cht git ra L THUYT ESTE LIPIT CHT GIT RA A.

A. ESTE I KHI NIM V ESTE V DN XUT KHC CA AXIT CACBOXYLIC 1. Cu to phn t este - Este l dn xut ca axit cacboxylic. Khi thay th nhm hiroxyl (OH) nhm cacboxyl (COOH) ca axit cacboxylic bng nhm OR th c este. Este n gin c cng thc cu to: RCOOR vi R, R l gc hirocacbon no, khng no hoc thm (tr trng hp este ca axit fomic c R l H) - Mt vi dn xut khc ca axit cacboxylic c cng thc cu to nh sau: Este Anhirit axit Halogenua axit Amit 2. Cch gi tn este Tn gc hirocacbon R + tn anion gc axit (thay ui ic = at) 3. Tnh cht vt l ca este - Gia cc phn t este khng c linkt hiro v th este c nhit si thp hn so vi axit v ancol c cngs nguyn t C. V d HCOOCH3 (ts = 30oC); CH3CH2OH (ts = 78oC); CH3COOH (ts = 118oC) - Thng l cht lng, nh hn nc, d bay hi, rt t tan trong nc, c kh nng ha tan nhiu cht hu c khc nhau. Cc este c khi lng phn t rt ln c th trng thi rn (nh m ng vt, spong) - Cc este thng c mi thm d chu nh isoamyl axetat c mi chuichn, etyl butirat c mi da, etyl isovalerat c mi to... II TNH CHT HA HC CA ESTE 1. Phn ng nhm chc a) Phn ng thy phn: - Este b thy phn c trong mi trng axit v baz. Phn ng thy phn trong mi trng axit l phn ng nghch ca phn ng este ha: -Phn ng thy phn trong mi trng kim l phn ng mt chiu v cn c gi l phn ng x phng ha: b) Phn ng kh: - Este b kh bi liti nhm hirua LiAlH4, khi nhm R CO (gi l nhm axyl) tr thnh ancol bc I: 2. Phn ng gc hirocacbon khng no a) Phn ng cng: b) Phn ng trng hp: III IU CH V NG DNG 1. iu ch a) Phn ng gia axit v ancol (Este ca ancol): - Phn ng este ha l phn ng thun nghch xy ra chm iu kin thng: - nng cao hiu sut ca phn ng c th ly d mt trong hai chtu hoc lm gim nng cc sn phm. Axit sunfuric c va lm xc tc va c tc dng ht nc. b) Phn ng gia anhirit axit v ancol: c) Phn ng gia axit v ankin: d) Phn ng gia phenol v anhiritaxit hoc clorua axit ( Este ca phenol): Anhirit axetic Phenyl axetat 2. ng dng - Lm dung mi (butyl v amyl axetatc dng pha sn tng hp) - Poli(metyl acrylat), poli(metyl metacrylat) dng lm thy tinh hu c, poli(vinyl axetat) dng lm cht do hoc thy phn thnh poli(vinyl ancol) dng lm keo dn - Mt s este c mi thm ca hoa qu c dng trong cng nghip thc phm (bnh ko, nc gii kht) v m phm (x phng, nc hoa) IV MT S LU KHI GII BI TP - Cng thc tng qut ca este: CnH2n + 2 2k 2xO2x ( k l s lin kt + v trong gc hirocacbon v x l s nhm chc) - Este no n chc: CnH2nO2 (n 2) t chy cho nCO2 = nH2O - Este to bi axit n chc v ancol n chc: RCOOR - Este to bi axit n chc v ancol a chc: (RCOO)nR (n 2) - Este to bi axit a chc v ancol n chc: R(COOR)n (n 2) - Este to bi axit a chc v ancol a chc: Rn(COO)mnRm ; khi m = n thnh R(COO)nR este vng - Este ni phn t: R(COO)n (n 1) ; khi thy phn cho mt sn phm duynht

