TRNG I HC Y KHOA THI NGUYN

B MN GII PHU HC

BI GING

GII PHU HC
TP 1

NH XUT BN Y HC H NI - 2008

CH BIN: TS. Trnh Xun n BAN BIN SON: TS. Trnh Xun n ThS. inh Th Hng ThS. Nguyn Hunh ThS. Trng ng Tm BS. Trn Ngc Bo TH K BIN SON: Nguyn c Vinh

LI NI U
Cun Bi ging Gii phu hc l ti liu dy/ hc chnh cho sinh vin theo hc chng trnh o to bc s a khoa c B Gio dc v o to ban hnh nm 2001 vi 5 n v hc trnh l thuyt (75 tit) v 3 n v hc trnh thc hnh (45 tit), vi 2 hc phn c b tr hc vo nm hc th nht. Vi khun kh thi gian v khung chng trnh trn, vi mc tiu chung, mc tiu c th mn hc cng chnh l mc tiu ca cun sch ny, c xc nh l: (1) M t c nhng nt c bn v v tr, hnh th, lin quan v cu to ca cc b phn, c quan, h c quan cng nh h thng mch mu, thn kinh ca c quan trong c th ngi (2) Nu c nhng lin h v chc nng v lm sng thch hp ng dng cc kin thc mn hc vo cc mn y hc khc trong thc t lm sng. t c 2 mc tiu trn, cun sch ny c trnh by theo quan im kt hp gia: - M t gii phu nh khu theo tng vng c th m t chi tit nhng lin quan su, nhm cung cp cho sinh vin v cn b y t c th vn dng vo thc hnh trong lm sng. - M t gii phu i cng v h thng theo tng phn c th sinh vin d dng tng hp cng nh nhng gi lin quan n cc mn hc khc ca y hc v mt s p dng thc tin lm sng cn t. Sch c bin son theo 2 tp: Tp 1. i cng v gii phu hc cc h xng, c, khp. Gii phu nh khu chi trn, chi di, (sau mi phn c h thng ha). Gii phu u mt c v gic quan. Tp 2. Gii phu ngc, bng, thn kinh (thnh ngc, bng: xng, khp, c ca thn mnh. Cc c quan trong lng ngc v trong bng: phi v h h hp, tim v h tun hon, trung tht, h tiu ha, h tit iu - sinh dc v h thn kinh trung ng). y l cun sch nng v m t da trn cc hnh v nn vic m t ngn
1

gn nhng y v chnh xc l rt kh. Tp th ging vin ca b mn Gii phu hc c nhiu c gng trong vic bin son tp bi ging ny, cng vi vic chn lc tranh, s v t t yu gip ngi hc d hiu, d hc v d nh. ng thi a vo nhng danh t gii phu quc t vit ho ca Trnh Vn Minh (Nh xut bn Y hc 1999) gip cho sinh vin v c nhng bc s khi c cc ti liu tham kho trong nghin cu khoa hc, cng nh vic i chiu vi ti liu nc ngoi. Trong khun kh cn hn hp v nhiu mt cng nh kinh nghim cn t i, khng th trnh khi u st v khim khuyt. Rt mong bn c gp ph bnh v mi phng din ln ti bn sau c hon Thin hn. Xin trn trng cm n v gii Thiu cng bn c.

Thi Nguyn, ngy 15 thng 12 nm 2007 THAY MT BAN BIN SON TS. Trnh Xun n

MC LC
LI NI U ...................................................................................................................1 Chng 1 GII PHU I CNG ...............................................................................4 NHP MN GII PHU HC....................................................................................4 I CNG H VN NG...................................................................................12 Chng 2 GII PHU CHI TRN .................................................................................28 XNG KHP CHI TRN ........................................................................................28 VNG NCH..............................................................................................................44 VNG CNH TAY.....................................................................................................53 VNG KHUU TAY..................................................................................................62 VNG CNG TAY.....................................................................................................66 VNG BN TAY........................................................................................................76 TNG HP V H THNG V NH KHU CHI TRN .......................................84 Chng 3 GII PHU CHI DI................................................................................105 XNG KHP CHI DI ......................................................................................105 VNG MNG ...........................................................................................................121 VNG I SAU .......................................................................................................127 VNG I TRC .................................................................................................130 VNG KHOEO .........................................................................................................141 VNG CNG CHN SAU.......................................................................................146 VNG CNG CHN TRC.................................................................................151 BN CHN ...............................................................................................................156 TNG HP V H THNG V NH KHU CHI DI......................................166 TNG HP SO SNH GIA CHI TRN V CHI DI .....................................187 Chng 4 GII PHU U-MT C ........................................................................190 XNG U MT..................................................................................................190 KHP CA U - MT..........................................................................................210 H THNG C U MT C...............................................................................213 CC C U MT .................................................................................................213 C V MC VNG C ..........................................................................................218 NG MCH CA U - MT - C ...................................................................226 H NG MCH CNH.........................................................................................227 NG MCH DI N ......................................................................................237 TNH MCH U - MT - C ..............................................................................242 BCH MCH U - MT - C .............................................................................245 THN KINH U - MT - C ...............................................................................248 M RI THN KINH C .....................................................................................249 TUYN GIP TRNG V CN GIP TRNG....................................................252 MING.......................................................................................................................256 CC TUYN N C BT ......................................................................................262 HU ...........................................................................................................................266 THANH QUN .........................................................................................................271 Chng 5 GII PHU GIC QUAN ...........................................................................279 MT...........................................................................................................................279 MI ............................................................................................................................292 TAI .............................................................................................................................301 TI LIU THAM KHO..........................................................................................322

Chng 1 GII PHU I CNG NHP MN GII PHU HC

1. NH NGHA V LCH S MN GII PHU HC Gii phu hc ngi (human anatomy) l mn khoa hc nghin cu cu trc c th con ngi. Tu thuc vo phng tin quan st, gii phu hc c chia ra thnh 2 phn mn: gii phu i th (gross anatomy hay macroscopic anatomy) nghin cu cc cu trc c th quan st bng mt thng; gii phu vi th (microscopic anatomy hay histology) nghin cu cc cu trc nh ch c th quan st di knh hin vi. Tuy nhin hu ht cc trng i hc y, gii phu hc ch trnh by gii phu i th cn gii phu vi th hay m hc l mt b mn ring tch ri vi gii phu i th. Vic nghin cu gii phu hc c t thi Ai Cp c i, nhng n gia th k th t (trc cng nguyn) Hypocrates Ngi cha ca y hc a gii phu vo ging dy Hy Lp. ng cho rng khoa hc y hc bt u bng vic nghin cu cu to c th con ngi. Mt nh y hc ni ting khc ca Hy Lp, Aristotle (384-322 trc cng nguyn), ngi sng lp ra mn gii phu hc so snh v cng l ngi c cng ln trong gii phu hc pht trin v phi thai hc. ng l ngi u tin s dng t anatome, mt t Hy Lp c ngha l chia tch ra hay phu tch. T phu tch dissection bt ngun t ting Latin c ngha l ct ri thnh tng mnh. T ny lc u ng ngha vi t gii phu (anatomy) nhng ngy nay n ch l t dng ch mt k thut bc l v quan st cc cu trc c th nhn thy c bng mt thng (gii phu i th), trong khi t gii phu l t ch mt chuyn ngnh hay mt lnh vc nghin cu khoa hc m nhng k thut c s dng nghin cu bao gm khng ch phu tch m c nhng k thut khc nh siu m, chp X-quang. 2. CC PHNG TIN V PHNG THC M T GII PHU Ngoi phn tch, ngi ta c th quan st c cc cu trc c th (h xng - khp v cc khoang c th) bng chp tia X gi l gii phu X-quang (radiological anatomy). Gii phu X-quang l mt phn quan trng ca gii phu i th v l c s ca chuyn ngnh X-quang. Ch khi hiu c s bnh
4

thng ca cc cu trc trn phim chp X-quang th ta mi nhn ra c cc bin i bt thng ca chng trn phim chp do bnh tt hoc chn thng gy ra. Ngy nay, c thm nhiu k thut mi lm hin r hnh nh cu trc c th (chn on hnh nh) nh siu m, chp ct lp vi tnh (CT scanner), chp cng hng t ht nhn (MRI)... Tu theo mc ch nghin cu, c nhiu cch m t gii phu khc nhau. Cc cch tip cn chnh trong nghin cu gii phu l: 2.1. Gii phu hc h thng (systemic anatomy) L m t cu trc gii phu theo tng h thng cc c quan, b phn (cng thc hin mt chc nng) nhm gip cho ngi hc hiu c chc nng ca tng h c quan. Cc h c quan trong c th l: h da, h xng, h khp, h c, h tiu ho, h tun hon, h h hp, h tit niu, sinh dc v h ni tit. Cc gic quan l mt phn ca h thn kinh. 2.2. Gii phu vng (regional anatomy) Gii phu vng hay gii phu nh khu (topographical) l nghin cu v m t cc cu trc (thuc cc h c quan khc nhau) trong mt vng bao gm c nhng lin quan ca chng vi nhau. Cch m t ny ph hp vi quan im Gii phu ng dng hay Gii phu lm sng, nhm phc v ch yu cho cc thy thuc lm sng hng ngy phi thc hnh khm v can thip trn bnh nhn. C th c chia thnh nhng vng ln nh: ngc, bng, chu hng v y chu, chi, lng, u v c. Mi vng ln li c chia thnh nhiu vng nh hn. 2.3. Gii phu b mt (surface anatomy) L m t hnh dng b mt c th ngi lin h vi cu trc su bn trong. Mc ch l gip cho ngi hc hnh dung ra cc cu trc nm di da p dng thm khm ngi bnh, nh gi thng tn v can thip khi cn thit. 2.4. Gii phu pht trin (developmental anatomy) Nghin cu v m t s tng trng v pht trin ca c th. S tng trng v pht trin din ra trong sut i ngi, t trong bng m n khi ra i, ln ln, gi v cht Mi mt giai on c th c s pht trin v ct ho ring. Nghin cu qu trnh t trong bng m n khi ra i gi l phi thai
5

hc. Nghin cu s pht trin ca con ngi t nh n gi gi l gii phu hc tr em, gii phu hc ngi gi. M t gii phu l mt cng vic nhm chn nu khng bit lin h v vn dng kin thc gii phu vi cc mn hc khc c lin quan. C rt nhiu cch tip cn m t gii phu nh gii phu chc nng, gii phu lm sng. - Gii phu chc nng (functional anatomy) l s kt hp gia m t cu trc v chc nng ca tng c quan b phn trong c th. - Gii phu lm sng (clinical anatomy) hay gii phu thc dng l vic vn dng thc t cc kin thc gii phu vo vo vic gii quyt cc vn lm sng v ngc li p dng cc kin thc lm sng vo vic m rng cc kin thc gii phu. 3. V TR CA GII PHU TRONG Y SINH HC Gii phu hc l mt mn c bn, m u v khai sinh ra tt c nhng mn phn ho v pht trin nu trn ca n. Hnh thi hc l mt lnh vc c bn u tin ca sinh hc v l c s cho lnh vc sinh l hc. Gii phu v sinh l hc l 2 mn khng th tch ri nhau c. Hnh thi lun i cng chc nng, hnh thi no th chc nng . Cho nn gii phu chc nng tr thnh mt quan im v phng chm c bn ca nghin cu v m t gii phu. 4. TM QUAN TRNG CA GII PHU HC TRONG Y HC Gii phu hc l mn c s ca cc mn c s cng nh cc mn lm sng ca y hc. Tht vy, khng th hiu c cu to t bo ca tng m, tng c quan (m hc), khng th hiu c s pht trin ca tng c th (phi thai hc), cng nh chc nng ca tng c quan (sinh l hc)... nu chng ta khng bit g v hnh thi, cu trc ca cc c quan . i vi cc mn lm sng cng vy, ngi thy thuc cn phi c kin thc gii phu mi c th thm khm cc ph tng chn on cng nh iu tr c kt qu. V vy, ng nh Mukhin, mt thy thuc Nga ni: Ngi thy thuc m khng c kin thc v gii phu hc th chng nhng v ch m cn c hi. c bit vi cc mn hc h ngoi - sn, kin thc gii phu hc li cng cn thit. Khng th m x tt trn ngi sng nu khng nm vng gii phu tng c quan, tng b phn cng nh tng vng. Nh gii phu hc ni ting
6

ngi Php Testut tng vit trong cun sch gii phu hc s ca mnh rng: C th khng nh m khng s qu ng l ch c trng phi gii phu v c bit l gii phu nh khu mi l ni o to nhng nh phu thut gii. Theo GS. Trnh Vn Minh: con ngi ng vng bng i bn chn, Y hc bt u t gii phu hc. 5. DANH T V DANH PHP GII PHU HC Mn khoa hc no cng c t nhiu cc t ng chuyn ngnh ring. i vi danh t gii phu hc th n c tm quan trng c bit, n khng ch ring cho ngnh gii phu m cho tt c cc ngnh c lin quan nh sinh hc, th y v nht l trong y hc v n chim ti 2/3 tng s danh t ca y hc. Mi chi tit gii phu c mt tn ring, mi danh t gii phu phi m bo yu cu m t ng nht chi tit m n i din. Thut ng gii phu quc t c ngun gc t ting Latin, ting Rp v ting Hy Lp nhng u c th hin bng k t v vn phm ting Latin. Trn con ng tin ti mt bn danh php gii phu quc t hp l nht v b sung thm nhng chi tit mi pht hin, c nhiu th h danh php gii phu Latin khc nhau c lp ra qua cc k hi ngh. Bn danh php mi nht l thut ng gii phu quc t TA (Terminologia Anatomica) c hip hi cc nh gii phu quc t thng nht v chp thun nm 1998. Hin nay tt c cc danh t gii phu mang tn ngi pht hin (eponyms) hon ton c thay th. 6. T TH GII PHU V NH HNG V TR GII PHU 6.1. T th gii phu T th ngi ng thng 2 tay bung xui, mt v 2 bn tay hng v pha trc. Cc v tr v cu trc gii phu c xc nh theo 3 mt phng khng gian. 6.2. Cc mt phng gii phu 6.2.1. Mt phng ng dc L mt phng ng theo chiu trc sau. C nhiu mt phng ng dc song song vi nhau, song ch c mt mt phng ng dc gia nm chnh gia c th v chia c th lm 2 na i xng, phi v tri. Ngoi ra, cho mi na c th, mt phng ng dc gia cn l mc so snh 2 v tr trong v ngoi.

6.2.2. Mt phng ng ngang 1. Mt phng ng ngang 2. Pha sau (lng) 3. Pha bng (trc) 4. Mt phng ct ngang 5. T th sp 6. Pha gn 7. Pha xa 8. Pha di (ui) 9. Mt phng ng dc 10. T th nga 11. Mt phng nm ngang 12. Mt phng ng dc gia 13. Pha trn (u) Hnh 1.1. Cc mt phng ca c th trong khng gian L mt phng trn, l mt mt phng ng theo chiu ngang, t bn n sang bn kia, thng gc vi mt phng ng dc. C nhiu mt phng ng ngang, song ngi ta thng ly mt mt phng ng ngang qua gia chiu dy trc sau ca c th lm mc, chia c th thnh pha trc v pha sau. 6.2.3. Mt phng nm ngang L mt phng nm theo chiu ngang, thng gc vi trc ng thng ca c th hay thng gc vi 2 mt phng ng. C nhiu mt phng nm ngang khc nhau, song song vi cc chiu nm ngang phi tri v trc sau ca c th. Song cng c mt mt phng nm ngang qua chnh gia c th, lc ny c th chia thnh 2 phn trn v di. * Khng nn nhm mt phng nm ngang vi mt ct ngang, hai mt phng ny c th trng nhau.

6.2.4. Cc t ch mi quan h v tr v so snh - Trn: hay u, pha u. Di: hay ui, pha ui. - Trc: pha bng. Sau: pha lng. - Phi tri l 2 pha i lp nhau. - Trong ngoi l 2 v tr so snh theo chiu ngang cng mt pha i vi mt phng ng dc gia. - Gn hay pha gn, xa hay pha xa gc chi. - Quay v tr hay pha tr v pha quay. - Pha chy v mc tng ng vi ngoi v trong. - Pha gan tay v pha mu tay tng ng vi trc v sau bn tay. - Pha gan chn v mu chn tng ng vi trn v di bn chn. 6.2.5. Nguyn tc t tn trong gii phu hc y l mn hc m t nn phi c cc nguyn tc t tn cho cc chi tit ngi hc d nh v khng b ln ln, nhng nguyn tc chnh l: - Ly tn cc vt trong t nhin t cho cc chi tit c hnh dng ging nh th. - t tn theo hnh hc (chm, li cu, tam gic, t gic...). - t tn theo chc nng (dng, khp, gp, dui...). - t tn theo v t nng su (gp nng, gp su...) - t tn theo v tr tng quan trong khng gian (trn, di, trc, sau, trong, ngoi, dc, ngang...) da vo 3 mt phng trong khng gian l mt phng ng dc, ng ngang v nm ngang. 7. PHNG PHP NGHIN CU V HC GII PHU 7.1. Phng php nghin cu Danh t gii phu hc c ngun gc t ting Hy Lp l anatome (ct ra), ni theo ngn ng hin nay l phu tch. Nhng khi khoa hc pht trin th ch quan st bng mt khng , m phi s dng nhiu phng php khc: bm tng, nhum mu, chp X-quang, lm tiu bn trong sut, nhum m, t chc vv... tu mc ch nhng ch yu l i th v vi th.
9

7.2. Phng php hc gii phu 7.2.1. Xc v xng ri Hc xng th phi trc tip cm ly xng m m t, i chiu vi hnh v trong sch hoc trn tranh. Hc cc phn mm th phi trc tip phu tch trn xc m quan st v hiu ni dung nu trong bi ging hoc sch v. Xc ng vai tr quan trng trong ging v hc gii phu, nhng thc t hin nay c rt t xc nn vic sinh vin trc tip phu tch trn xc l rt him. Ngoi xc p phu tch cn c cc tng ri, sc vt cng gip ch cho sinh vin hc tp gii phu rt tt. 7.2.2. Cc xng ri Cc xng ri gip cho vic hc rt tt nhng r tht lc. 7.2.3. Cc tiu bn phu tch sn Cc tiu bn phu tch sn c bo qun trong b can thu tinh, trnh by trong phng mu se. Mt s Thit ct mng t gia 2 tm knh, hay cc tiu bn ct c nha ho, cc tiu bn ny nh tht nhng c ngm nha. 7.2.4. Cc m hnh nhn to bng cht do hay thch cao Tuy khng hon ton ging tht song vn gip ch cho sinh vin hc v hnh nh khng gian hn tranh v v d tip xc hn xc. 7.2.5. Tranh v Tranh v l phng tin hc tp rt tt v rt cn thit. 7.2.6. C th sng L mt hc c v cng quan trng i vi sinh vin. Khng g d hiu d nh, nh lu, v d vn dng vo thc t bng quan st trc tip trn c th sng nhng ci c th quan st c nh: tai ngoi, mt, mi, hng, ming, rng... 7.2.7. Hnh nh X-quang Hnh nh X-quang cng l hc c trc quan i vi thc t trn c th sng.
10

7.2.8. Cc phng tin nghe nhn Ngy nay cc phng tin nghe nhn rt pht trin, thng qua cng ngh thng tin chng ta c th cp nht cc kin thc, hnh nh (k c khng gian ba chiu trn mng). C th trao i thng tin cng nh t hc. Ni tm li gii phu hc l mt mn quan trng ca y hc, ngi sinh vin cng nh ngi thy thuc phi nm vng gii phu c th ngi th mi c th cha c bnh cho ngi b bnh.

11

I CNG H VN NG
c im phn bit gia ng vt v thc vt l s thch ng ca ng vt vi mi trng nh s vn ng. Sinh vt c 3 loi vn ng: - Vn ng kiu Amib nh cht nguyn sinh: v d nh bch cu. - Vn ng nh lng chuyn: v d nh tho trng, biu m. - Vn ng nh s co tht c vn, i a s cc ng vt v con ngi, lm c th chuyn ng trong khng gian, v ca c trn lm cc tng vn ng v cc mch mu chuyn mu trong c th. B my vn ng gm c hai phn: - Phn th ng gm b xng v h lin kt cc xng (khp xng). - Phn vn ng cc c. 1. H XNG 1.1. Chc nng v v tr Xng l yu t cng rn, nm gia cc phn mm ca c th v c 3 nhim v chnh. 1.1.1. Nhim v bo v ng vt cp thp, xng bc bn ngoi (tm, cua) ng vt c xng sng v ngi th xng bn trong, do c th c kch thc to ln nh hin nay. Cc xng hp li thnh b xng. Mt s xng to thnh mt hp (hp s), mt ng (ng tu) mt khoang (lng ngc cha tim phi v chu hng cha cc tng niu dc). 1.1.2. Nhim v nng B xng l tr ct ca c th, xung quanh l cc phn mm, l ch bm ca phn mm to ln hnh dng c th, phn nh c trng hnh th v c tnh ca tng loi.
12

1. Xng hp s 2. Mng no v no 3. M mng no gia Hnh 1.2. Hp s v no b

1.1.3. Nhim v vn ng Cc xng tip khp vi nhau v l ni bm ca phn ln cc c, l cha da cho c th hot ng, xng nh mt n by, ng vai tr th ng trong b my vn ng, khi b kch thch, c co li hay dui ra lm xng chuyn ng c th chuyn ng theo p ng mt nhu cu cn thit. 1.1.4. Cc chc nng khc Tu xng l ni to huyt, sn sinh huyt cu. Xng cng l kho d tr cht khong nh Fe++ Ca++ m khi cn c th c th huy ng 1. Gn c (nguyn u) 3. Xng ly ra
quay

1.2. Thnh phn v s lng b xng C th c tng s 206 - 208 xng, phn ln l cc xng chn v c chia lm 2 phn chnh: 1.2.1. B xng trc (81 xng)

2. Gn c (bm tn) 4. Thn c Hnh 1.3. S vn ng ca xng

- Gm 22 xng u mt, 1 xng mng v 3 i xng nh ca tai (tng s 29 xng). Cc xng u mt chia lm 2 phn: phn s no (s thn kinh) c 8 xng to thnh hp s v phn s mt (s tng) c 14 xng to nn khi xng s mt.
1. Xng nh 2. Xng chm 3. Xng thi dng 4. Xng hm di 5. Xng hm trn 6. Xng g m 7. Xng l 8. Xng mi 9. Xng bm 10. Xng trn

Hnh 1.4. Xng u mt - Xng thn mnh gm c 26 xng t sng, 1 xng c v 12 i xng sn (tng s 51 xng).
13

Cc xng t sng hp vi nhau to thnh ct sng, ko di t nn s n xng ct v c chia thnh 5 on: on c c 7 t sng cong lm ra sau. on ngc c 12 t cong lm ra trc. on tht lng c 5 t cong lm ra sau.
A. on t sng c B. on t sng ngc C. on t sng tht lng D. on t sng cng E. on t sng ct

Hnh 1.5. Ct sng (nhn thng v nghing)

on cng c 5 t sng dnh lin thnh 1 khi cong lm ra trc. on ct c 3 - 5 t sng thoi ha ch li di tch dnh vo nhau v dnh vo nh xng cng. - Xng sn: c 12 i - Xng c: c mt xng gm cn, thn v mi c - Khung chu 1.2.2. B xng treo hay xng chi (126 Xng)

14

A. Xng chi trn 1. Xng tr 2. Xng quay 3. Cc xng c tay 4. Xng bn tay 5. Xng ngn tay 6. Xng cnh tay 7. Xng b vai 8. Xng n B. Xng chi di 1. Xng chu 2. Xng i 3. Xng bnh ch 4. Xng chy 5. Xng mc 6. Cc xng c chn

Hnh 1.6. H thng xng chi trn (A) v xng chi di (B) Chi trn gm 64 xng, dnh vo thn bi ai vai. Chi di gm c 62 xng, dnh vo thn bi ai hng. 1.3. Hnh th ca xng 1.3.1. Phn loi xng Da vo hnh th v chc nng, c th chia xng lm 4 loi: - Xng di: chi gm c thn xng v 2 u xng. - Xng ngn: c tay, bn chn, ngn, v t sng. - Xng dt: hp s, xng b vai, xng c, xng chu. - Xng khng u hay bt nh hnh: xng thi dng, xng sng... Ngoi ra cn c 1 loi xng vng, l xng nh nm trong gn c v thng m vo cc khp gim ma st ca gn gip c hot ng tt hn. 1.3.2. M t hnh th ngoi ca xng Mi xng c m t mt cch khc nhau tu theo hnh th ngoi ca n. V d: * Xng di (trc khi m t phi nh hng xng)
15

- u xng: l ni tip khp vi xng khc, thng l chm hnh cu hay phng, c nhiu ch li ch lm v chia lm hai loi: tip khp v khng tip khp. Din khp: lm nh cho, li nh li cu, rng rc... Din khng khp: c tn gi khc nhau nh li c, li cu, gai. Mt: c cc ch bm ca c hay c i qua. - C xng: l ni ni tip gia u v thn xng. - Thn xng: hnh lng tr tam gic c cc mt cc b. Mt xng c th nhn c th g gh cho gn c bm hay mch thn kinh i qua. * Xng dt M t cc mt ca xng, cc b v cc gc. 1.4. Hnh th trong v cu trc C th quan st bng mt thng (cu to i th) v bng knh hin vi hay knh lp (cu to vi th). 1.4.1. Cu to i th C nhng phn chung v phn ring cho mi xng hay mi loi xng. Nu ca dc hay ca ngang mt xng ta thy: - Lp xng c: ngoi, l mt lp xng mn rn chc mu vng nht. - xng xp: trong gm cc b xng bt cho nhau chng cht, h nhng hc nh trng nh bt bin. Ngoi ra xng ti cn thy r: - ngoi cng bc ly xng c cn mt lp mng ngoi (ngoi ct mc) l mt mng lin kt mng, chc dnh cht vo xng. Lp trong ca ct mc mang nhiu mch mu v thn kinh n nui xng v c nhiu t bo tr (ct bo) ng vai tr quan trng trong vic pht trin xng theo b ngang. - trong cng, bn trong lp xng xp l tu xng. C 2 loi tu xng: + Tu l ni to huyt, c trong cc hc xng xp (c ton b cc xng ca thai nhi v tr s sinh v ring cc phn xng xp ca ngi ln).
16

+ Tu vng cha nhiu t bo m, ch c cc ng tu thn xng di ngi ln, bn trong cng lp xng xp. * c im cu to ring ca mi loi xng - Xng di: hai u xng, lp xng c ch l mt lp mng bao bc ngoi v bn trong l c khi xng xp cha y tu . Thn xng, lp c ngoi lm thnh mt ng xng dy gia v mng dn 2 u; lp xng xp trong th ngc li dy 2 u, mng gia; trong cng l mt ng tu di cha y tu vng. - Xng ngn: cu trc cng tng t nh u xng di: gm mt khi xng xp trong bc bi mt v mng xng c ngoi. - Xng dt: hp bi 2 bn xng c kp gia mt lp xng xp. C ch xng mng, 2 bn xng c dnh st vo nhau v khng cn lp xng xp na. - cc xng s: bn ngoi rt chc, bn trong gin v d v, lp xng xp gia c tn ring l li xp. * ngha cu to ca cc xng Cu to hnh ng ca xng c trong thn xng di cng nh cch sp xp cc b xng trong xng xp u c tc dng lm nh bt trng lng, gim s lng vt cht cn thit cho cu trc xng, ng thi lm tng sc chng ca xng i vi sc p, sc ko v sc gy. Cc b xng bao gi cng sp xp theo chiu hng nht nh, thch nghi vi chc nng ca mi xng lm cho xng c chc cao nht. Nh vy, kin trc ca xng ph hp vi chc nng ring ca n v ph hp vi nhng quy lut chung ca ngnh kin trc xy dng, theo chung nguyn tc vi trng lng v s lng vt cht ti thiu, m bo vng chc ti a. 1.4.2. Cu to vi th Xng l mt m lin kt trong cc t bo bin thnh ct bo sp xp theo nhng khong cch u n v trong c lng ng nhng cht v c, ch yu l mui calci (phosphat calci v hydroxyd calci) bao bc v che ph cc si keo. V c bn m xng gm nhng l mng c to nn bi hn hp
17

nhng cht v c v hu c v nhng vng dy hn c to thnh bi s hnh thnh nhng l cng thm chng cht ln nhng l trc. Khc vi sn, xng cha cc mch mu phn b u n. Trong qu trnh pht trin cc mch mu b vy quanh bi cc lp xng tn to v to thnh nhng ng xng hay ng havers. Nhng ng chy ch yu theo chiu dc trong xng di, v cc l xng c to thnh xung quanh mt h thng cc ng phn nhnh v ni tip vi nhau. 1.5. Cc mch mu ca xng 1.5.1. Mch nui xng Mch nui xng hay mch dng ct chui vo xng qua l nui xng chy trong mt ng xin chch ti ng tu. Trong tu xng ng mch chia thnh 2 nhnh ngc nhau chy dc theo chiu di ca ng tu v phn nh dn nui xng. Cc nhnh ny chui vo trong ng havers v ni tip vi nhnh mng xng. 1.5.2. Mch mng xng Mch ct mc quanh thn xng v u xng (tr din khp) c cc mch rt nh qua ct mc ti phn ngoi xng ni vi cc nhnh nui xng chnh t trong ra. 1.6. Thnh phn ho hc ca xng S d xng n hi v cng rn v xng c cc thnh phn v c v hu c. 1.6.1. Xng ti (ngi ln) Cha 50% nc; 15,75% m; 12,45% cht hu c v 21,80% cht v c. 1.6.2. Xng kh ( loi b m v nc) 2/3 l cht v c v 1/3 l cht hu c. Cht hu c chim 23,30% ch yu l cht ct giao gm cc si keo v cc t bo xng. Cht v c chim 66,70% ch yu l cc mui vi: Phosphat Ca: Carbonat Ca:
18

51,04% 11,30%

Fluorur Ca: 2,00% Phosphat Mg:21,85%

Carbonat v Florur Ca: 1,20% Cc thnh phn ho hc cng thay i theo chc phn ca mi xng, theo tui, gii, ch dinh dng v bnh tt. c bit mt s vitamin A, D, C v mt s bnh ni tit nh hng n kin trc v cu to ho hc ca xng. ngi tr xng t cht v c nn mm do. Ngi gi xng nhiu cht v c nn gin, d gy. 1.7. S hnh thnh v pht trin xng 1.7.1. Cc giai on hnh thnh v pht trin - Trong phi thai xng pht trin t lp trung b v pht trin qua 3 giai on: mng, sn v xng (tr xng vm s v mt vi xng mt khng qua giai on sn v mt phn xng sn cho n gi vn tnh trng sn). B xng mng ngi hnh thnh vo thng th nht ca bo thai. Mng bin thnh sn vo u thng th hai v c thay th dn bng xng cui thng ny ca phi. - Sau khi qu trnh ho xng cn tip tc cho n khi ht ln (khong 25 tun v pht trin thnh 2 giai on: giai on u t lc n lc dy th h xng pht trin mnh hn h c; giai on 2 t tui dy th v sau h xng pht trin chm hn h c. 1.7.2. Quy lut pht trin ca xng Quy lut tui dy th: trc tui dy th xng pht trin chiu di, sau tui dy th xng pht trin chiu dy. - Quy lut dn cch: c s pht trin khng ng u v chiu di v dy hoc 2 xng gn nhau mt pht trin, mt tm dng, chng thay i nhau. - Quy lut t l: tui nh n 6 tui: 4 - 6 cm/nm; 6 - 15 tui: 7cm/nm; 15 - 25 tui: di > dy. - Quy lut bt i xng: hai xng nh nhau (tay phi v tri) xng no hot ng nhiu th pht trin nhiu hn. 1.7.3. S ct ho * Nguyn tc chung ca s ct ho
19

- C 2 cch hnh thnh xng: + Ct ho trc tip: cht cn bn ca m lin kt ngm calci v bin thnh m xng. y l xng mng nh xng s v phn ln xng u mt. + Ct ho nh sn: do cht cn bn ca m lin kt ngm cartilagen thnh sn. Sn ny tiu i thay th bng m lin kt non v dn bin thnh xng (xng havers, xng sn). - Qu trnh ct ho c 2 hin tng i ngc nhng lun xy ra song song: hin tng ph hu xng do hu ct bo v hin tng ti to xng do tao ct bo. - Qu trnh ct ho c 2 giai on lin tip nhau: ct ho nguyn pht hay giai on xy dng xng v ct ho th pht hay giai on sa cha xng. * Ct ho trc tip - Ct ho nguyn pht: xy ra trong thi k bo thai. Vo khong tun th 9 ca phi, xng c dng mt mng lin kt, gm t bo trung m v t si to keo v bt u c cc trung tm ct ho. Ti trung tm ct ho cc si nhiu ln y trung m ra xa. T bo trung m dn hnh thnh to ct bo. Mng xng thnh m dng xng gm c cht cn bn, si v to ct bo, sau c hin tng ngm vi to t bo xng. T trung tm ct ho, cc b xng lan ra mi hng thnh mt mng xng v m dng xng thnh m xng. M xng tng trng theo chiu rng v chiu dy, mt ngoi m xng thnh mng xng. Cc to ct bo mt trong mng xng to thnh cc l xng xp chng ln nhau. L su nht l l xut hin sm nht. - Ct ho th pht: xng vm s khi mi sinh l mt m xng c ng nht, sau lp gia ca vm s b ph hu thnh nhng hc nh cha tu to huyt v hnh thnh xng havers xp c bc trong 2 bn xng ngoi v trong. * Ct ho qua sn - Ct ho nguyn pht: + thn xng: giai on phi thai xng ch l m sn c bc bi mng sn. Mng sn thnh mng xng bao bc quanh sn tr 2 u. Cc mch mu n thn mang theo m lin kt. M lin kt thnh hu ct bo ph hu sn thnh tu xng. Mch mu tin v 2 u thn xng lm hp sn,
20

rng dn tu. Ni gia u v thn xng s c vng ct ho, sn vng ny nhim calci thnh xng. Trong khi mng xng tip tc p nhng l xng lm thnh xng dy ln. + u xng: s ct ho xy ra mun hn, thng giai on sau sinh. Bt u t vic mch mu n sn mang theo hu ct bo ph v sn thnh tu xng. Phn sn bao quanh tu nhim calci thnh xng. Gia u v thn xng cn cha li mt bng sn gi l sn u xng hay sn tip hp v s bin mt khi trng thnh. Ch khi no sn u xng mt th mng xng u xng mi b ct ho. - Ct ho th pht: + S ct ho thn xng nhm to h xng havers. Trong khi mng xng to thnh nhng l xng mt ngoi, th t tu cc mch mu mang theo hu ct bo o nhiu ng hm dc theo thn xng v ni vi nhau. ng thi to ct bo n to nhng l xng ng tm lm hp lng ng hm li thnh cc ng havers. Nh vy h thng havers c thnh lp. Sau mt thi gian, thn xng c cu to bi xng havers c. Chen vo gia h thng ton vn mi c thnh lp l h thng havers c to ra t trc v b hu mt phn (h thng havers trung gian). Khi no tu khng to na th to ct bo ca tu mi to cc l xng ca h thng c bn trong. + u xng tu to ct trong cc hc xng trong sn s dn to ra cc vch xng thnh xng havers xp. .1.7.4. Cc yu t nh hng n s tng trng xng Ngoi yu t di truyn do b gen, s ct ho v tng trng xng chu nh hng bi: - Giai on pht trin c th: tr em hin tng ti to mnh hn hin tng ph hu nn thnh phn cu to xng tr em khc ngi ln. Xng tr em t cht v c, giu cht hu c hn xng ngi ln. Do vy, gy xng tr em l loi gy do chn thng nn rt d lnh; trong khi ngi ln tui xng gin, d gy thng l gy bnh, kh lnh. - Tnh trng m Thiu dinh dng khi mang thai; tr ang ln c bit Thiu calci, vitamin D s nh hng n s ct ho v tng trng. Cc bnh ni tit nh bnh tuyn cn gip lm nh hng n s hp thu cc mui khong cng lm nh hng n b xng.
21

- Khi vn ng xng thng phi chu tc ng ca mt trong ba lc: lc ko, lc p v lc trt do ma st. Cc lc ny u lm nh hng n cu to ca h xng. V vy tp luyn thn th ng cch s l mt ng lc cho h xng pht trin. 1.7.5. S ti to xng Khi xng gy, gia ni gy s hnh thnh khi t chc lin kt do mng xng, cn c, mch mu tu xng v h thng havers. T chc lin kt ny ngm vi theo kiu ct ho trc tip (ct ho mng) v lm lnh xng. Do khi m kt hp xng khng c ly i mng xng v cc t chc xng vn, v y l ngun cung cp calci to s ct ho. Ngc li khi ct on xng phi no mng xng trnh hin tng ti to xng. * Tm li: xng c nhiu chc nng quan trng. Xng l mt cht sng, n d tr mui khong. Xng pht trin nh cc yu t. - Bn trong: PH, nng cc cht trong mu nh P++, Ca++, cc vitamin v cc kch t ni tit. - Bn ngoi : ch luyn tp n ung.... 2. KHP XNG L ni cc xng lin kt vi nhau to thnh b xng v lm cho c th c ng v di chuyn c. V phng din ng tc, khp c chia lm 3 loi: khp bt ng, khp bn ng, khp ng. 2.1. Khp bt ng Khp bt ng l loi khng c khp, bt ng hoc t ng v mt chc nng. hp s hai xng mc vo nhau bi mt t chc lin kt hoc sn trung gian khng c khoang gia hai xng, chm thng khng gy sai khp m thng gy hoc dp xng. C hai loi khp bt ng: - Khp bt ng si: hai xng mc vo nhau theo nhiu cch: Khp rng: trn nh chm. Khp vy: trai nh. Khp nhp: xng sng mi. Khp mo: mo xng ny khp vo khe xng kia: bm l ma.
22

- Khp bt ng sn: do mt sn dnh cht hai u xng vo nhau, v tip vi ct mc 2 u xng bn ngoi: thn bm dnh vo mm nn xng chm. 2.2. Khp bn ng L nhng khp c ng rt t, gia 2 u xng c s sn c th c khe khp, khp, nhng khng cc thnh phn trung gian (khng c bao hot dch). Cc khp thn t sng. Khp mu v khp cng chu: c a lin ct gia mt khe (coi nh khp) khi ph n sinh khp gin ra t nhiu. 2.3. Khp ng Khp ng l khp c y cc thnh phn ca khp nh bao khp, bao hot dch... v hot ng v mt chc nng. L nhng khp c ng nhiu ( chi) cng c nhng khp c ng t hn (khp c tay, c chn). Khp ng c tnh l gia hai xng c khp, l mt khoang kn khng thng vi bn ngoi, khng c khng kh, nn p lc bn ngoi gi cht hai u xng vi nhau. Mt khp ng gm c: din khp, sn khp, bao khp, dy chng, bao hot dch. Tuy nhin tu theo v tr, cu to m gi l khp chm, khp rng rc, khp lng li cu, khp trc, khp phng... 2.3.1. Din khp Ni chung 2 din khp phi lp vo nhau, nn hnh th phi n khp vi nhau, din ny li din kia lm. 2.3.2. Sn khp Sn bc: mt khp trn nhn v n hi. Sn vin: trong khp chm, nu chm qu to m hm khp nh th c mt sn vin, vin xung quanh lm hm rng, su thm v dnh vo bao khp. 2.3.3. Ni khp Bao khp: l mt bao si chc bc quanh khp v gn lin 2 u xng vo nhau v bm vo xung quanh cc mt ca khp, bao c ch dy ch mng tu theo chiu ca ng tc.
23

Dy chng: c 2 loi, loi do cc si ca bao khp dy ln to thnh, loi do cc gn c ti bm vo cc mu gn khp. 2.3.4. Bao hot dch L 1 bao thanh mc lt mt trong bao khp 2 u xng v xung quanh sn bc m khng ph ln sn, bao tit dch vo khp, lm trn, cho khp c ng d dng. 2.3.5. ng tc Tu theo s co ca c bm vo xng, ng tc rng ri hay khng tu thuc vo chc nng ca khp. 2.3.6. Lin quan v ng vo khp Tu khp c lin quan cc vng khc nhau. ng vo khp tu tng mc ch phu thut v m bo an ton thun li. 2.4. Chc nng ca khp Trong c th ngi sng khp c 3 chc nng quan trng: - H tr cho s n nh v tr ca c th. - Tham gia vo vic vn ng cc phn c th v tng h ln nhau. - Chuyn ng c th di chuyn trong khng gian. Hot ng ca khp l do hnh dng cc mt khp quyt nh. Mc ng tc ph thuc vo ln mt khp v d trong khp chm nu hm khp l mt cung 1100 cn chm c cung 2300 th cung chuyn ng ca khp s l hiu s ca 2 s , tc l 1200. Hiu s cng ln th cung chuyn ng cng ln v ngc li. Ngoi ra, hot ng khp cn b hn ch bi cc cu trc hm khc nh dy chng, mm xng xung quanh khp... lm hn ch cc hot ng khp. mt s vn ng vin, ngi ta nhn thy hot ng cc khp cn ph thuc vo cc loi hnh hot ng th thao chng hn nh khp vai c tm hot ng ln hn vn ng vin mn th dc t do v nh hn mn c t. Khi bao khp hoc bao hot dch b vim, thnh ca n b dy dnh, cht hot dch khng cn nhn bi trn u khp lm khp hn ch c ng v au n. Cc ng tc th dc, xoa bp c tc dng tt i vi khp, gn v dy chng l cho khp c nui dng tt hn, gia tng qu trnh hnh thnh hot dch v lm cho dy chng, bao khp lun gi vng tnh n hi ca n.
24

Tm li: cc khp c phn chia theo chc nng vn ng v theo cu to ca chng. Khp bt ng l khp khng c bao khp; khp bn ng c boa khp nhng khng c bao hot dch; cn khp ng l khp va, c bao khp va c bao hot dch cha dch nhn. 3. H C 3.1. i cng H c ng vai tr quan trng trong sinh hot i sng ca con ngi. Hot ng ca cc c l co rt do b kch thch v vy con ngi c ng c. C 2 loi c: - C vn hay c bm xng hot ng theo mun, do thn kinh ng vt chi phi v chim ti 2/5 trng lng c th. C th ngi c khong 500 c vn khc nhau. - C trn (k c c tim) do thn kinh t ch (thn kinh thc vt) chi phi, hot ng t nhiu khng theo mun v l c ca cc tng, cc tuyn v mch mu. 3.2. S lc v t chc hc 3.2.1. C trn Cc t bo c trn hnh thoi, trong nguyn sinh cht c t c rt mnh. Hot ng khng tu , do thn kinh thc vt chi phi, c trn c si dc, si cho, si vng, c ch pht trin thnh c tht, c trn co rt chm chp, si ngn, khng c vn ngang. 3.2.2. C vn C vn (gm c c tim) l nhng si di nhiu nhn, nguyn sinh cht nhiu t c, c nhiu im sng chng ln nhau, nhn trn mt si c ct dc, ngoi nhng vch song song theo chiu dc cn c nhiu vch song song theo chiu ngang. Di knh hin vi in t mi t c l mt b si rt nh l x c: x Miozin v x Actin xen nhau. X Actin vng quanh Miozin, vch ngang l ch phnh ra ca s Miozin. Cc si c vn hp thnh tng b, nhiu b hp thnh bp c c bc bi mt cn, t chc lin kt gia cc b s chuyn hai u thn c thnh gn c. 3.3. Phn loi c v tn gi c
25

Tu theo s lng, hnh th v chc nng ca phn tht v phn gn m ngi ta phn loi c: - Theo hnh th c 4 loi: c di (cc c chi); c rng (cc c thnh bng bn) c ngn (cc c vung); v c vng (cc c tht quanh l t nhin). - Cng c th da theo s lng thn v gn c m chia ra: c nhi thn (c 2 bng); c nh u, c tam u v t u. - Tu theo hnh th ngi ta gi c vung, c tam gic, c thp, c trn, c Delta, c rng... - Tu theo hng i ca th c ta gi l c thng, c cho, c ngang... - Tu theo chc nng, chi ra thnh c gp, c dui, c dng, c khp, c sp, c nga.v.v... Tm li: c th gi tn c rt nhiu cch khc nhau nh: theo hnh th; v tr; chiu hng, cu to, chc nng, ch bm hoc kt hp gia hnh th v kch thc; chc nng v hnh th, v tr hay kch thc gi tn c. 3.4. Cc thnh phn ph thuc ca c Tr lc cho hot ng ca c gm mc, bao hot dch, bao si, ti hot dch... y l nhng thnh phn ph thuc ca c. 3.4.1. Mc L mt t chc lin kt bao bc mt c hay nhm c hay tt c c mt vng, mt khu. Cc khu c ngn cch bi vch lin c, c cng n nang th mc cng dy v chc. 3.4.2. Gn c hai u c, l c thon dn trng nh lin tip vi mt gn trn trng bng gm nhng si keo b cht li vi nhau bm vo xng. 3.4.3. Cn c Gn bm dn mng, rng dt nh mt chic l gi l cn c. 3.4.4. Bao hot dch L mt ti thanh mc bao bc gn, gm hai l: l trong bao bc gn v l ngoi st bao si, hai u bao hai l lin tip nhau to ln mt ti kn cha hot dch lm cho c co rt c d dng.
26

3.4.5. Rng rc ch gn thay i hng th thng c mt rng rc gn i qua . 3.4.6. Xng vng Nm trong gn, lm tng gc bm, tng sc mnh ca gn. 3.5. Chc nng ca c H c c chc nng quan trng trong c ng, di chuyn v lm m bo hot ng ca c quan: sinh sn, h hp, dinh dng, bi tit, ting ni v s biu l tnh cm ca con ngi, ngoi ra cn to ra hnh dng biu th sc mnh ca c th. C c chc nng sinh nhit. - Khi c co rt th c im t v im ng dn n mt c ng theo mun, cc c vn ng xng theo nguyn tc n by. Mi c ng u do s tc ng ca cc c i lc thng c 3 loi: + C im t gia. + Lc tc ng gia. + Lc cn gia. - Khi c hot ng (trng thi cng c) trong c c qu trnh trao i cht v qu trnh trao i nng lng (phn hu cht hu c gii phng nng lng) khi c vn ng nhiu, mu chy ti nhiu gp 4-5 ln lc thng. Acid lactic c tit ra, ng li lm cho ngi mt mi (v nguyn sinh cht cng li thnh myosin) hoc co cng (chut rt). Sau khi cht 3-6 gi th t Thi co cng (albumin ng c) v mm li khi hin tng tan r bt u.

27

Chng 2 GII PHU CHI TRN XNG KHP CHI TRN

1. XNG CHI TRN (OSSA MEMBRI SUPERIORIS) Xng chi trn gm c: xng b vai, xng n, xng cnh tay, xng tr, xng quay, cc xng c tay, cc xng t bn tay, cc xng t ngn tay. Gia cc xng tip ni vi nhau to thnh cc khp.
1. Xng n 2. Mm qu xng vai 3. Chm xng cnh tay 4. Xng vai 5. Xng cnh tay 6. Mm trn rng rc xng cnh tay 7. Xng tr 8. Mm trm tr 9. Xng c tay 10. Xng t bn tay 11. Xng t ngn tay 12. Mm trm quay 13. Xng quay 14. i quay 15. H trn ri cu 16. Mu ng to xng cnh tay 17. Mm cng vai

Hnh 2.1. H thng xng khp chi trn 1.1. Xng n (clavicula) L mt xng di, cong hnh ch S nm ngang trc trn ca lng ngc. 1.1.1. nh hng u dt hng ra ngoi, b lm ca u dt ra trc, mt lm thnh rnh ca thn xng xung di.
28

1.1.2. M t Xng n gm c thn xng v hai u. - Thn xng: c hai mt (trn v di), hai b (trc v sau). + Mt trn: 2/3 trong li, c c c n chm bm; 1/3 ngoi phng c c thang v c Delta bm.

Hnh 2.2. Xng n nhn mt trn + Mt di: pha trong v pha ngoi g gh, gia c rnh cho c di n bm.

Hnh 2.3. Xng n nhn mt di + B trc: cong li, c c ngc to bm trong v c Delta bm ngoi + B sau: cong lm, c c c n chm bm trong, c thang bm ngoi. - u trong: trn to, tip khp vi xng c. - u ngoi: rng, dt, tip khp vi mm cng vai. 1.2. Xng b vai (scapula) L mt xng dt mng hnh tam gic nm pha sau trn ca lng.

29

1. Gc trn 2. B trong 3. Gc di 4. H di vai 5. B ngoi 6. Din (c) di cho 7. cho 8. Din (c trn cho) 9. Mm cng vai 10. Mm qu 11. Khuyt vai

Hnh 2.4. Xng b vai (mt trc) 1.2.1. nh hng mt lm ra trc, b dy ra ngoi, hm khp ln trn. 1.2.2. M t Xng b vai dt, hnh tam gic gm c 2 mt (trc v sau), 3 b (trn, trong, ngoi), 3 gc (trn, di, ngoi). Mt trc: lm thnh h gi l h di vai c c di vai bm. Mt sau: li, 1/4 trn c 1 phn xng ni ln i t trong ra ngoi gi l 1. C xng b 4. Gc di gai vai (sng vai). Gai vai chia mt sau 2. H di gai 5. Gai vai lm hai phn l h trn gai v h di 3. B ngoi 6. H trn gai Hnh 2.5. Xng b vai (mt sau) gai cho c trn gai v c di gai bm. u ngoi gai vai vng ln to thnh mm cng vai tip khp vi u ngoi ca xng n. - B trong (b sng): song song vi ct sng, b ny c 2 mp, mp trc c c rng to bm, mp sau c c trn sng, di sng bm, gia hai mp c c gc bm trn c trm bm di. - B ngoi (b nch): dy, pha trn l hm khp, ngay di hm khp c din bm ca phn di c tam u, di c c trn b, c trn to bm. - B trn (b c): mng v sc, 1/4 ngoi c khuyt vai (khuyt qu)
30

cho ng mch vai trn i qua. Cc gc: + Gc trn hi vung c c gc bm. + Gc di (nh) c c lng to bm. + Gc ngoi: c hm khp hnh cho tip khp vi chm xng cnh tay, xung quanh cho l vnh cho. Trn hm khp c din bm ca phn di c nh u, di hm khp c din bm ca phn di c tam u. gia cho v khuyt vai c mm qu, u mm qu c gn chung ca c nh du v c qu cnh tay bm, c ngc b bm b trong, dy chng cng qu bm b sau. 1.3. Xng cnh tay (hunmerus) L xng di, ni gia xng b vai vi hai xng cng tay. 1.3.1. nh hng u c chm ln trn, chm vo trong v rnh gia 2 mu ng ra trc. 1.3.2. M t Xng gm c mt thn v hai u. - Thn xng: hnh lng tr tam gic c 3 mt, 3 b. + Ba mt: (ngoi - trong sau) Mt ngoi: g gh, gia c n delta (hnh ch V) cho c Delta bm, di c c cnh tay trc v c nga di bm. Mt trong: g gh pha trn cho c qu cnh tay bm, gia c l dng ct, di phng c c cnh tay trc bm. Mt sau: c mt rnh xon chy chch t trn xung di t trong ra ngoi. Trong rnh xon c b mch thn kinh quay lt qua, mp trn v mp di rnh xon c c rng-trong - rng ngoi bm. + Cc b: (trc - ngoi - trong). B trc: g gh trn, nhn-phng gia, di chia 2 ngnh bao ly h vt. B ngoi v trong: m trn, r di c vch lin c bm.
31

- Hai u xng u trn: ln lt c chm chim 1/3 khi cu khp vi cho xng b vai v dnh lin vo u xng bi c khp (c gii phu), pha ngoi chm v c khp c 2 mu: mu ng nh trc, mu ng to sau, gia hai mu ng c mt rnh phn di gn c nh u i qua. u trn c dnh vo thn xng bi c tip (c phu thut). u di: b rng v cong ra trc. Din khp c 2 phn: li cu ngoi khp vi chm xng quay, rng rc trong khp vi hm Sigma ln ca xng tr. Cc h trn khp: pha trc, trn li cu c h trn li cu (h quay) nhn vnh khn ca xng quay; trn rng rc c h trn rng rc (h vt) nhn mm vt ca xng tr khi gp tay. Pha sau: c h khuu nhn mm khuu ca xng tr khi dui tay. C 2 mm trn khp l mm trn li cu ngoi, mm trn rng rc trong cho cc ton c trn li cu v trn rng rc bm. Khi dui tay 3 mm trn li cu, mm trn rng rc v mm khuu nm trn 1 ng thng, khi gp tay 3 mm ny to thnh 1 tam gic cn.
1. Mu ng to 2. Rnh gian mu ng 3. Mo mu ng to 4. n delta 5. H quay 6. Mm trn li cu 7. Li cu 8. Rng rc 9. Mm trn rng rc 10. H vt 11. L nui xng 12. Nn mu ng b 13. C phu thut 14. Mu ng b 15. C gii phu 16. Chm xng 17. B trong 18. H khuu 19. B ngoi 20. Rnh xon

Hnh 2.6. Xng cnh tay

32

1.4. Xng tr (mua) L mt xng di nm pha trong xng quay. 1.4.1. nh hng u to ln trn, din khp ca u ny ra trc, b sc ca thn xng hng ra ngoi. 1.4.2. M t Xng tr gm c thn xng v 2 u. - Thn xng: hnh lng tr tam gic c 3 mt, 3 b. + Cc mt (trc - sau - trong) Mt trc: lm thnh rnh, trn c c gp chung nng bm, di phng c c sp vung bm.

1. Mm khuu 2. B trc xng tr 3. B sau xng tr 4. B ngoi xng tr 5. Mm trm tr 6. Mm trm quay 7. B trong xng quay 8. B sau xng quay 9. Hm sigma ln 10. Mm vt xng tr 11. Hm sigma b 12. Din khp vi xng quay

Hnh 2.7. Xng tr Mt sau: trn c din ca c khuu bm, di c mt g thng chia mt sau ra lm 2 phn: phn trong lm c c tr sau bm, phn ngoi ln lt t trn xung c cc c: dng di ngn ci, dui ngn v dui di ngn ci v c dui ring ngn tr bm. Mt trong: c c gp chung su ngn tay bm trn v che ph pha di xng.
33

+ Ba b (trc - sau - ngoi). B trc: r rt trn, trn di, trn c c gp chung su, di c c sp vung bm. B sau: cong hnh ch S, trn to ra lm hai ngnh m ly mm khuu, di m dn ri mt hn, c c tr trc, tr sau bm. B ngoi: sc trn v chia ra lm hai ngnh m ly hm Sigma b, di nhn c mng lin ct bm. - Hai u xng + u trn: c hai mm v 2 hm. Hai mm l mm khuu sau trn mm vt trc di. Hai hm l hm Sigma nh (hm quay) tip khp vi vnh i quay ca xng quay, hm Sigma ln (hm rng rc) khp vi rng rc ca xng cnh tay. + u di: li thnh mt chm, pha ngoi tip khp vi xng quay, pha trong c mm trm tr, pha sau c rnh gn c tr sau lt qua. 1.5. Xng quay (radius) L mt xng di nm ngoi xng tr. 1.5.1. nh hng u to xung di, mm trm quay ra ngoi, mt c nhiu rnh ca u ny ra sau. 1.5.2. M t Xng quay gm c thn v 2 u. - Thn xng: hnh lng tr tam gic c 3 mt, 3 b. + Ba mt: (trc - sau - ngoi) Mt trc: trn c c di gp ngn ci bm, di c c sp vung bm, gia c l dng ct. Mt sau: trn 1/3 trn c c nga ngn bm. Lm thnh rnh di, c c dng di v c dui ngn ngn ci bm. Mt ngoi: trn, gia c din g gh cho c sp trn, trn c c
34

nga ngn bm. u di: to hn u trn, b ra hai bn v dt t trc ra sau, trng nh hnh khi vung c 6 mt, mt trn dnh vo thn xng; mt di c 2 din tip khp vi xng c tay (xng thuyn v xng nguyt); mt ngoi di c mm trm quay xung thp hn mm trm tr 1 ct. Mt trong hi lm (hm tr xng quay) khp vi chm xng tr; mt trc c c sp vung bm; mt ngoi c 2 rnh cho gn c dng di, gn c dui ngn ngn ci v hai gn c quay lt qua; mt sau c nhiu rnh t ngoi vo trong cho gn c di dui ngn ci, gn c dui ring ngn tr v gn c dui chung ngn tay lt qua.
1. Vnh khn quay 2. C xng quay 3. Li c c nh u 4. B trc xng quay 5. L nui xng quay 6. B trong xng quay 7. Mm trm quay 8. Mm trm tr 9. L nui xng tr 10. B trc xng tr 11. B ngoi xng tr 12. Mm vt xng tr 13. Hm sigma ln 14. Mm khuu 15. Din khp vi u di xng tr

Hnh 2.8. Xng quay 1.6. Cc xng bn tay (ossa manus) Gm c cc xng c tay, cc xng t bn tay v cc xng t ngn tay. 1.6.1. Cc xng c tay c tay c 8 xng nh xp lm hai hng trn v di, hp thnh mt ci mng hay mt rnh. - Hng trn: c 4 xng t ngoi vo trong l xng thuyn, xng
35

nguyt, xng thp, xng u. - Hng di: c 4 xng t ngoi vo trong l xng thang, xng th, xng c, xng mc. Nhn chung cc xng c tay, mi xng c 6 mt, trong c 4 mt l din khp (trn - di - trong - ngoi) v hai din khng tip khp (trc sau) v hai din trong ngoi ca hai xng u hng khng tip khp. Cc xng c tay hp thnh mt rnh m b ngoi l xng thang v xng thuyn, b trong l xng u v xng mc, c dy chng vng trc c tay bm vo hai mp rnh bin n thnh mt ng gi l ng c tay, cho cc gn c gp ngn tay v dy thn kinh gia chui qua.
1. Xng thuyn 2. Xng c 3. Xng thang 4. Xng th 5. Xng t bn I 6. t ngn xa (III) 7. t ngn gia (II) 8. t ngn gn (I) 9. Xng t bn V 10. Mm xng mc 11. Xng mc 12. Xng thp 13. Xng u 14. Xng nguyt

Hnh 2.9. Cc xng bn tay 1.6.2. Cc xng t bn tay (ossa metacarpi) C 5 xng t bn tay u thuc loi xng di, k t ngoi vo trong (nh s la m t I V) mi xng t bn tay c mt thn v hai u. Thn xng cong ra trc, hnh lng tr tam gic, c 3 mt (mt sau, mt trong v mt ngoi). u xng: u trn c 3 din khp vi cc xng c tay v xng bn cnh (tr xng t bn tay mt I, II v V ch c mt din khp bn), di l chm tip khp vi xng t I ca cc ngn tay tng ng. 1.6.3. Cc xng t ngn tay (ossa digitorium manus) C 14 xng t ngn tay, mi ngn tay c 3 t, tr ngn tay ci c 2
36

t, mi xng t ngn tay c mt thn dt gm c 2 mt (trc v sau) c 2 u: u trn l hm, u di l rng rc. 2. CC KHP XNG CHI TRN (ARTICULATIONES MEMBRI SUPERIORIS) C nhiu khp v u l cc khp ng nhng ch yu l hai khp chnh d chn thng nn c nhiu p dng trong lm sng l khp vai v khp khuu. 2.1. Khp vai - cnh tay (articulatio humeri) Khp vai l mt khp chm in hnh np di vm cng vai n, khi ct tho khp cn phi xoay xng cnh tay bt chm xng cnh tay ra ngoi v khi ct on th phi rch vm pha trc. 2.1.1. Din khp gm c - Chm xng cnh tay chim 1/3 khi cu, ngng ln trn v vo trong. - cho xng vai (hm khp) so vi chm xng cnh tay th nng v b. - Sn vin: do c im trn nn cn c sn vin dnh vo xung quanh hm khp tng din tip khp, tuy vy hm khp vn cn nng v b nn c cn c vm cng vai n gi cho chm khi trt ra ngoi.

