You are on page 1of 60

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

NHNG NH LUT VT L C BN CA C HC, C HC LNG T V C HC THIN VN.


(C XY DNG TRN C S CC HIU NG CHUYN NG V CC HIU NG TNG TC CA CC VT TH VA C CHUYN NG DI CH VA C CHUYN NG QUAY QUANH TM CA CHNH N) 1. nh lut bo ton trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh

vt th) sn c ca vt th khi vt th b p t chuyn ng theo mt l trnh cong, hay nh lut qun tnh chuyn ng quay trn ca vt th khi vt th c s thay i trng thi chuyn ng di ch theo l trnh bt k:
Ghi ch: Cm t chuyn ng quay quanh tm hoc quay quanh tm l cm t c ni n chuyn ng quay ca vt th/ht vi chuyn ng quay ny quay quanh tm ca chnh vt th/ ht, chuyn ng ny c th l chuyn ng quay trn quanh mt trc vi trc khng c s thay i phng hoc trc c s thay i phng ca trc quay mt cch mang tnh mt cch tun hon, chuyn ng quay quanh tm ny cn c s dng cho cc vt th hay ht c chuyn ng qu o quay quanh trc quay c phng khng i hoc c phng thay i mt cch tun hon v qu o quay quanh trc ny c dng i xng hoc gn i xng. Ch thch cho cc phn trc ca nghin cu: Trong cc phn trc ca nghin cu dng cm t chuyn ng quay trn cng ch chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt/ht, tuy nhin cm t chuyn ng quay trn khng c chnh xc trong mt s trng hp m v/ht c chuyn ng quay quanh tm vi trc quay thay i phng mt cch tun hon, cn cm t chuyn ng quay trn s c th c hiu rng l chuyn ng quay quanh mt trc vi trc quay ny khng c s thay i phng. Trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) sn c ban u ca vt th gm trng thi vn tc quay quanh tm, phng trc quay quanh tm v chiu chuyn ng quay quanh tm ca vt th lun c bo ton khi vt th ny b p t chuyn ng di ch theo mi l trnh chuyn ng, trong l trnh chuyn ng p t ny c th l l trnh cong, thng hay gp khc theo mi phng chiu v mi vn tc chuyn ng di ch khc nhau. Ch gii: C th hnh dung ra trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) sn c ca mt vt th bo tan (nh so vi mt t) khi vt th chu p t chuyn ng di ch theo l trnh cong vi m hnh: Chng hn nh mt khi cu bng thy tinh mu v khi cu thy tnh mu ny c bao bi mt lng cu bng thy tinh trong khng mu vi ng knh trong ca lng cu ln hn ng knh ca khi cu mu mt t, gia khi cu v lng cu l mt lp cht bi trn, trn lng cu c 1 rnh nh xuyn qua b mt lng cu v rnh nh ny c chc nng l khe mt bnh cao su quay a vo truyn ng nng quay cho khi cu mu theo phng quay v chiu quay nht nh vi lng cu vn gia khng c chuyn ng quay so vi mt t, sau khi khi cu mu c chuyn ng quay v nu xem nh ma st gia lng cu v khi cu mu l khng ng k th khi p t di chuyn lng cu theo cc l trnh chuyn ng di ch theo cc ng cong khc nhau th khi cu mu s lun gi c trng thi chuyn ng quay trn ban du ca n trong gm phng mt phng xch o quay, chiu
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 1

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

quay v vn tc quay so vi mt t l lun khng i, tng t nh vy i vi trng thi ban u sn c ca khi cu mu l khng c chuyn ng quay so vi mt t th khi p t lng quay chuyn ng di ch theo l trnh cc ng cong khc nhau th khi cu mu lun gia c trng thi khng quay so vi mt t ca n, y l qun tnh chuyn ng quay trn ca vt th, v c th thay hnh dng bn ngoi ca lng cu thy tinh khng mu bng khi lp th thy tinh vi lng cu bn trong cha khi cu mu, vi mc ch s chuyn ng quay ca khi cu mu bn trong khi lp phng so vi thn khi lp phng d nhn ra hn, v khi cu mu cn c nh vi du d nhn bit khi khi cu mu bn trong c s chuyn ng so vi khi lp phng c lng cu cha khi cu mu.

2. nh lut tnh bo ton trng thi phng v vn tc gc quay qu o ca h quay v tnh khng bo ton khong cch ca vt th/ht n tm h quay vi h quay cha vt th/ht c chuyn ng qu o kn sn c khi h ny chu s p t chuyn ng theo mt l trnh cong vi cong thay i hay vi vn tc chuyn ng di ch thay i:
(Hay cn gi l nh lut qun tnh trng thi phng v vn tc gc chuyn ng qu o kn ca vt th/ht quanh tm ca h quay, v tnh khng bo ton khong cch ca vt th/ht trn qu o ca n n tm h quay khi h quay chu p t chuyn ng cong vi cong thay i hay vi l trnh chuyn ng di ch thay i). Ch thch: Chuyn ng qu o kn ca mt vt th/ht l chuyn ng qu o ca vt th/ht m qu o ca n c dng chuyn ng qu o quay quanh mt tm mt cch tun hon, c nga l vt th/ht c th quay quanh tm qu o ca n theo dng trn, dng elip i xng hay dng elip bt i xng hay cc dng khc m trong vt th/ht chuyn ng theo qu o quanh mt trc quay vi phng ca trc quay ny khng thay i hoc phng ca trc quay ny c s thay i mt cch tun hon, ng thi chuyn ng qu o ca vt th/ht khng c s thot i ra khi qu o ca n. nh lut ny vi phn tnh khng bo ton khong cch ca ht c chuyn ng qu o quanh tm ca h quay c ngha trong vic xt n v tr bc x thot ra t b nguyn t khi nguyn t b p t chuyn ng cong vi cong thay i hay vi vn tc chuyn ng di ch theo ng cong vi cong khng thay . Trng thi chuyn ng quay qu o kn sn c ban u ca h quay vi chuyn ng quay ca h c to bi chuyn ng quay qu o ca vt th/ht quanh tm ca h, vi trng thi chuyn ng qy o kn ny bao gm trng thi vn tc gc ca chuyn ng qu o, trng thi phng ca trc quay qu o kn ca vt th/ht lun c bo ton khi vt th c chuyn ng qu o kn b p t chuyn ng di ch theo mi l trnh vi mi cong khc nhau khc nhau vi theo mi phng chiu v mi vn tc chuyn ng di ch khc nhau; tuy nhin dng qu o chuyn ng ca vt th/ht quanh tm ca h quay khng c bo ton, tc khong cch ca vt th/ht trn qu o ca n n tm ca h quay khng bo ton khi h quay chu p t chuyn ng vi l trnh c s thay i cong, hoc thay i phng, hoc thay i chiu, hoc thay i vn tc chuyn ng di ch . Ch gii: Trng hp ny c th hnh dung h quay l mt t quay cng trn mt si dy khng c n hi hoc c n hi v t chuyn ng qu o trn hoc elip quanh tm l gi l mt trc quay gi dy ni vi t, v h ny chu p t chuyn
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 2

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

ng di ch bng cch di ch gi l trc gi dy ca h, v chuyn ng di ch p t ny c th theo mt l trnh l mt ng cong vi cong thay i hay theo mt l trnh l mt ng thng hoc l trnh l mt ng gp khc. vn tt trong mt s phn ca nhng phn sau c th xem trng hp mt h quay c cc phn t c chuyn ng qu o kn tng ng nh l mt vt th c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n khi c h ny chu p t chuyn ng di ch khi xt phng quay ( c th l phng u th)hoc vn tc gc ca h quay. Chng hn nh h quay l mt nguyn t vi cc electron c chuyn ng qu o kn quanh ht nhn ca nguyn t th chuyn ng qu o ca electron quanh ht nhn nguyn t vn bo ton vn tc gc quay ca electron quanh ht nhn trn mt n v thi gian v bo ton phng quay u th electron quanh ht nhn khi nguyn t chu p t chuyn ng di ch, nhng khong cch ca electron n tm ht nhn nguyn t khng c bo ton khi nguyn t b p t chuyn ng cong vi cong thay i hay c s thay i vn tc trn l trn cong vi cong khng thay i, trong trng hp ny nu ch xt n phng quay u th ca h v vn tc gc ca h th c th hnh dung electron nh mt khi cu mu nm trong lng cu thy tinh nh trng hp ch gii ca nh lut 1 nu trn vi chuyn ng qu o ca cc electron lp ngoi chuyn ng qu o qut to nn dng mt cu cho khi cu mguyn t; cn khi xt n dng qu o tc xt n khong cch t electron n ht nhn nguyn t khi nguyn t chu s p t chuyn ng di ch vi cong thay i hay chu p t chuyn ng di ch vi vn tc thay i trn ng cong chuyn ng di ch c cong khng thay i th khong cch electron n ht nhn s khng c bo ton trong qu trnh nguyn t chu p t chuyn ng di ch ny.

3. nh lut v s thay i trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca mt vt th khi vt th chu p t chuyn ng theo l trnh c s thay i cong hoc c s thay i vn tc chuyn ng di ch trn l trnh cong vi cong khng i, vi s thay i trng thi quay quanh tm ny c nhn bit s thay i vn tc gc, phng, chiu quay quanh tm i vi ng cong chuyn ng di ch ca vt th mi thi im:
(Hay nh lut v s thay i trng thi quay quanh tm (ca chnh vt th) ca vt th thnh phn so vi thn vt th cha vt th thnh phn khi vt th cha vt th thnh phn chu p t chuyn ng di ch theo l trnh cong, v vt th cha vt th thnh phn khng c chuyn ng quay). Ch gii: Vt th c chuyn ng theo l trnh cong v khng c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n l vt th m khi n bi p t chuyn ng theo l trnh cong th mt ng thng c ni bi hai im trn hai bin c v tr gn nht v xa nht n tm ng cong v qua tm ca vt th vn lun gi c s thng hng ( on gin c th hnh dung vt th c dng hnh khi cu. Trng hp vt th cha vt th thnh phn c th hnh dung mt qu cu mu c t trong vt th cha v vt th cha l lng cu thy tinh khng mu nh trong phn ch gii ca nh lut 1, hoc chng hn cng tng t theo ch gii ca nh lut 1, vi cc vt th thnh phn l cc nguyn t v mi mt nguyn t c xem l mt vt th thnh phn c dng hnh cu, v chng c kh nng chuyn ng quay quanh tm ca chnh chng mt cch t do nh chng

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 3

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

nm trong cc lng c dng hnh cu cha va vn chng v cc lng c dng hnh cu ny gi phng ca chng theo phng ca thn vt th. Khi p t mt h khng c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh h) v h c cha vt th thnh phn c kh nng chuyn ng quay t do quanh tm (tm ca chnh vt th thnh phn) thay i cong ca l trnh chuyn ng di ch hoc thay i vn tc chuyn ng di ch trn l trnh ng cong c cong khng i ca h (nh h l xe chy trn mt t theo mt cong ca tri t c cong khng i, v khi xe chy qua cu th cong l trnh chuyn ng ca xe thay i, v trn xe c mt qu cu ln v nng, v qu cu ny c th quay quanh tm ca chnh n mt cch t do bi gi c dng lng cu vi gia khe ca lng cu v b mt b mt ca khi cu l cc vin bi nh gip cho khi cu c th chuyn ng quay t do v lng cu c gn c nh vo thn xe) th trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th thnh phn) ca vt th thnh phn bao gm mt phng xch o chuyn ng quay trn, chiu chuyn ng quay quanh tm v vn tc chuyn ng quay quanh tm sn c ca vt th s thay i so thn vt th cha vt th thnh phn. Hay ni cch khc, khi mt vt th c kh nng quay t do quanh tm (tm ca chnh vt th) chu p t chuyn ng di ch theo mt l trnh c s thay i cong hoc c s thay i vn tc chuyn ng di ch th trng t nht mt trong ba trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) bao gm phng mt phng xch o chuyn ng quay, chiu chuyn ng quay v vn tc chuyn ng quay sn c ca vt th s thay i so ng cong chuyn ng di ch ca vt th. ( d hnh dung, thay v so vi ng cong l trnh chuyn ng di ch ca vt th ti im ang xt th c th so vi khung hnh lp phng mang tnh hnh dung vi khung lp th ny khng c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh khung lp phng cha vt th), vi khung lp phng bng thy tinh bn trong c dng lng cu v lng cu ny cha va vn mt vt th c dng hnh cu v c lp cht lng bi trn gia lng cu v vt th hnh cu vt th hnh cu c c chuyn ng quay t do trong lng cu , v khung lp phng ny lun lun co hai mt song song vi mt phng to bi ng cong chuyn ng di ch ca vt th ti im xt, hai mt song song vi tip tuyn ng cong chuyn ng di ch ca vt th ti im xt, v hai mt cn li th song song vi ng ni tm vt th v tm ng cong l trnh chuyn ng di ch ca vt th ti im xt). Ghi ch cho cc phn tip sau: Do trnh bt s qu di bi vic lit k mt cch y cc trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt) nh chuyn ng quay ca khi cu so vi khung lng hnh dung hnh lp th cha vt hnh cu (vi khung lng ny khng c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n nh c nu trong phn ch gii nh lut 1) khi khung chu p t chuyn ng theo l trnh cong th s pht sinh chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh khi cu) so vi khung lp th, v chuyn ng quay pht sinh thm ny ca khi cu c th nhn ra nh c s thay i vn tc gc quay ca khi cu so vi mt cnh ca khung lp th, do c th chn mt cnh ca khung lp th nh cnh song song vi tip tuyn ng cong chuyn ng di ch ca vt th, v cng c th chn chnh ng cong chuyn ng ca vt th ti thi im xt nhn bit s thay i chuyn ng quay ca vt th khi vt th chu p t chuyn ng theo l trnh cong, v cc phn bn di thay v dng khung hnh lp th hnh dung cha khi cu th s dng cm t ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th thay th khung lp th nhm nhn ra s thay i trng thi chuyn ng quay ca vt th khi vt th chu p t chuyn ng theo l trnh cong, v ng cong ch phng chiu hm phng ca khung lp th hnh dung trong bao gm phng ca hai mt phng xa v gn tm l trnh chuyn ng cong ca vt th

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 4

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

th song song vi tip tuyn l trnh chuyn ng cong ca vt th, hai mt trc v sau l trnh chuyn ng th theo phng gn vung gc ca ng ni tm vt th vi tm ng cong l trnh cong chuyn ng di ch ca vt th, v hai mt bn th song song vi mt phng to bi ng cong chuyn ng di ch ca vt th, v vt th khi cu cp c th l mt thin th, mt thin thch, mt vt th m hnh dng n khng nht thit phi l dng cu, hoc c th l mt nguyn t hay mt ht c bn.

4. nh lut trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) khng i ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn di ch ca vt th khi vt th chu p t chuyn ng theo ng l trnh l mt ng thng hnh hc so vi mt cong ca mt t (hay song song vi b mt thin th hp dn):
Ghi ch: C th hnh dung vt th c chuyn ng quay t do nh qu cu trong khung lp th c nu phn ch gii ca nh lut 1, v khung lp th c cha qu cu bn trong ny c gn trn mt chic xe chy trn mt ng. Trong trng hp ny xem vt th l qu cu chu p t chuyn ng di ch mt on ngn trn b mt thin th hp dn nh chuyn ng di ch mt on ngn trn mt t, v khng xem chuyn ng di ch ca vt th trn on ngn ny l ng cong ca b mt tri t m xem l trnh ny nh l chuyn ng theo mt ng thng hnh hc, nh lut ny ch mang tnh khi nim nhm nhn ra vt th chu p t chuyn ng theo l trnh l ng thng hnh hc th hiu ng quay so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khng xy ra; nhng thc t do cong ca b mt thin th nh cong ca b mt t l tn ti nn thc t khi p t vt th chuyn ng thay i vn tc chuyn ng di ch theo cong ca mt t th vt th nu c kh nng chuyn ng quay t do th s c s pht sinh chuyn ng quay ca vt th so vi mt t, vi khi vt th gia tc dng th vt th ny s c chiu quay ngc vi chiu quay m vt th gia tc v ngc li khi vt th gia tc m th vt th ny s c chiu quay cng vi chiu quay m vt th gia tc, iu ny gii thch c v sao mt vt th nh chic bnh xe khi tng vn tc th b cun ngc v pha sau v ngc li khi bnh xe gim vn tc th bnh xe b cun v pha trc ngay khi lc lm gia tc bnh xe dng hay m xut pht mt cch i xng t trc quay ca bnh xe. Khi vt th c kh nng quay t do v chu p t chuyn ng di ch theo ng thng hnh hc vi vn tc chuyn ng di ch ny khng i hay c s thay i vn tc th trng thi chuyn ng quay trn ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th s khng c s thay i.

5. nh lut v trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khi vt th chu p t chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i v c chuyn ng di ch t l trnh theo ng thng sang l trnh theo ng cong:
(Hay nh lut qun tnh chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th to nn trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm gia vt th vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khi vt th ny chu p t chuyn ng

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 5

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i v c chuyn ng di ch t dng l trnh theo ng thng chuyn sang dng l trnh theo ng cong): Khi vt th c kh nng quay t do c chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i v c s thay i t l trnh chuyn ng di ch t l trnh theo ng thng chuyn sang l trnh theo l trnh cong th s pht sinh mt trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th trc trong qu trnh vt th chu p t chuyn ng theo l trnh chuyn ng di ch c s thay i cong, vi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c mt phng xch o ca n trng vi mt phng to bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, v chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c chiu chuyn ng quay quanh tm ngc vi chiu m vt th b p t chuyn ng di ch theo ng cong, v vn tc gc ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny bng vi vn tc gc to bi s qut cung ng cong ca chuyn ng di ch theo l trnh cong cu vt th.

6. nh lut v trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khi vt th c chuyn ng di ch vi vn tc khng i nhng c s thay i tng hoc gim cong ca chuyn l trnh chuyn ng di ch:
(Hay nh lut qun tnh chuyn ng quay trn ca vt th to nn s thay i trng thi quay trn gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khi b p t chuyn ng di ch c s thay i tng hoc gim cong ca l trnh chuyn ng di ch): Khi vt th c kh nng quay t do v c chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i v c s tng cong ca l trnh chuyn ng di ch, th s xut hin mt trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, vi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c mt phng xch o ca n trng vi mt phng to bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, v chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c chiu chuyn ng quay quanh tm ngc vi chiu m vt th b p t chuyn ng di ch theo qu o cong, v vn tc gc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny tng ln tng ng vi s tng cong ca l trnh chuyn ng di ch ca vt th. Ngc li khi vt th chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i v c s gim cong ca l trnh chuyn ng di ch, th s xut hin mt trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, vi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c mt phng xch o ca n trng vi mt phng to bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, v chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c chiu chuyn ng quay quanh tm cng vi chiu m vt th b p t chuyn ng di ch theo qu o cong, v vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny gim i tng ng vi s tng cong ca l trnh chuyn ng di ch ca vt th.

7. nh lut v trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khi vt
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 6

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

th c chuyn ng di ch theo l trnh cong vi cong khng i nhng c s thay i vn tc chuyn ng di ch:
(Hay nh lut qun tnh chuyn ng quay trn ca vt th to nn s thay i trng thi quay trn gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khi b p t chuyn ng di ch c s thay i vn tc chuyn ng di ch nhng khng c s thay i cong ca l trnh chuyn ng di ch) Khi vt th c kh nng quay t do v c chuyn ng di ch vi l trnh chuyn ng di ch c cong khng i v c s tng vn tc chuyn ng di ch, th s xut hin mt trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, vi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c mt phng xch o ca n trng vi mt phng to bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, v chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c chiu chuyn ng quay quanh tm ngc vi chiu m vt th b p t chuyn ng di ch theo qu o cong, v vn tc gc ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny tng ln tng ng bng vi ln ca s tng vn tc gc ca s qut cung tng ng ca chuyn ng di ch. Ngc li khi vt th chuyn ng di ch vi l trnh chuyn ng di ch c cong khng i v c s gim vn tc chuyn ng di ch, th s xut hin mt trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, vi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c mt phng xch o ca n trng vi mt phng to bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, v chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c chiu chuyn ng quay trn cng vi chiu m vt th b p t chuyn ng di ch theo qu o cong, v vn tc gc ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny tng ln mt cch tng ng vi gim vn tc gc qut cung chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th.

8. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) sn c ban u ca vt th thay i so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo l trnh cong, khi vt th c chiu chuyn ng quay quanh tm ban u ca vt th ngc chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th, v vt th b p t chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i nhng c s thay i cong ca chuyn ng di ch:
Ghi ch: Trng hp trong nh lut ny l trng hp vt th c chuyn ng quay trn sn c ban u vi mt vn tc chuyn ng quay trn u nht nh, v mt phng xch o chuyn ng quay trn ca vt th c chuyn ng quay trn trong trng hp ny trng vi mt phng to ra bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th. Khi p t mt vt th sn c chuyn ng quay quanh tm u (tm ca chnh vt th) chuyn ng di ch vi mt vn tc chuyn ng di ch khng i v c s tng cong ca l trnh chuyn ng di ch, th vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th s tng ln nu chuyn ng quay quanh tm sn c ca vt th c chiu quay quanh tm ngc vi chiu chuyn ng theo l trnh cong ca vt th, v vn tc chuyn ng

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 7

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

quay quanh tm pht sinh thm ny c gi tr vn tc gc bng tng vn tc gc quay quanh tm sn c ban u ca vt th vi vn tc gc to bi cung l trnh chuyn ng cong ca vt th. Ngc li khi p t mt vt th sn c chuyn ng quay quanh tm u ban u vi mt vn tc chuyn ng di ch khng i v c s gim i cong ca l trnh chuyn ng di ch, th vn tc chuyn ng quay quanh tm ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th s gim i ln nu chuyn ng quay quanh tm sn c ca vt th c chiu quay quanh tm ngc vi chiu chuyn ng theo l trnh cong ca vt th, v vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c gi tr vn tc gc bng hiu s ca vn tc gc quay quanh tm sn c ban u ca vt th vi vn tc gc to bi cung l trnh chuyn ng cong ca vt th.

9. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm sn c ban u ca vt th thay i so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo l trnh cong, khi vt th c chiu chuyn ng quay quanh tm ban u ca vt th cng chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th, v vt th b p t chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i nhng c s thay i cong ca chuyn ng di ch:
Ghi ch: Trng hp trong nh lut ny l trng hp vt th c chuyn ng quay qunh tm (tm ca chnh vt th) sn c ban u vi mt vn tc quay quanh tm u, v mt phng xch o chuyn ng quay quanh tm ca vt th c chuyn ng quay quanh tm trong trng hp ny trng vi mt phng to ra bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th. Khi p t mt vt th sn c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi vn tc u theo l trnh chuyn ng di ch vi mt vn tc chuyn ng di ch khng i v c s tng cong ca l trnh chuyn ng di ch, th vn tc chuyn ng quay quanh tm ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th s gim i nu chuyn ng quay quanh tm sn c ca vt th c chiu quay quanh tm cng vi chiu chuyn ng theo l trnh cong ca vt th, v vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c gi tr vn tc gc bng hiu s vn tc gc quay quanh tm sn c ban u ca vt th vi vn tc gc to bi cung l trnh chuyn ng cong ca vt th. Ngc li khi p t mt vt th sn c chuyn ng quay quanh tm u (tm ca chnh vt th) ban u vi mt vn tc chuyn ng di ch khng i v c s gim i cong ca l trnh chuyn ng di ch, th vn tc chuyn ng quay quanh tm ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th s tng ln nu chuyn ng quay quanh tm sn c ca vt th c chiu quay quanh tm cng vi chiu chuyn ng theo l trnh cong ca vt th, v vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c gi tr vn tc gc bng tng s ca vn tc gc quay quanh tm sn c ban u ca vt th vi vn tc gc to bi cung l trnh chuyn ng cong ca vt th.

10. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) sn c ban u ca vt th thay i so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo l trnh cong, khi vt th c chiu chuyn ng quay quanh tm ban u ca vt th ngc chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th, v vt th b p t chuyn ng di ch vi vn tc

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 8

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

chuyn ng di ch thay i nhng khng c s thay i cong ca chuyn ng di ch:


Ghi ch: Trng hp trong nh lut ny l trng hp vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) sn c ban u vi mt vn tc chuyn ng quay quanh tm u nht nh, v mt phng xch o chuyn ng quay quanh tm ca vt th c chuyn ng quay quanh tm trong trng hp ny trng vi mt phng to ra bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th. Khi p t mt vt th sn c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi vn tc u ban u theo l trnh chuyn ng di ch vi mt vn tc chuyn ng di ch tng ln nhng khng c s thay i cong ca l trnh chuyn ng di ch, th vn tc chuyn ng quay quanh tm ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th s tng ln nu chuyn ng quay quanh tm sn c ca vt th c chiu quay quanh tm ngc vi chiu chuyn ng theo l trnh cong ca vt th, v vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c gi tr vn tc gc bng tng s vn tc gc quay quanh tm sn c ban u ca vt th vi vn tc gc to bi cung l trnh chuyn ng cong ca vt th. Ngc li khi p t mt vt th sn c chuyn ng quay quanh tm u (tm ca chnh vt th) ban u chuyn ng di ch vi mt vn tc chuyn ng di ch gim i nhng khng c s thay i cong ca l trnh chuyn ng di ch, th vn tc chuyn ng quay quanh tm ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th s gim i nu chuyn ng quay quanh tm sn c ca vt th c chiu quay quanh tm ngc vi chiu chuyn ng theo l trnh cong ca vt th, v vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c gi tr vn tc gc bng hiu s vn tc gc quay quanh tm sn c ban u ca vt th vi vn tc gc to bi cung l trnh chuyn ng cong ca vt th.

11. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm sn c ban u ca vt th thay i so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo l trnh cong, khi vt th c chiu chuyn ng quay quanh tm ban u ca vt th cng chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th, v vt th b p t chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di thay i nhng khng c s thay i cong ca chuyn ng di ch:
Ghi ch: Trng hp trong nh lut ny l trng hp vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) sn c ban u vi mt vn tc chuyn ng quay quanh tm u nht nh, v mt phng xch o chuyn ng quay quanh tm ca vt th c chuyn ng quay quanh tm trong trng hp ny trng vi mt phng to ra bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th. Khi p t mt vt th sn c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi vn tc u ban u theo l trnh chuyn ng di ch vi mt vn tc chuyn ng di ch tng ln nhng khng c s thay i cong ca l trnh chuyn ng di ch, th vn tc chuyn ng quay quanh tm ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th s gim i ln nu chuyn ng quay quanh tm sn c ca vt th c chiu quay quanh tm cng vi chiu chuyn ng theo l trnh cong ca vt th, v vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c gi tr vn tc gc bng hiu s vn tc gc quay quanh tm sn c ban u ca vt th vi vn tc gc to bi

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 9

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

cung l trnh chuyn ng cong ca vt th. Ngc li khi p t mt vt th sn c chuyn ng quay quanh tm u (tm ca chnh vt th) ban u chuyn ng di ch vi mt vn tc chuyn ng di ch gim i nhng khng c s thay i cong ca l trnh chuyn ng di ch, th vn tc chuyn ng quay quanh tm ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th s tng ln nu chuyn ng quay quanh tm sn c ca vt th c chiu quay quanh tm cng vi chiu chuyn ng theo l trnh cong ca vt th, v vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c gi tr vn tc gc bng tng s vn tc gc quay quanh tm sn c ban u ca vt th vi vn tc gc to bi cung l trnh chuyn ng cong ca vt th.

12. nh lut s thay i trng thi chuyn ng quay quanh tm ca mt h quay khi cc vt th/phn t (phn t c th l cc ht) thnh phn cha trong h quay c s thay i chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th thnh phn) ca vt th thnh phn bng ngoi lc:
(Hay cn gi l nh lut ng i chung sc quay) Ghi ch: Trong trng hp ny cc vt th thnh phn c mt phng xch o quay quanh tm (tm ca chnh vt th thnh phn) song song vi mt phng quay quanh tm ca h quay, v cc vt th thnh phn c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh chng) vi chiu quay cng chiu nhau, v vi phng ca mt phng quay ca cc vt th thnh phn cng phng nhau v cng phng ca mt phng quay ca h quay cha cc vt th thnh phn. Trong mt h quay vi h quay ny cha nhiu vt th/phn t (phn t c th l cc ht) thnh phn c kh nng quay quanh tm (tm ca chnh vt th/phn t thnh phn), khi cc vt th/phn t thnh phn c s thay i vn tc quay quanh tm (tm ca chnh vt th thnh phn) bng ngoi lc th s lm cho h quay thay i vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh h quay) vi chiu chuyn ng quay quanh tm mi pht sinh ca h quay cng chiu vi chiu chuyn ng quay quanh tm va thay i ca cc vt th/phn t thnh phn, v h quay s khng c s thay i vn tc quay quanh tm (tm ca chnh h quay) nu s thay i vn tc quay quanh tm ca cc vt th/phn t thnh phn c xut pht khng bng ngoi lc, hay ni cch khc l khng th to nn chuyn ng quay quanh tm cho mt h quay bng cch tc ng vo lm quay cc vt th/phn t thnh phn cha trong h quay bng lc xut pht t bn trong h quay . Ch gii: Mt h nh mt chic a trn ln v trn a trn ln c cha cc a trn con nh hn, cc a trn ny c chuyn ng quay trn t do nh b phn vng bi v ct trn nm gia tm ca chng, v mt phng cc a trn nh th song song vi mt phng ca a trn ln, khi tc ng lm quay cc a trn nh bng cch truyn lc qua b phn bnh quay truyn lc quay t mt m t in mt chiu xi pin, v m t ny c c nh thn m t khng quay v m t nm bn ngoi a trn ln, tc lm quay cc a trn nh bng ngoi lc,, sau khi truyn lc quay sang cc a trn con th cch ly m t ra khi h gm a trn m cha cc a trn con ny, v sau th a trn ln ra a trn ln c th quay t do th a trn ln s tng dn vn tc chuyn ng quay trn theo chiu quay ca cc a trn nh. Cng tng t nh trng hp va t, nhng m t in vi pin c gn c nh trn a trn ln v bnh truyn ng chuyn ng quay trn tip xc v truyn lc quay cho cc a trn nh, khi bt cng tc
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 10

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

cho m t chy hoc tt cng tc cho m t ngng chy th a trn ln khng c c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh a trn ln) nh trng hp cc a trn nh c chuyn ng quay nh ngoi lc, v s cn bng moment quay ca h khi m t gn trn a trn ln hot ng hot ng, trong khi ng c gia tc quay vi gia tc m hoc dng theo mt chiu th s to ra mt moment tc ng lm thn a trn ln c s chuyn ng quay theo chiu ngc li to ra s cn bng moment quay cho h v lm h khng c c chuyn ng quay, tc l h khng th quay mt cch thc s c khi lc to chuyn ng quay cho cc a trn nh cha trong cc a trn ln xut pht t bn trong h quay.

13. nh lut s thay i chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th bng ngoi lc s lm vt th thay i vn tc chuyn ng di ch theo ng cong ang chuyn ng ca vt th:
Ghi ch: Trong trng hp ny cc vt th c mt phng xch o quay quanh tm ( ca chnh vt th) trng vi mt phng to bi chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, v vt th chu p t khng thay i khong cch n tm ng cong m n chuyn ng di ch. Khi vt th ang chuyn ng trn mt l trnh cong vi cong chu p t khng c s thay i th khi vt th chu tc ng ngoi lc (moment quay i xng qua tm vt th khng lm nh hng chuyn ng di ch ca vt th) lm thay i chuyn ng quay quanh tm ca vt th th vt th s c s thay i vn tc chuyn ng di ch theo l trnh cong , vi chiu thay i vn tc chuyn ng di ch ca vt th cng chiu vi chiu thay i chuyn ng quay quanh tm c c bi ngoi lc ca vt th. Ch gii: Nu nh mt chic xe c chuyn ng u v th trn chy trn mt ng, trn xe c ch mt a trn ln v nng (nng c khi lng ca xe) v a trn ln ny c phng mt phng ca n song song vi phng chuyn ng ca xe, v tip tuyn trn hai bin i din ca a trn ln ny c gn hai ng c phn lc ngc chiu nhau to moment ngoi lc tc ng vo a trn mt cch i xng, khi hai ng c phn lc a trn ln ny hot ng lm cho a trn quay cho n khi a trn quay vi vn tc ln v chiu quay ca a trn cng chiu vi chiu quay ca bnh xe trn mt ng th xe s c s tng vn tc, v ngc li khi a trn quay vi vn tc kh ln v chiu quay ca a trn ngc chiu vi chiu quay ca bnh xe trn mt ng th xe s c s gim vn tc chuyn ng di ch, v l trnh cong m xe chuyn ng l mt ng c cong khng i n tm tri t.

14. nh lut gia tc qun tnh chuyn ng di ch ca vt th thay i khi vt th c thm chuyn ng quay quanh tm nh ngoi lc:
Ch gii: Trong trng hp ny cc vt th c chuyn ng theo mt l trnh cong vi khong cch ca vt th n tm l trnh cong ny chu p t khng thay i khong cch, v mt phng xch o quay quanh tm ca vt th trng vi mt phng to bi chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th. Tng t nh trong phn ch thch ca nh lut va nu trn, khi a trn trn xe tng vn tc chuyn ng quay nh
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 11

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

ngoi lc theo chiu quay cng chiu vi chiu quay ca bnh xe trn ng th xe s d dng gia tc dng hn so vi khi a trn trn xe trng thi khng thay i vn tc quay , v ngc li khi a trn trn xe tng vn tc chuyn ng quay nh ngoi lc theo chiu quay ngc chiu vi chiu quay ca bnh xe trn ng th xe s kh khn gia tc dng hn so vi khi a trn trn xe trng thi khng thay i vn tc quay. Khi vt th khng c s thay i cong chuyn ng di ch th gia tc qun tnh chuyn ng di ch ca vt th s gim i khi vt th c thm chuyn ng quay quanh tm nh ngoi lc vi chiu chuyn ng quay quanh tm ca vt th cng chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th theo ng cong. Ngc khi vt th khng c s thay i cong chuyn ng di ch th gia tc qun tnh chuyn ng di ch ca vt th s tng ln khi vt th c thm chuyn ng quay quanh tm nh ngoi lc vi chiu chuyn ng quay quanh tm ca vt th cng ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th theo ng cong.

15. nh lut l trnh chuyn ng di ch ca mt im trn thn vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va c chuyn ng di ch chi phi l trnh chuyn ng di ch ca vt th trong khng gian chn khng:
(Hay nh lut ny cn c gi l nh lut l trnh chuyn ng Boomerang trong chn khng tc nh lut l trnh chuyn ng di ch trong chn khng ca vt th va c chuyn ng quay trn va c chuyn ng di ch ). Ghi ch: Trong trng hp ny vt th c chuyn ng di ch vi l trnh chuyn ng di ch nm trn mt phng xch o chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca n nh trng hp vt th l chic Boomerang va c chuyn ng quay quanh tm vi phng ca mt phng xch o quay quanh tm nm trn mt phng to bi l trnh ng cong chuyn ng di ch ca vt th. Khi vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va c chuyn ng di ch th mt im trn thn ca vt th s vch ra trong khng gian mt l trnh c dng nhng hnh vm gi ln nhau vi mi vm v mt pha v chn vm v mt pha v chn vm lun c bn knh cong nh hn bn knh cong ca mi vm, v vn tc chuyn ng ca im ny ti thi im m im ny i qua vng nh mi vm so vi chnh thn vt th (hnh dung l so vi khung hnh vung khng c chuyn ng quay cha vt th nh nu phn ch thch ca nh lut 1) s c vn vn tc chuyn ng di ch gim i v bng hiu s ca vn tc chuyn ng di ch ca vt th vi vn tc chuyn ng di ch ca im ; v ngc li vn tc chuyn ng ca im ti thi im m im i qua vng y chn vm so vi chnh thn vt th (c th hnh dung l so vi khung hnh vung khng c chuyn ng quay cha vt th nh nu phn ch thch ca nh lut 1) s c vn vn tc chuyn ng di ch tng ln v tng s ca vn tc chuyn ng di ch ca vt th vi vn tc chuyn ng di ch ca im ; v khi ni hai im i din gm im th nht ang i qua vng nh mi vm v im th hai ang i qua vng nh chn vm vi nhau, th ng thng ni hai im th nht v im th hai ny s to thnh mt ng thng v ng thng ny lun qut thnh mt hnh qut nan trong khng gian trong phn rng ca qut nan lun hng v pha chn vm, tc l hng v pha bin ca vt th c chuyn ng ngc vi chiu chuyn ng di ch ca vt th ( v nu nh gn mt ng cha nc dc theo ng thng ni
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 12

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

hai im th nht v th hai ny th nc s b ly tm phn ln v pha vng chn vm tc l nc s b ly tm v pha bin c chuyn ng ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th); ni cch khc khi vt th va c chuyn ng quay trn va c chuyn ng di ch th pha bin ca vt th c chuyn ng ngc chiu vi chuyn ng di ch ca vt th th pha bin c vn tc c tng thm mt cch tuyt i tc l tng thm (so vi khi vt th cha c chuyn ng di ch), v ngc li pha bin c chuyn ng cng chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th th pha bin vn tc b gim bt i mt cch tuyt i (so vi khi vt th cha c chuyn ng di ch), t s chnh lch vn tc ny lm cho vt th chu ly tm v pha bin c chuyn ng ngc chiu vi chuyn ng di ch ca vt th v lm l trnh chuyn ng di ch ca vt th b ch phi chuyn ng lch v pha bin c chuyn ng ngc vi chiu chuyn ng di ch ca vt th. H qu: Mt vt c thm chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh n) s khng cn tun th theo nh lut 1 ca Newton tc l vt s khng gi nguyn trng thi chuyn ng u hay ng yn sn c ban u ca n mi mi. Trng hp ny c th hiu qua th nghim xut vi v tinh a tnh c hai cnh tay robot ngoi khng gian chn khng v hai cnh tay robot ny song song vi mt t v vung gc vi ng xch o, mt cnh tay robot gi mt a trn (hoc c th khi cu) khng c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh n), v cnh tay kia gi a trn c chuyn ng quay quanh tm ( tm ca chnh n) vi vn tc u sn c, mt phng ca hai a trn song song vi mt t, khi hai cnh tay robot th hai a trn ra cng mt lc th chic a th nht s tun theo nh lut 1 Newton tc l s ng yn so vi thn v tinh, tc s c chuyn ng song song vi v tinh vi khong cch khng i, tc l a trn khng c chuyn ng quay quanh tm vn ng yn so vi mt t, cn chic a trn th hai s c chuyn ng theo ng cong tng t nh chic Boomerang vi ng cong s khp dn li v c vn tc chuyn ng di ch thay i thay i so vi thn v tinh a tnh cng nh so vi mt t cho n khi a trn th hai ny t n trng thi cn bng. Kt qu cng tng t nh vy i vi trng hp v tinh c vn tc chuyn ng u so vi mt t v mang hai a trn mt khng quay v mt c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh a trn) vi vn tc u th kt qu cng ging nh th nghim xut va nu.

16. nh lut l trnh chuyn ng di ch trong khng gian ca mt im trn thn vt th va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch vi l trnh chuyn ng di ch ca vt th khng nm trn mt phng chuyn ng quay quanh tm ca vt th, v lc qun tnh ca vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va c chuyn ng di ch trong cc trng hp mt phng chuyn ng quay quanh tm ca vt th hp vi ng chuyn ng di ch ca vt th theo cc gc khc nhau:
Khi vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va c chuyn ng di ch th mt im trn thn ca vt th s vch ra trong khng gian mt l trnh chuyn ng ca im c dng theo 3 trng hp sau:

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 13

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

- Trng hp 1: Chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th c trc quay quanh tm ca vt th trng vi phng chuyn ng di ch ca vt th (theo cch chuyn ng ca vin n xoy t nng sng c cc ng khng tuyn) th l trnh chuyn ng di ch s c dng l mt ng thng hnh hc v y l trng hp m mi im trn thn vt th c tnh i xng trong chuyn ng v khng c s sinh ra qun tnh lm lch chuyn ng di ch ca vt th. - Trng hp 2: Chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th c trc quay trn ca vt th vung gc vi l trnh chuyn ng di ch ca vt th (theo cch chuyn ng ca Boomerang) th chuyn ng di ch ca mt im trn thn vt th s vch ra trong khng gian mt l trnh c dng nhng hnh vm gi ln nhau vi bn knh cong ca chn vm nh hn bn knh cong ca mi vm, v chn vm hng v pha bin c vn tc nh ca vt th, v mt lc qun tnh ca vt th va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch sinh ra ln vt th, v lc ny c im t l tm i xng quay ca vt th v phng l phng ca ng cao hnh vm v chiu l chiu hng v pha chn vm v ln t l vi vn tc chuyn ng quay quanh tm v vn tc chuyn ng di ch ca vt th, lc ny c th gi l lc qun tnh Boomerang vt th v lc ny to nn khi lng hu hng vt th ln vt th vi phng chiu v im t theo nh phng chiu im t ca lc ny c, lc ny c th gi l lc hu hng ca vt th va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch, hay c th gi tt l lc qun tnh ca vt th quay ng thi c chuyn ng di ch, v khi lng sinh ra bi lc ny c gi l khi lng hu hng ca vt th va c chuyn ng quay va c chuyn ng di ch. (Trong mt s trng hp nh trng hp 2 vi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) c trc quay ca chuyn ng quay quanh tm song song vi trc ca l trnh cong m vt th chuyn ng th c th dng cch gi l lc qun tnh Boomerang vt th cho d hnh dung, v chuyn ng ca vt th c s phi hp gia chuyn ng quay trn v chuyn ng di ch sinh ra hiu ng ging nh chuyn ng Bommerang, tuy nhin chuyn ng theo cch Boomerang ch l mt trng hp trong cc trng hp ca vt hay ht va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch). - Trng hp 3: Chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th c trc quay quanh tm ca vt th to mt gc xin vi l trnh chuyn ng di ch ca vt th (chng hn theo cch chuyn ng ca qu bng xoy vi chuyn ng quay quanh tm ca qu bng c trc hp vi phng chuyn ng di ch ban u ca n mt gc 45 ) th chuyn ng di ch ca mt im trn thn vt th s vch ra trong khng gian mt l trnh c dng l xo xon xin vi mt pha bin l xo s c xin ln (t vung gc) so vi phng l trnh chuyn ng di ch ca vt th, v mt pha bin l xo s c xin nh (vung gc hn) so vi phng l trnh chuyn ng di ch ca vt th, v mt lc qun tnh ca vt th va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch sinh ra ln vt th, v lc ny c im t l tm i xng quay ca vt th v phng l phng ca ng thng ni gia im ca on c xin ln nht n im bin ca on c xin nh nht, v chiu ca lc ny hng v pha im bin ca on c xin nh nht, ln t l vi vn tc chuyn ng quay quanh tm v vn tc chuyn ng di ch ca vt th. H qu: L trnh vch ra trong khng gian ca mt im trn thn vt th va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch s chi phi l trnh chuyn ng di ch ca vt th (i vi vt th c chuyn ng di ch t do):

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 14

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va c chuyn ng di ch s chuyn ng theo l trnh cong lch v pha bin c chiu chuyn ng ngc chiu so vi chiu chuyn ng di ca vt th, mt im trn thn ca vt th s vch ra trong khng gian mt l trnh c 3 dng: - Dng 1: Mt im trn thn vt th vch ra trong khng gian l trnh c dng xon l xo u thng khi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th c trc quay quanh tm trng vi phng chuyn ng thng ca vt th, trng hp ny vt th s c l chuyn ng di ch theo ng thng hnh hc. (L trng hp chuyn ng ca vin n xoy). - Dng 2: Mt im trn thn vt th vch ra trong khng gian l trnh c dng nhng hnh vm gi ln nhau vi chn vm c bn knh cong nh hn bn knh cong ca mi vm khi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th c trc quay quanh tm vung gc vi phng chuyn ng di ch ca vt th, trng hp ny vt th s c l trnh chuyn ng di ch theo mt ng cong lch v pha chn vm ca l trnh mt im trn bin vt th vch ra trong khng gian dng nhng hnh vm gi ln nhau vi chn vm c bn knh cong nh hn mi vm, hay chuyn ng di ch ca vt th theo mt ng cong lch v pha bin chuyn ng ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th. - Dng 3: Mt im trn thn vt th vch ra trong khng gian l trnh c dng hnh l xo xin vi on c xin ln s v pha bin ca vt th c chiu chuyn ng cng chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th khi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th c trc quay trn hp vi phng chuyn ng di ch ca vt th mt gc ln hn 0 v nh hn 90 .

17. nh lut l trnh chuyn ng di ch ca vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va chu lc tc ng ln chuyn ng di ch ca vt th lin tc:
C th hnh dung hiu ng l trnh chuyn ng ca vt th theo nh lut ny bi v d bn d vi 3 dng chuyn ng c phi hp gia chuyn ng quay quanh tm (ca chnh vt th) v chuyn ng di ch: - Trng hp 1: Mt vt c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n nh mt tri banh xoy vi chuyn ng quay quanh tm ca tri banh c trc quay quanh tm c cng phng vi phng ca lc tc ng to chuyn ng di ch cho tri banh l mt lung gi mnh v thng, trong trng hp ny tri banh s c chuyn ng thng theo ng thng hnh hc song song vi lung gi thng. - Trng hp 2: Mt vt c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n nh mt tri banh xoy vi chuyn ng quay quanh tm ca tri banh vung gc vi phng ca lc tc ng to chuyn ng di ch cho tri banh l mt lung gi mnh v thng, trong trng hp ny tri banh s c chuyn ng thng theo l trnh l nhng hnh vm gi ln nhau vi chn vm nh hn mi vm, v l trnh nhng hnh vm ny thng hng vi phng ca lung gi thng.

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 15

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

- Trng hp 3: Mt vt c chuyn ng quay quanh tm nh mt tri banh xoy vi chuyn ng quay quanh tm ca tri banh c trc quay quanh tm to thnh mt gc xin vi phng ca lc tc ng to chuyn ng di ch cho tri banh l mt lung gi mnh v thng, trong trng hp ny tri banh s c chuyn ng theo dng l xo xin vi mt pha bin ca l xo c xin ln v mt pha bin c xin nh so vi phng ca lung gi thng, v l trnh l xo xon xin ny thng hng vi phng ca lung gi thng. T nhng v d c tnh hnh dung trn, nh lut l trnh chuyn ng di ch ca vt th c chuyn ng quay quanh tm v chu lc p t to chuyn ng di ch mt cch lin tc c nu ra nh bn di: nh lut l trnh chuyn ng di ch ca vt th c chuyn ng quay quanh tm v chu lc tc ng to chuyn ng di ch ln vt th mt cch lin tc: L trnh ca vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) v chu lc tc ng to chuyn ng di ch ln vt th mt cch lin tc s c 3 trng hp sau: - Trng hp 1: Chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th c phng ca trc quay quanh tm ca vt th trng vi phng ca lc p t to chuyn ng di ch ln vt th th chuyn ng di ch ca vt th c phng theo phng ca trc quay quanh tm ca vt th, tc vt th s chuyn ng theo mt ng thng hnh hc. - Trng hp 2: Chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th c phng ca trc quay quanh tm ca vt th vung gc vi phng ca lc p t to chuyn ng di ch ln vt th th chuyn ng di ch ca vt th s c dng l nhng hnh vm gi ln nhau vi mi vm c bn knh cong ln hn chn vm v chn vm hng v pha bin ca vt th c chiu chuyn ng ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th, v l trnh dng nhng hnh vm ny ko di theo phng ca lc p t to chuyn ng di ch ln vt th . - Trng hp 3: Chuyn ng quay quanh tm ca vt th (tm ca chnh vt th) c trc quay quanh tm ca vt th to thnh mt gc xin vi phng ca lc p t to chuyn ng di ch ln vt th th chuyn ng di ch ca vt th s c dng l hnh l xo xon xin vi mt pha bin l xo c xin cao hn pha bin i din, chuyn ng ny mang tnh bt i xng theo khng gian 3 chiu, v 2 bin i din c xin khc nhau ca l xo s c dng nh hai si dy xon vo nhau, v l trnh dng nhng hnh hnh l xo xin xon ny ko di theo phng ca lc p t to chuyn ng di ch ln vt th .

