Chng 1. XC SUT CA BIN C 1. Bin c ngu nhin 2. Xc sut ca bin c 3. Cng thc tnh xc sut 1.

BIN C NGU NHIN 1.1. Hin tng ngu nhin Ngi ta chia cc hin tng xy ra trong i sng hng ny thnh hai loi: tt nhin v ngu nhin Nhng hin tng m khi c thc hin trong cng mt iu kin s cho ra kt qu nh nhau c gi l nhng hin tng tt nhin. Chng hn, un nc iu kin bnh thng n 1000oC th nc s bc hi. Hoc nm vin phn ra ca s tng 3 th tt

nhin vin phn ri xung t. Nhng hin tng m cho d khi c thc hin trong cng mt iu kin vn c th s cho ra cc kt qua khc nhau c gi l nhng hin tng ngu nhin. Chng hn, m mt ht la iu kin bnh thng th ht la c th ny mm cng c th khng ny mm. Hin tng ngu nhin chnh l i tng kho st ca l thuyt xc sut.

1.2 Php th v bin c: L mt khi nim nguyn thu, khng c nh ngha, ta tip cn vi khi nim ny nh th l thc hin mt hnh ng hay mt nhm cc iu kin c bn c km mc ch quan st. Khi quan st cc hin tng ngu nhin cng c th xem cc hin tng y l cc php th. Khi thc hin mt php th ta khng th bit trc c kt qu xy ra. Tuy nhin ta c th xc nh c tt c cc kt qu c th xy ra. Khng gian mu: Tp hp tt c cc kt qu c th xy ra ca mt php th c gi l khng gian mu ca php th v k hiu l .

 Bin c s cp: Mi kt qu ca php th (phn t ) c gi l mt bin c s cp. Bin c: Mi s kin, hin tng gn lin vi php th sao cho mi kt qu ca php th ta u c th khng nh c s kin hay hin tng xy ra hay khng c gi l mt bin c ca php th . Cc kt qu ca php th m qua ta c th khng nh c mt bin c A xy ra c gi l cc bin c s cp thun li cho A v k hiu l A nh vy A cho tin ngi ta thng ng nht A vi A. V D 1. Quan st kt qu thi ht mn ca mt sinh vin, ta c th xem l mt php th m khng gian mu nh sau:

 = {0; 0,5; 1; 1,5;...; 9,5; 10} Cc phn t: 1 =0, 2 =0,5,...,21 =10 l cc bin c s cp. Cc tp con ca : A = {4; 4,5;...; 10}, B = {0; 0,5;...; 3,5},... l cc bin c. Cc bin c A, B c th c pht biu li l: A : sinh vin ny thi t mn XSTK; B : sinh vin ny thi hng mn XSTK. Trong mt php th, bin c m chc chn s xy ra c gi l bin c chc chn. K hiu l . Bin c khng th xy ra c gi l bin c rng. K hiu l .

 V D 2. T nhm c 6 nam v 4 n, ta chn ngu nhin ra 5 ngi. Khi o, bin c chn c t nht 1 nam l chc chn; bin c chn c 5 ngi n l rng.

1.3. Quan h gia cc bin c a) Quan h tng ng Trong 1 php th, bin c A c gi l ko theo bin c B nu khi A xy ra th B xy ra. K hiu l AB. Hai bin c A v B c gi l tng ng vi nhau nu AB v BA. K hiu l A=B. V d 3. Quan st 4 con g mi trng trong 1 ngy. Gi Ai : c i con g mi trng trong 1 ngy, i = 0,..., 4. A: c 3 hoc 4 con g mi trng trong 1 ngy. B : c nhiu hn 2 con g mi trng trong 1 ngy. Khi , ta c: A B, A B, BA v A=B.

b) Tng v tch ca hai bin c Tng ca hai bin c A v B l mt bin c, bin c ny xy ra khi A xy ra hay B xy ra trong mt php th (t nht mt trong hai bin c xy ra). K hiu l AB hay A+B. Tch ca hai bin c A v B l mt bin c, bin c ny xy ra khi c A v B cng xy ra trong mt php th. K hiu l AB hay AB. V D 4. Mt ngi th sn bn hai vin n vo mt con thu v con thu s cht nu n b trng c hai vin n. Gi Ai :vin n th i trng con thu(i =1,2); A : con thu b trng n; B : con thu b cht.