- Khi R l H th este c kh nng thamgia phn ng trng bc do c nhm chc anehit - S dng cc cng thc trung bnh: R, RCOO , COO - S dng phng php tng gim khi lng: + 1 mol RCOOH 1 mol RCOOC2H5 m = 29 1 = 28 gam + 1 mol C2H5OH 1 mol RCOOC2H5 m= (R + 27) gam + 1 mol RCOOR 1 mol RCOONa m =|R 23| gam + 1 mol RCOOR 1 mol ROH m = (R + 27) gam - Bi tp v phn ng x phng ha cn ch : + Nu nNaOH = neste este n chc + Nu nNaOH = x.neste este x chc + Nu este n chc c dng RCOOC6H5 th phn ng vi NaOH theo t l 1 : 2 2 mui v nc + X phng ha 1 este 1 mui v 1 ancol c s mol = nhau = n este v nNaOH = 2n este CT ca este l R(COO)2R + Phn ng xong c cn c cht rn th phi ch n lng NaOH cn d hay khng - Mt s phn ng cn lu : + RCOOCH=CHRR + NaOH RCOONa + RCH2CHO + RCOOC6H5 + 2NaOH RCOONa + C6H5ONa + H2O + RCOOCH2CH2Cl + 2NaOH RCOONa + NaCl + C2H4(OH)2 B. LIPIT I PHN LOI, KHI NIM V TRNG THI T NHIN 1. Phn loi lipit - Lipit l nhng hp cht hu c c trong t bo sng, khng ha tan trong nc nhng tan trong cc dung mi hu c khng phn cc nh te, clorofom, xng du - Lipit c chia lm hai loi: lipit n gin v lipit phc tp. + Lipit n gin: sp, triglixerit v steroit + Lipit phc tp: photpholipit Sp: - Este ca monoancol phn t khi ln vi axit bo phn t khi ln - L cht rn iu kin thng (sp ong) Steroit: - Este ca axit bo c phn tkhi ln vi monoancol a vng c phn t khi ln (gi chung l sterol) - L cht rn khng mu, khng tan trong nc Photpholipit : - Este hn tp ca glixerol vi axit bo c phn t khi cao v axit photphoric - V d: lexithin (trong lng trngg) 2. Khi nim cht bo - Cht bo l trieste ca glyxerol vi cc axit monocacboxylic c s chn nguyn t C (thng t 12C n 24C) khng phn nhnh, gi chung l triglixerit. - Khi thy phn cht bo th thu c glyxerol v axit bo (hoc mui) - Cht bo c cng thc chung l: (R1, R2, R3 l cc gc hirocacbon no hoc khng no, khng phn nhnh, c th ging nhau hoc khc nhau) - Axit bo no thng gp l: C15H31COOH (axit panmitic, tnc = 63oC); C17H35COOH (axit stearic, tnc= 70oC) - Axit bo khng no thng gp l: C17H33COOH (axit oleic hay axit cis-octaeca-9-enoic, tnc = 13oC); C17H31COOH (axit linoleic hay axit cis,cis-octaeca-9,12-ienoic, tnc = 5oC) - Tristearin (glixeryl tristearat) c tnc= 71,5oC; tripanmitin (glixeryl panmitat) c tnc = 65,5oC; triolein (glixeryl trioleat) c tnc = - 5,5oC 3. Trng thi t nhin (SGK ha hc nng cao lp 12 trang 10) II TNH CHT CA CHT BO 1. Tnh cht vt l (SGK ha hc nng cao lp 12 trang 10) - Cc cht bo khng tan trong nc do gc hirocacbon ln ca cc axit bo lm tng tnh k nc ca cc phn t cht bo - Du thc vt thng c hm lng axit bo cha no (u dng cis) cao hn m ng vt lm cho nhit nng chyca du thc vt thp hn so vi mng vt. Thc t, m ng vt hu nh tn ti trng thi rn cn du thc vt tn ti trng thi lng 2. Tnh cht ha hc a) Phn ng thy phn trong mi trng axit: Triglixerit Glixerol Axit bo b) Phn ng x phng ha:

