Để học tốt Ngữ văn 7 - tập 2

HC TT NG VN LP 7 TP HAI
PHM TUN ANH THI GIANG
HC TT NG VN 7
(TP HAI)
NH XUT BN I HC QUC GIA TP. H CH MINH
________________________________________________________________________ 1
SNG KIN KINH NGHIM c ti http://english4room.info
LI NI U Thc hin chng trnh Trung hc c s (ban hnh km theo Quyt nh s 03/Q-BGD&T ngy 24/1/2002 ca B trng B trng B Gio dc v o to), mn Ng vn c trin khai dy hc theo nguyn tc tch hp (vn hc, ting Vit v lm vn), pht huy tnh ch ng tch cc ca hc sinh. Nhm gip cc em hc sinh c thm ti liu tham kho tng cng kh nng t hc, chng ti bin son b sch Hc tt Ng vn Trung hc c s. Theo , cun Hc tt Ng vn 7 tp hai s c trnh by theo th t tch hp cc phn mn: - Vn - Ting Vit - Lm vn Cch t chc mi bi trong cun sch s gm hai phn chnh:
I. KIN THC C BN II. RN LUYN K NNG
Ni dung phn KIN THC C BN vi nhim v cng c v khc su kin thc s gip hc sinh tip cn vi nhng vn th loi, gii thiu nhng iu ni bt v tc gi, tc phm (vi phn vn); gii thiu mt s khi nim, yu cu cn thit m hc sinh cn nm c th vn dng c khi thc hnh. Ni dung phn RN LUYN K NNG a ra mt s hng dn v thao tc thc hnh kin thc (chng hn: tp tm tt mt vn bn, tp c mt vn bn theo c trng th loi; thc hnh lin kt trong vn bn; to lp vn bn; phn tch , lp dn v luyn tp cch lm bi vn biu cm...). Mi tnh hung thc hnh trong phn ny t ra mt yu cu hc sinh phi thng hiu kin thc c bn ca bi hc; ngc li, qua cng vic thc hnh, kin thc l thuyt cng c thm mt dp c cng c. V th, gia l thuyt v thc hnh c mi quan h va nhn qu va tng h rt cht ch. Ngoi cc nhim v trn, mt mc nht nh, ni dung cun sch cn hng ti vic m rng v nng cao kin thc cho hc sinh lp 7. iu ny th hin qua cch t chc kin thc trong tng bi, cch hng dn thc hnh cng nh gii thiu cc v d, cc bi vit tham kho. Cun sch chc s cn nhng khim khuyt. Chng ti rt mong nhn c kin ng gp c th nng cao cht lng trong nhng ln in sau. Xin chn thnh cm n.
NHM BIN SON
________________________________________________________________________ 2
TC NG V THIN NHIN V LAO NG SN XUT

I. TH LOI Tc ng l mt trong nhng th loi ca vn hc dn gian. Khc vi ca dao, dn ca l nhng khc ht tm tnh, thin v kha cnh tinh thn, t nh cm, tc ng c chc nng ch yu l c kt kinh nghim sng trn rt nhiu lnh vc ca cuc sng hng ngy. V th, tc ng c xem l kho kinh nghim v tri thc thc tin v cng phong ph. Phn ln cc cu tc ng c hnh thc ngn, c vn hoc khng vn: - Tre gi mng mc, -Gn mc th en, gn n th rng, - ch ku um um, ao chum y nc,... Mt s khc c hnh thc cu di, nhiu v: Ca lm ra trn gc, ca c bc ngoi sn, ca ph vn ngoi ng. C cu cn c hnh thc ca mt cu ca dao, th lc bt: Chun chun bay thp th ma Bay cao th nng, bay va th rm D di hay ngn, c vn hay khng vn, ni chung tc ng u l nhng cu d nh, d thuc. c im ny ca tc ng ch yu c to nn t vn iu. Nhng cu tc ng khng c vn tc ng n ngi c, ngi nghe bi kt cu i lp hoc nhng n tng c bit no . V d trong cu Tre gi mng mc l quy lut k tha, cu Ln ngn li ch chch di li da trn nhng yu t i lp,... Nhng cu tc ng c dn trong bi ni chung u ngn (ch c mt cu hai dng), c chia thnh cc v (c cu 4 v), cc v lin kt vi nhau bi vn iu (Nht nc, nh phn, tam cn, t ging). Ch chung ca nhng cu tc ng ny l nhng kinh nghim v thin nhin v lao ng sn xut. II. KIN THC C BN 1. c k cc cu tc ng v ch thch trong bi hiu vn bn v nhng t ng kh. 2. C th chia nhng cu tc ng thnh hai nhm: Nhm cu tc ng v thin nhin: cu 1, 2, 3, 4. Nhm cu tc ng v lao ng sn xut: cu 5, 6, 7, 8. 3. Phn tch ni dung tng cu tc ng: (1) m thng nm cha nm sng Ngy thng mi cha ci ti.
Ngha l thng nm m ngn, thng mi ngy ngn. Suy ra thng nm ngy di, thng mi m
di. C s thc tin l da trn quan st, tri nghim thc t. p dng kinh nghim ny, ngi ta ch phn b thi gian biu lm vic cho ph hp. Ch khn trng khi lm vic, b tr gic ng hp l,...
________________________________________________________________________ 3
Cu tc ng gip con ngi c thc v thi gian lm vic theo ma v. (2) Mau sao th nng, vng sao th ma.
Ngha l khi tri nhiu (dy) sao s nng, khi tri khng c hoc t (vng) sao th ma. y l kinh nghim on ma nng, lin quan trc tip n cng vic sn xut nng nghip v ma mng. Do t my nn nhn thy nhiu sao, nhiu my nn nhn thy t sao. Nhn sao c th on trc c thi tit sp xp cng vic. (3) Rng m g, c nh th gi.
Ngha l khi c rng m g, s c ma bo ln. V vy phi ch chng bo cho nh ca. Cu tc ng nhc nh thc phng chng bo lt. (4) Thng by kin b, ch lo li lt.
Vo thng by, nu thy kin di chuyn (b) th kh nng sp c ma ln v lt li xy ra. Kin l loi cn trng nhy cm. Khi sp c ma lt, chng thng di chuyn t ln ch cao, v vy chng b ra khi t. (Trc trn ma ro, Trn ng Khoa quan st thy: kin/ hnh qun/ y ng.) Cu tc ng c c kt t quan st thc t, n nhc nh v thc phng chng bo lt, loi thin tai thng gp nc ta. (5) Tc t tc vng
t c coi qu ngang vng. t thng tnh bng n v mu, so, thc (din tch). Tnh tc l mun tnh n v nh nht (din tch hay th tch). Vng l kim loi tnh m bng ch, bng cy (dng cn tiu li cn ong). t qu ngang vng (Bao nhiu tc t, tc vng by nhiu). t qu nh vng v t nui sng con ngi, tim nng ca t l v hn, khai thc mi khng bao gi vi cn. Ngi ta s dng cu tc ng ny cao gi tr ca t, ph phn vic lng ph t (b rung hoang, s dng t khng hiu qu). (6) Nht canh tr, nh canh vin, tam canh in.
Cu ny ni v gi tr kinh t khi khai thc ao, vn, rung. Cng c th ni v s cng phu, kh khn ca vic khai thc cc gi tr kinh t cc ni . Rung th ph bin, ch cy la hay trng cy lng thc, hoa mu. Vn th trng cy n qu, cy ly g. Ao th c, th rau mung,... K thut canh tc rt khc nhau. Ngi xa tng kt v gi tr kinh t, cng c th km theo l kh ca k thut. p dng cu tc ng khai thc tt iu kin t nhin, lm ra nhiu ca ci vt cht. (7) ta. Yu t nc phi l yu t quan trng hng u, nu b ng, hay b hn, ma v c th b tht thu hon ton. Sau l vai tr quan trng ca phn bn. Yu t cn c, tch cc ch ng vai tr th ba. Ging ng vai tr th t. Tuy nhin, nu ba yu t trn ngang nhau, ai c ging tt, ging mi th ngi s thu Nht nc, nh phn, tam cn, t ging.
Cu tc ng ni v vai tr ca cc yu t trong sn xut nng nghip (trng la nc) ca nhn dn
________________________________________________________________________ 4
hoch c nhiu hn. Cu tc ng nhc nh ngi lm rung phi u t vo tt c cc khu, nhng cng phi ch u tin, khng trn lan, nht l khi kh nng u t c hn. (8) Nht th, nh thc.
Cu tc ng nu vai tr ca thi v (kp thi) l hng u. Sau mi l yu t lm t k, cn thn. Thi v lin quan n thi tit, nng ma. Nu sm qu, mun qu, cy trng s b nh hng v c khi khng cho sn phm. Cu tc ng nhc nh vn thi v v vic chun b t k trong canh tc. 4. Minh ho c im hnh thc ca tc ng: Ngn gn: Mi cu tc ng ch c mt s lng t khng nhiu. C cu rt ngn nh cu: Tc t, tc vng; Nht th, nh thc. Thng c vn, nht l vn lng. Hu nh cu tc ng no cng c vn. V d: nht th, nh thc; Mau sao th nng, vng sao th ma; Rng m g, c nh th gi. Cc v i xng nhau c v hnh thc v ni dung. V d nh 2 v ca cu 1, cu 2, cu 3. Lp lun cht ch, giu hnh nh. Li trong tc ng c ng, mi li nh dn nn, khng c t tha. Cc hnh nh v von nh cha nm, cha ci, cc hnh nh thin nhin nh sao, rng, t, vng,... III. RN LUYN K NNG 1. Cch c Hu ht cc cu trong bi u c chia thnh cc v, lin kt vi nhau bi cc vn nn khi c cn ch ngt nhp theo tng v cu. Ging c r rng, rnh mch. 2. C th k thm mt s cu tc ng ni v cc hin tng thi tit ma, nng, bo, lt. Chun chun bay thp th ma Bay cao th nng, bay va th rm. Gi bc hiu hiu, su ku th rt Ma h ang nng, c g trng th ma. Hong ku tri nng Nai gic, tri ma. (Tc ng Ty, Nng) Rng m g th gi, rng m ch th ma.
TM HIU CHUNG V VN NGH LUN

I. KIN THC C BN 1. Nhu cu ngh lun gii quyt cc vn c t ra di y, em c th dng vn bn t s, miu t hay biu cm c khng? V sao?
________________________________________________________________________ 5
- V sao em i hc? (hoc: Em hc lm g?) - V sao con ngi cn phi c bn b? - Theo em, nh th no l sng p? - Tr em ht thuc l l tt hay xu, li hay hi? Gi : - Vn k chuyn dng lm g? Vn t s dng k li nhng s vic theo mt trt t no y. Cc tnh hung trn khng t ra yu cu ny. - Vn miu t dng lm g? Vn miu t dng ti hin li s vt, hin tng ngi khc c th hnh dung mt cch c th v i tng y. Cc t nh hung trn khng t ra yu cu ny. - Vn biu cm dng lm g? Vn biu cm dng th l tnh cm, cm xc ca ngi vit trc mt s vt, hin tng no . Cc vn c t ra trn khng hng ti iu ny. Nh vy, vi cc vn , cng l cc tnh hung giao tip, t ra trn, chng ta khng th s dng vn t s, miu t hay biu cm gii quyt. Ch c th gii quyt cc vn tng t nh th ny, ngi ta phi s dng ngh lun nh mt phng thc biu t chnh, vi cc l l cht ch, thuyt phc. Trn thc t, chng ta vn thng gp cc tnh hung m khng th khng s dng ngh lun. c th l li pht biu, nu ra kin, c th l mt bi x lun, bnh lun, nh gi v mt vn no ca i sng. 2. Th no l vn bn ngh lun? c vn bn sau v tr li cu hi: CHNG NN THT HC Quc dn Vit Nam! Khi xa Php cai tr nc ta, chng thi hnh chnh snh ngu dn. Chng hn ch m trng hc, chng khng mun cho dn ta bit ch d la di dn ta v bc lt dn ta. S ngi Vit Nam tht hc so vi s ngi trong nc ta l 95 phn trm, ngha l hu ht ngi Vit Nam m ch. Nh th th tin b lm sao c? Nay chng ta ginh c quyn c lp. Mt trong nhng cng vic phi thc hin cp tc trong lc ny, l nng cao dn tr [...] Mi ngi Vit Nam phi hiu bit quyn li ca mnh, bn phn ca mnh, phi c kin thc mi tham gia vo cng cuc xy dng nc nh, v trc ht phi bit c, bit vit ch Quc ng. Nhng ngi bit ch hy dy cho nhng ngi cha bit ch, hy gp sc vo bnh dn hc v, nh cc anh ch em trong su, by nm nay gy phong tro truyn b Quc ng, gip ng bo tht hc. Nhng ngi cha bit ch hy gng sc m hc cho bit i. V cha bit th chng bo, em cha bit th anh bo, cha m khng bit th con bo, ngi n ngi lm khng bit th ch nh bo, cc ngi giu c th m lp hc ti t gia dy cho nhng ngi khng bit ch hng xm lng ging, cc ch p, ch n in, ch hm m, nh my th m lp hc cho nhng t in, nhng ngi lm ca mnh. Ph n li cng cn phi hc, lu ch em b km hm, y l lc ch em phi c gng kp nam gii, xng ng mnh l mt phn t trong nc, c quyn bu c v ng c.
________________________________________________________________________ 6
Cng vic ny, mong cc anh ch em thanh nin st sng gip sc. Ch tch Chnh ph nhn dn lm thi H Ch Minh (H Ch Minh ton tp, tp 4, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 2000) a) Bc H vit bi vn ny lm g? Gi : Trong bi vit ny, Bc vch r tnh trng dn tr chung ca x hi ta t cp n vic cn thit phi hc tp, ku gi mi ngi cng hc tp. b) Hy tm tt nhng chnh ca bi vit. Tm cc cu vn mang lun im. Gi : Cc cu vn mang lun im chnh ca bi vn: - "Mt trong nhng cng vic phi thc hin cp tc trong lc ny, l nng cao dn tr" - "Mi ngi Vit Nam phi hiu bit quyn li ca mnh, bn phn ca mnh, phi c kin thc mi tham gia vo cng cuc xy dng nc nh, v trc ht phi bit c, bit vit ch Quc ng." c) thuyt phc ngi c, ngi vit lm g? Hy lit k cc l l ca bi vn. Gi : to sc thuyt phc cho bi vit, ngi vit trin khai nhng lun im chnh vi cc l l cht ch: - Trc Cch mng thng Tm, di ch h ca thc dn, nhn dn ta phi chu cnh tht hc, m ch; - Nay dnh c c lp; xy dng t nc th khng th khng hc, mi ngi phi bit c, bit vit; - Bin vic hc thnh vic lm rng khp, vi cc hnh thc c th c th p dng mi lc, mi ni. d) Trong bi vn, tc gi c s dng k chuyn, miu t, biu cm khng? V sao? Gi : gii quyt vn "Chng nn tht hc" nh trn, khng th s dng k chuyn, miu t hay biu cm. Sc thuyt phc ch c th c to nn bng h thng cc lun im, tr nh by vi l l lgic, cht ch. Nhim v gii quyt vn t ra i hi phi s dng ngh lun. ) Vn bn ngh lun l g? Gi : Vn bn ngh lun l loi vn c vit ra nhm xc lp cho ngi c, ngi nghe mt t tng, quan im no bng nhng lun im r rng, vi l l cht ch, dn chng xc thc. II. RN LUYN K NNG 1. a) Bi vn di y c phi l bi vn ngh lun khng? V sao? CN TO RA THI QUEN TT TRONG I SNG X HI C thi quen tt v thi quen xu. Lun dy sm, lun ng hn, gi li ha, lun c sch,... l thi quen tt. Ht thuc l, hay cu gin, mt trt t l thi quen xu. C ngi bit phn bit tt v xu, nhng v
________________________________________________________________________ 7
thnh thi quen nn rt kh b, kh sa. Chng hn v thi quen ht thuc l, nn cng c thi quen gt t n ba bi ra nh, c trong phng khch lch s, sch bong. Ngi bit lch s th cn sa mt cht bng cch xin ch nh cho mn ci gt tn. Mt thi quen xu ta thng gp hng ngy, bt c u l thi quen vt rc ba bi. n chui xong c tin tay l vt tot ngay ci v ra ca, ra ng... Thi quen ny thnh t nn... Mt xm nh, con mng sau nh thnh con sng rc... Nhng ni khut, ni cng cng, lu ngy rc c n ln, khin nhiu khu dn c phi chu hu qu mt v sinh nng n. T hi hn c ngi c ci cc v, ci chai v cng tin tay nm ra ng. V th tr em, c gi gim phi, chy mu chn rt nguy him. To c thi quen tt l rt kh. Nhng nhim thi quen xu th d. Cho nn mi ngi, mi gia nh hy t xem li mnh to ra np sng p, vn minh cho x hi? (Theo Bng Sn, Giao tip i thng) Gi : C vn no c a ra v gii quyt trong bi vn ny khng? Tc gi nu ln kin no? C mc ch thuyt phc ngi c v kin y khng? Vn bn trn l mt vn bn ngh lun. Tc gi bn n vn tp thi quen tt, loi b nhng thi quen xu trong i sng hng ngy. b) Tm tt nhng chnh ca bi vn. to cho bi vn c sc thuyt phc, ngi vit trnh by cc lun im vi l l v dn chng nh th no? Gi : - Lun im chnh ca bi vn th hin : + C ngi bit phn bit tt v xu, nhng v thnh thi quen nn rt kh b, kh sa. + To c thi quen tt l rt kh. Nhng nhim thi quen xu th d. Cho nn mi ngi, mi gia nh hy t xem li mnh to ra np sng p, vn minh cho x hi. - Lun im chnh trn c trin khai vi cc l l: + Trong cuc sng, c thi quen tt (dn chng: dy sm, lun ng hn, gi li ha, lun c sch...) v c thi quen xu; + Ci g m thnh thi quen th rt kh sa; + Thi quen xu s gy hi n cng ng, tc ng tiu cc n mi trng sng; (Dn chng: Ht thuc l, hay cu gin, mt trt t; vt rc ba bi, rc c n ln, khin nhiu khu dn c phi chu hu qu mt v sinh nng n, c ngi cn c ci cc v cng tin tay nm ra ng. V th tr em, c gi gim phi, chy mu chn rt nguy him,...) + Hy t xem li mnh loi b thi quen xu, to ra np sng p, vn minh cho x hi. c) Vn m bi vit trn bn bc c ng vi thc t ca i sng khng? Nhng g m ngi vit gii quyt trong bi vit c ngha nh th no? Gi : Vn bo v mi trng, gi gn np sng vn minh c phi l vn nng bng hin nay khng? Em c hay c nghe ni n vn ny trn cc phng tin thng tin khng? Vi vic nn tn thnh hay phn i?
________________________________________________________________________ 8
2. Nhn xt v b cc ca bi vn trn. Gi : C th chia bi vn thnh my phn? Ni dung chnh ca tng phn l g? Bi vn c b cc 3 phn: M bi (Nu vn thi quen v thi quen tt); Thn bi (Tc hi ca thi quen xu v vic cn thit phi loi b thi quen xu); Kt bi (Ku gi mi ngi loi b thi quen xu, t iu chnh mnh to ra np sng p, vn minh cho x hi.) 3. Su tm thm mt s vn bn ngh lun m em bit. Gi : Tm trn nhng t bo m em ang c (hoc mn ca ngi khc) chp li cc on vn theo yu cu. 4. Bi vn sau y c phi l vn bn ngh lun khng? HAI BIN H Ngi ta bo bn Pa-le-xtin c hai bin h... Bin h th nht gi l bin Cht. ng nh tn gi, khng c s sng no bn trong cng nh xung quanh bin h ny. Nc trong h khng c mt loi c no c th sng ni. Ai cng u khng mun sng gn . Bin h th hai l Ga-li-l. y l bin h thu ht nhiu khch du lch nht. Nc bin h lc no cng trong xanh mt ri, ngi c th ung c m c cng sng c. Nh ca c xy ct rt nhiu y. Vn cy xung quanh tt ti nh ngun nc ny. Nhng iu k l l c hai bin h ny u c n nhn ngun nc t sng Gioc-ng. Nc sng Gioc-ng chy vo bin Cht. Bin Cht n nhn v gi ring cho mnh m khng chia s nn nc trong bin Cht tr nn mn cht. Bin h Ga-li-l cng n nhn ngun nc t sng Gioc-ng ri t trn qua cc h nh v sng lch, nh vy nc trong h ny lun sch v mang li s sng cho cy ci, mung th, con ngi. Mt nh l trong cuc sng m ai cng ng t nh: Mt nh la s chia l mt nh la lan to, mt ng tin kinh doanh l mt ng tin sinh li. i mi c h m mi thu nhn c n ci. Bn tay c m rng trao ban, tm hn mi trn ngp vui sng. Tht bt hnh cho ai c i ch bit gi cho ring mnh. "S sng" trong h ri cng s cht dn cht mn nh nc trong lng bin Cht... (Theo Qu tng ca cuc sng) Gi : Mc d c s dng t s nhng vn bn trn vn l mt vn bn ngh lun. K chu yn "Hai bin h" l lun bn v hai cch sng: cch sng ch bit gi cho ring mnh v cch sng bit s chia cng mi ngi. Hnh nh hai bin h mang ngha tng trng cho hai cch sng i lp nhau y.
TC NG V CON NGI V X HI
I. TH LOI (Xem thm trong bi Tc ng v thin nhin v lao ng sn xut) Ngoi cc cch gieo vn tng t nh bi Tc ng v thin nhin v lao ng sn xut, cc cu tc ng v con ngi v x hi cn ni bt nhng kha cnh khc: S dng cc hnh nh so snh, hon d, cc php i,... hiu qu. a ra nhng cu tc ng c ngha i lp nhng khng loi tr nhau m cn b sung cho nhau. V d nh hai cu 5, 6:
________________________________________________________________________ 9
Khng thy my lm nn Hc thy khng ty hc bn. Khng nn cn c vo ngha ca cu sau ph nhn vai tr ca ngi thy cng nh cao vai tr ca bn qu mc. Thc ra, y ch l nhng cch ni hnh nh. Ni n "thy" l ni n nh trng, n nhng tri thc sch v, cn ni n "bn" l ni n thc tin i sng mun mu v. C cu "M i l thuyt ch l mu xm, cn cy i mi mi xanh ti", tri thc i sng rt quan trng nhng khng ai c th ph nhn vai tr ca nh trng, ca tri thc sch v trong vic m mang vn tri thc, bi dng phm cht, nhn cch ca con ngi. Tri thc sch v v tri thc i sng u cn thit, khng loi tr nhau, tri li, phi b sung cho nhau con ngi c hon thin. II. KIN THC C BN 1. c k vn bn v ch thch cc t mt ngi v khng ty. 2. Phn tch tng cu tc ng Cu 1 2 Ngha ca cu tc ng Con ngi qu hn tin bc. Gi tr ca kinh nghim m cu tc ng th hin cao gi tr ca con ngi.
Rng v tc l cc phn th hin Phi bit chm cht tng yu t th hnh thc, tnh nt con ngi. hin hnh thc, tnh nt tt p ca con ngi. D kh khn v vt cht, vn phi D ngho kh vn phi bit gi gn trong sch, khng lm iu xu. nhn cch tt p. Cn phi hc cch n, ni,... ng Cn phi hc cc hnh vi ng x chun mc. vn ho. Mun lm c vic g cng cn cao v th ca ngi thy. c ngi hng dn. Hc thy khng bng hc bn. cao vic hc bn.
3 4 5 6 7 8
Khuyn con ngi bit yu ngi cao cch ng x nhn vn. khc nh chnh bn thn mnh. c hng thnh qu, phi nh Phi bit n vi ngi c cng lao n ngi to ra thnh qu . gip , gy dng, to nn thnh qu. Vic ln, vic kh khng th do Khng nh sc mnh ca t nh on mt ngi lm c, m phi cn kt. nhiu ngi hp sc.
3.* Cu tc ng nu mi quan h thy tr, bnh lun, nh gi vai tr ca ngi thy v xc nh vic tip thu hc hi t bn b c nhn dn c kt: Khng thy my lm nn. Hc thy khng ty hc bn.
________________________________________________________________________ 10
Mi c tng chng hai cu tc ng i lp nhau nhng thc cht li b sung cht ch cho nhau. C hai cu, cu no cng cao vic hc, ch c hc tp, bit t m thy m hc th con ngi mi c th thnh ti, c kh nng ng gp cho x hi v sng mi c ngha. 4. Cc gi tr ni bt ca cc c im trong tc ng: * Din t bng so snh: Mt mt ngi bng mi mt ca. Hc thy khng ty hc bn. Thng ngi nh th thng thn. Php so snh c s dng rt a dng, linh hot. Trong cu th nht, so snh "bng", hai m "i" (ngi mi) vn v i nhau qua t so snh. Trong cu th hai cng din t quan h , dn gian so snh "ty", vn vi m "ay" trong v a ra so snh (thy). Cu th ba dng php so snh "nh". Cc cch s dng c tc dng d thuc, d nh, chuyn ti tng mt cch d dng. * Din t bng hnh nh n d: n qu nh k trng cy. Mt cy lm chng nn non Ba cy chm li nn hn ni cao. Hnh nh n d trong cu th nht: t qu cy ngha en chuyn sang thnh qu v ngi c cng gip , sinh thnh... Tng t nh vy, cy v non chuyn sang ngha mt c nhn v vic ln, vic kh... l nhng php n d c tc dng m rng ngha, din t uyn chuyn cc tng cn nu. * Dng t v cu c nhiu ngha: Ci rng, ci tc (khng nhng ch rng tc c th, m cn ch cc yu t hnh thc ni chung l nhng yu t ni ln hnh thc, nhn cch con ngi). i, rch (khng nhng ch i v rch m cn ch kh khn, thiu thn ni chung); sch, thm ch vic gi gn t cch, nhn phm tt p. n, ni, gi, m... ngoi ngha en cn ch vic hc cch giao tip, ng x ni chung. Qu, k trng cy, cy, non... cng l nhng t c nhiu ngha, nh ni trong cu 3. Cc cch dng t ny to ra cc lp ngha phong ph, thch ng vi nhiu t nh hung din t v hon cnh giao tip.8 III. RN LUYN K NNG 1. Cch c Cch c tc ng c bn ging nhau, u phi m bo c ng vn, ng nhp. Ngay c vi nhng cu tc ng c hnh thc ca dao ("Mt cy lm chng nn non...") th tnh cht c rt kinh nghim vn l ch yu, cn c r rng, rnh mch, khng cn ch nhiu n yu t truyn cm. 2. Tm nhng cu tc ng ng ngha hoc tri ngha vi nhng cu tc ng hc trong bi ny. Gi : Tham kho cc cu tc ng sau: - ng ngha:
________________________________________________________________________ 11
+ Ngi sng hn ng vng. + Ly ca che thn, khng ai ly thn che ca. + Ung nc nh ngun. n qu nh k trng cy. + Nhiu iu ph ly gi gng. Ngi trong mt nc phi thng nhau cng. - Tri ngha: + Ca trng hn ngi. + n cho bt. + c chim b n, c c qun nm.
RT GN CU
I. KIN THC C BN 1. Th no l rt gn cu? a) So snh v rt ra nhn xt v c im cu to ca hai cu sau: (1) Hc n, hc ni, hc gi, hc m. (Tc ng) (2) Chng ta hc n, hc ni, hc gi, hc m. Gi : Hy so snh: (1): Hc n, hc ni, hc gi, hc m. Cc cm ng t - V ng (2): Chng ta / hc n, hc ni, hc gi, hc m. C V1 V2 V3 V4
b) V sao ch ng trong cu (1) c lc b? Gi : C th thm nhng t ng no lm ch ng cho cu (1)? C th thm cc t: chng ti, ta, ngi Vit Nam,... vo v tr ch ng ca cu (1). Nh vy, tu tng trng hp vn dng m c th hiu ch ng c th l ai. Cng chnh v iu ny m ngi ta lc b ch ng ca cu, cm ng t v ng " hc n, hc ni, hc gi, hc m." tr thnh kinh nghim chung, li khuyn chung, ng vi tt c mi ngi. c) Trong cc cu di y, cu no c rt gn? Thnh phn no ca cu c lc b? (1) Hai ba ngi ui theo n. Ri ba bn ngi, su by ngi. (Nguyn Cng Hoan)
________________________________________________________________________ 12
(2) - Bao gi cu i H Ni? - Ngy mai. Gi : Phn tch thnh phn cu to ca tng cu xc nh cu rt gn. - Cu "Ri ba bn ngi, su by ngi." c rt gn v ng; ngi ta c th cn c vo cu ng trc xc nh c v ng ca cu ny l: ui theo n. - Cu "Ngy mai." c rt gn c ch ng v v ng; ngi ta c th cn c vo cu ng trc n hiu c l: Ti i H Ni vo ngy mai. hoc Ngy mai ti i H Ni. 2. Cch s dng cu rt gn a) Trong nhng cu di y, cu no thiu thnh phn? C nn rt gn nh vy khng? V sao? Sng ch nht, trng em t chc cm tri. Sn trng tht ng vui. Chy long qung. Nhy dy. Chi ko co. Gi : - Cc cu "Chy long qung. Nhy dy. Chi ko co." thiu thnh phn ch ng; - Khng phi bao gi vic rt gn cu cng hp l. Tu tin lc b thnh phn cu nh nhng cu trn khin cho li vn tr nn cc lc, kh hiu. b. Trong cc cu di y, cu no c rt gn? Rt gn nh vy c hp l khng? Ti sao? - M i, hm nay c im 10. - Con m gii qu! Bi no c im 10 th con? - Bi kim tra ton. Gi : - Tm ch ng ca cu "M i, hm nay c im 10."; - Ni vi m "Bi kim tra ton." nh th c g sai khng? Cu "M i, hm nay c im 10" khng c thnh phn ch ng. Ni nh th, cu tr nn kh hiu (khng bit ai c im 10); hn na, ni vi ngi bc trn khng nn xng h ct ln nh vy. Cu "Bi kim tra ton." mc d thiu v ng nhng c th chp nhn c nu thm vo nhng t ng xng h l php, chng hn: Bi kim tra ton ! hoc Bi kim tra ton m ! c) Nh vy, khi rt gn cu ta cn lu iu g? - Trnh lm cho ngi nghe (c) kh hiu hoc hiu sai ni dung cn ni; - Trnh s khim nh, thiu l khi dng nhng cu cc lc. II. RN LUYN K NNG 1. Trong cc cu tc ng sau, cu no l cu rt gn? Nhng thnh phn no ca cu c rt gn? Rt gn nh vy nhm mc ch g? (1) Ngi ta l hoa t. (2) n qu nh k trng cy. (3) Nui ln n cm nm, nui tm n cm ng.
________________________________________________________________________ 13
(4) Tc t tc vng. Gi : Cc cu (2), (3) l nhng cu rt gn. Thnh phn b lc l thnh phn ch ng. Hai cu ny, mt cu nu nguyn tc ng x, mt cu nu kinh nghim sn xut chung cho tt c mi ngi nn c th rt gn ch ng lm cho cu gn hn. 2. Hy tm cc cu rt gn trong nhng v d sau. a) Bc ti o Ngang bng x t, C cy chen , l chen hoa. Lom khom di ni, tiu vi ch, Lc c bn sng, ch my nh. Nh nc au lng, con quc quc, Thng nh mi ming, ci gia gia. Dng chn ng li, tri, non, nc, Mt mnh tnh ring, ta vi ta. (B Huyn Thanh Quan) b) n rng quan tng c danh, Ci nga mt mnh chng phi vn ai. Ban khen rng: "y mi ti", Ban cho ci o vi hai ng tin. nh gic th chy trc tin, Xng vo trn tin ci kh gic ra (!) Gic s, gic chy v nh, Tr v gi m m g khao qun! (Ca dao) Gi : Cc cu rt gn. a) Rt gn ch ng + Bc ti o Ngang bng x t, + Dng chn ng li, tri, non, nc, b) Rt gn ch ng + n rng quan tng c danh, + Ci nga mt mnh chng phi vn ai. + Ban khen rng: "y mi ti", + Ban cho ci o vi hai ng tin. + nh gic th chy trc tin,
________________________________________________________________________ 14
+ Xng vo trn tin ci kh gic ra (!) + Tr v gi m m g khao qun! 3. c vn bn sau y v tr li cu hi: MT RI Mt ngi c vic i xa, dn con: - nh c ai hi th bo b chu i vng nh! S con mi chi qun mt, ng ta vit my cu vo giy, a cho con, bo: - C ai hi th a ci giy ny. a con cm giy b vo ti o. C ngy chng thy ai hi. Ti n, n thp n, ly giy ra xem, chng may giy chy mt. Hm sau c ngi khch li chi, hi: - B chu c nh khng? Thng b ngn ng hi lu, sc nh ra, s vo ti khng thy giy, lin ni: - Mt ri. ng khch sng st: - Mt bao gi? - Tha... ti hm qua. - Sao m mt nhanh th? - Chy . (Truyn ci dn gian Vit Nam) a) V sao cu b v ngi khch trong cu chuyn trn hiu lm nhau? Gi : Cu b tr li ngi khch nh th no? Ngi khch hiu lm th no? - Cu b dng nhng cu thiu ch ng tr li ngi khch: "Mt ri.", "Tha... ti hm qua.", "Chy ." - T ch hiu nhm ch ng trong cc cu ni ca cu b l ngi b ca cu, ngi khch cng dng nhng cu thiu ch ng hi: "Mt bao gi?", "Sao m mt nhanh th?", khin s hiu lm c tip din. b) trnh hiu lm nh trong trng hp trn, khi ni nng chng ta phi lu iu g? Gi : Trnh dng nhng cu rt gn trong nhng trng hp ngha ca ng cnh khng r rng, gy hiu lm cho ngi nghe. 4. Chi tit no c tc dng gy ci v ph phn trong truyn sau: THAM N C anh chng phm n tc ung, h ngi vo mm l ch gp ly gp , chng ngng mt nhn ai, cng chng mun chuyn tr g. Mt ln i n c nh n, c ng khch thy ng ta n ung l mng qu, bn ln la gi chuyn. ng khch hi:
________________________________________________________________________ 15
- Chng hay ng l ngi u ta? Anh chng p: - y. Ri cm ci n. - Th ng c my c, my cu ri? - Mi. Ni xong, li gp lia gp la. ng khch hi tip: - Cc c thn sinh ng chc cn c ch? Anh chng vn khng ngng u ln, bo: - Tit! (Truyn ci dn gian Vit Nam) Gi : Truyn ny s dng nhng cu rt gn nh th no? Nhng cu rt gn y c tc dng g trong vic khc ho tnh cch phm n tc ung, n ni th l ca nhn vt anh chng tham n?
C IM CA VN BN NGH LUN
I. KIN THC C BN Mi bi vn ngh lun u phi c lun im, lun c v lp lun. 1. Lun im l g? a) Trong bi vn Chng nn tht hc, Bc H vch r tnh trng dn tr chung ca x hi ta t cp n vic cn thit phi hc tp, ku gi mi ngi cng hc tp. y chnh l lun im chnh ca bi vn, lun im ny c th hin ra bng nhng cu c th: - "Mt trong nhng cng vic phi thc hin cp tc trong lc ny, l nng cao dn tr" - "Mi ngi Vit Nam phi hiu bit quyn li ca mnh, bn phn ca mnh, phi c kin thc mi tham gia vo cng cuc xy dng nc nh, v trc ht phi bit c, bit vit ch Quc ng." y chnh l nhng cu mang lun im chnh ca bi vn. c nhng cu ny, ngi c c th hiu c ni dung c bn ca c bi vn, nm c t tng, quan im ca tc gi. Cc ni dung khc ca bi vn xoay quanh, tp trung th hin nhng lun im ny. Nh vy, c th hiu lun im l nhng chnh ca bi vn ngh lun. 2. Lun c - bi vn Chng nn tht hc, lm r cc lun im, tc gi lm nhng g? - Tc gi lm r lun im ca bi vit bng nhng l l v dn chng no? Lun im ch c th thuyt phc c ngi c khi n c cc l l sng r, ng n, dn chng chn thc lm c s. C th thy iu ny khi phn tch h thng cc l l v dn chng ca bi vn Chng nn tht hoc:
________________________________________________________________________ 16
- Trc Cch mng thng Tm, di ch h ca thc dn Php, nhn dn ta phi chu cnh tht hc, m ch (dn chng: thc dn Php thi hnh chnh sch ngu dn, hn ch m trng hc; 95 phn trm ngi dn Vit Nam khng bit ch); - Nay dnh c c lp; xy dng t nc th khng th khng hc, mi ngi phi bit c, bit vit; - Bin vic hc thnh vic lm rng khp, vi cc hnh thc c th c th p dng mi lc, mi ni (dn chng: Nhng ngi bit ch hy dy cho nhng ngi cha bit ch. V cha bit th chng bo, em cha bit th anh bo, cha m khng bit th con bo, ngi n ngi lm khng bit th ch nh bo, cc ngi giu c th m lp hc t gia dy cho nhng ngi khng bit ch hng xm lng ging, cc ch p, ch n in, ch hm m, nh my th m lp hc cho nhng t in, nhng ngi lm ca mnh..., ph n ..., thanh nin...) 3. Lp lun Cc lun c (l l v dn chng) trong bi Chng nn tht hc c trnh by nh th no? Tc gi nu, dn dt t lun c n khng nh lun im ra sao? Gi : Ch trnh t trnh by cc lun c: Dn ta 95 phn trm m ch mun xy dng t nc th phi c kin thc phi bit c, bit vit bng mi cch hc c, hc vit ph n cng phi hc thanh nin phi tin phong trong vic chng nn tht hc Cch nu lun c dn dt n lun im c gi l lp lun. II. RN LUYN K NNG Tm tt lun im chnh, lun c, cch lp lun ca vn bn Cn to ra thi quen tt trong i sng x hi (Bi 18). Gi : Xem li Gi bi tp 2, mc II, bi 18.
VN NGH LUN V VIC LP CHO BI VN NGH LUN

