35 Cau Hoi Triet Hoc

HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 1
HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI

MÖN
TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN
TRUNG TÊM BÖÌI DÛÚÄNG CAÁN BÖÅ GIAÃNG DAÅY

LYÁ LUÊÅN MAÁC - LÏNIN VAÂ TÛ TÛÚÃNG HÖÌ CHÑ MINH
http://ebooks.vdcmedia.com
PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 2
TÊÅP THÏÍ TAÁC GIAÃ
1. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn)
2. VUÄ NGOÅC PHA
3. PGS, PTS. NGUYÏÎN HÛÄU VUI
4. TRÊÌN BAÅCH TUYÏËT
5. PTS. NGUYÏÎN QUANG LÊÅP
6. PTS. NGUYÏÎN VÙN TÊN
7. PHAÅM KÏË THÏÍ
8. TRÛÚNG HAÃI CÛÚÂNG
Ngûúâi sûäa chûäa, böí sung: NGUYÏÎN VÙN TÊN
MUÅC LUÅC
I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC .............................................................................................................. 9
CÊU 1: Triïët hoåc laâ gò? Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc.
Phûúng phaáp nhêån thûác thïë giúái cuãa triïët hoåc........................... 10
CÊU 2: Nhûäng neát cú baãn cuãa triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi xung
quanh caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, con ngûúâi vaâ nhêån
thûác. ............................................................................................. 13
CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú baãn cuãa triïët hoåc Trung Hoa cöí
àaåi vïì caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, vêën àïì cú baãn cuãa
triïët hoåc, con ngûúâi vaâ nhêån thûác. .............................................. 16
CÊU 4: Phên tñch cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt
vaâ chuã nghôa duy têm trong triïët hoåc cöí àaåi Hy Laåp thöng qua
hai àûúâng löëi triïët hoåc: Àïmöcrit vaâ Platön. Nhûäng giaá trõ triïët
hoåc nöíi bêåt cuãa Arixtöët. ............................................................... 20
CÊU 5: Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghòn duy vêåt vaâ chuã
nghôa duy têm tûâ thïë kyã XVII àïën thïë kyã XVIII thöng qua caác
triïët gia tiïu biïíu nhû Bïcún, Höëpbú, Àïcaáctú, Xpinöda, Löccú,
Beáceli, Hium. ............................................................................... 22
CÊU 6: Trònh baây nhûäng tû tûúãng cú baãn trong pheáp biïån
chûáng duy têm cuãa Hïghen vaâ chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa
Phoiúbùæc. Sûå aãnh hûúãng cuãa nhûäng hïå thöëng triïët hoåc trïn àöëi
vúái sûå hònh thaânh triïët hoåc Maác.................................................. 26
CÊU 7: Triïët hoåc Maác - Lïnin ra àúâi laâ möåt têët yïëu lõch sûã
vaâ laâ möåt bûúác ngoùåt caách maång trong triïët hoåc. ....................... 30
II- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ THÏË GIÚÁI ...................................................... 34
CÊU 8: Phên tñch nöåi dung vaâ yá nghôa àõnh nghôa vêåt chêët
cuãa V.I.Lïnin. .............................................................................. 35
CÊU 9: Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì
nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng
vêën àïì naây.................................................................................... 37
CÊU 10: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác.
YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây trong
nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn............................................... 40
CÊU 11: Trònh baây hai nguyïn lyá cú baãn cuãa pheáp biïån
chûáng duy vêåt vaâ yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá. .... 42
CÊU 12: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt thöëng nhêët vaâ
àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp..................................................... 45
CÊU 13: Phên tñch mêu thuêîn bïn trong vaâ mêu thuêîn
bïn ngoaâi, mêu thuêîn cú baãn vaâ khöng cú baãn. YÁ nghôa thûåc tiïîn
cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây. ................................................... 48
CÊU 14: Phên tñch mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn
khöng chuã yïëu, mêu thuêîn àöëi khaáng vaâ mêu thuêîn khöng àöëi
khaáng. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây.......................... 50
CÊU 15: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt tûâ nhûäng thay
àöíi vïì lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi vïì chêët vaâ ngûúåc laåi........ 52
CÊU 16: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt phuã àõnh cuãa
phuã àõnh....................................................................................... 55
CÊU 17: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa caái chung vaâ caái
riïng, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa noá. ................................... 58
CÊU 18: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nöåi dung vaâ hònh
thûác, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì. ............................. 60
CÊU 19: Sûå thöëng nhêët biïån chûáng giûäa baãn chêët vaâ hiïån
tûúång, yá nghôa phûúng phaáp luêån............................................... 61
CÊU 20: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nguyïn nhên vaâ kïët
quaã, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa noá. ..................................... 63
CÊU 21: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa têët nhiïn vaâ ngêîu
nhiïn, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá. ...................... 65
CÊU 22: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa khaã nùng vaâ hiïån
thûåc, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì naây. ...................... 67
CÊU 23: Con àûúâng biïån chûáng cuãa quaá trònh nhêån thûác
chên lyá, nhêån thûác hiïån thûåc khaách quan.................................. 69
CÊU 24 : Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì
möëi quan hïå biïån chûáng giûäa lyá luêån vaâ thûåc tiïîn..................... 72
CÊU 25: Chên lyá theo quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt
biïån chûáng.................................................................................... 74
III- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ XAÄ HÖÅI ......................................................... 77
CÊU 26: Saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët laâ cú súã cuãa àúâi söëng xaä
höåi vaâ vai troâ cuãa phûúng thûác saãn xuêët àöëi vúái sûå töìn taåi vaâ
phaát triïín xaä höåi. ......................................................................... 78
CÊU 27: Nöåi dung quy luêåt vïì sûå phuâ húåp cuãa quan hïå saãn
xuêët vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët. Sûå vêån
duång quy luêåt naây úã nûúác ta........................................................ 81
CÊU 28: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa cú súã haå têìng vaâ
kiïën truác thûúång têìng; cú súã haå têìng vaâ kiïën truác thûúång têìng úã
nûúác ta trong thúâi kyâ quaá àöå. ...................................................... 85
CÊU 29: Hònh thaái kinh tïë - xaä höåi. Sûå phaát triïín cuãa caác
hònh thaái kinh tïë - xaä höåi laâ möåt quaá trònh lõch sûã tûå nhiïn. .... 89
CÊU 30: Giai cêëp laâ gò? Vai troâ cuãa àêëu tranh giai cêëp
trong xaä höåi coá giai cêëp. Tñnh têët yïëu cuãa cuöåc àêëu tranh giai
cêëp trong thúâi kyâ quaá àöå tûâ chuã nghôa tû baãn lïn chuã nghôa xaä
höåi................................................................................................. 91
CÊU 31: Nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa nhaâ nûúác. Tñnh têët
yïëu vaâ àùåc àiïím cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa........................ 94
CÊU 32: Tiïën böå xaä höåi; nhûäng tiïu chuêín khaách quan vaâ
àöång lûåc cuãa sûå tiïën böå xaä höåi. .................................................... 97
CÊU 33: Baãn chêët con ngûúâi. Möëi quan hïå giûäa caá nhên vaâ
têåp thïí; giûäa caá nhên vaâ xaä höåi................................................... 99
CÊU 34: Vai troâ cuãa quêìn chuáng nhên dên vaâ vô nhên - laänh tuå àöëi vúái sûå phaát
triïín cuãa xaä höåi. ........................................................................................................ 103
CÊU 35: Möëi quan hïå giûäa töìn taåi xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi. .............................. 106
LÚÂI NHAÂÂ XUÊËT BAÃN
Àïí phuåc vuå viïåc giaãng daåy vaâ hoåc têåp caác böå mön Lyá luêån
chñnh trõ Maác Lïnin trong hïå thöëng trûúâng Àaåi hoåc, cao àùèng vaâ
trung hoåc chuyïn nghiïåp. Nhaâ xuêët baãn Àaåi hoåc quöëc gia Haâ Nöåi
taái baãn, coá sûãa chûäa vaâ böí sung cuöën Hûúáng dêîn ön thi mön Triïët
hoåc Maác - Lïnin.
Saách do Trung têm Böìi dûúäng caán böå giaãng daåy lyá luêån Maác -
Lïnin vaâ tû tûúãng Höì Chñ Minh, Nhaâ xuêët baãn Tû tûúãng - Vùn hoaá
trûúác àêy töí chûác biïn soaån vaâ Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia taái
baãn.
Saách àûúåc trònh baây dûúái daång hoãi - àaáp vúái nöåi dung àaãm
baão tñnh hïå thöëng, coá troång àiïím, saát yïu cêìu cuãa chûúng trònh böå
mön Triïët hoåc Maác — Lïnin.
Thaáng 3 nùm 2000

