny. - Kh nng cc ch th yu cu cc c quan nh nc c thm quyn bo v li ch ca mnh. Cc thuc tnh k trn ca quyn ch th l thng nht khng th tch ri. b. Ngha v php l ca ch th

Ngha v ca ch th l cch x s m nh nc bt buc ch th phi tin hnh nhm p ng vic thc hin quyn ca ch th khc. Ngha v php l c nhng c im sau: - Ch th cn phi tin hnh nhng hnh vi bt buc nht nh. - Vic thc hin nhng hnh vi bt buc nhm p ng quyn ch th ca ch th bn kia. - Phi chu trch nhim php l khi khng thc hin nhng hnh vi bt buc. Quyn v ngha v ch th l hai hin tng php l khng th thiu trong mt quan h php lut c th. Trong quan h php lut, quyn v ngha v ch th lun thng nht, ph hp vi nhau. Ni dung, s lng v cc bin php bo m thc hin chng u do nh nc quy nh hoc do cc bn xc lp trn c s cc quy nh . 3. Khch th ca quan h php lut C nhn, t chc khi tham gia vo mt quan h php lut no u nhm tho mn nhng nhu cu nht nh v vt cht, vn ho, tinh thn. Li ch m cc bn hng ti nhm t c khi tham gia vo quan h php lut l mt yu t khng th thiu ca quan h php lut.T c th xc nh khch th quan h php lut nh sau: Khch th quan h php lut l li ch vt cht, tinh thn v nhng li ch x hi khc c th tho mn nhng nhu cu, i hi ca cc t chc hoc c nhn m v chng cc ch th tham gia vo cc quan h php lut, ngha l, v chng m h thc hin cc quyn v ngha v ch th ca mnh. III. S KIN PHP L 1.Khi nim s kin php l Quan h php lut pht sinh, thay i hoc chm dt di tc ng ca 3 iu kin: quy phm php lut, nng lc ch th v s kin php l. Quy phm php lut tc ng ti cc quan h x hi nht nh v bin chng thnh quan h php lut. Quan h php lut ny sinh gia cc c nhn, php nhn vi nhau. Nh vy, quy phm php lut v nng lc ch th l 2 iu kin chung cho s xut hin, thay i hoc chm dt cc quan h php lut. Tuy nhin, s tc ng ca quy phm php lut n lm ny sinh quan h php lut l mt c ch phc tp, quy phm php lut ch c th lm ny sinh quan h php lut gia cc ch th nu c s kin php l xut hin. S kin php l l nhng tnh hung, hin tng, qu trnh xy ra trong i sng c lin quan vi s xut hin, thay i v chm dt cc quan h php lut. Thc cht, s kin php l l nhng s kin trong s cc s kin xy ra trong thc t, l b phn ca chng. Tuy nhin, khng phi s kin thc t no cng l s kin php l, s kin thc t ch tr thnh s kin php l khi php lut xc nh r iu . 2. Phn loi s kin php l - Cn c vo tiu chun ch, s kin php l c phn thnh s bin v hnh vi. S bin l nhng hin tng t nhin (nh thin tai, chin tranh hoc dch bnh...) nhng hin tng ny xy ra khng ph thuc vo ch ca con ngi nhng trong nhng trng hp nht nh, php lut gn s xut hin ca chng vi s pht sinh, thay i hay chm dt quan h php lut.

Hnh vi (hnh ng hoc khng hnh ng) l nhng s kin xy ra theo ch ca con ngi, l hnh thc biu th ch ca ch th php lut, v d: Hnh vi k kt hp ng, hnh vi trm cp, s b mc khng cu gip ngi... Hnh vi c chia thnh hnh vi hp php v hnh vi khng hp php. - Cn c vo s lng nhng hon cnh, iu kin lm ny sinh hu qu php l, c th phn chia s kin php l thnh s kin php l n gin v s kin php l phc tp. S kin php l n gin ch bao gm mt s kin thc t m php lut gn s xut hin vi s pht sinh, thay i, chm dt quan h php lut. S kin php l phc tp bao gm mt lot cc s kin m ch vi s xut hin ca chng cc quan h php lut mi pht sinh, thay i hay chm dt. Cn c vo hu qu ca s kin php l, ta c s kin php l pht sinh quan h php lut, s kin php l lm thay i quan h php lut v s kin php l lm chm dt quan h php lut.

CU HI N TP 1. 2. 3. 4. 5. Khi nim quan h php lut? Cc cn c phn loi quan h php lut? Khi nim ch th quan h php lut? Phn tch ni dung quan h php lut. Khi nim v phn loi s kin php l?

CHNG XVIII THC HIN PHP LUT V P DNG PHP LUT

I. THC HIN PHP LUT Nh nc ban hnh cc vn bn quy phm php lut nhm xc nh nhng kh nng x s ca mi c nhn, t chc. Kh nng ch tr thnh hin thc trong i sng khi cc ch th php lut thc hin nghim chnh php lut. Thc hin ng n v nghim chnh php lut l mt yu cu khch quan ca qun l nh nc v x hi bng php lut. Php lut c ban hnh nhiu nhng t i vo cuc sng th iu chng t cng tc qun l nh nc km hiu qu. Chnh v vy, xy dng php lut v thc hin php lut l hai hot ng c quan h cht ch vi nhau. Nh nc s dng php lut nh l phng tin thc hin s qun l i vi x h, v y l nguyn tc hin nh: Nh nc qun l x hi bng php lut, khng ngng tng cng php ch x hi ch ngha. Cc c quan nh nc, t chc kinh t, t chc x hi, n v v trang nhn dn v mi cng dn phi nghim chnh chp hnh Hin php v php php lut, u tranh phng nga v chng cc ti phm, cc vi phm Hin php v php lut. Mi hnh ng xm phm li ch ca Nh nc, quyn v li ch hp php ca tp th v ca cng dn u b x l theo php lut (iu 12 Hin php nm 1992). Qua cc lun im trn cho thy, thc hin php lut l mt qu trnh hot ng c mc ch lm cho nhng quy nh ca php lut i vo cuc sng, tr thnh nhng hnh vi thc t hp php ca cc ch th php lut. Ni cch khc, vic thc hin thc t cc quy phm php lut, l bng hnh vi c th ca mnh, cc ch th php lut khi tham gia vo cc quan h php lut, bng cc hnh vi ca mnh thc hin cc quy phm php lut ph hp vi cc quy nh c a ra. Cc quy phm php lut ht sc phong ph cho nn hnh thc thc hin chng cng rt phong ph. Cn c vo tnh cht ca hot ng thc hin php lut, khoa hc php l xc nh nhng hnh thc thc hin php lut sau: - Tun th php lut L mt hnh thc thc hin php lut, trong cc ch th php lut kim ch khng tin hnh nhng hot ng m php lut cm. hnh thc thc hin ny i hi ch th thc hin ngha v mt cch th ng, thc hin cc quy phm php lut di dng khng hnh ng, v d nh khng tin hnh nhng hnh vi trm cp ti sn, cp ca, git ngi...chnh l tun th php lut. - Thi hnh php lut L mt hnh thc thc hin php lut, trong cc ch th php lut thc hin ngha v php l ca mnh bng hnh ng tch cc. Khc vi tun th php lut, trong hnh thc thi hnh php lut i hi ch th phi thc hin ngha v php l di dng hnh ng tch cc, chng hn nh c nhn thc hin ngha v qun s, ghi tn vo danh sch nhp ng, hoc ngi kinhn doanh thc hin ngha v thu... chnh l thi hnh php lut. - S dng php lut L mt hnh thc thc hin php lut, trong cc ch th php lut thc hin quyn ch th ca mnh (thc hin nhng hnh vi m php lut cho php).