I. KIN THC C BN 1. Tm hiu vn ngh lun a) Ni dung v tnh cht ca vn ngh lun c cc vn sau v tr li cu hi: (1) Li sng gin d ca Bc H. (2) Ting Vit giu p. (3) Thuc ng gi tt. (4) Tht bi l m thnh cng. (5) Khng th sng thiu tnh bn. (6) Hy bit qu thi gian.
________________________________________________________________________ 17
(7) Ch nn t ph. (8) Khng thy my lm nn v Hc thy khng ty hc bn c mu thun vi nhau khng? (9) Gn mc th en, gn n th rng. (10) n c i trc, li nc theo sau nn chng? (11) Tht th l cha di phi chng? - C th dng cc vn trn lm bi (u ) cho bi vn c khng? Ti sao? Gi : Ging nh bi ca cc loi vn khc, bi ca mt bi vn ngh lun cng khi qut ch , ni dung chnh ca bi vn. V vy, c th dng cc ny lm u cho bi vn vi ni dung tng ng. - Cn c vo u c th cho rng cc trn l vn ngh lun? Gi : bi ca mt bi vn ngh lun c vai tr nu ra vn trao i, bn bc. Khi trao i, bn bc v vn c nu ra trong vn ngi lm vn ngh lun phi th hin c quan im, kin ca ring mnh v vn . Cn c vo c im ny, c th khng nh cc vn trn u l vn ngh lun. Chng hn: + Vn ca (1) l c tnh gin d ca Bc H; ngi vit phi bn lun v c gin d v by t thi ngi ca c tnh ny v lnh t v i. + Vn ca (3) l c tri qua kh khn, gian kh th mi n c vinh quang, sung sng; ngi vit phi phn tch thy c ngha khuyn nh ng n ca cu thnh ng ny. + Vn ca (10) l khng nn sng ch k, c hi; ngi vit phi tranh lun th hin c thi phn bc, lt li vn m cu thnh ng n c i trc, li nc theo sau nu ra. - Em hy th xp cc trn thnh nhng loi khc nhau v cho bit da vo u xp nh vy. Gi : Da vo tnh cht ngh lun, c th xp cc trn theo nhng nhm sau: + c tnh cht gii thch, ngi ca: (1), (2); + c tnh cht phn tch, khuyn nh: (3), (4), (5), (6), (7); + c tnh cht suy xt, bn lun: (8), (9); + c tnh cht tranh lun, bc b: (10), (11). - Tnh cht ca vn quy nh nh th no i vi vic lm vn? Gi : Cng vi nh hng v ni dung (vn nu ra), vn ngh lun cn c vai tr quan trng trong vic nh hng thi ca ngi vit khi ngh lun. T nhng nh hng ny, ngi vit xc nh c hng trin khai bi vn, cch gii quyt vn ph hp. b) Tm hiu vn ngh lun Chn mt trong s cc vn trn v thc hin cc yu cu tm hiu sau: - Vn nu ln l g? - Ngh lun v ci g? Ch tp trung bn bc vo trng tm no? - Cn th hin thi g i vi vn c nu ra? - D tnh lm bi nh th no?
________________________________________________________________________ 18
Gi : Tm hiu vn ngh lun, ngi vit phi xc nh c vn cn ngh lun; t hnh dung c th v i tng cn bn bc, nh gi v bit c nn tp trung vo nhng g bi vit c trng tm (tc l phm vi ngh lun); xc nh c tnh cht ngh lun (cn bc l thi khng nh, ngi ca ha y ph nh, ph phn); v qua nhng iu xc nh c ny m c th d tnh cch lm c th cho bi vn (hng trin khai). Chng hn, vi vn Ch nn t ph, cn xc nh: + Vn cn ngh lun: t ph l tiu cc, khng nn t ph; + i tng, phm vi ngh lun: tnh t ph ca con ngi, tc hi ca tnh t ph trong cuc sng; + Tnh cht ngh lun (khuynh hng t tng cn th hin): ph nh, ph phn tnh t ph. + Hng trin khai (lp lun): lm r th no l tnh t ph, nhng biu hin ca n trong cuc sng phn tch tc hi ca tnh t ph nhc nh mi ngi ch nn t ph. 2. Lp cho bi vn ngh lun a) Chn mt trong cc bi trong mc 1 v thc hin yu cu theo cc bc sau: Bc 1: Xc lp lun im - kin ca em trc vn c nu ra bi l g? - Em s c th ho kin ca mnh bng nhng nh no? Bc 2: Tm lun c lp lun cho kin ca mnh v vn c nu ln bi, em d nh dng nhng l l no? Tng ng vi nhng l l y l nhng dn chng c th no thuyt phc mi ngi? C th t nhng cu hi l g?, v sao?, nh th no? xc nh cc l l. V d, vi bi Ch nn t ph, c th t cc cu hi: T ph l g? V sao khng nn t ph? T ph c hi nh th no?... Lu : Trong mi bi thng c nhng khi nim, hoc vn cn phi ct ngha th mi c th tin hnh bn bc, by t kin ca mnh v n c. Chng hn, ngh lun v vn Ch nn t ph, nht thit phi ct ngha c "t ph". Cu hi T ph l g? chnh l nhm gii quyt nhim v ny; hoc vi bi Li sng gin d ca Bc H, cn phi ct ngha "li sng gin d", c th t cu hi: Li sng gin d l nh th no? hay Sng nh th no th c xem l gin d?... Bc 3: Xy dng lp lun Xy dng lp lun l bc d tnh, cn nhc cch tr nh by, dn dt lm sao t hiu qu thuyt phc cao nht. Lun im c, lun c c, vn l trnh by cc lun c y theo trnh t no, dn dt ra sao mi ngi ng vi lun im ca mnh. Chng hn, i vi vn Ch nn t ph, em nh bt u trnh by kin ca mnh t u, bng lun c no? Bt u bng vic ct ngha t ph l g, hay ni v nhng biu hin ca thi t ph trc? Nn nu ra kin ph phn thi t ph trc hay sau khi ni v tc hi ca thi t ph?... Tm li, lp cho bi vn ngh lun l tin hnh xc lp lun im, c th ho lun im bng cc lun im khc, tm lun c v cch lp lun hp l, nhm to ra sc thuyt phc cho bi vit. II. RN LUYN K NNG 1. Hy tm hiu v lp dn cho bi: Sch l ngi bn ln ca con ngi. Gi :
________________________________________________________________________ 19
- Tm hiu : + Vn : ngha to ln ca sch i vi i sng con ngi; + Bn lun v: vai tr ca sch i vi i sng ca con ngi; + Thi : khng nh ngha to ln ca sch i vi i sng con ngi; + Phi phn tch tc dng ca sch i vi nhn thc ca con ngi v th gii xung quanh, v cc lnh vc tri thc, v qu kh - hin ti - tng lai, gip cho ta chia s vi t nh cm ca ngi khc, gip ta c nhng pht giy gii tr, thng thc ngh thut ngn t,...; tin ti khng nh sch l ngi bn khng th thiu trong i sng mi ngi. - Lp : c vn bn trong SGK, tm tt cc lun im, lun c, nhn xt v cch lp lun, da vo lp dn cho bi vn ca mnh. C th nu ra cc cu hi: - V sao li ni "Sch l ngi bn ln ca con ngi"? V sch rt c ch i vi con ngi. - ch li ca sch i vi i sng con ngi th hin c th nhng phng din no? - Trong thc t, ch li ca sch th hin ra sao? Nhng s vic c th no cho thy ch li ca sch? - Nhn r ch li to ln ca sch nh vy, chng ta s lm g?
TINH THN YU NC CA NHN DN TA

H Ch Minh I. TH LOI Vn bn Tinh thn yu nc ca nhn dn ta c vit di dng vn ngh lun. Vn chng ngh lun l mt th vn c bit. Khc vi cc th loi nh truyn, k, kch, th,... tc ng ch yu n bn c qua h thng h nh t ng cm xc, vn ngh lun xy dng mt h thng lun im, lun c, lun chng lun bn v mt vn no ny sinh trong thc tin i sng v trong ngh thut. Trong vn bn ngh lun, ngi vit nu r vn cn xem xt, tr nh by th hin nhng hiu bit, suy ngh, quan im, thi ,... ca mnh i vi vn . Gi tr ca mt vn bn ngh lun trc ht nm ngha ca vn c nu ra, quan im xem xt v gii quyt vn , nht l sc thuyt phc ca lp lun. Sc thuyt phc ca vn ngh lun l h thng lun im cht ch, lun c chi tit v lun chng xc thc,... Qua , ngi c tin vo nhng iu ngi vit tr nh by, t xc nh cho mnh nhng t tng, t nh cm v hnh ng ng. II. KIN THC C BN 1. Bi vn ny ngh lun vn tinh thn yu nc ca nhn dn ta. Cu vn thu tm ni dung ngh lun trong bi: "Dn ta c mt lng nng nn yu nc. l mt truyn thng qu bu ca ta". 2. Bi vn c b cc ba phn: M bi (t u n "l bn nc v l cp nc") nu ln vn ngh lun: Tinh thn yu nc l mt truyn thng qu bu ca nhn dn t a.
________________________________________________________________________ 20
Thn bi (tip theo n "lng nng nn yu nc"): Chng minh tinh thn yu nc trong lch s v trong cuc khng chin hin ti. Kt bi (phn cn li): Nhim v pht huy tinh thn yu nc trong cng cuc khng chin chng thc dn Php. 3. chng minh cho nhn nh: "Dn ta c mt lng nng nn yu nc. l mt truyn thng qu bu ca ta", tc gi a ra cc dn chng: Tinh thn yu nc trong lch s cc thi i. Tinh thn yu nc trong cuc khng chin chng Php. Trong cuc khng chin chng Php, dn chng li chia ra cc la tui; ngi trong vng tm b chim v nc ngoi; min ngc, min xui; chin s ngoi mt trn v cng chc hu phng; ph n v cc b m chin s; cng nhn, nng dn thi ua sn xut n in ch quyn t rung cho Chnh ph,... Cc dn chng tiu biu, ton din chng minh dn ta c truyn thng nng nn yu nc. 4. Trong bi vn, tc gi s dng hnh nh so snh: tinh thn yu nc kt thnh (nh) mt ln sng v cng mnh m, to ln, v th n lt qua mi s nguy him, kh khn; n nhn chm tt c l bn nc v l cp nc. So snh tinh thn yu nc vi ln sng mnh m v to ln l cch so snh c th, c o. Li so snh nh vy lm ni bt sc mnh cun cun, v song ca tinh thn yu nc. Hnh nh so snh khc l v tinh thn yu nc nh cc th ca qu. C khi c trng by, c khi c ct giu. Khi c trng by, ai cng nhn thy. Khi c ct giu th kn o. Nh vy tinh thn yu nc khi tim tng, khi l r, nhng lc no cng c. Cch so snh ny lm cho ngi c hnh dung c gi tr ca lng yu nc; mt khc nu trch nhim a tt c ca qu y ra trng by, ngha l khi gi, pht huy tt c sc mnh cn ang tim n, ang c ct giu y cho cuc khng chin thng li. 5. a) Cu m on ca on vn ny l: ng bo ta ngy nay cng rt xng ng vi t tin ta ngy trc. Cu kt on ca on vn l: "Nhng c ch cao qu , tuy khc nhau ni vic lm, nhng u ging nhau ni lng nng nn yu nc". b) Cc dn chng trong on ny c a ra theo m hnh "t ... n ..." v c sp xp theo cc trnh t: tui tc, khu vc c tr; tin tuyn, hu phng; tng lp, giai cp. c) Nhng s vic v con ngi ny c mi quan h theo cc bnh din khc nhau, nhng bao qut ton b gi tr, gi trai, min xui, min ngc, tin tuyn, hu phng, nng dn, cng nhn, in ch,...; ngha l ton th nhn dn Vit Nam. 6. Ngh thut bi vn c nhng im ni bt: B cc cht ch. Dn chng chn lc v trnh by theo trt t thi gian (t xa n nay). Nhn mnh cc dn chng thi nay, a cc dn chng ny theo cc bnh din lm ni bt tnh cht ton dn. Hnh nh so snh c o, gi cho ngi c thy r sc mnh to ln v gi tr qu bu ca tinh thn yu nc vn l mt khi nim tru tng.
________________________________________________________________________ 21
III. RN LUYN K NNG 1. Tm tt Bng nhng dn chng c th, phong ph, bi vn lm sng t chn l: Dn ta c mt lng nng nn yu nc. l mt truyn thng qu bu ca ta. 2. Cch c c tt vn bn ny, cn ch : i vi mt vn bn ngh lun, iu trc ht l phi c rnh mch, r rng lm ni bt nhng lun im, thi , cch nh gi,... ca tc gi v vn c nu ra. Ngoi h thng lun im, lun c, l l,... to nn mt ging iu li cun, hp dn, tc gi s dng th php trng ip vi cc cu, cc thnh phn cu c lp i lp li theo mt nhp tng tin. Bin php ngh thut ny gip cho tc gi i n nhng kt lun cn thit mt cch nh nhng, thoi mi v rt t nhin. Khi s dng bin php ny, cc cu vn c ko di ra hn bnh thng, do gy t nhiu kh khn cho vic c. Trc khi c thnh ting, cn c thm nhiu ln, ghi nh nhng cu di gi hi, gi ging cho ph hp. 3. Tm hiu v cch lit k, ng thi hc cch lp lun trong bi xy dng on vn. Tham kho on vn sau: Phng ca b Nam (em trai ti) ln xn tht. T ging t n qun o. T giy v, bt sch n chi. Lc no cu cu cng by bin ln tung ht c.
CU C BIT
I. KIN THC C BN 1. Th no l cu c bit? Phn tch thnh phn cu to ca cc cu di y, so snh v rt ra nhn xt: i, em Thu! Ting ku sng st ca c gio lm ti git mnh. Em ti bc vo lp. (Khnh Hoi) Gi : - Lu cu: i, em Thu! y l cu ch gm mt t cm thn (i) v mt cm danh t (em Thu). Khng th xem y l cu rt gn, bi v n khng th c ch ng hay v ng. Nu vi cu rt gn, hiu c n ngi ta phi t vo trong ng cnh, tc l da vo ngha ca cc cu khc th vi cu c bit, ngi ta c th hiu c ngha ca n c khi tch n ra khi ng cnh. Ni l cu c bit l v n khng c cu to theo m hnh ch ng - v ng nh cu thng thng, cng khng phi c lc bt thnh phn no c th khi phc nh cu rt gn. Nh vy p n cn chn l C. 2. Cu c bit c tc dng g? a) Tm cc cu c bit trong nhng on vn sau y: (1) Mt m ma xun. Trn dng sng m , ci c ca bc ti Phn t t tri. (Nguyn Hng)
________________________________________________________________________ 22
(2) on ngi nhn nho ln. Ting reo. Ting v tay. (Nam Cao) (3) "Tri i!". C gio ti mt v nc mt gin gia. L nh cng khc mi lc mt to hn. (Khnh Hoi) (4) An go ln: - Sn! Em Sn! Sn i! - Ch An i! Sn nhn thy ch. (Nguyn nh Thi) Gi : Cc cu c bit l: - (1): Mt m ma xun. - (2): Ting reo. Ting v tay. - (3): "Tri i!" - (4): - Sn! Em Sn! Sn i!; - Ch An i! b) Cc cu c bit trn dng lm g? Xc nh tc dng ca tng cu v t chng vo nhng v tr thch hp trong bng sau: Gi p Lit k, thng bo v s c mt ca s vt, hin tng Bc l cm xc Xc nh thi gian, ni chn II. RN LUYN K NNG 1. Tm trong cc on vn sau nhng cu c bit v cu rt gn: a) Tinh thn yu nc cng nh cc th ca qu. C khi c trng by trong t knh, trong bnh pha l, r rng d thy. Nhng cng c khi ct giu kn o trong rng, trong hm. Bn phn ca chng ta l lm cho nhng ca qu kn o y u c a ra trng by. Ngha l phi ra sc gii thch, tuyn truyn, t chc, lnh o, lm cho tinh thn yu nc ca tt c mi ngi u c thc hnh vo cng vic yu nc, cng vic khng chin. (H Ch Minh) b) ng trc t d, ong xanh kh v cnh, un mnh, ging cp rng rng v nhn nh i gng km, ri thot ci lao nhanh xung hang su. Ba giy... Bn giy... Nm giy... Lu qu! (V T Nam) c) Sng m m p vo nhng tng ln ven b. Gi bin thi lng lng. Ngoi kia l nh n sng ri ca mt con tu. Mt hi ci.
________________________________________________________________________ 23
(Nguyn Tr Hun) d) Chim su hi chic l: - L i! Hy k chuyn cuc i bn cho ti nghe i! - Bnh thng lm, chng c g ng k u. (Trn Hoi Dng) Gi : a) Khng c cu c bit. - Cu rt gn: C khi c trng by trong t knh, trong bnh pha l, r rng d thy. Nhng cng c khi ct giu kn o trong rng, trong hm. Ngha l phi ra sc gii thch, tuyn truyn, t chc, lnh o, lm cho tinh thn yu nc ca tt c mi ngi u c thc hnh vo cng vic yu nc, cng vic khng chin. b) Cu c bit: Ba giy... Bn giy... Nm giy... Lu qu! - Khng c cu rt gn. c) Cu c bit: Mt hi ci. - Khng c cu rt gn. d) Cu c bit: L i! Cu rt gn: Hy k chuyn cuc i bn cho ti nghe i! Bnh thng lm, chng c g ng k u. 2. Nhn xt tc dng ca tng cu c bit v cu rt gn va tm c. Gi :
Loi cu Cu c bit Cu rt gn
Tc dng
"C khi c trng by Lm cho li vn ngn trong t knh,... d thy. gn, trnh lp tha. Nhng cng c khi... trong hm." "Ngha l... cng vic khng chin."
________________________________________________________________________ 24
Ba giy... Bn giy... Nm giy... Lu qu! Mt hi ci. L i!
Xc nh, gi t thi gian. Bc l trng thi cm xc Thng bo v s c mt ca s vt, hin tng Gi p "Hy k chuyn cuc i Lm cho li vn ngn bn cho ti nghe i!"; "Bnh gn, trnh lp tha. thng lm, chng c g ng k u."
3. Vit on vn ngn (khong 5 7 cu) t cnh qu hng, trong c mt vi cu c bit. Gi : Xem li cc dng cu c bit hc, kt hp xem li phn phn bit cu c bit vi cu rt gn. Hy hc cch s dng chnh cc dng cu c bit trong bi to lp on vn.
B CC V PHNG PHP LP LUN TRONG BI VN NGH LUN

I. KIN THC C BN 1. B cc trong bi vn ngh lun c li bi Tinh thn yu nc v cho bit: - C th chia vn bn ny thnh my phn? - Ni dung ca tng phn l g? Gi : Vn bn c b cc ba phn: - Phn M bi nu ln vn s bn lun: tinh thn yu nc ca nhn dn ta - lun im ln; - Phn Thn bi c th ho lun im ln bng cc lun im nh: + Tinh thn yu nc ca nhn dn ta trong qu kh; + Tinh thn yu nc ca nhn dn ta trong hin ti; - Phn Kt bi khng nh nhng lun im trnh by: Bn phn chng ta ngy nay trong vic pht huy tinh thn yu nc. 2. Lp lun trong bi vn ngh lun
________________________________________________________________________ 25
- Lp lun l cch a ra nhng lun c (l l v dn chng) thuyt phc ngi c (nghe) v t tng, quan im ca ngi vit (ni) (th hin lun im chnh). T lun im, ngi ta tin hnh xc nh l l cho ph hp. Sau , t l l, ngi ta tin hnh la chn dn chng cho ph hp. Nh vy, l l v dn chng phi ph hp vi nhau v ph hp vi lun im. - C lp lun tng th ca c bi - lp lun theo chiu dc v c lp lun b phn ca tng on - lp lun theo chiu ngang. + Lp lun tng th, theo chiu dc, th hin ra mi quan h gia cc phn trong b cc (M b i Thn bi - Kt bi) ca bi vit hoc gia cc on trong phn Thn bi. V d, lp lun theo chiu dc ca bi Tinh thn yu nc l lp lun theo mi quan h thi gian, c th c s ho nh sau: Dn ta c mt lng nng nn yu nc
M bi
Lch s c nhiu cuc khng chin v i...
Thn bi ng bo ta ngy nay cng rt xng ng...
Kt bi
... Bn phn ca chng

ta...
+ Lp lun ca bi vn ngh lun cn th hin lp lun theo chiu ngang. Tc l lp lun trong tng phn, on. V d, trong bi Tinh thn yu nc, cc phn v cc on c lp lun nh sau: M bi: Lp lun theo quan h nguyn nhn - kt qu
Dn ta c mt lng nng nn yu nc.
truyn thng qu bu
mi khi T quc b xm lng... n lt qua... nhn chm... tt c l bn nc v cp nc.
________________________________________________________________________ 26
Lch s c nhiu cuc khng chin v B Trng, i B Triu,... Thn bi: Lp lun theo quan h tng phn hp Kt bi: Lp lun theo quan h suy lun tng ng ng bo ta ngy nay...cB ng r t nxc ng n ph a ng... chng ta...
chng ta phi ghi nh
T... n... T ... n... tuyn truy ng lnhau gi i thch, n,u tgi chc, nh T ... n... n i lng n ng o, lm cho tinh thn yu nc ca nn tt T ... mi n... yuthc nhnh c c ngi u c vo ... cng vic yu nc, cng vic khng chin
II. RN LUYN K NNG c bi vn sau y v tr li cu hi. HC C BN MI C TH TR THNH TI LN i c nhiu ngi i hc, nhng t ai bit hc cho thnh ti. Danh ho I-ta-li-a L--na Vanh-xi (1452 - 1519) thi cn b, cha thy c nng khiu hi ho, mi cho theo hc danh ho V-r-ki-. Vanh-xi th mun hc cho nhanh, nhng cch dy ca V-r-ki- rt c bit. ng bt cu b hc v trng g my chc ngy lin, lm cu ta pht chn. Lc by gi cu thy mi ni:"Em nn bit rng trong mt nghn ci trng, khng bao gi c hai ci hnh dng hon ton ging nhau! Cho d l mt ci trng, ch cn ta thay i gc nhn n li hin ra mt hnh dng khc. Do vy nu khng c cng luyn tp th khng v ng c u.!". Thy V-r-ki- cn ni, v i v li ci trng cn l cch luyn mt cho tinh, luyn tay cho do. Khi no mt tinh tay do th mi v c mi th. Hc theo cch ca thy qu nhin v sau Vanh-xi tr thnh ho s ln ca thi Phc hng. Chuyn v trng ca Vanh-xi cho ngi ta thy ch ai chu kh luyn tp ng tc c bn tht tt, tht tinh th mi c tin . V cng ch c nhng ng thy ln mi bit dy cho hc tr nhng iu c bn nht. Ngi xa ni, ch c thy gii mi o to c tr gii, qu khng sai. (Theo Xun Yn) a) Bi vn nu t tng g? T tng y th hin nhng lun im no? Tm nhng cu mang lun im. Gi : Bi vn nu t tng: vai tr ca hc c bn i vi mt nhn ti. Lun im chnh ca bi vn th hin r t nhan ca bi vn: hc c bn mi c th tr thnh ti ln; ni cch khc: tr thnh ti phi hc t c bn. th hin c lun im, ngi vit thit lp l l v dn chng: - i c nhiu ngi i hc, nhng t ai bit hc cho thnh ti. - Tc gi nu chuyn L--na Vanh-xi hc v trng (ngi vit mn cu chuyn v ho s thin ti lm thnh lun c thuyt phc cho t tng hc c bn mi c th tr thnh ti ln.) - Ch ai chu kh luyn tp ng tc c bn tht tt, tht tinh th mi c tin . b) Bi vn trn c b cc ra sao? Hy nhn xt v cch lp lun ca bi vn. Gi : Quan st cc m hnh sau:
________________________________________________________________________ 27
- Lp lun ca ton bi, lp lun chiu dc: Quan h tng phn hp.
M bi
c nhiu ngi i hc, nhng t ai bit hc thnh ti Vanh-xi mun hc cho nhanh nhng thy V-r-ki bt hc v trng g my chc ngy lin luyn ng tc c bn, rn cho mt tinh, tay do ch ai chu kh luyn tp ng tc c bn tht tt, tht tinh th mi c tin
Thn
Kt bi
- M bi: Lp lun theo quan h tng phn.
nhiu ngi i hc
t ai li bit hc thnh ti
- Kt bi: Lp lun theo quan h nguyn nhn - kt qu.
ai chu kh luyn tp ng tc c bn tht tt; nhng ng thy ln; thy gii
mi c tin ; mi bit dy hc tr nhng iu c bn nht, mi o to c tr gii
________________________________________________________________________ 28
LUYN TP V PHNG PHP LP LUN TRONG VN NGH LUN