1. Chm xng cnh tay 2. Gn c trn gai 3. Bao khp 4. Sn vin 5. cho xng vai 6. Sn bc

Hnh 2.10. Thit ct ng ngang khp vai 2.1.2. Ni khp L phng tin chng buc cc din khp vi nhau gm c 2 phn.
37

Bao khp (Capsula articularis): l mt bao si chc bc xung quanh khp, trn dnh vo xung quanh cho xng b vai, di dnh vo u trn xng cnh tay (na trn bm vo c khp, na di bm vo c tip). Bao khp rng, lng lo nn cn c thm cc thnh phn khc ti tng cng tr lc: pha sau C cc gn c khu vai sau; trn c vm cng qu, pha trc mng c cc dy chng khp bm, nhng vn l im yu ca khp.
1. C trn gai 2. C di gai 3. C trn b 4. Bao khp

Hnh 2.11. Khp vai (nhn pha sau) - Dy chng gm c: + Dy chng qu cnh tay (ligamentum coracohumerale): bm t mm qu n 2 mu ng ca xng cnh tay, dy ny c coi nh mt phn ca gn c ngc b. + Dy chng cho cnh tay (ligamentum glenohumerahs) c 3 dy: Dy chng trn: i t trn hm khp n bm vo pha trn mu ng b.
1. B trn dy chng cho cnh tay 2. Dy chng qu cnh tay 3. B gia dy chng cho cnh tay 4. u di c nh u cnh tay 5. B di dy chng cho cnh tay 6. Bao khp

Hnh 2.12. Khp vai (nhn trc) Dy chng gia: i t trn hm khp ti nn mu ng b. Dy chng di: i t trc di cho ti pha di c tip. gia 2 dy chng di v gia l im yu ca khp vai v bao khp. y mng nn chm xng cnh tay thng b trt ra (sai khp) v b
38

cc c ko vo trong gy ra sai khp theo kiu trc trong. 2.1.3. Bao hot dch L mt bao thanh mc lt mt trong bao khp, tit ra cht dch vo khp c tc dng lm cho cc din khp trt ln nhau d dng. Ch phn gn c nh u chy ngoi bao hot dch c lin quan vi ti thanh mc ca c nh u, c di vai, c Delta. V c l thng bao khp nn bao hot dch chm ngay vo mt sau ca c di vai. 2.1.4. Lin quan Ch yu vi dy thn kinh m chi phi vn ng cm gic cho khu vc, c Delta m ly khp vai to thnh u vai. Nu trong chn thng khi khng thy cn u vai (du hiu g vai hay nht ru) c th b sai khp (khi mt ng tc). 2.1.5. ng tc L khp chm in hnh nn ng tc rt rng ri. 2.1.6. ng vo khp Tu theo mc ch ca phu thut c th rch vo khp theo cc mt khc nhau nhng ng tt nht l ng rch theo b trc trong c Delta (theo rnh Delta ngc). 2.2. Khp khuu (articulatio cubitis) L mt khp gp dui cng tay vo cnh tay v sp nga bn tay, do 3 khp nh to thnh. - Khp cnh tay tr l khp rng rc. - Khp cnh tay quay l khp li cu. - Khp quay tr trn l khp trc. 2.2.1: Din khp Din khp khuu bao gm: - u di xng cnh tay: gm c rng rc tip khp vi hm Sigma ln xng tr, li cu khp vi i quay ca xng quay, huyt (trn rng rc) khp vi mm vt ca xng tr,
1. Dy chng vng quay 2. Ti bt hot dch quay 3. Ti bt hot dch tr Hnh 2.13. Ct ng ngang khp khuu 39

h khuu ( pha sau) khp vi mm khuu ca xng tr. - u trn xng tr: gm hm Sigma ln khp rng rc ca xng cnh tay, hm Sigma nh tip khp vi vnh i quay ca xng quay. - Chm xng quay: gm i quay khp vi li cu xng cnh tay, vnh khn quay tip khp vi hm Sigma nh ca xng tr. Bnh thng mm trn li cu, mm trn rng rc v mm khuu nm trn mt ng thng, mm khuu cch u 2 mm kia (khi dui tay). Khi gp tay, 3 mm trn to nn mt tam gic cn c nh l mm khuu. 2.2.2. Ni khp - Bao khp (capsula articularis): l mt bao si bm vo xung quanh din khp ca xng cnh tay v xng tr, c im ca bao khp th mng pha trc, pha sau v dy hai bn v khp khuu l khp gp dui cng tay. Ch : bao khp di dnh n tn c xng quay do chm xng quay xoay c t do trong bao khp. Dy chng: v khp khuu c ng tc gp v dui l chnh, nn cc dy chng bn chc v mnh, gm c: + Dy chng khp cnh tay tr quay: c 3 b Dy chng bn quay (ligamentum collatterale radiale): b trc i t mm trn li cu vng quanh i quay ti bm vo b trc hm Sigma b, b gia i t mm trn li cu vng quanh i quay ti bm vo b sau hm Sigma, b sau i t mm trn li cu to hnh qut ti bm vo mm khuu.
1. Dy chng bn quay (b trc) 2. Dy chng bn quay (b gia) 3. Dy chng vng 4. Gn c nh u 5. Ti hot dch mm khuu 6. Dy chng bn quay (b sau) 7. Gn c tam u 8. Bao khp

Hnh 2.14. Dy chng bn quay Dy chng bn tr (ligamentum collatterale ulnare): b trc t mm

40

trn rng rc n mm vt, b gia bm t mm trn rng rc n nn mm vt v b trc xng tr, b sau bm t mm trn rng rc to hnh qut n bm vo mm khuu.
1. Gn c nh u 2. Dy chng vng 3. Dy chng bn tr (b trc) 4. Mm trn rng rc 5. Gn c tam u 6 Dy chng bn tr (b gia) 7. Dy chng bn tr (b sau) 8. Ti hot dch mm khuu

Hnh 2.15. Dy chng bn tr Dy chng sau v dy chng trc, hai dy chng ny rt mng i t xng cnh tay ti xng quay v xng tr. Ngoi ra, y chng sau cn c cc th si ngang ni 2 b ca h khuu vi nhau, c tc dng gi cho mm khuu khi trt ra ngoi. + Dy chng khp quay tr trn c hai dy: Dy chng vng (ligamentum anulare radii): t b trc Sigma b vng quanh c xng quay n b sau hm Sigma b. Dy chng vung (ligamentum quadratum) buc c xng quay vo b di ca hm Sigma b. 2.2.3. Bao hot dch L mt bao thanh mc lt mt trong bao khp v dnh vo hai u xng xung quanh sn bc. 2.2.4. Lin quan mt trc khp khuu lin quan vi hai rnh nh u trong v mng nh u ngoi v cc b mch thn kinh lt qua. pha sau khp khuu c c tam u bm,trong rnh rng rc khuu c dy thn kinh tr lt qua.
1,2. Cc b ca dy chng bn quay 3. Dy chng vng quay Hnh 2.16. Dy chng vng quay

41

2.2.5. ng tc - Khp cnh tay tr quay c ng tc gp dui cng tay. - Khp quay tr trn v khp quay tr di c ng tc sp nga bn tay. 2.2.6. ng vo khp Tu theo mc ch ca phu thut c cc ng vo khp khc nhau, nhng ng rch an ton v m rng l ng rch gia sau (c gia mm khuu) khng gy tn thng cho mch mu thn kinh v dn lu tt. 2.3. Cc khp nh khc 2.3.1. Khp quay - tr di - Din khp gm c chm xng tr c 2 din khp, din ngoi hnh cu chim 2/3 chm; din di hnh tam gic v din khuyt tr ca xng quay. - Bao khp dnh vo b trc v sau ca dy chng tam gic v bao quanh mt khp, ri c tng cng bi dy chng quay tr trc v sau. - Dy chng tam gic l mt tm sn si cng t mt ngoi mm trm tr ti b di khuyt tr, c tc dng nh mt a khp chm vo gia xng tr v xng thp, xng nguyt c tay. V vy, trong chn thng t khi c sai khp quay tr di ring bit m km theo c gy 2/3 di xng quay. - Bao hot dch: lt bn trong bao khp. - ng tc sp nga cng tay. Khi khp cnh tay - quay hot ng th din khuyt tr xng quay ln quanh chm xng tr bin khong 1800. 2.3.2. Khp quay - c tay - Din khp: gm c u di, mt di xng quay vi 2 din khp: din ngoi hnh tam gic khp vi xng thuyn; din trong hnh t gic khp vi xng nguyt. - Bao khp c c im dy trc v 2 bn, mng sau. - Dy chng: khp c 4 dy chng + Dy chng bn c tay quay i t mm trm quay ti xng thuyn. + Dy chng bn c tay tr i t mm trm tr ti xng thp v u. + Dy chng quay c tay-gan tay i t 2 xng cng tay xung gan tay. Phn ln cc th si tm li bm vo xng c.
42

+ Dy chng quay c tay-mu tay t xng quay ti bn tay v xng thp. - Bao hot dch lt trong bao khp nhng do bao khp mng mt sau nn bao hot dch c th chui qua to ti bt hot dch. - ng tc ch yu l gp v dui, ngoi ra cn c th khp v dng. C tay gp nhiu hn dui v khp nhiu hn dng, do cc xng c tay st vi nhau khi dui, dng v lng lo khi gp, khp. 2.3.3. Khp bn tay Bn tay c nhiu khp: cc khp c tay (gia cc xng c tay vi nhau), cc khp c tay-t bn tay, cc khp gian t bn tay, cc khp bn tay-t ngn tay v cc khp gian t ngn tay vi nhau (t ngn gn v xa...)
1. Xng quay 2. Khp quay - tr xa 3. Dy chng bn c tay - quay 4. Xng thuyn 5. Xng c 6. Cc dy chng gian ct t bn tay 7. Cc dy chng gian ct gian c tay 8. Dy chng bn c tay - tr 9. a khp 10. Xng tr

Hnh 2.17. Thit ct ngang qua cc khp cng- bn tay

43

VNG NCH
Vng nch (regio axillaris) l tt c phn mm nm khong gia xng cnh tay v khp vai ngoi, thnh ngc trc trong, khu vai sau v u mt c trn. Coi nch nh mt hnh thp bn cnh vi bn thnh (trc, sau, trong v ngoi) mt nn di v mt nh trn. 1. CC C VNG VAI NCH Cc c vng nch c chia lm 4 khu (trc - sau - trong - ngoi). 1.1. Khu ngoi (khu Delta) Ch c mt c l c Delta i t 1/3 ngoi xng n, mm cng vai, gai vai xung di bm tn vo n Delta mt ngoi xng cnh tay. 1.2. Khu trong Ch c mt c l c rng trc hay c rng to bm vo mt ngoi ca 9 xng sn trn (t I n IX) ti bm vo b trong xng b vai. 1.3. Khu trc Xp thnh hai lp c. 1.3.1. Lp nng C ngc ln (m.pectoralis major) bm t 2/3 trong xng n, xng sc, cc sn sn t 1 n 6, xng sn 5, 6 v vo gn c thng to, ri cc th c ngc to xp lm 3 b ti bm vo mp ngoi rnh nh u ca xng cnh tay. 1.3.2. Lp su C 3 c. - C di n (m. subclavius): bm t sn sn v xng sn I v nm trong rnh mt di thn xng n.
1. C lng rng 2. C trn to 3. C trn b 4. C Delta 5. C thang Hnh 2.18. C Delta

- C ngc b (m. pectorlis minor): nm di c ngc to bm t 3 xng sn (III, IV, V) ti bm vo mm qu

44

xng vai. - C qu cnh tay (m. coracobrachialis): c ny cng phn ngn ca c nh u bm t mm qu ri chy thng xung bm vo 1/3 trn mt trong xng cnh tay (l c ty hnh ca ng mch nch).

1. C ngc to (phn n) 2. C di n 3. Bm tn c ngc to 4. Thn kinh c b 5. C qu cnh tay 6. C ngc b 7. Phn sn c ngc to 8. Phn c c ngc to

Hnh 2.19. Cc c vng ngc (lp su) 1.4. Khu sau Gm c nhiu c bm vo xung quanh xng b vai. - C di vai (m. subscapularis) bm t mt trc xng b vai ti bm vo mu ng b xng cnh tay c tc dng xoay trong cnh tay. - C trn gai (m. suraspinatus) bm vo h trn sng ti bm vo mu ng to ca xng cnh tay c tc dng dng v xoay ngoi cnh tay. - C di gai (m. infraspinatus) bm t h di sng ti bm vo mu ng to ca xng cnh tay c tc dng dng v xoay ngoi cnh tay. - C trn b (m. teres minor) bm t b ngoi xng b vai ti mu ng to ca xng cnh tay c tc dng dng v xoay ngoi cnh tay. - C trn to (m. teres major) bm t b ngoi, gc di xng b vai ti bm vo y rnh c nh u xng cnh tay c tc dng khp cnh tay v nng xng vai. - C lng rng (m. latissimus dorsi) l mt c to rng dt ph phn sau di ca lng v bm vo phn di ct sng, mo chu ti gc di xng b vai ri cc th c vn ra pha trc ti bm vo mp trong rnh c nh u ca xng cnh tay (c nhc li c thn mnh). Tc dng ko cnh tay
45

vo trong va ra sau.

1. C thang 2. C Delta 3. Phn ngoi c tam u 4. C lng rng 5. Phn trong c tam u 6. C trm ln 7. C trn ln 8. C trn b 9. C di gai 10. C trn gai

Hnh 2.20. C vng vai sau 2. CU TO VNG NCH 2.1. Cc thnh ca nch 2.1.1. Thnh trc Xng n nm ngang, hnh ch S, li trong, lm ngoi, rnh Delta gia c Delta v c ngc to, y rnh ta s thy mm qu.

1. C trm 7. TK b cnh tay trong 2. C rng to 8. TM nch 3. C di vai 9. C ngc to 4. TK c lng to 10. C ngc b 5. TK c rng to 11. TK b cng tay trong 6. TK quay 12Tk tr,13.M nch

14. TK gia 15. TK c b 16. C qu cnh tay 17. C Delta 18. C nh u 19. TK m

20. C trn b 21.C Delta 22.C tam u Cnh tay 23. Xng b vai 24. C trn gai 25. C thang

Hnh 2.21. Thit ct nm ngang qua vng nch

46

Lp da t chc di da v l cn nng, gia 2 ch cn nng ca nch c nguyn u ca cc c bm da c, trong lp di da c nhnh thn kinh trn n. Cn c nng: c ngc to c bc trong 1 bao cn c ngc. Gia 2 c Delta v c ngc to c rnh delta ngc, trong y rnh c th s thy mm qu. Cn c su: c 3 c: c di n, c ngc b, c qu cnh tay c bc trong cn n qu nch gm 2 phn l cn n ngc v dy chng treo nch, gia 2 lp cn c c mt khoang nhiu m, trong khoang c dy thn kinh c ngc to v mt vi nhnh ca ng mch cng vai ngc phn nhnh mt sau c ngc to. 2.1.2. Thnh sau hay thnh vai sau Gm xng b vai, cc c di vai, c trn gai, c di gai, trn to, trn b. Hai c trn v xng cnh tay to thnh tam gic c trn, c phn di c tam u chia thnh 2 phn l tam gic b vai tam u (c ng mch vai di i qua) v t gic Velpeau (c b mch thn kinh m i qua), phn di c tam u cng xng cnh tay v b di c trn to to thnh tam gic cnh tay tam u (c b mch thn kinh quay i qua). 2.1.3. Thnh trong hay thnh ngc bn: c c rng to bm t 9 xng sn trn n b trong xng b, c c che ph bi cn c rng to, c nhnh ca ng mch v ngoi v nhnh thn kinh c rng to. 2.1.4. Thnh ngoi hay thnh cnh tay To bi xng cnh tay, c nh u, c qu cnh tay, c Delta. 2.2. nh L khe gia xng sn 1 v xng n, ngoi khe c mm qu, ng mch nch v nhnh ca m ri thn kinh cnh tay qua khe xung nch. 2.3. Nn C 4 lp. Da: mm c nhiu lng v tuyn m hi. T chc t bo di da: c nhiu cc cun m. Cn nng: rt mng cng t c ngc to n c lng to.
47

Cn su: l cn su ca c ngc b v l ch gn ca dy chng treo nch i t dy chng treo nch trc n c lng to sau, bn ngoi dnh vo c qu cnh tay bn trong ph ngoi c rng to ri bm vo xng b. Vy t c qu n xng b cn khng bm vo u nn c 1 b l lng hnh cung gi l cung nch, mch v thn kinh chy qua cung xung cnh tay. 3. CC THNH PHN NG TRONG NCH Trong h nch c cc thnh phn mch thn kinh t nn c i qua xung chi trn bao gm: ng mch, tnh mch nch, m ri thn kinh cnh tay v cc nhnh tn ca n. Ngoi ra cn cha y t chc m nho lp y nch.
1. C vai mng 2. Xng n 3. C vai mng 4.ng mch 5.Tnh mch nch 6. B ngoi 7. C ngc b 8. Dy treo nch 9. C ngc ln 10. Mc nch 11. C lng rng 12. C trn to 13. C trn b 14.Cc hch bch huyt 15. Xng b vai nch 16. C di vai 17. C di gai 18. C trn gai 19. B sau 20. B ngoi 21. C thang

Hnh 2.22. Thit ct ng dc qua vng nch 3.1. m ri thn kinh cnh tay 3.1.1. Cu to m ri thn kinh cnh tay c cu to bi 4 nhnh trc ca cc dy thn kinh c t CV n ngc mt (CV n ) v 1 nhnh nh ca dy thn kinh sng CIV, c nhim v chi phi vn ng v cm gic cho ton b chi trn. 3.1.2. S to thnh cc thn thn kinh (thn nht) - Nhnh trc ca dy thn kinh sng c V ni vi nhnh trc ca dy thn kinh sng c VI v mt nhnh nh ca dy thn kinh sng c IV to nn thn trn hay thn nht trn (truncus superior). - Nhnh trc ca dy thn kinh sng c VII mt mnh to nn thn gia hay thn nht gia (truncus medius). - Nhnh.trc ca dy thn kinh sng c VIII vi ngc I (ThI) to thnh
48

thn di hay thn nht di (truncus inferior). 3.1.3. S to thnh cc b thn kinh (thn nh) Mi thn nht li chia ra lm 2 ngnh trc v sau. Cc ngnh ni vi nhau to nn cc thn nh. Ba ngnh sau ca thn trn, gia v di ni vi nhau to thnh b sau hay thn nh sau (fasciculus posterior). - Ngnh trc ca thn trn v thn gia to nn b ngoi hay thn nh trc ngoi (fasciculus laterali8). - Mt mnh ngnh trc ca thn di to nn b trong hay thn nh trc trong (fasciculus medialis).

1. Nhnh trc C4 15. TK cng tay b trong 2. Nhnh trc C5 16. R trong TK gia 3. Nhnh trc C6 17. Thn kinh tr 4. Thn kinh di n 18. Thn kinh gia 5. Nhnh trc C7 19. Thn kinh quay 6. Thn kinh c ngc di 20. Thn kinh m (nch) 7. Nhnh trc C8 21. Thn kinh c b 8. Nhnh trc Th1 22. R ngoi TK gia 9. B sau 23. ng mch nch 10. B trong 24. Quai thn kinh ngc 11. TK di vai trn 25. B ngoi 12. Thn kinh ngc lng 26. Thn kinh trn vai 13. TK cnh tay b trong 27. Thn kinh lng vai 14. TK Di vai di

T cu to trn, cc thn, cc b chia ra cc nhnh bn v cc nhnh cng i chi phi cho cc khu: - T b trong tch ra r trong ca dy thn kinh gia, dy thn kinh tr, dy thn kinh cng tay b trong v dy ph cnh tay b trong. - T b ngoi tch ra r ngoi ca dy thn kinh gia v dy thn kinh c b. - T b sau tch ra dy thn kinh m v dy thn kinh quay. Ngoi ra m ri dy thn kinh cnh tay cn tch ra nhiu dy thn kinh nh ti chi phi cho cc c vng vai nch v c mang tn theo cc c . Nh dy thn kinh c ngc to, thn kinh c rng to, thn kinh c trn
49

sng... Trong s cc dy thn kinh nh c dy thn kinh c ngc to v thn kinh c ngc b ni vi nhau tho thnh quai thn kinh ngc m ly pha trc ng mch nch. y l mc tm ng mch nch (theo l thuyt c in). 3.2. ng mch nch (arteriae membri superioris) 3.2.1. Nguyn u, ng i v tn cng Tip theo ng mch di n im gia b di xng n. T gia xng n chy xung di v ra ngoi ti cnh tay. Lc u t vo cc b trn ca c rng trc ri chy dn xa thnh ngc nm sau c qu cnh tay khi ti b di c ngc to i tn thnh ng mch cnh tay. ng chun ch l ng k t im gia xng n n gia np gp khuu khi tay dng 900. 3.2.2. Lin quan * Lin quan xa: t gia xng n ng mch chy chch xung di ra ngoi. Lc u gn thnh trong ri gn thnh ngoi v trc. * Lin quan gn: vi cc nhnh ca m ri thn kinh cnh tay. C c ngc b chy ngang trc ng mch nn chia thnh 3 phn lin quan. - on trn c ngc b: rt gn thnh trc, ngay sau cn n ngc. Tt c cc thn thn kinh u pha ngoi ng mch, khi to thnh cc b thn kinh th quy xung quanh ng mch.
1. ng mch gip di 2. ng mch t sng 3. ng mch di n 4. ng mch nch 5. ng mch ngc trn 6 Nhnh vai 7. Nhnh ngc 8. ng mch m vai 9. ng mch ngc ngoi 10. ng mch cnh tay 11. ng mch vai di 12. ng mch m 13. ng mch vai trn 14. ng mch vai sau

Hnh 2.24. ng mch nch v cc vng ni

50

- on sau ngc: cc b thn kinh tch cc dy thn kinh. ngoi c dy thn kinh c b. trc c dy thn kinh gia v 2 r trong v ngoi. trong: gia ng mch v tnh mch, c dy thn kinh tr v dy thn kinh b cnh tay trong, pha trong tnh mch c dy thn kinh b cng tay trong. sau c dy thn kinh m v dy thn kinh quay. - on di ngc: cc dy thn kinh bt u tch dn ra chy vo cc khu vc ch cn dy gia pha trc ngoi ng mch v lin quan mt Thit vi ng mch. 3.2.3. Phn nhnh - ng mch ngc trn: phn nhnh trong cc c ngc. - ng mch cng vai ngc: thc qua cn n ngc v tch 2 nhnh cng vai v nhnh ngc. - ng mch ngc ngoi hay ng mch v ngoi chy vo thnh ngc. - ng mch vai di: chc qua khe b vai tam u ra khu vai sau. - Thn ng mch m: tch ra 2 nhnh, nhnh m sau cng vi thn kinh m qua t gic Velpeau vng quanh c tip xng cnh tay ni vi nhnh m trc.
1. Quai thn kinh ngc 2. Thn kinh c b 3. Thn kinh gia 4. Tim mch u 5. Thn kinh b cng tay trong 6. Thn kinh b cnh tay trong 7. Thn kinh tr 8. Thn kinh c rng to 9. Thn kinh c ngc b 10. Thn kinh c ngc to 11. Tnh mch nch 12. ng mch nch

Hnh 2.25. Mch mu thn kinh vng nch 3.2.4. Vng ni * Ni vi ng mch di n:
51

- Vng ni quanh vai: do s tip ni gia cc nhnh vai trn vai sau ca ng mch di n ni vi nhnh vai di ca ng mch nch. - Vng ni quanh ngc: do nhnh v trong ca ng mch di n ni vi nhnh v ngoi ca ng mch nch, nhnh ngc ca ng mch cng vai ngc, nhnh lin sn ca ng mch ch ngc. * Ni vi ng mch cnh tay: - Do nhnh m ni vi nhnh ln ca ng mch cnh tay su. C th tht ng mch nch trn ng mch vai di, on nguy him gia ng mch vai di v ng mch m. 3.3. Tnh mch nch Do 2 tnh mch cnh tay i t di ln ri hp li to thnh, i pha trong ng mch khi n gn xng n th trc ng mch. 3.4. Bch huyt m cnh tay nhn bch huyt t cnh tay. m ngc nhn bch huyt ngc v v. m vai nhn bch huyt khu vai.

52

VNG CNH TAY

Vng cnh tay (regio branchii) l tt c phn mm bao quanh xng cnh tay. Vng cnh tay c gii hn t b di c ngc to n ng vng trn np khuu 3cm. C vch lin c ngoi v trong tch t mc bc cnh tay n bm vo xng cnh tay chia ra thnh 2 vng nh l vng cnh tay trc v vng cnh tay sau. 1. VNG CNH TAY TRC (REGIO BRANCHII ANTERIOR) Gm tt c phn mm che ph mt trc ca xng cnh tay v 2 vch gian c. 1.1. Cu to lp nng Da mng, mm mi v di ng. T chc di da: mng, trong lp ny c tnh mch u chy dc pha ngoi c nh u ti rnh Delta ngc ri chc qua cn nng vo su vo tnh mch nch. Nhnh b ca dy thn kinh m, cc nhnh ca thn kinh b cng tay trong v thn kinh b cnh tay trong. Mc bc cnh tay bc quanh cnh tay, mng tch 2 vch gian c trong v ngoi ngn cch vng cnh tay trc v sau.

1. Nhnh b thn kinh nch 2. Tnh mch u 3. Nhnh b thn kinh quay 4. Tnh mch gia u 5. Nhnh b thn kinh c b 6. Tnh mch quay nng 7. Tnh mch gia nng 8. Thn kinh b cng tay trong 9. Tnh mch tr nng 10. Tnh mch gia nn 11. Tnh mch nn 12. Thn kinh b cnh tay trong

Hnh 2.26. Tnh mch v thn kinh nng vng cnh tay trc

53

1.2. C vng cnh tay trc T su ra nng c 3 c. - C cnh tay (m. brachialis): bm t na di mt trong, mt ngoi ca xng cnh tay v 2 vch lin c (trong, ngoi) ri chy xung bm vo mm vt ca xng tr c tc dng gp cng tay vo cnh tay. - C nh u cnh tay (m. biceps brachii): c ny c 2 phn; phn di bm t din trn cho chy qua rnh gia 2 mu ng xng cnh tay; phn ngn bm t mm qu. C hai phn chp li vi nhau chy xung di bm vo li c nh u ca xng quay. Trc khi bm tn vo xng quay n tch ra mt ch cn i vo pha trong ho ln vi cn nng ca vng khuu, v tham gia cu to thnh trc ca mng nh u trong. Tc dng gp cng tay vo cnh tay. y l c tu hnh ca ng mch cnh tay, b trong c l mc tm ng mch. - C qu cnh tay (m.coracobrachialis): c ny cng phn ngn ca c nh u cnh tay bm t mm qu ri chy thng xung bm vo 1/3 trn mt trong xng cnh tay c tc dng khp cnh tay. y l c tu hnh ca ng mch nch.

1. C Delta 2. u di c nh u 3. Gn tn c nh u 4. Ch gn c nh u 5. C cnh tay 6. C nh u 7. u ngn c nh u 8. C qu cnh tay

Hnh 2.27. C vng cnh tay trc (lp nng) 1.3. ng cnh tay ng cnh tay l 1 ng c mc nm mt trong vng cnh tay trc c
54

hnh lng tr tam gic gm c 3 thnh.

1. TK c b 2. C qu cnh tay u 3,10. TK cnh tay b trong 4. TK gia 5. M cnh tay 6. TK cng tay b trong 7. TM nn 8. TK tr 9. Vch lin c trong 11. M bn tr trn 12. Nhnh b TK quay 13. u di c tam u 14. u ngoi c tam u 15. u trong c tam trong u 16. TK quay 17. M quay 18. Xng cnh tay 19. Nhnh b 20. Vch lin c ngoi 21. C Delta 22. Nhnh b TK m 23. TM u 24. C nh u 25. C cnh tay trc

Hnh 2.28. Thit ct ngang qua 1/3 trn cnh tay 1.3.1. Thnh trc trn l c qu cnh tay v c nh u cnh tay, di l c nh u cnh tay v c cnh tay trc. 1.3.2. Thnh trong L mc bc cnh tay, t chc di da v da. 1.3.3. Thnh sau L vch lin c trong. 1.4. Cc thnh phn ng trong ng cnh tay 1 4.1. ng mch cnh tay (arteria brachialis) * Nguyn u: tip theo vi ng mch nch t b di c ngc to. * ng i: tip theo hng i ca ng mch nch vo ng cnh tay ri vo mng nh u trong khi ti di np gp khuu 3 em tch thnh 2 nhnh cng l ng mch quay v ng mch tr. * Lin quan: - on trong ng cnh tay: Lin quan xa: lin quan vi cc thnh ca ng cnh tay.

55

1. TM u 2. Nhnh b TK m 3. C cnh tay trc 4. TK b cnh tay ngoi 5. M.TM cnh tay su 6. TK quay tay trong 7. C cnh tay quay 8. Vch gian c ngoi 9. Xng cnh tay 10. Nhnh b (TK quay) 11. C tam u cnh tay 12. M, TM bn tr trn

13. TK tr 14. Vch gian c trong 15. TM cnh tay 16. TM nn 17. TK b cng tay trong 18. TK gia 19. M cnh tay 20 TK b cnh tay trong 21. C nh u cnh tay 22. TK c b

Hnh 2.29. Thit ct ngang qua 1/3 di cnh tay Lin quan gn: dy thn kinh gia lc u ngoi ng mch ri bt cho trc gia cnh tay xung di th nm trong ng mch, dy thn kinh tr trong ng mch ri chc qua vch lin c trong ra khu sau, dy thn kinh quay lc u sau ng mch qua tam gic cnh tay tam u ra sau cnh tay. - on trong rnh nh u trong: Lin quan xa: lin quan vi cc thnh ca mng nh u trong, c tr gn c nh u bt cho pha trc. Lin quan gn: dy thn kinh gia tch xa ng mch vo gia 2 b ca c sp trn. * Phn nhnh: Nhnh c: 10 - 15 nhnh. Nhnh c Delta. Nhnh nui xng cnh tay. ng mch cnh tay su: chc qua tam gic cnh tay tam u ra sau cnh tay, trong rnh xon, khi ti b ngoi xng cnh tay th chia thnh 2 nhnh ln v xung. Nhnh bn tr trn: cng dy thn kinh tr qua vch ln c trong ra sau. Nhnh bn tr di: tch t ng mch cnh tay ngang trn np gp
56

khuu 2 khot ngn tay, ng mch tch 2 nhnh trc sau. * Vng ni: - Vng ni quanh cnh tay: do nhnh ln ca ng mch cnh tay su ni vi nhnh xung ca ng mch m. - Vng ni trn li cu: do nhnh xung ca ng mch cnh tay su ni vi nhnh qut ngc quay trc ca ng mch quay v nhnh qut ngc quay sau ca ng mch tr. - Vng ni trn rng rc: do nhnh bn tr trn, bn tr di ni vi 2 nhnh trc v sau ca thn ng mch qut ngc tr. * p dng: c th tht ng mch cnh tay di ng mch cnh tay su, tt nht l tht di ng mch bn tr trn. on nguy him ca ng mch nch v ng mch cnh tay gia ng mch m v ng mch cnh tay su.

1. ng mch cng vai ngc 2. ng mch nch 3. ng mch m 4. ng mch cnh tay 5. ng mch bn gia 6. ng mch bn quay 7. ng mch qut ngc quay 8. ng mch quay 9. ng mch tr 10. Thn ng mch bn ct 11. ng mch bn tr di 12. ng mch bn tr trn 13. ng mch cnh tay su 14. ng mch vai di 15. ng mch ngc ngoi

Hnh 2.30. ng mch cnh tay v vng ni 1.4.2. Tnh mch Tnh mch nng: c 2 tnh mch l tnh mch nn v tnh mch u. Tnh mch su: c 2 tnh mch i km v cng tn vi ng mch.

57

1.4.3. Thn kinh Dy thn kinh c b: tch t thn nh trc ngoi chc qua c qu cnh tay ra khu cnh tay trc nm gia c nh u v c cnh tay trc ri ra nng, tch nhnh cho c vng cnh tay trc, cm gic cho da vng cng tay ngoi v sau. Dy thn kinh b cng tay trong i trong ng cnh tay khi n gia ng cnh tay th chc qua l vo ca tnh mch nn ta nng. Dy thn kinh b cnh tay trong, nch thn kinh sau tnh mch ri chy vo trong ni vi nhnh lin sn 2 cm gic cho a vng nch v da pha trong cnh tay. Dy thn kinh gia i km ng mch lc u pha ngoi ng mch ri bt cho pha trc ng mch vo trong. Dy thn kinh tr: t vng nch thn kinh tr vo ng cnh tay i trong ng cnh tay khi ti gia ng cnh tay th chc qua vch lin c trong ra khu sau.

1. C qu cnh tay 2. C ngc to 3. Thn kinh quay 4. ng mch cnh tay 5. Thn kinh c b 6. C nh u cnh tay 7. C cnh tay 8. Thn kinh gia 9. Tim mch nn 10. Thn kinh b cnh tay trong 11. Thn kinh b cng tay trong 12. Thn kinh tr

Hnh 2.31. Vng cnh tay trc (mch thn kinh) 2. VNG CNH TAY SAU (REGIO BRANCHII POSTERIOR) Gm tt c phn mm che ph mt sau xng cnh tay v hai vch gian
58

c. 2.1. Cu to lp nng Da dy, t di ng v th hn vng cnh tay trc. T chc di da c cc nhnh mch nng nh v c cc nhnh b ca thn kinh m trn, thn kinh quay di. Mc bc cnh tay lin tip vi mc cnh tay trc nhng dy hn. 2.2. C vng cnh tay sau Ch c mt c tam u cnh tay (triceps brachii) c 3 phn: Phn di bm din di cho, phn rng ngoi (c rng ngoi) bm vo mp trn rnh xon mt sau xng cnh tay, phn rng trong (c rng trong) bm vo mp di rnh xon.
1. C Delta 2. C trn b 3. C trn to 4. u di c tam u 5. u ngoi c tam u 6. C khuu 7. u trong c tam u

Hnh 2.32. C tam u cnh tay C 3 phn trn i xung di tm li thnh mt gn bm vo mm khuu ca xng tr. Tc dng dui cng tay. c bit khu vai sau, c c trn to i ra pha trc, c trn b i ra sau ca xng cnh tay. Hai c ny cng vi xng cnh tay gii hn nn tam gic c trn, tam gic b phn di ca c tam u lt qua chia thnh 3 phn:

59

1. C trn gai 2. C di gai 3. C trn b 4. C trn ln 5. Phn di c tam u 6. Tam gic cnh tay tam u 7. Tam gic b vai tam u 8. T gic Velpeau 9. C Delta

Hnh 2.33. Tam gic c trn T gic Velpeau (c ng mch m v thn kinh m i qua). Tam gic b vai tam u (c ng mch vai di i qua) Tam gic cnh tay tam u (c mch cnh tay su v thn kinh quay i qua). 2.3. Mch, thn kinh 2.3.1. ng mch cnh tay su (arteria profunda brachii) Tch t ng mch cnh tay i trong rnh xon khi ti b ngoi xng cnh tay th chy thng xung mng nh u ngoi v tch hai nhnh trc va sau. 2.3.2. Thn kinh quay T vng nch i xung qua tam gic cnh tay tam u vo rnh xon mt sau xng cnh tay ri chy dc xung khi cch mm trn li cu 10 cm th tch 2 nhnh trc v sau, vo mng nh u ngoi. 2.3.3. Thn hnh tr T ng cnh tay chc qua vch lin c trong ra khu sau i sau vch lin c trong vo rnh rng rc khuu xung cng tay. 2.3.4. ng mch bn tr trn v di Tham gia to thnh vng ni trn rng rc.

60

1. C Delta 2. C trn b 3. TK m v M m cnh tay sau 4. C trn ln 5. TK quay v M cnh tay su 6. Phn di c tam u 7. Thn kinh quay 8. C khuu 9. u ngoi c tam u 10. TK b cnh tay sau

Hnh 2.34. Mch, thn kinh vng cnh tay sau

61

VNG KHUU TAY

Vng khuu tay (regio cubitus) l tt c phn mm bc xung quanh khp khuu, c gii hn bi ng vng ngang trn v di np khuu 3 cm. Khp khuu gia chia vng khuu ra thnh 2 phn. vng khuu trc hay vng gp khuu v vng khuu sau hay vng mm khuu. 1. VNG KHUU TRC (REGIO CUBITI ANTERIOR) L tt c phn mm nm trc che ph khp khuu. 1.1. Cu to 1.1.1. Lp nng Da mn x y d dng, t chc di da mng, lng lo trong lp t chc di da c tnh mch tr nng, tnh mch quay nng, tnh mch gia khuu, tnh mch gia cng tay, tnh mch gia u v tnh mch gia nn. Mt s trng hp chng ni vi nhau to M tnh mch. C cc nhnh b ca thn kinh c b i trc tnh mch gia u, nhnh b ca thn kinh cng tay b trong i di tnh mch gia nn. Mc nng lin tip vi mc bc cnh tay v cng tay v c tng cng thm bi tr gn c nh u cnh tay. 1.1.2. Lp su Gm cc c to nn h khuu.
1. Gn c nh u 14. Mm khuu 2. Nhnh TK c b 15. M bn tr trn 3. TM u 16. TK tr 4. M qut ngc quay.17. Nhnh b TK quay 5. Nhnh nng TK quay 18. u di xng cnh tay 6. Nhnh su TK quay 19. khp 7. C cnh tay quay 20. C sp trn 8. C dui c tay quay Di 21. C cnh tay trc 9. C nga di 22.mqutnguctrtrc 10. Bao khp 23. TK gia 11. C khuu 24. TK b cng tay trong 12. Gn c tam u 25. TM nn 13. Mc vng khuu 26. M, TM cnh tay

Hnh 2.35. Thit ct ngang qua vng khuu

62

+ Cc thnh: Thnh trc: da v mc nng. Thnh ngoi: l ton c trn li cu. Thnh trong: l gn c nh u cnh tay Thnh sau: l khp khuu v c cnh tay trc + Cc thnh phn i qua: Dy thn kinh quay khi n ngang np khuu th chia thnh 2 ngnh cng xung cng tay: nhnh nng v nhnh su. Nhnh trc ng mch cnh tay su ni vi ng mch qut ngc quay trc ca ng mch quay.
1. C cnh tay 2. C nh u 3. ng mch cnh tay 4. Thn kinh gia 5. ng mch tr 6. C sp trn 7. ng mch quay 8. C gp c tay quay 9. C gan tay di 10. C gp nng cc ngn tay 11. C gp c tay tr 12. u su c sp trn 13. Ch gn c nh u 14. u nng c sp trn 15. Thn kinh c sp trn 16. ng mch bn tr di 17. Thn kinh tr

Hnh 2.36. Mng nh u trong - Rnh nh u trong: + Cc thnh: Thnh trc: da v mc nng, c tng cng bi tr cn c nh u cnh tay Thnh ngoi: l gn c nh u cnh tay. Thnh trong: l ton c trn rng rc. Thnh sau: l khp khuu v c cnh tay trc.
63

+ Cc thnh phn i qua: ng mch cnh tay t ng cnh tay xung rnh nh u trong ti di np khuu 3 em th chia 2 ngnh cng l ng mch tr v ng mch quay. Thn kinh gia i pha trong ng mch ri cng ng mch xung cng tay. 2. VNG KHUU SAU (REGIO CUBITI POSTERIOR) L vng nm sau khp khuu, khi dui cng tay gia c mm khuu, 2 bn c 2 rnh: - Rnh ngoi l rnh li cu do mm trn li cu v mm khuu to nn, rnh ny rng v nng c c khuu lp y rnh. - Rnh trong l rnh rng rc khuu do mm trn rng rc v mm khuu to nn, rnh ny hp v su trong rnh c dy thn kinh tr i gia 2 b c tr trc. y l mc thng dng thm khm dy thn kinh tr.
1. TK tr 2. M qut ngc tr sau 3. C khuu 4. M qut ngc gian ct 5. C gp c tay tr 6. Nhnh su TK quay 7. C nga ngn 8. C dui c tay quay ngn 9. C dui c tay quay di 10. C cnh tay quay 11. Nhnh bn gia ca m cnh tay su

Hnh 2.37. Vng khuu sau (lp su) 3. MNG MCH CA KHP KHUU khuu c 2 vng mch ni tip nhau: - Vng ni quanh mm trn rng rc: do cc ng mch: ng mch bn tr trn, ng mch bn tr di ca ng mch cnh tay ni vi ng mch qut ngc tr trc v qut ngc tr sau ca ng mch tr. - Vng ni quanh mm trn li cu do cc ng mch: nhnh trc (ng mch bn quay) v nhnh sau (ng mch bn gia) ca ng mch
64

cnh tay su ni vi ng mch qut ngc quay trc ca ng mch quay v ng mch qut ngc quay sau ca thn ng mch gian ct thuc ng mch tr.

1. ng mch cnh tay 2. ng mch bn quay 3 ng mch qut ngc quay 4. ng mch gian ct 5. ng mch quay 6. ng mch tr 7. ng mch qut ngc tr 8. ng mch bn tr di 9. ng mch bn tr trn 10. ng mch cnh tay su

Hnh 2.38. S mng mch vng khuu

65

VNG CNG TAY

Vng cng tay l tt c phn mm bc xung quanh 2 xng cng tay. Vng cng tay c gii hn trn l ng vng di np khuu 3 cm, di l ng vng ngang qua np gp c tay xa nht. 2 xng cng tay cng mng gian ct chia vng cng tay ra thnh 2 vng nh l vng cng tay trc v vng cng tay sau. 1. VNG CNG TAY TRC (REGIO ANTEBRACHII ANTERIOR) 1.1. Cu to lp nng - Da v t chc di da: da mng, mn, di ng d dng. T chc di da mng nam, dy n v tr nh. Trong lp ny c mch thn kinh nng: tnh mch quay nng ngoi, tnh mch tr nng trong v tnh mch gia

1. C gp chung nng 2. C gp di ngn ci 3. Mng trn ct 4. C gp c tay quay 5. Mch TK tr 6. C gan tay di 7. M trn ct 8. Thn kinh tr 9. C gp c tay tr

10. Tnh mch nn 11. C gp chung su 12. Xng tr 13. C khuu 14. C dui c tay tr 15. C dui ngn V 16. C dui chung ngn tay 17.C dui c tay quay ngn 18. C dui c tay quay di

19. Nhnh sau TK quay 20. C nga ngn 21. TM u v TK c b 22. C cnh tay quay 23. Xng quay 24. B mch quay 25. C sp trn 26. TM gia cng tay

Hnh 2.39. Thit ct ngang 1/3 trn cng tay

66

cng tay. 3 tnh mch ny ln khuu tay gp phn to M tnh mch. Thn kinh nng l cc nhnh b ca thn kinh c b ngoi v thn kinh b cng tay trong. Mc nng bc xung quanh cng tay. trn lin tip vi mc khuu trc dy trn, mng di v tch ra 2 vch gian c ti bm vo b sau xng quay v xng tr. Cc vch ny cng vi 2 xng cng tay v mng gian ct chia cng tay ra thnh 2 vng trc v sau. 1.2. Cc c vng cng tay trc C nhiu c v c sp xp lm 4 lp. 1.2.1. Lp nng C 4 c. - C sp trn (m. pronator teres): c ny c 2 b, mt b bm t mm trn rng rc xng cnh tay, mt b bm vo mm vt xng tr. C hai b trn chy chch xung di v ra ngoi, lun di c nga di ti bm vo gia mt ngoi ca xng quay. Tc dng gp cng tay v sp bn tay. - C gan tay ln (c gp c tay quay) (m. nexor carpi radialis): bm t mm trn rng rc chy xung bm vo nn xng t bn tay II pha gan tay. C tc dng gp c tay v khuu, dng c tay.
1. C cnh tay 2. C cnh tay quay 3. C dui c tay quay di 4. C gp di ngn ci 5. C gp nng cc ngn tay 6. C gp c tay tr 7. C gan tay di 8. C gp c tay quay 9. Ch gn c nh u 10. C sp trn 11. C nh u cnh tay

Hnh 2.40. C cng tay trc (lp nng) - C gan tay b (c gan tay di) (m. palmaris longus): bm t mm trn
67

rng rc ri chy xung di gn c ny to ra bm vo mt trc dy chng vng c tay v cn gan tay. C tc dng cng cn gan tay v gp nh c tay. - C tr trc hay c gp c tay tr (m. flexor carpi ulnaris): c ny c 2 b bm t mm trn rng rc v mm khuu. Ri c 2 b chy dc theo b trong cng tay xung di bm vo xng u, xng mc v xng t bn tay III. ng tc gp v khp c tay. 1.2.2. Lp gia C c gp nng cc ngn tay (m. flexor digitorum superficialis) c ny c 2 b, mt b bm vo mm trn rng rc v mm vt, mt b bm vo b trc xng quay. Gia hai b trn to thnh cung c gp chung nng, ri chy xung ti c tay th gn c ny chia lm 4 b gn: 2 b gn cho ngn tr v ngn t th su, 2 b gn cho ngn gia v ngn nhn th nng, mi b gn tch ra lm 2 ch bm vo mt bn t II ca cc ngn tay II, III, IV, V. ng tc gp t 1, t 2 cc ngn tay t ngn 2 n ngn 5 v gp c tay. 1.2.3. Lp su C 2 c. - C gp su cc ngn tay (m. flexor digitorum profundus): bm t mm vt, 1/3 trn mt trc v mt trong xng tr, b trong xng quay v mng trn ct ri chy xung ti 1/3 di cng tay, th cng tch ra lm 4 b gn ri 4 b ny cng chui qua ng c tay vo gan tay, ngn tay th mi b gn ca c gp chung su i gia hai ch ca gn c gp chung nng ti bm tn vo t III ca cc ngn tay. ng tc gp t 3 cc nhn tay t ngn 2 n ngn 5 v gp c tay. - C gp di ngn ci (m: flexopr pollicis longus): bm t gia mt trc xng quay, xung di gn c chy qua ng c tay vo m ci, i gia hai b c ngn gp ngn ci ti bm vo t II ngn ci. ng tc gp ngn 1. 1.2.4. Lp st xng - C sp vung (m. pronator quadratus) nm l/4 di cng tay, chy ngang bm t xng quay sang xng tr. Tc dng sp cng tay v bn tay. 1.4. Mch v thn kinh 1.4.1. ng mch quay (arteria radialis) * Nguyn u: l mt trong hai nhnh cng ca ng mch cnh tay c
68

tch ra ngang di np gp khuu 3 cm. * ng i: tip theo hng i ca ng mch cnh tay chy chch xung di ra ngoi khi ti b ngoi xng quay th chy thng xung dc theo b trong c nga di (c nga di l c tu hnh ca ng mch quay) xung rnh mch c tay ri vng quanh mm trm quay qua hm lo gii phu qua khoang lin ct bn tay I vo gan tay. ng chun ch l ng vch t gia np gp khuu n rnh gia gn c nga di v gn c gan tay ln. * Lin quan: 1/3 trn ng mch i dc theo b trong c nga di nm trn c nga ngn ri bt cho trc c sp trn ng mch nm trong ch gn c sp trn dy thn kinh quay ngoi ng mch (trong bao c nga di). 1/3 gia c sp trn bm vo xng, ng mch nm gia c nga di v c gan tay ln nm trn c gp di ngn ci, dy thn kinh quay i pha ngoi ng mch ri vng quanh xng quay di c nga di chy ra sau. 1/3 di ng mch gia gn c nga di v gn c gan tay ln. c tay ng mch vng quanh mm trm quay ra sau ri qua hm lo gii phu (do gn dui ngn v dui di ngn ci to thnh), qua khoang lin ct bn tay I vo gan tay. * Phn nhnh: cng tay: tch nhnh qut ngc quay trc. c tay: tch nhnh ngang trc c tay, nhnh mu c tay. bn tay: tch nhnh quay gan tay, nhnh mu ngn ci. Cc nhnh c. * Vng ni: - Ni vi ng mch cnh tay qua vng ni trn li cu. - Ni vi ng mch tr qua cc nhnh c nhnh ngang trc c tay, nhnh mu c tay 2 cung mch gan tay nng v su.

69

1. Xng quay 14. Gn dui cc ngn tay 2. Xng tr 15.C dui ngn tr 3. C sp vung 16. C dui ngn t 4. C gan tay di 17. C dui di ngn ci 5. C gp nng cc 18. C dui c tay quay ngn Ngn tay 6. Cn su 19. C dui c tay quay di 7. Tim mch tr nng 20. C dui ngn ngn ci 8. C gp c tay tr 21. C dng di ngn ci 9. B mch thn kinh 22. C cnh tay quay tr 10. C gp su cc ngn 23. B mch thn kinh quay tay 11. Mc nng 24. C gp di ngn ci 12. C dui c tay tr 25. Tnh mch quay nng 13. Mc bc c dui 26. Gn c gp c tay quay Ngn tr 27. Thn kinh gia

Hnh 2.41. Thit ct ngang qua 1/3 di cng tay - Ni vi ng mch cnh tay qua vng ni trn li cu. * Tnh mch: c 2 tnh mch i km ng mch. 1.4.2. ng mch tr (arteria ulnaris) * Nguyn u: l mt trong 2 nhnh cng ca ng mch cnh tay, c tch ra vung gc vi hng i ca ng mch cnh tay ngang di np gp khuu 3cm. * ng i: chy chch t li c c nh u ti b trong cng tay (ch ni 1/3 trn v 1/3 gia cng tay) ri t chy thng xung dc b ngoi c tr trc i trc dy chng vng c tay ti xng u vo gan tay. ng chun ch: l ng vch i t mm trn rng rc xng cnh tay n b ngoi xng u. * Lin quan: 1/3 trn cng tay: ng mch chy chch vo su bt cho sau dy thn kinh gia, di c sp trn sau cung c gp chung nng, gia c gp chung nng v su, ng mch tr trong bao c gp chung su, thn kinh gia trong bao c gp chung nng. 1/3 gia cng tay: ng mch gia c gp chung nng v su chy dn vo trong tin n gn c tr trc, gp thn kinh tr thn kinh trong ng mch v trong bao c tr trc. 1/3 di cng tay: ng mch tr nng gia gn c tr trc v c gp nng trn c sp vung. Thn kinh tr trong ng mch.
70

 c tay, ng mch chy ngoi xng u trn dy chng vng c tay, dy thn kinh tr trong ng mch.
1. Thn kinh gia 2. C gp c tay quay 3. TM gia cng tay 4. C gp di ngn ci 5. C cnh tay quay 6. ng mch quay 7. Tnh mch u 8. Thn kinh quay 9. C sp trn 10. C quay I v II 11. Xng quay 12. Vch trn c ngoi 15. C dui ngn ngn ci 16. C dui cc ngn tay 17. C dui ngn t 18. C dui di ngn ci 19. C dui c tay tr 20. TK b cng tay quay 21. Xng tr 22. C gp su cc ngn tay 23. C gp c tay tr 24. Thn kinh tr 25. TK b cng tay trong 26. ng, Tnh mch tr.

Hnh 2.42. Thit ct ngang qua 1/3 gia cng tay * Phn nhnh: Thn ng mch qut ngc tr tch nhnh trc v sau tham gia vng ni trn rng rc. Thn ng mch lin ct tch nhnh qut ngc quay sau v 2 nhnh lin ct trc v sau. Nhnh mu c tay. Nhnh ngang trc c tay. Nhnh tr gan tay. * Vng ni: ni vi ng mch cnh tay v ng mch quay qua vng ni trn li cu v trn rng rc. 1.4.3. Thn kinh quay (n. radialis) T rnh nh u ngoi xung, nhnh sau vng quanh c xng quay ra sau tch nhnh chi phi cho c khu cng tay sau. Nhnh trc i dc b trong c nga di (trong bao c) v ngoi ng mch, khi cch mm trm quay 10 em th vng quanh xng quay ra sau.

71

1. ng mch cnh tay 2. C nh u 3. M qut ngc quay 4. Ngnh su TK quay 5. C cnh tay quay 6. C dui c tay quay 7. Ngnh nng TK quay 8. ng mch quay 9. C gp di ngn ci 10. Gn gp c tay quay 11. Cn gan tay 12. Gn gp nng cc ngn tay 13. C sp vung 14. ng mch gian ct trc 15. Thn kinh gia 16. C gp su cc ngn tay 17. B mch, thn kinh tr 18. C gp nng cc ngn tay 19. M qut ngc tr 20. Cc c lp nng 21. M bn tr trn 22. Thn kinh tr 23. Thn kinh gia

Hnh 2.43. Cc mch, thn kinh vng cng tay trc 1.4.4. Thn kinh tr (n. ulnaris) T rnh rng rc khuu lch gia 2 b ca c tr trc ra trc ra khu cng tay trc (trong bao c tr trc) chy dc pha trong ng mch tr, ri i trc dy chng vng c tay vo gan tay tch 2 nhnh cng nng v su. 1.4.5. Dy thn kinh gia (nervus medianus) T rnh nh u trong, nm trong ng mch cnh tay ri lch gia 2 b c sp trn, chui di cung c gp nng cc ngn tay, bt cho pha trc ng mch tr xung cng tay nm mt sau c gp nng ( trong bao c gp nng) v gia c gp nng v c gp su ti 1/3 di cng tay khi c gp chung nng chia lm 4 b th dy thn kinh gia i chch ra ngoi v ra nng nm trc b gn c gp ngn tr v trong rnh gia gn c gan tay ln v gan tay b (lin quan c bit), y dy thn kinh gia nm rt nng ch c cn v da che ph mt trc; n c tay th n chui di dy chng vng c tay vo gan tay phn ra cc ngnh cng chi phi cho bn tay. Trn ng i cng tay thn kinh gia tch ra cc nhnh vn ng cho
72

cc c vng cng tay trc (tr c tr trc v 2 b trong c gp chung su). 2. VNG CNG TAY SAU (REGIO ANTEBRACHII POSTERIOR) 2.1. Cu to Da mm, dy hn vng cng tay trc v km di ng. T chc t bo di da nam mng hn n, trong lp ny c mng li tnh mch nh v cc nhnh thn kinh nng: thn kinh b cng tay trong trong v thn kinh c b ngoi. Mc nng rt dy, nht l pha trn. 2.2. C vng cng tay sau C nhiu c xp thnh 2 lp c, 1 lp nng v 1 lp su. Lp nng c 2 nhm c ngoi v trong. 2.2.1. Lp nng * Nhm ngoi lp nng c 3 c i dc pha ngoi xng quay. - C nga di hay c cnh tay quay (m. brachioradialis): bm b ngoi xng cnh tay t rnh xon n cch mm trn li cu 3 ch xung di bm vo mm trm quay, l c tu honh ca ng mch quay. ng tc gp cng tay v sp nga cng tay khi t th i din. - C quay I hay c dui c tay quay di (m. extensor carpi radialis longus) bm t b ngoi xng cnh tay xung di bm vo xng t bn tay II pha mu tay. ng tc dui v dng bn tay, c nh c tay khi gp- dui cc ngn tay. - C quay II hay c dui c tay quay ngn (m. extensor carpi radialis brevis): bm t mm trn li cu xung di bm vo mm chm t bn tay III pha mu tay. ng tc dui v dng c tay. * Nhm sau lp nng c 4 c: - C khuu (m. anconeus): bm t mm trn li cu xung di bm vo mt sau mm khuu. Coi nh 1 phn c rng trong. Tc dng dui cng tay. C dui cc ngn tay (m. extensor digitorum) hay c dui chung: bm t mm trn li cu. Thn c chy rt nng dc theo b trong c quay II xung di chia lm 4 b gn cho 4 ngn tay (tr ngn ci), mi b gn li chia ra lm 4 ch: mt ch bm vo nn t nht ngn tay, mt ch bm vo nn t nh,
73

cn hai ch ti bm vo sn t III ca cc ngn tay II, III, IV, V. Tc dng dui ngn tay v c tay. - C dui ngn t (m. extensor digiti minimi): l c nh tng cng cho c dui chung, bm t mm trn li cu chy xung i gia c tr sau v c dui chung ti mu tay th chy chch n ngn t bm vo gn c dui chung. Tc dng dui ngn t. - C tr sau hay c dui c tay tr (m. extensor carpi ulnaris): bm t b sau xng tr, mt sau xng tr, mm trn li cu xung di bm vo nn xng t bn tay V pha mu tay. Tc dng dui v khp bn tay, c nh c tay trong lc gp v dui ngn tay.

1. Mm khuu 2. C khuu 3. C gp c tay tr 4. C dui c tay tr 5. C dui ngn tay t 6. Mm trm tr 7. C dui di ngn ci 8. C dui ngn ngn ci 9. C dng di ngn ci 10. C dui cc ngn tay 11. C dui c tay quay ngn 12. C dui c tay quay di 13. C cnh tay quay

Hnh 2.44. C vng cng tay sau lp nng 2.2.2. Lp su C 5 c: - C dng di ngn ci (m. abductor pollicis longus): bm t mng lin ct, mt sau 2 xng cng tay xung di gn c dng di ngn ci bt cho cc gn c quay pha sau ri chy ti bm vo nn xng t bn tay I mu tay. Tc dng dng ngn ci v bn tay. - C dui ngn ngn ci (m. extensor pollicis brevis): bm 1/3 gia mt sau 2 xng cng tay v mng lin ct xung bm vo t I ca ngn ci. Tc dng dui t I ngn ci v dng bn tay. - C dui di ngn ci (m. extensor pollicis longus): bm t 1/3 gia mt
74

sau xng tr, mng lin ct, gn c chy chch xung di ra ngoi ti bm vo t II ca ngn ci, cng gn c dui ngn ngn ci gii hn nn hm lo gii phu. Tc dng dui t II ngn ci v dng bn tay. Tc dng dui t I ngn I v dng bn tay. - C dui ngn tr (m. extensor indicis): bm t 1/3 di mt sau xng tr mng lin ct xung di bm vo gn c dui chung ca ngn tr. Tc dng dui t 3 ngn tr. - C nga ngn (m. supinator): c ny c 2 b, b nng bm vo mm trn li cu, b su bm vo xng tr (mt sau hm Sigma b) c hai b trn qun vng quanh u trn xng quay ri ti bm vo c xng quay 1/3 trn

1. M bn tr trn 2. C khuu 3. C gp c tay tr (c tr trc) 4. C dng di ngn ci 5. C dui di ngn ci 6. C dui ngn tr 7. Thn kinh tr 8. M quay (trong hm lo) 9. Mc hm gn dui 10. C dui ngn ngn ci 11. M gian ct sau 12. Nhnh s8u thn kinh quay 13. C quay II 14. C nga ngn 15. C quay I 16. C nga di

Hnh 2.45. Mch thn kinh khu cng tay sau mt sau, mt ngoi mt trc xng quay. Tc dng nga cng tay v bn tay. 2.3. Mch thn kinh 2.3.1. ng mch lin ct sau (arteria interossea posterior) L nhnh sau ca ng mch lin ct. 2.3.2. Thn kinh quay Nhnh vn ng: phn nhnh cho cc c vng cng tay sau. Nhnh cm gic: sau khi vng quanh xng quay chy ra nng vo mu tay.
75

VNG BN TAY
Vng bn tay l vng cui cng ca chi trn bao gm tt c phn mm bc xung quanh cc xng khp bn ngn tay, c gii hn tip theo vng cng tay t np gp c tay xa nht n tn u ngn tay. Xng khp bn ngn tay chia bn tay ra thnh 2 vng l vng gan tay v vng mu tay. Bn tay l mt vt qu ca con ngi do tc dng ca lao ng, bn tay c nhng c im m bn chn khng c - kh nng i chiu ca ngn ci v ngn t vi cc ngn khc cm, qup c cc vt, bn tay c th sp nga c. 1. VNG GAN TAY (REGIO PALMARIS MANUS) 1.1. Cu to lp nng Da dy v dnh chc tr m ci. Trn mt da u ngn v bn tay c np vn da c trng cho tng c th, qun th v chng tc ngi. Mch nng l nhng nhnh mch nh v t. Thn kinh nng gm c cc nhnh b ca thn kinh gia ngoi, thn kinh tr trong, thn kinh quay v thn kinh c b pha trn. Mc nng: cng t xng t bn I n xng t bn V. Cn mng 2 m dy gia, cn tch ra 2 vch lin c mt vch n bm vo b ngoi xng t bn tay V, mt vch dnh vo b trc xng t bn tay III. Mc su: mng 2 bn dy gia che ph cc xng t bn v cc c lin ct, di cn su c cung ng mch gan tay su v nhnh su ca thn kinh tr. Nh vy mc v 2 vch gian c phn chia gan tay thnh 3 t ngoi vo trong: m ci, gan tay gia v m t. Di 3 l gan tay su hay gian ct c mc su che ph trc. cc ngn tay mc to thnh 1 bao si bc cc gn gp v cng mt trc xng t ngn tay to thnh 1 ng xng si gi l bao hot dch. 1.2. Lp su v cc gan tay C 4 v chia thnh 2 lp: - Cc gan tay nng: i t mc nng n mc su. C 2 vch ngn chia thnh 3 . Trong gan tay gia cha hu ht mch thn kinh quan trng v cc gn gp t cng tay xung.
76

- gan tay su: nm di mc su v cc xng bn tay c cung mch gan tay su, ngnh su thn kinh tr v cc c gian ct. 1.2.1. m ci ( ngoi) C 4 c, t nng n su. - C dng ngn ngn ci (m. abductor pollicis brevis): bm t xng thuyn ti t I ngn ci. Tc dng dng ngn ci v mt phn t ngn ci.

A. Cc c gan tay (lp nng)

1. Gn c cnh tay quay 2. Gn c c tay quay 3. Gn c gan tay di 4. C dng ngn ngn ci 5. B nng c gp ngn ngn ci 6. C khp ngn ci 7. C gian ct mu tay I 8. Cc c giun 9. C gp ngn ngn t 10. C gan tay ngn 11. C dng ngn t 12. Gn gp nng cc ngn tay 13. Gn c gp c tay tr

B. Cc c gan tay (lp su)

1, 7. C gp di ngn ci 2, 4. C dng ngn ngn ci 3. C i chiu ngn ci 5. C gp ngn ngn ci 6. C khp ngn ci 8. Gn c gp su cc ngn tay 9. Cc c giun (lt ln) 10. Cc c gian ct mu tay 11. Cc c gian ct gan tay 12. C gp ngn ngn t 13. C i chiu ngn t 14. C dng ngn t 15. Cc gn c gp su cc ngn tay

Hnh 2.46. Cc c gan tay - C gp ngn ngn ci (m. flexor pollicis brevis): c ny c b nng v b su bm t xng thang, xng th, xng c ti t I ngn I. Tc dng gp t I ngn ci.
77

- C i chiu ngn ci (m. opponens pollicis): bm t xng thang ti mt ngoi v mt trc xng t bn tay I. C tc dng i ngn ci vi cc ngn khc. - C khp ngn ci (m. adductor pollicis): c 2 b bm t xng th, xng c v b trc xng t bn tay II v III ti bm vo t I ca ngn ci. Tc dng khp ngn ci v phn no i ngn ci vi cc ngn khc. 1.2.2. m t ( trong) T nng vo su c 4 c. - C gan tay b hay c gan tay ngn (m. palmaris previs): bm cn gan tay gia ti da b trong bn tay. C tc dng lm cng da m t v gan tay. - C dng ngn t (m. abductor digiti minimi): bm t xng u ti t I ca ngn t. Dng ngn t v phn no gip gp t I ngn t. - C gp ngn ngn t (m. flexor digiti minimi brevis): bm t xng mc ti t I ca ngn t. Tc dng gp ngn I. - C i chiu ngn t (m. opponens digiti minimi): nm st xng bm t xng mc ti bm vo b trong xng t bn tay V. Tc dng lm su thm lng bn tay v a xng t bn tay V ra trc.
1. Bao hot dch tr 2. C i chiu ngn t 3. C gp ngn ngn t 4. C gan tay ngn 5. C dng ngn t 6. C dui ngn t 7. C gian ct gan tay 8. C gian ct mu tay 9. Gn dui cc ngn tay 10. Gn dui di ngn ci 11.Gn dui ngn ngn ci 12. C khp ngn ci 13. C gp ngn ngn ci 14. C i chiu ngn ci 15. C dng ngn ngn ci 16. Gn gp d81 ngn ci 17. Bao hot dch gan tay nng 18. Bao hot dch gan tay su 19. C giun

Hnh 2.47. Thit ct ngang bn tay

78

1.2.3. gan tay gia ( gia) gan tay gia gm c: - Cc gn gp nng v su cc ngn tay xp thnh 2 bnh din: trc c 4 gn gp nng cc ngn tay khi xung ti ngn tay II, III, IV, V th to thnh cc gn thng. sau c 4 gn gp su cc ngn tay, xung ti cc ngn tay tng ng, chui qua cc gn thng to thnh gn xin. - Cc c giun (m. m. lumbricales): ni gn gp su v gn dui. C 4 c giun, c giun 1 v 2 bm vo b ngoi ca gn gp su. C giun 3 v 4 bm vo c hai b ca gn gp su ri chy thng xung gan tay tch ra mt mnh gn ho hp vi mt ch gn ca c lin ct v cng vng qua mt ngoi ca cc khp bn ngn tay ti bm vo gn c dui ngn tay tng ng pha mu tay. Tc dng ca cc c giun lm gp t 1 dui t 2, t 3 cc ngn tay. 1.2.4. gan tay su Gm c 8 c gian ct - 4 c gian ct gan tay nm dc theo na trc mt bn pha gn trc bn tay ca cc ngn tay I, II, IV, V. - 4 c gian ct mu tay chim phn cn li ca cc khoang gian ct bn tay v bm vo c hai xng hai bn. C 8 c gian ct u ti bm vo xng t gn v gn dui ca ngn tay II, III, IV, V C gian ct mu tay 1, 2 bm vo bn ngoi cc ngn II, III; c gian ct mu tay 3, 4 bm vo bn trong cc ngn III, IV; c gian ct gan tay 1, 2 bm vo bn trong ca 2 ngn I, II; c gian ct gan tay 3, 4 bm vo bn ngoi ngn IV, V.
1. C gian ct gan tay I 2. C gian ct mu tay I 3. C gian ct mu tay II 4. C gian ct gan tay II v III 5. Trc bn tay

Hnh 2.48. Cc c gian ct bn tay

79

Tm li: c gian ct mu tay th bm v pha xa trc bn tay nn c tc dng dng ngn tay, c gian ct gan tay th bm v pha gn trc bn tay nn c tc dng khp ngn tay. Ngoi ra cc c gian ct cn c tc dng gp khp bn t v dui khp gian t. 1.3. Bao hot dch cc gn gp L mt bao thanh mc tit dch nhn bc ly cc gn c gp lm cho cc gn gp ny co rt d dng. C 5 bao: 3 bao ngn tay II, III, IV v 2 bao ngn tay- c tay: bao tr v bao quay. 1.3.1. Bao hot dch cc ngn tay gia Bc gn gp ngn tr, ngn gia v ngn nhn, i t nn t III cc ngn tay n trn khp t bn - ngn tay khong t 1-1,5 cm. 1.3.2. Bao hot dch quay Bc gn gp di ngn ci, i t nn t II ngn ci bao chy qua m ci v ng c tay n trn mc hm cc gn gp 2-3 cm, nm trn c sp vung. 1.3.3. Bao hot dch tr Bc gn gp ngn t, t nn t III ngn V ti trn mc hm gn gp 3-4 cm. gan tay bao hot dch bc c gn gp nng v su ca ngn nhn, ngn gia nn chia thnh 3 tng hot dch trn, gia, di gn. Ln c tay bc thm gn gp ngn tr nn c ti 4 tng hot dch (v gn gp nng c tay chia thnh 2 bnh din: trut l gn gp ngn gia v nhn, sau l gn gp ngn tr v t). V chiu di bao hot dch tru i t di ng Boeckel lcm cho n trn dy chng vng c tay 3-4 cm v chiu ngang th ti tn xng t bn tay III. 1.4. Mch v thn kinh

1. Ti hot dch tr 2. Gn gp ccc ngn nng 3. Bao hot dch ngn tay 4. Ti hot dch quay 5. Gn gp cc ngn su 6. Gn c gp ngn ci Hnh 2.49. Bao hot dch ngn tay

80

1.4.1. Cung ng mch gan tay nng (arcus palmaris superficialis) Cu to: do nhnh cng ca ng mch tr ni vi nhnh quay gan tay ca ng mch quay. ng i: cung ng mch gan tay nng i theo 2 ng k. ng chch l ng k t b ngoi xng u ti k ngn III-IV. ng ngang l ng k qua ngn ci khi ngn ci dng ht sc (ng Boeckel). Phn nhnh: cung tch 4 nhnh ngn tay: ng mch bn trong ngn t, cn 3 nhnh khc tch thnh 2 cho ngn nhn ngn gia v na ngoi ngn tr. Lin quan: tnh mch v nhnh thn kinh tr i km ng mch. Cung ng mch nm ngay di cn gan tay gia, trn gn c gp. 1.4.2. Cung ng mch gan tay su (arcus palmaris profundus) Cu to: do nhnh cng ca ng mch quay ni vi nhnh tr gan tay ca ng mch tr to thnh. ng i: ng mch quay sau khi bt cho hm lo gii phu thc qua khoang lin ct bn tay I, lch gia 2 b c khp ngn ci chy ngang gp ng mch tr. ng mch tr t nh xng u ri chui vo su gp ng mch quay. Phn nhnh: pha lm tch cc nhnh c tay. pha li tch 4 ng mch lin ct, 3 nhnh vo cung nng, nhnh cn li tch 2 nhnh bn cho ngn tr v ngn ci. pha sau tch 3 ng mch xin vo ng mch lin ct mu tay. Lin quan: cung mch gan tay su nm p st vo c xng t bn tay II, III, IV c 2 tnh mch i km, nhnh su ca thn kinh tr bt cho pha trc. 1.4.3. Dy thn kinh gia Dy thn kinh gia sau khi chui di dy chng vng c tay vo gan tay chia 2 nhnh ngoi v trong. * Vn ng: tch nhnh m ci vn ng c m ci tr c khp ngn ci b su ca c gp ngn ngn ci, vn ng c giun I v II. * Cm gic: mt gan tay cm gic cho na ngoi gan tay tr m ci, cm gic cho ba ngn ri tnh t ngn ci. Mt mu tay cm gic cho mu t
81

I, II ca ngn tr, ngn gia v na ngoi mu t I, II ngn nhn. Ngoi ra dy thn kinh gia cn tch nhnh ni vi dy thn kinh tr. 1.4.4. Thn kinh tr Sau khi cng ng mch tr i trn dy chng vng c tay vo gan tay chia 2 nhnh, nhnh nng chi phi cm gic cho 1 ngn ri k t ngn t. Nhnh su bt cho ng gan tay su tch nhnh vn ng cho cc c m t, vn ng 2 c giun 3, 4, c khp ngn ci, b su c gp ngn ngn ci v 8 c lin ct. 1.4.5. Thn kinh quay Nhnh cm gic ca thn kinh quay lun di c nga di vng quanh xng quay ra sau cng tay ri tch nhnh cm gic cho m ci. 2. VNG MU TAY (REGIO DORSALIS MANUS) Vng mu tay gm cc phn mm pha sau cc xng khp bn tay. Cu to t nng vo su vng mu tay gm c: - Da mng di ng v khng c m. - T chc t bo di da mng, nho c nhiu mch v thn kinh nng. Tnh mch nng gm cc tnh mch mu bn tay ni tip vi nhau to thnh mng tnh mch hay cung tnh mch mu tay. Tn cng 2 u cung l tnh mch quay nng ngoi, tnh mch tr nng trong. Thn kinh nng l cc nhnh b ca dy thn kinh tr, thn kinh gia v thn kinh quay. Dy quay cm gic cho na mu tay v mu 2 ngn ri pha ngoi, dy tr na trong. Tr phn mu t II, III ngn tr, ngn gia v na ngoi mu t II, III ngn nhn do thn kinh gia cm gic. - Mc mu tay mng, chc. trn lin tip vi mc hm gn dui, di ph v ho vo cc gn dui, 2 bn dnh vo xng t bn tay I v V. - Cc gn dui t cng tay i xung. - Cung ng mch mu tay do nhnh mu c tay ca 2 ng mch quay v tr ni vi nhau. T cung ny tch ra ng mch chnh ngn ci, nhnh b trong ngn tr cng 3 ng mch mu t bn tay chy sau cc c gian ct mu tay II, III, IV v nhn thm cc nhnh xin t cung mch gan tay su vo. Khi n ngang mc khp bn ngn tay th tch ra 2 nhnh mu t ngn tay,
82

y l nhng nhnh tn nh ch ti lng chng 2 bn ca cc ngn tay tng ng. - Mc su mu tay rt mng ph sau cc c gian ct mu tay.