Hnh thc ny khc vi cc hnh thc trn ch ch th php lut c th thc hin hoc khng thc hin quyn c php lut cho php theo ch ca mnh ch khng b bt buc phi thc hin, chng hn nh cng dn thc hin quyn khiu ni, t co... - p dng php lut L mt hnh thc thc hin php lut, trong nh nc thng qua cc c quan nh nc c thm quyn hoc nh chc trch t chc cho cc ch th php lut thc hin nhng quy nh ca php lut, hoc t mnh cn c vo nhng quy nh ca php lut to ra cc quyt nh lm pht sinh, thay i, nh ch hoc chm dt nhng quan h php lut c th. Nu tun th php lut, thi hnh php lut, s dng php lut l nhng hnh thc thc hin php lut m mi ch th php lut u c th thc hin th p dng php lut l hnh thc lun lun i hi phi c s tham gia ca cc c quan nh nc hoc nh chc trch c thm quyn. p dng php lut l mt hnh thc rt quan trng ca thc hin php lut lin quan n hiu qu hot ng ca b my nh nc v th cn thit phi i su nghin cu. II. P DNG PHP LUT p dng php lut l mt hot ng c t chc mang tnh quyn lc nh nc ca cc c quan, ngi c thm quyn, nhm thc hin trong thc t cc quy phm php lut trong mi tnh hung c th ca cuc sng. Hot ng p dng php lut c tin hnh trong cc trng hp sau: a. Khi nhng quan h php lut vi nhng quyn v ngha v c th khng mc nhin pht sinh nu thiu s can thip ca nh nc. b. Khi xy ra tranh chp v quyn ch th v ngha v php l gia cc bn tham gia vo quan h php lut m cc bn khng t gii quyt c. c. Khi cn p dng cc bin php ch ti c nh nc quy nh trong cc quy phm php lut nhm bo m cho php lut c thc hin nghim minh. d. Trong mt s quan h php lut m nh nc thy cn thit phi tham gia kim tra, gim st hot ng ca cc bn tham gia quan h , hoc nh nc xc nhn tn ti hay khng tn ti mt s v vic, s kin thc t. Ap dng php lut l hot ng thc hin php lut ca cc c quan nh nc. N va l mt hnh thc thc hin php lut, va l cch thc nh nc t chc cho cc ch th thc hin php lut. Ap dng php lut c cc c im sau: Th nht, p dng php lut mang tnh t chc, quyn lc nh nc, c th, hot ng ny ch do nhng c quan nh nc c thm quyn, ngi c thm quyn tin hnh. Hot ng p dng php lut c tin hnh ch yu theo ch n phng ca c quan nh nc c thm quyn, khng b ph thuc vo ch ca ch th b p dng php lut. Vn bn p dng php lut mang tnh bt buc phi thc hin i vi nhng c nhn, t chc c lin quan. Th hai, p dng php lut l hot ng c thc hin theo th tc do php lut quy nh cht ch. Trong qu trnh p dng php lut cc c quan nh nc c thm quyn v cc bn c lin quan phi tun th nghim ngt cc quy nh c tnh th tc. Th ba, p dng php lut l hot ng iu chnh c bit, c th i vi cc quan h x hi. i tng ca p dng php lut l nhng quan h x hi cn n s iu

chnh c bit, b sung trn nhng mnh lnh chung trong quy phm php lut. Bng hot ng p dng php lut, nhng quy phm php lut nht nh c c bit ho, c th ho i vi nhng trng hp c th. Th t, p dng php lut l hot ng c tnh sng to. Khi p dng php lut, cc c quan nh nc c thm quyn, nh chc trch phi nghin cu k lng v vic, lm sng t cu thnh php l ca n t la chn quy phm, ra vn bn p dng php lut v t chc thi hnh. T s phn tch trn cho thy, p dng php lut l hot ng mang tnh t chc, th hin quyn lc nh nc, c thc hin thng quan nhng c quan nh nc c thm quyn, nh chc trch, hoc cc t chc x hi khi c nh nc trao quyn, nhm c bit ho nhng quy phm php lut vo cc trng hp c th i vi cc c nhn, t chc c th. Hnh thc th hin chnh thc ca hot ng p dng php lut l vn bn p dng php lut. Vn bn p dng php lut c mt s c im sau: 1.Vn bn p dng php lut do nhng c quan (nh chc trch, t chc) c thm quyn ban hnh v c bo m thc hin bng cng ch nh nc. 2.Vn bn p dng php lut c tnh cht c bit, ch p dng mt ln i vi cc c nhn, t chc c th trong nhng trng hp xc nh. 3.Vn bn p dng php lut phi hp php v ph hp vi thc t. N phi ph hp vi lut v da trn nhng quy phm php lut c th. Nu khng ph hp vi cc cn c php l c quy nh trong cc vn bn quy phm php lut th vn bn p dng php lut s b nh ch hoc hu b. 4. Vn bn p dng php lut c th hin trong nhng hnh thc php l xc nh nh: bn n, quyt nh, lnh... 5. Vn bn p dng php lut l mt yu t ca s kin php l phc tp, thiu n, nhiu quy phm php lut khng th thc hin c. Nh vy, vn bn p dng php lut l vn bn php l c bit, mang tnh quyn lc do cc c quan nh nc c thm quyn, nh chc trch hoc cc t chc x hi c trao quyn ban hnh trn c s nhng quy phm php lut, nhm xc nh nhng quyn v ngha v php l c th ca cc c nhn, t chc hoc xc nh nhng bin php ch ti i vi ch th tham gia quan h php lut. III. CC GIAI ON CA QU TRNH P DNG PHP LUT p dng php lut chnh xc, t hiu qu cao cn phi tin hnh nhng bc sau: 1. Phn tch, nh gi ng, chnh xc nhng tnh tit, hon cnh, iu kin ca v vic thc t xy ra. gii quyt ng n s vic c th c tnh cht php l, nht thit phi hiu ng bn cht ca s vic v cn tm hiu tt c cc tnh hung, chng c ca s vic ng nh thc t ca n. Khi cn iu tra xem xt cn bo m tnh khch quan, cng bng i vi cc t chc v c nhn lin quan n v vic. Vic xem xt cc tnh tit thc t ca v vic cng i hi phi nghin cu xc nh v vic thc s c nghi php l hay khng? Khng th p dng php lut i vi nhng v vic khng c c trng php l. Do , giai on ny yu cu:

- Nghin cu khch quan, ton din v y nhng tnh tit ca v vic. - Xc inh c trng php l ca v vic. - Tun th tt c cc quy nh mang tnh th tc gn vi mi loi v vic. Sau khi xem xt tt c nhng tnh tit ca v vic, nu xc ng v vic c c trng php l cn p dng php lut th chuyn sang giai on th hai. 2. La chn quy phm php lut ph hp v phn tch lm sng t ni dung, ngha ca quy phm php lut i vi trng hp cn p dng. Trc tin, phi xc nh ngnh lut no iu chnh v vic ny, sau n la chn quy phm php lut c th thch ng vi v vic. Tip theo, phi lm sng t ni dung v ngha ca quy phm php lut c la chn. iu ny c mc ch bo m p dng ng n php lut. Tm li, giai on th hai ca qu trnh p dng php lut yu cu: a, la chon ng quy phm php lut c tr tnh cho trng hp ; b, xc nh quy phm php lut ang c hiu lc v khng mu thun vi cc vn bn quy phm php lut khc; c, nhn thc ng n ni dung, t tng ca quy phm php lut. 3. Ra vn bn p dng php lut y l giai on quan trng ca qu trnh p dng php lut. giai on ny, nhng quyn v ngha v php l c th ca cc ch th php lut hoc nhng bin php trch nhim php l i vi ngi vi phm c n nh. Khi ra vn bn p dng php lut, cc c quan nh nc c thm quyn, ngi c thm quyn khng th xut pht t ng c c nhn hoc quan h ring t. Vn bn p dng php lut ph hp vi li ch ca nh nc, tp th, c nhn c th hin trong cc vn bn quy phm php lut. Vn bn p dng php lut phi c ban hnh ng thm quyn, tn gi, c c s thc t v c s php l, theo ng mu quy nh. Ni dung ca vn bn phi r rng, chnh xc, nu r trng hp c th, ch th c th v ch c thc hin mt ln. 4. T chc thc hin quyt nh p dng php lut y l giai on cui cng ca qu trnh p dng php lut. Giai on ny gm nhng hot ng t chc nhm m bo v mt vt cht, k thut cho vic thc hin ng vn bn p dng php lut hin hnh. V d: T chc thi hnh bn n tuyn, dn ngi b kt n ti tri ci to...ng thi cng cn tin hnh cc hot ng kim tra, gim st vic thi hnh quyt nh p dng php lut. l mt trong nhng bo m quan trng quyt nh c thc hin nghim chnh trong i sng. IV. P DNG PHP LUT TNG T Trong thc t, nhiu trng hp xy ra khng tm ra c cc quy phm php lut iu chnh cc quan h x hi . Mc d nhu cu ca i sng x hi i hi cc c quan nh nc phi gii quyt cc vn ngay lp tc bo m li ch ca ngi lao ng, ca cc t chc, ca nh nc. Gii php cho nhng tnh hung nu trn l p dng php lut tng t. p dng php lut tng t c 2 loi: tng t quy phm php lut v tng t php lut. - p dng tng t quy phm php lut l gii quyt mt v vic thc t c th no cha c quy phm php lut trc tip iu chnh, v th ngi p dng php lut da trn c s quy phm php lut iu chnh mt trng hp khc c ni dung gn ging nh vy gii quyt v vic xy ra.