I. KIN THC C BN 1. Lp lun trong i sng a) - c cc v d sau v cho bit b phn no l lun c, b phn no l kt lun. (1) Hm nay tri ma, chng ta khng i chi cng vin na. (2) Em rt thch c sch, v qua sch em hc c nhiu iu. (3) Tri nng qu, i n kem i. Gi : Lp lun l cch a ra nhng l l v dn chng (lun c) dn dt thuyt phc ngi nghe (c) chp nhn mt quan im, t tng no ca ngi ni (vit). Quan im, t tng cn c chp nhn y l kt lun. Quan st bng sau: - Nhn xt v v tr, mi quan h gia kt lun v lun c trong cc cu trn. C th hon i v tr gia lun c vi kt lun c khng? Gi : Quan st bng sau: Lun c Hm nay tri ma v qua sch em hc c nhiu iu. Tri nng qu Nguyn nhn C th hon i v tr gia lun c v kt lun, v d: Chng ta khng i chi cng vin na, (v) hm nay tri ma. b) Di y l cc kt lun, hy la chn nhng lun c thch hp xy dng thnh mt lp lun hon chnh (in vo v tr du ba chm). (1) Em rt yu trng em ... (2) Ni di rt c hi ... (3) ... ngh mt lt nghe nhc thi. (4) ... chng ta cn bit nghe li cha m. (5) ... em rt thch i tham quan. Gi : - ... v ... - ... v ... - Mt qu, ... Kt lun chng ta khng i chi cng vin na. Em rt thch c sch i n kem i. Kt qu
________________________________________________________________________ 29
- "C khng n mui c n; Con khng nghe li cha m, trm ng con h.", ... - i tham quan s c bit thm nhiu iu mi l nn ... c) Di y l cc lun c, hy vit tip phn kt lun. (1) Ngi mi nh chn lm ... (2) Ngy mai thi ri m bi v cn nhiu qu ... (3) Nhiu bn ni nng tht kh nghe ... (4) Cc bn ln ri, lm anh lm ch chng n (5) Cu ny ham bng tht ... Gi : Ch la chn kt lun ph hp vi lun c cho trc v ng vi thc t. - (1): ..., phi ... - (2): ..., phi ... - (3): ... khin cho ... - (4): ... cho nn phi ... - (5): ... chng chu ... 2. Lp lun trong vn ngh lun a) Di y l cc lun im thng gp trong vn ngh lun. Hy c v nhn xt v c im chung ca chng. (1) Chng nn tht hc. (2) Dn ta c mt lng nng nn yu nc. (3) Cn to ra thi quen tt trong i sng x hi. (4) Sch l ngi bn ln ca con ngi. (5) Hc c bn mi c th tr thnh ti ln. Gi : Hy so snh vi cc kt lun trong mc 1. b trn thy c c im ca lun im trong vn ngh lun. Lun im trong vn ngh lun l nhng kt lun c tnh khi qut, c ngha ph bin i vi x hi, khc vi nhng kt lun ca lp lun trong i sng l nhng lun im gn vi nhng t nh hung giao tip nht nh. b) Tu chn mt bi ngh lun c gii thiu trong cc bi hc trc, hy hnh thnh lp lun bng cch t ra nhng cu hi sau: - V sao phi nu ra lun im ? - Lun im c ni dung g ? - Lun im c c s no trong thc t? - Lun im c tc dng g? Gi : Tr li cc cu hi trn, thc cht l tin hnh xc nh cc lun im nh, cc lun c thch hp
________________________________________________________________________ 30
v sp xp chng cho hp l, nhm dn dt n kt lun, lm cho ngi c, ngi nghe ng vi lun im ca mnh. Chng hn, vi bi "Sch l ngi bn ln ca con ngi", c th t ra nhng cu hi nh sau: - V sao li ni "Sch l ngi bn ln ca con ngi"? V sch rt c ch i vi con ngi. - ch li ca sch i vi i sng con ngi th hin c th nhng phng din no? - Trong thc t, ch li ca sch th hin ra sao? Nhng s vic c th no cho thy ch li ca sch? - Nhn r ch li to ln ca sch nh vy, chng ta s lm g? c li bi ch li ca vic c sch (bi 19) kim tra li cc phng n tr li. II. RN LUYN K NNG 1. c li hai truyn Thy bi xem voi v ch ngi y ging. Vi mi truyn, hy rt ra mt kt lun di dng mt lun im c th dng lm bi cho bi vn ngh lun. Gi : - Thy bi xem voi: Phi c ci nhn ton din trc s vt, hin tng. - ch ngi y ging: Khng c ch quan, kiu ngo. 2. Lp lun cho hai lun im va xc nh c. Gi : - Xy dng lp lun chnh: + Thy bi xem voi: Mun hiu bit c s vt, hin tng no cn phi c ci nhn ton din. (quan h iu kin - kt qu) + ch ngi y ging: Khng c ch quan, kiu ngo m phi c gng m rng tm hiu bit ca mnh. ( quan h suy lun bc b - khng nh) - T nhng lp lun chnh xc nh c, hy t cc cu hi xy dng lun im ph v cc lun c tng ng; sp xp cc lun im, lun c theo b cc 3 phn. Ch thit lp mi quan h lp lun gia ba phn, chng hn, vi Khng c ch quan, kiu ngo, c th lp lun theo quan h tng phn hp nh sau:
________________________________________________________________________ 31
Khng c ch quan, kiu ngo m phi c gng m rng tm hiu bit ca mnh. Thi hunh hoang, ch quan, kiu ngo vn thng thy trong thc t
Thn Tc hi ca thi hunh hoang, ch quan, kiu ngo Hiu bit ca con ngi hn hp, cn phi khng ngng m rng tm hiu bit, bit khim tn hc S GIU P CA TING VIT
ng Thai Mai I. V TC GI ng Thai Mai (1902-1984) l mt nh vn, ng thi l nh nghin cu vn hc ln. Nhng bi ph bnh, nhng cng trnh nghin cu ca ng c gi tr ln v hc thut, mang n cho bn c nhng nhn thc su sc v tc gia, tc phm vn hc, v ngn ng dn tc,... II. KIN THC C BN 1. y ch l mt on trch nn b cc khng ho n chnh. C th chia thnh cc phn nh sau: Phn m u (on 1, 2): Nu lun im khi qut. Phn khai trin (cn li): V p v sc sng ca ting Vit. Phn ny gm hai : + T "Ting Vit, trong cu to ca n" n "rt ngon lnh trong nhng cu tc ng": Ting Vit trong con mt ngi nc ngoi; + T "Ting Vit chng ta gm c" n ht: Nhng yu t to nn v p v sc sng ca ting Vit. 2. Nhn nh "Ting Vit c nhng c sc ca mt th ting p, mt th ting hay" c gii thch kh r rng qua mt cu trc lp c nhp iu: "ni th c ngha l ni rng..." gm hai v. v th nht, tc gi nu nhng c trng c bn ca ting Vit ("hi ho v mt m hng, thanh iu m cng rt t nh, uyn chuyn trong cch t cu"), v th hai tip ni v trc, nu kh nng ca ting Vit trong vic "din
Kt
________________________________________________________________________ 32
t tnh cm, t tng v tho mn cho yu cu ca i sng vn ho nc nh qua cc thi k lch s". 3. chng minh cho v p ca ting Vit, tc gi trnh by nhng kin theo hai phng thc gin tip v trc tip. Vi mi phng thc, tc gi li a ra nhng chng c c th, giu sc thuyt phc. Phng thc gin tip l trnh by cc kin v ting Vit ca ngi nc ngoi. Tc gi a ra nhng chng c rt ton din, t ngi khng bit ting Vit cho n ngi bit ting Vit. Ngi khng bit ting Vit th ch cn cn c vo m thanh cng nhn ra rng, "ting Vit l mt th ting giu cht nhc". Ngi bit ting Vit c th a ra nhng nhn nh c th. Phng thc ny tuy khng th cung cp nhng nhn nh khi qut v y nhng c u im l rt khch quan. b sung cho phng thc trn, tc gi trc tip phn tch, miu t cc yu t ngn ng ca ting Vit trn cc phng din c bn, t ng m, ng php n t vng. V ng m: ting Vit c h thng nguyn m, ph m phong ph v rt giu thanh iu (su thanh). V ng php: ting Vit rt uyn chuyn, nhp nhng. V t vng: ting Vit gi hnh, giu nhc iu. Ting Vit c kh nng di do trong vic cu to t ng v hnh thc din t. Ting Vit c s pht trin qua cc thi k lch s v c hai mt t vng v ng php. Cu to v kh nng thch ng vi s pht trin l mt biu hin v sc sng mnh m ca ting Vit. Qua h thng lun c v nhng dn chng ton din v mi mt nh vy, tc gi lm ni bt ci p v ci hay ca ting Vit. Ci p ca ting Vit th hin s hi ho v m hng, thanh iu, cn ci hay li th hin trong s t nh, uyn chuyn trong cch t cu, c y kh nng din t nhng t tng, tnh cm ca con ngi v tho mn cc yu cu pht trin ca i sng vn ho ngy mt phc tp v mi mt kinh t, chnh tr, khoa hc, k thut, vn ngh,... V d: S kt hp gia m thanh, nhp iu v ngha to cho cc cu th Vit mt kh nng biu t v cng phong ph v su sc: Con li v qu m nui xa Mt bui tra nng di bi ct Gi lng xn xao, sng bin u a Mt ri lng ta ngn nga ting ht. (T Hu, M Tm) on th trn rt giu hnh nh v nhc iu. Bui tra nng di bi ct, c gi lng xn xao, c sng bin u a, v lng ngi cng xn xao, u a cng vi sng, vi gi. Bi th nn s chuyn i ngha trong cu th cui (lng ta mt ri, ngn nga ting ht) tr nn ht sc t nhin, khin cho bn c cng cm thy ro rc, bng khung, d dng ng cm, s chia ni nim tm trng vi tc gi. 4. S giu c v kh nng phong ph ca ting Vit c th hin nhng phng din: - Ting Vit c h thng nguyn m ph m phong ph, giu thanh iu (6 thanh). - Uyn chuyn, cn i, nhp nhng v mt c php. - T vng di do gi tr th, nhc, ho. - C kh nng di do v cu to t ng v hnh thc din t. - C s pht trin qua cc thi k lch s v c hai mt t vng v ng php. C kh nng thch ng vi
________________________________________________________________________ 33
s pht trin lin tc ca thi i v cuc sng. 5.* V ngh thut ngh lun, bi vit ny c nhiu u im ni bt: Tc gi kt hp hi ho gia gii thch, chng minh vi bnh lun. Tc gi s dng mt h thng lp lun cht ch: nu nhn nh khi qut, gii thch bng nhiu phng thc linh hot, tip dng cc dn chng chng minh. Cc dn chng c dn ra kh bao qut, ton din. cho bi vit thm ngn gn, sc tch, tc gi nhiu ln s dng bin php m rng thnh phn cu. V d: "H khng hiu ting ta, v l mt n tng, n tng ca ngi "nghe" v ch nghe thi". Hoc: "Mt gio s nc ngoi (chng ta bit rng nhiu nh truyn o Thin Cha nc ngoi cng l nhng ngi rt tho ting Vit), c th ni...". Cch m rng cu nh vy gip tc gi khng phi vit nhiu cu, ng thi li lm cho cc gn kt vi nhau cht ch v mch lc hn. III. RN LUYN K NNG 1. Tm tt Bi vn chng minh s giu c v p ca ting Vit trn nhiu phng din: ng m, t vng, ng php, biu hin hng hn ca sc sng dn tc. 2. Cch c Cng ging nh vn bn Tinh thn yu nc ca nhn dn ta, on trch ny c t chc rt cht ch, l gch vi h thng lun im, lun c, lun chng va sinh ng va khoa hc. Ngo i cc yu cu chung khi c kiu bi ngh lun ( trnh by bi trc), cn ch n t chc ngn ng ring, ging iu v cch hnh vn ring ca tng tc gi, tc phm. C th, trong vn bn S giu p ca Ting Vit, h thng lp lun c trnh by theo hng t khi qut n c th, t thc tin n l lun, trong c c l lun v ting, v vn, v thanh, t t vng n ng php, ng m,... Nu nh trong vn bn Tinh thn yu nc ca nhn dn ta, cu trc trng ip ca vn bn c gy t nhiu kh khn cho vic c nhng li c th gip bn c nm bt c nhp iu mt cch nhanh chng th trong vn bn ny, c im li khng c th hin mt cch r rng (du tc gi c s dng bin php lp cu trc). Yu cu chung vi cc vn bn ngh lun vn l tp c trc nhiu ln nm bt c t tng, nht l mch vn ca tc gi, t c s iu chnh ging c cho ph hp. 3. c bi Ting Vit giu v p (trch trong cun Gi gn s trong sng ca ting Vit ca Phm Vn ng) v ghi li nhng kin ni v s giu p, phong ph ca ting Vit v nhim v phi gi gn s trong sng ca ting Vit. 4. C th ly cc v d kiu nh: ng v x Hu quanh quanh, Non xanh nc bic nh tranh ho (Ca dao) Thn em nh chn la ng ng, Pht ph di ngn nng hng ban mai. (Ca dao) - Tui th ti hn su trong k c nhng ngn ni trong xa lp lnh nh kim cng, lc xanh m,
________________________________________________________________________ 34
khi xanh thm, lc tm l, khi rc r nh ni ngc mu xanh. (Mai Vn To) - Thng thng, vo khong tri ht nm, ma xun bt u thay th cho ma phn, khng cn lm cho nn tri ng c nh mu pha l m. Sng dy, nm di nhn ra ca s thy nhng vt xanh ti hin trn tri, mnh cm thy ro rc mt nim vui sng sa. Trn gin hoa thin l, vi con ong sing nng bay i kim nh hoa. Ch tm chn gi, trn nn tri trong trong c nhng ln sng hng hng rung ng nh cnh con ve mi lt. (V Bng)
THM TRNG NG CHO CU

I. KIN THC C BN 1. c im ca trng ng a) Xc nh trng ng trong cc cu di y Di bng tre xanh, t lu i, ngi dn cy Vit Nam dng nh, dng ca, v rung, khai hoang. Tre n vi ngi, i i, kip kip. [...] Tre vi ngi nh th my nghn nm. Mt th k "vn minh", "khai ho" ca thc dn cng khng lm ra c mt tc st. Tre vn phi cn vt v mi vi ngi. Ci xay tre nng n quay, t nghn i nay, xay nm thc. (Thp Mi) Gi : Phn tch thnh phn cu to ca tng cu nhn din trng ng. b) Nhn xt v ngha ca cc trng ng va t m c trong cc cu trn. Gi : Trng ng l thnh phn ph ca cu, c tc dng m rng ngha cho cu. Cc trng ng Di bng tre xanh ngha lm r, xc nh v mt khng gian (ni chn) cho iu c ni n trong cu. b sung thm thnh phn ngha xc nh v mt thi gian cho cu
t lu i i i, kip kip t nghn i nay
c) Cc trng ng trn nm v tr no trong cu? Gi : - Trng ng c th nm u cu: Di bng tre xanh, t lu i, ngi dn cy Vit Nam dng nh, dng ca, v rung, khai hoang. - Trng ng nm cui cu: Tre n vi ngi, i i, kip kip. - Trng ng c th nm gia cu: Ci xay tre nng n quay, t nghn i nay, xay nm thc.
________________________________________________________________________ 35
II. RN LUYN K NNG 1. Trong s cc cu sau y, cu no cm t ma xun lm trng ng? nhng cu cn li, cm t ma xun ng vai tr g? a) Ma xun ca ti - ma xun Bc Vit, ma xun ca H Ni - l ma xun c ma riu riu, gi lnh lnh, c ting nhn ku trong m xanh [...]. (V Bng) b) Ma xun, cy go gi n bao nhiu l chim ru rt. (V T Nam) c) T nhin nh th: ai cng chung ma xun. (V Bng) d) Ma xun! Mi khi ho mi tung ra nhng ting ht vang lng, mi vt nh c s i thay k diu. (V Qung) Gi : Phn tch thnh phn cu to ca tng cu nhn din trng ng (nu c) v xc nh vai tr ca cm t ma xun trong cu. - a) Ma xun ca ti - ma xun Bc Vit, ma xun ca H Ni - / C l ma xun c ma riu riu,... c ting nhn ... m xanh. V - b) Ma xun, cy go / gi n bao nhiu l chim ru rt. Tr. ng - c) T nhin nh th: ai / cng chung ma xun. C - d) Ma xun! Cu c bit 2. Tm trng ng trong cc cu di y: a) Cn gi ma h lt qua vng sen trn h, nhun thm ci hng thm ca l, nh bo trc ma v ca mt thc qu thanh nh v tinh khit. Cc bn c ngi thy, khi i qua nhng cnh ng xanh, m ht thc np u tin lm tru thn la cn ti, ngi thy ci mi thm mt ca bng la non khng? Trong ci v xanh kia, c mt git sa trng thm, phng pht hng v ngn hoa c. Di nh nng, git sa dn dn ng li, bng la ngy cng cong xung, nng v ci cht qu trong sch ca Tri. V C V
________________________________________________________________________ 36
(Thch Lam) b) Chng ta c th khng nh rng: cu to ca Ting Vit, vi kh nng thch ng vi hon cnh lch s nh chng ta va ni trn y, l mt chng c kh r v sc sng ca n. (ng Thai Mai) Gi : Xem bng di 3. Phn loi cc trng ng va tm c da theo ngha m n b sung cho cu. Gi : Phn tch thnh phn cu to ca tng cu xc nh thnh phn trng ng. Hy quan st bng sau: Trng ng ch thi gian Trng ng ch khng gian (ni chn) Trng ng ch nguyn nhn Trng ng ch cch thc khi i qua nhng cnh ng xanh, m ht thc np u tin lm tru thn la cn ti trong ci v xanh kia; di nh nng v ci cht qu trong sch ca Tri nh bo trc ma v ca mt thc qu thanh nh v tinh khit vi kh nng thch hp vi hon cnh lch s nh chng ta va ni trn y
Trng ng ch phng tin
Cc loi trng ng trn y cng l cc loi trng ng m chng ta thng s dng khi ni, vit.
TM HIU CHUNG V PHP LP LUN CHNG MINH

I. KIN THC C BN 1. Trong i sng, chng ta vn thng lm sng t mt vic g cho ngi khc thy hoc lm cho ai tin vo nhn nh ca mnh. Ngi ta ch c th tin vo nhn nh ca ai khi nhn nh c cn c ng n, da trn nhng s tht c tha nhn. Chng hn, em s nh ri mt chic bt my rt qu, em bit c mt bn lp khc (khng quen em) nht c, em gp xin li nhng bn mun em chng t c rng chic bt my l ca em. Trong tnh hung ny, em phi lm g? Em phi chng minh cho bn tin rng chic bt my l ca em. Lm th no bn tin? Em khng th ch gii thch sung, cn a ra nhng chng c xc thc, v d: trn thn bt c khc tn em, loi mc trong bt, mt vt st nh bn trong rut bt, mt bn khc cng xc nhn chic bt ng l ca em,... Vy, chng minh l g? Chng minh l dng ci c tha nhn l ng, c tht chng t mt iu g l ng tin. 2. c bi vn ngh lun sau v tr li cu hi:
________________________________________________________________________ 37
NG S VP NG bao ln bn vp ng m khng h nh. Ln u tin chp chng bc i, bn b ng. Ln u tin tp bi, bn ung nc v sut cht ui phi khng? Ln u tin chi bng bn, bn c nh trng bng khng? Khng sao u v ... Oan i-xny tng b to bo sa thi v thiu tng. ng cng nm mi ph sn nhiu ln trc khi sng to nn i-xny-len. Lc cn hc ph thng, Lu-i Pa-xt ch l mt hc sinh trung bnh. V mn Ho, ng ng hng 15 trong s 22 hc sinh ca lp. Lp Tn-xti, tc gi ca b tiu thuyt ni ting Chin tranh v ho bnh, b nh ch hc i hc v "va khng c nng lc, va thiu ch hc tp". Hen-ri Pho tht bi v chy ti ti nm ln trc khi thnh cng. Ca s -p-ra ni ting En-ri-c Ca-ru-x b thy gio cho l thiu cht ging v khng th no ht c. Vy xin bn ch lo s tht bi. iu ng s hn l bn b qua nhiu c hi ch v khng c gng ht mnh. (Theo Tri tim c iu k diu) a) Xc nh lun im chnh ca bi vn ng s vp ng. Tm nhng cu vn mang lun im. Gi : - Nhan ca bi vn th hin lun im chnh ng s vp ng. Bi vn s dng php lp lun chng minh thuyt phc v lun im ny. - Cc cu mang lun im: + bao ln bn vp ng m khng h nh. Ln u tin chp chng bc i, bn b ng. Ln u tin tp bi, bn ung nc v sut cht ui phi khng? Ln u tin chi bng bn, bn c nh trng bng khng? Khng sao u v ... + Vy xin bn ch lo s tht bi. iu ng s hn l bn b qua nhiu c hi ch v khng c gng ht mnh. b) Bi vn lp lun nh th no chng minh cho lun im ng s vp ng? Cc s tht c dn ra c ng tin cy khng? Cc s tht ny c tc dng nh th no trong php lp lun chng minh m ngi vit xy dng?
________________________________________________________________________ 38
Gi :
ng s vp ng
Cc tnh hung vp ng thng gp Khng sao u v ...
Nhng danh nhn ni ting, thnh t cng tng vp ng: Oan ixny, Lu-i Pa-xt, Lp Tn-xti, Hen-ri Pho, En-ri-c Ca-ru-x.
Vy xin bn ch lo s tht bi. iu ng s hn l bn b qua nhiu c hi ch v khng c gng ht mnh.

Ngi vit a ra nhng dn chng ht sc xc thc. Ton l nhng tn tui lng ly m khng ai khng bit. Ngha l nhng s thc dn ra mc nhin u c tha nhn. iu ny quyt nh n thuyt phc ca lun im v cng vi l l cht ch to nn mt lp lun chng minh hon chnh. II. RN LUYN K NNG 1. Xc nh lun im chnh ca bi vn sau: KHNG S SAI LM Bn i, nu bn mun sng mt i m khng phm cht sai lm no, lm g c ny, th hoc l bn o tng, hoc l bn hn nht trc cuc i. Mt ngi m lc no cng s tht bi, lm g cng s sai lm l mt ngi s hi thc t, trn trnh thc t, v sut i khng bao gi c th t lp c. Bn s sc nc th bn khng bit bi; bn s ni sai th bn khng ni c ngoi ng! Mt ngi m khng chu mt g th s khng c g. Sai lm cng c hai mt. Tuy n em li tn tht, nhng n cng em n bi hc cho i. Khi tin bc vo tng lai, bn lm sao trnh c sai lm? Nu bn s sai th bn chng dm lm g. Ngi khc bo bn sai cha chc bn sai, v tiu chun ng sai khc nhau. Lc bn ch ngng tay, m c tip tc lm, d cho c gp trc tr. Tht bi l m ca thnh cng. Tt nhin bn khng phi l ngi liu lnh, m qung, c m phm sai lm. Chng ai thch sai lm
________________________________________________________________________ 39
c. C ngi phm sai lm th chn nn. C k sai lm ri th tip tc sai lm thm. Nhng c ngi bit suy ngh, rt kinh nghim, t m con ng khc tin ln. Nhng ngi sng sut dm lm, khng s sai lm, mi l ngi lm ch s phn ca mnh. (Theo Hng Dim) Gi : Nhan Khng s sai lm chnh l lun im chnh ca bi vn. 2. Tm nhng cu vn mang lun im chnh ca bi vn trn. Gi : chng minh cho lun im khng s sai lm, bi vit trin khai nhng lun im nh no? Cc cu mang lun im: - Bn i, nu bn mun sng mt i m khng phm cht sai lm no, lm g c ny, th hoc l bn o tng, hoc l bn hn nht trc cuc i. - Sai lm cng c hai mt. Tuy n em li tn tht, nhng n cng em n bi hc cho i. - Tht bi l m ca thnh cng. - Nhng ngi sng sut dm lm, khng s sai lm, mi l ngi lm ch s phn ca mnh. 3. Trong bi vn trn, chng minh lun im ca mnh, ngi vit a ra nhng l l no? Gi : Cc l l: - Khng chu mt th cng chng c g: Mt ngi m lc no cng s tht bi, lm g cng s sai lm l mt ngi s hi thc t, trn trnh thc t, v sut i khng bao gi c th t lp c. Bn s sc nc th bn khng bit bi; bn s ni sai th bn khng ni c ngoi ng! - Kh trnh c sai lm trn con ng bc vo tng lai: Nu bn s sai th bn chng dm lm g. Ngi khc bo bn sai cha chc bn sai, v tiu chun ng sai khc nhau. Lc bn ch ngng tay, m c tip tc lm, d cho c gp trc tr. Tht bi l m ca thnh cng. - Khng liu lnh, m qung, c m phm sai lm m phi bit suy ngh, rt kinh nghim: Tt nhin bn khng phi l ngi liu lnh, m qung, c m phm sai lm. Chng ai thch sai lm c. C ngi phm sai lm th chn nn. C k sai lm ri tip tc sai lm thm. Nhng c ngi bit suy ngh, rt kinh nghim, tm con ng khc tin ln. 4. So snh vi cch lp lun ca bi vn trn vi cch lp lun ca bi ng s vp ng. Gi : lp lun chng minh, trong bi ng s vp ng, ngi vit s dng l l v nhn chng, cn bi Khng s sai lm ngi vit s dng l l v phn tch l l.
THM TRNG NG CHO CU

(Tip theo) I. KIN THC C BN 1. Cng dng ca trng ng a) + Xc nh thnh phn trng ng trong cc cu sau:
________________________________________________________________________ 40
(1) Nhng ti yu ma xun nht l vo khong sau ngy rm thng ging [...]. Thng thng, vo khong tri ht nm, ma xun bt u thay th cho ma phn, khng cn lm cho nn tri ng c nh mu pha l m. Sng dy, nm di nhn ra ca s thy nhng vt xanh ti hin trn tri, mnh cm thy ro rc mt nim vui sng sa. Trn gin hoa l, vi con ong sing nng bay i kim nh hoa. Ch tm chn gi sng, trn nn tri trong trong c nhng ln sng hng hng rung ng nh cnh con ve mi lt. (V Bng) (2) V ma ng, l bng nh mu ng hun. (on Gii) Gi : - Thng thng, vo khong tri ht nm, ma xun bt u thay th cho ma phn, khng cn lm cho nn tri ng c nh mu pha l m. - Sng dy, nm di nhn ra ca s thy nhng vt xanh ti hin trn tri, mnh cm thy ro rc mt nim vui sng sa. - Trn gin hoa l, vi con ong sing nng bay i kim nh hoa. - Ch tm chn gi sng, trn nn tri trong trong c nhng ln sng hng hng rung ng nh cnh con ve mi lt. - V ma ng, l bng nh mu ng hun. + Th lc b thnh phn trng ng trong cc cu trn v cho bit vic ny c nh hng nh th no n ngha ca cu. Gi : c cc cu lc b trng ng v nhn xt: - tri ht nm, ma xun bt u thay th cho ma phn, khng cn lm cho nn tri ng c nh mu pha l m. - mnh cm thy ro rc mt nim vui sng sa. - vi con ong sing nng bay i kim nh hoa. - c nhng ln sng hng hng rung ng nh cnh con ve mi lt. - l bng nh mu ng hun. Trng ng khng phi l thnh phn bt buc phi c trong cu nhng n l thnh phn ng vai tr quan trng trong vic biu t. Chng ta khng th hiu c r rng ni dung ca cc cu trn bi v chng b lc b trng ng, khng hiu c s vic c din ra trong iu kin, ho n cnh no. C khi, v vng mt trng ng nn ngha ca cu tr nn thiu chnh xc, kh xc nh, v d: l bng nh mu ng hun. Nu khng gn hnh nh ny vi trng ng ch thi gian V ma ng, th sc ng hun ca l bng c v l bt hp l bi v khi cu L bng nh mu ng hun nh l nhn nh chung v mu sc ca l bng, m s thc th l bng ch c th c mu ng hun vo ma ng thi. Khi lm mt bi vn ngh lun, em phi sp xp lun c theo nhng trnh t nht nh: sp xp theo trnh t thi gian, khng gian, trnh t quan h nguyn nhn - kt qu, iu kin - kt qu,... i vi vic sp xp ny, trng ng c mt vai tr quan trng trong vic ni kt cc cu, cc on, gp phn lm cho lin kt
________________________________________________________________________ 41
ca vn bn cht ch, mch lc. 2. Tch trng ng thnh cu ring C th gp hai cu di y thnh mt cu c khng? Em thch cch din t no (gp hay tch)? V sao? (1) Ngi Vit Nam ngy nay c l do y v vng chc t ho vi ting ni ca mnh. (2) V tin tng hn na vo tng lai ca n. (ng Thai Mai) Gi : - Cu (1) c trng ng khng? Ngi Vit Nam ngy nay c l do y v vng chc t ho vi ting ni ca mnh. - C th gp cu (1) v cu (2) thnh mt cu c hai trng ng: Ngi Vit Nam ngy nay c l do y v vng chc t ho vi ting ni ca mnh v tin tng hn na vo tng lai ca n. Cu (2) c vn l trng ng ca cu (1), ngi vit tch n ra thnh mt cu ring nhn mnh . - Nu gp hai cu thnh mt th lm gim i sc thi nhn mnh thng tin tin tng hn na vo tng lai ca ting Vit. II. RN LUYN K NNG 1. Tm cc trng ng trong nhng cu di y v nhn xt v cng dng ca chng. a) Kt hp nhng bi ny li, ta c chim ngng mt bc chn dung tinh thn t ho rt r nt v sinh ng ca nh th. loi bi th nht, ngi ta thy trong nh th H Ch Minh c nh bo Nguyn i Quc ht sc sc so trong bt php k s, phng s v ngh thut chm bim. loi bi th hai, ta li thy nh th cch mng s tip ni truyn thng thi ca lu i ca phng ng, ca dn tc, t L Bch, Ph,... n Nguyn Tri, Nguyn Bnh Khim, Nguyn Du, Nguyn Khuyn,... (Theo Nguyn ng Mnh) b) bao ln bn vp ng m khng h nh. Ln u tin chp chng bc i, bn b ng. Ln u tin tp bi, bn ung nc v sut cht ui phi khng? Ln u tin chi bng bn, bn c nh trng bng khng? Khng sao u v... [...]. Lc cn hc ph thng, Lu-i Pa-xt ch l mt hc sinh trung bnh. V mn ho, ng ng hng 15 trong s 22 hc sinh ca lp. Gi : - Cc trng ng: + on a: Kt hp nhng bi ny li, (1) ta c chim ngng mt bc chn dung tinh thn t ho rt r nt v sinh ng ca nh th. loi bi th nht,(2) ngi ta thy trong nh th H Ch Minh c nh bo Nguyn i Quc ht sc
________________________________________________________________________ 42
sc so trong bt php k s, phng s v ngh thut chm bim. loi bi th hai,(3) ta li thy nh th cch mng s tip ni truyn thng thi ca lu i ca phng ng, ca dn tc, t L Bch, Ph,... n Nguyn Tri, Nguyn Bnh Khim, Nguyn Du, Nguyn Khuyn,... + on b: bao ln bn vp ng m khng h nh. Ln u tin chp chng bc i,(4) bn b ng. Ln u tin tp bi,(5) bn ung nc v sut cht ui phi khng? Ln u tin chi bng bn,(6) bn c nh trng bng khng? Khng sao u v... [...]. Lc cn hc ph thng, (7) Lu-i Pa-xt ch l mt hc sinh trung bnh. V mn ho,(8) ng ng hng 15 trong s 22 hc sinh ca lp. - Cng dng: + B sung ngha cho cu: v thi gian - (4), (5), (6), (7); v khng gian, ni chn - (2), (3); v cch thc - (1); v phng din - (8); + Lin kt: c hai on ny, cc trng ng u c lin kt vi nhau theo kiu lp lun din dch gip cho bi vn tr nn r rng, d hiu. 2. Vic tch trng ng thnh cu ring trong cc v d di y c tc dng g? a) B chu hi sinh. Nm 72. (Theo bo Vn ngh) b) Bn ngi lnh u ci u, tc xo gi. Trong lc ting n vn khc khoi vng ln nhng ch n li bit, bn chn. (Anh c) Gi : - Xc nh cu c tch t thnh phn trng ng; - Nhn xt tc dng: + Th gp cu c tch t trng ng vi cu c nng ct thnh mt cu: B chu hi sinh nm 72. Bn ngi lnh u ci u, tc xo gi, trong lc ting n vn khc khoi vng ln nhng ch n li bit, bn chn. + c v so snh vi cc cu khi c tch thy c tc dng nhn mnh thng tin ca vic tch trng ng thnh cu ring. 3. Hy vit mt on vn t 5 n 10 cu v s giu p ca ting Vit, trong c s dng trng ng b sung ngha v lin kt cc cu. Gi : Ch m bo tnh thng nht ch ca on. V vic s dng trng ng lin kt cc cu, c th da theo quan h v thi gian (lch s ting Vit) hoc quan h gia cc phng din (ch vit, m thanh, ngha,...),...
CCH LM BI VN LP LUN CHNG MINH ________________________________________________________________________ 43

