Giao trnh CP THOAT NC

I - MAY BM:
Trong cac h thng cp nc , may bm c s dung cac tram bm cp I a
nc t cng trnh thu ln cng trnh lam sach va tram bm cp II a nc t cac b
cha nc sach ln ai va vao mang phn phi cho cac i tng s dung. No thuc nhom
may nng lng dung bin c nng nhn c t ng c in thanh c nng cua dong cht
long. Trong ky thut cp nc hin nay loai may bm c s dung ph bin nht la bm ly
tm chay bng ng c in. y ch xet loai bm o ma thi.
1/ BM LY TM - S CU TAO VA NGUYN TC HOAT NG:
B phn chnh cua bm ly tm (hnh 5.1) la banh xe cng tac co gn cac ban la (canh
bm) t ln truc bn trong thn bm. Thn may bm c ni vi ng hut va ng y.
6

Hnh 5.1: May bm ly tm.

1- Ro chn rac
2- Li ga
3- ng hut
4- Banh xe cng tac.
5- L mi nc.
6- ng y.

2
1

Trc khi cho may bm chay phai y nc vao thn bm va ng hut (mi nc).
Khi quay banh xe cng tac, nc a c mi trc nm gia cac ban la, di tac dung cua
lc ly tm b bn t tm ra thanh bn vi tc ln va c nen ep vao bung xon tao ra
ap lc cn thit a nc ra ng y. Phn tm bm, trc li vao banh xe cng tac xut
hin ap sut chn khng, do o nc t ngun bn ngoai di tac dung cua ap sut kh quyn
theo ng hut vao b sung lin tuc cho bm.
Nguyn nh Hun

= 44 =

HBKN

Giao trnh CP THOAT NC

2/ PHN LOAI BM:

Theo ap lc:

- Ap lc thp: < 20m.

- Ap lc trung bnh: 20 - 60m.
- Ap lc cao: > 60m.

Theo s banh xe cng tac: bm co 1 hay nhiu banh xe cng tac. Cac bm nhiu

banh xe cng tac thng la bm ap lc cao.

Theo cach b tr truc bm:

- Bm truc ngang.
- Bm truc ng.

Cac bm truc ngang thng co chiu cao hut nc han ch (di 8m).

Theo dch th cn bm: bm cp nc, bm nc thai, bm bun, cat,...

3/ CAC CH S QUAN TRONG CUA BM:
Khi chon may bm thng cn c vao cac ch s quan trong cua bm sau y:
a/ Lu lng :
Ky hiu la Q, la khi lng dch th c bm i trong mt n v thi gian, [m3/h],
[m3/s], [l/s].
b/ Chiu cao hut nc va y nc a hnh:
Chiu cao hut nc a hnh, ky
hiu la Hh.h, la hiu s gia cao trnh t
truc may bm vi cao trnh mc nc tnh
toan trong b hut hay ngun bm. Con chiu
cao y a hnh, ky hiu H.h, la hiu s
gia cao trnh im ly nc tnh toan bt li
nht so vi truc may bm. n v tnh la
met.

H.h

Hh.h

Hnh 5.2: Chiu cao hut va y a hnh

c/ Ct chn khng hut nc:

Ky hiu la Hck, c tnh bng cng thc:

Hck = Hh.h + hh + v2/2g ,

[m].

hh : Tng tn tht ap lc trong ng hut, [m].

v2/2g : Tn tht ap lc do thay i vn tc khi vao bm, [m].
d/ Ct chn khng hut nc gii han:
Ky hiu la Hck.gh , la chiu cao ln nht ma bm co th hut c nc, qua chiu cao
o bm khng th hut c nc. Hck.gh phu thuc vao kt cu may bm, vao s vong quay
cua banh xe cng tac va cac thng s khac nhng thng khng qua 8m. Nh vy bm co
th hut c nc ta phai co: Hck.gh > Hck > Hh.h

Nguyn nh Hun

= 45 =

HBKN

Giao trnh CP THOAT NC

e/ Ap lc toan phn cua bm:
Ky hiu la H, chiu cao ln nht ma bm co th y nc i c, xac nh bng
cng thc:
H= Hh.h + H.h +h , [m].
h : tng tn tht ap lc trong ng hut, ng y va cac thit b khac trn cac ng ng o
(nu co).
f/ Cng sut cua bm:

Cng sut hu ch:
Nh = QH
102

[KW].