Khi , ta c: A=A1 +A2 v B=A1 .A2. V D 5. Xt php th gieo hai ht la. Gi Ni : ht la th i ny mm; Ki :ht la th i khng ny mm(i=1,2); A : c 1 ht la ny mm. Khi , khng gian mu ca php th l: = {K1K2; N1K2; K1N2; N1N2}. Cc bin c tch sau y l cc bin c s cp: 1 =K1K2, 2 =N1K2, 3 =K1N2, 4 =N1N2. Bin c A khng phi l s cp v A=N1K2+K1N2 .

c) Bin c i lp A Trong mt php th bin c c gi l bin c i lp (hay bin c b) ca bin c A khi v ch khi nu A xy ra th A khng xy ra v ngc li. Nh vy ta c: A = \ A . Tnh cht: A + B = A.B; A.B = A + B; A = A V D 4. Tung mt ht xc sc cn xng v ng cht, gi A l bin c s nt xut hin l s chn v B l bin c s nt xut hin l s l th: A = B.

1.4. H y cc bin c a) Hai bin c xung khc Cho A v B l hai bin c trong cng mt php th. Hai bin c A v B c gi l xung khc vi nhau nu A v B khng cng xy ra. V D 7. Hai sinh vin A v B cng thi mn XSTK. Gi A : ch c sinh vin A thi ; B : ch c sinh vin B thi ; C : ch c 1 sinh vin thi . Khi , A v B l xung khc; B v C khng xung khc. Ch : Trong V D 7, A v B xung khc nhng khng i lp.

 b) H y cc bin c Trong mt php th, h gm n bin c {Ai}, i =1,, n c gi l h y khi v ch khi chng i mt xung khc v tng ca chng bng khng gian mu. Ngha l: 1) Ai.Aj =,ij v 2) A1 + A 2 +... + A n = . V D 8. Trn ln 4 bao la vo nhau ri bc ra 1 ht. Gi Ai : ht la bc c l ca bao th i, i = 1,..., 4. Khi , h {A1 ; A2 ; A3 ; A4 } l y . Ch : Trong 1 php th, h {A, A } l y vi A ty .

2. XC SUT CA BIN C

Quan st cc bin c i vi mt php th, mc d khng th khng nh mt bin c co xy ra hay khng nhng ngi ta co th phng on kh nng xy ra ca cc bin c ny l ln hay nh. Kh nng xy ra khch quan ca mt bin c c gi l xc sut(probability) ca bin c o. Xc sut ca bin c A, ky hiu l P(A), co th c nh ngha bng nhiu dng sau: dng c in; dng thng k; dng hnh hc; dng tin Kolmogorov.

2.1. nh ngha xc sut dng c in Xt mt php th vi khng gian mu = {1;...; n} v bin c A co k phn t. Nu n bin c s cp co cng kh nng xy ra (ng kh nng) thi xc sut ca bin c A c nh ngha l:
k P(A) = n

V D 1. Mt cng ty cn tuyn hai nhn vin. C 4 ngi n v 2 ngi nam np n ngu nhin (kh nng trng tuyn ca 6 ngi l nh nhau). Tnh xc sut : 1) c hai ngi trng tuyn u l n 2) co t nht mt ngi n trng tuyn.

 V d 2. T mt hp cha 6 sn phm tt v 4 ph phm ngi ta chn ngu nhin ra 5 sn phm. Tnh xc sut c: 1) C 5 sn phm u tt 2) ng 2 ph phm. V d 3. Ti mt bnh vin c 50 ngi ang ch Kt qu khm bnh. Trong c 12 ngi ch kt qu ni soi, 15 ngi ch kt qu siu m, 7 ngi ch kt qu c ni soi v siu m. Gi tn mt ngi trong 50 ngi ny, hy tnh xc sut gi c ngi ang ch kt qu ni soi hoc siu m?

2.2. nh ngha xc sut dng thng k Khi thc hin mt php th no n ln, thy c k k ln xut hin bin c A th t sn c gi l tn sut ca bin c A. Khi n thay i, tn sut cng thay i theo nhng lun dao ng n nh quanh mt s c nh. S p c nh ny c gi l xc sut ca bin c A theo ngha thng k, p = lim k n n
k Trong thc t khi n ln th P(A) n

 V d 4. Pearson gieo mt ng tin cn i, ng cht 12.000 ln thy c 6.019 ln xut hin mt sp (tn sut l 0,5016); gieo 24.000 ln thy c 12.012 ln xut hin mt sp (tn sut l 0,5005). Laplace nghin cu t l sinh trai gi London, Petecbua v Berlin trong 10 nm v a ra tn sut sinh b gi l 21/43. Cramer nghin cu t l sinh trai gi Thy in trong nm 1935 v kt qua c 42.591 b gi c sinh ra trong tng s 88.273 tre s sinh, tn sut l 0,4825.

