Nghiên cứu phản ứng oxi hóa khử trong chương trình hóa học phổ thông

1
M CL C
Ph l c ba...i L i cam oan .....ii L i c m n.iii M c l c ..1 Danh m c cc c m t vi t t t.3 M U4 L LU N C A V N NGHIN C U
CHNG 1 : C S
1.1. Khi qut v ph n ng ha h c..7 1.1.1.Khi ni m ph n ng ha h c7 1.1.2. Cc lo i ph n ng ha h c.7 1.2. Ph n ng oxi ha - kh ...9 1.2.1. M t s khi ni m ..9 1.2.2. Cc phng php cn b ng ph n ng oxi ha - kh 15 1.2.3. ngha v t m quan tr ng c a ph n ng oxi ha - kh ......22 CHNG 2 PH N NG OXI HA KH TRONG CHNG TRNH HA H C PH THNG
2.1. Ph n ng oxi ha - kh trong chng trnh ho h c ph thng ..24 2.1.1. Ph n ng oxi ha - kh 2.1.2. Ph n ng oxi ha kh trong chng trnhtrung h c c s ....24 trong chng trnh trung h c ph thng...27
2.2. Ph n ng oxi ha- kh .....30 2.2.1. N i dung ph n ng oxi ha kh trong ha h c v c.....30 2.2.2. N i dung ph n ng oxi ha kh trong ha h c h u c...32 2.3. V n d ng ph n ng oxi ha - kh trong d y ha h c ph thng....38 2.3.1. S d ng cc khi ni m ph n ng oxi ha - kh trong d y tnh ch t ha h c c a cc ch t...38
PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com
2.3.2. S d ng cc khi ni m ph n ng oxi ha - kh gi i bi t p..........43 2.3.3. S d ng ki n th c ph n ng oxi ho - kh gi i thch tnh ch t cc ch t, cc hi n t ng ha h c c lin quan trong th c ti n.......59 K T LU N V XU T 1. K t lu n chung ...64 2. ki n xu t....64 Ti li u tham kh o...65 Ph l c...- p1-
DANH M C CC C M T
VI T T T
CTG : Cng th c n gi n CTPT : Cng th c phn t ktc GV HD HS SGK Soh : i u ki n tiu chu n : Gio vin : H ng d n : H c sinh : Sch gio khoa : S oxi ho
THCS : Trung h c c s THPT : Trung h c ph thng PTHH : Phng trnh ha h c.
M 1. L do ch n ti
- Xu t pht t yu c u c a s nghi p gio d c, th c tr ng gi ng d y b mn ha h c c p trung h c ph thng i h i ng i gio vin khng ng ng nng cao nng l c chuyn mn, i m i phng php d y h c nh m gip h c sinh ti p thu tri th c m t cch t t nh t. - Ph n ng oxi ha - kh l lo i ph n ng quan tr ng v xuyn su t trong chng trnh ha h c ph thng. Ki n th c v ph n ng oxi ho - kh c v n d ng ph bi n trong d y h c cng nh trong i s ng. V y, ph n ng oxi ha - kh l ph n ng th no? Phn lo i chng trong ha h c v c, h u c ra sao? So snh s khc nhau c b n gi a ph n ng oxi ha kh v cc ph n ng khc; lm th no c th nh n bi t c ph n ng oxi ha kh v cc
ph n ng thng th ng cng nh cc b c l p phng trnh ph n ng. T m quan tr ng c a ph n ng oxi ha kh , ph n ng oxi ha - kh c nghin c u v pht tri n nh th no t chng trnh trung h c c s sang chng trnh trung h c ph thng. Khi n m r cc n i dung trn, gio vin s v n d ng ph n ng oxi ho - kh trong d y ha h c ph thng c t t hn.
- Ha h c l khoa h c th c nghi m, gio vin khng ch d y cho h c sinh cch ti p thu tri th c m cn ph i rn luy n cho h c sinh kh nng v n d ng cc ki n th c ho h c gi i thch cc hi n t ng trong th c ti n nh: t t c cc ph n ng chy, cc ph n ng t o ra dng i n trong pin, cquy Cc ph n ng x y ra trong c th ng i nh s oxi ha glucz thnh kh cacbnic v hi n c T t c cc hi n t ng ho h c trn u dng cc ki n th c c a ph n ng oxi ho - kh gi i thch. Do v y, chng ti ch n ti Nghin c u ph n ng oxi ho - kh trong chng trnh ho h c ph thng lm n i dung nghin c u c a kha lu n t t nghi p.
2. M c tiu nghin c u - Nghin c u h th ng ki n th c ph n ng oxi ho kh trong chng trnh ho h c ph thng. - Nghin c u vi c s d ng ph n ng oxi ha kh trong chng trnh ha h c ph thng cng nh cc ki n th c c lin quan n ph n ng oxi ha kh trong d y cc ch t v bi t p v n d ng c lin quan n ph n ng oxi ha kh . 3. Nhi m v nghin c u - Nghin c u cc ti li u c lin quan n ph n ng oxi ha - kh . - Nghin c u s hnh thnh v pht tri n, cc quy lu t bi n i trong s t o thnh s n ph m oxi ha kh . - Tm hi u s v n d ng ph n ng oxi ha - kh trong vi c gi ng d y b mn ha h c trung h c ph thng. 4. Phng php nghin c u Phng php nghin c u l lu n : sch gio khoa ha h c trung h c ph thng v cc ti li u c lin quan n ph n ng oxi ha kh . 5. i t ng nghin c u Ph n ng oxi ha kh trong chng trnh trung h c ph , sch gio khoa ho h c ph thng v cc ti li u khc c lin quan n ph n ng oxi ha kh . 6. Kh nng p d ng c a ti Nghin c u ti hon thnh s gp thm ti li u tham kh o cho gio vin d y ha h c cc tr ng THPT, sinh vin ang h c chuyn ngnh ha h c v ti li u h c
t p cho HS trung h c c s , trung h c ph thng. 7. L ch s ti c r t nhi u cng trnh nghin c u, nhi u sch, ti li u nghin c u ph n ng oxi ha - kh c a nhi u tc gi khc nhau nh: Nguy n Tr ng Th , Ng Ng c An, Ph n ng oxi ha kh v s i n phn, Nh xu t b n gio d c, nm 2006. Khai thc ph n ng oxi ha - kh nhi u gc nh : phn lo i ph n ng, cc phng php cn b ng ph n ng oxi ha - kh cc d ng bi ton v ph n ng oxi ha - kh .
M t s bi vi t trong T p ch ho h c &
ng d ng :
1. Ph m H Thanh, Ph m Ng c Sn - Cch tnh nhanh kh i l ng mu i t o thnh trong ph n ng oxi ha kh . (S 3(75)/2008). 2. L Ng c Sng, Cc phng php cn b ng ph n ng oxi ha - kh b ng phng php thng b ng electron v phn t ion. (S 8(80)/2008). ti chng ti quan tm nghin c u ph n ng oxi ha - kh trong chng trnh ha h c ph thng nh m tm hi u s hnh thnh, pht tri n v v n d ng ph n ng oxi ho - kh trong d y ho h c ph thng.
CHNG 1 : C S
L LU N C A V N NGHIN C U
1.1. Khi qut v ph n ng ha h c 1.1.1.Khi ni m ph n ng ha h c [2] Qu trnh bi n i ch t ny thnh ch t khc g i l ph n ng ha h c. Ch t ban u b bi n i trong ph n ng g i l ch t ph n ng (ch t tham gia, ch t m i
sinh ra l s n ph m). Trong ph n ng ho h c t ng kh i l ng cc ch t tham gia ph n ng b ng t ng kh i l ng cc ch t t o thnh sau ph n ng. Ph n ng ha h c c ghi theo phng trnh ch nh sau: Tn cc ch t ph n ng Tn cc s n ph m
V d : Lu hunh + s t S t (II)sunfua Trong qu trnh ph n ng, l ng ch t ph n ng gi m d n, l ng s n ph m tng d n. Trong ph n ng ha h c ch c lin k t gi a cc nguyn t thay i lm cho phn t ny bi n thnh phn t khc. Ph n ng x y ra c khi cc ch t tham gia ti p xc tr c ti p v i nhau, c tr ng h p un nng, c tr ng h p c n xc tc. Nh n bi t d u hi u x y ra d a vo d u hi u c ch t m i t o thnh. 1.1.2. Cc lo i ph n ng ha h c 1.1.2.1. Cc lo i ph n ng trong ha h c v c : [2] Ph n ng c s thay i s oxi ha v ph n ng khng c s thay i s oxi ha Cc d ng ph n ng ho h c c b n:
- Ph n ng phn tch l ph n ng trong m t ch t b phn tch thnh nhi u ch t