I. KIN THC C BN 1. Cc bc lm bi vn lp lun chng minh a) Tm hiu v tm - yu cu iu g? Thao tc ny nhm xc nh yu cu chung ca . - Chng ta phi chng minh iu g? Thao tc ny nhm xc nh c th vn cn chng minh. iu cn chng minh c th c a ra di dng lun im cho sn hoc di dng mt cu vn, cu th, cu ni, hnh nh... i vi nhng m vn cn chng minh c a ra mt cch gin tip, ta phi xc nh c mt cch c th, chnh xc vn qua hnh nh, cch biu t, chng hn: Hy chng minh tnh ng n ca cu tc ng C cng mi st, c ngy nn kim. Vi kiu ny, mt mt phi ct ngha c ngha en ca hnh nh mi st nn kim, mt khc, phi hiu c ng ca hnh nh ny: khuyn nh con ngi phi bit kin tr, nhn ni, bn ch th s t c kt qu. - Lun im ca bi vn s l g? Thao tc ny nhm xc nh lun im c th cho bi vn (lun im c th dng c t nhan cho bi vn). - Lp lun chng minh theo cch no? Tu theo tng lun im c th m la chn cch lp lun theo cc hng: + Dng l l v phn tch l l; + Dng l l v dn chng; + Kt hp c hai. b) Lp dn bi Lp dn bi theo b cc ba phn, xc nh ni dung ca tng phn, mi quan h gia cc phn, trnh t trin khai cc lun c trong tng phn, cch a dn chng cho mi lun im, l l,... - M bi: Nu ngha vn cn chng minh, khi qut kin ca mnh v vn . - Thn bi: + Trin khai lun im chnh bng cc lun im nh no? + Dng nhng l l no chng minh? + La chn cc dn chng thuyt phc cho l l. + Cn nhc vic sp xp cc lun c (l l v dn chng) sao cho c sc thuyt phc nht. - Kt bi: Khng nh tnh ng n ca iu chng minh. M rng ngha ca vn . c) Vit bi Da vo dn xy dng, vit t M bi, tng on ca Thn bi v Kt bi.
________________________________________________________________________ 44
- Cch vit M bi: C cc cch sau: + i thng vo vn cn chng minh Chng hn, vi vn Nhn dn ta thng ni: "C ch th nn". Hy chng minh tnh ng n ca cu tc ng . C th vit M bi nh sau: C ch, ngh lc th s thc hin c hoi bo ca mnh, mi c th tr thnh ngi thnh t. ng nh nhn dn ta c kt: "C ch th nn". + i t ci chung, dn dt n ci cn chng minh Cng vi vn trn, theo cch ny c th vit: Cuc sng bao gi cng y nhng kh khn, thch thc. Ngi ta sng tc l bit khc phc kh khn, vt qua nhng thch thc vn ti thnh cng. Thiu i ch, ngh lc s khng bao gi n c bn b ca thnh cng, ng nh dn gian vn thng ni: C ch th nn. + T thc tin dn vo vn cn chng minh Vi vn trn, theo cch ny c th vit: Ai m chng mun thnh t. Song khng phi ai cng c c ch, ngh lc c th thnh t. Nhn dn ta dy rt ng v iu ny: C ch th nn. - Cch vit Thn bi: + Ch vit tun t tng on, la chn cc t ng, cu kt ni, chuyn tip gia cc phn, cc on. i vi vn lp lun chng minh, ta thng gp cc t ng chuyn tip nh: Tht vy,...; Qu ng nh vy,...; C th thy r...; iu c chng t...; ... + Khi phn tch l l, cn ch tnh lgic, cht ch; + Khi a dn chng cn tp trung phn tch nhng biu hin tiu biu, gn vi lun im, l l ca mnh, khng nn k l di dng. - Kt bi: + Ngi ta thng s dng nhng t ng chuyn khi kt bi nh: Tm li,...; Nh vy,...; n y, c th khng nh... + Ch s h ng gia M bi v Kt bi: M bi theo cch no th Kt bi cng phi theo cch y. d) c li v sa cha - Kim tra li cch din t, cch dng cc t ng lp lun, cc t ng chuyn tip,... - Sot cc li v chnh t, dng t, vit cu,... II. RN LUYN K NNG Cc vn sau y c g ging v khc nhau? 1: Hy chng minh tnh ng n ca cu tc ng: C cng mi st, c ngy nn kim. 2: Hy chng minh tnh chn l trong bi th: Khng c vic g kh Ch s lng khng bn
________________________________________________________________________ 45
o ni v lp bin Quyt ch t lm nn. (H Ch Minh) Gi : So snh tng kha cnh nhn bit s ging v khc nhau gia cc : - V yu cu: cng l chng minh tnh ng n ca mt lun im (chng minh tnh chn l ng ngha vi chng minh tnh ng n). - V vn cn chng minh, hy so snh: + + C cng mi st, c ngy nn kim. Khng c vic g kh Ch s lng khng bn o ni v lp bin Quyt ch t lm nn. Suy cho cng th ngha ca cu tc ng v bi th trn khng khc nhau. Nhng phi lu s khc nhau v cch biu t. Cu C cng mi st c ngy nn kim ni v vai tr ca ch, ngh lc mt cch gin tip thng qua hnh nh mi st thnh kim. Bi th ca H Ch Minh, va trc tip ni v ch, ngh lc, s bn b (Khng c vic g kh, Ch s lng khng bn), va mn hnh nh ni v kh khn, thch thc (o ni v lp bin). i vi cch biu t gin tip, mn hnh nh ni th trc khi tin hnh chng minh cn phn tch, ct ngha t ngha en ca t ng xc nh c vn cn chng minh.
LUYN TP LP LUN CHNG MINH

I. HNG DN CHUNG 1. Chun b nh Cho vn: Chng minh rng nhn dn Vit Nam t xa n nay lun lun sng theo o l "n qu nh k trng cy", "Ung nc nh ngun". a) Tm hiu v tm b) Lp dn c) Vit mt s on vn: M bi, on chng minh bng phn tch l l, on chng minh bng dn chng thc t, Kt bi. 2. Thc hnh trn lp a) Trnh by dn chun b trc t hoc nhm theo s hng dn ca thy, c gio b) Ch tham kho kin ca cc bn, cng trao i v cch lp lun, v cc dn chng thc t c) Ghi chp nhng nhn xt ca thy c gio b sung, iu chnh dn , lng nghe cc on vn hay
________________________________________________________________________ 46
so snh hon thin phn vit ca mnh. II. RN LUYN K NNG 1. lp dn cho bi vn lp lun chng minh vi bi trn, em phi lm cc bc vi ni dung c th nh th no? Gi : - Hai cu tc ng "n qu nh k trng cy" v "Ung nc nh ngun" ni ln iu g? - Ch cc t ng gi dn trong bi xc nh ng lun im cho bi vn: Chng minh rng nhn dn Vit Nam t xa n nay lun lun sng theo o l "n qu nh k trng cy", "Ung nc nh ngun". Lun im ca bi vn khng phi l tnh ng n ca hai cu "n qu nh k trng cy", "Ung nc nh ngun" m l t xa n nay nhn dn ta lun lun sng theo o l ng n c c kt trong hai cu ny. Vic hiu ngha ca hai cu tc ng l xc nh ci o l m nhn ta lun coi trng y l g, t mi c th xc nh c cc l l, dn chng cng nh nh hng lp lun cho ph hp. - Phn tch l l: din gii ngha ca hai cu tc ng; khng nh rng t xa n nay nhn dn ta lun chng t o l y; - Tm nhng biu hin c th trong thc t i sng chng minh rng nhn dn ta lun "n qu nh k trng cy", "Ung nc nh ngun". y l nhim v trng tm ca bi vn. C th tham kho thm sch bo, hi thm ngi ln c cc dn chng thuyt phc. C th dn cc dn chng theo gi sau: + Cc l hi nh, cha nhm mc ch g? Hy k mt s l hi m em bit (L gi t Hng Vng chng hn); + Cc gia nh ngi Vit Nam c thng hay th cng t tin khng? Ngy cng gi trong mi gia nh c ngha g? + ngha ca cc ngy l: Ngy Thng binh lit s, Ngy Nh gio Vit Nam, Ngy ph n Vit Nam, Ngy Thy thuc Vit Nam...; + Nh nc phong tng danh hiu B m Vit Nam anh hng, con em thng binh lit s c hng ch u tin,... - C phi cc hot ng trn thnh np sng, thnh nt p trong sinh hot vn ho ca ngi Vit Nam khng? - Bn thn em c suy ngh g v o l "n qu nh k trng cy", "Ung nc nh ngun"? Em lm c nhng vic g theo o l y v s sng th no thc hin o l y? 2. Xc nh cc cho tng phn (M bi, Thn bi, Kt lun) theo lp lun nht nh. Lm sao va m bo c mi quan h cht ch gia cc phn, va thit lp c mi quan h gia cc on trong phn Thn bi. C th lp lun theo trnh t thi gian t xa n nay, hoc theo mc t chung n ring, t rng n hp ca cc dn chng.
________________________________________________________________________ 47
C TNH GIN D CA BC H
Phm Vn ng I. V TC GI V TC PHM 1. Tc gi Phm Vn ng (1906-2000) l nh cch mng ni ting v nh vn ho ln, qu x c Tn, huyn M c, tnh Qung Ngi. ng tham gia cch mng t nm 1925, gi nhiu cng v quan trng trong b my lnh o ca ng v Nh nc Vit Nam, tng l Th tng Chnh ph trn 30 nm. Phm Vn ng c nhiu cng trnh, bi ni v vit su sc v vn ho, vn ngh, v Ch tch H Ch Minh v cc danh nhn vn ho ca dn tc. 2. Tc phm on vn c tnh gin d ca Bc H trch t bi Ch tch H Ch Minh, tinh hoa v kh phch ca dn tc, lng tm ca thi i - din vn trong L k nim 80 nm ngy sinh ca Ch tch H Ch Minh (1980). II. KIN THC C BN 1. i tng v ti ngh lun c nu r trong bi v cu m u ca bi vn:
c tnh gin d ca Bc H. [...] S nht qun gia i hot ng chnh tr lay tri chuyn t vi i sng b nh thng v cng gin d v khim tn ca H Ch tch.
Tc gi chng minh c tnh gin d ca Bc trn cc phng din: Ba n hng ngy. Nh . Vic lm. Li ni, bi vit. 2. V y ch l mt on trch nn khng c cc thnh phn trong b cc thng thng ca mt bi vn ngh lun. C th: M bi: S nht qun gia cuc i cch mng v cuc sng thanh bch, gin d ca Bc. Thn bi: Tc gi chng minh s gin d ca Bc trong sinh hot, li sng, vic lm: + Ba n thanh m, gin d. + Cn nh sn n s, gn gi thin nhin. + Cng vic bn rn nhng Bc khng mun lm phin n ngi khc. Bnh lun: i sng vt cht gin d, thanh bch l s ho hp tuyt vi vi i sng tinh thn si ni, phong ph ca Bc. + Gin d trong li ni, bi vit. 3. Nhng chng c on vn t "Con ngi ca Bc" n "Nht, nh, Thng, Li!" rt giu sc
________________________________________________________________________ 48
thuyt phc v trc ht, tc gi a ra mt h thng lun c ton din, t ba n, nh n vic lm, cch ni, cch vit... Cc dn chng u c th, xc thc v rt phong ph. Hn na, nhng iu tc gi ni ra li c bo m bng mi quan h gn gi, lu di ca mnh vi Ch tch H Ch Minh. 4. Trong on trch, ngoi cc lun im, lun c chng minh, tc gi cn kt hp vi nhng li bnh lun, gii thch su sc bn c hiu r thm vn . V d: Sau phn chng minh v c tnh gin d ca Bc trong i sng sinh hot, tc gi vit: "Nhng ch hiu lm rng Bc sng khc kh theo li nh tu hnh, thanh tao theo kiu nh hin trit n dt. Bc H sng i sng gin d, thanh bch nh vy, bi v Ngi sng si ni, phong ph i sng v cuc u tranh gian kh v c lit ca qun chng nhn dn. i sng vt cht gin d cng ho hp vi i sng tm hn phong ph, vi nhng t tng, tnh cm, nhng gi tr tinh thn cao p nht. l i sng thc s vn minh m Bc H nu gng sng trong th gii ngy nay". Trong on vn trn, tc gi phi hp nhiu phng php, bin php khc nhau: Lt li vn : "Nhng ch hiu lm rng...". Gii thch: "bi v Ngi sng si n i, phong ph...". Bnh lun: "i sng vt cht gin d cng ho hp vi i sng tm hn phong ph, vi nhng t tng, tnh cm, nhng gi tr tinh thn cao p nht...". Cch phi hp cc phng php, bin php khc nhau nh vy gip cho tc gi soi sng vn t nhiu gc , ng thi cng khin cho bi vit tng thm sc thuyt phc v hp dn hn. 5. Nhng nt c sc trong ngh thut ngh lun ca bi vn: Lun im ngn gn, tp trung. Lun c xc ng, ton din. Lun chng phong ph, c th, xc thc. T tng, gi tr ca bi vn cn c th hin r rng v su sc hn qua s kt hp phng php ngh lun chng minh vi cc phng php, bin php khc nh gii thch, nu vn v lt li vn ... III. RN LUYN K NNG 1. Tm tt Bi vn nu bt c tnh gin d ca Bc th hin trn nhiu phng din: t sinh hot, li sng, quan h vi ng ch, ng bo, trong li ni, cch vit... 2. Cch c Vn bn ny cng c vit di dng bi vn ngh lun. Ngoi nhng yu cu chung v cch c mt vn bn ngh lun, khi c cn ch nhn mnh cc chi tit sinh ng (c trnh by bng th php lit k) trong i sng hng ngy ca Bc. Ngoi ra, cch lp lun trong on th ba ("Nhng ch hiu lm rng..." l mt hnh thc chuyn rt quan trng, gip tc gi trin khai vn trn mt bnh din khc su sc hn. Cn nhn mnh khi c on ny (c th bng cch c cao ging hn hoc thay i ging c, nhp c). 3. Mt s v d v tnh gin d ca Bc th hin trong th vn ca Ngi: Sng ra b sui, ti vo hang
________________________________________________________________________ 49
Cho b, rau mng vn sn sng Bn chng chnh dch s ng Cuc i cch mng tht l sang. (Tc cnh Pc B) Cnh rng Vit Bc tht l hay Vn ht chim ku sut c ngy Khch n th mi ng np nng Sn v thng chn tht rng quay Non xanh nc bic tha h do Ru ngt ch ngon mc sc say Khng chin thnh cng ta tr li Trng xa hc c vi xun ny. (Cnh rng Vit Bc) 4. Gin d l mt c tnh, mt phm cht cao p m mi chng ta nn c. Gin d, vi mi ngi, thng th hin li ni, vic lm, th hin trong li sng, trong quan h vi ngi xung quanh. N l cch ng x cao p, ni ln s hiu bit ca bn thn mi chng ta.
CHUYN I CU CH NG THNH CU B NG
I. KIN THC C BN 1. Cu ch ng v cu b ng a) Tm ch ng trong cc cu sau: (1) Mi ngi yu mn em. (2) Em c mi ngi yu mn. Gi : Mi ngi / yu mn em. C V
Em / c mi ngi yu mn. C V
b) Ch ng ca hai cu trn c ngha khc nhau nh th no? Gi : - cu (1), ch ng "Mi ngi" l ch th ca hnh ng "yu mn" hay "em" l ch th ca hot ng "yu mn"?
________________________________________________________________________ 50
- cu (2), ch ng "Em" l ch th ca hnh ng "yu mn" hay "mi ngi" l ch th ca hot ng "yu mn"? c) Cu (1) l cu ch ng, cu (2) l cu b ng. Vy th no l cu ch ng v th no l cu b ng? Gi : Cu ch ng l cu c ch ng ch ngi, vt thc hin mt hot ng hng vo ngi, vt khc - ch ng ch ch th hnh ng. Cu b ng l cu c ch ng ch ngi, vt c hot ng ca ngi, vt khc hng vo - ch ng ch i tng ca hot ng. 2. Mc ch ca vic chuyn i cu ch ng thnh cu b ng Cho hai cu: (1) Mi ngi yu mn em. (2) Em c mi ngi yu mn. Hy chn cu thch hp in vo ch c du ba chm trong on vn sau v gii thch ti sao em li lm nh vy: - Thu phi xa lp ta, theo m v qu ngoi. Mt ting "" ni ln kinh ngc. C lp sng s. Em ti l chi i trng, l "vua ton" ca lp t my nm nay ... Tin ny chc lm cho bn b xao xuyn. (Theo Khnh Hoi) Gi : Ch cu ng trc: Em ti l chi i trng, l "vua ton" ca lp t my nm nay. Cu ny ni v "mi ngi", cc bn trong lp hay ni v Thu - em? Cu ng trc cu cn la chn, v c on vn u ang ni v Thu (em). Thu (em) trong on ny l i tng m hot ng hng vo (c ni n) ch khng phi l ch th ca hot ng. Cho nn, in vo v tr du ba chm phi l cu b ng (Em c mi ngi yu mn.) th mi m bo mi lin kt gia cc cu trong mch chung ca on. II. RN LUYN K NNG 1. Trong hai on vn di y, nhng cu no l cu b ng? a) Tinh thn yu nc cng nh cc th ca qu. C khi c trng by trong t knh, trong bnh pha l, r rng d thy. Nhng cng c khi ct giu kn o trong rng, trong hm. (H Ch Minh) b) Ngi u tin chu nh hng ca th Php rt m l Th L. Nhng bi th c ting ca Th L ra i t u nm 1933 n 1934. Gia lc ngi thanh nin Vit Nam by gi ngp trong qu kh n tn c th Th L a v cho h ci hng v phng xa. Tc gi "My vn th" lin c tn lm ng thi nht thi s. (Theo Hoi Thanh) Gi : - a: C khi c trng by trong t knh, trong bnh pha l, r rng d thy. Nhng cng c khi ct giu kn o trong rng, trong hm.
________________________________________________________________________ 51
- b: Ngi u tin chu nh hng ca th Php rt m l Th L.; Tc gi "My vn th" lin c tn lm ng thi nht thi s. 2. Nhn xt v tc dng ca vic dng cu b ng trong hai on vn trn. Gi : Xem xt mi quan h ca cu b ng vi cc cu khc trong on, vi ch ca c on. - a: Tinh thn yu nc cng nh cc th ca qu. C khi c trng by trong t knh, trong bnh pha l, r rng d thy. Nhng cng c khi ct giu kn o trong rng, trong hm. Trong trng hp ny, cc cu b ng c lc b thnh phn ch ng. C th khi phc: C khi tinh thn yu nc c ngi ta trng by trong t knh, trong bnh pha l, r rng d thy. Nhng cng c khi tinh thn yu nc (c) ngi ta ct giu kn o trong rng, trong hm. Vic lc b ch ng l nhm trnh lp tha. Cu b ng trong on vn ny c s dng m bo s lin kt. i tng ni n y l tinh thn yu nc ch khng phi ch th ca tinh thn yu nc. Cu u on vn th hin r iu ny. - b: Ngi u tin chu nh hng ca th Php rt m l Th L. Nhng bi th c ting ca Th L ra i t u nm 1933 n 1934. Gia lc ngi thanh nin Vit Nam lc by gi ngp trong qu kh n tn c th Th L a v cho h ci hng v phng xa. Tc gi "My vn th" lin c tn lm ng thi nht thi s. Ch ca on vn ny l ni v Th L - "Ngi u tin..." - "Tc gi "My vn th"..." ch khng phi ni v th Php, hay nhng ngi tn vinh ng. Hai cu b ng c ch ng cng hng v mt i tng v cng thng nht vi ch ca on.
VIT BI LM VN S 5 VN LP LUN CHNG MINH

I. THAM KHO CC VN SAU 1: t lu nay, mt s bn trong lp em c phn l l hc tp. Em hy vit mt bi vn thuyt phc bn: Nu khi cn tr ta khng chu kh hc tp th ln ln s chng lm c vic g c ch! 2: Hy chng minh rng bo v rng l bo v cuc sng ca chng ta. 3: Dn gian ta c cu tc ng: Gn mc th en, gn n th rng. Nhng c bn li bo: Gn mc cha chc en, gn n cha chc rng. Em hy vit mt bi vn chng minh thuyt phc bn y theo kin ca em. 4: Hy chng minh rng i sng ca chng ta s b tn hi rt ln nu mi ngi khng c thc bo v mi trng sng. 5: Hy chng t rng Bc H sng v cng gin d, thanh bch. II. GI DN BI 1. Hng dn chung Lm bi vn lp lun chng minh theo ng, cc bc c hng dn bi trc: - Tm hiu , xc nh lun im cn phi chng minh.
________________________________________________________________________ 52
- Trin khai lun im chnh bng cc lun im ph; la chn l l ph hp vi tng lun im, vi lp lun ca c bi; la chn nhng dn chng tiu biu, tng ng vi mi l l, lun im; - Ch cch din t, trnh li chnh t; bit to cho li vn sc cun ht, thuyt phc; - Trong khi vit, lun lun hng v lun im v mch lp lun d tnh khi lm dn . 2. Hng dn c th 1: A. M bi: - Dn dt gii thu c tnh hnh ca lp (c nhiu bn l l hc tp). - a ra chn l: Nu khi tr ta khng chu kh hc tp th ln ln ta s chng lm c vic g c ch. B. Thn bi: - K li t nh hnh ca lp thi gian qua (tng tng v chuyn c nhiu bn l l hc tp, say m vo cc tr chi nh: in t, c bc, chat,). - Chng minh cho cc bn thy: nu khng chu kh hc tp t khi cn tr, th s c nhiu ci hi: + S khng c thi gian b sung kin thc. + Khng c kin thc lm vic sau ny. + B tt hu so vi s pht trin ca x hi ni chung. + nh hng n gia nh v x hi sau ny. C. Kt bi: Khng nh li chn l va nu. ng vin cc bn tp trung vo vic hc. 2: A. M bi. - Nu khi qut vai tr ca rng i vi cuc sng ca chng ta. - Khng nh: bo v rng chnh l bo v cuc sng. B. Thn bi. Chng minh bo v rng l bo v cuc sng ca chng ta: 1. Nu nhng ch li ca rng: - Cung cp khng kh. - Ngn l lt, l t. - Cung cp sn vt, hoa c, g, - To lp mn cho t. 2. V th, bo v rng l bo v cuc sng ca chng ta, bi: - Ngha l chng ta ang bo v s trong lnh ca s sng. - Ngha l chng ta ang bo v mnh khi nhng thin tai.
________________________________________________________________________ 53
- Ngha l chng ta ang gn gi cho nhng ch li lu di ca c cng ng. C. Kt bi. Nu trch nhim ca bn thn v gi thng ip bo v rng n mi ngi. 3: A. M bi. - Khi qut ni dung cu tc ng. - Gii thiu cu tc ng. - Nu kin ca bn n. B. Thn bi. 1. Gii thch ngha cu tc ng: - Ngha en. - Ngha bng. - ngha tng qut ca cu tc ng l g 2. Khng nh tnh ng n ca cu tc ng bng vic a ra cc dn chng trong thc t m em bit. 3. M rng cu tc ng. - Cu tc ng l mt chn l nhng cn mang tnh cc oan. - Cng c nhng trng hp: Gn mc cha chc en, gn n cha chc rng. - Cu tc ng ch ng vi nhng ngi lun c thc hc hi. 4. V kin m bn nu, c th khng nh: kin tuy c phn ng nhng khng th khng nh tuyt i nh vy c. C. Kt bi. Tn thnh phn ng trong kin m bn n nu. Nhng cn khng nh tn ng n theo hng thun chiu ca cu tc ng, bi l mt chn l c thc t chng minh. 4: Tham kho dn bi ca 2. y ch m rng hn phm vi ca vn (t bo v rng n bo v mi trng ni chung). 5: A. M bi. - Gii thiu tm vc ca Bc H v nim yu knh Bc ca nhn dn. - Gii thiu li sng gin d, thanh bch ca Bc. B. Thn bi. - Chng minh Bc c li sng gin d v thanh bch. - Tham kho bi vit ca Phm Vn ng xy dng nn dn .
________________________________________________________________________ 54
C. Kt bi. Khng nh li nhng phm cht tt p ca Bc H. Nhng phm cht y ng chng ta hc tp, noi theo.
NGHA VN CHNG
(Hoi Thanh) I. V TC GI Hoi Thanh (1909-1982) l mt nh ph bnh vn hc xut sc. Sc hp dn trong nhng bi ph bnh ca Hoi Thanh khng phi chiu su ca h thng lp lun hay cc thut ng c s dng mt cch chnh xc m kh nng cm th tinh t, cch trnh by vn rt gin d m d dm, su sc. ng to c mt phong cch ph bnh ring, th hin ni bt trong cun Thi nhn Vit Nam trong ng gii thiu, ph bnh v tuyn chn nhng tc gi u t, nhng tc phm c sc nht ca phong tro Th mi (1932-1945). II. KIN THC C BN 1. Theo Hoi Thanh, ngun gc ct yu ca vn chng l lng thng ngi v rng ra thng c mun vt, mun loi. 2. Hoi Thanh vit: Vn chng s l hnh dung ca s sng mun hnh vn trng. Chng nhng th, vn chng cn sng to ra s sng. Vn chng l hnh nh ca cuc sng a dng v phong ph. Vn chng phn nh cuc sng. Cuc sng a dng cho nn hnh nh c phn nh trong vn chng cng a dng. Qua vn chng, ta bit c cuc sng, m c ca ngi Vit Nam xa kia, ta cng bit cuc sng ca cc dn tc khc nhau trn th gii. Vn chng cn sng to ra s sng. Qua tc phm vn chng, ta bit mt cuc sng trong m c ca con ngi. l c m con ngi c sc mnh, ln nhanh nh Ph ng nh gic; con ngi c sc mnh chng thin tai l lt nh Sn Tinh; con ngi c kh nng k diu nh M Lng sng to ra vt dng v phng tin trng tr k th. 3. Theo Hoi Thanh, cng dng ca vn chng l gip cho tnh cm v gi lng v tha. Vn chng gy cho ta nhng t nh cm ta khng c, luyn cho ta nhng t nh cm ta sn c. Vn chng luyn nhng tnh cm gia nh, anh em, b bn, t nh yu qu hng t nc. Vn chng gy cho ta tnh cm v tha, tnh cm vi nhng ngi tt, ngi cng ch hng, nhng ngi lao ng trong cng ng v trn th gii ni chung. V d c truyn Cy bt thn, ta yu mn nhn vt M Lng, cm ght tn a ch v tn vua tham lam. 4. a) Vn bn ngha vn chng thuc loi vn ngh lun vn chng, v ni dung bn n l ngha, cng dng ca vn chng. b) Bi vn c nt c sc v ngh thut l va c l l, va c cm xc v hnh nh. V d on m u, hay on ni v mnh lc ca vn chng. III. RN LUYN K NNG 1. Tm tt
________________________________________________________________________ 55
Ngun gc ct yu ca vn chng l tnh cm, l lng v tha. Vn chng l hnh nh ca s sng mun hnh vn trng v vn chng sng to ra s sng, gy nhng t nh cm ta khng c, luyn nhng t nh cm ta sn c. i sng tinh thn ca nhn loi nu thiu vn chng th s rt ngho nn. 2. Cch c Trong vn bn, Hoi Thanh s dng mt li vit rt sinh ng: dng mt cu chuyn m u, ly nhng v d (dn chng) gn gi vi tt c mi ngi, t ng gin d, trang nh nhng khng km phn su sc. Vi mt bi vn nh vy, ging c cn nh nhng, chm ri, r tng cu, tng ch. 3. Xem li kin thc trong bi v phn nghe ging trn lp gii thch li cu ni ca Ho i Thanh. Hy ly v d chng minh trong nhng bi vn, bi th c hc trong chng trnh lp 6 v lp 7.
CHUYN I CU CH NG THNH CU B NG
(Tip theo) I. KIN THC C BN 1. Cc kiu cu b ng Da theo s c mt hay khng c mt ca ng t t nh thi b / c, ngi ta chia cu b ng thnh hai loi: cu b ng c ng t t nh thi b / c v cu b ng khng c ng t t nh thi b / c. v d: - Ngi nh ny c xy t nm 2000. - Ngi nh ny xy t nm 2000. Tuy nhin, c nhng cu c cc t b / c nhng khng phi l cu b ng, v d: - Bn em c gii Nht trong k thi hc sinh gii. - Tay em b au. Ch ng trong hai cu ny khng phi l i tng c hot ng ca ngi hay vt khc hng vo. 2. Chuyn i cu ch ng thnh cu b ng a) So snh cc cp cu sau: (1) Ngi ta h cnh mn iu treo u bn th ng vi xung t hm ho vng. (2) Cnh mn iu treo u bn th ng vi h xung t hm "ho vng". (V Bng) Gi : Hai cu tuy u din t cng mt ni dung nhng cu (1) ch th thc hin hnh ng l con ngi v trc tip xut hin (lm ch ng), trong khi cu (2), ch ng l vt v chu tc ng ca mt i tng khc (l con ngi nhng c n i). b) Nu cch chuyn i cu ch ng thnh cu b ng. Gi : chuyn i t cu ch ng thnh cu b ng, ngi ta a t ng ch i tng ca hnh
________________________________________________________________________ 56
ng (m ng t v ng biu th) ln lm ch ng, thm (hoc khng thm) t b / c vo trc ng t ch hnh ng v ng; nu mun nu ch th hnh ng trong cu b ng th t t ng ch ch th vo sau t b / c, trc ng t hnh ng. c) Nhng cu sau ay c phi l cu b ng khng? Ti sao? (1) Bn em c gii Nht trong k thi hc sinh gii. (2) Tay em b au. Gi : Xem li mc 1 trn. II. RN LUYN K NNG 1. Cho cc cu ch ng di y, hy chuyn i mi cu thnh hai cu b ng theo hai kiu khc nhau. a) Mt nh s v danh xy ngi cha y t th k XIII. b) Ngi ta lm tt c cnh ca cha bng g lim. c) Chng k s buc con nga bch bn gc o. d) Ngi ta dng mt l c i gia sn. Gi : C th chuyn cu ch ng thnh cc cu b ng theo nhng kiu sau: - Cu b ng c t b / c; - Cu b khng c t b / c; - Cu b ng c nu ch th hnh ng v ng; - Cu b ng khng nu ch th hnh ng. V d: - Tt c cnh ca cha c (ngi ta) lm bng g lim. - Tt c cnh ca cha (ngi ta) lm bng g lim. 2. Chuyn i mi cu ch ng cho sau y thnh hai cu b ng, mt cu dng t c, mt cu dng t b. So snh v nhn xt v sc thi ngha ca cc cu b ng c t c v cu b ng c t b va chuyn i. a) Thy gio ph bnh em. b) Ngi ta ph ngi nh y i. c) Tro lu th ho thu hp s khc bit gia thnh th v nng thn. Gi : - a: + Em c thy gio ph bnh. + Em b thy gio ph bnh. b: + Ngi nh y c ngi ta ph i.
________________________________________________________________________ 57
+ Ngi nh y b ngi ta ph i. c: + S khc bit gia thnh th v nng thn c tro lu th ho thu hp. + S khc bit gia thnh th v nng thn b tro lu th ho thu hp. - Cu b ng c t c khc vi cu b ng c t b sc thi biu t: cu b ng c t c mang hm nh gi tch cc, cu b ng c t b mang hm nh gi tiu cc. - V c s khc nhau trn nn khi chuyn i cn lu : + C nhng cu c th chuyn i thnh c hai kiu b ng (c t c v c t b), v d cu (a), (b) trn; + C nhng cu ch chuyn i c thnh cu b ng c t c. y l nhng cu m ngha ca n vn mang tnh tch cc, v d, vi cu (c), ta ch c th ni: S khc bit gia thnh th v nng thn c tro lu th ho thu hp. Bi v, s thu hp khong cch gia th v nng thn vn l iu tch cc, trong mong mun ca mi ngi. 3. Vit mt on vn ni v lng say m ca em i vi vn hc, i vi mt tc phm vn hc, hoc v nh hng ca tc phm vn hc no ti em trong c s dng cu b ng. Gi : - Ch tnh thng nht ch ca on; - Vic dng cu b ng phi thng nht vi cc cu khc v i tng c ni n.
LUYN TP VIT ON VN CHNG MINH