- p dng tng t php lut l gii quyt mt v vic thc t, c th no cha c php lut iu chnh, v vic gii quyt v vic xy ra da trn c s nhng nguyn tc chung v thc php lut x hi ch ngha. Cc iu kin chung p dng php lut tng t bao gm: - V vic c xem xt phi c lin quan v c nh hng ln ti quyn, li ch ca Nh nc, ca x hi hoc ca c nhn oi hi nh nc phi xem xt, gii quyt. - Phi chng minh mt cch chc chn rng v vic cn xem xt, gii quyt khng c quy phm php lut no trc tip iu chnh. Ngoi iu kin chung ni trn vi mi loi p dng php lut tng t li c nhng iu kin ring: - i vi p dng tng t quy phm php lut phi xc nh c quy phm php lut iu chnh trng hp khc c ni dung gn ging nh vy. - i vi p dng php lut tng t php lut cn phi xc nh l khng c quy phm php lut iu chnh v vic tng t vi v vic gii quyt. Ch ra c nguyn tc php lut hay quan im php l no c p dng gii quyt trng hp c th . V. GII THCH PHP LUT 1. Khi nim v hnh thc gii thch php lut Gii thch php lut l lm sng t v mt t tng, ni dung v ngha ca cc quy phm php lut, m bo cho s nhn thc v thc hin nghim chnh, thng nht php lut. Gii thch php lut nhm gip vic thc hin php lut c y , chnh xc, gp phn nng cao hiu qu iu chnh php lut. Chnh v vy, gii thch php lut c tin hnh thng xuyn trong qu trnh xy dng php lut, qu trnh thc hin v p dng php lut. Gii thch php lut l hot ng c tc ng tch cc i vi vic tng cng php ch v bo v trt t php lut. Ph thuc vo ch th tin hnh gii thch v c trng ca s gii thch, c th chia gii thch php lut ra lm 2 loi (hnh thc): Gii thch chnh thc v gii thch khng chnh thc. Gii thch khng chnh thc: l s gii thch t tng, ni dung ca quy phm php lut nhng khng mang tnh cht bt buc phi x s theo cch gii thch . Loi gii thch ny c th c tin hnh bi mi c nhn, t chc bt k. Ni dung li gii thch khng chnh thc khng c ngha v mt php l, ch c tnh cht gip mi ngi hiu r hn v cc quy nh ca php lut. Gii thch chnh thc: l gii thch do cc c quan nh nc c thm quyn tin hnh v c ghi nhn trong cc vn bn chnh thc. Gii thch chnh thc c tnh c trng, th hin ch: a, n c tin hnh bi c quan nh nc c thm quyn; b, l s gii thch c hiu lc bt buc; c, n c ghi nhn trong vn bn gii thch php lut. Gii thch chnh thc gm: gii thch mang tnh quy phm v gii thch cho nhng v vic c th. Gii thch chnh thc mang tnh quy phm: l s gii thch c tnh bt buc chung, hnh thnh t kt qu ca s khi qut ho thc t thc hin v p dng php lut, t xc nh s thc hin, p dng thng nht php lut. Gii thch chnh thc c th: c hiu lc i vi mt v vic php l c th. Cn i vi v vic php l khc n khng c gi tr.

 nc ta y ban thng v quc hi c quyn gii thch chnh thc lut, php lnh. Cn i vi vn bn php lut khc, v nguyn tc, c quan no c thm quyn ban hnh th c quyn chnh thc gii thch vn bn . 2. Cc phng php gii thch php lut lm sng t ni dung, t tng ca quy phm php lut, khoa hc php l a ra cc phng php gii thch php lut sau: Phng php l gc: l phng php s dng nhng suy on l gc lm sng t ni dung quy phm php lut, c s dng trong trng hp li vn ca quy phm khng trc tip ni n cc yu cu ca nh nc. Phng php gii thch vn phm: l lm sng t ni dung, t tng ca quy phm php lut bng cch lm r ngha tng ch, tng cu v xc nh mi lin h ng php gia chng. Phng php ny c chia ra: - Phng php gii thch t ng. ngha ca vn bn c gii thch theo ngha ca tng t ring bit. - Phng php gii thch c php. Bng cch thng qua vic t du chm, du phy... mi lin h gia cc t trong cu c phn tch, tnh ton k lng. Phng php gii thch chnh tr - lch s: l phng php tm hiu ni dung, t tng quy phm php lut thng qua vic nghin cu cc iu kin chnh tr, lch s dn n vic ban hnh vn bn c cha quy phm . Phng php gii thch h thng: l lm r ni dung, t tng quy phm php lut thng qua i chiu n vi cc quy phm khc; xc nh v tr quy phm trong ch nh php lut, ngnh lut cng nh trong ton b h thng php lut. V mt nguyn tc, php lut phi c gii thch ng nguyn vn. Theo cch ny, ni dung li vn ca quy phm php lut c hiu theo ng tng cu, tng ch ca n. y l cch gii thch ph bin nht trong thc t. Tuy nhin, c nhng trng hp cn gii thch theo cch pht trin m rng, hoc gii thch hn ch. Gii thch theo cch pht trin m rng l gii thch ni dung vn bn quy phm php lut rng hn so vi ngha ca t ng trong vn bn sao cho ng vi ngha thc m nh lm lut mun th hin trong quy phm. Gii thch hn ch l cch gii thch ni dung vn bn php lut hp hn so vi ngha ca t ng trong vn bn sao cho ng vi ngha thc m nh lm lut mun th hin trong quy phm. Trong thc t, tt c cc hnh thc phng php gii thch php lut nu trn khng phi p dng tch bit m phi hp vi nhau. Trong nhiu trng hp, chng ta cn phi tin hnh ng thi cc phng php loi tr cch nhn thc khng ng php lut. CU HI N TP 1. 2. 3. 4. Khi nim thc hin php lut? Phn tch khi nim p dng php lut. Cc trng hp cn tin hnh hot ng p dng php lut? Qu trnh p dng php lut?

5. Ap dng tng t php lut? 6. Gii thch php lut?

CHNG XIX VI PHM PHP LUT V TRCH NHIM PHP L

I. VI PHM PHP LUT 1. Khi nim vi phm php lut Trong x hi x hi ch ngha, i a s nhn dn u tn trng php lut, thc hin nghim chnh cc quy nh ca php lut, tuy nhin, do nhiu nguyn nhn khc nhau, trong x hi vn cn hin tng vi phm php lut xm hi n li ch vt cht v tinh thn ca Nh nc, ca x hi v ca nhn dn. Vi phm php lut l hnh vi khng lm ng vi nhng quy nh trong cc quy phm php lut, gy tn hi cho x hi ca cc ch th php lut. Vi phm php lut l mt hin tng x hi c nhng du hiu c bn sau: - Vi phm php lut lun l hnh vi (hnh ng hoc khng hnh ng) xc nh ca con ngi. Ch nhng hnh vi (biu hin di dng hnh ng hoc khng hnh ng) c th mi b coi l nhng hnh vi vi phm php lut; nhng ngh d tt, d xu cng khng th coi l nhng vi phm php lut. - Vi phm php lut l hnh vi tri php lut, xm hi ti cc quan h x hi c php lut bo v. Hnh vi th hin s chng i nhng quy nh chung ca php lut, xm hi ti cc quan h x hi c php lut xc lp v bo v. Hnh vi tri php lut l hnh vi khng ph hp vi nhng quy nh ca php lut nh khng thc hin nhng ngha v php l, s dng quyn hn vt qu gii hn php lut cho php... Tnh tri php lut l du hiu khng th thiu ca hnh vi b coi l vi phm php lut. - Vi phm php lut l hnh vi c li. Du hiu tri php lut mi ch l biu hin bn ngoi ca hnh vi. xc nh hnh vi vi phm php lut cn xem xt c mt ch quan ca hnh vi, ngha l, phi xc nh trng thi tm l ca ch th i vi hnh vi tri php lut ca mnh. Nu mt hnh vi tri php lut c thc hin do nhng hon cnh v iu kin khch quan, ch th hnh vi khng c v khng v thc hin hoc khng th thc c, t khng th la chn cch x s theo yu cu ca php lut th hnh vi khng th coi l c li v ch th khng b coi l vi phm php lut. K c nhng hnh vi tri php lut m ch th b buc phi thc hin trong iu kin khng c t do ch th cng khng b coi l c li. - Ch th thc hin hnh vi tri php lut phi c nng lc trch nhim php l. Trong php lut x hi ch ngha s c lp gnh chu ngha v php l ch quy nh i vi nhng ngi c kh nng t la chn cch x s v c t do ch, ni mt cch khc, ngi phi c kh nng nhn thc hoc kh nng iu khin hnh vi ca mnh. Nhng hnh vi mc d tri php lut nhng do nhng ngi mt kh nng nhn thc hoc kh nng iu khin hnh vi ca mnh th khng th coi l vi phm php lut. Hnh vi tri php lut ca tr em (cha n tui php lut quy nh phi chu trch nhim php l) cng khng b coi l vi phm php lut. Nh vy, trch nhim php l trong php lut x hi ch ngha ch quy nh cho nhng ngi t mt tui nht nh theo quy nh ca php lut, c kh nng l tr v t do ch. T nhng du hiu trn c th xc nh: Vi phm php lut l hnh vi (hnh ng hoc khng hnh ng) tri php lut v c li do ch th c nng lc trch nhim php l thc hin, xm hi ti cc quan h x hi c php lut x hi ch ngha bo v. 2. Cu thnh vi phm php lut.