m i. V d : CaCO3 = CaO + CO2 - Ph n ng k t h p l ph n ng trong hai hay nhi u ch t k t h p v i nhau t o thnh m t ch t m i. V d : BaO + H2O = Ba(OH)2. - Ph n ng th l ph n ng trong nguyn t c a ngyn t ny d ng n ch t thay th nguyn t c a nguyn t khc trong h p ch t.
V d : Zn + H2SO4 long = ZnSO4 + H2 - Ph n ng trao i l ph n ng trong cc h p ch t trao i nguyn t hay nhm nguyn t v i nhau. V d : BaCl2 + NaSO4 = BaSO4 + 2NaCl. Phn lo i d a trn hi u ng nhi t c a ph n ng : - Ph n ng t a nhi t. nh ngha: Ph n ng t a nhi t l ph n ng ha h c gi i phng nng l ng d i d ng nhi t. V d nh ph n ng t chy xng d u, cung c p nng l ng v n hnh xe c , my mc - Ph n ng thu nhi t nh ngha : ph n ng thu nhi t l ph n ng ha h c h p th nng l ng d i d ng nhi t. V d nh khi s n xu t vi, ng i ta ph i lin t c cung c p nng l ng d i d ng nhi t th c hi n ph n ng phn h y vi. 1.1.2.2.Cc lo i ph n ng trong ha h u c:[2] Ph n ng c ng. Phn t h u c k t h p thm v i cc nguyn t ho c phn t khc. V d : Ph n ng th M t ho c m t nhm nguyn t nhm nguyn t khc. V d : H3C OH + H-Br H3C- Br +HOH phn t h u c b th b i m t ho c m t
t HC CH + 2 H 2 H 3C CH 3
0
Ph n ng tch M t vi nguyn t ho c nhm nguyn t b tch ra kh i phn t . V d : H3C- CH2-OH Ph n ng phn h y Phn t b ph h y hon ton thnh cc nguyn t ho c cc phn t nh . V d : CH4 t C + 2H2
o
+
H ,170 C
0
H2C = CH2 +H2O
C4H10 + 5F2 4C + 10HF C6H12 + 9O2 6CO2 + 6H2O Ph n ng este ha L ph n ng i u ch este b ng cch un nng ancol v i axit cacboxylic, c axit m nh lm xc tc. RCOOH + ROH H Ph n ng trng h p Ph n ng trng h p l qu trnh k t h p lin ti p nhi u phn t nh gi ng nhau ho c tng t nhau t o thnh nh ng phn t r t l n g i l polime. Trong ph n ng trng h p, ch t u (cc phn t nh ) c g i l monome. S n ph m c a ph n ng g m nhi u m t xch monome h p thnh nn c g i l polime. S l ng m t xch monome trong m t phn t polime g i l h s trng h p v k hi u l n. 1.2. Ph n ng oxi ha - kh 1.2.1. M t s khi ni m 1.2.1.1. Ha tr v s oxi ha [4] Ha tr - Ha tr c trng cho kh nng nguyn t c a cc nguyn t c th hnh thnh m t s lin k t ho h c nh t nh. Ho tr th ng g n li n v i m t ki u lin k t c th . C th nh ngha n l s nguyn t c a nguyn t ha tr m t k t h p v i
+
R COOR + H2O
m t nguyn t c a nguyn t cho. Ch ng h n, trong axit clohidric HCl, clo c ha tr m t, trong n c H2O oxi c ha tr hai, trong amoniac NH3 nit c ha tr ba, trong metan CH4 cacbon c ha tr b n, trong PCl5 photpho c ha tr nm, trong SF6 lu hunh c ha tr su. - V i s pht tri n h c thuy t v lin k t ha h c, ha tr c a nguyn t trong phn t c hi u l s c p i n t m nguyn t cho dng lin k t v i nh ng nguyn t khc, nh v y ha tr c nh ngha l s lin k t nh nguyn t cho k t h p v i nh ng nguyn t khc. S lin k t m nguyn t c th t o thnh b ng s i n t khng k t i c a n. y khng tnh n tnh c c c c a lin k t
10
c t o thnh v v v y ha tr khng c d u. C n nh n m nh r ng ha tr xc nh theo s lin k t khng th m v cng c th b ng khng. - i n ho tr c xc nh b ng s electron m m t nguyn t m t i hay thu vo khi t o thnh ion n. l i n tch c a cc ion trong h p ch t ion. Ch ng h n, trong phn t CaCl2, nguyn t Caxi c i n ho tr +2, nguyn t Clo -1. - C ng ho tr c xc nh b ng s lin k t c ng ho tr do cc nguyn t trong phn t t o thnh. Ni chung, m i lin k t c ng ho tr c hnh thnh t m t c p electron. V d trong phn t H2, hydro c c ng ho tr I (H-H); trong phn t N2, nguyn t nit c c ng ho tr III (NN) (M i g ch n i ch m t lin k t th c hi n b ng m t c p electron). S oxi ha thu n ti n khi xem xt ph n ng oxi ho - kh v tnh ch t c a cc nguyn t , ng i ta a ra khi ni m s oxi ho (cn g i l m c oxi ho hay i n tch ho tr ). S oxi ho l i n tch quy c m nguyn t c c n u gi thuy t r ng c p e lin k t (do 2 nguyn t gp chung) chuy n hon ton v pha nguyn t c m i n l n hn. S oxi ho c tnh theo quy t c sau : T ng i s s oxi ho c a cc nguyn t trong phn t trung ho i n b ng 0. T ng i s s oxi ho c a cc nguyn t trong m t ion ph c t p b ng i n tch c a ion. V d trong ion HSO4-, s oxi ho c a H l +1, c a O l 2 c a S l +6. + 1 + 6 + (2. 4) = 1. Trong n ch t, s oxi ho c a cc nguyn t b ng 0. V d : Trong Cl2, s oxi ho c a Cl b ng 0. Khi tham gia h p ch t, s oxi ho c a m t s nguyn t c tr s khng i nh sau: + Kim lo i ki m lun b ng +1. + Kim lo i ki m th lun b ng +2. + Oxi (tr trong peoxit b ng 1) lun b ng 2. + Hiro (tr trong hirua kim lo i b ng 1) lun b ng 2, Al th ng b ng +3.
11
Ch : D u c a s oxi ho t tr c gi tr , cn d u c a ion t sau gi tr . V d : S oxi ha c a Fe , c a ion Fe3+. 1.2.1.2. Ch t kh v ch t oxi ha - M t s ch t kh v ch t oxi ho quan tr ng nh t [22] NH NG CH T KH V NH NG CH T OXI HA QUAN TR NG NH T Ch t oxi ha : Ch t nh n e - Cc halogen:F2,Cl2, Br2 . - Cc h p ch t c a Mangan : Mn2O7, MnO3, MnO2, KMnO4, K2MnO4 . - Cc h p ch t c a Crom : CrO3, K2CrO4, K2CrO7 H2O2 v mu i c a n. - Cc axit c tnh oxi ho m nh nh: H2SO4, H2SeO4, HNO3 v mu i c a n - Ion c a nh ng kim lo i qu (Ag+, Pb2+, Au 3+)
+3
Ch t kh : Ch t nh ng e - Nguyn t kim lo i, hidro, hidro peoxit H2O2. - Cacbon, cacbon(II)oxit. - Cc h p ch t c a lu hunh: H2S, H2SO3 v mu i c a n, Na2S2O3 HI, HBr, HCl - Mu i : SnCl2, FeSO4, MnSO4, Cr2(SO4)3. - Cc h p ch t c a nit : HNO2, NH3, N2H4, NH2OH, NO - H3PO3, H3AsO3, K4[Fe(CN)6]. r u, axit fomic v axit oxalic.
- Axit c g c axit l nhm halogen : - Cc h p ch t c a Oxi : O2, O3,
- M t s h p ch t h u c: Andehit, - Pb(CH3COO)2, (NH4)2S2O8, K3[Fe(CN)6], CuO ,Ag2O, PbO2. - Hipoclorit. Clorat, peclorat. - N c c ng toan, h n h p c a axit nitric m c v axit flohidric m c. x y ra c ph n ng oxi ha - kh c n ph i bi t c nh ng nguyn t , phn t ho c ion c kh nng cho ho c thu nh n i n t .[3] n ch t c th l ch t oxi ho, c th l ch t kh :
12
+ Ch t oxi ho c th l n ch t, m nguyn t
trung ho c a n nh n
electron thnh ion tch i n m, c c u trc electron c a kh tr g n nh t. Cc nguyn t trung ho c a nh ng nguyn t c ngoi cng 7 (s2p5); 6(s2p4); 5(s2p 3) v 4(s2p2) electron. Ch t oxi ho m nh nh t l halogen v oxi d ng nguyn t . l p ngoi cng ch a
+ Ch t kh i n hnh l nh ng nguyn t c s electron
t m t n ba electron. Trong cc ch t kh ny l kim lo i, l cc nguyn t s, d, f. Cc oxiaxit v cc mu i c a chng c th l ch t oxi ho c th l ch t kh . + Ch t oxi ho l cc oxiaxit c s oxi ho cao nh t v cc mu i c a chng. Trong thnh ph n c a ch t oxi ho th ng c cc nguyn t c a nguyn t ho cao. V d : K MnO4 , K 2 Cr 2 O7 . + Ch t kh l cc oxi axit c s oxi ho th p v cc mu i c a chng. Cc phn t c a cc ch t kh ny ch a m t ho c m t s nguyn t c a nguyn t m t trong
+7 +6
m c oxi
s cc tr ng thi oxi ho th p c a n. Khi tng tc v i cc ch t oxi ho cc nguyn t ny nh ng electron, t o thnh h p ch t ng v i tr ng thi s oxi ho dng (c th s oxi ho dng c c i ) c a nguyn t ny. V d : H 2 S O3 + Br 2 + H2O H 2 S O4 + 2H Br Ion kim lo i tch i n dng c th l ch t oxi ho, c th l ch t kh . + Ch t oxi ho l cc ion kim lo i tch i n dng s oxi ho cao nh t.
+4 +6
Cc ion kim lo i tch i n dng u th hi n V d : Fe3+, Cu2+, Hg2+.
m c no tnh oxi ho. Trong s oxi ho cao.
s chng, ch t oxi ho m nh hn l cc ion tch i n dng
+ Ch t kh l cc ion dng kim lo i c s oxi ho th p, n u chng cn c th c nh ng tr ng thi v i s oxi ho cao hn. V d : Fe2+ Fe3+ + 1e Cu+ Cu2+ + 1e Ch t kh l cc ion nguyn t tch i n m
13
Cc phi kim, n u l ch t oxi ho y u, khi
tr ng thi ion m n l ch t kh
m nh. Kh nng kh c a cc ion tch i n m c i n tch nh nhau tng ln theo s tng bn knh nguyn t . V d : Trong nhm halogen, ion I- c kh nng kh l n hn so v i ion Br- v Cl- cn F- th hi n tnh kh r t y u. Tr ng h p m t ch t v a c tnh oxi ho, v a c tnh kh . Khi m t nguyn t c trong m t h p ch t ho c n ch t c s oxi ho trung gian th c c hai tnh ch t v a c tnh oxi ho v a c tnh kh . V d : 3K N O2 + H Cl O3 = 3K N O3 + H Cl (Ch t kh )
3K N O2 + 2 K I + 2 H 2 SO4 I 2 + 2 N O + 2 K 2 SO4 + 2 H 2O
+3 1 0 +2
+3 5 +5 1
(Ch t oxi ho) Trong m t s ch t, ch t oxi ho v ch t kh trong n i phn t V d : 2 K Cl O 3 2 K Cl + 3O 2 Trong m t s ch t, ch t oxi ho v ch t kh cn ph thu c vo mi tr ng ti n hnh ph n ng. i u ki n ph n ng oxi ha - kh c th x y ra: [8] - i u ki n c n : Ph n ng oxi ha kh x y ra theo chi u: ch t oxi ha m nh s oxi ha ch t kh m nh nh t, sinh ra ch t oxi ha y u hn v ch t kh y u hn. D a vo dy i n ha c a kim lo i bi t qui lu t bi n thin tnh oxi ha c a ion kim lo i v tnh kh c a nguyn t kim lo i. - i u ki n khc : Ngoi i u ki n c n, ph n ng oxi ha kh x y ra c cn ph thu c vo cc y u t : mi tr ng, xc tc, nhi t th c hi n ph n ng . + nh h ng c a mi tr ng: Ph n ng oxi ha kh c th x y ra trong nh ng mi tr ng khc nhau: trong mi tr ng axit (d ion H+), trung tnh (H2O) v ki m (OH-). Ty theo mi tr ng, c i m di n bi n ph n ng gi a c ch t cho tr c c th thay i.Mi tr ng nh h ng n s bi n i m c oxi ha c a cc nguyn t . V d nh ion
+1 +5 2 1 0
14
MnO4- lm cho dung d ch c mu th m, trong mi tr ng axit n b kh n Mn 2+, trong mi tr ng trung tnh b kh n MnO2, trong mi tr ng ki m b kh n MnO42-. V d : Trong mi tr ng axit: 5Na2SO3 +2KMnO4 + 3H2SO4 5NaSO4 + 2MnSO4 + 3H2O + K2SO4 Trong mi tr ng trung tnh ho c baz y u: 3Na2SO3 +2KMnO4 + H2O 2MnO2 + 3Na2SO4 + 2KOH + nh h ng c a xc tc n s n ph m ph n ng: 4NH3 + 3O2 2N2 + 6H2O 4NH3 + 5O2 xtPt 4NO + 6H2O + nh h ng c a nhi t : nhi t cng nh h ng n s n ph m ph n ng. nhi t cao th s n ph m thu Ch ng h n, khi t kh H2S trong i u ki n d oxi v
c l SO2 v trong tr ng h p ny oxi khng kh oxi ho lu hunh trong h p ch t H2S t S-2 tng ln S+4 cn khi t H2S trong i u ki n thi u oxi v
2
nhi t
khng cao th s n ph m thu c l lu hunh v trong tr ng h p ny oxi khng kh oxi ho lu hunh trong h p ch t H2S t S tng ln S0. PTHH : 2H2S + 3O2( d)
2 SO2 + 2H2O
tothp tocao
2H2S + 3O2( thi u) 2S + 2H2O 1.2.1.3. S kh , s oxi ha - S kh (qu trnh kh ) m t ch t l lm cho ch t nh ng electron hay lm tng s oxi ha c a ch t . - S oxi ha (qu trnh oxi ha) m t ch t l lm cho ch t nh n electron hay lm gi m s oxi ha c a ch t . 1.2.1.4. C p oxi ha - kh [14] qu trnh kh , ch t oxi ha b kh chuy n thnh ch t kh . qu trnh oxi ha,
ch t kh b oxi ha chuy n thnh ch t oxi ha. Ch t oxi ha v ch t kh c a cng m t qu trnh h p thnh m t c p oxi ha kh hay m t h oxi ha - kh (k hi u l Ox/Kh).
15
V d : Zn +
Cu2+
Zn2+ +
Cu
C th vi t thnh hai n a ph n ng: Zn Cu2+ Zn2+ + 2e + 2e Cu Zn2+ + Cu k1 ox1 + ne (1)
ox2 + ne K1 +ox2
k2 (2) ox1 +k2
Zn + Cu 2+
Trong n a ph n ng (1), Zn nh ng e, gi vai tr ch t kh (k1), Zn 2+ c kh nng nh n e (trong ph n ng ngh ch) gi vai tr tc nhn oxi ha (ox1). Ta c c p oxi ha kh : ox1/k1(Zn2+/Zn). M t cch tng t , trong n a ph n ng (2) ta c c p oxi ha kh : ox2/k2 (Cu2+/Cu). Nh v y, trong m t ph n ng oxi ha - kh c s trao i e gi a tc nhn k1(Zn) c a c p oxi ha kh v tc nhn oxi ha ox2 (Cu2+) c a m t c p oxi ha - kh khc. 1.2.1.5. Ph n ng oxi ha - kh . - nh ngha: Ph n ng oxi ha - kh l ph n ng ha h c trong trong c s chuy n electron gi a cc ch t ph n ng. Hay cn c cch nh ngha khc: Ph n ng oxi ha - kh l ph n ng ha h c trong c s thay i s oxi ha c a m t s nguyn t . 1.2.2. Cc phng php cn b ng ph n ng oxi ha - kh 1.2.2.1. Phng php i s [22] - Nguyn t c: S nguyn t c a m i nguyn t - Cc b c cn b ng : + t n s l cc h s h p th c. Dng nh lu t b o ton kh i l ng cn b ng nguyn t v l p phng trnh i s . + Ch n nghi m ty cho 1 n, r i dng h phng trnh i s suy ra cc n s cn l i. V d : KMnO4 + HCl MnCl2 + Cl2 K: Mn : a=e a=c (1) (2) + KCl + H2O hai v ph i b ng nhau.
aKMnO4 + bHCl cMnCl2 + dCl2 + eKCl + fH2O
16
O: H: Cl :
4a = f b = 2f b = 2c + 2d + e
(3) (4) (5)
(C h 5 phng trnh, 6 n s ) Ch n e = 1 (1) a = 1 (2) c = 1 (3) f = 4 (4) b = 8 (5) d = 5/2 Nhn cc nghi m s v i 2 , ta c : 2KMnO4 + 16HCl 2MnCl2 + 5Cl2 + 2KCl + 8H2O Nh n xt: Phng php ny cho php p d ng v i m i phng trnh t n gi n n ph c t p. Tuy nhin, khi cn b ng phng trnh ph n ng theo phng php ny s m t r t nhi u th i gian v ph i gi i c m t h nhi u phng trnh ton h c, nhi u khi r t ph c t p, i h i HS nhi u k nng ton h c, tnh ch t ton h c l n t tnh
ch t ho h c hn, lm lu m b n ch t ho h c. Phng php ny khng gip h c sinh hi u r b n ch t c a ph n ng oxi ho kh l s nh ng v nh n electron, t ng electron cho b ng t ng electron nh n. HS khng xc nh c s oxi ha. ti t ki m th i gian ta nn s d ng phng php cn b ng i n t (thng b ng electron). 1.2.2.2. Phng php cn b ng electron [3] Trong chng trnh ho h c THPT th phng php cn b ng electron l phng php c b n, ph bi n v c p d ng cn b ng phng trnh ph n ng oxi ho kh v phng php cn b ng electron ch r b n ch t c a ph n ng oxi ho kh l s nh ng v nh n electron, t ng electron cho b ng t ng electron nh n, gip h c sinh c th cn b ng nhanh, n gi n, chnh xc cc phng trnh ph n ng oxi ha - kh t n gi n n ph c t p. - Nguyn t c: d a vo s b o ton electron ngha l t ng s electron c a ch t kh cho ph i b ng t ng s electron ch t oxi ha nh n. - Cc b c cn b ng :
17
B c 1 : Vi t s ph n ng v i cc nguyn t c s thay i s oxi ha. B c 2 : Vi t cc qu trnh: kh (cho electron), oxi ha (nh n electron). B c 3: Cn b ng electron: nhn h s : T ng s electron cho = t ng s electron nh n. (t ng s oxi ha gi m = t ng s oxi ha tng). B c 4: Cn b ng nguyn t khng thay i s oxi ho (th ng theo th t ): - Kim lo i (ion dng) ; g c axit (ion m) - Mi tr ng (axit, baz) ; n c (cn b ng H2O cn b ng hiro). B c 5: Ki m sot s nguyn t oxi 2 v (ph i b ng nhau). - Lu : Khi vi t cc qu trnh oxi ho v qu trnh kh c a t ng nguyn t , c n theo ng ch s qui nh c a nguyn t . V d : Fe + H2SO4
0 +6
c nng
+3
Fe2(SO4)3 + SO2 + H2O

+4
B c1: Fe+ H 2 S O4 Fe 2 (SO4 )3 + S O2 + H 2O B c 2,3 1x 3x B c 4,5. 2Fe0 2Fe+3 + 6e S+6 + 2e S+4
2Fe + 6H2SO4 Fe2(SO4)3 + 3SO2+ 6H2O
Tuy nhin, c m t s phng trnh m ta khng th cn b ng theo phng php thng b ng electron c. Nhi u ph n ng th c n thm i u ki n ho c mi tr ng th ph n ng m i x y ra. M t phng php c a ra, n p ng y cc yu c u trn, chnh xc hn l phng php cn b ng ion electron. 1.2.2.3. Phng php cn b ng ion electron [3] - Ph m vi p d ng: i v i cc qu trnh x y ra trong dung d ch, c s tham gia c a mi tr ng (H2O, dung d ch axit ho c baz tham gia). - Nguyn t c: N u ph n ng c axit tham gia: v no th a O ph i thm H+ t o H2O v ng c l i. N u ph n ng c baz tham gia: v no th a O ph i thm H2O t o ra OHCc b c ti n hnh:
18
B c 1: Tch ion, xc nh cc nguyn t c s oxi ha thay i v vi t cc n a ph n ng oxi ha kh . B c 2: Cn b ng cc bn ph n ng: Cn b ng s nguyn t m i nguyn t Thm H+ hay OHThm H2O cn b ng s nguyn t hiro Ki m sot s nguyn t oxi 2 v (ph i b ng nhau). Cn b ng i n tch: thm electron vo m i n a ph n ng cn b ng i n tch B c 3: Cn b ng electron: nhn h s : T ng s electron cho = t ng s electron nh n. (t ng s oxi ha gi m = t ng s oxi ha tng). B c 4: C ng cc n a ph n ng ta c phng trnh ion thu g n. B c 5: chuy n phng trnh d ng ion thu g n thnh phng trnh ion y v phng trnh phn t c n c ng vo 2 v nh ng l ng b ng nhau cc cation ho c anion b tr i n tch. V d : Cn b ng phng trnh ph n ng: Cu + HNO3 Cu(NO3)2 + NO + H2O B c 1 : Cu + H+ + NO3- Cu2+ + NO3- + NO + H2O Cu0 Cu2+ NO3- NO B c 2 : Cn b ng nguyn t : Cu Cu 2+ NO3- + 4H+ NO + 2H2O Cn b ng i n tch Cu Cu2+ + 2e NO3- + 4H+ + 3e NO + 2H2O B c 3 : Cn b ng electron: 3x 2x B c 4 : Cu Cu2+ + 2e NO3- + 4H+ + 3e NO + 2H2O hai v
3Cu + NO3- + 8H+ 3Cu2+ + 2NO + 4H2O
19
B c 5 :
3Cu + 8HNO3 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
Nh n xt: Phng php cn b ng ion i n t (ion electron) cng gi ng nh phng php cn b ng electron, nhng khc l vi t cc ch t oxi ha v ch t kh d i d ng ion, th hi n ng s t n t i c a chng trong dung d ch. S khc nhau gi a phng php cn b ng e v phng php ion electron: - Phng php n a ph n ng chia phng trnh ph n ng oxi ha kh thnh hai n a ph n ng. Cn b ng kh i l ng v cn b ng i n tch i v i m i n a ph n ng Phng php n a ph n ng khng dng khi ni m s oxi ha. Phng php ny cng khng ch r b n ch t c a ph n ng oxi ho kh l s nh ng v nh n electron, t ng electron cho b ng t ng electron nh n. Do v y trong chng trnh ph thng, HS ch s d ng phng php ny i v i cc ph n ng x y ra trong dung d ch, c s tham gia c a mi tr ng. y c xem l n i dung kh i v i HS trung h c ph thng. Ngoi ra cn c m t s phng php cn b ng khc: 1.2.2.4. Phng php thng b ng s oxi ha.[1] Phng php ny d a trn nguyn t c sau: Trong ph n ng oxi ha kh , t ng s oxi ha tng b ng t ng s oxi ha gi m. Cc b c cn b ng ph n ng: B c 1 : Ghi s oxi ha c a nh ng nguyn t c s oxi ha thay i. B c 2 : Ghi t ng s s oxi ha tng hay gi m. B c 3: Tm h s thch h p sao cho t ng s oxi ha tng b ng t ng s oxi ha gi m. B c 4 : t h s c a ch t oxi ha v ch t kh vo s ph n ng. Th l i hai v c a phng trnh t ng i n tch u b ng khng. V d : Cn b ng ph n ng oxi ha - kh sau: Fe2O3 + CO Fe + CO2 B c 1: Fe 2 O 3 + C O Fe+ C O2
+3 2 +2 0 +4
20
+3e B c 2:
Fe 2 O 3 + C O Fe+ C O2
+3 2 +2 0 +4
-2e -2e(3) B c 3: . B c 4:
Fe 2 O 3 + C O Fe + C O2
+3 2 +2 0 +4
+3e(2) Fe2O3 + 3CO 2 Fe + 3CO2
Th l i hai v c a phng trnh u c 2Fe, 3C,6O; t ng i n tch u b ng khng. 1.2.2.5. Cc d ng ph n ng oxi ha - kh ph c t p [3] 1) Ph n ng oxi ho - kh c h s b ng ch - Nguyn t c : C n xc nh ng s tng gi m s oxi ho c a cc nguyn t V d : Fe3O4 + HNO3 Fe(NO3)3 + NxOy + H2O (5x 2y) x 1 x 3Fe+8/3 3Fe+9/3 + e xN+5 + (5x 2y)e xN+2y/x
(5x-2y) Fe3O4 + (46x-18y)HNO3 (15x-6y)Fe(NO3)3 + NxOy + (23x-9y)H2O 2) Ph n ng c ch t ha h c l t h p c a nhi u ch t kh - Nguyn t c : + Cch 1 : Vi t m i phng trnh bi u di n s thay i s oxi ho, ch s rng bu c h s hai v c a ph n ng v rng bu c h s trong cng phn t .
+ Cch 2 : N u m t phn t c nhi u nguyn t thay i s oxi ho c th xt chuy n nhm ho c ton b phn t , ng th i ch s rng bu c V d : Cn b ng ph n ng sau : FeS2 + O2 Fe2O3 + SO2
Fe Fe+ 1e 2 S 2 S 2.5e
1 +4 +2 +3
v sau.
4x 11 x
FeS 2 Fe+ 2 S + 11e 2 O 2 + 4e 4 O