NHAÂ XUÊËT BAÃN ÀAÅI HOÅC QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI
I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC
CÊU 1: Triïët hoåc laâ gò? Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc. Phûúng phaáp
nhêån thûác thïë giúái cuãa triïët hoåc.
1. Khaái niïåm triïët hoåc
- Triïët hoåc laâ möåt trong nhûäng hònh thaái yá thûác xaä höåi, xeát
cho cuâng, àïìu bõ caác quan hïå kinh tïë cuãa xaä höåi quy àõnh. Duâ úã xaä
höåi naâo, triïët hoåc bao giúâ cuäng göìm hai yïëu töë: 1) Yïëu töë nhêån thûác
- sûå hiïíu biïët vïì thïë giúái xung quanh, trong àoá coá con ngûúâi; 2) Yïëu
töë nhêån àõnh - àaánh giaá vïì mùåt àaåo lyá.
- Triïët hoåc àaä ra àúâi trong xaä höåi chiïëm hûäu nö lïå (úã phûúng
Têy) vaâ trong thúâi kyâ chuyïín tûâ xaä höåi chiïëm hûäu nö lïå sang xaä höåi
phong kiïën (phûúng Àöng), gùæn liïìn vúái sûå phên cöng lao àöång xaä
höåi - taách lao àöång trñ oác ra khoãi lao àöång chên tay.
- Phuâ húåp vúái trònh àöå phaát triïín thêëp úã caác giai àoaån àêìu
tiïn cuãa lõch sûã loaâi ngûúâi, triïët hoåc ra àúâi vúái tñnh caách laâ möåt
khoa hoåc töíng húåp caác tri thûác cuãa con ngûúâi vïì hiïån thûåc xung
quanh vaâ baãn thên mònh. Sau àoá, do sûå phaát triïín cuãa thûåc tiïîn xaä
höåi vaâ cuãa quaá trònh tñch luyä tri thûác, àaä diïîn ra quaá trònh taách caác
khoa hoåc ra khoãi triïët hoåc thaânh caác khoa hoåc àöåc lêåp. Triïët hoåc vúái
tñnh caách laâ khoa hoåc, nïn noá coá àöëi tûúång vaâ nhiïåm vuå nhêån thûác
riïng cuãa mònh, noá laâ hïå thöëng nhûäng quan niïåm, quan àiïím coá
tñnh chêët chónh thïí vïì thïë giúái, vïì caác quaá trònh vêåt chêët vaâ tinh
thêìn vaâ möëi liïn hïå giûäa chuáng, vïì nhêån thûác vaâ caãi biïën thïë giúái.
2. Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc
- Theo Ùngghen, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc laâ vêën àïì vïì möëi
quan hïå cuãa tû duy vúái töìn taåi, cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët. Viïåc
giaãi quyïët vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc laâ cú súã vaâ àiïím xuêët phaát
àïí giaãi quyïët caác vêën àïì khaác cuãa triïët hoåc.
- Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc göìm hai mùåt:
+ Mùåt thûá nhêët traã lúâi cêu hoãi: giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác caái
naâo coá trûúác, caái naâo coá sau, caái naâo quyïët àõnh caái naâo? Noái caách
khaác, giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác caái naâo laâ tñnh thûá nhêët, caái naâo laâ
tñnh thûá hai. Coá hai caách traã lúâi khaác nhau dêîn àïën hònh thaânh
hai khuynh hûúáng triïët hoåc àöëi lêåp nhau:
* Nhûäng quan àiïím triïët hoåc cho vêåt chêët laâ tñnh thûá nhêët, yá
thûác laâ tñnh thûá hai hoåp thaânh chuã nghôa duy vêåt. Trong lõch sûã tû
tûúãng triïët hoåc coá ba hònh thûác cú baãn cuãa chuã nghôa duy vêåt: 1)
Chuã nghôa duy vêåt chêët phaác, ngêy thú thúâi cöí àaåi; 2) Chuã nghôa
duy vêåt maáy moác, siïu hònh thïë kyã XVII-XVIII; 3) Chuã nghôa duy
vêåt biïån chûáng.
* Ngûúåc laåi, nhûäng quan àiïím triïët hoåc cho yá thûác laâ tñnh thûá
nhêët, vêåt chêët laâ tñnh thûá hai, hoåp thaânh chuã nghôa duy têm. Chuã
nghôa duy têm laåi àûúåc thïí hiïån qua hai traâo lûu chñnh: chuã nghôa
duy têm khaách quan (Platön; Hïghen...) vaâ chuã nghôa duy têm chuã
quan (Beccli, Hium...).
+ Mùåt thûá hai traã lúâi cêu hoãi: con ngûúâi coá khaã nùng nhêån
thûác àûúåc thïë giúái hay khöng?
* Caác nhaâ triïët hoåc duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi coá khaã nùng
nhêån thûác thïë giúái. Song, do mùåt thûá nhêët quy àõnh, nïn sûå nhêån
thûác àoá laâ sûå phaãn aánh thïë giúái vêåt chêët vaâo oác con ngûúâi.
* Möåt söë nhaâ triïët hoåc duy têm cuäng thûâa nhêån con ngûúâi coá
khaã nùng nhêån thûác thïë giúái nhûng sûå nhêån thûác àoá laâ sûå tûå nhêån
thûác cuãa tinh thêìn, tû duy.
* Möåt söë nhaâ triïët hoåc duy têm khaác nhû Hium, Cantú laåi
phuã nhêån khaã nùng nhêån thûác thïë giúái cuãa con ngûúâi. Àêy laâ
nhûäng ngûúâi theo "bêët khaã tri luêån" (thuyïët khöng thïí biïët).
Khuynh hûúáng naây khöng thûâa nhêån vai troâ cuãa nhêån thûác khoa
hoåc trong àúâi söëng xaä höåi.
Àöëi vúái caác hïå thöëng triïët hoåc, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc
khöng chó àûúåc thïí hiïån trong caác quan niïåm coá tñnh chêët baãn thïí
luêån, maâ coân àûúåc thïí hiïån trong caác quan niïåm chñnh trõ - xaä höåi,
àaåo àûác vaâ tön giaáo, têët nhiïn coá thïí laâ nhêët quaán hoùåc laâ khöng
nhêët quaán.
Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm xuyïn suöët lõch sûã phaát triïín cuãa tû tûúãng triïët hoåc vaâ thïí
hiïån tñnh àaãng trong triïët hoåc.
3. Phûúng phaáp nhêån thûác thïë giúái cuãa triïët hoåc
Triïët hoåc nghiïn cûáu nhûäng quy luêåt chung nhêët cuãa töìn taåi
vaâ tû duy, giuáp cho viïåc nhêån thûác vaâ hoaåt àöång caãi taåo thïë giúái.
Triïët hoåc Maác dûåa vaâo nhûäng thaânh quaã cuãa caác khoa hoåc cuå thïí,
nhûng noá khöng lêëy phûúng phaáp cuãa caác ngaânh khoa hoåc cuå thïí
àïí laâm phûúng phaáp cuãa mònh. Phûúng phaáp nhêån thûác chung
nhêët, àuáng àùæn nhêët cuãa triïët hoåc laâ phûúng phaáp biïån chûáng duy
vêåt. Phûúng phaáp biïån chûáng duy vêåt àöëi lêåp vúái phûúng phaáp siïu
hònh.
Phûúng phaáp biïån chûáng vaâ siïu hònh xuêët hiïån rêët súám, tûâ
thúâi cöí àaåi. Phûúng phaáp biïån chûáng laâ phûúng phaáp nhêån thûác sûå
vêåt vaâ hiïån tûúång trong sûå liïn hïå, taác àöång qua laåi, vêån àöång vaâ
phaát triïín. Ngûúåc laåi, phûúng phaáp siïu hònh xem xeát sûå vêåt, hiïån
tûúång trong sûå taách rúâi, khöng vêån àöång vaâ khöng phaát triïín. Cuöåc
àêëu tranh giûäa phûúng phaáp biïån chûáng vaâ phûúng phaáp siïu
hònh cuäng laâ möåt nöåi dung cú baãn cuãa lõch sûã triïët hoåc.
Phûúng phaáp biïån chûáng duy vêåt xuêët hiïån tûâ thúâi kyâ cöí àaåi
(biïån chûáng duy vêåt thö sú, möåc maåc tûå phaát). Chó àïën khi triïët
hoåc Maác ra àúâi, phûúng phaáp naây múái thûåc sûå trúã thaânh phûúng
phaáp triïët hoåc khoa hoåc. Phûúng phaáp naây giuáp cho con ngûúâi khaã
nùng nhêån thûác möåt caách àuáng àùæn, khaách quan vïì giúái tûå nhiïn,
xaä höåi vaâ tû duy vaâ giuáp con ngûúâi àaåt àûúåc hiïåu quaã trong hoaåt
àöång thûåc tiïîn.
CÊU 2: Nhûäng neát cú baãn cuãa triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi xung quanh
caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, con ngûúâi vaâ nhêån thûác.
1. Vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái
Theo caách phên chia truyïìn thöëng, triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi coá
9 hïå thöëng thuöåc hai loaåi:
- Chñnh thöëng coá 6 hïå thöëng Mimaânsaâ, Vedaânta, Saâmkhuya,
Yoga, Nyaâya, Vaiseâsika.
Phaái khöng chñnh thöëng hay Taâ giaáo (naâstika) coá
3 hïå thöëng: Buddha (Phêåt giaáo), Jaina giaáo, Lökaâyata.
(Tiïu chuêín cuãa chñnh thöëng laââ thûâa nhêån vaâ baão vïå tñnh
àuáng àùæn tuyïåt àöëi cuãa kinh Veâda. Coân taâ giaáo thò ngûúåc laåi).
Caác trûúâng phaái trïn àïìu ñt nhiïìu baân àïën vêën àïì khúãi
nguyïn cuãa thïë giúái.
Nhûäng trûúâng phaái coá tñnh chêët duy têm tön giaáo cho rùçng,
khúãi nguyïn cuãa thïë giúái laâ Braâhman - laâ thûåc taåi duy nhêët cuãa vuä
truå, laâ caái maâ do àoá, moåi vêåt sinh trûúãng, caái trong àoá, moåi vêåt
nhêåp vaâo khi bõ huyã diïåt. Braâhman töìn taåi vônh viïîn, vaâ coá khi coân
àûúåc coi laâ möåt võ thêìn saáng taåo. Con ngûúâi laâ möåt böå phêån cuãa
Braâhman, tûác laâ Atman; muöën trúã vïì vúái caái vônh hùçng, con ngûúâi
phaãi tu luyïån, phaãi thoaát tuåc àïí Atman trúã vïì vúái Braâhman.
Nhûäng trûúâng phaái coá tñnh chêët duy vêåt cho rùçng, thïë giúái
naây (kïí caã con ngûúâi) àûúåc taåo thaânh tûâ nhûäng yïëu töë vêåt chêët, tuyâ
theo quan niïåm khaác nhau cuãa caác phaái maâ caác yïëu töë àoá laâ: nûúác,
àêët, khöng khñ,... hoùåc trûâu tûúång hún laâ nguyïn tûã. Àöìng thúâi vúái
quan niïåm naây, ngûúâi ta coân cho rùçng, linh höìn cuäng àûúåc sinh ra
tûâ nhûäng yïëu töë vêåt chêët, noá mêët ài khi vêåt chêët (thïí xaác) bõ tiïu
huyã.
2. Vêën àïì con ngûúâi
Nhiïìu trûúâng phaái triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi cho rùçng, con ngûúâi
göìm hai phêìn: höìn vaâ xaác. Phêìn xaác coá thïí bõ huyã diïåt, coân phêìn
höìn laâ töìn taåi vônh viïîn, tuyâ theo "nghiïåp" hay do tu luyïån, do laâm
àiïìu thiïån hay aác..., maâ höìn coá thïí trúã vïì vúái coäi "vônh hùçng" hoùåc
di chuyïín sang thên xaác khaác (luên höìi).
Ngûúåc laåi, möåt söë trûúâng phaái coá tñnh chêët duy vêåt cho rùçng,
linh höìn hay tû tûúãng, yá thûác cuãa con ngûúâi àûúåc naãy sinh tûâ vêåt
chêët vaâ noá liïn quan àïën thïí xaác cuãa möîi con ngûúâi. Vêåt chêët sinh
ra yá thûác cuäng nhû gaåo nêëu thaânh rûúåu (phaái Lökaâyata). YÁ thûác,
tû tûúãng con ngûúâi seä mêët ài khi ngûúâi ta chïët.
Do coá nhûäng quan niïåm khaác nhau vïì con ngûúâi, nïn trong
caác trûúâng phaái triïët hoåc ÊËn Àöå cuäng coá nhûäng quan niïåm khaác
nhau vïì yá nghôa cuãa cuöåc söëng vaâ vai troâ cuãa con ngûúâi trong thïë
giúái. Nhûng nhòn chung, triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi (kïí caã caác trûúâng
phaái duy vêåt) àïìu ñt nhiïìu coá quan niïåm duy têm tön giaáo vïì
nhûäng vêën àïì trïn.
3. Vïì nhêån thûác
Noái àïën nhêån thûác, trûúác hïët phaãi noái àïën pheáp biïån luêån
cuãa phaái Nyaâya, Vaiseâsika, pheáp biïån luêån naây coân àûúåc goåi laâ
"nguä àoaån luêån". Trong "nguä àoaån luêån", àïí chûáng minh möåt àiïìu
gò àoá laâ chên thûåc hay giaã döëi, phaãi qua 5 bûúác sau: luêån àïì, nhên
àïì, vñ duå, suy àoaán, kïët luêån. Thñ duå cuå thïí nhû:
1. Àöìi coá lûãa chaáy.
2. Vò àöìi böëc khoái.
3. Têët caã nhûäng caái böëc khoái àïìu coá lûãa chaáy, thñ
duå bïëp loâ.
4. Àöìi böëc khoái thò khöng thïí khöng coá lûãa chaáy.
5. Do àoá, àöìi coá lûãa chaáy.
Trong triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi cuäng coá nhûäng phaái àaä àïì cêåp
túái pheáp biïån chûáng, têët nhiïn àoá múái laâ pheáp biïån chûáng möåc maåc,
tûå phaát. Nhûäng nhaâ triïët hoåc coá tû tûúãng biïån chûáng cho rùçng, thïë
giúái coá sinh, coá diïåt, vêån àöång biïën àöíi khöng ngûâng. Sûå vêån àöång
biïën àöíi êëy diïîn ra trong khöng gian vaâ trong tûâng khoaãnh khùæc
thúâi gian hïët sûác ngùæn (saátna - cuãa Phêåt giaáo). Hoå coân cho rùçng, sûå
vêån àöång àoá laâ do nhûäng lûåc bïn trong cuãa noá. Chñnh Maác vaâ
Ùngghen àaä àaánh giaá cao nhûäng tû tûúãng biïån chûáng naây trong tñn
àiïìu Phêåt giaáo sú kyâ.
Triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi coá sûå pha tröån, hoaâ nhêåp vúái nhûäng tû
tûúãng coá tñnh chêët duy linh tön giaáo, trong àoá, coá nhiïìu vêën àïì maâ
ngaây nay chuáng ta cêìn phaãi xem xeát; diïîn giaãi nhû: luyïån yoga;
luên höìi,...
CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú baãn cuãa triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi vïì
caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc, con
ngûúâi vaâ nhêån thûác.
Trung Hoa laâ möåt nûúác coá nïìn vùn minh lúán vaâ súám. Khoaãng
tûâ 1.700 nùm àïën 1.000 nùm trûúác cöng nguyïn, ngûúâi Trung Hoa
àaä coá böën phaát minh lúán: chïë taåo ra la baân, kyä thuêåt chïë taåo giêëy,
chïë taåo thuöëc suáng, phûúng phaáp in chûä.
Xaä höåi Trung Hoa thúâi kyâ triïët hoåc cöí àaåi ra àúâi (khoaãng thïë
kyã VI trûúác cöng nguyïn) laâ thúâi kyâ àang chuyïín tûâ xaä höåi nö lïå
sang xaä höåi phong kiïën. Àêy cuäng laâ thúâi kyâ coá nhiïìu biïën àöång