Vi phm php lut l c s truy cu trch nhim php l, song truy cu trch nhim php l trc ht phi xc nh cu thnh ca vi phm php lut. Cu thnh vi phm php lut gm cc yu t: - Mt khch quan ca vi phm php lut; - Khch th ca vi phm php lut; - Mt ch quan ca vi phm php lut; - Ch th ca vi phm php lut. a. Mt khch quan ca vi phm php lut Mt khch quan ca vi phm php lut l ton b cc du hiu bn ngoi ca vi phm php lut, gm hnh vi nguy him cho x hi, hu qu thit hi cho x hi, mi quan h nhn qu gia hnh vi nguy him cho x hi v hu qu thit hi cho x hi cng cc du hiu khc. Vi phm php lut trc ht phi l hnh vi th hin bng hnh ng hoc khng hnh ng. Khng th coi ngh, t tng, ch ca con ngi l vi phm php lut nu n khng c th hin thnh nhng hnh vi c th. Hnh vi b coi l nguy him cho x hi phi l hnh vi tri php lut. Tnh tri php lut c biu hin di hnh thc lm ngc li iu php lut quy nh, thc hin hnh vi vt qu gii hn php lut cho php hoc lm khc i so vi yu cu ca php lut. Hu qu thit hi cho x hi l nhng tn tht v vt cht hoc tinh thn m x hi phi gnh chu. Xc nh s thit hi ca x hi chnh l xc nh mc nguy him ca hnh vi tri php lut. Mi quan h nhn qu gia hnh vi tri php lut vi hu qu thit hi cho x hi c biu hin: s thit hi cho x hi phi do chnh hnh vi tri php lut ni trn trc tip gy ra. Trong trng hp gia hnh vi tri php lut v hu qu thit hi cho x hi khng c mi quan h nhn qu th s thit hi ca x hi khng phi do hnh vi tri php lut trn gy ra m c th do nhng nguyn nhn khc, trng hp ny khng th bt ch th ca hnh vi tri php lut phi chu trch nhim v nhng thit hi m hnh vi tri php lut ca h khng trc tip gy ra. Ngoi ra, trong mt khch quan cn c cc du hiu khc nh: thi gian, a im, phng tin, cng c... vi phm php lut. b. Khch th ca vi phm php lut Mi hnh vi tri php lut u xm hi ti nhng quan h x hi c php lut iu chnh v bo v. V vy, khch th ca vi phm php lut chnh l nhng quan h x hi y. Mc nguy him ca hnh vi tri php lut ph thuc vo tnh cht ca cc quan h x hi b xm hi, ni cch khc n ph thuc v tnh cht ca khch th. c. Mt ch quan ca vi phm php lut Mt ch quan ca vi phm php lut l ton b cc du hiu bn trong ca n, bao gm yu t li v cc yu t c lin quan n li l ng c, mc ch ca ch th thc hin vi phm php lut. Li l trng thi tm l phn nh thi ca ch th i vi hnh vi tri php lut ca mnh, cng nh i vi hu qu ca hnh vi . Li c th hin di 2 hnh thc: li c v li v . Li c c th l c trc tip c th l c gin tip. Li v c th l v v qu t tin cng c th l v do cu th. - Li c trc tip: ch th vi phm php lut nhn thy trc hu qu thit hi cho x hi do hnh vi ca mnh gy ra, mong mun cho hu qu xy ra.

- Li c gin tip: Ch th vi phm php lut nhn thy trc hu qu thit hi cho x hi do hnh vi ca mnh gy ra, tuy khng mong mun nhng mc cho hu qu xy ra. - Li v v qu t tin: Ch th vi phm nhn thy trc hu qu thit hi cho x hi do hnh vi ca mnh gy ra, nhng hy vng, tin tng iu khng xy ra hoc nu xy ra c th ngn chn c. - Li v do cu th: Ch th vi phm khng nhn thy trc hu qu nguy him cho x hi do hnh vi ca mnh gy ra, mc d c th thy hoc cn phi nhn thy trc. ng c l l do thc y ch th thc hin hnh vi vi phm php lut. Mc ch l kt qu m ch th mun t c khi thc hin hnh vi vi phm. Trong mt ch quan, li l du hiu bt buc, cn ng c v mc ch khng phi l du hiu bt buc, trong thc t, nhiu trng hp vi phm php lut ch th thc hin hnh vi khng c mc ch v ng c. d. Ch th vi phm php lut Ch th vi phm php lut l c nhn, t chc c nng lc trch nhim php l thc hin hnh vi vi phm php lut. Khi truy cu ttrch nhim php l nu ch th hnh vi tri php lut l c nhn phi xc nh ngi c nng lc trch nhim php l ttrong trng hp hay khng, mun vy phi xem h tui theo quy nh ca php lut phi chu trch nhim php l trong trng hp hay cha? Kh nng nhn thc v iu khin hnh vi trong trng hp nh th no? Cn i vi ch th l t chc phi ch ti t cch php nhn hoc a v php l ca t chc . mi loi vi phm php lut u c c cu ch th ring, chng ta s xem xt t m trong tng ngnh khoa hc php l c th. 3. Phn loi vi phm php lut Trong i sng x hi tn ti nhiu nhng vi phm, theo tnh cht v mc nguy him cho x hi c th phn vi phm php lut ra lm 2 loi: ti phm v cc loi vi phm php lut khc. Tiu ch th hai c s dng nhiu hn trong thc t l da vo mi quan h gia vi phm php lut vi cc ngnh lut, ch nh php lut, ta c: - Ti phm ( vi phm hnh s): l hnh vi nguy him cho x hi c quy nh trong B lut Hnh s, do ngi c nng lc trch nhim hnh s thc hin mt cch c hoc v , xm phm c lp, ch quyn, thng nht, ton vn lnh th t quc, xm phm ch chnh tr, ch kinh t, nn vn ho, quc phng, an ninh, trt t an ton x hi, quyn, li ch hp php ca t chc, xm phm tnh mng, sc kho, danh d, nhn phm, t do, ti sn, cc quyn, li ch hp php khc ca cng dn, xm phm nhng lnh vc khc ca trt t php lut x hi ch ngha. Ch th vi phm hnh s ch l c nhn. - V i phm hnh chnh: l hnh vi do c nhn ,t chc thc hin mt cch c hoc v , xm phm cc quy tc qun l nh nc m khng phi l ti phm hnh s v theo quy nh ca php lut phi b x pht hnh chnh. Ch th vi phm hnh chnh c th l c nhn v cng c th l t chc. - Vi phm dn s: l nhng hnh vi tri php lut, c li ca cc c nhn, t chc c nng lc trch nhim dn s, xm hi ti cc quan h ti sn, quan h nhn thn. Ch th vi phm dn s c th l c nhn cng c th l t chc. - Vi phm k lut nh nc: l nhng hnh vi c li, tri vi nhng quy ch, quy tc xc lp trt t trong ni b c quan, x nghip, trng hc..., ni khc i, l khng

thc hin ng k lut lao ng, hc tp, phc v c ra trong c quan, x nghip, trng hc . Ch th vi phm k lut c th l c nhn, cng c th l tp th v h phi c quan h rng buc vi c quan, n v, trng hc... no . II. TRCH NHIM PHP L 1. Khi nim v c im ca trch nhim php l Trong ngn ng hng ngy thut ng trch nhim c hiu theo cc ngha khc nhau, tu thuc vo lnh vc hoc ng cnh c th. Trong lnh vc chnh tr, o c, thut ng trch nhim thng c hiu l bn phn, thi tch cc i vi bn phn . Trong lnh vc php lut, thut ng trch nhim cng c dng theo 2 ngha: tch cc v tiu cc. kha cnh tch cc, khi nim trch nhim c ngha l chc trch, cng vic c giao, n bao hm c quyn v ngha v c php lut quy nh. kha cnh tiu cc, khi nim trch nhim c hiu l hu qu bt li (s phn ng mang tnh trng pht ca Nh nc) m c nhn, t chc phi gnh chu khi khng thc hin ng mnh lnh ca Nh nc quy nh trong cc quy phm php lut. Chng ny ch nghin cu trch nhim php l theo ngha tiu cc. Theo ngha ny trch nhim php l c mt s cc c im sau: - C s ca trch nhim php l l vi phm php lut. C vi phm php lut th c trch nhim php l. Trch nhim php l ch p dng i vi ch th c nng lc ch th thc hin hnh vi tri php lut trong trng thi c l tr v t do v ch. Ni cch khc, ch th trch nhim php l ch c th l c nhn hoc t chc c li khi vi phm cc quy nh ca php lut. - Trch nhim php l ch do c quan nh nc c thm quyn, ngi c thm quyn tin hnh theo ng trnh t, th tc lut nh. Mi loi c quan nh nc, cn b nh nc ch c quyn truy cu mt hoc mt s loi trch nhim php l theo ng trnh t, th tc php lut quy nh. - Trch nhim php l lin quan mt thit ti cng ch nh nc. Khi vi phm php lut xy ra, th c quan nh nc c thm quyn, ngi c thm quyn p dng cc bin php c tnh cng ch khc nhau, nhng khng phi bt c bin php tc ng no cng l trch nhim php l. Bin php trch nhim php l ch l nhng bin php c tnh cht trng pht, lm thit hi hoc tc ot mt phm vi no cc quyn t do, li ch hp php m ch th vi phm php lut trong iu kin bnh thng ng ra c hng. - C s php l ca vic truy cu trch nhim php l l quyt nh c hiu lc php lut ca c quan nh nc c thm quyn. - Trch nhim php l l s ln n ca nh nc v x hi i vi ch th vi phm php lut, l s phn ng ca nh nc i vi hnh vi vi phm php lut. Tm li, trch nhim php l l mt loi quan h php lut c bit gia nh nc (thng qua c quan nh nc c thm quyn) v ch th vi phm php lut, trong nh nc (thng qua c quan c thm quyn) c quyn p dng cc bin php cng ch c tnh cht trng pht c quy nh ch ti quy phm php lut i vi ch th