0 2
+3
+4
4FeS2 + 11O2 2Fe2O3 + 8SO2
21
3) Ph n ng c nguyn t tng hay gi m s oxi ho - Nguyn t c :
nhi u n c
+ Cch 1 : Vi t m i phng trnh thay i s oxi ho, t n s cho t ng n c tng, gi m s oxi ho. + Cch 2 : Tch ra thnh hai hay nhi u phng trnh ng v i t ng n c s oxi ha tng hay gi m. V d : Cn b ng ph n ng sau: Al + HNO3 Al(NO3)3 + NO + N2O + H2O Cch 1: (3x + 8 y ) Al Al + 3e
0 +3
3x 3x
x N + 3 xe x N
+5
+5
+2 +1
2 y N + 8 ye 2 y N
(3x+8y)Al +(12x+30y)HNO3 (3x+8y)Al(NO3)3+ 3xNO+ 3yN2O + (6x+15y)H2O Cch 2 : Tch thnh 2 phng trnh : ax bx Al + 4HNO3 Al(NO3)3 + NO + 2H2O 8Al + 30 HNO3 8Al(NO3)3 +3N2O + 15H2O
(a+8b)Al + (4a+30b)HNO3 (a+8b)Al(NO3)3 + aNO + 3bN2O + (2a+15b)H2O 4) Ph n ng khng xc nh r mi tr ng - Nguyn t c: C th cn b ng nguyn t b ng phng php i s ho c qua trung gian phng trnh ion thu g n. N u do gom nhi u ph n ng vo, c n phn tch xc nh giai o n no l oxi ha, giai o n no l kh . V d : Al + H2O + NaOH NaAlO2 + H2 Al + H2O Al(OH)3 + H2 2x 3x
Al Al + 3e 2 H + 2e H 2
+1 0 0 +3
2Al + 6H2O 2Al(OH)3 + 3H2
(1)
2Al(OH)3 + 2NaOH 2NaAlO2 + 4H2O (2)
22
T ng h p 2 phng trnh trn: 2Al + 2NaOH + 2H2O 2NaAlO2 + 3H2 1.2.3. ngha v t m quan tr ng c a ph n ng oxi ha - kh - Trong chng trnh, ph n ng oxi ho - kh c xem l lo i ph n ng r t quan tr ng, n xu t hi n xuyn su t trong chng trnh THPT, khi d y tnh ch t ho h c c a cc n ch t, h p ch t v c v h u c th ng c p n ph n ng oxi ho kh v cc khi ni m lin quan n ph n ng oxi ho kh : ch t kh , ch t oxi ho, s oxi ho, qu trnh kh , qu trnh oxi ho hay cn b ng phng trnh ph n ng oxi ho - kh . V v y, GV c n gip cho HS n m v ng cc ki n th c v ph n ng oxi ho - kh cc em h c t t hn cc ph n ki n th c v ch t v h p ch t - Trong i s ng : Ph n ng oxi ha - kh l m t trong nh ng qu trnh quan tr ng nh t c a thin nhin. S h h p, qu trnh th c v t h p thu kh cacbonic gi i phng oxi, s trao i ch t v hng lo t qu trnh sinh h c khc u c c s l ph n ng oxi ha kh . S t chy nhin li u trong cc ng c, cc qu trnh i n phn, cc ph n ng x y ra trong pin v trong cquy u bao g m s oxi ha v s kh . Hng lo t qu trnh s n xu t nh luy n kim, ch t o ha ch t, ch t d o, d c ph m, phn bn ha h c... u khng th c hi n c n u thi u cc ph n ng oxi ha kh . - Trong s n xu t: Ph n ng oxi ha - kh l ph n ng ha h c lm c s c a nhi u cng ngh s n xu t luy n kim v trong cng nghi p ha h c . Ng i ta s d ng h p l cc ph n ng oxi ha - kh tng hi u su t, nng cao ch t l ng s n ph m. Nhi u ph n ng oxi ha kh di n ra trong qu trnh kim lo i b ph h y trong t nhin. Ng i ta tm c nhi u bi n php h n ch cc ph n ng oxi ha kh khng c l i. cc l p trn.
23
CHNG 2 PH N NG OXI HA KH TRONG CHNG TRNH THNG
HA H C PH
2.1. Ph n ng oxi ha - kh trong chng trnh ho h c ph thng 2.1.1. Ph n ng oxi ha - kh trong chng trnh trung h c c s 2.1.1.1. S xu t hi n ph n ng oxi ha - kh trong chng trnh trung h c c s [21] Trong chng trnh ho h c c p trung h c c s , u tin HS c lm
quen v i cc khi ni m, cc thu t ng ho h c nh cc khi ni m v : nguyn t , phn t , s mol, n ch t v h p ch tSau , HS c h c v cc lo i ph n ng ho h c: ph n ng ho h p, ph n ng phn hu , ph n ng th , ph n ng trao i, t ng lo i ph n ng ch nu ln c m t vi c i m thu c lo i ph n ng v cha ni ln c nh ng c i m chung, mang tnh khi qut t nh ng lo i ph n ng . Trn c s , ph n ng oxi ho kh c nghin c u v c p trong chng trnh. Ph n ng th , m t s ph n ng ho h p v m t s ph n ng phn hu thu c lo i ph n ng oxi ho kh . Ngoi ra cng c m t s ph n ng trao i, m t s ph n ng phn hu khng thu c lo i ph n ng oxi ho kh . Ph n ng oxi ha kh c tm hi u trong chng trnh ha h c trung h c c s chng 5 - Hidro N c, bi 32. Ph n ng oxi ha - kh , SGK Ha h c 8.
HS lm quen v i ph n ng oxi ha kh theo quan ni m h p, d a trn cc ph n ng c th , khng ch ra b n ch t c a ph n ng. 2.1.1.2. Cc khi ni m - S kh : Trong ph n ng ha h c gi a kh H2 v CuO nhi t cao : CuO + H2 to Cu + H2O (1) kh H2 chi m oxi trong CuO. Trong qu trnh (1) x y ra qu trnh tch nguyn t oxi kh i h p ch t CuO, ta ni x y ra s kh CuO t o ra Cu. cc nhi t cao khc nhau, kh H2 c th chi m c nguyn t oxi c a m t s oxit kim lo i khc, nh s t(III) oxit Fe2O3, ch(II) oxit PbO.Ng i ta ni r ng : trong cc ph n ng ha h c ny x y ra s kh (ho c s kh oxi) oxit kim lo i.
24
Nh v y : S tch oxi kh i h p ch t g i l s kh . - S oxi ha : S tc d ng c a oxi v i m t ch t l s oxi ha, trong ph n ng (1) trn x y ra qu trnh k t h p c a nguyn t oxi trong CuO v i H2, ta ni x y ra s oxi ha H2 t o thnh H2O. - Ch t kh v ch t oxi ha: Ch t chi m oxi c a ch t khc l ch t kh . Ch t nh ng oxi cho ch t khc l ch t oxi ha. V d : Trong ph n ng (1) H2 l ch t kh v l ch t chi m oxi, CuO l ch t oxi ha v l ch t nh ng oxi. - nh ngha ph n ng oxi ha kh : Ph n ng oxi ha - kh l ph n ng ha h c trong x y ra ng th i s oxi ha v s kh . 2.1.1.3. Phng php cn b ng ph n ng oxi ha kh trong chng trnh ho h c THCS 1) Phng php cn b ng theo trnh t kim lo i phi kim Phng php ny c dng ph bi n c p trung h c c s , dng cho h c sinh
l p 8 v 9, khi cc em v a hnh thnh khi ni m v ho h c v phng trnh ph n ng ho h c Theo phng php ny, ta cn b ng cc nguyn t t ph i qua tri (t c l m bn ph i c bao nhiu r i m i cn b ng bn tri) theo trnh t : cn b ng s nguyn t kim lo i v phi kim, r i n hidro v cu i cng sau khi a cc h s r i cn b ng oxi. V d 1 : H2SO4long + Al Al2(SO4)3 + H2
ph n ng trn c c Al l kim lo i nn cn b ng tr c, ph i thm 2 Al vo tr c Al v s n ph m t o thnh c 2 nguyn t Al. H2SO4 + 2Al Al2(SO4)3 + H2 n cn b ng S, ta th y v ph i c 3 g c SO42- nn thm 3 vo tr c H2SO4 3H2SO4 + 2Al Al2(SO4)3 + H2 Cn b ng H, ta nh n th y c 6 nguyn t H v tri nn thm 3 tr c phn t H2
25
3H2SO4 + 2Al Al2(SO4)3 + 3H2 Nh n th y 2 v c a phng trnh cn b ng. V d 2: C3H8 + O2 CO2 + H2O
Tng t , ta th y y khng c kim lo i nn cn b ng phi kim tr c. Bn ph i c 1 C cn bn tri c 3C do thm 3 tr c CO2 : C3H8 + O2 3CO2 + H2O Ti p n cn b ng hidro, bn ph i c 2 H cn bn tri c 8H, thm 4 v tr c H2O v cu i cng m oxi c bn ph i c 10 O , nn thm 5 tr c O2 , ta c phng trnh hon ch nh nh sau : C3H8 + 5O2 3CO2 + 4H2O
Tuy nhin, i v i m t s phng trnh ph c t p hn th ta khng th m v cn b ng nh phng php ny c, ch ng h n nh phng trnh sau : SO2 + H2S S + H2O
Do ta c n ph i cn b ng phng trnh ph n ng theo m t cch khc. 2) Phng php nguyn t , nguyn t y l m t phng php n gi n. Khi cn b ng ta c vi t cng th c c a cc n ch t kh (N2 , O2, H2,) d i d ng nguyn t ring bi t r i l p lu n qua m t s b c sau : V d : N2 + O2 N2O5 Ta vi t : N + O N2O5 t o thnh m t phn t N2O5 c n 2 nguyn t N v 5 nguyn t O, t c l : 2N + 5O N2O5 Nhng phn t nit v oxi bao gi cng g m 2 nguyn t , i v i nit th tho mn do nit t n t i d ng N2, cn n u l y 5 phn t O2 t c l s nguyn t oxi tng g p 2 th s phn t N2 v phn t N2O5 cng tng g p i. 2N2 + 5O2 2N2O5 Phng php ny ch p d ng c i v i cc ph n ng n gi n, ch t tham gia ch d ng n phn t .
26
2.1.1.4. c i m c a ph n ng : [15] c p Trung h c c s ta th a nh n nh ngha s oxi ha, s kh cng nh ch t
oxi ha, ch t kh g n v i s nh ng ho c nh n oxi. Ta c th nh ngha s oxi ha, s kh , ch t oxi ha, ch t kh g n v i s nh ng ho c nh n hidro. V d : kh . ph n ng (1) gi a CuO v H2, do c s k t h p v i H2, ta ni c s
ph n ng Cl2 + H2 2HCl cng c s kh clo v c s k t h p v i H2. V
v y c th m r ng l: - Ch t chi m oxi c a ch t khc ho c l ch t nh ng hidro cho ch t khc l ch t kh . - Ch t nh ng oxi cho ch t khc ho c ch t k t h p v i hidro l ch t oxi ha. - H n ch : + Theo cch nh ngha ph n ng oxi ho - kh c p trung h c c s l g n
v i s nh ng v nh n oxi v v y khng gi i thch c m t s ph n ng khng c s c m t c a oxi tham gia nhng n v n mang b n ch t c a ph n ng oxi ho - kh . + Cha mang tnh khi qut, n d a trn cc ph n ng c th , n gi n, cha ch c b n ch t ph n ng oxi ho kh v v y m HS kh xc nh c u l ph n ng oxi ho kh . 2.1.2. Ph n ng oxi ha kh trong chng trnh trung h c ph thng 2.1.2.1. S xu t hi n ph n ng oxi ha kh trong chng trnh trung h c ph thng Trong chng trnh ho h c THPT, ph n ng oxi ho - kh c pht tri n v hon thi n hn. Lc ny n i dung ph n ng oxi ho - kh c m r ng mang tnh khi qut, th hi n c b n ch t ph n ng l s nh ng v nh n electron. Ph n ng oxi ha kh trong chng trnh THPT c tm hi u trong chng 4 Ph n ng ha h c - Bi 25. Ph n ng oxi ho - kh , SGK Ho h c 10 - Nng cao. c p trung h c ph thng ph n ng oxi ha kh c hi u theo quan ni m r ng, t ng qut v ch ra b n ch t ph n ng. Vi c a ph n ng oxi ho kh vo chng trnh ho h c THPT c m t ngha quan tr ng, t o c s n n t ng ki n th c cho vi c nghin c u tnh ch t c a cc n ch t, h p ch t v c v h u c.
27
2.1.2.2. Cc khi ni m [17] - Ch t kh : l nh ng ch t nh ng electron, l ch t c s oxi ha tng sau ph n ng. Ch t kh cn c g i l ch t b oxi ha. - Ch t oxi ha : L ch t nh n electron hay ch t c s oxi ha gi m sau ph n ng. Ch t oxi ha cn c g i ch t b kh . - S kh (qu trnh kh ) m t ch t l lm cho ch t nh ng electron hay lm tng s oxi ha c a ch t . - S oxi ha (qu trnh oxi ha) m t ch t l lm cho ch t nh n electron hay lm gi m s oxi ha c a ch t . - nh ngha ph n ng oxi ha kh Ph n ng oxi ha- kh l ph n ng ha h c trong trong c s chuy n electron gi a cc ch t ph n ng; hay ph n ng oxi ha - kh l ph n ng ha h c trong c s thay i s oxi ha c a m t s nguyn t . 2.1.2.3. L p phng trnh ha h c c a ph n ng oxi ha kh l p phng trnh ph n ng oxi ha kh , ta c n bi t cng th c ha h c c a cc ch t tham gia v t o thnh. Vi c ch n h s thch h p t tr c cng th c cc ch t trong phng trnh ha h c c th th c hi n b ng nhi u phng php khc nhau , trong chng trnh, HS ch y u c h c theo phng php cn b ng electron v phng php cn b ng ion - electron. Tuy nhin khi l p phng trnh ph n ng c n tun theo m t tr t t nh t nh. 1. Tm ch t oxi ha v ch t kh trong cc ch t u. 2. Vi t cc s n ph m ph n ng. 3. Ch n cc h s thch h p. - D u hi u nh n bi t ph n ng oxi ha kh : D a vo nh ngha ph n ng oxi ha kh ; ph n ng c s thay i s oxi ha gi a ch t tham gia ph n ng v ch t t o thnh. V y nh n bi t ph n ng c ph i l ph n ng oxi ho hay khng, ta ph i xc nh s oxi ha c a ch t tham gia v s n ph m t o thnh sau ph n ng.
28
2.1.2.4. c i m c a ph n ng oxi ha - kh : [21] c p Trung h c ph thng a ra nh ngha m r ng: S oxi ha v s kh g n v i s chuy n d ch electron. V d : Trong ph n ng c a Na v O2 c s chuy n d ch electron t nguyn t Na sang nguyn t O2, v v y c s oxi ha Na thnh Na2O (s nh ng electron), Na l ch t kh electron).
S nh ng e(s oxi ha)
(nguyn t
nh ng electron), O2 l ch t oxi ha (nguyn t
nh n
4Na + O2
2Na2O
4 Na+ O 2 2 Na2 O
Ch t kh Ch t oxi ha
+1
S nh n e(s kh )
C nh ng ph n ng ha h c tuy khng c oxi tham gia nhng c s chuy n d ch electron nn cng c g i l ph n ng oxi ha kh . V d : Trong ph n ng gi a natri v clo, c s chuy n d ch electron t nguyn t natri n nguyn t clo, v v y natri c g i l ch t kh , clo c g i ch t oxi ha.
S nh ng e (s oxi ha)
+1 1
2Na + Cl2
2NaCl
; 2 Na+ Cl2 2 Na Cl
Ch t kh Ch t oxi ha
S nh n e (S kh )
Do , ph n ng oxi ha kh cn c nh ngha l ph n ng ha h c trong c s chuy n d ch electron gi a cc ch t ph n ng. - Nh n xt : Ph n ng oxi ho kh trong chng trnh ho h c THPT c pht tri n
v hon thi n, mang tnh khi qut, ch r b n ch t c a ph n ng l s nh ng v nh n electron; l ph n ng trong x y ra ng th i hai qu trnh kh v qu trnh oxi ho tuy tri ng c nhau nhng t n t i trong cng m t ph n ng.
29
Gip HS d dng nh n bi t c u l ph n ng oxi ho kh d a vo vi c xc nh s oxi ho c a ch t tham gia v s n ph m t o thnh m t cch nhanh chng, chnh xc. Vi c cn b ng cc ph n ng oxi ho kh ph c t p tr nn n gi n hn. 2.2. Ph n ng oxi ha- kh 2.2.1. N i dung ph n ng oxi ha kh trong ha h c v c. 2.2.1.1. M t s ch t oxi ha kh quan tr ng - Ch t kh : kim lo i, hydro, h p ch t ng v i s oxi ha th p c a nguyn t phi kim, cc phi kim y u, cc cation c a phi kim, cation kim lo i ha tr th p c a kim lo i c nhi u tr ng thi ha tr . - Ch t oxi ha : cc phi kim, cc cation kim lo i, h p ch t ng v i s oxi ha cao c a nguyn t c nhi u ha tr , cc axt c nhi u ha tr , cc axit oxi ha c. - Ngoi ra cn c nh ng ch t v a c tnh kh v a c tnh oxi ha: cc h p ch t c a lu hunh, cacbon c s oxi ho trung gian. 2.2.1.2. Phn lo i ph n ng oxi ha - kh 1) Lo i ph n ng oxi ha - kh n gi n L lo i ph n ng oxi ha - kh m trong ph n ng ch c m t ch t ng vai tr l ch t kh v m t ch t ng vai tr l ch t oxi ha. V d : a) Kim lo i tc d ng v i axit Zn + H2SO4 ZnSO4 + H2 b) Kim lo i tc d ng v i phi kim 2Mg + O2 2MgO 2 Na +Cl2 2NaCl c) Kim lo i tc d ng v i oxit axit 2Mg + CO2 2MgO + C d) Oxit kim lo i tc d ng phi kim CuO + H2 Cu + H2O Fe3O4 + 4H2 3Fe + 4H2O e) Oxit kim lo i tc d ng v i oxit phi kim Fe2O3 +3CO 2Fe + 3CO2
30
2) Lo i ph n ng oxi ha - kh c bi t [22] a) Ph n ng oxi ho - kh n i phn t . - Ch t oxi ho v ch t kh l nh ng nguyn t khc nhau n m trong cng m t phn t . V d : N H 4 N O2 N 2 + 2 H 2O
2 K Cl O3 2 K Cl + 3 O 2
+5 2 1 0
+3
b) Ph n ng t oxi ho - t kh - Ch t oxi ho v ch t kh cng l m t lo i nguyn t trong h p ch t V d : Trong ph n ng : Cl 2 + 2 NaOH Na Cl + Na Cl O + H 2O Cl20 v a ch t kh (Cl20 + e Cl-1) v a l ch t kh Cl20 - e Cl+1) c) Ph n ng c nhi u nguyn t thay i s oxi ho. V d : Cn b ng ph n ng sau theo phng php cn b ng e
t K N O3 + Fe S 2 K N O2 + Fe2 O3 + S O3
o
+1
+1
+5
+2 1
+3
+3
+6
15 2
N + 2e N
+2 1 +3
+5
+3 +6
Fe S 2 Fe+ 2 S + 15e
15KNO3 + 2 Fe2 S 15KNO2 + Fe2O3 + 4SO3
d) Ph n ng oxi ho - kh c mi tr ng tham gia. mi tr ng axit th ng c ion H+ tham gia t o thnh H2O. V d : 2MnO4- +5SO32- +6H+ = 2Mn2+ + 5SO42- +3H2O mi tr ng ki m th ng c ion OH- tham gia t o thnh H2O. V d : 2KMnO4 + Na2SO3 +2KOH =2K2MnO4 +Na2SO4 +H2O 2MnO4- + SO32- + 2OH- = 2MnO42- + SO42- + H2O mi tr ng trung tnh c th c H2O tham gia. V d : 2KMnO4 + 3Na2SO3 + H2O = 2MnO2 + 3SO42- + 2OH-
31
2.2.2. N i dung ph n ng oxi ha kh trong ha h c h u c. 2.2.2.1. c i m h p ch t h u c [18] - H p ch t h u c l h p ch t c a Cacbon (tr CO, CO2, H2CO3, v cc mu i cacbonat kim lo i) - H p ch t h u c g m hai lo i chnh : hidrocacbon v d n xu t hidrocacbon. - Trong phn t h p ch t h u c, cc nguyn t lin k t v i nhau theo ng ha tr v theo m t tr t t nh t nh. Th t lin k t c g i l c u t o ha h c. S thay i th t lin k t , t c l thay i c u t o ha h c, s t o ra h p ch t khc. V d : Cng th c phn t C2H6O c hai cng th c c u t o CH3 O CH3 : imetyl ete, ch t kh, khng tc d ng v i Na. CH3 CH2 OH : Ancol etylic, ch t l ng, tc d ng v i Na gi i phng kh hidro. - Trong phn t h p ch t h u c, Cacbon c ha tr 4. Nguyn t cacbon khng nh ng c th lin k t v i nguyn t c a cc nguyn t khc m cn lin k t v i nhau t o thnh m ch cacbon. V d : CH3 CH2 CH2 CH3 (m ch khng nhnh)
CH3-CH-CH3 CH3
( M ch c nhnh)
(D ng m ch vng) Tnh ch t c a cc ch t ph thu c vo thnh ph n phn t ( b n ch t, s l ng cc nguyn t ) v c u t o ha h c (th t lin k t cc nguyn t ). Th d : - Ph thu c thnh ph n nguyn t : CH4 l ch t kh d chy, CCl4 l ch t l ng khng chy, CH3Cl l ch t kh khng c tc d ng gy m, CHCl3 l ch t l ng coa tc d ng gy m. - Ph thu c c u t o ha h c: CH3CH2OH v CH3OCH3 khc nhau c tnh ch t v t l v tnh ch t ha h c.
32
2.2.2.2. Cch xc nh s oxi ho c a h p ch t h u c. [5] - Trong ha h u c, nh ng ph n ng c s thay i s oxi ha (soh) cng c g i l ph n ng oxi ha kh , cch tnh s oxi ha cho m i nguyn t cng tun theo qui t c nh i v i cc h p ch t v c. Nhng v ph n ng h u c th ng c lin quan n m t vi nguyn t C trong phn t nn xc nh s oxi ha v s kh ng i ta th ng lm nh sau: - C ng ha tr c a C trong h p ch t h u c u b ng 4, nhng soh c a C cn ty thu c nguyn t lin k t v i n, n u lin k t v i nguyn t phi kim (O, N, Cl) th s oxi ha c a C l dng (+), cn n u lin k t v i nguyn t c kim lo i (Mg, Cu) th s oxi ha c a C s l m (- ). Cch xc nh soh c a C : c hai cch xc nh. - Xc nh theo cng th c phn t nh trong h p ch t v c, xc nh c soh trung bnh c a C ho c s oxi ha c a C. - Xc nh soh c a t ng nguyn t C, d a vo cng th c c u t o. Th d : Tr ng h p trong h p ch t h u c c nhi u nguyn t C. [3] a) CH3- CH2 OH - Xc nh soh trung bnh c a C theo cng th c phn t nh trong h p ch t v c
x +1 2
C2 H 6 O
2x + (+1 x 6) + (-2) = 0 x = - 2
- Xc nh soh c a C theo cng th c c u t o : H -3 H C H H-1 C H -2 O H
Soh c a C(CH3-) = - 3 Soh c a C(-CH2-OH) = - 1 soh c a C = - 4

