Bushido-The Soul of Japan - Nitobe Inazo

1 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo
V S O
LINH HN CA NHT BN
L Ngc Tho dch (*)
Bushido - The soul of Japan Nitobe Inazo
Mc Lc
< Khi ng li ni dung quyn sch ny qua bo ch, in n hoc cc trang Web khc cn phi c s ng ca dch gi v ERCT.>
* L Ngc Tho : Sinh qun: Qun Long, qun Ch Go, tnh nh Tng (tnh Tin Giang nay). Tiu hc Ch Go, Trung hc Nguyn nh Chiu (M tho) (1959-1966). Sang Nht nm 1967, i hc Tohoku, Cao hc Cng ngh Thng tn. Hin l K s thit k hng Sony EMCS Nht bn. S thch: Sn lng (&Tm hiu) Rau di (Sansai) v Nm (Kinoko) Nht bn. Nghip d: Dch thut d liu vn ha v vn hc Nht bn sang ting Vit. E-mail: lnthao@erct.com LI TA Trn Vn Th, Gio S i Hc Waseda LI NGI DCH LI TA (cho bn in ln u nm 1899) LI TA (cho bn in ln th 10 nm 1905) LI GII THIU (bn ting Anh - William Elliot Griffis nm 1905) CHNG I : V S O, MT H THNG O C CHNG II : NGUN GC CA V S O CHNG III : NGHA hay CHNH NGHA CHNG IV : DNG KH, TINH THN GAN D V NHN NI CHNG V : NHN, TM LNG TRC N CHNG VI : L NGHA
CHNG VII : CHN THT v THNH THT CHNG VIII : DANH D CHNG IX : TRUNG NGHA CHNG X : HUN LUYN v GIO DC V S CHNG XI : KHC K (T kim ch) CHNG XII : CH T ST v CH PHC TH CHNG XIII : THANH KIM - LINH HN CA V S CHNG XIV : GIO DC v A V CA PH N CHNG XV : S CM HA CA V S O CHNG XVI : TINH THN V S O VN CN SNG MI ? CHNG XVII : TNG LAI CA V S O
LI TA
Trn Vn Th, Gio s kinh t hc, i hc Waseda, Tokyo Sng Nht mt thi gian tng i di ai cng nhn thy tnh cch c o ca ngi Nht v li giao tip, v nghi l, v cch x th, v.v.. Nhiu ngi nc ngoi c th thy phin toi hoc thy kh hiu v l nghi, v cch th hin trch nhim c nhn, v quan nim o c ca ngi Nht. Nhng nu suy ngh k ta s thy b su ca ca tnh cch c o y l s tuyt ho ca cc quy phm o c ng phng nh nhn, ngha, l, dng, tn. Trong gii tr ngy nay, li sng v quan nim gi tr dn dn a dng ha v i gn vi cc chun mc quc t, nhng nhng bc cha m hoc nh gio dc Nht Bn vn mong cc th h i sau gi li, d ch mt phn, nhng c tnh truyn thng cao p tr thnh con ng (o) c xy dng t gii v s thi phong kin. c lch s Nht, nht l thi cn i, ti lun bt gp nhng in hnh ca con ng xy p bng nhn, ngha, l, tr, tn, dng , nhng in hnh gy cho ti thn phc, cm ng, cm kch,... Mt Oda Nobunaga (1534-1582) thi chin quc Nht biu l mt tinh thn thng v ng phc. Trong trn chin Okehazama (1560), Nobunaga tiu dit i qun ng o, hng mnh ca Imagawa Yoshimoto (15191560), lnh cha ti gii v mnh nht thi . Qun i ca Nobunaga t nhp vo bn doanh v git c Imagawa. T s khm phc mt ngi ti gii, Nobunaga chng nhng nghing mnh trc th cp ca Imagawa m qun i mnh va em np, li cn giao binh s tn lim cn thn v a v qu qun chn ct. Cm ng bit bao trc lng nhn ca Sugiura Chiune (1900-1986). Trong th chin th hai, hn 6.000 ngi Do Thi that ra c t ci cht trc s tn bo ca c Quc x l nh Sugiura (lm vic Tng lnh s qun ca Nht