1

Lôøi giôùi thieäu ..............................................................4

Lôøi taùc giaû ................. Error! Bookmark not defined.
1. Chaêm soùc khu vöôøn cuûa rieâng baïn .........................8
2. Ngöøng lo laéng ñeå thaáy ñöôïc con ñöôøng saùng........11
3. Taïm queân ñi keát quaû.............................................17
4. Thay ñoåi tö duy .....................................................22
5. Haønh ñoäng thay vì ñoái phoù....................................26
6. Chaám döùt phaùn xeùt................................................32
7. Baïn khoâng theå naém quyeàn kieåm soaùt!.......... Error!
Bookmark not defined.
8. Khaùm phaù baøi hoïc cuûa rieâng mình................ Error!
Bookmark not defined.
9. Ñöøng gaây toån thöông! ..........Error! Bookmark not
defined.
10. Laéng ñoïng taâm trí Error! Bookmark not defined.
11. Moãi cuoäc gaëp gôõ laø moät ñieàu thieâng lieâng . Error!
Bookmark not defined.
12. Moät trong hai tieáng noùi töø taâm trí baïn luoân sai
................................... Error! Bookmark not defined.
Phaàn keát: Thay ñoåi tö duy vaø cuoäc soáng........... Error!
Bookmark not defined.

2
 Bìa 4

“Caùch chuùng ta suy nghó; caùch ta nhìn nhaän baûn thaân caû veà theå chaát, trí tueä, tinh
thaàn, tình caûm; caùch ta nhìn nhaän ngöôøi khaùc vaø caû caùch ta hoaïch ñònh ñeå traûi nghieäm
cuoäc soáng moãi ngaøy… seõ quyeát ñònh ta laø ai. Lieäu chuùng ta coù ñuû khoân ngoan? Chuùng ta coù
caûm thaáy nieàm tin ñang ñoàng haønh trong tim? Lieäu noãi sôï haõi coù ñang ñieàu khieån haønh
ñoäng cuûa chuùng ta?

“Cuoäc soáng seõ toát ñeïp hôn neáu trong suy nghó, chuùng ta muoán nhö vaäy.

Ai cuõng coù quyeàn choïn löïa. Chuùng ta seõ ñeán ñöôïc ñuùng nôi mình muoán,

trôû thaønh ñuùng con ngöôøi nhö mình haèng ao öôùc…

Chæ caàn moät chuùt saün saøng ñeå thay ñoåi suy nghó,

ngaøy mai chaéc chaén seõ toát ñeïp hôn hoâm nay.”
- Karen Casey

3
Lôøi giôùi thieäu
Karen Casey vieát raèng: “Haàu heát chuùng ta nghó raèng cuoäc soáng cuûa mình roõ raøng laø
quaù phöùc taïp, quaù khoù khaên, quaù khaùc thöôøng neân khoâng theå töï döng toát hôn chæ baèng
nhöõng thay ñoåi ñôn giaûn. Suy nghó ñoù khoâng ñuùng ñaâu!”.
Gaàn 30 naêm tröôùc, Karen Casey tình côø tham gia vaøo moät nhoùm hoaït ñoäng xaõ hoäi
vôùi yù ñònh tìm ra caùch thay ñoåi loái cö xöû cuûa nhöõng ngöôøi soáng quanh coâ. Nhöng chính töø
ñoù, Karen khaùm phaù ra raèng: Ngöôøi duy nhaát coâ coù theå thay ñoåi chæ laø baûn thaân mình. Keát
quaû, Casey ñaõ coù ñöôïc nhöõng thay ñoåi saâu saéc ñeán möùc coâ quyeát ñònh coáng hieán phaàn lôùn
thôøi gian sau naøy ñeå truyeàn ñaït cho ngöôøi khaùc ñieàu ñoù.
Khi ta thay ñoåi, theá giôùi seõ ñoåi thay ñöa ra luaän ñieåm: chuùng ta chæ coù hai löïa choïn
thaät söï trong ñôøi. Löïa choïn thöù nhaát laø rôi vaøo thaát voïng, teâ lieät vaø ñeå maëc noãi sôï haõi laán
löôùt. Löïa choïn thöù hai laø môû roäng traùi tim vôùi theá giôùi xung quanh, haøn gaén baûn thaân vaø
ngöôøi khaùc baèng caùch thay ñoåi thoùi quen haønh ñoäng trong caùc moái quan heä. Chuùng ta
khoâng theå thay ñoåi moät ai ñoù. Chuùng ta thöôøng cuõng khoâng theå thay ñoåi hoaøn caûnh. Nhöng
chuùng ta coù theå thay ñoåi chính caùch öùng xöû cuûa mình. Chuùng ta coù theå hoïc caùch suy nghó
tröôùc khi haønh ñoäng. Chuùng ta coù theå hoïc caùch haønh ñoäng baèng traùi tim yeâu thöông thay vì
phaûn öùng baèng thaùi ñoä töùc giaän hay toån thöông. Chuùng ta haõy ghi nhôù laø mình naém quyeàn
kieåm soaùt moïi thöù. Khi chuùng ta ngöøng chuù taâm vaøo khoù khaên, caùch giaûi quyeát seõ xuaát
hieän.
Ñöôïc trình baøy trong 12 böôùc ñôn giaûn, cuoán saùch naøy cung caáp cho chuùng ta nhöõng
hieåu bieát caàn thieát ñeå töï tìm ra caùch öùng xöû hoøa bình vaø tích cöïc tröôùc moïi tình huoáng.
Moãi cuoäc gaëp gôõ laø moät ñieàu thieâng lieâng neân taát caû chuùng ta caàn coù caùch öùng xöû
sao cho phuø hôïp. Moãi ngaøy moät böôùc, chuùng ta coù theå taïo ra nhöõng thay ñoåi nhoû – khi
coäng laïi seõ thaønh thay ñoåi lôùn – ñoái vôùi ngöôøi duy nhaát maø chuùng ta coù theå thay ñoåi: chính
baûn thaân mình.
Tieán só Marilyn J. Mason, taùc giaû cuoán Igniting the Spirit at Work. ñaõ nhaän xeùt: “Moät
laàn nöõa, Karen Casey giuùp chuùng ta nhaän ra söï khaùc bieät giöõa côn khuûng hoaûng ruùt caïn
sinh löïc vaø nhöõng neáp nhaên treân moät caùnh buoàm. Vôùi cuoäc ñôøi mình, Karen ñaõ chöùng minh
raèng söï khoân ngoan chæ ñeán khi ta bieát laéng nghe nhieät huyeát cuûa baûn thaân. Cuoán saùch quaû
laø ngöôøi daãn ñöôøng cho nhöõng ai muoán tìm thaáy vaø laéng nghe tieáng noùi beân trong taâm hoàn.
Khi ta thay ñoåi, theá giôùi seõ ñoåi thay ñem ñeán nhöõng höôùng daãn ñôn giaûn vaø roõ raøng cho
cuoäc soáng”.
Moãi chuùng haàu nhö ñeàu ít nhaát moät laàn neám traûi nhöõng muoän phieàn: hoân nhaân truïc
traëc, lo laéng veà con caùi vaø taøi chính, baát bình tröôùc theá giôùi xung quanh hay vaät loän vôùi söï
nghieän ngaäp… Söï meät moûi vaø thaát voïng khi ñoái maët vôùi nhöõng ñieàu ñoù khieán haàu heát
chuùng ta nghó mình khoâng theå ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng to lôùn, coù yù nghóa thay ñoåi cuoäc
ñôøi. Song, taát caû chuùng ta ñeàu coù theå tích luõy nhöõng thaønh coâng nhoû beù moãi ngaøy, neáu bieát
caùch tieán leân phía tröôùc.
Vaø cuoán saùch naøy chæ cho chuùng ta con ñöôøng tieán leân aáy! Noù seõ mang ñeán cho baïn
taát caû nhöõng lyù do baïn caàn ñeå tin raèng: Chæ caàn moät chuùt saün saøng ñeå thay ñoåi suy nghó,
ngaøy mai cuûa chuùng ta chaéc chaén seõ toát ñeïp hôn ngaøy hoâm nay.
- First News

4
Lôøi taùc giaû

Haønh trình ñôøi toâi

Trong gia ñình, toâi laø con gaùi thöù ba. Saùu möôi laêm naêm tröôùc, maëc keä moïi lôøi
khuyeân can cuûa baùc só, cha toâi vaãn khaêng khaêng naøi eùp meï toâi sinh theâm con, bôûi leõ oâng
muoán coù con trai noái doõi. Nhöng meï toâi thì hoaøn toaøn khoâng muoán. Toâi khoâng daùm chaéc
mình hieåu thaáu noãi buoàn cuûa meï veà ñöùa con saép chaøo ñôøi töø luùc baø coøn ñang mang thai
nhöng toâi nghó laø mình caûm nhaän ñöôïc ñieàu ñoù. Moät trong soá caùc baùc só trò lieäu tröôùc ñaây
cuûa toâi cuõng nghó vaäy. Hai naêm sau khi toâi ra ñôøi, laïi coù theâm ñöùa treû thöù tö nöõa, moät ñöùa
con trai. Boá toâi cöïc kyø hoan hyû coøn meï ngaøy caøng buoàn baõ hôn.
Nhöõng kyù öùc thôøi thô aáu cuûa toâi gaén lieàn vôùi vieäc quan saùt nhaát cöû nhaát ñoäng cuûa
cha meï vaø coá gaéng ñoaùn xem lieäu mình coù phaûi laø nguyeân nhaân gaây ra söï baát haïnh cuûa hoï
- nhöõng côn thònh noä khoâng döùt cuûa cha vaø noãi buoàn cuûa meï - hay khoâng. Doø xeùt nhöõng
bieåu hieän treân khuoân maët cha meï ñeå bieát mình neân cö xöû vaø chòu ñöïng nhö theá naøo gaàn
nhö trôû thaønh baûn naêng thöù hai trong toâi. Vaø toâi coá neù traùnh toái ña vieäc giao tieáp baèng maét
vôùi caû hai ngöôøi.
Gaàn nhö luùc naøo toâi cuõng thaáy sôï haõi. Ñoâi luùc noãi sôï khieán toâi nhö teâ lieät. Toâi daønh
haàu heát nhöõng buoåi chieàu vaø toái chuû nhaät naèm daøi treân chieác ñi-vaêng trong phoøng khaùch,
caûm thaáy sôï muoán phaùt oám khi nghó ñeán vieäc quay trôû laïi tröôøng vaøo saùng thöù hai vaø ñoái
maët vôùi nhöõng giaùo vieân luoân khieán toâi thaáy lo laéng vaø khoù chòu gioáng y caûm giaùc maø cha
meï gaây ra cho toâi. Noãi sôï haõi ñi theo toâi suoát thôøi thô aáu cho ñeán khi tröôûng thaønh, töø
trong nhöõng côn ñau daï daøy ñeán taát caû moïi thöù.
Thôøi trung hoïc, toâi ñaõ maøi duõa ñöôïc nhieàu thoùi quen nhaèm giaûi quyeát nhöõng lo aâu
cuûa mình. Moät trong soá ñoù laø töôûng töôïng mình ñang chaïy troán ñeán moät theá giôùi kyø aûo vaø
toâi thöôøng vieát veà noù moãi khi raûnh roãi. Toâi muoán daønh caøng ít thôøi gian beân gia ñình caøng
toát. Chính vì theá, naêm 15 tuoåi, toâi leùn khai gian tuoåi cuûa mình vaø tìm ñöôïc vieäc laøm ôû moät
trung taâm thöông maïi. Nhôø ñi laøm moãi ngaøy sau giôø hoïc vaø caû thöù baûy maø toâi caét giaûm
ñöôïc moät khoaûng thôøi gian ñaùng keåø phaûi chaïm maët vôùi gia ñình.
Thaät khoâng may, ñieàu naøy chaúng giuùp ích gì cho caên beänh lo laéng cuûa toâi.
Khi lôùn leân, anh chò em chuùng toâi chaúng bao giôø troø chuyeän vôùi nhau veà nhöõng cuoäc
chieán lieân mieân trong nhaø. Ñaùng buoàn hôn, chuùng toâi gaàn nhö khoâng giao tieáp vôùi nhau vaø
vì theá, toâi khoâng bao giôø bieát ñöôïc lieäu nhöõng traän chieán aáy coù gaây ra cho hoï noãi sôï haõi
gioáng nhö toâi khoâng. Döôøng nhö moãi ngöôøi chuùng toâi, duø ít hay nhieàu, ñeàu ñi roùn reùn
quanh nhaø, coáù traùnh neù nhöõng côn thònh noä voâ côù cuûa cha, nhöng khoâng chòu thöøa nhaän
raèng ñoù laø ñieàu mình ñang laøm. Coù leõ töï coâ laäp laãn nhau chính laø caùch chuùng toâi chieán
ñaáu nhaèm ngaên caûn noãi sôï haõi bieán thaønh söï thaät vaø toùm laáy mình.
Chæ trong vaøi naêm gaàn ñaây, anh chò em toâi môùi baét ñaàu ñeà caäp ñeán moái quan heä caêng
thaúng trong gia ñình mình. Nhöng vì trong nhöõng “gia ñình loän xoän” chaúng bao giôø coù hai
ngöôøi cuøng chia seû moät quan ñieåm neân khoâng coù gì ngaïc nhieân khi döôøng nhö chaúng ai
nhôù laïi ñieàu aáy moät caùch sinh ñoäng nhö toâi, coù chò thaäm chí coøn khoâng nhôù gì.

5
 Suoát thôøi trung hoïc, maëc duø laø thaønh vieân cuûa moät nhoùm baïn trong lôùp, nhöng toâi
luoân coù caûm giaùc mình xa caùch vôùi baïn beø. Toâi thöôøng doø xeùt veû maët cuûa moïi ngöôøi ñeå
bieát hoï nghó gì veà mình, gioáng nhö thoùi quen toâi vaãn laøm ôû nhaø. Toâi khaù chaéc chaén laø
khoâng ai trong soá nhöõng ngöôøi baïn nhaän ra toâi caûm thaáy baát an ñeán theá naøo. Toâi nhaát ñònh
khoâng chòu baøy toû noãi sôï haõi cuûa mình. Toâi khoâng caàn laøm theá bôûi vaøo naêm 15 tuoåi, toâi ñaõ
tìm ra moät thöù hoaøn haûo ñeå loaïi boû nhöõng lo laéng: röôïu.
Ngay töø ñaàu, toâi ñaõ bò nghieän röôïu. Ñöông nhieân khoâng phaûi ngaøy naøo toâi cuõng say
xæn, ít ra laø cho ñeán khi keát hoân. Sau khi laäp gia ñình, toâi môùi baét ñaàu uoáng thöôøng xuyeân.
Moãi khi say, toâi thaät söï coù ñöôïc caûm giaùc haïnh phuùc ngaén nguûi; röôïu ñaõ mang ñeán cho toâi
caûm giaùc töï do, khoâng coøn sôï haõi baát cöù ñieàu gì. Cha meï khoâng heà coù moät lôøi khieån traùch
hay thaäm chí moät chuùt quan taâm naøo veà thoùi röôïu cheø cuûa toâi, coù leõ vì caû hai oâng baø cuõng
nhö haàu heát hoï haøng chuùng toâi ñeàu laø nhöõng ngöôøi nghieän röôïu. Say xæn vaø vui veû maø
khoâng caàn chuù yù gì ñeán baûn thaân laø ñieàu quaù deã daøng. Vaø may maén thay, nhöõng cuoäc hoïp
maët gia ñình thöôøng dieãn ra chính laø nôi toâi coù theå keát hôïp ñieâu luyeän moät ly röôïu treân tay
naøy vôùi moät ñieáu thuoác choâm chæa cuûa ai ñoù treân tay kia.
Naêm 1957, toâi baát ñaéc dó vaøo ñaïi hoïc vôùi muïc ñích duy nhaát laø tìm moät ngöôøi choàng
ham meâ tieäc tuøng. Toâi thaät söï khoâng muoán theå hieän loä lieãu yù ñònh cuûa mình, nhöng ai ñeå yù
moät chuùt seõ thaáy noù quaù roõ raøng. Vaø toâi ñaõ thaønh coâng. Cuoäc hoân nhaân ñaàu tieân baét ñaàu
khi chuùng toâi coøn laø sinh vieân naêm cuoái cuûa Ñaïi hoïc Purdue vaø baûn thaân toâi cuõng thaáy
ngaïc nhieân vì noù keùo daøi tôùi 12 naêm. Röôïu ban ñaàu laø chaát keo gaén keát vaø sau ñoù laø chaát
ñoäc chia reõ chuùng toâi.
Duø khoâng coá yù nhöng cuoái cuøng chuùng toâi vaãn gaây toån thöông cho nhau, heát laàn naøy
ñeán laàn khaùc.
Raát laâu tröôùc khi cuoäc hoân nhaân keát thuùc, chuùng toâi chuyeån ñeán Minnesota ñeå choàng
toâi tieáp tuïc hoïc. Cuoäc soáng hoân nhaân ngaøy caøng trôû neân ngoät ngaït bôûi röôïu vaø söï phaûn boäi
cuûa choàng toâi. Khi ly hoân, chöùng nghieän röôïu cuûa toâi ñaõ vöôït ngoaøi taàm kieåm soaùt nhöng
toâi vaãn xoay xôû ñöôïc vieäc hoïc cuûa mình moät caùch dieäu kyø. Maõi veà sau, toâi vaãn ngaïc nhieân
khoâng hieåu sao mình coù theå deã daøng vöôït qua chöông trình tieán só trong thôøi gian ñoù. Khi
ñeán Minnesota, toâi hoaøn toaøn khoâng coù baát kyø döï ñònh naøo nhaèm theo ñuoåi vieäc hoïc haønh.
Nhöng chính men röôïu ñaõ tieáp theâm söùc maïnh ñeå toâi laøm ñôn xin nhaäp hoïc. Hôn nöõa, khi
aáy toâi chaúng coù gì thuù vò ñeå laøm hay moät keá hoaïch cuï theå naøo cho cuoäc soáng. Sau taùm
naêm laøm giaùo vieân tieåu hoïc ôû bang Indiana vaø Minnesota, toâi thaät söï chaúng daùm tin laø
mình ñuû thoâng minh ñeå laøm baát cöù ñieàu gì khaùc. Toâi laø ngöôøi ngaïc nhieân hôn caû khi thaáy
mình baét ñaàu tích luõy caùc tín chæ.
Nhöng noãi sôï haõi vaãn cöù baùm laáy toâi. Tuy vaäy, toâi khoâng theå ruõ boû noãi khao khaùt
nhaän ñöôïc söï chuù yù vaø khen ngôïi töø nhöõng ngöôøi khaùc, ñaëc bieät laø ñaøn oâng. Thaät may
maén vì cuoái cuøng, chaát men cuõng phaûi ñaàu haøng tröôùc yù muoán cuûa toâi. Naêm 1976, baèng
quyeát ñònh cai röôïu vaø caùc chaát gaây nghieän khaùc, toâi ñaõ cöùu cuoäc ñôøi mình thoaùt khoûi keát
thuùc theâ thaûm, theo ñuùng nghóa ñen.
Cuoäc soáng ñieàu ñoä ñaõ giuùp toâi nhaän ra raèng chaúng coù söï vieäc naøo xaûy ra moät caùch
ngaãu nhieân. Nôi chuùng ta ñang ñöùng, nôi toâi ñang ñöùng luùc naøy, laø keát quaû nhaän thöùc cuûa
chính mình. Taát nhieân, ñieàu ñoù cuõng ñuùng vôùi baïn.
Quaù trình phaùt trieån nhaän thöùc naøy dieãn ra trong nhieàu naêm – ñaây laø thôøi gian toâi
phaûi boû ra ñeå khaùm phaù haøng trieäu con ñöôøng khaùc nhau daãn ñeán haïnh phuùc vaø coá gaéng

6
laéng nghe tieáng noùi töø trong taâm hoàn maø toâi tin laø caên nguyeân cuûa moïi chaân lyù. Khi hieåu
ra raèng moïi thöù chuùng ta caàn tìm ñeàu coù saün trong moãi ngöôøi, toâi boãng thaáy moïi vaán ñeà
trong cuoäc soáng cuûa mình trôû neân saùng suûa vaø deã daøng. Ñieàu ñoù ñònh höôùng, khuyeán khích
toâi vieát vaø ñaõ xuaát baûn 16 cuoán saùch trong voøng 20 naêm qua.
Cuoán saùch caùc baïn ñang caàm treân tay tieát loä moät lôùp nghóa khaùc, saâu hôn veà nieàm tin
cuûa toâi ñoái vôùi söùc maïnh cuûa nhaän thöùc. Noù khaúng ñònh ñieàu Abraham Lincoln töøng noùi:
“Haïnh phuùc cuûa ta lôùn baèng caùi ta taïo ra trong ñaàu”. Toâi thích quan nieäm naøy. Noù ñôn
giaûn hoùa moïi nhieäm vuï. Cuoäc soáng seõ toát ñeïp hôn neáu trong suy nghó, chuùng ta muoán nhö
vaäy. Ai cuõng coù quyeàn choïn löïa. Chuùng ta seõ ñeán ñöôïc ñuùng nôi mình muoán, trôû thaønh
ñuùng con ngöôøi nhö mình haèng ao öôùc.
Chuùng ta coù toaøn quyeàn quyeát ñònh. Ñoù laø chaân lyù. Moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn quyeát
ñònh cuoäc ñôøi mình seõ ñaéng cay hay ngoït ngaøo. Trong moïi khoaûnh khaéc, chuùng ta quyeát
ñònh haønh ñoäng trong thanh thaûn hay lo laéng.
Laøm cho cuoäc soáng ngoït ngaøo hôn khoâng ñoøi hoûi quaù nhieàu noã löïc. Theá nhöng, caàn
phaûi coù quyeát taâm – quyeát taâm ñeå taïo ra nhöõng thay ñoåi nhoû beù trong caùch nhìn nhaän con
ngöôøi vaø söï vieäc xung quanh. Thay vì coi moïi thöù nhö chöôùng ngaïi vaät hay moái ñe doïa
tieàm aån, chuùng ta haõy nghó raèng moãi tình huoáng laø moät cô hoäi quyù giaù ñeå coù ñöôïc söï bình
yeân. Moãi laàn cö xöû thaân thieän vôùi ngöôøi khaùc laø chuùng ta laùt theâm moät vieân gaïch treân con
ñöôøng daãn ñeán haïnh phuùc cuûa baûn thaân vaø hôn theá nöõa, ñeå kieán taïo moät theá giôùi toát ñeïp
hơn.
- Keren Casey

7
 1
Chaêm soùc khu vöôøn cuûa rieâng baïn
Con ngöôøi thöôøng coù thoùi quen chuù taâm quaù nhieàu vaøo vieäc cuûa ngöôøi khaùc. Ñoâi khi,
chuùng ta phaùn xeùt, bình phaåm veà ai ñoù moät caùch loä lieãu. Chuùng ta coá gaéng kieåm soaùt
nhöõng ngöôøi ñi treân cuøng haønh trình cuûa mình vôùi thaùi ñoä töùc giaän, loâi keùo, hoå theïn hay
toäi loãi. Tuy nhieân, baïn neân bieát raèng ñoù laø nhöõng löïa choïn sai laàm vaø hoaøn toaøn khoâng
phaûi laø nhieäm vuï cuûa chuùng ta.
Nhöng, vieäc khoâng chuù yù ñeán baûn thaân vaø coá gaéng kieåm soaùt ngöôøi khaùc ñoâi khi laïi
laø moät phöông phaùp traùnh neù khoân ngoan bôûi taïm thôøi, noù giuùp chuùng ta khoûi phaûi nhìn
vaøo nhöõng haønh vi thænh thoaûng roái loaïn cuûa mình.
Nhöõng ngöôøi hieän dieän trong cuoäc soáng cuûa chuùng ta laø taám göông phaûn chieáu ñeå ta
bieát mình laø ai. Hoï coù theå laø ngöôøi thaân, baïn beø, haøng xoùm hay thaäm chí nhöõng ngöôøi xa
laï chuùng ta nhìn thaáy ôû tieäm taïp hoùa hoaëc trong luùc keït ñöôøng. Caùch chuùng ta ñoái nhaân xöû
theá cho bieát ta phaûi laøm gì ñoái vôùi baûn thaân. Vaø khi thoâi chuù taâm vaøo cuoäc soáng cuûa ngöôøi
khaùc, chuùng ta coù theå hoaøn thaønh nhieäm vuï duy nhaát ñöôïc giao phoù: kieåm soaùt caùch cö xöû
cuûa mình.
Nhöng laøm nhö theá naøo? Ñôn giaûn thoâi! Chuùng ta phaûi hoïc vaø sau ñoù luyeän taäp vaøi
caùch öùng xöû môùi.