S oxi ha c a
=-2(
l s oxi ha trung bnh c a C)
33
b) CH3COOH - Xc nh soh trung bnh c a C theo cng th c phn t nh trong h p ch t v

x +1 2
c: C 2 H 4 O2 2x + (+1 x 4) + (-2 x 2) = 0 x = 0 - Xc nh soh c a C theo cng th c c u t o : H -3 H C +3 C O H Soh c a C(CH3-) = - 3 Soh c a C(- COOH) = + 3 soh c a C = 0
Soh c a
=0
2.2.2.3. Cc lo i ph n ng oxi ha - kh trong ha h c h u c [12] - Ph n ng oxi ha hon ton a s cc h p ch t h u c tham gia ph n ng oxi ha hon ton u t o thnh s n ph m l kh cacbonic v hi n c, ngoi ra ty theo thnh ph n cc nguyn t c u t o thnh h p ch t h u c m s n ph m c th c thm kh nit hay amonic. CxHyOz Nt + (x +
y z y t ) O2 xCO2 + H2 O + N2 4 2 2 2
- Ph n ng oxi ha khng hon ton Trong chng trnh ha h c l p 11, h c sinh lm quen v i cc lo i ph n ng oxi ha - kh cc h p ch t h u c chng 6 Hidrocacbon khng no v chng 8
D n xu t Halogen, Ancol Phenol. Anken lm m t mu dung d ch thu c tm :
34
3CH2 = CH2 +2KMnO4 + 4H2O 3HO-CH2 CH2-OH +MnO2 + 2KOH Ph n ng ny dng nh n bi t s c m t c a lin k t i anken. Ankin ph n ng v i kali penmanganat theo ph n ng : 3C2H2 + 8KMnO4 3(COOK)2 +2KOH + 8MnO2 + 2H2O Ph n ng oxi ha bi n i ancol thnh andehit r i thnh axit : Ch t oxi ha ancol b c m t th ng dng l KMnO4, CrO3 v Na2Cr2O7 v i H2SO4. Oxi ha ancol b c m t t o thnh andehit nhng andehit d b oxi ha hn ancol nn andehit s b oxi ha ti p t o axit cacboxylic. RCH2OH (O ) RCHO (O ) RCOOH. Mu n d ng andehit, c n dng cc bi n php sau y: Chng c t andehit ra kh i h n h p. Ki m tra nghim ng t nhi t v th i gian ph n ng. R CH2 OH + CuO to R- CH=O +Cu +H2O (andehit) Ancol b c hai b oxi ha thnh xeton : ancol b c hai b oxi ha nh thnh xeton . R CH R + CuO R C R + Cu +H2O OH O (Xton)
Ancol b c m t b oxi ha thnh andehit : Ancol b c m t b oxi ha nh
thnh andehit.
Ancol etylic ln men gi m thnh axit axetic : y l phng php c i n i u ch axit axetic, t c l oxi ha r u etylic b ng oxi khng kh, c m t men gi m thnh axit axetic : CH3 CH2 OH + O2 Mengim CH3 COOH + H2O Andehit b oxi ha thnh axit cacboxylic: Xeton kh b oxi ha nhng andehit r t d b oxi ha, n lm m t mu dung d ch n c brom, dung d ch kali Penmanganat v b oxi ha thnh axit cacboxylic. V d : RCH=O + Br2 + H2O RCOOH + 2HBr
35
Andehit kh c Ag+
ph c ch t [ Ag(NH3)2]OH thnh Ag kim lo i :
AgNO3 + 3NH3 + H2O [Ag(NH3)2]OH (Ph c ch t tan) + NH4NO3 R CH =O + 2[ Ag(NH3)2]OH R-COONH4 + 2Ag + 3NH3 + H2O 2.2.2.4. Cn b ng ph n ng oxi ha kh trong Ha h u c. 1) Phng php cn b ng ph n ng chy c a h p ch t h u c : a) Ph n ng chy c a hidrocacbon : Cn b ng theo trnh t sau: - Cn b ng s nguyn t hiro. L y s nguyn t H c a hirocacbon chia cho 2, n u k t qu l s l th nhn i phn t hirocacbon, n u l s ch n th nguyn. - Cn b ng s nguyn t cacbon. - Cn b ng s nguyn t oxi. V d : C2H6 + O2 CO2 + H2O 2C2H6 + 7O2 4CO2 + 6H2O b) Ph n ng chy c a h p ch t ch a oxi Cn b ng theo trnh t : - Cn b ng s nguyn t C. - Cn b ng s nguyn t H. - Cn b ng s nguyn t O b ng cch tnh s nguyn t O v ph i r i tr i s
L y s nguyn t H chia cho 2 c: 6/2 = 3 l s l , nn c n nhn i :
nguyn t oxi c trong h p ch t. K t qu thu c em chia i s l h s c a phn t O2. N u h s l phn s th nhn i c 2 v c a phng trnh kh m u s . V d : 2C2H5COOH + 2. 7/2O2 2. 3CO2 + 2. 3H2O 2C2H5COOH + 7O2 6CO2 + 6H2O 2) i v i cc ph n ng oxi ho kh n gi n nh trn, th ch c n cn b ng theo phng php bnh th ng nhng v i cc ph n ng ph c t p hn ta c n s d ng phng php thng b ng electron ho c phng php thng b ng ion electron. [3] V d 1: Cn b ng ph n ng ha h c sau b ng phng php cn b ng elctron. a) C2H2 + KMnO4 + H2O Axit oxalic + MnO2 + KOH b) CH3-CH=CH2 + KMnO4 + H2O CH3-CH(OH)-CH2(OH) +MnO2+KOH
36
T hai cu a), b) Rt cng th c cn b ng chung cho anken ? c) CH3 - CH2 - OH + K2Cr2O7 + H2SO4 CH3CHO + Cr2(SO4)3 + K2SO4+ H2O HD: a) Cch 1: C H C H + K Mn O4 + H 2O HO C C OH + Mn O2 + KOH
O O 1 1 +7 +3 +3 +4
3x 8x
Cch 2:
1
2 C 2 C + (2.4e) Mn+ 3e Mn
+7 +3 +4
+3
+7
+4
3C2H2 +8KMnO4 + 4H2O 3H2C2O4+ 8MnO2 + 8KOH

C 2 H 2 + K MnO4 + H 2O H 2 C 2 O4 + Mn O2 + KOH
3x 8x
1
2 C 2 C + (2.4e)
Mn + 3e Mn
+7 +4
+3
3C2H2 +8KMnO4 + 4H2O 3H2C2O4+ 8MnO2 + 8KOH b) CH 3 C H = C H 2 + K Mn O4 + H 2O CH 3 C H (OH ) C H 2 (OH ) + Mn O2 + KOH

C C + 1e
1 0
+7
+4
-2e 3x 3x
1
C C + 1e
C + C C + C + 2e Mn + 3e Mn
+7 +4
3CH3-CH=CH2 + 2KMnO4 + 4H2O 3CH3-CH(OH)-CH2(OH)+ 2MnO2 + 2KOH Cng th c chung : 3CnH2n + 2KMnO4 + 4H2O 3CnH2n(OH)2 + 2MnO2 + 2KOH c) CH 3 C H 2 OH + K 2 Cr 2 O7 + H 2 SO4 CH 3 C HO+ Cr 2 (SO4 )3 + K 2 SO4 + H 2O Cch 1:
1 +6 +1 +3
3x 1x
2
C C + 2e 2Cr + 2.3e 2 Cr
+6 +3
+1
Cch 2: Tnh s oxi ha trung bnh c a C