Litorania, lc thuc Lin x) cp chiu khn i Nht, mt vic lm va tri li nguyn tc ca B Ngoi giao Nht, va chuc ly nguy him cho bn thn v gia nh Sugiura v lc cnh st chm ca c Quc x len li vo mi c quan ngoi giao nhng nc, nhng ni m h ang chim ng. Nhng trc mt nhm ngi rt ng ang trng cy vo mnh c cu sng, lng nhn ca Sugiura tri dy bt chp lut php v s nguy him c th n vi bn thn. Ngh cho cng, o c phi ng trn c lut php, v Sugiura th hin iu vi c s cao p ng ngung m. Trong qu trnh xy dng t nc vi khu hiu phi theo kp v vt cc nc u M, nhiu quy phm o c truyn thng ca ngi Nht, c bit l tinh thn trch nhim, c thng hoa thnh lng yu nc v lng t ho dn tc. Cc in hnh ny rt nhiu, khng th k ht trong khun kh ca bi vit ngn ny. Ngay c trong hat ng doanh nghip, l lnh vc tng nh mc tiu chnh l li nhun, ta cng thy tinh thn dn tc r nt nhng ngi sng lp cc cng ty ni ting ngy nay. Chng hn, Ibuka Masaru (19081997), ngi sng lp cng ty m sau ny c tn l Sony, ni mt cu tht cm ng trong bi din vn thnh lp cng ty nm 1946: Phi c gng em cng ngh, k thut gp phn vo vic phc hng t quc chng ta. Gia cnh hoang tn nt sau chin tranh, tinh thn trch nhim ng vin mi ngi hng hi trong cng cuc khi phc t nc. Shirasu Jiro (1902-1985) c ngi i truyn tng v nng lc v kh khi ca mt nh ngoi giao xut sc. Mt s kin ni bt c ghi li nh im son ca mt quan chc yu nc v y t trng: Trong thi gian M chim ng Nht (1945-1951), c ln Shirasu c lnh mang qu ca Thin hong n biu Thng soi Douglas MacArthur, ngi trch nhim ti cao ca i qun chim ng. Thy thi trch thng ca MacArthur, coi thng qu ca Thin hang, Shirasu ni nng phn ng: Chng ti ch l nc bi trn ch khng phi l n l ca cc ng. Thy thi khng khi, y t trng, khng s quyn lc, khng s kh nng mt chc tc, mt quyn li ca Shirasu, Mc-Arthur cht d phi xin li v t c thi khc i vi Nht. Nhng cu chuyn nh trn k mi khng ht. Ta c th t cu hi l ti sao mi tnh hung ca lch s Nht u c nhng con ngi biu hin mt cch su sc, mnh m nhng quy phm o c rt cao p v
nhng o c do u m c? Ti ngh ta c th tm cu tr li qua cun sch V s o, linh hn ca Nht Bn . Nitobe Inazo, tc gi ca cun sch, cng l ngi thm nhun v th hin bng hnh ng rt xut sc nhng tinh ty ca v s o y. Cun sch vit nm 1899, xut bn nm 1900, tc l nm Minh Tr th 33. Sau hn 30 nm cn i ha, Nht theo kp Ty phng v mt s phng din. Trong qu trnh , tuy du nhp nhiu tri thc khoa hc, lut l, phng php t chc chnh quyn v cng ngh t phng Ty nhng Nht lun th hin tnh t ch, nht l tnh c lp v vn ha. ng c trc tip ca Nitobe khi vit sch ny l t cu hi ca mt ngi B v gio dc tn gio ca Nht, v mc ch ca cun sch l cho ngi Ty phng hiu rng tuy Nht khng c gio dc tn gio hc ng, nhng v s o ca thi phong kin hnh thnh ct cn lun l ca ngi v s. Tuy nhin qua ngi bt ca ng, ta cng thy c tinh thn dn tc ca mt tr thc yu nc, mun chng minh cho Ty phng bit rng Nht cng c nn vn ha c o, c mt gi tr tinh thn, mt t tng m Nht