1. Thn kinh b cng tay trong 2. Nhnh b cng tay sau ca TK quay 3. Nhnh mu tay ca thn kinh tr 4. Nhnh mu c tay ca M tr 5. Cc ng mch mu t bn 6. Cc nhnh mu ngn tay ca TK tr 7. Cc nhnh mu ngn tay TK quay 8. Cc ng mch mu ngn tay 9. ng mch quay trong hm ro 10. Nhnh nng thn kinh quay

Hnh 2.50. Vng mu bn tay (mch mu v thn kinh nng)

83

TNG HP V H THNG V NH KHU CHI TRN

1. XNG CHI TRN Xng chi trn ni vo thn mnh bi ai vai (gm xng vai v xng n), ai vai khng dnh vo ct sng thch nghi vi s c ng rng ri ca chi trn. Cnh tay c 1 xng xon theo trc ra trc; cng tay c 2 xng, khi bn tay nga 2 xng nm song song nhau, khi sp bn tay xng quay quay quanh xng tr. ng tc sp nga xy ra khp cnh tay quay v nht l khp quay tr trn v di; ng tc gp dui xy ra khp cnh tay tr. c tay cc xng tip vi nhau to nn 1 mng v c mc hm cc gn c gp bm v 2 b bin thnh ng na xng na si cho cc gn c gp v thn kinh gia chui qua. Cc xng bn tay, ngn tay u thuc loi xng di nhng nh; cc khp t bn tay ngn tay thuc loi khp chm, cc khp t ngn tay thuc loi khp rng rc. 2. C CHI TRN

Do t th ng thng ca thn ngi, chi trn c gii phng, cc c ng ngy cng tinh vi v thch nghi. Khp vai chuyn ng rng ri, cc on chi trn gp ra pha trc, bn tay sp nga c, ngn ci i chiu vi cc ngn khc, nn chi trn cc c gp trc c dui sau, cng tay c thm cc c sp v c nga, bn tay cc c m ci v m t pht trin hn so vi gan chn. 2.1. C vai - Dng cnh tay do c Delta (m. deltoideus) i t gai vai (t gai vai v 1/3 ngoi xng n) ti mt ngoi xng cnh tay. C Delta c cc th chch lm xoay cnh tay vo trong hay ra ngoi. Mt phn c trn gai lm
84

1. Xng tr 2. Xng quay 3. Xng c tay 4. Xng t bn 5. Xng t ngn 6. Xng cnh tay 7. Xng b vai 8. Xng n Hnh 2.51. Xng chi trn

dng cnh tay. - Khp cnh tay v xoay cnh tay vo trong l cc c i t ngc hoc lng ti 2 mp rnh c nh u ca xng cnh tay: c ngc to (m. pectoralis major), c lng to (m. latisslmas dorsal) v c trn to (m. teres major). Ngoi ra, c c qu cnh tay (m. coraco brachialis) a cnh tay vo trong, v c c di vai (m. subscapularis) i t mt trc xng vai ti mu ng nh xng cnh tay, xoay cnh tay vo trong. - Xoay cnh tay ra ngoi l do c trn gai (m. supra spinatus), c di gai (m. infraspinatus) v c trn b (m. teres minor). Ba c ny i t mt sau xng vai (h trn gai, di gai v cnh ngoi) ti mu ng to xng cnh tay. 2.2. C cnh tay Cnh tay c 2 vch lin c chia lm 2 vng: - Vng cnh tay trc c 2 c gp cng tay + C nh u (biceps) i t din trn cho v mm qu ti li c xng quay. C ny cn sp cng tay khi cng tay nga. + C cnh tay trc (m. brachialis) i t na di Xng cnh tay ti mm vt xng tr. Ngoi ra cng nn nhc l c nga di v c sp trn, tuy khng nm trong khu cng c tc dng gp cng tay vo cnh tay. - Vng cnh tay sau C 1 c dui cng tay l c tam u (m. tricipitis brachii) i t din di cho v xng cnh tay (trn v di rnh xon) ti mm khuu. C khuu cng c tc dng dui cng tay. 2.3. C cng tay Cng tay, v gii phu c cc vch lin c v mng lin ct chia lm 3 khu (trc, ngoi v sau). V chc phn, cng tay c 2 vng: vng trc trong gm c cc c gp v c sp, vng sau ngoi gm cc c dui v c nga. - Vng trc trong Gm 8 c trong 6 c gp v 2 c sp: + Cc c gp c 6 c (3 c gp bn tay v 3 c gp ngn tay) Gp bn tay l do c gan tay ln hay c gp c tay quay (m. flexor carpi
85

radialis), c gan tay b (m. palmaris longus), c gp c tay tr (m. flexor carpi ulnaris). Ba c ny i t mm trn rng rc ti bn tay, c gan tay ln ti nn xng t bn tay nh, c gan tay b ti cn gan tay gia v c tr trc ti xng u. Cc c gp ngn tay cng c tc dng l gp bn tay. Gp t 3 vo t nh l do c gp su cc ngn tay (m. flexor digitorum superficialis) i t xng cnh tay (mm trn rng rc), xng tr (mm vt) v xng quay (b trc) ti t nh ngn tay (bi gn thng), c gp di ngn ci (m. flexor pollicis longus) i t xng quay ti t nh ngn ci. Gp t nht ngn tay vo bn tay do cc c lin ct v c giun bn tay. + Cc c sp, c 2 c sp l c sp trn (m. pronator teres) i t xng cnh tay (mm trn rng rc) v xng tr (mm vt), ti gia mt ngoi xng quay v c sp vung (m. pronator quadratu8) i t xng quay ti xng tr ( 1/4 di cng tay). * Ni chung v cc c gp v gp u dnh bi 1 gn chung vo mm trn rng rc (tr c gp chung su, c gp di ngn ci v c sp vung) nn cn gi l c trn rng rc Sp xp thnh 4 lp c, cc c u khu trc trong cng tay. Bn c lp nng i chch ra trc v ngoi, trng nh cc nan 1 ci qut na m, m c sp trn l nan chch hn ht v c tr trc l nan thng. cc khe c v gia cc lp c, c 4 b mch thn kinh, b quay ngoi ( khe gia c nga di v c gan tay ln), b tr trong ( khe gia c tr trc v c gan tay b), b gia ( pha trn, ng mch tr v dy thn kinh gia chy gia gn c gan tay ln v gn c gan tay b, cn ng mch tr chy ti gn dy tr v c 2 u chy trong khe c tr trc v c gan tay b), v b lin ct (nm p vo mt trc mng lin ct). u do dy thn kinh gia vn ng (tr c tr trc v 2 b trong ca c gp su ngn tay).

86

1. C Delta 2. C ngc b 3. C ngc ln (bm tn) 4. C nh u 5. C lng rng 6. C di sng 7. C trn b 8. C trn to 9. C tam u (u trong) 10. u ngoi c tam u 11. C sp trn 12. Ton c trn ri cu 13. Ton c trn rng rc 14. C tr trc 15. C tr sau 16. C Delta 17. C khuu 18. C dui chung cc ngn tay 19. Cc c ring cho ngn ci 20. Cc c m ci 21. Cc c m t

Hnh 2.52. Cc c chi trn (A. mt trc; B. mt sau) - Vng sau ngoi cng tay Gm 12 c, 4 c khu ngoi v 8 c khu sau (2 lp mi lp 4 c). V chc phn, c 2 c nga, 9 c dui cng tay, bn tay, ngn tay v 1 c dng ngn ci. + Cc c dui: Dui cng tay: c khuu i t mm trn li cu ti mm khuu. Dui bn tay: c quay nht hay c dui c tay quay di i t b ngoi xng cnh tay ti nn xng t bn tay nh mu tay, c quay nh hay c dui c tay quay ngn i t mm trn li cu, ti xng t bn tay ba, c dui c tay tr i t mm trn li cu v xng tr ti nn xng t bn tay nm. C dui chung ngn tay cng gp mt phn trong ng tc dui bn tay. Nghing bn tay ra ngoi l do c quay nht, c quay nh v c gan tay ln, khi 3 c cng ng tc. Nghing bn tay vo trong l do c tr trc v c tr sau cng ng tc. Dui t nh ngn tay ci l c dui di ngn tay ci (m. extensor pollicis longus) i t Xng tr ti t nh ngn tay. Ring i vi ngn tay khc,
87

dui t nh v t 3 cc ngn tay khc l do c lin ct v c giun bn tay. Dui t nht ngn tay l c dui chung ngn tay (m. extensor digitorum) i t mm trn li cu ti t nht ngn 2-3-4-5. C dui ring ngn t (m. extensor minimi) i t mm trn li cu ti gn c dui chung. C dui ngn tay tr i t xng tr ti gn c dui chung. C dui ngn ngn tay ci (m. extensor pollicis brevis) i t xng quay ti t nht ngn ci. + C dng: C dng di ngn ci (m. abductor pollicis longus) i t xng tr v xng quay ti nn t bn tay nht. + Cc c nga: C nga di i t li3 di b ngoi xng cnh tay n mm trm xng quay (c ny cn c tc dng l gp cng tay vo cnh tay). C nga ngn (m. supinator) i t mm trn li cu v b sau xng tr, qun vng quanh chm v c xng quay ti bm tn b trc xng quay. * Nhn chung v cc c dui v c nga: - Cc c dui v nga cng tay c xp theo ni dui v ni bm, lm 3 loi: 2 c bm vo xng cnh tay (b ngoi); 6 c bm vo mm trn li cu xng cnh tay; 4 c bm vo 2 hoc 1 xng cng tay. Cc c dui v c nga u khu ngoi hoc khu sau cng tay, khu ngoi c 4 c (2 c nga v 2 c dui c tay), khu sau c 8 c sp xp thnh 2 lp, lp nng c c khuu v 3 c loi di, i t mm trn li cu ti c tay v ngn tay (dui chung v dui ring ngn t), lp su c 4 c loi ngn i t cc xng cng tay ti ngn tay (3 c dui, dng ngn ci v 1 c dui ngn tr). - Cc c dui v c nga do ngnh sau ca dy thn kinh quay vn ng tr c khuu do 1 nhnh tch ra thn dy quay. 2.4. C bn tay Ngoi cc c vn ng chung cc ngn tay, li c cc c vn ng ring ngn ci v ngn t. Cc c vn ng ngn tay nm trong cng tay hoc bn
88

tay c th tm tt nh sau: - Gp t 3 ngn tay l do c gp su; gp t nh l do c gp nng, 2 c ny u khu cng tay trc. Gp t nht ngn tay l do 8 c lin ct (4 gan tay v 4 mu tay) i t mt bn xng t bn tay ti c bn t nht ngn tay. C 4 c giun n tr lc cho c lin ct, bng cch ni gn c gp su vo gn dui ngn tay. i vi ngn ci v ngn t, l c gp ngn ngn ci v c gp ngn ngn t. - Dui t nh v t 3 ngn tay l do cc c lin ct v c giun (bi cc tr gn dnh vo gn cc c dui ngn tay). Dui t nht ngn tay l c dui chung ngn tay, c dui ring ngn ci, ngn tr v ngn t. Cc c ny u khu cng tay sau. - Dng ngn tay (lm ngn tay xa trc bn tay) l do cc c lin ct mu tay. i vi ngn ci v ngn t l c dng ngn ngn ci (c dng di cng tay sau) v c dng ngn t. Cc c dng c coi nh c lin ct mu tay. - Khp ngn tay (lm ngn tay gn trc bn tay) l do c lin ct gan tay. i vi ngn ci, l c khp ngn ci (i t xng c tay v xng t bn tay 2- 3 ti nn t nht ngn tay). - i chiu ngn ci v ngn t l do cc c i chiu i t xng c tay ti xng t bn tay 1 v 5. * Ni chung v cc c bn tay Cc c lin ct gan tay v mu tay, cng vi cc c giun l cc c gp t nht ngn tay v dui t nh v t ba. Cc c lin ct mu tay cng vi cc c dng ngn ci v ngn t lm ngn tay xa trc bn tay. Cc c lin ct gan bn tay cng vi c khp ngn ci lm ngn tay gn trc bn tay. Cc c bn tay l do nhnh su ca dy tr vn ng, tr c giun 1, 2 v ba c ngn ci (c dng, c i chiu v b nng ca c gp ngn). Cc c ny do dy gia vn ng. 3. NG MCH CHI TRN ng mch di n (a. subclavia) sau khi qua khe sn n, vo nh nch th i tn gi l ng mch nch. Vy ng mch nch (a. axillaris) bt u t gia xng n v khi ti b di c ngc to th gi l ng mch cnh tay (a.brachialis). ng mch ny xung cng tay v khi ti 3cm di np khuu th chia ra hai nhnh. ng mch quay v ng mch tr. ng
89

mch quay (a. radialis) t gia np khuu i theo hng ca ng mch cnh tay ri chy vo rnh mch v khi ti c tay, vng quanh m trm quay chy ra mu tay; ri qua khoang lin t bn tay nht, lun ra gan tay v tip ni vi mt nhnh ca ng mch tr (nhnh tr gan tay) cng to nn cung ng mch gan tay su (arcus palmaris profundis). ng mch tr (a. ulnaris) tch thng gc ng mch cnh tay. Chy chch t gia np khuu ti ch ni 1/3 trn vi 1/3 gia ca b trong cng tay (on chch); ri t , chy thng xung c tay (on thng), ngoi xng u, trn dy chng vng trc, ri chy vo gan tay, tip ni vi mt nhnh ca ng mch quay (nhnh quay gan tay) to nn cung ng mch gan tay nng (arcus palmaris superficialis). - ng mch nch (a. axillaris) i theo ng vch t nh nch ti gia np gp khuu. Gia np gp khuu ngang ch bm ca c nh u v li c xng quay. nh nch l khe sn n. ng mch nch nm trn xng sn 1 (c b nht ca c rng to bm) v nm di xng n (c c di n m). y, ng mch nu trong mt h m ra ngoi l dy thn kinh (b thn nh ca m ri cnh tay) v ra trong l tnh mch. Xng n v dy thn kinh c ngc to l cc mc qu gi tm ng mch nch di xng n. Tr ngi nht khi tm kim l tnh mch u, m mun trnh phi ct bao cn c di n v ko bao cn xung di. nch, mc quan trng tm ng mch l c qu cnh tay (c m c dy thn knh c b thc qua) v dy thn kinh gia (ng mch b mc vo chc ca dy gia). ng mch nch cung cp mu cho ngc (ng mch ngc trn, ng mch cng vai ngc, ng mch ngc ngoi) cho nch v vai sau (ng mch m sau v trc, ng mch vai di). ng mch nch tip ni vi cc ng mch khc, bi ba vng, vng mch quanh vai vng ngc v vng cnh tay. Lc tht ng mch nch phi tht trn ng mch vai di, ng mch no i qua tam gic b vai tam u, l ng mch vai di. - ng mch cnh tay (a. brachialis) i theo ng vch (cng nh ng mch nch) t nh nch ti gia
90

np gp khuu. ng mch i pha trong cnh tay, trong ng cnh tay. ng hnh lng tr tam gic m pha trc trong l mc bc cnh tay, pha ngoi l c nh u v pha sau l vch lin c trong. C nh u l c tu hnh ca ng mch; ng mch chy ngay sau dc b trong ca c. Nn mc th nht tm ng mch cnh tay l c nh u. Mc th hai l dy gia, dy ny bt cho pha trc ng mch. Nu nhc c nh u ln, ri li nhc dy gia, th thy ngay di l ng mch cnh tay. ng mch cnh tay v dy gia trc vch lin c. Nu lc vo khu sau cnh tay, th s nhm vi dy tr v mt nhnh ca ng mch cnh tay (nhnh bn tr trn) nn trong th thut, khng nn x rch vch lin c. ng mch cnh tay, np gp khuu, chy trong mng nh u trong m a ngoi l khi c trn rng rc, da trong l c nh u v y l c cnh tay trc. mt trc rnh, c tr cn c nh u. Tr cn c nh u l mc tm ng mch. ng mch nm ngay di tr cn. ng mch cnh tay cung cp mu cho c Delta, cc c khu cnh tay trc xng cnh tay, v c tam u cnh tay cnh tay sau (ng mch cnh tay su). Khuu c cung cp mu bi vng trn li cu (do cc nhnh ca ng mch cnh tay su tip ni vi cc nhnh qut ngc ca ng mch quay) v bi vng trn rng rc (do cc nnh bn trong ca ng mch cnh tay tip ni vi cc nhnh qut ngc ca ng mch tr). Khi tht ng mch cnh tay, phi tht di ng mch cnh tay su v tt nht l tht di ng mch bn tr trn. - ng mch quay (a. radialis) i theo ng vch t gia np khuu ti gia rnh mch (rnh gia c nga di v c quan tay ln). ng mch quay chy theo dc c nga di (c tu hnh) v b c ny che lp 1/3 trn cng tay. y, ng mch nm trn c sp trn, v khi c ny bm vo xng quay th lch gia c nga di v c gan tay ln. 1/3 trn cng tay, nm trn c gp chung nng ngn tay. 1/3 gia, trn c gp ring ngn tay ci, 1/3 di v rnh mch, nm rt nng ngay di cn. c tay, ng mch bt cho hm lo (c to nn bi cc gn c dui ngn v dui di ca ngn tay ci).
91

Nhnh trc thn kinh quay chy pha ngoi ng mch, nhng n 1/3 di cng tay th lun di gn c nga di vo b cng tay sau v mu tay. ng mch quay cung cp mu cho khuu pha ngoi (ng mch qut ngc quay trc), cho cng tay, cho gan c tay (nhnh ngang trc c tay) v cho gan tay (nhnh quay gan tay). mu tay, ng mch quay cung cp mu cho mu c tay v cc khoang lin ct (nhnh mu c tay vi 3 nhnh lin ct 2, 3, 4 nhnh mu ngn ci v nhnh bn ct 1). - ng mch tr (a. ulnaris) i on chch, theo ng vch t gia np khuu ti ch ni 1/3 gia ca b trong cng tay, on thng, theo ng vch t mm trn rng rc ti b ngoi xng u. ng mch tr chui vo su, lch di 2 b c sp trn, qua cung c gp nng lch gia c gp nng v su. Vy ng mch tr nm gia 2 lp c. Cn ng mch quay chy nng trong khe cc c nng (c nga di v c gan tay ln).
1. ng mch nch 2. ng mch cng vai ngc 3. ng mch m sau 4. ng mch m trc 5. ng mch cnh tay su 6. ng mch bn tr 7. ng mch bn quay 8. ng mch qut ngc quay 9. ng mch quay 10. ng mch ring ngn ci 11. ng mch gan ngn chung 12. ng mch gan ngn ring 13. Cung ng gan tay nng 14. Cung ng mch gan tay su 15. ng mch bn ct 16. ng mch tr 17. ng mch qut ngc tr 18. ng mch cnh tay 19. ng mch vai di

Hnh 2.53. S h thng ng mch ca chi trn

92

ng mch tr khi chy xung di, st vo c tr trc nn c ny l c tu hnh on thng ca ng mch. Mun tm ng mch tr, trc ht phi tm khe c (gia c tr trc v c gp chung nng). Khe rt kh tm v c 2 c ny u dnh vo vch lin c. Phi b bn tay ra sau lm cng cc c v nhn r khe trc khi rch. Khe c l mt mc quan trng quyt nh thnh cng hay tht bi ca th thut. Sau khi rch v lm toc rng khe (ngha l sau khi o mt ging su gia 2 c), tm dy thn kinh tr (dy ny sau khuu, ri chy qua 2 b ca c tr trc ti gp ng mch pha ngoi). Lch ngay di c gp nng, v trn c gp su (ngha l tch 1 hnh lang ngang gia 2 lp). ng mch tr v dy thn kinh gia chy cnh st nhau, nhng ng mch tr nm trong bao c gp chung su (p vo mt trc) cn dy gia nm trong bao c gp chung nng (p vo mt sau). 1/3 di cng tay v nht l c tay, ng mch tr chy nng, st ngay b ngoi gn c tr trc. ng mch tr cung cp mu cho khuu pha trong (thn ng mch qut ngc tr), cho cng tay (cc c khu trc do nhnh lin ct trc v khu sau, do nhnh lin ct sau; 2 nhnh ny tip ni vi nhau pha di mang lin ct), cho mu c tay (nhnh mu c tay) cho gan c tay (nhnh ngang trc c tay) v cho gan tay (nhnh tr gan tay). Nn nh l nhnh lin ct trc cn tch ra mt nhnh cho dy thn kinh gia, c lc nhnh ny rt to. - Cc cung ng mch bn tay ng mch quay v tr tip ni vi nhau bi cc nhnh bn hoc bi cc nhnh tn to nn cc cung ng mch. c tay c: + Cung ng mch ngang trc c tay (nhnh rt nh). + Cung mch mu c tay vi cc nhnh lin ct mu tay 2, 3, 4 v cc nhnh xin tip ni vi cung ng mch gan tay su. bn tay c: + Cung mch gan tay nng do ng mch tr tip ni vi nhnh quay gan tay ca ng mch quay. Cung nng nm trn cc gn c gp v p ngay vo cn gan tay gia. T cung ny tch ra 4 nhnh ngn tay; cc nhnh cho ngn ci tch nhnh lin ct gan tay nht ca cung su. Cung nng i theo mt ng vch t xng u ti khe gia ngn nhn v ngn gia (on
93

chch) v i theo mt ng dc b trong ngn ci, khi ngn ny dng ht c (on ngang). + Cung mch gan tay su: do ng mch quay ni vi nhnh tr gan tay ca ng mch tr. L ni chnh cung cp mu cho bn tay, tch ra 4 nhnh lin ct gan tay v 3 nhnh xin. Cc nhnh lin ct gan tay lch ra cc nhnh tn, tip ni vi cc nhnh ngn tay ca cung ng mch nng. Cung ng mch gan tay su nm su, p vo c xng t bn tay 2, 3, 4 di cn gan su. C nhnh su ca dy thn kinh tr bt cho pha trc. ng rch bc l ng mch l ng i t gt gan tay ti khe gia ngn tr v ngn gia. 4. TNH MCH CHI TRN C tnh mch nng v su, tu theo tnh mch nm trn cn hay di cn. 4.1. Tnh mch su i km theo ng mch, mi ng mch c 2 tnh mch. Tr nch, c mt tnh mch. Tnh mch nch pha trong ng mch, nhng khi ti gn xng n, th chy ra nm pha trc. Nhiu khi, c mt tnh mch chy bn cnh (ng bn), i t tnh mch nch, ri li tn ht tnh mch nch. Ngoi cc tnh mch km theo cc nhnh ca ng mch, tnh mch su cn nhn 2 nhnh thuc h tnh mch nng: tnh mch nn v tnh mch u.
1. Tnh mch u 2. Nhnh b thn kinh nch 3. Nhnh b thn knh quay 4. Nhnh b thn knh c b 5. Tnh mch gia u 6. Nhnh m ci thn kinh quay 7. Nhnh b gan tay thn kinh gia 8. Nhnh b gan tay thn kinh tr 9. Tnh mch gia cng tay 10. Nhnh ni vi tnh mch su 11. Tnh mch nn 12. Tnh mch gia nn 13. Thn kinh b cng tay trong 14. Tnh mch nn

Hnh 2.54. Tnh mch, thn kinh nng chi trn nhn pha trc
94

4.2. Tnh mch nng - ngn tay v bn tay: t mng tnh mch quanh mng tay, c cc tnh mch ngn tay v bn tay. Cc tnh mch ngn tay v bn tay tip ni vi nhau v to nn cung tnh mch mu bn tay. u ngoi ca cung ny cng vi tnh mch u ca ngn ci, to nn tnh mch quay nng (cn gi l tnh mch gia cng tay). u trong ca cung vi tnh mch ngn t to nn tnh mch tr nng. - cng tay v khuu. C 3 tnh mch: tnh mch quay nng (hay gia cng tay), tr nng v quay ph (tnh mch ny i t cng tay sau ra np khuu). Tnh mch quay nng hay tnh mch gia cng tay (v. mediana antebrachii) c coi nh tnh mch chnh ca cng tay. khuu, phn ra 2 nhnh: tnh mch gia u (v.mdiana cphalica) v tnh mch gia nn (v. mediana basilica). Ngoi ra c mt tnh mch ni vi h tnh mch su. Tnh mch quay nng ph, tnh mch gia u, tnh mch gia nn v tnh mch tr nng, to nn ch M tnh mch np np gp khuu. - cnh tay c 2 tnh mch nng. + Tnh mch nn (v. basilica) c to nn bi tnh mch gia nn v tnh mch tr nng, chy ln trn, theo dc b trong c nh u cnh tay v i vo su gia cnh tay, vo tnh mch cnh tay, (c khi i mi ln trn, vo tnh mch nch). + Tnh mch u (v. cepphalica) c to nn bi tnh mch gia u v tnh mch quay nng ph, chy theo dc b ngoi c nh u ti rnh delta ngc, xuyn qua cn n ngc vo tnh mch nch. 5. BCH HUYT CHI TRN Bch huyt chy vo cc hch v cc mch bch huyt. 5.1. Cc hch bch huyt - Cc hch nch: c 12 n 30 hch nm trong t chc lin kt m nch. C th chia ra lm 5 m. + m cnh tay: nhn bch huyt cnh tay i ln (4 - 5 hch), theo dc cc b mch ca chi. + m ngc (hay v ngoi) nhn bch huyt ngc v nht l v, theo
95

dc mch ngc ngoi. + m vai: nhn bch huyt khu vai, theo dc mch vai di (6 -7 hch). - Cc bch huyt ca 3 m ny s chy vo. + m trung ng gm c 4 - 5 hch nm trong nch. + m di n gm 6 - 12 hch di n. - Cc hch nm dc theo cc bch mch ca thnh ngc nh: + m hch ca rnh delta ngc. + m hch cnh v v trong tuyn v. + m hch gia 2 c ngc. - Cc hch nm dc theo bch mch ca chi trn gm c: + m hch nng hay trn rng rc, theo dc tnh mch nn. + m hch su, phn ln l cc hch nh, bt thng, nm theo dc cc nhnh ng mch, trong c hch cnh tay v nht l hch tr di. Cc hch trn trn nm trn ng i ca cc mch trn vai.
1. Nhm hch nh 2. Cc hch di n 3. Nhm hch bn 4. Nhm hch trung tm 5. Nhm hch di vai 6. Nhm c ngc to 7. Thn thu nhn bch huyt da thnh ngc 8. m ri di qung v 9. Cc thn bch huyt i qua vo cc hch v trong 10. Cc mch bch huyt i ti tuyn v bn i din 11. Cc mch bch huyt i ti m ri di honh 12. Cc mch bch huyt i

Hnh 2.55. Hch bch huyt tuyn v v nch 5.2. Cc mch bch huyt - Bch mch nng phn ln t mu tay v mt sau cng tay, chy ra mt
96

trc cng tay, ln cnh tay v chy vo cc m hch nch. - Bch mch su: chy theo dc cc mch quay, tr, cnh tay v nch ri tp trung vo cc m hch nch. T cc hch ny, bch huyt s chy vo hi lu Pirogof hoc vo tnh mch di n, chy trc tip hoc qua chui hch c ngang. 6. THN KINH CHI TRN Cc nhnh vn ng hoc cm gic chi trn u tch ra m ri thn kinh cnh tay. m ri thn kinh cnh tay c to nn bi nhng ngnh trc ca 4 dy sng c cui 5, 6, 7, 8 v dy ngc 1. Cc ngnh ny tip ni vi nhau to nn 3 thn nht (troncus) c sp xp c, t trn xung di (thn trn, gia v di). Mi thn li chia thnh cc ngnh trc v sau. Cc ngnh tip ni vi nhau nh nch to nn cc b (fasciculus). C b sau, b ngoi v b trong (so vi ng mch nch). T m ri cnh tay tch cc nhnh bn. Cc nhnh ny u l cc nhnh vn ng cc c vai trc (b ngoi v b trong) v cc c vai sau (b sau). T cc b tch ra cc nhnh tn cm gic (dy b cnh tay v cng tay) v cc nhnh tn va cm gic va vn ng (dy c b, dy gia, dy tr, dy nch hay dy m v dy quay). 6.1. Dy c b (n. musculo cutaneus) Tch b ngoi (do si thn kinh sng CV - CVI to nn) l dy vn ng 3 c khu cnh tay trc v cm gic ca cng tay ngoi. Dy c 3 c im sau: - Chc thng c qu cnh tay. - i gia 2 lp c (c nh u v c cnh tay trc) v thot ra rnh nh u, vo b cng tay ngoi n tn m ci. - L dy gp cng tay vo cnh tay.

97

1. Cc hch bch huyt di n 2. Cc hch nch bn 3. Hch bch huyt trn ri cu

Hnh 2.56. Dn lu bch huyt m nng ca chi trn (mt trc) 6.2. Dy thn kinh gia (n. medianus) Tch b ngoi (CVI v CVII) v b trong (CVIII, ThI). Dy gia ch qua nch v cnh tay m khng phn nhnh no . L dy vn ng cc c cng tay trc (tr c tr trc v 2 b trong ca c gp su), cc c m ci (tr c khp v b trong ca c gp ngn ngn ci) v 2 c giun 1 v 2. L dy cm gic ca 3 ngn tay ri gan tay (ngn ci, ngn tr, ngn gia v na ngn nhn), mu t nh v t ba ca ngn tr v ngn gia, v na ngoi mu t nh v ba ngn nhn. Dy gia c 3 c im sau: - Dy gia ch chnh gia cng tay nhng khi xung c tay, th hi chch ra ngoi, nm trn gn gp ngn tr, lch gia 2 c gan tay (ni tm dy thn kinh c tay) chui vo ng c tay v lch gia bao hot dch tr v bao quay gan tay. - Dy gia l mt mc tm ng mch nch (lch trong chc ca dy) v ng mch cnh tay ( ngay sau dy). - Dy gia l dy gp v sp (gp bn tay vo cng tay v sp bn tay). Khi dy b lit hay b t, bn tay nga, ging nh bn tay kh. Khng gp c t ngn tay 2 v 3 ca ngn ci, ngn tr v ngn gia v khi mun ly mt vt nh, th phi kp vo t nht ngn ci v ngn tr (v c khp ngn ci b lit). 6.3. Dy thn kinh tr (n. ulnaris) Tch b trong (do CVIII v to nn).
98

Dy tr ch qua nch v cnh tay v khng phn nhnh no . L dy vn ng c tr trc v hai b trong ca c gp su (ngn t v ngn nhn) v vn ng gn khp cc c bn tay (c khp v b su ca c gp ngn ngn ci, c giun 3 v 4, tt c cc c m t v tt c cc c lin ct). L dy cm gic ca gan tay pha trong ng vch qua na ngn nhn (cm gic ngn t v na ngn nhn) v na trong ca mu tay (cng nh dy quay na ngoi) tr mu t nh v ba ca ngn tr, ngn gia v na ngoi t nh v ba ngn nhn (do dy gia m nhim). Dy tr c 3 c im sau: - Dy tr, nch, lch gia ng mch nch v tnh mch nch, gia cnh tay, th chc thng vch lin c, vo khu sau. khuu, th chy trong rnh rng rc khuu, gia 2 b ca c tr trc, ri ra trc cng tay v gp ng mch tr phn ba trn cng tay. Dy tr pha trong ng mch tr, v cng vi ng mch chy thng xung tn xng u. - Dy tr l dy vn ng hu ht cc c bn tay (cng nh dy gia cng tay trc v dy c b cnh tay trc). Nn khi dy b t hay b lit, th c nhiu tn thng bn tay, ngn t v ngn nhn c qup nh vut quo (vut tr), vi t nht b dui v t 2 v 3 b gp. Dy tr hay b lit trong bnh phong. C th s thy dy rnh rng rc khuu. - Dy tr cng vi dy gia l dy cm gic gan tay (dy tr: 1 ngn ri dy gia: 3 ngn ri). Dy tr v dy quay, mi dy m nhim mang cm gic mt na mu tay (tr t 2 v 3 ca ngn tr v ngn gia, na t 2 v 3 ngn tr v ngn gia, na ngoi t 2 v 3 ca ngn nhn do dy gia m nhim. - C 2 c im sau.

99

Hnh 2.57. Cc dy thn kinh gia, c b, b cng tay trong, b cnh tay trong

Tch b sau (do cc si ca CVI, CVII, CVIII v ThI to nn). Khc vi ba dy mt trc (mt gp) chi trn m mi dy m nhim vn ng mt on chi (dy c b cnh tay, dy gia cng tay dy tr bn tay) th dy quay m nhim hon ton vn ng, cc c mt sau (mt dui). Nn dy quay, trn ng i t nch ti ngn tay, u tch cch nhnh vn ng cc c cnh tay sau, tt c cc c cng tay sau v cng tay ngoi. Dy quay l dy cm gic ca cnh tay sau, v mt khu rt hp cnh tay ngoi, ca phn gia cng tay sau v na ngoi ca mu tay, vi mu ngn ci, mu t nht ca ngn tr v na mu t nht ca ngn gia.

1. B ngoi 2. TK c b 3. C qu cnh tay 4. TK nch 5. TK quay 6. C nh u cnh tay 7. TK c b 8. C cnh tay 9. C sp trn 10. C gan tay di 11. Ngnh trc TK b cng tay ngoi ca TK c b 12. Ngnh sau TK b cng tay ngoi ca TK c b 13. C gp nng cc ngn tay 14. C gp di ngn ci 15. C sp vung 16. Cc c m ci (tr c khp) 17. Cc G giun I, II 18. Cc TK gan ngn tay ring 19. Cc TK gan ngn tay chung 20. Hai b ngoi c gp su cc ngn tay 21. C gp c tay quay 22. Ngnh sau TK tr 23. Ngnh trc TK tr 24. TK gia 25. TK b cng tay trong 26. TK tr 27. TK b cnh tay trong 28. B trong

C 4 c im sau:

100

1. TK c b 2. C Delta 3. TK nch 4. TK quay 5. TK b cnh tay ngoi 6. u di v u ngoi c tam du 7. TK b cnh tay sau 8. TK b cng tay sau 9. C cnh tay quay 10. C dui c tay quay di v ngn 11. Ngnh su TK quay 12. C nga 13. Cc c vng cng tay sau 14. Ngnh nng TK quay 1 5. Cc TK mu ngn tay ring 16. Cc TK gan ngn tay ring 17. Cc c gian ct, c giun 3, 4, c khp ngn ci 18. Cc c m t 19. Nhnh su TK tr 20. Nhnh nng TK tr 21. Nhnh b mu tay TK tr 22. Hai b trong c gp nng cc ngn tay 23. C gp c tay tr 24. C khuu 25. u trong c tam u 26. TK tr 27. TK b cnh tay trong 28. TK b cng tay trong 29. TK gia

Hnh 2.58. Cc dy thn kinh m, thn kinh quay v thn kinh tr - Dy quay: quay hai ln quanh xng cnh tay v mt ln quanh xng quay. Dy quay, t nch qua tam gic cnh tay tam u (cch mm cng vai kim), chy ra sau vo rnh xon cng vi ng mch cnh tay su, ri li chy ra trc (cch mm trn li cu kim). Khi ti ng khp khuu (hoc cao hn) dy quay phn ra hai nhnh: nhnh trc cm gic chy theo dc c nga di v khi ti 1/3 di cng tay, th lun ra sau di gn c nga di (cch mm trm quay kim); nhnh sau vn ng lch gia 2 b c nga ngn, cch ng khp khuu 2cm, chy ra khu cng tay sau. - Dy quay trn ng i lun nm st xng, nn hay b tn thng trong cc va chm. Dy quay nm trong rnh xon ( di ng mch cnh tay su), nn c th b t khi gy xng cnh tay. Khi tm dy quay, phi thn trng khng rch ln xng hay ly xng lm tht rch c. Sau
101

khi dy quay tch 2 nhnh tn, th nhnh vn ng lch gia 2 b c nga ngn, vng quanh c xng quay, nn d b tn thng, khi c xng quay gy hay khi ct on chm xng quay. Mun trnh dy quay trong th thut ny, phi sp bn tay. Khi sp, dy quay bt cho b trc xng quay cch ng khp 4 - 5cm v bt cho b sau cch ng khp 6 cm. - Dy quay l dy dui v nga (dui cng tay, dui v nga bn tay, dui ngn tay ci v dui t nht ngn tay khc). Cc nhnh c tch thn dy quay v ngnh sau ca dy, nn tu theo ni b thng trn hoc di ni cch, th khng dui c cng tay, hoc khng dui v khng nga c bn tay. Bn tay hnh nh b ri v thu xung trng hnh c c. - Dy quay pha ngoi ng mch quay; dy tr pha trong ng mch tr, ni mt cch khc, cc dy thn kinh ng khung cc ng mch. 6.5. Dy thn kinh m (n. axillaris) Tch b sau (do si ca CV v CVI to nn). L dy vn ng c Delta, c di vai v c trn b, v dy cm gic c vai, khp vai v mt trn, ngoi cnh tay. - Dy m cng ng mch m sau t nch qua khoang 4 cnh Velpeau ra sau, vng quanh c tip xng cnh tay ra trc, phn nhnh vo c Delta (cch mm cng vai 6cm). C Delta l mt c rt quan trng dng cnh tay, nn trong phu thut vai, phi trnh khi ct vo dy m. - Trong cc chm thng khp vai hoc vai, khi mun kim tra dy m c b t hay b kp, th xem vai c t hay khng. 6.6. Dy thn kinh b cng tay trong (n. cutaneus antebrachii medialis) Tch b trong do cc si CVIII v to nn. L mt dy hon ton cm gic
102

ph cnh tay trc trong, v chnh cng tay trc trong v sau trong (khu trc ngoi l do dy c b, khu sau gia l do dy quay). Thot vo da l vo ca tnh mch nn. 6.7. Dy thn kinh b cnh tay trong (n. cutaneus brachii medialis) Tch b trong (do cc si ca Th1 to nn). L mt dy hon ton cm gic ca nch v ca cnh tay sau trong. Thot vo da ngay pha trn cnh tay, sau khi tip ni vi nhnh xin ca dy lin sn 2. 7. KHU VC CA DY THN KINH SNG M RI CNH TAY 7.1. Khu cm gic - Ca dy c 5: vai, phn ngoi ca cnh tay v cng tay. - Ca dy c 6 v 7: phn gia ca mt trc cnh tay v cng tay; phn gan tay pha ngoi trc ngn tay nhn. - Ca dy c 8 v ngc l: phn trong ca cnh tay cng tay v bn tay. 7.2. Khu vn ng - Ca dy c 4: c Delta, trn c gai, di gai, c trn b, c nh u, c qu cnh tay v c nga di. - Ca dy c 5 v 6: tt c cc c vai, cnh tay trc, cc c nga v cc c sp Dy c 6 cn vn ng c rng to, c tam u, c ngc to v c lng to.

1. Thn kinh nch 2. Thn kinh quay 3. Thn kinh c b 4. Thn kinh gia 5. Thn kinh tr 6. TK b cng tay trong 7. TK b cnh tay trong

Hnh 2.60. Vng chi phi cm gic chi trn (A. Mt trc; B. Mt sau)
103

- Ca dy c 7 v 8: c ngc to (b c sn), c lng to, c tam u, cc c dui bn tay v ngn tay, cc c gp bn tay. Dy c 8 cn vn ng cc c gp bn tay v cc c gp ngn tay. - Ca dy ngc l: cc c bn tay, cc c gp v dui ngn tay. - Ni chung, mi c nhn cc nhnh vn ng t nht ca 2 dy.

104

Chng 3

GII PHU CHI DI

XNG KHP CHI DI
Tng t nh chi trn, chi di gm c ai chi di v chi di t do. - ai chi di gm c hai xng chu. - Phn chi di t do gm c xng i, xng bnh ch, xng chy, xng mc, 7 xng c chn, 5 xng bn chn v 14 xng t ngn chn. Cc xng chi di c ni vi nhau bi cc khp: ca ai chu (khp cng chu, khp mu). Ca chi di t do (khp hng, khp gi, khp c chn, khp ca bn, ngn chn). 1. XNG CHI DI 1.1. Xng chu (os coxae) L mt xng dt, do 3 xng nh to thnh: xng cnh chu trn, xng mu trc di, xng ngi sau di. Trung tm chp ni ca 3 xng l y khp. 1.1.1. nh hng t xng thng ng. theo chiu
1. B trn 2. Gai chu sau trn 3. Gai chu sau di 4. Khuyt ngi ln 5. Gai ngi 6. Khuyt ngi b 7. ngi 8. L bt 9. Ngnh di xng mu 10. C mu 11. Ngnh trn xng mu 12. H ci 13. Din nguyt ci 14. Gai chu trc di 15. ng mng di 16. Gai chu trc trn 17. H chu ngoi 18. Mo chu

- Mt c hm khp ra ngoi. - Khuyt vnh hm khp xung di. - B c khuyt to ra sau. 1.1.2. M t

Hnh 3.1. Xng chu (mt ngoi)

105

Xng chu do 3 xng hp thnh, trung tm tip ni l y ci Xng ging nh hnh cnh qut c 2 mt, 4 b v 4 gc. - Hai mt * Mt ngoi: gia c ci (acetabulum), tip khp vi chm xng i, ring phn y ci khng tip khp vi xng i. Xung quanh ci c vnh ci, vnh ny khng lin tc m pha di c khuyt vnh ci (insisura acetabuli), ni c dy chng ngang ci chy qua. Di ci c l bt (foramen obturatum) hnh vung hay hnh tam gic, pha trn v trc l bt l 1.Mo chu xng mu, pha sau v di l bt 2. H chu trong l xng ngi. Trn ci l mt ngoi xng cnh chu (mt mng), cn gi l h chu ngoi, c cc din cho 3 c mng bm. * Mt trong: C g v danh (mo eo trn) chia mt trong thnh hai phn:
3. Gai chu trc trn 4. G chu trc di 5.Li chu luc

6. Mo lc 7. Mt khp mu 8. Ngnh ngi mu 9. C ngi 10.Khuyt ngi b

11.Gai ngi 12. ng cung 13. Khuyt ngi to 14. Mt nh 15.Gai chu sau trn

Hnh 3.2. Xng chu (mt trong)

- Phn trn l h chu trong c phn chu ca c tht lng chu bm, li chu (tuberositas iliaca), pha sau c din nh (fascies auricularis). - Phn di c din vung (ng vi y ci mt ngoi) v l bt. - Bn b * B trc : C cc ch li lm t trn xung di gm c: gai chu trc trn, mt khuyt nh, gai i chu trc di, phnh lc, b trn bin lc, mo lc v gai mu. * B sau: cng c cc ch li lm t trn xung c: gai chu sau trn, gai chu sau di, khuyt m hng to (khuyt ngi ln), gai hng (gai ngi), khuyt m hng b (khuyt ngi nh) v ngi (c ngi). * B trn: cn gi l mo chu (crista iliaca), cong hnh ch S, bt u t gai chu trc trn n gai chu sau trn dy pha trc v pha sau, mng gia. * B di: do ngnh di mu v thn xng ngi to nn.
106

- Bn gc + Gc trc trn l gai chu trc trn. + Gc trc di l gai mu. + Gc sau trn l gai chu sau trn. + Gc sau di l ngi. 1.2. Xng i (femur) L mt xng di to v nng nht c th, hi cong lm ra sau. 1.2.1. nh hng - u c chm ln trn. - Chm hng vo trong. - ng rp ca thn xng ra sau. 1.2.2. M t Gm c thn xng v hai u. - Thn xng Hnh lng tr tam gic c 3 mt, 3 b. * Cc mt - Mt trc nhn, hi li Mt ngoi v trong li, rng trn hn di. * Cc b - B ngoi v trong khng r.

1. Mu chuyn to 2. ng gian mu 3. Din bnh ch 4. Mm trn li cu ngoi 5. Li cu trong 6. Mm trn li cu trong 7. C c khp 8. H khoeo 9. Mu chuyn b

12. H dy chng trn 13. H mu chuyn ln 14. Mu chuyn ln 15. Mo gian mu 16. Li c mng 17. ng lc 18. ng rp 19. H gian li cu 20. Mm trn li cu ngoi

- B sau sc to thnh ng rp ca xng i. u trn ng rp chia ra lm 3 ngnh: mt ngnh chy vo mu chuyn to, mt ngnh chy vo mu chuyn nh v mt ngnh chy vo c xng; cn u di ng rp chia
107

Hnh 3.3. Xng i (A. Mt nc B. Mt sau)

lm 2 ngnh i xung tn hai li cu, ng rp c nhiu c bm. - Hai u xng * u trn: ln lt c: Chm xng i (caput fermoris) hnh 2/3 khi cu hng ln trn, vo trong v hi ra trc. nh chm c h dy chng trn (hm chm xng i). - C xng (collum fermoris) hay c gii phu (di khong 3-4cm), hp vi thn xng mt gc 1300. - Mu chuyn ln (trochanter major) v mu chuyn b (tr. minor). Gia hai mu chuyn pha trc c ng lin mu, pha sau c mo lin mu. Pha sau mu chuyn ln c h mu chuyn (h ngn tay). u trn tip vi thn xng bi c tip hay c phu thut. * u di: gm 2 li cu trong v ngoi. Li cu trong: li trn tip khp vi mm chy, mt trong pha trn c li c c khp ln. - Li cu ngoi: li trn tip khp vi mm chy. - Pha trc, gia 2 li cu c rnh rng rc tip khp vi xng bnh ch. Pha sau, gia 2 li cu l nghn li cu. 1.3. Xng chy (tibia) Xng chy hay cn gi l xng ng quyn (theo Nguyn Th Khnh Xun Hp). L xng di, chc, v l xng chnh cng chn. 1.3.1. nh hng - u b xung di - Mu ca u nh (mt c trong) vo trong - B sc cong hnh ch S ca thn xng ra trc. 1.3.2. M t Thn xng: hnh lng tr tam gic c 3 mt, 3 b. * Ba mt:
108

+ Mt trong phng, nm ngay di da. + Mt ngoi lm thnh rnh trn, di li. + Mt sau c ng bm ca c dp 1/3 trn chy chch xung di vo trong, di ng cho c l nui xng. * Ba b: + B trc (mo chy) cong hnh ch S, sc gia, nhn 2 u. + B trong m trn r di. + B ngoi sc c mng lin ct bm. - Hai u: * u trn: to hnh khi vung. + Mt trn, gia c 2 gai chy (li gian li cu), c din trc gai v din sau gai. Hai bn l 2 mm chy, hi lm tip khp vi 2 li cu xng i. + pha trc di v gia hai mm chy c li c A. Nhn mt trc chy trc. 1. Li cu ngoi + pha sau ngoi li 2. Li c chy 3. Mt ngoi xng cu ngoi c din khp vi mc xng mc. Gia din khp 4. Mt ngoi xng chy vi xng mc v li c chy 5. Mt trong xng mc trc c li c Gerdy. * u di: nh hn u trn, cng c hnh khi vung. + Mt di tip khp vi rng rc ca xng sn, pha sau c 1 phn xng xung thp hn gi l mt c th 3

B. Nhn mt sau 11. ng c dp 12. Li cu trong 13. C gian li cu trong 14. Mt c ngoi 15. u di xng mc

6. Mt c ngoi 16. Mt c th ba 7. Mt c trong 17. Mt sau xng mc 8. Mt trong xng 18. Mt ngoi xng mc chy 9. B gian ct xng 19. Chm xng mc chy 10. B trc xng chy

Hnh 3.4. Xng chy v xng mc (bn phi) 109

hay mt c Destot. + Mt trc v mt sau li, trn. + Mt ngoi c din khp vi xng mc. + Mt trong c mt c trong (mt ngoi mt c trong tip khp vi xng sn). 1.4. Xng mc (fibula) L mt xng di, mnh cng chn, nm ngoi xng chy. 1.4.1. nh hng - u dt hnh 3 gc xung di - Din khp ca u ny vo trong - Rnh u ny ra sau. 1.4.2. M t -Thn xng. hnh lng tr tam gic c 3 mt, ba b.

* Ba mt:

. Mt ngoi trn phng di lm thnh rnh. . Mt trong c 1 mo thng. . Mt sau li v g gh.

* Ba b:

. B trc mng v sc. . B trong sc gia. . B ngoi trn v nhn di.

- Hai u * u trn: L chm xng mc, mt trong chm c din khp vi xng chy. * u di: To nn mt c ngoi. Mt c ngoi xung thp hn mt c trong lcm. Mt trong c din khp vi xng chy.

110

1.5. Xng bnh ch (ossa pedis) L mt xng vng hi dt, nm trong gn c t u i. - Hnh tam gic, nn trn, nh di. - Mt trc hi li c nhiu kha v rnh. - Mt sau c 1 g ngang chia thnh 2 phn, phn trn tip khp vi rng rc ca xng i phn di g gh lin quan vi khi m u gi. 1.6. Cc xng c chn (ossa tarsi) C 7 xng, xp lm hai hng. - Hng sau: c xng sn v xng gt. - Hng trc c 5 xng: xng hp, xng thuyn v 3 xng chm (I, II, III). 1.6.1. Xng sn (talus) Hnh th ging hnh con sn, nm gia xng chy, xng mc v xng gt. C mt trn l hnh rng rc tip khp vi xng chy; mt di c 2 din tip khp vi xng gt, mt trc l chm tip khp vi xng thuyn; mt sau hp c rnh gn c gp ring ngn ci lt qua, 2 mt bn tip khp vi hai mt c ca xng chy v xng mc. 1.6.2. Xng gt (calcaneus) Nm di xng sn gm c mt thn v hai mm 2/3 trc c 2 din khp vi xng sn, 1/3 sau v mt sau c gn Achille bm. mt di c 3 li c: 1 trc v 2 sau bn ta xung t to thnh gt. Mt trong pha trn c mm chn gt, pha di lm thnh rnh c b mch thn kinh chy sau lt qua. Mt ngoi c c xng mc 1/3 trc trn c rnh c mc bn ngn v pha di c rnh c mc bn di i qua, mt trc c din khp vi xng hp
111
A. Mt trc 1. Nn 2. Mt trc 3. nh B. Mt sau 4. Phn ngoi mt khp 5. Phn trong mt khp 6. G dc mt khp

Hnh 3.5. Xng bnh ch

1.6.3. Xng hp (os cuboideum) Nm trc xng sn, xng gt, sau cc xng t bn chn, ngang vi xng thuyn v 3 xng chm gm c cc mt: mt trc c 2 din tip khp vi 2 xng t bn chn IV v V; mt sau tip khp vi xng gt; mt trong c 2 din tip khp vi xng chm III v xng thuyn; mt trn c c mu chn v da lt qua.

A. Nhn pha trong; 1. Xng sn 2. Xng thuyn 3. Xng chm

B. Nhn pha ngoi 4. Xng t bn 5. Xng hp 6. Xng gt

Hnh 3.6. Cc xng c, bn chn (nhn nghing)

che ph, mt di do rnh gn c mc bn di

1. 6.4. Xng thuyn (os naviculare) Nm ngay trc xng sn, sau cc xng chm, gm c cc mt: mt sau khp vi xng sn, mt trc khp vi 3 xng chm. 1.6.5. Xng chm (os cuneiformis) C 3 xng chm t trong ra ngoi l xng chm I, xng chm II v xng chm III. Mi xng chm gm c: mt trc khp vi xng t bn chn I, II, III; mt bn tip khp vi nhau (tr mt trong ca xng chm I), mt sau khp vi xng thuyn, mt ngoi xng chm III khp vi xng hp. 1.7. Cc xng t bn chn (ossa metatarsalia) C 5 xng t bn chn, k t trong ra ngoi (nh s t I n V mi xng t bn chn l mt xng di gm c mt thn v hai u: thn xng cong li ln trn, u sau khp vi cc xng c chn, u trc li tip khp vi cc xng t ngn chn. 1.8. Cc xng t ngn chn (ossa digitonum pedis) Ngn I c 2 t. Cc ngn II, III, IV, V c 3 t: gn, gia v xa (t I, II, III).
112

1. Chm xng bn chn I 2. Thn xng bn chn I 3. Nn xng bn chn I 4. Cc xng chm 5. Xng thuyn 6. Xng sn 7. Xng gt 8. Xng hp 9. Xng bn chn V 10. t I ngn V 1 1. t II ngn V 12. t III ngn V 13. Mm ngoi c gt 14. Mm ngoi c gt 15. Mm trong c gt

Hnh 3.7. Cc xng bn chn (A. Mt mu chn 2. KHP CHI DI Tng t chi trn, chi di c rt nhiu khp ni cc xng cc vng vi nhau v hu ht u l khp ng (tr khp cng chu v khp mu l khp bn ng). y ch i su m t 2 khp ln c nhiu p dng lm sng. 2.1. Khp hng (articulatio coxae) L mt khp chm in hnh tip ni xng i vo chu hng. Khp hng nm gia bn v mng, c nhiu c che ph nn phu thut kh khn. 2.1.1. Din khp Gm c 3 phn. - Chm xng i. - ci ca xng chu. - Sn vin: l mt vng sn si bm vo vin ci lm su thm ci m ly chm xng i. Phn sn vin ngang qua khuyt vnh ci gi l dy chng ngang (ligamentum transversum acetabuli). B. Mt gan chn)

113

1. Khp chu i 2. Xng mu 3. Xng ngi 4. Mu chuyn nh 5. Li cu trong 6. Xng bnh ch 7. u trn xng chy 8. Li c chy trc 9. Thn xng chy 10. u di xng chy 1 1. Mt c trong 12. Cc xng c chn 13. Cc xng t ngn chn 14. Cc xng t bn chn 15. Mt c ngoi 16. u di xng mc 17. Thn xng mc 18. Chm xng mc 19. Li cu ngoi 20. u di xng i 21. Thn xng i 22. u trn xng i 23. Mu chuyn to 24. C gii phu 25. Gai chu trc trn 26. Xng cnh chu

Hnh 3.8. H thng xng, khp chi di 2.1.2. Phng tin ni khp - Bao khp (capsula articularis): l mt bao si dy v chc bc xung quanh khp. pha xng chu dnh xung quanh vnh ci. pha xng i dnh pha trc vo ng lin mu, pha sau vo 2/3 trong c khp, h mt phn c khp v mo lin mu. - Dy chng: c 2 loi. + Loi trong khp
114

Dy chng trn hay dy chng chm i (ligamentum capitis femoiris) bm t hm chm xng i n y ci ri vng xung bm vo khuyt ci. + Loi ngoi khp Do bao khp dy ln to thnh, c ba dy chng chnh. Dy chng ngi i (ligamentum ischiofemorral): mt sau khp i t xng ngi ti bm vo h ngn tay sau mu chuyn to xng i. Dy chng chu i (ligamentum iliofemorale): mt trc khp, i t gai chu trc di, to ra thnh hnh tam gic xung bm vo ng lin mu, v dy ln hai mu chuyn ca xng i. Dy chng mu i (ligamentum pubofemorale): mt trc khp, i t xng mu ti bm vo mt trc mu chuyn nh xng i. + Dy chng chu i v dy chng mu i to nn hnh ch N v gia hai dy chng ny l im yu ca khp v bao khp y rt mng. Ngoi ra cn c dy chng vng (zona orbicularis) l nhng th si su ca dy chng ngi i bao quanh mt sau c khp.

1. ci 2. Chm xng i 3. y ci 4. Dy chng trn (dy chng chm i) 5. Dy chng chng trn (ch bm vo sn vin) 6. Dy chng ngang 7. Bao khp (si dc) 8. Sn vin 9. Bao khp (si vng) 10. Dy chng ngi i 12. Dy chng chu i 13. Dy chng mu i 14. im yu ca khp

Hnh 3.9. Khp hng v cc dy chng 2.1.3. Bao hot dch C 2 phn.
115

- Phn chnh: lt mt trong bao khp, xng chu th dnh vo xung quanh sn vin xung n cc mu chuyn th qut ln ti chm xng i th dnh vo xung quanh sn bc. - Phn ph: bc xung quanh dy chng trn (dy chng trn nm ngoi bao hot dch). 2.1.4. Lin quan - Pha trc vi tam gic i, b mch thn kinh i (vng bn i). Pha sau lin quan vi c mch thn kinh khu mng, c bit l dy thn kinh ngi. 2.1.5. ng tc v p dng Khp hng l mt khp chm in hnh c ng tc rt rng ri hay b chn thng. ng rch vo khp an ton thun li l ng rch t gai chu trc di dc theo b ngoi ca c may vo khp. 2.2. Khp gi L mt khp ng lng li cu, mt trc. Khp nng nn hay b chm thng. Khp c mt bao hot dch rng nn d b sng phng. 2.2.1. Din khp - Hai li cu ca u di xng i + Li cu trong tip khp vi mm chy trong. Mt trong pha trn c li c c khp ln. + Li cu ngoi: li trn tip khp vi mm chy ngoi. Pha trc, gia 2 li cu c rnh rng rc tip khp vi xng bnh ch. Pha sau, gia 2 li cu l h lin li cu. - Hai li cu ca u trn xng chy, mt bn hai li cu hi lm (hai mm chy), tip khp vi 2 li cu xng i. Gia hai mm chy c hai gai chy, c din trc gai v din sau gai. Pha trc di, gia hai mm chy c li c chy trc. Pha sau ngoi li cu ngoi c din khp vi xng mc. Gia din khp vi xng mc v li c chy trc c li c Gerdy. - Sn chm:
116

C hai sn chm nm trn hai din khp ca li c trn 2 mm chy, lm cho hai din khp ny su v rng thm khp vi hai li cu xng i. Sn ngoi hnh ch O, sn trong hnh ch C. Hai sn dnh vo bao khp v lin quan n gn c gp v dui nn sn chm trt ra sau khi dui chn v x ra trc khi gp chn. Nu ng tc qu mnh v t ngt, sn chm c th b rn hay rch, lc s tr thnh chng ngi gy ra hn ch c ng khp. - Xng bnh ch tip khp vi rng rc ca xng i. 2.2.2. Phng tin ni khp - Bao khp: l mt bao si dy v chc bc xung quanh khp v b gin on pha trc bi xng bnh ch, pha sau bi hai dy chng bt cho. + u di xng i bao bm vo trn din khp vi xng bnh ch, trn hai li cu v h lin li cu. + u ln xng chy bm vo di hai din khp. + Pha trc bm vo cc b xng bnh ch. Xung quanh bao khp dnh vo sn chm v chia khp gi ra lm 2 tng: tng trn sn chm v tng di sn chm. - Dy chng: khp gi c 5 h thng dy chng nhng do ng tc chnh ca khp l gp v dui cng chn nn h thng dy chng bn rt chc, cn li cc h thng dy chng khc ch l ph v yu do cc c v gn c to thnh. * Dy chng bn + Dy chng bn chy (ligamentum collaterale tibiale): t c bn li cu trong xng i xung di ra trc ti bm vo mt trong u trn xng chy. + Dy chng bn mc (ligamentum collaterale fibular): i t c bn li cu ngoi xng i xung di ra sau ti bm vo chm xng mc. * Dy chng trc khp: + Dy chng bnh ch (ligamentum patellae) l phn gn c t u i i t nh xng bnh ch ti li c trc xng chy. + Mc gi (cnh) bnh ch trong v ngoi (retinaculum patellae mediale & laterale) l phn bao khp bm vo 2 b bn xng bnh ch.
117

Ngoi ra cn c cc th si gn c t u i, c may v c cng mc i tng cng. * Dy chng sau khp: + Dy chng khoeo cho (ligamentum popliteum obliquum): l ch gn qut ngc ca c bn mc i t di ln trn chch ra ngoi ti bm vo v li cu ngoi xng i. + Dy chng khoeo cung (ligamentum popliteum arcuatum): dy ny c 2 b i t xng chy, xng mc ln trn 2 b tr li thnh mt vnh cung (c c khoeo chui di cung ny) ti bm vo li cu ngoi xng i. Dy chng bt cho: c 2 dy
1. Dy chng bt cho sau trong 2. Li cu trong 3. Dy chng bn chy 4. Sn chm trong 5. Li c chy trc 6. Xng chy 7. Xng mc 8. Din khp chy mc 9. Sn chm ngoi 10. Dy chng bn mc 11. Dy chng bt cho trc ngoi 12. Li cu ngoi 13. Din khp vi xng bnh ch

Hnh 3.10. Khp gi v cc dy chng (nhn mt nc) + Dy chng bt cho trc (lig. cruciatum anterius): t din trc gai chy, chy chch ra ngoi ti bm vo mt trong v li cu ngoi xng i. + Dy chng bt cho sau (/lig. cruciatum posterig): i t in sau gai chy, chy chch vo trong ti bm vo mt ngoi v li cu trong xng i. Hai dy chng ny bt cho nhau thnh hnh ch X gi chc cho khp gi khng trt theo chiu trc sau. * Cc dy chng ca sn chm + Dy chng ngang gi (ligamentum tranver8um genus): ni 2 sng trc ca 2 sn chm vi nhau. + Dy chng chm i trc (ligamentum menicofemorale anterius): l mt s si Ca dy chng bt cho trc, i t li cu ngoi ca xng i n bm vo sng trc ca sn chm trong.
118

+ Dy chng chm i sau (ligamentum meniscofemorale p08terius): l mt s si ca dy chng bt cho sau, i t li cu trong xng i ti sn chm ngoi. 2.2.3. Bao hot dch L mt bao thanh mc lt mt trong bao khp, nhng rt phc tp v c sn chm v cc dy chng bt cho gia khp nn bao hot dch b chia ra lm 2 tng: tng trn v tng di sn chm. sau bao ph trc dy chng bt cho nn tuy gia khp nhng dy chng ny li nm ngoi bao hot dch. trc bao hot dch thc ln cao to thnh ti cng hot dch nm sau c t u i, c th thc ln cao trc xng i t 8-l0cm. 2.2.4. Lin quan pha trc c xng bnh ch v dy chng bnh ch, pha sau th lin quan vi trm khoeo, cc thnh phn ng trong trm khoeo. 2.2.5. ng tc v p dng - Khp gi gp v dui cng chn l ch yu. ng tc xoay rt hn ch. - ng vo khp: c rt nhiu ng vo khc nhau tu theo tng mc ch. tho m dn lu khp th ng rch an ton v thun li nht l ng rch ngang dy chng bnh ch, cch u nh xng bnh ch v li c trc xng chy. 2.3. Cc khp nh khc 2.3.1. Cc khp chy-mc Xng chy v xng mc tip khp vi nhau bi 2 khp l khp ng chy-mc (u trn) v khp si chy-mc (u di). Ngoi ra chng cn ni vi nhau bi mng gian ct. y l khp t di ng. * Khp ng chy-mc: do chm xng mc khp vi din khp mc xng chy, c din khp u c sn che ph. Bao khp bm b din khp v dy ln thnh dy chng chm mc trc v sau. * Khp si chy-mc: do din khuyt mc xng chy khp vi din li mt trong mt c ngoi, chng c gn cht vi nhau bi dy chng chy mc trc, sau.
119

2.3.2. Cc khp bn chn - Khp c chn (khp sn-cng chn): do u di xng chy, xng mc v khp chy-mc si to nn h mng chy mc khp vi rng rc ca xng sn. Bao khp bm vo xung quanh chu vi cc din khp v dy ln 2 bn thnh cc dy chng bn ngoi v bn trong. Dy chng bn ngoi gm c dy chng mc sn trc, sau v dy chng mc gt. Dy chng bn trong hay dy chng delta. Hai h thng dy chng bn gip cho xng sn khng trt ra trc hay ra sau nhng cho php c chn lm cc ng tc gp, dui d dng. - Cc khp gian c chn: gm c nhiu khp nh: khp di sn (ni xng sn vi xng gt); khp gt-sn-thuyn; khp gt-hp; khp chmthuyn, phn khp gt-thuyn ca khp gt-sn-thuyn v khp gt-hp cn c gi l khp ngang c chn. - Cc khp c bn chn: ni ba xng chm, xng hp vi cc u gn cc xng t bn chn. - Cc khp gian t bn chn: ni cc mt bn u gn cc xng t bn chn. - Cc khp t bn-ngn chn: ni cc u xa cc xng t bn vi u gn cc xng t ngn chn - Cc khp gian t ngn chn: ni cc t ngn chn Nhn chung cc khp trn c bin hot ng nh v c ni vi nhau bng cc dy chng ngn, vng chc gip gi vng cu trc cho cung vm bn chn.
1. Xng gt 2. Khp di sn 3. Dy chng gian ct sn - gt 4. Khp ngang c chn 5. Xng thuyn 6. Xng hp 7. Cc dy chng c chn 8. Cc dy chng chm - t bn chn 9. Cc dy chng gian t bn chn

Hnh 3.11. Cc khp ca bn chn

120

VNG MNG
1. GII HN V PHN KHU VNG MNG Vng mng (regio glutea) gm cc phn mm che lp mt sau ngoi xng chu v khp chu i. L mt vng quan trng, c nhiu c, c bit nhiu mch mu thn kinh t trong chu hng i ra, ri i xung mt sau ca i. V gii hn vng mng: trn l mo chu, di ng vi np ln mng, trong l rnh lin mng (mo xng cng), ngoi l ng k t gai chu trc trn n ti b trc mu chuyn to. T phm vi gii hn nu trn, ta c th k 3 ng chia mng ra 4 khu: - ng ngang t gc rnh lin mng ra ngoi chia khu mng lm 2 phn. - ng thng gc vi ng ngang v cch rnh lin mng 2, 3 khot tay chia vng mng lm 4 khu. Trong , khu trn ngoi c nhiu c, mch mu thn kinh chia nh nn c th tim mng. - ng nh chiu c thp (c hnh l): t gai chu sau trn ti mu chuyn to xng i chia vng mng lm khu trn thp v khu di thp. - Ngoi ra cn c nhiu ng nh v mu chuyn ln nh gi khp chu i v cc ng rch phu thut b mch thn kinh mng. Nh vy vng mng c 4 mc xng c th s thy c: gai chu sau trn pha sau trong; ngi pha di trong; gai chu trc trn pha trn ngoi v mu chuyn to pha di ngoi. 2. CU TO Trn thit ct ng dc qua vng mng, t nng vo su, gm c: 2.1. Da, t chc t bo di da Trong lp t chc t bo di da c nhiu t chc m, cc nhnh thn kinh nng: trn c nhnh dy thn kinh lin sn XII, di c dy thn kinh hng b (i b sau), ngoi c dy thn kinh i b (i b ngoi). Mc nng ca vng mng chia lm hai l bc ly c mng to, xung di dnh vo mc i v ra ngoi dnh vi di chu chy v c cng cn i.
121

2.2. Cc c C vng mng c th chia ra lm 2 loi: - Loi c chu hng mu chuyn gm c cng mc i, 3 c mng (to, nh, b) v c hnh l hay c thp. y l nhng c dui, dng v xoay i. - Loi c ngi mu chuyn gm c sinh i, c bt trong, c bt ngoi v c vung i. Cc c ny c ng tc ch yu l xoay ngoi i. Cc c vng mng c xp lm 3 lp. 2.2.1. Lp nng C hai c - C mng to (m. gluteus maximus) bm t mo chu, ng mng sau, mt sau xng cng v dy chng cng ngi ti bm vo ngnh ngoi ng rp ca xng i. Tc dng dng v dui i.
1. C mng to 2. B mch, thn kinh mng trn 3. Thn kinh c bt trong v sinh i trn 4. Thn kinh b mng di 5. Thn kinh ngi 6. Thn kinh i b sau 7. C vung i 8. C hnh l 9. C mng b 10. C mng nh

Hnh 3.12. C, mch v thn kinh vng mng - C cng mc i (m. tensorfascia latae) bm t mo chu, gai chu trc trn xung bm vo di chu chy. Tc dng cng mc i, gp i dui cng chn. * Di chu chy l mt di m si ni gia hai l cn nng ca c mng ln, bao c cng cn i v lin tip vi mc i ri xung bm vo c Gerdy v li cu ngoi xng chy. 2.2.2. Lp gia C 1 c l c mng nh (m. gluteus medius) t 3/4 trc mo chu, ng mng gia mt ngoi xng cnh chu n mu chuyn to xng
122

i. Tc dng dng i, b trc gp v xoay trong i, b sau xoay ngoi i. Ngoi ra cn nghing chu hng. 2.2.3. Lp su C 7 c ln lt t trn xung di. - C mng nh (m. gluteus minimus) bm t ng mng trc mt ngoi xng cnh chu ti b trc mu chuyn to xng i. ng tc nh c mng nh. - C hnh l (m. piriformis) hay c thp: bm t mt trong xng cng, qua khuyt m hng to ra khu mng, ti h ngn tay ca u trn xng i. C thp l c dng lm mc phn chia c, mch, thn kinh vng mng. Tc dng xoay ngoi i. - C bt trong (m. obturatorius internus) bm t chu vi l bt v mt trong mng bt, qua khuyt m hng to ra khu mng, ri qut li bm vo h ngn tay ca u trn xng i. ng tc xoay ngoi i, dui v dng i khi i t th gp. - C sinh i trn (m. gemellus superior) v sinh i di (m. gemellus illferior), bm t gai hng, khuyt ngi b, ngi ri c hai c sinh i ny kt hp chung vi gn c bt trong ti bm vo h ngn tay xng i. Tc dng nh c bt trong. - C bt ngoi (m. obturatorius externus): bm t vnh ngoi l bt, mng bt i xung di khp hng, vng qua c xng i ti bm vo h ngn tay xng i. ng tc xoay ngoi i. - C vung i (m. quadratus femoris) bm t ngi, ti bm vo mo lin mu ca xng i. Tc dng xoay i ra ngoi. * Tm li: khu mng c 3 c mng v 6 c chu hng mu chuyn bm t trong chu hng, hu ht u ti bm vo mu chuyn to xng i, c tc dng chung lm dng v xoay i ra ngoi. 2.3. Cn su Trn t ct dc vng mng, gia 2 lp c c mt mnh cn trn dnh vo mo chu, di lin tip vi cn ca i gi l cn mng hay mnh chu mu.