C 2 H 6O + K 2 Cr 2 O7 + H 2 SO4 C 2 H 4O + Cr 2 ( SO4 )3 + K 2 SO4 + H 2O
+6 1 +3
3x 1x
C C + 2e 2Cr + 2.3e 2 Cr
+6 +3
+1
37
K t qu chung : 3CH3-CH2-OH + K2Cr2O7 + 4H2SO4 3CH3CHO + Cr2(SO4)3 + K2SO4 + H2O V d 2: Cn b ng ph n ng ha h c theo phng php cn b ng ion - electron. KMnO4 + H2C2O4 + H2SO4 CO2 + MnSO4 + K2SO4 + H2O HD: K MnO4 + H 2 C 2 O4 + H 2 SO4 C O2 + Mn SO4 + K 2 SO4 + H 2O Ch t kh : Ch t oxi ha: 2x 5x
C 2 O 4 C O2 + 2e MnO4 + 5e Mn
MnO4 + 5e + 8 H + Mn + 4 H 2O C 2 O4 2 2 C O2 + 2e
+2
+3 +4 +7 +2
+7
+3
+4
+2
+3
+4
+7
+2
2 MnO4 + 5C2O4 2 + 16 H + 2 Mn + 10CO2 + 8 H 2O 2 KMnO4 + 5 H 2C2O4 + 3H 2 SO4 2 MnSO4 + 10CO2 + K 2 SO4 + 8 H 2O
Nh n xt : Ph n ng oxi ha - kh trong ha v c v h u c u c nh ng i m gi ng v khc nhau : - Gi ng nhau: Ph n ng oxi ha - kh trong ha v c v h u c u c s thay i s oxi ha gi a cc ch t tham gia ph n ng v s n ph m t o thnh. Cch xc nh s oxi ha u theo cch tnh s oxi ha trung bnh. C th cn b ng theo phng php electron ho c ion - electron ty t ng d ng phng trnh. - Khc nhau: Trong h p ch t h u c cn c thm cch xc nh s oxi ha theo g c, nhm ch c. Ph n ng oxi ha - kh trong ha h u c chi m s l ng t v khng ph bi n chi m v tr khng quan tr ng v ph bi n nh trong ha v c. 2.3. V n d ng ph n ng oxi ha - kh trong d y ha h c ph thng. 2.3.1. S d ng cc khi ni m ph n ng oxi ha - kh trong d y tnh ch t ha h c c a cc ch t. 2.3.1.1. T cc khi ni m v ha tr , s oxi ha, c u hnh c a nguyn t , m i n, c i m lin k t gi i thch tnh ch t ha h c c a ch t . [6]
38
Khi d y chng 5 - Nhm Halogen v chng 6 Nhm Oxi, l p 10 - Nng cao, ta c th v n d ng cc khi ni m ha tr , s oxi ha, c u hnh c a nguyn t , c i m lin k t gi i thch cho tnh ch t ha h c c a ch t . V d 1: Khi d y bi Clo c th dng khi ni m s oxi ha v xt c u hnh electron gi i thch t i sao trong cc h p ch t th Flo c s oxi ha -1 m Clo, Brom, Iot ngoi s oxi ha -1 cn c s oxi ha +1, +3, +5, +7. K t lu n tnh ch t ha h c c b n c a halogen v gi i thch chi u bi n i tnh ch t khi xt t flo n iot. HD: Nguyn t halogen c 7e ngoi cng nn c kh nng nh n thm 1e t o s oxi ha -1. Kh nng ny l duy nh t i v i Flo v n c m i n l n nh t v khng c phn l p d. Cc nguyn t cn l i do c u hnh c phn l p d nn khi b kch thch s t o ra 1, 3, 5, 7 electron v s oxi ha tng ng l +1, +3, +5, +7. - Tnh ch t ha h c c b n c a halogen l tnh oxi ha v gi m t F n I v m i n gi m d n, bn knh nguyn t tng d n. Nh n xt : Tc d ng c a cu h i ny l gi i thch, c ng c v kh c su ki n th c tnh ch t ho h c c a cc nguyn t nhm halogen. V d 2: Khi d y bi 41 - Oxi, GK10, Nng cao. GV c th t cu h i: T c u hnh c a oxi, xc nh s oxi ha c a oxi trong h p ch t ? Gi i thch v sao oxi th hi n tnh oxi ha m nh. HD: Nguyn t oxi c c u hnh electron l : 1s22s22p4 N u bi u di n c u hnh electron l p ngoi cng b ng l ng t :
2s2
2p4
Ta th y l p ngoi cng c a oxi c 6 electron c thn khuynh h ng d nh n thm 2 electron n a t c u hnh b n c a kh hi m. V m t y u t quan tr ng n a l m i n c a oxi l n 3,44 l n th hai sau Flo. V v y, khi tham gia ph n ng ho h c, oxi d nh n thm 2e v c s oxi ho l -2 Tnh ch t ho h c c a oxi l tnh oxi ho m nh.
39
Tc d ng v i nhi u kim lo i tr (Au, Pt..) Tc d ng c v i phi kim (tr halogen) Tc d ng c v i nhi u h p ch t v c v h u c. V d 3: Khi d y bi 45, H p ch t c oxi c a lu hunh, SGK10, Nng cao. GV c th t HS vo tnh hu ng c v n sau: Trong h p ch t SO2 v CO2, lu hunh v cacbon u c s oxi ho l +4 nhng t i sao SO2 v a c tnh kh v a c tnh oxi ho trong khi CO2 ch c tnh oxi ho ? HD: gi i quy t cu h i ny ta ph i xt n c u hnh electron c a cacbon v lu hunh xem lu hunh v cacbon c nh ng s oxi ho no. - C u hnh electron c a cacbon ( Z= 6): 1s22s22p2 do cacbon c 4 s oxi ho l -4,-2, 0, +2, +4. Trong h p ch t CO2, cacbon c s oxi ho +4 l s oxi ho cao nh t nn khi tham gia ph n ng n ch c th gi m s oxi ho xu ng +2, ho c 0 b ng cch nh n thm 2, ho c 4 electron CO2 ch th hi n tnh oxi ho. - C u hnh electron c a lu hunh ( Z= 16 ): 1s22s22p63s23p4 , lu hunh c 4 s oxi ho l : -2, 0, +4, +6. Trong h p ch t SO2, s oxi ho c a lu hunh l +4 l s oxi ho trung gian, do n c th tng s oxi ho ln +6 b ng cch nh ng 2 electron v lc ny SO2 th hi n tnh kh , ng c l i n cng c th gi m s oxi ho xu ng 0 ho c -2 b ng cch nh n thm 4 ho c 6 elctron v lc ny SO2 th hi n tnh oxi ho SO2 v a th hi n tnh oxi ho v a th hi n tnh kh . K t lu n: D a vo c u hnh elctron, s oxi ho Ta c th gi i thch tnh ch t ho h c c a nhi u n ch t v h p ch t, th hi n s h p l v logic, gip HS hi u r, kh c su ki n th c bi h c. 2.3.1.2. S d ng cc khi ni m c a ph n ng oxi ha - kh d on tnh ch t c a n ch t v h p ch t. V d 1: Khi d y bi 40 - Khi qut v nhm Oxi, SGK10, Nng cao. GV c th t cu h i : Gi i thch t i sao Oxi, lu hunh, Selen v Telu cng phn nhm
chnh nhm VI m ch Oxi ch c ho tr II, trong Lu hunh, Selen v Telu c ho tr II, IV, VI ? D on tnh ch t ha h c c a chng. [13]
40
HD:
C u hnh electron l p ngoi cng c a O v S
tr ng thi c b n :
(Z = 8) N u bi u di n c u hnh l p e ngoi cng b ng l ng t :
2s2 2p4 S (Z = 16) N u bi u di n c u hnh l p e ngoi cng b ng l ng t :
3s2 -
3p4
3d0
tr ng thi ny cc nguyn t O, S u c hai electron c thn do chng c
ho tr II (Trong h p ch t oxi, lu hunh c s oxi ha -2) Oxi, lu hunh th hi n tnh oxi ha m nh. - Oxi l p ngoi cng khng c phn l p d, cn lu hunh l p ngoi cng c phn l p d tr ng, do m c nng l ng 3s, 3p, 3d l tng ng nhau nn khi b kch thch cc eletron c th nh y sang obitan d tr ng t o 4 electron c thn ho c 6 electron c thn, do lu hunh c ho tr IV ho c ho tr VI (c thm cc s oxi ha l +4,+6) Lu hunh cn th hi n tnh kh . S* :
Cn Selen, Telu Se : 4s24p 4d0
tr ng thi c b n : ; Te : 5s25p4 5d0
Gi i thch tng t nh lu hunh. Ki n th c c : c u hnh electron c a nguyn t , m c nng l ng c a cc electron trn cc l p, cc phn l p. Ki n th c m i : nguyn nhn s khc nhau v ho tr c a O v i S, Se v Te trong cc h p ch t d n n s khc nhau v tnh ch t ha h c. V d 2: Khi d y bi Lu hunh chng 6 - Ha h c 10 ta c th t cu h i
yu c u h c sinh nh c l i s oxi ha c th c c a lu hunh. T d on v tnh ch t c a n ch t lu hunh.
41
HD: - Lu hunh c s oxi ha : -2, 0, +4, +6. Lu hunh n ch t c s oxi ho 0, S c th tng ho c gi m s oxi ha b ng cch nh ng ho c nh n electron. Khi tham gia ph n ng lu hunh v a th hi n tnh oxi ha v a th hi n tnh kh : S th hi n tnh oxi ha khi ph n ng v i kim lo i, hidro. S th hi n tnh kh khi ph n ng v i phi kim m nh hn Cl2, F2, O2 v cc h p ch t c tnh oxi ha. V d 3: Khi d y cc h p ch t c a lu hunh, bi H2S, SO2 t vi c yu c u HS xc nh s oxi ho c a lu hunh trong cc h p ch t m gip HS rt ra c tnh ch t ho h c c b n c a chng. Trong h p ch t H2S, lu hunh c s oxi ho l -2, l s oxi ho th p nh t, do n ch c th tng s oxi ho ln 0, +4, +6 b ng cch nh ng i 2, 6, 8 electron v HS rt ra k t lu n l hidro sunfua ch th hi n tnh kh . S oxi ho c a lu hunh trong h p ch t SO2 l +4, y l s oxi ho trung gian, do v y m n c th tng s oxi ho ln +6 b ng cch nh ng 2 electron v lc ny SO2 th hi n tnh kh . Tuy nhin, n cng c th gi m s oxi ho xu ng 0, -2 b ng cch nh n thm 4, 6 electron n a v lc ny SO2 th hi n tnh oxi ho. HS rt ra k t lu n, SO2 v a l ch t oxi ho v a l ch t kh . V d 4: Khi d y chng 2, Nhm Nit, bi 10 Nit, SGK ho h c 11 - Nng cao, GV c th t cu h i: D a vo c u hnh electron c a nguyn t Nit hy cho bi t N c th c nh ng s oxi ho no? T d on tnh ch t ho h c c a N. [6] HD: C u hnh electron c a nguyn t Nit l : 1s22s22p3 , l p ngoi cng c a N c 5 electron n c th nh n thm 3 electron t c u hnh b n c a kh hi m, lc ny N c s oxi ho -3 trong h p ch t NH3 N th hi n tnh kh . Tuy nhin, N cng c th nh ng 1, 2, 3, 4, 5 electron l p th hai v lc ny N c s oxi ho +1 (Trong
h p ch t N2O), S oxi ho +2 (trong h p ch t NO),+3 (trong h p ch t N2O3) S oxi ho +4 (trong h p ch t NO2), S oxi ho +5 (trong h p ch t N2O5) . V y N c 6 s oxi ho l : -3, 0, +1, +2,+3, +4, +5. - Nit c cng th c phn t l N2, hai nguyn t N lin k t v i nhau b ng ba lin k t c ng ho tr khng c c c nn phn t Nit r t b n. nhi t th ng, nit kh tr
42
v m t ho h c nhng
nhi t cao nit tr nn ho t ng hn v c th tc d ng
c v i nhi u ch t. n ch t N2 c s oxi ho 0, khi tham gia ph n ng tu thu c vo ch t ph n ng m nit th hi n tnh oxi ho hay tnh kh , tuy nhin tnh oxi ho v n tr i hn tnh kh . + Nit th hi n tnh oxi ho khi tc d ng v i cc ch t kh m nh nh hidro, kim lo i. + Nit th hi n tnh kh khi tc d ng v i ch t oxi ho m nh nh oxi. K t lu n: Vi c xc nh s oxi ho c a m t nguyn t trong h p ch t kh n gi n v d a vo s oxi ho ta c th d on tnh ch t ho h c c a h p ch t ch a nguyn t trn c s cc s oxi ho c th c c a nguyn t m t cch chnh xc, gip cho HS d hi u, d ti p thu ki n thc m i, c m th y h ng th hn khi h c Ho h c. 2.3.2. S d ng cc khi ni m ph n ng oxi ha - kh gi i bi t p. 2.3.2.1. Bi t p mang tnh l thuy t 1) Xc nh i n ha tr , c ng ha tr v s oxi ha c a cc ch t. Bi t p1. Xc nh i n ha tr c a cc nguyn t v nhm nguyn t trong nh ng h p ch t ion sau: BaO, K2O, CaCl2, AlF3, Ca(NO3)2 ( Bi 8 SGK Ho h c 10 Nng cao, trang 96) HD: i n ha tr c a cc nguyn t b ng i n tch c a ion tng ng. - i n ha tr c a Ba trong BaO l 2, c a K trong K2O l 1, c a Ca trong CaCl2 l 2, c a Al trong AlF3 l 3, c a Ca trong Ca(NO3)2 l 2. Bi t p 2. Xc nh c ng ha tr c a nguyn t nh ng nguyn t trong nh ng h p ch t c ng ha tr sau: NH3, HBr, AlBr3, PH3, CO2.(Bi 9 SGK Ho h c 10 Nng cao, trang 96) HD: C ng ha tr c a nguyn t b ng s lin k t c a nguyn t nguyn t c t o v i cc nguyn t khc trong phn t . - C ng ha tr c a nguyn t N trong NH3 l 3, c a H trong HBr l 1, c a Al trong AlBr3 l 3, c a P trong PH3 l 3, c a C trong CO2 l 4. Bi t p 3. Xc nh s oxi ha c a : ( Bi 5 SGK Ho h c10. Nng cao, trang 103) a) Cacbon trong CH4, CO, CO2, CO32-, HCO3-. b) Lu hunh trong SO2, H2SO3, S2-, S, SO32-, HSO4-, HS-.
43
c) Clo trong ClO4-, ClO-, Cl2, ClO3-, Cl2O7. HD: a) S oxi ha (SOXH) c a C trong CH4 l -4. SOXH c a C trong CO l +2, CO2 l +4, trong CO32- l +4. b) SOXH c a S trong SO2 l +4, trong H2SO3 l +4, trong S2- l -2, trong S l trong SO32- l +4, trong HSO4- l +6, trong HS- l -2. c) SOXH c a Clo trong ClO4- l +7, trong ClO- l +1, trong Cl2 l 0, trong ClO3- l +5, trong Cl2O7 l +7. Nh n xt: Cc bi t p 1, 2, 3 c tc d ng gip HS phn bi t gi a i n ho tr , c ng ho tr v s oxi ho c a nguyn t trong h p ch t. T hi u r v xc nh chnh xc s oxi ho c a nguyn t trong h p ch t l b c ban u cn b ng ng phng trnh ph n ng oxi ho kh . 2) Lo i bi t p nh n bi t ph n ng oxi ha - kh . Nguyn t c: D a vo s thay i s oxi ha, c th chia ph n ng ha h c ra thnh hai lo i : Ph n ng ha h c c s thay i s oxi ha (ph n ng oxi ha kh ). Ph n ng th , m t s ph n ng ha h p v m t s ph n ng phn h y thu c lo i ph n ng ha h c ny. Ph n ng ha h c khng c s thay i s oxi ha (ph n ng khng ph i ph n ng oxi ha kh ). Ph n ng trao i, m t s ph n ng ha h p v m t s ph n ng phn h y thu c lo i ph n ng ny. Bi t p 1. Hy cho bi t trong nh ng ph n ng ho h c x y ra quanh ta sau y, ph n ng no l ph n ng oxi ho kh ? (Bi t p 2 trang 113 - SGK Ho h c THCS) a) t than trong l : C + O2 to CO2 b) Dng cacbon oxit kh s t (III) oxit trong luy n kim : Fe2O3 + 3CO to 2Fe + 3CO2 c) Nung vi : CaCO3 to CaO + CO2 d) S t b g trong khng kh : 4Fe + 3O2 2Fe2O3 HD: Cc ph n ng a) b) d) l ph n ng oxi ha - kh v cc ph n ng u x y ra ng th i s oxi ho v s kh . Ring ph n ng c) khng ph i l ph n ng oxi ho
44
kh
v trong ph n ng khng c ch t nh ng oxi v ch t chi m oxi hay khng x y
ra ng th i s oxi ho v s kh . Bi t p 2. Trong cc lo i ph n ng d i y ph n ng no l ph n ng oxi ha kh , ph n ng no khng ph i l ph n ng oxi ha kh . Gi i thch? (Bi t p 2 SGK Ho h c 10 Nng cao, trang 109) A. 2KMnO4 K2MnO4 + MnO2 + O2. B. 2Fe(OH)3 Fe2O3 + 3H2O. C. 4KClO3 3KClO4 + KCl D. 2KClO3 2KCl + 3O2 HD: A. l ph n ng oxi ha - kh , v c s thay i s oxi ha c a ch t ph n ng v s n ph m t o thnh.
+7 +7 +6
Mn+ e Mn M n + 3e M n 2 O O 2 + 4e
B. y l ph n ng phn h y, khng ph i l ph n ng oxi ha kh , v khng c s thay i s oxi ha. C. y l ph n ng oxi ha - kh , v c s thay i s oxi ha c a ch t ph n ng v s n ph m t o thnh.
+5 +5 +7
2 0 +4
Cl Cl + 2e Cl + 6e Cl
D. l ph n ng oxi ha - kh , v c s thay i s oxi ha c a ch t ph n ng v s n ph m t o thnh.
C l + 6e C l 2 O O 2 + 4e
2 0 +5 1
Nh n xt: - Ph n ng th , m t s ph n ng ho h p v m t s ph n ng phn hu thu c lo i ph n ng oxi ho kh . Ph n ng trao i, m t s ph n ng ho h p v m t s ph n ng phn hu khng thu c lo i ph n ng oxi ho kh . Ph n ng oxi
45
ho kh
c p THCS khng mang tnh khi qut, d u hi u nh n bi t l c oxi tham
gia ph n ng, c s cho v nh n oxi, n d a trn cc ph n ng c th , n gi n cha ch c b n ch t ph n ng oxi ho kh v v y m HS kh xc nh c u l ph n ng oxi ho kh . c p THPT gip HS d dng nh n bi t c u l ph n ng oxi ho kh
d a vo vi c xc nh s oxi ho c a ch t tham gia v s n ph m t o thnh. V v y, HS c th xc nh m t cch nhanh chng, chnh xc. 3) Lo i bi t p cn b ng ph n ng oxi ha - kh C nhi u phng php cn b ng phng trnh ph n ng oxi ha kh nhng trong chng trnh ph thng c hai phng php ph bi n l: Phng php thng b ng electron Phng php n a ph n ng (phng php ion electron ) Chng ta s l n l t tm hi u t ng phng php v vi c v n d ng c a chng trong bi t p cn b ng ph n ng oxi ha - kh nh th no. Bi t p 1. Hy l p phng trnh ho h c theo cc s sau : (bi 4 trang 113, SGK Ho h c 8) Fe2O3 + CO to CO2 + Fe Fe3O4 + H2 to H2O + Fe CO2 + Mg
to MgO + C
Cc ph n ng ho h c ny c ph i l ph n ng oxi ho - kh khng? V sao? N u l ph n ng oxi ho - kh cho bi t ch t no l ch t kh , ch t oxi ho? HD: Fe2O3 + 3CO to 3CO2 + 2Fe Fe2O3 l ch t oxi ho; CO l ch t kh . Fe3O4 + 4H2 to 4H2O + 3Fe Fe3O4 l ch t oxi ho; H2 l ch t kh . CO2 + 2Mg
to 2MgO + C
CO2 l ch t oxi ho; Mg l ch t kh .
46
Cc ph n ng ny u l ph n ng oxi ho - kh v cc ph n ng ny u c oxi tham gia v c s nh ng v nh n oxi hay ni cch khc l c x y ra ng th i s oxi ho v s kh trong cng m t ph n ng. Nh n xt: chng trnh THCS cn b ng ph n ng oxi ho - kh , HS ch d a
trn vi c cn b ng s nguyn t c a ch t tham gia ph n ng v s n ph m, HS cha th cn b ng theo phng php thng b ng electron. HS ch cn b ng c m t s ph n ng oxi ho - kh n gi n. Bi t p 2. Cn b ng phng trnh ho h c c a cc ph n ng oxi ho - kh sau y b ng phng php electron v cho bi t ch t kh , ch t oxi ho trang 90 SGK Ho h c 10 C B n) a) Al + Fe3O4 to Al2O3 + Fe b) FeSO4 + KMnO4 + H2SO4 Fe2(SO4)3 + MnSO4 + K2SO4 + H2O c) FeS2 + O2 to Fe2O3 + SO2 d) KClO3 to KCl + O2 e) Cl2 + KOH to KCl + KClO3 + H2O HD: b) FeSO4 + KMnO4 + H2SO4 Fe2(SO4)3 + MnSO4 + K2SO4 + H2O 5x 2 Fe+2 2 Fe+3 + 2.1e - FeSO4 ch t kh 2x Mn7+ + 5e Mn2+ - KMnO4 ch t oxi ho 10FeSO4 + 2KMnO4 + 8H2SO4 5Fe2(SO4)3 + 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O c) FeS2 + O2 to Fe2O3 + SO2 Fe+2 Fe+3 + 1e 2S-1 2S+4 + 2.5e 4x 11 x FeS2 Fe+3 +2S+4 + 11e - FeS2 ch t kh 2O0 + 4e 2O-2 - O2 ch t oxi ho m i ph n ng. (Bi 9
4FeS2 + 11O2 2Fe2O3 + 8SO2 Cc cu cn l i lm hon ton tng t . Nh n xt: chng trnh trung h c ph thng, vi c cn b ng ph n ng oxi ho -
kh n gi n hn nhi u d a trn c s xc nh s oxi ho c a cc ch t tham gia ph n ng. C th cn b ng c nhi u ph n ng oxi ho - kh ph c t p.
47
Bi t p 3. Cho mi ng Al vo dd axit HNO3 long th y bay ra ch t kh khng mu, khng mi, khng chy, nh hn khng kh, vi t phng trnh ph n ng v cn b ng. HD: Theo u bi, kh bay ra l N2. Phng trnh ph n ng (b c 1): Al + HNO3 Al(NO3)3 + N2 +H2O B c 2, 3, 4 10 3
Al Al + 3e 2 N + 10e N 2
+5 0 0 +3
B c 5: 10Al + 6HNO3 10Al(NO3)3 + 3N2 +H2O B c 6: Ngoi 6 HNO3 tham gia qu trnh oxi ho - kh cn 3.10 = 30HNO3 t o thnh mu i nitrat (10Al(NO3)3). V y t ng s phn t HNO3 l 36 v t o thnh 18H2O. Phng trnh cu i cng: 10Al + 36HNO3 10Al(NO3)3 + 3N2 +18H2O D ng ion: 10Al + 36H+ + 6NO3- = 10Al3+ + 3N2 +18H2O Ch : i v i nh ng ph n ng t o nhi u s n ph m trong nguyn t nhi u s
oxi ho khc nhau, ta c th vi t g p ho c vi t ring t ng ph n ng i v i t ng s n ph m, sau nhn cc ph n ng ring v i h s t l theo i u ki n u bi. Cu i cng c ng g p cc ph n ng l i. Bi t p 4. Cn b ng ph n ng: HNO3 + Al NO + N2O + Bi t t l mol nNO : nN O = 3 :1
2
HD: Cc ph n ng ring ( cn b ng theo nguyn t c trn): Al + 4HNO3 = Al(NO3)3 + NO+ 2H2O (1) Al + 30HNO3 = 8Al(NO3)3 + 3N2O + 15H2O (2) c t l mol trn, ta nhn phng trnh (1) v i 9 r i c ng 2 phng trnh l i: 17Al + 66HNO3 = 17Al(NO3)3 +9NO + 3N2O + 33H2O Nh n xt: Phng php cn b ng ion electron ch p d ng i v i cc qu trnh x y ra trong dung d ch, c s tham gia c a mi tr ng (H2O, dung d ch axit ho c baz tham gia).
48
4) Chu i ph n ng bi u di n cc chuy n i ha h c Chu i ph n ng ha h c c tc d ng rn k nng vi t phng trnh ph n ng, c ng c tnh ch t ho h c c a c a cc ch t nh m gip cc em h c sinh kh c su ki n th c bi h c. Lo i bi t p chu i ph n ng ha h c c p d ng trong ph n bi t p ho c c ng c . Bi t p 1: Vi t phng trnh ho h c bi u di n s chuy n i sau y. Ph n ng no l ph n ng oxi ho - kh . (Bi 4, trang 69 SGK Ho h c 9 THCS)
(2) 3)) ( 4) a) Al (1) Al2O3 AlCl3 ( Al(OH)3 Al2O3 (5) Al (2) b) Fe (1) FeSO4 Fe(OH)2 (3) FeCl2 (2) (4) c) FeCl3 (1) Fe(OH)3 Fe2O3 ( 3) Fe Fe3O4
HD: c) FeCl3 + 3NaOH Fe(OH)3 + 3NaCl (1) 2Fe(OH)3 to Fe2O3 + 3H2O (2) Fe2O3 + 3CO to 2Fe + 3CO2 (3) 3Fe + 2O2(kk) Fe3O4 (4)
Ph n ng (3) v (4) l ph n ng oxi ho - kh . y l cc ph n ng oxi ho kh d ng n gi n HS c p THCS c th cn b ng m t cch d dng. C ng c tnh ch t ho h c cc ch t b ng cc phng trnh ho h c. Cc cu a), b) tng t . Bi t p 2. (Cc d ng ton v phng php gi i ha h c 10, trang 137) Hon thnh s ph n ng sau, ph n ng no l ph n ng oxi ho - kh ?
( 6) (7) SO3 H 2 SO4 CuSO 4 (8) Cu (OH ) 2
(3)
( 4) H 2 S (1) SO2 H 2 SO4
FeS 2
(2)
(5)
NaHSO 3
0
HD:
(1) 2H2S + 3O2 t 2SO2 + 2H2O (2) 4FeS2 + 11O2 t 8SO2 + 2Fe2O3
0
(3) 2SO2 + O2 V O 2SO3 ,t