rt t ho. V s o, Linh hn ca Nht Bn ng l mt cun sch kinh n v vn ha Nht. Ti rt vui mng thy cun sch c dch ra ting Vit. Hn na, bn dch c thc hin bi mt ngi Vit sng Nht hn 40 nm v thm nhun vn ha Nht Bn. Dch gi L Ngc Tho, cng nh trong nhng cun sch khc v vn ha, vn hc Nht m anh dch, ngoi c gng chuyn chnh xc ni dung cc trang sch sang ting Vit, cn b cng ch gii thm nhng c gi cha quen vi lch s v vn ha Nht c th hiu su hn. Xin chc mng anh L Ngc Tho hon thnh mt cng vic rt c ngha. Tokyo, thu 2007 TVT
LI NGI DCH
Ngy xa, Vit Nam chng ta c phn chia cc thnh phn x hi theo s nng cng thng nhng khng khc nghit n bin thnh giai cp. Nht Bn l nc chu nh hng ca Trung Quc, h cng c ch ging chng ta, cng c s nng cng thng v h cn c mt giai cp khc trn l qu tc. S nng cng thng Nht Bn l giai cp, v t cui th k 16 n thi Minh Tr Duy tn, thnh vin cc giai cp theo ch cha truyn con ni, khng ai c quyn thay i thn phn ca mnh (nng dn hoc thng nhn du l tr thc cng khng th tr thnh thnh vin ca giai cp s). Ch s Vit Nam thng c dng ch nhng ngi tr thc, c vn ln v, nhng s Nht Bn c th ni tt c u l nhng ngi xut thn t v s, h l giai cp tr thc i din cho qun chng Nht Bn. V s o l qui phm o c ca giai cp s ny. Xa nay, Nht Bn lin tc du nhp tinh hoa ca vn ha th gii v lin tc bin nhng tinh hoa thnh ci ca ring mnh. V l truyn thng ca vn ha Nht Bn. Do , v bn cht nhng qui phm ca v s o tuy khng c g mi m i vi nhng dn tc ng, nhng qua cch vn dng, nhng qui phm ny bin thnh nhng ci g c tnh cch c o, m bn sc Nht Bn. V s o, Linh hn ca Nht Bn ln u tin c xut bn Philadelphia (The Leeds and Biddle Company, Philadelphia xut bn) vo nm 1899. Tin s Nitobe Inazo[1] vit tc phm ny vi mc ch gii thiu qui phm o c ca Nht Bn (ca giai cp v s) n nhng ngi u M. V th cc t d c tc gi em ra so snh vi trng hp ca Nht Bn phn ln u c ly ra t kho tng trit hc, vn hc v.v ca u M. Nguyn tc c vit bng ting Anh vi cch vit c ng, vi vn ha c o ca Nht Bn, nhiu ch c c ting La tinh nn rt kh hiu. gii quyt nhng vn ny, ngoi bn gc ting Anh ng trn mng, ngi dch tham kho bn dch ting Nht c xem l rt u t ca Yanai Haratadao (bn dch nm 1938). Trong phn dch thut, cc ch thch ca ND (ngi dch) c vit bng ch nghing, nhng trnh rm r, nhng ch thch di hn c vit di trang. Ngi dch xin chn thnh cm t cc bn trong Nhm Dch Thut Vn Hc Nht Bn kh cng kim tra, iu chnh bn dch c hon ho. L Ngc Tho Kuala Lumpur, thng 6, nm 2007.
[1] Nitobe Inazo (1862-1933): Tin s nng nghip, tin s php chnh hc, tin s vn hc, nh vn ha tm c
ca Nht Bn cui th k 19, u th k 20. Sinh ra Morioka (vng ng bc Nht Bn) vo nm 1862, sau khi tt nghip trng Nng hc Sapporo, ng i du hc M v c. ng tng m nhim cc chc v nh gio s i hc Kyoto, hiu trng trng Ikko (i hc Tokyo ngy nay), Ph Tng th k Hi Quc Lin v.v Ngoi V s o ng cn c Tu dng v.v ng mt nm 1933 Canada. (Hnh ng hin c in trn giy bc 5.000 Yn ca Nht Bn).