[KW].

: ty trong cua nc, [N/m3].

Cng sut trn truc:
Nt =

N h QH
=
102

: h s hu ch toan phn cua bm, co th at t 60 -75% cho n 80 - 92% tuy theo loai
bm va cng ngh ch tao no.
4/ C TNH CNG TAC CUA BM VA NG DN:
a/ Cac c tnh cng tac cua bm ly tm:
H, [m]

Q-H]
N, [kW]
Q-N
, [%]]
Q-

Q, [l/s; m3/h]

Hnh 5.3: c tnh cng tac cua may bm.

Trn hnh 5.3 gii thiu cac ng c tnh cng tac cua bm ly tm. o la cac mi
lin h gia s thay i lu lng Q vi ap lc H, vi cng sut trn truc N, va vi hiu sut
cua bm. im 1 cua c tnh Q - goi la im cng tac ti u tc la im ma bm lam vic
vi hiu sut cao nht. Cac ng c tnh nay c xy dng sau khi ch tao va cho vn hanh
th i vi tng loai may bm va c th hin trong cac ly lch may bm.
Nguyn nh Hun

= 46 =

HBKN

Giao trnh CP THOAT NC

b/ c tnh ng dn (hay h thng ng dn)
c tnh ng dn trong HTCN co th biu din di dang hai s hang:
H = Hh + h
Hh : Chiu cao bm nc a hnh, tc la hiu s cao trnh mc nc im ly nc so vi
cao trnh mc nc b cha [m].
h : Tng tn tht ap lc trong ng hut va trong h thng ng phn phi cua mang [m].
o la ng cong dang Parabn, nh nm truc tung, cach truc hoanh mt khoang
la Hh.
H

[m]

Hnh 5.4: c tnh ng dn.

h
C

D
Hh

Q [m3/s]

l/s]

Gia tr tn tht: h = S.Q2.

S : Sc khang.
Q : Lu lng trong ng.
h1 = S.Q12 .
h2 = S.Q22 .
...
hn = S.Qn2 .

c/ th c tnh chung cua may bm va ng dn:

xac nh ch cng tac ti u cua bm vi h thng ng dn a cho cn xy
dng th c tnh chung ca may bm va ng ng. Trn hnh 5.5 gii thiu c tnh
Q-H cua bm va c tnh C-E cua ng dn. Sau khi ke ng thng CD song song va cach
truc hoanh mt khoang Hh , ta b sung vao o gia tr cua tn tht ap lc h ng vi tng gia tr
cua lu lng Q theo cng thc h = S.Q2 (vi S la sc khang thuy lc cua ng) ta xy dng
c ng c tnh ng dn C-E. Giao im A gia ng c tnh Q-H cua bm vi c
tnh ng dn C-E goi la im cng tac cua bm a chon lam vic trn h thng ng dn a co.
T im cng tac nay ta co th xac nh c lu lng QA , ap lc HA , hiu sut A va cng
sut NA cua may bm lam vic trn h thng ng dn a co. May bm cn c chon sao cho
im cng tac nay nm trong khu vc co hiu sut ln nht. Trn thc t, may bm c chon
trong khu vc gii han bi hai ng c tnh Q-H cua no; ng trn ng vi ng knh

Nguyn nh Hun

= 47 =

HBKN

Giao trnh CP THOAT NC

banh xe cng tac ln nht va ng di ng vi ng knh banh xe cng tac sau khi a got
i mt gii han cho phep nao o.
H [m]
Q-H

HA

Hnh 5.5: c tnh may bm - ng dn.