0 2 5
(4) SO2 + Br2 + 2H2O H2SO4 + 2HBr
49
(5) SO2 + NaOH NaHSO3 (6) SO3 + H2O H2SO4 (7) H2SO4 + CuO CuSO4 + H2O (8) CuSO4 + 2NaOH Cu(OH)2 + Na2SO4 Ph n ng (1), (2), (3), (4) l ph n ng oxi ho kh => Khi gi i bi t p trn HS s c c ng c v tnh ch t ho h c c a cc h p ch t c oxi c a lu hunh (SO2; SO3; H2SO4), gip HS hon thi n ki n th c. ng th i qua vi c gi i bi t p ny HS c rn luy n k nng vi t v cn b ng ph n ng ho h c trong c ph n ng oxi ha - kh . 5) Lo i bi t p mang tnh l thuy t t ng h p Bi t p: (Bi t p 3 SGK Ha h c10 - Nng cao, trang 177). D n kh H2S vo dd h n h p KMnO4 v H2SO4, nh n th y mu tm c a dd chuy n sang khng mu v c v n c mu vng. Hy: a/ Gi i thch hi n t ng quan st c b/ Vi t phng trnh ho h c bi u di n ph n ng c/ Cho bi t vai tr c a cc ch t ph n ng H2S v KMnO4 HD: a/ Gi i thch hi n t ng: - Qu trnh oxi ha x y ra nh sau : Mn + 5e Mn . Dung d ch m t mu do dd KMnO4 (mu tm) sau ph n ng b kh thnh MnSO4 (khng mu). - Qu trnh kh : S S + 2e . C v n c mu vng do H2S b oxi ho t o S khng tan trong n c c mu vng b/ Phng trnh ha h c: 5H2 S + 2K Mn O4 + 3H2SO4 c/ Vai tr cc ch t: - Trong H2S lu hunh c s oxi ha tng t -2 ln 0. V y H2S l ch t kh . - Trong KMnO4, mangan c s oxi ho gi m t +7 xu ng +2. V y KMnO4 l ch t oxi ho
2 +7 +2
2 0 +7 +2
2 Mn SO4 + K2SO4 + 5 S
+ 8H2O
50
=> Thng qua bi t p trn, HS c c ng c , kh c su hn v tnh ch t oxi ho c a SO2, rn k nng vi t PTHH ph n ng oxi ha kh , xc nh ng ch t oxi ha, ch t kh . Hi n nay, d ng bi t p ny th ng g p trong cc k thi ho h c nn c n cho HS lm nhi u d ng bi t p ny hn. 2.3.2.2. Gi i bi ton ha h c 1) Gi i bi ton ho v c c lin quan n phng trnh ph n ng oxi ha - kh . a) Phng php b o ton electron : [20] Phng php b o ton electron c dng ch y u trong cc bi ton v ph n ng oxi ha kh . Nguyn t c : Khi c nhi u ch t oxi ha, ch t kh trong m t h n h p ph n ng (nhi u ph n ng ho c ph n ng qua nhi u giai o n) th t ng s e m cc ch t kh cho ph i b ng t ng s e m cc ch t oxi ha nh n. Hay :
= enhan
cho
Nh c i m : Ch p d ng cho h phng trnh ph n ng oxi ha kh . Ch th ng dng gi i cc bi ton v c. Cc d ng bi ton : + Kim lo i hay h n h p hai kim lo i tc d ng v i axit. + Ngoi ra cn c m t s d ng bi ton khc : bi ton h n h p kim lo i tc d ng v i h n h p axit, h n h p oxit kim lo i tc d ng v i axit, bi ton h n h p kim lo i tc d ng v i h n h p axit ta xt trong ph n ph l c. Bi ton : Ha tan hon ton 12 g h n h p Fe v Cu ( t l 1 :1) b ng axit HNO3, thu c V lit (ktc) h n h p kh X (g m NO v NO2) v dung d ch Y ( ch ch a 2 mu i axit d ). T kh i c a X i v i H2 b ng 19. Gi tr c a V l bao nhiu ? HD: G i % s mol c a NO trong h n h p kh X l x %. Ta c :
Mx
= 30x + 46(1- x) = 19.2 = 38

2
Suy ra : nNO = nNO = a (mol ) Ta c :
51
56b + 64b = 12 b = 0,1 mol Do : Fe Fe3+ + 3e 0,3mol Cu2+ + 2e 0,2mol 3e 3a mol N+5 + 1e a mol N+2 a mol N+4 a mol
0,1 mol Cu
0,1 mol N+5 +
Theo phng php b o ton electron : n

electron cho
= n electron nh
= 0,3 + 0,2 = 3a + a
a = 0,125 mol S mol c a h n h p X l : 2. 0,125 = 0,25 mol Th tch h n h p kh X l : 0,25 . 22,4 = 5,6 lit. Nh n xt: Bi ton trn c th dng cch gi i theo phng php i s , nhng s r t di v tnh ton ph c t p do ph i gi i h phng trnh nhi u n s , thng th ng HS ch l p c phng trnh i s m khng gi i c h phng trnh . Vi c s d ng phng php b o ton electron cho k t qu r t nhanh, tnh ton nh nhng, kh c su b n ch t nh ng electron v nh n electron c a cc qu trnh ho h c. - H n ch l ch p d ng c cho cc qu trnh oxi ho - kh v p d ng cho bi ton v c. b) Gi i b ng phng trnh ion thu g n : [10] Phng php : Trong bi ton c nhi u ph n ng x y ra cng b n ch t nh ph n ng trao i, ph n ng trung ha Ta nn dng phng trnh ion thu g n m t ng th i gip gi i bi ton g n, nhanh hn. - Khi s d ng phng trnh ion c n ch : Ch t i n li m nh c vi t d i d ng ion axit m nh, baz m nh, h u h t cc mu i. Cc ch t i n li y u vi t d i d ng phn t : axit y u, baz y u.
52
Bi ton c tnh d a trn c s vi t v cn b ng phng trnh theo phng
php ion - electron sau ta tnh s mol c a cc ch t tham gia v k vo phng trnh v tnh ton tm k t qu m bi ton yu c u. Bi ton : Th c hi n hai ph n ng : Cho 3,84 gam Cu ph n ng v i 80 ml dung d ch HNO3 1M thot ra V1 lit NO. thot ra V2 lit NO. Bi t NO l s n ph m kh duy nh t, cc th tch kh o cng i u ki n . Tnh t s V1/V2 ? HD: Th nghi m 1 : nCu =
3,84 = 0 , 06 mol 64
- Cho 3,84 gam Cu ph n ng v i 80 ml dung d ch HNO3 1M v H2SO4 0,5M
nHNO3 =
80.1 = 0,08mol 1000
PTHH:
3Cu + 8H+ + 0,08 0,08 0
2NO3- 3Cu2+ + 2NO + 4H2O 0,08 0,02 0,06 0,02
Ban u : 0,06 Ph n ng : 0,03 Sau ph n ng : 0,03 Th nghi m 2 : n Cu =
3,84 = 0,06 mol 64

80 . 1 = 0 , 08 mol 1000
nHNO3 = PTHH:
n H2SO4 =
80 . 0 , 5 = 0 , 04 mol 1000
3Cu + 8H+ 0,16 0,16 0
+ 2NO3- 3Cu2+ + 2NO + 4H2O 0,08 0,04 0,04 0,04
Ban u : 0,06 Ph n ng : 0,06 Sau ph n ng : V y: 0

2 1
V V
=2
Nh n xt : Gi i nhanh, chnh xc, n gi n ho bi ton, kh c su ki n th c vi t v cn b ng phng trnh theo phng php ion - electron. H n ch ch p d ng cho cc
53
bi ton m ph n ng oxi ho - kh c mi tr ng tham gia hay x y ra trong dung d ch ch t i n ly. c) Bi ton i n phn [10] - S i n phn l ph n ng oxi ho - kh x y ra trn b m t i n c c, d i tc d ng c a dng i n m t chi u ch y qua ch t i n ly tr ng thi dung d ch hay nng ch y.
- Khi i n phn cc ch t nng ch y (mu i, Al2O3, NaOH) th : + + c c dng anot ion m nh ng elctron. c c m catt ion dng kim lo i nh n electron. cc i n c c x y
- Khi i n phn dung d ch ch t i n phn th s oxi ho - kh ra theo th t u tin: + Th t nh n electron ( c c m) : K+Ca2+Na+Al3+ H+(H2O) nh n electron Mn2+Zn2+Cr3+Fe2+Ni2+Sn 2+Pb2+ Mn+ nh n electron H+
Cu 2+Ag+Hg2
Mn+ nh n electron
S n ph m t o thnh : M n+ + ne M H+ c a axit : 2H+ +2e H2 H+ c a n c : 2H2O +2e H2 + 2OH-
+ Th t nh ng electron ( c c dng): SO2S2->I->Br->Cl->OH->H2O S n ph m t o thnh : S2- S + 2e 2X- X2 + 2e Bi t p minh ho : ; ;
NO3- CO32- PO43-
Khng b i n phn dung d ch 2OH- 1/2O2 + H2O 2H2O O2 + 4H+
Bi t p 1: i n phn dung dich mu i nitrat c a kim lo i M cha bi t ho tr th y catot tch ra 5,4 gam kim lo i, HD: anot thot ra 0,28 lit kh (ktc). Tm tn kim lo i M
54
n dpdd 2 M ( NO3 ) n + nH 2O 2 M + O2 + 2 nHNO3 2 0, 28 nO2 = = 0, 0125mol 22, 4 n nM = 0,0125 = 108n n = 1; M = 108 4
V y kim lo i R l nguyn t Ag. Bi t p 2. i n phn nng ch y a gam mu i A t o b i kim lo i M v halogen X thu c 0,96 gam kim lo i M catot v 0,896 lit kh anot. M c khc, ho tan a gam
mu i A vo n c, sau cho tc d ng v i dung d ch AgNO3 d thu c 11,48 g k t t a. Tm halogen X . HD: Ta c G i A: MXn (V i n l ho tr c a X).
M X n + nA gN O 3 = nA gX + M ( N O 3 ) 2 (2) Theo (1) : n M = M = 2 0, 08 nX2 = m ol n n
0, 96 n = 12 n n = 2; M = 24 0, 08 n M = 0, 04( m ol ) = n M X n Theo (2) : n A gX = n .n M X n = 2.0, 04 = 0, 08 mol 11, 48 = 0, 08 X = 35, 5 C lo 108 + X
Nh n xt: Bi ton i n phn l bi ton quan tr ng trong chng trnh ho h c 12. y l ph n ki n th c quan tr ng c lin quan n ph n ng oxi ho - kh , trn c s vi t phng trnh i n phn HS xc nh c cc ph n ng x y ra trn anot v catot t xc nh c cc yu c u c a bi ton. 2) Bi ton ha h c h u c : [11] a) Xc nh cng th c phn t Hidrocacbon d a trn ph n ng chy (oxi ha hon ton). Bi ton xc nh cng th c phn t hidrocacbon l bi ton quan tr ng trong ph n ho h c h u c l p 11. N c ngha trong vi c phn tch nh l ng nh m xc nh kh i l ng (hm l ng) cc nguyn t trong h p ch t h u c. Ng i ta phn
55
hu h p ch t h u c thnh cc h p ch t v c n gi n r i nh l ng chng b ng phng php kh i l ng, th tch ho c phng php khc. + Phng php chung: Khi t chy hidrocacbon theo ph n ng CxHy + (x + * N u
y y )O2 xCO2 + H2O 4 2
n n
n n
CO 2
< 1 Hidrocacbon l ankan : CnH2n+2
H 2O
Lc : n ankan = nH2O nCO2 *N u