2.3. nh ngha xc sut dng hnh hc Cho min . Gi o ca l di, din tch, th tch (ng vi l ng cong, min phng, khi). Xt im M ri ngu nhin vo min . Gi A: im M ri vo min S, ta c: Trong : | A | : o ca A | | : o ca . V d 5. Th vin phn trn ming ba hnh tam gic u c cnh 2 cm. Tnh xc sut vin phn ri vo hnh trn ni tip tam gic u y.
|A| P(A) = ||

 V d 6. Hai ngi bn hn gp nhau ti 1 a im xc nh trong khong t 7h n 8h. Mi ngi n (v chc chn n) im hn mt cch c lp, nu khng gp ngi kia th i 10 pht hoc n 8 gi th khng i na. Tm xc sut hai ngi gp nhau. 2.4. Tnh cht ca xc sut (i) Nu A l bin c tu th: 0 P(A) 1 (ii) P() = 0, P() = 1 (iii) Nu A B th P(A) P(B)

3. CNG THC TNH XC SUT

3.1. Cng thc cng xc sut

Xt mt php th G vi khng gian mu , ta c: (i) Nu A v B l hai bin c xung khc ca th: (ii) Nu A v B l hai bin c khng xung khc th:

P(A + B) = P(A) + P(B)

P(A + B) = P(A) + P(B) P(A.B)

(iii) Nu {Ai}, i =1,, n l mt dy cc bin c xung khc i mt th:

P(A1 + A2 + ...+ An ) = P(A1 )+ P(A2 )+ ...+ P(An ).

c bit: Ch :

P(A) = 1 P(A); P(A) = P(A.B) + P(A.B).

A. B = A + B; A + B = A. B

 V d 1. Mt nhm c 30 nh u t cc loi, trong c: 13 nh u t vng; 17 nh u t chng khon v 10 nh u t c vng ln chng khon. Mt i tc gp ngu nhin mt nh u t trong nhm. Tm xc sut ngi gp c nh u t vng hoc chng khon? V d 2. Mt hp phn c 10 vin trong c 3 vin mu . Ly ngu nhin t hp ra 3 vin phn. Tnh xc sut ly c t nht 1 vin phn mu . V d 3. Trong mt vng dn c, t l ngi mc bnh tim l 9%; mc bnh huyt p l 12%; mc c bnh tim v huyt p l 7%. Chn ngu nhin 1 ngi trong vng . Tnh xc sut ngi ny khng mc bnh tim v khng mc bnh huyt p?

3.2. Xc sut c iu kin Ba ngi A, B, C thi tuyn vo mt cng ty. Gi; A: ngi A thi ; B: ngi B thi C: ngi C thi ; H: c hai ngi thi Khi khng gian mu: = {A.B.C, A.B.C, AB.C, A.B.C, A.B.C, A.B.C, AB.C, A.BC} 4 3 2 Ta c: P(A) = ; P(H ) = ; P(AH ) = 8 8 8 By gi, ta cng xt vi ba ngi trn thi tuyn vo mt cng ty v bit thm thng tin c 2 ngi thi , khng gian mu tr thnh H v a tr thnh AH. Gi A | H : A thi bit rng c hai ngi thi 2 P(AH ) Th ta c: P(A | H ) = 3 = P(H )

3.2.1. nh ngha xc sut c iu kin Trong mt php th, xt hai bin c bt k A v B vi P(B) > 0. Xc sut c iu kin ca A vi iu kin B xy ra c k hiu v nh ngha l: P(A.B) P(A | B) = P(B) V d 4. Mt nhm 10 sinh vin gm 3 nam v 7 n trong c 2 nam 18 tui v 3 n 18 tui. Chn ngu nhin 1 sinh vin t nhm . Gi A: sinh vin c chn l n, B: sinh vin c chn l 18 tui. Hy tnh P (A B), P (B A)?

 Nhn xt: Khi tnh P(A | B) vi iu kin B xy ra,

ngha l ta hn ch khng gian mu xung cn b v hn ch A xung cn A.B. Tnh cht: (i) 0 P(A | B) 1,A P(A | B) P(C | B) (ii) nu A C th (iii) P(A | B) = 1 P(A | B) 3.2.2. Cng thc nhn xc sut A a) S c lp ca hai bin c Trong mt php th, hai bin c A v B c gi l c lp nu B c xy ra hay khng cng khng nh hng n kh nng xy ra A v ngc li. Ch : Nu A v B c lp th cc bin c A v B, A v B

 A v B cng c lp. b) Cng thc nhn (i) Nu A va B l hai bin c khng c lp thi: P(A.B) = P(A).P(B | A) = P(B).P(A | B) (ii) Nu A va B l hai bin c c lp thi: P(A.B) = P(A).P(B) (iii) Nu A1, A2,, An khng c lp thi: P(A1.A2 ...An ) = P(A1 ).P(A2 | A1 )...P(An | A1.A2 ...An1 ) (iv) Nu A1, A2,, An khng c lp trong ton b thi: P(A1.A2 ...An ) = P(A1 ).P(A2 )...P(An ) Ch : n bin c c gi l c lp trong ton b nu s xy ra ca k trong n bin c ny khng nh hng n xc sut ca n-k bin c cn li.