sêu sùæc vaâ röång lúán, do vêåy, úã àoá, àaä naãy sinh nhiïìu hoåc thuyïët
chñnh trõ — xaä höåi, triïët hoåc, tön giaáo phong phuá vaâ khöng ngûâng
àêëu tranh vúái nhau. Trong àoá, coá hai trûúâng phaái lúán vaâ coá aãnh
hûúãng lêu daâi, àoá laâ phaái Khöíng do Khöíng Tûã (551 - 479 trûúác
cöng nguyïn) saáng lêåp vaâ phaái Laäo, do Laäo Tûã (khoaãng thïë kyã VI-V
trûúác cöng nguyïn) saáng lêåp.
Dûúái àêy laâ möåt söë vêën àïì chuã yïëu cuãa triïët hoåc Trung Hoa
cöí àaåi:
1. Vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái vaâ vêën àïì cú baãn cuãa triïët
hoåc
Trûúác hïët, triïët hoåc Trung Hoa noái riïng vaâ triïët hoåc phûúng
Àöng noái chung ñt baân àïën vêën àïì vïì giúái tûå nhiïn, nhûng khi kiïën
giaãi nhûäng vêën àïì xaä höåi loaâi ngûúâi, ñt nhiïìu hoå coá àïì cêåp àïën vêën
àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc.
Laäo Tûã cho rùçng, khúãi nguyïn cuãa thïë giúái laâ "Àaåo". Àaåo" laâ
möåt tïn goåi khiïn cûúäng, vò theo öng "Àaåo" laâ caái lúán nhêët, caái
möng lung múâ aão. Nhûng "Àaåo" cuäng laâ caái coá trûúác vaån vêåt, caái
maâ moåi vêåt àûúåc sinh ra vaâ àûúåc nhêåp vaâo sau khi bõ huyã diïåt.
"Àaåo" cuäng laâ caái maâ moåi vêåt vaâ caã con ngûúâi phaãi tuên theo. Öng
cho rùçng: "Ngûúâi theo quy luêåt cuãa àêët, àêët theo quy luêåt cuãa trúâi,
trúâi theo quy luêåt cuãa àaåo..." vaâ "àaåo theo quy luêåt cuãa tûå nhiïn".
Vúái Laäo Tûã, "Àaåo" coá tñnh duy vêåt, song trong àoá, coá chûáa àûång
mêìm möëng duy têm. Do vêåy, sau naây, möåt söë nhaâ triïët hoåc kïë tuåc
öng àaä khai thaác yïëu töë duy têm naây vaâ biïën "Àaåo" thaânh caái coá
tñnh chêët nhû möåt tinh thêìn tuyïåt àöëi, caái maâ con ngûúâi khöng thïí
nhêån thûác àûúåc.
Vúái Khöíng Tûã, tuy khöng trûåc tiïëp baân àïën vêën àïì baãn thïí,
tûå nhiïn, nhûng öng laåi coá quan niïåm vïì "Trúâi", "mïånh trúâi". Sau
naây, möåt söë ngûúâi kïë tuåc öng biïën caác quan niïåm àoá thaânh nhûäng
thûåc thïí thêìn thaánh, vúái hoå "Trúâi" laâ võ thêìn coá nhên caách, coá
quyïìn thûúãng phaåt..., vaâ laâ keã saáng taåo ra thïë giúái.
Khaác vúái nhûäng quan àiïím trïn, möåt söë nhaâ triïët hoåc duy vêåt
úã Trung Hoa cöí àaåi cho rùçng vaån vêåt do "nguä haânh" (kim, möåc,
thuyã, hoaã, thöí) tûúng sinh tûúng khùæc taåo thaânh. Hoùåc möåt söë khaác
cho rùçng, do êm dûúng giao caãm maâ taåo nïn trúâi, àêët, vaån vêåt vaâ
con ngûúâi.
Triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi giaãi quyïët vêën àïì cú baãn cuãa triïët
hoåc thöng qua viïåc luêån giaãi caái phaåm truâ: Têm - Vêåt, Lyá - Khñ,
Thêìn - Hònh. Caác nhaâ duy têm cho rùçng, Têm, Lyá, Thêìn laâ coá
trûúác, laâ caái chuã àöång; coân Vêåt, Khñ, Hònh laâ coá sau, laâ caái lïå thuöåc.
Caác nhaâ duy vêåt àaä phaãn baác laåi quan niïåm duy têm trïn vaâ cho
rùçng, caái tinh thêìn, caái têm lyá, caái tû tûúãng luön gùæn vúái caái thên
thïí vaâ noá mêët ài khi thên thïí bõ huyã diïåt.
2. Vêën àïì con ngûúâi
Triïët hoåc Trung Hoa rêët chuá yá àïën vêën àïì con ngûúâi, nhiïìu
vêën àïì "ngoaâi con ngûúâi" coá àûúåc àïì cêåp túái, cuöëi cuâng cuäng chó àïí
giaãi quyïët vêën àïì con ngûúâi trong caác möëi quan hïå gia àònh vaâ xaä
höåi.
Möåt söë quan niïåm coá tñnh chêët duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi laâ
saãn phêím cuãa sûå vêån àöång, phaát triïín cuãa caác yïëu töë coá tñnh vêåt
chêët nhû quan niïåm "nguä haânh", "êm dûúng", hay coi con ngûúâi laâ
möåt böå phêån cuãa sûå phaát triïín cuãa caái goåi laâ "Àaåo" hay "tûå nhiïn".
Nhûng ngay trong nhûäng quan niïåm trïn cuäng ñt nhiïìu coá biïíu
hiïån cuãa yïëu töë duy têm, nhêët laâ trong viïåc giaãi thñch vêën àïì "tñnh
ngûúâi". Trong caác quan niïåm naây, "tñnh ngûúâi" àûúåc hiïíu laâ nhûäng
phêím chêët, nùng lûåc, yá thûác, tû tûúãng,... Quan niïåm coá tñnh duy
têm cho rùçng, tñnh ngûúâi laâ caái coá sùén (tñnh baãn thiïån, tñnh baãn aác,
tñnh ngûúâi do trúâi phuá...,). Cuäng coá nhaâ triïët hoåc cho rùçng tñnh
ngûúâi khöng thiïån, khöng aác, vöën dô gêìn nhau (giöëng nhau) vaâ do
"têåp, nhiïîm" maâ thaânh thiïån hay aác. Hoå cho rùçng caái àaáng súå
khöng phaãi laâ "mïånh trúâi", maâ laâ "nhên hoaå".
Vêën àïì vai troâ cuãa con ngûúâi àaä àûúåc caác nhaâ triïët hoåc Trung
Hoa cöí àaåi àïì cêåp khaá nhiïìu. Àiïìu àùåc biïåt lûu yá úã àêy laâ, trong
nhûäng biïën àöíi sêu sùæc cuãa àúâi söëng xaä höåi àûúng thúâi, möåt söë nhaâ
triïët hoåc àaä thêëy àûúåc vai troâ to lúán cuãa con ngûúâi, cuãa nhên dên.
Nhû quan niïåm: "dên laâ göëc, xaä tùæc laâ quyá, vua quan laâ thûúâng",
hay "dên coá sûác maånh nhû nûúác, lêåt thuyïìn cuäng laâ dên...". Nhûng
do sûå phaát triïín trò trïå cuãa xaä höåi Trung Hoa vaâ do haån chïë lõch sûã
cuãa chñnh caác nhaâ triïët hoåc maâ cuöëi cuâng hêìu hïët hoå àïìu coá quan
niïåm vïì tñnh chêët àùèng cêëp, àõnh mïånh trong vêën àïì con ngûúâi.
3. Vêën àïì nhêån thûác
Triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi ñt baân àïën vêën àïì nhêån thûác giúái
tûå nhiïn, vaâ nïëu coá thò nhêån thûác êëy cuöëi cuâng cuäng àïí quay vïì
nhêån thûác xaä höåi (thñ duå: vêën àïì "Àaåo" vaâ nhêån thûác "Àaåo" cuãa Laäo
Tûã,...). Khi baân nhiïìu àïën khaã nùng nhêån thûác cuãa con ngûúâi,
Khöíng Tûã cho rùçng thaánh nhên khöng hoåc cuäng biïët, quên tûã hoåc
thò biïët, coân tiïíu nhên hoåc cuäng khöng biïët. Möåt söë nhaâ triïët hoåc
khaác thò cho rùçng, duâ keã trñ hay ngu cuäng phaãi qua hoåc múái biïët.
Nhûng nhiïìu nhaâ triïët hoåc cho rùçng, caái hoåc, biïët êëy laâ nhùçm àïí
laâm theo "danh", "phêån" cuãa mònh.
Pheáp biïån chûáng cuäng laâ vêën àïì àaä àûúåc àùåt ra trong triïët
hoåc Trung Hoa cöí àaåi, thïí hiïån trong kiïën giaãi vïì "Àaåo", vïì "Biïën
dõch". Trong àoá, hoå thûâa nhêån rùçng: Thïë giúái vêån àöång biïën àöíi laâ
töìn taåi vônh viïîn, coá tñnh quy luêåt vaâ nhúâ nhûäng mêu thuêîn vöën coá
cuãa noá. Nhûng do haån chïë lõch sûã, sûå vêån àöång, biïën àöíi àoá laåi àûúåc
coi laâ möåt chu trònh kheáp kñn, khöng coá phaát triïín, khöng
coá sûå àöíi múái vïì chêët.
*
* *
Do nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí maâ Viïåt Nam coá sûå tiïëp
thuå vaâ caãi biïën nhûäng tû tûúãng triïët hoåc cuãa Trung Hoa, àoá laâ möåt
têët yïëu lõch sûã. Do vêåy, khi nghiïn cûáu tû tûúãng triïët hoåc Viïåt
Nam khöng thïí khöng tñnh àïën sûå tiïëp thuå vaâ caãi biïën êëy.
CÊU 4: Phên tñch cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã
nghôa duy têm trong triïët hoåc cöí àaåi Hy Laåp thöng qua hai àûúâng löëi
triïët hoåc: Àïmöcrit vaâ Platön. Nhûäng giaá trõ triïët hoåc nöíi bêåt cuãa
Arixtöët.
1. Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm trong triïët hoåc cöí àaåi Hy Laåp
- Àïmöcrit (460-370 TCN) laâ àaåi biïíu xuêët sùæc nhêët cuãa chuã
nghôa duy vêåt Hy Laåp cöí àaåi. Chuã nghôa duy vêåt cuãa Àïmöcrit laâ
thïë giúái quan cuãa böå phêån giai cêëp chuã nö dên chuã tiïën böå. Triïët
hoåc cuãa Platön (427-347 TCN) laâ chuã nghôa duy têm khaách quan,
thïë giúái quan cuãa böå phêån giai cêëp chuã nö quyá töåc phaãn àöång.
- Vïì vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, Àïmöcrit coi nguyïn tûã
vaâ khoaãng tröëng laâ cú súã àêìu tiïn cuãa thïë giúái, trong àoá, nguyïn tûã
laâ haåt vêåt chêët khöng thïí phên chia àûúåc luön vêån àöång. Nhûäng
nguyïn tûã àöìng nhêët vïì chêët lûúång, vö têån vïì söë lûúång; khaác nhau
vïì hònh thûác, kñch thûúác, võ trñ vaâ trêåt tûå. Nhiïìu nguyïn tûã kïët húåp
thaânh vêåt thïí, khi vêåt thïí phên raä laåi trúã vïì nguyïn tûã. Nguyïn tûã
laâ töìn taåi, vò tûâ caác nguyïn tûã sinh ra caác sûå vêåt; khoaãng tröëng do
khöng sinh ra caái gò caã, chó laâ khöng gian àïí caác nguyïn tûã vêån
àöång, kïët húåp vaâ phên raä, cho nïn khoaãng tröëng khöng töìn taåi.
Ngûúåc laåi, Platön coi "yá niïåm" laâ töìn taåi chên thûåc vaâ vônh cûãu, coân
vêåt chêët laâ khöng töìn taåi. Trong quan hïå vúái caác sûå vêåt caãm tñnh,
"yá niïåm" vûâa laâ nguyïn nhên, vûâa laâ hònh mêîu, muåc àñch cuãa caán
sûå vêåt caãm tñnh.
- Vïì vêën àïì linh höìn, Àïmöcrit coi linh höìn àûúåc cêëu taåo tûâ
möåt loaåi nguyïn tûã àùåc biïåt - hònh cêìu, giöëng nguyïn tûã lûãa. Linh
höìn khöng bêët tûã. Traái laåi, Platön coi linh höìn laâ bêët tûã, linh höìn
bõ giam haäm trong thïí xaác vaâ coá thïí nhêåp vaâo thïí xaác khaác.
- Vïì vêën àïì nhêån thûác, Àïmöcrit coi caãm giaác laâ nguöìn göëc
cuãa nhêån thûác. Song, tri thûác dûåa trïn caãm giaác laâ tri thûác múâ töëi.
Coân tri thûác dûåa trïn lyá tñnh cho chuáng ta tri thûác xaác thûåc, àaåt
àïën hiïíu biïët vïì baãn chêët cuãa thïë giúái laâ nguyïn tûã vaâ khoaãng
tröëng. Àïmöcrit coân àùåt ra vêën àïì vïì möëi quan hïå giûäa caãm giaác vaâ
lyá tñnh trong nhêån thûác. Ngûúåc laåi, Platön coi nhêån thûác vïì sûå vêåt
laâ khöng xaác thûåc, "múâ töëi", chó coá nhêån thûác vïì nhûäng yá niïåm laâ
xaác thûåc vaâ àaåt àûúåc bùçng "sûå höìi tûúãng" cuãa linh höìn bêët tûã
nhûäng gò maâ noá àaä thêëy úã thïë giúái yá niïåm trûúác àoá.
- Vïì quan àiïím chñnh trõ, Àïmöcrit uãng höå chïë àöå dên chuã,
coân Platön laåi àïì cao chïë àöå quyá töåc, chöëng laåi chïë àöå dên chuã tiïën
böå.
2. Arixtöët (384-322 TCN). - Triïët hoåc cuãa öng phaãn aánh chïë
àöå chiïëm hûäu nö lïå Hy Laåp thúâi suy taân. Cöng lao lúán cuãa Arixtöët
laâ úã chöî: Öng àaä chöëng laåi chuã nghôa duy têm khaách quan cuãa
Platön. Trong hoåc thuyïët vïì töìn taåi, öng àaä thûâa nhêån vêåt chêët laâ
vônh viïîn. Song öng laåi taách rúâi hònh thûác ra khoãi vêåt chêët, coi
hònh thûác khöng coá tñnh vêåt chêët, nhûng coá tñnh tñch cûåc, laâ
nguyïn nhên sinh ra caác sûå vêåt cuå thïí. Coân vêåt chêët laâ thuå àöång,
noá chó coá thïí biïën thaânh sûå vêåt cuå thïí nhúâ nguyïn nhên hònh thûác.
Bêåc thang hònh thûác àaä dêîn öng àïën tû tûúãng duy têm vïì hònh
thûác cao nhêët (àöång lûåc àêìu tiïn) úã bïn ngoaâi thïë giúái.
- Trong hoåc thuyïët vïì linh höìn, öng àaä coi linh höìn phuå thuöåc
vaâo traång thaái cú thïí vaâ khöng bêët tûã. Khöng chó cú thïí con ngûúâi,
maâ caã thûåc vêåt, àöång vêåt cuäng coá linh höìn.
- Trong hoåc thuyïët vïì nhêån thûác, öng àaä phï phaán thuyïët
"höìi tûúãng" cuãa linh höìn vïì thïë giúái yá niïåm cuãa Platön. Öng coi
caãm giaác laâ cú súã cuãa nhêån thûác vaâ öng chöëng laåi viïåc taách rúâi nhêån
thûác caãm tñnh vúái nhêån thûác lyá tñnh. Öng coá nhiïìu àoáng goáp vïì
lögic hoåc. Öng àaä àûa ra caác quy luêåt cú baãn cuãa lögic hònh thûác.
Ngoaâi ra, öng coân coá nhûäng tû tûúãng quyá baáu vïì möëi quan hïå biïån
chûáng giûäa caái chung vaâ caái riïng, giûäa quy naåp vaâ diïîn dõch, v.v..
CÊU 5: Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghòn duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm tûâ thïë kyã XVII àïën thïë kyã XVIII thöng qua caác triïët gia tiïu
biïíu nhû Bïcún, Höëpbú, Àïcaáctú, Xpinöda, Löccú, Beáceli, Hium.
- Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm thïë kyã XVII, XVIII phaãn aánh hoaân caãnh lõch sûã múái: thúâi kyâ
phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa ra àúâi vaâ phaát triïín trong
loâng xaä höåi phong kiïën; mêu thuêîn giai cêëp, àêëu tranh giai cêëp
ngaây caâng trúã nïn gay gùæt, laâ thúâi kyâ cuãa caác cuöåc caách maång tû
saãn; khoa hoåc (àùåc biïåt laâ cú hoåc) àaä phaát triïín. Luác naây, chuã nghôa
duy vêåt laâ thïë giúái quan cuãa giai cêëp tû saãn, giai cêëp tiïën böå, caách
maång àêëu tranh maånh meä vúái chuã nghôa duy têm, tön giaáo - thïë
giúái quan cuãa giai cêëp quyá töåc phong kiïën, giai cêëp laåc hêåu, phaãn
àöång.