CO 2
= 1 Hidrocacbon l anken ho c monoxicloankan.
H 2O
*N u
n n
CO 2
>1
Hidrocacbon l ankin ho c ankadien
H 2O
N u hidrocacbon : CnH2n-2 th n CnH2n-2 = nCO2 nH2O H p ch t h u c A c cng th c t ng qut : CxHyOzNt . C th s d ng cc cng th c tnh : Cch 1 : Cch 2 :
12 x
=
H
16 z
14t
HCHC
12 x y 16 z 14t M = = = = %C % H %O % N 100%
Cch 3 : x : y : z: t = Cch 4 : x : y: z: t =
12
m
1
16
14
CTG + M CTPT
%C % H %O % N = = = CTG + M CTPT 12 1 16 14
Khi xc nh cng th c phn t c n lu : T ng ha tr c a cc nguyn t ph i ch n. Bi t p : t chy hon ton 28,2g h p ch t h u c Z sinh ra 19,4 mg H2O v 80,0mg CO2. M t khc, khi t 18,6mg ch t sinh ra 2,24 ml nito (ktc) . Bi t r ng, phn t ch t ch ch a m t nguyn t nit. Tm cng th c phn t c a Z. HD: G i cng th c phn t c a h p ch t h u c Z l : CxHyOzNt
56
mC = mH = mN =
80 . 12 44
19 , 4 2 18
%mC = 80 . 12 . 100 % = 77 , 4 %
44 . 28 , 2
%mH =
19 ,4 2 100 % = 7 ,6 % 18 28,2
2,24 28 100% 2,24 28 = 15% %m N = 22,4 18,6 22,4
%mO = 100% - 77,4% - 7,6% - 15,0% = 0%

CTG : CxHyNt c x : y : z = 6 : 7 : 1 CTG trng v i CTPT : C6H7N b) Bi ton c trng c a d n xu t hidrocacbon: Ton ancol, phenol: Khi t chy m t ancol : N u cho ancol no, m ch h : CnH2n+2Ox N u cho ancol khng no c m t lin k t i: CnH2nOx M t ancol n ch c hay phenol n ch c khi t chy lun lun c :
2nCO2 + nH2O 2nO2 pu = 0

Ton v Anhit - Xeton - Axit cacboxylic
Khi t chy m t an hit ho c m t xeton ho c m t axit cacboxylic
t o ra CO2 v H2O theo t l :
nCO2 nH2O
= 1 Anhit ho c m t xeton ho c m t axit cacboxylic l
h p ch t no, n ch c, m ch h . Khi anehit tc d ng v i AgNO3 trong NH3
n Ag
S ch c c a anhit =
2 n a n de hit
nHCHO 1 = n Ag 4
c bi t,
nHCHO
ph n ng AgNO3 trong NH3 cho t l :
N u m t h p ch t h u c tc d ng v i AgNO3 trong NH3 cho t l :
57
n hopchat n AgN O3
1 H p ch t c m t nhm -CHO v m t lin k t ba u m ch. 3
Ton v este. Khi t chy m t este : N u cho
nCO2 nH 2O
= 1 th l este no, n
ch c, m ch h c CTTQ : CnH2nO2 N u cho este khng no c m t n i i, n ch c th :
neste = nCO2 nH2O

Ton v amin, aminoaxit :
khng kh th :
Khi bi ton cho t chy m t amin ho c m t amino axit trong -
n O 2 pu = -
3 2 .n C O 2 + 1 6 n H 2 O 32
=1
nN / a min = nN2 4nO2
Khi t chy m t aminoaxit ta c :
y z y t Cx HyOz Nt + (x + )O2 xCO2 + H2O + N2 4 2 2 2

Bi t p . t chy hon ton m t ancol X thu c CO2 v H2O theo t l tng ng l 3:4. Th tch oxi c n dng t chy X b ng 1,5 l n th tch kh CO2 thu c (ktc) . Tm cng th c phn t c a X. HD: Do ancol X chy t o
nCO2 nH 2O
3 < 1 X l ancol no, m ch h 4
G i CTTQ (X ) l CnH2n+2Ox Ta c : CnH2n+2Ox +

3n + 1 x O2 nCO2 + (n+1)H2O 2
58
nCO2 nH 2 O
=
= 1, 5
3n +1 x = 1,5 x =1 2n
nCO2 nH2O
n 3 = n = 3 CTPT : C3H8O n +1 4
2.3.3. S d ng ki n th c ph n ng oxi ho - kh gi i thch tnh ch t cc ch t, cc hi n t ng ha h c c lin quan trong th c ti n. 2.3.3.1. Gi i thch tnh kh m nh c a kim lo i Hi n t ng n mn kim lo i, h p kim. [14] - Quan st cc v t xung quanh, ta th y c nhi u v t b ng kim lo i, c bi t b ng h p kim s t b g khng dng c n a. Th d : c a s s t, t, c u, c tu bi n Trong khng kh c kh oxi. Trong n c ma th ng c ch a axit do kh CO2, SO2 v m t s kh khc b ho tan. Trong n c bi n c ho tan m t s mu i nh NaCl, MgCl2Nh ng ch t ny tc d ng v i kim lo i ho c h p kim s t t o g s t c mu nu, x p, gin v lm cho v t b ng s t b n mn. - B n ch t c a s n mn ha h c l qu trnh oxi ha - kh , trong cc electron c a kim lo i c chuy n tr c ti p n cc ch t trong mi tr ng. - S n mn kim lo i l s ph h y kim lo i ho c h p kim do tc d ng c a cc ch t trong mi tr ng. H u qu c a s n mn kim lo i b oxi ha thnh cc ion dng, do s m t h t tnh ch t v t l, ha h c c a kim lo i : M Mn+ + ne Cn c vo mi tr ng v c ch c a s n mn kim lo i, ng i ta phn thnh hai lo i chnh : n mn ha h c v n mn i n ha. - S n mn ha h c: th ng x y ra Th d : 3Fe + 4H2O to nh ng b ph n c a thi t b l t ho c nh ng
thi t b th ng xuyn ph i ti p xc v i hi n c v kh oxi Fe3O4 + 4H2 2Fe + 3Cl2 2FeCl3 3Fe + 2O2 to Fe3O4 - S n mn i n ha: S n mn i n ha l s n mn kim lo i do tc d ng c a dung d ch ch t i n li v t o nn dng i n.
59
Ch ng n mn kim lo i: c nhi u bi n php b o v nhng ph bi n l b o v b m t v b o v i n ha . B o v b m t: l ph ln b m t kim lo i m t l p sn. D u m , ch t d o ho c trng , m b ng kim lo i khc. L p b o v b m t kim lo i ph i b n v ng v i mi tr ng v c c u t o c kht khng cho khng kh v n c th m qua. N u l p b o v h h ng, kim lo i s b n mn. B o v i n ha: l dng m t kim lo i lm v t hi sinh b o v v t
li u kim lo i. Kim lo i no ho t ng m nh hn s b n mn tr c, do : + Tn l p nh l s t trng k m, Zn b n mn tr c t o mng ZnO c st v b n, c tc d ng b o v ph n Fe bn trong.
+ B o v v tu bi n b ng thp (Fe l n C), ng i ta g n cc l k m, magi vo pha ngoi v tu ph n chi m trong n c bi n, s n mn c a
n c bi n ch y u x y ra trn cc l Zn, Mg Ph n v tu b ng thp l c c dng, cc l k m l c c m. c c m : Zn b oxi ha Zn Zn2+ + 2e
c c dng : O2 b kh 2H2O + O2 + 4e 4OH-
K t qu l v tu c b o v , Zn l v t hi sinh , n b n mn. Sau m t th i gian ng i ta l i thay nh ng t m Zn b n mn b ng nh ng t m khc. Nh n xt: D a trn c s ph n ng oxi ha - kh gi i thch hi n t ng n mn kim lo i - y l hi n t ng qen thu c g n gi trong i s ng qua gip HS v n d ng c cc tri th c h c vo gi i thch th c ti n cu c s ng. 2.3.3.2. Gi i thch cc qu trnh bi n i ch t trong th c t : [14] - S t chy nhin li u trong ng c: nhin li u c t chy trong ng c, l qu trnh oxi ho, sinh ra nng l ng v nng l ng ny chuy n ho thnh cng c ch cho ng c ho t ng. Bao g m cc qu trnh t chy cc nhin li u ho th ch nh xng, d u, kh t V cc qu trnh ny sinh ra cc kh th i gy nhi m mi tr ng nh: cc oxit c a nit (N2Ox), cc oxit c a cacbon (CO, CO2), kh SO2 l
60
thnh ph n chnh gy ra ma axit ph hu cc cng trnh ki n trc b ng , lm b c mu t nng nghi p, nh h ng n s n xu t nng nghi p, nh h ng n s c kho con ng i nh : gy h i cho da, m t, gy vim ph i - Cc qu trnh i n phn : M t s ph n ng oxi ho - kh c lin quan n dng i n v c phn thnh hai h ng chnh : Nh dng i n c ph n ng oxi ho - kh : s i n phn. Nh ta bi t, s i n phn l ph n ng oxi ho - kh x y ra trn b m t i n c c, d i tc d ng c a dng i n m t chi u ch y qua ch t i n ly tr ng thi
dung d ch hay nng ch y. Ch t i n phn l ch t c kh nng phn li thnh cc ion tri d u, trong dung d ch hay tr ng thi nng ch y. Ph n ng oxi ho - kh d n n pht sinh dng i n : + Pin l h th ng sinh ra dng i n nh cc qu trnh oxi ha - kh x y ra trn b m t i n c c v dung d ch ch t i n li . V d : Pin Daniel - Jacobi c u t o t c c dng l thanh ng nhng vo dung d ch CuSO4, c c m l thanh Zn nhng vo dung d ch ZnSO4 (Hnh). Hai dung d ch n i v i nhau b ng mao qu n ch a dung d ch KCl.
Ant
Zn Zn2+ + Cu2+ + + + + + + + + +
SO42-
Catt Cu
ZnSO4
CuSO4
Hnh - Ph n ng oxi ho - kh i n ho t o nn Pin i n.
61
Vi c s n xu t pin ng i ta cn ph i tnh n gi thnh c a pin. Ngoi ra, cn ph i xt n kh nng gy nhi m mi tr ng c a cc nguyn li u lm pin. C m t s lo i pin nh pin Leclanche, pin ki m, pin Liti, pin nhin li u + cquy : Nguyn t c ho t ng c a cquy gi ng nguyn t c ho t ng c a pin. Tuy nhin, i v i cquy, cc ch t ban u c th ph c h i qua ph n ng ngh ch b ng cch s d ng m t ngu n i n ngoi n p cho cquy. Th ng c cquy ch v cquy Ni - CAD (cquy Niken - Caimi). Nh ph n ng oxi ha - kh m ng i ta ng d ng t o ra cc thi t b ti n ch trong cu c s ng. 2.3.3.3. Gi i thch cc hi n t ng x y ra trong i s ng [12] - S i m : Ch t bo l m t thnh ph n c b n trong th c n c a ng i v ng v t. Khi b oxi ho, ch t bo cung c p nng l ng cho c th nhi u hn so v i ch t m v ch t b t. Trong cng nghi p, ch t bo ch glixerol v x phng. Khi lu trong khng kh, ch t bo c mi i. l do tc d ng c a hi n c, oxi khng kh v vi khu n ln ch t bo. Qu trnh c miu t nh sau: N i i C=C g c axit khng no c a ch t bo y u c dng i u ch
b oxi ho b i oxi khng kh t o peoxit, ch t ny b phn hu thnh anehit gy nn mi hi. - CH =CH - + O2 - CH - CH- - CHO + - CHO S i lipit. O - O nhi t th p ho c cho vo ch t
h n ch i u ny c n b o qu n ch t bo
bo m t t ch t ch ng oxi ho, hay un ch t bo v i m t t mu i n. Qu trnh ln men : Ph n ng ln men : D i tc d ng c a cc ch t xc tc men do vi sinh v t ti t ra ch t ng b phn tch thnh cc s n ph m khc. Cc ch t men khc nhau gy ra nh ng qu trnh ln men khc nhau. Qu trnh ln men x y ra qua nhi u giai o n . V d : M t s ph n ng ln men c a glucoza v fructoza :
62
+ Ln men tylic t o thnh ancol tylic : C6H12O6 2C2H5OH + 2CO2 + Ln men butyric t o thnh axit butyric : C6H12O6 CH3- CH2- CH2-COOH + 2H2 + 2CO2 + Ln men lactic t o thnh axit lactic : C6H12O6 2CH3 -CHOH - COOH + Ln men limnic t o thnh axit limnic :(citric) C6H12O6 +3O HOOC- CH2-C(OH)-CH2-COOH + 2H2O COOH + Ancol etylic ln men gi m thnh axit axetic : y l phng php c i n i u ch axit axetic, t c l oxi ha r u etylic b ng oxi khng kh, c m t men gi m thnh axit axetic : CH3 CH2 OH + O2 Mengim CH3 COOH + H2O Ngoi ra ph n ng oxi ho - kh cn dng gi i thch cc qu trnh s n xu t trong cng nghi p: luy n kim, ha ch t, ch t d o, phn bn, d c ph m.
63
K T LU N V XU T 1. K t lu n chung - Qua th i gian nghin c u h th ng ki n th c ph n ng oxi ho - kh trong chng trnh THPT chng ti rt ra m t s k t lu n sau: + Ph n ng oxi ho - kh trong chng trnh THCS: b n ch t c a ph n ng g n v i s nh ng v nh n oxi nn ch mang tnh c th , cha mang tnh khi qut. HS ch cn b ng c cc ph n ng oxi ho - kh n gi n. + Ph n ng oxi ho - kh trong chng trnh THPT: b n ch t c a ph n ng g n v i s nh ng v nh n electron mang tnh khi qut cao. HS c th cn b ng c nhi u ph n ng oxi ho - kh ph c t p b ng phng php cn b ng electron, v n d ng vo vi c d on, gi i thch tnh ch t ho h c c a cc ch t cng nh gi i bi ton ho h c m t cch nhanh chng, chnh xc. - Nghin c u v n d ng ph n ng oxi ho - kh trong d y h c tnh ch t ho h c c a n ch t, h p ch t v trong gi i bi t p ho h c. 2. ki n xu t - Qua nghin c u ph n ng oxi ho - kh , chng ti a ra m t s ki n ngh sau: + Thi quen m HS hay s d ng khi cn b ng ph n ng oxi ho - kh l cn b ng theo ph n ng thng th ng b ng cch nh m s nguyn t ch t tham gia b ng s nguyn t ch t t o thnh, khng s d ng phng php b o ton electron hay cc phng php khc, lm cho vi c cn b ng ph n ng oxi ho - kh tr nn kh khn v thi u chnh xc, HS c m th y s hay chn lm d ng bi t p ny. kh c ph c tnh tr ng , GV c n rn luy n cho HS cch cn b ng ph n ng oxi ho - kh theo phng php b o ton electron b ng cch cho HS lm nhi u bi t p d ng vi t v cn b ng ph n ng ho h c trong c ph n ng oxi ho - kh . + GV c n khai thc nhi u d ng bi t p lin quan n ph n ng oxi ho - kh v h ng d n HS gi i theo nhi u phng php khc nhau: phng php b o ton electron hay gi i b ng phng trnh ion thu g n lm cho vi c gi i bi ton ho h c tr nn n gi n, chnh xc, nhanh chng ph h p v i khuynh h ng cc d ng bi t p tr c nghi m hi n nay.
64
TI LI U THAM KH O 1. Nguy n Duy i (20070, C s l thuy t cc ph n ng ha h c, Nxb GD H N i 2. Nguy n Duy i (2005), M t s ph n ng trong Ha v c, Nxb GD. 3. Ng Ng c An, Nguy n Tr ng Th (2006), Ph n ng oxi ho - kh v s i n phn, Nxb GD. 4. Tr n Dng, V Quang Mai (2006), Bi gi ng c s l thuy t Ha v c, i h c Hu , 5. Nguy n H u nh, nh Rng, Ha h u c 1, Nxb GD. 6. Cao C Gic (2006), Thi t k bi gi ng ha h c 10, 11 t p 1, Nxb GD H N i. 7. Tr n Thnh Hu , T li u Ho H c 10, Nxb GD. 8. Nh ng v n i cng c a phng php d y h c ha h c, Bi gi ng Phng php d y h c 1 Khoa Ha H c i H c ng Thp. 9. ng Tr n Phch, Tr n Th (2007), C s l thuy t cc ph n ng ha h c, Nxb GD H N i. 10. Nguy n Khoa Th Ph ng (2008), Phng php gi i nhanh cc bi ton ha h c tr ng tm, Nxb i H c Qu c Gia H N i. 11. Nguy n Khoa Th Ph ng, Phng php gi i bi t p h u c, Nxb i H c Qu c Gia H N i. 12. nh Rng (ch bin), ng nh B ch, ng Thanh Phong (2006), Ha h u c 2, Nxb GD. 13. Nguy n Th Phng Th o, L Thanh Vn (2007), Khai thc m t s bi t p ha h c l p 10 theo h ng pht tri n nng l c t duy c a h c sinh, ti nghin c u khoa h c Khoa Ha H c i H c S Ph m ng Thp. 14..o nh Th c (2002), Ha h c i cng T p II T l thuy t n ng d ng, Nxb HQG H N i. 15. L Xun Tr ng (Ch bin), Nguy n Cng, T t Hi n, Sch gio khoa ha h c 8, Nxb GD. 16. L Xun Tr ng (T ng Ch bin kim Ch bin), Cao Th Th ng, Ng Vn V , Sch gio khoa Ha h c 9, Nxb GD.
65
17. L Xun Tr ng (T ng Ch bin kim Ch bin), T Ng c nh.. Sch gio khoa ha h c 10 Nng cao, Nxb GD. 18. L Xun Tr ng (T ng Ch bin), Nguy n H u nh (Ch bin), L Ch Kin, L M u Quy n, Sch gio khoa ha h c 11, Nng cao - Nxb GD. 19. Nguy n Xun Tr ng (2007), Tr c nghi m v s d ng tr c nghi m trong d y ha h c ph thng, Nxb i H c S Ph m. 20. Nguy n Xun Tr ng (2005), Phng php d y h c Ha h c thng, Nxb GD . 21. Ti li u b i d ng gio vin (2006) (Th c hi n chng trnh SGK l p 10 THPT) Mn ha h c, Nxb GD . 22. G.P Khchenc, KI. Xvaxchianova (1981), Ph n ng oxi ho -kh , NxbGD. tr ng ph
66
Ph L c
Gi i bi ton ho v c c lin quan n phng trnh ph n ng oxi ha - kh . 1) Kim lo i tc d ng v i axit Bi t p: Ha tan 5,6 gam Fe b ng dung d ch H2SO4 long d, thu c dung d ch X . Dung d ch X ph n ng v a v i dung d ch KMnO4 0,5M. Tm th tch c a KMnO4 dng. HD: Theo nFe = 5,6/56 = 0,1 mol. Ta c : g i x l s mol KMnO4 Fe 0,1 mol Fe 2+ 0,1 mol Mn +7 + 5e Mn 2+ x mol 5x mol Fe2+ + 2e 0,1 mol Fe3+ + 1e 0,1 mol
Theo phng php b o ton electron : n