Chaêm lo cuoäc soáng cuûa baïn, khoâng phaûi cuûa ai khaùc!

Chuùng ta coù theå lôùn leân trong moâi tröôøng maø ôû ñoù, cha meï chuùng ta thöôøng chæ trích
baïn beø, ngöôøi thaân hay haøng xoùm chæ vì söï khaùc bieät trong quan ñieåm hay haønh ñoäng. Bò
aùm aûnh bôûi vieäc quan saùt haønh vi cuûa baïn beø, ngöôøi thaân hay thaäm chí laø cuûa moät ngöôøi
hoaøn toaøn xa laï vaø khao khaùt thay ñoåi hoaëc kieåm soaùt ñöôïc nhöõng haønh vi aáy laø moät chaát
xuùc taùc cöïc maïnh daãn ñeán roái loaïn trong tö duy cuûa chuùng ta. Ñieàu tai haïi naøy xaûy ra song
song vôùi yù nghó sai laàm raèng chuùng ta coù theå thay ñoåi baát kyø ai, ngoaïi tröø baûn thaân. Chuùng
ta coù theå laõng phí nhieàu naêm trôøi coá gaéng thay ñoåi ngöôøi baïn ñôøi hay moät soá baïn beø khaùc
ñeå roài thaät nheï nhoõm khi cuoái cuøng cuõng bieát raèng, chuyeän cuûa ngöôøi khaùc chaúng lieân
quan gì ñeán ta, khoâng lyù do gì ta phaûi baän taâm kieåm soaùt hay nhaän xeùt hoï. Chòu traùch
nhieäm veà baûn thaân mình thoâi laø ñuû roài.
Caàn phaûi nhaéc laïi raèng: chuùng ta khoâng chòu traùch nhieäm veà ngöôøi khaùc, cuõng khoâng
lieân quan gì ñeán haønh vi, suy nghó, mô öôùc, khoù khaên, thaønh coâng hay thaát baïi cuûa hoï!
Thaäm chí con caùi chuùng ta cuõng coù haønh trình rieâng cuûa chuùng vaø caùi goïi laø söï kieåm
soaùt cuûa cha meï ñoái vôùi con caùi thaät ra chæ laø aûo töôûng. Chuùng ta coù theå ñöa ra ví duï, coù
theå ñeà nghò moät khuoân maãu cö xöû naøo ñoù, coù theå ñaët ra caùc quy taéc ñaïo ñöùc, thaäm chí yeâu
caàu con caùi soáng theo nhöõng noäi quy nhaát ñònh khi ôû trong nhaø, nhöng cuoái cuøng, chính
chuùng môùi laø ngöôøi quyeát ñònh mình muoán trôû thaønh ngöôøi nhö theá naøo, muoán laøm caùi gì,
baát chaáp moïi noã löïc cuûa chuùng ta. Tuy nhieân, roài seõ ñeán luùc chuùng ta phaûi caûm ôn ñieàu
ñoù.

8
 Toâi muoán noùi raèng: Haõy aên möøng vì söï thaät laø chuùng ta khoâng chòu traùch nhieäm vôùi
baát kyø ai, ngoaïi tröø baûn thaân. Ñieàu naøy giaûi thoaùt chuùng ta khoûi moät gaùnh naëng vaø moät
traùch nhieäm chaúng ñem laïi lôïi loäc hay phuùc laønh gì cho ta caû. Haõy laøm chuû moïi haønh ñoäng
vaø suy nghó cuûa mình, saün saøng töø boû quaù khöù trong luùc thöôûng thöùc hieän taïi. Chöøng ñoù ñaõ
ñuû khieán chuùng ta baän roän. Haõy thöïc hieän nhöõng vieäc naøy, chuùng chính laø lyù do ñeå chuùng
ta coù maët ôû ñaây. Chæ khi naøo chuùng ta soáng vôùi cuoäc ñôøi cuûa mình vaø giaûi quyeát nhöõng
chuyeän cuûa rieâng mình, ñeå yeân cho nhöõng ngöôøi khaùc laøm ñieàu töông töï, thì ta môùi tìm
thaáy ñöôïc bình yeân.

Ñeå ngöôøi khaùc ñöôïc laø chính hoï

Raát nhieàu khoaûng thôøi gian quyù baùu ñaõ bò laõng phí moät caùch voâ ích trong nhöõng noã
löïc baét ngöôøi khaùc trôû thaønh maãu ngöôøi nhö ta muoán hoaëc laøm ñieàu maø ta nghó laø toát nhaát
cho hoï (hay cho chuùng ta). Nhöng roài nhöõng coá gaéng aáy chæ ñem ñeán thaát baïi heát laàn naøy
ñeán laàn khaùc. Ñaây khoâng nhöõng laø moät sai laàm maø coøn laø söï phí phaïm cuoäc soáng quyù giaù
maø ta ñöôïc ban taëng. Ñaõ ñeán luùc phaûi boû qua taát caû.
Laàn ñaàu tieân toâi ñöôïc giôùi thieäu veà khaùi nieäm “boû qua” laø khi tham gia moät nhoùm
hoaït ñoäng xaõ hoäi cuûa chöông trình Twelve Step vaø phaûi maát khaù nhieàu thôøi gian toâi môùi
naém ñöôïc yù nghóa cuûa noù. Chaúng phaûi nhieäm vuï cuûa toâi laø daãn daét nhöõng ngöôøi thaân yeâu
ñeå hoï coù ñöôïc quyeát ñònh vaø haønh ñoäng saùng suoát sao? Vaø neáu coù theå, chaúng phaûi toâi neân
kieåm soaùt hoï? Toâi luoân nghó raèng khoâng laøm nhö theá ñoàng nghóa vôùi söï ích kyû vaø thieáu
quan taâm. Thaät may maén vì cuoái cuøng toâi ñaõ nghieäm ra laø ngöôøi thaân, baïn beø, haøng xoùm
vaø thaäm chí nhöõng ngöôøi xa laï ñi ngang ta treân ñöôøng, phaûi ñöôïc laø chính hoï chöù khoâng
phaûi laø con ngöôøi maø toâi mong muoán. Phaûi phaïm sai laàm thì hoï môùi ruùt ra ñöôïc baøi hoïc vaø
tìm ñöôïc lyù do vui möøng vôùi thaønh coâng cuûa baûn thaân.
Coù raát nhieàu lyù do ñeå töø boû vieäc ñieàu khieån ngöôøi khaùc. Nhöng quan troïng nhaát laø vì
chuùng ta seõ khoâng bao giôø thaønh coâng trong vieäc ñoù vaø khoâng theå tìm ñöôïc caûm giaùc
thanh thaûn neáu cöù maõi chuù taâm vaøo cuoäc soáng cuûa ngöôøi khaùc. Ñeå ñöôïc bình yeân, chuùng
ta phaûi toân troïng söï choïn löïa cuûa ngöôøi khaùc vaø chæ quan taâm ñeán nhöõng vaán ñeà trong
cuoäc soáng cuûa rieâng mình.

Töø boû vò trí trung taâm trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi khaùc

Bôûi khoâng ai coù theå yeân oån ngöï trò ôû trung taâm cuoäc soáng cuûa chuùng ta neân ta cuõng
khoâng caàn phí phaïm thôøi gian quyù baùu nhaèm töï bieán mình thaønh taâm ñieåm trong cuoäc
soáng ngöôøi khaùc. Coù veû nhö ñieàu naøy chaïm ñeán töï aùi cuûa baïn, nhöng ñaõ ñeán luùc phaûi chaáp
nhaän söï thaät. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø chuùng ta phaûi caùch ly ngöôøi khaùc hay toáng khöù
hoï ra khoûi cuoäc ñôøi mình tröôùc khi bò hoï “boû rôi”, hay chuùng ta phaûi lôø ñi suy nghó vaø
haønh ñoäng cuûa moïi ngöôøi ñeå traùnh phuï thuoäc thaùi quaù vaøo hoï. Ñöùng ngoaøi quan saùt coù theå
laø moät löïa choïn ñuùng ñaén vaø saùng suoát hôn.
Ñieàu coát yeáu laø phaûi xaùc ñònh ñöôïc vai troø cuûa ta trong moïi moái quan heä, bieát khi
naøo traùch nhieäm cuûa ta keát thuùc vaø traùch nhieäm cuûa ngöôøi khaùc baét ñaàu. Khi bò chi phoái vì
nhöõng haønh ñoäng, öôùc mô hay bieán coá cuûa ngöôøi khaùc, chuùng ta seõ töï troùi caûm xuùc cuûa
mình vaø caûn trôû söï tieán boä maø ta xöùng ñaùng ñaït ñöôïc. Thaät khoâng may laø haàu heát chuùng ta

9
thöôøng maéc keït trong chuyeän cuûa ngöôøi khaùc chæ vì muoán coù caûm giaùc an toaøn. Chuùng ta
muoán moïi ngöôøi xung quanh phaûi chia seû heát suy nghó cuûa hoï vôùi mình, muoán hoï khoâng
ngöøng chuù yù ñeán ta, muoán moãi keá hoaïch cuûa hoï ñeàu phaûi coù ta trong ñoù. Nhöng nhö theá
khoâng theå goïi laø quan heä, maø ñuùng hôn, laø söï leä thuoäc; laø moät sôïi daây lieân keát toài teä. Moät
moái quan heä thaät söï ñem ñeán söï thanh thaûn phaûi laø söï töông taùc laãn nhau. Noù cho pheùp ta
keát noái vôùi moïi ngöôøi trong khi vaãn chaêm lo vaø toân troïng cuoäc soáng rieâng cuûa mình, ñoàng
thôøi cho pheùp nhöõng ngöôøi baïn ñoàng haønh cuûa ta ñöôïc laøm ñieàu töông töï.

Côûi boû sôïi daây troùi buoäc

Nhieàu ngöôøi nghó raèng cuoäc soáng cuûa mình chæ coù yù nghóa khi ta baän taâm lo laéng ñeán
chuyeän cuûa ngöôøi khaùc. Taïi sao vieäc ñeå moïi ngöôøi töï do choïn löïa haønh trình rieâng cuûa hoï
laïi khoù khaên ñeán vaäy? Taïi sao ta phaûi cöù dai daúng baùm laáy cuoäc ñôøi ngöôøi khaùc trong khi
gaàn nhö chaúng thu veà ñöôïc lôïi loäc gì? Neáu traû lôøi laø bôûi vì chuùng ta bò aûnh höôûng töø cha
meï thì vaãn chöa ñaày ñuû, vì chaéc chaén chuùng ta töøng traùnh neù ñöôïc raát nhieàu sai laàm maø
caùc baäc sinh thaønh maéc phaûi. Ñuùng vaäy, toâi tin chaéc laø phaûi coù moät lyù do naøo khaùc.
Sau gaàn ba thaäp kyû khoâng ngöøng hoaøn thieän caûm xuùc vaø tinh thaàn thoâng qua chöông
trình Twelve Step cuõng nhö nhieàu hoaït ñoäng xaõ hoäi khaùc, toâi ñaõ coù ñöôïc keát luaän: Chuùng
ta ñeå taâm vaøo chuyeän cuûa ngöôøi khaùc chaúng qua chæ laø ñeå thoaùt khoûi caûm giaùc baát an cuûa
chính mình.
Chuùng ta kyø voïng vaøo keát quaû haønh ñoäng cuûa ngöôøi khaùc bôûi ôû khía caïnh naøo ñoù, ta
thaáy chuùng lieân quan tröïc tieáp ñeán cuoäc ñôøi mình, nhö theå chuùng laáy ñi hoaëc taëng theâm
cho chuùng ta nhöõng giaù trò ta chöa töøng bieát ñeán tröôùc ñaây.
Thaät ñaùng buoàn thay! Chuùng ta töï troùi buoäc haïnh phuùc cuûa mình vaøo nhöõng quyeát
ñònh, thaäm chí laø vaøo yù thích nhaát thôøi cuûa ngöôøi khaùc. Vaø ta vaãn tieáp tuïc laøm nhö theá heát
laàn naøy ñeán laàn khaùc maø khoâng nhaän ra raèng ñieàu ñoù chaúng theå giuùp cho cuoäc soáng toát
ñeïp hôn veà laâu daøi. Tröôùc maét, vieäc coá gaéng giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi maø ta thöông yeâu hoøa
nhaäp vôùi cuoäc soáng döôøng nhö laø ñieàu ñuùng ñaén vaø neân laøm. Ñoâi khi, yù nghó ñoù trôû neân
cöïc kyø caùm doã. Theá nhöng, chaêm lo cho cuoäc soáng cuûa rieâng mình môùi laø nhieäm vuï maø
moãi chuùng ta caàn phaûi hoaøn thaønh. Cuoäc soáng cuûa ngöôøi khaùc chæ phuï thuoäc vaøo chính baûn
thaân hoï.
Chuùng ta cuõng khoâng ñöôïc pheùp laøm keû voâ traùch nhieäm. Moãi coâng vieäc, töø caùi taàm
thöôøng nhaát ñeán caùi quan troïng nhaát, ñeàu caàn thieát. Chuùng ta phaûi coù traùch nhieäm vôùi
cuoäc soáng cuûa mình vaø chöùng minh ñieàu ñoù baèng caùch noã löïc heát khaû naêng trong moïi
haønh vi ñuùng ñaén. Haõy nhôù laø ngoïn ñuoác yeâu thöông vaãn luoân hieän dieän vaø daãn ñöôøng
cho ta cuõng nhö nhöõng ngöôøi khaùc.

10
 2
Ngöøng lo laéng ñeå thaáy ñöôïc con ñöôøng saùng
Nhieàu ngöôøi nghó raèng muoán giaûi quyeát moät vaán ñeà thì nhaát thieát phaûi taán coâng tröïc
dieän vaøo noù. Vì theá, hoï seõ tieán haønh nghieân cöùu, moå xeû vaán ñeà töø voâ soá goùc caïnh khaùc
nhau, sau ñoù, vaän duïng heát moïi phöông phaùp töøng thaønh coâng tröôùc ñaây ñeå ñoái phoù maø
khoâng nhaän ra raèng, moãi khoù khaên ñeàu tieàm aån moät con ñöôøng saùng. Caøng chaêm chaêm
nhìn vaøo khoù khaên, chuùng ta caøng chæ thaáy boùng toái mòt muø bao phuû. Khoù khaên chæ toàn taïi
neáu ta cho pheùp caùi toâi ích kyû dung tuùng chuùng, vaø sau ñoù chaêm baüm ñeå chuùng lôùn leân
baèng söï chuù yù lieân tuïc cuûa mình.
Haõy xem xeùt nhöõng gôïi yù döôùi ñaây ñeå thay ñoåi caùch nhìn nhaän nhöõng “raéc roái trong
töôûng töôïng” ñang naûy sinh. Baèng caùch thay ñoåi loái tö duy, baïn coù theå thay ñoåi moïi bieán
coá trong cuoäc soáng cuûa mình. Ñöøng bao giôø nghi ngôø ñieàu ñoù!

Boû thoùi phoùng ñaïi

Nghe coù veû ñôn giaûn ñaáy, nhöng khoâng deã chuùt naøo ñeå ta coù theå phaân bieät moät tình
huoáng “bình thöôøng” vôùi moät vaán ñeà phöùc taïp. Toâi seõ cho baïn moät vaøi ví duï:
- Bò maéc keït trong moät cuoäc hoïp nhaøm chaùn maø loøng thì lo laéng khoâng yeân vì goùi
haøng chuyeån phaùt nhanh cuûa mình maõi vaãn chöa ñeán nôi;
- Khoâng theå khôûi ñoäng ñöôïc maùy tính trong khi raát caàn in moät taøi lieäu quan troïng;
- Ñaõ hôn moät tuaàn maø thôï xaây vaãn khoâng hoaøn thieän xong phaàn ngoaïi thaát trong khi
hôïp ñoàng tu söûa nhaø cuûa baïn ñaõ bò treã tieán ñoä;
- Bò treã heïn vôùi baïn beø hay treã giôø ñoùn con vì maùy tính tieàn trong sieâu thò truïc traëc.
- Bò keït xe treân ñöôøng ñeán döï moät cuoäc hoïp quan troïng.
Taát caû nhöõng tình huoáng cöïc kyø bình thöôøng treân seõ trôû thaønh raéc roái lôùn neáu chuùng
ta thoåi phoàng chuùng leân. Khoâng vieäc gì ta phaûi töï laøm khoù mình nhö theá!
Chæ khi naøo rôi vaøo tình huoáng coù khaû naêng gaây nguy hieåm ñeán tính maïng thì baïn
môùi neân xem noù laø raéc roái thaät söï. Nhöng ngay caû nhöõng tình huoáng naøy cuõng coù theå ñöôïc
coi nhö moät cô hoäi ñeå reøn luyeän baûn thaân.
Khi coøn laøm vieäc taïi Ñaïi hoïc Minnesota, coù laàn moät ñoàng nghieäp ñaõ noùi vôùi toâi raèng
moãi laàn keït xe, anh aáy laïi duøng thôøi gian aáy ñeå caàu nguyeän; vaø vieäc ñoù laøm thay ñoåi caûm
giaùc cuûa anh ngay laäp töùc. Hôn nöõa, anh coøn caûm thaáy lôøi caàu nguyeän cuûa mình döôøng
nhö giuùp giao thoâng giaõn ra. Toâi khoâng bieát lieäu caûm nhaän cuûa ngöôøi ñoàng nghieäp coù
ñuùng vôùi thöïc teá hay khoâng, nhöng chæ caàn baïn thaáy tinh thaàn mình thoaûi maùi khi laøm vieäc
gì ñoù - nhö vieäc caàu nguyeän moãi khi ñoái maët vôùi khoù khaên - thì haønh ñoäng aáy hoaøn toaøn
chính ñaùng. Daønh ra ít phuùt ñeå caàu nguyeän chaéc chaén chaúng gaây haïi gì, ngöôïc laïi, coù taùc
duïng hoã trôï tinh thaàn raát lôùn.
Haõy vui veû chaáp nhaän nhöõng tình huoáng khoù chòu nhö chôø tính tieàn quaù laâu trong
sieâu thò, keït xe, maùy tính hoûng... Haõy xem chuùng laø cô hoäi ñeå reøn luyeän tính kieân nhaãn,

11
kieàm cheá noùng voäi vaø sau ñoù, chôø ñôïi söï thay ñoåi trong nhaän thöùc cuûa baïn, maø toâi tin chaéc
seõ xaûy ra.
Cuoäc soáng thay ñoåi khi nhaän thöùc cuûa chuùng ta thay ñoåi. Ñoù laø moät chaân lyù maø ta coù
theå tin töôûng!