I. HNG DN CHUNG 1. Chun b nh Hy vit mt on vn ngn theo mt trong s cc sau y: 1: Tc ng c cu: i mt ngy ng, hc mt sng khn. Nhng c bn ni: Nu khng c thc hc tp th chc g c "sng khn" no! Hy nu kin ca ring mnh v chng minh cho kin . 2: Chng minh rng vn chng "gy cho ta nhng tnh cm m ta khng c". 3: Chng minh rng vn chng "luyn nhng tnh cm ta sn c". 4: Chng minh rng ni di c hi cho bn thn. 5: Chng minh rng Bc H lun thng yu thiu nhi. 6: Chng minh rng Bc H l ngi yu cy ci. 7: Chng minh rng cn phi chn sch m c. 8: Chng minh rng bo v mi trng thin nhin l bo v cuc sng ca con ngi. Lu : Vit on vn phn tch l l hoc on vn a dn chng. 2. Thc hnh trn lp
________________________________________________________________________ 58
- Ln lt tng ngi c mi ngi trong t cng nghe; - Tho lun, trao i, ch lng nghe phn vit ca ngi khc, tip thu nhng kin nhn xt ca cc bn; - Ghi chp nhng nhn xt ca thy, c gio v phn vit ca mnh hoc ca cc bn t rt ra c kinh nghim cn thit. II. RN LUYN K NNG 1. Em la chn vn no vit on? 2. Ch vit mt on vn ngn th em c phi tin hnh lm cc bc nh l khi lp mt dn khng? V sao? 3. Trong on vn ca mnh em c s dng kiu cu b ng khng? Nu c th ch ra tc dng ca n. Gi : La chn vn no l tu nhng phi ch : - Tin hnh cc bc nh l khi lp mt dn cho bi vn lp lun chng minh: T m hiu (theo cc bc), tm ; Lp dn cho bi vn; - La chn mt lun im nh no (trong lun im chnh) chng minh hoc mt lun c no vit thnh on.
N TP VN NGH LUN
1. c li cc bi vn ngh lun hc (Bi 20, 21, 23, 24), tng kt tng bi theo cc ni dung sau: - ti ngh lun l g? - Lun im chnh ca bi vn l g? - Tc gi s dng phng php lun no? Gi : c li cc bi vn, da vo phn Kt qu cn t v phn Ghi nh ca mi bi in vo bng. C th tham kho mu bng sau: S TT Tn bi Tinh thn yu nc ca nhn dn ta S Tc gi H Ch Minh ti ngh lun Tinh yu ca dn Nam Phng php lp lun (Kiu bi)
Lun im chnh
thn Dn ta c mt lng nng nn Chng nc yu nc. l truyn thng minh nhn qu bu ca dn tc ta. Vit
ng
S giu p
Ting Vit c nhng c sc
Chng
________________________________________________________________________ 59
giu p ca ting Vit
Thai Mai
ca Vit
ting ca mt th ting p, mt th minh (kt ting hay. hp vi gii thch)
c Phm tnh Vn gin d ng ca Bc H ngha Hoi vn Thanh chng
c tnh mi phng din, Bc H Chng gin d ca u gin d. S gin d ho hp minh (kt Bc H vi i sng tinh thn phong hp vi gii ph, vi t tng v tnh cm thch, bnh cao p. lun) Ngun gc, nhim v, cng dng ca vn chng trong lch s nhn loi Ngun gc ct yu ca vn Gii thch chng l tnh cm, l lng v (kt hp vi tha; vn chng l hnh nh ca bnh lun) s sng a dng; vn chng sng to ra s sng, gy cho ta nhng tnh cm ta khng c, luyn nhng tnh cm sn c; cho nn: khng th thiu vn chng trong i sng tinh thn ca nhn loi.
2. in nhng thng tin cn thit vo bng sau: S TT 1 Tn bi Tc gi Nhng nt chnh v ngh thut Mu mc v lp lun, b cc v cch dn chng ... ... ...
Tinh thn yu H Ch Minh nc ca nhn dn ta S giu p ng Thai Mai ca ting Vit c tnh gin Phm Vn ng d ca Bc H ngha vn Hoi Thanh chng
2 3 4
3. a) Cho cc yu t sau y: - Ct truyn - Nhn vt - Ngi k chuyn - Lun im
________________________________________________________________________ 60
- Lun c - Vn, nhp Vi hiu bit v th truyn, k (loi hnh t s) v th tr tnh, tu bt (loi hnh tr tnh), hy la chn cc yu t trn v in vo bng sau: Th loi Truyn K Th t s Th tr tnh Tu bt Ngh lun Gi : Cc yu t lit k trn l nhng yu t th hin c trng ca mi th loi. Trn thc t vn bn c th, cc yu t c s kt hp, ho nhp vo nhau. Cho nn, mt mt, khng nn my mc khi xc nh cc yu t ca vn bn c th; mt khc, cn nm chc nhng yu t c trng ca tng th loi nhn din c c th thm m, c trng v phng thc biu t ca mi vn bn thuc nhng th loi khc nhau. Yu t
Yu t Th loi Truyn K Th t s Th tr tnh Tu bt Ngh lun + Ct truyn + Nhn vt + + + + + + + + Ngi k chuyn + + + + + + Lun im Lun c Vn, nhp
b) Nh vy, gia vn ngh lun v cc th loi t s, tr tnh c s khc nhau cn bn no? Gi : - Trong vn thuc cc th loi t s, tr tnh c s dng lun im, lun c, lp lun khng? - Trong vn ngh lun c s dng miu t, k chuyn, biu cm khng? c im ni bt ca vn ngh lun l vic s dng cc yu t lun im, lun c lp lun. Tuy nhin, trong vn ngh lun ngi ta c th s dng miu t, k chuyn, biu cm lm tng sc thuyt phc.
________________________________________________________________________ 61
c) Cc cu tc ng trong Bi 18, 19 l ngh lun, t s hay tr tnh? Gi : Cn c vo c trng ca tng loi vn nhn din c im ca cc cu tc ng v phng thc biu t. Nu cho rng cc cu tc ng ny l mt loi vn bn ngh lun th phi chng minh c rng chng mang nhng c im c bn ca vn ngh lun.
DNG CM CH - V M RNG CU
I. KIN THC C BN 1. Th no l dng cm ch - v m rng cu? a) Phn tch thnh phn cu to ca cu sau: Vn chng gy cho ta nhng tnh cm ta khng c, luyn nhng tnh cm ta sn c. (Hoi Thanh) Vn chng / gy... ta khng c, luyn ... ta sn c. C V
b) Xc nh nhng cm danh t c trong cu trn. Gi : Nh li c im ca cm danh t xc nh chnh xc cc cm danh t trong cu ny. Cc cm danh t l: nhng tnh cm ta khng c v nhng tnh cm ta sn c. c) Phn tch cu to ca nhng cm danh t va t m c. Gi : Ph ng trc nhng nhng Trung tm tnh cm tnh cm Ph ng sau ta khng c ta sn c
d) C th xem hai ph ng ta khng c v ta sn c l nhng cm ch - v c khng? Gi : y l nhng cm ch - v. Nng ct ca cu (ch ng Vn chng v v ng gy cho ta...) c m rng bng hai cm danh t, trong c nhng cm ch - v tham gia cu to cm danh t. iu ny l bnh thng, khi vit ngi ta c th dng cm ch - v lm thnh phn cu hoc lm thnh phn ca cm t. 2. Trong trng hp no ngi ta dng cm ch - v m rng cu? a) Phn tch thnh phn cu to ca cc cu di y. T m cm ch - v lm thnh phn cu hoc lm thnh phn ca cm t. (1) Ch Ba n khin ti rt vui v vng tm. (Bi c i) (2) Khi bt u khng chin, nhn dn ta tinh thn rt hng hi. (H Ch Minh) (3) Chng ta c th ni rng tri sinh l sen bao bc cm, cng nh tri sinh cm nm trong l
________________________________________________________________________ 62
sen. (Thch Lam) (4) Ni cho ng th phm gi ca ting Vit ch mi tht s c xc nh v m bo t ngy Cch mng thng Tm thnh cng. (ng Thai Mai) Gi : (1): Ch Ba n / khin ti rt vui v vng tm. C Trong : Ch Ba / n C V V
ti / rt vui v vng tm C (2): Khi bt u khng chin, nhn dn ta / tinh thn rt hng hi. T Trong : tinh thn / rt hng hi C (3): Chng ta / c th ni rng... trong l sen. C Trong : tri / sinh l sen bao bc cm C V tri / sinh cm nm trong l sen C (4): ...phm gi ca ting Vit / ch... bo m / t ngy... thnh cng. C Trong : Cch mng thng Tm / thnh cng V T V V V C V V
________________________________________________________________________ 63
b) Trong mi cu trn, ngoi cm ch - v lm thnh nng ct (ch ng - v ng ca cu) cc cm ch v cn li ng vai tr g? Gi : - (1): Ch ng l 1 cm ch - v, v ng c 1 cm ch - v l ph ng trong cm ng t; - (2): V ng l 1 cm ch v; - (3): V ng l cm ng t. Trong cm ng t y ph ng l 2 cm ch - v; - (4): Trng ng l cm danh t, trong ph ng cho danh t l cm ch - v. II. RN LUYN K NNG 1. Xc nh thnh phn cu to ca cc cu di y: a) i n lc va nht, m ch ring nhng ngi chuyn mn mi nh c, ngi ta gt mang v. (Thch Lam) b) Trung i trng Bnh khun mt y n. (Trn ng) c) Khi cc c gi Vng gnh, gi tng lp l sen, chng ta thy hin ra tng l cm, sch s v tinh khit, khng c my may mt cht bi no. (Thch Lam) d) Bng mt bn tay p vo vai khin hn git mnh. (Nam Cao) Gi : - a: i n lc va nht, m ch nhng ngi... mi nh c,/ Trng ng ngi ta / gt mang v. C - b: Trung i trng Bnh / khun mt y n. C - c: Khi cc c gi Vng gnh, gi tng lp l sen, / chng ta / Trng ng C V V
thy hin ra tng lp..., khng c my may mt cht bi no. V
________________________________________________________________________ 64
- d: Bng mt bn tay p vo vai / khin hn git mnh. C V
2. Xc nh cc cm ch - v m rng trong cc cu trn. Gi : - a: Trng ng c mt cm ch v l ph ng trong cm danh t: - b: V ng l 1 cm ch v: i... lc va nht, m... nhng ngi... mi nh c, khun mt / y n C - c: V
+ Trng ng l mt cm danh t c cm ch - v lm ph ng: Khi cc c gi Vng / gnh, gi tng lp l sen
+ V ng c mt cm ch - v lm ph ng trong cm ng t: hin ra tng l cm /, sch s... my may mt cht bi no.
- d: Cm ch - v lm ch ng, cm ch v lm ph ng trong cm ng t v ng: Bng mt bn tay / p vo vai C khin h n V git mnh
C
I. KIN THC C BN
TM HIU CHUNG V PHP V LP LUN GII THCH
1. Mc ch v phng php gii thch a) Trong i sng hng ngy, c bit bao nhiu l cu hi V sao? t ra i hi chng ta phi c s hiu bit tr li, chng hn: V sao li c nguyt thc? V sao nc bin li mn? V sao l cy li c mu xanh?... Tr li nhng cu hi nh th, ngha l chng ta i gii thch mt vn .
________________________________________________________________________ 65
b) Trong vn ngh lun, vic gii thch thng gn vi nhng vn khi qut c lin quan n t tng, o l, cc chun mc o c, li sng,... Chng hn: T nh bn l g? Th no l trung thc? V sao phi khim tn? Th no l C ch th nn?... c) c bi vn sau y v tr li cc cu hi. LNG KHIM TN Lng khim tn c th c coi l mt bn tnh cn bn cho con ngi trong ngh thut x th v i i vi s vt. iu quan trng ca khim tn l chnh n t nng cao gi tr c nhn ca con ngi trong x hi. Khim tn l biu hin ca con ngi ng n, bit sng theo thi v bit nhn xa. Con ngi khim tn bao gi cng l ngi thng thnh cng trong lnh vc giao tip vi mi ngi. Vy khim tn l g? Khim tn l tnh nh nhn, bit sng mt cch nhn nhng, lun lun hng v pha tin b, t khp mnh vo nhng khun thc ca cuc i, bao gi cng khng ngng hc hi. Ho i bo ln nht ca con ngi l tin mi khng ngng, nhng khng nhm mc ch t khoe khoang, t cao c nhn mnh trc ngi khc. Ngi c tnh khim tn thng hay t cho mnh l km, cn phi phn u thm, trau di thm, cn c trao i, hc hi nhiu thm na. Ngi c tnh khim tn khng bao gi chu chp nhn s thnh cng ca c nhn mnh trong hon cnh hin ti, lc no cng cho s thnh cng ca mnh l tm thng, khng ng k, lun lun tm cch hc hi thm na. Ti sao con ngi li phi khim tn nh th? l v cuc i l mt cuc u tranh bt tn, m ti ngh ca mi c nhn tuy l quan trng, nhng tht ra ch l nhng git nc b nh gia i dng bao la. S hiu bit ca mi c nhn khng th em so snh vi mi ngi cng chung sng vi mnh. V th, d ti nng n u cng lun lun phi hc thm, hc mi mi. Tm li, con ngi khim tn l con ngi hon ton bit mnh, hiu ngi, khng t mnh cao vai tr, ca tng chin cng ca c nhn mnh cng nh khng bao gi chp nhn mt thc chu thua mang nhiu mc cm t ti i vi mi ngi. Khim tn l mt iu khng th thiu cho nhng ai mun thnh cng trn con ng i. (Theo Lm Ng ng, Tinh hoa x th) - Bi vn gii thch vn g? Gi : Nhan ca bi vn c tc dng nu ln vn gii thch khng? - Hy tm nhng cu dng nh ngha nh: Lng khim tn c th coi l mt bn tnh,... Th nhn xt v cch gii thch ca bi vn ny. Gi : Nhng cu dng nh ngha: + Lng khim tn c th c coi l mt bn tnh cn bn cho con ngi trong ngh thut x th v i i vi s vt. + Con ngi khim tn bao gi cng l ngi thng thnh cng trong lnh vc giao tip vi mi ngi.
________________________________________________________________________ 66
+ Khim tn l tnh nh nhn, bit sng mt cch nhn nhng, lun lun hng v pha tin b, t khp mnh vo nhng khun thc ca cuc i, bao gi cng khng ngng hc hi. +... con ngi khim tn l con ngi hon ton bit mnh, hiu ngi, khng t mnh cao vai tr, ca tng chin cng ca c nhn mnh cng nh khng bao gi chp nhn mt thc chu thua mang nhiu mc cm t ti i vi mi ngi. Cch gii thch: + Tc gi lit k nhng biu hin ca lng khim tn nh th no? + a ra nhng i lp gia ngi khim tn v k khng khim tn c phi l mt cch gii thch khng? + Ch ra ci li ca khim tn, ci hi ca khng khim tn c phi l gii thch khng? + Ch ra nguyn nhn ca thi khng khim tn c tc dng gii thch nh th no? - gii thch v "lng khim tn", tc gi nu ra nhng nhn nh mang tnh nh ngha v lng khim tn, lit k cc biu hin ca lng khim tn, so snh gia ngi khim tn v k khng khim tn. y cng chnh l cc cch gii thch. - Ch ra ci li ca khim tn - ci hi ca khng khim tn, nguyn nhn ca thi khng khim tn chnh l ni dung gii thch. Vy th no l vn gii thch? Gii thch trong vn ngh lun l lm cho ngi c hiu r cc t tng, o l, phm cht, quan h,... cn c gii thch, qua nng cao nhn thc, bi dng tr tu, tnh cm cho con ngi. gii thch mt vn no , ngi ta thng s dng cch nu nh ngha, lit k nhng biu hin, so snh vi cc hin tng cng loi khc, ch ra ci li, ci hi, nguyn nhn, hu qu, cch pht huy hoc ngn nga,... Khng nn dng nhng ci kh hiu hoc khng ai hiu gii thch nhng iu ngi ta cha hiu, cn hiu. II. RN LUYN K NNG 1. Cc bi vn di y gii thch vn g? Hy tm tt nhng chnh m ngi vit dng gii thch cho cc vn . LNG NHN O Lng nhn o tc l lng bit thng ngi. Th no l lng bit thng ngi v th no l lng nhn o? Hng ngy chng ta thng c dp tip xc vi i sng bn ngoi, trc mt chng ta, loi ngi cn y ry nhng cnh kh. T mt ng lo gi nua r ng long tc bc, l ra phi c sng trong s chm sc m bc ca con chu, th m ng lo y phi sng kip i hnh kht sng bng ca b th ca k qua ng, n mt a tr th, qu b bng m li sng bng cch i nht tng mu bnh ca ngi khc n d, thay v c cha m nui nng, dy d... Nhng hnh nh y v thm trng y khin cho mi ngi xt thng, v tm cch gip . chnh l lng nhn o. Con ngi cn phi pht huy lng nhn o ca mnh i vi mi ngi xung quanh. Thnh Gng-i c
________________________________________________________________________ 67
mt phng chm: "Chinh phc c mi ngi ai cng cho l kh, nhng to c tnh thng, lng nhn o, s thng cm gia con ngi vi con ngi li cng kh hn. iu kin duy nht to s knh yu v mn phc i vi qun chng, tt nht l phi lm sao pht huy lng nhn o n cng v tt vy". (Theo Lm Ng ng, Tinh hoa v x th) Gi : - Gii thch vn "lng nhn o"; - Cc chnh: + Lng nhn o - lng thng ngi; + Loi ngi cn y ry nhng cnh kh; + Bit xt thng, tm cch gip nhng cnh kh; + Pht huy lng nhn o n cng v tt . C PHN ON V C THM M Chnh Xanh-t B-v cng ni: "Ti bit nhiu ngi c c phn on rt ng m ng thi li thiu c thm m, v c thm m biu hin mt ci g tinh vi nht, thuc v bn nng nht trong ci ch t nh m h nht ca cc gic quan ca ta". Mun thng thc mt bi vn, ta c n chm chm mt hai ln, xem c cm thy ci hay ca n khng ; khi cm c ri, ta mi tm hiu n hay ch no. Ta dng tri tim ca ta trc ri sau mi dng l tr. Nu lng ta khng cm th cng phn tch li cng khng hiu c g c. Vn hc khc khoa hc ch ; v c thm m khc c phn on cng ch : mt ng l s a thch ca lng, mt ng l s sng sut ca c, mt ng cn nhiu cm th tnh, mt ng cn nhiu lun l tnh. Ni vy khng phi l c thm m v c phn on tng phn nhau m ta khng bao gi dng l tr hiu c ci p u. Vn c nhiu ci p c th ging c v ai cng thy n hp l: ch mt s t nh qu mi c nhng l l ring ca n m l tr khng sao phn tch ni, v mun nhn thc c, ta phi luyn m cm bng cch sng tht nhiu, c nhiu tc phm bt h ca mi x v mi thi. (Theo Nguyn Hin L, Hng sc trong vn vn) Gi : - Gii thch vn mi quan h gia phn on (l tr) v thm m (rung ng thm m); - Cc chnh: + Nhiu ngi c c phn on rt ng m ng thi li thiu c thm m; + Mun thng thc mt bi vn, ta dng tri tim ca ta trc ri sau mi dng l tr; + C th dng l tr hiu ci p nhng quan trng vn l phi luyn m cm. T DO V N L Loi ngi hn loi vt l c quyn t do. Mt con h i nhy x vo bt c ci g c th n c by ra trc mt n; mt ngi i trng thy vt g c th n c cn bit suy xt c nn n hay khng. Con h b ci i sai khin khng t kim ch c mnh; tri li ngi ta khng cho ci i c th sai khin c mnh, nh vy l ngi ta c t do theo mun ring.
________________________________________________________________________ 68
Quyn t do l ca qu bu nht ca loi ngi. Khng c t do ngi ta cng ch nh sc vt. T do y khng phi ngha l hon ton mun lm g th lm: mt th t do v t chc v v thc. V loi ngi sng thnh on th, sng thnh x hi cho nn phi hiu t do c ngha l mun lm g th lm, nhng lm theo l phi, theo l tr, khng phm ti s t do ca ngi khc v khng phm n quyn li chung ca on th. Tri vi t do l n l. Ngi n l l ngi phi chu phc tng s nn, s sai khin bt cng ca mt ngi hay mt th lc no khc mnh hn mnh. Ngi n l khng cn c th lm vic g theo mun ca mnh, theo ti nng ca mnh mu hnh phc cho mnh na. Khng t do tc l cht. (Nghim Ton, Vit lun) Gi : - Gii thch vn "t do v n l"; - Cc chnh: + Loi ngi hn loi vt l c quyn t do; + Khng c t do, ngi ta cng ch nh sc vt; + T do ngha l mun lm g th lm nhng phi theo l phi; + N l tri vi t do; + Khng t do tc l cht. 2. Nhn xt cch gii thch ca cc bi vn trn. Gi : Sau khi nm c vn ca tng bi, h thng ho c cc chnh ca tng bi, ta mi xem bi vn lp lun gii thch bng cch no. Tc l xem xt cch trnh by cc , cch thit lp mi quan h gia cc gii thch cho vn nu ra. - Tc gi dng nhng cu dng nh ngha nh th no? Lu cch dn cc kin ca nhng ngi ni ting v vn ang gii thch. - Cc biu hin c th ca vn l g? - Tc gi s dng so snh, i chiu nh th no? - Tc gi ch ra nhng vn g l gii, phn tch vn ? - B cc bi vn ra sao? Cch din t nh th no?
SNG CHT MC BAY

(Phm Duy Tn) I. V TC GI V TC PHM 1. Th loi Sng cht mc bay c xp vo th loi truyn ngn. Vit Nam, khong u th k XX, khi nim ny cn kh mi m. Thi trung i cng c truyn hoc cc tc phm c tnh cht t s nhng khng c
________________________________________________________________________ 69
tc phm no th hin c nhng c trng c bn ca th loi ny. Truyn ngn thuc loi hnh t s, c trng c bn nht ca n l ngn. Tuy nhin, mc di ngn khng hon ton quyt nh tnh cht th loi. Nh trn ni, nhiu tc phm (c tnh t s) thi trung i nhng khng th xp vo loi truyn ngn bi ngoi tnh cht v dung lng, truyn ngn cn c mt s c trng khc. Khc vi cc truyn di (v d: tiu thuyt) v truyn va thng ti hin trn vn cuc i mt nhn vt, mt s kin, hon cnh,... truyn ngn ch l mt lt ct, mt khonh khc, mt hin tng ni bt (cng c th khc thng) ca cuc sng. m bo vi mt dung lng nh m chuyn ti c nhng ngha ln, ngn ng truyn ngn phi hm sc n mc ti a. Cc chi tit "tha" (i vi vic th hin ni dung ct truyn), cc chi tit rm r u b lc b tp trung vo nhng chi tit ch yu nht. Trong truyn ngn, dng nh hin thc i sng c "nn" cht li nhm mc ch khc ho ni bt mt hin tng, mt nt bn cht trong quan h nhn sinh hay trong i sng tm hn con ngi. 2. Tc gi Phm Duy Tn (1883-1924) l mt trong s t ngi c thnh tu u tin v th loi truyn ngn hin i, trong Sng cht mc bay l tc phm ni bt nht. Mc d cn chu t nhiu nh hng ca xu hng o c truyn thng nhng nhng truyn ngn ca Phm Duy Tn thin v phn nh hin thc x hi thi nt thi by gi. Trong Sng cht mc bay, ng t co giai cp thng tr c c bt nhn, ch ham n chi ph phn, mc dn chng trong cnh ngp lt. II. KIN THC C BN 1. Truyn ngn Sng cht mc bay c th chia lm 3 on: - on 1 (t u n Khc ny hng mt): Nguy c b v v s chng ca ngi dn. - on 2 (tip theo n iu, my!): Quan ph mu v trch nhim, mi m bi bc trong khi i h . - on 3 (cn li): b v, nhn dn lm vo cnh thm su. 2. Theo nh ngha v php tng phn: a) Hai mt tng phn c bn trong truyn Sng cht mc bay: Mt bn l ngi dn vt ln, chng chi vi ma gi ht sc cng thng, vt v. Bn kia l vin quan i h ngi trong ch an ton, nhn nh, mi m bi bc, khng cho php ai quy ry vn bi ca mnh, coi vic nh bi l trn ht, mc dn sng cht khi v. b) Nhng ngi dn h : Lm vic lin tc t chiu n gn mt gi m. H b bm di bn ly, t nh chut lt, ai ai cng mt l c ri; trong khi ma tm t trt xung, nc sng cun cun bc ln. Tc gi nhn xt: "Tnh cnh trng tht l thm". c) Vin quan i h th ngi trong nh ch cao ro, an ton. Ngi gi chn, k qut mt, cc tay chn ngi hu bi. Khung cnh nhn nh, ng b, nguy nga. Quan ch m bi. ng l phi tm ma, gi gi, ng trn c thc, th quan li ngi chi nhn nh, c k hu, ngi h. Quan gt khi c ngi bo tin v. Quan mt ta tai i cch c, b t ngi dn bo v. V y tip tc vui mng v vn bi, mc cho dn ri vo cnh v, "t nh cnh thm su" khng sao k xit. d) Tc gi dng ln hai cnh tng phn nhm mc ch so snh, lm ni bt s i lp. Ngi c trch
________________________________________________________________________ 70
nhim th v trch nhim, ch ham m bi bc. Nhng ngi dn th phi dm ma gi gi, nhc nhn, chng chi vi thin nhin mt cch tuyt vng. Cui cng, s v trch nhim ca vin quan dn n cnh v. Quan th sung sng v nc bi cao, dn th kh v nc lt. 3. a) Php tng cp c s dng miu t tnh cnh nguy ngp ca khc . Ma mi lc mt tm t. Nc sng cng dng cao. Dn chng th ui sc, mt l c ri. b) Php tng cp cng c s dng miu t thi v trch nhim, lng lang d th ca vin quan. Vin quan h khng cng dn chng m ngi trong nh vng chi, an ton. Bao k phi hu h quan. Khng phi l v cng vic m ch v mt th chi bi. Quan chi bi nhn nh, ung dung. Quan gt khi c ngi quy ry. Quan qut mng, i cch c, b t khi c ngi bo v. Quan sung sng v vn bi . Mc v trch nhim v cu gt v l ca quan cng th hin r nt. c*) S kt hp ca ngh thut tng phn v tng cp t co v ph phn hnh ng ham m bi bc v v trch nhim ca vin quan. Nu vin quan ch ham nh bc th l thi xu trong sinh hot ca c nhn y. Nhng y nh bc khi lm cng v, c th l khi i h , lin quan n tnh mng v ti sn ca dn chng th l s v trch nhim. Y thng vn bi ch th y sung sng l l thng t nh. Nhng y thng bi khi v, y sung sng khi bao ngi dn kh s, cng cc th s vui mng ca y l mt hnh ng phi nhn tnh ca k lng lang d th. Chnh s kt hp ny lm cho tnh cht t co v ph phn thm su sc. 4. + Gi tr hin thc ca truyn Sng cht mc bay l phn nh b mt ca giai cp thng tr m tiu biu l tn quan c vai tr cha m ngi dn nhng ch ham m bi bc, ht sc v trch nhim, lm cho dn chng khn kh v v, nc lt. + Gi tr nhn o ca truyn l cm thng vi s vt v, khn kh ca ngi lao ng trc cnh thin tai xy ra do thi v trch nhim ca bn quan li. + Gi tr ngh thut: y l truyn ngn vit theo kiu hin i bng ch Quc ng. Nhn vt bc u c tnh cch. Tc gi s dng bin php tng phn, tng cp, kt hp vi li bnh lun trc tip t co v ph phn. Nhn vt quan ph mu bc l bn cht xu xa, v trch nhim qua cc hnh ng, li ni ca y vi tay chn v vi ngi dn. III. RN LUYN K NNG 1. Tm tt Gn mt gi m, tri ma tm t, nc sng Nh H ln to, khc lng X c nguy c s v. Hng trm hng nghn ngi dn ra sc chng chi vi sc nc. Th m ti ngi nh trn mt khc gn , quan ph mu vn ung dung cng cc quan nh bi. C ngi bo v, ngi vn thn nhin qut mng. Cui cng, khi quan vn bi tht to, cng l lc "khp mi ni min , nc trn lnh lng, xoy thnh vc su, nh ca tri bng, la m ngp ht, k sng khng ch , k cht khng ni chn". 2. Cch c Trong mt truyn ngn, ging iu c ngha rt quan trng i vi gi tr ca tc phm. Vi c trng hm sc, tc gi truyn ngn tn dng ti a nhng li th ca ging iu th hin t tng, tnh cm, thi ca mnh, ng thi khc ho i sng mt cch su sc. T ging iu ca tc gi cho n ging iu ca cc nhn vt, khi c cn ch th hin sinh ng v chnh xc. C th, trong truyn ngn ny c nhng nhn vt ch yu sau:
________________________________________________________________________ 71
Ging ngi k chuyn (v mt no c th coi l ging ca tc gi): ma mai, chm bim khi vit v nhn vt "quan ln", xt thng khi miu t thm cnh m dn chng ang gp phi. Ging quan ph mu: va hch dch (khi sai bo) va th (khi nghe ni n cnh l lt). Ging nha li, thy : nnh nt, xun xoe,... 3. Cc hnh thc c vn dng trong truyn Sng cht mc bay: Hnh thc ngn ng Ngn ng t s Ngn ng miu t Ngn ng biu cm Ngn ng ngi k chuyn Ngn ng nhn vt Ngn ng c thoi ni tm Ngn ng i thoi C
X X X X X X X
Khng
4.* Qua ngn ng i thoi ca tn quan ph, c th thy hn hin ln vi mt nhn cch xu xa, b i. l mt tn quan v trch nhim, tham lam v tn bo. T y cng cn phi rt ra mt nhn nh rng: trong tc phm t s ngn ng c vai tr v cng quan trng trong vic hnh thnh nn tnh cch ca nhn vt.
CCH LM BI VN LP LUN GII THCH

I. HNG DN CHUNG 1. Cc bc lm bi vn lp lun gii thch a) Bc 1: Tm hiu v tm - yu cu gii thch vn g? C khi vn cn gii thch c nu ra mt cch trc tip (v d: gii thch v "lng nhn o", gii thch v "lng khim tn",...) nhng cng c khi bi gin tip a ra vn bng cch mn hnh nh, cu vn, cu tc ng, ca dao, thnh ng, ..., v d: Nhn dn ta c cu tc ng: "i mt ngy ng, hc mt sng khn". Hy gii thch ni dung cu tc ng . Trc nhng bi dng ny, khi xc nh vn (lun im) chnh cn gii thch phi lu : Ct ngha c hnh nh, cu vn, cu tc ng, thnh ng, ... nu ra bi. Ngha l phi tin hnh gii thch t ng, ngha gc, ngha chuyn,... ca hnh nh, cu vn... nm c ni dung ca chng t mi xc nh c chnh xc vn cn gii thch. - Lin h vi thc t i sng, vi nhng kin trong sch v,... khc xc nh nhng biu hin c
________________________________________________________________________ 72
th ca vn . V d, vi yu cu gii thch cu tc ng "i mt ngy ng, hc mt sng khn", mt mt cn t m nhng v d c th trong thc t (i tham quan hiu bit thm nhng iu mi l, nhng khm ph ca con ngi trc nhng min t mi, em tng tht bi khi lm mt vic g nhng v th m em c c kinh nghim by gi c th lm tt c vic y,...), mt khc cn lin h vi nhng cu ca dao, tc ng tng t (Lm trai cho ng nn trai, Ph Xun tri, ng Nai tng; i cho bit bit y, nh vi m bit ngy no khn;...) thm ch lin h n nhng dn chng c ngha tng phn: ch ngi y ging,... b) Bc 2: Lp dn bi Lp dn bi theo b cc ba phn: - M bi: Gii thiu vn cn gii thch hoc gii thiu cu tc ng, thnh ng, ca dao, cu vn,... v nu ra ni dung ca n. V d: Gii thiu cu tc ng "i mt ngy ng, hc mt sng khn" v ngha v s c kt kinh nghim v th hin m c i nhiu ni m mang hiu bit. - Thn bi: Gii thch vn (lun im) gii thiu phn M bi + Gii thch cc t ng, khi nim, v d: i mt ngy ng ngha l g? Mt sng khn ngha l g? "nhn o" l g? "khim tn" l th no? "phn on" l g? "thm m" l g? + Gii thch cc ngha m rng ca vn , lin h vi thc t, vi cc dn chng khc + Gii thch ngha khi qut ca vn i vi cuc sng ca con ngi, l gii su vn Ch cn nhc cch sp xp cc gii thch lm sng r, ni bt vn - Kt bi: Nhn mnh ngha ca vn va lm sng t c) Bc 3: Vit bi - M bi: C th vit theo cc cch: + Gii thiu thng vo vn cn gii thch, v d: i mt ngy ng, hc mt sng khn l cu tc ng c kt kinh nghim hc tp ca nhn dn ta, qua th hin c m vn ti nhng chn tri mi m mang hiu bit. + i t vn c ngha i lp, dn ti vn cn gii thch, v d: Em c nh mi hnh nh mt ch ch khng hunh hoang, kiu ngo, khng chu m rng tm mt dn ti hu qu b cht bp di chn tru. Th mi thy thm tha li rn dy ca cha ng ta: i mt ngy ng, hc mt sng khn. Cn g th v hn khi c i n nhng chn tri mi, nhng ni cho ta bao iu mi l, k th. + i t ci chung n ci ring, dn dt vo vn , v d: Cha ng ta li cho con chu mun i c mt kho tng ca dao, tc ng. cng l c mt kho tng kinh nghim qu bu. Ta c th t m thy nhng li khuyn rn b ch v vic phi m mang tm hiu bit, i y i trau di vn sng, vn tri thc. - Thn bi: Mi gii thch nn vit gn thnh mt on. Ch n vic la chn cch dn dt t M bi n Thn bi, t on ny chuyn sang on khc. - Kt bi: Cch Kt bi phi h ng vi cch M bi; thu tm c nhng chnh trin khai trong phn Thn bi. II. RN LUYN K NNG
________________________________________________________________________ 73
Vi bi: Nhn dn ta c cu t c ng: "i mt ngy ng, hc mt sng khn". Hy vit thm nhng cch kt bi khc. Gi : Tham kho hai on kt bi sau: - i mt ngy ng, hc mt sng khn l mt chn l sng su sc v tin b khng ch trong thi trc m c trong thi i ngy nay na. Khi th gii ang ngy cng c xu hng m rng giao lu th vi mi c nhn vic i m hc ly nhng ci khn li cng tr nn cn thit, nht l i vi nhng ngi tr tui. Hn bao gi ht, ngy nay, chng ta cnh cn phi i cho bit bit y m giao lu, m hc hi, hc tp v lm vic tt hn. - Ni mt cch cng bng th bi hc c nhn dn ta c kt trong cu tc ng i mt ngy ng, hc mt sng khn l mt chn l khng bao gi c. Ngy xa ngi ta mong c c i y, i vt ra khi ci khng gian cht tri ca lng ca x. Ngy nay, trong mt x hi ngy cng pht trin mnh m, con ngi li cng nht thit phi hc hi, giao lu. i nhiu ngy ng hc ly nhiu sng khn hn na nu khng mun t nc mnh tt hu, l trch nhim ca mi ngi v ca bn thn mi chng ta.
LUYN TP LP LUN GII THCH