LI TA (cho bn in ln u nm 1899)
Khong mi nm trc, ti c dp c c gio s de Laveleye, nh php chnh hc li lc ca nc B, mi n chi mt vi ngy nh ng. Mt ngy n, khi tn chuyn lan man vi nhau, cu chuyn ca chng ti quay sang vn tn gio. V gio s kh knh hi ti: Vy anh mun ni l trng hc Nht Bn khng c dy v tn gio . Ti tr li rng: Khng c. Gio s bt ng khng li v kinh ngc, v bng ging ni m ti khng th no qun c, gio s hi li: Khng c dy v tn gio ? Vy lm sao gio dc o c c? Cu hi ny lm ti ing ngi, khng bit tr li ra sao. Ti khng tr li ngay c v nhng li dy v o c ti hc hi th u khng c dy trng. V mi cho n khi ti phn tch nhng nhn t to nn quan nim v phi tri, thin c ca ti, cui cng ti mi hiu ra c rng chnh v s o a nhng nhn t vo trong ti. Nguyn do trc tip dn n vic vit quyn sch mng ny l v nh ti thng hi l do ti sao t tng ny, tp qun n ph bin rng ri Nht Bn. Trong n lc tm ra cu tr li tha ng i vi gio s de Laveleye v i vi nh ti, ti hiu ra rng nu thiu hiu bit v ch phong kin v v s o, th quan nim o c ca Nht Bn hin i, rt cuc, s ging nh quyn sch b nim phong. Nh c c mt khong thi gian di khng lm g trn ging bnh, ti sp xp li v nay c dp cng b nhng g ti tr li trong lc ni chuyn vi nh ti. Ni dung ch yu bao gm nhng iu ti nghe v c ch dy trong thi nin thiu khi ch phong kin cn thnh hnh. c Lafcadio Hearn, v b Hugh Fraser bn ny v ngi Ernest Satow cng vi gio s Chamberlain bn kia, tht d ng lng khi ti phi dng ting Anh vit nhng s vic lin quan n Nht Bn. iu duy nht m ti ngh rng ti c li th hn h l ti c th ly thi ca c nhn b co, trong khi nhng tc gia cao danh ny ch c th l nhng ngi buc ti hay trng s bin h. Ti thng ngh: Gi m ti c ti nng ngn ng ngang bng h th ti c th hng bin hn trong vic trnh by lp trng ca Nht Bn. Nhng ngi mn ngn ng ca nc khc ni, th nn bng lng khi mnh ch c th lm cho c gi hiu c nhng iu mnh ni. Trong sut quyn sch ny, ti tm cch gii thch nhng im lun chng ca mnh bng cch trch dn nhng t d tng t t vn hc v lch s ca u chu, v ti tin rng nhng t d c ch trong vic em vn n gn hn trong vng hiu bit ca c gi ngoi quc. Nu c cu no ca ti lin quan n vn tn gio hay nhng ngi truyn gio vn nht b xem l c v khinh mn i na, ti tin rng thi ca ti i vi o C c khng c ch no ng nghi ng. iu m ti khng my ng tnh l nhng phng cch ca gio hi v nhng hnh thc lm cho nhng li ch dy ca c Jesus thnh ra kh hiu, ch khng phi l bn thn ca nhng gio hun . Ti tin vo tn gio m Christ ch dy v truyn li trong thnh kinh Tn c, cng vi gii lut c ghi trong lng mnh. Ti tin rng Thng k kt kh c, c gi l Cu c vi tt c mi dn tc, mi quc dn - bt k ngi l ngi Do Thi hay khng, tn C c hay ngi ngoi o. Chc ti khng cn phi ni thm nhng suy ngh khc ca ti i vi thn hc v chc ch lm cho c gi mt kin nhn. kt thc li ta ny, ti mong c by t lng cm n ca ti i vi ngi bn, Anna C. Hartshorne v nhng ngh qu bu ca c. Nitobe Inazo Malvern, Pa., thng 12, 1899
LI TA (cho bn in ln th 10 nm 1905)