18. nh lut lc qun tnh ca chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va c chuyn ng di ch ca vt th v khi lng hu hng ca vt th va chuyn ng quay trn va chu p t chuyn ng di ch, hay lc qun tnh Boomerang vt th v khi lng hu hng Boomerang vt th:
Ghi ch: Trong trng hp ny mt phng xch o chuyn ng quay quanh tm (ca chnh vt th) ca vt th c chuyn ng quay quanh tm trong trng hp ny trng vi mt phng to ra bi l trnh chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th.
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 16

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Khi vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) v vt th va chu p t chuyn ng di ch th lc qun tnh ca chuyn ng va quay trn va di ch xut hin ln vt th, lc ny c th gi l lc qun tnh Boomerang vt th, lc ny c phng vung gc vi phng chuyn ng di ch ca vt th v nm trn mt phng xch o chuyn ng quay quanh tm ca vt th v c phng hng v bin vt th c chiu chuyn ng ngc vi chiu chuyn ng di ch ca vt th, hoc mt im trn bin ca vt th ny s vch ra trong khng gian mt l trnh c dng nhng hnh vm gi ln nhau vi chn vm c bn knh cong nh hn mi vm, v phng ca lc qun tnh Boomerang vt th c phng l ng cao ca hnh vm v c chiu l chiu hng v pha chn vm, lc qun tnh Boomerang vt th to ra khi lng hu hng Boomerang vt th v khi lng hu hng Boomerang vt th ny c cng phng v cng chiu vi phng v chiu ca lc qun tnh Boomerang vt th.

19. nh lut lc qun tnh Boomerang vt th hay khi lng hu hng Boomerang vt th c tnh cng vi lc hp dn hay trng lng hp dn, c tnh cng vi khi lng gia tc v c tnh cng vi khi lng ly tm:
Ch thch: Trng hp ny khi lng hu hng Boomerang vt th c phng cng vi phng ca khi lng hu hng hp dn hoc khi lng hu hng Boomerang vt th cng phng vi khi lng hu hng qun tnh gia tc hoc khi lng hu hng Boomerang vt th cng phng vi khi lng hu hng qun tnh ly tm ca vt th. Khi lng hu hng l khi lng mang tnh c hng v c th nhn bit qua th nghim t bn trong vt th vi vt th th nghim c dng lng cu bn trong cha mt vt th c dng hnh cu nh khc vi kch thc nh, khi khi lng hu hng xu hin nh khi lng hu hng ly tm, khi lng hu hng hp dn, khi lng hu hng qun tnh chuyn ng di ch xut hin trn vt th th vt th nh cha trong lng vt th ln s dch chuyn v pha no th l hng ca khi lng hu hng. Khi lng hu hng Boomerang vt th sinh ra bi chuyn ng va quay trn va di ch ca vt th, vi hng ca khi lng hu hng Boomerang vt th c hng hng v pha bin c vn tc chuyn ng di ch ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th, khi vt th mi trng hp dn hoc mi trng qun tnh gia tc hoc mi trng qun tnh ly tm, th khi lng hu hng Boomerang vt th ny c tnh cng vi khi lng hp dn hoc khi lng qun tnh gia tc chuyn ng di ch hoc khi lng qun tnh ly tm ca vt th, v nh tnh cng ny m khi lng hu hng tng hp sau khi cng ca vt th s thay i tng hoc gim so vi khi lng hu hng tng ng ca chnh vt th trng thi khng c chuyn ng quay trn, v hng ca khi lng hu hng tng ca cc khi lng hu hng thnh phn s c hng l hng ca vect tng ca cc vect khi lng hu hng thnh phn, nu hng ca khi lng hu hng Boomerang c cng hng vi hng ca cc khi lng khc th khi lng hu hng tng ca vt th s tng ln, v ngc li nu hng ca khi lng hu hng Boomerang c hng ngc vi hng ca cc khi lng khc th khi lng hu hng tng ca vt th s gim i. Mt s h qu:

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 17

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Vt th c chuyn ng va quay quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va ri t do v thin th hp dn (nh qu cu c chuyn ng quay ri t do xung mt t) th vt th s ri theo ng cong v ng cong c hng lch v hng pha bin ca vt th c chuyn ng quay trn ngc chiu vi chiu chuyn ng ri ca vt th. Vt th c chuyn ng va quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va gia tc chuyn ng theo hng ri xa tm thin th hp dn th vt th s c chuyn ng theo ng cong v ng cong c hng lch v hng pha bin ca vt th c chuyn ng quay trn ngc chiu vi chiu chuyn ng ri ca vt th, do vt th chuyn ng theo cch ny chu p t bi chuyn ng quay ca thin th nn khi lng hu hng tng ca vt th s nh hn khi phng trc quay ca vt th song song vi phng trc quay ca thin th, v chiu quay quanh tm ca vt th ngc chiu vi chiu quay ca thin th, ngha l trong trng hp ny vt th s nh hn khi vt th gia tc chuyn ng di ch theo hng ri xa tm thin th hp dn, v ngc li khi lng hu hng tng ca vt th s ln hn khi phng trc quay ca vt th song song vi phng trc quay ca thin th v chiu quay quanh tm ca vt th cng chiu vi chiu quay ca thin th, ngha l trong trng hp ny vt th s nng hn khi vt th gia tc chuyn ng di ch theo hng ri xa tm thin th hp dn. Vt th c chuyn ng va quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va gia tc dng chuyn ng di ch theo qu o mt cong ca thin th hp dn vi chuyn ng quay quanh tm c phng ca trc quay quanh tm ca vt th song song vi phng quay ca thin th hp dn v chuyn ng quay quanh tm ca vt th c bin trn chuyn ng ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th, th vt th s gia tc d dng hn so vi vt th c cng chuyn ng di ch nhng khng c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n, v ngc li vt th c chuyn ng va quay quanh tm (tm ca chnh n) va gia tc dng chuyn ng di ch theo qu o mt cong ca thin th hp dn vi chuyn ng quay quanh tm c phng ca trc quay quanh tm ca vt th song song vi phng quay ca thin th hp dn, v chuyn ng quay quanh tm ca vt th c bin trn chuyn ng cng chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th, th vt th s gia tc kh khn hn so vi vt th c cng chuyn ng di ch nhng khng c chuyn ng quay trn. (Trng hp gia tc m cng theo logic nh vy). Vt th c chuyn ng va quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va chuyn ng theo ng cong th khi lng hu hng tng ca vt th s l tng ca khi lng hu hng ca qun tnh ly tm vi khi lng hu hng ca qun tnh Boomerang xut hin trn vt th, v khi lng hu hng tng ny s ln hn khi lng hu hng ca qun tnh ly tm khi chuyn ng quay quanh tm ca vt th ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, v ngc li khi lng hu hng tng ny s nh hn khi lng hu hng ca qun tnh ly tm khi chuyn ng quay quanh tm ca vt th cng chiu vi chiu chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th; c ngha l khi vt th c chuyn ng va quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va chuyn ng theo ng cong vi chiu chuyn ng quay trn ca vt th ngc chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th th vt th s b y ra xa tm ng cong m vt th chuyn ng di ch so vi vt th chuyn ng theo ng cong nhng khng c chuyn ng quay quanh tm, v ngc li khi vt th c chuyn ng va quay quanh tm va chuyn ng theo ng cong vi chiu chuyn ng quay quanh tm ca vt th cng chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th, th vt th s b y v pha tm ng cong m vt th chuyn ng di ch

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 18

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

mt cch nhiu hn so vi vt th chuyn ng theo ng cong nhng khng c chuyn ng quay quanh tm. Ch gii: Nu gi s cc hnh tinh c cng khi lng v cng kch thc v cng chuyn ng vi vn tc chuyn ng di ch qu o quanh sao hp dn chng nh nhau, th do lc qun tnh Boomerang vt th ca mi hnh tinh nn hnh tinh no c vn tc quay quanh tm (tm ca chnh hnh tinh) cng ln v chuyn ng quay trn ca hnh tinh c chiu chuyn ng quay trn cng chiu vi chiu chuyn ng qu o ca n th hnh tinh s c bn knh qu o chuyn ng quay quanh sao hp dn n cng nh, tc l khi lng hu hng Bomerang vt th ca hnh tinh trong trng hp ny cng ln. V ngc li nu gi s cc hnh tinh c cng khi lng v cng kch thc v cng chuyn ng vi vn tc chuyn ng di ch qu o quanh thin th sao chng nh nhau th do lc qun tnh Boomerang vt th ca hnh tinh nn hnh tinh no c vn tc quay quanh tm (tm ca chnh hnh tinh) cng ln v chuyn ng quay quanh tm ca hnh tinh c chiu chuyn ng quay quanh tm ngc chiu vi chiu chuyn ng qu o ca chng th hnh tinh s c bn knh qu o xung quanh sao hp dn n cng ln, tc l khi lng hu hng Bomerang hnh tinh trong trng hp ny cng nh. (Cc trng hp ny gi s rng cc thin th hnh tinh c mt phng xch o quay trn ca chng trng vi mt phng to bi chuyn ng qu o ca chng v trng vi mt phng xch o quay trn ca sao hp dn hnh tinh).

20. nh lut bo ton trng thi chuyn ng quay quanh ca cc ht c bn/electron/nguyn t khi vt th cha cc ht c bn/electron/nguyn t chu p t chuyn ng di ch:
Cc ht c bn/electron/nguyn t bo ton trng thi chuyn ng quay t nhin quanh tm (tm ca chnh chng) ca chng khi vt th cha chng chu p t chuyn ng di ch theo mi l trnh cong hoc thng hoc gp khc vi mi phng chiu v mi vn tc khc nhau. H qu: Trong h quay nh nguyn t vi nhiu electron chuyn ng qu o kn xung quanh ht nhn nguyn t th khi nguyn t chu p t chuyn ng cong th s c s bo ton trng thi vn tc gc chuyn ng qu o v bo ton s tun hon phng trc quay qu o ca electron, tuy nhin khi nguyn t c chuyn ng cong th s c s thay i khong cch ca nguyn t n tm ht nhn so vi trng thi khong cch ca electron trong nguyn t khng chu p t chuyn ng theo l trnh cong. Ghi ch: vn tt cc phn sau ch nu ln cc trng hp chuyn ng quay quanh tm ca cc ht thay v nu ln c h quay vi cc phn t c chuyn ng qu o kn quanh tm ca h quay nh h quay l mt nguyn t, v cc nh lut ni v chuyn ng quay quanh tm ca cc h quay gm nhiu ht thnh phn c chuyn ng qu o kn th cc h quay ny c th xem l mt khi cu v phn t cha va vn n l mt lng cu hnh dung, v lng cu hnh dung ny c phng gn lin vi thn vt th.

21. nh lut v trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) pht sinh thm gia nguyn t/ht c bn so vi thn

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 19

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

vt th cha chng khi vt th cha nguyn t/ht c bn chu p t chuyn ng di ch theo l trnh cong:
Ghi ch: Trng hp ny vt th khng c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n nn phng chuyn ng di ch ca vt th cng l phng ca thn vt th v cng l phng ca thn ca phn t im cha nguyn t/ ht c bn. Khi vt th chuyn t trng thi chuyn ng di ch t theo ng thng chuyn sang trng thi chuyn ng theo l trnh cong th s xut hin trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca nguyn t/ht c bn) pht sinh thm gia nguyn t/ht c bn so thn vt th cha chng, v trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c phng ca mt phng xch o ca n trng vi phng to bi mt phng m vt th chuyn ng ng di ch theo ng cong, v chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c chiu quay quanh tm pht sinh thm ny so vi thn vt th th ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch theo ng cong ca vt th, v vn tc gc ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny bng vi vn tc gc to bi s qut cung ng cong l trnh chuyn ng di ch ca vt th (chnh xc l vn tc gc to bi s qut cung ng cong ca phn t cha va vn nguyn t/ht c bn trn thn vt th).

22. nh lut vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm khi vt th c chuyn ng di ch theo ng cong c cong khng i v c s tng vn tc chuyn ng di ch:
Ghi ch: Trong trng hp ny vt th khng c chuyn ng quay trn. Vi cng mt l trnh chuyn ng cong vi cong khng i th khi vt th chuyn ng di ch chu p t tng vn tc th xut hin trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca nguyn t/ht c bn) pht sinh thm gia nguyn t/ht c bn vi ng ch phng chuyn ng di ch ca vt th (tc so vi thn ca vt th trong trng hp vt th khng c chuyn ng quay), v mt phng xch o ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny trng vi mt phng to bi ng cong chuyn ng di ch ca vt th, v chiu chuyn ng quay quanh tm mi pht sinh ny c chiu cng vi chiu chuyn ng di ch theo qu o cong ca vt th, v vn tc gc ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny bng vi vn tc gc tng thm to ra bi s qut cung ca ng cong chuyn ng di ch ca vt th.

23. nh lut vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm khi vt th c chuyn ng di ch theo ng cong c cong khng i v c s gam vn tc chuyn ng di ch:
Ghi ch: Trong trng hp ny vt th khng c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n. Vi cng mt l trnh chuyn ng cong vi cong khng i th khi vt th chuyn ng di ch chu p t gim vn tc th xut hin trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) pht sinh thm gia nguyn t/ht c bn vi

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 20

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th (tc so vi thn ca vt th), v mt phng xch o ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny trng vi mt phng to bi ng cong chuyn ng di ch ca vt th, v chiu chuyn ng quay quanh tm mi pht sinh ny c chiu ngc vi chiu chuyn ng di ch theo qu o cong ca vt th, v vn tc gc ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny bng vi vn tc gc tng thm to ra bi s qut cung ca ng cong chuyn ng di ch ca vt th.

24. nh lut vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) pht sinh thm ca nguyn t ht c bn khi vt th cha nguyn t/ht c bn chu p t chuyn ng di ch vi vn tc khng i v c l trnh chuyn ng cong vi cong (bn knh cong) tng ln:
Ghi ch: Trong trng hp ny vt th khng c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n. Vi vn tc chuyn ng di ch khng i, th khi vt th chu p t chuyn ng di ch theo l trnh cong c cong tng ln th xut hin trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) pht sinh thm gia nguyn t/ht c bn vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th (tc so vi thn ca vt th trong trng hp vt th khng c chuyn ng quay), v mt phng xch o ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny trng vi mt phng to bi ng cong chuyn ng di ch ca vt th, v chiu chuyn ng quay quanh tm mi pht sinh c chiu ngc vi chiu chuyn ng di ch theo qu o cong ca vt th.

25. nh lut vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) pht sinh thm ca nguyn t ht c bn khi vt th cha nguyn t/ht c bn chu p t chuyn ng di ch vi vn tc khng i v c l trnh chuyn ng cong vi cong (bn knh cong) gam xung:
Ghi ch: Trong trng hp ny vt th khng c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n. Vi vn tc chuyn ng di ch khng i, th khi vt th chu p t chuyn ng di ch theo l trnh cong c cong gim xung th xut hin trng thi chuyn ng quay trn pht sinh thm gia nguyn t/ht c bn vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th (tc so vi thn ca vt th trong trng hp vt th khng c chuyn ng quay), v mt phng xch o ca chuyn ng quay trn pht sinh thm ny trng vi mt phng to bi ng cong chuyn ng di ch ca vt th, v chiu chuyn ng quay quanh tm mi pht sinh c chiu cng vi chiu chuyn ng di ch theo qu o cong ca vt th.

26. nh lut v tnh ging nhau v im khc nhau gia chuyn ng ca ht c bn/nguyn t v vt th dng cu c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) khi ht c bn/nguyn t hay vt th c chuyn ng di ch:

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 21

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Ghi ch: Cc trng hp trong nh lut v cc nh lut bn di khi khng c cp n chuyn ng quay quanh tm ca vt th tc l vt th ch c chuyn ng di ch, tc l ch ni n vt th ng yn hay vt th chuyn ng di ch m khng c chuyn ng quay quanh tm km theo. Cc hiu ng vt l lin quan n chuyn ng xy ra nh nhau i vi cc ht c bn/nguyn t v vt th dng cu khi ht c bn/ nguyn t v vt th dng cu chu p t chuyn ng di ch, vi cc hiu ng ging nhau l hiu ng vn tc chuyn ng quay trn pht sinh thm gia ht c bn/nguyn t v vt th so vi ng ch phng chiu chuyn ng ca chng, v hiu ng Bomerang ht c bn/nguyn t v hiu ng Bomerang vt th, v im khc nhau l trng thi chuyn ng quay trn ca cc ht c bn/nguyn t tn ti theo t nhin v sinh ra trong qu trnh hnh thnh v vn ng ca vt cht, cn i vi chuyn ng quay trn ca vt th th c sinh ra do cc tng tc cc tc ng khc nhau sau khi vt cht c hnh thnh.

27. nh lut lc qun tnh Boomerang nguyn t/ht c bn v khi lng hu hng Boomerang nguyn t/ht c bn khi nguyn t/ht c bn cha trong phn t im chu p t chuyn ng di ch, vi lc qun tnh Boomerang nguyn t/ht c bn v khi lng hu hng Boomerang nguyn t/ht c bn chnh l lc qun tnh ly tm hu hng nguyn t/ht c bn :
(Hay nh lut v lc qun tnh Boomerang nguyn t/ht c bn v khi lng hu hng Boomerang nguyn t/ht) Ghi ch: Trong trng hp ny phn t im c chuyn ng di ch theo ng cong v khng c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh phn t im). Khi nguyn t/ht c bn chu p t chuyn ng di ch theo ng cong do chuyn ng ca vt th th s xut hin trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh chng) pht sinh thm gia nguyn t/ht c bn so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca nguyn t/ht c bn, v trng thi chuyn ng quay quanh tm ny c phng mt phng xch o quay quanh tm ca n trng vi mt phng to ra bi ng cong m n chuyn ng di ch, v chiu ca chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch theo qu o cong ca nguyn t/ht c bn, do xut hin trng thi chuyn ng quay quanh tm mi sinh ln nguyn t/ht c bn ng thi nguyn t/ht c bn chu p t chuyn ng di ch nn lc qun tnh Boomerang xut hin trn phn t im , v lc ny c im t ti tm ca nguyn t/ht c bn v c hng hng v pha ra xa tm ng cong chuyn ng di ch ca nguyn t/ht c bn, v lc qun tnh Boomerang nguyn t/ht c bn ny cng chnh l lc qun tnh ly tm nguyn t/ht c bn khi nguyn t/ht c bn chu p t chuyn ng cong theo s chuyn ng ca thn vt th.

28. nh lut v tnh a phng ca mi h quy chiu qun tnh:

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 22

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Cc h quy chiu qun tnh khc nhau vi mi h quy chiu c vn tc chuyn ng u trn l trnh chuyn ng di ch ca chng khc nhau (hoc h quy chiu ng yn) th trng thi chuyn ng quay trn ca cc ht c bn/nguyn t cha trong cc h qui chiu khc vn tc chuyn ng di ch u so vi ng thng ch phng chiu chuyn ng di ch ca cc h qui chiu s khc nhau, tc vn tc quay quanh tm ca nguyn t/ht c bn pht sinh thm so vi thn mi h qui chiu qun tnh s khc nhau, vi nhng s khc nhau nn dn n cc hin tng vt l xy ra khng nh nhau trn cc h quy chiu qun tnh khc nhau , v c th phn bit cc h quy chiu qun tnh khc nhau bng kt qu khc nhau ca cng mt loi th nghim t bn trong mi h quy chiu qun tnh . Ni cch khc mi h quy chiu qun tnh khc nhau th c tnh a phng khc nhau vi cc nh lut t nhin trn mi h quy chiu qun tnh khc nhau s c dng khng hon ton nh nhau, v s khc nhau ny xut pht t mi h quy chiu qun tnh khc nhau th s c vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) ca nguyn t/ht c bn so vi thn h quy chiu qun tnh cha chng c s khc nhau.

29. nh lut v tnh a phng ca cc h quy chiu gia tc c gia tc nh nhau nhng c vn tc chuyn ng khc nhau:
Cc h quy chiu c gia tc nh nhau nhng c vn tc chuyn ng di ch khc nhau th trng thi chuyn ng quay trn ca cc ht c bn/nguyn t ca cc h quy chiu so ng ch phng v chiu chuyn ng di ch ca h qui chiu s khc nhau tc so vi thn h qui chiu s khc nhau, vi s khc nhau s dn n cc hin tng vt l xy ra khng nh nhau trn cc h quy chiu c cng gia tc nh nhau nhng c vn tc chuyn ng di ch khc nhau , v c th phn bit cc h quy chiu ny bng cc kt qu khc nhau ca cng mt loi th nghim t bn trong mi h quy chiu gia tc nh nhau nhng vn tc chuyn ng di ch khc nhau . Ni cch khc cc h quy chiu c gia tc nh nhau nhng c vn tc chuyn ng khc nhau th cc h quy chiu c tnh a phng khc nhau vi cc nh lut t nhin, tc cc nh lut t nhin trn cc h qui chiu c gia tc nh nhau nhng vn tc khc nhau s c dng khng hon ton nh nhau, v s khc nhau ny xut pht t mi h quy chiu qun tnh khc nhau th s c vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) ca nguyn t/ht c bn so vi thn h quy chiu qun tnh cha chng c s khc nhau .

30. nh lut trng thi bc x ca bc x t nguyn t vo mi trng khng gian chn khng khi vt th cha nguyn t l ngun pht bc x thay i trng thi chuyn ng di ch:
Do s bo tan trng thi chuyn ng quay trn ca nguyn t khi phn t trn thn vt th c s thay i trng thi chuyn ng di ch, nn trng thi bc x ca mt bc x t nguyn t vo khng gian chn khng s khng thay i trng thi khi nguyn t thay i trng thi chuyn ng di ch.

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 23

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

31. nh lut v tr pht bc x photon trn b mt nguyn t chu nh hng bi lc hp dn ca thin th hp dn ln vt th l ngun pht sng:
Bc x photon c thot ra t b mt nguyn t ti vng qu o ca electron m khi electron ca nguyn t i qua v tr m v tr ny c khong cch xa nht n tm thin th hp dn nht vt th l ngun pht sng, ni cch khc mt bc x photon c pht ra ti v tr trn qu o chuyn ng ca electron m v tr lc hp dn tc ng ln electron mt cch nh nht so vi lc hp dn tc ng ln cc v tr khc trn qu o chuyn ng ca electron. H qu: Khi vt th (vt th khng c chuyn ng quay) l ngun sng chuyn ng trn mt mt cu c khong cch n tm thin th hp dn khng i chng hn nh xe c ngun sng l n pha chy trn mt ng l mt cong tri t, th do s bo ton chuyn ng quay trn ca nguyn t (hay do s bo ton chuyn ng qu o ca electron khi xe gia tc trn mt cong tri t) nn nguyn t s pht sinh chuyn ng quay trn vi chiu quay ngc vi chiu chuyn ng theo ng cong ca xe trn mt t, v do bc x sinh ra khi electron i qua vng v tr cao nht so vi mt t nn trong trng hp ny xe gia tc v i c mt on bao nhiu th v tr cao nht ny s chuyn ng ngc li theo mt on vi vn tc by nhiu, iu ny lm cho nh sng khng c tnh cng vi h quy chiu l ngun sng d xe c chy trn mt t theo bt k phng no vi bt k vn tc no.