I. HNG DN CHUNG 1. Chun b nh Cho vn: Mt nh vn c ni: "Sch l ngn n sng bt dit ca tr tu con ngi". Hy gii thch ni dung ca cu ni . a) Tm hiu v tm : vn yu cu gii thch vn g ? Ct ngha cu ni nm c vn cn gii thch. Ch gii thch ngha ca hnh nh "ngn n sng bt dit ca tr tu" thy ngi ni coi trng vai tr ca sch nh th no. Lin h vi thc t (Sch gio khoa, sch tham kho,... em ang s dng) v vi nhng kin khc v vai tr ca sch trong i sng ca con ngi (c li bi ch li ca vic c sch Bi 19) xc nh hng pht trin trong bi vit. b) Lp dn bi: - Gii thch cc t ng trng tm ca cu ni lm r lun im cn gii thch: Sch l ngn n sng bt dit ca tr tu con ngi. (gii thch c ngha en v ngha bng). - Gii thch mi quan h gia sch v tr tu. + Sch l kt tinh ca tr tu. C tr tu th mi c sch. + Sch gip pht trin tr tu. - Ti sao ni sch l ngn n sng bt dit ca tr tu con ngi? Khng c sch th sao? a ra v d khng nh vai tr "dn ng" ca sch. - Gii thch ngha ca cu n i bng nhng lin h trong thc t v bng nhng cu ni khc, v d: Sch l ngi bn ln ca con ngi.
________________________________________________________________________ 74
- Em c ng tnh vi cu ni tn vinh vai tr ca sch y khng? Em c suy ngh g v vic c sch v la chn sch, dng sch cho vic hc tp? - Sp xp cc d nh s vit theo b cc ba phn, ch trnh t gii thch cc trong ni dung ca vn . c) Vit mt s on vn: Vit on M bi, mt s on gii thch c th, Kt bi. 2. Thc hnh trn lp - Thc hin cc yu cu ca thy, c gio - Trao i vi cc bn trong t v dn bi - Ch lng nghe nhn xt ca thy, c gio, ca cc bn; ghi chp v xem li dn ca mnh chnh sa nu cn. II. RN LUYN K NNG c bi vn sau y v tr li cu hi: (Tuyn mt bi lp lun gii thch v vai tr ca sch) 1. Em c ng vi nhng kin gii thch v vai tr ca sch trong bi vn khng? 2. Bi vn gii thch bng cch no? Hy tm tt nhng chnh ca bi vn. 3. i chiu vi dn bi ca mnh t rt ra cch gii thch tt nht.
VIT BI TP LM VN S 6 VN LP LUN GII THCH

(lm nh) I. BI THAM KHO 1: Ma xun l tt trng cy, Lm cho t nc cng ngy cng xun. Bc H mun khuyn dy iu g qua hai dng th ny? V sao vic trng cy trong ma xun ca t tri li c th gp phn lm nn ma xun ca t tri li c th gp phn lm nn ma xun ca t nc? 2: Nhiu iu ph ly gi gng Ngi trong mt nc phi thng nhau cng. Ngi xa mun nhn nh iu g trong cu ca dao y? 3: Hy gii thch ngha ca cu tc ng: Tht bi l m thnh cng. 4: Dn gian c cu: Li ni gi vng, ng thi li c cu: Li ni chng mt tin mua, La li m ni cho va lng nhau. Qua hai cu trn, em hy cho bit dn gian hiu nh th no v gi tr, ngha ca li ni trong cuc sng. 5: Em hy gii thch ni dung li khuyn ca L-nin: Hc, hc na, hc mi.
________________________________________________________________________ 75
II. GI DN BI 1. Hng dn chung a. c k vn xc nh chnh xc vn cn gii thch; b. Tm , lp thnh dn bi. c. Vit thnh bi vn hon chnh: - y l bi vit nh, cn chun b k lng trc khi bt tay vo vit; - Sau khi lp xong dn bi, c th t m cc bi vn tham kho so snh, i chiu; c th b sung vo dn bi ca mnh nhng cn thit nhng khng c rp khun theo bt c bi vn mu no; phi ch ng la chn theo suy ngh ca mnh; - Ch vit tng on, cn nhc cch dng t, t cu; - Sau khi vit thnh bi, c li sot cc li v chnh t, dng t, t cu, lin kt, chuyn on,... - Hon chnh bi vit. 2. Hng dn c th 1: Tp trung lm sng t cc sau. - Gii thch ngha hai cu th ca Bc. + Vic trng cy qu ng l c ngha vi ma xun ca t tri. + Vic trng cy cn c ngha vi ma xun ca t nc na. - Vic trng cy trong ma xun li c ngha vi ma xun ca t nc v: n rn tp cho con ngi thc sng v cuc sng chung. N to cho con ngi tm th vng vng, t tin bc vo mt nm lm vic mi y hiu qu. - Hy xc nh trch nhim ca bn thn trc li dy ca Bc H 2: Cc cn t l: - Gii thch ngha ca cu ca dao: + Ngha en (cc t: Nhiu iu, gi gng,). + Ngha bng (li nhc nh: mi ngi phi on kt, thng yu nhau). - Ti sao li phi sng on kt, thng yu nhau? ( cng chia s nhng gian nan trong cuc sng, trong nh gic,). - Cn phi lm g thc hin li dy ca ngi xa? (hy thng yu m bc v sng c trch nhim vi nhng ngi thn yu v vi cng ng). 3: Tp trung lm sng t cc : - Gii thch cu tc ng. + Ngha en. + Ngha bng. - Ti sao ni Tht bi l m ca thnh cng? (V tht bi gip ta gip cho ta c c nhng kinh
________________________________________________________________________ 76
nghim qu gi cho ln sau). - Nu mt vi dn chng li gii thch c sc thuyt phc. 4: Cc cn t. - Gii thch ngha ca cu ni: + Ngha en. + Ngha bng. - Vai tr ca li ni. + giao tip + Li ni cng th hin nhn cch ca mi ngi. - Phi lm nh th no s dng li ni ng mc, hiu qu trong cuc sng? (phi hiu cc nguyn tc ng x th mi s dng li ni ng mc v hiu qu c). 5: Cn trin khai cc : - Hc, hc na, hc mi ngha l nh th no? (ngha l lun lun phi hc hi trong sut cuc i ngay c khi mnh c c mt v tr nh th no trong x hi). - Ti sao phi Hc, hc na, hc mi ?(bi x hi lun vn ng, ci mi lun c sinh ra. Nu khng chu kh hc hi, ta s b lc hu v kin thc mt cch nhanh chng). - Hc u? V hc nh th no? (khi khng cn ngi trn gh nh trng, ta vn c th hc thm trong sch v, trong cuc sng, trong cng vic,hc trong lc lm vic, trong lc nhn ri,). - Bn thn v cc bn gn gi vi em v ang vn dng cu ni ca L-nin ra sao?
NHNG TR L HAY L VA-REN V PHAN BI CHU

(Nguyn i Quc) I. V TC GI V TC PHM 1. Tc gi Nguyn i Quc l tn gi rt ni ting ca Ch tch H Ch Minh, c dng t nm 1919 n nm 1945. Bt danh Nguyn i Quc gn vi t bo Ngi cng kh, nhiu truyn k (sau ny in thnh Truyn k Nguyn i Quc) v tc phm Bn n ch thc dn Php vit trn t Php, bng ting Php trong thi gian t 1922 n 1925. 2. Tc phm Truyn ngn Nhng tr l hay l Va-ren v Phan Bi Chu c vit ngay sau khi nh cch mng Phan Bi Chu b bt cc (18-6-1925) Trung Quc b gii v giam Ho L H Ni v sp b x n, cn Va-
________________________________________________________________________ 77
ren th chun b sang nhm chc To n quyn ng Dng. Tc phm c vit vi mc ch c ng phong tro ca nhn dn trong nc i th Phan Bi Chu. II. KIN THC C BN 1. Nhng tr l hay l Va-ren v Phan Bi Chu l mt truyn ngn c tnh cht k s nhng thc t l h cu, do tc gi tng tng v sng to t s vic trc khi sang ng Dng nhm chc, Va-ren c tuyn b s quan tm ti Phan Bi Chu. 2. a) Trc khi sang ng Dng, do sc p ca cng lun Php v ng Dng, Va-ren ha s chm sc v Phan Bi Chu. b) Nhng thc cht ch l mt li ha di tr nhm trn an cng lun, trn an nhn dn Vit Nam ang u tranh i th Phan Bi Chu. Tc gi s dng bin php chm bim su cay lt ty b mt gi di ca Va-ren. Y ha mt cch "na chnh thc", tc l ha m , ha m khng nht thit phi thc hin. Tip theo Ngi li vit: "gi th c cho rng mt v Ton quyn ng Dng m li bit gi li ha i chng na...". Vit nh th, Ngi ngm cho c gi (nhn dn Vit Nam) nhn r b mt tht ca nhng tn quan thc dn. Trong qu trnh cai tr , c th v vt c nhiu ca ci, bc lt c cng sc lao ng ca nhn dn ng Dng mt cch tn t, thm ch i lm bia n cho chng, chng ha rt nhiu nhng khng bao gi gi li ha, nht l khi nhng li ha y li khng mang n li ch cho chng. 3. a) Trong on vn c hai nhn vt: Va-ren v Phan Bi Chu, c xy dng theo quan h tng phn, i lp nhau: Va-ren l mt vin ton quyn, cn Phan Bi Chu l mt ngi t. Mt bn l k bt lng nhng thng tr, bn kia l ngi cch mng v i nhng tht th. Tc gi dnh mt s lng t ng ln, hnh thc ngn ng trn thut khc ho tnh cch Va-ren. Cn vi Phan Bi Chu, tc gi dng s im lng lm phng thc i lp. y l mt cch vit va t va gi, rt thm thu, sinh ng v l th. b) Trong cuc i thoi (tng tng) ca tc gi, hu nh ch c Va-ren ni, cn Phan Bi Chu th im lng. Bi vy, ngn ng ca Va-ren thc cht l ngn ng c thoi, t ni mt mnh. Qua li ni, c ch, Va-ren bc l r tnh cch nham him, thm c. Y khng ngng ve vut, d d, bp bm mt cch trng trn nhm thuyt phc Phan Bi Chu t b t tng cch mng, cng tc vi chng (thc cht l u hng). Thm ch y cn em c thn th (tng l mt k phn bi ng i, ng ch trong ng X hi) ra thuyt phc Phan Bi Chu hy theo gng y c c mt cuc sng sung sng. c) Ngc li vi s ba hoa, khoc lc ca Va-ren, t u n cui Phan Bi Chu ch im lng. ng pht l, coi nh khng c Va-ren trc mt. S im lng, dng dng ca Phan Bi Chu th hin mt thi khinh b cc , ng thi cng cho thy bn lnh kin cng ca nh cch mng trc k th, cho d l Ton quyn ng Dng i chng na. 4. ngha ca bi vn s gim i rt nhiu nu khng c nhng li bnh va hm hnh va sc so ca tc gi. T u cuc i thoi, tc gi nh ang ngi ngay bn cnh, chng kin Va-ren gi mi ngn ngh v cng chng kin s tht bi thm hi ca y trc ngi t cch mng. Sau tc gi a ra li bnh: "Nhng c xt binh t nh, th ch l v (Phan) Bi Chu khng hiu Va-ren cng nh Va-ren khng hiu (Phan) Bi Chu". Tht hm hnh v su sc. Hai ch "khng hiu" c tc gi gii thch mt phn (khng phi v khng hiu ting ni ca nhau v c thng ngn), cn li cho bn c t suy ngm. Nh vy, hai con ngi khng hiu c nhau ch c th v h khng th v khng bao gi cng t tng, ch hng, khng bao gi i chung mt con ng. D Va-ren c ni g chng na th vi Phan Bi Chu, y
________________________________________________________________________ 78
cng ch l mt k xa l, mt k khng ng Phan Bi Chu phi bn tm. Kt thc cuc i thoi (m thc cht l c thoi), tc gi cn dn li ca mt nhn vt tng tng khc (anh lnh dng) to cho cu chuyn cm gic khch quan. Theo li anh lnh dng, anh ta c thy "i ngn ru mp ngi t nhch ln mt cht ri li h xung ngay, v ci ch din ra c mt ln thi". Vi chi tit ny, trong con mt ca Phan Bi Chu, Va-ren cng ch l mt a tr. 5.* Dng nh th vn cha din t ht c thi khinh mit ca Phan Bi Chu i vi Va-ren, tc gi cn a ra li ca mt nhn chng tng tng khc m theo li ca tc gi, "chng dm nu tn", qu quyt rng Phan Bi Chu nh vo mt Va-ren. V Ngi li cn chua thm: "ci th c th". S trn thut xen ln cc yu t bnh lun rt phong ph, a dng ca tc gi khin cho cu chuyn ht sc hp dn, gp phn lm ni bt tnh cnh va l bch va hi hc ca Va-ren, ng thi cng lm r thm thi , tnh cch, bn lnh ca Phan Bi Chu. III. RN LUYN K NNG 1. Tm tt on trch khc ho hai nhn vt c tnh cch hon ton i lp nhau: Va-ren th gian tr, l bch, i din cho thc dn Php phn ng ng Dng; Phan Bi Chu kin cng, bt khut, xng ng l v anh hng, tiu biu cho kh phch ca dn tc Vit Nam. 2. Cch c Vi vn bn ny, cn ch ging iu ca hai nhn vt: Ging ngi k chuyn: ma mai, chm bim mt cch sc so. Ging Ton quyn Va-ren: thm c, mm mng mt cch xo tr. Trong c cuc i thoi, Phan Bi Chu khng ni mt li, do khng cn ch n ging iu ca nhn vt ny. Tuy nhin, ni bt ln trong l li bnh lun ca ngi k chuyn cng nh thi ca nhn vt (v cng c th coi l thi ca nhn vt khi ni n Phan Bi Chu. l thi knh phc i vi ngi chin s cch mng, ng thi s ma mai, chm bim cng tng ln khi ni n s "l" ca vin quan Ton quyn. 3. Trong truyn tuy khng ni, th nhng chng ta c th nhn r thi khinh b ca Phan Bi Chu i vi Va-ren. Thi lnh nht, th vi n ci khinh b chnh l nhng minh chng chng minh cho iu . 4. Cm t nhng tr l trong nhan tc phm chnh l c vch trn nhng hnh ng l lng v bn cht xu xa ca Va-ren. N bc trn nhng hnh ng gi to, kch km ca t n ton quyn.
DNG CM CH - V M RNG CU: LUYN TP

(Tip theo) I. KIN THC C BN Nh li cc kin thc c tm hiu Bi 25:
________________________________________________________________________ 79
- Th no l dng cm ch - v m rng cu? - Ngi ta thng m rng nhng thnh phn no ca cu bng cm ch - v? II. RN LUYN K NNG 1. Xc nh thnh phn cu to ca cc cu sau y. Cho bit nhng cu no c thnh phn cu c cu to bng cm ch - v. a) Kh hu nc ta m p cho php ta quanh nm trng trt, thu hoch bn m a. (H Ch Minh) b) C k ni t khi cc thi s ca tng cnh ni non, hoa c, ni n on, hoa c trng mi p; t khi c ngi ly ting chim ku, ting sui chy lm ngm vnh, ting chim, ting sui nghe mi hay. (Hoi Thanh) c) Tht ng tic khi chng ta thy nhng tc l tt p y mt dn, v nhng thc qu ca t mnh thay dn bng nhng thc bng by ho nhong v th kch bt chc ngi ngoi [...]. (Theo Thch Lam) Gi : - a: Kh hu nc ta m p / cho php ta... trng trt, ... bn ma. C Phn tch tip ch ng v v ng. - b: C k / ni t khi cc thi s ca tng ... mi p ... nghe mi hay. C V V
Phn tch tip cu to cc ph ng ca ng t ni. - c: ... chng ta / thy nhng tc l ...th kch bt chc ngi ngoi C Phn tch tip cu to ca v ng. 2. Phn tch cu to ca cc thnh phn c m rng bng cm ch - v trong nhng cu trn v nu vai tr ca chng. Gi : - a: + Ch ng l cm C - V: Kh hu nc ta / m p C V V
+ Ph ng l cm ch v:
80 ________________________________________________________________________ cho php ta quanh nm trng trt, thu hoch bn ma.

- b: Ph ng ca cm ng t v ng c cu to bng hai cm danh t c kt cu C - V. + Cm danh t 1 c ph ng l cm C -V: t khi cc thi s ca tng ..., ni non, hoa c trng mi p
+ Cm danh t 2 c ph ng l cm C -V: t khi c ngi ly ..., ting sui nghe mi hay.
+ C th xem "ni non, hoa c trng mi p" v "ting chim, ting sui trng mi hay " cng l nhng cm C -V. - c: Cm ng t v ng c hai cm C -V lm ph ng. thy nhng tc l tt p y mt dn,
thy ... v nhng thc qu ca t mnh thay ... nc ngoi
3. Hy gp m i cp cu sau y thnh mt cu c cm C - V lm thnh phn cu hoc thnh phn cm t m khng lm thay i chnh ca chng. a) Chng em hc gii. Cha m v thy c rt vui lng. b) Nh vn Hoi Thanh khng nh: "Ci p l ci c ch". c) Ting Vit rt giu thanh iu. iu khin li ni ca ngi Vit Nam ta du dng, trm bng nh mt bn nhc. d) Cch mng thng Tm thnh cng. T , ting Vit c mt bc pht trin mi, s phn mi. Gi : gp hai cu thnh mt cu m khng lm thay i chnh ca cc cu, cn nm c ngha ca tng cu v mi quan h gia chng. Khi gp, c th thm, bt mt s t ng cho ph hp. - Chng em hc gii lm cha m v thy c rt vui lng. - Nh vn Hoi Thanh khng nh rng ci p l ci c ch. - Ting Vit rt giu thanh iu khin li ni ca ngi Vit Nam ta du dng, trm bng nh mt bn
________________________________________________________________________ 81
nhc. - T khi Cch mng thng Tm thnh cng, ting Vit c mt bc pht trin mi, s phn mi. 4. Thc hin yu cu nh bi tp trn vi cc cu hoc v cu c in m di y: a) Anh em ho thun, hai thn vui vy. (Ca dao) b) y l cnh mt rng thng. Ngy ngy bit bao nhiu ngi qua li. Nhng bao nhiu ngi qua li cng ch mi suy tnh xem rng ny mi nm ly c bao nhiu nha thng, bao nhiu ci thng. n lc c ngi nhn cnh ch v mn cnh v bit qun mnh trong cnh, t lc y mi c vn th. (Hoi Thanh) c) Hng lot v kch nh "Tay ngi n b", "Gic ng", "Bn kia sng ung",... ra i. S ra i ca cc v kch y si m cho nh n sn khu khp mi min t nc. (Theo nh Quang) Gi : Ch , i vi cc cu trong on vn cn xem xt n cc cu khc khi gp li vi nhau, cu mi ph hp vi din t ca c on. C th gp li thnh cu nh sau: - Anh em ho thun khin hai thn vui vy. - y l cnh mt rng thng ngy ngy c bit bao nhiu ngi qua li. Nhng bao nhiu ngi qua li cng ch mi suy tnh xem rng ny mi nm ly c bao nhiu nha thng, bao nhiu ci thng. [...] - Hng lot v kch nh "Tay ngi n b", "Gic ng", "Bn kia sng ung",... ra i si m cho nh n sn khu khp mi min t nc.
LUYN NI: BI VN GII THCH MT VN

1. HNG DN CHUN B NH Vi mt trong cc vn sau, hy lp dn bi cho bi vn ni. (1) Trng em t chc mt cuc thi gii thch cc cu tc ng. tham gia cuc thi , em hy chn mt cu tc ng mnh tm c v gii thch n. (2) V sao nhng tn tr m Va-ren by ra vi Phan Bi Chu li c Nguyn i Quc gi l nhng tr l ? (3) V sao nh vn Phm Duy Tn li t nhan Sng cht mc bay cho truyn ngn ca mnh? (4) Em thng c nhng sch g? Hy gii thch v sao em thch c loi sch y. Gi : - Thc hin cc bc Tm hiu v tm , Lp dn bi theo b cc ba phn. - Tra t in, hoc ch thch bi c vn bn gii ngha cc t ng quan trng ca vn s gii thch. V d: tra t in gii thch tc ng nm c ngha ca cu tc ng mnh chn gii thch (1), xem ch thch hiu th no l tr l, tra T in thnh ng v tc ng Vit Nam bit th no l Sng cht mc bay, ...
________________________________________________________________________ 82
- Ch sp xp cc theo trnh t trc - sau hp l. V d: gii thch V sao nhng tn tr m Varen by ra vi Phan Bi Chu li c Nguyn i Quc gi l nhng tr l, nn gii thch ngha ca cm t tr l trc, tip theo ni r nhng tr ca Va-ren l g, ri gii thch nhng tr y l ch no. - y l bi vn gii thch dng ni nn cn ch : + Khng vit thnh vn c; + Chun b trc nhng cu ni chuyn on, c th c nhng cu xng h vi ngi nghe tng hiu qu thuyt phc; - Tp ni trc nh theo dn bi. C th ng trc gng t iu chnh iu b, c ch,... 2. HNG DN THC HNH TRN LP - Thc hnh theo yu cu ca thy, c gio - Ch iu chnh ging ni, ng iu khi trnh by sao cho r rng, mch lc, c sc thi biu cm khi cn thit, nhn mnh nhng ni dung gii thch trng tm; cn tp t th nh c, t tin, t tn; khi ni nn ch hng ti ngi nghe. - Nu c hnh thc thc hnh theo t th: + Ch nghe cc bn khc ni t rt kinh nghim cho mnh; + Trao i, bn bc vi cc bn v dn bi iu chnh nu cn thit; + Ch nghe nhn xt ca thy c gio, ca cc bn.
CA HU TRN SNG HNG

(H nh Minh) I. V TH LOI Ca Hu trn sng Hng thuc th loi bt k. Xt v tnh cht, bt k gn vi tu bt (xem th loi tu bt trong bi Mt th qu ca la non: cm). C hai loi u l th k, tc l nhng ghi chp v ngi tht, vic tht nhng mang sc thi tr tnh. Tuy nhin, so vi tu bt th bt k th hin ngha khch quan r nt hn. Trong bt k, cc nhn vt, s kin c miu t kh chi tit. Tnh cm, thi ca tc gi c th hin qua cch la chn, miu t i tng. II. KIN TC C BN 1. C Hu l thnh ph p v c knh bn b sng Hng. Trong chng trnh Ng vn c cu ca dao v x Hu: ng v x Hu quanh quanh Non xanh nc bic nh tranh ho Ai v x Hu th v. c im ca x Hu l Hu p v Hu th, Hu mng m. Ging Hu du dng. Ngi x Hu thanh lch. Hu ni ting vi cung in, lng tm, ni Ng, sng Hng, cha Thin M,... 2. Cc ln iu dn ca Hu rt phong ph, a dng. V cc iu h th c: cho cn, bi thai, a linh, gi go, ru em, gi vi, gi ip, bi chi, bi tim, nng vung, h l, h , xay la, h nn,... Cc iu ht c: l con so, l hoi xun, l hoi nam, nam ai, nam bnh, qu ph, nam xun, tng t khc, hnh vn, t i cnh. Cc nhc c c nhc ti gm: n tranh, n nguyt, t b, nh, n tam, n bu, so, cp sanh.
________________________________________________________________________ 83
3. Sau khi c bi vn, ngi c bit Hu khng ch ni ting bi danh lam thng cnh v cc di tch lch s, Hu khng ch ni ting bi nn bi th, cc mn n tinh t, m cn ni ting bi cc ln iu dn ca v m nhc cung nh. Nghe ca Hu trong thuyn rng trn sng Hng l mt th tao nh, y quyn r. 4. V ca Hu: a) Ca Hu c hnh thnh t dng ca nhc dn gian v ca nhc cung nh. b) Ca Hu si ni, ti vui, trang trng, uy nghi chnh l v n tip thu tnh cht ca hai dng nhc. Si ni, ti vui (c c bun cm, bng khung, tic thng ai on) l c ngun gc t nhc dn gian. Cn trang trng, uy nghi l c ngun gc t nhc cung nh. c*) Nghe ca Hu l mt th tao nh bi v cch thc nghe ca trn thuyn rng, trn dng sng Hng th mng gia tri nc mnh mang l mt cch thng thc c o. Mt khc, ni dung ca Hu trang trng, trong sng, gi t nh ngi, tnh t nc. Nhng li ca p li c nhng ca s duyn dng, lch s ca x Hu trnh din vi dn nhc ph ho gm nhng nhc cng iu luyn, ti hoa. Nghe ca Hu thm hiu, thm yu x Hu, cng l thm yu t nc mnh. Bi th l mt th vui thanh cao v lch s. III. RN LUYN K NNG 1. Tm tt Hu ni ting vi cc iu h, cc ln iu dn ca. Ca Hu trn sng Hng l mt sinh hot vn ho tao nh, y sc quyn r, c cc ca s, nhc cng ti hoa biu din trn thuyn rng. 2. Cch c Vi loi vn bn ny, khi c cn th hin ging iu nh nhng, truyn cm. Cn ch : trong bi, th php lit k thng xuyn c tc gi s dng nhm lm r v p phong ph, a dng ca ca Hu, cn c r rng, rnh mch tng yu t tng ngha biu cm. 3. Tu a phng sinh sng m mi hc sinh c th k ra nhng ln iu dn ca khc nhau ca qu mnh. Hy th tp ht theo nhng ln iu y.
LIT K
I. KIN THC C BN 1. Th no l php lit k? a) Cu to ca cu c in m di y c g c bit: Bn cnh ngi, m tay tri, bt yn hp ng phn, trong khay khm, khi bay nghi ngt; trp i mi ch nht m, trong ngn bc y nhng tru vng, cau u, r ta, hai bn no ng thuc bc, no ng h vng, no dao chui ng, no ng vi chm, ngoy tai, v thuc, qun bt, tm bng trng m thch mt. [...] Ngoi kia, tuy ma gi m m, dn phu ri rt, nhng trong ny xem chng tnh mch, nghim trang lm [...]. (Phm Duy Tn) Gi : Cu gm cc cm t c cch cu to tng t nhau: bt yn hp ng phn, trp i mi ch nht m, no ng thuc bc, no ng h vng, no dao chui ng, no ng vi chm, ngoy tai, v
________________________________________________________________________ 84
thuc, qun bt, tm bng,... b) Nhn xt v ngha ca cc b phn ging nhau trong cu in m trn. Gi : u ch nhng vt dng. c) Vic nu ra hng lot cc s vic tng t bng nhng kt cu tng t nh trn nhm mc ch g? Gi : Nhm c t cnh hng lot nhng vt by la lit bn cnh tn quan ph. d) Cch dng cc kt cu tng t, vi ngha tng t nh trn gi l php lit k. Vy php lit k l g? Gi : Php lit k l cch sp xp hng lot cc t hay cm t cng loi din t y hn, su sc hn nhng kha cnh, biu hin khc nhau ca thc t hay ca t tng, tnh cm. 2. Cc kiu lit k a) So snh cu to ca cc php lit k di y v cho bit chng khc nhau nh th no: (1) Ton th dn tc Vit Nam quyt em tt c tinh thn, lc lng, tnh mng, ca ci gi vng quyn t do, c lp. (2) Ton th dn tc Vit Nam quyt em tt c tinh thn v lc lng, tnh mng v ca ci gi vng quyn t do, c lp y. (H Ch Minh) Gi : - tinh thn, lc lng, tnh mng, ca ci - lit k khng theo cp; - tinh thn v lc lng, tnh mng v ca ci - lit k theo tng cp. b) Th o th t cc b phn trong cc php lit k di y v cho bit trng hp no c th c trng hp no khng? Ti sao? (1) Tre, na, trc, mai, vu my chc loi khc nhau, nhng cng mt mm mng non mc thng. (Thp Mi) (2) Ting Vit ca chng ta phn nh s hnh thnh v trng thnh ca x hi Vit Nam v ca dn tc Vit Nam, ca tp th nh l gia nh, h hng, lng xm v ca tp th ln l dn tc, quc gia. (Phm Vn ng) Gi : - C th o Tre, na, trc, mai, vu m khng nh hng n ngha ca php lit k; y l kiu lit k khng tng tin; - Khng th o hnh thnh v trng thnh; gia nh, h hng, lng xm v: phi hnh thnh ri mi trng thnh, theo cp t nh n ln th gia nh h hng lng xm. y l php lit k tng tin. c) Nh vy, da vo hnh thc cu to v c im ngha, c th chia php lit k thnh nhng loi no? Gi : - Theo cu to: lit k tng cp v lit k khng tng cp;
________________________________________________________________________ 85
- Theo ngha: lit k tng tin v lit k khng tng tin. II. RN LUYN K NNG 1. Ch ra php lit k trong bi Tinh thn yu nc ca nhn dn ta ca H Ch Minh v nhn xt v tc dng ca n. Gi : Trong bi Tinh thn yu nc ca nhn dn ta, Ch tch H Ch Minh ba ln dng php lit k din t y , su sc: - Sc mnh ca tinh thn yu nc (on T xa n nay,tt c l bn nc v cp nc ). - Lng t ho v nhng trang s v vang qua tm gng ca cc v anh hng dn tc (Chng ta c quyn t ho v nhng trang s v vang thi i B Trng, B Triu, Trn Hng o, L Li, Quang Trung,). - S ng tm nht tr ca mi tng lp nhn dn Vit Nam ng ln nh Php (on T cc c gi tc bc quyn rung t cho Chnh Ph). 2. Tm php lit k trong cc on trch di y: a) V cng l ln u tin trong i mnh, hai con mt ca ng Va-ren c thy hin hin ci huyn diu ca mt thnh ph ng Dng, di lng ng, trn va h, trong ca tim. Nhng cu li xe ko xe tay phng ct lc, i bn chn trn gim lch bch trn mt ng nng bng; nhng qu da hu b phanh lm lm; nhng xu lp xng lng lng di mi hin cc hiu cm; ci rn mt ch khch trng ra gia tri; mt vin quan u oi bc qua, tay phe phy ci qut, ngc eo tm Bc u bi tinh hnh ch thp. Tht l ln xn! Tht l nhn nho! (Nguyn i Quc) b) Tnh li em i, qua ri cn c mng Em sng li ri, em sng! in git, di m, dao ct, la nung Khng git c em, ngi con gi anh hng! (T Hu) Gi : - a: + di lng ng, trn va h, trong ca tim + nhng qu da hu b phanh lm lm; nhng xu lp xng lng lng di mi hin cc hiu cm; ci rn mt ch khch trng ra gia tri; mt vin quan u oi bc qua, tay phe phy ci qut, ngc eo tm Bc u bi tinh hnh ch thp - b: in git, di m, dao ct, la lung 3. a) Hy t cu c s dng php lit k t mt s hot ng trn sn trng em trong gi ra chi. Gi : C th dng lit k t cnh no ng ca cc hot ng khc nhau trn sn trng.
________________________________________________________________________ 86
b) t cu c s dng php lit k trnh by ni dung truyn ngn Nhng tr l hay l Va-ren v Phan Bi Chu. Gi : Tham kho phn ghi nh ca bi c vn. c) t cu c s dng php lit k ni ln cm xc ca em v hnh tng nh cch mng Phan Bi Chu trong truyn ngn Nhng tr l hay l Va-ren v Phan Bi Chu. Gi : C th dng php lit k ch ra nhng cm nhn ca mnh v nhng phm cht ca hnh tng anh hng Phan Bi Chu trong truyn. c li vn bn khi qut nhng phm cht y v t cu.
TM HIU CHUNG V VN BN HNH CHNH