Triglixerit Glixerol X phng - Khi un nng cht bo vi dung dch kim th to ra glixerol v hn hp mui ca cc axit bo. Mui natri (hoc kali) ca axit bo chnh lx phng - Phn ng x phng ha xy ra nhanh hn phn ng thy phn trong mi trng axit v khng thun nghch - xc nh cht lng ca cht bo ngi ta thng da vo mt s ch s sau: + Ch s axit: l s miligam KOH trung ha hon ton cc axit t do c trong 1 gam cht bo + Ch s x phng ha: l tng s miligam KOH x phng ha cht bo v axit t do c trong 1 gam cht bo + Ch s este: l hiu ca ch s x phng ha v ch s axit + Ch s iot: l s gam iot c th cngvo lin kt bi trong mch cacbon ca 100 gam cht bo c) Phn ng hiro ha: Triolein (lng) Tristearin (rn) Phn ng hiro ha cht bo lm tng nhit nng chy ca cht bo d) Phn ng oxi ha: Ni i C=C gc axit khng no ca cht bo b ox ha chm bi oxi khng kh to thnh peoxit, cht nyb phn hy thnh anehit c mi kh chu. l nguyn nhn ca hin tng du m b i thiu II VAI TR CA CHT BO (SGK ha hc nng cao lp 12 trang 11) 1. S chuyn ha ca cht bo trong c th 2. ng dng trong cng nghip C. CHT GIT RA I KHI NIM V TNH CHT CA CHT GIT RA 1. Khi nim cht git ra - L nhng cht khi dng cng vi nc th c tc dng lm sch cc cht bn bm trn cc vt rn m khng gy ra phn ng ha hc vi cc cht - Cc cht git ra ly trc tip t thin nhin nh b kt, b hn,v cc cht git ra tng hp 2. Tnh cht git ra a) Mt s khi nim lin quan: - Cht ty mu lm sch cc vt bn nh nhng phn ng ha hc nh nc Gia-ven, nc clo - Cht a nc l cht tan tt trong nc nh etanol, axit axetic, - Cht k nc l nhng cht hu nh khng tan trong nc nh hirocacbon, dn xut halogen. Chtk nc th a du m, tc tan tt vo du m. Cht a nc th thng k du m b) c im cu trc phn t mui natri ca axit bo: (Cng thc cu to gn nht ca phn t mui natri stearat) - Gm u a nc l nhm COO Na+ ni vi mt ui k nc, a du m l nhm CxHy (thng x 15) - Cu trc ha hc gm mt u a nc gn vi mt ui di a du m l hnh mu chung cho phn t cht git ra c) C ch hot ng ca cht git ra: Ly trng hp natri stearat lm v d, ui a du m CH3[CH2]16 thm nhp vo vt bn, cn nhm COO Na+ a nc li c xu hng ko ra pha cc phn t nc. Kt qu l vt bn b chia thnh nhng ht rt nh c gi cht bi cc phn t natri stearat, khng bm vo vt rn na m phn tn vo nc ri b ra tri i. II X PHNG V CHT GIT RA TNG HP X phng Cht git ra tng hp Ging nhau Cng kiu cu trc, ui di khng phn cc a du m kt hp vi uphn cc a nc ui di khng phn cc a du m u phn cc a nc C17H35 COO Na+ Natri stearat C17H35COONa (trong x phng) C12H25 OSO3 Na+ Natri lauryl sunfat C12H25OSO3Na (trong cht git ra) Khc nhau - ui l gc hirocacbon ca axit bo, u l anion cacboxylat - Khi gp Ca2+, Mg2+ trong nc cng th natri stearat cho kt ta lmgim cht lng x phng - ui l bt k gc hirocacbon di no, u c th l anion cacboxylat, sunfat

- Natri lauryl sunfat khng c hin tng nn c u im l dng c vi nc cng Phng php sn xut - un du thc vt hoc m ng vt vi xt hoc KOH nhit v p xut cao - Oxi ha parafin ca du m nh oxikhng kh, c xc tc, ri trung ha axit sinh ra bng NaOH: Oxi ha parafin c axit cacboxylic, hiro ha axit thu c ancol, cho ancol phn ng vi H2SO4 ri trung ha th c cht git ra loi ankyl sunfat Thnh phn chnh - Cc mui natri (hoc kali) ca axit bo, thng l natri stearat (C17H35COONa), natri panmitat (C15H31COONa), natri oleat (C17H33COONa) - Cc ph gia thng l cht mu, cht thm -Ngoi cht git ra tng hp, cht thm, cht mu, cn c th c cht ty trng nh natri hipocloritNatri hipoclorit c hi cho