123

2.4. Mch thn kinh ng mch u l nhnh bn ca ng mch chu trong. Thn kinh u xut pht t m ri cng. mng c 2 b mch thn kinh trn v di c hnh l. 2.4.1. B mch thn hnh trn c hnh l Gm c ng mch v thn kinh mng trn - ng mch mng trn (a. glutea superior): l mt trong 4 ngnh cng ca thn sau ng mch chu trong, t trong chu hng qua khuyt ngi ln ra mng trn c hnh l, chy p st xng ri chia thnh 2 ngnh cp mu cho 3 c mng. Ti vng mng, ng mch mng trn ni vi ng mch mng di, vi ng mch m i ngoi ca ng mch i. - Thn kinh mng trn (n. gluteus superior): l mt nhnh cng ca m ri thn kinh cng, do thn thn kinh tht lng cng v thn kinh cng I to thnh. T nguyn u cng vi ng mch mng trn trong chu hng qua khuyt ngi ln ra mng i trn c hnh l v thng pha ngoi ng mch, chia lm 2 ngnh chi phi cho cc c mng b, mng nh v c cng cn i.
1. Xng cnh chu 2. C mng b 3. Thn kinh mng trn 4. C hnh l 5. Gai ngi 6. C bt trong 7. Xng ngi 8. Thn kinh ngi 9, 15. L su mc mng 10. Thn kinh i b sau 11. L gia mc su 12. Mch, thn kinh mng di 13. C mng to 14. L nng mc mng 16. Mch, thn kinh mng trn 17. C mng nh 18. Mc mng

Hnh 3.13. t ct ng dc vng mng (qua gai ngi)

124

2.4.2. B mch thn hnh di c hnh l - Thn kinh i b sau (n. cutaneus femoralis posterior) hay thn kinh hng b tch t dy sng cng I, II v III thuc m ri thn kinh cng, qua b di c hnh l, xung vng i sau, b di c mng ln tch ra cc nhnh chi phi cm gic cho da vng mng v c quan sinh dc ngoi. - Thn kinh ngi (n. ischiadicus) l nhnh cng ln nht ca m ri cng ni ring v ca c th ni chung, chi phi cm gic v vn ng phn ln chi di. Nguyn u tch ra t thn thn kinh tht lng cng (LIV, LV) v dy sng cng SI, II, III. Thn kinh ngi i b di c hnh l, trc c mng ln v sau nhm c chu hng mu chuyn i xung vng i sau. vng mng thn kinh ngi khng tch ra nhnh bn no. B mch thn kinh mng di + ng mch mng di (a. glutea inferior): l mt ngnh cng ca ng mch chu trong, t trong chu hng i qua l m hng to ra khu mng, di c hnh l ri chia thnh 2 ngnh: ngnh ln i vo nui dng cho cc c mng v ni vi ng mch mng trn; ngnh xung i vo cc c i sau v ni vi ng mch m i, cc nhnh xin ca ng mch i su. + Thn kinh mng di (n. glutea inferior) l mt nhnh ca m ri thn kinh cng. T trong chu hng, qua khuyt ngi ln ra mng, b di c hnh l tch nhnh chi phi vn ng cho c mng ln. - B mch thn kinh thn + ng mch thn trong (a. pudenda interna) l mt nhnh ca ng mch chu trong ra ngoi qua khuyt hng to, b di c hnh l, sau li vng qua gai hng, khuyt ngi b i trong ng thn (Alcook) vo vng y chu, hu mn v c quan sinh dc ngoi. + Thn kinh thn (n. pudendus) xut pht t nhnh trc ca thn kinh cng II, III, IV, ri sau i nh ng mch thn n vng y chu v b phn sinh dc ngoi. * Tm li: b mch thn kinh di c hnh l phc tp hn v c th chia thnh 3 lp t nng v su - Lp nng gm thn kinh i b sau
125

- Lp gia gm thn kinh ngi, b mch thn kinh mng di v b mch thn kinh thn. - Lp su gm cc nhnh nh t m ri cng ti vn ng trc tip cho cc c su ca mng.
1. ng mch ch bng 2. ng mch chu chung phi 3. ng mch chu ngoi 4. ng mch mng trn 5. ng mch rn 6. ng mch t cung 7. ng mch bng quang di 8. ng mch trc trng di 9. ng mch thn trong 10. ng mch mng di 11. ng mch mng trn 12. ng mch chu trong

Hnh 3.14. Cc nhnh ca ng mch chu trong

126

VNG I SAU
Vng i sau (regio femoralis posterior) c gii hn: trn bi np ln mng, di bi mt ng ngang trn np gp khoeo 3 khot ngn tay, bn ngoi bi ng ni t mu chuyn to n mm trn li cu ngoi xng i, bn trong bi ng ni t b di khp mu n li cu trong xng i. T nng vo su vng i sau gm c cc thnh phn: 1. DA T CHC DI DA Da dy, t di ng. T chc t bo di da dnh cht vo da v vo cn nng. Trong lp m di da c tnh mch, thn kinh nng; c nhnh ca dy i b ngoi, thn kinh bt v dy i b sau. 2. MC I Mc i sau dy ngoi, mng trong c thn kinh i b sau nm di mc tch nhnh ra nng cm gic cho na di mng, mt sau i cho ti tn khoeo. 3. CC C - C nh u i (m. biceps femoris). 1. C khp ln 5. u ngn c nh u 2. C bn mc 6. u di c nh u Gm c 2 phn: phn di bm vo ngi; 3. C bn gn 7. C rng ngoi phn ngn bm vo gia hai mp ng 4. C thon 8. C mng to rp xng i. C 2 phn xung di hp Hnh 3.15. Cc c khu i sau li ti bm vo chm xng mc. Tc dng dui i, gp v xoay ngoi cng chn. - C bn gn (m. semitendinosus): t ngi ti pha trn mt trong xng chy - C bn mc (m.semimembranosus): nm trong c bn gn, bm t ngi, khi xung ti ngang khp gi th chia lm 3 b gn: mt b gn thng ti bm vo pha sau li cu trong xng chy; mt b gn qut ngang th chy ra pha trc, qua rnh ngang ti bm vo u trc ca rnh ny; mt b gn qut ngc chy ngc ln trn v chch ra ngoi v sau khp gi
127

cng vi mt di gn ca c sinh i ngoi to thnh dy chng khoeo cho. Tc dng chung 2 c l dui i, gp cng chn v xoay trong cng chn. * Tm li: khu i sau c 3 c, gi chung l c ngi cng, trn u bm vo ngi xung ti khoeo th c nh u chy chch ra pha ngoi ti bm vo chm xng mc, cn c bn gn, bn mc th chy chch vo trong ti bm vo pha trn mt sau xng chy, ch tch xa ca 3 c trn gii hn nn phn trn ca trm khoeo. 4. MCH THN KINH C cc nhnh ca ng mch i su (ng mch xin) v thn kinh ngi. 4.1. Cc nhnh ca ng mch i su (ng mch xin) T ng mch i su (mt ngnh bn ln ca ng mch i, nui dng hu ht cc c ca i) phn ra cc nhnh: ng mch nui cho c t u i; ng mch m trc; ng mch m sau v tn ht khu i sau bi cc ng mch xin.
1. C mng to 2. Thn kinh b mng gia 3. ng mch v thn kinh mng di 4. Thn kinh i b sau 5. Thn kinh ngi 6. C bn gn 7. C bn mc 8. Tim mch kheo 9. ng mch kheo 10. Thn kinh chy 1 1. C nh u 12.C vung i 13. C hnh l 14. C mng b 15. ng mch v thn kinh mng trn 16. C mng ln

Hnh 3.16. C, mch mu v thn kinh vng i sau Thng c 3 ng mch xin 1, 2, 3 chy xin qua vch c khp ln ra sau (ng mch xin 3 l nhnh cng ca ng mch i su); mi ng mch xin li tch ra ngnh ln v ngnh xung ni tip vi nhau. Nhnh ln ca ng mch xin 1 ni vi ng mch m i trong v ng mch mng di;
128

nhnh xung ca ng mch xin 3 ni vi ng mch gi trn ngoi ca ng mch khoeo to thnh mt chui mch ko di sut t mng cho n tn khoeo mt sau i. 4.2. Thn kinh ngi (n. ischiadicus) Thn kinh ngi cn c gi l thn kinh to hay thn kinh hng to t khu mng i xung. Lc u dy thn kinh ngi nm p st vo mt sau c khp ln, pha ngoi c nh u. 1/3 gia i th nm trc phn di c nh u i, khi ti 1/3 di i th n nm gia c nh u i ngoi v c bn mc trong. C nh u i bt cho sau thn kinh ngi t trn xung di t trong ra ngoi nn c coi l c tu hnh ca dy thn kinh ngi khu i sau. Thn kinh ngi khu i sau tch ra cc nhnh chi phi cho c nh u i c bn gn, c bn mc v c khp ln (cng vi dy thn kinh bt).

129

VNG I TRC
Vng i trc (regio femoralis anterior) c gii hn: trn l np ln bn; di l ng ngang pha trn nn xng bnh ch hai khot ngn tay; pha ngoi l ng k t gai chu trc trn ti li cu ngoi xng i; pha trong l ng k t sau khp mu ti li cu trong xng i. Vng i trc gm c hai khu c: khu c trc l khu gp i v dui cng chn gm c c t u i, c may v c tht lng chu. Khu c trong l cc c khp i gm c lc, c thon v 3 c khp. Hai khu ny c ngn cch nhau bi vch gian c i trong (septum intermuscularis femoris medialis). 1. CU TO CC LP T nng vo su gm c: 1.1. Lp nng Lp nng gm c da, t chc di da trong c mch thn kinh nng. - Da mm, mng, c bit l vng bn c nhiu tuyn b (tr nh d vim, dn gian thng gi l hm bn). - T chc di da c nhiu m nht l n. Trong t chc di da cha mch thn kinh nng: + ng mch nng l cc nhnh bn ca ng mch i vng tam gic i xuyn qua mc i ra nng. + Tnh mch nng: c tnh mch hin ln t di i ln pha trong i, ti bn i th chc qua mc i (di dy chng bn 3-4 cu vo tnh mch i, trc khi chc qua mc i vo su tnh mch nhn cc nhnh bn nh i km theo ng mch nng + Bch huyt nng: c t 4-20 hch tp trung vng bn i v c chia lm 4 khu bi ng ngang k qua l tnh mch hin v ng dc theo tnh mch hin ln. Hai khu di: cc hch nm thng v nhn bch huyt ca chi di. Hai khu trn: cc hch nm ngang:
130

Khu trn trong nhn bch huyt vng y chu, hu mn, sinh dc. Khu trn ngoi nhn bch huyt vng mng v bng. + Thn kinh nng: l cc nhnh cm gic Nhnh i thn kinh sinh dc i (LI,II) ti i trc ng mch i cm gic mt vng nh di dy chng bn. Nhnh sinh dc: thn kinh sinh dc i v thn kinh chu bn (LI) theo thng tinh ti cm gic da bu ( nam) hoc mi ln ( n). Cc nhnh b ca thn kinh i (LII, III, IV) chc qua mc i cm gic da vng trc trong i xung tn u gi. Thn kinh i b ngoi (nhnh sau ngnh trc LII,III) xut hin di gai chu trc trn cm gic da vng trc ngoi i. Nhnh b thn kinh bt (nhnh trc LII, III, i
IV)

cm gic da mt trong

Nhnh hin thn kinh i: xut hin pha trong trn gi cm gic mt trong gi v cng chn. 1.2. Mc di Tng i dy, chc bc quanh i v tch ra hai vch gian c ngoi v trong ti bm vo ng rp xng i. + trn bm vo dy chng bn. + ngoi mc i tch ra bc c cng mc i trn. + Di dy ln to di chu chy ti bm vo li cu ngoi xng chy v c bm vo xng i bi vch lin c ngoi. + trc i mc bc c may ri tch hai l b trong c may. L nng i trc mch i cng t c may n c khp di. L su ph ln c tht lng chu v c lc ri ti chp vi l nng b ngoi c khp di. Vy cc mch i c bc trong 1 bao mc. 2.3. Lp di mc Lp di mc hay lp su gm c cc c v mch thn kinh su. 2.3.1. Cc c vng i trc
131

C chia thnh 2 nhm: * Nhm trc hay nhm i (phn ln do thn kinh i vn ng) gm cc c: - C may (m. sartorius): l c di nht c th, c bc trong mc i t gai chu trc trn chch xung di vo trong bm vo mt trong u trn xng chy. ng tc: gp, dng v xoay i ra ngoi. Gp v xoay cng chn vo trong. - C t u i (m. quadriceps femoris): gm 4 thn c + C thng i (m. rectus femoris): bm t gai chu trc di, vnh ci xung mt trc i. + C rng ngoi (m. vastuslateralis): bm t mt trc di mu chuyn to n 1/2 trn ng rp. + C rng trong (m. vastusmedialis): bm vo mp trong ng rp th c vng quanh xng i i xung di. + C rng gia (m. vastus intermedius): bm vo mp ngoi ng rp, mt trc ngoi thn xng i. Bn c to thnh khi c chnh ca mt trc xng i xung di chp li thnh gn bm vo b trn v hai bn xng bnh ch to thnh gn bnh ch ri tip tc xung bm vo li c chy to thnh dy chng bnh ch. ng tc dui cng chn. Ring c thng i cn gip gp i. C tht lng chu (m. illiopsoas): gm hai phn + Phn tht lng gm 2 c: C tht lng ln (m. psoas manh). T thn, mm ngang v a gian t sng ngc XII v t sng tht lng I n t sng tht lng IV. C tht lng b (m. psoas minor) t thn, mm ngang t sng tht lng I xung tng cng cho c tht lng ln. + Phn chu (m. iliacus) i t mo chu v h chu c hai phn i xung nm gia dy chng bn v h trc xng chu chim phn ngoi khoang ny ti bm vo mu chuyn nh xng i. ng tc gp i vo thn hay gp thn vo bng, nghing phn tht lng.

132

1. C chu 2. C may 3. C cng cn i 4. C thng i 5. C rng ngoi 6. Di chu chy 7. Dy chng bnh ch 8. Xng bnh ch 9. Gn c t u 10. C rng trong 11. C khp ln 12. C thon 13. C khp di 14. C lc 15. Dy chng bn 16. C tht lng

Hnh 3.17. Cc c vng i trc * Nhm trong hay nhm c khp cn gi l nhm bt do thn kinh bt chi phi. Nhm ny gm c 5 c xp thnh 3 lp (nng, gia v su). - Lp nng: c 3 c + C lc (m. pectineus): t mo lc xng chu n 1/3 trn ng rp xng i. Tc dng gp, khp v xoay trong i. + C thon (m. gracilis) hay c thng trong: t b di xng mu n pha di li cu trong xng chy. Tc dng gp, khp i v xoay trong cng chn. + C khp di (m. adductor longus): hay c khp nh t gc mu n ng rp. Tc dng khp, gp v hi xoay trong i. - Lp gia: c 1 c l c khp ngn (m. adductor brevi) hay c khp b t di gc mu n ng rp xng i. Tc dng khp v xoay ngoi i. Lp su: c 1 c l c khp ln (m. adductor mngnus) gm 3 b t ngnh ngi mu, ngi xung di hai b trn bm vo ng rp, b di bm vo c c khp cng vi xng i to l vng gn c khp. ng tc khp i, hai b trn gp v xoay ngoi i - b di xoay trong i. Cc c khu i trong do dy thn kinh bt chi phi (tr c lc do thn kinh i v b di c khp ln do thn kinh ngi chi phi).
133

2.3.2. Mch, thn kinh * ng mch i (arteria femoralis) - Nguyn u: ng mch chu ngoi i n pha sau im gia dy chng bn i tn thnh ng mch i. ng mch i mt trc i v dn i vo trong chui qua vng c khp n ng mch khoeo.

1. C may 2. Thn kinh i b ngoi 3. C thng i 4. Thn kinh cho c rng trong 5. C rng trong 6. ng i 7. Thn kinh hin 8. C khp ln 9. C khp di 10. Tim mch i 11. ng mch i 12. Thn kinh i

Hnh 3.18. Cc c, mch mu v thn kinh vng i trc - ng chun ch t im gia dy chng bn n b sau li cu trong xng i, c may l c tu hnh ca ng mch i. - ng i v lin quan: c th chia lm 3 on lin quan. + on i sau dy chng bn (nn tam gic i) khong trng gia dy chng bn v b trc xng chu c chia ra lm 2 bi di chu lc (mt phn cn chu) c ngoi, mch trong. Trong mch c ng mch nm ngoi, tnh mch gia v bch huyt bn su trong. C 3 phn c bc trong bao mch i, bao ny li tch hai vch chia ra thnh ng mch, tnh mch v bch huyt (ng i). ng i l im yu ca vng bn thng gy thot v i. + on i trong tam gic i (trigonum femorale) hay tam gic Scarpa: L mt khe nnh thp tam gic c nn c gii hn bi dy chng bn trc, b trc xng chu sau, nh l ni c may gp c khp di cch dy chng bn kim v c 3 thnh:
134

 Ngoi l c may v c tht lng chu. Trong l c lc v c khp di (khp nh). Trc l mc i c nhiu l thng cho mch thn kinh qua (mc sng). Trong tam gic i, thn kinh i nm ngoi, ng mch i nm gia v tnh mch i trong.
1. Thn kinh i b ngoi 2. C may 3. Dy chng bn 4. C tht lng chu 5. Thn kinh i 6. ng mch i 7. Tnh mch i 8. Hch bn su 9. Dy chng khuyt 10. bch huyt (vng i) 11. Cc vch dc ca bao i. 12. Cung chu lc

Hnh 3.19. t ct ngang y tam gic i + on i trong ng c khp (canalis adductorius) hay ng i Hunter. Bt u t nh tam gic i n vng gn c khp, c hnh lng tr tam gic hi b son vn vo trong b mch i t khu trc chy ra khoeo sau. ng c 3 mt. - Trc trong l c may, di c may l mc rng - khp - Trc ngoi: l c rng trong.
1. C thng i 2. C rng trong 3. C rng gia 4. C rng ngoi 5. Xng i 6. C mng ln 7. Thn kinh ngi 8. u di c nh u 9. C bn gn 10. C bn mc 11. C khp ln 12. Thn kinh bt 13. C thon 14. C khp ngn 15. C khp di 16. Tim mch i 17. ng mch i 18. TM hin ln 19. Nhnh TK i 20. M i su 21. C may

Hnh 3.20. t ct ngang qua 1/3 trn i (bn tri) - Sau l c khp di (nh) v c khp ln.
135

Trong ng c khp c ng mch-tnh mch i, nhnh thn kinh vn ng c rng trong v thn kinh hin. ng mch bt cho trc tnh mch vo trong tnh mch. Thn kinh hin lc u ngoi sau i ra trc vo pha trong ng mch chc ra nng 1/3 di ng c khp.
1. Thn kinh i b trc 2. C thng i 3. C rng ngoi 4. Thn kinh i b ngoi 5. C rng gia 6. u ngn c nh u 7. ng mch i su 8. C cng mc i 9. TK ngi v cc mch xin 10. u di c nh u 11. Thn kinh i b sau 12. C bn gn 13. C bn mc 14. Tnh mch ph hin 15. C khp ln 16. Tnh mch i 17. Thn kinh bt 18. C thon 19. C khp di

Hnh 3.21. t ct ngang qua 1/3 gia i (qua nh tam gic i) - Phn nhnh v vng ni: Trn ng i ng mch i tch cc nhnh bn. + ng mch thng v nng: tch di dy chng bn 1-2 cm xuyn qua mc sng hng v pha rn trong lp m di da ni vi ng mch thng v di (nhnh ca ng mch chu ngoi). + ng mch m chu nng: tch ngang mc ng mch thng v nng i v pha mo chu trong m m di da, phn nhnh v tip ni vi ng mch m chu su (nhnh ca ng mch chu ngoi).

136

1. C tht lng chu 2,11. ng mch i nng 3. Nhnh ln ca M m i ngoi 4,12. ng mch i su 5, 13. Cc nhnh xin ca M i su 6. Nhnh xung ca M m i ngoi 7. C rng ngoi 8, 14. C khp di 9. Mng mch khp gi 10. ng mch gi xung 15. ng mch m i ngoi 16. ng mch m i trong 17. C lc 18. ng mch i

Hnh 3.22. Cc nhnh bn ca ng mch i on trong tam gic i + ng mch thn ngoi thng c 2 ng mch thn ngoi trn v di i ra nng hng v vng sinh dc ngoi phn nhnh vo bu (nam) mi ln (n). + ng mch i su: l nhnh chnh ca ng mch i tch di dy chng bn 4-5 cm i sau c khp di (khp nh) trc c khp ngn (khp b) v khp ln phn nhnh cp mu cho hu ht cc c i. ng mch i su tch ra lm 3 nhnh: + ng mch m i ngoi: i gia c thng i v c tht lng chu ri chia 3 nhnh: Nhnh ln i sau c thng i phn nhnh cho mt trc u trn xng i v ni vi ng mch mng trn. Nhnh ngang vng quanh c phu thut ni vi ng mch m i trong, ng mch mng di v ng mch xin 1. Nhnh xung i trc c rng ngoi cp mu cho c rng ngoi, rng gia ni vi ng mch gi xung ca ng mch i v gi trn ngoi ca ng mch khoeo mng mch bnh ch. + ng mch m i trong: i gia c lc v c tht lng chu ra sau, vng quanh c xng i, phn nhnh cho phn trn cc c khp, ci v
137

vng sau khp hng bi cc nhnh nng, nhnh su, nhnh ci ri tip ni vi ng mch m i ngoi - mng di v xin I.

1. C rng ngoi 2. C cng mc i 3. u ngn c nh u 4. Thn kinh ngi 5. u di c nh u 6. Thn anh i b sau 7.C bn gn 8. C bn mc 9. C thon 10. Tnh mch hin ln 11. C may 12. Gn c khp ln 13. Thn kinh hin 14. Mc rng khp 15. ng mch i 16. Tnh mch i 17. C rng trong 18. C thng i 19. C rng gia

Hnh 3.23. t ct ngang qua 1/3 di i + Cc ng mch xin: thng c 3 ng mch xuyn qua ch bm c khp ngn v c khp ln ra sau tch nhnh ln v xung ni vi nhau v ni vi nhnh ng mch m i v nhnh gi trn ngoi. + ng mch gi xung t ng c khp xin ra nng i xung chia 2 nhnh: Nhnh khp ni vi mng mch khp gi. Nhnh hin xung cp mu cho da vng c bng chn pha trong. * Thn kinh i (n. femoralis) L nhnh ln nht ca m ri thn kinh tht lng, do cc nhnh sau ngnh trc ca cc thn kinh tht lng LII,II,IV to thnh. i trong rnh ca c tht lng chu ri chui di im gia dy chng bn (trong bao c tht lng chu) xung tam gic i pha ngoi ng mch v chia thnh 3 loi nhnh. - Cc nhnh c: vn ng cho c lc, c may, c t u i, mt phn c khp di. - Cc nhnh b: chc qua c may cm gic cho mt trc i.
138

- Thn kinh hin: i qua tam gic i vo ng c khp bt cho trc ng mch ri chc ra nng chia lm hai nhnh: + Nhnh di bnh ch cm gic da mt trong gi. + Nhnh b cng chn trong: cm gic da mt trong cng chn v mt phn gt chn.
1, 12. Thn kinh di sn (Th12) 2. Thn kinh chu h v 3, 9. Thn kinh sinh dc i 4. Thn kinh chu bn 5. Thn tht i b ngoi 6. Thn kinh i 7. Thn tht lng cng 8. Thn kinh bt 9. Thn kinh i b 10. C tht lng 11. C vung tht lng

Hnh 3.24. Thn kinh i v m ri thn kinh tht lng * ng mch bt (a. abturatorius) Xut pht t 1 nhnh ca thn trc ng mch chu trong, i xung i qua rnh bt chia ngay ra lm hai ngnh tn: - Ngnh trc i ra trc, xung di qua mt ngoi mng bt phn nhnh cp mu cho c bt ngoi, c lc, c thon v cc c khp, cng vi cc nhnh trc ca dy thn kinh bt v ni tip vi ng mch m i trong. - Ngnh sau i theo b sau l bt ri vng theo ngnh xng ngi ni vi nhnh mng di v cho 1 nhnh ci i vo khp hng ti chm i qua dy chng trn * Tnh mch bt (v. obturatorius) Xut pht t cc c mt trn trong ca i, i ngc chiu vi ng mch cng tn, chui vo chu hng qua ng bt, ri ngc vo ln chu hng theo ng mch vo tnh mch chu trong. * Thn kinh bt (n. obturatorius) c to bi nhnh trc ngnh trc thn kinh tht lng LII,II,IV i b
139

trong c tht lng ri cng ng mch bt qua rnh bt v chia thnh hai nhnh trc v sau kp ly b trn c khp ngn. Thn kinh bt tch nhnh vn ng cho c bt ngoi, cho 3 c khp, c thon, khp hng, khp gi v da mt trong i trn khp gi. - Ngnh trc i trc c khp ngn v sau c khp di. - Ngnh sau i sau c khp ngn v trc c khp ln. Thn kinh bt i vo rnh bt chy p st xng nn khi b thot v bt, thn kinh b chn p gy au vng bn v vng i trong.

1. ng mch i 2. Thn kinh i 3. ng mch i su 4. Thn kinh c rng ngoi 5. Nhnh xin M i su 6. Thn kinh hin 7. Nhnh trc thn kinh bt 8. Nhnh sau thn kinh bt 9. Thn kinh bt

Hnh 3.25. ng mch i su v thn kinh bt

140

VNG KHOEO
Vng khoeo (fossa poplitea) hay vng gi sau (regio genus posterior) l mt h hnh trm c gii hn bi hai tam gic. Khi gp gi h khoeo lm su. Khi dui phng kh xc nh. - Tam gic trn (tam gic i) Cnh ngoi l c nh u i t ngi v ng rp xng i n chm xng mc c dy thn kinh mc chung i dc b trong c. Cnh trong c c bn mc su, c bn gn nng. - Tam gic di (tam gic chy) ch lin quan vi mm chy c to bi hai u ca c bng chn. 1. CC THNH CA TRM KHOEO Ngoi 4 cnh gii hn nn chu vi trm khoeo cn c thnh trc v thnh sau. Thnh sau: c cu to bi: + Da n hi c cc np khoeo.
1. Gn c t u i 2. Bao thanh mc 3. C rng ngoi 4. u di xng i 5. ng mch gi trn ngoi 6. Tnh mch kheo 7. C nh u i 8. Hch bch huyt 9. Thn kinh mc chung 10. Mc kheo (l su) 11. Mc kheo (l nng) 12. Thn kinh chy 13. Thn kinh hin b 14. C bn gn 15. C bn mc 16. C thon 17. C may 18. ng mch kheo 19. Tnh mch hin ln 20. C rng trong

Hnh 3.26. t ct ngang qua khoeo

141

+ T chc di da c tnh mch hin ph ni tnh mch hin b vi tnh mch hin ln v nhnh thn kinh i b sau. + Mc khoeo lin tip vi mc cng chn tch hai l cng gia cc c trm khoeo, gia hai l c: Tnh mch hin b di nm ngoi mc cng chn n u di hm khoeo nm gia hai l nhn tnh mch hin ph, chc qua l su vo tnh mch khoeo. Thn kinh b bp chn ngoi tch t thn kinh mc chung chc qua l su nm gia hai l ti 1/2 cng chn chc ra nng. Thn kinh b bp chn trong tch t thn kinh chy xung di ra nng cng tnh mch hin b. Thnh trc: l mt sau khp gi gm c: + Mt sau u di xng i v u trn xng chy. + Bao khp, dy chng khoeo cho v dy chng khoeo cung. + C khoeo.
1. Gn c khp ln 2. C bng chn trong 3. Dy chng bn chy 4. C kheo 5. Gn c nh u i 6. Dy chng kheo cung 7. Dy chng kheo cho 8. C bng chn ngoi 9. C gan chn

Hnh 3.27. Lin quan thnh trc h khoeo 2. CC THNH PHN TRONG H KHOEO Cha t chc m trong c mch v thn kinh. 2.1. ng mch khoeo (a. poplitea) - Tip theo ng mch i t vng gn c khp i chch xung di, ra ngoi, ti gia khoeo chy thng xung theo trc trm khoeo ti b di c
142

khoeo chia hai nhnh tn l ng mch chy trc v ng mch chy sau (ng knh trung bnh ngi Vit Nam l 4,5-5,5mm). - Lin quan: trong trm khoeo ng mch, tnh mch khoeo v thn kinh chy xp thnh 3 lp theo hnh bc thang (bc thang Hiersfield) t su ra nng, t trong ra ngoi: ng mch nm trong nht v su nht, thn kinh nm nng nht v ngoi nht, tnh mch nm gia. - Phn nhnh: c 7 nhnh bn. + Hai ng mch gi trn trong v ngoi tch trn 2 li cu xng i ri vng quanh 2 li cu ra trc gp phn vo mng mch quanh bnh ch. + ng mch gi gia chy vo khoang gian li cu. + Hai ng mch c bng chn tch ngang mc ng khp phn nhnh vo hai u c. + Hai ng mch gi di trong v ngoi i di dy chng bn khp gi vng quanh 2 li cu xng chy ra trc gp phn vo mng mch bnh ch. Tip ni: cc ng mch gi ni vi nhau v ni vi: + trn: vi ng mch gi xung ca ng mch i, vi nhnh xung ng mch m i ngoi v ng mch xin 3. + di: vi ng mch qut ngc chy (ng mch chy trc) v nhnh m mc (ng mch chy sau).
1. ng mch gi xung 2. Nhnh khp M gi xung 3. Nhnh hin M gi xung 4. M khp gi trn trong 5. Dy chng bn chy 6. M gi di trong 7. ng mch chy trc 8. M qut ngc chy trc 9. ng mch m mc 10. ng mch gi di ngoi 11. Dy chng bn mc 12. ng mch gi trn ngoi 13. Nhnh xung M m i ngoi

Hnh 3.28. S mng mch khp gi

143

S tip ni ny to nn hai mng mch: mng mch quanh bnh ch (nng) v mng mch khp gi. Tuy vy tht vn nguy him nu tht nn tht trn ng mch gi trn v tht km c tnh mch khoeo. 2.2. Tnh mch khoeo (v. poplitea) Do tnh mch chy trc v chy sau hp thnh nm sau ngoi ng mch ti l vng gn c khp i tn thnh tnh mch i, trn ng i nhn cc nhnh tnh mch nh cng tn vi cc nhnh ca ng mch khoeo vo. Ngoi ra cn nhn thm tnh mch hin b. 2.3. Bch huyt C 4-6 hch nm dc b mch khoeo ngang mc cc ng mch gi. Mt hch khc nm ngay ch vo ca tnh mch hin b. 2.4. Thn kinh ngi (n. ischiadicus) n nh trm khoeo chia hai nhnh: thn kinh mc chung v thn kinh chy.

1.Gn c khp ln 2. ng mch khoeo 3. Tnh mch khoeo 4. C khoeo 5,8. Thn kinh mc chung 6. Thn kinh cho c dp 7. Thn kinh chy

Hnh 3.26. H khoeo mch thn kinh su - Thn kinh mc chung (n. fibulans communis) hay thn kinh hng khoeo ngoi: i dc b trong gn c nh u i, khi c bm vo chm xng mc th
144

thn kinh vng quanh c xng mc ri chia hai l thn kinh mc nng v thn kinh mc su. trm khoeo thn kinh mc chung tch cc nhnh bn cm gic khp gi, nhnh b bp chn ngoi v cc nhnh b mc cm gic pha trn ngoi cng chn. - Thn kinh chy (n. tibialis) hay thn kinh hng khoeo trong: Tip tc xung theo trc trm khoeo nm sau ngoi mch khoeo v nng nht, vng khoeo thn kinh chy tch nhnh khp gi, nhnh b bp chn trong v cc nhnh vn ng cho 2 u c bng chn, c khoeo v c gan chn.

145

VNG CNG CHN SAU

Vng cng chn sau (regio cruralis posterior) l vng gia khoeo v sn cng chn sau, trn phng to gi l bp chn v c gii hn: - trn l ng vng qua di li c chy trc. - di l ng vng qua hai mt c chn. Cu to t nng vo su c: 1. LP NNG - Da dy t n hi - t chc di da mng c mch - thn kinh nng. - Tnh mch hin b t u ngoi cung tnh mch mu chn i ln sau mt c ngoi theo b ngoi gn gt ln cng chn cng thn kinh b bp chn trong qua mc cng chn vo tnh mch khoeo. - Thn kinh nng gm c: + Thn kinh b i sau thng tn ht khoeo, mt s trng hp khc ti 1/3 trn cng chn sau.
1. Xng chy 2. C chy trc 3. C dui chung cc ngn chn 4. B mch chy trc 5. C mc di 6. Xng mc 7. Dy thn kinh mc chung 8, 11. C bng chn ngoi 9. Thn kinh b bp chn ngoi 10. C dp 12. TM hin b & TK b bp chn trong 13. C bng chn trong 14. C gan chn gy 15. B mch thn kinh chy sau 16. Cc nhnh ca thn kinh hin 17. C chy sau 18. Tnh mch hin ln 1 9. Cn su cng chn 20. Mc bc cng chn

Hnh 3.30. t ct ngang 1/3 trn cng chn

146

+ Thn kinh b bp chn ngoi hay thn kinh hin mc l nhnh thn kinh mc chung i gia hai l mc khoeo ti gia cng chn ra nng cho nhnh thng mc ni vi thn kinh b bp chn trong thnh thn kinh bp chn hay thn kinh hin ngoi. + Thn kinh b bp chn trong hay thn kinh hin chy: tch t thn kinh chy ti 1/2 cng chn sau ra nng ni vi nhnh thng mc to thnh thn kinh bp chn i xung bt cho sau tnh mch hin b cm gic gt chn v cnh ngoi bn chn. 2. MC CNG CHN khu sau mc cng chn bm pha trong vo b trong xng chy pha ngoi lin tip vi mc cng chn trc ngoi, gia tch ra hai tr bc tnh mch hin b v thn kinh b bp chn 2/3 trn cng chn. 3. LP SU Gm c, mch v thn kinh 3.1. C vng cng chn sau c chia 2 lp bi mc cng chn su cng t xng mc n xng chy. - Lp nng: + C tam u cng chn (m. triceps surae): gm hai u c bng chn bm vo li cu ngoi, li cu trong xng i v c dp bm vo chm xng mc, 1/3 trn mt sau xng chy v cung gn c dp cng gia hai 1. C bn gn xng. C ba c tm li 2. C bn mc 3. C may thnh gn gt xung bm 4. C bng chn trong vo xng gt mt sau. 5, 7. C dp 6. Gn gt ng tc: gp cng chn, 8.C bng chn ngoi gp bn chn rt quan trng 9. C nh u khi i, ng, chy, nhy. + C gan chn (m. plantans) hay c gan chn.di: l mt c mnh
Hnh 3.31. C cng chn (nhn sau)

147

di (khi c, khi khng) i t mp di ngoi ng rp cng u ngoi c bng chn i chch dn vo trong ri theo b trong v ho vo gn gt tng cng cho gn ny. Lp su: + C khoeo (m. popliteus) : t li cu ngoi xng i to hnh tam gic n trn ng dp xng chy. ng tc: gp v xoay trong cng chn. + C chy sau (m.tibialis posterior): t mt sau hai xng cng chn, mng gian ct nm gia hai c gp di ngn ci v gp di cc ngn chn xung di c chn bt cho trc c gp di cc ngn chn vo trong chui qua trc trong ca mc hm cc gn gp n bm vo c xng ghe. ng tc: gp v nghing trong bn chn. + C gp di cc ngn chn (m. flexor digitorum longus): t phn gia mt sau xng chy i pha trong ri bt cho gn c chy sau 1/3 di cng chn ri chui qua mc hm cc gn gp sau ngoi c chy sau ti bm vo nn t ngn chn xa II, III, IV, V. ng tc: gp cc ngn chn 2-5, gp v xoay bn chn vo trong v c tc dng gi vng vm gan chn. + C gp di ngn ci (m. flexor hallucis longus): t phn di mt sau xng mc i chch vo trong chui qua ngoi cng ca mc hm cc c gp ti bm vo t xa ngn ci. ng tc: gp ngn ci, gp v nghing trong bn chn. 3.2. Mch v thn kinh 3.2.1. ng mch chy sau (a. tibialis posterior)
1. C chy trc 2. C dui di ngn chn 3. B mch TK chy trc 4. C dui di ngn 1 5. C mc bn ngn 6. C mc bn di 7. Xng mc 8. B mch mc 9. C dp 10. C gp di ngn 1 11. TK b bp chn trong 12. Tnh mch hin b 13. C bng chn 14. C gan chn gy 15. Thn kinh hin 16. Tnh mch hin ln 17. B mch TK chy sau 18. C chy sau 19. Mng trn ct 20. C gp di ngn chn 21. Xng chy

Hnh 3.32. t ct ngang 1/3 gia cng chn

148

- Nguyn u - tn cng: L nhnh ca ng mch khoeo t cung c dp n sau mt c trong chia hai nhnh tn l ng mch gan chn trong v ng mch gan chn ngoi. - ng i v lin quan: i gia hai lp c cng chn sau, di mc su lc u i gia xng chy xng mc sau c chy sau ri chch vo trong sau c gp di ngn chn, cng thn kinh chy sau chui ra nng 1/3 di cng chn i dc b trong gn gt. Thn kinh chy sau i ngoi ng mch. - Phn nhnh: ngoi cc nhnh c, ng mch chy sau cho: + Nhnh m mc i vng qua chm xng mc ln trn ni vi ng mch gi di ngoi ca ng mch khoeo. + Nhnh ng mch mc i theo xng mc. + Nhnh mt c trong gp phn vo mng mch mt c trong. + Nhnh gt cp mu cho vng gt. + ng mch mc (a. peronea): l nhnh bn ln nht ca ng mch chy sau tch di cung c dp 3-4cm chch ra ngoi nm gia c chy sau v c gp di ngn ci ri chy dc xng mc lch gia xng v ch bm c gp di ngn ci. ng mch mc phn nhnh cho c v xng mc, ti trn c chn tch ra: Nhnh xin chc qua mng gian ct ra trc ti mt ngoi mu chn tham gia mng mch mt c ngoi. Nhnh thng ni vi ng mch chy sau. Cc nhnh mt c ngoi tham gia mng mch mt c ngoi. Cc nhnh gt c xem nh nhnh tn ca ng mch mc. 3.2.2. inh mch chy sau (v. tibialis posterior) C hai tnh mch i km ng mch, nhn cc tnh mch cng tn vi cc nhnh ng mch ri vo tnh mch khoeo. 3.2.3. Thn kinh chy (n. tibialis) T hm khoeo qua cung c dp xung cng chn sau i cng ng mch
149

chy sau v nm ngoi ng mch ri xung gt chn chia hai nhnh gan chn trong v gan chn ngoi. Trn ng i thn kinh chy sau tch cc nhnh: - Tch cc nhnh vn ng cho cc c khu cng chn sau. - Nhnh gian ct cng chn i trn mng gian ct. - Nhnh b bp chn trong cm gic cho cng chn sau. - Nhnh gt trong cm gic mt trong v di gt chn.
1. C dp (ct) 2. ng mch chy 3. Thn kinh chy 4. Nhnh gt ca M chy 5. Gn gp di cc ngn chn 6. Gn c mc di 7. Nhnh gt ca M mc 8. ng mch mc 9. ng mch chy trc 10. Thn kinh mc chung

Hnh 3.33. Mch, thn kinh cng chn sau

150

VNG CNG CHN TRC

Vng cng chn trc (regio cruralis anterior) l tt c phn mm che ph mt trc ngoi 2 xng cng chn v c gii hn: - trn bi ng vng qua di li c chy trc. - di bi ng vng qua hai mt c chn. Trn t ct ngang qua cng chn, vng cng chn trc nm trc 2 xng cng chn, mng lin ct v vch lin c ngoi t nng vo su gm c: 1. DA, T CHC T BO DI DA Da mng, t di ng, t mch mu i khi c lng. T chc t bo di da mng trong c mch thn kinh nng. - Tnh mch nng: tnh mch hin ln (v. saphena magna) bt ngun t cung tnh mch mu chn, i t b trong bn chn n trc mt c trong ln ti bn chc qua cn nng vo tnh mch i. Tnh mch hin ln nhn nhiu nhnh nh v ni vi tnh mch hin b. - Thn kinh nng: vng cng chn trc ngoi v mu chn c cc nhnh: + Thn kinh mc nng (n. peroneus superficialis) thuc dy mc chung. + Dy thn kinh hin (n. saphenus) thuc dy thn kinh i. 2. MC NNG Mc nng vng cng chn trn lin tip vi mc nng ca i, pha trong bm st vo mt trong xng chy. Pha ngoi lin tip vi mc cng chn sau v vch gian c. di xung n mu chn, c chn mc ny dy ln to nn mc hm cc gn c dui hay dy chng vng c chn. 3. LP SU (LP DI MC) Gm cc c, mch thn kinh su. 3.1. Cc c Vng cng chn trc c 2 khu c l khu trc v khu ngoi. 3.1.1. Khu c trc
151

C 4 c: - C chy trc (m. tibialis anterior) hay c cng chn trc: bm t 2/3 trn mt ngoi xng chy, mng gian ct, sau gn c chui qua mc gi gn dui xung bm vo xng chm trong v nn xng t bn chn I. Tc dng dui v nghing trong bn chn. - C dui di cc ngn chn (m. extensor digitorum longus) hay c dui chung ngn chn: bm t li cu ngoi xng chy, 2/3 trn mt trong xng mc v mng gian ct, ti 1/3 di cng chn th chuyn thnh gn, ri chia thnh 4 gn nh chui qua mc gi gn dui ti cc ngn chn II, III, IV, V. Mi gn ny li chia thnh 3 ch, ch gia bm vo u gn t II, hai ch bn bm vo u gn t III. Tc dng dui cc ngn chn v bn chn. - C dui di ngn chn ci (m. extensor hallucis longus): bm t 2/3 di, mt trong xng mc, mng gian ct, ri chui qua mc gi gn dui ti bm vo nn t xa ngn I. Tc dng dui ngn chn I. - C mc ba (m. peroneus tertius) khi c, khi khng. Bm t 1/3 di xng mc v mng gian ct, ri n bm vo nn t bn chn V. Tc dng dui bn chn, dng v xoay ngoi bn chn. Tm li: c khu trc l nhm c dui bn chn (hay gp mu chn), nghing trong, nghing ngoi bn chn v dui ngn chn, do dy thn kinh mc su chi phi v c cp mu bi ng mch chy trc.
1. C rng ngoi 2. Di chu chy 3. Gn c nh u i 4. C mc di 5. C chy trc 6. C dui di cc ngn chn 7. C dui ring ngn ci 8. C dp 9. C bng chn trong 10. Bm tn c may

Hnh 3.34. Cc c cng chn (nhn trc)

152

2.1.2. Khu c ngoi C 2 c: - C mc di (m. peroneus longus) nng, bm t chm v 1/2 trn mt ngoi xng mc bi 3 b to thnh rnh ch T, ri vng qua sau mt c ngoi, qua rnh gn c mc di ca xng gt, xung gan chn bm vo nn xng t bn chn I, II v xng chm trong. Tc dng nng vm gan chn, gp v xoay ngoi bn chn. - C mc ngn (m. peroneus brevis) su, bm na di mt ngoi xng mc, vch gian c, ri chy trc gn c mc di, qua mt ngoi xng mc ti bm vo nn xng t bn chn V. Tc dng nh c mc di. C hai c trn u do thn kinh mc nng chi phi v ng mch chy trc cp mu. 3.2. Mch mu, thn kinh 3.2.1. ng mch chy trc (a. tibialis anterior) * Nguyn u, ng i, tn cng L mt trong 2 ngnh cng ca ng mch khoeo. T cng chn sau ng mch chy trc b qua b trn mng lin ct ra khu cng chn trc v i xung n c chn, chui qua mc gi gn dui th i tn thnh ng mch mu chn. Hng i ca ng mch chy trc l 1 ng k t chm xng mc xung ti im gia 2 mt c c chn. * Lin quan: ng mch chy trc nm trong rnh cng chn trc. - 1/3 trn cng chn th ng mch nm gia c cng chn trc trong v c dui chung ngn chn ngoi. - 1/3 gia v di cng chn ng mch nm gia c cng chn trc trong, c dui chung v c dui ring ngn ci ngoi. c chn c gn c dui ngn ci bt cho ng mch vo trong. - Dy thn kinh chy trc cng chy theo ng mch cng chn trc. trn th nm ngoi ng mch, n gia cng chn th bt cho mt trc ng mch t ngoi vo trong xung di th nm pha trong ng mch.
153

* Phn nhnh, vng ni - ng mch qut ngc chy trc (a. recurrens tibialis anterior) - ng mch qut ngc chy sau (a. recurrens tibialis posterior) Hai ng mch ny ln tham gia vng ni quanh khp gi v quanh xng bnh ch. - Hai ng mch mt c trc trong v ngoi (a. malleolaris anterior mediles et laterales) ni vi ng mch chy sau, ng mch mu chn, ng mch gan chn v ng mch mc bi vng ni quanh mt c. - Cc ng mch nui cho khu c cng chn trc ngoi.

1. Thn kinh mc chung 2,4. Thn kinh mc su 3. Thn kinh mc nng 5. Nhnh xin ca M mc 6. M c chn ngoi 7. ng mch mu chn 8. ng mch chy trc 9. M qut ngc chy trc

Hnh 3.35. Mch, thn kinh vng cng chn trc

3.2.2. Thn kinh mc su (n. fiburalis profundus) hay dy chy trc * Nguyn u, ng i, tn cng L ngnh cng ca thn kinh mc chung, t nguyn u theo nt ngang rnh ch T c mc bn di, chc qua vch trn c trc ra khu cng chn trc. cng chn trc lc u nm pha ngoi ng mch, n gia cng chn th bt cho ng mch, xung di th nm pha trong ng mch. - c chn thn kinh chui di mc gi gn dui xung mu chn.
154

* Phn nhnh v chi phi Thn kinh mc su tch ra cc ngnh bn chi phi cho cc c khu cng chn trc v c mu chn. - Nhnh cm gic cho khoang gian ct I v mt mu cc ngn chn I, II.
1. C dui di ngn I 2. B mch TK chy trc 3. Mc bc cng Chn 4. Thn kinh mc Nng 5. C chy trc 6. Xng chy 7. C dui di ngn chn 8. Xng mc 9. C mc di 10. C mc ngn 11. Tim mch hin b 12. TK b bp chn 13. C gp di ngn 1 14. Gn gt 15. B mch TK chy sau 16. C chy sau 17. Thn kinh hin 18. Tnh mch hin ln

Hnh 3.36. t ct ngang 1/3 di cng chn

2.2.3. Thn kinh mc nng (n. rburalis superficianlis) hay thn kinh c b L ngnh cng ca dy thn kinh mc chung. T nguyn u i theo nt dc rnh ch T ca c mc bn di xung ti 1/3 di cng chn (nguyn u ca c mc bn ngn) chc qua mc cng chn ra nng ri i xung mu chn. Tch ra cc ngnh chi phi vn ng cho c khu cng chn ngoi v tch ra cc ngnh cng chi phi cm gic cho 3,5 ngn ri k t ngn I n na trong ngn IV (tr khoang gian ct bn chn I).

155

BN CHN
Bn chn (pedis) c gii hn bt u t di hai mt c ti u cc ngn chn, gm c hai phn mu chn v gan chn. 1. MU CHN Mu chn (regio dorsalis pedis) l phn nm pha trn cc xng t bn ngn chn. 1.1. Lp nng Da mng, d di ng. T chc di da nhiu tnh mch v thn kinh nng. + Tnh mch nng: to thnh mt mng li tnh mch vo cung tnh mch mu chn, ri nhn cung tnh mch gan chn v vo cc tnh mch hin ln v b. + Thn kinh nng: cm gic da vng mu chn l cc nhnh - Thn kinh b mu chn trong l nhnh trong ca thn kinh mc nng. - Thn kinh b mu chn gia l nhnh ngoi ca thn kinh mc nng. Thn kinh b mu chn ngoi l nhnh tn ca thn kinh bp chn. - Mc nng trn lin tip vi mc nng ca cng chn, hai bn dnh vo cn gan chn, pha trc bm vo cc b xng t bn chn I v V. 1. Gn c dui di cc ngn chn 2. Gn c mc di 1.2. Lp su Cc gn v c mu chn c hai loi, mt loi t cng chn xung v 1 loi l c ni ti mu chn.
3. C dui ngn cc ngn chn 4. Gn c mc ngn 5. Gn c mc ba 6. Gn c dui di ngn ci 7. Gn c chy trc

Hnh 3.37. C dui ngn cc ngn chn

156

- Gn c chy trc: t khu cng chn trc xung bm vo xng chm I v xng t bn chn I. - Gn c dui di ngn ci xung bm vo nn t II ngn ci. - Gn c dui di (dui chung) cc ngn chn xung bm vo nn cc t gia v t xa cc ngn chn II, III, IV, V. - Gn c mc ba xung bm vo nn xng t bn V. - C dui ngn ngn chn l c ni ti ca mu chn. C bm t mt trn v ngoi xng gt, mc gi gn dui, i di gn dui di cc ngn chn, ri chia thnh 4 b, b trong n ngn ci bm vo t gn ngn ci, ba b cn li n bm vo gn dui cc ngn II, III, IV. 1.3. Mch, thn kinh 1.3.1. ng mch mu chn (a. dorsalis pedis) * Nguyn u, ng i, tn cng: ng mch chy trc sau khi chui qua mc gi gn dui th i tn thnh ng mch mu chn, chy xung ti u sau khoang lin ct bn chn I th chui xung gan chn ni vi ng mch gan chn ngoi. ng nh chiu l ng x t gia hai mt c n khe gia ngn chn I-II * Lin quan: c chn, ng mch mu chn c gn c dui ngn ci bt cho ng mch t ngoi vo trong. Nn mu chn, ng mch chy dc theo b ngoi gn dui ngn ci v nm gia n vi gn c dui chung ngn chn, c b th nht ca c mu chn bt cho pha trn ng mch. * Phn nhnh, vng ni, p dng: - ng mch mu c chn ngoi (a. tarsalis laterales) ni vi ng mch mt c trc ngoi, ng mch cung, ng mch xin to thnh mng mch mt c ngoi. - ng mch mu c chn trong (a. tarsalis mediales) ni vi ng mch mt c trong to thnh mng mch mt c trong.

157

1. Thn kinh mc nng 2. C mc ngn 3,7. C dui di cc ngn 4. Mc hm gn dui 5. Nhnh xuyn M mc 6. Gn c mc ba 8. Gn c dui di ngn ci 9. Gn c dui ngn ngn ci 10. ng mch cung 11. M mt c trc trong 12,13. ng mch chy trc

Hnh 3.38. Gn, c, mch mu v thn kinh - ng mch cung (a. arcuate) l nhnh bn ln nht. Tch ngang mc nn xng t bn chn I, ri chy cong ra ngoi, ngang qua u gn cc xng t bn chn v tn ht mt ngoi bn chn tip ni vi cc ng mch c chn ngoi v gan chn ngoi. ng mch cung tch ra cc nhnh mu t bn chn chy trong cc khoang gian ct bn chn II, III, v IV, ri tch hai nhnh xin: + Nhnh xin sau ni vi cung mch gan chn su. + Nhnh xin trc ni vi cc ng mch gan ngn chn chung tng ng sau tch i thnh cc ng mch mu ngn chn i vo hai mt bn ca ngn chn III, IV, mt ngoi ngn II v mt trong ngn V. ng mch gan chn su (a. plantaris profundus) l nhnh tn ca ng mch mu chn, ni vi ng mch gan chn ngoi. - ng mch mu bn chn I i vo mt ngoi ngn I v mt trong ngn II. 1.3.2. Tnh mch mu chn (v. dorsalis pedis) C 2 tnh mch i km theo ng mch. 1 3.3. Thn kinh mc su (n. fiburalis profundus) Chia ngnh cng mu chn theo ng mch mu chn v cm gic cho
158

mt vng rt nh k ngn chn I-II trong khoang gian ct bn chn I.

1. ng mch mu chn 2. M mu c chn trong 3. M cung 4. Cc M mu ngn chn 5. Cc nhnh xuyn trc t M gan t bn 6. Cc nhnh xuyn sau t M gan t bn 7. M mu c chn ngoi

Hnh 3.39. S ng mch mu chn 2. NG GT 2.1. V tr ng gt thuc vng c chn, sau di mt c trong, do mt trong xng gt lm thnh mt ng rnh, v c c dng ngn chn ci bt ngang nh mt nhp cu t sau ra trc bin thnh mt ng ng gi l ng gt. Trong ng gt c b mch thn kinh chy sau, cc gn c ca lp su khu cng chn sau i xung gan chn. 2.2. Cu to ng gt gm c 2 thnh - Thnh ngoi l mt trong xng gt. - Thnh trong l c dng ngn ci ng gt li c chia lm 2 tng: tng trn v tng di ng gt c ngn cch nhau bi 1 ch cn ngang (cn ca c dng ngn ci).
1. Gn gt 2. Thn kinh chy 3. Bao ca gn c chy sau 4. Bao ca gn c gp chung ngn chn 5. ng mch chy sau 6. Bao ca c gp ring ngn ci 159

7. B mch thn kinh gan chn trong

Hnh 3.40. S ng gt (mch mu v thn kinh) - Tng trn ng gt gm c: gn c lp su khu cng chn sau xung (gn c cng chn sau, gn c gp chung, gn c gp di ngn ci), ng tnh mch gan chn trong v thn kinh gan chn trong.
1. Gn c chy sau 2. Gn c gp di cc ngn chn 3. Gn c gp di ngn I 4. C dng ngn ci 5. C vung gan chn 6. B mch thn kinh gan chn ngoi 7. B mch thn kinh gan chn trong

Hnh 3.41. t ct ng ngang qua ng gt - Tng di ng gt gm c: c vung gan chn (c Sylvius), ng mch gan chn ngoi v thn kinh gan chn ngoi. 3. GAN CHN Gan chn (regio plantaris pedis) bao gm tt c phn mm nm di xng v khp ca bn chn. V cu to gm c: 3.1. Da, t chc t bo di da Da vng ny rt dy v chc, dnh lin vi m t bo di da. Trong lp ny c cc nhnh tnh mch nng hp thnh mt li tnh mch gan chn v cc nhnh thn kinh nng ca dy thn kinh gan chn trong thn kinh gan chn ngoi tch ra. 3.2. Cn gan chn v cc gan chn - Cn nng ca gan chn che ph c, mch gan chn. Cn nng bm t xng gt, chy ra trc tch ra 5 che cho 5 ngn chn, cn ny dnh cht vo lp t chc di da, dy v chc gia, cn tng i mng hai bn. Vng ny cn c hai vch lin c tch ra t cn nng ca gan chn chia gan chn thnh 3 : ngoi, trong, gia. Ngoi ra cn c mt gan chn su ( gian ct) nm di mc su ca gan chn cha cc c giun v cc mch thn kinh su.
160

3.3. Cc c Xp lm 4 lp 3.3.1. Lp nng C 3 c t trong ra l:

1. Dy chng t bn ngang nng 2. B mch thn kinh gan ngn chn I v II 3. Nhnh b ca M, thn kinh gan chn trong 4. Nhnh gt ca thn kinh chy v M chy sau 5. Nhnh b ca b mch gan chn ngoi 6. Cn gan chn (di dc) 7. Cn gan chn (di ngang)

Hnh 3.42. Gan chn (lp nng) - C dng ngn ci (m. abductor hallucis): t mm trong c xng gt ti bm vo t gn ngn ci cng vi gn c gp - C gp ngn cc ngn chn (m. flexor digitorum brevis): t li c trong xng gt, ri sau chia thnh 4 gn, mi gn li tch ra 2 ch ti bm vo nn t gia cc ngn II, III, IV, V. - C dng ngn t (m. abductor digiti minimi): t mt di xng gt ti bm vo mt ngoi t gn ngn V. 3.3.2. Lp gia - C gn c gp di ngn ci, gn c gp chung ngn chn t cng chn sau xung. - C vung gan chn (m. quadratus plantae) hay c tht vung: t mt di xng gt ti bm vo gn c gp di ngn chn. - Bn c giun (m. lumbricales): trong 3 c giun ngoi bm vo hai mt bn gn gp c gp di ngn chn, c giun trong bm vo mt trong gn gp ngn I. Cc c ny s n bm vo mt trong t gn ngn chn tng ng v gn dui ca 4 ngn chn ngoi. 3.3.3. Lp su 1/3 sau c dy chng khp c bn chn, gn c chy sau v gn c
161

mc di. 1/3 pha trc c cc c ring ca cc ngn chn:

1. Cc c giun 2. Gn c gp di ngn ci 3. C gp ngn ngn ci 4. Gn c gp di cc ngn chn 5. C dng di ngn ci 6. C dng ngn t 7. C vung gan chn 8. C gp ngn ngn t

Hnh 3.43. Cc c gan chn

- C gp ngn ngn ci (m. flexsor hallu cis brevis): t mt di xng chm trong, ri tch thnh hai b i hai bn ca gn c gp di ngn ci, b trong sau bm vo gn c dng ngn ci, b ngoi ti bm vo gn c khp ngn ci. - C khp ngn ci (m. adductor hallucis): u cho bm vo xng hp, xng chm ngoi v xng t bn chn I, II; u ngang bm vo khp t bn ngn chn III, IV, V. 2 u chm li bm tn nn xng t gn ngn I. - C i chiu ngn t (m. opponens digiti minimi): bm cng vi c gp ngn ngn t, sau bm vo b ngoi xng t bn V. - C gp ngn ngn t (m. flexor digiti minimi brevis): bm t c xng hp, nn xng t bn chn V, ri ti bm vo nn t gn ngn t. 3.3.4. Lp st xng - Cc c lin ct mu chn (m. interossei dorsales): c 4 c, cc c ny u bm t hai mt i lp ca xng bn chn cc khoang lin ct, sau c gian ct mu chn I th ti bm vo mt trong nn t gn ngn II, cn cc c lin ct khc th bm vo mt ngoi nn t gn cc ngn II, III, IV, V.
162

- Cc c lin ct gan chn (m. interossei plantares): c 3 c: bm t mt trong xng t bn chn III, IV, V ti bm vo mt trong nn t gn ngn chn III, IV, V. * Tm li: gan chn, c dng, c gp ngn ci ngn, c gp ngn ngn chn, c giun I l do thn kinh gan chn trong chi phi, cc c cn li do thn kinh gan chn ngoi chi phi. 3.4. Mch thn kinh gan chn c 2 b mch thn kinh u l cc ngnh cng ca ng mch chy sau v thn kinh chy to nn. - tng trn ng gt: b mch thn kinh gan chn trong. - tng di ng gt: b mch thn kinh gan chn ngoi. 3.4.1. ng mch gan chn trong (a. plantaris medialis) L mt ngnh cng ca ng mch chy sau, t tng trn ng gt, ng mch gan chn trong i ra pha trc dc theo b trong gn c gp di ngn ci ri tr thnh nhnh bn trong ca gan chn. ng mch gan chn trong tch ra 2 ngnh: - Ngnh su cp mu cho cc c ca m ci. - Ngnh nng i ti t bn chn I th tch ra hai nhnh tn, nhnh trong cp mu cho mt trong ngn ci, nhnh ngoi ni vi cc nhnh ng mch gan t bn I, II, III ca ng mch gan chn ngoi. 3.4.2. ng mch gan chn ngoi (a. plantaris medialis) - Nguyn u, ng i, lin quan: l mt ngnh cng ca ng mch chy sau, t tng di ng gt i chch ra ngoi ti u sau xng t bn chn I ri ni tip vi ng mch mu chn. Nh vy ng mch gan chn ngoi c 2 on lin quan: + on chch nm gia c vung gan chn v c gp ngn gan chn + on ngang chui vo su, nm ngay di cc xng t bn chn v cc c lin ct bn chn. Nhnh bn: - Cc nhnh xin ni vi cc ng mch mu t bn chn II, III v IV (ca cung ng mch mu chn).
163

Cc nhnh gan t bn chn i dc theo cc khoang lin ct I, II, III, IV nhn cc nhnh xin sau tch ra hai nhnh tn i vo hai mt bn ca cc ngn II, III, IV, v mt trong ngn V, mt ngoi ngn I.