I. KIN THC C BN 1. Th no l vn bn hnh chnh? a) c cc vn bn sau v cho bit khi no th ngi ta vit cc vn bn thng bo, ngh v bo co? Vit cc vn bn ny nhm mc ch g? Vn bn 1
PHNG GD - T QUN CU GIY TRNG THCS DCH VNG S: ... / TB CNG HO X HI CH NGHA VIT NAM
c lp - T do - Hnh phc
H Ni, ngy 6 thng 2 nm 2003 THNG BO V k hoch trng cy hng ng phong tro V mt mi trng xanh, sch, p, Ban Gim hiu nh trng pht ng bui trng cy quanh sn trng. K hoch trng cy nh sau: 1) Thi gian: 14 gi, ngy 28 - 2 - 2003 2) S lng v chng loi: Mi lp trng 5 cy, loi cy phng v, bng hoc x c. 3) Phng thc chm sc: Cc lp c k hoch bo v v chm sc cy do lp mnh trng. Ban Gim hiu thng bo k hoch ny ton trng c bit v chun b tt cho ngy hi trng cy ca nh trng. Hiu trng (K v ghi r h tn) Ni nhn: - Cc GV ch nhim
________________________________________________________________________ 87
- Cc lp - Lu Vn phng Vn bn 2: CNG HO X HI CH NGHA VIT NAM c lp - T do - Hnh phc H Ni, ngy 20 thng 3 nm 2003 GIY NGH Knh gi: C gio ch nhim lp 7A, Trng THCS Kim ng Tp th lp 7A chng em xin tr nh by vi c gio mt vic nh sau: Theo thi kho biu ca nh trng, chiu nay (th nm, ngy 20 thng 3 nm 2003), lp 7A c gi sinh hot tp th. Nhng v bn Nam b m phi vo nm vin, nn chng em xin ngh vi c gio cho chuyn bui sinh hot ny sang chiu mai (th su, ngy 21 thng 3 nm 2003) lp c th ti thm v ng vin bn Nam c kp thi. Thay mt lp 7A Lp trng (K v ghi r h tn) Vn bn 3:
CNG HO X HI CH NGHA VIT NAM c lp - T do - Hnh phc Thanh Ho, ngy 5 thng 12 nm 2003 BO CO V kt qu hot ng hng ng phong tro V mt mi trng xanh, sch, p Knh gi: Ban Gim hiu Trng THCS ng Thanh Hng ng t thi ua V mt mi trng xanh, sch, p do nh trng pht ng, trong thi gian va qua, lp 7B c nhiu hot ng t kt qu tt, c th l: 1) V v sinh: t chc mi tun mt bui lao ng tp th qut dn khu vc quanh lp v sn trng; thc hin nghim tc vic thu gom cc loi rc vo ng ni quy nh. 2) V vic trng, chm sc v bo v cy xanh: t chc trng c 100 cy cc loi (bao gm 50 cy bch n, 40 cy x c v 10 cy phng v) khu vc c Ban Gim hiu nh trng phn cng; khng b cnh, hi l hoc ngt hoa ni cng cng. 3) V trang tr: t chc qut vi li cc bc tng quanh lp; k li cc khu hiu v bng ni quy nh trng. Kt qu cui t, lp bu c 5 bn tiu biu ngh nh trng biu dng, khen thng. Thay mt lp 7B
________________________________________________________________________ 88
Lp trng (K v ghi r h tn) Gi : - Vn bn thng bo: + c vit khi ngi ta cn truyn t mt vn quan trng no t mt cp cao hn xung cp thp hn hoc cho nhiu ngi; + Nhm ph bin ni dung. - Vn bn ngh: + c vit khi cn t mt vn g ca c nhn hay tp th i vi c nhn hoc c quan c thm quyn gii quyt; + Nhm xut mt kin, nguyn vng no . - Vn bn bo co: + c vit khi cn trnh by mt vn g t cp di ln cp trn; + Nhm tng kt, nu ln nhng g t c, nhng g cn cha lm c) trong cng vic cp trn bit. b) Ba vn bn trn c g ging v khc nhau? So snh hnh thc trnh by ca ba vn bn ny vi cc vn bn truyn, th m em c. Gi : - V im ging nhau: Cc vn bn trn c nhng mc no ging nhau? Cc vn bn trn u c trnh by theo mu quy nh v c mt s mc tng t nhau. - im khc nhau: + So snh v mc ch s dng? + Nhng ni dung c th ca tng loi vn bn? - Truyn v th l loi vn bn ngh thut, dng sng to hnh tng, v vy c s dng h cu, tng tng, ngn ng theo phong cch ngh thut; vn bn hnh chnh th khng c s dng h cu, tng tng, ngn ng theo phong cch hnh chnh, cng v. c) K thm mt s loi vn bn tng t nh cc vn bn trn. Gi : Giy khai sinh, giy chng nhn, bng tt nghip, s yu l lch,... d) Cc vn bn phn tch trn l vn bn hnh chnh. Vy, th no l vn bn hnh chnh? Vn bn ny c nhng c im g? Gi : Vn bn hnh chnh l loi vn bn nh th no v: mc ch s dng, ni dung, hnh thc trnh by,...? Lu cc mc nht thit phi c trong vn bn hnh chnh: - Quc hiu v tiu ng;
________________________________________________________________________ 89
- a im v ngy, thng, nm lm vn bn; - H tn, chc v ca ngi nhn hay tn c quan nhn vn bn; - Ni dung thng bo, ngh, bo co; - Ch k v h tn ngi gi vn bn. II. RN LUYN K NNG 1. Trong cc tnh hung di y, vi t nh hung no th ngi ta phi vit vn bn hnh chnh? a) C mt s kin quan trng sp xy ra, cn phi cho mi ngi bit s kin y. b) Thy hiu trng hoc thy, c gio ch nhim cn bit t nh hnh ca lp em trong thng qua. c) C mt s vic lm em ht sc xc ng, mun ghi li nhng cm xc . d) Hm qua i hc v chng may gp ma, hm nay em b st, khng th n lp c. ) C mt a danh rt ni ting gn trng, c lp u mun thy, c gio ch nhim t chc cho i tham quan. e) B m nn khng i thm quan c, bn em rt mun bit v bui tham quan y. Gi : Trong cc tnh hung (c), (e) khng c nhu cu s dng vn bn hnh chnh. 2. Hy la chn loi vn bn ph hp vi tng tnh hung phi s dng vn bn hnh chnh xc nh c trn. Gi : a - thng bo, b - bo co, d - n, - ngh.
QUAN M TH KNH
I. V TC GI V TC PHM 1. Th loi Cho l loi kch ht, ma dn gian, k chuyn, din tch bng hnh thc sn khu v trc kia thng c din sn nh nn cn gi l cho sn nh. Cho ny sinh v c ph bin rng ri Bc B. 2. Tc phm Vn bn Quan m Th Knh l phn li (kch bn) ca mt v cho - mt loi hnh vn ngh dn gian kt hp nhiu hnh thc nh ht, ma, din tch, k chuyn,... c trnh by trn sn khu (cn gi l chiu cho). Tuy ch l kch bn sn khu nhng Quan m Th Knh (v trch on Ni oan hi chng) cng th hin c nhng gi tr ngh thut nht nh, phn no gip chng ta hiu c nhng c im c bn ca ngh thut cho, nht l v ni dung t tng: nhng vn m v cho nu ra, nhng mu thun v xung t trong x hi c, ni kh ca ngi ph n,... II. KIN THC C BN
________________________________________________________________________ 90
1. c k phn tm tt hiu ni dung ca c v cho. 2. c k on trch v cc ch thch hiu vn bn v cc t ng kh, cc t c hin t dng. 3. on trch Ni oan hi chng c nm nhn vt: Th Knh, Thin S, Sng ng, Sng b, Mng ng. C nm nhn vt u tham gia vo qu trnh to nn xung t kch, trong Th Knh v Sng b l hai nhn vt chnh, th hin xung t c bn ca v cho: Sng b thuc kiu nhn vt m c, i din cho giai cp thng tr, thuc tng lp a ch phong kin. Th Knh thuc loi nhn vt n chnh (m c v n chnh l hai lo i nhn vt rt tiu biu, thng xut hin trong cho). Th Knh tiu biu cho ngi dn thng, nht l cho ngi ph n vn phi chu nhiu thua thit trong x hi c. 4. Th Knh vn c sinh ra trong mt gia nh nng dn ngho nhng li v lm du nh Thin S, mt gia nh a ch. Bi vy, cnh sinh hot u on trch khng tht quen thuc, gn gi vi cuc sng ca nhn dn lc by gi. Mc d vy, cnh Th Knh ngi khu, Thin S c sch,... vn gi ln mt bu khng kh tht m m, hnh phc. Ni bt ln trong on ny l hnh nh Th Knh, ngi ph n ht lng thng yu chng. Khi chng ng, Th Knh dn li k ri qut cho chng. Cng v yu chng m khi Thin S ng, Th Knh chm ch nhn v pht hin ra mt chic ru mc ngc. Vi suy ngh rt bnh thng, gin d "Trc p mt chng, sau p mt ta" (nhn dn ta cn c cu "Xu chng h ai" cng c ngha tng t), Th Knh toan ly dao khu xn chic ru i. Nhng suy ngh v hnh ng ca Th Knh rt t nhin, th hin nhng tnh cm rt nng nn v chn thc ca ngi ph n yu chng. 5. C trong hnh ng v ngn ng, Sng b u chng t l mt k tn nhn, c c, khng nhng th li cn coi thng nhng ngi lao ng ngho kh. V hnh ng: Sng b di u Th Knh xung, bt Th Knh phi nga mt ln (mt kiu h nhc ngi khc). Sng b khng cho Th Knh c phn bua, thanh minh cho mnh, di tay y Th Knh ng khuu xung, nht quyt tr Th Knh v cho gia nh. V ngn ng: Sng b ay nghin, mng nhic Th Knh thm t. iu quan trng nht l cch mng chi ca Sng b i vi Th Knh khng phi l li mng ca m i vi con, cng khng phi l ca mt b m chng i vi con du ca mnh. Li l, hnh ng ca Sng b chng t m l ngi tn nhn v c c, khng nhng th li cn hm hnh, t coi mnh l tng lp trn, dn n coi thng nhng ngi khc, nht l nhng ngi lao ng. iu cho thy Sng b tc gin, chi mng Th Knh thm t khng hn v ngh rng Th Knh c lm hi con m m v s chnh lch ng cp x hi gia hai gia nh. Th Knh l con nh ngho m li dm bc vo, hn th na li l nng du, tr thnh ngi trong gia nh m. 6. Trc ni oan khut, Th Knh khng bit lm g khc, ch mt mc ku oan. Th Knh ku oan n nm ln. Bn ln trc l hng n m chng v chng ("Oan con lm m i!"; "Oan thip lm chng i!"). C bn ln, li ku oan ca Th Knh ch nh thm du vo la, bi Thin S ch l mt k bc nhc, n hn, cn Sng b th hin nhin khng mun chp nhn Th Knh l du con trong nh. Ch n ln th nm, li ku oan ca Th Knh mi nhn c s cm thng, nhng li ch l ca Mng ng: "Oan cho con lm ?". Mt s cm thng au kh v bt lc. Mng ng bit con gi b oan nhng ch l mt ngi nng dn ngho, khng c v th trong x hi, ng khng th lm g gip con gi.
________________________________________________________________________ 91
7. Sng ng, Sng b tht l nhng k c c n t n nhn. ui Th Knh ra khi nh cha tho, trc khi ui, chng cn by ra mt mn kch c c nhm lm cho h phi nhc nh ch. Sng ng gi Mng ng sang nhn con gi v, li ni: ng Mng i, ng sang m n c chu!Mng ng tng tht, ang ni ging hoan h th b gii ngay go nc lnh: "y ny! ang na m n cm dao git chng y ny!". Khng nhng th, Sng ng cn thng thng c tuyt quan h thng gia vi Mng ng bng cch di ng Mng ng ri b vo nh. Xung t kch c y n mc cao nht: Th Knh khng nhng b y vo cnh tan v hnh phc v chng, b chi mng, hnh h cn phi chng kin cnh ngi cha gi yu b chnh b chng lm cho nhc nh, kh s. Hnh nh hai cha con m nhau khc l hnh nh ca nhng ngi chu oan, au kh m hon ton bt lc. l bi kch in hnh ca nhng ngi dn ngho, nht l nhng ngi ph n nng thn trong x hi c. 8. Khi Mng ng bo Th Knh v theo mnh, Th Knh i theo cha my bc na, ri dng li, quay vo nhn t ci k n sch, thng khu, ri cm ly chic o ang khu d, bp cht trong tay. C ch v li ht ca Th Knh th hin rt nhiu ngha: Thng i! By lu st cm tnh ho Bng ai lm chn gi l loi Nhng cp t ng i lp by lu bng; st cm chn gi l loi,... vi sc thi ngha i lp din t hai trng thi tri ngc nhau c chuyn i rt t ngt. T cnh "st cm tnh ho" ( ni t nh v chng ho hp m m) n cnh "chn gi l loi" (v chng chia la) ch l trong pht chc. Bn ny l hnh phc, bn kia l cnh chia la. B y ra khi th gii quen thuc, ngi ph n bng ho b v gia ci v nh ca cuc i. III. RN LUYN K NNG 1. Tm tt Thin S ngi c sch ri thiu thiu ng. Th Knh ngi khu bn cnh, thy mt si ru chng mc ngc, cho l khng tt, nh ly dao khu xn i. Ng u Thin S git mnh t nh dy h hon ln. Sng ng, Sng b vn khng a Th Knh, thy th bn vu cho Th Knh ti c git chng. Ri mc cho Th Knh tha h van xin, Sng ng, Sng b ui Th Knh v nh b m . Sng ng gi Mng ng (b Th Knh) sang. Sau khi lm cho hai b con phi nhc nh, kh s, hai v chng b vo nh trong mc hai b con m nhau than khc ri a nhau v. 2. Cch c Cho c vit ra din. Vi mt v cho c nh Quan m Th Knh, cc nhn vt i p bng nhng ging iu phc tp (ht lch, ni m, ht sp, ni lch,...), rt kh th hin ng ging iu ca nhn vt trn sn khu. khc phc, ngi c cn cn c vo din bin s kin hnh dung tm trng ca cc nhn vt, t xc nh ging iu tng i ph hp (tt nhin l ch vi yu cu c). 3. Trch on Ni oan hi chng th hin nhng phm cht tt p cng ni oan bi thm, b tc ca ngi ph n v nhng i lp giai cp thng qua xung t gia nh, hn nhn trong x hi phong kin. T ni dung ca v cho, thnh ng Oan Th Knh dng ni v nhng ni oan c qu mc v
________________________________________________________________________ 92
khng th no gii by c.
DU CHM LNG V DU CHM PHY

I. KIN THC C BN 1. Du chm lng a) Trong cc trng hp sau, du chm lng c tc dng g ? (1) Chng ta c quyn t ho v nhng trang lch s v vang thi i B Trng, B Triu, Trn Hng o, L Li, Quang Trung,... (H Ch Minh) (2) Tht nhin mt ngi nh qu, mnh my lm lp, qun o t m, tt c chy xng vo th khng ra li: - Bm... quan ln... v mt ri! (Phm Duy Tn) (3) Cun tiu thuyt c vit trn... bu thip. (Bo H Ni mi) Gi : - (1): Du chm lng dng vi ng lit k; - (2): Du chm lng dng th hin s ngt qung trong li ni, gi t s ht hong, mt mi; - (3): Du chm lng c tc dng gin cch, to ra s bt ng cho s xut hin ca thng tin c ngha mi l, hay hi hc, chm bim. b) Da vo vic phn tch cc v d trn v phn Ghi nh trong SGK, hy t rt ra nhng cng dng ca du chm lng. 2. Du chm phy a) Du chm phy trong cc cu sau y c dng lm g? Th thay du chm phy bng du phy v cho bit trng hp no th c th c, trng hp no khng? (1) Cm khng phi thc qu ca ngi vi; n cm phi n tng cht t, thong th v ngm ngh. (Thch Lam) (2) Nhng tiu chun o c ca con ngi mi phi chng c th nu ln nh sau: yu nc, yu nhn dn; trung thnh vi s nghip xy dng ch ngha x hi v u tranh thc hin thng nht nc nh; ght bc lt, n bm v li bing; yu lao ng, coi lao ng l ngha v thing ling ca mnh; c tinh thn lm ch tp th, c thc hp tc, gip nhau; chn thnh v khim tn; qu trng ca cng v c thc bo v ca cng; yu vn ho, khoa hc v ngh thut; c tinh thn quc t v sn. (Theo Trng Chinh) Gi : - Trong cu (1), du chm phy c dng phn tch hai v ca mt cu ghp. Trng hp ny c
________________________________________________________________________ 93
th thay du chm phy bng du phy. - Cu (2) l cu ghp s dng php lit k, cc ni dung lit k rt phc tp: + yu nc, yu nhn dn; + trung thnh vi s nghip xy dng ch ngha x hi v u tranh thc hin thng nht nc nh; + ght bc lt, n bm v li bing; + yu lao ng, coi lao ng l ngha v thing ling ca mnh; + c tinh thn lm ch tp th, c thc hp tc, gip nhau; + chn thnh v khim tn; + qu trng ca cng v c thc bo v ca cng; + yu vn ho, khoa hc v ngh thut; + c tinh thn quc t v sn. Nu dng du phy thay cc du chm phy th s khng phn bit c cc cp t, cm t vi cc t, cm t; khng phn cp c cc ni dung vi ngha khc nhau v tng bc. b) T bi tp trn, kt hp vi phn Ghi nh trong SGK, hy t rt ra cng dng ca du chm phy. II. RN LUYN K NNG 1. Trong tng trng hp sau y, du chm lng c dng lm g? a) - Lnh u? Sao bay dm cho n chy xng xc vo y nh vy? Khng cn php tc g na ? - D, bm... - ui c n ra! (Phm Duy Tn) b) hay, c iu g b con trong nh bo nhau ch sao li... (o V) c) Cm, o, v, con, gia nh... b buc y. (Nam Cao) Gi : - a: din t s lng tng, s st; - b: din t s b d ca cu ni; - c: ng lit k cc ni dung khc tng t. 2. Trong cc trng hp di y, du chm phy dng lm g? a) Di nh trng ny, dng thc nc s xung lm chy my pht in; gia bin rng, c sau vng php phi bay trn nhng con tu ln. (Thp Mi) b) Con sng Thi Bnh quanh nm v sng m p vo sn bi v ngy ngy vn mang ph sa bi cho
________________________________________________________________________ 94
bi thm rng; nhng mi nm vo ma nc, cng con sng Thi Bnh mang nc l v lm ngp ht c bi Soi. (o V) c) C k ni t khi cc thi s ca tng cnh ni non, hoa c, ni non, hoa c trng mi p; t khi c ngi ly ting chim ku, ting sui chy lm ngm vnh, ting chim, ting sui nghe mi hay. (Hoi Thanh) Gi : Phn tch thnh phn cu thy c v tr, vai tr ca du chm phy trong cu: - a: nh du phn tch gia cc v ca cu ghp, phn bit v cu vi cc thnh phn trong tng v; - b: tng t nh cu (a); - c: tng t nh cu trn. 3. Hy vit mt on vn v bi Ca Hu trn sng Hng, trong : a) C s dng du chm phy. b) C cu dng du chm lng. Gi : Tham kho on vn sau:
VN BN NGH
I. KIN THC C BN 1. c im ca vn bn ngh a) Cc vn bn sau y c vit lm g? Vn bn 1: CNG HO X HI CH NGHA VIT NAM c lp - T do - Hnh phc TP. H Ch Minh, ngy 3 thng 11 nm 2003
GIY NGH Knh gi: C gio ch nhim lp 7C, Trng THCS Hong Diu Tp th lp 7C chng em xin trnh by vi c gio mt vic nh sau: Tm bng en ca lp em do s dng lu, nay b m, cc bn ngi cui lp rt kh theo di ni dung bi ging ca cc thy, c gio ghi trn bng. Chng em knh ngh c gio cho sn li bng kp thi vic hc tp trn lp c tt hn. Thay mt lp 7C Lp trng (K v ghi r h tn) Vn bn 2: CNG HO X HI CH NGHA VIT NAM
________________________________________________________________________ 95
c lp - T do - Hnh phc Hu, ngy 6, thng 10 nm 2003
GIY NGH Knh gi: U ban nhn dn phng (x, qun, huyn,...) M. Chng ti gm cc gia nh trong khu tp th (khu ph, xm, thn,...) N. xin kin ngh vi UBND mt vic nh sau: Do vic ln chim tri php, mt s gia nh trong khi xy dng lm tc ht cc ng cng, gy ngp ng c khu tp th trong nhng ngy ma bo. Tnh hnh v sinh mi trng khu vc ny khng c m bo, nh hng ln n i sng ca khu dn c... V vy chng ti vit giy ny ngh chnh quyn a phng c bin php gii quyt kp thi chn chnh li t nh hnh trn. Thay mt cc gia nh (K v ghi r h tn) Gi : - Vn bn 1: ngh sn li bng ca lp; - ngh gii quyt tnh trng xy dng tri php lm tc cng, gy ngp ng. b) Qua cc vn bn trn, em thy khi vit giy ngh cn phi ch n nhng yu cu g v ni dung v hnh thc? Gi : Xem li nhng Gi trong bi Tm hiu chung v vn bn hnh chnh. c) Trong cc tnh hung sau y, tnh hung no phi vit giy ngh? (1) C mt b phim truyn rt hay, lin quan ti tc phm ang hc, c lp cn i xem. (2) Em i hc nhm, do s nn b k gian ly mt chic xe p. (3) Sp thi hc k, c lp cn sinh hot trao i thm v mn Ton. (4) Trong gi hc, em v bn ci nhau gy mt trt t, thy, c gio phi dng li gii quyt. Gi : (2) - n, (4) - Bn kim im. 2. Cch lm vn bn ngh a) - Trong hai vn bn ngh trn, cc mc c trnh by theo th t nh th no? Gi : c hai vn bn u c nhng mc no? Th t ca cc mc y c sp xp ra sao? - im ging v khc nhau gia hai vn bn ngh trn l g? Gi : Cc vn bn s ging nhau cch trnh by cc mc; khc nhau ni dung. - Nhng phn no l quan trng trong c hai vn bn ngh? Gi : Cc phn quan trng trong mt vn bn ngh l: + Ngi c ngh ( ngh ai?). + Ngi ngh.
________________________________________________________________________ 96
+ Ni dung ngh. + Mc ch ngh. b) Cch lm mt vn bn ngh: - Cc vn bn ngh tu theo tng t nh hung c th m ni dung ngh c th khc nhau nhng u phi tun th nguyn tc v khun mu dn mc: + (1) Quc hiu v tiu ng + (2) a im, ngy thng lm giy ngh + (3) Tn vn bn: Giy ngh (hoc kin ngh) + (4) Ni nhn ngh + (5) Ngi (t chc) ngh + (6) Nu s vic, l do v kin cn ngh + (7) Ch k v h tn ngi ngh - Mt s yu cu v trnh by: + Tn vn bn cn vit ch in hoa. + Cc mc ca vn bn phi c trnh by r rng, cn i. II. RN LUYN K NNG 1. T hai t nh hung sau y, hy nhn xt s ging v khc nhau v l do vit n vi l do vit ngh. a) Hm nay b m, khng i hc c, em phi vit n xin php thy, c gio ngh hc. b) C mt v cho rt hay, lin quan n tc phm ang hc, c lp cn i xem tp th. Em thay mt tp th lp vit vit mt vn bn ngh vi thy, c gio ch nhim. Gi : n v ngh u xut pht t mt nhu cu, nguyn vng no cn c ngi (cp) c thm quyn gii quyt. Nhng n th thng l nguyn vng ca c nhn cn ngh thng l nguyn vng ca t chc, tp th. 2. Em tng vit vn bn ngh no cha? Hy t kim tra li rt ra nhng kinh nghim cn thit v cch vit theo yu cu ni dung v hnh thc ca khun mu vn bn ngh.
N TP PHN VN
1. Lp bng danh mc nhan cc vn bn tc phm (hoc on trch) c c hiu trong c nm hc. Gi : Nh li cc tc phm hc, i chiu vi phn Mc lc trong trang cui ca SGK c c mt bng thng k y v chnh xc. 2. Ch xem li cc nh ngha v: - Ca dao, dn ca (xem trong bi 3). - Tc ng (xem trong bi 18).
________________________________________________________________________ 97
- Th tr tnh (xem trong bi 5, 7, 8). - Th tht ngn t tuyt ng lut (xem trong bi 5). - Th ng ngn t tuyt ng lut (xem trong bi 5). - Th tht ngn bt c (xem trong bi 8). - Th lc bt (xem trong bi 6). - Th song tht lc bt (xem trong bi 7). - Php tng phn v php tng cp trong ngh thut (xem trong bi 26). 3. Nhng tnh cm, nhng thi th hin trong cc bi ca dao, dn ca c hc: - Tnh cm gia nh. - Tnh yu qu hng, t nc, con ngi. - Nhng cu ht than thn. - Nhng cu ht chm bim. 4. Xem li phn Ghi nh ca bi c hiu (trong bi 18) thy c cch th hin nhng kinh nghim, thi ca nhn dn i vi thin nhin, lao ng sn xut, con ngi v x hi trong tc ng. 5. Nhng gi tr ln v t tng, tnh cm th hin trong cc bi th, on th tr tnh hc, l: tinh thn yu nc, yu qu hng su sc v tinh thn nhn o, nhn vn cao c. 6. Lp bng thng k cc tc phm vn xui hc (tr phn vn ngh lun) theo mu: S th t bn Nhan vn Gi tr chnh Gi tr chnh v ni dung v ngh thut
Gi : Kt hp xem cc phn Mc lc, phn Kt qu cn t v Ghi nh ca cc bi hon thnh cu hi. 7.* Xem li bi 21 (S giu p ca ting Vit) cng cc tc phm vn chng va thng k cu trn pht biu nhng kin v s giu p ca ting Vit nhng phng din sau: - Ci p ca ting Vit th hin s hi ho v m hng, thanh iu, cn ci hay li th hin trong s t nh, uyn chuyn trong cch t cu, c y kh nng din t nhng t tng, tnh cm ca con ngi v tho mn cc yu cu pht trin ca i sng vn ho ngy mt phc tp v mi mt kinh t, chnh tr, khoa hc, k thut, vn ngh,... - S giu c, phong ph ca ting Vit + Ting Vit c h thng nguyn m ph m phong ph, giu thanh iu (6 thanh). + Uyn chuyn, cn i, nhp nhng v mt c php. + T vng di do gi tr th, nhc, ho. + C kh nng di do v cu to t ng v hnh thc din t. + C s pht trin qua cc thi k lch s v c hai mt t vng v ng php. C kh nng thch ng vi s pht trin lin tc ca thi i v cuc sng.
________________________________________________________________________ 98
8.* Xem li bi 24 ( ngha vn chng), kt hp vi vic hc tp cc tc phm vn hc c, pht biu nhng im chnh sau v ngha ca vn chng: - Ngun gc ct yu ca vn chng l lng thng ngi v rng ra thng c mun vt, mun loi. - Vn chng l hnh nh ca cuc sng a dng v phong ph. Qua vn chng, ta bit c cuc sng, m c ca ngi Vit Nam xa kia, ta cng bit cuc sng ca cc dn tc khc nhau trn th gii. - Vn chng cn sng to ra s sng. Qua tc phm vn chng, ta bit mt cuc sng trong m c ca con ngi. l c m con ngi c sc mnh, ln nhanh nh Ph ng nh gic; con ngi c sc mnh chng thin tai l lt nh Sn Tinh; con ngi c kh nng k diu nh M Lng sng to ra vt dng v phng tin trng tr k th. - Cng dng ca vn chng l gip cho tnh cm v gi lng v tha. Vn chng gy cho ta nhng tnh cm ta khng c, luyn cho ta nhng t nh cm ta sn c. Vn chng luyn nhng tnh cm gia nh, anh em, b bn, tnh yu qu hng t nc. Vn chng gy cho ta tnh cm v tha, tnh cm vi nhng ngi tt, ngi cng ch hng, nhng ngi lao ng trong cng ng v trn th gii ni chung. V d c truyn Cy bt thn, ta yu mn nhn vt M Lng, cm ght tn a ch v tn vua tham lam. 9. Gi : Xem li phn gii thiu SGK lp 6. 10. c k nhiu ln bng tra cu cc yu t Hn Vit ( cui SGK Ng vn 7, tp hai) ghi vo s tay nhng t kh hiu v tp thi quen tra cu ngha ca cc t trong t in.
DU GCH NGANG
I. KIN THC C BN 1. Cng dng ca du gch ngang Trong mi trng hp sau y, du gch ngang c dng lm g? a) p qu i, ma xun i ma xun ca H Ni thn yu [...]. (V Bng) b) C ngi kh ni: Bm, d c khi v! Ngi cau mt, gt rng: Mc k! (Phm Duy Tn) c) Du chm lng c dng : T cn nhiu s vt, hin tng cha lit k ht; Th hin ch li ni b d hay ngp ngng, ngt qung; Lm gin nhp iu cu vn, chun b cho s xut hin ca mt t ng biu th ni dung bt ng hay hi hc, chm bim. (Ng vn 7, tp 2)
________________________________________________________________________ 99
d) Mt nhn chng th hai ca cuc hi kin Va -ren Phan Bi Chu (xin chng dm n u tn nhn chng ny) li qu quyt rng (Phan) Bi Chu nh vo mt Va-ren; ci th cng c th. (Nguyn i Quc) Gi : - a: nh du ranh gii gia b phn ch gii vi cc b phn khc trong cu. (du ngoc n v du phy cng c cng dng ny) - b: nh du li thoi trc tip - c: nh du u dng trong thao tc lit k - d: ni cc b phn thnh cp. 2. Phn bit du gch ngang vi du gch ni Du gch ni thng dng nh du ranh gii gia cc ting khi phin m tn nc ngoi, v d: Varen, A-lch-xng, A-ri-xtt,... Du gch ni khng phi l du cu nh cc du: chm, phy, chm lng, chm phy, gch ngang,... Khi vit, du gch ni vit ngn hn du gch ngang. II. RN LUYN K NNG 1. Trong mi trng hp di y, du gch ngang c cng dng g ? a) Ma xun ca ti ma xun Bc Vit, ma xun ca H Ni l ma xun c ma riu riu, gi lnh lnh, c ting nhn ku trong m xanh, c ting trng cho vng li t nhng thn xm xa xa, c cu ht hu tnh ca c gi p nh th mng... (V Bng) b) Ch c anh lnh dng An Nam bng sng cho ca ngc l c bo rng, nhn qua chn song, c thy mt s thay i nh trn nt mt ngi t lng ting. Anh qu quyt ci anh chng ranh mnh rng c thy i ngn ru mp ngi t nhch ln i cht ri li h xung ngay, v ci ch din ra c mt ln thi. (Nguyn i Quc) c) Quan c ci m hai sng trn chp s! Mt ch b con thm th. ! Ci o di p cha! Mt ch con gi tht ra. (Nguyn i Quc) d) Tu i H Ni Vinh khi hnh lc 21 gi. e) Tha Thin Hu l mt tnh giu tim nng kinh doanh du lch. Gi : - a: nh du b phn ch gii - b: nh du b phn ch gii - c: nh du li ni trc tip ca nhn vt v nh du b phn ch gii - d: ni cc b phn thnh cp
________________________________________________________________________100
- : ni cc b phn thnh cp 2. Cc du gch ni trong cc v d di y dng lm g? Cc con i, y l ln cui cng thy dy cc con. Lch t Bc-lin l t nay ch dy ting c cc trng vng An-dt v Lo-ren... (An-phng-x -) Gi : nh du ranh gii gia cc ting phin m tn nc ngoi. 3. t cu c s dng du gch ngang: a) Ni v mt nhn vt trong v cho Quan m Th Knh. b) Ni v mt cuc gp mt ca i din hc sinh c nc. Gi : a) Th Knh vn c sinh ra trong mt gia nh nng dn ngho nhng li v lm du nh Thin S mt gia nh a ch. b) Trong bui gp g u tin, ti ngi cng vi Minh Hi mt hc sinh ca C Mau.
N TP PHN TING VIT