T khi pht hnh bn in u tin su nm trc y, cun sch nh ny c mt lch s bt ng, kt qu c c tht phong ph vt qua mong mun ca ti. Bn in Nht Bn ti bn c chn ln. Bn in ln ny c pht hnh ng thi ti Nu c v Lun n dnh cho nhng c gi Anh ng khp ni trn th gii. Cho n nay, quyn sch ny c . Dev Khandia dch ra ting Mahratti, c C Kaufman Hamburg dch ra ting c, c ng Hora Chicago dch ra ting Bohemia, c Hip hi khoa hc v sinh mng Lemberg dch ra ting Poland. Bn dch ting Na Uy v ting Php ang chun b pht hnh, v bn dch ra ting Hoa ang nm trong k hoch. Quc dn Hungary v Nga cng c c vi chng ca V s o bng ting m ca mnh. Bn bnh lun tng tn ta nh mt quyn sch ch gii c pht hnh bng ting Nht. V nhng ch gii dnh cho sinh vin hc Anh ng nghin cu, c bn ti, . Sakurai bin son. Ti cng mang n ng bn ny nhiu im khc. Ti ht sc vui mng khi bit rng cun sch nh ny ca mnh tm c s ng tnh ca nhiu c gi khp ni trn th gii, chng t vn m cun sch ny cp, c mi ngi trn th gii quan tm. iu khin ti ht sc vinh hnh l c tin (n vi ti t mt ngun tin ng tin cy) rng Tng thng Roosevelt t mnh c quyn sch ny v cho phn pht bn in n bn b ca ng. Trong ln ti bn ny, ti hn ch vic iu chnh, ch ch yu thm vo nhng t d c th. Ti ly lm tic v khng th thm mt chng ni v hiu ngha, y l c tnh cng vi trung ngha to thnh hai bnh xe ca c xe o c Nht Bn. Kh khn m ti gp phi trong vic vit mt chng v hiu ngha khng phi v ti khng bit thi ca quc dn chng ti m v ti khng bit tnh cm ca ngi ty phng ra sao i vi c tnh ny, nn ti khng a ra c nhng so snh c th lm mnh va lng. Ti hi vng mt ngy no ti c c hi ni n ti ny. Tt c nhng vn c cp trong quyn sch ny, d nhin, cn c nhiu ch c th c p dng v lun bn nhiu hn na; nhng ti cm thy c tr ngi trong vic lm cho quyn sch ny dy hn. Li ta ny s khng hon ho v khng cng bnh nu ti qun cm n kh cng duyt c bn tho, cng nhng ngh hu ch v hn c, l s khuyn khch khng ngng ca nh ti.
Nitobe Inazo Koishikawa, Tokyo, ngy 10, thng ging ,1905
LI GII THIU (bn ting Anh)

Th theo yu cu ca nh xut bn m Tin s Nitobe dnh cho mt cht t t do trong vic bin son li ta, ti hn hnh c vit mt vi li gii thiu bn V s o mi ny n cc c gi Anh ng trn ton th gii. Tht ra, ti quen bit vi tc gi trn mi lm nm, v mt chng mc no , ti c lin quan n ch ca ng t nht cng c khong bn mi lm nm. Chuyn vo nm 1860, Philadelphia (ni ti chng kin vic h thy k hm Susquehanna ca c Perry vo nm 1847) ln u tin ti c thy ngi Nht v c gp nhng ngi trong phi on ngoi giao n t Edo. Ti c n tng ht sc mnh m v nhng ngi ngoi quc ny, nguyn tc hnh x v l tng ca h l v s o. Sau , trong khong thi gian ba nm i hc Rutgers, thuc thnh ph New Brunswick, bang New Jersey, ti c dp sinh sng cng vi nhng thanh nin n t Nht Bn, ti dy hoc quen bit h nh bn hc. Chng ti thng ni chuyn vi nhau v v s o v ti tm thy v s o l u ht sc hp dn. Trong sinh hot ca nhng ngi m trong tng lai s l thng c, nh ngoi giao, c, nh gio, hoc gim c ngn hng, c mi hng tht du ca loi hoa thm nht t x s Nht Bn xa xi. ng vy, ngay trong gi pht lm chung ca t ra cng trn mt ngi trong s nhng ngi yn ngh trong