32. nh lut vn tc nh sng c tnh cng thm v c tnh tr i vi vn tc ca h quy chiu l ngun pht sng khi h quy chiu ny c chuyn ng theo l trnh cong v l trnh cong ny c s thay i khong cch t ngun pht sng n tm thin th hp dn ngun sng ny:
Ghi ch: hiu ng xy ra c r v d hnh dung, trong trng hp ny chn l trnh chuyn ng di ch ca ngun pht sng l ng cong vi mt phng to ra bi ng cong ny vung gc vi mt t nh ngun sng pht ra t bin ca mt a quay trn v vn tc quay trn ca a trn khng qu nhanh cc phn t i qua vng nh pha xa mt t nht ca a trn c lc ly qun tnh tm nh khng thng lc hp dn ca tri t, vn tc nh sng c xt trong trng hp ny theo phng ngang v chiu chuyn ng di ch ti ca ngun sng so vi h quy chiu l mt im cha ngun sng trn bin a quay trn ny khi im ny i qua v tr cao nht v thp nht so vi mt t, c ngha l xt vn tc nh sng so vi h quy chiu pht sng l im pht sng trn a trn khi im pht sng i qua nh trn v y di ca a trn theo phng ngang v chiu l chiu i ti ca im . Khi h quy chiu l ngun sng chuyn ng di ch theo l trnh l mt ng cong vi mt phng to ra ca ng cong khng song song vi ng cong ca b mt thin th hp dn (ti v tr ang xt) v c cong khc vi cong ca b mt thin th hp dn th vn tc nh sng c s thay i theo phng chuyn ng ngang ca ngun pht sng khi ngun pht sng i qua v tr xa nht hoc gn nht i vi tm thin th hp dn; trong khi ngun pht sng i theo qu do cong c dng li so vi b mt thin th hp dn v khi ngun sng i qua v tr xa nht so vi b mt thin th hp dn th vn tc nh sng pht ra ti v tr so vi h quy chiu l ngun pht sng s c vn tc
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 24

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

nh sng gim i theo phng v chiu chuyn ng ca ngun pht sng; ngc li khi ngun pht sng i theo qu do cong c dng lm so vi b mt thin th hp dn v khi ngun sng i qua v tr gn nht so vi b mt thin th hp dn th vn tc nh sng pht ra ti v tr so vi h quy chiu l ngun pht sng s c vn tc nh sng tng ln theo phng v chiu chuyn ng ca ngun pht sng. H qu: Do vt cht c sinh ra ng thi vi vic sinh ra ca mi trng hp dn ca thin h nn trong mi chn khng hp dn ca thin th v ca thin h lun mang tnh bt i xng v tnh bt i xng ca khng gian thin h lm vt th cha cc nguyn t pht bc x chu chi phi bi s hp dn ca thin th hp dn (ngun sng cha nguyn t pht bc x nh sng nm trong vng nh hng ca thin th hp dn gn nht), trong trng hp ngun sng l vt th (khng c chuyn ng quay) chu nh hng mnh bi lc hp dn ca mt thin th hp dn th bc x s c sinh ra v tr trn qu o electron lp ngoi ca nguyn t m v tr electron c khong cch nm xa tm thin th hp dn nht; trong trng hp vt th (khng quay) l ngun pht bc x nh sng v vt th l ngun sng ny i qua vng khng gian gia hai thin th hp dn nh gia hai hnh tinh ln th bc x c sinh ra trn qu o electron v tr xa tm thin th hp dn c lc hp dn tc ng mnh hn ln nguyn t nu nh ngun sng ny nm trn ng thng ni tm hai thin th hp dn.

33. nh lut vn tc nh sng so vi h quy chiu l ngun pht sng chu p t chuyn ng theo l trnh cong vi l trnh cong ca h quy chiu ngun pht sng chuyn ng theo l trnh cong vi vn tc chuyn ng theo l trnh cong vt th mang ngung sng c lc qun tnh ly tm ln hn lc hp dn ca thin th hp dn:
Khi lc ly tm xut hin trn h quy chiu l vt th mang ngun pht sng, nu h quy chiu ny chu p t chuyn ng cong vi lc ly tm xut hin ln hn lc hp dn th bc x s c pht ra trn bin nguyn t pha ngc li vi pha m lc ly tm xut hin ln hn lc hp dn. H qu: Vn tc nh sng s c tnh cng thm vi vn tc chuyn ng vi h quy chiu l ngun pht sng khi ngun pht sng chuyn ng trn mt ng cong c dng li so vi mt cong ca thin th hp dn vt th l ngun pht sng v vn tc chuyn ng chuyn ng theo l trnh cong ln vt th khi i qua nh ng cong c c lc qun tnh ly tm ln hn lc hp dn ca thin th. Ghi ch: C th b tr ngun sng trn mt a trn v a trn ny c phng mt phng ca n vung gc vi mt t v ngun pht sng t trn bin ca a trn v ngun pht sng ch pht nh sng khi ngun pht sng i qua nh trn ca a trn v tr cao nht so vi mt t v vn tc a trn ln khi ngun pht sng i qua v tr nh c c lc ly tm ln hn lc hp dn ca tri t, v im n o vn tc nh sng th c cng cao vi im m ngun sng v tr i qua nh cao nht .
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 25

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

34. nh lut trng thi ng knh mt h quay vi h quay c kh nng thay i ng knh ca h quay (nh cc chic d quay v d quay c kh nng bung ra v xp vo t do theo lc ly tm sinh ra bi chuyn ng quay ca d) hay vt th c kh nng thay i th tch ca h quay mt cch t do (nh chic bong bng cha cht n hi bn trong), ng knh ca h quay ny chu chi phi bi s chnh lch vn tc gc ca h quay vi vn tc gc chuyn ng qu o ca h quay khi h quay ny chu p t chuyn ng theo mt qu o cong:
Ghi ch: H quay nh mt chic d c sn chuyn ng quay vi cc nan d c kh nng bung ra v xp vo t do theo lc ly tm sinh ra bi chuyn ng quay ca d) hay vt th c kh nng thay i th tch ca h quay mt cch t do (nh chic bong bng cha cht n hi bn trong), xt hiu ng co vo hoc bung ra ca cc nan d trng hp chic d vi c chuyn ng quay trn sn c v chic d chu p t chuyn ng theo qu o trn vi mt phng chuyn ng qu o trn ca chic d song song vi mt phng quay ca chic d khi nan d trng thi bung vung gc vi cn d, v chuyn ng qu o trn ca d vi cc vn tc khc nhau v vi chiu chuyn ng khc nhau. Trong mt h quay quanh tm (tm ca chnh h quay) vi h quay ny c ng knh (hay th tch) c kh nng thay i t do c (nh cc chic d quay v d quay c kh nng bung v xp t do theo lc ly tm sinh ra bi chuyn ng quay ca d) v h quay ny c vn tc chuyn ng quay quanh trc tm (trc tm ca chnh h) sn c, th khi h quay ny chu p t chuyn ng qu o theo ng cong (chn qu o trn d kho st), th khi vn tc gc chuyn ng quay quanh tm ca h v vn tc gc chuyn ng quay qu o ca h cng chnh lch th ng knh ca h cng thu hp, v ngc li khi vn tc gc chuyn ng quay quanh tm ca h v vn tc gc chuyn ng quay qu o ca h cng t chnh lch th ng knh ca h cng tng rng, ni cch khc trng thi vt cht ca h cng tr nn st c khi vn tc gc ca h quay cng chnh lch vi vn tc chuyn ng qu o ca h, tc cc phn t vt cht trn thn h quay s chu lc ko dn v pha tm ca h, lc ny l lc chnh lch vn tc gc quay quanh tm ca h ( cng nh ca vt th quay) v vn tc gc quay qu o ca h .

35. nh lut s thay i ng knh (hay th tch) ca vt th sn c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) v vt th c kh nng thay i ng knh (hay th tch) mt cch t do (nh cc chic d quay v d quay c kh nng bung ra v xp vo t do theo lc ly tm sinh ra bi chuyn ng quay ca d),
Ghi ch: n gin ha cho vic hnh dung trong phn ny vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi mt phng chuyn ng quay quanh tm xch o ca vt th/ht song song hoc gn song song vi mt phng xch o ca h quay quanh tm cha vt th/ht . Trong trng hp ny vn tc gc ca h quay lun ln hn vn tc gc chuyn ng qu o theo l trnh cong v vt th.

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 26

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Trong mt h quay vi h quay cha cc vt th thnh phn c hay ng knh (hay th tch) c kh nng thay i t do c (nh cc chic d quay v d quay c kh nng bung v xp t do theo lc ly tm sinh ra bi chuyn ng quay ca d), v nu h quay ny c vn tc chuyn ng quay (quay quanh trc ca chnh h) sn c v chu p t chuyn ng theo qu o cong vi chiu chuyn ng theo qu o cong ny ngc chiu vi chiu quay ca h quay, th khi h quay chu p t tng vn tc chuyn ng qu o theo l trnh cong s ko theo ng knh ca h quay gim i vi cc vt th thnh phn co cm v pha trc ca h quay, c ngha l vt cht ca h quay b nn li; v ngc li nu h quay ny c vn tc chuyn ng quay (quay quanh trc ca chnh h) sn c v chu p t chuyn ng theo qu o cong vi chiu chuyn ng theo qu o cong ny cng chiu vi chiu quay ca h quay, th khi h chu p t gim vn tc chuyn ng qu o theo l trnh cong s ko theo ng knh ca h quay tng ln vi cc vt th thnh phn bung ra xa khi trc ca h quay, c ngha l vt cht ca h quay b gin rng ra hn H qu: Khi h quay c sn chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh h) vi chiu quay ban u sn c v h c kh nng thay i ng knh mt cch t do, v h ny chu p t chuyn ng qy o trn vi trc quay ca h song song vi trc chuyn ng qu o trn ca h, th khi chiu chuyn ng qu o ca h ngc chiu vi chiu quay quanh tm ca h th ng knh ca h s gim xung, v ngc li khi chiu chuyn ng qu o ca h cng chiu vi chiu quay quanh tm ca h th ng knh ca h s tng ln. (Thc hin trong iu kin vn tc gc quay quanh tm ca h lun ln hn vn tc gc chuyn ng qu o ca h d p dng hiu ng ny cho tng thch vi chuyn ng quay ca cc ht c bn trong t nhin lun c vn tc gc quay quanh tm lun ln hn vn tc gc chuyn ng qu o ca chng).

36. nh lut s phi hp trng thi chuyn ng quay quanh tm v trng thi chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp to nn th tch khng gian chim ch khc nhau ca mi loi ht c bn s cp to nn th tch cc ht c bn c th tch khc nhau:
(Hay nh lut vn tc chuyn ng qu o kn ca ht c bn s cp phi hp vi chuyn ng quay quanh tm ca ht c bn s cp s to nn th tch khc nhau v to thnh cc loi ht c bn trn chng c th tch khc nhau lm to nn nhng n v vt cht ban u mang th tch tc mang li tnh hnh hi cho vt cht) Ghi ch: C th hnh dung hiu ng ny qua quan st hiu ng co v bung ca cc vt treo trn bin mt a trn nh c chuyn ng quay trn v a quay trn nh ny c gn trn mt a trn ln c p t quay qu o theo hai chiu khc nhau vi cc vn tc khc nhau, v mt phng ca hai a trn nh v ln ny cng song song nhau v song song vi mt t. Hoc ging nh mt chic d c kh nng bung v cp t do v chic d ny sn c chuyn ng quay quanh trc ca chnh n, cc hiu ng bung hay cp d xy ra khi chic d ny chu p t chuyn ng qu o trn vi cc vn tc qu o khc nhau, v mt phng ca qu o trn ny song song vi mt phng to ra bi cc nan d khi cc nan d t th bung thng. Ch gii: Cc ht c bn s cp l cc loi ht h ht quark m chuyn ng qu o ca n to nn cc ht c dng cu v s t hp ca chng li thnh cc ht ln hn nh ht quark chng hn. Cc ht s cp ny cn ko theo s tham gia cc ht khng gian
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 27

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

vo vng xoy ca chng trong mt thi gian nht nh nh cc ht khng gian hp dn tham gia vo vic to nn vng hp dn ca cc thin th hp dn trong mt thi gian nht nh. Do cc ht c bn s cp lun va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh ht c bn s cp) va lun c chuyn ng di ch theo qu o kn vi vn tc gc chuyn ng quay quanh tm ca ht s cp lun ln hn vn tc gc chuyn ng theo qu o kn ( quanh tm qu o kn ca chnh n) ca n, nn trong cng mt n v thi gian lc qun tnh Boomerang ht s cp lun xut hin trn cc ht c bn s cp; vi cc ht c bn s cp c vn tc gc chuyn ng quanh quanh tm (tm ca chnh ht c bn s cp) cng chnh lch so vi ng ch phng chiu chuyn ng qu o ca chng th s to ra chuyn ng qu o kn ca ht c bn s cp c ng knh qu o cng ln v qun tnh Boomerang ht c bn s cp c hng hng ra ngoi qu o kn ca chng vi ln cng ln, v s chuyn ng qu o vi ng knh ln ny s to nn th tch khng gian hn ch cc ht khng gian xut hin bn trong qu o kn ca ht c bn s cp cng ln, ko theo lm th tch hn ch xc xut hin din ca cc ht khng gian bn trong qu o kn ca cc ht c bn (cc hng thng ht c bn s cp ang cp) cng ln, nn th tch khng gian chim ch bi chuyn ng ca ht c bn cng ln; ngc li vi cc ht c bn s cp c vn tc gc chuyn ng quanh quanh tm (tm ca chnh ht c bn s cp) cng t chnh lch so vi ng ch phng chiu chuyn ng qu o ca chng th s to ra chuyn ng qu o kn ca ht c bn s cp c ng knh qu o cng nh v qun tnh Boomerang ht c bn s cp c hng hng ra ngoi qu o kn ca chng vi ln cng nh hn nn s to ra chuyn ng qu o kn ca ht c bn s cp c ng knh qu o nh hn.

37. nh lut v cc dng ht khng gian trong h thin h v trong khng gian v tr vi quy lut chuyn ng ca chng v s tc ng ca chng ln cc ht c bn cc ht c bn s cp:
Trong khng gian hnh a dt ca mi h thin h tn ti cc dng ht khng gian c chuyn ng u th theo dng u th cc hnh vm gi ln nhau vi vn tc chuyn ng di ch tng dn t ngoi bin thin h vo n tm ca thin h v cc dng ht khng gian ny c chiu chuyn ng cng chiu vi chiu chuyn ng ca cc h sao quanh thin h, cc dng ht khng gian ca h thin h c vai tr to nn s hnh thnh cc ht c bn s cp ca vt cht, ng thi cc dng ht khng gian duy tr v kim sot chuyn ng quay quanh tm ca cc ht c bn cng nh duy tr chuyn ng qu o kn ca cc ht c bn s cp, cng nh lm tch ly dn ng nng chuyn ng quay trn v chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp. Bn cnh trong khng gian v tr v khng gian thin h cn tn ti nhiu loi ht khc nhau trong c cc dng ht ca h m cc thin h c phng mt phng quay u th khc vi mt phng phng quay u th ca cc dng ht ca h thin h, v trong khng gian v tr cng nh khng gian ni ti thin h c s tn ti cc ht t c chuyn ng di ch ng thi t c chuyn ng quay quanh tm. Ghi ch: Cc ht t c chuyn ng di ch trong khng gian v tr v trong khng gian thin h c khi nim tng t khi nim Aether m Aether l cc thnh phn trong khng gian c tnh cht tnh v c tnh cht truyn tng tc m vt l trc y nu ra. Ring cc dng ht khng gian chuyn ng theo cc qu o cong trong khng gian
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 28

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

to nn cc vng khng gian c cc tnh cht ring ca tng vng khng gian xung quanh nam chm, xung quanh ht c bn, to nn vng khng gian ca cc thin th, vng khng gian ca h thin th sao, vng khng gian ca h thin h, v vng khng gian ca h m cc thin h, th cc thnh phn ht khng gian ny c tnh cht ng v co quy lut chuyn ng r rng, v cc dng ht chuyn ng trong v tr gm cc dng ht ca h m cc thin h ( hoc c th c cp trn na) v dng ht khng gian ca h thin h l vt cht ti v nng lng ti m vt l hin nay ang nu ra v s tn ti v chuyn ng ca cc dng ht ny l ngun gc to nn s kt t vt cht v to nn s tch ly nng lng vt cht cho vt cht bng cch tch ly dn vn tc chuyn ng quay trn cho cc ht c bn v tch ly vn tc chuyn ng qu o cho cc ht c bn s cp.

38. nh lut dng chuyn ng ca cc vng xoy nh trong ca vng xoy ln ca khng gian thin h v chuyn ng cc dng vng xoy lm duy tr, kim sot chuyn ng quay ca cc ht c bn v to nn c tnh nh v tuyt i ca cc v tr khng gian trong khng gian thin h:
Trong khng gian chn khng ca mi thin h c vng xoy gm nhiu dng xoy c cu to bi cc ht khng gian chuyn ng theo cc dng vng xon gm c dng u th l nhng hnh vm gi ln nhau hoc dng xon l xo xin vi chiu xoy u th theo chiu xoy ca cc thin th chuyn ng quanh l en thin h (tng t nh vng xoy ca cn bo nhit i cha cc vng xoy con trong n vi cc vng xoy con c chuyn ng xoy cng chiu vi chuyn ng ca vng xoy ca cn bo), v cc dng ht khng gian ca cc vng xoy ny v c chuyn ng cong v c s chnh lch vn tc ca cc lp ca vng xoy nn cc ht khng gian thay nhau tng tc mt cch lin tc v tng tc mt cch bt i xng vi cc ht c bn vt cht nn duy tr v c tnh kim sot chuyn ng quay (hoc chuyn ng qy o kn) cho cc ht c bn; ng thi do c tnh vng xoy ca thin h tng dn vn tc chuyn ng ca vng xoy t ngoi bin thin h vo n l en trung tm thin h nn mi mt v tr trong khng gian thin h u c mt gi tr nh v xc nh v xc nh vn tc chuyn ng quay trn (hoc vn tc qu o kn) tuyt i i vi mi loi ht c bn khi phn t im ca vt th vt cht cha cc ht c bn loi i qua im , v vy khi mt phn t im cha mt ht c bn i qua v tr th ht c bn s c mt gi tr trng thi chuyn ng quay trn tuyt i c xc nh v c gi tr duy nht so vi thn ca phn t im (xem nh phn t im c chuyn ng quay hoc chuyn ng vi vn tc khng ng k quay so vi vn tc chuyn ng quay ca cc ht c bn) cha cc ht c bn trong thin h.

39. nh lut v s tng quan trng thi th tch ca cc ht c bn vi s phi hp gia chuyn ng quay trn ca cc ht c bn hay chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp vi chuyn ng di ch theo ng cong ca chng v s gim dn th tch ca cc ht c bn cng vi s tng dn t trng ca vt cht ca cc thin th trong chu trnh thin h:
Ch thch: Vt cht c sinh ra t cc phn t nh vi s kt hp cc phn t nh to thnh cc phn t ln hn, v qu trnh ny ng thi din ra vi s tin dn vt cht trn cc thin th c chuyn ng vi xu hng u th theo dng hnh vm gi ln nhau

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 29

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

vi chn vm hng v pha tm thin h v ng hnh vm gi ln nhau ny c dng xon c i t bin thin h vo tm thin h vi vn tc tng dn theo thi gian cng vi s gim dn khong cch n l en trung tm thin h. Khng gian thin h tn ti s chuyn ng ca cc ht khng gian (cc ht Aether c s chuyn ng) chuyn ng vi xu hng u th theo dng hnh vm gi ln nhau vi chn vm hng v pha tm thin h v ng hnh vm gi ln nhau ny c dng xon c i t bin thin h vo tm thin h, vi chuyn ng ca cc dng xoy ca cc ht khng gian ny tng dn vn tc t bin thin h vo trung tm thin h tc ng vo cc ht c bn/cc ht c bn s cp lm cho cc ht c bn cha trong vt cht trong cc h sao tch ly dn vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh chng) ca chng v chuyn ng quay quanh tm ny c chiu cng vi chiu quay quanh tm u th ny cng chiu vi chiu chuyn ng qu o ca cc h sao quanh l en trung tm thin h, ng thi cc h sao cng tch ly dn vn tc chuyn ng qu o quanh l en thin h, tuy nhin vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh ht c bn) ca cc ht c bn c tch ly ngy cng mau hn s tch ly chuyn ng di ch ca thin th cha chng (bi chuyn ng quay ca cc ht c bn l chuyn ng tin thn ca chuyn ng quay qu o v chuyn ng quay trn ca h sao v tc ng to nn chuyn ng quay qu o v chuyn ng quay trn ca h sao) nn theo chiu t bin thin h tin v pha trung tm thin h cc ht c bn s c vn tc chuyn ng quay quanh tm chnh chng ln dn so vi ng ch phng chiu chuyn ng qu o ca h sao quanh l en thin h, cng c ngha l vn tc chuyn ng quay quanh tm ca cc ht c bn so vi thn thin th cha chng tng dn theo thi gian v theo khong cch n tm thin h , tc cc ht c bn ca vt cht cng tin dn v pha tm thin h s c ng knh nh dn bi qu o chuyn ng ca cc ht c bn s cp ngy cng c ng knh nh dn, iu ny lm cho vt cht ca cc thin th trong h thin th sao v pha cng gn cng l en trung tm thin h th cng gim dn th tch ko theo vt cht cng st chc vi t trng vt cht ngy cng tng.

40. nh lut tnh cht chuyn ng quay quanh tm ca ht c bn so vi phn t vt cht cha n c s bin thin theo chuyn ng quay ca thin th cng chuyn ng qu o ca thin th cha n:
Ghi ch: Trong trng hp ny xt cc h thin th sao c mt phng quay xch o song song hoc gn song song vi mt phng quay ca thin h d hnh dung. Do cc h thin th sao va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th), tc chuyn ng qu o ca cc hnh tinh xung quanh thin th sao v cc h thin th sao c chuyn ng qu o quay quanh l en trung tm thin h, v chuyn ng qu o ca cc hnh tinh ca h th sao c chiu cng vi chiu chuyn ng qu o ca h thin th sao quay quanh l en trung tm thin h, v cc hnh tinh chuyn ng theo cch nh vy nn vt cht trn hnh tinh s c tnh cht thay i c tnh chu k, trong vt cht trong hnh tinh l cc ht c bn/nguyn t s thay i vn tc chuyn ng quay quanh tm so vi thn hnh tinh cha chng v cng ng thi s thay i th tch, khi lng, t trng ty theo hnh tinh giai on nm v pha gn tm ca thin h hay v pha bin ca thin h, khi thin th vi chuyn ng quay quanh tm lm phn t vt cht nm v pha bin gn tm ca thin h th do vn tc chuyn ng di ch ca bin ngc chiu vi chiu chuyn ng qu o ca h thin th sao quanh l en trung tm thin h lm cho chuyn ng quay quanh tm ca ht c bn so vi phn t

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 30

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

thin th cha ht c bn giai on ny ln hn so vi vn tc chuyn ng quay ca phn t cha ht c bn bin i din v pha bin ca thin h, nn vt cht khi nm pha bin gn vi tm thin h th cc ht c bn s c th tch nh hn, v cng tng t cng nh vy i vi ht c bn trn mt hnh tiinh khi qu o ca hnh tinh v tr v pha gn l en trung tm thin h v v tr v pha bin ca thin h; ng thi nguyn t ca phn t vt cht nm v pha bin gn l en trung tm thin h s c s lng bc x ra t nguyn t trn cng mt n v thi gian s nhiu hn so vi s lng bc x ra t nguyn t ca phn t vt cht nm trn bin thin th v pha bin ca thin h. H qu: ng h nguyn t trn tri t s hot ng c tnh chu k, khi tri t nm v pha gn l en thin h th do nguyn t c chuyn ng quay quanh tm vi vn tc ln hn vn tc m nguyn t pha bin thin h so vi phn t vt cht cha nguyn t, iu ny lm cho trong cng mt khong thi gian th khi tri t v pha v tr gn l en trung tm thin h s nhn c nhiu tnh hiu m hn, v vy khi v tr pha trong ny ng h nguyn t s chy nhanh hn so vi cng ng h nguyn t ny khi ng h pha bin m tri t nm xa l en trung tm thin h.