Ngöøng phaûn öùng thaùi quaù

Caùch ñaây khaù laâu, khi ñang trong giai ñoaïn keát thuùc chöông trình Tieán só taïi Ñaïi hoïc
Minnesota, toâi ñaõ coù moät kinh nghieäm thaät söï ñaùng nhôù, giuùp toâi nhaän ra nhieàu ñieàu veà söï
phaûn öùng thaùi quaù. Luùc ñoù, taát caû nhöõng gì toâi caàn laø luaän vaên cuûa mình ñöôïc naêm vò giaùo
sö trong Hoäi ñoàng Phaûn bieän thoâng qua. Chæ moät luùc sau khi toâi trình baøy luaän vaên, boán vò
giaùo sö ñaõ nhanh choùng chaáp nhaän, nhöng vò thöù naêm coá tình löôõng löï. Leõ töï nhieân, toâi
cho raèng oâng aáy seõ khoâng thoâng qua luaän vaên cuûa mình, nhöng vì quaù boái roái, toâi ñaõ
khoâng theå yeâu caàu oâng aáy saép xeáp moät cuoäc gaëp vôùi mình.
Thaày höôùng daãn luaän vaên khuyeân toâi neân ñeà nghò vò giaùo sö kia boá trí moät buoåi vaán
ñaùp tröïc tieáp giöõa hai ngöôøi. Toâi ñaõ nghe theo vaø thænh caàu oâng aáy daønh cho toâi chuùt thôøi
gian vaøo thöù naêm. Roát cuoäc oâng aáy cuõng ñoàng yù. Toâi ñeán vaên phoøng cuûa oâng trong taâm
traïng vöøa lo sôï vöøa hy voïng. Caâu ñaàu tieân toâi nhaän ñöôïc khi môùi vöøa chaïm maët oâng laø
“Luaän vaên naøy chöa ñaït”. Ngay laäp töùc, toâi thaáy choaùng vaùng vaø hoaûng hoát. Toâi ngoài ngaây
nhö phoãng maát vaøi phuùt, coá gaéng taäp trung vaø saép xeáp laïi nhöõng suy nghó ñang chaïy taùn
loaïn trong ñaàu. Toâi muoán gaøo leân, neùm thaúng vaøo maët oâng ta nhöõng töø ngöõ thoâ loã nhaát roài
bieán khoûi nôi naøy ngay. Toâi khoâng theå hieåu ñöôïc oâng ta bôûi vì chæ trong thôøi gian ngaén, caû
boán ñoàng nghieäp cuûa oâng ñeàu ñaõ thoâng qua luaän vaên cuûa toâi vôùi nhöõng lôøi khen ngôïi raát
nhieät tình.
Nhöng, toâi ñaõ kòp ñònh thaàn laïi. Toâi hít moät hôi thaät saâu vaø sau ñoù, pheùp maøu xaûy ra.
Coù moät söùc maïnh huyeàn bí beân trong khieán ñaàu oùc toâi trôû neân tænh taùo; toâi ñeà nghò oâng
cuøng toâi xem laïi caùc lyù do phaûn baùc cuûa oâng moät caùch heát söùc nheï nhaøng. Toâi thaät söï
khoâng bieát nhöõng caâu chöõ ngoït ngaøo aáy ôû ñaâu ra. Môùi moät phuùt tröôùc, toâi coøn muoán toû ra
loã maõng. Tuy nhieân, toâi vaãn giöõ ñöôïc bình tónh. Toâi ñaõ khoâng haønh ñoäng thaùi quaù. Thaät ra,
toâi ñaõ chaúng phaûn öùng gì caû. Toâi ñaùp laïi “söï taán coâng” cuûa oâng aáy moät caùch ñieàm tónh.
Sau ñoù, toâi vaø vò giaùo sö ñaõ cuøng nhau xem laïi taát caû caùc laäp luaän chöa laøm oâng aáy
haøi loøng trong cuoán luaän vaên daøi hôn 300 trang, vaø toâi laàn löôït baûo veä töøng luaän ñieåm vôùi
nhöõng lôøi giaûi thích maø thaäm chí, toâi chöa töøng nghe bao giôø. Neáu baïn yeâu caàu toâi laëp laïi
chuùng thì coù leõ toâi khoâng theå. Khi veà nhaø, toâi cuõng khoâng noùi vôùi choàng toâi moät lôøi naøo veà
söï vieäc môùi xaûy ra. Loøng toâi vui phôi phôùi. Toâi töï haøo veà baûn thaân vì ñaõ xoùa boû ñöôïc moïi
phaûn baùc cuûa oâng aáy, vaø cuoái cuøng, sau ba tieáng röôõi, oâng aáy cuõng thöøa nhaän coâng söùc
cuûa toâi vôùi taát caû söï nhieät tình.
Toâi rôøi vaên phoøng vò giaùo sö, loøng cöïc kyø phaán khôûi. Toâi bieát mình chöa heà chuaån bò
gì cho nhöõng caâu hoûi cuûa oâng aáy. Nhöng caâu traû lôøi ñaõ truù nguï saün ñaâu ñoù trong ñaàu toâi.
Neáu luùc ñoù toâi xöû söï theo thoùi quen cuõ vaø phaûn öùng gay gaét vôùi lôøi chæ trích cuûa oâng aáy thì
coù leõ toâi seõ khoâng bao giôø nhaän ñöôïc baèng toát nghieäp. Qua söï vieäc naøy, toâi ñaõ hoïc ñöôïc
hai ñieàu quan troïng, coù giaù trò lôùn hôn nhieàu so vôùi taám baèng tieán syõ, ñoù laø: 1. Giöõ bình
tónh luoân giuùp ta thaùo gôõ raéc roái vaø queân ñi caûm giaùc sôï haõi; 2. Toâi coù theå nghe thaáy tieáng
noùi cuûa “söï thoâng thaùi tieàm aån” ñang truù nguï trong mình neáu toâi muoán vaäy.

12
 Toâi khoâng bao giôø queân ñöôïc caûm giaùc khi böôùc ra khoûi vaên phoøng ñoù cuõng nhö
khoâng bao giôø queân ñöôïc chaân lyù: moïi caâu traû lôøi ñeàu coù saün ngay trong chính baûn thaân
ta. Tuy ñaõ hieåu roõ nhö theá nhöng raát nhieàu laàn, toâi vaãn queân höôùng tôùi nguoàn söùc maïnh
saün coù ñoù khi mình caàn noù nhaát.
Quyeát ñònh töø boû nhöõng phaûn öùng thaùi quaù chaéc chaén seõ giuùp chuùng ta xaây döïng moái
quan heä toát ñeïp hôn vôùi nhöõng ngöôøi xung quanh; noù laùt gaïch treân con ñöôøng daãn ñeán
cuoäc soáng thanh thaûn maø ta luoân mong muoán; noù môû caùnh cöûa ñöa tôùi “söï thoâng thaùi tieàm
aån” ñang truù nguï trong baûn thaân moãi ngöôøi. Vaø neáu chuùng ta khoâng theå töø boû hoaøn toaøn
thoùi quen phaûn öùng thaùi quaù trong moïi tình huoáng thì ít nhaát, moãi ngaøy haõy coá gaéng kieàm
cheá moät laàn. Ñieàu ñoù seõ taùc ñoäng leân cuoäc soáng vaø caùc moái quan heä cuûa chuùng ta theo
caùch ta khoâng theå ngôø tôùi. Thay ñoåi xaûy ra khoâng aûnh höôûng rieâng reõ leân baát kyø caù nhaân
naøo, maø laø taát caû nhöõng ai coù moái lieân heä vôùi nhau.

Khoâng laøm gì caû!

Thaät khoù coù theå cöôõng laïi loøng ham muoán ñöôïc traû ñuõa khi coù ai ñoù choáng ñoái hay
coâng kích mình, duø baèng baát kyø hình thöùc naøo. Ngaøy tröôùc, moãi khi coù ngöôøi ñoäng chaïm
vaøo cuoäc soáng cuûa toâi laø toâi laïi xuø loâng nhím leân ngay laäp töùc vaø ñaùp traû baèng moät ñoøn
cöïc kyø aùc yù, aùc yù hôn haún nhöõng gì ñoái phöông gaây ra cho toâi. Trong gia ñình, cha vaø toâi
laø hai ngöôøi thöôøng xuyeân vöôùng vaøo “vuõ ñieäu” naøy nhaát. Toâi raát deã noåi giaän tröôùc baát kyø
ñieàu gì ñoäng chaïm ñeán baûn thaân hay meï vaø em trai toâi. Trong nhöõng cuoäc chieán voâ nghóa
aáy, chaúng coù ai laø ngöôøi thaéng cuoäc. Caùch cö xöû cuûa toâi khoâng giuùp ích gì cho meï, em trai
hay baûn thaân toâi. Nhöõng lôøi baøo chöõa toâi vieän ra ñeå bieän baïch cho haønh ñoäng cuûa mình
thöôøng nhanh choùng tieâu tan. Hình nhö laàn naøo toâi cuõng chæ caûm thaáy tuûi nhuïc, xaáu hoå, boái
roái hay thaäm chí teä hôn nöõa. Toâi luoân caûm thaáy khoù chòu moãi khi nhôù laïi caùch xöû söï cuûa
mình. Nhöng khoâng bao giôø toâi saün saøng noùi lôøi xin loãi.
Khi bò taán coâng, duø baèng lôøi noùi hay vuõ löïc, chuùng ta cuõng khoâng caàn phaûi ñaùp traû.
Ñoù laø moät suy nghó raát chín chaén nhöng noù chöa bao giôø xuaát hieän trong ñaàu toâi. Toâi coù
theå ruùt lui khoûi nhöõng tình huoáng caêng thaúng hoaëc thaäm chí, nhôø ñeán söï giuùp ñôõ cuûa ai ñoù
ñöôïc moïi ngöôøi tín nhieäm; nhöng ñieàu quan troïng laø toâi khoâng caàn phaûi ñaùnh traû khi bò taán
coâng. Thaät nheï nhoõm khi nghieäm ra ñieàu naøy! Trong moät thôøi gian daøi, toâi ñaõ coù raát nhieàu
cô hoäi ñeå hoïc caùch boû qua cho ngöôøi khaùc, ñaëc bieät laø trong moái quan heä cuûa toâi vôùi cha,
vôùi choàng cuõ hay vôùi caùc caáp treân. Thaät ñaùng tieác vì toâi ñaõ boû lôõ taát caû nhöõng cô hoäi quyù
baùu naøy, cho ñeán luùc trôû laïi vôùi cuoäc soáng bình thöôøng sau khi cai nghieän. Chöa töøng coù
laàn naøo toâi hieåu ñöôïc raèng coâng kích chính laø moät bieåu hieän cuûa söï sôï haõi. Nhöng ñoù laø söï
thaät.
Thôøi coøn treû, toâi thaáy söï boû qua bieán mình thaønh keû ba phaûi vì khi laøm nhö vaäy, quan
ñieåm cuûa toâi seõ khoâng ñöôïc hieåu moät caùch roõ raøng vaø ñaày ñuû. Nhöng giôø ñaây, toâi hieåu ra
raèng boû qua khoâng coù nghóa laø ñoàng yù vôùi ñoái phöông. Noù chæ coù nghóa laø baïn löïa choïn
ñình chieán. Hieän taïi, toâi saün saøng vui veû ñoùn nhaän moïi cô hoäi ñeå bieán nhöõng ñieàu töøng
kích ñoäng söï giaän döõ cuûa mình trong quaù khöù thaønh ñoäng löïc vöôït qua moät tình huoáng khoù
khaên. Vaø laàn naøo toâi cuõng thaáy mình nhö ñöôïc truyeàn theâm söùc maïnh.
Caøng veà giaø, toâi caøng nhaän ra söï töùc giaän cuûa mình chaúng giuùp giaûi quyeát baát cöù
vieäc gì. Vaø gaàn nhö chöa töøng coù tình huoáng naøo thöïc söï gaây nguy hieåm ñeán cuoäc soáng

13
cuûa toâi. Cho neân, neáu cöù tieáp tuïc ñeå baûn thaân maéc keït trong nhöõng cuoäc caõi vaõ heát söùc vaët
vaõnh vaø voâ nghóa thì toâi seõ khoâng bao giôø tìm thaáy söï thanh thaûn. Khi saùng suoát phaân tích
söï vieäc theo caùch naøy, baïn seõ nhaän ra coù raát nhieàu thöù nhoû nhaët haèng ngaøy khoâng naèm
trong danh saùch “baùo ñoäng”. Khi moïi chuyeän ñaõ ñöôïc an baøi thì “haønh ñoäng” höõu ích nhaát
giuùp baïn queùt saïch moïi lo laéng laø “khoâng laøm gì caû”.

Traùnh xa raéc roái

Coù laàn, toâi tôùi döï moät böõa tieäc cöôùi maø thaønh phaàn khaùch môøi haàu heát laø beân gia
ñình nhaø trai. Testosterone (kích thích toá nam) keát hôïp theâm men röôïu ñaõ daãn ñeán moät
traän hoãn chieán, raát nhieàu nöôùc maét vaø cuoái cuøng laø söï coù maët cuûa caûnh saùt. Khi moïi
chuyeän ñang roái loaïn, toâi thaáy toát nhaát mình ñöøng neân ñoå theâm daàu vaøo löûa. Tham gia vaøo
cuoäc chieán nghóa laø töï chuoác laáy raéc roái cho mình. Ngöôøi khoân ngoan seõ laëng leõ ruùt khoûi
böõa tieäc, ñoàng thôøi, tìm caùch baùo caûnh saùt ñeå hoï ñeán giaûi taùn cuoäc aåu ñaû.
Haàu heát caùc vuï loän xoän ñeàu phaùt sinh töø nhöõng xích mích nhoû nhaët, nhieàu khi ñöôïc
söï töôûng töôïng nghieâm troïng hoùa theâm leân. Ñeå giaûi phoùng baûn thaân khoûi raéc roái, baïn caàn
phaûi taäp trung vaøo söï vieäc ñang dieãn ra ngay luùc ñoù, ñöøng ñeå caûm xuùc töø nhöõng “veát
thöông” trong quaù khöù chi phoái taâm trí mình. Vaø baïn phaûi thaät söï taäp trung cao ñoä. Suy
nghó cuûa chuùng ta raát deã bò huùt veà phía traûi nghieäm cuõ vaø caên cöù vaøo ñoù ñeå dieãn giaûi hay
tieân ñoaùn nhöõng söï kieän tieáp theo. Neáu traûi nghieäm ñoù gaén lieàn vôùi moät söï toån thöông, leõ
töï nhieân, chuùng ta seõ nghó raèng ñieàu töông töï cuõng saép xaûy ra ngay luùc naøy.
Toâi coù theå laáy ví duï, neáu gia ñình baïn thöôøng xuyeân caõi nhau, neáu cha meï baïn xích
mích nhieàu hôn hoøa thuaän, thì chaéc chaén hieän taïi, baïn seõ luoân bò aùm aûnh bôûi caûm giaùc saép
coù “chieán tranh” xaûy ra trong caùc moái quan heä thaân thieát cuûa mình. Nhöng baïn coù theå
choïn löïa moät loái ñi khaùc. Ñoù laø moät “chìa khoùa” cho taát caû nhöõng ai ñang treân con ñöôøng
tìm ñeán haïnh phuùc. Chuùng ta khoâng caàn cö xöû theo thoùi quen. Chuùng ta khoâng caàn suy
nghó theo loái tö duy loãi thôøi. Chuùng ta khoâng caàn mong ñôïi nhöõng ñieàu cuõ kyõ.
Chuùng ta coù theå giaûi thoaùt taâm trí mình khoûi nhöõng raéc roái trong quaù khöù baát cöù khi
naøo ta muoán. Ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø chuùng ta khoâng caàn dính daùng gì ñeán chuyeän cuûa
ngöôøi khaùc, maëc duø coù theå hoï ñang ñi ngay caïnh beân ta treân cuøng moät con ñöôøng. Söï neù
traùnh raéc roái cuûa chuùng ta ñoâi khi coøn coù theå giuùp moïi ngöôøi nhaän ra moät baøi hoïc quyù baùu.
Khoâng coù ai bò eùp buoäc dính vaøo nhöõng chuyeän buoàn böïc hay phöùc taïp cuûa ngöôøi khaùc.
Nhöng, hình nhö raát nhieàu ngöôøi vaãn chöa bieát ñöôïc söï thaät naøy.
Nhieàu ngöôøi trong chuùng ta khoâng bieát raèng traùnh xa ra hay dính líu vaøo raéc roái ñeàu
coù theå deã daøng trôû thaønh thoùi quen gioáng nhö nhau. Ñoù chaúng qua chæ laø söï khaùc bieät
trong caùch tö duy, laø cô hoäi ñeå chuùng ta thay ñoåi suy nghó vaø khaùm phaù cuoäc ñôøi cuûa mình
treân moät loái ñi môùi, bình yeân hôn nhieàu so vôùi ngaøy tröôùc. Baïn haõy nhôù laø moïi thoùi quen
ñeàu ñoøi hoûi söï luyeän taäp. Haàu heát chuùng ta ñeàu raát saün saøng tieáp nhaän thoùi quen xaáu.
Nhöng giôø ñaây, chuùng ta ñaõ coù cô hoäi ñeå soáng khaùc vôùi nhöõng loái moøn cuõ: Haõy luyeän taäp
caû thoùi quen traùnh xa raéc roái nöõa. Khoâng coù gì caûn trôû baïn ñaâu; taát caû “vuõ khí” baïn caàn
chæ laø moät chuùt quyeát taâm.

“Vaäy thì ñaõ sao?”

14
 Toâi khoâng bao giôø queân ñöôïc caûm giaùc huït haãng khi nghe ngöôøi baïn thaân gaét leân
“Vaäy thì ñaõ sao?” qua ñieän thoaïi. Hoâm ñoù, laïi moät laàn nöõa toâi goïi cho coâ aáy vaø than vaõn
veà nhöõng raéc roái trong caùc moái quan heä ñang khieán toâi khoå sôû. Khoâng bieát ñaõ bao nhieâu
laàn, toâi tìm ñeán coâ aáy ñeå coù ñöôïc söï an uûi vaø seû chia. Vaø luùc naøo, coâ aáy cuõng saün saøng
laéng nghe.
Theá nhöng laàn naøy, coâ aáy caét ngang lôøi toâi. Toâi caûm thaáy mình bò xuùc phaïm, ñau khoå
vaø töùc giaän gheâ gôùm. Toâi khoâng hieåu noåi caùch phaûn öùng cuûa coâ aáy. Sao coâ aáy coù theå laøm
theá? Coâ aáy khoâng theøm ñeám xæa gì ñeán tình baïn cuûa chuùng toâi sao?
Luùc ñoù, toâi khoâng ñöùng tröôùc maët coâ aáy ñeå coù theå noùi ra caûm giaùc toån thöông saâu saéc
cuûa mình, nhöng sau khi ngaãm nghó, toâi baét ñaàu thaáy moïi chuyeän trôû neân nheï nhaøng hôn.
Ñoät nhieân, toâi hieåu ra laø coâ aáy ñang coá noùi vôùi mình “haõy vöôït qua noù”, cho duø “noù” coù laø
gì chaêng nöõa. Coâ aáy muoán traùnh xa söï than phieàn lieân tuïc cuûa toâi vaø thoâng qua ñoù, cho toâi
thaáy raèng toâi coù theå töï giaûi thoaùt mình khoûi nhöõng tình huoáng khoù khaên maø laâu nay toâi
voán cho raèng mình baát löïc.
Toâi nhaän ra hình nhö luùc naøo mình cuõng goïi cho coâ aáy vì nhöõng chuyeän vaët vaõnh
ñöôïc töôûng töôïng ra vaø sau ñoù phoùng ñaïi leân nhieàu laàn. Trong caùc moái quan heä caù nhaân,
nhieàu ngöôøi trong chuùng ta coù xu höôùng tìm kieám nhöõng baèng chöùng cho thaáy mình khoâng
ñöôïc ngöôøi khaùc quan taâm thay vì chuù yù ñeán söï yeâu thöông ñang hieän dieän quanh mình.
Coù theå ñoâi khi toâi khoâng ñöôïc ñoái xöû moät caùch nheï nhaøng, aâu yeám nhöng ñoù ñaâu phaûi laø
söï gheùt boû. Chaúng phaûi caâu noùi “Vaäy thì ñaõ sao?” cuûa baïn toâi laø löïa choïn hôïp lyù hôn haún
söï im laëng vaø chòu ñöïng nhöõng lôøi than vaõn? Maõi sau naøy, toâi môùi hieåu thoâng suoát ñieàu
ñoù.
Toâi töï thaáy mình laø ngöôøi may maén khi cuoäc hoân nhaân hieän taïi vaãn toát ñeïp suoát 20
naêm qua. Theá nhöng, trong thôøi gian ñaàu, toâi ñaõ doø xeùt kyõ löôõng vaø coá tìm cho ñöôïc moïi
daáu hieäu theå hieän tình yeâu vaø söï quan taâm khoâng ngöøng cuûa choàng. Caû toâi vaø anh aáy ñeàu
coù chung noã löïc nhaèm xaây döïng cuoäc hoân nhaân haïnh phuùc; nhöng ban ñaàu, phöông phaùp
cuûa chuùng toâi khoâng heà gioáng nhau. Trong gia ñình cuûa anh, khoâng coù ngöôøi con naøo nhaän
ñöôïc söï quan taâm ñaày ñuû cuûa cha meï bôûi hoï coù ñeán taùm ñöùa con. Coøn toâi laïi lôùn leân trong
moät gia ñình luùc naøo cuõng ñaày xung ñoät vaø giaän döõ. Chuùng toâi gioáng nhö hai con taøu ñi
ngang qua nhau trong ñeâm toái. Toâi sôï mình bò anh xem nhö “voâ hình”. Coøn anh thì khoâng
bieát caùch theå hieän söï quan taâm. Nhöng roát cuoäc, chuùng toâi cuõng hoïc ñöôïc caùch dung hoøa
nhöõng yeâu caàu cuûa nhau sau khi phaûi traûi qua vaøi noãi ñau, coäng theâm raát nhieàu kieân nhaãn
vaø taän tuïy ñeå khoâng boû cuoäc giöõa chöøng.
Toâi cuõng ñaõ hieåu ñöôïc giaù trò cuûa caâu “Vaäy thì ñaõ sao?” khi chaáp nhaän söï thaät laø toâi
khoâng caàn phaûi moå xeû taát caû nhöõng vaán ñeà trong hoân nhaân noùi rieâng vaø trong toaøn boä
cuoäc soáng noùi chung cuûa mình.
Toâi bieát raèng haønh trình cuoäc soáng cuûa mình chæ xoay quanh quaù trình hoïc caùch xöû lyù
nhöõng tình huoáng töøng gaây nhieàu trôû ngaïi thôøi coøn treû. Toâi bieát raèng taát caû nhöõng ngöôøi
cuøng toâi ñi treân moät con ñöôøng ñeàu ñoùng goùp phaàn naøo ñoù vaøo cuoán saùch vó ñaïi cuûa ñôøi
mình, cho duø ñoù laø keû töøng xuùc phaïm toâi hay ngöôøi baïn thaân ñaõ noùi caâu “Vaäy thì ñaõ
sao?”. Toâi tin chaéc ñieàu naøy cuõng ñuùng vôùi baïn. Hôn nöõa, toâi coøn tin raèng nhöõng quaõng
thôøi gian ñau buoàn tröôùc ñaây cuûa mình - bao goàm thôøi thô aáu ñaày xung ñoät, söï ñoå vôõ trong
cuoäc hoân nhaân ñaàu tieân vaø nhöõng naêm thaùng nghieän ngaäp - ñeàu coù vai troø nhaát ñònh, giuùp
toâi trôû thaønh ngöôøi phuï nöõ cuûa hoâm nay.