V d 5. Mt ngi c 5 bng n trong c 2 bng b hng. Ngi th ngu nhin ln lt tng bng n (khng hon li) cho n khi chn c 1 bng tt. Tnh xc sut ngi th n ln th 2. V d 6. Mt sinh vin hc h nin ch c thi li 1 ln nu ln thi th nht b rt (2 ln thi c lp). Bit rng xc sut sinh vin ny thi ln 1 va ln 2 tng ng l 60% va 80%. Tnh xc sut sinh vin ny thi ? V d 7. C hai ngi A v B cng t lnh (c lp) mua c phiu ca mt cng ty vi xc sut mua c tng ng l 0,8 v 0,7. Bit rng c ngi mua c, xc sut ngi A mua c c phiu ny l:
A. 10 47 B. 12 19 C. 40 47 D. 10 19

V d 8. Trong dp tt, ng A em bn 1 cy mai ln v 1 cy mai nh. Xc sut bn c cy mai ln l 0,9. Nu bn c cy mai ln th xc sut bn c cy mai nh l 0,7. Nu cy mai ln khng bn c th xc sut bn c cy mai nh l 0,2. Bit rng ng A bn c t nht 1 cy mai, xc sut ng A bn c c hai cy mai l: A. 0,6342; B. 0,6848; C. 0,4796; D. 0,8791. V d 9. Hai ngi A v B cng chi tr chi nh sau: C hai lun phin ly mi ln 1 vin bi t mt hp ng 2 bi trng v 4 bi en (bi c ly ra khng tr li hp). Ngi no ly c bi trng trc th thng cuc. Gi s A ly trc, tnh xc sut A thng cuc ?

3.2.3. Cng thc xc sut y v Bayes. a) Cng thc xc sut y Xt h n bin c {A} (i =1,2,...,n) y v B l mt bin c bt k trong php th, ta c:
P(B) = P(Ai )P(B | Ai )
i=1 n

V d 10. Mt ca hng bn hai loi bng n cng kch c gm: 70 bng mu trng vi t l bng hng l 1% v 30 bng mu vng vi t l hng 2%. Mt khch hng chn mua ngu nhin 1 bng n t ca hng ny. Tnh xc sut ngi ny mua c bng n tt ?

= P(A1 ).P(B | A1 ) + ...+ P(An ).P(B | An ).

V d 11. Chung th 1 c 3 con th trng v 4 con th en; chung 2 c 5 th trng v 3 th en. Quan st thy c 1 con th chy t chung 1 sang chung 2, sau c 1 con th chy ra t chung 2. Tnh xc sut con th chy ra t chung 2 l th trng ? b) Cng thc Bayes Xt h n bin c {Ai} (i =1,2,...,n) y v B l mt bin c bt k trong php th. Khi , xc sut bin c A xy ra sau khi B xy ra l:
P(Ai | B) = P(Ai ).P(B | Ai )

P(A ).P(B | A )
i i i=1

P(Ai ).P(B | Ai ) = P(B)

V d 12. Xt tip V d 10. Gi s khch hng chn mua c bng n tt. Tnh xc sut ngi ny mua c bng n mu vng ? V d 13. Nha my X co 3 phn xng A, B,C tng ng sn xut ra 20%, 30% va 50% tng sn phm ca nha my. Gia s t l sn phm hng do cc phn xng A, B,C tng ng sn xut ra la 1%, 2% va 3%. Chn ngu nhin 1 sn phm do nha my X sn xut ra. 1) Tnh xc sut (t l) sn phm ny la hng ? 2) Tnh xc sut sn phm ny hng va do phn xng A sn xut ra ?

3) Bit rng sn phm c chn l hng, tnh xc sut sn phm ny l do phn xng A sn xut ra ? V d 14. T l t ti, t con v xe my i qua ng X c trm bm du l 5 : 2 : 13. Xc sut t ti, t con v xe my i qua ng ny vo bm du ln lt l 0,1; 0,2 v 0,15. Bit rng c 1 xe i qua ng X vo bm du, tnh xc sut l t con ?