1. in nhng thng tin cn thit vo bng sau: a) Cc kiu cu n theo mc ch ni: Kiu cu Cu nghi vn Cu trn thut Cu cu khin Cu cm thn b) Cu n phn loi theo cu to Kiu cu Cu bnh thng Cu c bit 2. Phn bit cng dng ca cc loi du cu, la chn nhng thng tin cn thit in vo bng sau: Loi du cu Du chm Du phy Du chm phy Du chm lng Du gch ngang Cng dng c im V d c im V d
________________________________________________________________________101
VN BN BO CO
I. KIN THC C BN 1. c im vn bn bo co a) c cc vn bn sau: Vn bn 1: CNG HO X HI CH NGHA VIT NAM c lp - T do - Hnh phc Bc Ninh, ngy 28 thng 11 nm 2003 BO CO V kt qu hot ng cho mng ngy 20 - 11 Knh gi: Ban Gim hiu Trng THCS Trn Quc Ton thit thc cho mng Ngy Nh gio Vit Nam 20 -11, hng ng t pht ng thi ua lm nhiu vic tt ca Ban Gim hiu nh trng, trong thng 11 va qua, lp 7B c nhiu hot ng t kt qu tt, c th l: 1) V hc tp: c lp c 86 tit hc c xp loi tt. C lp c 16 im 10, 25 im 9 trong bn L Vn l ngi t nhiu im 9 v 10 nht. Trong s 45 bn ch c 2 bn b im di trung bnh. 2) V k lut: C lp khng bn no i hc mun, khng bn no b thy, c gio nhc nh trong gi hc, khng xy ra iu g nh hng ti vic hc tp ca lp. 3) V lao ng: Lp tham gia lao ng tp th 3 bui theo lch ca nh trng: dn v sinh, chm sc v bo v cy. Kt qu lao ng u tt, 4 bn ngh c l do. 4) Cc hot ng khc: Lp tham gia 2 tit mc trong bui biu din vn ngh ca nh trng; lm c 1 t bo tng vi ch cho mng ngy 20 - 11. Thay mt lp 7B Lp trng (K v ghi r h tn) Vn bn 2: CNG HO X HI CH NGHA VIT NAM c lp - T do - Hnh phc Nam nh, ngy 8 thng 9 nm 2003 BO CO V kt qu quyn gp ng h cc bn hc sinh vng l lt Knh gi: Tng ph trch i Trng THCS Nguyn Vn Tri
________________________________________________________________________102
Hng ng phong tro quyn gp gip ng bo vng l lt vt qua nhng kh khn do thin tai gy ra, lp 7C tin hnh quyn gp c mt s qu gi cc bn hc sinh vng l lt nh sau: 1) Qun o: 6 b 2) Sch v: 12 b sch gio khoa c (lp 6) v 30 quyn v hc sinh 3) Tin mt: 100 000 ng. Tt c cc bn u ng gp, ng h. Trong bn Hong H l ngi ng h nhiu nht: 1 b qun o v 20 000 ng. Thay mt lp 7C Lp trng (K v ghi r h tn) b) Tr li cc cu hi: - Vit bo co lm g? Gi : + Vn bn 1: Bo co kt qu hot ng cho mng ngy 20 - 11 + Vn bn 2: Bo co kt qu quyn gp ng h cc bn hc sinh vng l lt - Qua hai vn bn trn, em thy cn phi lu nhng g v ni dung v hnh thc trnh by khi vit mt vn bn bo co? Gi : Tu tng trng hp c th m ni dung Bo co khc nhau, nhng v cch thc trnh by th phi m bo y cc mc: quc hiu, tiu ng; ia im v thi gian lm bo co; tn vn bn; ngi (ni) nhn bo co; l do, s vic v kt qu t c, hn ch cn khc phc; k v ghi r h tn. - Mt s trng hp khc cn phi vit bo co: + Bo co khoa hc. + Bo co kinh nghim hc tp. + Bo co hot ng ca Ban chp hnh chi i. + Bo co v tnh hnh thu chi ti chnh ca ban cn s lp. c) Trong cc tnh hung sau y, tnh hung no phi vit vn bn bo co: (1) Sp ti nh trng s t chc i tham quan mt di tch lch s ni ting theo tinh thn t nguyn, tt c cc bn trong lp u mun tham gia. (2) Gn cui nm hc, Ban Gim hiu cn bit t nh hnh hc tp, sinh hot v cng tc ca lp trong hai thng cui nm. (3) Do b m thay i ni cng tc, em phi chuyn n hc mt trng ti ch mi. Gi : Trng hp (2) phi vit bo co t nh hnh hc tp v sinh hot hai thng cui nm. 2. Cch lm vn bn bo co
________________________________________________________________________103
Khi lm mt vn bn bo co cn ch xc nh cc ni dung bng cch tr li cc cu hi: Bo co vi ai? Ai bo co? Bo co v vn g? Bo co lm g? Xem gi mc 1.b) nm c trnh t cc ni dung cn tr nh by trong mt vn bn bo co. Ch ti vic m bo s chnh xc, c th khi bo co cc s liu, cc ni dung cng vic. V hnh thc trnh by, tng t nh yu cu i vi vn bn ngh. II. RN LUYN K NNG 1. Ch ng su tm mt vn bn bo co no , gii thiu trc lp v t mnh ch ra ni dung, hnh thc cc phn, cc mc c trnh by trong vn bn . 2. Nu ra cc li thng gp trong vn bn bo co bng cch t ra cc cu hi: - Em tng gp trng hp bo co no c ni dung khng r rng cha? - Em gp cc bo co b mc cc li v hnh thc nh: tm bo co khng vit ch in hoa, cc phn trong bo co khng r rng, cn i v sng sa,hay cha?
LUYN TP LM VN BN NGH V BO CO
I. KIN THC C BN Nh li cc kin thc tm hiu v hai kiu vn bn ngh v bo co. Tr li cc cu hi: 1. Vn bn ngh v vn bn bo co c khc nhau v mc ch vit khng? C th l g? 2. Ni dung v cch thc trnh by ca hai loi vn bn ny c g ging v khc nhau? 3. Cn trnh nhng sai st no khi vit hai loi vn bn ny? Gi : Xem li cc v d v Gi tm hiu trong cc bi v vn bn ngh v vn bn bo co. II. RN LUYN K NNG 1. Ngoi cc tnh hung c gii thiu trong cc bi hc, hy nu ra mt tnh hung thc t i hi phi vit vn bn ngh v mt tnh hung i hi vit vn bn bo co. 2. Hy vit mt vn bn ngh v mt vn bn bo co theo tnh hung la chn. Gi : Da theo cc vn bn dn trong cc v d vit. 3. Ch ra cc li trong nhng t nh hung sau: a) Do hon cnh gia nh gp nhiu kh khn, mt hc sinh vit bo co xin nh trng min hc ph. b) Thy, c gio ch nhim cn bit nhng cng vic hc tp th lp lm gip cc gia nh thng binh, lit s v B m Vit Nam anh hng. Mt hc sinh thay mt lp vit giy ngh vi thy, c gio ch nhim v nhng vic lm trn. c) C lp u khm phc tinh thn gip cc gia nh thng binh, lit s ca bn H. Bn y xng ng l Chu ngoan Bc H. Lp trng thay mt lp vit n xin Ban Gim hiu nh trng biu dng, khen thng bn H.
________________________________________________________________________104
Gi : - Tnh hung (a) ph hp vi vn bn n; - Tnh hung (b) ph hp vi vn bn bo co; - Tnh hung (c) ph hp vi vn bn ngh.
N TP PHN LM VN
I. V VN BIU CM 1. Hy ghi li tn cc bi vn biu cm (vn xui) c hc v c trong Ng vn 7, tp 1. Gi : xc nh c bi vn no l bi vn biu cm, cn hiu c th no l vn biu cm. Vn biu cm xut pht t nhu cu th l t nh cm ca con ngi. V vy, vn biu cm vit ra l biu t tnh cm, cm xc, s nh gi ca con ngi i vi th gii xung quanh, khi gi t nh cm, s ng cm ni ngi c. C th k tn cc bi vn biu cm: Cng trng m ra, M ti, Mt th qu ca la non: cm, Si Gn ti yu, Ma xun ca ti, 2. Vn biu cm c nhng c im g? Cho v d c th. Gi : Chn bi vn tu thch phn tch thy c nhng biu hin ca vn biu cm trong . Ch tr li cc cu hi: - Bi vn tp trung biu t tnh cm no? - Tc gi bc l tnh cm ca mnh qua cc hnh nh n d, tng trng hay bc l trc tip nhng trng thi tnh cm ca mnh? Sc thi t nh cm y l g? - Tnh cm trong bi vn y to ra s xc ng trong em ra sao? Nhng t nh cm y hng ta ti iu g? 3. Trong vn biu cm, yu t miu t c vai tr g? Cho v d c th. Gi : Miu t trong vn biu cm khc th no vi miu t trong vn miu t? Miu t trong vn biu cm khng nhm mc ch ti hin s vt, hin tng m l nhm khi gi cm xc v n chu s chi phi ca cm xc. Cho nn, s vt, hin tng trong vn biu cm hin ra vi hnh dng, mu sc, thm m tnh cm, cm xc ca ngi vit. l sng xanh, ni tm, trng mi in ngn, ma riu riu, gi lnh lnh, ting nhn ku trong m xanh, gi ni bun nh, hoi nim da dit, l tnh yu qu hng m thm, m su m khc khoi n nao lng (Ma xun ca ti). l t nh yu Si Gn thm m trong hnh nh Si Gn c tr hoi nh mt cy t ng nn n, vi nng ngt ngo, l nhng c gi tc bung thng trn vai, trn lng cng yu iu tht tha nhng theo cung cch Bn Ngh, e thn ngng nghu nh trng mi l, cn ngp ngng du na vnh sau ng my (Si Gn ti yu). 4. Nu vai tr ca yu t t s trong vn biu cm. Cho v d c th. Gi : Vai tr ca t s trong vn biu cm c ging vi vai tr ca t s trong vn t s khng? T nh cm cm xc phi c s vt, s vic c th bc l, gi gm. S vt th nh miu t, cn s vic th nh t s. l cu chuyn v th do chi trong tit xun gi cm gic m i nh nhung, say sa nh ung ru, l chuyn chuyn th cng t tin sao m m p l lng, (Ma xun ca ti) 5. Khi mun by t tnh thng yu, lng ngng m, ngi ca i vi mt con ngi, s vt, hin
________________________________________________________________________105
tng th em phi nu ln c iu g ca con ngi, s vt, hin tng ? Gi : Khng th c tnh thng yu, lng ngng m, ngi ca i vi nhng i tng v hnh. Phi khc ho i tng, k v i tng theo mt cch no th mi c c bc l tnh cm, th cm xc mi sng ng, c th. 6. Ngn ng biu cm i hi phi s dng cc phng tin tu t nh th no? Cho v d c th. Gi : Vn biu cm thng s dng cc bin php tu t nh so snh, n d, nhn ho, ip ng, Hy tm trong cc bi: Mt thc qu ca la non: Cm, Si Gn ti yu, Ma xun ca ti, cc v d v vic s dng cc bin php tu t ny (ch nu ln tc dng c th ca chng trong th hin t nh cm, cm xc). 7. K li bng sau vo v v in vo bng sau: Ni dung vn bn biu cm Mc ch biu cm Phng tin biu cm Gi : - Ni dung biu cm: + Biu cm v s vt, s vic no? + Bc l tnh cm g i vi i tng biu cm? Tnh cht, mu sc, cung bc tnh cm ra sao? - Mc ch biu cm: Th l tnh cm, cm xc lm g? - Biu cm bng phng tin no? Cch no? + Ngn ng biu cm nh th no? + Cc bin php tu t c s dng biu cm? 8. K li bng sau vo v v in nhng thng tin cn thit. M bi Thn bi Kt bi Gi : - Phn no c nhim v gii thiu i tng biu cm, tnh cht ca t nh cm? - Phn no bc l c th cc sc thi, cung bc c th ca t nh cm i vi i tng? - Phn no kt ng n tng v i tng, khc su tnh cm v i tng? II. V VN NGH LUN 1. Trong chng trnh Ng vn 7, tp 2, em c tm hiu nhng bi vn ngh lun no? Gi : C th k cc bi vn ngh lun nh: Tinh thn yu nc ca nhn dn ta, S giu p ca ting Vit, c tnh gin d ca Bc H, ngha vn chng, 2. Khi no th ngi ta dng vn ngh lun? Em hy k ra mt s trng hp c th i hi s dng vn ngh lun.
________________________________________________________________________106
Gi : Khi ngi ta mun xc lp cho ngi c, ngi nghe mt t tng, quan im no th xut hin nhu cu to lp vn bn ngh lun. Vn ngh lun c th di dng cc kin nu ra trong mt cuc hp, cc bi x lun, bnh lun, pht biu kin trn bo ch, 3. Lm mt bi vn ngh lun, chng ta phi ch n nhng yu t no? Gi : Lun im, lun c, lp lun l nhng yu t ht sc c bn ca mt bi vn ngh lun. to lp mt bi vn ngh lun, khng th khng ch n cc yu t ny. 4. Th no l lun im? Trong cc cu sau y, nhng cu no l lun im? V sao? a) Nhn dn ta c mt lng nng nn yu nc. b) p thay t quc Vit Nam! c) Ch ngha anh hng trong chin u v sn xut. d) Ting ci l v kh ca k mnh. Gi : - Lun im l kin th hin t tng, quan im ca bi vn, c nu ra di hnh thc cu khng nh hay ph nh, c din t sng r, nht qun; lun im l linh hn ca bi vit, c vai tr thng nht cc on vn thnh mt khi; lun im phi ng n, chn thc, c ngha thc t. - Theo , cc cu (a) v (d) p ng ng tiu chun ca lun im. 5. C ngi ni: Lm vn chng minh cng d thi, ch cn nu lun im v dn chng l xong. V d sau khi nu ra lun im "Ting Vit ta giu p", ch cn dn ra cu ca dao: Trong m g p bng sen, L xanh bng trng li chen nh vng l c. Em c ng vi kin trn khng? V sao? Gi : - Bi vn lp lun chng minh cn nhng yu t no? kin trn m bo y cc yu t cha? - Yu cu v cht lng i vi tng yu t trong bi vn lp lun chng mnh l g? + Lun im phi th no? + L l phi th no? + Dn chng phi th no? + Lp lun phi th no? 6. So snh cch lm hai vn sau: a) Chng minh rng n qu nh k trng cy l mt suy ngh ng n. b) Gii thch cu tc ng: n qu nh k trng cy. Gi : Hai trn l v d cho vn lp lun chng minh v lp lun gii thch. Ch ra c im ging v khc nhau v cch lm gia hai vn ny tc l nm c cch lm bi vn lp lun chng minh v lp lun gii thch. Hai ny ging nhau ni dung ca vn c a ra nhng khc nhau yu cu v thao tc. Vi
________________________________________________________________________107
yu cu chng minh, ngi vit phi dng nhng l l cht ch, dn chng tiu biu, xc thc, c mi ngi tha nhn chng t lun im Phi bit n nhng ngi c cng to ra thnh qu cho ta hng th th hin qua cu tc ng n qu nh k trng cy l ng n, ng tin cy. Vi yu cu gii thch, nhim v trng tm ca ngi vit l lm cho mi ngi hiu r cu tc ng; mun c nh vy, cn phi lm sng t ngha en, ngha bng ca cu ny, l gii v thuyt phc mi ngi tin tng theo nhn thc ca mnh v n. III. VN THAM KHO 1: Bn em ch ham thch tr chi in t, truyn hnh, ca nhc, ... m t ra th , khng quan tm n thin nhin. Em hy chng minh cho bn thy rng thin nhin chnh l ni em li cho ta sc kho, s hiu bit v nim vui v tn, v v th, chng ta cn gn gi vi thin nhin, yu mn thin nhin. 2: Do khng c nghe ging v cu tc ng Nht canh tr, nh canh vin, tam canh in, nhiu ngi khng hiu nhng t Hn Vit trong cu y ngha l g, ngi xa mun ni iu g qua cu tc ng y v ni nh th c l hay khng. Em s gii thch th no cho nhng ngi hiu? 3: C ngi sau khi c Nhng tr l hay l Va-ren v Phan Bi Chu c bn khon: V sao Nguyn i Quc khng nhn vt Phan Bi Chu vch ti hay tht mng vo mt Va-ren m ch im lng, vi n ci rui thong qua, "kn o, v hnh" trn gng mt. Ngi cng khng hiu v sao "ci im lng dng dng" ca Phan Bi Chu li c th "lm cho Va-ren sng st c ngi" Em hc k tc phm ny, vy hy gii thch cho ngi r. 4: Hy chng minh rng: trong trch on Ni oan hi chng, nhn vt Th Knh khng ch chu kh v b oan m cn mang ni nhc ca mt thn phn ngho hn b k giu c, tn c khinh r. 5: Chp li on vn sau: Dn ta c mt lng nng nn yu nc. l mt truyn thng qu bu ca ta. T xa n nay, mi khi T quc b xm lng, th tinh thn y li si ni, n kt thnh mt ln sng v cng mnh m, to ln, n lt qua mi s nguy him, kh khn, n nhn chm tt c l bn nc v l cp nc. (H Ch Minh, Tinh thn yu nc ca nhn dn ta) a) Tm cc trng ng ca cu trong on vn trn v nu r cng dng ca cc trng ng y. b) Ch ra mt trng hp dng cm C - V lm thnh phn ca cm t trong on vn trn. Cu to ca cm C - V y c g c bit? c) Cu u ca on vn trn c s dng bin php o trt t t trong mt cm t lm ph ng. Hy ch ra t no c o trt t v nu tc dng ca bin php y trong cu vn. d) Trong cu cui ca on vn trn, tc gi dng hnh nh no th hin c th sc mnh ca tinh
________________________________________________________________________108
thn yu nc? Nu gi tr ca vic s dng hnh nh y. ) Trong cu cui on vn trn, c mt lot ng t c s dng rt thch hp. Hy nu cc ng t y v phn tch gi tr ca tng trng hp. 6: ng bo ta ngy nay cng rt xng ng vi t tin ta ngy trc. T cc c gi tc bc n cc chu nhi ng tr th, t nhng kiu bo nc ngoi n nhng ng bo vng tm b chim, t nhn dn min ngc n min xui, ai cng c mt lng nng nn yu nc, ght gic. T nhng chin s ngoi mt trn chu i my ngy bm st ly gic ng tiu dit gic, n nhng cng chc hu phng nhn n ng h b i, t nhng ph n khuy n chng con i tng qun m mnh th xung phong gip vic vn ti, cho n cc b m chin s sn sc yu thng b i nh con ca mnh. T nhng nam n cng nhn v nng dn thi ua tng gia sn xut, khng qun kh nhc gip mt phn vo khng chin, cho n nhng ng bo in ch quyn t rung cho Chnh ph,... Nhng c ch cao qu tuy khc nhau ni vic lm, nhng u ging nhau ni lng nng nn yu nc. (H Ch Minh, Tinh thn yu nc ca nhn dn ta) c k on vn trn v cho bit: a) Cu m on v cu kt on. b) Bin php lit k c s dng rng ri trong on vn trn. Hy nu tc dng ca bin php y trong on vn i vi vic chng minh lun im c bn ca bi vn: "Dn ta c mt lng nng nn yu nc. l mt truyn thng qu bu ca ta". c) Gia hai v c lin kt theo m hnh "t... n..." on vn trn c nhng mi quan h nh th no? d) Vit mt on vn c s dng ba ln m hnh "t... n...". 7: Ting Vit c nhng c sc ca mt th ting p, mt th ting hay. Ni th c ngha l ni rng: ting Vit l mt th ting hi ho v mt m hng, thanh iu m cng rt t nh, uyn chuyn trong cch t cu. Ni th cng c ngha l ni rng: ting Vit c y kh nng din t t nh cm, t tng ca ngi Vit Nam v tho mn cho yu cu ca i sng vn ho nc nh qua cc thi k lch s. (ng Thai Mai, S giu p ca ting Vit) c on vn trn v cho bit: a) Cu vn no nu lun im v nhng cu no lm nhim v gii thch lun im y? b) Tc gi gii thch th no v ci p v ci hay ca ting Vit? Hai phm cht y c quan h vi nhau nh th no? 8: La chn cu ng trong cc bi tp sau y: a) Trong bi vn ngh lun: - Khng th c yu t miu t, tr tnh;
________________________________________________________________________109
- C yu t miu t, k chuyn hay tr tnh; - C th c yu t miu t, k chuyn hay tr tnh nhng cc yu t y khng gi vai tr quan trng. b) Trong tc phm tr tnh: - Ch th hin trc tip t nh cm, thi ca tc gi; - Tnh cm, thi ca tc gi c th hin qua bc tranh thin nhin v i sng con ngi; - Khng c hnh nh th gii khch quan bn ngoi ch th tr tnh. c) Bi vn ngh lun no cng phi c: - Lun im c bn v h thng cc lun im chi tit; - H thng cc lun im chi tit nhng khng nht thit phi c lun im c bn; - Lun im c bn nhng khng nht thit phi c h thng lun im chi tit.
N TP PHN TING VIT (TIP THEO)

1. in nhng thng tin cn thit vo bng sau: Cc php bin i cu Cch thc Chuyn i cu ch ng thnh cu b ng Rt gn cu M rng cu Thm trng ng Dng cm C V m rng cu 2. in nhng thng tin cn thit vo bng sau: Cc bin php tu t c php ip ng Lit k c im V d
V d
CHNG TRNH A PHNG (PHN TING VIT) RN LUYN CHNH T

I. NI DUNG LUYN TP Tip tc lm cc dng bi tp khc phc nhng li chnh t do nh hng ca cch pht m a phng. 1. i vi cc tnh min Bc Ch vit ng cc ph m u d mc li nh: tr / ch; s / x; r / d / gi; l / n 2. i vi cc tnh min Trung v min Nam a) Vit ng ting c cc ph m cui d mc li, v nh: c / t; n / ng.
________________________________________________________________________110
b) Vit ng cc ting c cc du thanh d mc li: du hi / du ng. c) Vit ng cc ting c cc nguyn m d mc li: i / i; o / . d) Vit ng cc ting c cc ph m u d mc li: v / d. II. RN LUYN K NNG 1. T chn mt on vn hoc mt bi th cha cc m, du thanh d mc li tp vit v rn chnh t. 2. Thc hnh cc bi tp sau: a) in vo ch trng: (1) in mt ch ci, mt du thanh hoc mt vn vo ch trng: - ch hay tr: n l, n chu, n trng, n thnh. Gi : Th t cn in ln lt l: ch, tr, tr, ch. - Du hi hay du ng: mu chuyn, thn mu, tnh mu t, mu bt ch. Gi : T t cn in ln lt l: hi, ng, ng, hi. (2) in mt ting hoc mt t cha m, vn d mc li vo ch trng: - ginh hay dnh: dm, , tranh , c lp. Gi : Cc t cn in ln lt l: dnh, dnh, ginh, ginh. - s hoc s: lim , dng , kh, v. Gi : Cc t cn in ln lt l: s, s, s, s. b) Tm t theo yu cu: - Tm t ch s vt, hot ng, trng thi, c im, tnh cht: + Tm t ch hot ng, trng thi bt u bng ch (chy) hoc tr (tro). + Tm cc t ch c im, tnh cht c thanh hi (kho) hoc thanh ng (r). Gi : - Tm t hoc cm t da theo ngha v c im ng m cho sn: + Tri ngha vi chn tht; + ng ngha vi d bit; + Dng chy v ci lm cho gip, nt hoc trc lp ngoi. c) t cu phn bit cc t cha cc ting d ln: - t cu vi cc t: ln / nn. - t cu phn bit cc t: vi / di.
________________________________________________________________________111
MC LC
STT 18 Ni dung Tc ng v thin nhin v lao ng sn xut Tm hiu chung v vn ngh lun 19 Tc ng v con ngi v x hi Rt gn cu c im ca vn bn ngh lun vn ngh lun v vic lp cho bi vn ngh lun 20 Tinh thn yu nc ca nhn dn ta Cu c bit B cc v phng php lp lun trong bi vn ngh lun Luyn tp v phng php lp lun trong vn ngh lun 21 S giu p ca ting Vit Thm trng ng cho cu Tm hiu chung v php lp lun chng minh 22 Thm trng ng cho cu (tip theo) Cch lm bi vn lp lun chng minh Luyn tp lp lun chng minh 23 c tnh gin d ca Bc H Chuyn i cu ch ng thnh cu b ng Vit bi tp lm vn s 5 - Vn lp lun chng minh (lm ti lp) 24 ngha vn chng Chuyn i cu ch ng thnh cu b ng (tip theo) Luyn tp vit on vn chng minh 25 n tp vn ngh lun Dng cm ch - v m rng cu Tm hiu chung v php lp lun gii thch Trang
________________________________________________________________________112
26
Sng cht mc bay Cch lm bi vn lp lun gii thch Luyn tp lp lun gii thch Vit bi tp lm vn s 6 - Vn lp lun gii thch (lm nh)
27
Nhng tr l hay l Va-ren v Phan Bi Chu Dng cm ch - v m rng cu: Luyn tp (tip theo) Luyn ni: Bi vn gii thch mt vn
28
Ca Hu trn sng Hng Lit k Tm hiu chung v vn bn hnh chnh
29
Quan m Th Knh Du chm lng v du chm phy Vn bn ngh
30
n tp phn Vn Du gch ngang n tp phn Ting Vit Vn bn bo co
31
Kim tra phn Vn Luyn tp lm vn bn ngh v bo co
32 34
n tp phn Ting Vit (tip theo) Chng trnh a phng (Phn Ting Vit) Rn luyn chnh t
________________________________________________________________________113
HC TT NG VN 7 (TP HAI)
Phm Tun Anh, Thi Giang _____________________
NH XUT BN I HC QUC GIA TP. H CH MINH 03 Cng trng Quc t, Qun 3 - TP. H Ch Minh T: 8239 170 - 8239 171; Fax: 8239 172 Email: VNUHP@Fmail.vnn.vn *****
Chu trch nhim xut bn

PGS, TS. NGUYN QUANG IN
Bin tp ni dung
Trnh by ba
Sa bn in
_________________________________________
In ln th nht... cun (kh 17 cm x 24 cm) ti X nghip in.... Giy php xut bn s: cp ngy thng nm 2006 In xong v np lu chiu qu III nm 2006.
____________________________Mi thy c v cc bn hy vo http://englishebook.info c tt c cc sng kin kinh nghim, gio n tng hp cc lp, cc thi , cc ebooks hay nht , mi nht v min ph ___________________
_________________the end__________________ ________________________________________________________________________114


Để học tốt Ngữ văn 7 - tập 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Để học tốt Ngữ văn 7 - tập 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HC TT NG VN LP 7 TP HAI

PHM TUN ANH THI GIANG

NH XUT BN I HC QUC GIA TP. H CH MINH

NHM BIN SON

TC NG V THIN NHIN V LAO NG SN XUT

Cu tc ng ni v vai tr ca cc yu t trong sn xut nng nghip (trng la nc) ca nhn dn

TM HIU CHUNG V VN NGH LUN

VN NGH LUN V VIC LP CHO BI VN NGH LUN

TINH THN YU NC CA NHN DN TA

Ba giy... Bn giy... Nm giy... Lu qu! Mt hi ci. L i!

B CC V PHNG PHP LP LUN TRONG BI VN NGH LUN

Lch s c nhiu cuc khng chin v i...

Thn bi ng bo ta ngy nay cng rt xng ng...

... Bn phn ca chng

Dn ta c mt lng nng nn yu nc.

mi khi T quc b xm lng... n lt qua... nhn chm... tt c l bn nc v cp nc.

chng ta phi ghi nh

- M bi: Lp lun theo quan h tng phn.

- Kt bi: Lp lun theo quan h nguyn nhn - kt qu.

ai chu kh luyn tp ng tc c bn tht tt; nhng ng thy ln; thy gii

mi c tin ; mi bit dy hc tr nhng iu c bn nht, mi o to c tr gii

LUYN TP V PHNG PHP LP LUN TRONG VN NGH LUN

THM TRNG NG CHO CU

t lu i i i, kip kip t nghn i nay

Trng ng ch phng tin

TM HIU CHUNG V PHP LP LUN CHNG MINH

Cc tnh hung vp ng thng gp Khng sao u v ...

Vy xin bn ch lo s tht bi. iu ng s hn l bn b qua nhiu c hi ch v khng c gng ht mnh.

THM TRNG NG CHO CU

CCH LM BI VN LP LUN CHNG MINH ________________________________________________________________________ 43

LUYN TP LP LUN CHNG MINH

VIT BI LM VN S 5 VN LP LUN CHNG MINH

LUYN TP VIT ON VN CHNG MINH

Ting Vit c nhng c sc

giu p ca ting Vit

ting ca mt th ting p, mt th minh (kt ting hay. hp vi gii thch)

c Phm tnh Vn gin d ng ca Bc H ngha Hoi vn Thanh chng

3. a) Cho cc yu t sau y: - Ct truyn - Nhn vt - Ngi k chuyn - Lun im

thy hin ra tng lp..., khng c my may mt cht bi no. V

- d: Bng mt bn tay p vo vai / khin hn git mnh. C V

+ Trng ng l mt cm danh t c cm ch - v lm ph ng: Khi cc c gi Vng / gnh, gi tng lp l sen

+ V ng c mt cm ch - v lm ph ng trong cm ng t: hin ra tng l cm /, sch s... my may mt cht bi no.

- d: Cm ch - v lm ch ng, cm ch v lm ph ng trong cm ng t v ng: Bng mt bn tay / p vo vai C khin h n V git mnh

TM HIU CHUNG V PHP V LP LUN GII THCH

SNG CHT MC BAY

CCH LM BI VN LP LUN GII THCH

LUYN TP LP LUN GII THCH

VIT BI TP LM VN S 6 VN LP LUN GII THCH

NHNG TR L HAY L VA-REN V PHAN BI CHU

DNG CM CH - V M RNG CU: LUYN TP

80 ________________________________________________________________________ cho php ta quanh nm trng trt, thu hoch bn ma.

+ Cm danh t 2 c ph ng l cm C -V: t khi c ngi ly ..., ting sui nghe mi hay.

thy ... v nhng thc qu ca t mnh thay ... nc ngoi

LUYN NI: BI VN GII THCH MT VN

CA HU TRN SNG HNG

TM HIU CHUNG V VN BN HNH CHNH

DU CHM LNG V DU CHM PHY

c lp - T do - Hnh phc Hu, ngy 6, thng 10 nm 2003

N TP PHN TING VIT

N TP PHN TING VIT (TIP THEO)

CHNG TRNH A PHNG (PHN TING VIT) RN LUYN CHNH T

Ca Hu trn sng Hng Lit k Tm hiu chung v vn bn hnh chnh

Quan m Th Knh Du chm lng v du chm phy Vn bn ngh

_the end __________________________________________________________114