15
 Khi nhìn laïi moïi bieán coá trong ñôøi, toâi thaáy leõ ra mình coù theå noùi “Vaäy thì ñaõ sao?”
vôùi moãi bieán coá ñoù. Thaät ra, chaúng coù söï vieäc naøo xaûy ra vôùi muïc ñích huûy hoaïi toâi caû. Töï
toâi töôûng töôïng nhö theá. Toâi ñaõ ñeå trí oùc töï do ñieàu khieån caûm xuùc vaø haønh ñoäng cuûa
mình. Giaù nhö bieát tröôùc nhöõng ñieàu mình hoïc ñöôïc töø caâu noùi cuûa ngöôøi baïn thaân, thì coù
leõ toâi ñaõ cöùu mình khoûi chìm ñaém trong söï töï thöông haïi baûn thaân töø raát laâu roài.
Trong baát kyø tình huoáng naøo, baïn cuõng luoân coù quyeàn choïn löïa giöõa “baùm giöõ” hoaëc
“boû qua”. Sau naøy, moãi khi baïn baét ñaàu caûm thaáy cuoäc ñôøi ñoái xöû vôùi mình quaù baát coâng,
haõy thöû noùi to leân: “Vaäy thì ñaõ sao?”; vaø, nhö moät pheùp maøu, noãi lo aâu trong baïn seõ daàn
tan bieán.

16
 3
Taïm queân ñi keát quaû
Chuùng ta khoâng bao giôø kieåm soaùt ñöôïc keát quaû cuûa moïi tình huoáng, cho duø keá
hoaïch mình ñaët ra hoaøn haûo ñeán maáy. Tuy nhieân, chuùng ta ít khi chaáp nhaän ñieàu naøy nhö
moät nhö moät dieãn tieán bình thöôøng cuûa cuoäc soáng.
Ngay caû khi bieát raèng khoâng theå nhìn thaáy tröôùc moät keát quaû cuï theå naøo, chuùng ta
vaãn cöù hy voïng söï vieäc dieãn ra theo keá hoaïch ñaõ ñònh. Neáu cuoái cuøng keát quaû khoâng ñöôïc
nhö yù muoán, chuùng ta seõ tìm ai ñoù ñeå ñoå loãi, hoaëc töï traùch baûn thaân ñeå roài sau ñoù caûm
thaáy xaáu hoå, toäi loãi moät caùch voâ lyù.
Döôøng nhö con ngöôøi coù saün thoùi quen cho raèng nhöõng gì ñaõ xaûy ra trong quaù khöù
chaéc chaén seõ laëp laïi khi rôi vaøo tình huoáng töông töï. Ñaëc bieät, neáu moät söï vieäc naøo ñoù cöù
laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn, chuùng ta caøng tin chaéc raèng noù seõ xaûy ra y nhö cuõ. Nhöng roõ raøng,
khoâng coù gì ñaûm baûo vôùi chuùng ta raèng söï vieäc chæ dieãn ra theo moät caùch duy nhaát; vaø khi
keát quaû khoâng gioáng nhö mình tieân ñoaùn, chuùng ta seõ caûm thaáy luùng tuùng. Chuùng ta töï truùt
leân mình quaù nhieàu traùch nhieäm cho nhöõng “thaát baïi”.
Nhöng lieäu chuùng ta coù phaûi chòu traùch nhieäm vì khoâng theå ñoaùn tröôùc ñieàu saép xaûy
ra vaø khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc keát quaû cuûa moïi vieäc? Taát nhieân laø khoâng. Taát caû nhöõng
gì ñoøi hoûi ôû chuùng ta chæ laø söï noã löïc.

Baïn chæ coù traùch nhieäm noã löïc, vaäy thoâi!

Toâi coù theå nghe moät vaøi ngöôøi trong soá caùc baïn ñang cöôøi nhaïo luaän ñieåm naøy bôûi
chính toâi cuõng töøng phaù leân cöôøi khi laàn ñaàu tieân ñöôïc nghe veà noù. Laøm sao toâi laïi khoâng
coù traùch nhieäm cho ñieàu coù theå xaûy ra trong moät keá hoaïch mình coù lieân quan, thaäm chí khi
mình laø ngöôøi khôûi xöôùng? Ñieàu ñoù hoaøn toaøn ñi ngöôïc vôùi taát caû nhöõng ñieàu toâi ñöôïc hoïc
ôû tröôøng!
Toâi bieát khoâng phaûi chæ mình toâi caûm thaáy nhö vaäy. Ña soá moïi ngöôøi töø nhoû ñaõ bò
laãn loän giöõa noã löïc vaø keát quaû. Chuùng ta thöôøng ñöôïc baûo laø phaûi hoaøn thaønh nhöõng muïc
tieâu ñeà ra vôùi keát quaû toát nhaát. Neáu ngöôøi thaân trong gia ñình chöa daïy cho ta ñieàu naøy thì
sôùm hay muoän, caùc seáp vaø ñoàng nghieäp cuõng seõ nhoài vaøo ñaàu chuùng ta baøi hoïc aáy. Chuùng
ta ñöôïc khen thöôûng khi chòu traùch nhieäm vöôït chæ tieâu vaø bò pheâ bình khi lô laø traùch
nhieäm aáy. Chính vì vaäy, ñaâu coù gì phaûi ngaïc nhieân khi chuùng ta quaù chuù troïng ñeán keát
quaû coâng vieäc mình laøm? Chuùng ta caàn coù ñuû duõng khí vaø hieåu bieát veà giôùi haïn cuûa con
ngöôøi cuõng nhö vai troø cuûa caùc yeáu toá khaùch quan trong cuoäc soáng, ñeå nhaän ra ñöôïc söï
khaùc bieät giöõa “noã löïc heát khaû naêng” vaø “gaùnh chòu moïi traùch nhieäm cho keát quaû cuoái
cuøng”.
Laàn ñaàu tieân toâi bieát ñeán quan ñieåm “Quan troïng laø noã löïc, khoâng phaûi keát quaû” laø
khi tham gia vaøo moät buoåi gaëp gôõ cuûa chöông trình Twelve Step. Ngay laäp töùc, toâi caûm
thaáy mình seõ tìm ñöôïc söï nheï nhoõm neáu taän höôûng cuoäc soáng theo ñuùng phöông chaâm
naøy. Nhöng toâi khoâng daùm chaéc mình coù theå thöïc hieän noù. Toâi voán laø ngöôøi luoân chuù

17
troïng ñeán keát quaû cuûa coâng vieäc. Hôn nöõa, quan nieäm naøy aùp duïng ñöôïc trong moâi tröôøng
cuûa Twelve Step, nhöng trong cuoäc soáng bình thöôøng, chaéc gì ñaõ phuø hôïp? Vaø chaúng phaûi
toâi vaãn tieáp tuïc bò pheâ bình döïa treân caùc keát quaû cuûa mình, nhaát laø khi keát quaû khoâng toát
ñoù sao?
Nhöng roài, toâi nhanh choùng nhaän ra khoâng coù lyù do gì ñeå toâi phaûi keùo daøi maõi söï aûo
töôûng laø mình coù theå kieåm soaùt ñöôïc moïi vieäc. Nhìn vaøo baát cöù ñaâu, chuùng ta cuõng thaáy
coù nhöõng ngöôøi ñang nhaàm laãn giöõa noã löïc vaø keát quaû. Baïn haõy ñeå yù maø xem, nhöõng
ngöôøi laøm cuøng vôùi chuùng ta trong moät döï aùn naøo ñoù vaãn thöôøng khoâng xaùc ñònh ñöôïc nôi
baét ñaàu vaø keát thuùc traùch nhieäm cuûa mình. Ñoù laø nhöõng cô hoäi ñeå ta aùp duïng caâu chaâm
ngoân: Ñöøng baän taâm ñeán nhöõng gì ñang dieãn ra xung quanh, chuùng ta chæ coù moät nhieäm
vuï laø noã löïc heát khaû naêng cuûa mình. Söï noã löïc laø ñieàu duy nhaát chuùng ta neân chòu traùch
nhieäm ñaày ñuû! Ñaây laø moät quyeát ñònh khoâng deã daøng chuùt naøo, thaäm chí, coù theå khieán
chuùng ta bò chæ trích. Nhöng toâi tin raèng ñoù laø moät quyeát ñònh ñuùng ñaén.
ÔÛ phaàn tröôùc cuoán saùch, toâi ñaõ ñeà caäp ñeán töø “baïn ñoàng haønh”. Coù theå hieåu “baïn
ñoàng haønh” laø nhöõng ngöôøi saùt caùnh beân ta ôû nôi sinh soáng, laøm vieäc hoaëc baát kyø nôi naøo
khaùc. Hoï laø nhöõng ngöôøi seõ chæ baûo cho ta nhieàu ñieàu hay, ngöôïc laïi, cuõng hoïc hoûi ôû ta
nhöõng ñieåm toát. Baïn ñoàng haønh mang ñeán cho chuùng ta cô hoäi chia seû quan ñieåm trong
caùc tình huoáng lieân quan ñeán caû hai, maø khoâng heà mong ñôïi quan ñieåm cuûa mình seõ ñöôïc
ñoùn nhaän noàng nhieät.
Khi laøm vieäc vôùi nhöõng ngöôøi baïn ñoàng haønh chöa töøng bieát ñeán nguyeân taéc “chòu
traùch nhieäm vì noã löïc cuûa mình chöù khoâng phaûi vì keát quaû cuoái cuøng”, chuùng ta seõ thaáy roõ
phaàn naøo naèm trong quyeàn kieåm soaùt cuûa ta vaø phaàn naøo laø cuûa caùc yeáu toá khaùch quan
khaùc. Haønh ñoäng cuûa ta ñoâi khi seõ giuùp khai saùng ngöôøi baïn ñoàng haønh. Baèng caùch chæ
chòu traùch nhieäm vôùi noã löïc cuûa mình, chuùng ta ñem ñeán cho ngöôøi khaùc cô hoäi ñeå tìm
thaáy phaàn naøo söï bình yeân vaø thanh thaûn trong cuoäc soáng.

Ñöøng nhìn laïi quaù khöù

Ñeán luùc naøy, coù leõ caùc baïn ñaõ quaù quen thuoäc vôùi luaän ñieåm chuùng ta phaûi soáng heát
mình vôùi khoaûnh khaéc hieän taïi neáu muoán mình haïnh phuùc. Nhöng toâi thaáy vaãn neân nhaéc
ñi nhaéc laïi ñieàu ñoù bôûi moãi laàn nghe hoaëc ñoïc veà noù, chuùng ta laïi ñöôïc nhaéc nhôû ñeå thöïc
haønh. Taát caû chuùng ta ñeàu bieát caùch soáng ñoù ñoøi hoûi raát nhieàu luyeän taäp.
Chuùng ta vaãn thöôøng mô ñeán vieãn caûnh töông lai. Khi coøn nhoû, ta leân keá hoaïch cho
ngaøy mình ñöôïc laùi xe hôi. Luùc vò thaønh nieân, ta leân keá hoaïch cho ngaøy mình vaøo ñaïi hoïc.
Ngay khi vöøa baét ñaàu ñi laøm, ta laïi leân keá hoaïch cho laàn thaêng chöùc ñaàu tieân vaø caû laàn
tieáp theo nöõa. Taát nhieân, nhìn xa troâng roäng cuõng coù maët toát cuûa noù. Ñeå coù söï chuaån bò
chu ñaùo vaø thích hôïp nhaát, chuùng ta caàn phaûi leân keá hoaïch cho nhöõng thaønh quaû mình
muoán gaët haùi trong ñôøi, duø laø vôùi coâng vieäc hay cuoäc soáng caù nhaân. Raéc roái chæ naûy sinh
khi ta cöù maûi soáng trong keá hoaïch töông lai thay vì hieän taïi, bôûi nhö theá nghóa laø chuùng ta
laàn löôït boû qua töøng baøi hoïc maø cuoäc soáng ñang daïy cho mình haèng ngaøy.
Song song vôùi nhöõng khoaûnh khaéc mô moäng veà töông lai laø khuynh höôùng gôïi nhôù
veà quaù khöù. Nhö ñaõ trình baøy ôû chöông tröôùc, chuùng ta ñaõ quen döïa vaøo quaù khöù ñeå suy
dieãn nhöõng gì ñang dieãn ra trong hieän taïi. Nhöng chæ caàn trôû veà quaù khöù trong choác laùt ñeå
tìm kieám söï höôùng daãn, laäp töùc ta ñaùnh maát hình aûnh cuûa chính khoaûnh khaéc hieän taïi.

18
Hieän taïi cöù troâi qua khoâng chôø ñôïi ta chuù yù, traân troïng, hoïc hoûi vaø bieát ôn noù. Hieän taïi
khoâng theå chôø. Noù bieán maát chæ trong chôùp maét, caùi chôùp maét maø ta ñaõ laõng phí ñeå nghó
veà khoaûng thôøi gian vaø khoâng gian khaùc.
Coù theå baïn cho raèng nhöõng lôøi naøy laø saùo roãng, nhöng söï thaät laø, xao nhaõng khoûi
hieän taïi vaø vò trí mình ñang ñöùng chaéc chaén seõ töôùc maát söï thanh thaûn maø chuùng ta xöùng
ñaùng nhaän ñöôïc. Khi ñeå taâm trí troâi ngöôïc veà quaù khöù hoaëc mô moäng tôùi töông lai, chuùng
ta ñaõ töï ñaùnh maát cô hoäi tìm thaáy söï bình yeân trong taâm hoàn; vaø cuõng coù theå ñang töï nhaán
chìm baûn thaân trong hoái haän vaø sôï haõi. Trong tröôøng hôïp kyù öùc vaø vieãn caûnh gôïi ra cho
chuùng ta nhöõng caûm xuùc töôi ñeïp, chuùng ta vaãn boû lôõ khoaûnh khaéc kyø dieäu vaø thaàn thaùnh
chæ coù ngay luùc naøy vaø ngay baây giôø. Ñieàu seõ ñeán vôùi chuùng ta trong vaøi giaây saép tôùi roõ
raøng laø thöù gì ñoù hoaøn toaøn khaùc khoaûnh khaéc hieän taïi.
Giaû söû trong giaây phuùt coù maët ôû vaên phoøng vò giaùo sö phaûn bieän, ngöôøi tröôùc ñaây ñaõ
khoâng ñaùnh giaù cao luaän aùn cuûa toâi, toâi ñeå nhöõng thaát baïi cuûa quaù khöù hoaëc lo laéng veà
töông lai chieám giöõ taâm trí mình, coù leõ toâi khoâng theå thaønh coâng. Vaø toâi seõ khoâng ñöôïc
nhaän taám baèng tieán sĩ, hay noùi caùch khaùc laø phaûi vieát laïi toaøn boä luaän aùn. Baèng caùch naøo
ñoù, toâi bieát mình caàn hít moät hôi thaät saâu vaø ñaët nieàm tin tuyeät ñoái vaøo giaây phuùt ñoù maø
thoâi.
Cuoäc soáng khoâng daøi nhö ta töôûng vaø chaúng coù gì ñöôïc baûo ñaûm ngoaïi tröø khoaûnh
khaéc hieän taïi. Khoâng quaû caàu thuûy tinh naøo coù theå baùo tröôùc cho chuùng ta bieát mình coøn
laïi bao nhieâu thôøi gian. Nhöng neáu cuoän mình laïi trong taám chaên cuûa hieän taïi, chuùng ta seõ
tìm thaáy söï bình yeân. Chuùng ta seõ soáng trong nhöõng ñieàu toát ñeïp maø hieän taïi ban taëng.
Phaàn thöôûng ñaëc bieät khi choïn löïa caùch soáng naøy laø chuùng ta seõ khoâng bao giôø nghi ngôø
nhöõng gì cuoäc ñôøi laáy ñi vaø mang ñeán cho mình. Chuùng ta seõ khoâng bao giôø caûm thaáy sôï
haõi. Haõy cuoän mình trong taám chaên eâm aùi cuûa hieän taïi, baïn seõ nhaän ra ñieàu ñoù!

Ngöøng lo laéng veà töông lai

Chuùng ta töøng nghe raát nhieàu caâu chuyeän bi thöông veà nhöõng ngöôøi ñoät ngoät qua
ñôøi, do caùc beänh tim maïch hay tai naïn. Moãi laàn nhö theá, toâi luoân töï hoûi (coù leõ baïn cuõng
töøng hoûi baûn thaân nhö vaäy) lieäu hoï coù ñang vui veû hay khoâng ngay tröôùc khi ra ñi. Khoâng
bieát hoï ñang taän höôûng nhöõng khoaûnh khaéc hieän taïi hay ñang baän lo laéng veà töông lai,
hoaëc maûi buoàn phieàn vì keát quaû cuûa nhöõng vieäc ñaõ roài?
Lo laéng laø traïng thaùi chæ xuaát hieän moãi khi chuùng ta khoâng toaøn taâm toaøn yù soáng cho
hieän taïi. Noù laø baèng chöùng cho thaáy chuùng ta ñang coá can thieäp vaøo töông lai - maø mình
tin raèng noù seõ xaûy ra gioáng y nhö quaù khöù - vaø nhöõng traûi nghieäm ñau thöông ta khoâng heà
muoán laëp laïi chuùt naøo. Chuùng ta lo laéng vì khoâng chaéc chaén veà söï hieän höõu cuûa nieàm tin.
Phaûi chaêng nieàm tin ñaõ töøng xuaát hieän nhöng chuùng ta laïi khoâng nghe theo söï daãn daét cuûa
noù? Haõy tin chaéc raèng nieàm tin luoân luoân hieän dieän, chæ coù ñieàu laø chuùng ta khoâng kòp
nhaän ra vì coøn maûi meâ hoaïch ñònh töông lai.
Trí oùc cuûa chuùng ta chæ coù theå xöû lyù moãi laàn moät yù nghó. Caùc baïn muoán chaøo ñoùn noãi
lo aâu hay söï hieän dieän cuûa nieàm tin?
Nieàm tin trong moãi ngöôøi ñang coù maët ngay luùc naøy ñaây. Vaø noù cuõng seõ ñoàng haønh
trong töông lai cuøng vôùi chuùng ta. Tuy nhieân, chuùng ta caàn phaûi nhôù laø söï hieän dieän cuûa
nieàm tin chæ coù theå ñöôïc caûm nhaän trong töøng khoaûnh khaéc moät, vaø nhö theá nghóa laø

19
chuùng ta cuõng phaûi xuaát hieän trong moãi khoaûnh khaéc aáy. Boû qua khoaûnh khaéc hieän taïi vì
lo laéng cho caùc moái quan heä, cho söï nghieäp, öôùc mô, hoaøi baõo… seõ ngaên caûn chuùng ta laéng
nghe tieáng noùi cuûa nieàm tin cuoäc soáng. Khi cam keát traûi nghieäm moãi khoaûnh khaéc cuøng
hieän taïi, chuùng ta seõ khoâng coøn sôï haõi, khoâng coøn aâu lo, maø seõ soáng vôùi moät nieàm tin
tuyeät ñoái.
Neáu nhöõng lôøi treân ñaây cuûa toâi nghe coù veû quaù ñôn giaûn thì chính laø bôûi toâi ñuùng laø
ngöôøi nhö theá. Nhöõng traûi nghieäm cuûa toâi laø moät ngöôøi thaày vó ñaïi. Trong coâng vieäc tö
vaán cho khaù nhieàu phuï nöõ treû, toâi vaãn thöôøng noùi vôùi hoï raèng: “Ñöøng ñi tröôùc muõi baïn”.
Ñoù laø lôøi nhaéc nhôû tuyeät vôøi cho nhöõng ai ñang hoaïch ñònh töông lai; noù seõ nhanh choùng
ñöa chuùng ta trôû veà hieän taïi. Toâi cuõng muoán gôïi yù vôùi caùc baïn laø moãi khi nhöõng yù nghó veà
töông lai lôûn vôûn trong ñaàu, haõy töôûng töôïng mình thoåi chuùng bay khuaát taàm maét. Nghe coù
veû thaät ngôù ngaån nhöng caùch naøy hieäu quaû ñaáy! Toâi ñaõ duøng noù nhieàu naêm roài.
Laøm moät luùc hai coâng vieäc, vieát vaên vaø dieãn thuyeát, toâi thöôøng coù moät thôøi khoùa
bieåu ñaày kín. Chæ caàn baét ñaàu nghó veà taát caû nhöõng vieäc phaûi laøm trong thôøi khoùa bieåu,
hoaëc thaäm chí vaøi vieäc trong tuaàn tôùi, laø cuõng ñuû khieán toâi thaáy haõi huøng vaø quaù taûi ngay.
Chính vì vaäy, ñaõ ñeán luùc neân trôû veà vôùi hieän taïi.
Moãi khi ñeå töông lai, thay vì hieän taïi, chieám giöõ taâm trí, chuùng ta seõ ñaùnh maát söï
bình yeân cuûa khoaûnh khaéc ñoù. Nhöõng luùc nhö vaäy, toâi luoân coá gaéng laøm theo caùch vöøa
ñöôïc ñeà caäp ôû treân: Thoåi bay nhöõng suy nghó ra khoûi ñaàu! Vaø moät laàn nöõa, toâi luyeän taäp
ñeå tin raèng Nieàm tin vaø Noã löïc seõ giuùp mình xöû lyù taát caû coâng vieäc ñaõ cam keát thöïc hieän,
khi ñeán thôøi haïn caàn hoaøn taát chuùng.
Trong moâi tröôøng cuûa Twelve Step, toâi thöôøng xuyeân nghe ngöôøi khaùc laëp ñi laëp laïi
caâu noùi: “Nghó ñôn giaûn thoâi!”. Nhöõng töø ngöõ aáy coù theå laøm thay ñoåi caû moät cuoäc ñôøi. Neáu
chuùng ta chòu ôû yeân trong khoaûnh khaéc hieän taïi, nôi nieàm tin luoân hieän dieän, thì taát caû
nhöõng lôøi giaûi ñaùp maø ta haèng tìm kieám seõ töï xuaát hieän, vaø chuùng ta seõ khoâng coøn laø noâ leä
cho baát cöù noãi lo laéng naøo nöõa.

