Bi thng thit hi trong hp ng kinh doanh thng mi ca doanh nghip v mt s lin h vi hot ng ngn hng

TS. L Vn Luyn5 v ThS. o Ngc Chuyn6 Ni n hp ng kinh doanh thng mi, khng th khng ni n iu khon c bn v pht vi phm v bi thng thit hi. y l s tha thun ca cc bn trong giao dch dn s, kinh doanh thng mi, ng thi, cng l cc ch nh ca php lut; n tn ti lu nhng cng cn nhiu bt cp m doanh nghip v nhng ngi lm cng tc php l ni chung v lut s ni ring cn mt s im phi trao i lm r. Vn ny khng ch dng ti , m cn c nh hng n cc bn c lin quan, trc tip l cc ngn hng thng mi (NHTM) v t chc tn dng (TCTD) khc ti tr vn cho doanh nghip. Nu nh khch hng b thit hi do i tc gy ra, khng c bi thng kp thi v gii quyt vi phm ko di, m gi tr hp ng c s ti tr vn, cho vay ca NHTM,... th doanh nghip rt d ri vo tnh trng n qu hn, n kh i,... v dng tin quay vng khng ng d kin, n NHTM khng c tr ng hn. Do NHTM, trc tip l cn b tn dng cn c nhn thc y hn gii quyt mi quan h vi khch hng cng nh x l n khi pht sinh lin quan n hp ng c tranh chp bi thng. Bn cnh , cc TCTD cn nm r vn ny khi gii quyt tranh chp, bi thng, vi phm vi i tc trong hot ng ca mnh. V l lun v khoa hc php l: Php lut quy nh v pht vi phm v bi thng thit hi nh sau: Theo cc quy nh ca php lut hin hnh: (i) iu 422 B lut Dn s nm 2005 cho php cc bn trong giao dch dn s c tho thun v mc pht vi phm; c th tho thun va phi np pht vi phm v va phi bi thng thit hi; nu khng c tho thun trc v mc bi thng thit hi th phi bi thng ton b thit hi; nu khng c tho thun v bi thng thit hi th bn vi phm ngha v ch phi np tin pht vi phm. (ii) Lut Thng mi quy nh: Mc pht i vi vi phm ngha v hp ng hoc tng mc pht i vi nhiu vi phm do cc bn tho thun trong hp ng, nhng khng qu 8% gi tr phn ngha v hp ng b vi phm (iu 301)... Bi thng thit hi l vic bn vi phm bi thng nhng tn tht do hnh vi vi phm hp ng gy ra cho bn b vi phm. Gi tr bi thng thit hi bao gm gi tr tn tht thc t, trc tip m bn b vi phm phi chu do bn vi phm gy ra v
5 6