6. C dng ngn I 5. C gp ngn ngn I 3. C i chiu ngn V 2. C khp ngn ci 1. C mu chn 4. C dng ngn V

8. Gn c dui chung 9. Mc bn chn 10. Cn su 11. C gp ngn ngn V 12. Mch TK gan chn ngoi 13. Gn c gp di ngn chn

14. C gp ngn gan chn 15. Mch thn kinh gan chn trong 16. Gn c mc di 17. Gn c gp di ngn I 18. Gn c chy sau 19. Gn c chy trc

Hnh 3.44. t ct ngang qua bn chn 3.4.3. Thn kinh gan chn trong (n. plantaris medialis) L mt ngnh cng ca dy thn kinh chy sau, t tng trn ng gt chy ra pha trc i dc theo b trong gn c gp di ngn ci ri tr thnh nhnh bn trong ca gan chn. Dy thn kinh gan chn trong tch ra cc nhnh su vn ng cho cc c: c gp ngn gan chn, c dng ngn chn ci; c gp ngn ngn ci v c giun 1. Tch nhnh nng chi phi cm gic cho da 3,5 ngn k t ngn ci n na ngn 4. 3.4.4. Thn kinh gan chn ngoi (n. plantaris 1ateralis) L mt ngnh cng ca dy thn kinh chy sau, i tng di ng gt chy trong ng mch gan chn ngoi. Dy thn kinh gan chn ngoi tch ra cc ngnh chi phi vn ng cho cc c m t, c giun II, III, IV, c gian ct, c khp ngn ci v b trong c ngn gp ngn ci. Chi phi cm gic cho da ngn V, da mt ngoi ngn IV. Tm li: nhn chung gan chn khi ng pha trong v phn gia khng tip xc vi t m vng ln thnh mt hnh vng cung gi l vm gan chn.
164

Vm ny c tc dng chu ng sc nng ca thn ngi v che ch cho cc b mch thn kinh ca gan chn khng b xung t. Do chc nng trn, cu to gan chn khc vi cu to sp xp ca gan tay, cc c ca gan chn khng ni r nh cc c gan tay m xp thnh lp. Gia cc c c cc b mch thn kinh gan chn i qua.

1, 15. ng mch gan ngn chn ring 2. ng mch b trong ngn ci 3. Cung M gan chn su 4. Nhnh ni vi M gan t bn chn I, II, III. 5. C khp ngn ci b chch 6. Nhnh b M gan chn trong 7. ng mch gan chn trong 8. C vung gan chn 9. ng mch gt trong 10. C gp ngn cc ngn chn 11. ng mch gan chn ngoi 12. on ngang M gan chn ngoi 13. M bn ngoi ngn t 14. M gan t bn chn chung

Hnh 3.45. Cc ng mch gan chn

165

TNG HP V H THNG V NH KHU CHI DI

1. XNG, KHP CHI DI Do c im chi di gp ra sau nn mt trc cc xng chi di tng ng vi mt sau cc xng chi trn. Chi di c dnh vo thn mnh bi ai chu. ai chu c cu to bi 2 xng chu tip khp vi xng cng ca ct sng nn chi di c ch ta vng chc chu ng sc nng ca c th. ai chu to nh mt ci chu (chu hng) gia ai chu tht hp gi l eo trn chia chu hng ra lm 2 phn: chu hng ln trn cha ng v nng cc ni tng trong bng; chu hng b di cha ng cc tng niu dc v trc trng. Eo trn rt quan trng trong sn khoa, nu eo trn qu nh hoc mo u thai nhi khng qua c trong giai on chuyn d phi can p bng m . C th xc nh c kch thc ca eo trn bng cch o cc kch thc ca ai chu. Thn xng i c 3 mt ngc vi xng cnh tay, b sau c nhiu mu g gh (ng rp) cc c bm nn khi ct on xng i phi ca ng rp sau mi ca thn xng. C xng i nm trong bao khp trc nhng sau h 1/3 ngoi, nn khi gy c xng bao khp thng toc pha trc m khng rch pha sau. Khp chu i cng thuc loi khp chm, c sn vin ging khp vai nhng c thm dy chng buc chm i vo ci.
1. Xng chu cng chn xng chy l xng chnh 2. Xng i chu lc nn l xng rn chc nht c th. 3. Xng bnh ch 4. Xng chy Xng mc nh khng chu lc, ch yu cng 5. Xng mc xng chy tham gia to thnh mng chy mc 6. Xng c chn kp cht 2 bn xng sn, pha sau c mt c th Hnh 3.46. Xng chi di 3 (g sau mt di xng chy) gi thng bng bn chn khi ta i ng. Ba mt c chn, nht l mt c ngoi di v xung thp hn c c tc dng gi chiu cho trc cng chn nn khi tn thng thng nng n nht.

166

Ch c xng chy v xng bnh ch tip khp vi xng i (khp gi), l khp lng li nn c sn chm dnh vo mm chy tng din khp. Sn chm b x y khi gp, dui cng chn nn d tn thng khi lm ng tc nhanh, mnh, t ngt to thnh chng ngi trong khp cn phi iu tr hoc vt b. Bn chn c rt nhiu xng v chia thnh 3 nhm trong c 7 xng c chn, 5 xng t bn chn v 14 xng t ngn chn. Trong xng sn l cha kha ca bn chn chu ton b sc nng ca c th, nm gia xng chy v xng gt nn rt d tn thng. Mng chy mc kp cht xng sn v khp c chn l khp rng rc thc hin ng tc gp dui bn chn m rng rc xng sn rng pha trc hn pha sau nn khi trt ra sau xng sn lm toc mng chy mc, b gy mt c hoc xng mc, ng thi li c bn chn i theo v khp sn gt c chng buc bng dy chng hng ro rt dy v chc c tc dng xoay bn chn. Cc xng t bn chn khi tip khp vi nhau to nn cung vm bn chn m nhp trong l nhp chuyn tc dng nh mt l so do, chc chu ng sc nng ca c th khi ta nhy hoc ng king chn. Nhp ngoi l nhp ta, ta ln mt phng gt, b ngoi v cc u xng t bn chn, ngn chn khi ta i ng. Do c vm gan chn nn mch mu thn kinh bn chn khng b t , nu vm b sp th bn chn b bt v c th gy au khi i, ng lu. 2. C CHI DI Do t th v chc nng ca chi di nn c mng pht trin, cc c dui nm pha trc, c gp nm pha sau. Gan chn chu sc nng ca ngi, c nhp ta ngoi l mt phng gt, b ngoi bn chn v u trc cc xng t bn chn; nhp chuyn trong l mt cung do v chc (vm gan chn). cng chn khng c c sp v c nga nhng c cc c mc v c bit l c mc di c tc dng gi vm gan chn v tng cng ca vm. 2.1. i - Gp i vo bng v xoay ngoi i l do c tht lng chu bm t ct sng tht lng v xng chu (mo chu v h chu trong) n mu chuyn nh xng i. Khi 2 c cng co v t ln xng i th gp thn vo bng, 1 bn co th nghing ct sng tht lng. - Dui, dng v xoay i l do cc c mng i t xng chu (mo chu, h chu ngoi) ti u trn xng i. Khi ly im t xng i th lm
167

nga chu hng hoc nghing sang bn (nu 1 bn co). - Xoay ngoi i chnh l do cc c chu hng v ngi mu chuyn l c sinh i (trn v di), c bt trong v ngoi, c hnh l v c vung i. C hnh l cn c tc dng dng, c vung i c tc dng khp i. - Khp i l do c lc v 3 c khp (ngn, di v ln) i t xng chu (mo lc, ngnh ngi mu hoc ngi) n ng rp xng i. 2.2. cng chn - Khp cng chn: l do c thon nm khu i trong i t ngnh ngi mu ti xng chy. - Gp cng chn vo i l do 3 c ngi cng i sau: c bn mc (m. semi membranosus), C bn gn (m. semi tendinosus), c nh u i (m. biceps femoris). Ba c ny i t ngi ti xng mc pha ngoi hoc ti xng chy. Sau khi cng chn c gp vo i th 3 c tc dng l dui i
1. C cng cn i 2. C may 3. C thng i 4. C rng ngoi 5. Xng bnh ch 6. C mc bn di 7. C dui chung cc ngn 8. C dui ring ngn ci 9. C dp 10. C chy trc 11. C rng trong 12. C thon 13. C khp nh 14. C lc 15. Dy chng bn 16. C tht lng chu 17. C mng to 18. C khp ln 19. C bn mc 20. C bn gn 21. C bng chn trong 22. Gn gt 23. Xng gt 24. C bng chn ngoi 25. C nh u 26. Mo chu

Hnh 3.47. Cc c chi di (A. mt nc; B. mt sau)

168

v xoay trong i (c bn gn, bn mc) hoc xoay ngoi i (c nh u i). Ngoi ra cn c c kheo (m. popliteus) i t li cu ngoi ti mt trn ng cho ca xng chy. C may (m. sarlorious) c tc dng gp cng chn, ko i vo trong v gp i vo bng. - Dui cng chn: l do c t u i (m. quadriceps femoris) i t xng chu v xng i ti xng bnh ch, v qua xng ny xung bm vo li c trc xng chy; c cng cn i (m. tensor fascia latae) i t xng chu (mo chu, gai chu trc trn) ti xng chy. C t u i cn gp i vo bng (do c thng trc). 2.3. Bn chn - Gp bn chn l do c chy trc (m. tibialis antenor) i t xng chy ti xng chm trong v nn xng t bn chn II c mc bn ngn v c mc trc hay c mc ba (peroneus tertius) i t xng mc ti nn xng t bn chn V. Hai c dui ngn chn (dui ring ngn ci, v dui di ngn chn). Khi co mnh cng c tc dng lm bn chn gp vo cng chn. Cc c ny khu trc cng chn. - Dui bn chn: l do c tam u cng chn gm c 2 c sinh i (m. gastrocnemius) i t li cu xng i v c dp (m. soleus) i t chm xng mc v mp di ng cho ca xng chy, ri 3 c cng i ti gn achille, bm vo mt sau xng gt; c gan chn gy (m. plantaris) i t li cu ngoi xng i ti b trong gn achille. Khi c tam u co mnh, th ko gt ln v lm ta king trn ngn chn. C cng chn sau: (m. tibialis post) i t 1/3 trn xng chy v xng mc ti xng ghe v cc xng c chn khc, c tc dng dui bn chn v xoay bn chn vo trong. Ngoi ra, cc c gp ngn chn (c gp di ngn chn ci v c gp di ngn chn) khi co mnh, cng lm bn chn dui. Cc c ny khu sau cng chn sp xp lm 2 lp: lp nng c c tam u v c gan chn gy, lp su c c cng chn sau, 2 c gp v c khoeo. Gia 2 lp c c b mch thn kinh chy sau. - Xoay trong bn chn: l do c cng chn sau, nht l c tam u cng chn. - Xoay ngoi bn chn: l do cc c mc: c mc bn di (m. peroneus longus) t chm xng mc ti t bn chn I ( gan chn); c mc bn ngn
169

(m. peroneus brevis) t Xng mc ( na di) ti mm t bn chn V; c mc trc ( cng chn trc). C mc bn di cng c tc dng dui bn chn v gi vm gan chn. 2.4. Ngn chn - Gp ngn chn: gp t III ngn chn l do c gp di ngn chn i t xng chy ( di ng cho), ti t III ca ngn chn (tng t nh c gp su ngn tay) bi 1 gn xin. Hng i ca c gp ngn chn c dng li bi c tht vung hay c gp ph (m. flexor accessonus). C gp di ngn chn khu cng chn sau, cn c gp ph gan chn. Gp t nh ngn chn l do c gp ngn ngn chn (m. flexor digitorum brevib) i t xng gt ti t nh ca ngn chn 2,3,4,5. C ny tng t nh c gp chung nng ngn tay. C ny gan chn. i vi ngn chn ci, l do c gp di ngn ci (m. flexor hallucis longus) i t xng mc (phn 3 di) ti t nh ngn ci. C ny khi co, lm dui bn chn v lm ta c th nhy trn u ngn chn. C ny nm trong khu cng chn sau. Gp t nht vo gan chn l do 7 c lin ct (3 c gan chn v 4 c mu chn) i t xng t bn chn ti t I ngn chn. Cc c lin ct c tr lc bi 4 c, c giun (m. lumbricales) i t 2 bn gn c gp gan chn ti gn c dui mu chn. i vi ngn ci, l do c gp ngn ngn ci i t 2 xng chm 1 v 2 ti 2 xng vng v 2 c ca t I ngn chn ci. i vi ngn t, l do c gp ngn chn t (m. flexor digiti minimi) i t xng hp v xng t bn chn V vo t nht ngn t - Dui ngn chn: dui t III v t nh l do c dui chung (hay dui di ngn chn) i t cc xng chy v mc ti t nh ngn chn (bi gn gia) v t III (bi 2 gn bn) ca 4 ngn chn 2, 3, 4, 5. i vi ngn chn ci, l do c dui ring ngn ci i t xng mc ti t nht bi 2 tr bn v t nh bi 1 gn rng. C tc dng dui t nh v t nht vo mu chn. Hai c dui chung v ring u khu cng chn trc. Dui t nht ngn chn l do c mu chn hay c dui ngn ngn chn (m.extensor digitorum brevis) i t pha trc ngoi xng gt vo t nht ngn chn ci v vo cc gn c dui chung, ti t nht ngn chn 2, 3, 4. - Dng ngn chn v lm xa trc bn chn (trc bn chn chy qua ngn
170

nh) l 4 c lin ct mu chn (m. interossei dorsales) v i vi ngn chn ci, l c dng ngn chn ci (m. abductor ballucis) i t xng gt ti t c trong t I ngn ci. - Khp ngn chn ti gn trc bn chn, l 3 c lin ct gan chn (m. inteiosei plantare) i t t bn chn III, IV, V ti t nht cc ngn chn. i vi ngn chn ci l c khp ngn chn ci (m.adductor hallucis) i t xng c chn (xng hp, xng chm 3) v xng t bn chn III v IV, v cc khp t bn chn vi ngn chn, vo xng vng v c c ngoi t nht ca ngn ci i vi ngn t l c i chiu ngn t (m. opponeus digiti V) i t xng hp n t bn chn V, c tc dng khp hn l i chiu ngn t. 3. NG MCH CA CHI DI Cc ng mch cung cp mu cho chi di thuc 2 h thng: - T ng mch chu ngoi (a. iliaca externa) i t i xung tn ngn chn. - T mch chu trong (a. iliaca interna) cung cp mu: cho i trong (ng mch bt); cho mng (ng mch mng), ng mch ngi v thn trong. 3.1. Cc nhnh ngoi chu ca ng mch chu trong ng mch bt (a. obturatoria): t trong chu hng, chui qua ng di mu, vo khu trong ca i, cung cp mu bi 2 nhnh tn ni vi nhau thnh mt vng quanh l bt) cho cc c khu i trong v mt s c khu mng (cc c khp i v cc c bt). ng mch mng (a. glutealis superior): t trong chu hng, chui qua khuyt hng to, trn c thp chy vo mng. ng mch mng i st vo vnh xng. ng mch sau khi qua vnh xng th chia ngay ra 2 nhnh tn. Cung cp mu cho cc c mng. pha sau ng mch, c c 1 m ri tnh mch nn bc l ng mch rt kh khn. ng mch ny hay b tn thng khi xng chu b gy hay b rn, hoc khi tim mng b p xe lan ti. Mc quan trng tm ng mch l c hnh l. C ny c xc nhn trn mng bi ng gai mu (ng vch t gai chu sau trn ti nh mu chuyn to), ng mch trn c ny. Mun trnh m ri tnh mch sau ng mch, thng tm ng mch pha trc bng cch no, i t trn xung di, ch bm ca c mng nh vo xng. Lc mu chy nhiu, th mc su ngn tay vo vnh cung ca khuyt hng to v n ng mch vo
171

xng. ng mch ngi hay ng mch mng di (a. glutealis inferior): cng t trong chu hng chui qua khuyt hng to vo mng, di c hnh l, pha trong ng mch thn trong. ng mch ngi cung cp mu cho c mng to, cho dy thn kinh ngi, v cng l mch ca phn trn vng i sau. ng mch ngi tip ni vi cc nhnh ca ng mch i su v lp li tun hon nu ng mch i b tht. ng mch thn trong (a. pudenta inferior): l ng mch chnh ca y chu v cc c quan sinh dc. ng mch thn trong ch i qua mng v cung cp mu cho vi c su mng. 3.2. H ng mch chu ngoi ng mch chu ngoi khi i qua mt sau im gia dy chng bn xung chi di th mang tn theo cc vng chi di m n i qua. ng mch i (a. femoralis) i theo ng vch t gia cung i n b sau trn li cu trong xng i. Lc u i mt trc i ri i chch dn vo trong qua l vng gn c khp ra sau, vo vng khoeo v i tn l ng mch khoeo (a. poplitea). Trn ng i ng mch i tch ra 1 nhnh ln cp mu cho cc c i (c trc v sau i) l ng mch i su. ng mch i su tch di dy chng bn t 4-6cm nn c tc gi coi ng mch i (ng mch i chung) chia lm 2 nhnh tn l ng mch i su v ng mch i nng. ng mch i lc u chy theo phn gic ca rnh tam gic i (tam gic Scarpa) m sn ngoi l c may v c tht lng chu, sn trong l c khp di v c lc, c cn sng y np rnh. Thc qua cn sng c tnh mch hin ln, v nm trn cn sng c 4 m hch bch huyt bn nng. i, ng mch chy trong ng c khp (ng hunter), cng vi 1 tnh mch v 2 dy thn kinh (thn kinh hin v thn kinh c rng trong). ng c khp l do c t u i un vn t trc ra sau to nn 1 rnh cho ng mch i. Trn t ct ngang ng c khp c mt trc l c rng trong, mt sau l c khp ln v nht l thng gn c khp v mt trong l mc rng khp (ch cn ni c rng trong vo c khp ln) hay cn hunter (lamina vasto adductoria), c nhnh ng mch gi xung thc qua cng nhnh thn kinh
172

hin chy ra b, do c th d theo ng mch hoc nhnh thn kinh, tm v nhn r ch cn.
1. M mng trn 2. M mng di 3. M m i trong 4. M i su 5. M i 6. Vng c khp ln 7. Nhnh gi trn trong 8. Nhnh gi di trong 9. M chy sau 10. Xng gt 11. Nhnh gt trong 12. M gan chn trong 13. Cc nhnh gan chn su ca M mu chn 14. Cc M gan ngn chn 15. Cc nhnh gan ngn chn 16. Cung gan chn 17. M gan chn ngoi 18. Nhnh gt ngoi 19. Nhnh ni ngang c chn 20. Nhnh xin 21. M mc 22. M chy trc 23. Nhnh gi di ngoi 24. M khoeo 25. Nhnh gi trn ngoi 26. Nhnh ln ca M xin 3

Hnh 3.48. H ng mch chi di (nhn mt sau) Ta c th tht ng mch i nn tam gic (gn cung i), nh tam gic, ng Hunter. tam gic, phi tm thy chnh ni gia cung i, ng mch i theo phn gic ca tam gic. y, ng mch lin quan ngoi vi dy thn kinh i (cch bi di chu lc v nm trong bao c tht lng chu) v trong vi tnh mch i. Nn khi rch nu thy b c c nhiu nhnh thn kinh, th lc qu ra ngoi v nu thy b chy mu nhiu (c nhiu tnh mch) th lc qu vo trong. ng Hunter mc th nht tm ng mch l c may
173

1. M ch bng 2. M chu gc 3. M chu ngoi 4. M chu trong 5. M thn ngoi 6. M bt 7. M m i trong 8. M i 9. Nhnh gi xung 0. M gi trn trong 11. M gi di trong 12. M qut ngc chy trc 13. M chy trc 14. Nhnh mt c trong 15. M mu chn 16. M c chn trong 17. M gan chn su 18. M mu bn chn I 19. Cc M mu ngn chn 20. Cc M mu bn chn 21. M cung 22. M c chn ngoi 23. M mt c ngoi 24. Nhnh xin M mc 25. Nhnh gi di ngoi 26. Nhnh gi trn ngoi 27. M khoeo 28. M m i ngoi 29. Cc M xin 30. Nhnh m i ngoi 31. M i su 32. M m chu nng 33. M m chu su 34. M thng v nng 35. M thng v di

Hnh 3.49. Mch chi di (nhn trc) (c tu hnh ca ng mch i) m ta tm thy khi chn dui v xoay ra ngoi. Khi tch xong c may, v thy mc rng-khp th mc th hai l thng c khp m ta lm cng, khi chn dng, u gi gp. ng mch i trn cp mu cho bng di ( pha ngoi c nhnh m chu nng, gia c nhnh thng v nng v pha trong, c cc ng mch thn ngoi chy vo b sinh dc ngoi). pha di ng mch i mang mu xung u gi v cng chn. ng mch i su mi tht s l ng mch ca i trc (ng mch c t u, 2 nhnh m i ngoi v trong) v ca i sau (cc mch xin chp ni vi nhau v chp ni trn, di cc
174

ng mch khc thnh chui ng mch). C tu hnh ca ng mch i su l c khp di. ng mch i su ngoi tnh mch, c 1 m ri tinh mch (ca c t u i) chn ngang, nn rt kh tm. ng mch khoeo (a. poplitea) i t vng c khp n b di c khoeo. Lc u ng mch i chch xung di ra ngoi, khi n gia np gp khoeo (im cch u b sau ca 2 li cu xng i) th chy thng xung theo trc ca h khoeo. ng mch khoeo nm rt su, gip nn xng, trn 1 phn si v ch c m bi c khoeo. ngoi v nng, c tnh mch khoeo v dy thn kinh chy. ng mch, tnh mch v thn kinh, c th v nh 3 bc thang bc t trc ra sau (t su ra nng) v t trong ra ngoi. ng mch khoeo cung cp mu cho khp gi (5 nhnh gi) v cho c sinh i (2 nhnh). Tht ng mch khoeo rt nguy him, v cc nhnh ni vi ng mch i (nhnh gi xung) hoc vi ng mch chy v mc (cc nhnh qut ngc) to thnh mng mch quanh khp gi v xng bnh ch. Mng mch ny rt nh khng ti lp tun hon. b di c khoeo hay ngang mc cung gn c dp ng mch khoeo chia ra 2 nhnh tn: ng mch chy trc cung cp mu cho cng chn trc, ng mch chy sau cp mu cho cng chn sau. ng mch chy trc (a. tibialis anterior) i qua l trn mng lin ct ra trc, vo khu cng chn trc, i theo ng vch t hm trc xng mc ti im gia 2 mt c chn, ng mch chy gia c c cng chn trc (li c Gerdy) v chm xng mc, nm p vo mng lin lt, khe gia c cng trc v c dui ngn chn trn hoc c dui di ngn ci di. Mun tm ng mch, b quyt l tm thy khe c (nu ly li dao chc vo khe, th thy t m si ra ngoi). phn ba di cng chn, ng mch chy trc nm p vo mt ngoi xng chy. Lc , ch ct thy mo chy v banh 1 gn c (c cng chn trc) th thy ng mch. c chn, ng mch chy trc chui di mc hm gn dui v khi ti b di, th i tn v gi l ng mch mu chn. ng mch chy trc cung cp mu cho khp gi (cc nhnh qut ngc chy v mc) cho cc c cng chn trc v c chn (ng mch mt c ngoi v trong).
175

ng mch mu chn (a. dorsalis pedis) i gia 2 mt c ti u sau khong lin ct bn chn th nht, theo dc c dui ngn ngn chn (hay c mu chn) cch lem ngoi, ri m xin xung gan chn, tip ni vi ng mch gan chn ngoi. ng mch nm p vo xng c chn v bn chn, nn c th ly mch mu chn. ng mch mu chn cung cp mu cho mu chn (c chn, bn chn v ngn chn) bi ng mch mu c chn, mu t bn chn vi cc nhnh lin ct v cc nhnh ngn chn. ng mch mc chy chch ra ngoi, theo xng mc (p vo b sau trong ca xng) b c gp ngn ci ph pha sau. Mun tm ng mch, phi dc v tch ch bm ca c. ng mch mc cung cp mu cho cc c cng chn ngoi v c chn. ng mch chy sau (a. tibialis posterior) bt u t cung c dp, i theo trc cng chn sau (gia gp khoeo v gia hai mt c, cch b trong xng chy mt khot ngn tay), nhng phn ba di cng chn chy chch vo trong ti rnh gt v chia ra ng mch gan chn trong v ngoi. ng mch chy sau pha trn i gia hai lp c (lp nng v su), pha di chy gia hai gn c gp. Mun tm ng mch th b quyt l tm thy khoang gia hai lp c, c th ly cn ni c dp lm mc hoc rch theo b trong gn gt, ri thc ngn tay vo v a ra trc, mi ln tn trn, bc lp c. ng mch chy sau cung cp mu cho cc c cng chn sau, mt c trong v gt. c chn v trong ng gt, khi ng mch ti di mm chn gt th phn ra lm 2 ng mch gan chn. ng mch mc (a. peronia) tch t ng mch chy sau di cung c dp 4 - 5 cm. ng mch mc chy theo xng mc, p vo xng, v khi ti gn c chn th tn ht. Trn ng i tch nhnh nui c mc, xng mc, nhnh xin trc v nhnh ni vi ng mch chy sau. Mt s trng hp nhnh xin trc rt ln lin tip vi ng mch mu chn thay th cho ng mch chy trc rt nh. ng mch gan chn ngoi v gan chn trong cung cp mu cho gan chn. ng mch gan chn trong nh hn gan chn ngoi v cung cp mu ch yu cho ngn ci. ng mch ny chy theo ng vch t mm chn gt, ti khoang lin ct 1. ng mch gan chn ngoi, sau khi i t c sau
176

trong xng gt, ti khoang lin ct 4 (on chch), th qut ngang vo trong ti khoang lin ct 1 (on ngang), to nn cung ng mch gan chn. Cung ng mch ny tch cc nhnh xin ln mu chn, v cc nhnh lin ct gan chn (ri mi nhnh ny li tch ra cc nhnh ngn chn). gan chn ch c 1 cung ng mch (do ng mch gan chn ngoi), cung ny tng ng vi cung ng mch gan tay su. 4. NHN CHUNG V CC TNH MCH CHI DI Tnh mch chi di chy vo 2 ngun: - Tnh mch chu trong: c tnh mch mng, tnh mch ngi tnh mch thn trong v tnh mch bt. Mt im nn nh l tnh mch mng c to nn ngay trn b ca khuyt ngi ln, bi cc tnh mch, km theo cc nhnh ca ng mch mng, nn , c c 1 m ri tnh mch ph mt sau ng mch mng v gy rt nhiu kh khn lc tm v tht ng mch. Tnh mch chu ngoi: c cc tnh mch su v nng ca ton chi di + Tnh mch su: km theo cc ng mch cng tn, mi ng mch c 2 tnh mch tr ng mch khoeo v ng mch i ch c 1 tnh mch. + Tnh mch nng: vo 2 tnh mch hin (tnh mch hin ln v b). Cc tnh mch ny bt ngun: T mng tnh mch mu chn (cung tnh mch mu chn). T mng tnh mch gan chn to nh 1 tnh mch (cn gi l cung tnh mch gan chn). Cung ny vo cung mu chn bi cc nhnh lin ct. T 2 tnh mch vin, tch ra 2 u cung tnh mch mu chn. Tnh mch vin trng to tnh mch hin ln v tnh mch vin ngoi to tnh mch hin b. Cc tnh mch hin v mu chy ngc ln tim nn c nhiu van (tnh mch hin b c 10 n 20 van, tnh Hnh 3.50. Tnh mch nng chi di
177

mch hin ln c t 4 n 10 van); van nhiu hay t tu theo tui; cng c tui cng t van. Cc tnh mch hin thng hay b gin v nhn thy r cng chn v i, nht l i vi ph n sinh nhiu hoc nhng ngi v ngh nghip phi ng nhiu. Tnh mch hin ln i t mt c trong, chy ln trn p vo mt trung xng chy, sau li cu xng i v chy dc theo c may ti bn v xuyn qua cn sng, qut vo su (quai tnh mch hin ln) ri vo tnh mch i. C cc nhnh thn kinh hin v nhnh thn kinh c rng trong i km theo. Tnh mch hin b i t sau mt c ngoi, ti gia cng chn sau, chy dc gia 2 c bng chn. Khi ti khoeo qut vo su vo tnh mch khoeo. C khi, c i 1 tnh mch hin ph, ni lin 2 tnh mch hin ln v b. 5. NHN CHUNG V CC HCH BCH HUYT CHI DI - Hch bch huyt. ngoi cc hch bch huyt chy theo cc mch chy v i (trm dng ca dng bch huyt), c 2 m hch chnh chi di: + m hch khoeo: c t 3 - 6 hch, mt hch ni m tnh mch hin ngoi vo tnh mch kheo, mt hch sau khp gi, cn cc hch khc th nm trong hoc ngoi nhng ni m ng mch khoeo tch ra cc nhnh bn. Hch khoeo nhn bch huyt t cc bch mch km theo mch chy, mc cng chn. + Dm hch bn: c 2 loi m hch bn nng c t 8 n 12 hch (c khi nhiu hn) nm nng trn cn sng, tam gic i v chia thnh 4 nhm quanh quai tnh mch hin ln:
178 1. Cc HBH bn nng trn (nhm trn) 2. Cc MBH nng trn (nhm di) 3. Hch bch huyt khoeo Hnh 3.51. Dn lu bch huyt chi di

Hai nhm di c hch nm dc, nhn bch huyt chi di. Hai nhm trn c hch nm ngang, nhm trn ngoi cn nhn bch huyt bn v mng; nhm trn trong nhn bch huyt y chu, cc tng sinh dc ngoi v hu mn. m hch bn su: gm hai hay ba hch, nm di cn sng, pha trong tnh mch i. Hch thp nht ni tnh mch hin ln vo tnh mch i, hch cao nht v to nht (hch cloquet) nm khu trong ca vng i, nhng khng chim ton (nn y hay xy ra thot v), nhn bch huyt quy u ca dng vt hoc m vt v bch huyt t cc hch bn nng. - Mch bch huyt: bch mch nng c 3 dng chnh: dng trong, dng ngoi i theo tnh mch hin ln v cc nhnh ca n, ri vo cc hch bn nng (nhm hch di). Dng su theo tnh mch hin b v vo cc hch khoeo. T cc hch bn nng, cc bch mch vo cc hch su, c khi thng vo cc hch chu ngoi. Bch mch su i theo cc mch chy, mc v vo cc hch khoeo, v t cc hch khoeo s theo cc mch i vo cc hch bn su hoc cc hch chu ngoi. 6. NHN TNG QUT V THN KINH CHI DI Cc nhnh thn kinh, vn ng v cm gic chi di tch m ri tht lng v m ri cng. * m ri thn hnh tht lng (plexus lumbalis): do cc ngnh trc ca 4 dy sng tht lng u tin (LI, II, III, IV) to nn. Cc ngnh ny li chia ra cc nhnh trc v sau. - Cc nhnh sau to thnh thn kinh chu h v, thn kinh chu bn thn kinh i b ngoi v thn kinh i. - Cc nhnh trc to thnh thn kinh sinh dc i, thn kinh bt, ngnh trc LIV - LV to thnh thn tht lng cng (truncus lumbosacralis). Cc nhnh tn ca m ri tht lng u l cc dy va cm gic va vn ng (tr dy i b l hon ton cm gic). - Thn kinh chu h v v chu bn (nervus iliohypogatricus v ilio inguinalis) hay dy bng sinh dc ln v b tch ra t nhnh sau ca thn kinh
179

LI ti vn ng cc c thnh bng v cm gic ca da bng, bu (hoc

1. TK gian sn (T11) 2. TK di sn (T12) 3. TK chu h v 4. TK chu bn 5. TK i b ngoi 6. TK sinh dc i 7. Thn tht lng cng 8. TK i 9. TK bt 10. TK ngi

Hnh 3.52. S cu to m ri thn kinh tht lng mi ln ph n), mng v vng trn trong ca i. - Thn kinh i b ngoi (n. cutaneus femori lateralis): do nhnh sau thn kinh LII, III hp li to nn, l dy cm gic ca i ngoi v phn ngoi cua mng. - Thn kinh i (n. femoralis) do cc nhnh sau dy sng tht lng II, III, IV to nn, vn ng c tht lng chu v tt c c vng trc i, c lc v mt phn c khp di (cng vi dy bt). Dy i l dy dui cng chn (tng t nh dy quay cnh tay) v phn no tham gia vo ng tc khp i L dy cm gic ca da vng trc trong i (dy c b ngoi v trong) u gi v cng chn trong (dy hin). Dy i nm trong bao c tht lng chu, v tch xa b mch i bi di chu lc. Nn khi tm ng mch i nu thy nhiu nhnh thn kinh, th lc qu ra ngoi, phi i vo trong mi thy ng mch. - Thn kinh sinh dc i (n. genito femoralis) tch t nhnh trc cc dy thn kinh sng LI, II, va vn ng v cm gic tam gic i Scarpa v tng sinh dc (thng tinh v bu). - Thn kinh bt (n. obturatorius) hp bi nhnh trc cc dy thn kinh sng LII, III,IV to nn, vn ng cc c i trong v cm gic ca khp hng, khp gi v mt trong u gi. Dy bt l dy khp i, chy qua ng di mu v c th b p vo xng (gy au mt trong i v khp gi) khi c thot v bt.
180

1. TK h sn 12 2. TK chu h v 3. TK chu bn 4. C tht lng chu 5. TK i b ngoi 6. TK i 7. C lc 8. C may 9. C thng i 10. C rng ngoi 11. C rng gia 12. Cc nhnh b trc 13. C rng trong 14. TK mc chung (hng khoeo ngoi) 15. TK mc nng (c b) 16. C mc di 17. C mc ngn 18. TK b mu chn gia 19. TK b mu chn ngoi (nhnh tn ca TK bng chn) 20. Cc TK mu ngn chn 21. C dui ngn ngn chn 22. TK b mu chn trong 23. C mc trc 24. C dui di ngn ci 25. C dui di ngn chn 26. C chy trc 27. TK mc su (chy trc) 28. Nhnh b cng chn trong 29. TK hin 30. Nhnh b i trong 31. C khp ln 32. C khp di 33. C thon 34. C khp ngn 35. C bt ngoi 36. Cc nhnh sinh dc i 37. TK bt 38. TK sinh dc i 39. m ri tht lng

Hnh 3.53. m ri tht lng v chi phi TK chi di (mt trc) * m ri thn kinh cng (plexus sacralis) c to nn bi thn tht lng cng v ngnh trc ca 4 dy SI, II, III, IV ni tip nhau to nn. m ri cng ni vi m ri thn nm trc c thp v lin quan ti trc trng. m
181

ri cng tch ra cc nhnh bn v tn ht bi dy thn kinh ngi.

1. Thn kinh mng trn 2. Thn kinh mng di 3. Thn kinh mc chung 4. Thn kinh chy 5. Thn kinh vung i v c sinh i di 6. Thn kinh c bt trong v c sinh i trn 7. Thn kinh i b sau 8. Thn kinh xin b 9. Thn kinh thn 10. Thn kinh c nng hu mn 11. Thn kinh c ngi ct 12. Thn kinh c hu mn ct 13. Thn kinh tng chu hng 14. Thn kinh c hnh qu l 15. Thn thn kinh tht lng cng

Hnh 3.54. S cu to m ri cng - Cc nhnh bn vn ng tt c c mng. C nhnh chy qua khuyt ngi ln, trn c hnh l (dy mng trn) hoc di c hnh l (thn kinh i b sau, dy mng di, thn kinh c sinh i di v dy c vung i). Thn kinh i b sau cn mang cm gic phn di ca mng (cm gic ca mng trn l do dy lin sn XII), ca i sau, ca cng chn sau trn v ca y chu. - Thn kinh ngi (n. ischidiacus) hay dy thn kinh ta, thn kinh hng to. + Dy ngi mng, lc qua khuyt ngi ln, di c hnh l cng vi dy i b sau, b mch ngi v b mch thn kinh thn trong. i sau, thn kinh ngi chnh gia i, chy theo 1 ng vch t 1 im cch u ngi v mu chuyn to ti gia np khoeo. + Dy thn kinh ngi 1/3 trn i, bt cho c nh u mt trc v 1/3 gia i, chy gia c nh u v c bn mc. C nh u (v nht l phn di ca c) l c tu hnh ca thn kinh ngi. + L 1 dy to nht v di nht ca thn ngi. Thn kinh ngi vn ng tt c cc c i sau (v 1 phn c khp ln) bi cc nhnh bn (do thn kinh ngi i sau tng t nh dy c b cnh tay trc). Vn ng v cm gic cng chn v bn chn bi 2 nhnh tn ca n (thn kinh mc chung v thn kinh chy).
182

+ Thn kinh ngi l 1 dy thn kinh hay b vim hoc b tn thng lc ta tim thuc mng (khng ng ch) nn gy au, t hay lit chi di. C th chn on bng cch n tay vo dy thn kinh trn ng i, trn gai ngi, hoc rnh ngi mu (im vallex).
1. m ri cng 2. TK thn trong 3. TK b mng di 4. Nhnh y chu 5. C bn gn 6. C bn mc 7. C khp ln 8. TK hin 9. TK chy (TK hng khoeo trong) 10. C bng chn 11. C kheo 12. C dp 13. C chy sau 14. C gp di ngn chn 15. Nhnh gt trong 16. TK gan chan trong 17. C gp ngn ngn chn 18. C dng ngn I 19. B nng c gp ngn ngn I 20. Cc TK gan ngn chn chung 21. Cc TK gan ngn chn ring 22. Cc c gian ct, cc c giun 2, 3, 4, C khp ngn 1, b su c gp ngn ngn 1 23. C vung gan chn 24. C gp ngn ngn t 25. C dng ngn t 26. TK gan chn ngoi 27. Cc nhnh gt ngoi 28. TK bng chn 29. C gp di ngn ci 30. Nhnh thng mc 31. TK b bng chn ngoi 32. TK b bng chn trong (TK chy) 33. TK mc chung (TK hng khoeo ngoi) 34. C nh u i 35. TK ngi (to, hng ln) 36. TK b i sau 37. TK mng di, 38. C mng to 39. C cng cn i, 40. C mng b 41. C mng nh 42. TK mng trn

183

Hnh 3.55. m ri cng v chi phi thn kinh chi di (mt sau) - Thn kinh mc chung (n. fibularis communis) hay thn kinh hng kheo ngoi chy theo dc b trong c nh u i, khi ti ch bm ca c nh u chm xng mc th vng quanh c xng ra trc ri chia ra 2 dy: thn kinh mc su (hay thn kinh chy trc) v thn kinh mc nng (hay thn kinh c b). Nn c nh u v chm xng mc l mc tm dy mc chung. Ch cn gp cng chn, th thy gn c nh u, v theo gn ti chm xng mc th thy thn kinh. Thn kinh mc chung nm st chm xng mc, nn khi gy xng hay b cc mnh xng ct t hoc b kp trong can (cal) lc ti to xng. Khi vim thn kinh ngi n dy vo chm xng gy au. L dy vn ng cc c dui ngn chn v gp bn chn (cc c cng chn trc ngoi v c mu chn). Do , thn kinh mc chung tng t nh dy quay cng tay. L dy cm gic ca cng chn trc ngoi v ca mu chn (tr b ngoi: do dy hin ngoi, v tr cc t cui ca ngn chn: do cc nhnh bn gan chn). Thn kinh mc chung, khi b t lit gy thng tn trong khi i li, nng hn l dy thn kinh chy b lit. Khi thn kinh mc chung b lit th khng nng cao c mu chn nn i chn lt (bn chn qut t). Thn kinh mc su vn ng cc c cng chn trc, c mu chn v cm gic khp c chn (mt trc). Dy mc su nm p vo mng lin ct, nn mun thy phi tm mt khe c v banh tm su. Dy mc nng vn ng cc c mc, cm gic mt c ngoi ca mu chn v cc ngn chn (tr t cui) bi 7 hoc 9 nhnh bn. - Thn kinh chy hay thn kinh hng khoeo trong tip tc ng i ca dy thn kinh ngi, chy theo trc ca khoeo v cng chn sau. khoeo, dy thn.kinh pha sau, ngoi cc mch khoeo. cng chn sau dy chy sau khi qua cung gn c dp chy gia ng mch chy v ng mch mc, gia 2 lp c: lp c nng (c tam u cng chn) v lp c su (c cng chn sau v 2 c gp). Nn dy thn kinh khoeo hoc cng chn sau l 1 mc quan trng tm cc ng mch. L dy vn ng cc c gp ngn chn v dui bn chn ( cng chn sau v gan chn), cm gic cng chn sau (pha di) ca b ngoi c chn v
184

bn chn, ca gan bn chn v ca mu cc t cui ca ngn chn. Dy chy, v tc dng, tng t nh dy gia cng tay, nh dy tr v dy gia bn tay (bi cc nhnh tn gan chn ca n). Thn kinh chy tch ra 2 nhnh: thn kinh gan chn ngoi v trong, ng gt, tch sm hn v cao hn ng mch. Dy gan chn ngoi tng t nh dy tr bn tay (vn ng tt c c gan chn tr m ci v c giun 1 v mang cm gic cho 1 ngn ri tnh t ngn t). Dy gan chn trong tng t nh dy gia gan tay (vn ng cc c m ci c giun 1 v 2) v mang cm gic cho 3 ngn chn ri. C 1 im khc ngn tay l ngn chn, cc dy gan chn trong v ngoi mang cm gic ti tn mu t 3 ca ngn chn ( mu ngn tay, ch ti ht t nht). Khu vc ca cc dy thn kinh sng m ri tht lng v m ri cng * Khu cm gic: 5 dy thn kinh tht lng u l cc dy cm gic ca mt trc v mt ngoi ca chi di. Ca dy tht lng l: dc theo cung i Ca dy tht lng 2: khu bn i Ca dy tht lng 3: phn gia khu i trc (di tam gic i Scarpa) Ca dy tht lng 4: i ngoi, phn di ca i trc, u gi, cng chn, bn chn, khu cm gic ca dy bn trong Ca dy tht lng 5: cng chn (phn cn li) mu chn (tr b ngoi do dy cng l). Ba dy thn kinh cng ni chung l cc dy cm gic ca mt sau chi di (tr phn i trn do dy trn sn XII). Dy cng l: mt phn ca cng chn hoc ca gan chn Dy cng 2: khu cm gic ca nhnh i, dy thn kinh hng b Dy cng 3: mng di v i trn * Khu vn ng: mi c nhn cc nhnh vn ng t nht ca 2 dy.
185

Dy tht lng l: c tht lng chu v c may Dy tht lng 2: 2 c trn v cng vi dy 3, c t u i Dy tht lng 3: cc c khp v cc c mng (cng vi dy 4) Dy tht lng 4: thm cc c sau i v c cng chn trc. Dy tht lng 5: c mng, c chu hng mu chuyn, cc c i sau, cc c cng chn trc (c dui), v 1 phn cc c mc. Dy thn kinh sng cng 1 v 2: c mc bn, cc c cng chn sau v cc c bn chn.

Hnh 3.56. S vng chi phi cm gic ca cc dy thn kinh sng

186

TNG HP SO SNH GIA CHI TRN V CHI DI

C 4 Chi, 2 Chi trn v 2 chi di, dnh vo thn bi vai v hng. Chi trn v chi di tng i ging nhau. Ta c th so snh v i chiu gia chi trn v chi di v xng, c, mch mu v thn kinh. Nhng ch khc l bn tay chi trn trong qu trnh lao ng, dn dn bin i thnh 1 kh c dng cm v nm (bn tay l sn phm m cng l cng c lao ng), cn chi di, v chc phn khc vi chi trn, dng nng , ng v i, do 2 chi c khc nhau, ch yu l chi trn gp ra trc v chi di gp ra sau, nn cc thnh phn pha trc ca chi trn s pha sau ca chi di. 1. V XNG Chi trn dnh vo thn bi vai. Xng ca vai khng dnh vo ct sng, ch c xng n tip khp vi xng c (khp n c), nn ng tc ca chi trn rt rng ri, thch hp vi lao ng. Cn hai xng chu ca chi di khp cht vo xng cng ca ct sng, to 1 ch ta vng chc cho chi di. hng khng c xng no tng ng vi xng n vai. Xng i di hn xng cnh tay. cng tay, nga bn tay, hai xng song song vi nhau, nhng khi sp xng quay bt cho pha trc xng tr. chi di xng chy v xng mc ng song song. Ngn chn ngn, bn chn di, gt di v dy, to mt din rng ta. Bn chn ta vo mt phng gt, b ngoi v u cc t bn chn, b trong ca bn chn knh vm cung, l mt vm mm v do nhng chc chu ng c sc nng ca thn mnh. Tri li bn tay, xng t bn tay th ngn v ngn tay th di, bn tay sp nga c, ngn ci i chiu vi cc ngn khc, thch ng vi cm v nm trong lao ng. Sp nga bn tay v i chiu ca ngn ci l hai c im ca bn tay quyt nh s khc gia bn tay ngi v vt. Chi trn gp ra trc, chi di gp ra sau. Lc cn phi thai, khuu v u gi cng hng ra pha ngoi, nn ta cn thy trn cc xng ca chi trn v chi di nhng vt tch xon ca xng ra trc hoc xoay ra sau. 2. V C chi trn cc c gp trc v cc c dui sau, tri li chi di cc c gp sau v cc c dui trc. V bn tay sp nga c nn cng tay,
187

c thm cc c gp v cc c nga. cng chn cc c ny c thay th bng cc c khc c tc dng gi vng vm gan chn v gi thng bng lc ng, lc i. mng cng c mt c tng t nh c Delta vai. Farabeuf coi c Delta mng nh mt c nh thn c to nn bi 2 thn (l c mng to v c cng cn i) v mt gn trung gian (l cn mng). 3. V MCH MU chi trn, ng mch t c, qua nch (ng mch nch), chy mt trc cnh tay (ng mch cnh tay), mt trc cng tay (ng mch quay v ng mch tr), xung gan bn tay (cung gan tay nng v su). Cn chi di, ng mch t chu hng qua bn, chy mt trc i (ng mch i), ri quay ra sau vo khoeo (ng mch khoeo), chy mt sau cng chn (ng mch chy sau), qua gt ng gt ( pha trong c chn), chy xung gan chn (cung gan chn). gan chn, ch c 1 cung ng mch. chi trn, cc tnh mch nng lc u mu bn tay, sau u mt trc chi. Tnh mch tr nng cng tay c tip tc cnh tay bi tnh mch nn ( vo tnh mch cnh tay). Tnh mch quay nng cng tay c tip tc bi tnh mch u ( vo tnh mch nch). chi di cc tnh mch nng bt ngun mu chn, ri tnh mch vin ngoi c tip tc cng chn sau bi tnh mch hin b, tnh mch ny s vo tnh mch khoeo. Tnh mch vin trong c tip tc cng chn trong v i trc, bi tnh mch hin ln, tnh mch ny s vo tnh mch i. chi trn, cc bch mch nng ch yu vo cc hch trn rng rc v vo cc hch nch v chung quanh nch. chi di, cc bch mch nng ch yu vo cc hch khoeo (hch su) v cc hch bn (nng v su). 4. V THN KINH chi trn, cc dy thn kinh tch m ri cnh tay. C dy dui (dy quay) mt sau, v 3 dy gp mt trc chi trn, mi dy cho mt on chi, dy c b vn ng cc c cnh tay, dy gia vn ng hu ht cc c cng tay v dy tr vn ng phn ln cc c bn tay. Ngoi ra cng tay, dy dui ng thi l dy nga, v dy gp ng thi l dy sp. chi di, cc dy thn kinh tch m ri tht lng v m ri cng. - Cc dy m ri tht lng chy trong khu trc trong ca cung i, c tc dng l dui cng chn (dy i) v dy khp i (dy bt).
188

- Cc dy tch m ri cng thuc h thng dy ngi: gp cng chn (dy ngi) chy i sau, dy gp ngn chn v dui bn chn (dy chy) cng chn sau v gan chn, v dui bn chn, ngn chn, (dy mc chung) cng chn trc ngoi v mu chn. Vy chi di c 2 dy dui (dy i v dy mc chung) v cc dy gp thuc h thng dy ngi v dy chy. Dy thn kinh ngi to vi 2 nhnh tn ca n, va l dy gp va l dy dui. - Ni chung v mch mu v thn kinh: + chi trn, mch, thn kinh thuc 1 h thng. ng mch nch tip tc ng i ca ng mch di n v thn kinh u tch m ri cnh tay. + chi di v i, mch v thn kinh i theo 3 ng r rt: ng trc c mch v thn kinh i, ng trong c mch v thn kinh bt, ng sau c cc mch mng, mch ngi, mch thn v dy thn kinh ngi. cng chn v bn chn c 2 ng: ng sau c h ng mch chy sau v dy chy ti gan chn; ng trc c h ng mch chy trc v dy mc chung ti mu chn. + Mch vng trc i thuc h chu ngoi v tip tc khoeo v cng chn, n tn bn chn, mch vng trong i v vng sau i thuc h thng chu trong, tn ht di i. Thn kinh vng trc v trong thuc m ri tht lng v phn tn ht u gi, cn thn kinh vng sau thuc m ri cng lin tip mi xung cng chn v bn chn.

189

Chng 4

GII PHU U-MT C

XNG U MT
S (Cranium) c cu to do 22 xng hp li, trong c 21 xng gn li vi nhau thnh khi bng cc ng khp bt ng, ch c xng hm di lin kt vi khi xng trn bng mt khp ng. S gm hai phn: - S thn kinh (neurocranium) hay s no, to nn mt khoang rng, cha no b. Hp s c hai phn l vm s (calvaria) v nn s (basis cranii). - S tng (viserocranium) hay s mt, c cc hc m ra pha trc: hc mt, hc mi, ming. 1. KHI XNG S NO (NEUROCRANIUM) Gm 8 xng: 1 xng trn, 1 xng sng, 1 xng bm, 1 xng chm, 2 xng thi dng, 2 xng nh.
1. Xng nh 2. Xng trn 3. Xng thi dng 4. Xng g m 5. Xng hm trn 6. Xng hm di 7. Cung tip 8. L ng tai ngoi 9. Gai trn ng tai (gai Henle) 10. Mm trm 11. Mm chm 12. Cung my 13. Khuyt mt 14. Khuyt mi 15. Rnh l,16. Xng l 17. L di mt 18. Gai mi di, 19. L cm

Hnh 4.1. Cc xng u mt (mt ngoi)

190

1.1. Xng trn (os frontale) Xng trn nm pha trc hp s, phn ln to thnh trn v trn mt, trn khp vi xng nh, di vi xng sng, xng sng mi, xng g m, sau vi xng bm. Xng trn gm c 2 phn: 1.1.1. Phn ng hay phn trai trn (squamosa frontal) - Mt ngoi: gia, pha di c din trn gc mi, hai bn l hai cung my, trn hai cung my l hai trn, di cung my c b trn mt. ch ni gia 1/3 trong vi 2/3 ngoi c khuyt trn mt ng mch trn mt v nhnh ngoi thn kinh trn mt i qua. Pha ngoi hai cung my tham gia to thnh h thi dng. Gc di ngoi l mm g m. - Mt trong gia t di ln c l tt, mo trn, rnh xoang tnh mch dc trn. Hai bn lm su do thu trn ca no n vo.

1. trn 2. ng thi dng 3. ng khp gia trn 4. Cung my 5. Mm g m 6. Glabella 7. Gai mi 8. Khuyt trn mt 9. B trn mt

Hnh 4.2. Xng trn (mt ngoi s) 1.1.2. Phn ngang - Phn mi (pars nasalis) gia, nh xung pha di, gi l b mi, gia b mi c gai mi nh thng xung di. - Phn mt (pars orbitalis) nm ngang 2 bn, tham gia to nn trn mt. Pha ngoi tip khp vi xng g m, trong vi xng l, xng sng, sau vi cnh nh xng bm. Mt ngoi pha trc ngoi c h l, trc trong c h rng rc. Mt trong c nhiu n lm mng no cng bm. 1.1.3. Xoang trn (sinus frontalis) Cu to trong ca xng trn c nhng hc rng gi l xoang trn. C
191

hai xoang trn phn ng, tng ng vi u trong hai cung my, ngn cch vi nhau bi vch xoang trn. Xoang trn thng vi ngch mi gia.
1. Gai mi 2. Hm rng rc 3. Mnh mt 4. Rnh sng trc 5. Rnh sng sau 6. Mt khp bm 7. Bn xoang trn 8. Mm g m 9. H tuyn l 10. Khuyt trn mt

Hnh 4.3. Xng trn (nhn t di ln) 1.2. Xng nh (os parietale) C hai xng nh nm trn v gia ca vm s, hai xng ny khp vi nhau bi ng khp dc gia, trc khp vi xng trn sau vi xng chm, di l xng thi dng. Xng to nn phn trn ca vm s. Xng nh ging hnh vung c 2 mt, 4 b, 4 gc: - Mt trong s c cc rnh cho cc nhnh ca ng mch mng no gia i qua, mng no y khng dnh cht vo xng to nn mt vng d bc tch. Ngoi ra cn c cc rnh xoang tnh mch dc trn nm dc theo ng khp dc gia, rnh xoang tnh mch sigma pha sau. - Mt ngoi li gi l nh, pha di nh c ng thi dng trn v di. - Bn b: + B dc gia (b trn) tip khp vi xng nh bn i din. + B chm (b sau) tip khp vi xng chm to nn ng khp lamda. + B trn (b trc) tip khp vi xng trn to nn ng khp vnh. + B trai (b di) tip khp vi phn trai xng thi dng. - Bn gc: + Gc trn trc trn, cng vi xng thi dng to thnh thp trc tr em di 1 tui.
192

+ Gc chm sau trn, cng vi xng chm to thnh thp sau, tr em di 1 tui (thp Lamda). + Gc bm pha trc di. + Gc chm pha sau di.

1. ng thi dng nh trn 2. ng thi dng nh di 3. B chm 4. Gc chm 5. B trai 8. B trn

9. B dc gia 13. Rnh xoang Sigma 10. Gc trn 14. Rnh M mng no gia 11. Gc bm 15. Gc chm 12. Gc chm 16. Rnh xoang anh mch dc trn

Hnh 4.4. Xng nh (A. Mt ngoi; B. Mt trong) 1.3. Xng chm (os occipitale) Nm pha sau di hp s, mt phn nh tham gia cu to vm s, cn phn ln tham gia to thnh nn s. pha di v gia c l chm (c hnh no, ng mch t sng v dy thn kinh gai i qua), nu ly l chm lm mc, xng chm chia lm 3 phn. Phn nn, phn trai chm, v hai khi bn. 1.3.1. Phn trai sau trn l chm. - Mt ngoi: gia c chm ngoi, di c mo chm ngoi, 2 bn c cc ng cong chm trn, ng cong chm di (ng gy trn cng trn v di. - Mt trong: gia c c chm trong v t chm trong xung di l mo chm trong. T chm trong ra ngang 2 bn l c cc rnh xoang tnh mch ngang. T chm trong ln trn l rnh ca xoang tnh mch dc trn. Pha trn rnh xoang tnh mch l h i no, pha di l h tiu no. - B lam da tip khp vi xng nh, b chm tip khp vi mm
193

chm xng thi dng.

1. chm ngoi 2. ng gy trn 3. ng gy di 4. Mo chm ngoi 5. L chm 6. H li cu v ng li cu 7. Li cu 8. ng thn kinh di li 9. C hu 10. H tuyn hnh nhn hu

Hnh 4.5. Xng chm mt ngoi s 1.3.2. Phn nn - Pha trc khp vi thn xng bm, hai bn vi xng thi dng. - Mt ngoi hnh vung c c hu, trc c hu c h hu cha hnh nhn hu. - Mt trong lm gi l rnh nn (c hnh cu no nm v ng mch nn lt qua).
1. H i no 2. chm trong 3. Rnh xoang ngang 4. Mo chm trong 5. H tiu no 6. L chm 7. ng TK di li 8. Rnh xoang sigma 9. Mm cnh 10. C cnh 11. Phn nn

Hnh 4.6. Xng chm (mt trong s)

1.3.3. Khi bn Nm hai bn l chm v gia hai phn trn, mt trong s lin quan vi
194

mng no, vi no, mt ngoi s c 2 li cu xng chm khp vi t sng c 1. Pha trc li cu, c l li cu trc (thn kinh XII chui qua), pha sau c l li cu sau (c tnh mch lin lc chui qua). 1.4. Xng thi dng (os temporale) Nm hai bn hp s, khp vi xng nh, xng bm, xng g m v xng chm. Phn ln nn s, ch c mt phn nh nm vm s. Cu to xng thi dng c 3 phn: phn trai, phn , phn chm (phn nh). 1.4.1. Phn trai (squamosa part) - Mt ngoi: gm 2 phn: + Phn trn ng thng c c thi dng bm. + Phn di nm ngang. Gia hai phn c mm tip (mm g m) chy ra pha trc tip khp vi xng g m. Pha sau c hai r: r ngang to thnh li cu v 2 r gii hn nn cho khp 4. cho 7. Mm chm vi li cu xng hm di, 1. Phn trai 2. Li cu 5. Phn nh 8. Phn chm phn sau cho khng tip 3. Mm tip 6. Mm trm 9. L ng tai ngoi khp; r dc chy pha trc l Hnh 4.7. Xng thi dng (mt ngoi) ng tai ngoi c c tip sau, gia hai r c c tip trc cho cc c v dy
1. Rnh xoang trn 2. Rnh xoang sigma 3. Xng chm 4. L ng tai trong 5. Mm trm 6. Mm tip 7. Rnh M mng no gia

Hnh 4.8. Xng thi dng (mt trong)

195

chng bm. - Mt trong: lin quan vi thu thi dng ca no, c cc rnh cho ng mch mng no gia chy qua. 1.4.2. Phn (petrouspart) Nm trong nn s, l mt hnh thp, mt ngoi s c mt ng ni gia phn trai v phn gi l khe trai . mt trong s c rnh xoang sigma xoang tnh mch bn nm. Phn c nh trong khp vi thn xng bm, nn ng vi l ng tai ngoi v c 4 mt: - Mt trc: trong nn s, t ngoi vo trong c: + Trn hm nh. + Li cung (li bn khuyn) v trn hm tai. + H hch Gasser (n thn kinh sinh ba, hay h Meckel). - Mt sau: gm c + L ng tai trong c dy thn kinh VII, VII v dy thn kinh VIII chui qua. c: + Din bm ca c nng mn khu ci. + L ng ng mch cnh trong + H tnh mch cnh. + Mm trm. + L trm chm (nm gia mm trm v mm chm) c thn kinh mt thot ra. - Nn: quay ra ngoi, gia c l ng tai ngoi. Sau trn l ng tai ngoi c gai trn l (gai Helle) l mc i vo xoang chm.
1. Vi tai 5. L trm chm 2.ng M cnh 6. L ngtai ngoi 3.ng TM cnh 7. Phn nh 4. Mm chm 8. C khp 9. Mm g m

Mt di: g gh, t trong ra ngoi

- nh: chch ra trc vo trong, nm trong gc gia cnh ln xng bm vi phn nn xng chm. nh c l
196

Hnh 4.9. Xng (mt di)

trc ca ng ng mch cnh trong v l rch trc. 1.4.3. Phn chm hay phn nh (tympanic part) Nm sau v khp vi xng chm, mt trong s lin quan vi mng no, vi no, vi xoang tnh mch bn, mt ngoi s c mm chm cho c c n chm bm Cu to: bn trong xng chm cng c nhiu hc (xoang chm), trong c hc ln nht l hang chm lin quan vi tai gia, d b vim tr em v gy ra nhiu bin chng. 1.5. Xng sng (os ethmoidale) Xng di phn ngang ca xng trn v tng trc ca nn s. V cu to xng sng c 4 phn. 1.5.1. Phn ng L mt mnh xng thng ng, trn l mo g, di l mnh thng ngn i hc mi. 1.5.2. Phn ngang (mnh sng) Lm thnh rnh, c cc l thng (l sng) cho cc si thn kinh khu gic i qua. 1.5.3. Hai hnh bn (m o sng) Dnh di mnh sng v phn ngang ca xng trn. - Mt trn: c hai rnh khi hp vi hai rnh ca xng trn to thnh cc ng sng trn trc v sau cho thn kinh sng trc v sau i qua. - Mt di: c mm mc khp vi xng:xon di - Mt trc: c cc bn xoang, khi tip khp vi xng l, mm trn ca xng hm trn to thnh cc xoang nguyn. - Mt sau: khp vi xng bm. - Mt ngoi: to nn thnh trong mt, phn ny mng gi l xng giy. - Mt trong: to nn thnh ngoi ca hc mi c nhng mnh xng to nn xng xon trn, xng xon gia v ng vi 2 xng xon c 2 ngch mi trn, ngch mi gia.
197

Xng sng l mt xng nm kn gia cc xng u mt, lin quan n mt, mi. Cu to xng sng rng, to thnh cc xoang sng (c ba nhm trc, gia v sau) lin quan cht ch vi h mi v vi nhiu xoang khc.

1. Mo g 2. Xng xon trn 3. Xng xon gia 4. Mnh thng 5. Xoang sng 6. Khi bn xng sng 7. L sng 8. Mnh ngang

Hnh 4.10. Xng sng 1.6. Xng bm (os sphenoidale) Nm gia nn s, trc khp vi xng trn, xng sng, sau vi xng chm, hai bn vi xng thi dng. Xng bm c 4 phn: 1.6.1. Thn bm Nm gia nn s, c hnh hp. Trong xng c hai hc rng, ngn cch vi nhau bi mt vch mng, gi l xoang bm c l thng vi ngch mi gia. Thn bm c su mt: - Mt trn lm to thnh h tuyn yn, pha trc c mo xng bm v rnh giao thoa th gic, pha sau c phn xng phng tip vi phn nn xng chm gi l yn bm, 4 gc c 4 mm: 2 mm yn trc v hai mm yn sau. - Mt di to nn mt phn vm mi - ming, c c bm (m bm). - Hai mt bn lin tip vi cnh nh v cnh ln, ni cnh ln dnh vo thn c rnh xoang tnh mch hang. - Mt trc khp vi mnh thng xng sng v xng trn, hai bn c l xoang bm.
198

- Mt sau tip khp vi phn nn xng chm. 1.6.2. Hai cnh ln Dnh vo hai mt bn ca thn bm, gm 4 b, 4 mt - Mt ngoi ( mt) to nn mt phn thnh ngoi mt, c c thi dng bm.
1,5. Cnh nh 2,6,14. Cnh ln 3,7. Khe bm 4,8. L bu dc 9. L rch trc 10. ng chn bm 11. Mc chn bm 12. Cnh trong chn bm 13. H chn bm 15. C yn 16. Lng yn 17. L trn b 18. Huyn 19. L th gic 20. Rnh giao thoa

Hnh 4.11. Xng bm (mt trong s) Mt trong (mt no) lin quan vi mng no, vi no. C 3 l chnh t trc ra sau l l trn hay l trn to (thn kinh hm trn i qua), l bu dc (thn kinh hm di i qua), l gai hay l trn b (ng mch mng no gia i qua). - Mt thi dng quay v pha h thi dng. - Mt hm trn l mt di. gia cnh nh v cnh ln gii hn mt khe gi l khe bm hay khe th gic c cc dy thn kinh III, IV, V v nhnh mt ca dy V chui qua. 1.6.3. Hai cnh nh pha trc, mt trong lin quan vi mng no, vi no, mt ngoi to nn mt phn trn mt. Gm c ng th gic thn kinh th gic v ng mch mt i qua, mm yn bm trc v khe trn mt.
199

1.6.4. Mm chn bm C 2 chn bm trong v ngoi, mi mm gm hai mnh xng hnh ch nht, t mt di thn v cnh ln xng bm i xung. Gia 2 cnh chn bm to nn h chn bm c c chn bm bm. - Pha di mm chn bm trong c mm mc chn bm. 2. XNG S MT C 14 xng chia lm 2 hm: - Hm trn: c 13 xng ln lt: 2 xng hm trn, 2 xng xon di; 2 xng g m, 2 xng khu ci; 2 xng mi, 1 xng l ma v 2 xng l. - Hm di: c 1 xng hm di. 2.1. Xng hm trn (maxilla) L xng chnh mt c 2 mt, 4 b v 4 gc, trong rng gi l xoang hm trn. Xng tham gia to nn thnh hc mi, vm ming. Xng c mt thn v 4 mm. 2.1.1. Thn xng + Nn quay vo trong to nn thnh ngoi ca mi. + nh quay ra ngoi khp vi xng g m. + Mt mt: to thnh phn ln nn mt, c rnh di mt cho dy thn kinh di mt i qua. + Mt trc: c l di mt cho dy thn kinh di mt thot ra. Ngang mc pha trn rng nanh c h nanh, pha trong c khuyt mi, di khuyt mi c gai mi trc. + Mt di thi dng: pha sau c hm trn, trn c l huyt rng cho dy thn kinh huyt rng sau i qua. + Mt trong mi: c rnh l, pha trc rnh l c mo xon, pha sau c l xoang hm trn, sau l c din khp vi xng khu ci, gia din c rnh khu ci ln. 2.1.2. Cc mm + Mm trn t gc trc trong thn xng ln tip khp vi xng trn.
200

Mt ngoi c mo l, b sau c khuyt l, mt trong c mo sng. + Mm g m tng ng vi nh thn xng, tip khp vi xng g m.