Tìm kieám nieàm vui ngay taïi ñaây, ngay luùc naøy!

Luaän ñieåm naøy coù gì khaùc vôùi nhöõng yù kieán chuùng ta vöøa thaûo luaän ôû treân? ÔÛ ñaây,
toâi muoán nhaán maïnh raèng, nieàm vui laø do ta taïo ra vaø caùch deã daøng nhaát ñeå taïo ra chuùng
laø thöøa nhaän söï toàn taïi cuûa caùc quy luaät khaùch quan. Toâi xin nhaéc laïi raèng, thöøa nhaän söï
toàn taïi cuûa caùc quy luaät khaùch quan laø moät baøi taäp caàn thieát. Ít nhaát baûn thaân toâi ñaõ hieåu
ra ñieàu ñoù. Nhö toâi ñaõ noùi, trí oùc chuùng ta khoâng theå xöû lyù nhieàu hôn moät suy nghó trong
moät laàn. Neáu ta thöøa nhaän caùc quy luaät khaùch quan trong cuoäc soáng, moïi traûi nghieäm ñeàu
coù khaû naêng ñem ñeán nieàm vui.
Taát nhieân, toâi bieát raèng ñoâi khi bi kòch vaãn xaûy ra, duø chuùng ta coù coá tình neù traùnh.
Neáu ñeå söï vaän ñoäng töï nhieân cuûa caùc quy luaät cuoäc soáng xöû lyù moïi vieäc vaø voã veà, an uûi ta
thì ta seõ nhaän thöùc ñöôïc raèng, moãi söï vieäc ñeàu khoâng phaûi ngaãu nhieân maø coù; ñoù laø nhöõng
maûnh gheùp töø moät böùc tranh lôùn vaø vai troø cuûa baát cöù ai ôû trong ñoù ñeàu caàn thieát nhö
nhau.
Toâi khoâng heà coù yù noùi caùc quy luaät khaùch quan cuûa cuoäc soáng luoân taïo ra bi kòch ñeå
truyeàn ñaït cho chuùng ta ñieàu gì ñoù. Thöïc loøng, toâi khoâng tin nhö theá. Nhöng coù leõ chuùng ta
ñeàu töøng thaáy “ñieàu toài teä xaûy ra vôùi ngöôøi toát”. Moãi khi gaëp chuyeän nhö vaäy, chuùng ta

20
haõy tìm ñeán caùc khaùi nieäm Chaáp nhaän, Noã löïc, Nieàm tin ñeå tìm kieám söï daãn daét, thoâng
caûm vaø thanh thaûn tröôùc nhöõng gì ñaõ xaûy ra.
Nieàm vui laø thöù vaãn hieän höõu quanh ta moïi luùc, moïi nôi. Nhöng ñeå caûm nhaän ñöôïc
noù, chuùng ta phaûi thaät côûi môû. Moät caùi ñaàu heïp hoøi, öa chæ trích, chöùa ñaày noãi sôï haõi seõ
khoâng bao giôø nhaän ra ñöôïc nieàm vui. Moät nuï hoàng vöøa chôùm nôû, moät nhaønh lieãu ñong
ñöa trong gioù, moät aùnh caàu voàng sau côn möa, nhöõng haït söông long lanh treân ngoïn coû
moãi sôùm mai, moät coâ beù chaäp chöõng nhöõng böôùc ñi ñaàu ñôøi – taát caû nhöõng khoaûnh khaéc
aáy ñeàu ñang chöùa ñöïng haït gioáng cuûa nieàm vui. Moãi ngaøy, moãi giaây phuùt, chuùng ta ñeàu coù
theå nhìn thaáy daáu hieäu cuûa söùc soáng töôi môùi trong vaïn vaät. Caûm nhaän ñöôïc nieàm vui baát
taän töø nhöõng ñieàu ñoù hay khoâng, quyeát ñònh laø cuûa chuùng ta.

21
 4
Thay ñoåi tö duy
Ñoåi môùi nhaän thöùc laø moät khaùi nieäm maø toâi bieát ñeán thoâng qua cuoán saùch A Course
in Miracles. Thaät ra, trong cuoán saùch aáy, “pheùp maàu” ñöôïc ñònh nghóa khoâng coù gì to taùt
hôn “söï thay ñoåi trong nhaän thöùc”. Ña soá suy nghó ñöôïc chuùng ta taïo ra moãi ngaøy ñeàu chæ
thoaùng qua trong choác laùt vaø thöôøng khoâng coù haïi gì. Moät vaøi trong soá chuùng coøn coù tính
tích cöïc vaø höõu ích. Baøi hoïc maáu choát ôû ñaây laø laøm sao nhaän ra söùc maïnh maø ta coù ñeå
ñieàu khieån tö duy vaø laøm theá naøo ñeå saün saøng thay ñoåi nhöõng suy nghó khoâng höõu ích.
Toaøn boä laäp luaän cô baûn cuûa cuoán saùch naøy chæ xoay quanh vaán ñeà: Neáu baïn khoâng
thích nhöõng gì mình ñang nghó trong ñaàu, ñaëc bieät laø khi chuùng coù haïi cho baïn vaø nhöõng
ngöôøi khaùc, thì haõy thay ñoåi chuùng ñi. Moät quan nieäm thaät ñôn giaûn! Nhöng lieäu noù coù
khaû thi khoâng? Toâi cam ñoan vôùi baïn laøø coù. Vieäc naøy khoâng coù nghóa laø baïn phaûi soáng
trong tình traïng phuû nhaän moïi thöïc taïi xung quanh; noù chæ coù nghóa laø chuùng ta khoâng caàn
oâm laáy baát kyø yù nghó naøo mình khoâng thích, duø toát hay xaáu. Coù moät ñieàu laï luøng raèng, con
ngöôøi coù theå truyeàn söùc maïnh cho suy nghó hoï ñang nuoâi döôõng, vaø cuoái cuøng, chính suy
nghó ñoù seõ ñònh ñoaït nhöõng bieán coá hoï phaûi traûi qua. Toâi chaéc chaén ñoù laø söï thaät.

Quyeàn choïn löïa suy nghó

Laàn ñaàu tieân tieáp caän khaùi nieäm naøy, toâi ñaõ khoâng theå hieåu heát giaù trò cuûa noù. Toâi
cöù ñinh ninh nhöõng yù nghó cuûa mình ñaõ naèm saün ôû ñoù, troâi boàng beành trong taâm trí, toâi chæ
vieäc toùm laáy maø thoâi. Hoaëc laø, chuùng ñöôïc taïo ra töø haønh ñoäng, quan ñieåm vaø lôøi noùi cuûa
ngöôøi khaùc. Toâi tin chaéc raèng mình khoâng coù traùch nhieäm gì vôùi chuùng. Maø giaû söû toâi phaûi
chòu traùch nhieäm ñi chaêng nöõa thì noù cuõng ñaõ coù ôû ñoù roài.
Hôn ba thaäp kyû khoâng theøm baän taâm ñeán moïi suy nghó cuûa mình vaø soáng moät caùch
voâ traùch nhieäm ñaõ khieán toâi cheát ñuoái trong caûm giaùc töï ti, baát an, boái roái vaø löôõng löï. Noù
cho pheùp nhöõng côn thònh noä cuûa toâi tieáp dieãn vaø toâi tin chaéc raèng, mình luoân bò ñoái xöû baát
coâng. Noù nuoâi lôùn noãi sôï haõi ñang giam caàm toâi. Baèng caùch töø choái duøng ñeán söùc maïnh
maø mình coù ñeå thay ñoåi suy nghó, toâi lieân tuïc neù traùnh nhöõng baøi hoïc maø leõ ra toâi phaûi hoïc
thoâng qua söï trao ñoåi chaân thaønh vôùi ngöôøi khaùc.
Phaûi coù traùch nhieäm vôùi suy nghó cuûa baûn thaân coù nghóa laø toâi khoâng bao giôø ñöôïc
pheùp ñoå loãi cho ngöôøi khaùc vì nhöõng vieäc xaûy ra vôùi mình. Ñaùng leõ toâi phaûi ñaûm ñöông
traùch nhieäm khieán cuoäc ñôøi mình khaùc ñi; ñaùng leõ toâi khoâng bao giôø ñöôïc ñoå loãi cho cha
meï, baïn beø hay choàng con cuûa mình; ñaùng leõ toâi khoâng bao giôø ñöôïc bieän hoä cho baát kyø
cuoäc troán chaïy naøo…
Nhöng khi vöôït qua ñöôïc söï choáng ñoái ban ñaàu, voán ñöôïc tieáp theâm nhieân lieäu bôûi
noãi lo laéng phaûi thay ñoåi loái cö xöû cuõ, toâi baét ñaàu nhaän ra chaân lyù, raèng chuùng ta luoân luoân
töï choïn löïa suy nghó cuûa mình, thaäm chí caû nhöõng caùi ñaùng khinh vaø heøn haï nhaát. Vaø chaân
lyù aáy thaät quyeàn naêng! Noù coù nghóa laø khoâng ai coù theå haï thaáp chuùng ta vaø kìm giöõ ta maõi.
Noù coù nghóa laø khoâng ai coù theå khieán chuùng ta thaát baïi trong moïi vieäc maø ta coá gaéng. Noù

22
coù nghóa laø seõ coù ngaøy chuùng ta trôû neân kheùo leùo nhö mình muoán, neáu saün saøng quyeát
taâm. Noù coù nghóa laø chuùng ta coù theå thay ñoåi baát kyø söï vieäc naøo ñang khieán mình maéc keït,
ngay trong quaù trình dieãn ra cuûa noù. Taát caû nhöõng gì chuùng ta caàn laøm laø thay ñoåi tö duy
cuûa mình.
Caùch chuùng ta suy nghó; caùch ta nhìn nhaän baûn thaân caû veà theå chaát, trí tueä, tinh thaàn,
tình caûm; caùch ta nhìn nhaän ngöôøi khaùc vaø caû caùch ta hoaïch ñònh ñeå traûi nghieäm cuoäc
soáng moãi ngaøy… seõ quyeát ñònh ta laø ai. Lieäu chuùng ta coù ñuû khoân ngoan? Chuùng ta coù caûm
thaáy nieàm tin ñang ñoàng haønh ngay beân caïnh? Lieäu noãi sôï haõi coù ñang ñieàu khieån haønh
ñoäng cuûa chuùng ta?
Suy nghó cuûa chuùng ta cuõng quyeát ñònh caùch ta nhìn nhaän nhöõng ngöôøi baïn ñoàng
haønh theo höôùng tích cöïc hay tieâu cöïc. Nhöõng ñieàu gôïi chuùng ta nhôù veà quaù khöù ñaõ troâi
qua töø laâu thöôøng chaúng giuùp ích ñöôïc gì, daãu cho kyù öùc aáy coù toát ñeïp ñeán maáy. Ngaøy mai
seõ ñeán nhö moät hình aûnh phaûn chieáu söï kyø voïng, voán dó bò ñieàu khieån bôûi nhöõng suy nghó
cuûa chuùng ta. Veà caên baûn, ñeå soáng ñuùng vôùi hieän taïi, chuùng ta chæ caàn deïp yeân quaù khöù
sang moät beân.
Emmett Fox1 ñaõ töøng nhaán maïnh moät caâu raát hay: “Nghó veà mình theá naøo, baïn seõ nhö
theá aáy”. Chính xaùc! Suy nghó cuûa chuùng ta laø taát caû. Khoâng coù gì toàn taïi neáu ta khoâng nghó
veà noù. Môû roäng laäp luaän treân xa hôn moät chuùt, toâi coù theå noùi: “Neáu toâi khoâng thích con
ngöôøi cuûa mình, toâi caàn saün saøng thay ñoåi ñieàu mình nghó”.
Nhö vaäy, toâi seõ laø con ngöôøi ñuùng nhö toâi nghó mình coù khaû naêng trôû thaønh. Nhöng,
vaø ñaây ñieåm quan troïng, toâi coù theå phaùt trieån baûn thaân theo nhöõng höôùng ñi mình chöa
töøng hình dung tröôùc ñaây baèng caùch noã löïc thay ñoåi loái tö duy. Ñieàu naøy ñuùng cho taát caû
chuùng ta. Neáu toâi muoán moät cuoäc soáng bình yeân, toâi bieát mình caàn laøm gì.

Neáu suy nghó khieán baïn khoå sôû, haõy thay ñoåi chuùng ñi!

Tröø khi ñaõ thaønh coâng trong vieäc reøn luyeän baûn thaân treân con ñöôøng tìm ñeán haïnh
phuùc, hieám khi naøo chuùng ta hieåu ra raèng chaúng ñieàu gì laø coù thöïc - ngoaïi tröø nhöõng suy
nghó cuûa chuùng ta, vaø nhöõng suy nghó ñoù ñang taïo ra taát caû hieän thöïc maø ta ñang nhìn
thaáy. Neáu khoâng thích thöïc taïi ñang dieãn ra xung quanh, chuùng ta coù theå thay ñoåi noù. Con
ngöôøi coù xu höôùng baùm laáy suy nghó giaø coãi cuûa mình, baát chaáp chuùng khieán ta ñau ñôùn
ñeán möùc naøo, bôûi vì ít nhaát chuùng giuùp ta bieát tröôùc neân troâng ñôïi ñieàu gì. Chuùng cho ta
vay möôïn caûm giaùc yeân taâm giaû taïo vôùi cuoäc soáng cuûa mình; hoaëc ñoù laø ñieàu chuùng ta
ñang töôûng töôïng. Chuùng ta luoân ñònh saün trong ñaàu ai laø ai vaø caùi gì laø caùi gì, maëc keä
nhöõng sai laàm mình töøng maéc phaûi.
Nhöõng yù- nghó- troùi- buoäc- ta ñaõ ñöôïc nheùt vaøo ñaàu chuùng ta bôûi cha meï, thaày coâ,
baïn beø vaø ngöôøi thaân. Chuùng khoâng heà ñöôïc khaéc saün treân ñaù. Chính vì vaäy, chuùng ta
luoân coù cô hoäi giaûi thoaùt baûn thaân khoûi quaù khöù vaø moïi yù nghó khieán mình caûm thaáy
khoâng thoaûi maùi. Khi suy nghó cuûa baïn khoâng coøn phuø hôïp vôùi thöïc taïi, haõy thay ñoåi
chuùng ñi! Coù leõ baïn seõ phaûi tieáp tuïc vaät loän, tieáp tuïc chieán ñaáu vôùi nhöõng yù nghó cuûa mình
ñeå ñaûm baûo raèng chuùng khoâng theå bieán baïn thaønh keû muø loøa tröôùc moät böùc tranh loãi thôøi

1
Emmett Fox (1886 – 1951): Nhaø vaên ngöôøi Ai-len.

23
veà theá giôùi, nhöng baïn luoân coù quyeàn löïa choïn. Moãi giaây phuùt, chuùng ta ñeàu phaûi löïa
choïn.

“Tai nghe maét thaáy” môùi tin!

Baïn bieát khoâng, ngöôøi ta vaãn thöôøng noùi raèng caùc nhaân chöùng cuûa cuøng moät vuï tai
naïn seõ nhôù ra nhöõng chi tieát hoaøn toaøn khaùc nhau veà söï vieäc xaûy ra vaø caû nhöõng ngöôøi
lieân quan ñeán tai naïn. Toâi seõ khoâng ngaïc nhieân neáu thaáy ai ñoù söûng soát khi nghe ngöôøi
khaùc keå veà moät söï vieäc caû hai ñaõ töøng traûi qua hoaëc chöùng kieán. Caùch giaûi maõ cho söï
ñaùnh löøa thò giaùc naøy khaù ñôn giaûn. Nhìn vaøo moät böùc tranh, baïn seõ thaáy moät hình aûnh
hieän ra. Baïn goõ nheï vaøo ñaàu, laï luøng chöa, moät hình aûnh khaùc laïi hieän ra. Lieäu ñieàu naøy
coù khieán moät trong hai hình aûnh ñoù laø thaät coøn caùi kia trôû thaønh aûo aûnh? Khoâng haún theá.
Coù phaûi caùc chi tieát cuûa moät nhaân chöùng trong moät vuï tai naïn laø chính xaùc, trong khi
nhöõng ngöôøi coøn laïi ñeàu sai? Khoâng chaéc. Chæ khi naøo vuï tai naïn ñoù ñöôïc camera töï ñoäng
ghi hình laïi thì chuùng ta môùi xaùc ñònh ñöôïc söï thaät tuyeät ñoái.
Vaán ñeà maáu choát ôû ñaây laø con ngöôøi - hoï luoân luoân chænh söûa laïi ñieàu hoï thaáy. Noùi
chung, vieäc “theâm maém theâm muoái” naøy laø do voâ thöùc vaø thöôøng bò phuû nhaän neáu coù ai toá
caùo noù. Maëc duø vaäy, noù vaãn dieãn ra. Vaäy ñieàu gì gaây ra quaù trình töï ñieàu chænh naøy? Taïi
sao chuùng ta khoâng theå nhìn thaáy chính xaùc nhöõng gì ñang xaûy ra? Ta caàn phaân tích saâu xa
hôn khoaûnh khaéc hieän taïi cuûa moãi bieán coá thì môùi hieåu ñöôïc vì sao söï khoâng nhaát quaùn
naøy laïi xuaát hieän.
Chuùng ta khoù coù theå soáng maø chæ duy nhaát gaén vôùi thôøi ñieåm hieän taïi, vì thoâng
thöôøng con ngöôøi ñaõ coù saün ñònh kieán coá höõu töø nhöõng vieäc hoï traûi qua trong quaù khöù
cuõng nhö caùch hoï mong ñôïi moät söï vieäc naøo ñoù dieãn tieán. Vaø nhöõng ñònh kieán ñoù seõ toâ veõ
neân hình aûnh maø ta thaáy trong moïi vieäc.
Coù leõ moät soá ngöôøi ñang thaéc maéc: “Ñoù thaät söï laø vaán ñeà sao? Lieäu thay ñoåi coù caàn
thieát khoâng?”. Caâu traû lôøi cuûa toâi laø: möùc ñoä thanh thaûn cuûa baïn laø yeáu toá quyeát ñònh. Neáu
baïn ñang maõn nguyeän vôùi cuoäc soáng hieän taïi thì chaúng coù lyù do gì ñeå coá gaéng thay ñoåi.
Neáu thænh thoaûng caûm thaáy khoù chòu, baïn neân xem xeùt vieäc thay theá phöông phaùp baïn
ñang duøng ñeå choïn loïc suy nghó vaø nhìn nhaän moïi vieäc. Nhöng neáu baïn ñang thaáy khoå sôû,
böùc xuùc, thöôøng xuyeân muoán tranh caõi vôùi ngöôøi khaùc hoaëc khoâng theå taäp trung laøm vieäc
thì baïn neân ñoåi sang moät caùch nhìn môùi veà theá giôùi xung quanh. Chaúng haïn, baïn coù theå
gaït qua moät beân nhöõng lôøi phaùn xeùt cuûa mình; hoaëc baïn coù theå daønh vaøi phuùt ñeå toû loøng
bieát ôn ñeán nhöõng gì cuoäc soáng ban taëng. Nhìn moïi vieäc töø goùc ñoä chöùa ñaày hy voïng coù
theå taïo ra moät taùc ñoäng heát söùc saâu saéc. Quyeát ñònh theo ñuoåi moät cuoäc ñôøi bình yeân hôn
cho baûn thaân seõ giuùp ích cho nhieàu ngöôøi khaùc nöõa. Ñoù chính laø lyù do thuù vò vì sao chuùng
ta neân ñaûm nhaän traùch nhieäm naøy.