41. nh lut v tr ang co li hay th tch khng gian chim ch ca cc thin h ang gim i, v cc thin h ang nm trong mt h quay quanh tm vi h quay c dng hnh a dt c gi l h M cc thin h, v khng gian dng hnh a dt h M cc thin h ny cha cc thin h vi cc thin h chuyn ng theo qu o u th c dng xon c vi s tng dn vn tc chuyn ng qu o xung quanh mt l en ln trung tm h M cc thin h:
Cc thin h chuyn ng qu o c hnh xon c quanh mt l en ln trung tm to thnh mt h cc thin h, cc thin h chuyn ng di ch theo qu o xon c vi vn tc chuyn ng qu o nhanh dn t bin h cc thin h vo l en ln trung tm ca h cc thin h (h cc thin h gm cc thin h chuyn ng theo dng xoy trn c v tng dn vn tc theo thi gian ny c gi tt l h M cc thin h) h cc thin h c hnh a dt tng t nh a dt thin h v khong cch cc thin h n l en trung tm h cc thin h ngy cng gim mt cch c gia tc (v l en ln trung tm h cc thin h ny c gi l l en trung tm M h cc thin h). Ch gii: Do vng khng gian cha cc thin h thin quan st c rt nh vi vng khng gian ca h cc thin h, v vy quan st cc thin h xa xi theo cc phng khc nhau bao gi cng thy cc thin h cng ngy cng ri xa thin h quan st ( thin h mc nh thin vn quan st cc thin h t Ngn H v Ngn H chn l thin h mc nhn bit s thay i khong cch ca cc thin h so v Ngn h) mt cch c gia tc. Nguyn nhn l do cc thin h xa pha sau thin h mc th chuyn ng qu o chm hn thin h mct, thin h pha trc thin h mc th chuyn ng nhanh hn thin h mc, v thin h nm v pha tm l en ln ca h M cc thin h th tin vo trung tm h M cc thin h nhanh hn thin h mc, v thin h mc th tin v pha trung tm h M cc thin h th nhanh hn so vi thin h v pha bin h M cc thin h; tng t quan st t thin h mc cng cho kt qu gn nh vy i vi cc thin h v tr cnh bn ca thin h mc, do quan st cc thin h xa xi t thin h mc s lm cho cc thin h cc phng khc u cho thy hin tng cc thin h

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 31

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

ny ri xa nhau mt cch c gia tc cng nh chng ang ri xa thin h mc mt cch c gia tc, v cc chuyn ng di ch ca cc thin h trn qu o xon c ca chng l chuyn ng c gia tc, ngoi ra do cc thin h l mt h vt va c chuyn ng quay trn va c chuyn ng di ch nn cc thin h phi c l trnh chuyn ng cong, do cc thin h pha ra xa m thin vn quan st c phi c lc xa v c lc gn nhau, nhng iu ny t xy ra l do cc thin h ra xa m thin vn quan st c ang cng vi ngn h chuyn ng trn qu o quanh l en ln trung tm ca h M cc thin h, v vng khng gian thin vn quan st c c kch thc rt nh so vi kch thc ca h M cc thin h.

42. nh lut khi lng ly tm vt th ca vt th chuyn ng theo l trnh cong v khng c chuyn ng quay trn:
Khi vt th khng c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) v vt th chuyn ng theo mt l trnh cong th cc nguyn t/ht c bn trn thn vt th u chuyn ng di ch theo mt l trnh vch ra trong khng gian theo nhng ng cong ng tm v tm ng tm l tm ng cong m vt th chuyn ng, khi mi nguyn t do xut hin chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) pht sinh thm so vi thn vt th cha n v chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny c chiu quay quanh tm ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch theo ng cong ca nguyn t, chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm ny v chuyn ng di ch ca nguyn t theo thn vt th lm xut hin lc qun tnh Boomerang nguyn t/ht c bn ln mi nguyn t/ht c bn, tc cng l lc ly tm xut hin ln mi nguyn t/ht c bn, v lc ny to thnh khi lng ly tm mang tnh c hng xut hin ln mi nguyn t/ht c bn vi hng ca khi lng ly tm ny l hng ri xa tm ng cong chuyn ng di ch ca vt th cha nguyn t/ht c bn, v khi lng ly tm ca vt th v bng tng tt c khi lng qun tnh Boomerang nguyn t/ht c bn ca tt c cc nguyn t/ht c bn trn thn vt th, khi lng ny s c hng theo hng ri xa tm l trnh cong m vt th chuyn ng. (V cng tng t nh vy i vi khi lng ly tm ca ring mt phn t c kch thc xc nh nm trn vt th c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n).

43. nh lut khi lng hu hng ca vt th va c chuyn ng quay trn va c chuyn ng di ch b p t:


Ghi ch: Trong phn ny lit k y cc trng thi chuyn ng quay quanh tm ca vt th so vi trng thi chuyn ng di ch ca vt th to nn dng cong ch phng chiu chuyn ng ca vt th, v cc trng thi so snh ny to nn khi lng hu hng ca vt th va c chuyn ng quay trn va c chuyn ng di ch ln vt th. trong phn ny c nhc li i vi vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh n) vi mt phng quay ny trng vi mt phng ng cong chuyn ng di ch ca vt th ny Vt th c chuyn ng quay trn v b p t chuyn ng di ch s c khi lng hu hng Boomerang theo cc trng hp sau: - Trng hp vt th c chuyn ng quay trn vi phng trc quay ca vt th trng vi phng chuyn ng di ch ca vt th:
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 32

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Vt th c chuyn ng quay trn vi trc quay trn ca n trng vi phng chuyn ng di ch ca vt th th mt im trn thn vt th s vch ra trong khng gian mt l trnh c dng mt vng xon l xo u, chuyn ng ny ca vt th mang tnh i xng, vi khi lng hu hng vt th khng xut hin. - Trng hp vt th c chuyn ng quay trn vi phng trc quay ca vt th vung gc vi phng chuyn ng di ch ca vt th: Vt th c chuyn ng quay trn vi trc quay trn ca vt th vung gc vi phng chuyn ng di ch ca vt th, th mt im trn thn vt th s vch ra trong khng gian mt l trnh c dng nhng hnh vm vi mi vm c bn knh cong ln hn chn vm, chuyn ng ny mang tnh bt i xng theo khng gian phng, vi ca khi lng hu hng ca vt th xut hin v khi lng ny c phng theo phng ng cao hnh vm v hng hng theo hng ca chn vm, hoc khi lng hu hng Boomerang ca vt th s c hng hng v pha bin ca vt th c chiu chuyn ng ngc chiu vi chiu chuyn ng di ch ca vt th. - Trng hp vt th c chuyn ng quay trn vi phng trc quay ca vt th to thnh mt gc vi phng chuyn ng di ch ca vt th ln hn 0 v nh hn 180 : Vt th c chuyn ng quay trn vi trc quay trn ca n hp vi phng chuyn ng di ch ca vt th mt gc xin, th mt im trn thn vt th s vch ra trong khng gian mt l trnh c dng hnh l xo xin vi mt pha bin l xo c xin cao hn pha bin i din, chuyn ng ny mang tnh bt i xng theo khng gian 3 chiu v 2 bin i din c xin khc nhau ca l xo s c dng nh hai si dy xon vo nhau, vi ca khi lng hu hng ca vt th xut hin c hng hng v pha bin l xo c xin nh nht, hay khi lng hu hng ny hng v pha bin ca vt th c chiu chuyn ng ngc chiu v c vn tc chuyn ng ngc chiu ln nht so chiu chuyn ng di ch ca vt th.

44. nh lut l trnh sau tng tc ln nhau gia cc vt th/ht va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch:
Khi cc vt th/ht tng tc ln nhau vi v th tng tc khng lm mt i hon ton chuyn ng quay quanh tm ca chng th sau tng tc cc vt th/ht va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch cc vt th s c chuyn ng quay quanh tm mi pht sinh c gia tc mi pht sinh v ng thi s c chuyn ng di ch mi pht sinh c gia tc, hai chuyn ng quay quanh tm c gia tc mi pht sinh v chuyn ng di ch mi pht sinh c gia tc ny ca vt th sau tng tc s lm vt th c thm chuyn ng di ch mi pht sinh theo l trnh c dng nhng hnh vm gi ln nhau vi chn vm nh hn mi vm, hoc dng vng xon l xo xin vi mt bin c xin ln v mt bin c xin nh v hai bin ca l xo ny c dng hai si dy xon vo nhau.

45. nh lut dng tng tc gia cc ht khng gian v cc ht s cp c bn ca vt cht l dng tng tc bt i xng:
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 33

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Cc ht c bn s cp c l trnh chuyn ng di ch theo l trnh c dng l xo xin vi xin trn hai pha i din ca l xo i nghch nhau vi mt bin xin nhiu v mt bin xin t v chui hai bin ny c dng hai dy xon li vi nhau, hoc theo l trnh dng nhng hnh vm gi ln nhau vi chn vm vi chn vm c hnh git nc v chn vm c bn knh cong nh hn bn knh cong mi vm (dng dng ny d hnh dung hn), cc ht khng gian c l trnh chuyn ng tng t nh vy nhng c vn tc chuyn ng di ch ln hn v c cong ca l trnh chuyn ng di ch t hn, cc ht khng gian tng tc vi cc ht c bn mt cch bt i xng vi s tng tc mt cch nhiu hn v mt cch mnh hn v pha mt ngoi ca ng cong qu o cong ca cc ht khng gian ln mt pha b mt ca cc ht c bn s cp, cch tng tc pha mt cong ngoi ny to nn cho cc ht c bn s cp duy tr chuyn ng qu o ca chng ng thi cng duy tr chuyn ng quay quanh tm ca chng, v cch tng tc ny to nn s chuyn ng khng c tnh ma st gia cc ht c bn s cp v ht khng gian, vi ht c bn s cp chu p t chuyn ng theo mt l trnh cong th mt pha bin ca qu o cong nhn ng nng chuyn ng di ch ca cc ht khng gian duy tr chuyn ng qu o kn ca n, cn pha bin ngc li th nhng nng lng chuyn ng quay trn ca cc ht c bn s cp cho cc ht khng gian cc ht khng gian tng ng nng chuyn ng di ch, cc tng tc bt i xng ny va lm duy tr v kim sot c trng thi chuyn ng qu o kn ca cc ht c bn s cp va to tnh khng ma st cho cc ht c bn s cp khi cc ht c bn s cp c chuyn ng di ch theo ng cong.

46. nh lut l trnh chuyn ng ca cc ht khng gian (ht Aether vi s chuyn ng quay quanh tm v chuyn ng di ch) sau khi tng tc vi cc ht c bn s cp:
Ghi ch: Ht khng gian c ni trong nh lut l cc ht tn ti trong chn khng ca khng gian thin h l mt loi ht Aether nhng c s chuyn ng theo qui lut l cc vng xon nh (dng hnh vm gi ln nhau hoc dng l xo xin) vi vn tc tng dn t bin thin h vo tm thin h v tng tc vi cc ht c bn s cp l cc ht mang tnh l nhng ht n v nh nht ca vt cht v s kt hp ca nhiu ht ht c bn s cp to nn cc ht h ht quark. Cc ht khng gian trong khng gian thin h chuyn ng di ch t bin thin h vo tm thin h, cc ht khng gian c vn tc chuyn ng quay quanh tm nh nn t c thuc tnh khi lng qun tnh v t c thuc tnh khi lng hp dn, v cc ht khng gian c vn tc chuyn ng trong khng gian thin h ln hn vn tc chuyn ng di ch ca cc ht c bn trong khng gian thin h, cc ht khng gian c l trnh chuyn ng di ch c dng theo l trnh c dng l xo xin vi xin trn hai pha i din ca l xo i nghch nhau vi mt bin xin nhiu v mt bin xin t v chui hai bin ny c dng hai dy xon li vi nhau, hoc theo l trnh dng nhng hnh vm gi ln nhau vi chn vm vi chn vm c hnh git nc v chn vm c bn knh cong nh hn bn knh cong mi vm (dng dng ny d hnh dung hn), do ht c bn s cp v ht khng gian c vn tc chuyn ng di ch khc nhau nn chng tng tc vi nhau, v sau khi tng tc th cc ht khng gian chuyn mt phn nh ng chuyn ng di ch ca cc ht khng gian cho cc ht c bn s cp duy tr v kim sot chuyn ng quay trn ca cc ht c bn s cp, mt s ht khng gian tng tc vi

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 34

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

ht c bn s cp v sau khi tng tc cc ht khng gian ny xut hin trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh ht c bn s cp) mi pht sinh c gia tc v chuyn ng di ch mi pht sinh c gia tc, hai chuyn ng mi pht sinh ny ca cc ht khng gian lm cc ht khng gian c chuyn ng theo dng hnh nhng hnh vm vi chn vm hng vo ht c bn s cp v c phng xut pht tip tuyn vi mt cong ca ht c bn s cp v c chiu ngc chiu vi chiu chuyn ng quay trn ca ht c bn s cp v c dng nhng hnh vm c cong t, l trnh chuyn ng ny s mt dn khi cc ht khng gian mt dn gia tc do tng tc v cc ht khng gian ny tr li dng chuyn ng ca ht khng gian thin h khi ra xa ht c bn s cp (tc ra xa vt th tng tc), do s tng tc ny m khng gian bao quanh vt th tng tc c mt vng khng gian to nn cc tng tc khi vt cht nm trong vng khng gian ny (nh vng khng gian hp dn ca vt th hp dn). --------- -

47. nh lut tng tc bt i xng ca dng chy c l trnh chuyn ng cong ln vt th c kh nng chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) mt cch t do v chu p t khng c chuyn ng di ch vi s xut hin ca lc tng tc bt i xng, v tng tc bt i xng ca vt th c kh nng chuyn ng quay quanh tm mt cch t do v chu p t chuyn ng di ch theo mt ng cong:
Mt dng chy cha cc phn t vt cht c kh nng trt ln nhau ( nh dng chy nc trong mt khc song cong chng hn) theo mt l trnh mt ng cong th pha bin ca dng chy v pha xa tm ca ng cong lun c vn tc chy chm hn so vi vn tc chy v pha bin gn tm ng cong do trong cng mt khong thi gian th dng chy pha bin xa phi i mt on ng di hn, nn khi mt vt th c kh nng chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) mt cch t do v chu p t khng c chuyn ng di ch nm trong dng chy c l trnh chuyn ng cong ny th vt th s c chuyn ng quay quanh trc (trc tm ca chnh n) vi chiu quay ngc chiu vi chiu chuyn ng theo l trnh cong ca vt th do pha bin trong ca vt th c s tng tc vi dng chy mnh hn pha bin ngoi, v mt phng xch o quay quanh tm ca vt th trng vi mt phng to ra bi l trnh ng cong chuyn ng di ch ca dng chy; v mt vt th c kh nng chuyn ng quay quanh tm mt cch t do v chu p t chuyn ng di ch theo mt ng cong trong mt mi trng cha cc phn t vt cht c kh nng trt ln nhau qun tnh vi cc phn t ny ny khng s chuyn ng (nh mi trng cht lng ng yn chng hn) th vt th s pht sinh chuyn ng quay quanh trc tm ca n vi chiu chuyn ng l ngc chiu vi chiu chuyn ng m n chu p t chuyn ng di ch v mt phng xch o quay quanh tm ca vt th trng vi mt phng to ra bi l trnh ng cong chuyn ng di ch ca vt th. Ghi ch: C th hnh dung vt th c th l vt th c dng hnh cu v c cha cc gai tng tng tc gia b mt vt th v cc phn t vt cht ca mi trng l nc v vt th c kh nng chuyn ng quay trn t do quanh trc tm ca n bng mt c cu trc v vng bi xuyn qua trc tm ca n v trc ny c t song song vi mt phng to bi ng cong chuyn ng di ch ca dng chy hoc c to bi ng cong chuyn ng di ch ca vt th.

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 35

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

48. nh lut hiu ng ca tng tc gia hai dng chy (to thnh mt cp dng i lu) cha cc phn t c kh nng trt ln nhau v hai dng chy ny c cng phng chuyn ng v ngc chiu chuyn ng di ch to nn cun xoy c dng hnh tr:
Khi hai dng chy (to thnh mt cp dng i lu) cha cc phn t c kh nng trt ln nhau (nh nhng dng cht lng-cht lng, dng cht kh-cht kh, dng ht cht rncht rn) vi chuyn ng di ch ca tng cp dng ny c cng phng chuyn ng di ch hoc gn cng phng chuyn ng di ch v ngc chiu chuyn ng di ch so vi nhau, hoc hai dng chy c vn tc chuyn ng di ch chnh lch nhau, th khi hai dng ny lin k nhau hai dng chy ny s tng tc nhau v vng tng tc s xut hin cun xoy c dng hnh ng tr di, v th nng gia hai dng chuyn ng dn tch ly thnh ng nng chuyn ng xoy ca cun xoy dng ng tr di v tng dn vn tc chuyn ng xoy cng vi vic tng dn ng knh theo s tn ti ca cp dng i lu ny, ng thi cun xoy c thm chuyn ng di ch theo chiu chuyn ng di ch ca dng c vn tc ln v c phng chuyn ng di ch lch dn v pha dng c vn tc chuyn ng di ch ln. Ch thch: T nh lut ny c th nhn ra tng tc trong th gii vi m lng t gia cc dng ht c bn vi nhau, gia cc dng ht khng gian vi nhau to nn cc chuyn ng quay quanh tm cho cc ht c bn vt cht, trong qui lut tng tac ca nh lut ny s gp mt phn to cho cc ht c c hnh dng hnh cu.

49. nh lut hiu ng tng tc gia hai dng chy cha cc phn t c kh nng trt ln nhau lu (to thnh mt cp dng i lu) c cng phng chuyn ng v ngc chiu chuyn ng di ch vi nhau ng thi mi dng chy c vn tc chuyn ng trong mi dng chy khng nh nhau th tng tc gia chng s to nn cun xoy c dng hnh phu:
Khi hai dng chy (to thnh mt cp dng i lu) cha cc phn t c kh nng trt ln nhau (nh nhng dng cht lng-cht lng, dng cht kh-cht kh) vi chuyn ng di ch ca tng cp dng ny c cng phng chuyn ng di ch v ngc chiu chuyn ng di ch so vi nhau (hoc c vn tc chuyn ng di ch chnh lch nhau) ng thi t nht mt trong hai dng ny c vn tc chuyn ng di ch ca cc phn t trong ni ti dng khc nhau, th khi hai dng lin k nhau chng s tng tc nhau v vng tng tc s xut hin cun xoy c dng hnh phu v hnh phu ny c ming phu l vng m hai dng c s chnh lch vn tc dng ln, v th nng gia hai dng chuyn ng dn tch ly thnh ng nng chuyn ng ca cun xoy dng phu ny v cun xoy tng dn vn tc chuyn ng quay cng vi vic tng dn ng knh theo s tn ti ca cp dng i lu ny vi ng knh v pha ming ln ca phu s tng nhanh hn ng knh pha nh ca phu, ng thi cun xoy hnh phu ny c thm chuyn ng di ch theo chiu chuyn ng di ch ca dng c vn tc ln v c phng chuyn ng di ch lch dn v pha dng c vn tc chuyn ng di ch ln.

50. nh lut hiu ng to vng xoy c dng cu c to ra bi tng tc gia hai cp dng cha cc phn t l vt th rn nh v mi cp dng gm hai dng cng phng v ngc chiu chuyn ng di ch nhau (to thnh

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 36

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

hai cp dng i lu) vi hai cp dng c s khc phng chuyn ng di ch nhau:


Ghi ch: C th thc hin th nghim to nn s kt t cc ht c dng cu vi kch thc ln hn t cc ht c kch thc nh hn c dng cu bng bn dng ht bi c t trng ca ht bi ln v cc ht bi ny c th c ph mt lp keo mng, hai dng bi to thnh mt cp c thi ra t v tr i din v cng phng nhau to thnh dng i lu th nht, ng thi hai dng bi khc to thnh mt cp c thi ra t v tr i din v cng phng nhau to thnh mt dng i lu th hai, hai cp dng i lu ny c thi vo nhau vi phng ca hai cp dng i lu ny khng song song nhau, chng hn phng gia hai cp dng i lu ny lch nhau mt gc 30 . Khi hai cp dng vt i lu (nh nhng dng ht bi nng cht rn-cht rn) vi cp dng i lu th nht c phng chuyn ng song song nhau v c vn tc khc nhau s to nn cc cun xoy c dng hnh tr trn, v cp dng i lu th hai vi phng chuyn ng song song nhau v khc phng chuyn ng vi phng chuyn ng ca cp dng i lu th nht v tc ng ln cun xoy hnh tr trn to ra bi cp dng i lu th nht s lm cho cung xoy tr trn tr thnh dng cu vi chuyn ng ca vng xoy dng cu ny c phng ca trc n chuyn ng theo dng hnh ng h ct (dng hai chic phu i phn u nh vi nhau) v vn tc chuyn ng quay quanh tm ca cun hnh cu ny s tng dn ng knh theo s tn ti ca hai cp dng i lu ny.

51. nh lut hiu ng chuyn ng c hc v hiu ng tng tc c hc gia cc vt th c dng hnh cu th gii v m v cc ht c dng hnh cu th gii vi m lng t l xy ra tng t nhau:
Cc hiu ng chuyn ng c hc v hiu ng tng tc c hc gia cc vt th c dng hnh cu th gii v m v gia cc ht c dng hnh cu th gii vi m lng t l xy ra tng t nhau tc mang tnh cng loi vi nhau.

Ch thch: Cc vt th c dng hnh cu nu m phng vi t l kch thc cng ging vi t l ca cc ht c bn c s tng tc vi nhau v cng vi chuyn ng quay quanh tm v chuyn ng qu o ca cc vt th dng cu cng ging vi phng thc chuyn ng quay quanh tm v chuyn ng ca cc ht th gii vi m lng t th hiu ng c hc sinh ra gia tng tc ca cc vt th dng cu th gii v m vi nhau cng nh hiu ng chuyn ng ca cc vt th hnh cu s cng ging vi hiu ng c hc sinh ra gia tng tc ca cc ht th gii vi m lng t v hiu ng chuyn ng ca cc ht th gii vi m lng t.