- Ngûúâi coá cöng lao to lúán chöëng laåi chuã nghôa kinh viïån, khöi
phuåc vaâ phaát triïín truyïìn thöëng duy vêåt cöí àaåi trong thúâi kyâ múái
laâ Bïcún.
+ Bïcún àaä coi chuã nghôa kinh viïån laâ vö ñch, chó laâ nhûäng lêåp
luêån trûâu tûúång, khöng coá nöåi dung. Khoa hoåc múái (phûúng phaáp
luêån cuãa khoa hoåc tûå nhiïn thûåc nghiïåm) seä àem laåi cho con ngûúâi
sûác maånh trong cuöåc chinh phuåc giúái tûå nhiïn. Àïí àaåt àûúåc àiïìu
àoá, nhêån thûác khoa hoåc phaãi dûåa trïn caác sûå kiïån vaâ tûâ àoá khaái
quaát thaânh lyá luêån. Phûúng phaáp quy naåp dûåa trïn quan saát phên
tñch, so saánh, thûåc nghiïåm laâ phûúng phaáp chuã yïëu àïí nhêån thûác
chên lyá. Song, àïí coá àûúåc phûúng phaáp trûúác hïët phaãi gaåt boã
nhûäng "lêìm lêîn" caãn trúã con àûúâng nhêån thûác nhû: "lêìm lêîn cuãa
chuãng töåc", "lêìm lêîn cuãa hang àöång", "lêìm lêîn cuãa núi cöng cöång"
vaâ "lêìm lêîn cuãa raåp haát".
+ Bïcún àaä àûa ra nhûäng quan àiïím duy vêåt, coi vêåt chêët laâ
töíng húåp caác haåt, coi giúái tûå nhiïn laâ töíng húåp caác vêåt thïí àa daång
vïì chêët. Vêån àöång cuäng àa daång vaâ laâ thuöåc tñnh khöng taách rúâi
vêåt chêët... Nhûäng tû tûúãng duy vêåt cuãa Bïcún coá yá nghôa lúán chöëng
laåi chuã nghôa duy têm tön giaáo..
Song chuã nghôa duy vêåt cuãa Bïcún laâ siïu hònh vaâ khöng
triïåt àïí. Öng quaá nhêën maånh àïën phûúng phaáp quy naåp, àïì cao
phên tñch. Tuy chöëng laåi chuã nghôa kinh viïån, nhûng laåi thûâa nhêån
sûå töìn taåi cuãa Thûúång àïë, thûâa nhêån lyá luêån vïì "chên lyá hai mùåt"...
- Höëpxú àaä tiïëp tuåc phaát triïín tû tûúãng duy vêåt cuãa Bï cún.
+ Öng àaä khùèng àõnh chó coá caác vêåt thïí laâ taåm thúâi, coân vêåt
chêët laâ töìn taåi vônh viïîn. Do thïë giúái quan siïu hònh nïn öng àaä
phuã nhêån sûå àa daång vïì chêët cuãa thïë giúái, coi sûå vêån àöång cuãa thïë
giúái vêåt chêët chó laâ sûå di chuyïín võ trñ àún giaãn trong khöng gian.
+ Àiïím tiïën böå hún so vúái Bïcún laâ Höëpxú àaä kiïn quyïët
chöëng laåi chuã nghôa kinh viïån vaâ tön giaáo, öng khöng thûâa nhêån
"chên lyá hai mùåt". Öng phï phaán hoåc thuyïët duy têm cuãa Àïcaáctú
vïì "yá niïåm bêím sinh" vaâ phaát triïín caãm giaác luêån duy vêåt trong lyá
luêån nhêån thûác. Öng coi caãm giaác, kinh nghiïåm laâ nguöìn göëc cuãa
moåi tri thûác, song öng cuäng khöng coi nheå vai troâ cuãa lyá tñnh.
- Nïëu nhû Bïcún, Höëpxú chó ra phûúng phaáp cú baãn cuãa nhêån
thûác khoa hoåc laâ phûúng phaáp kinh nghiïåm, thûåc nghiïåm vïì giúái
tûå nhiïn, thò ngûúåc laåi, Àïcaáctú laåi àïì cao vai troâ cuãa lyá tñnh.
+ Triïët hoåc cuãa Àïcaáctú laâ nhõ nguyïn luêån àiïín hònh, vò öng
thûâa nhêån coá hai thûåc thïí àêìu tiïn cuâng töìn taåi, àöåc lêåp vúái nhau:
thûåc thïí vêåt chêët coá quaãng tñnh, hònh thaânh nïn thïë giúái vêåt chêët,
coân thûåc thïí tinh thêìn coá tû duy taåo nïn thïë giúái tinh thêìn. Quan
àiïím àoá biïíu hiïån roä trong hoåc thuyïët vïì thïí xaác vaâ linh höìn cuãa
con ngûúâi laâm cho triïët hoåc cuãa Àïcaáctú lêîn löån giûäa chuã nghôa duy
vêåt vaâ chuã nghôa duy têm.
+ Chuã nghôa duy vêåt cuãa Àïcaáctú àûúåc thïí hiïån trong vuä truå
hoåc, vêåt lyá hoåc, sinh lyá hoåc; chuã nghôa duy têm thïí hiïån trong têm
lyá hoåc, hoåc thuyïët vïì töìn taåi, lyá luêån nhêån thûác.
+ Cuäng nhû Bïcún, Àïcaáctú àïì cao vai troâ cuãa tri thûác trong
viïåc thöëng trõ giúái tûå nhiïn, trong sûå hoaân thiïån baãn thên con
ngûúâi. Àïí àaåt àûúåc àiïìu àoá, trûúác hïët phaãi hoaâi nghi têët caã.
Àïcaáctú àaä àûa ra möåt nguyïn lyá duy têm nöíi tiïëng: "Töi suy nghô,
do àoá töi töìn taåi" vaâ coi àêy laâ cú súã cho moåi tri thûác.
+ Phûúng phaáp nhêån thûác cuãa Àïcaáctú, vïì cú baãn laâ phûúng
phaáp phên tñch, duy lyá. Noá àoâi hoãi úã tñnh roä raâng vaâ khöng mêu
thuêîn trong caác thao taác tû duy, úã viïåc phên chia khaách thïí tû duy
thaânh caác böå phêån àún giaãn nhêët vaâ bùæt àêìu nghiïn cûáu tûâ caái àún
giaãn àïën caái phûác taåp.
- Xpinöda àaä chöëng laåi nhõ nguyïn luêån cuãa Àïcaáctú, phaát
triïín chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy lyá cuãa triïët hoåc Àïcaáctú.
+ Xpinöda coi giúái tûå nhiïn laâ thûåc thïí saáng taåo duy nhêët,
hay laâ Chuáa. Giúái tûå nhiïn laâ nguyïn nhên cuãa chñnh noá
(Causasui), noá khöng cêìn möåt nguyïn nhên naâo khaác. Ngoaâi tû
tûúãng duy vêåt biïån chûáng trïn, vïì cú baãn, thïë giúái quan cuãa
Xpinöda laâ siïu hònh. Öng coi: thûåc thïí duy nhêët coá hai thuöåc tñnh
khöng taách rúâi nhau àoá laâ tû duy vaâ quaãng tñnh; vêån àöång khöng
phaãi laâ thuöåc tñnh chung cuãa thûåc thïí; sûå tûúng xûáng giûäa möàuxú
tû duy vaâ möàuxú quaãng tñnh (thïí xaác) trong con ngûúâi...
+ Ngoaâi quan àiïím vïì thûåc thïí, hoåc thuyïët cuãa Xpinöda vïì
möëi quan giûäa tûå do vaâ têët yïëu coá yá nghôa chöëng laåi quan àiïím duy
têm, tön giaáo vïì tûå do yá chñ. Xpinöda coi yá chñ bao giúâ cuäng phuå
thuöåc vaâo àöång cú vaâ chó coá thïí coá tûå do khi haânh vi cuãa chuáng ta
dûåa trïn sûå nhêån thûác tñnh têët yïëu.
- Löëccú àaä phaát triïín hún nûäa caãm giaác luêån duy vêåt cuãa
Bïcún, Höëpbú, phï phaán hoåc thuyïët duy têm cuãa Àïcaáctú vïì "yá
niïåm bêím sinh". Löëccú coi kinh nghiïåm laâ nguöìn göëc duy nhêët cuãa
yá niïåm. Öng àaä phên chia yá niïåm ra thaânh "YÁ niïåm cuãa caãm giaác"
vaâ "yá niïåm cuãa phaãn tû". Song, úã vêën àïì naây chuã nghôa duy vêåt cuãa
Löëccú khöng triïåt àïí khi öng cho rùçng, nhúâ yá niïåm cuãa caãm giaác,
chuáng ta tri giaác àûúåc chêët thûá nhêët (àùåc tñnh coá trûúác) vaâ chêët thûá
hai (àùåc tñnh coá sau). Ngoaâi ra, öng coân coi nhûäng chêët thûá hai:
muâi võ, maâu sùæc, êm thanh, khöng coá yá nghôa khaách quan maâ chó
laâ nhûäng caãm giaác chuã quan dûåa trïn cú súã kïët húåp nhûäng chêët thûá
nhêët theo caác caách khaác nhau.
- Beáccli àaä lúåi duång sûå dao àöång trïn cuãa Löëccú àïí chöëng laåi
chuã nghôa duy vêåt, baão vïå chuã nghôa duy têm, tön giaáo.
+ Dûåa trïn duy danh luêån cûåc àoan cuãa Tömaát, Àacanh,
Beáccli àaä phï phaán thûåc thïí vêåt chêët cuãa chuã nghôa duy vêåt, coi
àêy laâ möåt sûå trûâu tûúång tröëng röîng, àêìy mêu thuêîn, vò chó coá
nhûäng thuöåc tñnh riïng leã cuãa sûå vêåt (tû tûúãng") laâ töìn taåi thöi, chûá
chuáng ta khöng thïí tri giaác àûúåc vêåt chêët noái chung. Con ngûúâi chó
tri giaác trûåc tiïëp àûúåc nhûäng "tû tûúãng" (caãm giaác) cuãa mònh. Tûâ
àoá Beáccli ài àïën kïët luêån rùçng, sûå töìn taåi cuãa sûå vêåt laâ úã tñnh coá
thïí tri giaác àûúåc (töìn taåi coá nghôa laâ àûúåc tri giaác), sûå vêåt chùèng
qua chó laâ "phûác húåp" caác caãm giaác, caác biïíu tûúång, caác tû tûúãng
cuãa Töi maâ thöi. Song, khi lyá giaãi vïì tñnh liïn tuåc trong sûå töìn taåi
cuãa sûå vêåt vaâ àïí traánh chuã nghôa duy ngaä cûåc àoan, Beáccli àaä
chuyïín tûâ chuã nghôa duy têm chuã quan sang chuã nghôa duy têm
khaách quan úã sûå thûâa nhêån sûå töìn taåi cuãa caác "tinh thêìn khaác" vaâ
cuöëi cuâng laâ "tinh thêìn vö haån" cuãa Thûúång àïë.
- Nïëu nhû baãn chêët triïët hoåc cuãa Beáccli laâ chuã nghôa duy têm
chuã quan thò triïët hoåc cuãa Hium hûúáng chuã nghôa duy têm chuã
quan àoá àïën bêët khaã tri luêån. Khi traã lúâi vêën àïì thïë giúái coá töìn taåi
hay khöng? Hium cho rùçng: "Töi khöng biïët", vò chñnh con ngûúâi
khöng vûúåt ra khoãi giúái haån nhûäng caãm giaác riïng cuãa mònh àïí
nhêån thûác nhûäng caái gò bïn ngoaâi mònh. Öng coân coi kinh nghiïåm
chó laâ doâng caác êën tûúång vaâ vïì nguyïn nhên chuáng ta khöng thïí
biïët.
+ Hium cuäng phï phaán hoåc thuyïët vïì thûåc thïí vêåt chêët vaâ
thûåc thïí tinh thêìn, coi àêy laâ nhûäng trûâu tûúång giaã döëi, hònh
thaânh trïn cú súã cuãa thoái quen têm lyá giaãn àún. Öng phuã nhêån
tñnh khaách quan cuãa möëi liïn hïå nhên quaã, coi àêy chó laâ möëi liïn
hïå chuã quan, thuöåc têm lyá.
+ Ngoaâi ra, Hium coân phï phaán tön giaáo, song àiïìu àoá cuäng
khöng thïí thay thïë àûúåc baãn chêët cuãa triïët hoåc Hium laâ chuã nghôa
duy têm chuã quan vaâ bêët khaã tri luêån.
- Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy
têm thïë kyã XVII-XVIII laâ sûå thïí hiïån tñnh àaãng trong triïët hoåc.
Cuöåc àêëu tranh naây vêîn tiïëp tuåc cho àïën giai àoaån ngaây nay trong
lõch sûã triïët hoåc vúái nhûäng hònh thûác àa daång hún vaâ nöåi dung,
tñnh chêët sêu sùæc hún.
CÊU 6: Trònh baây nhûäng tû tûúãng cú baãn trong pheáp biïån chûáng
duy têm cuãa Hïghen vaâ chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc.
Sûå aãnh hûúãng cuãa nhûäng hïå thöëng triïët hoåc trïn àöëi vúái sûå hònh
thaânh triïët hoåc Maác.
1. Nhûäng tû tûúãng cú baãn trong pheáp biïån chûáng duy têm
cuãa Hïghen
- Pheáp biïån chûáng duy têm cuãa Hïghen laâ möåt trong nhûäng
hònh thûác cú baãn, laâ àónh cao trong sûå phaát triïín cuãa pheáp biïån
chûáng trûúác Maác, phaãn aánh hoaân caãnh lõch sûã àùåc biïåt, àêìy mêu
thuêîn cuãa xaä höåi Àûác vaâ tñnh chêët hai mùåt cuãa giai cêëp tû saãn Àûác
trûúác caách maång tû saãn.
- Quan àiïím phaát triïín laâ tû tûúãng cú baãn, xuyïn suöët triïët
hoåc cuãa Hïghen. Hïghen àaä coi sûå àöìng nhêët giûäa tû duy vaâ töìn
taåi dûúái nhûäng tïn goåi nhû: "yá niïåm tuyïåt àöëi", "lyá tñnh thïë giúái",
"tinh thêìn thïë giúái" laâ baãn nguyïn cuãa moåi hiïån tûúång trong giúái tûå
nhiïn vaâ xaä höåi. Sûå àöìng nhêët giûäa tû duy vaâ töìn taåi theo Hïghen
khöng phaãi laâ sûå àöìng nhêët tuyïåt àöëi, siïu hònh, maâ laâ sûå àöìng
nhêët bao haâm sûå khaác biïåt. Chñnh mêu thuêîn giûäa àöìng nhêët vaâ
khaác biïåt àaä laâm cho baãn nguyïn cuãa thïë giúái — "yá niïåm tuyïåt àöëi"
coá tñnh tñnh cûåc vaâ hoaåt àöång. Sûå hoaåt àöång cuãa "yá niïåm tuyïåt àöëi"
thïí hiïån qua ba giai àoaån phaát triïín: 1) "yá niïåm tuyïåt àöëi phaát
triïín úã trong loâng noá vaâ vò noá. Àêy laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa
lögñc hoåc; 2) "yá niïåm tuyïåt àöëi" phaát triïín dûúái hònh thûác "töìn taåi
khaác" - hònh thûác giúái tûå nhiïn. Àêy laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa
triïët hoåc tûå nhiïn. Song, Hïghen coi giúái tûå nhiïn khöng coá sûå phaát
triïín, maâ noá chó laâ thïí hiïån (triïín khai) sûå tûå phaát triïín cuãa caác
phaåm truâ lögñc. Caác phaåm truâ lögñc àûúåc coi laâ baãn chêët tinh thêìn
cuãa giúái tûå nhiïn. Cuöëi cuâng, "yá niïåm tuyïåt àöëi" phaát triïín trong tû
duy laâ lõch sûã nhên loaåi — triïët hoåc tinh thêìn. ÚÃ giai àoaån naây, "yá
niïåm tuyïåt àöëi" laåi trúã vïì baãn thên mònh, tûå nhêån thûác mònh vúái tû
caách laâ tinh thêìn tuyïåt àöëi", thïí hiïån qua yá thûác vaâ tûå yá thûác cuãa
nhên loaåi.
- Àiïìu nöíi bêåt cuäng laâ haåt nhên húåp lyá trong triïët hoåc
Hïghen laâ pheáp biïån chûáng, trong àoá bao göìm caã ba quy luêåt cú
baãn cuãa pheáp biïån chûáng. Phaát triïín khöng phaãi laâ möåt voâng troân
kheáp kñn, maâ laâ möåt quaá trònh chuyïín tûâ hònh thûác thêëp lïn hònh
thûác cao do sûå chuyïín hoaá tûâ nhûäng thay àöíi vïì lûúång dêîn àïën
nhûäng thay àöíi vïì chêët, do cuöån àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp
trong baãn thên hònh thûác, do sûå phuã àõnh biïån chûáng (loåc boã) cuãa
nhûäng hònh thûác múái àöëi vúái nhûäng hònh thûác cuä. Tû tûúãng cuãa
Hïghen vïì viïåc moåi caái àïìu têët yïëu dêîn àïën sûå phuã àõnh baãn thên
mònh coá yá nghôa caách maång trong cuöåc söëng vaâ tû tûúãng.
- Trïn cú súã chuã nghôa duy têm khaách quan, ngoaâi viïåc phaát
triïín hoåc thuyïët vïì caác quy luêåt vaâ caác phaåm truâ cú baãn cuãa pheáp
biïån chûáng, lêìn àêìu tiïn Hïghen àaä nghiïn cûáu caác nguyïn tùæc cú