Hc vin Ngn hng Vn phng Lut s o v ng nghip

khon li trc tip m bn b vi phm ng l c hng nu khng c hnh vi vi phm (iu 302). (iii) Lut Xy dng quy nh: i vi cng trnh xy dng bng ngun vn nh nc, mc thng khng vt qu 12% gi tr phn hp ng lm li, mc pht khng vt qu 12% gi tr hp ng b vi phm (iu 110). Ch vi quy nh ti ba lut ni trn thy c s khc nhau v pht vi phm v bi thng thit hi trong quan h hp ng ty theo l hp ng g: Dn s, thng mi hay xy dng s dng ngun tin ngn sch nh nc. C ngha l, vic u tin cc bn mun tho thun v pht vi phm hoc bi thng thit hi th phi xc nh r quan h gia cc bn l quan h g, khi c thit hi do hnh vi vi phm phi bi thng thit hi hay khng. Loi hp ng th ba ty thuc phm vi s dng ngun ngn sch nh nc, nhng c th vn dng, tham kho, tham chiu khi xem xt i vi hp ng xy dng c vay vn NHTM. Trng hp khng xc nh r loi quan h v php lut iu chnh s dn n kh gii quyt khi c tranh chp: Bn vi phm mun p dng lut theo hng b pht mc thp v/hoc khng mun bi thng thit hi; ngc li, bn b vi phm mun p dng lut theo hng yu cu pht vi phm v/hoc bi thng thit hi mc cao nht c th. Chc chn rng, nu gii quyt tranh chp theo th tc t tng dn s, v n s ko di: s thm, phc thm v c th gim c thm, km theo l ngn hng cng b v ly v doanh nghip cha thu c tin, cha nhn c bi thng. Thc tin giao kt v thc hin hp ng c nhiu trng hp nh vy. V thc tin m phn k kt thc hin hp ng: thy r tnh trng trn, bi vit xin a ra mt v d c th. Trong mt hp ng ch to, lp t thit b, dy truyn nh my sn xut thc n thy sn gia Cng ty C kh T vi Cng ty Thc n thy sn H. Trong hp ng, cc bn tha thun nu bn lp t khng thc hin ng hp ng v lp t thit b ng cc chi tit k thut, hoc khng ng tin tin th chu pht v bi thng 100% gi tr hp ng, thc t gi tr hp ng l 10 t ng. Qu trnh thc hin, bn lp t khng thc hin ng tin lp t (theo bin bn gim nh th t l hon thnh mi ch t 53% khi lng). V vy, Cng ty Thc n thy sn H khi kin yu cu hy hp ng v i tin pht v bi thng theo tho thn ti hp ng (100% gi tr hp ng hay 10 t ng). Tranh chp c gii quyt qua hai cp xt x ca ta n, vi cc bn n tuyn buc Cng ty c kh T phi tr mt khon tin v pht vi phm bng 100% gi tr hp ng cho Cng ty H ng nh tha thun ca cc bn trong hp ng k. Trong trng hp c th ny, Cng ty Sn xut thc n thu sn H c vay vn mt NHTM ng trc tin thi cng xy

lp, nhng bi vit khng a s liu c th cng nh thc trng cht lng khon vay. Ta n gii quyt ng quy nh ca php lut hay cha? Kinh nghim rt ra i vi cc doanh nghip thng qua tranh chp y l g? Xung quanh phn quyt ca to n cc cp cn c cc quan im khc nhau. To n quyt nh nh vy nhng khng lm r b n phi tr khon tin l tin g: tin bi thng hay tin pht. Nu l tin pht th mc pht c p dng theo quy nh ca B lut Dn s hay p dng theo quy nh ca Lut Thng mi. Trng hp coi hp ng k l hp ng thng mi th mc pht khng c qu 8% gi tr phn ngha v vi phm. Bn cnh , phi lu rng, Lut Thng mi cng quy nh: Hot ng thng mi l hot ng nhm mc ch sinh li, bao gm mua bn hng ho, cung ng dch v, u t, xc tin thng mi v cc hot ng nhm mc ch sinh li khc (iu 3) v hot ng thng mi khng c quy nh trong Lut Thng mi v trong cc lut khc th p dng quy nh ca B lut Dn s (iu 4). T , c kin cho rng, hp ng gia gia cng ty C kh T vi Cng ty Thc n thy sn H l hp ng mua bn v lp t thit b dy truyn nh my sn xut thc n thy sn - mt dng hp ng thng mi, do vy, nu c vi phm ton b hp ng cng ch c th pht ti a 8% x 10 t ng = 800 triu ng. Quan im ny khc, i lp vi quan im ca ta n chp nhn tho thun mc pht vi phm ca cc bn (100% hay 10 t ng) theo quy nh ti iu 422 B lut Dn s. Mt s kin trao i C th ni, hot ng kinh doanh thng mi ca doanh nghip bao gm nhiu quan h hp ng: t hp ng gia cc thnh vin vi nhau thnh lp cng ty, hp ng gia cc thnh vin vi cng ty, hp ng gia cng ty vi ngi th 3 (lao ng, mua bn hng ha, dch v...). Mt vn c t ra l cc ch doanh nghip ch trng ti u trong vic xc lp, thc hin quyn v ngha v ca mnh trong cc hp ng? c bit nhng hp ng m ch doanh nghip hay ngi qun l cng ty thng quan tm, l cc hp ng k vi i tc, trong c nhng iu khon quy nh quyn v ngha v ca cc bn, ch ti s p dng nu c xy ra vi phm; hp ng xy dng nh th no s gim c chi ph ti a cho cc bn giao kt (c bit lin quan ti hp ng k vi i tc nc ngoi)... Trong phm vi bi vit, tc gi xin tp trung vo cc ch ti thng c tho thun trong hp ng gn vi vic lin h n cc quy nh hin hnh ca php lut Vit Nam vi thc tin v thng l ph bin trn th gii ra sao. Trong thc t, iu khon pht vi phm l iu khon thng xuyn c cc ch th ca hp ng p dng (iu khon a thch cho