52. nh lut v s tn ti ca h quay c dng a cha cc thin h (gi l h M cc thin h) vi cc dng xoy ca vng xoy ca h quay c dng a ny phi hp vi cc dng xoy ca vng xoy c dng a ca thin h to nn cc ht c bn c dng hnh cu v c chuyn ng quay quanh tm ca chng vi, chuyn ng quay quanh tm ca ht c bn c trc quay c s

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 37

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

thay i phng mt cch tun hon v chuyn ng ca trc quay ny qut thnh dng ng h ct:
Cc h thin h u nm trong khng gian ca mt h quay c dng a c gi l h m cc thin h, h m cc thin h l mt h quay c dng a dt v c mt l en khng l trung tm (tng t nh l en ca cc thin h), cc h thin h chuyn ng qu o xung quanh l en h m cc thin h vi vn tc tng dn theo dng l trnh hnh xon c tng t nh l trnh cc h thin th sao chuyn ng quanh l en trung tm thin h, trong khng gian h m thin h c cc dng xoy con c quy lut chuyn ng tng t dng xoy con ca h thin h, v cc dng xoy h thin h to cho ht c bn c chuyn ng quay quanh tm (chuyn ng quay quanh tm ca chnh ht c bn) u th vi chiu quay u th theo chiu chuyn ng qu o ca cc h sao xung quanh l en thin h, v cc dng xoy h thin h to cho ht c bn c chuyn ng quay quanh tm (chuyn ng quay quanh tm ca chnh ht c bn) u th vi chiu quay u th theo chiu chuyn ng qu o ca cc h sao xung quanh l en thin h; cc dng xoy h M thin h to cho ht c bn c chuyn ng quay quanh tm ca chng u th vi chiu quay u th theo chiu chuyn ng qu o ca cc h thin h xung quanh l en trung tm ca h m thin h, v cc dng xoy h M thin h ny to cho ht c bn c chuyn ng quay quanh tm ca chng u th vi chiu quay u th theo chiu chuyn ng qu o ca cc h thin h xung quanh l en trung tm ca h m thin h; cc dng xoy ca h thin h v h m thin h c phng mt phng xch o quay u th khng song song to nn cho cc ht c bn c chuyn ng quay vi trc quay c s quay tun hon v trc quay ny c chuyn ng quay vi s thay i phng ca trc quay qut thnh dng ng h ct v to ra cho tt c cc loi ht c bn c dng cu.

53. nh lut tng tc c trng ca cc loi dng ht khng gian ln cc loi ht c bn s cp/ht c bn:
Cc dng ht khng gian vi nhiu loi ht khng gian v mi loi dng ht khng gian c qu o chuyn ng xoy (theo dng cch hnh vm gi ln nhau v dng xon l xo) vi phng u th mt phng qu o ca chng ring v mi dng xoy c cc loi ht c tnh tng tc mt cch c trng vo tng loi ht c bn/ht c bn s cp nht nh, v kch thc ca cc loi ht ca dng ht khng gian khi ln v khng lt c qua li chuyn ng qu o ca cc ht c bn/ht c bn s cp v ch c ht khng gian c kch thc nh mi lt qua li chuyn ng qu o ca mt loi ht c bn c kch thc ln mi tip tc tng tc vi ht nh hn (nh cc loi ht h ht quark); v s tng tc gia cc ht khng gian v cc ht c bn/ht c bn s cp theo din ra theo cch tng tc vi vng b mt tip tuyn ca ht c bn/ht c bn s cp do chuyn ng cong ca cc dng ht khng gian cng vi chuyn ng theo l trnh cong ca cc ht c bn/ht c bn s cp do chu p t chuyn ng cong theo s chuyn ng quay v chuyn ng qu o ca thin th cha chng.

54. nh lut tng tc bt i xng (hay tng tc chng ngi vt) gia cc ht c bn vi dng ht khng gian c chuyn ng cong l loi tng tc hp dn to ra lc hp dn ln ht c bn tc l to ra lc hp dn ln vt th:

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 38

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Ht c bn s cp vi dng khi cu v chng c chuyn ng quay quanh tm, khi cc ht c bn s cp vt cht ny tng tc vi mt dng ht khng gian c l trnh chuyn ng cong th s c mt pha b mt ca cc ht c bn s cp vt cht tng tc mnh vi dng ht khng gian c chuyn ng theo qu o cong, theo cch tng tc l b mt ca ht c bn s cp vt cht tng tc vi mt ngoi ca ng cong ca dng ht khng gian (tc l pha b mt c s tng tc mnh ca cc ht c bn vt cht gp nhiu chng ngi vt hn pha b mt i din ca chnh n) v s tng tc bt i xng ny lm sinh ra lc ko cc ht c bn vt cht v tng tc xy ra mnh tc pha tng tc mnh (pha gp nhiu chng ngi vt hn), kt qu ca tng tc bt i xng ny lm cho ht c bn s cp vt cht b ko v hng tm ng cong ca dng ht khng gian va tng tc, loi tng tc ny l loi tng tc chuyn ng so snh gia ht s cp vt cht vi cc dng ht khng gian c chuyn ng theo cc l trnh cong, loi tng tc ny to nn lc hp dn, lc qun tnh ly tm, lc qun tnh chuyn ng di ch v lc qun tnh Boomerang ca vt th, tng tc bt i xng mang c tnh mt pha bin ca ht c bn s cp vt cht nhn nng lng ng nng t chuyn ng di ch ca dng ht khng gian, cn pha bin i din th nhng ng nng chuyn ng di ch li cho cc ht khng gian .

55. nh lut ngun gc lc hp dn v tnh cht ca tng tc hp dn:


Lc hp dn sinh ra do cc dng ht khng gian thin h chuyn ng v tng tc vi cc ht c bn s cp ca vt th lm sinh ra cc ht khng gian hp dn chuyn ng theo cc dng nhng hnh vm gi ln nhau v dng l xo cong v xin vi mt dy ph quanh vng khng gian c dng hnh cu ng tm vi thin th hp dn, lc hp dn ch yu do cc ht khng gian hp dn sau tng tc vi cc ht c bn s cp chi phi ln cc ht c bn s cp ca vt th chu hp dn nn lc hp dn ca thin th hp dn ch c nh hng ln vt th chu hp dn khi vt th chu hp dn nm trong vng khng gian cha cc ht khng gian hp dn chuyn ng cong ca thin th hp dn; do s chi phi ny v do hiu ng che chn ln nhau gia cc cc ht c bn, nn hai vt th khng c chuyn ng quay trn sp theo phng song song vi b mt thin th s c lc hp dn yu hn so vi hai vt th ny sp theo phng thng ng vi cng khong cch, ng thi lc hp dn gia hai vt th c khong cch c nh v c phng c nh s gim dn i khi hai vt th tng dn khong cch so vi thin th hp dn, tng tc hp dn gia hai vt th khi cu cn c s thay i khi hai vt th c chuyn ng quay quanh trc (trc quay ca chnh mi vt th) v c s thay i v th phng gia hai trc quay ca hai vt th khi cu ; vt th khi cu vi chuyn ng quay quanh trc vi phng ca mt mt phng quay xch o ca n song song vi mt phng quay xch o ca thin th hp dn s c trng lng hp dn nng hn khi chuyn ng quay ca vt th cng chiu vi chiu quay (quay quanh tm ca chnh thin th hp dn) ca thin th hp dn, v ngc li s c trng lng hp dn nh hn khi chuyn ng quay cng chiu vi chiu chuyn ng quay ca thin th hp dn.

56. nh lut tng tc bt i xng v tng tc lch trc trong hot ng ca cc vng xoy trong kh quyn to nn lc ko cc phn t nng hn khng kh gn li nhau hay to ra s gn li nhau ca cc phn t hi nc to nn hin tng kt t trong vng xoy:

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 39

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Cc vng xoy c c tnh vn tc tng dn t ngoi vo trong nh vng xoy ca cc cn bo, cc cn lc, trong cc vng xoy ny mi vng xoy u cha cc vng xoy con v cc vng xoy con ny c cng chiu quay vi vng xoy ln cha chng, do s chnh lch vn tc ca cc lp vng xoy nn to ra nhiu vng xoy con theo nhiu lp, trong mi vng xoy con ny do cc phn t vt cht vt cht nng (nh hi nc hay cc ht bi) khng c chuyn ng ng b vi cc dng xoy khng kh con, nn cc dng xoy khng kh vi chuyn ng cong ca chng s tng tc mt cch bt i xng vo cc bin ca phn t vt cht nng hn khng kh (nh hi nc, bi), vi s tng tc mnh pha bin ca phn t vt cht nng hn khng kh v pha tm vng xoy ln lm sinh ra lc ko cc phn t vt cht nng v pha tm vng xoy ln, ng thi cc vng xoy nh cng ko cc phn t vt cht nng hn khng kh b ko v tm ca mi vng xoy nh to nn s kt t (s ngng t hoc kt vn li ca cc phn t vt cht nng hn khng kh trong vng xoy) vi cc phn t mi kt t li c phng chuyn ng quay quanh trc (ca chnh n) vi cc trc quay ny c nhiu phng ring khc nhau (do cc vng xoy con c cc phng truc quay ca chng khng hon ton nh nhau), sau cc phn t mi kt t trong cc vng xoy con vi trc quay c phng ring khc nhau khi gp nhau s tng tc lch trc vi nhau v pht sinh lc ht nhau to nn s kt t tip theo v sinh ra cc phn t ln hn v cc phn t kt t ln hn ny c chiu quay u th cng chiu vi chiu quay ca vng xoy ln v dn dn tin v pha trung tm ca vng xoy ln vi theo vn tc tng dn.

57. nh lut tng tc bt i xng v tng tc lch trc trong hot ng ca cc vng xoy thin h to nn lc ko cc ht c bn li gn nhau v cc ht c bn khi gp nhau th tng tc lch trc gia chng xy ra lm to nn nhng h ht c bn ln hn:
Vng xoy thin h gm nhng ht khng gian c c tnh vn tc tng dn t ngoi vo trong, v vng xoy h m cc thin h cng gm cc vng xoy nh hn, trong cc vng xoy thin h v vng xoy m thin h u cha nhiu lp vng xoy nh hn, v cc vng xoy nh hn ny c cng chiu quay vi vng xoy ln cha chng, v c nh vy vng xoy nh hn li cha cc vng xoy nh hn na v vng xoy nh hn na ny c chiu quay cng cng chiu quay vi chiu quay ca vng xoy cha chng, s to nn cc vng xoy th cp nh hn c c l do s chnh lch vn tc ca cc lp vng xoy nn to ra nhiu vng xoy th cp theo nhiu lp, trong mi vng xoy ny do s tng tc ca cc ht khng gian trong vng xoy vi cc phn t vt cht mt cch bt i xng vi s tng tc mnh pha bin ca phn t vt cht v pha tm vng xoy lm sinh ra lc ko cc phn t vt cht hay cc ht c bn v pha tm cc vng xoy v to nn cc m my vt cht l cc ht c bn vi mi loi ht c bn c cc phng trc quay ca chng ring v trc quay ny gia cc loi ht c bn khc nhau c s lch nhau, nn khi chng c iu kin tip xc nhau s tng tc lch trc xy ra lm to nn nhng h ht c kch thc ln hn vi dng hnh cu v c chuyn ng quay quanh tm mi; s kt t hay s ko gn v pha tm ca cc phn t vt cht trong mi cun xoy nh lun cn t nht hai iu kin l phi tn ti cc dng xoy con ca cc ht khng gian h thin h v cc dng xoy con ca cc ht khng gian h m cc thin h vi phng mt phng xch o ca cc xoy con ca h thin h v phng mt phng xch o ca cc xoy con ca h m thin h c s lch nhau c u kin to nn ht c bn ca vt cht c dng cu v cc ht c bn thnh phn c phng ca trc quay khc nhau chng c th tng tc lch trc vi nhau to thnh h ht c bn ln hn, v tng tc lch trc biu hin qua s gi v th so snh ca ht
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 40

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

c bn thnh phn trong h ht c bn so vi ng thng xut pht t vt th cha cc ht c bn ca vt cht n l en trung tm thin h hoc so vi ng thng ni l en trung tm thin h n l en trung tm h m cc thin h.

58. nh lut tnh cht bt i xng ca khng gian hp dn quanh thin th hp dn i vi vt th chuyn ng trong vng khng gian hp dn ca thin th hp dn:
Khng gian quanh thin th hp dn do tn ti cc vng xoy bao quanh mt cu ca thin th hp dn theo dng khng gian cu, v chuyn ng ca vt th l chuyn ng trong khng gian hp dn ca thin th hp dn l chuyn ng lun v mt pha trong vng khng gian hp dn c dng cu ca thin th hp dn, v vy khng gian m vt th chuyn ng s c tnh cht khng i xng i vi chuyn ng vt th, v tnh bt i xng ny th hin qua vt th (khng c chuyn ng quay quanh tm) ch c th gi nguyn trng thi chuyn ng u (trong iu kin chn khng khng c ma st) theo cc ng trn ng tm ca thin th hp dn khi khng c ngoi lc tc ng, vt th khng c ngoi lc tc ng khng th gi c trng thi chuyn ng u ca n khi l trnh chuyn ng ca vt th khng phi l nhng qu o trn ng tm vi tm l tm ca thin th hp dn, tnh cht ny tn ti l do khi chuyn ng ca vt th vi vn tc u theo nhng qu o ng tm th nguyn t/ht c bn cu to nn vt th thit lp xung quanh chng cc ht m c tc dng nh cc bnh xe c dng hnh cu, vi cc ht m pha bin ngoi c vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh ht m) ln hn cc ht m v pha bin trong v cch chuyn ng ny gip cc ht c bn khng mt nng lng khi chng chuyn ng vi vn tc u v ng tm vi tm thin th hp dn, v cch chuyn ng ca cc ht c bn/nguyn t theo l trnh qu o ng tm vi vn tc u quanh thin th hp dn ny s c tng tc theo cch khng mt nng lng trong khng gian hp dn ca thin th hp dn. H qu: Do tnh cht bt i xng ca khng gian hp dn quanh thin th hp dn (cng tng t nh vy i vi khng gian hp dn ca thin h t bin thin h n l en trung tm thin h) nn vt th c trng chuyn ng di ch vi vn tc u (vt th khng c chuyn ng quay so vi thin th hp dn n) ch gi nguyn c trng thi chuyn ng di ch vi vn tc u ca vt th khi vt th ny c chuyn ng di ch theo l trnh l ng cong vi khong cch t vt th n tm thin th hp dn vt th l khng i v khng chu tc ng bi ngoi lc, ni cch khc vt th ch gi c trng thi chuyn ng u khi vt th chuyn ng trn mt cu ng tm vi tm thin th hp dn v khng b ngai lc tc ng, c ngha l nh lut 1 newton ch ng trong trng hp vt th chuyn ng di ch vi vn tc u theo chuyn ng di ch ca mt cu ng tm vi tm thin th hp dn v khng b ngoi lc tc ng, cn vt th d c chuyn ng di ch vi vn tc u ban du nhng chuyn ng theo phng chuyn ng di ch c tnh khng ng tm vi thin th hp dn n th vt th khng gia nguyn c vn tc u cho d khng c ngoi lc tc ng vo vt th. Ch thch: Ht m l nhng ht c dng hnh cu nh tip xc bao quanh ht c bn v cc ht m ny l cc cun xoy xut hin khi ht c bn chuyn ng di ch c gia tc, cc ht m ging nh mt h thng bnh xe xung quanh qu cu ht c bn v trc cc bnh xe thay i phng v thay i v tr khi qu cu ht c bn chuyn ng c gia tc, cc ht m c chc nng lm cho ht c bn chuyn ng khng c ma st, hnh tng ny ging nh vt th qu cu c cc vin bi c kh nng quay t do quanh

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 41

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

tm ca chng v cc vin bi c kh nng chuyn ng t do quanh b mt vt th qu cu, khi qu cu chuyn ng trong mt ng n hi th nh cc vin bi tip xc vi thnh lng ng nn chuyn ng ca qu cu c ma st khng ng k, khi qu cu chuyn ng th nng lng lm gin ng n hi pha trc ng s c qu cu nhn li pha sau, v cc vin bi s tp trung ti cc ni m c s tip xc mnh gia b mt qu cu v thnh lng ng n hi ny c bit l khi qu cu gia tc (tuy nhin qu cu chuyn ng trong lng ng n hi ny ch l m hnh mang tnh hnh dung, cn c mt m hnh thc nghim khc tt hn din t s chuyn ng khng c ma st ca ht c bn trong vt th di chuyn trong khng gian chn khng mt cch khng c ma st).

59. nh lut vn tc bin ca vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi chuyn ng quay quanh tm ny c chiu ngc chiu vi chiu chuyn ng qu o cong ca vt th v vt th chuyn ng theo qu o cong mt cch c gia tc dng vi mt phng quay xch o ca vt th trng vi mt phng l trnh chuyn ng cong ca vt th:
Vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi chuyn ng quay quanh tm ny c chiu ngc chiu vi chiu chuyn ng qu o cong ca vt th v vt th chuyn ng theo qu o cong mt cch c gia tc dng vi mt phng quay xch o ca vt th trng vi mt phng l trnh chuyn ng cong ca vt th, th vn tc bin ca vt th v pha sau hng chuyn ng di ch ca vt th lun ln hn vn tc bin v pha trc mt hng chuyn ng ca vt th.

60. nh lut vn tc bin ca vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi chuyn ng quay quanh tm ny c chiu cng chiu vi chiu chuyn ng qu o cong ca vt th v vt th chuyn ng theo qu o cong mt cch c gia tc m vi mt phng quay xch o ca vt th trng vi mt phng l trnh chuyn ng cong ca vt th:
Vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi chuyn ng quay quanh tm ny c chiu cng chiu vi chiu chuyn ng qu o cong ca vt th v vt th chuyn ng theo qu o cong mt cch c gia tc m vi mt phng quay xch o ca vt th trng vi mt phng l trnh chuyn ng cong ca vt th th vn tc bin ca vt th v pha trc mt hng chuyn ng di ch ca vt th lun ln hn vn tc bin v pha sau hng chuyn ng ca vt th.

61. nh lut ngun gc lc qun tnh gia tc dng ca vt th:


Khi ht cc nguyn t/ht c bn ht c bn chu p t chuyn ng c gia tc dng (theo cc ng cong do b mt cong ca thin th hp dn) ca vt th th ht c bn do gi nguyn trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) t nhin ca n c lp so vi trng thi chuyn ng c gia tc ca vt th nn xut hin trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh ca ht c bn so vi thn vt th vi vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh pha bin sau so vi chiu chuyn ng di ch ca ht c bn lun c vn tc chuyn ng di ch nhanh hn vn tc bin trc ca n, s chnh lch vn tc ny to ra tng tc bt i xng phn bin sau ca

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 42

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

ht c bn vi cc ht khng gian xung quanh n ln hn s tng tc phn bin trc ca n, s tng tc bt i xng ny lm ko ht c bn theo hng ngc li vi hng chuyn ng di ch ca ht c bn, tc to ra lc qun tnh gia tc ln vt cht ca vt th chuyn ng c gia tc.

62. nh lut ngun gc lc qun tnh gia tc m ca vt th:


Khi ht cc nguyn t/ht c bn ht c bn chu p t chuyn ng c gia tc m (theo cc ng cong do b mt cong ca thin th hp dn) ca vt th th ht c bn do gi nguyn trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) t nhin ca chng c lp so vi trng thi chuyn ng c gia tc ca vt th nn xut hin trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh ca ht c bn so vi thn vt th vi vn tc chuyn ng quay trn pht sinh pha bin sau so vi chiu chuyn ng di ch ca ht c bn lun c vn tc chuyn ng di ch nhanh hn vn tc bin trc ca n, s chnh lch vn tc ny to ra tng tc bt i xng phn bin trc ca ht c bn vi cc ht khng gian xung quanh n ln hn s tng tc phn bin sau ca n, s tng tc bt i xng ny lm ko ht c bn theo hng ngc li vi hng chuyn ng di ch ca ht c bn, tc to ra lc qun tnh gia tc ln vt cht ca vt th chuyn ng c gia tc.

63. nh lut tng tc lch trc gia vt th dng khi cu c kch thc ln c kh nng chuyn quay trn t do vi trc quay ca chuyn ng quay trn c phng ring tng tc vi dng vt th nh c chuyn ng qu o vi chuyn ng qu o c phng ca trc qu o ring:
Khi mt vt th c dng khi cu c kch thc ln nh qu bng v vt th dng khi cu ny c chuyn ng quay trn vi trc quay c phng ring v vt th khi cu c kh nng quay trn t do quanh trc quay ca n tng tc vi mt dng vt th c kch thc nh hn (cht lng, cht kh, cht rn dng ht) c l trnh dng theo qu o cong, vi qu o cong ny c phng ca trc quay qu o ring, th ty theo vng trn b mt ca khi cu m dng vt th tc ng v ty theo v th lch trc ca trc quay vt th c dng khi cu v trc quay ca qu o cong ca dng vt th nh m vt th c dng khi cu s x dch theo hng tin vo tm qu o ca dng vt th nh hay tin ra xa tm qu o ca dng vt th nh, chuyn ng hng vo tm hay ra xa tm ny ca vt th dng khi cu theo nguyn tc ti vng tng tc chuyn ng so snh ca vt th c dng khi cu vi dng vt th nh theo cch xem chuyn ng qu o cong (hoc trn) ca dng vt th nh nh chuyn ng quay ca mt chic a dt, v nu chic a dt c hng ln vo trc ca khi cu th khi cu s x dch v pha tm ca dng vt th c chuyn ng qu o cong v ngc li, v nu chic a dt c s thay i chiu quay th s x dch ca vt th c dng khi cu s theo chiu ngc li, v nu chic a dt c phng trc ca n v th cng nm trn cng mt mt phng vi phng trc ca vt th khi cu th vt th khi cu s khng c s x dch. Ghi ch: Cc tng tc lch trc ca vt th th gii v m c gi tr l mu hnh phn nh s tng tc lch trc tn ti trong th gii vi m lng t to nn lc tng tc in t v lc tng tc mnh.

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 43

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

64. nh lut tng tc lch trc gia vt th dng khi cu c kch thc ln c vn tc chuyn quay quanh trc tm (ca chnh n) khng i vi trc quay ca chuyn ng quay trn c phng ring v dng vt th nh c chuyn ng qu o vi chuyn ng qu o c phng ca trc quay qu o ring v vn tc chuyn ng qu o c s thay i khi chu s tng tc:
Khi mt vt th c dng khi cu c kch thc ln nh qu bng v vt th dng khi cu ny c vn tc chuyn ng quay trn khng i vi trc quay c phng ring tng tc vi mt dng vt th c kch thc nh hn (cht lng, cht kh, cht rn dng ht) c l trnh dng theo qu o cong, vi qu o cong ny c trc phng ring th ty theo vng trn b mt ca khi cu m dng vt th tc ng v ty theo v th lch trc ca trc quay vt th c dng khi cu v trc quay ca qu o cong ca dng vt th nh v vn tc so snh vng tip xc gia chng m vt th c dng khi cu s x dch theo hng tin vo tm qu o ca dng vt th nh hay tin ra xa tm qu o ca dng vt th nh, chuyn ng hng vo tm hay ra xa tm ny ca vt th dng khi cu theo nguyn tc ti vng tng tc chuyn ng so snh ca vt th c dng khi cu vi dng vt th nh theo cch xem chuyn ng qu o cong (hoc trn) ca dng vt th nh nh chuyn ng quay ca mt chic a dt, v nu chic a dt c hng ln vo trc ca khi cu th khi cu s x ch v pha tm ca dng vt th c chuyn ng qu o cong v ngc li, v nu chic a dt c s thay i chiu quay th s x dch ca vt th c dng khi cu s theo chiu ngc li, v nu chic a dt c phng trc ca n v th cng nm trn cng mt mt phng vi phng trc ca vt th khi cu th vt th khi cu s khng c s x dch.

65. nh lut ngun gc s cp ca cc lc c bn:


Tt c cc lc c bn v nhng lc khng c bn khc ca vt l u c ngun gc t cc lc s cp l lc tng tc lch trc, lc tng tc bt i xng (hay cn gi l lc tng tc ln xung quanh vng tip tuyn vi b mt ht c bn), lc tng tc va chm (hay lc tng tc xung quanh vng ng trc tm ni gia hai ht hay hai vt th), vi lc tng tc bt i xng l loi lc ko ht c bn v pha c s tng tc tip tuyn tri v lc ny l lc ngun gc ca lc hp dn, lc ly tm, lc Boomerang, lc qun tnh gia tc; vi lc tng tc va chm hay lc tng tc trc tm l lc ngun gc ca lc phn lc, lc tng tc yu; vi lc tng tc lch trc l lc ngun gc ca lc tng tc in t, lc tng tc mnh.