Ñaåy luøi suy nghó tieâu cöïc

Con ngöôøi coù veû nhö khoâng coù caùch gì ngaên caûn ñöôïc suy nghó cuûa mình. Nhöng söï
thaät laø coù. Nhöõng yù nghó tieâu cöïc ñöôïc taïo ra vaø nuoâi döôõng töø trí oùc cuûa ta; chính vì vaäy,
chæ coù ta môùi thay ñoåi ñöôïc chuùng. Thöù duy nhaát caûn trôû tieán trình thay ñoåi naøy laø baûn
thaân chuùng ta maø thoâi.

24
 Ñeå thay ñoåi caùch suy nghó, chuùng ta caàn traûi qua moät quaù trình goàm nhieàu böôùc lieân
tuïc. Böôùc ñaàu tieân laø saün saøng töø boû nhöõng kieåu suy nghó quen thuoäc. Ñaây laø böôùc töøng
khieán raát nhieàu ngöôøi tröôït chaân ngaõ soùng soaøi. Thaät ra, khaù nhieàu ngöôøi trong chuùng ta
khoâng nhaän ra suy nghó cuûa mình laø tieâu cöïc vaø maëc keä noù. Nhöng moät khi baïn baét ñaàu
nhaän thaáy loái suy nghó naøo ñoù khoâng coøn phuø hôïp vôùi mình nöõa thì böôùc tieán quan troïng
caàn thieát laø saün saøng thay ñoåi noù.
Böôùc thöù hai laø hình dung baïn ñang soáng trong moät hoaøn caûnh môùi, thöïc hieän nhöõng
vai troø môùi, coù theå laø ôû nôi laøm vieäc, ôû nhaø hay giöõa baïn beø. Haõy nhìn vaøo baûn thaân -
ñang vöôït qua moïi thaùch thöùc töøng gaây trôû ngaïi cho baïn trong quaù khöù. Haõy chieâm
ngöôõng baûn thaân theo caùch maø baïn muoán! Haõy töôûng töôïng hình aûnh töông lai cuûa baïn
caøng chi tieát caøng toát.
Toâi seõ chia seû vôùi caùc baïn moät kinh nghieäm nhoû khi toâi hình dung ra mình trong tình
huoáng saép phaûi ñoái maët. Ñoù laø khoaûng thôøi gian toâi chuaån bò cho buoåi baûo veä luaän vaên
tieán só ôû Ñaïi hoïc Minesota. Toâi tình côø ñoïc ñöôïc moät baøi baùo treân tôø Psychology Today.
Noäi dung baøi baùo xoay quanh cuoäc thöû nghieäm ñöôïc tieán haønh vôùi caùc vaän ñoäng vieân
tröôït tuyeát ñang chuaån bò cho kyø thi Olympic. Hoï chia caùc vaän ñoäng vieân thaønh hai nhoùm.
Moät nhoùm taäp luyeän treân caùc ñöôøng ñua doác moãi ngaøy gioáng nhö nhöõng naêm tröôùc. Nhoùm
coøn laïi chæ töôûng töôïng hoï ñang taäp luyeän, töï cho raèng mình hoaøn thaønh toaøn boä ñöôøng
ñua vaø vöôït qua moïi ñòa hình phöùc taïp moät caùch xuaát saéc.
Vaøo thôøi ñieåm cuoäc thi ñaáu thaät söï baét ñaàu, nhoùm vaän ñoäng vieân chæ ñôn thuaàn töôûng
töôïng hoï thi ñaáu thaønh coâng ñaõ ghi ñieåm toát hôn haún nhoùm coøn laïi. Cuoäc nghieân cöùu keát
luaän raèng khi chuùng ta hình dung ra mình hoaøn thaønh xuaát saéc moät thöû thaùch naøo ñoù,
chuùng ta coù theå döïa vaøo hình aûnh ñoù vaø duøng noù nhö ngöôøi daãn ñöôøng ñeå ñaït ñöôïc thaønh
coâng thöïc söï.
Khi ngaøy baûo veä luaän vaên ñeán gaàn, toâi baét ñaàu töï hình dung mình ñöùng ôû chieác buïc
ñoái dieän vôùi Hoäi ñoàng phaûn bieän. Toâi chaêm chuù chôø ñôïi moãi vò giaùo sö ñaët caâu hoûi vaø sau
ñoù, toâi töôûng töôïng mình mæm cöôøi moãi laàn traû lôøi suoân seû chaát vaán cuûa hoï. Toâi cöù laëp ñi
laëp laïi baøi taäp naøy trong taâm trí suoát hai tuaàn tröôùc khi buoåi vaán ñaùp dieãn ra. Vaøo caùi ngaøy
toâi thaät söï phaûi ngoài ñoái dieän vôùi naêm vò giaùo sö tröôùc chieác buïc ñoù, toâi caûm thaáy khaù
thoaûi maùi vaø töï tin raèng mình coù theå traû lôøi toát caùc caâu hoûi cuûa hoï, vaø roát cuoäc toâi ñaõ laøm
ñöôïc ñuùng nhö theá!
Phaùc hoïa chaân dung con ngöôøi maø baïn muoán trôû thaønh laø moät vieäc heát söùc thuù vò.
Haõy thöû nghieäm vôùi baûn thaân maø xem! Trí töôûng töôïng seõ giuùp chuùng ta trôû thaønh con
ngöôøi gioáng nhö mình mong muoán.
Lyù do cuoái cuøng ñeå thay ñoåi nhöõng suy nghó tieâu cöïc cuûa chuùng ta laø noù giuùp ta thay
ñoåi caùch cö xöû vôùi ngöôøi khaùc trong cuoäc ñôøi mình. Coù leõ vaøi ngöôøi seõ cho raèng ñaây laø lyù
do tuyeät nhaát trong taát caû nhöõng ñieàu toâi vöøa neâu. Ñoái xöû toát vôùi moïi ngöôøi seõ thay ñoåi caû
cuoäc ñôøi cuûa chuùng ta. AÛnh höôûng cuûa noù cöù toûa soùng, lan roäng nhö nhöõng voøng troøn ñoàng
taâm voâ taän.

25
 5
Haønh ñoäng thay vì ñoái phoù
Naêm 1971 laø thôøi ñieåm toâi giaûng daïy taïi moät lôùp vieát vaên ôû Ñaïi hoïc Minesota. Luùc
ñoù, toâi ñaõ yeâu caàu sinh vieân ñoïc moät cuoán saùch cuûa John Powell coù töïa laø Why Am I Afraid
To Tell You Who I Am? (Taïi sao toâi sôï noùi cho baïn bieát mình laø ai?). Ñöông nhieân, toâi phaûi
nghieân cöùu cuoán saùch tröôùc khi laøm vieäc vôùi sinh vieân. Vaø trong trang 38 cuûa cuoán saùch,
Powell ñaõ thuaät laïi moät caâu chuyeän laøm theá giôùi quan cuûa toâi rung chuyeån, moät caâu chöùa
ñöïng baøi hoïc saâu saéc daønh cho toâi, duø luùc ñoù toâi chöa saün saøng aùp duïng noù vaøo cuoäc soáng
cuûa mình.
Powell vaø moät ngöôøi baïn ñang taûn boä treân con phoá quen thuoäc hoï thöôøng ñi daïo
ôû New York. Hoï döøng laïi tröôùc moät quaày baùn baùo beân ñöôøng ñeå mua tôø nhaät baùo. Ñoù
cuõng laø quaày baùo maø ngöôøi baïn cuûa Powell luoân gheù mua. Ngöôøi baùn baùo ñoái xöû vôùi
khaùch cöïc kyø thoâ loã maëc duø baïn Powell ñaõ bo cho oâng ta raát haäu hó. Sau khi rôøi khoûi
ñoù, Powell hoûi baïn cuûa mình taïi sao oâng aáy laïi toû ra quaù töû teá vôùi moät ngöôøi baùn baùo
hình nhö ngaøy naøo cuõng thoâ loã vôùi oâng. OÂng aáy traû lôøi: “Taïi sao toâi phaûi ñeå oâng ta
phaù hoûng moät ngaøy môùi töôi ñeïp cuûa toâi chöù?”.
Toâi ñaõ söûng soát tröôùc caâu traû lôøi cuûa ngöôøi ñaøn oâng ñoù. Ban ñaàu toâi raát nghi hoaëc,
lieäu coù thaät laø toâi ñöôïc quyeàn löïa choïn caùch ñaùp laïi haønh ñoäng cuûa ngöôøi khaùc vaø lieäu toâi
coù theå haønh ñoäng khaùc ñi trong haàu heát nhöõng bieán coá trong ñôøi, neáu toâi muoán nhö vaäy
khoâng. Thôøi thô aáu, toâi thöôøng hay quan saùt khuoân maët cuûa ngöôøi khaùc ñeå tìm ra manh
moái veà giaù trò cuûa baûn thaân vaø gia ñình; haàu heát caùc khuoân maët ñeàu toû ra laïnh luøng voâ
caûm hay thaäm chí chaúng theøm ñoaùi hoaøi ñeán toâi. Khi ngöôøi khaùc cau maøy khoù chòu hay
chóa thaúng nhöõng lôøi leõ cay nghieät vaøo toâi, söï töï tin vaø loøng töï troïng trong toâi laïi suït giaûm
theâm moät ít. Vaø söï thaät laø vieäc ñoù ñaõ xaûy ra raát nhieàu laàn. Neáu khoâng ñöôïc noùi chuyeän
tröïc tieáp vôùi ngöôøi khaùc, toâi laïi caûm thaáy mình trôû neân voâ hình vì toâi ñaõ thöû tìm kieám cöû
chæ giao tieáp baèng maét cuûa hoï vaø chaúng thaáy gì caû.
Trong nhieàu naêm trôøi, toâi töï ñaùnh giaù baûn thaân hoaøn toaøn döïa treân nhöõng nhaän xeùt
mình nhaän ñöôïc töø ngöôøi ngoaøi. Hieám khi naøo toâi ñöôïc höôûng söï quan taâm, chaêm soùc vaø
yeâu thöông töø ngöôøi khaùc. Moãi laàn nhaän ra ñieàu ñoù, toâi ñeàu caûm thaáy mình thaáp heøn vaø
thaûm haïi. Thaät xaáu hoå phaûi thöøa nhaän raèng toâi ñaõ soáng nhö theá nhieàu naêm roøng raõ. Ñieàu
giuùp toâi thaáy deã chòu hieän nay laø khoâng coøn thaùi ñoä cuûa baát kyø ai coù theå ñieàu khieån haønh
ñoäng hay caûm nhaän cuûa toâi veà baûn thaân, cho duø ngöôøi ñoù laø cha meï, caáp treân hay choàng
con cuûa toâi chaêng nöõa. Toâi ñaõ maát moät thôøi gian daøi ñeå hieåu ra ñieàu naøy, moät khoaûng thôøi
gian daøi hôn ñeå chaáp nhaän söï thaät vaø nhieàu naêm noã löïc ñeå lónh hoäi ñöôïc noù moät caùch saâu
saéc. Vaø buø laïi, toâi ñaõ coù ñöôïc söï töï do mình haèng aáp uû, vaø toâi bieát mình seõ khoâng bao giôø
ñeå maát caûm giaùc töï do aáy.

Ñöøng leä thuoäc vaøo yù kieán cuûa ngöôøi khaùc

26
 Nhieàu ngöôøi trong chuùng ta töø laâu ñaõ quen ñoái phoù vôùi cuoäc soáng vaø hoaøn caûnh thay
vì töï mình haønh ñoäng. Chuùng ta ñeå thaùi ñoä cuûa ngöôøi khaùc chi phoái caûm nhaän cuûa mình veà
baûn thaân. Ñeå coù theå choïn löïa haønh ñoäng moät caùch tænh taùo thay vì ñoái phoù, chuùng ta caàn
phaûi coù söï suy nghó chín chaén. Saün saøng chòu traùch nhieäm veà baûn thaân, cam keát giöõ vöõng
laäp tröôøng thay vì phuï thuoäc vaøo yù kieán cuûa ngöôøi khaùc laø nhöõng ñieàu goùp phaàn thieát laäp
neân caùi nhìn toång quaùt veà baûn chaát cuûa moãi caù nhaân. Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi, coù leõ ñaây laø
moät böôùc tieán vó ñaïi.
Khi quyeát ñònh chòu traùch nhieäm veà baûn thaân vaø coá gaéng kieåm soaùt moïi haønh ñoäng,
caûm xuùc cho phuø hôïp vôùi töøng hoaøn caûnh, chuùng ta ñaõ taïo tieàn ñeà cho vieäc hình thaønh
nhöõng moái quan heä toát ñeïp. Nhieàu ngöôøi seõ toû ra khoâng thích “söï ñoäc laäp” maø chuùng ta
choïn löïa, bôûi ñieàu ñoù ñoàng nghóa vôùi vieäc hoï khoâng coøn khaû naêng kieåm soaùt haønh ñoäng
cuûa chuùng ta nöõa. Vieäc giaûi phoùng baûn thaân khoûi söï kieåm soaùt cuûa ngöôøi khaùc seõ coù lôïi
cho caû hai beân. Moãi laàn aùp duïng caùch cö xöû môùi naøy, baïn seõ caûm nhaän ñöôïc nguoàn söùc
maïnh tieàm aån maø baïn chöa töøng bieát mình ñang sôû höõu.
Haèng ngaøy, haøng ngaøn cô hoäi vaãn xuaát hieän beân caïnh baïn. Taän duïng chuùng ñeå haønh
ñoäng thay vì ñoái phoù vôùi söï bieán ñoäng khoâng ngöøng cuûa cuoäc soáng seõ giaûi thoaùt chuùng ta
khoûi noãi sôï haõi khi ñöùng giöõa nhöõng keû luoân muoán haï beä chuùng ta.
Haønh ñoäng thay vì ñoái phoù khoâng chæ höõu ích trong nhöõng cuoäc chaïm traùn gay go.
Vaø vieäc töï giaùc chòu traùch nhieäm veà haønh vi cuûa mình laø moät yeâu caàu quan troïng. Baøi hoïc
ruùt ra ôû ñaây laø chuùng ta hoaøn toaøn coù quyeàn quyeát ñònh caùch thöùc haønh ñoäng cuûa mình
trong baát kyø tình huoáng naøo, vaø sau ñoù thöïc hieän chuùng!

Phaûn öùng töùc thôøi – moät sai laàm

Thoaït ñaàu, toâi khoâng ñònh phaân tích luaän ñieåm naøy. Song, kinh nghieäm baûn thaân cho
thaáy noù quaù quan troïng neân toâi khoâng theå boû qua ñöôïc.
Trong gia ñình toâi, phaûn öùng töùc thôøi raát phoå bieán vaø luoân ñi keøm söï giaän döõ. Thaät
khoâng may, toâi vaø em trai laïi hay dính vaøo kieåu phaûn öùng naøy, ñeán noãi ñaõ thaønh baûn naêng
moãi khi giao tieáp vôùi ngöôøi khaùc. Toâi sôùm nhaän ra raèng, daønh thôøi gian suy nghó tröôùc khi
haønh ñoäng luùc naøo cuõng coù ích hôn nhieàu so vôùi phaûn öùng töùc thôøi. Nhöõng haønh ñoäng haáp
taáp cuûa chuùng ta thöôøng raát khoù löôøng tröôùc haäu quaû, maëc duø khoâng phaûi luùc naøo cuõng sai.
Ñoâi khi chuùng phuø hôïp, nhöng thöôøng thì chuùng seõ khieán söï vieäc roái tung leân. Chæ khi naøo
rôi vaøo tình huoáng nguy hieåm caän keà thì baïn môùi phaûi quaúng söï thaän troïng sang moät beân
vaø phaûn öùng thaät mau leï. Vaø ngay caû trong nhöõng tröôøng hôïp ñoù, löïa choïn toát nhaát vaãn laø
suy nghó kyõ löôõng vaø taäp trung chuù yù tröôùc khi haønh ñoäng.
Nhöng laøm theá naøo chuùng ta traùnh ñöôïc kieåu phaûn öùng töùc thôøi? Caâu traû lôøi laø: hít
thôû thaät saâu tröôùc khi haønh ñoäng. Nghe coù veû quaù ñôn giaûn vaø hieån nhieân nhæ? Theá maø ñoù
laïi laø giaûi phaùp hieäu quaû moïi luùc moïi nôi. Chæ caàn baïn hít moät hôi thaät saâu vaø sau ñoù, caùch
nhìn nhaän cuûa baïn seõ thay ñoåi. Baïn seõ thaáy mình khoâng coøn bò aùp ñaûo veà caûm xuùc nöõa vaø
nhaän thöùc ñöôïc söï bình yeân trong taâm hoàn.
Söï keát hôïp giöõa moät caùch nhìn môùi, nhöõng caûm xuùc trong saùng vaø söï bình yeân trong
taâm hoàn chaéc chaéc seõ giuùp chuùng ta ñöa ra nhöõng quyeát ñònh ñuùng ñaén. Ñieàu naøy tieáp tuïc
mang ñeán cho chuùng ta söï trôï giuùp vöõng vaøng trong nhöõng tình huoáng khoù khaên vaø ñaày aùp
löïc. Moät lôïi ích khaùc cuûa vieäc hít thôû thaät saâu tröôùc khi haønh ñoäng laø laøm giaûm bôùt möùc

27
ñoä traàm caûm cuûa chuùng ta, noùi caùch khaùc laø coù lôïi ñoái vôùi söùc khoûe veà laâu daøi. Vaø cuoái
cuøng, theo quan ñieåm cuûa toâi, lôïi ích quan troïng nhaát cuûa caùch cö xöû oân hoøa trong moïi
tình huoáng laø chuùng ta ñaõ goùp phaàn taïo neân söï bình yeân vaø haïnh phuùc cho taát caû nhöõng
ngöôøi hieän dieän quanh mình.
Haønh ñoäng oân hoøa cuûa chuùng ta cuõng laø moät taám göông tuyeät vôøi cho nhöõng ngöôøi
khaùc ñeå hoï hoïc taäp vaø taïo thoùi quen cö xöû hoøa nhaõ trong baát kyø tình huoáng naøo.