1. Mm trn 2. L di mt 3. Khuyt mi 4. Gai mi 5. B huyt rng 6. Mm g m 7. Nn mt 8. Rnh l 9. Xoang hm 10. Mo mi 11. Rnh vm ming ln 12. Mnh ngang 13. L ng rng ca

Hnh 4.12. Xng hm trn

+ Mm khu ci nm ngang, tip khp vi mm bn i din to thnh vm ming. + Mm huyt rng c cc huyt rng. 2.1.3. Xoang hm L mt hc rng trong thn xng thng vi ngch mi gia. 2.2. Xng g m (os zygomaticum) - Mt ngoi: c c bm da mt bm. - Mt sau (mt thi dng): lin quan vi h thi dng. - Mt trong (mt mt) tham gia to nn phn ngoi h mt. 1. Rng nanh 2. L ng rng ca 3. Mnh ngang xng hm trn 4. Rng s 8 5. Xng khu ci
201

Hnh 4.13. Xng hm trn

Cc mm: gm c: mm thi dng tip khp vi mm tip xng thi dng. Mm trn tip khp vi mm g m xng hm trn.

1,4. Mm trn; 2,5. Mt mt; 3,7. Mm thi dng; 6. Mt thi dng

Hnh 4.14. Xng g m (A. mt ngoi; B. mt trong)

2.3. Xng mi (os nasale) - C 2 xng phi tri khp vi nhau to thnh sng mi. 2.4. Xng l (os 1acrimale) L xng rt nh, mt trong mt. Mt ngoi c mo l, mt trong lin quan pha trc vi l mi, pha sau khp vi xng sng. 2.5. Xng xon di (con cha nasalis inferior) - Gn vo mt trong xng hm trn, di xng l ngch mi di. 2.6. Xng khu ci (os palatinum) C mnh ngang v mnh thng. - Hai mnh ngang hp thnh phn sau ca vm ming: b trc tip
202

khp vi xng hm trn, b sau t do, b trong khp vi xng bn i din. - Mnh thng to nn phn sau thnh ngoi ca hc mi

1. Xng l 2. Xng g m 3. mi 4. Xng hm di 5. L cm 6. Xng hm trn 7. L di mt 8. Xng mi 9. Xng bm 10. L trn mt 11. Xng thi dng 12. Xng trn

Hnh 4.15. Xng s mt (nhn trc)

1. Mm bm 2. Khuyt bm khu ci 3. L khu ci ln 4. Mm thp 5. Gai mi sau 6. Mo mi 7. Mo son 8. Mo sng 9. Mm mt 10. L khu ci b 11. Rnh khu ci ln 12. Mt hm

Hnh 4.16. Xng khu ci (A: mt ngoi; B: Mt trong) 2.7. Xng l ma (vomer) L mt xng phng, chim phn sau vch mi, xng c hnh t gic. - B trc tip vi mnh thng xng sng. - B sau gia 2 l mi sau. - B trn khp vi xng bm.
203

- B di khp vi phn ngang ca xng khu ci v 2 mm khu ci xng hm trn.

2.8. Xng hm di (mandibula) Xng ny c 2 phn. 2.8.1. Thn xng Cong hnh mng nga c 2 mt v 2 b. - Mt ngoi c li cm gia, 2 bn c ng cho v l cm mch mu v thn kinh cm i qua.

1. Phn khp vi sn vch 2. Phn khp vi xng sng Hnh 4.17. Xng l ma

- Mt trong gia c 4 gai cm: 2 gai trn c c cm li bm v 2 gai di c c cm mng bm. - B trn c nhiu l huyt rng di.

- B di c 2 h c nh thn gia v ch ngnh hm lin tip vi thn hm c mt rnh nh ng mch mt i qua.

1. Li cu xng hm di 2. C ri cu 3. L hm di 4. Quai hm 5. ng cho 6. Gc hm 7. B di 8. C cm 9. L cm 10. B huyt rng 11. Rnh hm mng 12. Li hm di 13. Khuyt hm di 14. Mm vt

Hnh 4.18. Xng hm di 2.8.2. Quai hm (ngnh ln xng hm di) Hnh vung c 2 mt, bn b. - Mt ngoi c g cho c cn bm. - Mt trong c l rng di (l hm di) v thng vi ng hm di
204

mch v thn kinh rng di i qua, pha trc l c gai Spix (li xng hm di) l mt mnh xng hnh tam gic v l mc gy t trong vic nh rng. - B trn lm gi l khuyt hm di (hm Sigma), pha trc khuyt hm l mm vt, sau khuyt l mm li cu gm c chm hm di v c hm di. Chm hnh bu dc dt theo chiu trc sau. - B di tip vi thn xng hm. - B sau dy lin quan vi tuyn nc bt mang tai. - B trc lm. 2.9. Xng mng (os hyoideum) L mt xng nh nn ming thuc vng c v nm pha trn thanh qun. Xng c hnh mng nga gm c 1 thn v 4 sng: Thn xng gm c 2 mt, 2 1. Sng ln 2. Sng b 3. Thn xng b v 2 u. Hnh 4.19. Xng mng (mt trn ngoi) - Mt trc c g ngang chia ra 2 phn. Mi phn li c cc din cho cc c (c nh thn, c trm mng, hm mng, cm mng v c mng li) bm. - Mt sau lin quan vi mng gip mng. - Hai b trn v di khng c g c bit. - Hai u lin tip vi cc sng. Hai sng ln hng ngang ra ngoi v ra sau; 2 sng nh hng ln trn, ra ngoi v hi ra trc. Nhn chung khi xng mt trc s gm c 2 hm, hm trn c 13 xng, hm di c 1 xng cc xng hm trn t quanh xng hm trn thnh mt khi tng i chc v hp vi xng s no to thnh mt, mi, vm ming. Cn xng hm di di ng khng khp vi cc xng hm trn m khp vi xng thi dng, to thnh mt khp ng quan trng ca mt gi l khp thi dng hm. 3. TNG QUT V S S c xem nh mt khi xng gm su mt. Cc xng s no khp
205

vi nhau bi cc khp bt ng to thnh hp s. 3.2. Mt trc Pha trn l trn, di l khi xng mt, to nn mt, mi v ming. mt nm gia xng s v cc xng mt nh xng mi, xng hm trn, xng g m, xng trn, xng bm, xng xng khu ci, xng sng, xng l. 3.3. Mt sau Gm phn trai xng chm, mt phn xng nh v xng thi dng. 3.4. Mt bn Chia lm hai phn: s no v s mt bi mt ng i t phn nh ra ca khp trn mi n nh mm chm. 3.4.1. Phn s no Gm h thi dng v ng tai ngoi. H thi dng c gii hn bi xng g m, xng trn, cnh ln xng bm, xng thi dng v xng nh. 3.4.2. Phn s mt Nm pha di v trong cung g m v c che ph bn ngoi bi ngnh ln xng hm di. 3.5. Mt trn C hnh bu dc gi l vm s, gm xng trn, hai xng nh v phn gian nh ca xng chm. V phng din cu trc vm s vng chc hn nn s do cc xng c khp lin vi nhau bi cc khp bt ng rt chc. 3.6. Mt di 3.6.1. Nn s ngoi c chia thnh 3 vng bi 2 ng thng ngang: ng thng ngang trc i qua hai khuyt hm, ng thng ngang sau i qua hai mm chm. * Vng trc c mm huyt rng, c hm mnh ngang xng khu ci, gai mi sau, l rng c, ng khu ci ln, l mi sau, h chn bm, h thuyn. * Vng gia c ng tai ngoi, l gai, ng ng mch cnh, vi tai, h
206

hm. * Vng sau c l ln xng chm, ng ri cu. 3.6.1. Nn s trong Nn s d b rn v hn vm s, v nn s c cu trc khng u, c to nn bi phn xng xp, phn xng c xen k nhau, li c cc xoang, cc l, thm ch nhiu xng cn khng khp lin vi nhau. Do vy nn s c ch yu, ch mnh, trong trung tm chng l thn xng bm. Mt trong nn s c chia thnh 3 tng (hay ba h) trc, gia v sau. Ranh gii gia tng trc v tng gia l rnh th gic v b sau cnh nh xng bm. Ranh gii gia tng gia v tng sau l mnh vung xng bm v b trn xng .

1. L tt 2. Mo g 3. Mnh ngang xng sng 4. Trn mt 5. H yn 6. Rnh xoang TM hang 7. Rnh giao thoa 8. L th 9. Mm yn trc 10. Mm yn sau 11. L trn to 12. L bu dc

18. Khe chm 19. L ng tai trong 20. L rch sau 21. Mt trc trn xng 22. B trn xng 23. Rnh xoang sigma 24. Mo chm trong 25. Rnh xoang ngang 26. chm trong 27. L rch sau 28. Rnh xoang trn 29. Trn hm tai (li cung) 30. Rnh thn kinh ln 207

13. L trn b (l gai) 14. L ng mch cnh 15. L chm (l ln) 16. L ri cu trc 17. Rnh nn

31. H hch Glasser 32. Rnh thn kinh b 33. L rch trc 34. Lng yn bm 35. Khe bm (khe th gic)

Hnh 4.20. Mt trong nn s * Tng s trc hay h s trc (fossa cranii anferior) T phn ng xng trn n rnh giao thoa th gic v b sau cnh nh xng bm. - gia t trc ra sau c: mo trn-l tt-mo g-rnh th (c giao thoa th gic), 2 u rnh c l th cho ng mch mt v thn kinh th gic i qua. - Hai bn t trong ra c: mnh sng hay rnh khu (hnh khu nm) c cc l sng (cho thn kinh khu gic i qua) v phn mt ca xng trn. * Tng s gia hay h s gia (fosa cranii media) Gii hn t rnh giao thoa th gic v b sau cnh nh xng bm cho n b trn xng v mt phn sau thn xng bm. - gia c h tuyn yn hay yn bm (cho tuyn yn nm). Hai bn yn bm c rnh xoang tnh mch hang. Bn gc yn bm c bn mm yn. Pha sau l thnh vung xng bm. - Hai bn c hai h thi dng, ln lt t trc ra sau c cc l hay ng: + Khe bm (khe mt trn) thng s vi mt, cc dy thn kinh III, IV, VI v nhnh mt ca dy thn kinh s V i qua. + L trn to (l trn) c dy thn kinh hm trn (nhnh ca dy V) i qua. + L bu dc c dy hm di v ng mch mng no b i qua. + L trn b (l gai) c mch mng no gia i qua. + H Meckel c hch Gasser nm (hch ca dy thn kinh V) + L rch trc c ng mch cnh trong lt qua, c dy thn kinh Vidien chui qua. + L ng ng mch cnh ni ng mch cnh trong ra khi xng , vo s. * Tng s sau hay h s sau (fosa cranii postenor)
208

- gia t trc ra sau c: rnh nn, l chm, mo chm trong, chm trong. - Hai bn c hai h tiu no, ngoi ra cn c cc l sau: + Rnh xoang tnh mch ngang; + L ng tai trong c dy thn kinh VII, VII, VIII chui qua. + L li cu trc c dy thn kinh h t chui qua. + L li cu sau. + L chm. + L rch sau c vnh tnh mch cnh trong v cc dy thn kinh s s X, XI, XI chui qua.

209

KHP CA U - MT
Cc xng u v mt tip khp vi nhau to thnh hp s v khi mt. C hai loi khp: - Khp bt ng thuc loi khp sn cho cc xng nn s v khp bt ng si cho cc xng vm s v mt.. - Khp ng u-mt ch duy nht c khp thi dng-hm di 1. KHP BT NG SI C vm s v mt, gm c nhiu loi hnh th khc nhau nh: - Khp rng ca: khi xng s mc vo xng kia nh rng ca v d nh khp trn nh (khp vnh), khp dc gia (lng nh) v khp lamda (nh chm). - Khp vy: khi cc din khp c pht chch chng ln nhau nh vy c nh khp trai (khp trai nh). - Khp mo: khi mt din khp hnh mo lp vo mt din khc hnh rnh nh khp gia xng l ma v xng bm... Cc khp s rt chc nn khi s b chm thng thng v xng m khng bao gi sai khp. tr s sinh cn thy cc gc xng nhng khoang m xng cha tip ni hn nhau to thnh khp v mt khi tr 1-2 tui. 2. KHP THI DNG - HM DI V cu to gii phu khp thi dng hm di (articulatio temporoman- dibularis) l mt khp lng li cu do li cu v cho xng thi dng v li cu xng hm di to thnh. V sinh l, l mt khp quan trng trong ng tc nhai. V bnh l thng hay xy ra sai khp gi l si quai hm. 2.1. Din khp 2.1.1. Li cu v cho xng thi dng - Li cu (c khp) do r ngang ca mm tip to thnh, hi lm t trong ra ngoi. - cho (h hm di) ngay sau li cu l hm su, rng c 2 phn, phn trc tip khp, phn sau ngoi khp. Gia 2 phn l ng khp trai .
210

2.1.2. Li cu xng hm di Hnh bu dc, c 2 mt ch c mt trc tip khp, mt sau cng ngoi khp. 2.1.3. Sn chm V hai din ca xng thi dng v xng hm di u l li cu, nn cn c sn chm lp vo gia. Sn chm c hnh thu knh lm 2 mt, mt trn li pha sau khp vi cho, hi lm trc khp vi li cu xng thi dng, cn mt di lm khp vi li cu xng hm di.
1. Li cu xng thi dng 2. cho xng thi dng 3. L ng tai ngoi 4. Sn chm 5. Li cu xng hm di 6. Bao khp

Sn chm mng gia, dy chu vi v pha trc mng hn pha sau (trc Hnh 4.21. Khp thi dng hm (ct ng thng) 2mm; sau 4mm). Xung quanh sn chm dnh cht vo bao khp, nn khp thi dng hm coi nh 2 khp l khp thi dng sn chm, v khp sn chm xng hm di. 2.2. Phng tin ni khp 2.2.1. Bao khp L mt bao si bao quanh khp c 2 loi si. - Si nng: xng thi dng dnh vo ng glaser, gai bm, li cu c tip v r ngang ca mm tip, xung di dnh vo b sau v c li cu xng hm di. - Si su: c 2 loi si i t xng thi dng ti sn chm v t sn chm ti xng hm di. c bit si thi dng chm to thnh cc hm trc v sau, trong si sau rt chc v n hi to thnh hm sappey c tc dng y sn chm x ra trc khi h ming v ko sn chm v v tr c khi ngm ming. Cc si chm hm di dy 2 bn to nn cc hm bn c tc dng gi cho sn chm khi hot ng khng trt ra ngoi. 2.2.2. Dy chng ng tc chnh ca khp l h v ngm ming nn cc dy chng bn l chnh, cn cc dy chng khc ch l ph tr.

211

- Dy chng bn ngoi l phn dy ln mt ngoi bao khp, rt chc. Pha trn rng bm vo b di mm xng g m ca xng thi dng ri i chch xung di v ra sau, bm vo pha sau ngoi c li cu xng hm di. - Dy chng bn trong: t mp trong cho, gai bm ti pha sau trong c li cu xng hm di. - Ngoi ra cn mt s dy chng ph khc: + Dy chng bm hm: t gai bm ti gai spick (li xng hm di). + Dy chng trm hm: t mm trm n gc xng hm di.
1. Bao khp 2. D/c bn ngoi 3. D/c bm hm 4. D/c trm hm

+ Dy chng chn bm hm: t Hnh 4.22. Khp thi dng hm cnh trong chn bm ti b sau huyt rng hm di ln 2 ca hm di. 2.3. Bao hot dch C 2 bao cho mi tng khp, 2 bao ny khng thng vi nhau. 2.4. Lin quan pha trc v di ng tai ngoi c tuyn nc bt mang tai nm p vo ngnh ln xng hm di, khi vim tuyn gy hn ch ti ng tc ca khp v ngc li. 2.5. ng tc - H ngm ming: thc ra c 2 ng tc a hm ra trc khi h, ra sau khi ngm xy ra khp chm hm, v ng tc quay ca hai li cu hm di xy ra khp thi dng chm. - a hm sang bn khi nhai trong ng tc ny li cu xng hm di mt bn quay ti ch, mt bn a ra trc, c nh vy hai bn ln lt thay i cho nhau. - a hm di ra trc v sau, ng tc ny hn ch. - Trong mt s trng hp nu ngp qu mnh hay b va chm qu mnh hm di c th b sai khp lc ny c li cu xng hm di nm trc li cu xng thi dng nn ngm ming li c. Mun cha phi keo xng hm di xung di ri y ra sau li cu khp vi sn chm nh c.
212

H THNG C U MT C
CC C U MT

Cc c u-mt c chia lm 2 loi: c bm da mt v c nhai. 1. CC C BM DA Cc c bm da ca mt u quy quanh cc h t nhin, s phc tp ca cc c mt l mt c trng ca loi ngi: l phng tin din t tnh cm v ng m cc l t nhin v c 3 c tnh chung: - C mt u bm vo da, mt u bm vo xng, khi c co lm thay i nt mt biu hin tnh cm, vui, bun (np nhn thng thng gc vi si c) - Sp xp quanh cc h t nhin nh mt, mi, tai, ming, ng m cc l t nhin vng u mt. - Tt c u do dy thn kinh mt chi phi, nn khi dy thn kinh ny b tn thng, mt b lit bn i din. d m t, cc c bm da c chia lm nhiu nhm: 1.1. Cc c trn s Gm cc c bm vo cn trn s. C 2 c - C chm trn. - C thi dng nh (m. temporoparietalis) i t mc thi dng n b ngoi cn s. Khi co lm cng da u ko da vng thi dng ra sau. L c km pht trin thng i km vi c tai. 1.2. Cc c mt C 3 c - C chm trn (m. occipitofrontalis): pha trc v pha sau l c, gia l cn s. C dnh vo cn ca s. Lm nhng my khi co. - C vng mi (m. orbicularis oculi): c ny c 2 phn: phn mi nm trong mi mt, phn mt nng. Lm nhm mt khi co. C my (m. corrugator supercilii): i t u trong cung my ra pha ngoi ti da gia cung my. Khi co ko my xung di, vo trong, lm cau my, l c din t au n. C h my (m. dapressor supercitii): i t phn ma xng trn n da u trong cung my. Ko cung my xung di.
213

1.3. Cc c mi C 3 c : - C thp hay c cao hay c mnh khnh (m. procerus): l C nh, nm pha trn sng mi v 2 bn ng gia. Khi co ko gc trong ca lng my xung. L c biu l s kiu ngo. - C mi (m. nasalis) gm phn ngang v phn cnh: Phn ngang hay c ngang mi (m. transversus nasi): i t trn ngoi h rng ca xng hm trn n cn trn cc sn mi. Khi co lm hp l mi. Phn cnh hay c n mi (m. dilatator naris): i t rnh mi m ti da cnh mi. Khi co lm m rng l mi. - C l hay c h vch mi (m. depressor septi): t b huyt rng nanh ti b sau l mi v l ma. Lm hp l mi, ko vch mi xung di. 1.4. Cc c ming Gm c cc c lm h ming v cc c lm hp ming.
1. C chm trn 2. C vng mi 3. C mi 4. C nng nng (nng cnh mi mi trn) 5. C g m to (tip ln) 6. C ci 7. C tam gic mi 8. C vung cm 9. C chm cm (chm ru) 10. C vng mi 11. C g m b (tip b) 12. C nng mi trn 13. C thp 14. C my

Hnh 4.23. Cc c bm da mt 1.4.1. Cc c lm hp ming - C vng mi (m. orbicularis oris) gm 2 lp. Lp su pht sinh t c mt bt cho gc ming v lp nng l c nng gc ming v c h gc ming bt cho gc ming. Lm mm mi, p mi vo rng, v li rng v a mi ra trc.
214

1.4.2. Cc c lm rng ming. - C mt hay c thi kn (m. buccinator): i t 3 h chn rng hm ln ti mp. Khi co p m vo rng v li rng, gip vo s nhai v mt. - C nanh hay c nng gc ming (m. levator anguli oris): i t h nanh hm trn ti mp v mi trn. Khi co ko gc ming ln. - C tip ln hay c g m ln (m. zygomaticus major): i t xng g m ti mp. Khi co ko gc ming ln trn v ra sau (ci). - C tip b hay c g m nh (m. zygomaticus minor): trong c tip ln, i t g m ti mi trn. Khi co ko mi ln trn v ra ngoi. - C nng cnh mi mi trn (m. levator labii superioris alaeque nasi): i t mm ln ca xng hm trn ti da cnh mi. Khi co ko mi ln trn, lm n mi. - C ko mi su hay c nng mi trn (m. levator labii superiories): t b di mt n cnh mi v mi trn. Khi co ko gc ming, mi trn ra ngoi v ln trn, cng vi c tip b to nn rnh mi mi, biu l s au bun. - C ci (m. risorius): i t cn cn ti mp. Lm ko gc ming theo chiu ngang (ci mm). - C vung cm hay c h mi di (m. depressor labii inferioris): i t hm di v cm ti mi di. Khi co ko mi di xung di v ra ngoi (ma mai). - C tam gic mi hay c h gc ming (m. depressor anguli oris): i t mt ngoi xng hm di ti mp v c vng ming: Ko gc ming xung di (bun b). - C cm (m. mentalis): t h rng ca hm di n da cam. Khi co a mi di ln trn ra trc din t s nghi ng hoc khinh b. - C ngang cm (m. transversus menti): khi c khi khng, l mt c nh bt ngang ng gia ngang di cm, thng lin tc vi c tam gic mi. 1.5. Cc c ca vnh tai C 3 c: c tai trn (m. auriculans superior), c tai trc (m. auricularis anterior), c tai sau (m. auricularis posterior). Cc c ny ngi teo i, cn ng vt th pht trin. Bm t mc thi dng, mc trn s v mm chm
215

ti bm vo phn trc mt trong g nh lun v mt trong loa tai. 1.6. Cc c bm da c C bm da c l mt thm rng, hnh 4 cnh i t da hm di ti mc nng ph vng c v ngc trn. Ko da cam v mi di xung, gp phn biu l s hi hay au kh. 2. NHM C NHAI Mi bn c 4 c 2.1. C thi dng (m. temporalis)
1. C thi dng 2. C cn (b su) 3. C cn (b nng) 4. C mt, 5. C nanh Hnh 4.24. C bm da v cc c nhai

L mt c rng, bm vo h thi dng c cn thi dng che ph mt ngoi, cc th c tp trung li xung di bm vo mm vt xng hm di. Do cc nhnh thi dng su thuc thn kinh hm di chi phi. C ny c tc dng nng hm di ln, ko hm ra sau, nghin rng. 2.2. C cn (m. masseter) L mt c dy, bm t 2/3 trc b di mm tip ti bm vo mt ngoi gc xng hm di. Thn kinh cn, nhnh bn ca thn kinh hm di chi phi. C c tc dng nng hm di ln cao, nghin rng. 2.3. C chn bm ngoi (m. pterygoideus lateralis) L mt c dy, ngn, t mt ngoi chn bm ngoi, chy ra sau, ra ngoi xung bm vo sn chm v bm vo b nc trong c li cu xng hm di v bao hp thi dng hm. Thn kinh chn bm ngoi thuc thn kinh hm di chi phi. Khi c co a hm ra trc, ko sn khp ra trc, gip ng tc xoay. 1. C chn bm ngoi (b trn) 2.4. C chn pter.medialis) bm trong (m.
2. C chn bm ngoi (b di) 3. C chn bm trong, 4. C mt Hnh 4.25. Cc c nhai

T h chn bm xung di, ra sau,

216

bm vo mt trong gc xng hm di. Thn kinh chn bm trong thuc thn kinh hm di chi phi. Khi co a hm di ln trn v ra trc. Hai c chn bm b ngn cch nhau mt vch si gi l cn lin chn bm pha sau cn ny dy ln to thnh dy chng bm hm, dy chng ny vi c li cu xng hm di gii hn mt l gi l khuyt sau li cu cho ng mch hm trong v dy thn kinh tai thi dng i qua. Tm li: bn c nhai, 3 c c si chy dc thng l c thi dng, c cn, c chn bm trong c tc dng ko hm ln trn v mt c c s chy ngang l c chn bm ngoi, c tc dng a hm sang bn lc nhai hay a hm ra trc (lc 2 c cng co). Cn cc c ko hm xung di thuc c vng c khng gi l c nhai. 4 c nhai u do dy thn kinh hm di chi phi.

217

C V MC VNG C
Vng c c chia lm 2 vng: vng c sau hay vng gy v vng c trc bn. 1. C VNG GY Gm cc c sau ct sng v cc mm ngang, c im cc c vng ny l c no cng su st vi xng th ngn v hp, tri li cc c cng nng th cng di v rng. C vng gy xp lm 4 lp t su ra nng. 1.1. Lp th nht Lp nng nht ch c 1 c l c thang (m. trapezius), l c to nht vng sau, t ng cong chm trn, chm ngoi, cc mm gai t sng c ko di n DX ti bm vo pha ngoi xng n, mm cng vai, sng vai v c thang che ph tt c cc c vng gy, mt phn pha trn ca lng. 1.2. Lp th hai C 2 c: - C gi u (m. spenius capitis): t mm ngang CVI - DII n bm vo na ngoi ng cong chm ln. - C gi c (m. spenius cervicis): bm t mm gai t sng DIII - DV n bm vo mm ngang t CI - CIV. 1.3. Lp th ba C 4 c. - C bn gai (m. semi spinalis): bm t mm ngang cc t sng ngc v 6 t c di n bm vo mm gai ca 6 t c di. - C di u (m. longus capitis): bm t mm ngang ca 4 t sng c di ti sau mm chm. - C di c: bm t mm ngang ca 5 t sng ngc trn n mm ngang cc t sng CIII - CIV. - Phn c ca c tht lng hay c chu sn c (m. iliocostalis cervicis): i t gc sau ca 6 xng sn trn ti mm ngang ca cc t sng CII - CIV
218

1.4. Lp th t - C thng u sau to (m. rectus capitis posterior manh): t mm gai t C ti ng cong chm di. C thng u sau b (m. rectus capitis posterior minor): t c sau t i ti phn trong ng cong chm di. - C cho u trn (m. obliquus capitis Superior): t mm ngang t i n xng chm. - C cho u di (m. obliquus capiti8 inferior): t mm gai t trc n mm ngang t i. Tc dng chung ca cc c vng gy: nu c hai bn cng co lm nga u, n ct sng c. Nu mt bn co lm nghing u v c, quay u. 2. C VNG C TRC BN Chia lm 3 nhm v xp theo 3 lp: - Lp nng hai bn c gm c c n chm v c bm da c. - Lp gia vng c trc gm cc c trn v di mng - Lp su gm cc c trc v bn ct sng, to thnh nn ca vng c trc bn. 2.1. Cc c trc sng Gm cc c bm st mt trc cc t sng c; c 4 c: - C thng u trc (m. rectus capitis anterior): t khi bn t i ti mt di phn nn xng chm. - C thng u ngoi (m. rectus capitis lateralis): t mm ngang t i ti mt di mm cnh xng chm. - C di c (m. longus colli): nm trc ct sng c v ngc trn gm 3 phn: + Phn cho di: t mt trc,II,III n c trc mm ngang CV,VI. + Phn cho trn: t c trc mm ngang CIII,IV,V n cung trc t i. + Phn thng: t pha trc thn 3 t ngc trn v 3 t c di n bm vo thn trc 3 t CII,III,IV. - C di u (m. longus capitis): t c trc mm ngang t CIII,IV,V,VI
219

n mt di phn nn xng chm. Tc dng gp c v nghing c v mt bn.

1. Tnh mch cnh trc11. Tnh mch cnh ngoi 2. C c n mng 12. C bc thang gia 3.C c gip 13. C bc thang sau 4. Kh qun 14. C bn gai c 5. Thc qun 15, 16. C bn gai u 6.TK qut ngc X phi 17. C nng xng vai 7. C c n chm 18. C gi 8. C vai mng 19. C thang 9. C bm da c 20. Nhnh TK ca R c 10. C bc thang trc 21. Tu sng

22. Mm ngang t sng 23. ng mch t sng 24. Nhnh TK ca m ri c 25. Dy thn kinh X 26. ng mch cnh chung 27. Tnh mch cnh trong 28. Cn c su 29. TK qut ngc X tri 30. Eo tuyn gip 31. Cn c gia

Hnh 4.26. Thit ct ngang qua t sng c V 2.2. C bn ct sng C 3 c bc thang (trc - gia - sau), 3 c trn u bm vo mm ngang cc t sng c xung di: - C bc thang trc (m. scalenus anterior) bm vo c c bc thang trc ca xng sn 1 gi l c Lisfrand. - C bc thang gia (m. scalenus medius) bm vo xng sn I sau c bc thang trc. - C bc thang sau (m. scalenus posterior) bm vo xng sn II. Ch bm tn c bc thang trc v c bc thang gia gii hn ln mt khe cho ng mch di n v cc thn nht ca m ri thn kinh cnh tay i qua vo vng nch.
220

Tc dng chung: gp v xoay nh ct sng c, nng xng sn I, II ln trn. 2.3. C c n chm (m. sternocleidomastoideus) T xng c, xng n chy chch ln trn ra sau ti bm vo xng chm v xng chm: l mt c dy nm cho vng c trc bn v che ph cc c bc thang, cc b mch thn kinh c, vy c c n chm l c tu hnh ca b mch thn kinh c. Thn kinh s s XI v thn kinh CII, CIII. Tc dng ca c lm nghing u v mt bn v quay mt sang bn i din. 2.4. Cc c trn mng (m. musculi suprahyoidei) C 4 c xp lm 3 lp 2.4.1. Lp nng C 2 c: + C trm mng (m. stylohyoideus) t mm trm n bm vo thn xng mng. ch ni vi sng ln bi mt gn tn tch lm hai ch ngay trn gn trung gian c hai bng. + C nh thn hay c hai bng (m. digastricus): hai bng c ni vi nhau bi mt gn trung gian gia, bng sau bm bo xng chm, bng trc bm vo xng hm di (c trm hm). C hai bng i xung di mng v c ni vi nhau bng gn trung gian, gn ny xuyn qua ch bm ca c trm mng v c ct vo thn v sng ln xng mng bi mt vng si. 2.4.2. Lp gia C 1 c l c hm mng (m. mylo hyoideus). T xng hm ti xng mng. 2.4.3. Lp su C 1 c l c cm mng (m. genio hyoideus). T mm cm xng hm di ti xng mng. Tc dng chung: keo xng mng v y li ln trn hoc h thp xng hm di khi xng mng b ko xung di bi cc c di mng. 2.5. C vng di mng C 4 c xp lm 2 lp 2.5.1. Lp nng
221

C 2 c + C vai mng (m. omohyoideus) cng l c nh thn c phn gn trung gian lt qua mt bn c v b mch thn kinh c. i t xng b vai ti xng mng. Khi co ko thanh qun xung di v ra sau. + C c n mng hay c c mng (m. sternohyoideus): di bm vo xng n (xa nhau), trn bm vo phn trong xng mng (gn nhau) gii hn ch V ngc (na trn trm m kh qun). Khi co ko thanh qun v xng mng xung di.

1. C nh thn (thn trc) 2. C trm mng 3. Xng mng 4. C vai mng 5. C c n mng 6. C c n chm 7. C thang 8. C c gip 9. Xng n 10. Xng c 11. C nh thn (thn sau)

Hnh 4.27. Cc c vng c trc 2.5.2. Lp su C 2 c + C gip mng (m. thyrohyoideus): t sn gip ti xng mng. Keo xng mng xung di v nng sn gip ln trn. + C c gip (m. sternot thyroideus) di bm vo xng c (gn nhau), trn vo sn gip (xa nhau), gii hn ch V xui (na di trm m kh qun). C tc dng ko thanh qun xung di v sn gip xung di. Cc c vng di mng do quai thn kinh c chi phi v 2 cp c: 2 c c n mng nng, 2 c c gip su, gii hn nn trm m kh qun. 3. MC C Mc c c chia lm 3 l: l nng mc c, l trc kh qun, l trc
222

ct sng. Ngoi ra cn c mt ch bc mch thn kinh c gi l bao cnh, mt ch bc ly ly cc c di mng, mc ming hu v mc cnh. 3.1. L nng mc c (lamina superflcialis) Bc chung c c, trc tch ra lm hai tr bc c c n chm, tnh mch cnh trc, tnh mch cnh ngoi, bao bc tuyn di hm v tuyn mang tai. trn bm vo nn s, xng hm di, di bm vo xng c, xng n, xng b vai. 3.2. Mc cc c di mng Ch c vng c trc, gm c 2 l: l nng bc ca c c n mng, c vai mng. L su bc c c gip v c gip mng. trn bm vo xng mng, di bm vo xng n, sau 2 l ngn v su ra ngoi tm li bm vo cn c nng trc c thang. 3.3. L trc khi qun (lamina pretrachealis) hay bao tng: l mt bao mc cho tuyn gip, trn bm vo xng mng v ng cho sn gip, di i xung trung tht trn ri ho vo lp x ca ngoi tm mc. hai bn ho ln vo mc ming hu nn cng vi mc ny to thnh ng mc bao quanh hu, thanh qun, kh qun, thc qun, tuyn gip - cn gip trng nn c gi l bao tng. 3.4. Mc ming hu (Jascia bucco pharyngealis) Che ph cho cc c kht hu, trn bm t c hu xng chm ti mnh chn bm trong xung bm vo ng an chn bm hm ri to ra trc ti tn mi. di mc ming hu xung ho ln vo mc trc kh qun v xung ho vo bao gip dc b sau tuyn gip. 3.5. Mc cnh (jascia alaris) L mt l mc mng bm dc ng gia ca mc ming hu to sang hai bn ti lin tip vi bao cnh. 3.6. L trc ct sng (lamina prevertebrali) hay l su mc c Ph cc c trc sng v c bc thang i ra ngoi bm vo l nng mc c, bm t nn s xung nn c lin tip vi mc thnh ngc. pha trc l khoang sau hu ngn cch vi thnh sau hu v mc ming hu. 3.7. Bao cnh (vigina carotica)
223

L mt phn ca mc c bao quanh ng mch cnh, tnh mch cnh trong v dy thn kinh lang thang. Bao cnh c dnh vo cc l mc xung quanh: trc l mc cc c di mng, sau l l trc ct sng, trong l bao tng v pha ngoi dnh vo l nng mc c mt sau c c n chm. 4. CC TAM GIC C Cc c cng vi xng hm di v xng n to nn gii hn ca cc tam gic c. 4.1. Tam gic c trc Gii hn bi c c n chm (cnh ngoi), xng hm di (cnh trn) v ng gia c (cnh trong). Tam gic ny li chia thnh 3 tam gic nh bi c hai thn pha trn v bng trn c vai mng pha di. 4.1.1. Tam gic di hm Gii hn trn l xng hm di v ng ni ra sau vi mm chm, pha sau l c trm mng v bng sau c 2 thn, pha trc l bng trc c hai thn. Trong tam gic ny c tuyn di hm, ng mch mt, tnh mch mt. 4.1.2. Tam gic cnh Gii hn bi pha trn l bng sau c hai bng; pha di l c vai mng; pha sau l c c n chm. Trong tam gic ny c cc ng mch cnh, tnh mch cnh trong, dy thn kinh X. 4.1.3. Tam gic c Gii hn: pha trn l bng trn c vai mng; pha sau l c c n chm; pha trc l ng gia c. Trong tam gic ny c ng mch, tnh mch gip di, thn kinh thanh qun di, kh qun, tuyn gip v thc qun. 4.1.4. Tam gic di cm Gii hn hai bn l bng trc c hai bng, nn l thn xng mng, nh l cm. C hm mng to thnh sn ca tam gic. Trong tam gic cha cc hch bch huyt v cc tnh mch nh to nn tnh mch cnh trc. 4.2. Tam gic c sau Gii hn pha trc l c c n chm, pha sau l c thang, pha di l xng n. Bng di c vai mng chia tam gic ny thnh 2 vng nh.
224

4.2.1. Tam gic chm Nm pha trn, cha thn kinh XI, m ri c v m ri cnh tay, cc hch bch huyt c su. 4.2.2. Tam gic vai n Nm pha di, tng ng vi h trn n, c on ngoi c bc thang ca ng mch di n, ng mch ngang c, ng mch trn vai, tnh mch cnh ngoi v cc nhnh ca n.

225

NG MCH CA U - MT - C
Cc ng mch cp mu cho u v c u l cc ng mch ln, tch trc tip hoc gin tip t cung ng mch ch. bn phi l thn ng mch tay u (truncus brachiocephalicus) s phn nhnh l ng mch cnh chung phi v ng mch di n phi. Khi n ln nn c ngay sau khp c n phi. bn tri ng mch cnh chung tri v ng mch di n tri trc tip t cung ng mch ch i ln. ng mch di n (a. subclavia) mang mu xung nui chi trn c cc nhnh bn ti cp mu cho mt phn vng c v cho c no. H ng mch cnh (a. carotid) gm c hai ng mch cnh chung phi v tri, khi ti b trn sn gip chia thnh 2 nhnh tn: - ng mch cnh trong cp mu cho phn trong hp s l no v mt. - ng mch cnh ngoi cp mu cho phn ngoi hp s gm phn u mt v mt phn c. Phn cn li ca c do ng mch di n nui dng.

1. ng mch thn nn 2. ng mch cnh trong phi 3. ng mch cnh ngoi phi 4. ng mch cnh chung 5. ng mch t sng phi 6. ng mch di n phi 7. Xng n 8. Thn M cnh tay u phi 9. ng mch nch phi

Hnh 4.28. ng mch ca u mt c

226

H NG MCH CNH
Tch trc tip hoc gin tip t cung ng mch ch, nm vng c trc bn, mang mu t tim ln nui dng cho u mt c v c bit l no. 1. NG MCH CNH CHUNG (ARTERIA CAROTIS COMMUNIS) ng mch cnh chung hay cnh gc l ng mch ln i qua vng c ln cp mu cho u mt v no. ng mch khng c nhnh bn nn tht ng mch ny nguy him. 1.1 Nguyn u, ng i, tn cng 2 bn khc nhau: - Bn phi tch t thn ng mch cnh tay u ngay sau khp c n. - Bn tri tch trc tip t cung ng mch ch nn c thm mt on ngc (di hn v nm su hn bn phi).
1. ng mch gip trn 2. ng mch cnh chung 3. Tim mch cnh trong 4. Tuyn gip 5. Thn kinh honh 6. Kh qun 7. Thn kinh X tri 8. Thn M cnh tay u phi 9. Quai ng mch ch 10. TK qut ngc tri 11. TM ch trn 12. Thn TM cnh tay u phi 13. TM gip gia 14. TK qut ngc X phi 15. Sn gip

Hnh 4.29. Lin quan ca ng mch cnh chung C hai ng mch t nn c i ln hi chch ra ngoi dc hai bn kh qun v thc qun, ti b trn sn gip (ngang mc i sng c 4) th phnh ra gi l phnh cnh hay xoang ng mch cnh (sinus caroticus) ri chia i thnh ng mch cnh trong v ng mch cnh ngoi. Xoang cnh thng ln ti c phn u ng mch cnh trong. Trong thnh ca xoang cnh c tiu th cnh (glomus caroticum), c cc si thn kinh c bit i vo cc trn tiu th cnh (tch t hch c trn, t
227

dy thn kinh 9, 10 hoc 12) nn n c coi nh mt th cm ho hc p ng vi s thay i nng oxy trong mu v lm thay i huyt p ng mch.
1. ng mch cnh trong 2. Thn TM gip li mt 3. ng mch cnh ngoi 4. Dy giao cm 5. Dy X 6. Tiu th cnh 7. M cnh chung 8. Tim mch cnh trong 9. M tiu cu cnh 10. TM tiu cu cnh

Hnh 4.30. Tiu cu cnh (mt sau) 1.2. Lin quan Chia lm 2 on lin quan. 1.2.1. on ngc Ch c bn tri t cung ng mch ch n sau khp c n tri. - trc vi khp c n tri, thn tnh mch cnh tay u tri, di tch ca tuyn c v cc dy tim. - sau vi ng mch di n tri (sau ngoi), vi ng ngc v chui hch giao cm ngc (sau trong). - ngoi vi dy lang thang (thn kinh X), thn kinh honh, vi phi v mng phi tri. - pha trong lin quan vi kh qun, thc qun v dy thn kinh thanh qun qut ngc. 1.2.2. on c Hai bn ging nhau t khp c n tr ln. - Lin quan gn: ng mch cng vi tnh mch cnh trong v dy thn kinh lang thang (thn kinh XI c bc chung trong mt bao mch gi l bao cnh. Trong bao cnh ng mch trong, tnh mch cnh trong ngoi, dy
228

thn kinh lang thang nm trong gc nh din sau ng mch v tnh mch. - Lin quan xa: bao cnh nm trong rnh cnh, rnh cnh hnh lng tr tam gic c 3 thnh: - Thnh sau (thnh xng) lin quan vi cn c su, c trc sng (c di u, c di c), c bc thang trc, mm ngang t sng c IV, V, VI trong c c Chassaignac l mc tm ng mch.
1. Mc c nng 2. C c mng 3. C c gip 4. C c n chm 5. C vai mng 6. TK qut ngc X phi 7. M cnh chung. 8. Thn kinh X phi 9. C trc sng 10. C bc thang trc 1 1. Mc c su 12. Bao cnh 13. Tnh mch cnh trong 14. Tuyn cn gip 15. Kh qun. 16. Tuyn gip

Hnh 4.31. Rnh cnh v bao cnh trn thit ct ngang t sng c V - Thnh trong (thnh tng) trn c hu, thanh qun, di c kh qun, thc qun, tuyn gip v dy thn kinh thanh qun qut ngc. - Thnh ngoi (thnh cn c) l thnh phu thut vi 2 lp c: c c n chm vi cn c nng, cc c di mng vi cn c gia. B trc c c n chm l mc tm ng mch. ng mch cnh chung ch i qua c v thng khng cho nhnh bn no. 2. NG MCH CNH NGOI (A. CAROTIS EXTERNA) L ngnh tn ca ng mch cnh chung ln cp mu cho hu ht cc phn ngoi hp s. ng mch cnh ngoi c nhiu nhnh bn v vng ni, c th tht c. 1. Nguyn u, ng i, tn cng T phnh cnh ngang mc b trn sn gip chy ln trn, ra ngoi ti sau
229

c xng hm di tn ht bng cch chia 2 nhnh tn l ng mch thi dng nng v ng mch hm trn. 2. Lin quan Lc u ng mch cnh ngoi i pha trc v pha trong ng mch cnh trong, sau chy cong ra sau ngoi vo tuyn mang tai. Trn ng i ca ng mch c bng sau c hai bng (c nh thn) bt cho mt trc ngoi chia lm hai on lin quan.
1. C c n chm 2. Bng sau c 2 bng 3. C trm mng 4. Tnh mch cnh trong 5. ng mch cnh ngoi 6. Dy thn kinh X 7. C vai mng 8. C bc thang trc 9. C c n mng 10. Nhnh xung TK XII 11. ng mch gip trn

Hnh 4.32. M cnh ngoi (on di bng sau c 2 bng) 2.2.1. on di bng sau c hai bng hay c nh thn (on c) ng mch cnh ngoi v trong nm st nhau v cng nm trong tam gic cnh (tam gic c) c gii hn bi b c c n chm sau, b di bng sau c 2 bng trn, b trn bng trc c vai mng di. Trong tam gic cnh cha tam gic Farabeuff (tam 6. Thn TM gip li mt gic mch, thn kinh) c gii 1. C trm mng 2. Dy thn kinh XII 7. Ngnh xung TK XII hn: thnh sau l tnh mch 3. Bng sau c 2 bng 8. Tnh mch cnh trong cnh trong, thnh trc trn l 4. ng mch ri 9. Dy thn kinh X 5. C c n chm quai dy thn kinh di li Hnh 4.33. Tam gic Farabeuff (thn kinh XII), thnh di l thn tnh mch gip li mt. Trong tam gic ng mch cnh ngoi nm
230

trc hn, trong hn v l ng mch duy nht c nhnh bn. 2.2.2. on trn bng sau c hai bng (on u-mt) - ng mch chy trong vng hm hu, xuyn qua honh trm c c trm mng nng, c trm li, trm hu su. on ny nu chy cong li vo trong th i st tuyn hnh nhn khu ci (cn thn trng trong ct Amydal). ng mch chy st mt sau trong tuyn nc bt mang tai ri xuyn vo tuyn. y ng mch nm su nht, lin quan vi cc nhnh tnh mch, cc nhnh thn kinh mt ngay trong tuyn ny.
1. Tuyn nc bt mang tai 2. ng mch hm trn 3. C cn 4. Xng mng 5. C trm mng 6,8. Bng sau c 2 bng 7. ng mch cnh ngoi 9. ng mch thi dng nng 10. Thn kinh mt 11. ng mch tai sau

Hnh 4.34. ng mch cnh ngoi (on trong tuyn mang tai) 2.3. Phn nhnh 2.3.1. Nhnh bn ng mch cnh ngoi tch ra 7 nhnh bn chnh ln lt: - ng mch gip trn (a. thyroidea superior): xung cp mu cho phn trn tuyn gip v vng k cn trong c nhnh thanh qun trn. - ng mch hu ln (a. pharyngea ascendens): i dc thnh bn v sau hu ti tn nn s cp mu cho thnh bn v sau hu. - ng mch li (a. lingualis): i qua nn ming ti cp mu cho li. - ng mch mt (a. facialis): tch ngay trn ng mch li trong tam gic cnh, i cong ln trn ra ngoi, ra trc gia tuyn di hm v c chn bm trong ri vng quanh gc hm ln mt ti gc ming ri i vo rnh mi m v tn ht gc trong mt. Trn ng i tch nhnh cp mu cho tuyn di hm, cho hu, mn hu v hnh nhn (ng mch khu ci trn); cho cm
231

(ng mch di cm); cho c cn (ng mch cn), cho mi mp v c bm da mt (ng mch mi trn v di, ng mch cnh mi) v tn ht bng cch i hng gi l ng mch gc. - ng mch chm (a. occipitalis): Cp mu cho vng sau u v gy ri tip ni vi ng mch c su.
1. ng mch thi dng nng 2. Nhnh ngang mt (TDN) 3. ng mch hm trn 4. ng mch mt 5. ng mch li 6. ng mch gip trn 7. ng mch hu ln 8. ng mch chm 9. ng mch tai sau 10. M thi dng nng

Hnh 4.35. S cc nhnh bn ca ng mch cnh ngoi - ng mch tai sau (a. auriculans posterior): ti cp mu cho tai ngoi v vng sau tai. - Cc ngnh nui tuyn nc bt mang tai. 2.3.2. Nhnh tn C 2 nhnh tn trong tuyn mang tai l: - ng mch thi dng nng (a. temporalis Superfcialis): t tuyn mang tai chy ln trn, pha trc bnh nh, ng mch chy nng bt cho mm g m (c th bt mch) ri phn ra cc nhnh cp mu cho na da u v c thi dng. - ng mch hm (a. maxillaris) hay ng mch hm trong: i t sau c li cu xng hm di, vo vng chn bm hm, trn ng i ng mch tch ra 14 nhnh bn v 1 nhnh tn cp mu cho mng nh, mng no, cc c nhai, cho rng hm, ming, vm hu v cnh mi. Trong s cc nhnh c ng mch mng no gia o thnh rnh vo xng vng thi dng nh rt d dp, t (khi chn thng s) gy khi mu t ngoi mng cng rt nguy him. + Nhnh bn c 14 nhnh:
232

Mt ng mch cho tai (ng mch mng nh); Hai ng mch mng no (ng mch mng no ph v gia). Bn ng mch cho c (c chn bm, c cn, c thi dng su trc v c thi dng su sau). Bn ng mch cho m ming (ng mch rng di, rng trn, ming, di mt). Ba ng mch cho vm ming hu (khu ci xung, Vidien, chn bm khu ci). + Nhnh tn: c 1 ng mch l ng mch bm khu ci.

1. ng mch mng no gia 2. ng mch hm trn 3. ng mch thi dng nng 4. ng mch huyt rng di 5. ng mch chn bm trong 6. ng mch huyt rng trn s 7. ng mch chn bm 8. ng mch di mt 9. ng mch chn bm ngoi 10. ng mch mt 11. ng mch trn mt

Hnh 4.36. ng mch hm trn (cc nhnh bn) 2.4. Vng ni, p dng - ng mch cnh ngoi c nhiu nhnh bn v vng ni vi cc ng mch khc: + Vi ng mch cnh ngoi bn i din:
o o o o o

tuyn gip l hai ng mch gip trn quanh ming l cc nhnh mi trn v di ca ng mch mt. hu l 2 ng mch hu ln. vng chm l 2 ng mch chm. li do hai ng mch li.
233

+ Vi ng mch cnh trong: xung quang mt bi nhnh gc ca ng mch mt vi nhnh mi lng ca ng mch mt. + Vi ng mch di n: tuyn gip bi nhnh gip trng trn v ng mch gip trng di. ng mch cnh ngoi do c nhiu vng ni v cp mu cho cc c quan pha ngoi hp s nn tht khng nguy him, thng tht trn ng mch gip trng trn. 3. NG MCH CNH TRONG (A. CAROTIS INTERNA) L ng mch chnh cp mu cho no v mt nn tht nguy him v no khng chu c thiu mu ko di. 3.1. Nguyn u, gung i, tn cng L mt ngnh cng ca ng mch cnh chung t phnh cnh ngang mc b trn sn gip i ln qua vng hm hu, ti mt di nn s th chui vo s qua ng ng mch cnh trong xng , ri vo xoang tnh mch hang v tn ht mm yn trc bng cch chia lm 4 nhnh cng. ng i ngon ngoo trnh dng mu pht mnh ln no. 3.2. Lin quan Chia lm 3 on lin quan.

1. Xoang TM hang 2. M thn nn 3. M hm trong 4. M cnh ngoi 5. M cnh trong 6. Phnh cnh 7. M t sng 8. M cnh chung

Hnh 4.37. ng i ca ng mch cnh trong

234

3.2.1. on ngoi s on ngoi s, ng mch pha trn c i trong khoang hm hu, trc cc c trc sng v cc mm ngang t sng v bn dy thn kinh s cui cng (IX, X, Xi, XII) ngoi tnh mch cnh trong. - on c: ng mch i trong tam gic Farabeuff nm gia ng mch cnh ngoi v tnh mch cnh trong. - vng hm hu: i pha trong honh trm dc theo thnh bn hu. - nn s: nm trc tnh mch cnh trong, c dy thn kinh thit hu, thn kinh lang thang, thn kinh ph thot ra l rch sau; thn kinh di li thot ra l li cu sau i gia ng mch v tnh mch. 3.2.2. on trong xng ng mch chy trong ng ng mch cnh, lc u hng thng ln ri cong ra trc vo trong, c m ri thn kinh giao cm, m ri tnh mch bao quanh ng mch. y, ng mch chy st thnh trc ca hm tai. 3.2.3. on trong s Vo s nh xng ng mch cnh trong lt qua l rch trc, ri cng vi dy thn kinh s VI chui vo xoang tnh mch hang (thn kinh s VI i pha ngoi ng mch), ng mch chy cong hnh ch S v lin quan vi cc dy ngn kinh III, IV, nhnh mt v nhnh hm trn (ca dy thn kinh V) thnh ngoi ca xoang tnh mch hang.
1. M i no trc 2. Dy TK s III 3. DY TK s IV 4. M cnh trong 5. Nhnh mt (TK V) 6. Nhnh hm trn (TK V) 7. Xoang bm 8. Xoang TM hang 9. Thn kinh VI 10. Tuyn yn

Hnh 4.38. Ct ng ngang qua xoang tnh mch hang Khi ti u trc ca xoang hang ng mch chc qua mng no cng trong mm yn trc ri vng ra sau di dy thn kinh th gic ti khoang
235

thng trc th chia thnh cc ngnh cng. 4.1. Nhnh bn c ng mch khng cho nhnh bn. trong xng tch nhnh cnh nh vo hm nh cp mu cho mng nh.
trong s lnh ng mch mt cp mu cho mt v ni vi ng mch mt.

4.2. Nhnh tn - ng mch no trc (a. cerebrianterior) cp mu cho mt trong no. - ng mch no gia (a. cerebrimedia) cp mu cho mt ngoi no. - ng mch thng sau (a. comnumicans posterior) ni vi ng mch i no sau cp mu cho mt di no. - ng mch mn mch trc (a. choride anterior) tham gia m ri mch mc trong mi no tht III. 4.3. Vng ni Vi ng mch cnh ngoi xung quanh mt. - Vi ng mch di n, cnh trong bn i din xung quanh yn bm.
1,3. M no trc 2. M thng trc 4. M cnh trong 5. M no gia 6. M mch mc 7. M thng sau 8. M no sau 9. M tiu no 10. M thn nn 11. M cu no 12. M t sng

Hnh 4.39. S vng ni a gic Willis Tm li: ng mch cnh trong l ng mch cp mu cho no, cho mt, ng i ca ng mch khng thng chy un mnh, c nhiu khc, c khu knh khng u nhau l ng mch tht nguy him.
236

NG MCH DI N
ng mch di n (a. subclavia) l ng mch ln nm vng trn n l vng trung gian ni gia thn mnh, u mt c v chi trn, c nhiu nhnh bn v vng ni nn c th tht c. ng mch di n cp mu ch yu cho chi trn. Ngoi ra ng mch cn cp mu cho no, nn c v thnh ngc. 1. NGUYN U, NG I, TN CNG - ng mch di n phi tch t thn ng mch tay u. - ng mch di n tri tch trc tip t cung ng mch ch nn di hn v c thm mt on trong ngc. ng mch di n tri i ln trong trung tht trn, n sau khp khp c n tri, v mt ng cong lm xung di nn c. C hai ng mch di n nn c un cong t sau khp c n, chy hnh vng cung trc nh phi n sau im gia xng n th i tn thnh ng mch nch. im cao nht ca ng mch cch xng n 18mm. 2. LIN QUAN C hai on lin quan 2.1. on ngc (ring cho ng mch di n tri) - trc vi ng mch cnh gc tri, v thn tnh mch tay u tri. - sau vi ng ngc vi chui hch giao cm ngc. - ngoi vi phi tri v mng mng phi tri. - trong vi thc qun vi kh qun v dy thn kinh thanh qun qut ngc tri. 2.2. Don c (chung cho hai bn) C bc thang trc bt cho trc ng mch, chia ng mch thnh 3 on lin quan. 2.2.1. on trong c bc thang trc L on tch ra nhiu ngnh bn, hai ng mch di n lin quan gn ging nhau.
237

- mt trc: ng mch lin quan vi 4 lp t nng vo su. + Lp xng: gm c xng n v khp c sn n. + Lp c: gm c c n chm vi cn c nng, cc c di mng vi cn c gia. + Lp tnh mch gm c: tnh mch di n, tnh mch cnh ngoi v trong, tnh mch t sng v ng ngc bn tri, ng bch huyt bn phi vo hi lu Pirogob (do tnh mch di n hp vi tnh mch cnh trong v tnh mch tay u). + Lp thn kinh: gm c 3 quai thn kinh t trong ra ngoi l quai thanh qun qut ngc; quai giao cm (quai Vieussent) do hch giao cm c gia ni vi hch giao cm c di v quai thn kinh honh, thn kinh lang thang (X).
1. M cnh chung 2. TM cnh trong 3. Dy thn kinh X 4. M gip di 5. M t sng 6. Dy TK X qut ngc 7. Thn gip nh c vai 8. Quai TK giao cm 9. Xng n, 10. TM di n 11. ng mch vai sau 12. ng mch vai trn 13. m ri TK cnh tay 14. M ngang c 15. Thn kinh honh 16. C bc thang trc

Hnh 4.40. Nguyn u, ng i v lin quan ca ng mch di n - mt sau: ng mch di n lin quan vi nh phi v hch sao (do hch giao cm c gia chp vo hch giao cm ngc I to thnh). Ngoi ra ng mch di n tri c 2 im lin quan khc vi ng mch di n phi: - Dy thn kinh X xung bt cho trc cung ng mch ch mi tch dy qut ngc tri. bn phi dy thn kinh X xung bt cho b di ca ng mch di n phi mi tch dy thn kinh qut ngc phi. - Bn tri cn c ng ngc ti vo ng ba tnh mch Pirogob.
238

2.2.2. on sau c bc thang trc Hai bn lin quan ging nhau, ng mch di n lch gia c bc thang trc v c bc thang gia, nm vt ngang mt trn xng sn I trong rnh sau li c Lisfranc (c c bc thang trc). pha trn ngoi ng mch di n lin quan vi cc thn nht ca m ri thn kinh cnh tay. 2.2.3. on ngoi c bc thang trc L phn ng mch nng nht i t b ngoi c thang n khe sn n v khng lin quan vi nhnh mch thn kinh quan trng no nn d bc l. y l on phu thut ca ng mch di n.
1. ng mch t sng 2. Hch c di 3. Quai Vieussens 4. ng mch di n 5. inh mch di n 6. Xng n 7. Phi 8. ng mch v trong 9. ng mch gian sn trn 10. ng mch c su

Hnh 4.41. S lin quan sau ng mch di n v cc nhnh bn 3. PHN NHNH ng mch di n tch ra 5 nhnh ln lt t trong ra ngoi (hu ht u c tch ra on sau c bc thang trc). 3.1. ng mch t sng (a. vertebralis) Tch mt trn ca ng mch di n gn nguyn u ca ng mch, i ln trn chui qua l mm ngang 6 t sng c trn (CIV - CI) ri vng ra sau khi bn t i, qua l chm vo trong s hp vi ng mch t sng bn i din thnh thn ng mch nn (a. basilaris) nm trn rnh nn mt trc cu no, ti rnh cu cung chia thnh 2 ng mch i no sau v c ni vi ng mch thng sau tham gia vng ni a gic Willis, nui dng cho no. Ngoi ra cn tch nhnh nui dng cho thn no, vng trc sng v chui vo nui dng cho tu sng.

239

3.2. ng mch ngc trong (a. thorasica interna) hay ng mch v trong Tch mt di ca ng mch di n ri i pha sau thn tnh mch cnh tay u, sau khp c sn n xung ngc sau cc sn sn cch b c l,25cm tch nhnh lin sn trc. Khi i ti u trong khoang lin sn 6 th chia thnh ng mch honh cp mu cho c honh v ng mch thng v trn xung bng ni vi ng mch thng v di ca ng mch chu ngoi.
1. ng mch t sng 2. ng mch c ln 3. ng mch gip di 4. M cnh chung 5. Thn M gip c 6. ng mch nch 7. ng mch v trong 8. M trn sn trn 9. ng mch vai trn 10. Thn M c trn sn 11. ng mch ngang c 12. ng mch c su

Hnh 4.42. ng mch di n phi v cc nhnh bn 3.3 Thn sn c (truncus costocervicalis) hay ng mch c trn sn Tch ra mt sau ca ng mch di n i ti u sau xng sn I th chia lm 2 nhnh: nhnh c su ti cp mu cho cc c vng c su v ng mch gian sn trn cng i vo 3 khoang lin sn trn I, II, III. 3.4. Thn gip c (truncus thyrocervitalis) hay thn gip nh c vai Tch mt trn ca ng mch di n v chia ngay thnh 4 nhnh: + ng mch gip di (a. thyroidea inferior): ln nui dng cho tuyn gip, ph gip v vng k cn (thanh qun, kh qun). + ng mch trn vai (a. suprascapularis): cng i pha sau c bc thang trc ri chy dc theo xng n ti khuyt qua xung khu vai sau cp mu cho vng sau vai v ni vi ng mch vai di ca ng mch nch. + ng mch ngang c (a. transversa cervici) hay ng mch c ngang nng tch ra 2 nhnh cp mu cho c thang. + ng mch c ln (a. cervicalis asendens): i trc c bc thang ln ti t Chi (nhnh ny c th tch ra t ng mch gip di).
240

3.5. ng mch vai xung (a. scapularis descendens) L nhnh duy nht tch on ngoi c bc thang, i ti gc trn xng b vai ri dc theo b trong xng xung di ni vi ng mch vai di ca ng mch nch.
1. M cnh trong 2. M cnh ngoi 3. M gip trn 4. M gip di 5. M v trong 6. M trn sn 7. M ch bng 8. M thng v 9. M vai di 10. M nch 11. M v ngoi 12. M vai sau 13. M vai trn 14. M thn c trn sn 15. M chm 16. M t sng

Hnh 4.43. S vng ni ca ng mch di n vi cc ng mch khc

4. VNG NI P DNG ng mch di n c tip ni rt rng ri: Vi ng mch cnh trong: a gic Willis (ng mch no sau vi nhnh thng sau). Vi ng mch cnh ngoi: + tuyn gip v vng gy (ng mch gip d ng mch gip trn) + vng gy (ng mch sn c v ng mch chm). - Vi ng mch nch: c 2 vng ni + vai: vai trn, vai sau vi vai di. + ngc: ngc trong vi ngc ngoi. - Vi ng mch ch ngc: ngc trong - ng mch lin sn. - Vi ng mch chu ngoi: ng mch thng v trn - ng mch thng v di. - Vi ng mch di n bn i din: nhnh gip di, ngang c v nhnh t sng. V ng mch di n c nhiu vng ni nn tht t gy tai bin.
241

TNH MCH U - MT - C
Cc tnh mch ca u v c chia thnh 2 nhm: nhm nng, dn lu mu t cc phn bn ngoi; v nhm su dn mu t cc cu trc trong ra. Tt c cc tnh mch, d nng hay su u vo tnh mch cnh trong hay tnh mch di n, hoc trc tip vo thn tnh mch tay u nn c. Qua thn tnh mch tay u, tt c mu ca u v c vo tim. Nhn mu u mt c gm c: h tnh mch cnh v h tnh mch t sng. 1. H TNH MCH CNH 1.1 Tnh mch cnh trong (v. jugularis interna) Bt u t h tnh mch cnh v l s tip ni ca xoang tnh mch sigma, l rch sau nn s thu ton b mu tnh mch trong hp s. Tnh mch i xung c i theo ng mch cnh trong v tip theo l ng mch cnh chung xung c hp tnh mch di n to nn hi lu tnh mch Pirogob. Tnh mch cnh trong dc theo b ngoi ng mch cnh chung v c bc bi bao cnh chung vi ng mch cnh chung v thn kinh lang thang. Nhnh bn, hm trn tnh mch cnh trong nhn xoang tnh mch di, tnh mch c tai, tnh mch mng no, tnh mch mt chung, tnh mch li, tnh mch gip trn, tnh mch gip gia. 1.2. Tnh mch cnh ngoi (v. jugularis externa) Do s hp lu ca tnh mch tai sau v nhnh sau ca tnh mch sau hm, tnh mch cnh ngoi i chch xung di v ra sau, bt cho mt ngoi c c n chm xung vo tnh mch di n gn hi lu Pirogob. 1.3. Tnh mch sau hm (v. retromandibularis) c to bi s ni li ca tnh mch thi dng nng v tnh mch thi dng gia, tnh mch i qua pha sau ngnh xung xng hm di. Gn gc hm tnh mch chia lm mt nhnh trc v sau. Nhnh trc ni vi tnh mch mt to thnh tnh mch mt chung. Nhnh sau ni vi tnh mch tai sau to thnh tnh mch cnh ngoi. 1.4. Tnh mch cnh trc (v. jugularis anterior) c to nn ngay gn xng mng bi s tip ni ca cc tnh mch di cm (ca tnh mch mt), xung a c, tt ra ngoi, i di c c n
242

chm v vo tnh mch di n. 1.5. Tnh mch gip di (v. thyroidea inferior) T tuyn gip xung vo thn tnh mch tay u. 1.6. Tnh mch mt (v. facialis) Tnh mch mt bt u t gc trong mt, theo rnh mi m, n b trc c cn v qua tam gic di hm n b trn xng mng, vo tnh mch mt chung. 1.7. Tnh mch mt chung (v. facialis communis) L mt thn tnh mch ngn, nm trong tam gic cnh l s ni tip ca tnh mch mt v nhnh trc ca tnh mch sau hm, ri vo tnh mch cnh trong. Tnh mch mt chung cn nhn cc nhnh tnh mch gip trn, tnh mch hu, tnh mch di li hoc tnh mch li.
1. Xoang TM hang 2. TM mt 3. m ri TM chn bm 4. Tnh mch gip trn 5. Tnh mch cnh trong 6. Tnh mch nch phi 7. Tnh mch di n phi 8. Tnh mch cnh ngoi phi 9. Tnh mch t sng 10. Xoang TM sigma 11. TM chm 12. Xoang TM ngang 13. Tnh mch thi dng nng 14. Xoang TM thng 15. Xoang TM dc di 16. Xoang TM dc trn 17. Tnh mch mt trn

Hnh 4.44. Tnh mch nng v su ca u mt c H tnh mch cnh c 4 c im chung: - H tnh mch khng dp khun theo h ng mch. -Dn mu u mt c v s no v tim trc tip hoc gin tip qua mch lin lc
243

- Tnh mch dnh cht vo cc cn c nn d rch v toc rng gy trn kh tc mch. - Tip ni rng ri vi nhau nn c th thay th nhau nu mt tnh mch bi tc choc tht. 2. H TNH MCH T SNG (V. VERTEBRALIS) Nm vng sau gy gm tnh mch t sng v tnh mch c su. Bt ngun t cc m ri tnh mch vng di chm vng c su theo ng mch t sng xung di bt cho ng mch di n vo thn tnh mch tay u.