66. nh lut ngun gc tng tc mnh ca cc ht c bn v v th ca cc ht c bn h ht nhn nguyn t i vi l en trung tm thin h v l en trung tm h m cc thin h:
Mi ht c bn h ht nhn nguyn t (nh cc ht proton, neutron hay cc ht h proton, neutron nh cc ht quark) u c chuyn ng quay quanh tm ca chnh chng, v chuyn ng quay quanh tm ny c phng trc quay quanh tm thay i mt cch tun hon to nn dng cu cho chng ng thi to nn phng trc quay u th ca chng, v mi ht ny c to thnh t nhng ht c kch thc nh hn v cc ht nh hn c s chuyn ng qu o to thnh m my qut thnh hnh khi cu, vi chuyn

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 44

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

ng quay u th ring ca mi loi ht h ht nhn nguyn t ny x s ln nhau tng t nh nhng vt th hnh cu c chuyn ng quay quanh tm tng tc b mt vi nhau v cng ging nh nhng nam chm nh c dng khi cu ht vo nhau to thnh khi cu ln vi qui lut sp xp v th gia chng mt cch c trt t v trt t ny khng i khi vt th cha h ht c dng khi cu ny c s thay i trng thi chuyn ng di ch theo ng cong, cc loi ht thnh phn l cc loi ht khc nhau tng tc vi nhau theo cch tng tc lch trc to ra lc tng tc mnh v to thnh h ht c dng cu , v h ht ny c v th ca cc ht thnh phn so vi ng thng ni vt th cha cc ht c bn vi l en thin h l khng i khi vt th cha ht h ht thay i trng thi chuyn ng.

67. nh lut l trnh sau tng tc gia cc vt th c dng hnh cu c chuyn ng di ch vi phng chuyn ng song song nhau v tng tc v tr bin xch o ln nhau:
Khi hai vt th c dng cu khng c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh mi vt th) v c chuyn ng di ch c phng song song nhau v c chiu chuyn ng ngc chiu nhau v tng tc v tr bin xch o ln nhau th sau khi tng tc mi vt th s c chuyn ng quay quanh tm vi chiu chuyn ng quay quanh tm c chiu theo chiu bin chu tc ng tng tc v c chuyn ng di ch theo ng cong c dng nhng hnh vm gi ln nhau vi mt phng ca cc hnh vm l mt phng ng cong xut pht m vt th sau tng tc chuyn ng di ch.

68. nh lut l trnh sau tng tc gia cc vt th c dng hnh cu c chuyn ng di ch vi phng chuyn ng song song nhau v tng tc v tr bin bn cu ln nhau:
Khi hai vt th c dng cu khng c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh mi vt th) v c chuyn ng di ch c phng song song nhau v c chiu chuyn ng ngc chiu nhau v tng tc v tr bin bn cu ln nhau th sau khi tng tc mi vt th s c chuyn ng quay quanh tm vi chiu chuyn ng quay quanh tm c chiu theo chiu bin chu tc ng tng tc v c chuyn ng di ch theo ng cong c dng xon l xo lch xo (dng l xo hnh tr b lm bin dng bi tc ng ko l xo theo phng xin so vi trc i xng ca n thay v ko theo phng dc mt cch i xng vi trc i xng ca n) xut pht t v tr tng tc gia hai vt th.

69. nh lut l trnh chuyn ng ca cc ht khng gian quanh dy dn mang dng in mt chiu v s to thnh nam chm:
Khi dy dn c cc electron chy theo trong dy dn th chuyn ng di ch ca cc electron trong dy dn s tng tc vi cc ht khng gian c trng xung quanh dy dn lm cc ht khng gian xung quanh dy dn c l trnh chuyn ng theo ng cong c dng hnh vm gi ln nhau vi l trnh ca dng nhng hnh vm c dng l l xo xo xut pht t dy dn (do cc ht electron cn c chuyn ng quay quanh tm ca chnh chng nn khi tng tc vi cc ht khng gian c trng to nn chuyn ng cong khng hon ton song song vi dy dn), v chiu chuyn ng qu o ca cc ht

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 45

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

khng gian sau tng tc c chiu cng chiu vi chiu chuyn ng ca electron ti thi im tng tc, v mi hnh vm c dng vng c tnh cht v c s x s nh mt nam chm nh, v khi mi dng khng gian c trng ny chy vng quanh vt cht c c tnh lu t th phn vt cht c bao bi chuyn ng ca vng khng gian c trng s tr thnh mt nam chm nh vi trc bc-nam ca n theo trc bc-nam ca mi vng ht khng gian.

70. nh lut tng tc t hay tng tc in t gia hai nam chm hay gia hai cun dy dn mang dng in mt chiu hay gia mt nam chm v mt cun dy dn mang dng in mt chiu l dng tng tc lch trc gia cc dng ht khng gian c trng quanh nam chm hay quanh cun dy mang dng in mt chiu:
Hai nam chm hay hai cun dy dn (mi cun dy mang dng in mt chiu xem nh mt nam chm) hay mt nam chm v mt cun dy dn mang dng in mt chiu, khi cc cp nam chm ny t gn nhau th cc dng ht khng gian ca chng tng tc lch trc vi nhau v ty theo v th gia hai nam chm m gia chng sinh ra lc y hay lc ht ln nhau vi cng khc nhau, trong dng hnh vng vm ca cc ht khng gian c chuyn ng cng chiu cnh nhau th s to lc ht ln nhau ln nam chm v ngc li dng hnh vng vm ca cc ht khng gian c chuyn ng ngc chiu cnh nhau th s to lc y ln nhau ln nam chm, v lc y hay lc ht ny thay i theo gc lch gia cc hnh vng vm gia hai dng ht khng gian ca hai nam chm.

71. nh lut tng tc lch trc gia proton-neutron v tng tc gia cc ht h proton v neutron to nn lc tng tc mnh gia cc ht c bn v v th ca cc ht ny so vi l en h thin h v l en h m cc thin h:
Cc ht c bn v cc ht proton v neutron c ngun gc duy tr chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh proton hoc neutron) nh vng xoy ca h thin h v vng xoy h m thin h v mi loi ht c mt trng thi chuyn ng quay quanh tm ca chnh chng theo s quay quanh trc v trc quay thay i phng mt cch tun hon to nn mi loi ht c phng trc quay u th ring, khi cc ht proton v neutron tng tc nhau chng tng tc nhau theo cch tng tc lch trc to nn lc tng tc lch trc gia chng v lc ny l lc tng tc mnh (lc tng tc ht nhn), ng thi v th gia chng l tng tc vng bn cu ln nhau, v loi tng tc ny c c im l v th ca proton-neutron lun lun gi mt trng thi v th c tnh khng i khi vt th cha chng c s thay i trng thi chuyn ng so vi ng thng ni vt th cha proton v neutron vi l en trung tm ca h thin h v so vi mt phng ca h thin h, v th ca proton-neutron c tnh gi phng tng t nh tnh gi phng ca kim nam chm la bn t trn vt th chuyn ng, v tng tc gia cc ht h proton v cc ht h neutron cng l dng tng tc tng t nh vy.

72. nh lut chuyn ng quanh nhau ca hai thin h c khong cch gn nhau nhng cha c tng tc tip xc vt cht gia hai thin h:

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 46

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

Khi hai thin h c khong cch gn nhau v vng khng gian cha cc dng ht khng gian ca thin h ny giao vi vng khng gian c cc ht khng gian ca thin h kia th hai thin h ny s c chuyn ng quanh nhau theo cch: - Khi hai thin h c cng phng mt phng v c chiu chuyn ng quay trc (trc ca chnh mi thin h) ngc chiu nhau (trng hp ny t) th chng s vn tc chuyn ng quay qu o quanh nhau vi vn tc nh. - Khi hai thin h c cng phng mt phng v c chiu chuyn ng quay trc (trc ca chnh mi thin h) cng chiu nhau th chng s vn tc chuyn ng quay qu o quanh nhau vi vn tc ln v chiu chuyn ng quay trn quanh nhau l chiu chuyn ng quay trn ca hai thin h thnh phn. - Khi hai thin h c phng mt phng quay xch o lch nhau v c chiu chuyn ng quay trc (trc ca chnh mi thin h) cng chiu nhau th chng s vn tc chuyn ng quay qu o ellipse quanh nhau v tm ca hai thin h s qut thnh mt mt cu.

73. nh lut l trnh chuyn ng qu o ca cc hnh tinh c trc quay khng nm trn mt phng xch o quay ca thin th sao hp dn hnh tinh l tng tc lch trc gia dng ht khng gian ca thin th sao v dng ht khng gian ca hnh tinh chu hp dn:
Cc hnh tinh c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh hnh tinh) vi phng mt phng xch o quay ca n trng hoc gn trng vi phng mt phng xch o quay quanh tm (tm ca chnh thin th sao hp dn) ca thin th sao hp dn n, th hnh tinh ny s c qu o chuyn ng quanh thin th sao hp dn n c dng qu o gn dng qu o trn v mt phng chuyn ng qu o ca hnh tinh t lch so vi mt phng xch o quay trn ca thin th sao hp dn n, v ngc li cc hnh tinh c chuyn ng quay quanh tm vi phng mt phng xch o quay quanh tm ca n cng lch vi phng mt phng xch o quay quanh tm ca thin th sao hp dn n th hnh tinh ny s c qu o chuyn ng quanh thin th sao hp dn n c dng qu o cng ellipse dt v mt phng chuyn ng qu o ca hnh tinh cng lch so vi mt phng xch o quay quanh tm ca thin th sao hp dn n.

74. nh lut cc yu t chi phi l trnh chuyn ng ca thin thch va c chuyn ng quay va c chuyn ng di ch (nh sao chi):
Thin thch hay sao chi vi phng v vn tc chuyn ng di ch v chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh thin th) vi trc quay c phng ring ca thin th, trong chuyn ng quay quanh tm so vi ng ch phng chuyn ng di ch ca n lm n chuyn ng theo qui lut chuyn ng l trnh Boomerang, ng thi chuyn ng di ch ca thin thch cng c phng trc quay ring v phng ny thng lch mt gc so vi phng trc quay ca thin th hp dn m n ang ti gn, s lch phng ca hai trc quay ny lm cho thin th ngoi chuyn ng theo l trnh qui lut Boomerang, thin thch cn c l trnh chuyn ng di ch chu chi phi bi tng tc lch trc gia ht c bn ca thin thch vi cc dng ht khng gian ca thin th hp

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 47

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

dn m n ang ti gn to nn qu o chuyn ng ca thin thch va theo qui lut l trnh chuyn ng Boomerang va theo qui lut l trnh tng tc lch trc.

75. nh lut tng tc lch trc gia cc h thin h vi nhau:


Khi hai thin h cnh nhau cc ht khng gian chuyn ng ca thin h ny s tc ng ln cc ht c bn ca thin h kia v ngc li theo cc tng tc lch trc gia dng ht c chuyn ng cong v ht c bn lm vt cht trong vng tng tc gia hai thin h s c s ht vo nhau hay y nhau vi cng khc nhau ty theo v th v gc lch gia hai thin h, trong hai thin h s ht vo nhau khi xem mi thin h nh mt bn ln trn mt phng ca thin h kia ti vng giao nhau, nu chiu quay ca thin h ny ln v pha tm ca thin h khi th hai thin h s ht nhau v ngc li, khi cc ht c bn ca hai thin h tng tc nhau theo cch ht nhau chng s thnh nhng h ht ln hn v h ht ny s c trng thi chuyn ng quay quanh tm ring (tm ca chnh h ht) gm vn tc phng ca trc quay quanh tm v v chiu chuyn ng quay quanh tm ring , ngc li khi cc ht c bn ca hai thin h tng tc nhau theo cch y nhau chng s tng tc va p thnh nhng ht thnh phn nh hn v cc ht thnh phn ny s c trng thi chuyn ng quay quanh tm ring (tm ca chnh ht thnh phn) gm vn tc phng ca trc quay quanh tm v chiu chuyn ng quay quanh tm ring.

76. nh lut ng nng ca cc vt th thnh phn v ng nng ca vt th hp nht trc v sau qu trnh trnh hp nht thnh h vt th gm cc vt th thnh phn:
Khi hai vt th thnh phn hai vt th vi mi vt th thnh phn khng c chuyn ng quay quanh tm ca chnh n v hai vt th thnh phn ny c chuyn ng di ch vi chiu chuyn ng di ch ngc nhau v cng c cng phng chuyn ng di ch, khi hai vt th thnh phn ny tip hp v hp nht li vi nhau theo cch im tip hp v im tng tc l v tr bin tip tuyn song song vi phng chuyn ng ca chng, th ng nng chuyn ng di ch ca hai vt th thnh phn s chuyn thnh ng nng chuyn ng quay quanh tm ca h vt th hp nht t hai vt th thnh phn , ngc li khi hai vt th thnh phn bt ra khi nhau t h vt th hp nht ca chng th ng nng chuyn ng quay quanh tm s chuyn thnh ng nng chuyn ng di ch ca hai vt th v ng nng chuyn ng quay quanh tm ca hai vt th thnh phn. Ch thch: Hiu ng ny gip gii thch ng nng chuyn ng quay quanh tm tm ca chnh h) ca mt h c s thay i ng knh tng t nh i vi cc vt th thnh phn l cc nan d c chuyn ng theo qu o, khi cc vt th thnh phn l cc nan d ny b p t gim ng knh qu o (nh chic d xe b p t cp li trong lc chic d ang quay th ng nng chuyn ng qu o ca cc vt th thnh phn chuyn thnh ng nng chuyn ng qu o mi pht sinh tng ca cc vt th thnh phn , v ngc li khi cc vt th ny b p t tng ng knh qu o (nh chic d cp bi p t xe ra trong lc chic d ang quay) th ng nng chuyn ng qu o ca cc vt th thnh phn chuyn thnh ng nng chuyn ng qu o mi pht sinh gim (hoc chuyn ng quay trn mi pht sinh ca h vt th hp nht) ca cc vt th thnh phn ).
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 48

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

77. nh lut vn tc chuyn ng quay (chuyn ng qu o) ca cc nguyn t/electron/ht c bn/ ht c bn s cp so vi thn thin th v st c vt cht ca cc thin th tng dn theo thi gian v tng dn theo s gim dn khong cch ca thin th n l en trung tm thin h; vn tc chuyn ng quay trn ca h sao v vn tc chuyn ng qu o ca h sao quanh l en trung tm thin h tng dn theo thi gian v tng dn theo s gim dn khong cch ca thin th n l en trung tm thin h:
Cc h sao c chuyn ng theo dng hnh xon c vi vn tc qu o tng dn t bin thin h vo l en thin h v cui cng l b nut vo l en thin h, vn tc chuyn ng chuyn ng quay/chuyn ng qu o ca cc nguyn t/electron/ht c bn/ ht c bn s cp (ca cc thin th trong h thin th sao ) so vi thn thin th cha chng s tch ly tng dn theo thi gian v theo s gim dn khong cch n l en trung tm thin h lm cho ng knh qu o chuyn ng ca cc electron/ht c bn/ ht c bn s cp s gim dn theo, s gim ng knh qu o ca electron/ht c bn/ ht c bn s cp ko theo s tng dn st chc vt cht ca cc thin th theo qu trnh chuyn ng xon c ca h sao cha thin th , ng thi theo thi gian v theo s gim dn khong cch n l en trung tm thin h th vn tc chuyn ng quay trn ca thin h s tng ln mt cch t l vi s tng vn tc chuyn ng quay/chuyn ng qu o ca cc nguyn t/electron/ht c bn/ ht c bn s cp ht c bn s cp so vi thn thin th cha chng, v vn tc gc chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp c th xem l vn tc chuyn ng quay ca ht c bn to ra bi chuyn ng ca ht c s cp.

78. nh lut vn tc chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp so vi thn thin h cng vi st c ca cc thin h tng dn theo thi gian v tng dn theo s gim dn khong cch ca thin h n l en trung tm h m cc thin h, v vn tc chuyn ng quay trn ca thin h cng vi vn tc chuyn ng qu o ca thin h quanh l en trung tm h m cc thin h tng dn theo thi gian v tng dn theo s gim dn khong cch ca thin th n l en trung tm m cc thin h:
Cc thin h chuyn ng theo qu o hnh xon c trong mt vng khng gian c dng a dt phng xung quanh l en trung tm h m cc thin h vi vn tc tng dn theo thi gian v theo s gim dn khong cch n l en trung tm h m cc thin h v cui cng l thin h s b nut vo l en trung tm h m cc thin h, vn tc chuyn ng chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp (hay vn tc chuyn ng ca cc ht c bn) so vi thn thin h cha chng s tch ly tng dn theo thi gian v theo s gim dn khong cch n l en trung tm h m cc thin h, qu trnh ny ko theo s gim dn ng knh qu o chuyn ng ca cc ht c bn s cp v s gim dn ng knh qu o ca cc ht s cp ny ko theo s tng dn st chc vt cht ca cc thin th trong thin h, ng thi cc thin h tng dn vn tc chuyn ng quay trn ca thin h theo thi gian v theo s gim dn khong cch n l en trung tm thin h.

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 49

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

79. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca hnh tinh) v vn tc chuyn ng qu o ca cc hnh tinh quanh thin th sao theo thi gian v theo s gim dn khong cch ca thin th sao n l en trung tm thin h:
S tch ly v tng dn vn tc chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp (hay vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh ht c bn) ca cc ht c bn) so vi thn hnh tinh cha cc ht c bn trong mt h sao, ko theo lm tng dn vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca hnh tinh) ca hnh tinh cng vi s tng dn vn tc qu o ca cc hnh tinh xung quanh sao , tc l vn tc chuyn ng quay ca h quay l h sao gm chuyn ng quay ca sao, chuyn ng quay ca hnh tinh v chuyn ng qu o ca cc hnh tinh quanh h sao s c xu hng tng dn theo thi gian v tng dn khi cc h sao gin dn khong cch n l en trung tm thin h.

80. nh lut trng thi chuyn ng vt l ni ti tuyt i ca vt th vt cht:


Ghi ch: Trong trng hp ny chn cc vt th l cc vt th c kch thc nh c phn t v cc vt th khng c chuyn ng quay quanh tm d hnh dung v chuyn ng quay quanh tm ca nguyn t/ht c bn/ht c bn s cp. Trng thi chuyn ng vt l ni ti tuyt i ca mt vt th mang tnh tuyt i khc nhau khi so vi chnh bn thn n hai thi im khc nhau, v trng thi chuyn ng vt l ni ti tuyt i gia hai vt th mang tnh tuyt i khc nhau khi so chng vi nhau cng thi im; trong s khc nhau v trng thi chuyn ng vt l ni ti tuyt i trn cng mt vt th hai thi im khc nhau th hin bng s khc nhau ca trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn/ht c bn s cp) t nhin ca nguyn t/ht c bn/ht s cp so vi thn vt th cha chng ca cng mt vt th hai thi im khc nhau, v s khc nhau v trng thi chuyn ng vt l ni ti tuyt i gia hai vt th cng mt thi im th hin bng s khc nhau v trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn/ht c bn s cp) t nhin ca nguyn t/ht c bn/ht s cp so vi thn mi vt th ca hai vt th cng mt thi im. H qu v cc trng thi chuyn ng vt l ni ti tuyt i a phng ca vt th (trong vng hp dn ca thin th hp dn) lm h cc h qui chiu vi s khc nhau ni ti trong bn thn mi vt th lm h qui chiu qua chuyn ng quay ca nguyn t so vi thn vt th lm h quy chiu: 1- Vt th c chuyn ng u theo mt cong ca thin th hp dn vt th th chuyn ng quay quanh tm ca nguyn t so thn vt th cha nguyn t khng c pht sinh thm chuyn ng quay.

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 50

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

2- Vt th chuyn ng c gia tc (theo mt cong ca thin th) th chuyn ng quay quanh tm ca nguyn t so thn vt th cha nguyn t c pht sinh thm chuyn ng quay mt cch c gia tc. 3- Vt th c chuyn ng u theo phng thng ng so vi b mt thin th hp dn vt th th chuyn ng quay quanh tm ca nguyn t so thn vt th cha nguyn t c pht sinh thm chuyn ng quay mt cch c gia tc v c s thay i chiu quay pht sinh thm ca nguyn t so vi thn vt th cha nguyn t (vt th chu p t khng c chuyn ng quay so vi thin th h dn vt th) khi vt th thay i chiu chuyn ng. 4- Vt th c chuyn ng quay qu o trn so vi thin th hp dn vt th vi phng ca mt phng quay xch o qu o ca vt th c s vung gc vi b mt ca thin th hp dn, th chuyn ng quay quanh tm ca nguyn t so thn vt th cha nguyn t c pht sinh thm chuyn ng quay mt cch c gia tc mang tnh i chiu mt cch tun hon.

81. nh lut v s lin quan trng thi chuyn ng quay v trng thi chuyn ng di ch ca cc ht h nhn nguyn t sau phn ng ht nhn nguyn t vi trng thi chuyn ng quay ca ht nhn nguyn t v trng thi chuyn ng quay ca cc h ht nhn nguyn t:
(Hay nh lut v qu trnh gii phng v tch ly nng lng vt cht) Cc ht mi trng khng gian thin h v khng gian v tr c vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh cc ht khng gian) nh, v cc ht c bn cu to nn vt cht c vn tc chuyn ng quay quanh tm ln, s chnh lch ny to thnh s d tr nng lng vt cht dng th nng, nng lng vt cht c d tr di dng ng nng quay quanh tm ca cc ht c bn s cp cu to nn ht nhn nguyn t, khi ht nhn nguyn t b ph v bi tng tc lch trc mt i gia cc ht thnh phn trong ht nhn nguyn t s lm gii phng cc ht thnh phn vi cc ht thnh phn ny chuyn t chuyn ng quay quanh tm ca ht nhn nguyn t thnh chuyn ng di ch ca mi ht thnh phn, chuyn ng di ch ca cc ht thnh phn ny tc ng vo cc ht mi trng xung quanh to nn nhng xung chuyn ng ca cc ht mi trng lm sinh ra nng lng c hc, do cc ht sn phm ca phn ng ph v ht nhn c vn tc chuyn ng di ch ln v c chuyn ng quay trn nh nn nng lng ng nng quay ca ht nhn nguyn t cng vi ng nng quay ca cc ht thnh phn c chuyn thnh nng lng di dng chuyn ng di ch ca cc ht thnh phn, v sau qu trnh ny do mt s ht sn phm t qu trnh ny c s gim mnh chuyn ng quay quanh tm ca chng nn chng mt i thuc tnh qun tnh v thuc tnh khi lng ca chng lm cho cc ht ny tr nn c khi lng ng khng ng k, tc l cc ht ny chuyn sang trng thi chuyn ng nh trng thi chuyn ng ca cc ht mi trng khng gian t c chuyn ng quay quanh tm lm to nn hin tng ht khi sau phn ng ht nhn; ngc li s tch ly nng lng vt cht c tch ly trong qu trnh hnh thnh cc ht thnh phn nh cc ht h ht nhn ( hoc h proton, neutron, quark) nh thu ng nng chuyn ng di ch t cc ht khng gian chuyn thnh ng quay nng chuyn ng quay ca chng v nh cc chuyn ng quay ca cc ht thnh phn lm cc ht thnh phn tng tc lch trc nhau to nn h

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 51

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

ht nh ht nhn nguyn t c chuyn ng quay so vi thn vt th/thin th cha chng.