Taùch khoûi chuyeän cuûa ngöôøi khaùc

Baän taâm chuyeän cuûa ngöôøi khaùc roõ raøng khoâng phaûi laø nhieäm vuï chuùng ta caàn laøm,
maëc duø ñoâi khi, noù toû ra ñaày caùm doã. Moãi chuùng ta phaûi töï thöïc hieän haønh trình cuûa rieâng
mình, vaø ngay caû khi ngöôøi ta yeâu thöông döôøng nhö saép ñöa ra quyeát ñònh sai laàm cho
moät vaán ñeà quan troïng thì baïn vaãn khoâng theå can thieäp ñeå xoay chuyeån tình theá, tröø khi
ngöôøi ñoù thaät loøng hoûi yù kieán baïn. Hôn nöõa, quan taâm ñaày ñuû ñeán vieäc cuûa rieâng mình
thoâi cuõng ñaõ ñuû khieán baïn baän roän.
Moãi khi coù yù muoán ñieàu khieån, chænh söûa hay phaùn xeùt nhöõng vieäc ngöôøi khaùc ñang
hoaëc saép laøm, haõy gaït noù ñi ngay laäp töùc. Ñoù laø moät löïa choïn khoân ngoan. Thaäm chí, neáu
baïn cho raèng keá hoaïch cuûa ngöôøi khaùc laø nguy hieåm, lieàu lónh hay ñieân roà, thì baïn vaãn
khoâng coù traùch nhieäm phaûi coá gaéng thay ñoåi suy nghó cuûa hoï.
Quan nieäm coù veû thôø ô naøy döôøng nhö quaù laï laãm. Chuùng ta nghó raèng “nhuùng muõi”
vaøo cuoäc soáng cuûa ngöôøi khaùc laø moät caùch theå hieän söï quan taâm vaø yeâu thöông; chuùng ta
muoán chæ ra cho hoï caùch giaûi quyeát ñuùng ñaén khi hoï gaëp khoù khaên hay giuùp tìm höôùng ñi
ñeå hoï thoaùt ra moät cuoäc xung ñoät naøo ñoù; chuùng ta muoán “cöùu” hoï khoûi nhöõng sai laàm
mình töøng phaïm phaûi vaø nhôø vaäy, hoï seõ traùnh ñöôïc moät vaøi noãi ñau maø ta ñaõ neám traûi.
Chaúng phaûi chuùng ta chæ muoán theå hieän loøng traéc aån thoâi sao? Coù gì sai traùi chöù?
Caùi sai laø ôû choã chuùng ta ñang ngaên caûn hoï hoïc ñieàu caàn thieát vaø haønh ñoäng theo yù
nguyeän cuûa chính hoï. Chuùng ta bieát ñeán theá giôùi nhôø nhöõng gì ñoâi maét, trí oùc vaø traùi tim
mình caûm nhaän ñöôïc. Chuùng ta phaûi chaáp nhaän raèng nhöõng ngöôøi xung quanh cuõng döïa
vaøo ñoâi maét, trí oùc vaø traùi tim cuûa hoï ñeå nhìn thaáy theá giôùi hoï muoán vaø traûi qua baøi hoïc hoï
caàn. Thaäm chí, neáu chuùng ta thaät söï hieåu roõ hoaøn caûnh cuûa ngöôøi khaùc nhôø ñoâi maét khaùch
quan cuûa mình thì ta vaãn khoâng coù quyeàn haïn hay traùch nhieäm ñieàu khieån haønh ñoäng cuûa
hoï. Moãi ngöôøi ñeán vôùi cuoäc ñôøi naøy laø ñeå hoaøn thaønh khoùa hoïc cuûa rieâng mình; chuùng ta
haõy chaáp nhaän söï thaät naøy.
Laàn ñaàu tieân toâi nghe caâu noùi “Chuùng ta ñeán vôùi cuoäc ñôøi naøy laø vì nhöõng baøi hoïc
daønh rieâng cho moãi ngöôøi” laø khi toâi môùi cai nghieän xong. Toâi caûm thaáy quaù laï laãm vôùi yù
nghó raèng moãi chuùng ta ñeàu coù con ñöôøng haïnh phuùc ñaëc bieät vaø duy nhaát, khaùc vôùi con
ñöôøng cuûa baát kyø ai xung quanh; raèng chuùng ta gaëp nhöõng ngöôøi mình caàn gaëp ñeå hoïc
nhöõng ñieàu mình caàn hoïc. Thaät loøng, toâi ñaõ hôi hoaûng sôï vì yù nghó naøy. Ngay laäp töùc, toâi
nhôù laïi nhöõng laàn suyùt cheát hay tan vôõ trong ñôøi, vaø toâi khoâng bieát mình phaûi laøm sao ñeå
thaáy ñöôïc nhöõng traûi nghieäm ñoù mang ñeán yù nghóa gì.
Thaät may maén vì luùc ñoù, moät ngöôøi baïn toát cuûa toâi ñaõ gôïi yù raèng toâi ñöøng coá gaéng
phaân tích noù nöõa maø thay vaøo ñoù, haõy gaït sang moät beân söï hoaøi nghi ñeå xaùc nhaän noù. Coâ
aáy ñeà nghò toâi baét ñaàu baèng caùch baøy toû loøng bieát ôn vôùi moïi bieán coá ñaõ xaûy ra vaø coâ aáy

28
noùi theâm raèng, söï traân troïng nhöõng ngöôøi töøng xuaát hieän trong ñôøi, töø quaù khöù ñeán hieän
taïi, seõ giuùp toâi nhìn nhaän hoï vôùi goùc ñoä hoaøn toaøn khaùc.
Coâ aáy ñaõ ñuùng! Bieát ôn nhöõng ñieàu ñaõ vaø ñang xaûy ra, baát chaáp moïi hoaøn caûnh, laø
moät vuõ khí maïnh meõ coù khaû naêng bieán ñoåi cuoäc ñôøi cuûa ta cuõng nhö moïi cuoäc ñôøi ta töøng
chaïm ñeán. Theâm vaøo ñoù, chuùng ta phaûi ñeå cho taát caû nhöõng ai ñang ñi beân caïnh mình treân
cuøng con ñöôøng ñöôïc töï do traûi qua baøi hoïc cuûa hoï, maø khoâng coù baát kyø söï can thieäp naøo.
Haõy ñeå ngöôøi khaùc nuoâi döôõng loøng tri aân ñoái vôùi cuoäc soáng, neáu chuùng ta muoán hoaøn
thaønh phaàn nhieäm vuï ñaõ ñöôïc daønh rieâng cho moãi ngöôøi.

Traùnh thoùi quen ñoå loãi

Ñeán taän baây giôø, toâi vaãn coøn nhôù raát roõ ñieäp khuùc tuoåi thô cuûa mình: “Noù baét con
laøm vaäy ñaáy”. Baát cöù khi naøo laøm ñieàu gì sai traùi, nhöng laïi muoán traùnh ñoøn roi cuûa cha
meï, toâi ñeàu gaùn toäi cho em trai mình. Tuy nhieân, thaät may maén cho em toâi vì chaúng maáy
khi caùch ñoù coù hieäu quaû. Toâi phaûi maát raát nhieàu thôøi gian môùi hieåu ra raèng, ñoå loãi cho
ngöôøi khaùc coøn toài teä hôn laø laøm ñieàu sai traùi. Ñoù laø söï doái traù, thieáu töï troïng vaø voâ nhaân
ñaïo. Nhöng treân heát, noù caûn trôû toâi gaët haùi söï tieán boä – voán chæ coù ñöôïc khi ta daùm chòu
traùch nhieäm veà haønh ñoäng cuûa mình.
Coù leõ ñeán giôø phuùt naøy, toâi ñaõ thoâi khoâng ñoå loãi cho ngöôøi khaùc vì nhöõng baát haïnh
cuûa mình. Tuy nhieân, nhieàu ngöôøi vaãn chöa thoaùt khoûi caùch xöû söï naøy. Neáu baïn naèm
trong soá aáy, baøi hoïc quan troïng caàn nhôù laø khoâng coù ai töøng laø nguyeân nhaân gaây ra nhöõng
haønh vi cuûa baïn, vaø baïn cuõng chöa bao giôø laø lyù do cuûa ngöôøi khaùc. Cho duø chuùng ta saün
saøng baûo veä ñieàu ngöôïc laïi ñeán maáy thì ñaây vaãn laø söï thaät.
Chuùng ta soáng trong moät neàn vaên hoùa maø vieäc quy toäi cho ngöôøi khaùc vì haønh ñoäng
cuûa mình döôøng nhö ñaõ aên saâu vaøo neáp nghó. Nhöõng vöôùng maéc quaân söï cuûa nöôùc Myõ
trong suoát nhieàu naêm qua laø ví duï ñaàu tieân. Moät soá ngöôøi seõ phaûn ñoái raèng nöôùc Myõ
khoâng coù quyeàn löïa choïn trong nhöõng vaán ñeà nhö chieán tranh, vuõ khí haït nhaân… nhöng
traùi laïi, toâi cho raèng luoân coù söï löïa choïn, duø raát khoù khaên. Töông töï, chuùng ta baøo chöõa
cho nhöõng cuoäc chieán caù nhaân baèng caùch xuyeân taïc haønh ñoäng cuûa ngöôøi khaùc. Chính vì
khoâng saün loøng gaùnh traùch nhieäm veà baûn chaát con ngöôøi, veà caùch suy nghó vaø haønh ñoäng
cuûa mình maø chuùng ta sa laày trong baát hoøa, vaø caùi voøng luaån quaån cöù theá tieáp dieãn. Moïi
thöù vaãn nhö cuõ neáu khoâng coù söï thay ñoåi.
Ñoù laø lyù do vì sao baïn caàn phaûi nhôù raèng mình luoân coù quyeàn löïa choïn, coù cô hoäi ñeå
thay ñoåi baûn thaân. Khi daùm thay ñoåi, baïn seõ khuyeán khích nhöõng ngöôøi khaùc ñoåi môùi theo.
Haõy caân nhaéc ñieàu naøy moãi khi giao tieáp vôùi baát kyø ai. Moãi cuoäc tieáp xuùc ñeàu ñem ñeán
cho chuùng ta cô hoäi ñeå theå hieän hoaëc choáng laïi quyeát taâm “töï chòu traùch nhieäm”. Neáu löïa
choïn chòu traùch nhieäm, baïn seõ nhaän ra caûm giaùc ñöôïc giaûi thoaùt khoûi lo laéng veà töông lai
hoaëc loái cö xöû cuõ kyõ. Hôn nöõa, baïn seõ nhaän thöùc ñöôïc söùc maïnh cuûa baûn thaân ñoái vôùi
hoaøn caûnh hieän taïi vaø trong nhöõng tình huoáng saép tôùi.
Phaùt huy söùc maïnh môùi naøy phaàn naøo ñoàng nghóa vôùi vieäc töø choái baøo chöõa cho caùch
cö xöû cuûa ngöôøi khaùc, ñoàng thôøi giuùp baïn töø boû thoùi quen ñoå loãi leân ai ñoù vì haønh ñoäng
cuûa mình. Ñieàu naøy seõ bieán ñoåi cuoäc ñôøi baïn! Khoâng laëp laïi sai laàm laø moät thöû thaùch khoù
khaên, vì taät cuõ khoù boû. Nhöng baïn coøn toaøn boä khoaûng thôøi gian phía tröôùc ñeå noã löïc trôû

29
thaønh con ngöôøi ñuùng nhö mình mong muoán. Toâi bieát baïn raát noùng loøng, nhöng ñöøng maát
kieân nhaãn vôùi baûn thaân hay baát kyø ai khaùc.
Mieãn laø baïn ñang töøng böôùc tieán trieån, roài moät ngaøy naøo ñoù, baïn seõ chaïm tôùi caùi
ñích cuoái cuøng theo ñuùng nhö döï ñònh. Möùc ñoä tieán trieån seõ ñöôïc nhaän bieát thoâng qua caûm
giaùc töï do baïn ñang coù trong moái quan heä vôùi ngöôøi khaùc. Vaø taám göông cuûa baïn seõ giuùp
nhöõng ngöôøi vaãn coøn thích chôi troø ñoå thöøa thaáy raèng: luoân coù moät loái ñi khaùc ñeå traûi
nghieäm cuoäc ñôøi - loái ñi nuoâi döôõng söï bình yeân vaø loøng tri aân.

Ñöøng ñeå ngöôøi khaùc quyeát ñònh caûm xuùc cuûa baïn

Lôùn leân trong moät gia ñình vôùi ngöôøi cha baïo löïc vaø ngöôøi meï cam chòu taän cuøng söï
ñoïa ñaøy ñaõ nhaøo naën toâi thaønh con ngöôøi luoân ñeå cho taâm traïng cuûa ngöôøi khaùc sai khieán
caûm xuùc cuûa mình. Cha toâi nhaát ñònh ñoøi taát caû chuùng toâi phaûi coù nieàm tin gioáng nhö oâng
aáy, chaáp nhaän töøng quan ñieåm cöùng nhaéc cuûa oâng vaø soáng theo luaät leä oâng ñaët ra. Toâi
khoâng hay bieát raèng mình vaãn coù nhöõng löïa choïn khaùc.
Moïi vieäc trong gia ñình toâi laø nhö theá cho ñeán khi toâi baét ñaàu noåi loaïn. Töø naêm 14
tuoåi cho ñeán naêm 36 tuoåi, toâi laø keû noåi loaïn trong gia ñình, ñoái ñaàu vôùi cha trong nhöõng
traän chieán maø khoâng moät ai khaùc daùm tham döï. Suoát thôøi gian ñoù, toâi luùc naøo cuõng ñöa ra
caùc löïa choïn ñoái laäp vôùi töøng khía caïnh nhöõng ñieàu cha muoán aùp ñaët leân toâi.
Toâi khoâng heà töï haøo veà söï thaät naøy chuùt naøo, bôûi giôø ñaây, toâi ñaõ bieát laø luoân coù caùch
toát hôn ñeå khaúng ñònh baûn thaân, thay vì nhöõng cuoäc noåi loaïn ñaày ñau khoå ñoù. Nhöng toâi
chia seû quaù khöù vôùi caùc baïn vì noù theå hieän roõ raøng söï töï nguyeän cuûa toâi khi ñeå taâm traïng
cuûa ngöôøi khaùc chi phoái caûm xuùc vaø haønh ñoäng cuûa mình. Ñieàu khieán toâi baên khoaên hieän
nay laø maëc duø hoaøn toaøn khoâng nghieän röôïu, cha toâi vaãn luoân chòu ñöïng söï phieàn muoän,
chaùn naûn vaø theå hieän raát nhieàu trieäu chöùng cuûa moät ngöôøi soáng trong moâi tröôøng nghieän
röôïu. Coù leõ caùch cö xöû cuûa oâng aáy laø keát quaû moät phaàn töø di truyeàn vaø moät phaàn töø söï daïy
doã, gioáng nhö toâi.
ÔÛ chöông tröôùc, toâi coù nhaéc ñeán “caên beänh” ñoái phoù vôùi haønh ñoäng cuûa ngöôøi khaùc.
Nhöng toâi muoán phaân tích laïi laàn nöõa, vì noù lieân quan tôùi luaän ñieåm toâi ñang ñeà caäp. Treû
em cuõng nhö ngöôøi lôùn ñeàu deã bò maéc keït trong nhòp ñieäu taâm traïng cuûa ngöôøi khaùc; vaø
vieäc chuùng coù noåi loaïn gioáng nhö toâi khoâng, chöa phaûi laø vaán ñeà maáu choát. Tuy nhieân, khi
haønh vi cuûa moät ngöôøi deã daøng bò chi phoái bôûi taâm traïng cuûa ngöôøi khaùc, noù seõ gaây ra
nhöõng haäu quaû khuûng khieáp vaø taùc ñoäng leân voâ soá ngöôøi trong cuøng moät luùc.
Baïn haõy nhôù raèng, taâm traïng cuûa moät caù nhaân chæ phaûn aùnh duy nhaát baûn chaát cuûa
caù nhaân ñoù, ngoaøi ra khoâng coøn gì khaùc. Tieáp xuùc vôùi nhöõng ngöôøi thöôøng xuyeân ôû trong
taâm traïng toài teä hay voâ caûm laïi caøng khieán loøng khaùt khao ñöôïc yeâu meán, ñöôïc taùn thaønh,
ñöôïc coâng nhaän giaù trò cuûa chuùng ta trôû neân maõnh lieät hôn. Chuùng ta raát deã bò ñieàu ñoù thu
huùt. Nhöng ta khoâng theå vaø thaäm chí khoâng neân thöû thay ñoåi taâm traïng cuûa ngöôøi khaùc. Söï
thaät laø vaäy ñaáy! Ñieàu duy nhaát ta coù theå laøm laø thay ñoåi thaùi ñoä cuûa mình vôùi nhöõng ngöôøi
xung quanh. Hoaëc ta coù theå choïn caùch traùnh xa nhöõng ai ñang trong taâm traïng toài teä. Laøm
nhö vaäy, ñaûm baûo chuùng ta seõ khoâng bò söï buoàn raàu cuûa hoï khieâu khích - khieán ta haønh
ñoäng moät caùch boác ñoàng.
Chuùng ta hoaøn toaøn coù khaû naêng ñònh ñoaït haïnh phuùc cuûa mình. Khoâng coù ai kieåm
soaùt chuùng ta. Khoâng coù ai ñeå ta ñoå loãi. Khoâng coù ai gaây aùp löïc. Chuùng ta phaûi chòu traùch

30
nhieäm veà taâm traïng cuûa baûn thaân. Baát cöù nieàm haïnh phuùc naøo ta caûm nhaän ñöôïc töø caùc
moái quan heä trong cuoäc soáng ñeàu khoâng phaûi laø keát quaû ñeán töø vaän may, caøng khoâng ñeán
töø söï chuù yù, taän tuïy, vui veû cuûa ngöôøi khaùc ñoái vôùi ta; maø ñoù laø keát quaû ñeán töø söï taän tuïy
cuûa chuùng ta ñoái vôùi baûn thaân. Haõy traân troïng ñieàu ñoù! Chìa khoùa môû ra quaõng ñôøi coøn laïi
cuûa chuùng ta ñuùng nhö ta mong muoán chính laø chaáp nhaän söï thaät raèng: Chuùng ta phaûi chòu
traùch nhieäm veà baûn thaân, vaø chæ baûn thaân chuùng ta maø thoâi.

31
 6
Chaám döùt phaùn xeùt
Töï nguyeän vöùt boû thoùi quen phaùn xeùt ngöôøi khaùc laø yeáu toá caàn thieát ñeå chuùng ta goùp
phaàn kieán taïo neân moät theá giôùi hoøa bình. Ñieàu ñoù ñoøi hoûi chuùng ta thay ñoåi loái cö xöû ñaõ
aên saâu vaøo tieàm thöùc. Taát caû chuùng ta döôøng nhö ñeàu quaù quen thuoäc vôùi nhöõng lôøi phaùn
xeùt cuûa mình, ñeán noãi khoâng kòp nhaän ra mình vöøa ñeå chuùng tuoân khoûi mieäng. Nghieâm
troïng hôn, chuùng ta thöôøng khoâng yù thöùc ñöôïc mình chính laø ngöôøi taïo ra moïi suy nghó
cuûa baûn thaân. Caùc yù nghó xuaát hieän moät caùch tinh vi, ñeán noãi ta coù theå vôø nhö mình khoâng
lieân quan ñeán chuùng. Nhöng söï thaät vaãn laø söï thaät: Con ngöôøi naém quyeàn sôû höõu cuõng nhö
loaïi boû moïi suy nghó trong ñaàu mình.
Muoán chaám döùt thaùi ñoä phaùn xeùt, tröôùc heát, chuùng ta caàn tìm moät thaùi ñoä khaùc ñeå
thay theá. Ñieàu toát nhaát chuùng ta neân reøn duõa laø loøng tri aân. Noù coù theå laøm thay ñoåi moïi söï
vieäc vaø moïi con ngöôøi, trong ñoù coù baïn vaø taát caû nhöõng ai töøng bò baïn phaùn xeùt tröôùc ñaây.
Thaùi ñoä bieát ôn cho pheùp chuùng ta nhaän ra söï caàn thieát cuûa moãi caù nhaân xuaát hieän treân
con ñöôøng cuûa mình vaø xem hoï nhö laø cô hoäi ñeå ta theå hieän tình yeâu thöông voâ ñieàu kieän.
Baïn thaáy ñaáy, phaùn xeùt vaø yeâu thöông laø hai phaïm truø ñoái khaùng nhau, chuùng khoâng theå
cuøng toàn taïi. Trong moãi thôøi ñieåm, chuùng ta chæ theå hieän moät trong hai thaùi cöïc ñoù maø
thoâi. Hieám khi naøo chuùng ta giöõ ñöôïc quan ñieåm khaùch quan trong vieäc nhìn nhaän caùc
bieán coá cuûa mình. Theå hieän tình yeâu thöông voâ ñieàu kieän vaø quan taâm ñeán ngöôøi khaùc
nhieàu hôn môùi ñích thöïc laø nhieäm vuï ñuùng ñaén chuùng ta caàn thöïc hieän trong cuoäc ñôøi naøy.
Khoâng ai coù theå thöïc hieän nhieäm vuï aáy giuùp chuùng ta. Khoâng ai coù theå ngaên caûn chuùng ta
hoaøn thaønh noù. Taát caû moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc höôûng lôïi ích moãi khi ai ñoù trong chuùng ta
daønh moät chuùt noã löïc ñeå saün saøng daâng hieán yeâu thöông, thay vì phaùn xeùt.

Söï phaùn xeùt: “Gaäy oâng ñaäp löng oâng”

Söï phaùn xeùt ngöôøi khaùc phaûn aùnh caûm nhaän cuûa chuùng ta veà baûn thaân. Nhaän ñònh
naøy thöôøng bò moïi ngöôøi gaït ñi moät caùch mau choùng, bôûi chuùng ta luoân nghó raèng mình
khoâng theå naøo mang nhöõng neùt tính caùch maø ta khoâng thích ôû ngöôøi khaùc. Suy nghó ñoù ñaõ
caûn trôû moïi bieåu hieän cuûa tình yeâu. Noù ñaåy chuùng ta taùch khoûi baïn beø, gia ñình vaø laøm
taêng theâm caûm giaùc thua keùm - khieán ta luoân muoán phaùn xeùt ngöôøi khaùc.
Söï phaùn xeùt chaéc chaén ñang ngaàm phaù hoaïi moïi kyû nieäm chuùng ta coù trong gia ñình,
vôùi baïn beø hay thaäm chí vôùi moät ngöôøi xa laï. Coù leõ ñieàu toâi saép noùi ñaây seõ khieán baïn khoù
hieåu, nhöng caên nguyeân cuûa söï phaùn xeùt chính laø noãi sôï haõi. Chuùng ta khoâng theå giaûi
phoùng mình khoûi thoùi quen phaùn xeùt chöøng naøo chöa thöøa nhaän söï toàn taïi vaø naém roõ
nguoàn goác cuûa noãi sôï haõi.
Thaät may maén bôûi khi taäp trung tinh thaàn ñeå keát noái vôùi cuoäc soáng, ñeå nhaän thöùc roõ
raøng söï ñoäc laäp cuûa mình vôùi ngöôøi khaùc, chuùng ta seõ töï ñoäng keùo mình traùnh xa söï phaùn
xeùt – noù chæ coù theå naûy sinh khi taâm hoàn chuùng ta khoâng khoûe khoaén. Vaø chuùng ta caàn

32
nuoâi döôõng caûm xuùc cuûa yeâu thöông, cuûa ñoaøn keát ñeå loaïi boû hoaøn toaøn söï phaùn xeùt,
khoâng cho noù cô hoäi laïi gaàn.
Khi quyeát taâm xaây döïng tình yeâu thöông voâ ñieàu kieän - moät baøi taäp khoâng heà deã
daøng, toâi boãng nhaän ra mình coù raát nhieàu ñieåm töông ñoàng vôùi nhöõng ngöôøi xung quanh,
vaø thoùi quen phaùn xeùt cuûa toâi giaûm ñi roõ reät. Caùc baïn haõy gaïch chaân töø “thoùi quen” nheù!
Phaùn xeùt coù theå trôû thaønh thoùi quen vaø tình yeâu voâ ñieàu kieän cuõng vaäy, maëc duø khoù hôn
moät chuùt. Moät phöông phaùp raát coù hieäu quaû vôùi toâi laø theå hieän moät cöû chæ yeâu thöông naøo
ñoù thaät chaân tình moãi khi coù yù nghó phaùn xeùt thoaùng qua trong ñaàu. Neáu thaáy mình bò söï
phaùn xeùt buûa vaây, baïn haõy laøm nhö vaäy. Ngay luùc caûm thaáy söï phaùn xeùt manh nha xuaát
hieän, haõy baøy toû ngay tình yeâu voâ ñieàu kieän cuûa baïn.