vi phm php lut v ch th phi gnh chu hu qu bt li v vt cht, tinh thn do hnh vi ca mnh gy ra. 2. Cc loi trch nhim php l Tng ng vi cc dng vi phm php lut l cc dng trch nhim php l. Thng thng, trch nhim php l c phn loi nh sau: - Ph thuc vo cc c quan nh nc c thm quyn p dng trch nhim php l, ta c: trch nhim do To n p dng v trch nhim do c quan qun l nh nc p dng. - Cn c vo mi quan h ca trch nhim php l vi cc ngnh lut, ta c: trch nhim hnh s, trch nhim hnh chnh, trch nhim dn s, trch nhim k lut, trch nhim vt cht. a. Trch nhim hnh s c To n p dng i vi nhng ngi c hnh vi phm ti c quy nh trong B lut Hnh s. Ch ti trch nhim hnh s l nghim khc nht trong s cc bin php trch nhim php l khi xem xt gc chung nht. b. Trch nhim hnh chnh ch yu do cc c quan qun l nh nc hay nh chc trch c thm quyn p dng i vi cc ch th c hnh vi vi phm hnh chnh. c. Trch nhim dn s l loi trch nhim php l do To n p dng i vi cc ch th vi phm dn s. d. Trch nhim k lut l loi trch nhim php l p dng i vi ch th vi phm k lut, do th trng cc c quan, n v tin hnh. . Trch nhim vt cht l loi trch nhim php l do cc c quan, n v... p dng i vi cn b, cng chc, cng nhn, ngi lao ng... ca c quan, n v mnh trong trng hp h gy thit hi v ti sn cho c quan, n v. III. U TRANH PHNG V CHNG VI PHM PHP LUT 1. Nhng nguyn nhn dn n tnh trng vi phm php lut trong x hi Trong ch x hi ch ngha mc d i a s nhn dn t gic thc hin php lut, tuy nhin, hin tng vi phm php lut trong x hi ta vn cn tng i ph bin, c bit l giai on qu ln ch ngha x hi. Nguyn nhn dn n tnh trng vi phm php lut trong x hi ta rt a dng v phc tp khng th nu ra ht c, mc d vy, vn c th k ra mt s nguyn nhn c bn sau: Th nht, do tn d ca x hi c li trong kinh t v sinh hot; nh hng ca li sng v sinh hot khng lnh mnh t cc nc khc ti nhn dn m c bit l b phn thanh, thiu nin. iu ny nh hng ln ti nhn thc v nhn cch ca con ngi. Th hai, do s chng ph ca cc th lc th ch i vi cng cuc xy dng ch ngha x hi. Th ba, v ch quan l s yu km trong cng tc qun l x hi dn ti qu trnh qun l cn nhiu s h, thiu st. H thng php lut cha hon thin, cn nhiu mu thun, chng cho. T nn x hi, c bit l t tham nhng cn nhiu. Cht lng hot ng kim tra, gim st cha cao, hot ng ca cc c quan chuyn mn u tranh phng, chng ti phm v nhng hin tng tiu cc trong x hi cn thiu st v hiu qu thp. 2. Nhng phng hng c bn phng- chng vi phm php lut trong x hi ta

Trong u tranh phng v chng vi phm php lut cn c tin hnh theo cc phng hng c bn sau: - u tranh kin quyt vi nhng phn t phm ti, x l nghim minh mi vi phm php lut. - Tng cng cng tc gio dc php lut trong mi i tng v bng nhiu hnh thc, phng php a dng, c bit trong tng lp thanh, thiu nin, trong nh trng v trong hng ng cn b nh nc ni chung v cn b cc c quan bo v php lut ni ring nhm nng cao hiu qu hot ng phng nga vi phm php lut. - y mnh cng cuc pht trin kinh t, xa b ngho nn, ci thin dn sinh, gio dc thc t gic, o c con ngi Vit Nam, nng cao dn tr ni chung cng l mt phng hng quan trng xo b tnh trng vi phm php lut. - Loi tr nhng nguyn nhn, iu kin trc tip v mt khch quan v ch quan sn sinh ra ti phm v vi phm php lut khc. u tranh phng v chng vi phm php lut - mt hin tng gy tiu cc, gy thit hi cho c x hi v tng cng dn khng ch l nhim ca Nh nc, m cn l s nghip chung ca mi cng dn v mi t chc x hi. 1. 2. 3. 4. 5. 6. CU HI N TP Khi nim vi phm php lut? Phn tch cc yu t cu thnh vi phm php lut. Cn c phn loi vi phm php lut? Khi nim trch nhim php l? Cc loi trch nhim php l? Nguyn nhn vi phm php lut v cc bin php u tranh phng chng vi phm php lut?

CHNG XX PHP CH X HI CH NGHA V TRT T PHP LUT X HI CH NGHA

I. KHI NIM PHP CH X HI CH NGHA Php ch x hi ch ngha l mt khi nim rng bao gm nhiu mt, v vy, lm sng t khi nim ny cn xem xt n cc bnh din sau: - Php ch x hi ch ngha l nguyn tc t chc v hot ng ca b my nh nc x hi ch ngha. y khi nim php ch x hi ch ngha th hin ch, n i hi vic t chc v hot ng ca cc c quan nh nc (v ca c b my nh nc ni chung) phi c tin hnh theo ng quy nh ca php lut; mi cn b v nhn vin nh nc u phi nghim chnh v trit ton trng php lut khi thc hin cc quyn v ngha v ca mnh; mi vi phm php lut phi c x l nghim minh. - Php ch x hi ch ngha l nguyn tc hot ng ca cc t chc chnh tr- x hi v cc on th qun chng. Trong x hi x hi ch ngha cc t chc chnh tr - x hi c nh nc quan tm to iu kin cc t chc pht trin. Mi t chc v on th c nhng phng php, hnh thc v nguyn tc hot ng ring ph hp vi i tng ca t chc mnh. Nhng d c t chc di hnh thc no v s dng phng php g th cc t chc chnh tr- x hi phi tn trng nguyn tc php ch x hi ch ngha. Cc t chc chnh tr- x hi v on th qun chng c hnh thnh v hot ng trn phm vi lnh th nh nc, tham gia vo cc quan h x hi, trong cc mi quan h c bn m nh nc xc lp v bo v. V vy, cc t chc v on th cng phi nghim chnh v trit thc hin php lut ca nh nc. ng thi trong khi ra phng hng t chc v hot ng ca t chc mnh, cc t chc chnh tr- x hi v cc on th qun chng phi da trn c s cc quy nh ca php lut, phi bo m cho hot ng ca t chc mnh nm trong phm vi m php lut cho php. - Php ch x hi ch ngha l nguyn tc x s ca mi cng dn. L nguyn tc x s ca cng dn, php ch x hi ch ngha i hi mi cng dn phi tn trng php lut mt cch trit , phi x s theo ng yu cu ca php lut. Mi cng dn tn trng v t gic thc hin nghim chnh v trit php lut hin hnh l iu kin c bn bo m cng bng x hi, thc hin nguyn tc mi ngi u bnh ng trc php lut, l iu kin mi ngi t do pht trin. - Php ch x hi ch ngha c quan h mt thit vi ch dn ch x hi ch ngha, trong mi quan h ny dn ch x hi ch ngha l c s cng c nn php ch x hi ch ngha, ng thi php ch x hi ch ngha l yu t cn thit khng th thiu c cng c v m rng nn dn ch x hi ch ngha, pht huy quyn lm ch ca nhn dn lao ng. T s phn tch trn c th rt ra nh ngha: Php ch x hi ch ngha l mt ch c bit ca i sng chnh tr- x hi, trong tt c cc c quan nh nc, t chc kinh t, t chc x hi, nhn vin nh nc, nhn vin cc t chc x hi v mi cng dn u phi tn trng v thc hin php lut mt cch nghim chnh, trit v chnh xc. Php ch x hi ch ngha v php lut x hi ch ngha c mi quan h mt thit vi nhau. Php ch v php lut l hai khi nim rt gn nhau, tuy nhin vn l hai khi nim ring bit, php ch khng phi l php lut m l mt phm tr th hin nhng yu