244

BCH MCH U - MT - C
Bch huyt nng ca u v c dn lu t da. Bch huyt t da, sau khi i qua cc hch ti ch hoc ti vng, vo hch c nng (4-6 hch) nm dc theo tnh mch cnh ngoi. Bch huyt su ca u v c dn lu t nim mc ca phn u ng tiu ho v ng h hp, cng vi cc c quan nh tuyn gip, thanh qun v gn c, vo hch c su, nm dc theo cc ng mch cnh. 1. HCH BCH HUYT VNG U MT 1.1. Cc hch chm (occipitales) C 1-3 hch, pha sau u, dn lu bch huyt vng chm da u vo chui hch c nng. 1.2. Cc hch sau tai (nodi lymphatici retroauri culares) Thng c 2 hch, dn lu phn sau vng thi dng v phn trn mt s ca vnh tai v phn sau ng tai ngoi. Mch vo chui hch bch huyt c nng. 1.3. Cc hch mang tai nng (nodi lymphatici parotidei superflciales) C 1-3 hch, nm ngay trc bnh tai. Mch dn lu mt ngoi loa tai v da gn vng thi dng. Mch i vo hch c su trn. 1.4. Cc hch mang tai su (nodi lymphatici parotidei profundi) C 2 nhm hch v cui cng u vo hch c su trn. 1.5. Cc hch sau hu (nodi lymphatici rebopharyngei) C 1-3 hch nm trong mc m hu v vo hch c su trn. 1 6. Cc hch m (nodi lymphatici buccales) Nm bn trong nghnh hm di, mch vo hch c su trn.
245

1.7. Cc hch hm di (nodi lymphatici mandibutares) Nm trn mt ngoi ca hm di. Mch i vo hch di hm. 2. HCH BCH HUYT VNG C 2.1. Cc hch di hm (nom 1ymphatici submandibulares) C 3-6 hch, nm trn mt nng ca tuyn nc bt di hm. Mch i vo hch c su trn. 2.2. Cc hch di cm (nodi lymphatici submentales) Nm gia cc bng trc ca cc c hai thn. Mch i vo hch di hm v mt hch nhm hch c su. 2.3. Cc hch c nng (nodi lymphatici cervicales superficiales) Lin h mt thit vi tnh mch cnh ngoi, nm trn c c n chm. Mch i vo hch c su trn. 2.4. Cc hch c su (nodi lymphatici cervicales profundi) 2.4.1. Cc hch c su trn Nm su di c c n chm, lin h vi thn kinh XI v tnh mch cnh trong. Mch n dn lu phn chnh ca da u, vnh tai, vng sau c, phn ln li, thanh qun, tuyn gip, kh qun, mi hu, mi, khu ci v thc qun. Cc hch c su trn gm: hch cnh-hai thn. Hch ny nhn cc mch t 1/3 sau li v hch nhn khu ci. Cc hch li gm c 2-3 hch nh. To thnh trm dng trn ng i ca cc mch bch huyt li. 2.4.2. Cc hch c su di Vt qu b sau ca c c n chm, i vo tam gic trn n. Cc mch i ca hch c su trn vo hch c su di, mt phn vo thn ni vi mch i ca hch c su di v to thnh thn tnh mch cnh. bn phi, thn ny vo ch ni ca tnh mch cnh trong v tnh mch di n
246

bn tri, thn ny ni vi ng ngc. Nhn chung bch huyt u tp chung v nhm cnh trong ri t v hi lu Pirogob trc tip qua 1, 2, 3... thn bch huyt hoc gin tip thng qua ng ngc (bn tri) ng bch huyt (bn phi).

1. Hch mi m 2. Hch mt 3. Hch hm di 4. Hch di cm 5. Cc hch di hm di 6. Cc hch c trc nng 7. Cc hch trn n 8. Cc hch cnh vai mng 9. Hch c nng gia 10. Cc hch c nng trn 11. Cc hch chm 12. Cc hch sau tai

Hnh 4.45. Bch huyt nng ca u mt c

247

THN KINH U - MT - C
Thn kinh chi phi vn ng v cm gic cho u mt c gm c: - 12 i dy thn kinh s no trong c: + Nm i dy thn kinh vn ng n thun (III, IV, VI, XI, XII). + Ba i dy thn kinh cm gic gic quan (I, II, VIII). + Bn i dy thn kinh hn hp va vn ng va cm gic (V, VII, VII, IX, X). Tm i dy thn kinh sng c khi ra khi l ghp chia hai ngnh:

+ Ngnh sau ti chi phi cho da v c gy. + Ngnh trc ni vi nhau to nn 2 m ri thn kinh (m ri thn kinh c, m ri thn kinh cnh tay). - Thn kinh thc vt gm c: + Thn kinh giao cm tch t 3 hch giao cm c ca chui hch giao cm cnh sng. + Thn kinh ph giao cm tch t hch ph giao cm ca cc dy thn kinh s no: dy III, VII, VII, IX v dy X.

1. Thn kinh mt (V1) 2. Thn kinh chm 3. Thn kinh hm trn (V2) 4. Thn kinh hm di (V3) 5. Cc nhnh b ngang ca c (C2C3)

Hnh 4.46. S cm gic u mt c

248

M RI THN KINH C
1.CU TO m ri thn kinh c (plexus cervicalis) do ngnh trc ca 4 dy thn kinh sng c trn (CI- CIV) to thnh. Mi ngnh li chia lm 2 nhnh ln v xung (ring dy CI khng c nhnh ln) ni vi nhau to thnh 3 quai thn kinh (I, II, III) nm trc cc mm ngang ca cc t sng c tng ng ri t tch ra cc nhnh xp thnh 3 loi. 2. PHN NHNH 2.1. Cc nhnh vn ng L cc nhnh c su (m ri c su) - Cc nhnh trc tip n vn ng cho cc c thng u ngoi, thng u trc, c di u, di c, c bc thang gia v sau, c nng vai, c trm v c bit nhnh cho c honh (thn kinh honh). - Dy thn kinh honh do 2 nhnh nh tch t 2 dy CIII v dy CV v ni vi mt nhnh chnh l dy thn kinh gai sng CIV to nn. i xung qua mt trc c bc thang trc ti nn c lch gia. khe ng mch di n vi tnh mch di n ( nn c) ri xung ngc i trc cung phi nm trong bao x mng tim xung phn nhnh chi phi cho c honh, khi thn kinh honh b kch thch s gy nc.
1. Thn kinh XI 2. Thn kinh chm b 3. Thn kinh tai ln 4. Quai thn kinh c 5. Thn kinh trn n 6. Thn kinh honh 7. R di quai TK c 8. Thn kinh ngang c 9. R trn quai TK c 10. Thn kinh XII

Hnh 4.47. S cu to m ri thn kinh c c thn kinh honh nm rt nng, mt trc c bc thang trc.
249

on ny i chiu thn kinh honh ra ngoi c n chy dc theo ng k t im gia ca ng ni gc hm gia xng n ti 1/4 trong xng n. cha nc, c th n ngn tay ln ng ny chn dy thn kinh honh hoc bc l ct dy honh lm ht mt na c honh iu tr lao phi bn . Khi dy honh b vim, au ta c th n vo dy gia gn c v gn n ca c c n chm (im honh). C th c dy honh ph tch ra t dy sng CV hoc t thn kinh c trn n, dy thng i ring bit ri bm vo dy chnh nn c, i khi xung ngc i trc tnh mch di n trc khi ni vi dy honh chnh. Nu c dy thn kinh honh ph th ct hoc tn thng dy thn kinh honh c khng gy lit hon ton phn c honh tng ng v thn kinh honh ph cho mt vi nhnh vn ng c ny. 2.2. Cc nhnh cm gic (m ri c nng) C bn nhnh, u thot ra nng dc b sau c c n chm, n cm gic da vng tng ng: - Nhnh chm nh (n. occipitalis) hay nhnh chm: pht sinh t quai ni II ti phn nhnh vo da vng chm v chm. - Nhnh tai ln (n. auricularius mngnus): pht sinh t quai ni II ln pha di tai phn nhnh cho da mt ngoi loa tai v vng tuyn mang tai (nhnh trc), da mt trong loa tai v vng chm (nhnh sau). - Nhnh ngang c (n. transversus): pht sinh t quai ni II ra trc phn nhnh xuyn qua c bm da c ti da vng c trc bn v di mng. - Nhnh trn n (n. supraclaviculares) tch t dy sng CIII hoc CIV hng xung di, ra ngoi, ra sau ri chia 3 nhnh xung tam gic trn n (nhnh ngoi - gia - trong) phn nhnh vo da nn c v ngc trn. 2.3. Cc nhnh ni 2.3.1. Vi thn kinh giao cm Bn dy thn kinh sng c trn ni vi hch giao cm c trn bng 4 nhnh ni xm. 2.3.2. Vi thn kinh ph Cc si tch t quai 2, 3 ni vi thn kinh ph (XI) trong c c n chm v di c thang chi phi cm gic su cho 2 c ny.
250

2.3.3. Vi thn knh di ri (thn kinh XII) Gm nhnh tch t quai 1 gi l nhnh xung ca m ri c vi thn kinh XII (ng hn l mn ng i ca dy ny) xung gp phn to thnh quai thn kinh c (ansa cervicalis), hay quai thn kinh XII, vn ng cc c di mng. Quai c c to nn bi 2 r:

1. Nhnh chm 2. C tai trn 3. Nhnh tai 4. Nhnh ngang c 5,6. Nhnh trn n 7. Tuyn nc bt mang tai 8. C c n chm 9. C thang

Hnh 4.48. m ri c nng + R trn tch t quai ni I chy xung bao trong thn kinh di li ri tch ra khi dy ny i xung trc b mch cnh ti gn trung gian c vai mng tip ni vi r di. i khi quai c cao, ngang thn tnh mch gip li mt, trng hp ny quai thng sau tnh mch cnh trong. R trn i khi i vo thn kinh lang thang thay v thn kinh di li, nht l khi quai c cao. + R di: thng tch t c hoc quai 2 xung di ngoi tnh mch cnh trong ri bt cho trc tnh mch ny ni vi r trn ngang mc gn trung gian c vai mng. T quai c tch cc nhnh vn ng cc c vng di mng (c vai mng, c c gip v c c mng) ring c gip mng th nhnh vn ng tch t dy CI mn ng i theo thn kinh di li ti vn ng.

251

TUYN GIP TRNG V CN GIP TRNG

1. TUYN GIP TRNG (GLANDULA THYREOIDEA) Tuyn gip l tuyn ni tit ln nht ca c th, nm phn trc ca c, trc cc vng sn kh qun trn v hai ben thanh qun, ngang mc cc t sng c 5, 6, 7 v ngc 1. L tuyn c nhiu mch mu, c mu nu , nng khong 30g. Tuyn gip ph n thng to hn nam gii v to ln trong thi k kinh nguyt v thai nghn. Tuyn gip c mt tm quan trng v sinh l cng nh bnh l, vi chc nng chuyn ho i-t sn xut ra cc hormon gip trng l thyroxin (T4) v triithyroxin (T3), c tc dng quan trng trong vic chuyn ho v tng trng ca c th, nn thiu cht sinh ra bnh n (Mi-x-em), tha th b Basedow. min ni Vit nam, nhng ri lon chuyn ho i-t; tuyn gip sinh ra bu c vi t l cao (bu thng hoc bu Basedow). 11. Hnh th ngoi lin quan Tuyn gip c 2 thu bn ni vi nhau bi eo gia:

1. Sn gip 2. Mm thp 3. Thu bn 4. Eo gip 5. Sn kh qun Hnh 4.49. Tuyn gip

- Eo gip cao 1,5 cm, ngang lcm (khi c khi khng) nm trc cc vng sn kh qun II, III, IV T b trn eo thng tch ra mt mu tuyn chy ln trn hnh tam gic gi l thu thp (lobus pyramidale), thu nm lch sang tri v ni vi xng mng bng mt di x l di tch ca ng gip li. Tuyn gip c mt bao x ring v c bc trong mt bao mng do l trc kh qun ca mc c to thnh. Tuyn gip di chuyn theo thanh qun khi nut (c im phn bit bu gip vi cc bu khc c). Thu bn tuyn gip c hnh nn nh hng ln trn ra ngoi ti ngang mc ng chch sn gip trong. y di ti ngang mc vng sn kh qun 4, 5. Thu bn c chiu cao 5 ch, ch rng nht 3 cm v dy 2 cm. Thu tuyn gm c 3 mt, 2 b v 2 cc.
252

- Cc cc: + Cc trn hay nh ca thu tuyn lin quan vi ng mch gip trn + Cc di hay y nm trn b trn cn c 1-2 cm, lin quan vi b mch gip di. Cc di ca thu tri cn lin quan vi ng ngc. - Cc mt: + Mt trc ngoi lin quan vi cc c vng di mng. + Mt trong (hay mt tng) lin quan vi thanh kh qun trc vi hu di v thc qun sau hai bn vi 2 dy thn kinh thanh qun qut ngc. + Mt sau lin quan vi bao mch cnh, trong bao c b mch thn kinh c. - Cc b: + B trc lin quan mt thit vi nhnh trc ca ng mch gip bn. + B sau trn, di lin quan vi ng mch gip di v ngnh ni ca n vi nhnh sau ca ng mch gip trn. b sau cn c cc tuyn cn gip trng. 1.2. Cu to Tuyn gip c bc bi bao x mng to nn do s c c ca cc m lin kt ngoi bin ca tuyn. Bao x gn vo mc tng bng mt lp lng lo rt d tch c nhiu mch mu, thn kinh bn trong. Nhu m tuyn gm cc nang kn c kch thc khc nhau cha cht keo qunh mu vng, ngn cch nhau bi m lin kt. Mi nang tuyn l mt tiu thu, m lin kt nm gia cc nang tuyn gi l cht m. Mi nang c mt hng t bo biu m tr c tc dng hp thu cc con iod t mu t mng li mao mch gia cc nang tuyn to nn T3, T4. 1.3. Mch thn kinh chi phi tuyn gip 1.3.1. ng mch Tuyn gip c cp mu rt phong ph (mt pht c t 80-120 ml mu vo tuyn). Ch yu c 2 i ng mch ti cp mu cho tuyn gip khi ti tuyn cc ng mch ny chy ngon ngho (v tuyn d di ng). ng mch gip trn (a. thyroidea superior) l nhnh ca ng mch cnh ngoi, chy vo cc trn thu bn tuyn gip v tch ra 3 nhnh: nhnh
253

ngoi v nhnh sau ni vi ng mch gip di, nhnh trong ni vi mch bn i din to nn cung mch trn eo (ch khi ct eo hoc khi m kh qun). - ng mch gip di (a. thyroidea inferior) l nhnh ca thn gip c thuc ng mch di n, ti 1/3 di thu gip bn tch cc nhnh cho tuyn v cho c tuyn cn gip (tht ng mch ny c khi gy ri lon chc nng tuyn cn gip). Ngoi ra c th c ng mch gip di cng (a. thyroidea nua) tch t thn cnh tay u hoc cung ng mch ch chy trc kh qun ti eo gip. 1.3.2. Tnh mch Cc tnh mch ca tuyn gip to nn mt m ri mt trc ngoi mi thu bn t xut pht cc tnh mch gip trn v gia vo tnh mch cnh trong v tnh mch gip di vo tnh tay u hoc tnh mch cnh trong. Tnh mch gip di cng, nu c thng vo tnh mch tay u tri.
1. Tnh mch cnh trong 2. ng mch gip trn 3. Tnh mch gip trn 4. Tnh mch gip gia 5. ng mch gip di 6. Tnh mch gip di 7. Thn ng mch gip c

Hnh 4.50. Mch mu ca tuyn gip 3.1.3. Bch huyt Cc mch bch huyt ca tuyn chy gia cc tiu thu v tip ni vi cc mch di tuyn ri vo cc hch c su trn v di. 3.1.4. Thn kinh Tch t cc hch giao c v dy X (dy thanh qun trn v dy thanh qun di). 2. TUYN CN GIP (GLANDULA PARATHYROIDEA) Cn gi l tuyn lc, c t 2-6, thng l 4 tuyn nh, to bng ht u,
254

mi bn c 2 tuyn (mt trn, mt di), nm dc theo b trong mt sau thu bn ca tuyn gip, nm trong cc tr ca bao gip. Tuyn c kch thc trung bnh di 6 mm, rng 3-4 mm, dy 1-2 mm nng khong 50 m v c bc trong mt v ring mu vng nu (phn bit vi tuyn gip mu nu ) tuy nhin v tr ca tuyn c th thay i. Tuyn cn gip trn nm ngang mc sn nhn ch ni 1/3 trn v gia mi thu bn. Tuyn cn gip di nm cch cc di thu bn tuyn gip khong 1,5 cm v pha trn. Nhnh ni ca hai ng mch gip trn v di nm dc theo b sau thu bn tuyn gip, c lin quan mt thit vi cc tuyn cn gip v l mc tm tuyn ny. ng mch cp mu cho tuyn l cc nhnh ca ng mch gip di nn mt mc khc tm tuyn l cc nhnh ca ng mch gip di vo cc tuyn . Tuyn cn gip cng l tuyn ni tit iu ho ion Ca++ ca c th, thiu kch t ny gy bnh co c v cn co git Tetanie (do gim Ca++ mu) v bnh tha vi xng (xng d gy) v vy nu cn phi ct tuyn gip nn li tuyn cn gip.
1. ng mch gip trn 2. Tuyn cn gip trn 3. Tuyn cn gip di 4. Thn kinh thanh qun di 5. Thn M gip c 6. Thn kinh X 7. ng mch gip di 8. Nhnh ngoi TK thanh qun trn 9. TM gip trn

Hnh 4.51. Tuyn gip, tuyn cn gip v cc mch mu

255

MING
Ming (cavum oris) l phn u ca ng tiu ho gm c 2 phn: tin nh ming trc, ming chnh thc sau. Hai phn ngn cch nhau bi hai hm rng v trong ming c li. Ming c gii hn trc bi hai mi, hai bn bi m, trn bi vm xng v mn hu, di bi nn ming. 1. TIN NH MING (VESTIBULUM ORIS) L mt khoang hnh mng nga, nm gia hm rng v mi m. - Nim mc ph tin nh lt t mi v m ln li tn thnh rnh trn v rnh di. gia mi rnh c np nim mc (hm mi) chia rnh lm 2 phn: bn phi v bn tri. - ngang i din c rng hm ln th hai ca hm trn c l ng Stnon ca tuyn nc bt mang tai vo.
1. Mi trn 4. Hnh nhn khu ci 2. Rng nanh 5. Lng li 3. Li g 6. Mi di Hnh 4.52. ming

- Khi ngm ming, khoang tin nh thng vi ming chnh thc qua nhiu khe gia cc rng, gia b trc ngnh ln xng hm di v rng hm cui c mt l rng thng tin nh vi ming. Trn lm sng c th lun sonde bm thc n khi bnh nhn khng m ming c 2. HM RNG V RNG 2.1. Li (gingivae) Gm lp m si v c hai phn: - Phn t do bao quanh c rng nh mt vng ai. - Phn dnh cht vo huyt rng ca cc xng hm. - Nim mc li pha ngoi tip vi nim mc tin nh ming, pha trong tip vi nim mc khu ci v nn ming, gn rng nim mc mt ngoi to
256

thnh nhng nh li 2.2. Rng (dentes) C nhim v ct x v nghin thc n, gp phn vo vic tiu ho c hc. V cung rng cong hnh ch C nn cc mt rng c xc nh nh sau: Mt gia l mt trng ca cc rng trc, nhng li l mt trc ca cc rng sau; mt xa l mt ngoi ca cc rng trc, nhng l mt sau ca cc rng sau; mt tin nh l mt i din vi tin nh ming; mt li l mt i din vi li; mt khp l mt tip xc vi rng hm i din khi cn cht hai rng li, cn gi l mt nhai. 2.3. Cu to Rng c 3 phn: thn rng, c rng, chn rng (hay r). Trong rng c ng tu cha mch v thn kinh. Xung quanh ng tu c mt cht rn gi l ng rng. Ng rng c bao bc thn bi men rng v chn bi cht cement. Rng cm vo l chn rng v c chng vo xng bi cc dy chng chn rng. 2.4. Phn loi rng Rng c 4 loi - Rng ca (dentes incisivi) dng ct thc n, c hnh xng, mi na
1. Men rng 2. Ng rng 3. tu rng 4. C rng 5. Dy chng chn rng 6. Chn rng 7,10. ng r rng 8. Xng hm 9. Cc mch TK rng 11. Li 12. Mt nhai

Hnh 4.53. Cu to ca rng

257

hm c 2 rng ca (ngoi v trong) rng ca ngoi hm trn thng nh hn. - Rng nanh (dentes canini) dng x thc n, c hnh thp 4 cnh, nh c mu hi nhn, chn rng di mt trc li, mt sau lm. - Rng hm b hay rng tin ci (dentes premolares) dng lm v thc n, thn c 2 mu trong v ngoi, 2 mt bn li, ch c mt chn rng (chn rng c thm tch ra lm 2 ch). - Rng hm ln hay rng ci (dentes molares) dng nghin nt thc n, thn rng rt ln v c 4 mu. Rng hm ln trn thng c 3 chn (hai ngoi mt trong), rng hm ln di thng c 2 chn (trc v sau). Rng hm ln cui cng ca hm di cn gi l rng khn. Chn rng ci trn nm st sn xoang hm trn nn khi nhim trng tu rng hoc vim quanh rng c th gy nn vim xoang hm. 2.5. Rng sa v rng vnh vin

2.5.1. Rng sa (dentes decidui) Rng sa bt u mc trong ming a tr t 6 thng tui n 2,5 tui. S lng 20 ci, ngha l 5 rng cho mt na hm: hai rng ca, mt rng nanh v 2 rng ci (rng hm sa), theo cng thc: 2 2 ca 1 1 nanh 2 2 ci hoc 54321 54321 12345 12345

2.5.2. Rng vnh vin (dentespermanentes) Rng vnh vin bt u xut hin t khong 6 tui v thay th ton b rng sa n 12 tui. S lng rng vnh vin gm 32 ci, ngha l 8 rng cho mi na hm: 2 rng ca, 1 rng nanh, 2 rng hm b (tin ci), 3 rng hm ln (rng ci), theo cng thc: 87654321 87654321 12345678 12345678

ch rng hm ln th nht bn phi hm di; l

258

rng nanh hm trn bn tri... Ring rng hm ln th 3 (rng s 8 hay rng khn) hm di, thi gian mc rt thay i (16 - 30 tui) v khi mc trong trng hp cung hm hp gy ra bin chng mc rng khn rt nguy him. 3. MING CHNH THC (CAVUM ORIS PROPRIUM) ming chnh thc c gii hn: - Trc l cung rng li. - Sau thng vi hu qua eo hng. - Trn l vm ming. Vm ming gm c 2 phn: + Phn trc do xng hm trn v phn ngang xng khu ci to nn. + Phn sau l t chc mm gi l mn hu, pha trc mn hu dnh vo xng khu ci, pha sau gia l li g r xung di. Pha sau bn c hai np cung khu ci li pha trc v cung khu ci hu pha sau. Gia hai cung l h hch nhn, trong c cha tuyn hch nhn khu ci. Di l nn ming. Nn ming c to bi cc c trn mng, trn nn ming c li, vo ming c 3 tuyn nc bt: tuyn mang tai, tuyn di li, tuyn di hm. 3.1. Li (lingula) Li l mt c quan dng nm, nhai, nut v ni. Li nm trong ming, gm c 2 mt (trn, di), 2 b (phi, tri), 1 u nhn ( trc) v mt y ( sau). 3.1.1. Mt trn (lng ri) Mt trn gm hai phn, 2/3 trc trong ming chnh, 1/3 sau trong hu ming, cch nhau bi rnh ch V (rnh tn hay V li), nh rnh sau c l tt Sau rnh, di nim mc c hnh nhn li.

259

Nim mc c nhiu nh (gai) l c quan cm nhn cm gic v v gic. C 8 - 14 gai to gi l gai i, xp thnh ch V trc rnh tn. Ngoi ra cn c gai nm, gai bo. 3.1.2. Mt di Mt di c hm li dc ng gia. Hai bn u di hm li c 2 cc li, nh cc li c l ng tit Whartorn vo (l ng tit ca tuyn nc bt di hm). Nim mc mt di li mng v trn. 3.1.3. y li y li dnh vo mt trn sn np thanh thit. Lin qun 2 bn vi vng di hm. T y li ti cung rng li c mt rnh gi l rnh huyt li, hai bn rnh, di nim mc c tuyn nc bt di li. 3.1.4. Cu to li Li c cu to bi 17 c bm vo mt ct xng si: - Ct gm c vch li gia v mng mng li ln xng mng. - 17 c c 8 c i, 1 c l chia lm 2 loi: + Mt loi ngay trong li gm: c li dc trn, c li dc di, c ngang li.
1. Sn np thanh qun 2. Np li np thanh qun 3. Hnh nhn khu ci 4. L tt 5. V li 6. Nh ri 7. Rnh gia Hnh 4.54. Li

+ Mt loi i t cc vng ln cn ti gm c c cm li, c mng li, c trm ti, c mn hu li, c hu li v c hnh nhn li... 4. MCH THN KINH CA MING 4.1. ng mch Vm ming, rng hm trn, rng hm di c nui dng bi cc
260

nhnh ca ng mch hm trong (ng mch khu ci, ng mch di mt, ng mch hm di...). Li v nn ming c nui dng bi ng mch li g nhnh ca ng mch cnh ngoi). 4.2. Tnh mch Cc tnh mch ming i theo cc ng mch cng tn, ri ti vo tnh mch cnh ngoi. 4.3. Thn kinh Chi phi vn ng cho cc c ca li do dy thn kinh XII, cc c ca mn hu do dy IX v dy X. Chi phi cm gic cho 2/3 trc li do dy li (nhnh hm di ca dy thn kinh V)v cho 1/3 sau li do dy IX. Cm gic v gic cho 2/3 trc li do dy thng nh (dy VII), cho 1/3 sau li do dy IX.

261

CC TUYN NC BT
C nhiu tuyn nc bt vo ming, nm ri rc khp nim mc ca ming. Trong c 3 i tuyn ln l tuyn nc bt mang tai, tuyn nc bt di hm v tuyn nc bt di li. V ch tit, cc tuyn nc bt chia lm 3 loi tuyn: - Tuyn nc: tuyn nc bt mang tai - Tuyn nhy: tuyn nc bt di li - Tuyn hn hp: tuyn nc bt di hm. 1. TUYN MANG TAI (GLANDULA PAROITIDEA) 1.1. V tr, kch thc L tuyn nc bt ln nht, nng t 25 - 26g, nm pha di ng tai ngoi, gia ngnh ln ca xng hm di v c c n chm. c bc trong mc tuyn mang tai (do mc c nng to nn). 1.2. Hnh th ngoi v lin quan Tuyn hnh thp c 3 mt, 3 b v 2 cc. - Mt ngoi: ch c da v mc nng che ph, trong t chc di da c cc nhnh mt ca thn kinh tai ln v cc hch bch huyt nng. Mt ny tuyn nm rt nng nn khi tuyn b vim sng trng rt r (trong bnh quai b).
1. TM thi dng nng 2. Tuyn nc bt mang tai 3. ng Stnon 4. C cn 5. Nhnh TK s VII 6. C c n chm 7. Tuyn nc bt di hm 8. Thn TM gip ri mt 9. Tuyn nc bt di ri 10. TK di li

Hnh 4.55. Cc tuyn nc bt - Mt trc: p vo b sau ngnh ln ca xng hm di v c cn, c

262

chn bm trong v dy chng chn bm hm. Mt ny tuyn cn lin quan vi b mch hm trn v dy thn kinh tai thi dng ngang mc khuyt c xng hm di. - Mt sau: lin quan vi mm chm, gip vi b trc c c n chm, bng sau c hai bng, mm trm v cc c trm. ng mch cnh ngoi sau khi lch qua khe gia c trm li v c trm mng, nm p v o thnh rnh vo mt ny ri chui vo trong tuyn, ng mch v tnh mch cnh trong trong v sau hn ngn cch vi tuyn bi mm trm v cc c trm; thn kinh mt t l trm chm i xung cng chui vo trong tuyn phn sau trn ca mt ny. - B trc: c ng tuyn mang tai thot ra (ng Stnon). trn ng tuyn i khi gp tuyn mang tai ph (c trong khong 20% cc trng hp); cc nhnh ca dy thn kinh mt v ng mch ngang mt thot ra khi tuyn dc b ny. - B sau: nm dc theo tai ngoi, mm chm v b trc c c n chm. - B trong: l ni giao tip gia mt trc v mt sau, nm dc dy chng trm hm di. - Cc trn: nm gia khp thi dng hm ( trc) v ng tai ngoi ( sau; lin quan vi b mch thi dng nng v dy thn kinh tai thi dng. - Cc di: nm gia c c n chm v gc hm di, lin quan trong vi tnh mch, ng mch cnh trong v dy thn kinh di li. 1.2. Cc thnh phn nm trong tuyn Gm cc mch mu, thn kinh lch gia cc thu ca tuyn v ln lt t su ra nng gm c: ng mch cnh ngoi vi 2 ngnh cng l ng mch thi dng nng v ng mch hm (hm trn); nng hn c tnh mch sau hm di c to nn bi tnh mch thi dng nng, tnh mch hm (tnh mch hm trn) v nm nng nht l dy thn kinh mt. Thn kinh mt chui vo tuyn phn sau trn ri chy ra trc v xung di phn chia trong tuyn v thot ra b trc tuyn, phn chia tuyn ra lm hai phn: phn nng v phn su. 1.3. ng tuyn mang tai ng tuyn c to nn do s hp nht ca 2 ngnh chnh trong phn
263

trc tuyn thot ra thot ra khi tuyn b trc. ng chy bt cho qua mt ngoi c cn, un cong theo b trc c ny vng qua cc m Bichat m, xuyn qua 2 b c mt vo trong khoang tin nh ming mt trong ca m bng 1 l nh i din vi thn hm ln th II hm trn. ng Stnon di 5cm, ng nh hng ca ng l ng k t bnh nh ti gia ng ni cnh mi v mp. C th di chuyn a ng ln mt cha bnh kh gic mc. Mc tm ng m l giao im ca 2 ng vch: mt ng t di tai ti cnh mi v mt ng t bnh nh ti mp. 2. TUYN DI HM (GLANDULA SUBMANDIBULARIS) L tuyn ln th hai, nng t 10-20 gam nm trong tam gic di hm mt trong xng hm di. Tuyn c 2 phn nng v su ni vi nhau b sau c hm mng v c ngn cch vi tuyn mang tai bi mt vch cn (i t c c n chm ti quai hm). 2.1. Hnh th, lin quan - Phn nng ca tuyn chim phn ln tuyn, nm trong tam gic di hm v c 3 mt v 2 u (u trn v di) + Mt trn ngoi nm p st vo mt trong xng hm di, c ng mch mt o thnh rnh phn sau trn ca mt ny. + Mt di ngoi hay mt nng c ph bi da, t chc di da v cn c nng che ph. + Mt trong hay mt su ca tuyn p st vi cc c vng trn mng (bng sau c hai bng, c hm mn, c trm mng v c mng li) lin quan ti dy thn kinh di li, ng mch mt mt su ca tuyn, khi ti u trn tuyn th ng mch qut i ra ngoi xung b di ca xng hm gp tnh mch mt chy mt ngoi ca tuyn ri c hai cng i ln m. Phn su tuyn l mt mm hnh li ko di ra trc bi ng tuyn, di lin quan vi thn kinh di li v hch di hm. 2.2. ng tuyn di hm hay ng Wharton L ng tit ca tuyn di hm thot ra mt trong mm su ca tuyn, di 5cm, chy ra trc ln trn bt cho dy thn kinh li (thn kinh i di ng), ri lch gia c hm mng v tuyn di li vo nn ming bi mt l nh nm hai bn bn hm li, nh cc di li.
264

2.3. Mc tuyn Ngoi bao mc ring tuyn cn c mt bao mc mng bao bc tch ra t mc c nng. 3. TUYN DI LI (GLANDULA SUBLINGUALIS) Tuyn di li l tuyn nh nht trong 3 i tuyn, l tuyn tit nhy nng 3-4 gam, nm trong di li (gia c hm mng v c mng lu trn mt trong xng hm di) ch c ph bi lp nim mc ca nn ming. B trn ca tuyn i nim mc ln thnh np di li v c cc ng tit ca tuyn vo. B di ta vo c hm mng. Mt trong tip vi c cm mng, c mng li v thn kinh li. Tuyn c t 5-15 ng tit nh (ng Rivinus) trc tip vo np di li. Mt ng tit ln (ng Whater) vo ming cc di li. C nhiu tuyn nc bt vo ming, nm ri rc khp nim mc ca ming. Trong c 3 i tuyn ln l tuyn mang tai, tuyn di hm, tuyn di li. V ch tit, chia lm 3 loi tuyn: - Tuyn nc: tuyn mang tai - Tuyn nhy: tuyn di li - Tuyn hn hp: tuyn di hm.

265

HU
Hu (pharynx) l ng t gp nhau ca ng tiu ho v ng h hp, khng kh t mi qua hu vo thanh qun, thc n t ming qua hu vo thc qun. 1. HNH TH NGOI V LIN QUAN L mt ng c cu to bi cn v c ko di t nn s ti ngang mc t sng c VI, di 15cm, trn rng 5cm, di hp dn vo thc qun (rng 2cm). 1.1. Hnh th ngoi Hu ging nh mt ci phu, c ming trn m ra trc thng vi hc mi, vi ming, vi thanh qun. y di vo thc qun, cch cung rng li 15cm. 1.2. Lin quan - Mt sau hu lin quan vi 6 t sng c (CI n CVI) qua khoang sau hu, trong khoang ny cha nhiu t chc m; cc t chc bch huyt nn khi b vim nhim gy p xe sau hu (c th gy tc ng th tr em). - Hai mt bn lin quan vi 2 b mch thn kinh cnh, trn sut dc chiu cao ca hu v ngang vi thanh qun cn lin quan vi thu bn ca tuyn gip. - u trn hu dnh vo nn s, t gai bm bn ny sang gai bm bn kia, gia vo c hu, hai bn th chy dc theo vi nh t gai bm ti cnh trong ca chn bm. - u di tip vi thc qun, ngang mc sn nhn trc, t sng c Vi sau v cch cung rng li 15cm. 2. HNH TH TRONG Mt trc hu thng vi hc mi, vi ming, vi thanh qun nn chia hu lm 3 phn. 2.1. T hu hay mi hu (nasopharynx) K t nn s ti ngang mc vm ming v c 6 thnh
266

- Thnh trc thng vi mi bi 2 l mi sau. - Thnh trn l vm hu nm bn di thn xng bm v mm nn ca xng chm, di nim mc ca thnh ny c tuyn hnh nhn hu, khi tuyn b vim ta gi l sng VA (vegetations adenoides). - Thnh sau l phn nim mc tri t gia phn nn xng chm n cung trc t i (CI). - 2 thnh bn c tuyn hnh nhn vi v gia tuyn c l vi tai (Eustache) thng hu vi tai gia. Tc dng ca vi tai l gi cho p lc trong hm tai cn bng vi p lc khng kh mi trng bn ngoi. Khi vi tai b vim lp th tng p lc trong hm tai dn n tai v nghe khng r. - Thnh di thng vi khu hu c li g ngn cch mn hu. Bnh thng li g nm r xung, cn khi nut th n nm ngang ngn cch khu hu vi ty hu, khng cho thc n tro ngc ln mi. 2.2. Khu hu hay ming hu (oropharynx) Khu hu cn gi l phn ming hu, nm di khu ci mm sau ming v 1/3 sau li. Pha trc qua eo hng thng vi ming. Eo hng gii hn bn trn l li g khu ci v b t do ca khu ci mm, bn ngoi l cung khu ci li v tuyn hch nhn khu ci, bn di l lng li vng rnh tn cng. Pha sau vi cc t sng C I,II,III.
1. Hnh nhn hu 2. t sng c I 3. Hnh nhn li 4. Np thanh qun 5. t sng c VI 6. Sn nhn 7. Sn gip 8. Thanh hu 9. Xng mng 10. Khu hu 11. Li 12. Li g 13. L vi Eustache 14. H mi 15. Xoang bm 16. Xoang trn

Hnh 4.56. Thit ct ng dc qua hu

267

Hai bn khu hu c 2 tuyn hnh nhn khu ci nm kp gia hai np nim mc gi l h hch nhn. Pha trc l np cung khu ci li v pha sau l cung khu ci hu. Pha trn thng vi ty hu. Pha di thng vi thanh hu. 2.3. Thanh hu (laryngo pharynx) L phn di cng, rng trn v hp di. - Thnh sau ko di t t sng CIV n t sng CVI. - Thnh trc nm ngay sau thanh qun. Gia l np thanh mn, l thanh qun. Bn ngoi thanh qun l ngch hnh l v sn gip. Ngch hnh l c gii hn bn trong l np phu np thanh mn, sn phu v sn nhn, bn ngoi l mng gip mng v sn gip. - Thnh bn l phn nim mc c nng bi xng mng v mt trong cua sn gip. - Trn thng vi khu hu. - Di vi thc qun. Khi th, hu khng c nng ln v thanh qun cng thp, np thanh qun m, cn khi nut hu v thanh qun c ko ln, np thanh qun nm sau y li b y xung v ng li. Thc n bt buc qua hu xung thc quan. 2.4. Vng bch huyt ca hu (vng bch huyt Waldayer) di lp nim mc hu ri rc c rt nhiu t chc bch huyt, nhng mt s ni n tp trung thnh tng m ln gi l tuyn hnh nhn bch huyt v xp thnh mt vng kn bao gm: 1 tuyn hnh nhn hu -2 tuyn hnh nhn vi - 2 tuyn hnh nhn khu ci - 1 tuyn hnh nhn li nm vy quanh ca hu gi l vng bch huyt quanh hu (vng Waldayer). Vng ny c tc dng nh mt hng ro bo v c th chng s xm nhp ca vi trng t bn ngoi vo, nhng khi vng ny b vim, iu tr khng tt s tr thnh mt lu tr ca vi trng, t tn cng vo cc b phn khc ca c th nh vim phi, vim tai, vim rut, thp khp v.v.. cho nn hu cn c bo v tt.

268

3. CU TO CA HU C 4 lp t trong ra ngoi: 3.1. Lp nim mc Lt mt trong hu v lin tip vi lp nim mc ca mi, ming, thanh qun, thc qun v tai gia. Di nim mc ri rc c nhiu t chc bch huyt. 3.2. Cn hu trong (fascia pharyngo basilaris) Cn dy v chc trn, mng di, u trn bm vo nn s. Pha trc bm vo cc xng (cnh trong ca chn bm, xng hm di, sng ln xng mng, b bn sn gip v sn nhn) v cc dy chng ni cc xng v sn vi nhau.
1. Vi tai 2. C nng mn hu 3. C vi hu 4. C kht hu trn 5. C khu ci hu 6. C trm hu 7. TK thanh qun trn 8. Thc qun 9. C kht hu di 10. C kht hu gia 11. C trm hu 12. C trm mng 13. C hai bng 14. ng an hu

Hnh 4.57. Cc c ca hu (nhn t pha sau) 3. LP C C 2 loi c 3.1. C kht hu C 3 c (trn, gia, di) 3 c ny trn u bm vo pha sau b trc ca cn hu trong ri to ra sau an cho vi c bn i din trn ng gia sau hp thnh lng mng ph mt ngoi cn hu trong. Ba c kht hu trn xp chng ln nhau ging nh ngi ta lp ngi ngc v c tc dng lm hp ng knh ca hu li n thc n t ming xung thc qun.
269

C nhiu cu trc i qua cc khe gia cc c kht hu: thn kinh qut ngc thanh qun v ng mch thanh qun di, i vo hu qua khe gia c kht hu v thc qun. Nhnh trong thn kinh thanh qun trn v mch mu gip trn qua khe gia c kht hu di v gia. C trm hu v thn kinh hu, qua khe gia c kht hu gia v c kht hu trn. 3.2. C m hu C 2 c - C trm hu: t mm trm theo cc c kht hu ti bm vo cn hu trong v sn thanh thit. C vi hu: t vi tai n thnh hu. 3.3. Mc hu ngoi Bao ph pha ngoi ca cc c kht hu v c coi nh 1 phn ca bao tng. 3.4. Lp nim mc trong cng, c nhiu tuyn hu. 4. MCH THN KINH 4.1. ng mch Nui dng cho hu l ng mch hu ln (nhnh ca ng mch cnh ngoi), ng mch chn bm khu ci (nhnh ca ng mch hm). 4.2. Tnh mch T m ri tnh mch quanh hu vo tnh mch cnh trong. 4.3. Bch huyt Cc mch bch huyt ca hu vo hch sau hu v chui hch cnh trong. 4.4. Thn kinh Chi phi vn ng v cm gic cho hu u do m ri hu gm cc nhnh ca dy IX v dy X cc hch giao cm c to thnh.
1. ng mch hu ln 2. ng mch gip trn 3. ng mch cnh chung 4. ng mch gip di Hnh 4.58. Mch mu ca hu

270

THANH QUN
Thanh qun (larynx) l c quan ca ting ni v h hp, nm ngang vi 3 t sng c (IV, V, VI). Ngay pha di ca xng mng vng c trc, x y d dng. Thanh qun ca nam pht trin hn n gii v nh ra di da, trng rt r. 1. HNH TH NGOI, LIN QUAN Nhn chung thanh qun ging hnh thp c 3 mt, nh di nn trn. - trn v sau thng vi hu. - trc lin quan vi cc c vng c trc bn. - 2 bn trn quan vi b mch thn kinh cnh v 2 thu bn cua tuyn gip. - di thng vi kh qun.
1. Thn xng mng 2. Mng mng - np thanh qun 3. Khoang mng gip np thanh qun 4. Mng gip mng 5. Mng nhn gip 6. Kh qun, 7. Sn nhn 8. Khp nhn gip 9. C nhn phu sau 10. C nhn phu bn 11. B di c gip phu di 12. B trn c gip phu di 13. C phu np thanh qun 14. Sng ln (sn gip) 15. Sn np thanh qun 16. Sng nh xng mng 17. Sng ln xng mng

Hnh 4.59. Thanh qun (nhn t mt bn) 2. CU TO Thanh qun c cu to bi cc sn v c ni vi nhau bi cc dy chng, cc c lm cho cc sn chuyn ng rt tinh t v lp nim mc lt
271

khp mt trong. 2.1. Cc sn C 5 sn chnh l sn gip, sn nhn, sn phu, sn np thanh mn, sn sng. Ngoi ra cn c sn chm, sn thc. 2.1.1. Sn gip L sn n ln nht trong cc sn ca thanh qun. Gm c 2 mnh: phi v tri hnh t gic ni vi nhau trn ng gia to nn mt gc m ra sau. Gc ny khong 900 nam to nn li thanh qun, v n l 1200. gc sau gy c sn np thanh qun dnh vo, v c cc dy chng bm. 4 gc c 4 sng: hai sng trn to, 2 sng di nh. Hai sng di khp vi sn nhn, mt ngoi c cc c bm. 2.1.2. Sn nhn L sn n, ging nh mt ci nhn, cung nhn pha trc, mt nhn sau. B trn phng c hai din khp vi sn phu, hai bn khp vi sn gip. 2.1.3. Sn np thanh mn Sn thanh mn (hay l np thanh qun) l sn n, ging nh mt l cy, c cung l dnh vo gc sau gy ca sn gip, mt trc lin quan vi y li c nim mc ph v lin tip vi nim mc ca ming, mt sau nhn vo lng thanh qun. 2.1.4. Sn phu Gm hai sn khp vi b trn sn nhn. Sn phu hnh thp c 3 mt, mt nh, mt y, mt trc ngoi c dy thanh m trn v c gip phu bm. - Mt sau c c lin phu bm. - Mt trong lin quan vi thanh mn. - nh khp vi sn sng. - y khp vi sn nhn v c 2 mm i xng nhau: mm thanh m trc trong; mm c sau ngoi.
1. Sn np thanh qun 2. Sn sng 3. Sn phu 4. Sn gip 5. Sn nhn Hnh 4.60. Cc sn ca thanh qun (nhn t mt sau)

272

2.1.5. Sn sng Rt nh nm trn nh sn phu. 2.1.6. Sn chm Nm trong np phu np ni gia sn phu v sn np. 2.1.7. Sn thc Nm b sau ngoi ca mng gip mng. 2.2. Cc khp mng v dy chng Tc dng ni cc sn trn vi nhau. 2.2.1. Cc khp C nhiu khp ni cc sn thanh qun vi nhau v vi thnh phn xung quanh nh xng mng, sn kh qun trong c hai khp quan trng lin quan n ng tc pht m. - Khp nhn gip: l khp phng hnh bu dc c c ng c v lc lc quanh trc lm sn gip c ng tc nga v nghing. - Khp nhn phu l khp trc, rt quan trng ng m thanh mn. Khp nhn phu c hai ng tc: + Sn phu trt trn bn nhn xung di ra ngoi hoc ln trn vo trong. + Sn phu t xoay quanh mt trc thng ng lm cho mm c v mm thanh m sn phu chuyn ng ngc chiu nhau. 2.2.2. Cc mng x chun thanh qun - Mng t gic cng t np phu np pha trn n np tin nh pha di. B trn l np phu np. B di nm ngang l dy chng tin nh. - Nn tin nh cn gi l mng nhn thanh m, cng t np thanh m n b trn sn nhn. Phn trc nn rt chc to nn dy chng nhn gip. B t do trn to nn to nn dy chng thanh m ni t gc sn gip n mm thanh m ca sn phu. 2.2.3. Cc dy chng - Dy chng gip np ni t cung sn np n mt trong sn gip. - Mng gip mng: t xng mng ti b trn sn gip, gia mng dy
273

ln gi l dy chng gip mng gia v hai bn l dy chng gip mng c cha sn thc. - Dy chng mng np: t b trn v sng ln xng mng n mt trc sn np. - Dy chng li np: t gc li n sn np to nn np li np gia. - Dy chng nhn kh qun: t sn nhn ti sn kh qun. - Dy chng sng hu: t sn sng i v pha di v vo ng gia, ni lin vi nim mc hu. - Dy chng nhn phu: sau gn mnh sn nhn vo mm c sn phu. 2.3. Cc c C khi thanh qun c vn ng bi cc c t nhng thnh phn xung quanh i ti thanh qun (c ngoi lai); cc sn thanh qun dch chuyn ln nhau nh cc c c c hai u bm vo sn thanh qun (c ni ti). 2.3.1. Cc c ngoi lai y l nhm c c tc dng lm thanh qun chuyn ng hoc c nh thanh qun, khng tham gia vo ng tc pht m. C ngoi lai bao gm cc c trn v di mng, c tc dng nng, h v c nh thanh qun. 2.3.2. Cc c ni ti y l nhm c tham gia vo ng tc pht m. C ni ti c 3 loi c tham gia 3 tc dng. - C gip nhn bm t cung nhn ti b di sn gip khi c co lm sn gip ng ra pha trc lm cng dy chng gip phu (cng dy thanh m). - C nhn phu sau bm t mt sau sn nhn ti mm c sn phu. Khi c co lm xoay 2 mm c ca sn phu ko ra sau v xung di gn li nhau. ng thi hai mm thanh m a ra trc v ln trn xa nhau, do thanh mn c m rng. - C nhn phu bn bm t cung nhn ti mm c sn phu. Khp thanh mn do xoay trong cc sn phu. - C gip phu t mt trong gc sn gip bm tn vo b ngoi sn phu. Lm khp thanh mn v phn no lm trng dy thanh m.
274

- C phu cho v ngang. Phn ngang l c n nm ngang gn mt sau hai sn phu, phn cho c i t mm c sn phu ny n nh sn phu kia. Khi co lm khp thanh mn.
1. C phu np thanh qun 2. C gip np thanh qun 3. C gip phu 4. C nhn phu bn 5. C nhn gip 6. C nhn phu sau 7. C trn phu

Hnh 4.61. Cc c ca thanh qun - C phu np l b nh bt thng i t c phu cho theo np phu np gn vo mnh t gic v b sn gip. C tc dng ng np thanh qun khi nut. - C thanh m c th coi y l phn trong cng ca c gip phu. Si c i t gc sn gip pha trc ti mm thanh m ca sn phu. Khi co lm hp thanh mn. - C gip np bm t mt trong mnh sn gip v dy chng nhn gip ti b ngoi sn np v np phu np. Lm h sn np, ging nh mt c vng ca thanh qun. 3. HNH TH TRONG CA THANH QUN Mt trong thanh qun nhn, c ph bi mt lp nim mc ca hu. Ly hai dy thanh m lm mc thanh qun c chia lm 3 tng: 3.1. Tng trn (hay tin nh thanh qun) L phn pha trn 2 dy thanh m trn, loe rng ra nh mt ci phu, pha trc l sn thanh thit, pha sau thng vi hu. 3.2. Tng gia (thanh mn) L mt khe gia hai dy thanh m trn v di. hai bn ca tng thanh mn cn c 2 ngch gi l bung thanh qun (hay bung Morganni). 3.3. Tng di (h thanh mn) L phn thng vi kh qun.
275

3.4. Cc dy thanh m C 4 dy hai trn v hai di: - Dy thanh m trn: c cu to bi nim mc hu l ch yu v trong b dy ca n c dy chng gip phu trn. - Dy thanh m di: cng c nim mc che ph ln dy chng gip phu di v b su c gip phu di. Nhng thc s ch c hai dy thanh m di mi pht ra m. 4. HNH SOI THANH QUN Nhn t trn xung khi thanh mn khp n ch l mt khe rt hp, khi thanh mn m n l mt hnh tam gic c y sau nh trc v lc ny nhn thy r c 4 dy thanh m. V 2 dy trn xa ng gia, 2 dy di gn ng gia hn. Cc dy thanh m lc bnh thng ging nh mt thng trng nhn, c ng d dng khi pht m ta thy dy thanh m di chy ra chy vo Trng hp bnh l c th thy nim mc xung huyt, hoc chy mu hoc u si. hoc lit dy thanh m.
1. Sn np thanh qun 2. Xng mng 3. C gip mng 4. C phu np 5. Sn gip 6. C thanh m 7. C kht hu di 8. C nhn phu bn 9. B mch gip trn 10. C nhn gip 11. C c gip 12. Sn nhn 13. Tuyn gip 14. Mng gip mng 15. Mng t gic 16. Bung thanh qun 17. Dy chng tin nh 18. Khe tin nh 19. Dy chng thanh m 20. Khe thanh mn 21. Nn n hi 22. Dy chng vng

A. Tin nh; B. di thanh mn Hnh 4.62. Hnh th trong ca thanh qun 5. MCH MU THN KINH CA THANH QUN 5.1. ng mch C 3 ng mch - ng mch thanh qun trn (a.laryngea superior) tch t ng mch
276

gip trn cng vi thn kinh thanh qun trn xuyn mng gip mng vo thanh qun. ng mch thanh qun gia (a. laryngea median): tch t ng mch gip trn qua mng nhn gip vo thanh qun. ng mch thanh qun di (a. laryngea inferior): tch t ng mch gip di i cng dy qut X ti thanh qun. 5.2. Tnh mch Cc tnh mch ca thanh qun vo cc tnh mch gip trn v gip di. 5.3. Thn kinh Chi phi cho thanh qun c 2 dy:

1. ng mch hu ln 2. ng mch gip trn 3: ng mch cnh chung 4. ng mch gip di Hnh 4.63. Mch ca thanh qun

Dy thanh qun trn (n. laryngea superior) l mt nhnh tch trc tip t dy X ti chi phi cm gic cho nim mc ca thanh qun v chi phi vn ng cho c nhn gip. - Dy thanh qun di (dy qut ngc X) i t di ln chi phi tt c cc c ni ti thanh qun, tr c nhn gip. V vy lit thn kinh thanh qun di s gy mt ting. Hai dy thanh qun trn c nhnh ni tip vi nhau to nn quai thn kinh Galien (c s b tr cho nhau).

1. Dy thanh qun trn 2. Dy thanh qun di 3. Nhnh ngoi dy thanh qun trn 4. Nhnh trong dy thanh qun trn

Hnh 4.64. Thn kinh ca thanh qun

277

6. C CH PHT M 6.1. m thanh m thanh c to nn do lung khng kh y t phi ra ngoi do s co ca c honh, cc c rng bng v c gian sn. Lung khng kh ny lm rung chuyn dy thanh m pht ra m thanh. S cng v v tr t cc dy thanh m thay i do cc c ca thanh qun iu khin. m thanh c cng hng do cc xoang mi, ming, hu v cc c mi, li v mn hu tr gip. 6.2. Ho v ht hi y l mt phn x h hp, lung khng kh b y ra nhanh, mnh, t ngt do khe thanh mn ng li v m ra bt ng. Nc l do c honh bt thn trong th ht vo, khe thanh mn ng li mt phn hay ton phn. Ci to nn do s th ra ngt on phi hp vi s pht m ha, ha.

278

Chng 5

GII PHU GIC QUAN

MT
C quan t; gic C nhim V thu nhn nhng kch thch nh sng di dng nhng hnh nh v mu sc, truyn v v no, cho ta nhn bit c th gii bn ngoi. C quan th gic bao gm c mt v cc c quan mt ph. Mt bao gm nhn cu v thn kinh th gic. mn cu nm trong mt hc xng gi l mt. C quan ph gm c nhn cu, mc mt, lng my, mi mt, kt mc v b l. 1. MT (ORBITA) Gm 2 hc xng cha nhn cu, cc c nhn cu, thn kinh, mch mu, m v b l. mt c hnh thp 4 mt, nn quay ra trc, nh quay ra sau. Trc ca 2 h mt khng song song vi nhau m to thnh mt gc m ra trc. mt do cc phn xng trn, xng sng, xng bm, xng hm trn, xng g m, xng l, xng khu ci to nn. 1.1 Thnh ngoi Do xng g m, cnh ln xng bm v mt phn xng trn. sau di thnh ngoi c khe mt di thng vi h thi dng v h khu ci sau trn c khe mt trn thng vi tng s gia cua nn s. 1.2. Thnh di Thnh di cn gi l sn mt, c to nn bi
1.L trn mt 6.Xng sng(xng giy) 2. Xng trn 7. Khe mt di 3.Cnh ln xng bm 8. Xng g m 4. L th gic 9. Xng hm trn 5. Khe mt trn 10. L di mt. Hnh 5.1. mt

279

xng hm trn, xng g m v xng khu ci. Thnh ny c rnh di mt mch v thn kinh di mt i qua. 1.3. Thnh trong c to nn bi mnh mt ca xng sng. Pha trc mnh mt l xng l v mt phn mm trn ca xng hm trn. Trn xng l c mo l sau; trn mm trn ca ca xng hm trn c mo l trc. Gia 2 mo l l h ca ti l, h ny chy xung di to thnh ng l t. 1.4. Thnh trn Cn gi l trn h mt, do xng trn v 1 phn cnh nh xng bm to thnh. Thnh trn ngn cch hc mt vi h s trc. Gc trc ngoi ca thnh trn c h tuyn l, gc trc trong ni tip gip vi thnh trong c rnh rng rc v gai rng rc, rng rc ca c cho trn bm. 1.5. Nn Quay ra trc, c cu to bi xng trn xng g m v xng hm trn. Pha trn c l trn mt mch v thn kinh trn mt i qua. 1.6. nh mt nh pha sau, c mt l rng hnh tam gic gi l khe bm hay khe mt trn, thng vi u trc h s gia. Pha trong khe c l th gic cho dy thn kinh s II v ng mch mt i qua. 2. NHN CU (BULBUS OCULI) Nhn cu nm trong m m ca mt v ngn cch vi m m mt bao mc. Nhn cu chim 1/3 trc ca mt. 2.1. Hnh th v kch thc Nhn cu l mt hnh cu, trc hi li c gic mc che ph. ng knh trc sau 24 mm, ng knh ngang 23 mm. Nu nhn cu di qu sinh ra cn th (myope) v nu ngn qua sinh ra vin th (presbype). Nhn cu c 2 cc: cc trc l im trung tm ca gic mc, cc sau l im trung tm sau ca cng mc. ng thng ni 2 cc ca nhn cu gi l trc th gic. Hai trc th gic ca 2 mt gn nh song song vi nhau. Khong cch gia 2 ng t ca 2 mt khong 60 mm. ng vng quanh nhn cu, cch u 2 cc v vung gc vi trc th gic, gi l ng xch o.
280

Nhn cu nng 7 - 8g. 2.2. Cu to Nhn cu c cu to bi mt bao v gm c 3 lp mng t ngoi vo trong: mng th, mng c mch v mng thn kinh. Bn trong lng nhn cu c cc mi trng trong sut. 2.2.1. Cc mng nhn cu Ln lt t nng vo su: * Mng th (lp o x) Mng ny c 2 phn: cng mc pha sau, gic mc pha trc. - Cng mc: l phn sau, c mu trng c ca lp x, chim 5/6 sau nhn cu Phn trc gi l lng trng mt c kt mc che ph pha trc, c th nhn thy mch mu nm di kt mc. Cng mc dy nht pha sau, gn ch thot ra ca thn kinh th gic (1mm), mng nht (0,4mm) khong sau rnh cng mc 6mm, ni cc c vn nhn bm vo. Mt ngoi cng mc lin tip vi gic mc trc, vi v ngoi ca dy thn kinh th gic pha sau v c cc l cho cc nhnh ng mch tnh mch thn kinh i qua, v c cc ch cho cc c vn ng ca nhn cu bm. Mt trong cng mc, st vi mng mch mc v cch chng mt lp t chc t bo c nhiu ht mu gi l tm fusca, c nhng mch mu thn kinh chy qua. - Gic mc: cng l mt phn ca mng th (chim l/6) nhng bit ho tr thnh trong sut c tc dng cho nh sng i qua, c ng knh 12mm. Ch tip ni gia gic mc v cng mc c mt mng th st li gi l dy chng lc hay l h lc, trong h ny c nhng khoang Fontano thng vi bung trc nhn cu. Gia gic mc v cng mc c mt ng chy vng trn theo chu vi gic mc gi l ng Schlemm thuc h tnh mch cng mc, n tip nhn thu dch bung trc nhn cu vo tnh mch mi trc c tc dng thng tu dch vi cc tnh mch bn ngoi. * Mng c mch (lp o mch) L mng nui dng nhn cu gm c 3 phn: mng mt hay lng en, th mi v mch mc.
281

1. im vng 2. C thng trn 3. Cng mc 4. Kt mc 5. ng Schlemm 6. Hu phng 7. Tin phng 8. Nhn mt 9. Gic mc 10. Mng mt 11. Th mi 12. Mng thn kinh 13. Mng c mch 14. im m

Hnh 5.2. Nhn cu (ct ng dc) - Mng mt hay lng en (iris): ging nh mt mn chn sng, nm thng ng ngay pha trc nhn mt. Gia lng en c 1 l nh gi l con ngi hay ng t. Con ngi c th to hay b l tu theo mc nhn xa hay gn, lc ti hay sng. Hin tng gi l s iu tit ca mt (hot ng ny do cc si c trn co dn ng t, nm ngay trong b dy ca lng en v do h thn kinh thc vt m nhim). V mu sc ca lng en c th thay i tu theo ging ngi (ngi u mu xanh, ngi mu en hay mu nu...) nhng thng cng vi mu tc. Lng en c 2 vng ng tm. Vng hay b ngoi lin tip vi th mi (b th mi), lin tip vi th mi v gic mc bi dy chng lc rng khm, vng trong l vng mng mt nh rng 2mm. Mt trc lng en, cch con ngi l,5mm lin quan vi bung trc ca nhn cu v c nhiu tia mch i t con ngi n b ngoi, khi con ngi co th mch thng, khi con ngi dn th mch ngon ngho. Mt sau lng en lm, lin quan n bung sau ca nhn cu v mt trc ca nhn mt. Chu vi lng en dnh vo cng mc v gic mc bi dy chng lc Hueck (bi s kt hp gia lng en v th mi v ni cc mch mu th mi to thnh). - Th mi hay vng mi (corpus ciliare): l phn dy ln ca mng mch, vng nm gia mch mc v lng en, l mt vng khuyn dt rng 5-6mm.
282

Trn thit ct dc qua th mi l mt hnh tam gic c nh dnh vo vng tht, mt sau hay nn trng vo trc nhn cu v lin quan vi thu tinh dch; mt trc gip vi gic mc; mt trong c lng en bm v c dy treo tinh cu (dy chng Zinn). Th mi gm c 2 phn: trc l vnh mi, sau l t mch mi. + Vnh mi l mt vng rng 4mm, trong vng mi c c trn mu trng xm c 9/10 si trc sau gi l c Brucke, cn li l s si vng gi l c Rouget. C 2 c ny c tc dng iu tit ng t thng qua dy chng Zinn.
1. Cng mc 2. TM mi trc 3. Kt mc 4. C mi 5. T mch mi 6. ng Schlemm 7. Vng Zinn 8. Gic mc 9. Hu phng 10. Mng mt 11. Nhn mt 12. Tin phng

Hnh 5.3. Th mi + Mm mi (t mch mi) gm nhng cun mch sau c mi v c t 7080 cun hp thnh mt vnh gi l vnh mi, sau vnh mi l vng mi do cc mch mu ni lin cc mch mch mc vi t mch mi. - Mch mc hay mng mch (choroidea) chim 2/3 sau nhn cu l mt mng c nhiu lp mch mu, c nhiu t bo cha sc t en lm to thnh bung ti ca nhn cu c tc dng thun li cho s nhn. Mt ngoi mch mc lin quan vi cng mc nhng khng dnh vo cng mc m cch chng bi mt tm fusca. Mt trong nhn, en, lin quan vi vng mc v cng khng dnh vo vng mc. B trc ca mch mc l mt vng trn gi l vng tht, ch mng mch v th mi ni lin nhau cch gic mc 6 mui. * Mng thn kinh (lp o trong) hay vng mc L mng trong cng ca nhn cu. Chia lm 3 phn: vng mc th gic,
283

vng mc th mi v vng mc mng mt. - Vng mc th gic l phn vng mc ph phn sau nhn cu, cha ng cc t bo thn kinh cm th nh sng. Gii hn trc ca phn ny gn mm mi tr nn mng hn gi l ming tht ca vng mc. L mng th cm chnh ca mt. Mt ngoi lin quan vi mng mch (khng dnh vo mch mc). Mt trong lin quan vi dch thu tinh, c 2 im l im m v im vng..
1. Nhnh qut ngc mng mch 2. ng mch tia 3. Vng M nh ca mng mt 4. Vng M ln ca mng mt 5. Ming tht 6. Mng mt 7. ng t 8. M mi trc 9. Cng mc 10. Tnh mch xon 11. M mi di 12. Cc M mi ngn 13. Thn kinh th gic

Hnh 5.4. ng mch ca nhn cu + im m hay (ra thn kinh th l mt vng trn c ng knh l,5mm hi trng di cc sau nhn cu trm v pha trong cc sau 3mm l ni c cc si dy thn kinh th gic thot ra. i c mt lm gia, l ni c ng mch trung tm vng mc i vo. + im sng hay l im vng l mt hm di 3mm, cao l,5mm v ng cc sau ca nhn cu, l ni hnh nh in r nht. - Vng mc th mi: l phn vng mc ph mt trong th mi, gm 1 lp t bo thng b khng sc t trong v mt lp c sc to ngoi. - Vng mc mng mt: l phn vng mc ph mt sau mng mt cho n b con ngi; c 2 lp t bo u cha sc t. 2.2.2. Mch thn kinh chung cho cc mng * ng mch: gm c cc ng mch mi trc, mi sau, ng mch mi ngn, mi di v ng mch trung tm vng mc. Tt c u l nhng nhnh ca ng mch mt (thuc ng mch cnh trong).
284

* Thn kinh: chi phi cm gic l do nhnh mt ca dy V, chi phi co gin ng t do h thn kinh thc vt m nhim. Cc si ph giao cm th lm co ng t l dy nhn gn, cn cc si giao cm th lm gin ng t l dy nhn xa. 2.2.3. Cc mi trng trong sut gm c Cc mi trng trong sut gm c: - Nhn mt hay thu tinh cu (lens): l mt thu knh li 2 mt, c tnh l trong sut, c rn v c th thay i hnh dng tu theo tia sng i qua. ngi c tui th nhn mt cng rn c, c xu hng c gi l bnh c nhn mt.