Giuõ boû noãi sôï haõi

Toâi nghó mình neân phaân tích kyõ hôn luaän ñieåm: Noãi sôï haõi luoân naáp ñaèng sau söï
phaùn xeùt tieâu cöïc cuûa chuùng ta. Taïi sao ta sôï? Vaø sôï caùi gì? Vaán ñeà seõ ñöôïc laøm roõ ngay
sau ñaây.
Noãi sôï phaùt trieån töø söï so bì cuûa chuùng ta vôùi nhöõng ngöôøi xung quanh. Chuùng ta
nghó raèng ai cuõng gioûi giang, nhieàu “taøi naêng” hôn mình. Vaø chính vì caûm giaùc thua keùm
aáy maø voâ tình hay coá yù, chuùng ta muoán ngaàm phaù hoaïi söï töï tin vaø coâng söùc cuûa hoï trong
taát caû moïi hoaït ñoäng coù mình tham gia. Chuùng ta töôûng raèng söï phaùn xeùt cuûa mình – ñoàng
thôøi vôùi hy voïng ñoái phöông gaëp phaûi ruûi ro – seõ giuùp naâng cao giaù trò cuûa baûn thaân; hoaëc
chí ít thì chuùng ta cuõng caûm thaáy nhö vaäy trong moät khoaûnh khaéc ngaén nguûi. Quaû laø moät
löïa choïn heát söùc tieâu cöïc! Nhöng haõy nhìn vaøo neàn vaên hoùa cuûa chuùng ta vaø caû moïi neàn
vaên hoùa khaùc, chuùng ta coù theå thaáy ngay loái nhaän thöùc naøy ñaõ thònh haønh ñeán möùc naøo.
Phöông höôùng giaûi quyeát vaán ñeà naøy laø thay ñoåi loái tö duy cuõ kyõ aáy baèng moät nhaän
thöùc môùi meû hôn: Ñieàu taát caû chuùng ta ñang nhaän ñöôïc khoâng phaûi söï phaùn xeùt maø laø tình
yeâu thöông voâ ñieàu kieän. Chuùng ta coù theå tin vaøo ñieàu ñoù vì cuoäc soáng vaãn luoân ban phaùt
tình yeâu thöông cho moïi ngöôøi moät caùch haøo phoùng.
Neáu chuùng ta löïa choïn nhìn nhaän tình yeâu thöông nhö chieác chìa khoùa vaïn naêng – coù
theå thay ñoåi baûn thaân saâu saéc töø trong ra ngoaøi, cuõng nhö thay ñoåi taát caû nhöõng ai ta töøng
tieáp xuùc – thì reøn luyeän tình yeâu thöông voâ ñieàu kieän thay vì phaùn xeùt laø moät baøi taäp khaù
thuù vò. Toâi xin nhaéc laïi, vaán ñeà coát yeáu laø thay ñoåi tö duy cuûa baïn vaø chôø ñôïi cuoäc soáng
thay ñoåi theo!

Söï phaùn xeùt giam haõm baïn

Chuùng ta thöôøng töï nhuû mình khoâng heà phaùn xeùt maø chæ quan saùt ngöôøi khaùc thoâi.
Nhöng ñoù chaúng khaùc naøo moät lôøi noùi doái. Taäp trung chuù yù vaøo söï thaát baïi, söï heøn haï cuûa
ngöôøi khaùc ñoàng nghóa vôùi vieäc ta ñang thoåi phoàng chuùng leân quaù möùc, töø ñoù, laøm toån
thöông hoï.
Taát nhieân, ñieàu ngöôïc laïi cuõng coù taùc duïng töông töï. Neáu löïa choïn nhìn vaøo ñieåm toát
voán dó luoân toàn taïi trong ngöôøi khaùc, chuùng ta seõ cuûng coá theâm ñieåm toát aáy cho hoï, cho
baûn thaân chuùng ta cuõng nhö cho caû coäng ñoàng; chuùng ta seõ giuùp nhöõng ñieàu toát ñeïp, duø

33
nhoû beù nhaát, lan toûa khaép nôi. Chuùng ta luoân coù quyeàn löïa choïn nhìn vaøo ñieåm toát trong
moïi ngöôøi. Ñoù laø loái tö duy ta neân reøn luyeän vì lôïi ích cuûa caû xaõ hoäi.
Thaät may maén vì chuùng ta coù theå caûm nhaän ñöôïc lôïi ích cuûa söï chuyeån bieán naøy
ngay laäp töùc. Ñoâi khi, ta caàn phaûi quyeát ñònh laïi; nhöng moãi khi choïn löïa nhìn nhaän ñieàu
toát ñeïp ôû ngöôøi khaùc, thay vì chuù taâm vaøo khieám khuyeát, chuùng ta seõ caûm thaáy mình trôû
neân toát buïng hôn, khoan dung hôn. Vaø ñieàu ñoù seõ tieáp söùc cho hy voïng. Söï töï tin, haïnh
phuùc vaø loøng nhieät thaønh cuûa ta caøng taêng leân bao nhieâu thì chuùng ta caøng caûm thaáy cuoäc
soáng thanh thaûn baáy nhieâu.
Moät vaøi ngöôøi coøn tin raèng, khi nhìn nhaän ñieàu toát ñeïp ôû ngöôøi khaùc laø chuùng ta ñaõ
laøm troïn yù nguyeän cuûa Thöôïng ñeá, bôûi leõ ñoù chính laø caùch Thöôïng ñeá nhìn nhaän con
ngöôøi. Duø yù töôûng naøy phuø hôïp vôùi nieàm tin cuûa baïn hay khoâng cuõng chaúng quan troïng.
Lôøi khuyeân maáu choát toâi muoán ñeà caäp ôû ñaây laø chuùng ta caàn yù thöùc ñöôïc raèng, taâm traïng
cuûa mình seõ thay ñoåi khi ta cö xöû moät caùch hoøa nhaõ vaø nhieät tình vôùi moïi ngöôøi xung
quanh, thay vì haï thaáp hoï baèng caùc phaùn xeùt. Baïn neân bieát con ngöôøi luoân caûm nhaän ñöôïc
söï phaùn xeùt duø coù theå hoï khoâng nhìn thaáy hay nghe thaáy. Noùi moät caùch ñôn giaûn, thaùi ñoä
phaùn xeùt khieán theá giôùi cuûa chuùng ta nhoû heïp. Phöông phaùp deã daøng nhaát ñeå thay ñoåi tö
duy cuûa chuùng ta laø nhôø ñeán tình yeâu thöông vaø loøng bao dung.
Coù theå baïn vaãn cho raèng coù nhieàu thöù chuùng ta khoâng theå thay ñoåi ñöôïc. Traùi laïi, toâi
tin raèng chuùng ta coù theå thay ñoåi baát cöù ñieàu gì neáu ta tìm ñeán ñuùng nguoàn trôï giuùp. Beân
caïnh ñoù, chuùng ta cuõng caàn coù loøng quyeát taâm theo ñuoåi nhaän thöùc môùi vaø saün saøng thöïc
hieän moïi coâng vieäc ñöôïc yeâu caàu. Baïn coù theå laøm ñöôïc ñieàu ñoù. Toâi chính laø baèng chöùng
ñaây!

Phaùn xeùt caûn trôû moïi moái quan heä

Chuùng ta chöa theå caûm nhaän cuoäc soáng bình yeân chöøng naøo coøn tieáp tuïc phaùn xeùt
ngöôøi khaùc. Chæ caàn moät lôøi phaùn xeùt thoâi cuõng ñuû laøm toån thöông taát caû caùc moái quan heä
cuûa chuùng ta. Döôøng nhö phaùt bieåu naøy laøø quaù naëng neà. Nhöng toâi coá yù nhaán maïnh nhö
vaäy vì baïn caàn phaûi ghi nhôù noù naèm loøng. Caùch ta ñoái xöû vôùi moät ngöôøi taùc ñoäng ñeán taát
caû moïi ngöôøi. Khi phaùn xeùt ngöôøi khaùc, chuùng ta khoâng theå baøy toû tình yeâu, laïi caøng
khoâng theå nuoâi döôõng caûm giaùc bình yeân trong cuoäc soáng cuûa rieâng mình vaø caû cuoäc soáng
cuûa nhöõng ngöôøi ñang chia seû haønh trình vôùi chuùng ta nöõa. Bò giam haõm trong nhöõng
thaønh kieán, chuùng ta seõ chaën ñöùng doøng chaûy töï nhieân cuûa söï phaùt trieån, vaø ñieàu naøy cuõng
gaây aûnh höôûng tôùi cuoäc soáng cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh chuùng ta.
Neáu phaùn xeùt tai haïi nhö vaäy, taïi sao chuùng ta cöù thích thuù vaø haêm hôû phaùn xeùt?
Theo toâi, caùch ñôn giaûn nhaát ñeå lyù giaûi ñieàu naøy laø haõy töôûng töôïng boä naõo cuûa chuùng ta
ñang ñöôïc xeû laøm ñoâi. ÔÛ moät beân laø caùi toâi ích kyû. Beân coøn laïi laø coäi nguoàn cuûa tình yeâu.
Vieäc töôûng töôïng naøy giuùp chuùng ta ñôn giaûn hoùa caâu hoûi veà tieáng noùi mình caàn laéng
nghe trong moãi khoaûnh khaéc. Trong moãi khoaûnh khaéc, toâi chæ coù theå laéng nghe moät tieáng
noùi duy nhaát, hoaëc beân naøy hoaëc beân kia trí oùc. Tieáng noùi cuûa caùi toâi ích kyû luoân oàn aøo, vaø
noù saün saøng taùch toâi ra khoûi moïi ngöôøi. Noù khoâng bao giôø veõ toâi thaønh con ngöôøi hieàn hoøa
hay toát buïng vôùi baát kyø ai.
Caûm giaùc xa caùch, ñöôïc cuûng coá theâm baèng nhöõng phaùn xeùt baát coâng vaø cay nghieät,
chính laø “chaát lieäu” deät neân nhöõng moái baát hoøa. Moãi laàn cho pheùp suy nghó cuûa mình bò

34
daãn daét bôûi caùi toâi ích kyû thay vì coäi nguoàn cuûa tình yeâu - voán luoân hieän höõu - chuùng ta ñaõ
khieán caùc moái baát hoøa trôû neân traàm troïng hôn; vaø chuùng seõ taùi dieãn heát laàn naøy ñeán laàn
khaùc cho ñeán khi moïi moái quan heä ñeàu trôû neân ngoät ngaït.
Caùch ta ñoái xöû vôùi moät ngöôøi taùc ñoäng ñeán taát caû moïi ngöôøi vaø keát quaû laø hoï seõ coù
caùch ñaùp traû töông xöùng! Chu kyø naøy cöù tieáp tuïc dieãn ra cho ñeán moät luùc naøo ñoù, chuùng ta
kieân quyeát noã löïc ñeå thay ñoåi. Moãi laàn ñöa ra moät löïa choïn hoøa bình vaø quaû quyeát hôn,
chuùng ta ñaõ ñoùng goùp moät phaàn quan troïng ñeå thay ñoåi theá giôùi. Toâi hoaøn toaøn tin ñoù laø söï
thaät.

Choïn hoøa bình thay vì chieán thaéng

Chuùng ta haõy phaân tích saâu hôn luaän ñieåm naøy. Nhôø coù caùc moái quan heä maø chuùng
ta môùi tröôûng thaønh vaø hoïc hoûi ñöôïc nhöõng ñieàu mình caàn. Trong cuoán saùch coù töïa ñeà
Sacred Contracts, Caroline Myss cho raèng tröôùc khi sinh ra, trong söï keát noái vôùi caùc taâm
hoàn khaùc, moãi chuùng ta ñeàu ñaõ xaùc ñònh ñieàu mình muoán hoïc cuõng nhö caùc bieán coá mình
muoán traûi qua ñeå thu nhaët nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm. Duø baïn coù ñoàng tình vôùi yù kieán
naøy hay khoâng thì noù vaãn giuùp chuùng ta ñöa ra lôøi giaûi thích cho nhieàu tình huoáng khoâng
mong ñôïi maø mình maéc phaûi. Neáu chuù taâm xaây döïng quan nieäm raèng moïi traûi nghieäm ta
coù ñeàu ñöôïc choïn löïa töø tröôùc, keå caû nhöõng caùi ta khoâng nhôù mình ñaõ choïn, thì cuõng seõ
ñeán luùc chuùng ta saün saøng chaáp nhaän vaø tieáp thu noù. Toâi nghó laø ñoâi khi chuùng ta coøn caûm
thaáy thích thuù vôùi noù.
Nhìn nhaän caùc moái quan heä - nhö laø ñaõ ñöôïc choïn löïa tröôùc - baèng caùch naøo ñoù cho
pheùp chuùng ta nhaän ra yù nghóa söï hieän dieän cuûa chuùng trong cuoäc ñôøi mình, thay vì choáng
laïi söï hieän dieän ñoù vaø phaùn xeùt taát caû nhöõng ngöôøi coù lieân quan. Nhôø loái tö duy côûi môû
naøy maø chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc roõ raøng taïi sao mình vaø nhöõng ngöôøi khaùc ñang ôû ñaây.
Cuoäc soáng chöùa ñaày nhöõng bí aån lyù thuù; moãi caùi ñeàu ñöôïc vieát rieâng cho ñònh meänh cuûa
chuùng ta. Neáu naém baét ñöôïc quan nieäm naøy, duø chæ trong choác laùt, chuùng ta seõ nhìn laïi
quaù khöù theo moät chieàu höôùng hoaøn toaøn khaùc, vaø deã daøng nhaän ra töông lai töôi saùng cuûa
mình.
Traân troïng moïi traûi nghieäm ta töøng chia seû vôùi ngöôøi khaùc laø con ñöôøng duy nhaát ñeå
chuùng ta thoûa maõn noãi khao khaùt bình yeân, moät noãi khao khaùt maø toâi nghó laø ai cuõng coù.
Chæ caàn quan taâm ñeán vieäc thöïc hieän moïi thöù caàn thieát nhaèm haøn gaén moät moái quan heä laø
chuùng ta coù theå giaûm bôùt söï caêng thaúng trong ñôøi soáng moät caùch dieäu kyø.
Laøm caùch naøo chuùng ta thöïc hieän ñieàu naøy?
Moãi khi baát hoøa baét ñaàu noåi leân, haõy im laëng. Baïn neân tin raèng giöõ hoøa khí chaéc
chaén coù lôïi hôn giaønh chieán thaéng hay töï ñoäng ruùt lui khoûi traän chieán. Baøy toû tình yeâu vaø
loøng khoan dung, maëc keä moïi lôøi xuùi giuïc cuûa caùi toâi ích kyû. Haõy laø ngöôøi töû teá cho duø
ngöôøi khaùc ñoái xöû vôùi baïn coù toát hay khoâng. Neáu khoâng laøm ñuùng theo caùc lôøi khuyeân
naøy, xu theá baát hoøa seõ caøng trôû neân traàm troïng hôn.
Haõy yeâu quyù caùc moái quan heä nhö theå ñoù laø cô hoäi duy nhaát baïn coù ñeå haønh ñoäng
theo yù nguyeän cuûa Thöôïng ñeá. Chæ rieâng suy nghó naøy ñaõ coù theå thay ñoåi moïi thöù trong
cuoäc soáng cuûa baïn theo chieàu höôùng tích cöïc. Toâi nhôù coù moät caâu thaønh ngöõ nhö sau:
“Cuoäc soáng voán ngaén nguûi, moùn ngon neân aên tröôùc”. Göûi tình yeâu cuûa chuùng ta ñeán taát caû
nhöõng ai mình töøng gaëp gôõ chính laø moät “moùn ngon”, bôûi noù khieán moãi giaây phuùt cuûa

35
cuoäc soáng theâm ngoït ngaøo. Hôn nöõa, noù coøn mang söï ngoït ngaøo ñeán vôùi haønh trình cuûa taát
caû nhöõng ngöôøi ñang ñi cuøng vôùi chuùng ta.
Nhieäm vuï quan troïng nhaát cuûa chuùng ta laø ñoái xöû thaät toát vôùi nhau. Duø baïn laøm coâng
vieäc gì, phi coâng, giaùo vieân, nhaân vieân baùn haøng hay lính cöùu hoûa, thì söù meänh duy nhaát
baïn caàn phaûi hoaøn thaønh trong ñôøi laø baøy toû tình yeâu thöông thay vì söï phaùn xeùt. Toâi bieát
ñoù laø moät vieäc khoù khaên, ñaëc bieät laø khi ta ñang ñoái ñaàu vôùi söï giaän döõ, coi thöôøng, boû rôi
hay teä hôn nöõa laø söï trieät haï. Nhöng cô hoäi ñeå ta theå hieän tình yeâu thöông vaãn tieáp tuïc
hieän höõu, vaø noù seõ xuaát hieän trong raát nhieàu, raát nhieàu hình thaùi khaùc nhau, trong ñoù coù caû
nhöõng ñieàu töôûng chöøng khoâng ñaùng ñeå ta phí phaïm tình yeâu cuûa mình chuùt naøo. Vaø ñaây
thaät söï laø moät thöû thaùch: tieáp tuïc baøy toû söï yeâu thöông ngay caû khi ta thaáy ngöôøi khaùc
khoâng ñaùng nhaän ñöôïc noù.
Toâi ñaõ nhieàu laàn khaùm phaù ra raèng, baát kyø nhöõng gì baïn töøng töø choái yeâu thöông seõ
coù luùc taùi xuaát hieän trong cuoäc ñôøi baïn. Coù theå noù khoâng quay laïi trong hình daùng cuõ
nhöng caùc söï kieän xaûy ra laø töông töï nhau. Cô hoäi toát nhaát ñeå chuùng ta tröôûng thaønh laïi
thöôøng naèm trong chính nhöõng moái quan heä caêng thaúng bò ta ñoái xöû moät caùch cay nghieät.
Quaû laø moät thöû thaùch thuù vò phaûi khoâng? Söï thaät laø baïn khoâng theå chaïy troán nhöõng baøi
hoïc cuûa cuoäc ñôøi mình. Ñeán luùc naøo ñoù, baïn seõ caàn ñeán chuùng.

Ngöøng phaùn xeùt, vì lôïi ích cuûa chính baïn!

Caùc baïn haõy nhôù laïi caûm giaùc cuûa mình khi chæ trích ngöôøi khaùc. Baïn thaáy xaáu hoå?
Boái roái? Nhoû nhen? Noùi chung laø khoâng deã chòu chuùt naøo. Caùch toát nhaát ñeå traùnh ñöôïc
nhöõng caûm giaùc naøy laø haõy caân nhaéc ñieàu baïn saép noùi tröôùc khi noù vuoät ra khoûi mieäng.
Neáu noù ñeå laïi trong baïn caûm giaùc gheâ sôï vaø khoù chòu thì ñöøng noùi ra!
Nhöõng lôøi chæ trích phaûn aùnh caùch ta caûm nhaän veà baûn thaân; chuùng che giaáu noãi sôï
raèng ta khoâng vöôït qua noåi. Ñieàu mæa mai laø moãi laàn phaùn xeùt ngöôøi khaùc, chuùng ta laïi
caøng thoåi phoàng caûm giaùc thua keùm maø mình ñang coá chaïy troán hoaëc phuû nhaän. Chính vì
theá, caùch cö xöû naøy hoùa thaønh moät caùi voøng luaån quaån. Chæ trích ngöôøi khaùc, chuùng ta
thaáy hoå theïn, nhöng chuùng ta laïi chæ trích nhieàu hôn, vôùi hy voïng raèng söï phaù hoaïi ngaám
ngaàm aáy seõ naâng cao giaù trò cuûa mình, giuùp mình giaûm bôùt caûm giaùc baát an. Nhöng ñaõ bao
giôø caùch naøy coù hieäu quaû? Noù giuùp chuùng ta caûm thaáy toát hôn veà baûn thaân chaêng? Khoâng
heà! Vaäy taïi sao ta laøm vaäy?
Chöøng naøo taâm trí cuûa chuùng ta coøn bò vuøi laáp trong söï phaùn xeùt thì caûm giaùc bình
yeân maø ta ñang theo ñuoåi seõ khoâng bao giôø trôû thaønh söï thaät, daãu laø vôùi caù nhaân chuùng ta
hay vôùi coäng ñoàng.
Löïa choïn ñoái xöû töû teá vôùi nhöõng ngöôøi xuaát hieän trong cuoäc soáng cuûa mình, chuùng ta
seõ cuûng coá theâm loøng töï troïng, giaù trò baûn thaân vaø yù thöùc veà tình yeâu voâ ñieàu kieän. Ñieàu
ñoù roài seõ thuùc ñaåy chuùng ta quyeát taâm thöïc haønh nhöõng löïa choïn naøy laàn nöõa. Moãi laàn baïn
thöïc hieän ñieàu ñoù seõ taïo ra söï khaùc bieät ñoái vôùi ít nhaát hai ngöôøi: baïn vaø ngöôøi ñöôïc nhaän
söï töû teá, toát buïng töø baïn. Toâi tin raèng moïi luaän ñieåm vaø lôøi khuyeân trong cuoán saùch naøy,
bao goàm söï löïa choïn haønh ñoäng theo tình yeâu, ñeàu mang laïi lôïi ích cho nhieàu ngöôøi. Tuy
nhieân, ngay luùc naøy ñaây, lôïi ích ñaàu tieân cho toâi vaø caùc baïn laø cuoäc soáng cuûa chuùng ta seõ
trôû neân toát ñeïp hôn. Ñoù chaúng phaûi laø lyù do quan troïng nhaát ñeå ta thay ñoåi hay sao?

36
37