cu v s i hi i vi cc ch th php lut phi tn trng v trit thc hin php lut trong i sng x hi. Php lut ch c th pht huy c hiu lc ca mnh, iu chnh mt cch c hiu qu cc quan h x hi khi da trn c s vng chc ca nn php ch. V ngc li, php ch ch c cng c v tng cng khi c mt h thng php lut hon chnh, ng b, ph hp v kp thi. Theo quy lut pht trin ca ch ngha x hi, php ch x hi ch ngha s ngy cng c cng c v tng cng, bi v trong ch ngi x hi c nhng bo m cn thit cho s pht trin ca nn php ch x hi ch ngha. Nhng bo m l: 1. Nhng bo m v kinh t: nn kinh t x hi ch ngha ngy cng pht trin theo xu hng thng nht, nng sut lao ng ngy cng cao to kh nng nng cao mc sng, tho mn nhu cu vt cht ca nhn dn lao ng. 2. Nhng bo m v chnh tr: s pht trin ca h thng chnh tr v cc th ch chnh tr, s lnh o ca ng cng sn i vi Nh nc v H thng chnh tr thng nht l nhng bo m cho php ch c cng c v hon thin. 3. Nhng bo m v t tng: x hi x hi ch ngha cao cng tc gio dc, o to con ngi mi x hi ch ngha, ch trng pht trin v nng cao trnh chnh tr, trnh vn ho v thc php lut ca nhn dn. 4. Nhng bo m php l: cc bin php phng nga, ngn chn v xo b nhng nguyn nhn dn n vi phm php lut ngy cng y , hot ng ca cc c quan bo v php lut ngy cng t hiu qu cao hn, cc quy nh ca php lut bo m cho nhn dn tham gia vo cng tc php ch ngy cng y v ph hp. 5. Nhng bo m v t chc: cc bin php nh thanh tra, kim tra... ngy cng pht trin vi s tham gia rng ri ca qun chng. 6. Nhng bo m v x hi: cng vi s pht trin ca nhiu hnh thc hot ng phong ph mang tnh cht x hi ca cc t chc v on th qun chng s to ra nhng bo m v mt x hi cho vic cng c nn php ch x hi ch ngha. II. NHNG YU CU C BN CA PHP CH X HI CH NGHA 1. Tn trng tnh ti cao ca Hin php v lut Hin php v lut (o lut) l nhng vn bn php l do c quan cao nht ca quyn lc nh nc ban hnh, th hin mt cch tp trung ch v li ch c bn ca nhn dn lao ng trn cc lnh vc ca i sng x hi v nh nc. l nhng vn bn c gi tr php l cao nht. V vy, khi xy dng php lut phi da trn nhng c s nhng quy nh ca Hin php v lut. Mi quy nh ca cc vn bn di lut u phi ph hp vi Hin php v lut. thc hin tt yu cu ny cn ch c hai mt: th nht, phi ch trng ti vic phi hon thin Hin php v xy dng cc vn bn lut lm c s cho s pht trin v hon thin ca c h thng php lut; th hai, phi nhanh chng c th ho nhng quy nh ca Hin php v lut, trit tn trng tnh ti cao ca Hin php v lut. 2. Bo m tnh thng nht ca php ch trn quy m ton quc Xut pht t bn cht v nhng c im c th ca Nh nc v php lut x hi ch ngha v nguyn tc mi cng dn u bnh ng trc php lut, php ch x hi ch ngha i hi phi c tnh thng nht v nhn thc v t chc thc hin php lut trn quy m ton quc. Khng chp nhn nhng c quyn v bit l v nguyn tc no, khng th em li ch ca a phng, ca ngnh i lp vi li ch chung ca nh nc.

Tnh thng nht ca php ch khng loi b vic cn nhc nhng iu kin ca a phng. Cc c quan nh nc a phng bn cnh vic chp hnh nghim chnh php lut cn cn phi xem xt nhng iu kin, hon cnh c th ca a phng tm ra nhng hnh thc v phng php ph hp nhm thc hin, p dng php lut mt cch nng ng, sng to, c hiu qu. 3. Cc c quan xy dng php lut, t chc thc hin v bo v php lut phi hot ng mt cch tch cc, ch ng v c hiu qu Php lut l c s cng c v tng cng php ch, v vy, i hi phi c mt h thng php lut hon chnh v ng b. Mun lm c iu i hi cc c quan xy dng php lut phi ch n nhng bin php bo m cho cng tc xy dng php lut hot ng c hiu qu. Mt khc, a php lut vo i sng, cn phi ch ti cng tc t chc v thc hin php lut. Kt qu ca vic t chc v thc hin php lut l mt trong nhng tiu chun xc nh tnh cht ca nn php ch x hi ch ngha. V vy, mt trong nhng yu cu t ra l mun cng c v tng cng php ch th phi bo m cho cho cc c quan t chc v thc hin php lut hot ng c hiu qu. Mt trong nhng yu cu ca php ch x hi ch ngha l phi c nhng bin php nhanh chng v hu hiu x l nghim minh v kp thi cc hnh vi vi phm php lut, c bit l ti phm. Cn phi ch trng cc bin php bo m cho cc c quan bo v php lut c th hot ng mt cch tch cc, ch ng v c hiu qu. ng thi nhim v bo v php lut, php ch cn l nhim v ca ton x hi, v vy yu cu ny cng i hi cc t chc v mi cng dn phi c trch nhim tham gia u tranh phng - chng vi phm php lut, bo v php ch x hi ch ngha. 4. Khng tch ri cng tc php ch vi vn ho v vn ho php l Trnh vn ho ni chung v trnh vn ho php l ni ring ca cc ch th php lut c nh hng rt ln ti qu trnh cng c nn php ch x hi ch ngha. Trnh vn ho ca cng chng cng cao th php ch cng c cng c mnh m. V vy, mt yu cu t ra l phi ch trng gn cng tc php ch vi vic nng cao trnh vn ho ni chung v vn ho php l ni ring ca cn b, cng chc nh nc, nhn vin cc t chc x hi v mi cng dn. III. TRT T PHP LUT X HI CH NGHA Trt t php lut x hi ch ngha l mt h thng cc mi quan h x hi trong con ngi thc hin cc hnh vi hp php. V thc cht, trong mi x hi, trt t php lut l ci ch m cc nh nc hng ti. c trt t php lut, v pha c nhn, i hi con ngi phi th hin hnh vi ca mnh mt cch hp php. V pha cc t chc nh nc v x hi, trt t php lut c bo m khi nh nc thc hin ng thm quyn quy nh trong php lut, i vi cc t chc x hi, trong t chc v hot ng bo m nguyn tc hp php, ph hp vi li ch ca cc thnh vin v ton x hi. Trt t php lut v php ch l hai khi nim gn gi vi nhau, tuy nhin n vn l hai khi nim khc nhau mc d n u c cc im chung: u mang bn cht giai cp v u i lp vi tnh trng tu tin, khng thc hin php lut. Ngoi im ng nht, php ch v trt t php lut c nhng c th ring ca mnh, nu php ch l s i hi phi tn trng, thc hin mt cch nghim ngt i vi cc quy nh ca php lut ca cc cng dn, cc nh chc trch, cc c quan nh nc v cc t chc x hi,