electron cho
= n electron nh
5x = 0,1 x = 0,02 mol. V y

V = 0 , 02 . 1000 = 40 ml 0 ,5
2) H n h p oxit kim lo i tc d ng v i axit. Bi t p 1: Cho h n h p X g m Fe, FeO, Fe3O4 c kh i l ng 4,04g ph n ng h t v i dung d ch HNO3 d thu c 336 ml NO (ktc, s n ph m kh duy nh t). Tnh s mol HNO3 ph n ng. HD: nNO = 0,336/ 22,4 = 0,015 mol. Ta c : N+5 + 3e N+2 0,015 mol
3. 0,015 mol Suy ra s mol electron trao i l : 0,045 mol .
67
T h n h p X c th t o ra t i a : 4,04 +
0,045 16 = 4,4 g 2
Suy ra s mol Fe(NO3)3 trong dung d ch sau ph n ng :

4,4 2 = 0,055mol 160
S mol HNO3 ph n ng = s mol NO3- t o mu i + s mol NO3- t o kh = 0,055.3 + 0,015 = 0,18 mol Bi t p2: Cho a gam FexOy tc d ng hon ton v i H2SO4 c, nng sinh ra nh t
ch t kh duy nh t l SO2. M t kh, kh hon ton a gam FexOy b ng CO
cao, sau cho l ng Fe t o thnh tc d ng v i H2SO4 c nng. Sau ph n ng, ng i ta thu c m t l ng kh SO2 nhi u g p 9 l n l ng kh SO2 thot ra t th nghi m trn. a.Hy vi t phng trnh ho h c b.Xc nh cng th c oxit c a s t
HD: 2 FexO y +(6 x 2 y ) H 2 SO4 t xFe2 ( SO4 )3 + (3x 2 y) SO2 + (6 x 2 y ) H 2O (1)
0
n mol
Fe x O y + yCO t xFe + yCO2
0
0,5n(3x-2y) mol
n mol
0
nx mol
2Fe +6H2SO4 t Fe2(SO4)3 + 3SO2 +6H2O (3) nx mol 1,5nx mol
G i n mol l s mol c a FexOy trong a gam FexOy T (1),(2),(3) v gi thuy t ta c:

1,5nx 9 x 3 = = . 0,5n(3x 2 y ) 1 y 4
V y cng th c oxit s t l Fe3O4 => Bi ton rn luy n k nng vi t, cn b ng PTHH, kh nng suy lu n v tnh ton theo PTHH.
68
3) Bi ton h n h p kim lo i tc d ng v i h n h p axit. Bi t p 1: Cho 11,8g h n h p Al v Cu ph n ng v i dung d ch h n h p axit HNO3 v H2SO4 d thu c 13,44 lit (ktc) h n h p kh SO2 v NO2 c t kh i so v i H2 l 26. C c n dung d ch, tnh kh i l ng mu i thu c. HD: p d ng qui t c ng cho tnh c : n SO2 = 0,2 mol n NO2 = 0,4 mol Ta c cc phng trnh S+6 + N+5 2e S+4 0,2 mol N+4 0,4 mol
2.0,2 mol + 1e
1. 0,4 mol
S mol electrom trao i l : 2. 0,2 + 0,4 = 0,8 mol. Khi c c n th ta c : 4H+ + 4NO3- to 4NO2 + 2H2O + O2 V v y mu i t o thnh l mu i sufat. m mu i = m ion kim lo i + m g
c axit
= 11,6 +
0,8 96 = 50 g 2
Bi t p 2: Cho h n h p Y g m Fe v kim lo i M ha tr n duy nh t. 1. Ha tan hon ton 3,61 g h n h p Y b ng dung d ch HCl thu c 2,1281 lt H2, cn khi ha tan 3,61 g h n h p Y b ng dd HNO3 long d th thu c 1,792 lt kh NO duy nh t. Hy xc nh kim lo i M v tnh % kh i l ng c a m i kim lo i trong h n h p Y. 2. L y 3,61 g h n h p Y cho tc d ng v i 100 ml dd ch a AgNO3 v Cu(NO3)2, khu y k t i ph n ng hon ton ch thu c 8,12 g ch t r n g m 3 kim lo i. Ha tan ch t r n b ng dd HCl d th y bay ra 0,672 lt H2. Tnh n ng mol c a AgNO3 v Cu(NO3)2 trong dung d ch ban u c a chng. Bi t cc th tch kh o ktc v hi u su t cc ph n ng l 100 %.
69
HD: Cc phng trnh ph n ng ha h c x y ra :

0 +2
Fe + 2HCl FeCl2 + H2
0 +n
(1)
2M + 2nHCl 2MCln + nH2

0 +5 +3 +2
(2)
Fe + 4 HNO3 Fe(NO3)3 + NO + 2H2O

0 +5 +n +2
(3)
3M + 4nHNO3 2M(NO3)n + nNO + 2nH2O G i x l s mol Fe, y l s mol M c trong 3,61 g h n h p Y. S mol electron Fe nh ng S mol electron M nh ng S mol electron H2 nh n S mol electron nh ng S mol electron nh ng N+2 ) Ta c : 3x + ny = 0,24 L y (b) tr i (a) , ta c : 2x + ny = 0,19 3x + ny = 0,24 x = 0,05 ; ny = 0,09 M t khc theo kh i l ng h n h p : 0,05 . 56 + yM = 3,61 ; T (c) yM = 0,81 (d) (c) (b) (1) l : 2x (2) l : ny (1) v (2) l : 2,1281 . 2 /22,4 = 0,19 (a) (3) l : 3x ( Fe - 3e Fe+3 ) (4) l : ny ( M - ne M+n )
(4)
Ta c : 2x + ny = 0,19 -
S mol electron nh n vo t o ra NO l : 1,792 . 3 / 22,4 = 0,24 ( v N+5 +3e
: ny = 0,09 y = 0,09 / n
0,81 0.09 0,81n = 0,81 : = = 9n y n 0,09
Thay vo (d) : M =
Nghi m duy nh t l n =3 ; M = 27 nguyn t nhm ( Al )
70
4) Bi ton h n h p oxit kim lo i tc d ng v i h n h p axit. Bi t p: H n h p ch t r n X g m (Fe, FeO, Fe2O3, Fe3O4 ) v i s mol m i ch t l 0,1 mol, ha tan h t vo dung d ch Y g m (HCl v H2SO4 long) d thu c dung d ch Z. Nh t t dung d ch Cu(NO3)2 1M vo dung d ch Z cho t i khi ng ng thot kh NO. Th tch dung d ch Cu(NO3)2 c n dng v th tch kh thot ra l bao nhiu ? HD: Ta c : Fe2O3 + 0,1 FeO 0,1 Fe3O4 0,1
H n h p X g m Fe3O4 : 0,2mol, Fe : 0,1mol + dung d ch Y. Fe3O4 + 8H+ Fe2+ + 2Fe3+ + 4H2O 0,2 Fe 0,1 + 0,2 2H+ Fe2+ 0,1 0,4 + H2
Dung d ch Z : (Fe2+ : 0,3 mol, Fe3+ : 0,4mol, +Cu(NO3)2) 3Fe2+ + NO3- + 4H+ 3Fe3+ + NO 0,3 0,1 0,1 VNO = 0,1 .22,4 = 2,24 (lit) n Cu(NO3)2 =
1 n NO3- = 0,05 mol 2
0 ,05 = 0 , 05 ( lit ) = 50 ml 1
+ 2H2O
V ddCu(NO3)2 =
5) Kim lo i v h p ch t tc d ng v i axit Bi t p: (Sch gio khoa ha h c 10 (nng cao), trang 177) Cho h n h p FeS v Fe tc d ng v i dung d ch HCl (d), thu c 2,464 l h n h p kh mu en. a. Vi t phng trnh ph n ng c a cc ph n ng x y ra ktc. D n h n h p kh ny i qua dd Pb(NO3)2 d, sinh ra 23,9 g k t t a
71
b. H n h p kh thu c g m nh ng kh no? Tnh t l s mol cc kh trong h n h p c. Tnh thnh ph n % theo kh i l ng c a h n h p r n ban u? HD: a. Cc ph n ng x y ra Fe + 2HCl FeCl2 + H2 (1) Fe + 2HCl FeCl2 +H2S (2) H2S + Pb(NO3)2 PbS +2HNO3 (3) b. H n h p kh g m H2 v kh H2S T (3) => n H S = n PbS =
2
23,9 = 0,1(mol ) 239
nhhkhi =
2,464 = 0,11(mol ) => n H 2 = 0,11 0,1 = 0,01( mol ) 22,4
T l s mol 2 kh l:
nH 2 nH2S
0,01 1 = 0,1 10
c. T (1),(2) => n Fe = nH = 0,01(mol ) => mFe = 0,01.56 =0,56 (g)

2
n Fes = n H 2 S = 0,1 (mol) => mFeS = 0,1.88 = 8,8 (g)
% mFe =
0,56 .100% = 5,98% ; %mFeS = 94,02% 0,56 + 8,8
Bi t p trn rn luy n k nng vi t PTHH v k nng tnh ton theo phng trnh ph n ng. Qua HS kh c su hn ki n th c h c. Bi ton c trng c a d n xu t hidrocacbon: Bi t p: Cho 0,1 mol andehit X tc d ng v i l ng d AgNO3 trong dung d ch NH3 un nng thu c 43,2 gam b c k t t a. Hidro ho X thu c Y bi t 0,1 mol Y ph n ng v a v i 4,6 gam Na. Tm cng th c c u t o thu g n c a X. HD: Theo : nAg =
43, 2 = 0, 4mol 108
n Ag nX
=
+H
0, 4 =4 0,1
X l HCHO ho c andehit hai ch c.
2 Do X Y . Khi Y tc d ng v i Na (0,2 mol)
72
n X = nY = 0,1mol Y c 2H linh ng X l andehit hai ch c.

CTCT (X) l OHC - CHO.
-2 H 2S
0 S
+4 SO2
+6 SO3, H2SO4
S th hi n tnh oxi ha
S th hi n tnh kh

Nghiên cứu phản ứng oxi hóa khử trong chương trình hóa học phổ thông

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nghiên cứu phản ứng oxi hóa khử trong chương trình hóa học phổ thông

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

THCS : Trung h c c s THPT : Trung h c ph thng PTHH : Phng trnh ha h c.

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

- Ph n ng phn tch l ph n ng trong m t ch t b phn tch thnh nhi u ch t

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

H2C = CH2 +H2O

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

- Axit c g c axit l nhm halogen : - Cc h p ch t c a Oxi : O2, O3,

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

+ Ch t kh i n hnh l nh ng nguyn t c s electron

Cc ion kim lo i tch i n dng u th hi n V d : Fe3+, Cu2+, Hg2+.

m c no tnh oxi ho. Trong s oxi ho cao.

s chng, ch t oxi ho m nh hn l cc ion tch i n dng

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

Cc phi kim, n u l ch t oxi ho y u, khi

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

C th vi t thnh hai n a ph n ng: Zn Cu2+ Zn2+ + 2e + 2e Cu Zn2+ + Cu k1 ox1 + ne (1)

k2 (2) ox1 +k2

aKMnO4 + bHCl cMnCl2 + dCl2 + eKCl + fH2O

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

(3) (4) (5)

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

Fe2(SO4)3 + SO2 + H2O

B c1: Fe+ H 2 S O4 Fe 2 (SO4 )3 + S O2 + H 2O B c 2,3 1x 3x B c 4,5. 2Fe0 2Fe+3 + 6e S+6 + 2e S+4

2Fe + 6H2SO4 Fe2(SO4)3 + 3SO2+ 6H2O

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

3Cu + NO3- + 8H+ 3Cu2+ + 2NO + 4H2O

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

3Cu + 8HNO3 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

+3e(2) Fe2O3 + 3CO 2 Fe + 3CO2

FeS 2 Fe+ 2 S + 11e 2 O 2 + 4e 4 O

4FeS2 + 11O2 2Fe2O3 + 8SO2

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

3) Ph n ng c nguyn t tng hay gi m s oxi ho - Nguyn t c :

2Al + 6H2O 2Al(OH)3 + 3H2

2Al(OH)3 + 2NaOH 2NaAlO2 + 4H2O (2)

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

CHNG 2 PH N NG OXI HA KH TRONG CHNG TRNH THNG

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

2.1.1.4. c i m c a ph n ng : [15] c p Trung h c c s ta th a nh n nh ngha s oxi ha, s kh cng nh ch t

ph n ng Cl2 + H2 2HCl cng c s kh clo v c s k t h p v i H2. V

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

nh ng electron), O2 l ch t oxi ha (nguyn t

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

15KNO3 + 2 Fe2 S 15KNO2 + Fe2O3 + 4SO3

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

PDF Created with deskPDF PDF Writer - Trial :: http://www.docudesk.com

- Xc nh soh c a C theo cng th c c u t o : H -3 H C H H-1 C H -2 O H

Soh c a C(CH3-) = - 3 Soh c a C(-CH2-OH) = - 1 soh c a C = - 4

l s oxi ha trung bnh c a C)