baãn cuãa lögñc biïån chûáng. Chñnh Hïghen àaä àùåt ra vêën àïì vïì sûå
thöëng nhêët giûäa pheáp biïån chûáng, lögñc hoåc vaâ lyá luêån nhêån thûác.
+ Hïghen coi lögñc hoåc laâ khoa hoåc vïì möëi liïn hïå biïån chûáng
cuãa caác khaái niïåm, laâ khoa hoåc "mö taã lônh vûåc tû tûúãng... trong sûå
hoaåt àöång nöåi taåi cuãa baãn thên noá, hay noái möåt caách khaác, trong sûå
phaát triïín têët yïëu cuãa noá". Theo Hïghen, sûå vêån àöång vaâ phaát
triïín cuãa caác khaái niïåm chõu sûå quy àõnh búãi nhûäng möëi liïn hïå têët
yïëu giûäa caác khaái niïåm vaâ búãi nhûäng mêu thuêîn naãy sinh trong
baãn thên khaái niïåm àoá.
+ Hïghen coân àem laåi cho lyá luêån nhêån thûác nhûäng tû tûúãng
biïån chûáng. Ngoaâi viïåc phï phaán tñnh trûåc quan, nhõ nguyïn luêån
cuãa Cantú vïì "vêåt tûå noá" vaâ hiïån tûúång, Hïghen laâ ngûúâi àêìu tiïn
àaä phaát hiïån ra àùåc àiïím quan troång nhêët trong quaá trònh vêån
àöång cuãa tû duy lyá thuyïët laâ ài tûâ tri thûác trûâu tûúång àïën tri thûác
cuå thïí. Hïghen àaä àùåt ra vêën àïì vïì möëi quan hïå biïån chûáng giûäa
nhêån thûác lyá thuyïët vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn. Theo öng, quaá trònh
biïën àöíi hiïån thûåc vaâ quaá trònh nhêån thûác laâ möåt quaá trònh duy
nhêët. Song, úã Hïghen, hoaåt àöång thûåc tiïîn chó laâ hoaåt àöång tinh
thêìn.
- Hïghen cuäng thûâa nhêån xaä höåi phaát triïín tiïën böå vaâ mang
tñnh quy luêåt. Mêu thuêîn giûäa caái hoaân thiïån vaâ khöng hoaân thiïån
laâ àöång lûåc cuãa tiïën böå xaä höåi. Sûå phaát triïín tiïën böå cuãa xaä höåi
àûúåc Hïghen trònh baây möåt caách duy têm, laâ "úã sûå yá thûác vïì tûå do",
vaâ nhû laâ quaá trònh tûå phaát triïín cuãa "yá niïåm tuyïåt àöëi".
- Pheáp biïån chûáng laâ haåt nhên húåp lyá, laâ mùåt tiïën böå cuãa triïët
hoåc Hïghen. Ngûúåc laåi, hïå thöëng triïët hoåc cuãa Hïghen laâ duy têm,
siïu hònh. Chñnh hïå thöëng àoá àaä dêîn Hïghen àïën thûâa nhêån àiïím
cuöëi cuâng trong sûå phaát triïín cuãa thïë giúái laâ nhêån thûác. Vïì thûåc
chêët, Hïghen aáp duång nguyïn lyá phaát triïín chó àöëi vúái hiïån tûúång
tinh thêìn. Tuy thûâa nhêån mêu thuêîn laâ nguöìn göëc, àöång lûåc cuãa
sûå phaát triïín, nhûng khöng phaãi laâ mêu thuêîn thûåc sûå cuãa giúái tûå
nhiïn vaâ xaä höåi, maâ chó laâ mêu thuêîn trong sûå phaát triïín cuãa tinh
thêìn. Mêu thuêîn khöng phaãi àûúåc giaãi quyïët bùçng caách maång, maâ
bùçng con àûúâng hoaâ bònh: caái múái thoaã hiïåp vúái caái cuä.
2. Chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc
Phoiúbùæc laâ àaåi diïån vô àaåi cuöëi cuâng cuãa triïët hoåc cöí àiïín
Àûác. Ngûúâi coá cöng lao to lúán àêëu tranh chöëng laåi chuã nghôa duy
têm, tön giaáo, phuåc höìi vaâ phaát triïín chuã nghôa duy vêåt trong thúâi
kyâ chuêín bõ caách maång tû saãn Àûác (1848).
- Phoiúbùæc laâ nhaâ triïët hoåc duy vêåt vò öng khùèng àõnh vêåt
chêët laâ tñnh thûá nhêët; yá thûác, tû duy laâ tñnh thûá hai. Song laâ nhaâ
duy vêåt nhên baãn, öng coi con ngûúâi laâ saãn phêím cao nhêët cuãa giúái
tûå nhiïn, vêën àïì quan hïå giûäa tû duy vaâ töìn taåi laâ vêën àïì baãn chêët
cuãa con ngûúâi, vò thïë, àêy laâ àöëi tûúång duy nhêët, phöí biïën vaâ cao
nhêët cuãa triïët hoåc. Chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc laâ
àoáng goáp to lúán vaâo cuöåc àêëu tranh chöëng laåi viïåc giaãi thñch duy
têm, nhõ nguyïn luêån, thêåm chñ caã chuã nghôa duy têm têìm thûúâng
vïì vêën àïì con ngûúâi. Song, nguyïn lyá nhên baãn hoåc cuãa Phoiúbùæc
khöng triïåt àïí, vò öng hiïíu con ngûúâi chó laâ nhûäng caá nhên trûâu
tûúång, laâ thûåc thïí thuêìn tuyá tûå nhiïn - sinh vêåt. Öng khöng thêëy
àûúåc mùåt xaä höåi cuãa con ngûúâi trong hoaåt àöång biïën àöíi hiïån thûåc.
- Trong quan hïå àöëi vúái triïët hoåc cuãa Hïghen, öng coá thaái àöå
phuã àõnh saåch trún, khöng thêëy àûúåc thaânh tûåu quyá giaá cuãa
Hïghen laâ pheáp biïån chûáng àïí kïë thûâa vaâ phaát triïín. Öng hiïíu
tñnh quy luêåt, tñnh têët yïëu, tñnh nhên quaã... möåt caách siïu hònh.
Cho nïn chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa öng coân mang nùång tñnh
siïu hònh.
- Trong lyá luêån nhêån thûác, Phoiúbùæc àaä tiïëp tuåc truyïìn thöëng
caãm giaác luêån duy vêåt, chöëng laåi thuyïët khöng thïí biïët vaâ löëi tû
biïån trûâu tûúång. Öng khöng phuã nhêån vai troâ cuãa tû duy trong
nhêån thûác, nhûng öng khöng thêëy àûúåc vai troâ cuãa thûåc tiïîn trong
nhêån thûác, nïn chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc chûa
thoaát khoãi tñnh trûåc quan cuãa chuã nghôa duy vêåt trûúác Maác.
- Nhûäng haån chïë cuãa nguyïn tùæc nhên baãn trong thïë giúái
quan cuãa Phoiúbùæc coân thïí hiïån roä trong viïåc nghiïn cûáu tön giaáo
vaâ àaåo àûác. ÚÃ lônh vûåc naây, öng laåi rúi vaâo lêåp trûúâng duy têm thïí
hiïån trong viïåc giaãi quyïët vêën àïì tön giaáo vaâ yá àõnh àûa ra nhûäng
nguyïn tùæc àaåo àûác chung cho moåi dên töåc, moåi thúâi àaåi lõch sûã.
3. Sûå aãnh hûúãng cuãa triïët hoåc Hïghen vaâ triïët hoåc Phoiúbùæc
àöëi vúái sûå hònh thaânh triïët hoåc Maác
Triïët hoåc cuãa Hïghen vaâ triïët hoåc cuãa Phoiúbùæc laâ hai nguöìn
göëc trûåc tiïëp vïì lyá luêån cuãa triïët hoåc Maác.
Caác nhaâ saáng lêåp chuã nghôa Maác àaä kïë thûâa haåt nhên húåp lyá
trong triïët hoåc Hïghen laâ pheáp biïån chûáng, caãi taåo noá trïn tinh
thêìn cuãa chuã nghôa duy vêåt, biïën noá thaânh pheáp biïån chûáng duy
vêåt nhû laâ hoåc thuyïët khoa hoåc vïì caác quy luêåt chung nhêët cuãa tûå
nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy. Cuäng chñnh nhúâ chuã nghôa duy vêåt cuãa
Phoiúbùæc àaä giuáp Maác vaâ Ùngghen àoaån tuyïåt vúái chuã nghôa duy
têm cuãa Hïghen vaâ phaái Hïghen treã. Maác vaâ Ùngghen àaä caãi taåo
chuã nghôa duy vêåt cuãa Phoiúbùæc phaát triïín lïn möåt hònh thûác múái
cao nhêët àoá laâ chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt
lõch sûã.
CÊU 7: Triïët hoåc Maác - Lïnin ra àúâi laâ möåt têët yïëu lõch sûã vaâ laâ
möåt bûúác ngoùåt caách maång trong triïët hoåc.
1. Tñnh têët yïëu lõch sûã cuãa sûå ra àúâi triïët hoåc Maác
Triïët hoåc Maác khöng phaãi laâ möåt saãn phêím coá tñnh chêët chuã
quan, àöìng thúâi noá cuäng khöng phaãi tûâ trïn trúâi rúi xuöëng. Triïët
hoåc àoá laâ saãn phêím têët yïëu cuãa lõch sûã.
- Triïët hoåc Maác àaä kïë thûâa coá phï phaán toaân böå triïët hoåc
trûúác àoá nhêët laâ triïët hoåc duy vêåt vaâ pheáp biïån chûáng. Àoá laâ nhûäng
tiïìn àïì lyá luêån khöng thïí thiïëu àûúåc cuãa triïët hoåc Maác.
- Triïët hoåc Maác ra àúâi coân gùæn liïìn vúái nhûäng àiïìu kiïån
khaách quan cuãa sûå phaát triïín kinh tïë - xaä höåi vaâ sûå phaát triïín cuãa
khoa hoåc àûúng thúâi. Trong khoa hoåc tûå nhiïn thïë kyã XIX àaä coá ba
phaát minh lúán: àõnh luêåt baão toaân vaâ chuyïín hoaá nùng lûúång; hoåc
thuyïët tïë baâo; hoåc thuyïët tiïën hoaá. Àöìng thúâi vïì mùåt xaä höåi thïë kyã
XIX cuäng laâ thúâi kyâ chuã nghôa tû baãn àaä böåc löå nhûäng mêu thuêîn
xaä höåi sêu sùæc. Àùåc biïåt laâ mêu thuêîn giûäa giai cêëp tû saãn vaâ giai
cêëp vö saãn. Mêu thuêîn êëy àûúåc biïíu hiïån thöng qua caác cuöåc àêëu
tranh giai cêëp hïët sûác söi àöång vaâ quyïët liïåt úã chêu Êu.
Trûúác tònh hònh trïn, cêìn phaãi coá möåt sûå kiïën giaãi múái vïì sûå
phaát triïín cuãa tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy. Vaâ têët yïëu xuêët hiïån
möåt hoåc thuyïët múái àoá laâ hoåc thuyïët triïët hoåc khoa hoåc, do Maác vaâ
Ùngghen àïì xûúáng, sau naây àûúåc Lïnin phaát triïín.
2. Sûå ra àúâi cuãa triïët hoåc Maác - Lïnin laâ möåt bûúác ngoùåt caách
maång trong triïët hoåc
Cú súã cuãa chuã nghôa Maác laâ chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ
chuã nghôa duy vêåt lõch sûã. Vúái cú súã naây, lêìn àêìu tiïn giai cêëp vö
saãn vaâ nhên dên lao àöång àaä coá möåt vuä khñ tinh thêìn àïí àêëu tranh
giaãi phoáng giai cêëp mònh vaâ caã xaä höåi ra khoãi sûå aáp bûác boác löåt.
Nhû vêåy, triïët hoåc Maác laâ vuä khñ tinh thêìn cuãa giai cêëp vö saãn, coân
giai cêëp vö saãn laâ lûåc lûúång "vêåt chêët" cuãa triïët hoåc Maác. Sûå thöëng
nhêët chùåt cheä giûäa triïët hoåc Maác vúái giai cêëp vö saãn, laâm cho triïët
hoåc Maác thûåc sûå thïí hiïån tñnh caách maång cuãa mònh vaâ giai cêëp vö
saãn múái thûåc hiïån àûúåc sûá mïånh lõch sûã laâ lêåt àöí xaä höåi cuä, tûâng
bûúác xêy dûång möåt xaä höåi múái.
- Khaác vúái têët caã caác hïå thöëng triïët hoåc trûúác àoá, triïët hoåc
Maác àaä chó ra vai troâ quyïët àõnh cuãa hoaåt àöång thûåc tiïîn trong sûå
töìn taåi, phaát triïín cuãa xaä höåi vaâ trong nhêån thûác. Nïëu khöng hiïíu
àuáng vai troâ cuãa thûåc tiïîn, nhêët laâ thûåc tiïîn saãn xuêët xaä höåi, thò
têët yïëu dêîn àïën chuã nghôa duy têm. Trong nhêån thûác, thûåc tiïîn laâ
cú súã, àöång lûåc, muåc àñch cuãa nhêån thûác, laâ núi maâ lyá luêån hûúáng
àïën àïí giaãi thñch vaâ caãi taåo thïë giúái. Maác àaä cho rùçng: "Caác nhaâ
triïët hoåc trûúác kia chó giaãi thñch thïë giúái bùçng nhiïìu caách khaác
nhau, song vêën àïì laâ úã chöî caãi taåo thïë giúái". Têët nhiïn, khi nhêën
maånh àïën vai troâ cuãa hoaåt àöång thûåc tiïîn, Maác vaâ Ùngghen khöng
coi nheå vai troâ cuãa lyá luêån. Caác öng cho rùçng, lyá luêån khi àaä thêm
nhêåp vaâo quêìn chuáng, seä trúã thaânh lûåc lûúång vêåt chêët vö cuâng to
lúán.
- Bûúác ngoùåt caách maång vô àaåi nhêët maâ chuã nghôa Maác thûåc
hiïån laâ àaä àûa ra quan àiïím duy vêåt vïì lõch sûã. Trûúác Maác, caác
nhaâ triïët hoåc hiïíu sûå phaát triïín cuãa xaä höåi möåt caách duy têm - coi
àöång lûåc phaát triïín cuãa xaä höåi laâ úã trong yá thûác, tinh thêìn cuãa con
ngûúâi. Àöëi lêåp vúái quan àiïím trïn, Maác, Ùngghen àaä giaãi quyïët
àuáng àùæn vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc trong àúâi söëng xaä höåi; khöng
phaãi yá thûác xaä höåi quyïët àõnh töìn taåi xaä höåi, maâ ngûúåc laåi töìn taåi
xaä höåi quyïët àõnh yá thûác xaä höåi; sûå phaát triïín cuãa xaä höåi phuå thuöåc
vaâo nguyïn nhên vêåt chêët, chûá khöng phuå thuöåc vaâo yá thûác cuãa
con ngûúâi; sûå phaát triïín cuãa xaä höåi mang tñnh quy luêåt, laâ quaá
trònh lõch sûã tûå nhiïn. Do sûå taác àöång cuãa caác quy luêåt vöën coá cuãa
xaä höåi, caác hònh thaái kinh tïë - xaä höåi thay thïë nhau möåt caách
khaách quan àöåc lêåp vúái yá chñ vaâ yá thûác cuãa con ngûúâi; trong sûå
phaát triïín êëy, quêìn chuáng nhên dên laâ lûåc lûúång quyïët àõnh saáng
taåo ra lõch sûã...
Vúái chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt lõch
sûã, Maác vaâ Ùngghen àaä biïën àöíi cùn baãn tñnh chêët cuãa triïët hoåc,
àöëi tûúång nghiïn cûáu vaâ möëi liïn hïå cuãa noá vúái caác khoa hoåc khaác.
Triïët hoåc Maác àoáng vai troâ laâ thïë giúái quan vaâ phûúng phaáp luêån
cuãa caác khoa hoåc cuå thïí. Caác tri thûác cuãa caác khoa hoåc cuå thïí laâ cú
súã àïí cuå thïí hoaá vaâ phaát triïín triïët hoåc Maác.
Lïnin àaä baão vïå vaâ tiïëp tuåc phaát triïín triïët hoåc Maác trong
thúâi kyâ chuã nghôa tû baãn chuyïín sang giai àoaån àïë quöëc chuã nghôa.
Öng cho rùçng, àêy laâ thúâi kyâ caách maång xaä höåi xaä höåi chuã nghôa vaâ
cöång saãn chuã nghôa, vaâ öng àaä trûåc tiïëp laänh àaåo, thûåc hiïån cuöåc
Caách maång Thaáng Mûúâi Nga. Luác naây, khoa hoåc coá nhiïìu phaát
minh lúán, nhêët laâ trong vêåt lyá hoåc, Lïnin àaä khaái quaát nhûäng
thaânh tûåu cuãa khoa hoåc, phaát triïín hún nûäa chuã nghôa duy vêåt
biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt lõch sûã.
II- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG

VÏÌ THÏË GIÚÁI
CÊU 8: Phên tñch nöåi dung vaâ yá nghôa àõnh nghôa vêåt chêët cuãa
V.I.Lïnin.
Lïnin àaä àõnh nghôa: "Vêåt chêët laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc
duâng àïí chó thûåc taåi khaách quan àûúåc àem laåi cho con ngûúâi trong
caãm giaác, àûúåc caãm giaác cuãa chuáng ta cheáp laåi, chuåp laåi, phaãn aánh
vaâ töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo caãm giaác" (V.I.Lïnin: Toaân têåp, t.18,
Nxb. Tiïën böå, M., 1980, tr.151).
Trong àõnh nghôa naây, Lïnin àaä chó roä:
+ "Vêåt chêët laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc". Àoá laâ möåt phaåm truâ
röång vaâ khaái quaát nhêët, khöng thïí hiïíu theo nghôa heåp nhû caác
khaái niïåm vêåt chêët thûúâng duâng trong caác lônh vûåc khoa hoåc cuå thïí
hoùåc àúâi söëng haâng ngaây.
+ Thuöåc tñnh cú baãn cuãa vêåt chêët laâ "thûåc taåi khaách quan",
"töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo caãm giaác". Àoá cuäng chñnh laâ tiïu chuêín
àïí phên biïåt caái gò laâ vêåt chêët vaâ caái gò khöng phaãi laâ vêåt chêët.
+ "Thûåc taåi khaách quan àûúåc àem laåi cho con ngûúâi trong
caãm giaác", "töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo caãm giaác". Àiïìu àoá khùèng
àõnh "thûåc taåi khaách quan" (vêåt chêët) laâ caái coá trûúác (tñnh thûá
nhêët), coân "caãm giaác" (yá thûác) laâ caái coá sau (tñnh thûá hai). Vêåt chêët
töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo yá thûác.
+ "Thûåc taåi khaách quan àûúåc àem laåi cho con ngûúâi trong
caãm giaác, àûúåc caãm giaác cuãa chuáng ta cheáp laåi, chuåp laåi, phaãn
aánh". Àiïìu àoá noái lïn "thûåc taåi khaách quan" (vêåt chêët) àûúåc biïíu
hiïån thöng qua caác daång cuå thïí, bùçng "caãm giaác" (yá thûác) con ngûúâi
coá thïí nhêån thûác àûúåc Vaâ "thûåc taåi khaách quan" (vêåt chêët) chñnh laâ
nguöìn göëc, nöåi dung khaách quan cuãa "caãm giaác" (yá thûác).
Àõnh nghôa cuãa Lïnin vïì vêåt chêët àaä giaãi quyïët àûúåc caã hai
mùåt cuãa vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc theo lêåp trûúâng cuãa chuã nghôa
duy vêåt biïån chûáng.
Àõnh nghôa vêåt chêët cuãa Lïnin coá yá nghôa:
1. Chöëng laåi têët caã caác loaåi quan àiïím cuãa chuã nghôa duy têm
vïì phaåm truâ vêåt chêët
(Àöëi chiïëu vúái caác quan àiïím duy têm úã hoåc phêìn I).
2. Àêëu tranh khùæc phuåc triïåt àïí tñnh chêët trûåc quan, siïu
hònh, maáy moác vaâ nhûäng biïën tûúáng cuãa noá trong quan niïåm vïì
vêåt chêët cuãa caác nhaâ triïët hoåc tû saãn hiïån àaåi. Do àoá, àõnh nghôa
naây cuäng àaä giaãi quyïët àûúåc sûå khuãng hoaãng trong quan àiïím vïì
vêåt chêët cuãa caác nhaâ triïët hoåc vaâ khoa hoåc theo quan àiïím cuãa chuã
nghôa duy vêåt siïu hònh.
3. Khùèng àõnh thïë giúái vêåt chêët khaách quan laâ vö cuâng, vö
têån, luön vêån àöång vaâ phaát triïín khöng ngûâng, nïn àaä coá taác àöång
cöí vuä, àöång viïn caác nhaâ khoa hoåc ài sêu nghiïn cûáu thïë giúái vêåt
chêët, tòm ra nhûäng kïët cêëu múái, nhûäng thuöåc tñnh múái vaâ nhûäng
quy, luêåt vêån àöång cuãa vêåt chêët àïí laâm phong phuá thïm kho taâng
tri thûác cuãa nhên loaåi.
CÊU 9: Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì nguöìn
göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây.
Chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng khùèng àõnh: yá thûác cuãa con
ngûúâi laâ saãn phêím cuãa quaá trònh phaát triïín tûå nhiïn vaâ lõch sûã -
xaä höåi. Àïí hiïíu àûúåc nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác cêìn phaãi
xem xeát trïn caã hai mùåt tûå nhiïn vaâ xaä höåi.
I. Nguöìn göëc cuãa yá thûác
1. Thuöåc tñnh phaãn aánh cuãa vêåt chêët vaâ sûå ra àúâi cuãa yá thûác
- Phaãn aánh laâ thuöåc tñnh chung cuãa moåi daång vêåt chêët. Àoá laâ
nùng lûåc giûä laåi, taái hiïån cuãa hïå thöëng vêåt chêët naây nhûäng àùåc
àiïím cuãa hïå thöëng vêåt chêët khaác trong quaá trònh taác àöång qua laåi.
- Cuâng vúái sûå tiïën hoaá cuãa thïë giúái vêåt chêët, thuöåc tñnh phaãn
aánh cuãa noá cuäng phaát triïín tûâ thêëp àïën cao, tûâ àún giaãn àïën phûác
taåp. Trong àoá yá thûác laâ hònh thûác phaãn aánh cao nhêët cuãa thïë giúái
vêåt chêët.
- YÁ thûác laâ möåt thuöåc tñnh cuãa möåt daång vêåt chêët coá töí chûác
cao cuãa böå naäo ngûúâi, laâ sûå phaãn aánh thïë giúái khaách quan vaâo böå oác
con ngûúâi.
2. Vai troâ cuãa lao àöång vaâ ngön ngûä trong sûå hònh thaânh vaâ
phaát triïín cuãa yá thûác
- Lao àöång laâ hoaåt àöång àùåc thuâ cuãa con ngûúâi, laâm cho con
ngûúâi khaác vúái têët caã caác àöång vêåt khaác.
+ Trong lao àöång, con ngûúâi àaä biïët chïë taåo ra caác cöng cuå vaâ
sûã duång caác cöng cuå àïí taåo ra cuãa caãi vêåt chêët.
+ Lao àöång cuãa con ngûúâi laâ haânh àöång coá muåc àñch - taác
àöång vaâo thïë giúái vêåt chêët khaách quan laâm biïën àöíi thïë giúái nhùçm
thoaã maän nhu cêìu cuãa con ngûúâi.
+ Trong quaá trònh lao àöång, böå naäo ngûúâi àûúåc phaát triïín vaâ
ngaây caâng hoaân thiïån, laâm cho khaã nùng tû duy trûâu tûúång cuãa
con ngûúâi cuäng ngaây caâng phaát triïín.
- Lao àöång saãn xuêët coân laâ cú súã cuãa sûå hònh thaânh vaâ phaát
triïín ngön ngûä.
+ Trong lao àöång, con ngûúâi têët yïëu coá nhûäng quan hïå vúái
nhau vaâ coá nhu cêìu cêìn trao àöíi kinh nghiïåm. Tûâ àoá naãy sinh sûå
"cêìn thiïët phaãi noái vúái nhau möåt caái gò àêëy". Vò vêåy, ngön ngûä ra
àúâi vaâ phaát triïín cuâng vúái lao àöång.
+ Ngön ngûä laâ hïå thöëng tñn hiïåu thûá hai, laâ caái "voã vêåt chêët"
cuãa tû duy, laâ phûúng tiïån àïí con ngûúâi giao tiïëp trong xaä höåi,
phaãn aánh möåt caách khaái quaát sûå vêåt, töíng kïët kinh nghiïåm thûåc
tiïîn vaâ trao àöíi chuáng giûäa caác thïë hïå. Chñnh vò vêåy Ùngghen coi:
lao àöång vaâ ngön ngûä laâ "hai sûác kñch thñch chuã yïëu biïën" böå naäo
con vêåt thaânh böå naäo con ngûúâi, phaãn aánh têm lyá àöång vêåt thaânh
phaãn aánh yá thûác.
Lao àöång vaâ ngön ngûä, àoá chñnh laâ nguöìn göëc xaä höåi quyïët
àõnh sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín yá thûác.
II. Baãn chêët cuãa yá thûác
Chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng cho yá thûác laâ sûå phaãn aánh thïë
giúái khaách quan vaâo böå naäo ngûúâi thöng qua hoaåt àöång thûåc tiïîn,
nïn baãn chêët cuãa yá thûác laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách
quan, laâ sûå phaãn aánh saáng taåo thïë giúái vêåt chêët.
- YÁ thûác laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách quan. Àiïìu
àoá coá nghôa laâ nöåi dung cuãa yá thûác laâ do thïë giúái khaách quan quy
àõnh, nhûng yá thûác laâ hònh aãnh chuã quan, laâ hònh aãnh tinh thêìn
chûá khöng phaãi laâ hònh aãnh vêåt lyá, vêåt chêët nhû chuã nghôa duy vêåt
têìm thûúâng quan niïåm.
- Khi noái yá thûác laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách
quan, cuäng coá nghôa laâ yá thûác laâ sûå phaãn aánh tûå giaác, saáng taåo thïë
giúái.
+ Phaãn aánh yá thûác laâ saáng taåo, vò noá bao giúâ cuäng do nhu cêìu
thûåc tiïîn quy àõnh. Nhu cêìu àoá àoâi hoãi chuã thïí phaãn aánh phaãi hiïíu
àûúåc caái àûúåc phaãn aánh. Trïn cú súã àoá hònh thaânh nïn hònh aãnh
tinh thêìn vaâ nhûäng hònh aãnh àoá ngaây caâng phaãn aánh àuáng àùæn
hún hiïån thûåc khaách quan. Song, sûå saáng taåo cuãa yá thûác laâ sûå saáng
taåo cuãa phaãn aánh, dûåa trïn cú súã phaãn aánh.
+ Phaãn aánh yá thûác laâ saáng taåo, vò phaãn aánh àoá bao giúâ cuäng
dûåa trïn hoaåt àöång thûåc tiïîn vaâ laâ saãn phêím cuãa caác quan hïå xaä
höåi. Laâ saãn phêím cuãa caác quan hïå xaä höåi, baãn chêët cuãa yá thûác coá
tñnh xaä höåi.
Quan àiïím trïn cuãa triïët hoåc Maác vïì nguöìn göëc vaâ baãn chêët
cuãa yá thûác hoaân toaân àöëi lêåp vúái chuã nghôa duy têm coi yá thûác, tû
duy laâ caái coá trûúác, sinh ra vêåt chêët vaâ chuã nghôa duy vêåt têìm
thûúâng coi yá thûác laâ möåt daång vêåt chêët hoùåc coi yá thûác laâ sûå phaãn
aánh giaãn àún, thuå àöång thïë giúái vêåt chêët.
III- YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
1. Do yá thûác chó laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách
quan nïn trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn phaãi xuêët phaát
tûâ thûåc tïë khaách quan. Cêìn phaãi chöëng bïånh chuã quan duy yá chñ.
2. Do yá thûác laâ sûå phaãn aánh tûå giaác, saáng taåo hiïån thûåc, nïn
cêìn chöëng tû tûúãng thuå àöång vaâ chuã nghôa giaáo àiïìu xa rúâi thûåc
tiïîn.
CÊU 10: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác. YÁ nghôa
phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây trong nhêån thûác vaâ
hoaåt àöång thûåc tiïîn.
1. Phaåm truâ vêåt chêët (xem cêu 8) vaâ phaåm truâ yá thûác (xem
cêu 9).
2. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác.
a) Vêåt chêët quyïët àõnh yá thûác:
- Vêåt chêët coá trûúác, yá thûác coá sau. Vêåt chêët sinh ra yá thûác, yá
thûác laâ chûác nùng cuãa oác ngûúâi - daång vêåt chêët coá töí chûác cao nhêët
cuãa thïë giúái vêåt chêët.
- YÁ thûác laâ sûå phaãn aánh thïë giúái vêåt chêët vaâo oác con ngûúâi.
Thïë giúái vêåt chêët laâ nguöìn göëc khaách quan cuãa yá thûác.
b) YÁ thûác coá tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi, taác àöång trúã laåi vêåt chêët:
- YÁ thûác coá thïí thuác àêíy hoùåc kòm haäm vúái möåt mûác àöå nhêët
àõnh sûå biïën àöíi cuãa nhûäng àiïìu kiïån vêåt chêët.
- Sûå taác àöång cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët phaãi thöng qua hoaåt
àöång cuãa con ngûúâi. Con ngûúâi dûåa trïn caác tri thûác vïì nhûäng quy
luêåt khaách quan maâ àïì ra muåc tiïu, phûúng hûúáng thûåc hiïån; xaác
àõnh caác phûúng phaáp vaâ bùçng yá chñ thûåc hiïån muåc tiïu êëy.
Sûå taác àöång cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët duâ coá àïën mûác àöå naâo
ài chùng nûäa thò noá vêîn phaãi dûåa trïn sûå phaãn aánh thïë giúái vêåt
chêët.
c) Biïíu hiïån cuãa möëi quan hïå giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác trong
àúâi söëng xaä höåi laâ quan hïå giûäa töìn taåi xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi,
trong àoá töìn taåi xaä höåi quyïët àõnh yá thûác xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi coá
tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi taác àöång trúã laåi töìn taåi xaä höåi. Ngoaâi ra, möëi
quan hïå giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác coân laâ cú súã àïí xem xeát caác möëi
quan hïå khaác nhû: chuã thïí vaâ khaách thïí, lyá luêån vaâ thûåc tiïîn, àiïìu
kiïån khaách quan vaâ nhên töë chuã quan v.v..
3. YÁ thûác phûúng phaáp luêån
- Vêåt chêët quyïët àõnh yá thûác, yá thûác laâ.sûå phaãn aánh vêåt chêët,
cho nïn trong nhêån thûác phaãi baão àaãm nguyïn tùæc "tñnh khaách
quan cuãa sûå xem xeát" vaâ trong hoaåt àöång thûåc tiïîn phaãi luön luön
xuêët phaát tûâ thûåc tïë, tön troång vaâ haânh àöång theo caác quy luêåt
khaách quan.
- YÁ thûác coá tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi, taác àöång trúã laåi vêåt chêët
thöng qua hoaåt àöång cuãa con ngûúâi, cho nïn cêìn phaãi phaát huy
tñnh tñch cûåc cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët bùçng caách nêng cao nùng
lûåc nhêån thûác caác quy luêåt khaách quan vaâ vêån duång chuáng vaâo
trong hoaåt àöång thûåc tiïîn cuãa con ngûúâi.
- Cêìn phaãi chöëng laåi bïånh chuã quan duy yá chñ cuäng nhû thaái
àöå thuå àöång, chúâ àúåi vaâo àiïìu kiïån vêåt chêët, hoaân caãnh khaách
quan...
CÊU 11: Trònh baây hai nguyïn lyá cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy
vêåt vaâ yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá.
I. Nguyïn lyá vïì möëi liïn hïå phöí biïën cuãa caác sûå vêåt vaâ hiïån