cn trt t php lut l mt h thng cc mi quan h x hi trong cc ch th php lut thc hin cc hnh vi hp php khi tham gia vo cc quan h. IV. VN TNG CNG PHP CH X HI CH NGHA Trong giai on hin nay vn cng c v tng cng php ch x hi ch ngha nc ta ang l vn cp thit nng cao hiu lc qun l ca Nh nc, m rng dn ch x hi ch ngha, pht huy quyn lm ch ca nhn dn lao ng. cng c v tng cng php ch x hi ch ngha phi p dng nhiu bin php ng b trong c cc bin php c bn nh: Tng cng s lnh o ca ng i vi cng tc php ch; y mnh cng tc xy dng v hon thin h thng php lut x hi ch ngha; Tng cng cng tc t chc thc hin v p dng php lut; Tng cng cng tc kim tra, gim st v x l nghim minh nhng hnh vi vi phm php lut. 1. Tng cng s lnh o ca ng i vi cng tc php ch y l bin php c bn, bao trm, xuyn sut trong qu trnh cng c v tng cng php ch x hi ch ngha. S lnh o ca ng th hin trc ht vic ng ra ng li, chnh sch, chin lc pht trin kinh t - x hi, ng thi ra chin lc ton din v cng tc php ch. Trong tng thi k ng ra nhng phng hng v xy dng php lut, t chc thc hin php lut, gio dc nng cao thc php lut ca nhn dn, o to, bi dng cn b php l tng cng cho cc c quan lm cng tc php lut, php ch, t chc lnh o phong tro qun chng tham gia tch cc, chng vi phm php lut ... l s lnh o ton din, c ngha quyt nh i vi kt qu ca cng tc php ch. 2. y mnh cng tc xy dng v hon thin h thng php lut x hi ch ngha Php lut x hi ch ngha l tin ca php ch x hi ch ngha, mun tng cng php ch x hi ch ngha v qun l x hi bng php lut, phi c mt h thng php lut tng i hon chnh v ng b. c c mt h thng php lut nh vy, phi thc hin nhiu bin php nh: phi thng xuyn tin hnh h thng ho php lut pht hin v loi b nhng quy nh php lut trng lp, mu thun, lc hu, b sung nhng thiu st trong h thng php lut; kp thi th ch ho ng li, chnh sch ca ng thnh php lut; c k hoch xy dng php lut ph hp vi mi giai on c th, y mnh cng tc nghin cu khoa hc php l, k thut xy dng php lut m bo cho h thng cc vn bn php lut c mang tnh khoa hc v t trnh k thut cao, m rng cc hnh thc nhn dn lao ng tham gia vo vic xy dng php lut. 3. Tng cng cng tc t chc thc hin php lut y l mt bin php ln bao gm nhiu mt hot ng nhm bo m cho php lut c tn trng v thc hin nghim chnh, c th l: - y mnh cng tc nghin cu khoa hc php l, tng cng cng tc gii thch php lut lm sng t ni dung v ngha ca cc quy nh php lut lm c s cho vic tuyn truyn v gio dc php lut t kt qu tt. - y mnh cng tc thng tin, tuyn truyn v gio dc php lut nhm nng cao trnh nhn thc php lut v thc php lut ca nhn dn. - Ch trng cng tc o to i ng cn b php l c trnh , phm cht chnh tr v kh nng cng tc xp xp vo cc c quan lm cng tc php lut, php ch.

- Ch trng cng tc t chc, kin ton cc c quan lm cng tc php lut, php ch. Xc nh r chc nng, quyn hn, nhim v, nguyn tc hot ng, ci tin cc phng php ch o v thc hin, ng thi to iu kin vt cht cn thit bo m cho hot ng ca cc c quan t hiu qu cao. - Trong tng thi k cn c s tng kt, rt kinh nghim kp thi thy r nhng thiu st, nhc im trong cng tc t chc thc hin php lut, ra nhng phng hng v bin php tng cng hiu lc cng tc . 4. Tng cng cng tc kim tra, gim st, x l nghim minh nhng hnh vi vi phm php lut Bin php ny nhm bo m cho php lut c thc hin nghim chnh, mi ngi u bnh ng trc php lut. Bin php ny i hi trc ht phi thng xuyn t chc vic kim tra hot ng ca b my nh nc, c bit l h thng c quan lm cng tc bo v php ch pht hin nhng sai st, lch lc, kp thi un nn, rt kinh nghim bo m cho b my nh nc hot ng nhp nhng theo ng nguyn tc v yu cu ca php lut. X l nghim minh nhng vi phm php lut ca cn b, cng chc theo nguyn tc mi ngi u bnh ng trc php lut. i vi c quan bo v php ch x hi ch ngha i hi phi c phng php hot ng thch hp, c hiu qu nhanh chng pht hin, lm sng t cc v vic tiu cc, vi phm php lut v p dng cc bin php x l nghim minh, chnh xc, ng quy nh ca php lut. CU HI N TP 1. 2. 3. 4. 5. Phn tch khi nim php ch. Trnh by mi quan h gia php lut v php ch. Nhng bo m cho nn php ch x hi ch ngha? Cc yu cu ca php ch x hi ch ngha? Cc bin php tng cng php ch x hi ch ngha?

CHNG XXI IU CHNH PHP LUT, C CH IU CHNH PHP LUT

I. IU CHNH PHP LUT 1. Khi nim iu chnh php lut Php lut l h thng cc quy tc x s nhm iu chnh cc quan h x hi khch quan. iu ny c ngha l php lut tc ng ln cc quan h x hi bng cch ghi nhn, cng c, bo v chng, cng nh to kh nng, iu kin, khun kh cho nhng quan h x hi pht sinh, pht trin ph hp vi d kin ca cc nh lm lut. Php lut tc ng ln cc quan h x hi theo 2 hng: Th nht, i vi nhng quan h x hi p ng nhu cu pht trin theo hng tin b ca x hi th php lut bo v v nh hng cho s pht trin ca chng. Th hai, i vi nhng quan h mu thun vi yu cu khch quan ca x hi v li ch ca nhn dn th php lut to ra nhng bin php ngn cn, hn ch s pht trin ca chng. Php lut khng th trc tip lm pht sinh, thay i, chm dt s tn ti ca cc quan h x hi bi cc quan h x hi tn ti mt cch khch quan. Php lut ch c th a cc quan h x hi vo trt t, nh hng cho s pht trin ca cc quan h x hi. Php lut hng ti nhng quan h x hi bng cc hnh thc: tc ng c tnh t tng, gio dc mang n cho con ngi thng tin v nng cao thc ca h i vi php lut v iu chnh c tnh quy phm v tnh bt buc chung. Nh vy, cn phn bit khi nim tc ng php lut v iu chnh php lut. iu chnh php lut cng l s tc ng ca php lut ln cc quan h x hi, nhng khc vi khi nim tc ng php lut theo ngha rng, iu chnh php lut l vic dng php lut vi tnh cch l yu t c tnh quy phm v tnh bt buc chung iu chnh cc quan h x hi. C th ni, iu chnh php lut l tc ng php lut hiu theo ngha hp. S iu chnh php lut c nhng c im sau y: - iu chnh php lut l mt trong nhng loi hnh ca iu chnh x hi; - iu chnh php lut l iu chnh c tnh nh hng, tnh t chc v tnh hiu qu; - iu chnh php lut l s iu chnh c thc hin thng qua mt h thng cc phng tin php l c bn, c th: quy phm php lut, vn bn p dng php lut mang tnh c bit, c th, quan h php lut, hnh vi thc hin quyn v ngha v php l. Tm li, iu chnh php lut c hiu l vic Nh nc da vo php lut, s dng mt lot cc phng tin php l c th (quy phm php lut, vn bn p dng php lut, quan h php lut, hnh vi thc hin quyn v ngha v php l) iu chnh cc quan h x hi, tc ng n quan h x hi theo phng hng nht nh. 2. i tng v phng php iu chnh php lut a. i tng iu chnh php lut i tng iu chnh php lut l cc quan h x hi nhng khng phi php lut iu chnh tt c cc quan h x hi c th m ch iu chnh cc quan h x hi quan trng, c bn, in hnh lin quan trc tip n li ch ca nh nc, x hi v c nhn con ngi. i tng iu chnh ca php lut cn c th l nhng quan h x hi phi sinh, ngha l chng ch xut hin khi c quy phm php lut, v d: cc quan h t tng, cc quan h bo him...