QA

Q [m3/s, l/s]

5/ THAY I C TNH Q-H CUA BM:

Cac c tnh cua bm co th thay i bng cach thay i s vong quay hoc got bt
ng knh cua banh xe cng tac. Goi Q va Q1 ; H va H1 ; N va N1 ; n va n1 la lu lng, ap
lc, cng sut va s vong quay cua bm trang thai cu va mi, ta co th xy dng c tnh
mi cua bm bng cac mi quan h sau y:
a/ Thay i s vong quay cua banh xe cng tac:
Q
n
H n
=
;
=
Q 1 n 1 H 1 n 1

N n
va
=
N 1 n 1

Tc la lu lng, ap lc va cng sut cua bm thay i tng ng bc mt, bc hai va

bc ba so vi vic thay i s vong quay cua banh xe cng tac.
b/ Got bt canh xe cng tac:
Gii han s dung cua bm ly tm c m rng rt nhiu nu got bt ng knh banh
xe cng tac ma khng anh hng nhiu n hiu sut cua no. Gii han cho phep co th t 7 20% cua ng knh cu ma hiu sut hu ch ch giam t 1 - 2,5% so vi hiu sut cu. Khi got
banh xe cng tac, s dung cac t l sau:
Q/Q1 = Dg/D ; H1 /H = (Dg/D)2 vi Q va Q1 ; H va H1 la lu lng va ap lc ng vi
ng knh banh xe cng tac trc va sau khi got bt.
6/ GHEP BM LAM VIC SONG SONG VA NI TIP:
Trong ky thut cp nc, co th ghep nhiu bm lam vic song song hoc ni tip
nhau. Nu mt bm khng th cung cp u lu lng tnh toan cn thit hoc khi cn phai
iu chnh lu lng do s thay i ln trong ngay hay trong tng mua bng s thay i s
may bm cng tac th ghep nhiu bm lam vic song song vi nhau (hnh 5-6). Khi cn tng
thm ap lc bm nc ma lu lng tnh toan vn gi nguyn th co th ghep bm lam vic

Nguyn nh Hun

= 48 =

HBKN

Giao trnh CP THOAT NC

ni tip nhau, ng y cua bm nay c ghep vi ng hut cua mt bm khac tao ra ap lc
cn thit (hnh 5.7).
H [m]
E

AI+II
AI
C
QI

QI+II

Q [m3/s, l/s]

Hnh 5.6: Dng song song.

H [m]

Q [m3/s, l/s]

Hnh 5.7: Dng ni tip.

II - TRAM BM:
Tram bm la ni b tr cac may bm, ng c in, ng ng, van khoa, thit b
iu khin, kim tra, o lng, cac bang in, phong sa cha, lp rap cung nh cac phong
lam vic, phong v sinh, thay qun ao cho cng nhn...
Khi thit k cac tram bm cn lu y cac yu cu nh: am bao cung cp nc lin
tuc; thun tin va an toan trong quan ly, vn hanh; khoang cach gia cac ng y va ng hut
cung nh chiu dai cua chung phai ngn nht, cac oan ni phai n gian; co kha nng tng
cng sut cua tram nay bng cach thay th cac may bm co cng sut ln hn hoc trang b
thm cac may bm b sung; co h s hu ch va h s s dung thit b ln nht vi ch tiu chi
ph nng lng in la be nht.
Cac tram bm co th phn ra: tram bm cp I, cp II, tng ap, tun hoan, t ni, na
ni, na ngm hoc ngm; truc ngang, truc ng, kiu thu cng, t ng hoc t xa,...

Nguyn nh Hun

= 49 =

HBKN

Giao trnh CP THOAT NC

Tram bm cp I a nc ln cng trnh lam sach c tnh theo lu lng gi trung
bnh trong nhng ngay dung nc ln nht. Ch cng tac cua tram bm cp II phu thuc
vao biu tiu thu nc. Vic bm nc co th tin hanh iu hoa trong ngay hoc theo tng
cp; nu bm theo cp th dung tch ai nc va ap lc toan phn cua bm se giam.
Vic la chon loai va s lng may bm lam vic cung nh d tr phai tnh toan co
xet n s hoat ng ng thi gia cac may bm, ng dn va mang ng phn phi am
bao ch lam vic cua tram bm c la chon trn c s phn tch th dung nc va s
hoat ng ng thi ca may bm, ng dn va mang phn phi. Nn chon cac may bm cung
loai d quan ly va giam s bm d tr.
Cac tram bm cp I ly nc mt thng t su di t giam chiu cao hut cua
bm. S lng bm cng tac trong cac tram cp I khng nho hn hai, mi bm nn co mt
ng hut ring. Cac tram bm cp II thng t trn mt t, co dang hnh ch nht v co nhiu
may bm, cac ng ng hut co th ni thng vi nhau qua cac khoa.