1. Dch thu tinh 2. Gic mc 3. Thu dch ( tin phng) 4. Nhn mt (thu tinh th) 5. ng thu quang (ng Cloquet) 6. Thu dch ( hu phng)

Hnh 5.5. Cc mi trng trong sut ca mt Mt sau tinh cu li hn mt trc c th tng, gim tu theo s iu tit ca mt. ng knh ca tinh cu khong 9-10 mui, dy 4-5 lm, nng 0,2g. Tinh cu c bc trong mt mng mng, c kh nng chun gin gi l mng nhn mt hay mc tinh cu. Tinh cu c gi ti ch bi cc si trong sut i t mt trong th mi ti mc tinh cu gi l dy treo tinh cu hay l dy chng Zinn. gia cc th si ca dy chng ny c mt ng si l ng Hanover v mt s ng nh thuc ng bch huyt thng cc khe pha trc vi bung sau ca nhn cu. Tinh cu hay nhn mt khng c mch mu khng c thn kinh i ti, cht nui dng cho nhn mt i t cc t mch chy vo cc khe gia cc th ca dy chng Zinn ti nhn mt, ng thi cht tit ra t mng nhn mt
285

chy v ng Hanover v cc ng petit vo bung sau nhn cu. - Thu dch (humor aquosus): l mt cht dch nm trong khoang gia nhn mt vi gic mc, trong khoang ny c lng en chia lm 2 bung l bung trc v bung sau nhn cu, hai bung ny thng vi nhau l con ngi. Cht dch y l do cc mch mu lng en v cc ng petit v th thu tinh tit ra t li bung sau ri qua l con ngi chy ra bung trc ri chy vo ng Schlemm thot ra h tnh mch bn ngoi. Ni tm li cht dch ny c lun chuyn lun lun. - Dch thu tinh hay thu tinh dch (corqus vitreum): l mt khi dch trong sut nh lng trng trng nm trong khoang gia nhn mt v vng mc v c bc trong mt mng gi l mng thu quang. Mng ny rt dy ch gip vi vng mc v mng vng Zinn, mt sau trong nhn mt v mng ny lin tip vi thnh ng Cloquet gia. Dch thu tinh tr em rn c hn ngi ln, gia khi dch ny chia ra tng mi.ng Cloquet hay ng stilling i t im m ti cc sau ca nhn mt, ng b tht gia, b hai u. Khi bo thai c ng mch thu quang i ti nui dng nhn mt, ngi ln th ng ny b dn li trong lng ng ch c t chc hch huyt. 2.3. Cc c vn nhn C 7 c vn ng nhn cu v mi mt. Nhng c ny lin quan mt thit vi mt mng mng bc nhn cu, mng ny gi l v Tenon (vagina bulbi). 2.3.1. C nng mi trn L mt c di, dt, sau bm vo mt di cnh nh xng bm trn v trc l th gic ri chy dc di trn mt v tn ht mi trn bi mt di cn rng. Di cn ny chia lm 2 l: l nng bm vo mt trc sn mi trn, l su to ra hnh tia tn ht da mi trn. Khi c co ko mi ln trn v ra sau. 2.3.2. Cc c thng mt C 4 c thng mt (trn, di, trong, ngoi) u l nhng c di dt, n di 4cm. Bn c ny sau (ng vi nh mt) cng bm vo mt gn chung gi l gn Zinn, gn Zinn bm quanh ng th gic v phn trong khe mt trn ri chia ra lm 4 di i theo 4 thnh mt.
286

 gia di trn v di trong gii hn mt l cho dy thn kinh th gic (thn kinh II) v ng mch mt i qua. gia di trn v di ngoi gii hn nn vng Zinn lin quan vi ch phnh ra ca khe bm, c dy III, IV, Vi v nhnh mt dy V chui qua vng Zinn vo mt.. Bn c thng chy t sau ra trc, dc theo cc thnh ca mt, ti bm vo na trc ca nhn cu (ch gn gic mc). Bn c thng hp thnh mt hnh nn quy xung quanh 1 khi m, tr hnh nn l dy thn kinh th gic. V tc dng th c thng ngoi a mt ra ngoi v do dy thn kinh s VI chi phi, cn c thng trn, c thng di, thng trong a mt ln trn xung di vo trong u do dy thn kinh s III chi phi. 2.3.3. C cho to hay c cho trn (m. obliquus superior) sau bm t thn xng bm pha trn v trong ng th gic, thn c i thng ra trc chy dc theo b trn trong ca mt, chui qua vng khuyt h rng rc ca mt, ri qut li i ra pha ngoi xung di v sau ti bm vo pha trn ngoi v sau ca nhn cu. Khi c co th a mt vo trong, xung di v do dy thn kinh s IV chi phi.

1. C nng mi trn 2. C cho ln 3. C thng trn 4. C thng trong 5. C thng ngoi 6. C cho b 7. C thng di

Hnh 5.6. Cc c vn nhn

2.3.4. C cho b hay c cho di (m. obliquus inferior) L mt di c bm t mt h mt mt xng hm trn pha trn ngoi rnh l t, chy ra ngoi ra sau thnh di ca mt ti bm vo pha di ngoi, phn sau ca nhn cu, khi c co th a mt ra ngoi v ln trn.
287

Do dy thn kinh s III chi phi. 2.4. Cc mc mt 2.4.1. Mng ngoi thut L mng ngoi xng lt cc thnh mt, pha sau lin tip vi mng no cng ng th gic v khe mt trn. 2.4.2. Vch thut L mt l mng bm t quanh b l vo mt, to xung 2 mi. Trong m trn vch ho hp vi l cn nng ca c nng mi trn; trong m di, vch tn ht mt trc sn mi. Vch b chc thng bi: - Cc mch v thn kinh mt xin qua ra mt v da u. - Cn c nng mi trn v phn mi ca tuyn l. 2.4.3. Bao nhn cu L mt mng mng bc quanh nhn cu t thn kinh th gic ti rnh cng gic mc, ngn cch nhn cu vi m xung quanh Mt trong bao nhn, ngn cch vi mt ngoi cng mc bi khoang trn cng mc. Trong khoang c cc di si ngang v m lin kt. Pha sau bao c nhiu l thng mch v thn kinh mi i qua v bao lin tip vi bao ca thn kinh th gic. Pha trc bao dnh lin v tn ht trong cng mc ngay pha sau ch tip ni gia cng mc v gic mc. Chung quanh bao bc cc c nhn cu to nn cc bao mc c. Bao mc c ca c thng ngoi ch ra mt di dnh vo thnh ngoi mt, to nn di c thng ngoi, cc mc c thng lin tip vi nhau bi mng gian c. 3. LNG MY (SUPERCILIUM) L nhng lng ngn mc dy trn li da hnh cung nm ngang pha trn l vo mt. Di da cung my c cc si ca cc c vng mt, c cau my v bng trn ca c chm trn. 4. MI MT (PALPEBRAE) L 2 np da c mng di ng, nm pha trc mt, bo v nhn cu. C 2 m: m trn v m di. M trn di ng nhiu hn m di, khoang gia 2 b t do ca 2 m gi l khe m. Hai u ca khe m gii hn 2 gc mt: gc mt trong v gc mt ngoi. Ti gc mt ni 2 m dnh nhau gi l mp m.
288

Nh vy c 2 mp m l mp m trong v ngoi. Gc mt trong c mt khoang hnh tam gic gi l h l. Trong h l c mt cc l. Trn v di cc l c nh l nh nh l c im l. Mi mi c 2 mt l mt trc v mt sau: - Mt ngoi c da che ph lin tip vi da mt. - Mt trong c kt mc bao ph gm c: * Cu to mi mt c 7 lp t nng vo su: + Da mng, mn. + Lp t chc t bo nho. + Lp c vng mi thuc c bm da u mt. + Lp t chc t bo sau c, c ng mch mi i qua. + Lp si n hi gm c 2 phn: sn mi l hai mnh sn dy v rn nm trong b dy mi mt; sn mi trn hnh bn nguyt cao 1 ch, sn mi di hnh ch nht cao 0,5cm. C hai mi ni lin nhau hai u v ui mt bi hai di dy chng mi trong v mi ngoi. trong sn mi c tuyn meibomius, dch tit ra cc l b mi v thuc loi tuyn b sinh ra d mt. + Lp c trn c c mi trn v c mi di, c 2 c u i ti lp t chc si n hi. + Lp kt mc l mt mng mng nhn v trong sut che ph mt sau mi ri qut ln nhn cu che ph cng gic mc. Kt mc chia ra lm 3 phn: Kt mc mi che ph mt sau ca sn mi v c mi. Kt mc ti bt l phn kt mc qut t mi sang nhn cu. Kt mc nhn cu l phn kt mc ph nhn cu. C vng mi l c bm da xung quanh khe mi, khi c co th lm nheo mt v y nc mt vo ti l. C Horner l mt c b dt i t mo l ti ng l trn v di khi c co lm p ng l vo ti l lm cho nc mt chy d dng.

289

1. C chm trn 2. C nng mi trn 3. Kt mc 4. C vng mi 5. Sn mi 6. Tuyn sn 7. Cung M mi di 8. Lng mi 9. L tit tuyn sn

Hnh 5.7. Cu to mi mt 5. LP KT MC Kt mc l mt mng nim mc mng lt mt trong 2 mi mt, ri lt ra sau ph mt trc nhn cu. Ton b kt mc to nn mt ci ti gi l ti kt mc m khe m l ng vo ti. Kt mc gm: kt mc m l phn kt mc ph mt trong m mt. Kt mc m lin tip vi da ph mt ngoi m mt. Kt mc nhn cu l phn kt mc trong sut ph mt trc nhn cu. 6. H THNG L Gm c tuyn l v ng dn l. 6.1. Tuyn l (glandula 1acrimalis) L 1 tuyn ging nh tuyn nc bt, nm pha ngoi trn mt, c 2 phn: phn mt v phn mi mt. Tuyn l c 10-12 ng ngoi tit m vo vm kt mc trn. 6.1.1. Phn thut (pars orbitalis) Nm trong mt bao v trn l trn mt, di l mt ch cn ca c ko mi trn v c thng trn, trc l mt vch mt, sau l mt mng mng do t chc t bo m do mt to nn. Phn mt hnh bu dc di 2cm, rng lcm, dy 0,5cm c t 3-5 ng tit nc mt thot ra. 6.1.2. Phn mi mt (pars palpebralis) Nh hn (bng 1/3 phn mt) nm trong mi trn v c t 7 - 8 ng tit thng vi ti bt kt mc. 6.2. ng dn l L ng dn nc mt vo mi c tc dng bo v mt, cn bi v
290

lm m khng kh i vo phi. ng l gm c 5 phn. 6.2.1. im l C 2 im l hai u mi trn v mi di. y c 2 ch li ln gi l c l, gia c l c l ca ng dn l. 6.2.2. Tiu qun l hay ng l (canaliculus lacrimalis) C 2 ng trn v di, mi ng l di 1 em v chia lm 2 on: - on thng hnh phu, u phu cch im l nam l ch hp nht ca ng l. - on ngang di t 6-7mm nm ngang sau dy chng mi trong, gia cc c vng mi v c Horner. 6.2.3. ng ni
1. Cc l 2. Tuyn l (phn trn h mt) 3. Tuyn l (phn mi mt) 4. im l 5. ng ni 6. Ti l 7. Xng xon gia 8. ng l t 9. Xng xon di

Hnh 5.8. H thng l

Hai ng l trn v di chp li vi nhau thnh mt ng gi l ng ni, di l-2mm v thng vi ti l. 6.2.4. Ti l (saccus 1acrimalis) L mt ng trn hi dt, u trn th bt, u di thng vi ng l t, di t 12-14mm hi chch xung di v ra sau nm p trong rnh l t dnh vo lp ct mc ca xng sng v xng l. 6.2.5. ng l t (ductus nasolacrimatis) i t ti l n ngch mi di di khong 18mm. ng l t nm trong mt ng xng c to nn ngoi bi ngnh ln ca xng hm trn, pha trong bi xng l mm l ca xng xon di v dnh cht vo xng bi cc t chc lin kt, l di ca ng l t, ch vo ngch mi di c mt lp nim mc hnh van, tc dng khng cho nc mt tro ngc li ng l.

291

MI
Mi l phn u tin ca b phn h hp c nhim v dn kh, si m v lm sch lung khng kh i qua mi, mi cn l c quan dng ngi. Mi cn tham gia vo vic pht m v cc xoang xng vo mi l cc hm cng hng m thanh. V cu to gii phu c 2 h mi, ngn cch nhau gia bi vch mi gia, mi h mi u c 4 thnh v 2 l mi trc, sau. Mi c lt mt lp nim mc. Nim mc mi lin tip vi nim mc lt mt trong cc xoang. Mi gm 3 phn: 1. MI NGOI 1.1 Hnh th ngoi Pha trn mi ngoi c gn vo phn di trn, bi gc mi. T gc mi n nh mi l mt g trn, gi l sng mi. Pha di nh mi 2 bn l 2 l mi trc, ngn cch nhau bi vch mi. Thnh ngoi 2 l mi l 2 cnh mi. Cnh mi gii hn vi m mt rnh, gi l rnh mi m. 1.2. Cu to ca mi ngoi - Khung xng mi ngoi: l mt vnh xng hnh qu l, gm c 2 xng mi v phn mi ca xng trn, mm trn v khuyt mi ca xng hm trn. - Cc sn mi: gm sn cnh mi ln, sn cnh mi nh, cc sn mi ph, sn mi bn, sn vch mi v sn l ma mi. + Sn cnh mi ln: gm 2 sn nm 2 bn nh mi. Sn cong hnh ch U, c 2 tr: tr trong tip vi sn vch mi v cng vi tr trong ca sn cnh mi ln bn i din to nn phn di ca vch mi. Tr ngoi ln v di hn, to nn phn ngoi cnh mi. + Sn cnh mi nh: nm pha ngoi tr ngoi ca sn cnh mi ln, gia tr ny vi xng hm trn. + Cc sn mi ph: l nhng sn nh nm chen gia cc sn cnh mi, sn vch mi v sn mi bn. + Sn mi bn: nm 2 bn sng mi, hnh tam gic, b trong tip gip
292

vi 2/3 trn b trc sn vch mi. B trn ngoi khp vi xng mi v mm trn xng hm trn, b di khp vi sn cnh mi ln. + Sn vch mi (Cartilago septi nasi): sn c hnh t gic, b trc trn tng ng vi sng mi, b trc di tip gip vi tr trong ca sn cnh mi ln, b sau trn khp vi mnh thng xng sng, b sau di khp vi b trc xng l ma, sn l ma v gai mi xng hm trn. + Sn l ma mi: l 2 sn nh mm dc theo phn trc b sau di ca sn vch mi, m gia sn vch mi v b trc xng l ma. + Cc c ca mi ngoi l cc c bm da lm n mi hay hp mi. + Da mi: da mi mng, d di ng, tr nh mi v cc sn mi th dy, dnh, c nhiu tuyn b. Da mi ngoi lin tc vi da tin nh mi trong. 1.3. Mch mu, thn kinh ca mi ngoi 1.3.1. ng mch Cc nhnh cnh mi v vch mi ca ng mch mt cp mu cho cnh mi v phn di ca vch mi. Nhnh lng mi ca ng mch mt v nhnh di mt ca ng mch hm trn cp mu cho phn ngoi v sng mi. 1 3.2. Tnh mch - Mu t mi ngoi vo tnh mch mt v tnh mch mt. 1.3.3. Thn kinh - Vn ng cc c mi l cc nhnh ca thn kinh mt. - Cm gic do nhnh trn, nhnh mi mi ca thn kinh mt v nhnh di mt ca thn kinh hm trn. Tt c u thuc thn kinh sinh ba. 2. MI TRONG HAY MI mi i t l mi trc ti l mi sau: pha trn lin quan vi xng trn, xng sng v xoang bm. di ngn cch vi vm ming bi vm khu ci cng. Pha sau thng vi t hu qua l mi sau. Pha di c cc
293 1. Sn cnh mi 2. Sn l ma 3. Sn mi Hnh 5.9. Thnh trong ca mi

xon mi gii hn cc ngch mi, thng vi cc xoang xng ln cn. mi dc lt bi nim mc c cu to c bit, chia lm 2 vng, thc hin 2 chc nng chnh: vng th v vng ngi. Nim mc cng ph lin tip vi Cc xoang xng, vo cc ngch mi, c tc dng trong chc nng th 3 l pht m. mi c chia lm 2 ngn bi mt vch gia gi l vch mi, mi ngn mi c 2 l v 4 thnh: 2.1. L mi trc (nares) M vo tin nh mi, l phn u tin ca mi, tng ng vi cc sn cnh mi ca mi ngoi; gii hn vi phn mi cn li bi mt ng g thnh ngoi, gi l thm mi, tng ng vi b trn ca sn cnh mi ln. Lt bn trong tin nh mi l da, c nhiu lng mi v tuyn nhy ngn bi. 2.2. L mi sau (choanae) Thng vi ty hu, gm 2 l hnh bu dc m trc ng o dc khong 2-5cm, ng knh ngang khong 1,25cm. L mi sau c gii hn trong l b sau vch mi, di l gii hn ng khu ci cng v khu ci mm, ngoi l mnh trong chn bm, trn l thn xng bm. 2.3. Cc thnh h mi 2.3.1. Thnh trn (vm mi) L mt rnh hp, cong ra sau, xung di, rng 3-4mm, chia lm 3 on. - on trc (on trn mi): chch ln trn ra sau, do xng sng mi, xng trn. - on gia (on sng): nm ngang to nn bi mnh sng v xng sng. - on sau (on bm): + on bm trc: thng ng, to nn bi mt trc thn xng bm, c l ca xoang bm. + on bm di: chch xung di, ra sau, to nn bi mt di thn bm, c cnh xng l ma v mm bm xng khu ci lp vo. 2.3.2. Thnh di (nn mi) Nhn nm ngang, hi lm thnh mt rnh trc sau hi cong ln trn, rng
294

hn vm mi, c to nn bi mm khu ci xng hm trn trc v mnh ngang xng khu ci sau. 2.3.3. Thnh ngoi Thnh g gh v phc tp, c 1. Xng trn 7. Xng hm trn 8. ng rng ca s tham gia cu to ca nhiu 2. Xng sng mi 3. Xng xon trn 9. Mnh sng xng: mt phn ca xng hm 4. Xng xon di 10. Phn ng xng khu ci trn, xng l, xon mi di, 5. mi 6. Xng xon di 11. Xng bm mnh thng xng khu ci, mnh Hnh 5.10. Thnh ngoi hc mi chn bm trong. c bit thnh ngoi c cc xon mi v cc ngch mi hay ng mi. Xon mi trn cng khng hng nh, xon mi trn v xon mi gia l cc phn ca xng sng, cn xon mi di l mt xng ring. Di mi xon mi, gia mt ngoi ca xon v mt trong ca thnh ngoi mi l mt ng khe thng kh (ngch mi). Pha trn cng trn xon mi trn c mt h hnh tam gic gi l ngch bm sng, c l vo ca xoang bm. i khi c mt xon mi trn cng v c thm mt l vo ca xoang sng sau. - ng mi trn hay ngch mi trn di xon mi trn l mt khe ngn, chch, c l ca cc xoang sng sau v xoang bm vo. - ng mi gia hay ngch mi gia di xon mi gia, rt phc tp v quan trng, v c nhiu xoang vo. Pha trc c mt ch lm gi l tai ca ng mi gia, gii hn bi mt np li gi l mi. Khi ct b xon gia, thnh ngoi ca ng mi gia c mt ch li trn gi l bt sng, c cc xoang sng gia vo. Trc v di bt sng c mt khe cong gi l l bn nguyt, gii hn di bi b sc ca mm mc xng sng; l l vo ca xoang hm trn.
1. Xoang trn 2. Mnh thng xng sng 3. Sn l ma 4. Xng l ma 5. Xng hm trn Hnh 5.1 1. Thnh trong hc mi

T l bn nguyt c mt ng hp chy ln trn, ra trc, gi l phu

295

sng cho cc xoang trn v sng trc vo. ng mi di hay ngch mi di, di xon mi di, phn trc c l ca ng l t vo. 2.3.4. Thnh trong (vch mi) Vch mi gm 3 phn, vch mi cn c c quan l ma mi. vch mi cn c c quan l ma mi. - Phn xng: sau, cu to bi mnh thng xng sng v xng l ma. - Phn sn: trc, to bi sn vch mi, sn l ma mi ca sn cnh mi ln. - Phn mng: trc v di, cng to nn bi m si v da. - C quan l ma mi: gm 2 ti cng nh trong nim mc, vo phn trc vch mi, t pht trin ngi, c chc nng h tr khu gic. 2.3.5. Nim mc mi c im nim mc mi l mt mng bao ph tt c cc thnh ca mi v lch vo tt c cc xoang lin quan vi mi. Nn khi mi b vim, lp nim mc b ph n lm lp hoc hp mt phn l thng ca cc xoang vo mi. - V sinh l lp nim mc mi chia lm 2 tng: + Tng trn hay tng khu: k t ch bm vo pha trn xng xon trn tr ln, chim 1/3 nim mc mi. y nim mc c mu vng hay xm nu, l u cc dy thn kinh khu gic, l khu phu thut nguy him, vi trng c th qua dy thn kinh khu gic i ti mng no v no. S d ta ngi c mi v khng kh th vo qua l mi, theo ngch mi trn tc dng vo cc mt on thn kinh khu gic nm lp nim mc lm cho ta nhn bit c mi. + Tng di hay tng h hp: l vng di xon mi trn, chim 2/3 di nim mc mi c mu hng, nhiu tuyn tit nhy ( cun cc bi lm thnh vy mi) c cc lng ngn bi, c nhiu t bo bch huyt bo v, c nhiu mch mu to thnh mt mng chi cht bao quanh xng xon di, c bit l hai bn vch l ma n t li thnh mt im mch cch sau l mi trc 1,5 cm, l ni d gy ra chy mu (chy mu cam). + Khng kh th vo qua ngch mi gia, ngch mi di c lc bi
296

st trng lm m hoc hm nng trc khi vo c th l do cc tuyn, cc lng cc mch mu lp nim mc ca mi. 3. CC XOANG LIN QUAN N MI L cc hc rng bn trong mt s xng mt v s to thnh, cc xoang thng vi h mi v c 4 loi xoang chnh. 3.1. Xoang hm trn (sinus maxillaris) L mt hc x trong xng hm trn l mt xoang ln nht, c hnh thp ging nh xng: mt trc gip m, mt trn gip vi nn mt; mt sau lin quan vi h chn bm khu ci, nh lin quan vi g m, nn hay mt trong lin quan vi mi v c l thng vo ngch mi gia; b di ca xoang cn lin quan vi rng hm b th hai v chn rng hm ln th nht nn khi b su rng c th gy ra vim xoang. 3.2. Xoang trn (sinus frontalis) C 2 xoang trn tng ng ca phn ng xng trn. Mt trc ca xoang l mt phu thut c da che ph, mt sau mng lin quan vi no, mng no, mt trong l mt vch xng mng ngn cch 2 xoang hai bn, mt di lin quan vi trn mt v xoang sng. L thng ca xoang trn vo ngch mi gia.

1. Xoang trn 2. Xng sng 3. Xng bm 4. L xoang hm trn 5. Xoang hm trn 6. Xng hm di 7. Rng hm ln th 2

Hnh 5.13. Xoang hm trn

297

1. Xoang trn 2. Xoang bm 3. Xng xon gia 4. L xoang hm trn 5. Xng xon di 6. L vi nh 7. Xng khu ci 8. t sng c II

Hnh 5.12. Cc xoang lin quan vi mi 3.3. Xoang sng (sinus ethmoidalis) C t 8-10 xoang nh nm hon ton khi bn xng sng. Ngoi ra cn c cc na xoang hp vi na xoang ca xng trn to thnh xoang nguyn. Cc xoang sng chia lm 3 ton: cc xoang sng trc quy xung quanh phu ca xoang trn cng vo ngch mi gia. Cc xoang sng gia vo ngch mi gia. Cc xoang sng sau lin quan mt thit vi xoang bm v vo ngch mi trn. 3.4. Xoang bm (sinus sphenoidalis) L mt hc x trong thn xng bm, c lin quan nh cc mt ca thn xng, l thng ca xoang pha trc vo ngch mi trn cng vi xoang sng sau. * Cc xoang trn nn quan cht ch vi hc mi v c 2 tc dng chnh. - Lm nh khi xng mt. - Lm cho ting ni m vang ging nh hp cng hng. Cc xoang trn u c cc l thng vo mi, cng c ph bi mt lp nim mc lin tip vi nim mc mi qua cc ngch mi. Nu khi mi b vim, iu tr khng tt d dn ti vim xoang, c nhng xoang su, iu tr rt kh. 4. MCH MU THN KINH CA MI

298

4.1. ng mch Cp mu cho mi ch yu l ng mch bm khu ci v ng mch sng trc. Ngoi ra cn cc nhnh khu ci trc, ng mch chn bm khu ci (nhnh ng mch hm trn), cc ng mch cnh mi, ng mch vch mi (nhnh ca ng mch mt). - ng mch sng trc, nhnh ca ng mch tht i qua cc l mnh sng vo mi, cp mu cho phn trc ca mi, nim mc cc xoang trn v sng trc. - ng mch bm khu ci, nhnh tn ca ng mch hm trn qua l bm khu ci chia lm 2 nhnh: nhnh ngoi v nhnh trong. + Nhnh trong cho cc nhnh vch mi sau, cho phn sau vch mi, ri chy chch xung di, ra trc chui vo ng khu ci trc, tip vi ng mch khu ci trc. + Nhnh ngoi cho cc ng mch mi sau ngoi, cp mu cho cc xon mi v cc ng mi thnh ngoai mi v cho nim mc cc xoang sng v xoang hm trn. Chy mu cam thng xy ra ch tip ni gia cc nhnh vch mi ca ng mch mi trn v nhnh vch mi ca ng mch bm khu ci. 4.2. Tnh mch Cc tnh mch to thnh m ri di nim mc v chy km theo cc ng mch. 4.3. Bch huyt Bch huyt ca mi vo cc hch c su. 4.4. Thn kinh C 2 loi - Thn kinh khu gic gm nhng t bo khu nm trong phn nim
299

mc vng khu (khu phu thut nguy him). - Thn kinh cm gic chung ca mi do 2 nhnh ca thn kinh sinh ba thuc dy mt, nhnh khu ci thuc dy hm trn. - Chi phi cho phn sau mi l nhng nhnh mi, thn kinh mi khu ci, thn kinh khu ci ln, l nhng nhnh ca thn kinh hm trn. - Chi phi cm gic giao cm v ph giao cm cho hc mi l do nhnh ca hch chn bm khu ci.

1. Hnh khu 2. TK sng sau 3. TK sng trc 4. Hch bm khu ci 5. TK khu ci ln 6. TK khu ci ln v b

Hnh 5.14. Mch, thn kinh ca mi

300

TAI
L c quan thnh gic v thng bng. V gii phu th rt phc tp gm c 3 phn: tai ngoi, tai gia v tai trong. V sinh l tai ngoi, tai gia l phn dn truyn xung ng v lm tng cng cc xung ng, cn tai trong mi chnh l b phn nhn m thanh. 1. TAI NGOI (AURIS EXTERNUS) Gm c vnh tai v ng tai ngoi, i t vnh tai ti mng nh. 1.1. Vnh tai (auricula) Vnh tai nh hnh 1 vnh loa c nhng ch li ch lm gip ta thu nhn m thanh t mi pha, m khng cn c ng tai hoc xoay u v pha ting ng nh ng vt. Hai bn dnh vo u, trc xng chm, sau khp thi dng hm, cao t 6 - 6,5 cm, rng t 25 - 35mm, vnh tai c 2 mt v 1 chu vi. 1.1.1 Mt ngoi (trc) gia c mt xon su gi l xon nh tip vi l ng tai ngoi v xung quanh xon nh c 4 g. - G lun (helix) hay g vnh xe l g chy theo b chu vi ca loa tai, u trc ca g bt u t xon tai, gi l tr g lun. Ni g lun i hng chy xung di c mt cc nh nh ln gi l gai lun. Phn di ca g lun gi l ui g lun.
1. H thuyn 2. L ng tai ngoi 3. Bnh nh 4. Khuyt trn bnh nh 5. Di tai 6. i bnh 7. G i tun 8. Ngnh trc g i tun 9. Rnh thuyn 10. G lun (g vnh xe)

Hnh 5.15. Vnh tai

301

- G i lun (antthelix) l g chy song song pha trc v trong g lun. Phn trn g i lun chia thnh 2 tr i lun, gia hai tr l h tam gic (h thuyn). - G bnh nh hay bnh tai (tragus) l mt g nh chn pha trc xon tai. - G i bnh (antitrngus) l mt g nh nm i din vi bnh tai v cch bnh tai bi khuyt gian bnh (khuyt lin bnh). di cng l phn mm khng c sn gi l di tai. Di tai l mt np m lin kt v m c ph bi da. 1.1.2. Mt trong (sau) L mt p vo da u v hng ra sau, c ch lm li ngc vi mt ngoi. Mt trong tai gii hn vi mt bn ca s bi mt rnh gi l rnh tai sau. 1.1.3. Cu to Loa tai c cu to bi da, sn, dy chng v c. * Da: da ph loa tai mng, dnh cht vo mt ngoi ca sn hn l mt trong. C nhiu tuyn b, nhiu nht xon tai v hm thuyn. Da ca loa tai lin tip vi da ph ng tai ngoi. * Sn vnh tai: l mt mnh sn si n hi, to nn nhng ch li ch lm loa tai. di tai khng c sn ch c si m m. Sn bnh tai lin tip vi sn ca ng tai ngoi. Sn tai c tc dng to v gi hnh dng ca loa tai. * Dy chng: c 2 loi. - Dy chng ngoi lai: c nh loa tai vo mt bn ca u. + Dy chng tai trc: i t bnh tai v g lun ti r ca mm g m xng thi dng. + Dy chng tai sau: i t mt sau xon tai ti mt ngoi mm chm. + Dy chng tai trn: i t mt sau xon tai ti mt ngoi xng trai. - Dy chng ni tai: l nhng di si i t g lun ti bnh tai v nhng di si cng gia ui ca g lun ti g i lun. * Cc c: c 2 loi
302

- C ngoi tai: c 3 c: c tai trc, c tai trn, c tai sau. - C 8 c ni tai: c lun ln, c lun b, c bnh tai, c i bnh tai, c thp tai, c ngang tai, c cho tai v c khuyt nh lun. Cc c trn km pht trin nn vnh tai khng c ng c. 1.2. ng tai ngoi (meatus acusticus externus) 1.2.1. Hnh th L mt ng i t xon nh ti mng nh. Do mng nh nm chch xung di v vo trong, nn thnh trc di ca ng tai ngoi di hn thnh trn sau (thnh trn sau di 25 mm, thnh trc di di 30-31mm). ng tai ngoi cong hnh ch S, lc u hng vo trong, ra trc v ln trn, ri hi cong ra sau v cui cng li tip tc hng vo trong, ra trc, nhng li hi xung di. V vy, khi thm khm mng nh, ngi ln ta phi ko loa tai ln trn ra ngoi v ra sau, gim bt cong. Lng ng tai c hnh bu dc, nhng khng u nhau. ng knh ln nht l tai ngoi hng xung di v ra sau, cn u trong ca ng tai th nm ngang. ng tai c 2 ch hp: ch hp th nht ni tn ht ca phn sn, ch hp th 2 phn xng cch xon tai 20mm. ng tai m ra ngoi y xon tai bi l ng tai ngoi. 1.2.2. Lin quan - Pha trc: ng tai ngoi lin quan vi mm li cu ca xng hm di. Lch gia phn sn ca tai ngoi v mm li cu c mt phn nh ca tuyn nc bt mang tai. Do vy, mt va chm vo cm lm cho li cu xng hm di trt ra sau, c th lm v ng tai ngoi. - Phn trn: phn xng ng tai ngoi lin quan vi tng s gia. - Pha sau: ng tai ngoi ngn cch vi xoang chm bi 1 lp xng mng. 1.2.3. Cu to
303

1.Sn vnh tai 4. Xng 2. Sn ng tai 5. TM cnh trong 3. Mng nh 6. Hm tai 7. Tai trong

Hnh 5.16. Cu to tai ngoi

Mt phn ba ngoi ng tai ngoi c cu to bi sn ng tai, gi l ng tai ngoi sn, di 8mm v lin tip ngoi vi sn loa tai. Thnh trc, sn c hai ch khuyt, khuyt sn ng tai, lm cho loa tai d di ng v vic nong rng ng tai ngoi tr nn d dng hn. Hai phn ba trong ng tai ngoi c to nn bi xng, cc thnh trc, di v hu ht thnh sau l do phn nh xng thi dng, cn thnh sau trn l do phn trai thi dng. u trong ca phn xng ng tai ngoi c mt rnh vng b chu vi mng nh bm vo, gi l rnh mng nh. ng tai ngoi c ph bi da, lin tip vi da ph loa tai v da ph mt ngoi mng nh. Da ph phn sn c lng v cc tuyn tit y tai. Da dnh cht vo sn xng, nn b nht ng tai ngoi s gy au n d di. 1.2.4. Mch mu thn kinh * ng mch: cp mu cho tai ngoi gm c cc nhnh: - ng mch tai sau: nhnh ca ng mch cnh ngoi. - ng mch tai su: nhnh ca ng mch hm trn. - Cc nhnh tai trc ca ng mch thi dng nng. * Tnh mch: mu t ng tai ngoi c dn v tnh mch cnh ngoi, tnh mch hm trn v m ri tnh mch chn bm. * Bch huyt: bch huyt t ng tai ngoi vo cc hch mang tai, cc hch c su trn. * Thn kinh: thn kinh ng tai ngoi: nhnh ca thn kinh tai thi dng, thuc thn kinh hm di, chi phi cho thnh trc v thnh trn. Nhnh tai ca thn kinh lang thang: cm gic cho thnh sau v thnh di ng tai ngoi. 2. TAI GIA (AURIS MEDIA) L mt hc nm trong xng gm c hm tai l b phn chnh ca tai gia, trong hm tai c mt chui xng con dn truyn xung ng t mng nh vo tai trong. Hm tai thng vi hu bi vi tai, thng vi xoang chm bi ng thng hang. Do tai gia gm 3 phn : hm tai, hang chm v vi tai. Tt c 3 phn trn u c ph bi mt lp nim mc lin tip vi nim mc ca hu.
304

2.1. Hm nh (cavitas tympanica) Hm nh gm c 2 phn: phn hm nh tht s nm i din vi mng nh, ngch thng nh l phn trn mng nh. Hm nh ging nh mt thu knh lm, 2 mt chch xung di, ra ngoi v ra trc. ng knh 15 lm, gm c 2 mt v 4 thnh chu vi. 2.1.1. Thnh trn (trn hm tai) Cn gi l trn hm nh, l mt mnh xng mng thuc phn xng thi dng, ngn cch ngch thng nh ca hm nh vi h s gia. Nhim trng tai gia c th lan truyn qua trn hm tai ti mng no. 2.1.2. Thnh di (thnh tnh mch cnh)

Cn gi l sn hm nh, l mt mnh xng hp, mng, ngn cch hm nh vi h tnh mch cnh. Sn thp hn thnh di ng tai ngoi khong 1 mui. 2.1.3. Thnh trong (thnh m do) Mt ny lin quan vi tai trong. - G nh ( nh) l mt li trn, do vng th nht ca c tai to nn. Trn mt g nh c nhng rnh nh, rnh g nh, cho cc nhnh ca m ri nh thuc thn kinh nh, nhnh ca thn kinh li hu nm. - Ca s c tai hay ca s trn: sau nh, c y bi mng nh ph. - Ca s tin nh (ca s bu dc): pha sau trn nh, c nn xng bn p lp vo. Hm nm gia ca s tin nh v ca s c tai gi l xoang nh, lin quan vi on bng ca ng bn khuyn sau. - Li thn kinh mt: do on 2 ca ng thn kinh mt to nn, chy t trc ra sau pha trn ca s tin nh, ri un cong xung thnh chnh ca hm nh.
305

1. Ca s trn 5. Hm tai 2. Ca s bu dc 6. Mng nh 3. nh 7. Chui xng con 4. ng vi nh 8. Trn hm tai Hnh 5.17. Hm tai

Lp xng bc thn kinh mt y c th rt mng, nn khi b vim tai gia, thn kinh mt c th b tn thng. - Li ng bn khuyn ngoi: nm pha trn li ng thn kinh mt. - Mm hnh c (mm tha): pha trc trn nh, c gn c cng mng nh thot ra nh chm.
1. ng thng hang 2. Ca s bu dc 3. Thn kinh VII 4. C ba 5. C bn p 6. Vi nh 7. nh 8. Li TK Jacobson 9. Ca s trn 10. M cnh trong

Hnh 5.18. Mt m nh ca hm tai 2.1.4. Thnh sau hay thnh chm Rng trn, hp di, c: - ng vo hang (ng thng hang): m t mt l ln, khng u, thng ngch thng nh vi phn trn ca hang chm pha sau. - Li ng bn khuyn ngoi: t mt m o tt sang, nm ngang, v li ng thn kinh mt lin tip t mt m o, qut thng xung di, u pha sau ng vo hang chm. - Li thp: thp hn, nm pha trc li ng thn kinh mt, di l ng thng hang: c gn c bn p thot ra nh thp vo hm nh. - Li hm nh ca ng thng nh nm pha ngoi li thp, c thng nh chui qua vo hm nh. 2.1.5. Thnh trc (thnh ng mch cnh) Rng trn hn di. Thnh ny c ng c cng mng nh trn v l hm nh ca vi tai di. Di l hm nh ca vi tai l mt vch xng mng, ngn cch hm nh vi ng mch cnh trong. V vy khi b vim tai
306

gia c th b au tai theo nhp p ca ng mch.

1. Trn hm tai 2. Xng ba 3. Xng e 4. C ba 5. TK thng nh 6. TK mt 7. Vi nh 8. Mng nh 9. M cnh trong 10. Nn hm tai

Hnh 5.19. Thnh ngoi hm tai 2.1.6. Thnh ngoi hay thnh mng nh V ch yu c to bi mng nh ngn cch hm nh vi ng tai ngoi. B chu vi ca mng nh gn vo rnh nh bi mt vng sn x. Rnh nh l mt rnh vng khng khp kn, thiu phn trn, gi l khuyt nh. Gc gia thnh mng v thnh ng mch cnh c ng ca thng nh, thn kinh thng nh t hm nh thot qua. 2.2. Mng nh (membrana tympanica) 2.2.1. V tr v kch thc Mng nh l mt mng mng, mu xm bng, hi trong, hnh bu dc, rng trn hn di. Mng nh nm chch to vi thnh di ng tai ngoi mt gc khong 550. ng knh ln nht ca mng nh chch xung di, ra ngoi, o c khong 9-10mm. ng knh ngn nht l ng knh ngang khong 8-9mm. Mng nh c hai phn: - Phn mng hay phn trng gi l mng mng Schrapnelle: l phn ph, trn. nh, mng v mm, tng ng vi khuyt nh, dnh trc tip vo phn ca xng thi dng. - Phn dy hay phn cng: l phn chnh di, ln hn, dy v chc hn, b chu vi dy ln thnh mt vng si sn dnh vo rnh nh. - Khi soi tai ta thy mng nh nm hi nghing xung di v ra trc hp vi mt phng ngang thnh mt gc t 40 - 450, gia mng nh hi lm gi l rn nh, trn rn nh l mng mng Schrapnelle, 2 dy chng nh ba
307

(np ba trc v np ba sau) mt mu con phnh c mu trng l mm ngn ca xng ba v mt vt trng i chch ra sau t mm ngn xng ba ti rn nh l cn ca xng ba; cn di rn nh c mt hnh nn sng hnh tam gic, chm nn rn nh cn nn th to xung v ra trc gi l nn sng Politzer (do nh sng phn chiu trn mt mng lm nghing vo trong to nn). Nu vch mt ng thng theo cn ba v mt ng ngang vung gc vi ng ny qua rn nh th chia mng nh ra lm 4 khu. Hai khu di thng p dng c chc d mng nh dn lu khi hm tai c m (nht l khu sau di), cn hai khu trn tng ng vi tng trn ca hm tai c chui xng con v lin quan vi dy thn kinh mt.

1. Bng xng e 2. Mng mng Schrapnell 3. Dy chng mng nh ba sau 4. Dy chng mng nh ba trc 5. Mm ngn xng ba 6. Cn ba 7. Rn mng nh 8. Nn sng

Hnh 5.20. Mng nh (mt ngoi) 2.2.2. Cu to mng nh L mt mng si chun, dy khong 0,1mm v c cu to bi 4 lp. - Lp da: lin tip vi da ng tai ngoi - Hai lp si: lp tia v lp vng, hai lp ny khng c phn trng. - Lp nim mc: lin tip vi nim mc hm tai. 2.2.3. Mch mu v thn kinh - ng mch: mng nh c cp mu bi ng mch tai su v ng mch nh trc l nhnh ca ng mch hm trn; ng mch chm chm l nhnh ca ng mch tai sau. - Tnh mch: cc tnh mch mng nh vo tnh mch cnh ngoi, cc tnh mch su vo xoang ngang v cc tnh mch mng cng.
308

- Thn kinh: mt ngoi c nhnh tai thi dng ca thn kinh hm di v nhnh tai ca thn kinh X, mt trong c nhnh thn kinh nh ca dy thit hu. 2.3. Cc c quan trong hm tai 2.3.1. Chui xng con C ba xng rt nh khp vi nhau i t mng nh ti ca bu dc ca tai trong. * Xng ba (malleus): nm tng trn hm tai. - Chm ba hnh cu, tip khp vi xng e. Chm ni vi cn ba c ba. C xng lin quan vi mng mng Schrapnell. - Cn ba p st vo mt trong mng nh, u cn ba c c cng mng nh bm vo. Cn ba nm trong mng nh ( gia nim mc v dy chng) u cn th dnh vo rn nh. - Mm ngoi ngn, c dy chng nh ba bm vo. - Mm trc di, c dy chng ba trc bm (i t trn hm tai ti). * Xng e (incus): gm c 3 phn: - Thn e khp vi chm xng ba - Ngnh trn (tr ngn) nm ngang ra sau - Ngnh di (tr di) ng thng sau cn xng ba, u ngnh di c mm u khp vi xng bn p. * Xng bn p (stapes) - Chm bn p khp vi mm u thuc ngnh thng xng e. - Tr trc v tr sau ni vi nn bn p. - Nn bn p nn lp vo ca bu dc (ca s tin nh). 2.3.2. Cc dy chng Ba xng trn khp vi nhau, xng ba khp vi xng e (khp lp) xng e vi xng bn p (khp chm) v xng bn p lp vo ca s tin nh bi khp bn ng nh bn p. Cc xng trn c ghm vi nhau bi cc dy chng:
309

1. Thn xng e 2. Ngnh ngang xng e 3. C xng ba 4. Tr di xng e 5. Nn xng bn p 6. Tr trc xng bn p 7. Mm u xng bn p 8. Cn ba 9. Mm trc xng ba 10. Mm ngoi xng ba 11. Chm ba

Hnh 5.21. Chui xng con - Dy chng trn c hai dy: i t trn hm tai ti xng ba (dy chng ba trn) i t trn hm tai ti thn xng e (dy chng e trn). - Dy chng ngoi i t thnh trc ca trn hm nh ti chm v c xng ba. - Dy chng sau i t ming l thng hang ti ngnh trn ca xng e (dy chng e sau). - Dy chng c nh xng bn p vo ca bu dc bi dy chng vng bn p. 2.3.3. Cc c vn ng C hai c: C ba hay c cng mng nh (m. tensor tympani): l mt c hnh thoi, nm trong ng c ba ng ny 1. Dy chng ba trn 4. Dy chng e sau chy song song vi vi nh. C ba 2. Dy chng e trn 5. Tr di xng e 3. Chm ba 6. Cn ba, 7. C ba bm vo gai bm, vi nh v ng Hnh 5.22. Dy chng ca chui xng con c ba ri thot ra mm tha bi mt gn con, gn ny qut li ti bm vo u trn cn ba v c xng ba, khi c co lm cho chm xng ba quay ra ngoi, cn ba vo trong, lm cng mng nh, ng thi khi chm xng ba quay ra ngoi ko lun c thn xng e ra ngoi lm cho ngnh thng xng e vo trong v y xng bn p n mnh vo ca bu dc lm tng p lc ca ni dch. C ba l c nghe ting nh v trm, do mt nhnh thn kinh chn bm
310

hay nhnh ca dy thn kinh hm di chi phi. - C bn p (m. stapedius): l c nh hnh thoi, nm trong mt ng x thnh sau ca hm tai ( trc ca on 3 cng fallov). Gn c thot ra mm thp ri qut li ti bm vo chm xng bn p, khi c co ko chm xng bn p v pha sau v vo trong ng thi y ngnh thng xng e ra ngoi, thn xng e b ko theo vo trong, v ko chm xng ba vo trong, cn ba quay ra ngoi lm chng mng nh. Khi c bn p co lm cho xng bn p nghing i v p lc ni dch ca tai trong cng gim, c bn p l c ca ting bng, ting to, l c c chng , bo v cho thn kinh tin nh c tai. C bn p do mt nhnh ca dy thn kinh mt chi phi.

1. ng c ba 2. C ba 3. Xng bn p 4. C bn p 5. Mm thp

Hnh 5.23. Cc c vn ng chui xng con 2.4. Hang chm (autrum mastoideum) L mt xoang ln nht trong xng chm, thuc vo tai gia, v thng vi hm nh. Hang chm c 6 thnh: - Thnh trc: trn c l vo ca ng vo hang, thng hang chm vi ngch thng nh ca hm nh. - Thnh sau lin quan vi xoang tnh mch bn v thng vi 1 s t bo chm. - Thnh trn hay mi ca hang chm lin quan vi h no sau. - Thnh di hay sn hang chm, c nhiu l nh thng vi t bo chm. - Thnh trong: lin quan vi ng bn khuyn sau. - Thnh ngoi: c to nn bi phn sau ng tai ngoi ca mt ngoi xng thi dng. Thnh dy 12-15mm.
311

Hnh i chiu ca hang chm ln mt ngoi mm chm l mt hnh vung, c din tch lcm2 pha sau ng tai ngoi. Cc cnh nh sau: cnh trn l mt ng ngang trc sau, cch b trn l tai ngoi 4mm. Cnh di l ng song song vi cnh trn. cch cnh trn khm, cnh trc l ng tip tuyn vi b sau l tai ngoi v vung gc vi cnh trn. Cnh sau song song vi cnh trc, pha sau cnh trc khm. Trong mm chm c nhiu hang nh gi l t bo chm. Khi b vim hang chm dn n b vim cc t bo chm, m c th lm thng mm chm chy ra ngoi.

1. Xng e 2. Tin nh 3. Hm tai 4. c tai 5. Vi nh 6. T hu

Hnh 5.24. Vi nh 2.5. Vi tai (mua auditiva) hay vi nh eustachi 2.5.1. M t L mt ng thng hm tai vi t hu, c tc dng lm cn bng p lc ca hm tai vi khng kh bn ngoi nn c th vim nhim lan to t hng hu vo tai gia. Vi tai bt u t l nh ca vi tai thnh trc hm tai, i chch xung di vo trong ra trc, tn ht l hu vi tai ti thnh bn t hu, di xp x 37 mm. 2.5.2. Cu to - Phn xng vi tai chim 1/3 ngoi l mt ng xng x mt di ca xng . Nm di ng c ba. Pha trong lin quan vi ng mch cnh trong. Phn xng ni vi phn sn bi eo vi. - Phn sn chim 2/3 trong l sn si, c mt u tip vi phn xng, mt u thng vi hu. Nm trong rnh vi tai nn xng bm. Phn sn tn cng l hu vi tai nm sau xng xon mi di Vi tai c 2 l: l nh thng vi thnh trc hm tai; l hu thng vi thnh bn t hu (gia tuyn hnh nhn vi). Tc dng ca vi nh l lm cn
312

bng p lc ca hm tai vi tai ngoi. - Nim mc ph vi tai lin tip vi nim mc ca hu v quanh l hu c hnh nhn vi. Vi tai c th m rng hay khp l nh c mt vi c ca mn hu c tc dng gi cho p lc ca hm tai thng bng vi p lc bn ngoi. V c s thng nh vy nn khi vim mi, vim hu iu tr khng tt s gy ra bin chng vim tai gia, vim xoang chm. Do bnh hc ca tai lun i vi bnh hc ca mi hng. 2.5.3. Mch thn kinh vi tai - ng mch: gm c nhnh hu ln v mng no gia ca ng mch cnh ngoi. - Tnh mch: m ri chn bm ca tnh mch cnh trong. - Thn kinh: m ri nh ca thn kinh thit hu v cc nhnh thn kinh chn bm ca dy thn kinh hm di. 2.6. Nim mc hm nh Nim mc hm nh ph cc thnh hm nh, cc xng tai, cc c v cc thn kinh nm trong hm nh. Nim mc hm nh to nn lp trong ca mng nh v lin tip vi nim mc ca hu qua vi tai, vi nim mc ca hang chm v ca cc t bo chm qua ng vo hang. Nim mc to nn cc np mch, cng t cc thnh hm nh ti cc xng tai, trong s c nhng np t trn hm nh ti chm xng ba, to nn np ba trn, np ba sau, ti thn xng e to nn np e, ph xng bn p to nn np bn p, ph thng nh to nn np thng nh. Cc np nim mc ni trn ngn cch nhau v gii hn nn cc ngch mng nh. 2.7. Mch thn kinh hm tai 2.7.1. ng mch - ng mch hm nh trc nhnh ca ng mch hm trn cp mu cho mng nh. - ng mch trm chm, nhnh ca ng mch tai sau, cp mu cho phn sau hm nh v t bo chm. - Nhnh ca ng mch mng no gia.
313

- ng mch hm nh trn, nhnh ca ng mch mng no gia. - ng mch nh di, nhnh ca ng mch hu ln. - Nhnh ng mch ng chn bm, thuc ng mch hm trn. - ng mch cnh nh, nhnh ca ng mch cnh trong. 2.7.2. Tnh mch Mu v xoang tnh mch trn v m ri chn bm. 2.7.3. Bch huyt T nim mc hm nh v hang chm chy ti hch mang tai hay hch c su trn. 2.7.4. Thn kinh L m ri nh ca thn kinh thit hu v m ri ng mch cnh trong thuc h thn kinh giao cm. 3. TAI TRONG (AURIS INTERNA) L b phn nhn cm ca tai nhng rt phc tp, tai trong nm trong m o nh v gm c 2 h thng: - Mt h thng gm cc ti, ng c cu to bng mng, hp thnh mt h thng ng kn khng thng vi bn ngoi gi l m nh mng, trong lng m nh mng cha mt cht dch gi l ni dch. - Mt h thng gm cc hc, rnh c x trong xng lm khun cha ng h thng trn gi l m nh xng. M nh mng khng hon ton ging m nh xng, c tit din nh hn nn gia m nh mng v m nh xng chng cn cch nhau mt khoang trong khoang ny cha mt cht dch gi l ngoi dch. 3.1. M nh xng hay m o xng C 3 phn: tin nh xng, cc ng bn khuyn xng v c tai xng. 3.1.1. Tin nh xng (vestibulum) L mt hc hnh xoan, nm pha trong hm nh, sau c tai v pha trc cc ng bn khuyn xng. Tin nh xng ng thng vi trc xng , c b trc sau 5mm, b dc 4mm, b ngang 3mm v c th coi nh mt hnh hp c 6 mt.
314

- Mt ngoi: c ca s bu dc v ca s trn lin quan vi hm tai. - Mt trong: lin quan 1/3 sau y ng tai trong, c 3 ngch: + Ngch cu phn trc mt trong c cu nang nm. + Ngch bu dc pha sau trn mt trong c soan nang nm. + Ngch c tai phn sau di mt trong. - Mt trc: lin quan vi on 1 cng Fallope ca thn kinh mt di thng vi tng tin nh ca c tai bi mt l hnh bu dc. - Mt sau v trn c cc l thng vi ng bn khuyn. - Mt di: c mt mnh xng bt li l u ca mnh xon c. 3.1.2. Cc ng bn khuyn xng (canalis semicircularis ossei) Cc ng bn khuyn xng l nhng ng hnh tr, ng knh khong 0,8mm, cong hnh mng nga, nm mt trn v sau ca tin nh v m vo tin nh bi 2 u, gi l cc tr xng.

1. Bn khuyn trc 2. Bng xng trc 3. c tai xng 4. Tin nh xng 5. Ca s bu dc 6. Ca s c tai

Hnh 5.25. M o xng

- Mt u phnh gi l bng xng. Tr c bng xng gi l tr bng xng. Cc bng xng c cng tn vi cc ng bn khuyn tng ng. - u khng phnh ca ng bn khuyn ngoi m trc tip vo tin nh, gi l tr xng n. - u khng phnh ca ng bn khuyn trc v sau hp li vi nhau ri m vo tin nh, gi l tr xng chung. Ba ng bn khuyn nm theo 3 mt phng thng gc vi nhau. - ng bn khuyn trc (canalis semicircularis ossei) gi 15-20mm, nm trn mt phng thng ng, vung gc vi trc phn xng thi dng. u ngoi l bng xng trc, m vo phn trn ngoi ca tin nh. u i din to nn tr xng chung cng ng bn khuyn sau vo phn trong
315

tin nh. - ng bn khuyn sau (canalis semicircularis posterior) di 18-22mm, nm trn mt phng thng ng, song song vi trc phn xng thi dng. u di l bng xng sau, m vo phn di tin nh. u trn cng vi tr xng ca ng bn khuyn trc to nn tr xng chung. - ng bn khuyn ngoi (canalis semicirculans lateralis) di 12-15mm, nm trn mt phng nm ngang v cong ra ngoi, bng xng ngoi m vo pha trn gc ngoi tin nh, ngay di bng trc, pha trn ca s tin nh. u kia l tr xng n m vo tin nh ngay di l ca tr xng chung. Tc dng chung ca cc ng bn khuyn cho ta c nim v chiu hng v tr trong khng gian nn khi au mt ng bn khuyn no s lm ng hay nghing u v pha y, khi c 3 ng b kch thch th gy ra chng mt, c th mt cn bng. 3.1.3. c tai xng (cochlea) C hnh con c, xon 2 vng ri, nm pha trc tin nh, c y c tai v nh c. T y ti nh di 5mm v chiu ngang y l 9mm. nh hng ra trc, ra ngoi. Mt phn vng y c tai y thnh trong hm nh li ln, to nn nh. Nhn chung y c tai nm i din vi y ng tai trong. V cu to, c tai gm c tr c tai, ng xon c v mnh xon xng. - Tr c: l mt trc xng hnh nn, trung tm c tai i t nh ti y c. y tr tng ng vi y c tai. Trong lng tr c nhng ng nh chy dc cc si thn kinh c tai i qua, gi l cc ng dc ca tr c. - ng xon c: l mt ng di 30mm, ng knh gim dn t y cho ti nh, qun 2 vng ri quanh tr c tai. Ni tn ht ca ng to nn nh c tai. Vng y ca ng xon c c mt phn nh vo thnh trong hm nh, to thnh nh v c ca s c tai thng vi hm nh, c mng nh ph y. Vng y ca ng xon c thng vi tin nh xng v cn c mt l m vo cng c tai, cng ny dn ti mt l mt di phn xng thi dng. - Mnh xon xng: l mt mnh xng mng nh ra t tr c tai v qun quanh tr, theo mt ng xon c (nh ng g ca inh vt). Mnh xon xng c 2 b, mt b dnh vo tr c tai, mt.b t do nh vo trong lng ng xon c chia d chng lng ng thnh 2 tng: tng tin nh trn
316

v tng mng nh di. Trn ngi sng, t b t do ca mnh xon xng ti thnh ngoi ng xon c c mng nn ngn cch tip phn cn li gia 2 tng. B rng ca mnh xon xng cng gim dn t y ti nh c tai. nh c tai, mnh xon c tn ht mt mm hnh mc, gi l mc mnh xon. Gia nh ng xon c v mc mnh xon c mt khe h, gi l khe xoy c, qua tng tin nh thng vi tng mng nh. Dc theo b t do lm thnh rnh ca mnh xon xng c mt lot nhng l rt nh m vo mt lot ng nh chy ngang qua b dy ca mnh xon, t b t do n b dnh ca mnh, cho cc si thn kinh c tai i qua v lin tip vi cc ng dc ca tr c. Dc theo nhng im chuyn tip lin tip nhau gia 2 h thng ng ngang v dc, ngha l dc theo b dnh vo tr c ca mnh xon c l mt ng, gi l ng xon tr c, cho cc hch xon c tai nm trong. 3.2. M nh mng (labyrinthus membranaceus) M o mng l mt h thng ng v ti mng cha y ni dch nm trong m o xng v nh hn m o xng rt nhiu. M o mng bao gm: m ao tin nh v m ao c tai. 3.2.1. M o tin nh (labyrinthus vestibularis) Gm c: son nang, cu nang, l 2 ti mng nm trong tin nh, cc ng bn khuyn mng nm trong cc ng bn khuyn xng v mt h thng ng mng nh khc. Cc ng bn khuyn mng m vo son nang, soan nang thng vi cu nang bi ng son cu nang. Cu nang ni vi ng c tai qua ng ni. ng son cu nang li vo ng n] dch, ng ny tn ht bi ti ni dch. * soan nang (utriculus): l mt ti hnh soan chim phn trn ca tin nh, nm p vo ngch bu dc thnh trong ca tin nh. Trn thnh ngoi soan nang c vt son nang, nhn cc si soan nang ca thn kinh tin nh. T phn trc trong soan nang c mt ng nh, gi l ng son cu nang, ni gia soan nang v cu nang ri vo ng ni dch. Cc ng bn khuyn vo soan nang bi 5 l. * Cu nang (sacculus): l.mt ti nh hn son nang, hnh cu, pha trc soan nang v nm trong ngch cu thnh trong tin nh xng. Trn
317

thnh trc cu nang c vt cu nang, nhn cc si cu nang ca thn kinh tin nh c tai. T phn sau ca cu nang cng tch ra mt ng son cu nang vo ng ni dch. * Cc ng bn khuyn mng (ductus semicirculares): l nhng ng mng nh, nm trong cc ng bn khuyn xng, nhng ng knh ch bng 1/4 ng knh ng bn khuyn xng. C 3 ng bn khuyn mng tng ng vi 3 ng bn khuyn xng v mang cng tn: ng bn khuyn trc, ng bn khuyn sau v ng bn khuyn ngoi.

1. Bn khuyn trn 2. Dy c tai 3. Xoan nang 4. Cu nang 5. Bn khuyn mng

Mi ng bn khuyn mng c 2 Hnh 5.26. M o mng u m vo son nang, gi l cc tr mng. Cng nh ng bn khuyn xng, tr khng phnh ca ng bn khuyn ngoi vo son nang, gi l tr mng n. Tr mng khng phnh ca 2 ng bn khuyn trc v sau hp li vo son nang, gi l tr mng chung. Tr phnh to nn cc bng, gi l tr mng bng: c 3 bng mng ca 3 ng bn khuyn mng: bng mng trc, bng mng sau v bng mng ngoi. * Cc ng ca tin nh mng: - ng son cu nang: l mt ng mng nh, ni soan nang vi cu nang v thng vi ng ni dch. - ng ni dch: lin tip vi ng son cu nang, chy qua cng tin nh trong xng v tn ht ti ni dch. - Ti ni dch: l mt ti mng, phnh ra ni tn ht ca ng ni dch, nm di mng no cng, trn mt sau ca phn xng thi dng. - ng ni l mt ng mng nh, ngn, ni gia phn di cu nang v y ca c tai mng. 3.2.2. M o c tai (labyrinthus cochlearis) L mt ng mng, di 32cm, nm trong ng xon c xng, dc theo khong gia thnh ngoi ca ng ny v b t do ca mnh xon xng. ng c tai mng cng xon 2 vng ri nh ng xon c xng, bn trong c cha
318

ni dch v cng vi mnh xon xng to thnh mt vch kn, chia khoang ngoi dch trong ng xon c xng thnh 2 tng: tng tin nh v tng mng nh. Trn thit ct ngang ca ng c tai mng c hnh tam gic, vi 3 thnh: thnh mng nh, thnh tin nh v thnh ngoi. * Thnh mng nh ca ng c tai: ch yu l mnh nn hay mng nn, c cu to bi nhng th si cng t b t do ca mnh xon xng ti thnh ngoi ng xon c. Nm trn mnh nn l mt lot cc cu trc thng m dy ln bit ho cao , to nn c quan xon c (c quan Corti), ni nhn cm thnh gic ca cc si thn kinh c tai. * Thnh ngoi ca ng c tai: c to nn bi phn dy ln ca mng xng thnh ngoi ca ng xon c, gi l mo xon hay dy chng xon. Phan mo xon li vo bn trong ng xon c b ngoi mnh nn, gi l mo nn cho mng nn bm. * Thnh tin nh ca c tai: c to nn bi 1 mng mng i t mng xng ph mnh xon xng ti thnh ngoi ca ng xon c, gi l mng tin nh. 3.3. Ni dch, ngoi dch v c ch nghe 3.3.1. Ni dch M nh mng cha mt cht dch lng gi l ni dch. l mt cht dch tng t nh cht dch trong t bo nhng t protein hn. Ni dch c tit ra t mo xon. 3.3.2. Ngoi dch M nh mng nm trong khoang ngoi dch, l mt khoang c gii hn bi cc thnh xng v cc m nh xng. Khoang ngoi dch cha ngoi dch. Ngoi dch c thnh phn ging nc no tu, nhng c nhiu protein hn nc no tu. Nh vy m o mng c ngm trong ngoi dch v cha cht ni dch. Khoang ngoi dch ca ng xon c c mnh xon xng v ng c tai mng chia thnh 2 tng: tng trn l tng tin nh, tng di l tng mng nh, hai tng ny thng vi nhau nh c tai qua khe xon c nh ng xon c Tng mng nh c ngn cch vi hm nh bi mng nh ph, nhng li thng vi khoang di nhn qua cng c tai.
319

3.3.3. C ch nghe * ng kh o: nhn cm m thanh l do kch thch cc t bo c lng ca c quan xon c, nm mng nn ca ng c tai mng. Sng m t khng kh qua loa tai v ng tai ngoi, ti mng nh c chuyn thnh rung ng c hc, truyn qua chui xng con ti ca s tin nh. Nhng rung ng truyn vo ngoi dch do chuyn ng ca xng bn p ca s tin nh lan to qua tng tin nh ti nh c tai, ri qua khe xon c ti ngoi dch tng mng nh, v c cn bng bi nhng rung ng b tr ca mng nh ph ca s c tai. Kch thch theo vng cc t bo c lng ca c quan Com l kt qu chuyn ng sng ca ngoi dch, dn n th cm m thanh v truyn theo cc si thn kinh c tai ln no. * ng ct o: sng m t khng kh p trc tip vo da u ri truyn xung ng vo xng lm chuyn ng chui xng con... (qu trnh din bin nh trn). 3.4. Mch, thn kinh ca tai trong 3.4.1. Mch ca tai trong - ng mch: ng mch m o l nhnh ca ng mch tiu no trc di thuc ng mch nn. ng mch chia thnh 2 nhnh: + Nhnh c tai chia thnh 12 - 14 nhnh nh chy theo cc ng trong tr c, cp mu cho tr, mnh xon xng v mnh nn. Cc nhnh nh ny to nn cun tiu ng mch c tai. + Nhnh tin nh cp mu cho son nang, cu nang v cc ng bn khuyn. - Tnh mch: cc nhnh tin nh i km ng mch v nhn tnh mch xon tr c nn tr c, to nn cc tnh mch m o, cc tnh mch m o tn ht phn sau xoang tnh mch trn hoc trong xoang ngang.

320

3.4.2. Thn kinh Thn kinh tin nh c tai i vo ng tai trong th phn chia thnh 2 nhnh chnh: phn c tai i n c quan xon c, m nhn chc nng nghe. Phn tin nh vo cc ng bn khuyn, soan nang v cu ngang, m nhn chc nng thng bng. 3.4. ng tai trong L mt ng xng o trong phn xng thi dng, hng t sau ra trc, t trong ra ngoi, di trung bnh lcm, ng knh 5mm. Trong ng c thn kinh tin nh c tai v thn kinh mt. ng m ra mt sau phn xng thi dng bi mt l, gi l l tai trong. Phn tn ca ng tai trong phn , gi l y ng tai trong. Trn y ng c mo ngang, chia y ng thnh 2 tng: - Tng trn gm 2 khu: khu trc l din thn kinh mt, c l ng thn kinh mt cc si thn kinh mt chui qua. Phn sau l din tin nh trn c cc si t soan nang v ng bn khuyn ca thn kinh tin nh c tai i qua. - Tng di: khu sau l din tin nh di, c cc si t cu nang ca thn kinh tin nh c tai i qua. Khu trc l din c tai tng ng vi y tr c tai, c di l xon c cc si ca thn kinh c tai i qua.

321

TI LIU THAM KHO

1. Xun Hp. Gii phu hc (sch dng cho qun y s). Nh xut bn Y hc v Th dc th thao H Ni 1962. 2. Xun Hp. Gii phu i cng, gii phu u mt c. Nh xut bn Y hc H Ni 1973. 3. Xun Hp. Gii phu thc dng ngoi khoa t chi. Nh xut bn Y hc 1977. 4. Xun Hp. Gii phu ngc, bng. Nh xut bn Y hc v Th dc th thao 1965.
5. Trng i hc Y khoa Thi Nguyn. Bi ging Triu chng ni khoa.

6. Trng i hc Y khoa Thi Nguyn. Bi ging sinh l hc. i hc Y khoa Thi Nguyn. 7. Trng Di hc Y khoa Thi Nguyn. Bi ging M hc. 8. Trnh Vn Minh. Gii phu ngi tp 1, tp 2. Nh xut bn Y hc, H Ni 2005. 9. Nguyn Quang Quyn. Bi ging gii phu hc tp 1, tp 2. Nh xut bn Y hc thnh ph H Ch Minh 1993. 10. Trng i hc Y H Ni B mn Gii phu. Gii phu ngi (sch dng cho sinh vin h bc s a khoa). Nh xut bn Y hc 2006. 11. Giy J.: Anatomy descriptive and applied; Thirtyfiveth Edition, 1987; Longmans, Geen and Co. Lon don Newyork Toronto 12. Testut L. & Latarjet A: Traite DAnatomie humain; Tome I; II; III; IV; V; G. Don & CIE, Paris 1949. 13. KimberGray-Stackpoles.: Anatomy and phys1ology; Seventeenth Edition W. B Saundrers company 1993. 14. Pansky B.; Hous E.L.: Review of gross Anatomy, Second Edition. The Macmillan company 1971. 15. Barbara R. Landau.: Essential Human anatomy and Physiology. Cott, Fresman Company 1976. 16. Gerard J. Toratora.: Principles ofhuman anatomy: Publish Inc; 10 East 53d Stresst, New York, NY 10022; Coppyright @ 1986. 17. Kem M. Van de graff.: Human anatomy Fifth edition WCB Mc Graw-Hill 1998.
322

NH XUT BN Y HC

BI GING PHU THUT HC

Tp 1

Chu trch nhim xut bn HONG TRNG QUANG

Bin tp: Sa bn in: Trnh by ba: KT vi tnh:

BS. NGUYN TIN DNG NGUYN TIN DNG CHU HNG NGUYN TIN DNG

In 3000 cun, kh 19 x 27cm ti Xng in Nh xut bn Y hc. Giy php xut bn s: 763 - 2008/CXB/24 - 102/YH l xong v np lu chiu qu III nm 2008.