Phm vi iu chnh ca php lut c th thay i theo tng giai on c th, ph thuc vo ch ch quan ca Nh nc v cc iu kin chnh tr, x hi khc. Kh nng (mc ) v phm vi iu chnh cc quan h x hi ca php lut chu nh hng ca cc yu t c bn nh : - Tnh cht ca cc quan h x hi; - iu kin v kinh t, vn ho, x hi; - thc php lut ca nhn dn, ca cn b, cng chc nh nc, ca nhng nh chnh tr; - S hon thin ca h thng php lut. Xc nh phm vi i tng iu chnh php lut l xc nh ranh gii ca vic s dng php lut vo vic iu chnh cc quan h x hi, xc nh ranh gii ca s can thip cng khai ca Nh nc thng qua php lut vo s pht trin ca cc quan h x hi. b. Phng php iu chnh php lut Phng php iu chnh php lut l cch thc tc ng php lut ln cc quan h x hi t c mc ch ra. Ni dung ca phng php iu chnh php lut c quy nh bi c im ni dung, tnh cht ca quan h x hi v bi vai tr ca ch th iu chnh. Phng php iu chnh php lut c nhng c im l: Do Nh nc (thng qua cc c quan nh nc c thm quyn) t ra; c ghi nhn trong quy phm php lut; c Nh nc bo m thc hin trn c s c th p dng cc bin php cng ch nh nc trong nhng trng hp cn thit. Cc hnh thc tc ng ln cc quan h x hi c th l: cm on (khng cho php tin hnh mt s hot ng nht nh), bt buc (buc phi thc hinmt s hot ng nht nh) hoc cho php (c php hot ng trong mt phm vi nht nh). Mi ngnh lut c nhng phng php iu chnh ring. L do ca s khc bit l v c s khc nhau v: - Ch th tham gia quan h php lut. - Trt t hnh thnh quan h php lut. - Quyn v ngha v ca cc bn tham gia quan h php lut. - Cc bin php bo m thc hin cc quyn v ngha v . Thng thng, cc phng php iu chnh php lut c chia thnh 2 loi c trng l phng php mnh lnh- quyn uy v phng php t nh ot (tho thun). Phng php mnh lnh dng iu chnh cc quan h x hi m trong mt bn tham gia l nh nc (c quan nh nc c thm quyn). Phng php t nh ot thng dng iu chnh cc quan h x hi m cc bn tham gia quan h c a v bnh ng vi nhau. 3. Cc giai on ca qu trnh iu chnh php lut S iu chnh php lut l qu trnh phn nh s k tip nhau ca s iu chnh php lut. y ch nu ra mt s giai on c bn c lin quan ti qu trnh iu chnh php lut. Cn ch l vic phn chia ny ch mang tnh tng i. Giai on th nht, qu trnh iu chnh php lut bt u a ra cc quy phm php lut. Cc quy phm bt con ngi phi hnh ng ph hp vi li ch ca s pht trin x hi. l giai on quy nh, hay ni cch khc l giai on sng to, hnh thnh cc quy phm php lut.

Giai on th hai l giai on tc ng ca cc quy phm php lut, trong giai on p dng cc quy phm php lut, quyn v ngha v ca cc ch th trong quan h php lut xut hin. S kin php l l yu t lin kt quy phm php lut vi hu qu php l xy ra, l iu kin cn thit ca giai on ny. Giai on th ba l giai on thc hin quyn ch th v ngha v php l, ngha l cc quyn v ngha v c thc hin trong i sng x hi bi c ch th ca quan h php lut. p dng cc quy phm php lut l giai on c th xy ra ca s iu chnh php lut. Thc cht ca giai on ny l ch ra cc quyt nh mang tnh cht quyn lc nh nc, m bo cho s xut hin, thay i hay chm dt cc quan h php lut. Nh giai on p dng php lut m Nh nc a vo qu trnh iu chnh php lut cc quan h c th, kim tra s xut hin v thc hin n. Qu trnh iu chnh php lut ni trn c th din t di dng s sau: S thit ch quy phm php lut Xut hin quyn v ngha v php l p dng quy phm php lut (s kin php l l iu kin cn c cho s kt ni) Thc hin quyn v ngha v php l

II. C CH IU CHNH PHP LUT C ch iu chnh php lut l h thng thng nht cc phng tin php lut, nh m thc hin c s iu chnh c kt qu cc quan h x hi ph hp vi cc mc ch ca x hi. H thng cc phng tin php l m thng qua php lut iu chnh cc quan h x hi bao gm: Cc quy phm php lut, cc vn bn c bit, cc quan h php lut, cc hnh vi thc hin quyn v ngha v php l. 1. Quy phm php lut Quy phm php lut l quy tc x s chung, do cc c quan nh nc c thm quyn ban hnh. Nhim v ca quy phm php lut trong c ch iu chnh php lut l: - Xc nh nhng t chc, c nhn (gi chung l ch th) chu s tc ng ca quy phm php lut; - Xc nh nhng hon cnh, iu kin m trong cc ch th cn phi ch o hnh vi ca mnh theo quy nh ca nh nc; - Nu cch x s bng cch ch ra cc quyn, ngha v ca ch th. 2. Vn bn p dng php lut Trong c ch iu chnh php lut, vn bn c bit c vai tr c th ho nhng quy tc x s chung thnh nhng quy tc x s c th cho nhng ch th xc nh, ghi nhn quyn v ngha v php l ca h. Cc quyn v ngha v m vn bn c bit a ra cho cc ch th c th khng th khc bit v ni dung so vi nhng quy nh trong quy phm php lut. Vn bn p dng php lut c th tham gia vo c ch iu chnh php lut hai giai on khc nhau. - Giai on u c bit ho quy tc x s chung thnh quy tc x s c bit khi quy phm php lut quy nh (i hi) l s c bit ho cc quyn v ngha v phi do

c quan nh nc c thm quyn (nhng ngi c trch nhim, quyn hn) tin hnh ch khng phi do nhng ch th tham gia quan h x hi tin hnh. - Giai on sau n c dng c bit ho cc bin php tc ng ca nh nc m b phn ch ti ca cc quy phm php lut quy nh i vi cc ch th php lut. Tuy nhin, cn ch l trong mt s trng hp, s c bit ho cc quyn v ngha v php l khng nht thit phi thc hin bng vn bn c bit, v d: mt s quy nh trong Lut Hn nhn v Gia nh. Cc quyn v ngha v php l ca ch th ch pht sinh, thay i, chm dt khi trong thc t cuc sng xut hin nhng iu kin, hon cnh, s kin c th m chng c nu ra trong cc quy phm php lut ( l s kin php l). S kin php l trong c ch iu chnh php lut l chic cu ni gia ch nh nc (th hin trong quy phm php lut ) v quan h x hi. 3. Quan h php lut Dng quy phm php lut iu chnh quan h x hi lm cho quan h x hi mang tnh cht php l, ngha l to ra cho cc bn tham gia quan h x hi c cc quyn ch th v ngha v php l nht nh. Quan h php lut l mt yu t cn thitca c ch iu chnh php lut, nh m quy phm php lut c thc hin trong cuc sng. Quan h php lut pht sinh vi ni dung l quyn ch th v ngha v php l i vi cc ch th c th c kh nng thc hin c. Tuy nhin, cho quyn v ngha v c thc hin phi thng qua hnh vi thc t thc hin cc quyn v ngha v php l ca cc ch th php lut. Nh vy, bng hnh vi thc t ca mnh cc ch th php lut lm cho cc quy nh ca php lut i vo cuc sng hin thc. 4. thc php lut thc php lut tham gia vo tt c cc giai on ca qu trnh iu chnh php lut. N l c s t tng ch o ton b qu trnh iu chnh php lut vic iu chnh php lut c tin hnh ng n, c c s khoa hc v t hiu qu cao. 5. Php ch Php ch l mt nguyn tc c bn ca qu trnh iu chnh php lut. N i hi mi hot ng iu chnh php lut phi ph hp vi php lut. Ch qun l x hi bng php lut v khng ngng tng cng php ch x hi ch ngha mi xo b c s qun l da trn ch ch quan, tu tin, xo b c s qun l tu thuc vo cc tnh tit ngu nhin, vo tm trng v tnh cch ca nh qun l, lm cho cc yu t ca c ch iu chnh php lut c th lin kt c trong mt th thng nht, hot ng nhp nhng v ng b nhm t c cc mc ch t ra. Tm li, c ch iu chnh php lut l mt h thng phc tp cc phng tin, quy trnh php l rng buc ln nhau v nh hng qua li vi nhau. Chnh v th, hiu qu iu chnh php lut ph thuc vo tt c mi yu t ca c ch iu chnh php lut ch khng ring g mt yu t no, nu trong qu trnh iu chnh php lut, mt yu t no khng c m bo s dn n nguy c mc ch iu chnh php lut s khng t c. CU HI N TP 1. Khi nim iu chnh php lut? 2. Yu t quy nh mc v phm vi iu chnh php lut?

3. Qu trnh iu chnh php lut? 4. Khi nim c ch iu chnh php lut?

TI LIU THAM KHO

1. Gio trnh l lun nh nc v php lut, Khoa Lut, i hc Quc Gia H Ni, H Ni, 2005. 2. Gio trnh l lun nh nc v php lut, Trng i hc Lut H Ni, NXB T php, H Ni - 2007. 3. Gio trnh l lun chung v nh nc v php lut, Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch Minh, NXB l lun chnh tr, H Ni - 2004. 4. V Hng Anh, T chc v hot ng ca ngh vin mt s nc trn th gii, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni - 2001. 5. Nguyn ng Dung, Nh nc v trch nhim ca nh nc, NXB T php, H Ni - 2006. 6. Montesquieu, Tinh thn php lut, ngi dch - Hong Thanh m, NXB Gio dc, H Ni -1996. 7. L Minh Tm, Xy dng v hon thin h thng php lut Vit Nam - Nhng vn l lun v thc tin, NXB Cng an nhn dn, H Ni - 2003. 8. Hin php Vit Nam nm 1946, 1959, 1980, 1992. 9. Vn kin i hi ng ton quc cc k VI, VII, VIII, IX, X.