WC

T
T
B

QL

SC

Hnh 5.8: S tra

tram bm.

TB 2

Mang

 ng ng t tram
bm II ti tram khng
c ly nc.

III - B CHA:
Tuy thuc vao muc ch s dung, trong HTCN cac b cha co th t nhng a
im khac nhau. Chung c dung thu va cha nc t cac tram bm cp I, t cac tram x
ly hoc t cac h thng cp nc phn vung cung cp cho HTCN tun hoan; iu hoa
lng nc gia tram bm cp I va cp II va d tr nc cha chay, nc ra b lng, b loc
cua ban thn nha may nc.

Nguyn nh Hun

= 50 =

HBKN

Giao trnh CP THOAT NC

B cha thng c trang b cac ng ng va thit b nh hnh 5-9: ng dn nc
vao b co b tr khoa ong m nc, ng tran ni vi h thng thoat, ng hut cua may bm va
ng xa cn. Ngoai ra con co ng thng hi, thang ln xung, nc bao hiu mc nc trong
b,...

Hnh 5.9: Cu tao b cha nc.

- Khi th tch b di 2000m3 co th xy hnh tron, ln hn th xy hnh ch nht.

- Tng va ay cn co lp chng thm tt.
- Chiu cao b t 3-5m, bn trn co np y, ng thng hi va lp t p co trng co gi
cho nhit nc c n nh.
- ay b co dc i=0,01 v pha h xa cn.
- Vn tc nc trong ng dn vao b v=1,2 -1,5m/s, ng ly nc ra hay ng hut cua bm
v=1-1,6m/s, ng tran khng qua 4m/s.
Th tch b cha Vb phu thuc vao chc nng va cng sut cua h thng cp nc
c xac nh bng cng thc:
Vb = Vh + Vcc + Vr [m3].
Vh : Lng nc iu hoa gia tram lam sach va tram bm cp II, c xac nh bng th
(hnh 5-10) hoc bng bang tnh tng hp ch lam vic cua tram x ly va tram bm cp II,
trong o tram x ly thng lam vic iu hoa sut ngay m, con tram bm cp II th lam vic
theo cp, c gng bam sat nhu cu dung nc.
Bang tnh tng hp

%Qng

Gi
0-1

TXL
(%Qng)
3,0

TBII
(%Qng)
4,17

Vh
(%Qng)
-4,17

1-2

3,0

4,17

-4,17

...

...

...

...

23-24

3,5

4,17

-0,67

5,2%
4,17%

3,5%

3%

12

18

24

Vh =
Hnh 55--10: th xac nh Vh

Nguyn nh Hun

= 51 =

HBKN

Giao trnh CP THOAT NC

Vcc : Lu lng d tr cha chay, c xac nh bng cng thc:
Vcc = 3.3,6.Qcc + Qmax - 3QI

[m3].

Qcc : Lu lng nc dung cha chay, [l/s].

Qmax : Tng lng nc 3 gi dung nhiu nht, [m3].
QI : Lu lng nc cua tram bm cp I trong iu kin lam vic lin tuc, [m3].
Vr : Lng nc dung cho cac nhu cu ky thut cua ban thn nha may nc nh ra b lng,
b loc,... co th ly t 3-5% cng sut tram bm.

IV - AI NC :
ai nc la cng trnh dung iu hoa lu
lng va ap lc cho mang li cp nc. ai nc con
la mt cng trnh kin truc v co chiu cao va th tch
ln. Do c im kin truc, kt cu va iu kin thi
cng trn cao nn gia thanh xy dng ai ln hn nhiu
so vi b cha. V vy khi tnh toan HTCN cn nghin
cu cn thn ca dung tch, chiu cao va v tr t ai. Co
th dung b cha va kha nng t iu chnh cua bm ly
tm iu hoa lu lng va ap lc nc ma khng
nht thit phai xy dng ai. i vi cac h thng cp
nc khng lin tuc ngay m hoc khi ngun in
khng bao am th cn xy dng ai. Thng thng ai
c t nhng v tr cao giam bt chiu cao thn
ai va giam gia thanh xy dng.