tûúång
1. Khaái niïåm möëi liïn hïå phöí biïën laâ khaái niïåm duâng àïí chó
sûå taác àöång vaâ raâng buöåc lêîn nhau, quy àõnh vaâ chuyïín hoaá lêîn
nhau giûäa caác mùåt, caác yïëu töë, caác böå phêån trong möåt sûå vêåt hoùåc
giûäa caác sûå vêåt, hiïån tûúång vúái nhau.
2. Nöåi dung vaâ tñnh chêët cuãa möëi liïn hïå
- Tñnh khaách quan vaâ phöí biïën cuãa möëi liïn hïå: Nhúâ coá möëi
liïn hïå maâ coá sûå vêån àöång, maâ vêån àöång laåi laâ phûúng thûác töìn taåi
cuãa vêåt chêët, laâ möåt têët yïëu khaách quan, do àoá möëi liïn hïå cuäng laâ
möåt têët yïëu khaách quan.
Möëi liïn hïå töìn taåi trong têët caã moåi sûå vêåt, hiïån tûúång úã têët
caã lônh vûåc tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy.
Möëi liïn hïå phöí biïën laâ hiïån thûåc, laâ caái vöën coá cuãa moåi sûå
vêåt, hiïån tûúång, noá thïí hiïån tñnh thöëng nhêët vêåt chêët cuãa thïë giúái.
- Do möëi liïn hïå laâ phöí biïën, nïn noá coá tñnh àa daång: Caác sûå
vêåt; hiïån tûúång trong thïë giúái vêåt chêët laâ àa daång nïn möëi liïn hïå
giûäa chuáng cuäng àa daång, vò thïë, khi nghiïn cûáu caác sûå vêåt, hiïån
tûúång cêìn phaãi phên loaåi möëi liïn hïå möåt caách cuå thïí.
Cùn cûá vaâo tñnh chêët, phaåm vi, trònh àöå, coá thïí coá nhûäng loaåi
möëi liïn hïå sau: chung vaâ riïng, cú baãn vaâ khöng cú baãn, bïn trong
vaâ bïn ngoaâi, chuã yïëu vaâ thûá yïëu, khöng gian vaâ thúâi gian, v.v.. Sûå
phên loaåi naây laâ tûúng àöëi, vò möëi liïn hïå chó laâ möåt böå phêån, möåt
mùåt trong toaân böå möëi liïn hïå phöí biïën noái chung.
- Pheáp biïån chûáng duy vêåt nghiïn cûáu nhûäng möëi liïn hïå
chung nhêët vaâ phöí biïën nhêët cuãa thïë giúái khaách quan. Coân nhûäng
hònh thûác cuå thïí cuãa möëi liïn hïå laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa caác
ngaânh khoa hoåc cuå thïí.
II. Nguyïn lyá vïì sûå phaát triïín
1. Khaái niïåm phaát triïín
- Phaát triïín laâ sûå vêån àöång tiïën lïn (tûâ thêëp àïën cao, tûâ àún
giaãn àïën phûác taåp, tûâ keám hoaân thiïån àïën hoaân thiïån hún).
- Tûâ khaái niïåm trïn cho thêëy:
+ Nguyïn lyá vïì möëi liïn hïå phöí biïën vaâ nguyïn lyá vïì sûå phaát
triïín coá möëi quan hïå biïån chûáng vúái nhau, vò nhúâ coá möëi liïn hïå thò
sûå vêåt múái coá sûå vêån àöång vaâ phaát triïín.
+ Cêìn phên biïåt khaái niïåm vêån àöång vúái khaái niïåm phaát
triïín. Vêån àöång laâ moåi biïën àöíi noái chung, coân phaát triïín laâ sûå vêån
àöång coá khuynh hûúáng vaâ gùæn liïìn vúái sûå ra àúâi cuãa caái múái húåp
quy luêåt.
2. Nöåi dung vaâ tñnh chêët cuãa sûå phaát triïín
- Phaát triïín laâ thuöåc tñnh vöën coá cuãa moåi sûå vêåt, hiïån tûúång,
laâ khuynh hûúáng chung cuãa thïë giúái.
- Sûå phaát triïín coá tñnh chêët tiïën lïn, kïë thûâa, liïn tuåc.
- Sûå phaát triïín thûúâng diïîn ra quanh co, phûác taåp, phaãi traãi
qua nhûäng khêu trung gian, thêåm chñ coá luác coá sûå thuåt luâi taåm
thúâi.
- Phaát triïín laâ sûå thay àöíi vïì chêët cuãa sûå vêåt. Nguöìn göëc cuãa
sûå phaát triïín laâ do sûå àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp trong baãn
thên sûå vêåt.
3. Phên biïåt quan àiïím biïån chûáng vaâ siïu hònh vïì sûå phaát
triïín
- Quan àiïím biïån chûáng xem sûå phaát triïín laâ möåt quaá trònh
vêån àöång tiïën lïn thöng qua nhûäng bûúác nhaãy voåt vïì chêët. Nguöìn
göëc cuãa sûå phaát triïín laâ cuöåc àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp úã trong
sûå vêåt.
- Quan àiïím siïu hònh noái chung laâ phuã àõnh sûå phaát triïín,
vò hoå thûúâng tuyïåt àöëi hoaá mùåt öín àõnh cuãa sûå vêåt, hiïån tûúång.
Sau naây, khi khoa hoåc àaä chûáng minh cho quan àiïím vïì sûå phaát
triïín cuãa sûå vêåt, buöåc hoå phaãi noái àïën sûå phaát triïín, song vúái hoå
phaát triïín chó laâ sûå tùng hay giaãm àún thuêìn vïì lûúång khöng coá sûå
thay àöíi vïì chêët vaâ nguöìn göëc cuãa noá úã bïn ngoaâi sûå vêåt, hiïån
tûúång.
III. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng hai
nguyïn lyá naây
Nguyïn lyá vïì liïn hïå phöí biïën àoâi hoãi trong nhêån thûác sûå vêåt
cêìn phaãi coá quan àiïím toaân diïån. Vúái quan àiïím naây, khi nghiïn
cûáu sûå vêåt phaãi xem xeát têët caã caác möëi liïn hïå cuãa baãn thên sûå vêåt
vaâ vúái caác sûå vêåt vaâ hiïån tûúång khaác.
+ Phaãi phên loaåi caác möëi liïn hïå àïí hiïíu roä võ trñ, vai troâ cuãa
tûâng möëi liïn hïå àöëi vúái sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt.
Nïëu khuynh hûúáng cuãa caác sûå vêåt, hiïån tûúång trong thïë giúái
khaách quan laâ vêån àöång ài lïn thò trong nhêån thûác vaâ thûåc tiïîn
cêìn phaãi coá quan àiïím phaát triïín. Quan àiïím phaát triïín àoâi hoãi:
phaãi phên tñch sûå vêåt trong sûå phaát triïín, cêìn phaát hiïån àûúåc caái
múái, uãng höå caái múái, cêìn phaãi tòm nguöìn göëc cuãa sûå phaát triïín
trong baãn thên sûå vêåt.
Toám laåi: Hai nguyïn lyá cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt
laâ cú súã lyá luêån cuãa quan àiïím toaân diïån, lõch sûã cuå thïí vaâ phaát
triïín. Vúái caách xem xeát, nghiïn cûáu theo quan àiïím toaân diïån vaâ
phaát triïín seä giuáp ta hiïíu àûúåc baãn chêët sûå vêåt, laâm cho nhêån thûác
phaãn aánh àuáng àùæn vïì sûå vêåt vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn coá hiïåu quaã
cao.
CÊU 12: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu
tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp.
Trong ba quy luêåt cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt,
V.I.Lïnin àaä coi quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi
lêåp laâ "haåt nhên cuãa pheáp biïån chûáng", búãi vò quy luêåt naây àaä chó
roä nguöìn göëc, àöång lûåc bïn trong cuãa sûå vêån àöång vaâ phaát triïín
cuãa sûå vêåt; vaâ laâ "chòa khoaá" giuáp chuáng ta nùæm vûäng thûåc chêët
cuãa caác quy luêåt cú baãn vaâ caác cùåp phaåm truâ cuãa chuã nghôa duy vêåt
biïån chûáng.
I. Nöåi dung cuãa quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu tranh cuãa caác
mùåt àöëi lêåp (quy luêåt mêu thuêîn)
1. Mêu thuêîn laâ möåt hiïån tûúång khaách quan vaâ phöí biïën
- Mêu thuêîn laâ möåt khaái niïåm àïí chó sûå liïn hïå vaâ taác àöång
lêîn nhau cuãa caác mùåt àöëi lêåp. Àoá laâ nhûäng mùåt coá khuynh hûúáng
phaát triïín traái ngûúåc nhau cuâng töìn taåi trong möåt sûå vêåt. Mêu
thuêîn laâ sûå thöëng nhêët cuãa hai mùåt àöëi lêåp.
- Mêu thuêîn coá tñnh khaách quan, vò laâ caái vöën coá trong caác sûå
vêåt hiïån tûúång vaâ tñnh phöí biïën - töìn taåi trong têët caã caác lônh vûåc
(tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy).
- Do mêu thuêîn coá tñnh khaách quan vaâ phöí biïën, nïn mêu
thuêîn coá tñnh àa daång vaâ phûác taåp. Mêu thuêîn trong möîi sûå vêåt vaâ
trong caác lônh vûåc khaác nhau cuäng khaác nhau. Trong möîi sûå vêåt,
hiïån tûúång khöng phaãi chó coá möåt mêu thuêîn, maâ coá nhiïìu mêu
thuêîn. Möîi mêu thuêîn vaâ möîi mùåt cuãa mêu thuêîn laåi coá àùåc àiïím,
coá vai troâ taác àöång khaác nhau àöëi vúái sûå vêån àöång vaâ phaát triïín
cuãa sûå vêåt. Vò vêåy, cêìn phaãi coá phûúng phaáp phên tñch vaâ giaãi
quyïët mêu thuêîn möåt caách cuå thïí.
2. Mêu thuêîn laâ möåt chónh thïí, trong àoá, hai mùåt àöëi lêåp vûâa
thöëng nhêët, vûâa àêëu tranh vúái nhau
- Sûå thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ sûå liïn hïå, quy àõnh,
raâng buöåc lêîn nhau cuãa caác mùåt àöëi lêåp, mùåt naây lêëy mùåt kia laâm
tiïìn àïì töìn taåi cho mònh.
Chuá yá: Trong quy luêåt mêu thuêîn, khaái niïåm "thöëng nhêët"
vaâ "àöìng nhêët" thûúâng àûúåc duâng cuâng möåt nghôa. Nhûng cuäng coá
luác, khaái niïåm "àöìng nhêët" àûúåc hiïíu theo nghôa laâ sûå chuyïín hoaá
lêîn nhau giûäa caác mùåt àöëi lêåp.
- Sûå àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ sûå xung àöåt, baâi trûâ vaâ
phuã àõnh lêîn nhau cuãa caác mùåt àöëi lêåp.
Trong möåt mêu thuêîn, sûå thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp
khöng taách rúâi vúái sûå àêëu tranh giûäa chuáng, búãi vò trong quy àõnh,
raâng buöåc lêîn nhau, hai mùåt àöëi lêåp vêîn luön coá xu hûúáng phaát
triïín traái ngûúåc nhau, àêëu tranh vúái nhau.
- Phaát triïín laâ möåt sûå àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp:
+ Quaá trònh hònh thaânh vaâ phaát triïín cuãa möåt mêu thuêîn:
luác àêìu múái xuêët hiïån, mêu thuêîn thïí hiïån úã sûå khaác biïåt; sau àoá
phaát triïín lïn thaânh hai mùåt àöëi lêåp; khi hai mùåt àöëi lêåp cuãa mêu
thuêîn xung àöåt vúái nhau gay gùæt vaâ coá àiïìu kiïån thò giûäa chuáng coá
sûå chuyïín hoaá - mêu thuêîn àûúåc giaãi quyïët. Mêu thuêîn cuä mêët ài,
mêu thuêîn múái àûúåc hònh thaânh vaâ laåi möåt quaá trònh múái laâm cho
sûå vêåt khöng ngûâng vêån àöång vaâ phaát triïín.
+ Nïëu mêu thuêîn khöng àûúåc giaãi quyïët (caác mùåt àöëi lêåp
khöng chuyïín hoaá), thò khöng coá sûå phaát triïín. Chuyïín hoaá cuãa
caác mùåt àöëi lêåp laâ têët yïëu, laâ kïët quaã cuãa sûå àêëu tranh giûäa caác
mùåt àöëi lêåp. Do sûå àa daång cuãa thïë giúái, nïn caác hònh thûác chuyïín
hoaá cuäng rêët àa daång: coá thïí hai mùåt àöëi lêåp chuyïín hoaá lêîn nhau
vaâ cuäng coá thïí chuyïín hoaá lïn hònh thûác cao hún...
Sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt thïí hiïån trong sûå thöëng
nhêët biïån chûáng giûäa hai mùåt: thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp vaâ
àêëu tranh cuãa hai mùåt àöëi lêåp, trong àoá: thöëng nhêët cuãa caác mùåt
àöëi lêåp laâ taåm thúâi, tûúng àöëi; coân àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ
tuyïåt àöëi. Tñnh tuyïåt àöëi cuãa àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp laâm
cho sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt laâ sûå tûå thên vaâ diïîn ra
liïn tuåc. Tñnh tûúng àöëi cuãa thöëng nhêët giûäa caác mùåt àöëi lêåp laâm
cho thïë giúái vêåt chêët phên hoaá thaânh caác böå phêån, caác sûå vêåt àa
daång, phûác taåp, giaán àoaån.
Toám laåi: moåi sûå vêåt vaâ hiïån tûúång trong thïë giúái khaách quan
àïìu laâ thïí thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp, chñnh sûå àêëu tranh cuãa
caác mùåt àöëi lêåp vaâ sûå chuyïín hoaá giûäa chuáng laâ nguöìn göëc, àöång
lûåc cuãa sûå phaát triïín.
II. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
- Mêu thuêîn laâ khaách quan, laâ nguöìn göëc, àöång lûåc cuãa sûå
phaát triïín, nïn muöën nùæm àûúåc baãn chêët cuãa sûå vêåt cêìn phaãi phên
àöi caái thöëng nhêët vaâ nhêån thûác caác böå phêån àöëi lêåp cuãa chuáng.
- Mêu thuêîn laâ phöí biïën, àa daång, do àoá trong nhêån thûác vaâ
hoaåt àöång thûåc tiïîn, phaãi coá phûúng phaáp phên tñch mêu thuêîn vaâ
giaãi quyïët mêu thuêîn möåt caách cuå thïí. Viïåc giaãi quyïët mêu thuêîn
chó bùçng con àûúâng àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp vaâ vúái nhûäng
àiïìu kiïån chñn muöìi.
CÊU 13: Phên tñch mêu thuêîn bïn trong vaâ mêu thuêîn bïn ngoaâi,
mêu thuêîn cú baãn vaâ khöng cú baãn. YÁ nghôa thûåc tiïîn cuãa viïåc nùæm
vûäng vêën àïì naây.
Mêu thuêîn mang tñnh khaách quan, phöí biïën vaâ àa daång. Caác
sûå vêåt, quaá trònh khaác nhau mêu thuêîn coá khaác nhau. Möîi sûå vêåt,
quaá trònh laåi coá nhiïìu mêu thuêîn, möîi möåt mêu thuêîn coá àùåc àiïím
riïng; vaâ ngay caã quaá trònh phaát triïín cuãa möåt mêu thuêîn, úã möîi
giai àoaån, tûâng mùåt àöëi lêåp cuãa noá laåi coá vai troâ riïng. Cho nïn,
cêìn phaãi coá phûúng phaáp phên tñch mêu thuêîn vaâ giaãi quyïët mêu
thuêîn möåt caách cuå thïí.
I. Mêu thuêîn bïn trong vaâ mêu thuêîn bïn ngoaâi
1. Khaái niïåm
Mêu thuêîn bïn trong laâ sûå taác àöång qua laåi cuãa caác mùåt, caác