hp ng). Tuy nhin, cc quy nh ca lut php hin hnh cn kh cng nhc, mu thun... Nguyn nhn, mt phn do khoa hc php l ca nc ta ang pht trin theo hng th trng, hi nhp; qu trnh xy dng php lut ca Vit Nam c yu t c th, v chng ta cha thc hin rng ri vic cng b cng khai bn n, khng p dng h thng n l. Nhng vn ny khng nhng gy kh khn v nh hng v p dng php lut i vi nhng ngi lm cng tc php l, m cn lm cho nhng ch doanh nghip kh c th hiu v vn dng hiu qu quy nh ca php lut trong hot ng, kinh doanh. Bn thn cn b tn dng trong quan h vi khch hng, vi doanh nghip cng cha hiu ng vn ny. B lut Dn s 2005 ti iu 422 quy nh pht vi phm ch c p dng khi cc bn tha thun (khng cn s p t ca nh lm lut vo s t do tha thun nh trong cc quy nh trc). B lut khng quy nh gii hn cc bn c th tha thun (nu hiu mt cch thng thng th tha thun mc pht bao nhiu l ty cc bn). L mt lut chuyn ngnh, Lut Thng mi t ra t l pht khng qu 8% gi tr phn ngha v vi phm. y l gii hn ti a ca php lut thng mi v pht vi phm, n gn gi vi lut ca Php; Pht vi phm cng c quy nh trong c hai ln ban hnh B lut Dn s ca nc ta. Theo h thng lut Anh M hay nhng chun mc hp ng thng mi chung ca th gii (Cng c Vin 1980) th ch ti pht vi phm khng c p dng. Hay nhng iu khon mang tnh cht trng pht khng c hiu lc. Nhng nhng tha thun v mt khon tin n nh li hon ton c hiu lc thi hnh i vi cc bn v ta n ra phn quyt buc bi thng theo khon tin m cc bn tha thun. Tuy nhin, ta n cn nhc ti s hp l vi thit hi thc t m bn b thit hi phi gnh chu. B lut Dn s 2005 cha quy nh r gia ch ti pht vi phm v bi thng n nh mt khon tin dn n vic (trong v n nu) ta chp nhn yu cu i bi thng m trong bn n khng c nhng chng minh v thit hi ca nguyn n (ch cn c vo tha thun cc bn). i vi doanh nghip khi tha thun v nhng khon bi thng hay tin pht trong hp ng, cn tha thun r v tch bit u l tin bi thng, u l tin pht. Bi nu khng r rng hoc m t rng l khon tin pht vi phm m s tin pht vt qu mc quy nh th phn vt qu nh vy khng c gi tr php l. Mt khc, nu cho rng l mt khon tin bi thng m cc bn tha thun trc th cng khng ph hp v Lut Dn s v Lut Thng mi hin hnh khng quy nh v trng hp cc bn c n nh mt khon tin bi thng thit hi trong hp ng.

V cn nhng im cn lu nh trn nn khi tha thun k kt hp ng, doanh nghip nn tham kho kin ca chuyn gia php l, lut s xem xt nhng iu khon m mnh tha thun c hiu lc php l hay khng. Mi quan h gia doanh nghip vi lut s Trong iu kin nc ta ang hi nhp kinh t quc t mt cch nhanh chng, su rng, th hn bao gi ht, mi quan h gia doanh nghip vi lut s nh l mt s ng hnh, cn b tn dng NHTM cng cn c s nhn thc y hn v vn ny. Ni cch khc, s thnh cng ca doanh nghip lun c bng dng ca lut s. Ngc li, lut s ch c th khng nh mnh khi c ngy cng nhiu cc doanh nghip thn ch kinh doanh hiu qu, an ton. n lc c hai bn phi tin v pha nhau, cng nhau hp tc, chia s v thnh cng trong tt c cc hot ng ca doanh nghip, ph hp vi quy nh ca php lut, gp phn to s lnh mnh, an ton cho mi trng hot ng tn dng ngn hng.