Hnh 5.11: ai nc.

Hnh 5-11 la cu tao cua ai nc bng b tng ct thep. ai co ba phn chnh:

mong, thn va bu ai co np y kn. Cac ng ng gm ng dn nc ln va xung, ng
tran, ng xa cn. Ngoai ra con co thc bao hiu mc nc, en thp sang bao hiu ban m,
thu li,... Co th kt hp ai vi cac cng trnh khac nh nha , nha lam vic, xng san xut
cac tng di bu ai. Ty l gia chiu cao va ng knh ai co th ly bng 0,5-1,2.
Khng nn xy cao qua v tn nng lng bm nc, tng ap lc va gy dao ng ln trong h
thng.
Th tch ai nc c tnh bng cng thc: V = Vh + Vcc , [m].
Vh : Dung tch cn iu hoa, xac nh bng cach lp bang tnh tng hp (bang 5-1) hoc
th biu din ch lam vic cua tram bm cp II va nhu cu dung nc cua thanh ph.
Vcc : Lng nc d tr cha chay trong ai c tnh trong 10 phut theo TC.11-68:
Vcc = 0,6.n.qc , [m3] .
n : S lng am chay ng thi.
qc : Lu lng cho mt am chay, [l/s].

Nguyn nh Hun

= 52 =

HBKN

Giao trnh CP THOAT NC

Theo kinh nghim dung tch ai thng chim 2-8% cng sut hu ch cua h thng.
Vi cac thanh ph ln, khi thit k ai cn nghin cu chon ch bm nc tht sat vi yu
cu tiu thu co dung tch ai be nht.
Bang 5-1: Trnh bay cach xac nh th tch ai nc bng bang tnh tng hp.
Gi trong
ngay
0-1
1-2
2-3
3-4
4-5
5-6
6-7
7-8
8-9
9-10
10-11
11-12
12-13
13-14
14-15
15-16
16-17
17-18
18-19
19-20
20-21
21-22
22-23
23-24

Nhu cu nc cua
thanh ph (%)
3,1
3,0
3,0
2,9
3,2
3,4
4,4
5,4
4,9
4,7
4,6
4,4
4,3
4,3
4,5
4,8
4,4
4,3
5,0
4,8
4,6
4,8
3,4
3,8
100%

Nc do tram bm
II cung cp (%)
2,5
2,5
2,5
2,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
4,5
100%

Nc ln ai
(%)
1,3
1,1
0,1
0,1
0,2
0,2
0,1
0,2
1,1
0,7
-

Nc t ai
xung (%)
0,6
0,5
0,5
0,4
0,9
0,4
0,2
0,1
0,3
0,5
0,3
0,1
0,3
-

Dung tch ai
(%)
-0,6
-1,1
-1,6
-2,0
-0,7
+0,4
+0,5
-1,4
-1,8
-2,0
-2,1
-2,0
-1,8
-1,6
-1,6
-1,9
-1,8
-1,6
-2,1
-2,4
-2,5
-2,8
-1,7
-1,0
Vh =3,3%

- Ct 2 : Phn b theo h s khng iu hoa k = 1,3.

- Ct 3 : Ly theo ch lam vic theo cp cua tram bm cp II.
- Ct 4 : La hiu s cua ct 3 va ct 2.
- Ct 5 : La hiu s cua ct 2 va ct 3.
- Ct 6 : Dung tch ai bng tng ai s cac gia tr tuyt i m va dng ln nht co
trong ct. Trong th du trn, th tch ai nc se la (0,5) + (-2,8) = 3,3%.
Cung co th chon mt gi nao o cho dung tch cua ai bng 0 ri tnh tip theo cac
gi khac, luc o co th trong ct 6 se khng co gia tr m (nu chon ung) va th tch ai se la
tr ln nht trong cac s o.

Nguyn nh Hun

= 53 =

HBKN