82. nh lut chuyn ng hu nh ca cc ht c bn so vi thn vt th:


Do cc ht nguyn t/ht c bn/ ht c bn s cp lun c trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn/ht c bn s cp) t nhin c lp so vi trng thi chuyn ng di ch ca thin th hay chuyn ng di ch ca vt th, nn khi h thin th sao c chuyn ng qu o quanh l en trung tm thin h s to ra mt trng thi chuyn ng quay quanh tm so snh th nht gia nguyn t/electron/ht c bn/ ht c bn s cp vi thn h thin th sao, k tip do cc hnh tinh c chuyn ng quay qu o quanh thin th sao nn s to ra mt trng thi chuyn ng quay quanh tm so snh th hai gia nguyn t/ht c bn/ ht c bn s cp vi thn hnh tinh, k tip na do vt th nh vt th nm trn b mt hnh tinh b p t theo chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh hnh tinh) ca hnh tinh nn s to ra mt trng thi chuyn ng quay quanh tm so snh th ba gia nguyn t/ht c bn/ ht c bn s cp vi thn vt th, k tip do vt th nh vt th chuyn ng di ch trn b mt cong ca hnh tinh s to ra mt trng thi chuyn ng quay quanh tm so snh th t gia nguyn t/ht c bn/ ht c bn s cp vi thn vt th, v k tip na nu vt th ny c thm chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) th gia nguyn t/ht c bn/ ht c bn s cp vi thn vt th s to ra mt trng thi chuyn ng so snh th nm gia nguyn t/ht c bn/ ht c bn s cp vi thn vt th; nh vy cc nguyn t/ht c bn/ht c bn s cp c chuyn ng quay quanh tm t nhin theo mt vn tc c tnh tun hon u (xt trong mt qung thi gian khng qu di) so vi ng thng ni tm nguyn t/ht c bn/ht c bn s cp vi tm l en trung tm thin h, nhng do cc chuyn ng quay quanh tm v chuyn ng di ch ca h thin th sao v ca hnh tinh v ca vt th nn lm cho chuyn ng ca nguyn t/ht c bn/ht c bn s cp so vi thn vt th cha chng lun c dng nh hn n v bt nh nhng chng khng chuyn ng hn n v bt nh m chng chuyn ng theo mt qui lut hu nh (xc nh) bi trng thi chuyn ng quay quanh tm ca cc nguyn t/ht c bn/ht c bn lun bo ton v c lp vi trng thi chuyn ng ca vt th cha chng c to ra bi cc chuyn ng p t ln vt th bi s vn ng ca thin th cha vt th.

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 52

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

MC LC

1. nh lut bo ton trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) sn c ca vt th khi vt th b p t chuyn ng theo mt l trnh cong, hay nh lut qun tnh chuyn ng quay trn ca vt th khi vt th c s thay i trng thi chuyn ng di ch theo l trnh bt k .........................................................................................1 2. nh lut tnh bo ton trng thi phng v vn tc gc quay qu o ca h quay v tnh khng bo ton khong cch ca vt th/ht n tm h quay vi h quay cha vt th/ht c chuyn ng qu o kn sn c khi h ny chu s p t chuyn ng theo mt l trnh cong vi cong thay i hay vi vn tc chuyn ng di ch thay i ......2 3. nh lut v s thay i trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca mt vt th khi vt th chu p t chuyn ng theo l trnh c s thay i cong hoc c s thay i vn tc chuyn ng di ch trn l trnh cong vi cong khng i, vi s thay i trng thi quay quanh tm ny c nhn bit s thay i vn tc gc, phng, chiu quay quanh tm i vi ng cong chuyn ng di ch ca vt th mi thi im ..............................................................................................................3 4. nh lut trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) khng i ca vt th so vi ng ch phng chiu chuyn di ch ca vt th khi vt th chu p t chuyn ng theo ng l trnh l mt ng thng hnh hc so vi mt cong ca mt t (hay song song vi b mt thin th hp dn).........................................................5 5. nh lut v trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khi vt th chu p t chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i v c chuyn ng di ch t l trnh theo ng thng sang l trnh theo ng cong .............5 6. nh lut v trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khi vt th c chuyn ng di ch vi vn tc khng i nhng c s thay i tng hoc gim cong ca chuyn l trnh chuyn ng di ch ...................................................................................................6 7. nh lut v trng thi chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm gia vt th v ng ch phng chiu chuyn ng di ch ca vt th khi vt th c chuyn ng di ch theo l trnh cong vi cong khng i nhng c s thay i vn tc chuyn ng di ch..................................................................................................................................6 8. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) sn c ban u ca vt th thay i so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo l trnh cong, khi vt th c chiu chuyn ng quay quanh tm ban u ca vt th ngc chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th, v vt th b p t chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i nhng c s thay i cong ca chuyn ng di ch .....................................................................................................7
Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010 Trang 53

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

9. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm sn c ban u ca vt th thay i so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo l trnh cong, khi vt th c chiu chuyn ng quay quanh tm ban u ca vt th cng chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th, v vt th b p t chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch khng i nhng c s thay i cong ca chuyn ng di ch .8 10. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) sn c ban u ca vt th thay i so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo l trnh cong, khi vt th c chiu chuyn ng quay quanh tm ban u ca vt th ngc chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th, v vt th b p t chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di ch thay i nhng khng c s thay i cong ca chuyn ng di ch.............................................................................................8 11. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm sn c ban u ca vt th thay i so vi ng ch phng chiu chuyn ng di ch theo l trnh cong, khi vt th c chiu chuyn ng quay quanh tm ban u ca vt th cng chiu vi chiu chuyn ng theo ng cong ca vt th, v vt th b p t chuyn ng di ch vi vn tc chuyn ng di thay i nhng khng c s thay i cong ca chuyn ng di ch 9 12. nh lut s thay i trng thi chuyn ng quay quanh tm ca mt h quay khi cc vt th/phn t (phn t c th l cc ht) thnh phn cha trong h quay c s thay i chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th thnh phn) ca vt th thnh phn bng ngoi lc ....................................................................................................................10 13. nh lut s thay i chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) ca vt th bng ngoi lc s lm vt th thay i vn tc chuyn ng di ch theo ng cong ang chuyn ng ca vt th ............................................................................................11 14. nh lut gia tc qun tnh chuyn ng di ch ca vt th thay i khi vt th c thm chuyn ng quay quanh tm nh ngoi lc ............................................................11 15. nh lut l trnh chuyn ng di ch ca mt im trn thn vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va c chuyn ng di ch chi phi l trnh chuyn ng di ch ca vt th trong khng gian chn khng ...............................12 16. nh lut l trnh chuyn ng di ch trong khng gian ca mt im trn thn vt th va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch vi l trnh chuyn ng di ch ca vt th khng nm trn mt phng chuyn ng quay quanh tm ca vt th, v lc qun tnh ca vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va c chuyn ng di ch trong cc trng hp mt phng chuyn ng quay quanh tm ca vt th hp vi ng chuyn ng di ch ca vt th theo cc gc khc nhau ....................................................................................................................................13 17. nh lut l trnh chuyn ng di ch ca vt th va c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va chu lc tc ng ln chuyn ng di ch ca vt th lin tc................................................................................................................................15 18. nh lut lc qun tnh ca chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) va c chuyn ng di ch ca vt th v khi lng hu hng ca vt th va chuyn

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 54

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

ng quay trn va chu p t chuyn ng di ch, hay lc qun tnh Boomerang vt th v khi lng hu hng Boomerang vt th ...........................................................16 19. nh lut lc qun tnh Boomerang vt th hay khi lng hu hng Boomerang vt th c tnh cng vi lc hp dn hay trng lng hp dn, c tnh cng vi khi lng gia tc v c tnh cng vi khi lng ly tm ...................................................................17 20. nh lut bo ton trng thi chuyn ng quay quanh ca cc ht c bn/electron/nguyn t khi vt th cha cc ht c bn/electron/nguyn t chu p t chuyn ng di ch ..........................................................................................................19 21. nh lut v trng thi chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) pht sinh thm gia nguyn t/ht c bn so vi thn vt th cha chng khi vt th cha nguyn t/ht c bn chu p t chuyn ng di ch theo l trnh cong ..............19 22. nh lut vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm khi vt th c chuyn ng di ch theo ng cong c cong khng i v c s tng vn tc chuyn ng di ch................................................................................................................................20 23. nh lut vn tc chuyn ng quay quanh tm pht sinh thm khi vt th c chuyn ng di ch theo ng cong c cong khng i v c s gam vn tc chuyn ng di ch................................................................................................................................20 24. nh lut vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) pht sinh thm ca nguyn t ht c bn khi vt th cha nguyn t/ht c bn chu p t chuyn ng di ch vi vn tc khng i v c l trnh chuyn ng cong vi cong (bn knh cong) tng ln ............................................................................................21 25. nh lut vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh nguyn t/ht c bn) pht sinh thm ca nguyn t ht c bn khi vt th cha nguyn t/ht c bn chu p t chuyn ng di ch vi vn tc khng i v c l trnh chuyn ng cong vi cong (bn knh cong) gam xung .....................................................................................21 26. nh lut v tnh ging nhau v im khc nhau gia chuyn ng ca ht c bn/nguyn t v vt th dng cu c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) khi ht c bn/nguyn t hay vt th c chuyn ng di ch..............................21 27. nh lut lc qun tnh Boomerang nguyn t/ht c bn v khi lng hu hng Boomerang nguyn t/ht c bn khi nguyn t/ht c bn cha trong phn t im chu p t chuyn ng di ch, vi lc qun tnh Boomerang nguyn t/ht c bn v khi lng hu hng Boomerang nguyn t/ht c bn chnh l lc qun tnh ly tm hu hng nguyn t/ht c bn ..........................................................................................22 28. nh lut v tnh a phng ca mi h quy chiu qun tnh ....................................22 29. nh lut v tnh a phng ca cc h quy chiu gia tc c gia tc nh nhau nhng c vn tc chuyn ng khc nhau ....................................................................................23

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 55

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

30. nh lut trng thi bc x ca bc x t nguyn t vo mi trng khng gian chn khng khi vt th cha nguyn t l ngun pht bc x thay i trng thi chuyn ng di ch................................................................................................................................23 31. nh lut v tr pht bc x photon trn b mt nguyn t chu nh hng bi lc hp dn ca thin th hp dn ln vt th l ngun pht sng ...................................................... ............................................................................................................................................24 32. nh lut vn tc nh sng c tnh cng thm v c tnh tr i vi vn tc ca h quy chiu l ngun pht sng khi h quy chiu ny c chuyn ng theo l trnh cong v l trnh cong ny c s thay i khong cch t ngun pht sng n tm thin th hp dn ngun sng ny ..................................................................................................................24 33. nh lut vn tc nh sng so vi h quy chiu l ngun pht sng chu p t chuyn ng theo l trnh cong vi l trnh cong ca h quy chiu ngun pht sng chuyn ng theo l trnh cong vi vn tc chuyn ng theo l trnh cong vt th mang ngung sng c lc qun tnh ly tm ln hn lc hp dn ca thin th hp dn .............25 34. nh lut trng thi ng knh mt h quay vi h quay c kh nng thay i ng knh ca h quay (nh cc chic d quay v d quay c kh nng bung ra v xp vo t do theo lc ly tm sinh ra bi chuyn ng quay ca d) hay vt th c kh nng thay i th tch ca h quay mt cch t do (nh chic bong bng cha cht n hi bn trong), ng knh ca h quay ny chu chi phi bi s chnh lch vn tc gc ca h quay vi vn tc gc chuyn ng qu o ca h quay khi h quay ny chu p t chuyn ng theo mt qu o cong .................................................................................26 35. nh lut s thay i ng knh (hay th tch) ca vt th sn c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) v vt th c kh nng thay i ng knh (hay th tch) mt cch t do (nh cc chic d quay v d quay c kh nng bung ra v xp vo t do theo lc ly tm sinh ra bi chuyn ng quay ca d) ......................................26 36. nh lut s phi hp trng thi chuyn ng quay quanh tm v trng thi chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp to nn th tch khng gian chim ch khc nhau ca mi loi ht c bn s cp to nn th tch cc ht c bn c th tch khc nhau.......27 37. nh lut v cc dng ht khng gian trong h thin h v trong khng gian v tr vi quy lut chuyn ng ca chng v s tc ng ca chng ln cc ht c bn cc ht c bn s cp...........................................................................................................................28 38. nh lut dng chuyn ng ca cc vng xoy nh trong ca vng xoy ln ca khng gian thin h v chuyn ng cc dng vng xoy lm duy tr, kim sot chuyn ng quay ca cc ht c bn v to nn c tnh nh v tuyt i ca cc v tr khng gian trong khng gian thin h...........................................................................................29 39. nh lut v s tng quan trng thi th tch ca cc ht c bn vi s phi hp gia chuyn ng quay trn ca cc ht c bn hay chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp vi chuyn ng di ch theo ng cong ca chng v s gim dn th tch ca cc ht c bn cng vi s tng dn t trng ca vt cht ca cc thin th trong chu trnh thin h ...............................................................................................................................29

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 56

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

40. nh lut tnh cht chuyn ng quay quanh tm ca ht c bn so vi phn t vt cht cha n c s bin thin theo chuyn ng quay ca thin th cng chuyn ng qu o ca thin th cha n...................................................................................................30 41. nh lut v tr ang co li hay th tch khng gian chim ch ca cc thin h ang gim i, v cc thin h ang nm trong mt h quay quanh tm vi h quay c dng hnh a dt c gi l h M cc thin h, v khng gian dng hnh a dt h M cc thin h ny cha cc thin h vi cc thin h chuyn ng theo qu o u th c dng xon c vi s tng dn vn tc chuyn ng qu o xung quanh mt l en ln trung tm h M cc thin h ......................................................................................................31 42. nh lut khi lng ly tm vt th ca vt th chuyn ng theo l trnh cong v khng c chuyn ng quay trn .......................................................................................32 43. nh lut khi lng hu hng ca vt th va c chuyn ng quay trn va c chuyn ng di ch b p t ...........................................................................................32 44. nh lut l trnh sau tng tc ln nhau gia cc vt th/ht va c chuyn ng quay quanh tm va c chuyn ng di ch ....................................................................33 45. . nh lut dng tng tc gia cc ht khng gian v cc ht s cp c bn ca vt cht l dng tng tc bt i xng ...................................................................................33 46. nh lut l trnh chuyn ng ca cc ht khng gian (ht Aether vi s chuyn ng quay quanh tm v chuyn ng di ch) sau khi tng tc vi cc ht c bn s cp ......................................................................................................................................34 47. nh lut tng tc bt i xng ca dng chy c l trnh chuyn ng cong ln vt th c kh nng chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) mt cch t do v chu p t khng c chuyn ng di ch vi s xut hin ca lc tng tc bt i xng, v tng tc bt i xng ca vt th c kh nng chuyn ng quay quanh tm mt cch t do v chu p t chuyn ng di ch theo mt ng cong.......................35 48. nh lut hiu ng ca tng tc gia hai dng chy (to thnh mt cp dng i lu) cha cc phn t c kh nng trt ln nhau v hai dng chy ny c cng phng chuyn ng v ngc chiu chuyn ng di ch to nn cun xoy c dng hnh tr..36 49. nh lut hiu ng tng tc gia hai dng chy cha cc phn t c kh nng trt ln nhau lu (to thnh mt cp dng i lu) c cng phng chuyn ng v ngc chiu chuyn ng di ch vi nhau ng thi mi dng chy c vn tc chuyn ng trong mi dng chy khng nh nhau th tng tc gia chng s to nn cun xoy c dng hnh phu ...................................................................................................................36 50. nh lut hiu ng to vng xoy c dng cu c to ra bi tng tc gia hai cp dng cha cc phn t l vt th rn nh v mi cp dng gm hai dng cng phng v ngc chiu chuyn ng di ch nhau (to thnh hai cp dng i lu) vi hai cp dng c s khc phng chuyn ng di ch nhau ..................................................................36

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 57

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

51. nh lut hiu ng chuyn ng c hc v hiu ng tng tc c hc gia cc vt th c dng hnh cu th gii v m v cc ht c dng hnh cu th gii vi m lng t l xy ra tng t nhau ......................................................................................................37 52. nh lut v s tn ti ca h quay c dng a cha cc thin h (gi l h M cc thin h) vi cc dng xoy ca vng xoy ca h quay c dng a ny phi hp vi cc dng xoy ca vng xoy c dng a ca thin h to nn cc ht c bn c dng hnh cu v c chuyn ng quay quanh tm ca chng vi, chuyn ng quay quanh tm ca ht c bn c trc quay c s thay i phng mt cch tun hon v chuyn ng ca trc quay ny qut thnh dng ng h ct........................................................................37 53. nh lut tng tc c trng ca cc loi dng ht khng gian ln cc loi ht c bn s cp/ht c bn................................................................................................................38 54. nh lut tng tc bt i xng (hay tng tc chng ngi vt) gia cc ht c bn vi dng ht khng gian c chuyn ng cong l loi tng tc hp dn to ra lc hp dn ln ht c bn tc l to ra lc hp dn ln vt th .....................................................38 55. nh lut ngun gc lc hp dn v tnh cht ca tng tc hp dn .........................39 56. nh lut tng tc bt i xng v tng tc lch trc trong hot ng ca cc vng xoy trong kh quyn to nn lc ko cc phn t nng hn khng kh gn li nhau hay to ra s gn li nhau ca cc phn t hi nc to nn hin tng kt t trong vng xoy39 57. nh lut tng tc bt i xng v tng tc lch trc trong hot ng ca cc vng xoy thin h to nn lc ko cc ht c bn li gn nhau v cc ht c bn khi gp nhau th tng tc lch trc gia chng xy ra lm to nn nhng h ht c bn ln hn ........40 58. nh lut tnh cht bt i xng ca khng gian hp dn quanh thin th hp dn i vi vt th chuyn ng trong vng khng gian hp dn ca thin th hp dn ...............41 59. nh lut vn tc bin ca vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi chuyn ng quay quanh tm ny c chiu ngc chiu vi chiu chuyn ng qu o cong ca vt th v vt th chuyn ng theo qu o cong mt cch c gia tc dng vi mt phng quay xch o ca vt th trng vi mt phng l trnh chuyn ng cong ca vt th .................................................................................................................42 60. nh lut vn tc bin ca vt th c chuyn ng quay quanh tm (tm ca chnh vt th) vi chuyn ng quay quanh tm ny c chiu cng chiu vi chiu chuyn ng qu o cong ca vt th v vt th chuyn ng theo qu o cong mt cch c gia tc m vi mt phng quay xch o ca vt th trng vi mt phng l trnh chuyn ng cong ca vt th .................................................................................................................42 61. nh lut ngun gc lc qun tnh gia tc dng ca vt th .....................................42 62. nh lut ngun gc lc qun tnh gia tc m ca vt th ...........................................43 63. nh lut tng tc lch trc gia vt th dng khi cu c kch thc ln c kh nng chuyn quay trn t do vi trc quay ca chuyn ng quay trn c phng ring

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 58

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

tng tc vi dng vt th nh c chuyn ng qu o vi chuyn ng qu o c phng ca trc qu o ring ..........................................................................................43 64. nh lut tng tc lch trc gia vt th dng khi cu c kch thc ln c vn tc chuyn quay quanh trc tm (ca chnh n) khng i vi trc quay ca chuyn ng quay trn c phng ring v dng vt th nh c chuyn ng qu o vi chuyn ng qu o c phng ca trc quay qu o ring v vn tc chuyn ng qu o c s thay i khi chu s tng tc ............................................................................................44 65. nh lut ngun gc s cp ca cc lc c bn ...........................................................44 66. nh lut ngun gc tng tc mnh ca cc ht c bn v v th ca cc ht c bn h ht nhn nguyn t i vi l en trung tm thin h v l en trung tm h m cc thin h ...............................................................................................................................44 67. nh lut l trnh sau tng tc gia cc vt th c dng hnh cu c chuyn ng di ch vi phng chuyn ng song song nhau v tng tc v tr bin xch o ln nhau45 68. nh lut l trnh sau tng tc gia cc vt th c dng hnh cu c chuyn ng di ch vi phng chuyn ng song song nhau v tng tc v tr bin bn cu ln nhau45 69. nh lut l trnh chuyn ng ca cc ht khng gian quanh dy dn mang dng in mt chiu v s to thnh nam chm .................................................................................45 70.. nh lut tng tc t hay tng tc in t gia hai nam chm hay gia hai cun dy dn mang dng in mt chiu hay gia mt nam chm v mt cun dy dn mang dng in mt chiu l dng tng tc lch trc gia cc dng ht khng gian c trng quanh nam chm hay quanh cun dy mang dng in mt chiu ...................................46 71. nh lut tng tc lch trc gia proton-neutron v tng tc gia cc ht h proton v neutron to nn lc tng tc mnh gia cc ht c bn v v th ca cc ht ny so vi l en h thin h v l en h m cc thin h ............................................................................................................................................46 72. nh lut chuyn ng quanh nhau ca hai thin h c khong cch gn nhau nhng cha c tng tc tip xc vt cht gia hai thin h ........................................................46 73. nh lut l trnh chuyn ng qu o ca cc hnh tinh c trc quay khng nm trn mt phng xch o quay ca thin th sao hp dn hnh tinh l tng tc lch trc gia dng ht khng gian ca thin th sao v dng ht khng gian ca hnh tinh chu hp dn ...............................................................................................................................47 74. nh lut cc yu t chi phi l trnh chuyn ng ca thin thch va c chuyn ng quay va c chuyn ng di ch (nh sao chi) ....................................................47 75. nh lut tng tc lch trc gia cc h thin h vi nhau........................................48 76. nh lut ng nng ca cc vt th thnh phn v ng nng ca vt th hp nht trc v sau qu trnh trnh hp nht thnh h vt th gm cc vt th thnh phn ..........48

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 59

Nhng nh lut vt l c bn ca c hc, c hc lng t v c hc thin vn

77. nh lut vn tc chuyn ng quay (chuyn ng qu o) ca cc nguyn t/electron/ht c bn/ ht c bn s cp so vi thn thin th v st c vt cht ca cc thin th tng dn theo thi gian v tng dn theo s gim dn khong cch ca thin th n l en trung tm thin h; vn tc chuyn ng quay trn ca h sao v vn tc chuyn ng qu o ca h sao quanh l en trung tm thin h tng dn theo thi gian v tng dn theo s gim dn khong cch ca thin th n l en trung tm thin h ........................................................................................................................................49 78. nh lut vn tc chuyn ng qu o ca cc ht c bn s cp so vi thn thin h cng vi st c ca cc thin h tng dn theo thi gian v tng dn theo s gim dn khong cch ca thin h n l en trung tm h m cc thin h, v vn tc chuyn ng quay trn ca thin h cng vi vn tc chuyn ng qu o ca thin h quanh l en trung tm h m cc thin h tng dn theo thi gian v tng dn theo s gim dn khong cch ca thin th n l en trung tm m cc thin h ......................................49 79. nh lut v vn tc chuyn ng quay quanh tm (tm ca hnh tinh) v vn tc chuyn ng qu o ca cc hnh tinh quanh thin th sao theo thi gian v theo s gim dn khong cch ca thin th sao n l en trung tm thin h ............................50 80. nh lut trng thi chuyn ng vt l ni ti tuyt i ca vt th vt cht................. ............................................................................................................................................50 81. nh lut v s lin quan trng thi chuyn ng quay v trng thi chuyn ng di ch ca cc ht h nhn nguyn t sau phn ng ht nhn nguyn t vi trng thi chuyn ng quay ca ht nhn nguyn t v trng thi chuyn ng quay ca cc h ht nhn nguyn t ...................................................................................................................51 82. nh lut chuyn ng hu nh ca cc ht c bn so vi thn vt th .....................52

Hy truy cp vo website http://www.initialphysics.org xem video quay nhng th nghim ca nghin cu v ti v ton b ni dung ca nghin cu ny. Nu bn c c bt k thc mc hay gp g xin gi email v a ch info@initialphysics.org.

*****
THIN VN ny

Phin bn NHNG NH LUT VT L C BN CA C HC, C HC LNG T V C HC c a ln mng vo ngy 16 thng 3 nm 2010.

Tc gi: Hunh Cng Nhn, ngy 16 thng 03, nm 2010

Trang 60

You might also like