khuynh hûúáng àöëi lêåp cuãa cuâng möåt sûå vêåt. Mêu thuêîn bïn ngoaâi
laâ sûå taác àöång qua laåi giûäa nhûäng mùåt àöëi lêåp thuöåc caác sûå vêåt
khaác nhau. Song, sûå phên biïåt hai mêu thuêîn naây coá tñnh tûúng
àöëi, phuå thuöåc vaâo phaåm vi quan hïå àûúåc xem xeát.
2. Vai troâ cuãa hai loaåi mêu thuêîn àöëi vúái sûå vêån àöång vaâ phaát
triïín cuãa sûå vêåt
- Mêu thuêîn bïn trong coá vai troâ quyïët àõnh sûå vêån àöång,
phaát triïín cuãa sûå vêåt vò noá laâ nguyïn nhên cuãa sûå "tûå thên vêån
àöång". Noá khöng taách rúâi vúái mêu thuêîn bïn ngoaâi.
- Mêu thuêîn bïn ngoaâi coá aãnh hûúãng àïën sûå vêån àöång, phaát
triïín cuãa sûå vêåt. Mêu thuêîn bïn ngoaâi phaãi thöng qua mêu thuêîn
bïn trong múái phaát huy àûúåc taác duång.
3. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây
- Nïëu mêu thuêîn bïn trong quyïët àõnh sûå vêån àöång phaát
triïín cuãa sûå vêåt thò trong thûåc tiïîn muöën taác àöång laâm cho sûå vêåt
vêån àöång, phaát triïín, trûúác hïët cêìn phaát hiïån, taåo àiïìu kiïån giaãi
quyïët mêu thuêîn bïn trong. Mùåt khaác, cuäng khöng nïn coi nheå
nhûäng aãnh hûúãng cuãa mêu thuêîn bïn ngoaâi, vò giaãi quyïët mêu
thuêîn bïn ngoaâi, cuäng coá taác duång rêët quan troång àöëi vúái sûå phaát
triïín cuãa sûå vêåt.
Trong quaá trònh hoåc têåp vaâ cöng taác cuãa baãn thên cêìn phaát
huy tñnh àöåc lêåp, tûå chuã, phaát hiïån vaâ giaãi quyïët nhûäng mêu
thuêîn cuãa baãn thên, àöìng thúâi cêìn chuã àöång tranh thuã sûå giuáp àúä
cuãa baån beâ, vúái tinh thêìn thûåc sûå cêìu thõ vaâ saáng taåo.
II. Mêu thuêîn cú baãn vaâ mêu thuêîn khöng cú baãn
1. Khaái niïåm
- Mêu thuêîn cú baãn laâ mêu thuêîn xuêët phaát tûâ baãn chêët cuãa
sûå vêåt, noá quy àõnh quaá trònh töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt vaâ laâ
cú súã naãy sinh caác mêu thuêîn khaác.
- Mêu thuêîn khöng cú baãn laâ mêu thuêîn àùåc trûng cho möåt
phûúng diïån naâo àoá cuãa sûå vêåt, coá aãnh hûúãng àïën quaá trònh vêån
àöång, phaát triïín cuãa sûå vêåt.
Trong caác sûå vêåt phûác taåp coá thïí coá nhiïìu mêu thuêîn cú baãn.
2. Vai troâ cuãa hai loaåi mêu thuêîn naây àöëi vúái sûå vêån àöång,
phaát triïín cuãa sûå vêåt
Mêu thuêîn cú baãn xuêët phaát tûâ baãn chêët cuãa sûå vêåt, quy
àõnh sûå töìn taåi cuãa sûå vêåt vaâ coá taác duång chi phöëi vaâ laâm naãy sinh
nhûäng mêu thuêîn khöng cú baãn.
- Mêu thuêîn khöng cú baãn tuy àoáng vai troâ phuå thuöåc nhûng
cuäng coá aãnh hûúãng nhêët àõnh àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa sûå vêåt.
3. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng hai loaåi
mêu thuêîn naây.
- Trong nhêån thûác cêìn phaãi xaác àõnh àuáng mêu thuêîn cú
baãn, thò múái hiïíu àuáng àûúåc baãn chêët cuãa sûå vêåt. Trong thûåc tiïîn
xaä höåi, coá xaác àõnh àuáng mêu thuêîn cú baãn, thò múái xaác àõnh àûúåc
àûúâng löëi chiïën lûúåc cuãa caách maång möåt caách khoa hoåc.
CÊU 14: Phên tñch mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn khöng chuã
yïëu, mêu thuêîn àöëi khaáng vaâ mêu thuêîn khöng àöëi khaáng. YÁ nghôa
cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây.
I. Mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn khöng chuã yïëu
1. Khaái niïåm
- Mêu thuêîn chuã yïëu laâ mêu thuêîn nöíi lïn haâng àêìu úã möîi
giai àoaån nhêët àõnh cuãa quaá trònh phaát triïín cuãa sûå vêåt. Noá coá taác
duång quyïët àõnh àöëi vúái nhûäng mêu thuêîn khaác trong cuâng möåt
giai àoaån cuãa quaá trònh àoá.
- Mêu thuêîn khöng chuã yïëu laâ nhûäng mêu thuêîn khöng àoáng
vai troâ quyïët àõnh.
Cêìn chuá yá:
+ Viïåc phên ranh giúái giûäa mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn
khöng chuã yïëu laâ coá yá nghôa tûúng àöëi. Búãi vò, tuyâ theo hoaân caãnh
cuå thïí, coá nhûäng mêu thuêîn trong àiïìu kiïån naây laâ chuã yïëu, nhûng
trong àiïìu kiïån khaác laåi àûúåc coi laâ khöng chuã yïëu vaâ ngûúåc laåi.
+ Mêu thuêîn chuã yïëu thûúâng laâ hònh thûác biïíu hiïån cuãa mêu
thuêîn cú baãn trong tûâng giai àoaån. Do àoá, viïåc giaãi quyïët mêu
thuêîn chuã yïëu cuäng laâ quaá trònh giaãi quyïët dêìn dêìn mêu thuêîn cú
baãn.
2. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
- Trong caách maång, viïåc xaác àõnh mêu thuêîn chuã yïëu rêët
quan troång. Noá giuáp cho caách maång xaác àõnh àûúåc keã thuâ trûúác
mùæt, àïì ra nhiïåm vuå trung têm cêìn giaãi quyïët vaâ coá saách lûúåc phuâ
húåp àïí àûa cuöåc caách maång tiïën lïn.
- Trong hoaåt àöång thûåc tiïîn, möîi ngûúâi, möîi ngaânh cuäng cêìn
tòm ra mêu thuêîn chuã yïëu cuãa baãn thên, cuãa ngaânh mònh àïí coá
hûúáng têåp trung vaâo cöng viïåc chñnh, trûúác mùæt àïí giaãi quyïët kõp
thúâi.
II. Mêu thuêîn àöëi khaáng vaâ mêu thuêîn khöng àöëi khaáng
Àêy laâ loaåi mêu thuêîn àùåc thuâ, chó töìn taåi trong nhûäng xaä
höåi coá giai cêëp àöëi khaáng.
1. Khaái niïåm
- Mêu thuêîn àöëi khaáng laâ mêu thuêîn giûäa nhûäng giai cêëp,
têåp àoaân ngûúâi coá khuynh hûúáng àöëi lêåp nhau vïì lúåi ñch cú baãn.
- Mêu thuêîn khöng àöëi khaáng laâ mêu thuêîn giûäa nhûäng lûåc
lûúång coá khuynh hûúáng àöëi lêåp nhau vïì lúåi ñch khöng cú baãn.
2. Tñnh chêët vaâ phûúng phaáp giaãi quyïët hai loaåi mêu thuêîn
naây laâ khaác nhau.
- Tñnh chêët: Mêu thuêîn àöëi khaáng coá xu hûúáng phaát triïín
ngaây caâng gay gùæt lïn, coân mêu thuêîn khöng àöëi khaáng coá xu
hûúáng ngaây caâng dõu ài.
- Phûúng phaáp vaâ biïån phaáp giaãi quyïët:
+ Mêu thuêîn àöëi khaáng nhòn chung thûúâng àûúåc giaãi quyïët
bùçng baåo lûåc caách maång.
+ Mêu thuêîn khöng àöëi khaáng thûúâng àûúåc giaãi quyïët bùçng
phûúng phaáp giaáo duåc, thuyïët phuåc, phï bònh vaâ tûå phï bònh.
Song, duâ tiïën haânh bùçng phûúng phaáp naâo thò caã hai loaåi
mêu thuêîn àoá àïìu phaãi giaãi quyïët bùçng àêëu tranh, chûá khöng thïí
bùçng caách dung hoaâ, àiïìu hoaâ giûäa caác mùåt àöëi lêåp.
3. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån
Trong thûåc tiïîn caách maång khöng àûúåc lêîn loan hai loaåi mêu
thuêîn naây àïí traánh phaåm phaãi sai lêìm nghiïm troång. Nïëu mêu
thuêîn àöëi khaáng maâ xaác àõnh thaânh mêu thuêîn khöng àöëi khaáng
thò seä dêîn àïën "hûäu khuynh". Ngûúåc laåi, mêu thuêîn khöng àöëi
khaáng — thaânh mêu thuêîn àöëi khaáng thò seä dêîn àïën "taã khuynh"
trong viïåc giaãi quyïët mêu thuêîn. Do àoá, cêìn phaãi phên tñch vaâ giaãi
quyïët möåt caách khoa hoåc hai loaåi mêu thuêîn naây.
CÊU 15: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt tûâ nhûäng thay àöíi vïì
lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi vïì chêët vaâ ngûúåc laåi.
Quy luêåt tûâ nhûäng thay àöíi vïì lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi
vïì chêët vaâ ngûúåc laåi laâ möåt trong ba quy luêåt cú baãn cuãa pheáp biïån
chûáng duy vêåt. Quy luêåt naây chó roä caách thûác cuãa sûå phaát triïín cuãa
sûå vêåt, hiïån tûúång.
I. Nöåi dung cuãa quy luêåt lûúång - chêët
Möîi sûå vêåt, hiïån tûúång àïìu laâ möåt thïí thöëng nhêët cuãa hai
mùåt chêët vaâ lûúång. Àïí hiïíu àûúåc möëi quan hïå biïån chûáng giûäa hai
mùåt naây, trûúác hïët cêìn phaãi nùæm vûäng caác khaái niïåm chêët vaâ
lûúång.
1. Cùåp phaåm truâ chêët vaâ lûúång
- Chêët: laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó tñnh quy àõnh
vöën coá cuãa caác sûå vêåt vaâ hiïån tûúång, laâ sûå thöëng nhêët hûäu cú cuãa
nhûäng thuöåc tñnh, laâm cho noá laâ noá vaâ phên biïåt noá vúái caái khaác.
Tûâ quan niïåm trïn chuáng ta khöng nïn àöìng nhêët khaái niïåm
chêët vúái khaái niïåm thuöåc tñnh.
+ Möîi sûå vêåt, hiïån tûúång coá nhiïìu thuöåc tñnh. Nhûng nhûäng
thuöåc tñnh naây khöng tham gia vaâo viïåc quy àõnh chêët nhû nhau,
maâ chó coá nhûäng thuöåc tñnh cú baãn múái quy àõnh chêët cuãa sûå vêåt.
Vò thïë, chó khi naâo thuöåc tñnh cú baãn thay àöíi thò chêët cuãa sûå vêåt
múái thay àöíi. Khi caác thuöåc tñnh khöng cú baãn coá thïí thay àöíi,
nhûng khöng laâm cho chêët cuãa sûå vêåt thay àöíi.
+ Mùåt khaác, caác thuöåc tñnh cuäng nhû chêët cuãa sûå vêåt chó böåc
löå qua nhûäng möëi liïn hïå cuå thïí. Do àoá, viïåc phên biïåt thuöåc tñnh
cú baãn vaâ khöng cú baãn, chêët vaâ thuöåc tñnh cuäng chó laâ tûúng àöëi.
Vaâ nhû vêåy, möîi sûå vêåt, hiïån tûúång khöng chó coá möåt chêët, maâ coá
nhiïìu chêët tuyâ theo nhûäng möëi quan hïå cuå thïí cuãa noá vúái nhûäng
caái khaác.
+ Chêët biïíu hiïån tñnh öín àõnh tûúng àöëi cuãa sûå vêåt, laâ caái vöën
coá vaâ khöng taách rúâi sûå vêåt. Do àoá, khöng thïí coá chêët töìn taåi
"thuêìn tuyá" hoùåc phuå thuöåc vaâo caãm giaác chuã quan cuãa con ngûúâi
nhû caác nhaâ triïët hoåc duy têm chuã quan quan niïåm.
- Lûúång: laâ phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó tñnh quy àõnh vöën
coá cuãa sûå vêåt, vïì mùåt quy möå, trònh àöå phaát triïín cuãa sûå vêåt, biïíu
thõ söë lûúång caác thuöåc tñnh, caác yïëu töë... cêëu thaânh sûå vêåt.
+ Àùåc trûng cuãa lûúång àûúåc biïíu thõ bùçng con söë hoùåc caác àaåi
lûúång chó kñch thûúác daâi hay ngùæn, quy mö to hay nhoã, töíng söë
nhiïìu hay ñt, trònh àöå cao hay thêëp, töëc àöå nhanh hay chêåm v.v..
Nhûng àöëi vúái caác sûå vêåt phûác taåp, khöng thïí chó diïîn taã bùçng
nhûäng con söë chñnh xaác, maâ coân phaãi àûúåc nhêån thûác bùçng khaã
nùng trûâu tûúång hoaá.
+ Cuäng giöëng nhû chêët, lûúång laâ caái khaách quan vöën coá bïn
trong cuãa sûå vêåt.
+ Sûå phên biïåt giûäa chêët vaâ lûúång cuäng laâ tûúng àöëi, nghôa
laâ, coá caái úã trong quan hïå naây laâ chêët, nhûng úã trong quan hïå khaác
laåi laâ lûúång vaâ ngûúåc laåi. Do àoá, cêìn chöëng quan àiïím siïu hònh
tuyïåt àöëi hoaá ranh giúái giûäa chêët vaâ lûúång.
2. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa chêët vaâ lûúång
- Chêët vaâ lûúång laâ hai mùåt àöëi lêåp: chêët tûúng àöëi öín àõnh,
coân lûúång thûúâng xuyïn biïën àöíi. Song, hai mùåt àoá khöng taách rúâi
nhau, maâ taác àöång lêîn nhau möåt caách biïån chûáng. Sûå thöëng nhêët
giûäa chêët vaâ lûúång úã trong möåt àöå nhêët àõnh, khi sûå vêåt àang töìn
taåi.
Àöå laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó sûå thöëng nhêët giûäa
lûúång vaâ chêët, laâ khoaãng giúái haån, maâ trong àoá sûå thay àöíi vïì
lûúång chûa laâm thay àöíi cùn baãn vïì chêët cuãa sûå vêåt. Àiïím giúái haån
khi maâ lûúång àaåt túái seä laâm thay àöíi chêët cuãa sûå vêåt thò goåi laâ
àiïím nuát.
- Sûå thay àöíi vïì chêët qua àiïím nuát àûúåc goåi laâ bûúác nhaãy. Àoá
laâ bûúác ngoùåt cùn baãn kïët thuác möåt giai àoaån trong sûå biïën àöíi vïì
lûúång, laâ sûå giaán àoaån trong quaá trònh biïën àöíi liïn tuåc cuãa caác sûå
vêåt. Do vêåy coá thïí noái phaát triïín laâ sûå "àûát àoaån" trong liïn tuåc, laâ
traång thaái liïn húåp cuãa caác àiïím nuát.

35 Cau Hoi Triet Hoc

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

35 Cau Hoi Triet Hoc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 1

HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI

TRUNG TÊM BÖÌI DÛÚÄNG CAÁN BÖÅ GIAÃNG DAÅY

TÊÅP THÏÍ TAÁC GIAÃ

1. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn)

2. VUÄ NGOÅC PHA

3. PGS, PTS. NGUYÏÎN HÛÄU VUI

4. TRÊÌN BAÅCH TUYÏËT

5. PTS. NGUYÏÎN QUANG LÊÅP

6. PTS. NGUYÏÎN VÙN TÊN

7. PHAÅM KÏË THÏÍ

8. TRÛÚNG HAÃI CÛÚÂNG

Ngûúâi sûäa chûäa, böí sung: NGUYÏÎN VÙN TÊN

I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC .............................................................................................................. 9

LÚÂI NHAÂÂ XUÊËT BAÃN

Thaáng 3 nùm 2000

I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC

II- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG

You might also like