nhng nm m ngha a Willow Grove, cng c mi hng ny. Ti khng bao gi qun mt samurai tr, tn l Kusakabe, khi c mi n ch c nghi thc t l cao qu nht, vi hi vng to ln nht, trong lc hp hi tr li rng Du ti c bit n Cha Jesus ca anh, ti khng th ch dng cho ngi cn b ca i ti. Vng, ti cm thy hon ton ng vi nhng g m bn ti, Charles Dudley Warner vit trc trong bi Bin bc giu gim ca nh truyn gio khi chng ti tho lun v o c v l tng, hoc trong nhng lc ni a vui v bn n khi so snh s vt ca Nht v M, hoc trong lc chi th thao, hay trn b ca con sng c Raritan. mt vi im, qui phm v o c v l ngha tuy c khc nhau, nhng ch l khc bit im hay tip tuyn, ch khng phi l khc bit kiu nht thc hay nguyt thc. Mt nh th ca h vit c l c ngn nm trc khi i ngang qua h nc, o ca nh th chm vo mt cnh hoa lm git sng ng trn nh git lng lnh trn tay o gm, v hng thm ca n, ti s khng phi git sng trn tay o. Tht ra, ti vui mng nh ch c ra khi y ging, ci ging ch khc vi nm m v chiu di. V, so snh khng phi l sinh mnh ca kin thc v hc vn hay sao? Trong nghin cu v ngn ng, o c, tn gio, php tc l nghi, th ng l k ch bit mt l k khng bit g c. Ti c n Nht Bn vo nm 1870 vi t cch mt nh gio khai sng, nhm gii thiu phng php v tinh thn ca h thng gio dc cng cng ca nc M, nhng ti ht sc vui mng v c ri khi th ph n Fukui, mt tnh trong vng Echizen (vng t khong gia o Honshu, st lin vi bin Nht Bn , ND), c tn mt nhn thy ch phong kin nguyn cht ang vn hnh. Ti quan st v s o khng phi nh mt s vic ngoi lai m chnh vng t sn sinh ra n. Trong i sng hng ngy, qua cha-no-yu (ngh thut ung tr, ND), ju-jutsu (nhu thut, ND), hara-kiri (m bng, ND), qua cch ph phc l php st chiu hay gp mnh tht su ngoi ng, qua php tc v ao kim v i ng, tt c nhng cch cho hi ung dung v cch thc n ni trnh trng, nhng qui phm v ngh thut v c x, cng vi vic x thn ca ngi v, ca ti t, v ca con tr, ti hiu ra rng v s o thnh tn iu ph bin v tp qun c x hng ngy ca tt c giai cp thng lu sng trong thnh th v a phng. l trng hc sng ng ca t tng v sinh hot, thiu nin, thiu n u c hun luyn nh nhau. Ti nhn bng con mt ca mnh nhng g m Tin s Nitobe tha hng nh mt di sn, ht vo mi mnh v vit v n mt cch tao nh v mnh m, vi s am hiu su xa, vi ci nhn rng ri, thu o. Ch phong kin ca Nht Bn bin mt ra ngoi tm nhn ca ngi bin h tin n nht v c nng lc gii thch v n nht. i vi ng y, l mi hng phng pht. i vi ti l cy v l hoa ca nh sng. Nh ti sng di ch phong kin, m ca v s o, v chng kin ci cht ca n, cho nn ti c th tr thnh nhn chng ni rng tt c nhng iu m Tin s Nitobe miu t, nay vn l s tht v bn cht v nhng phn tch v tng qut ha ca ng l trung thc. Vi ngn bt ti tnh ca mnh, ng ti hin mu sc ca bc tranh phn nh lng ly vn hc Nht Bn trong mt ngn nm. V s o tin ha v trng
thnh trong thi gian mt ngn nm, v tc gi ghi li mt cch ng yu nhng tinh hoa trang im con ng m hng triu ng bo cao qu ca ng ta dm ln. Nghin cu ph phn ch khin cm gic ca chnh ti v nng lc v gi tr ca v s o i vi quc dn Nht Bn su xa hn. Ai mun hiu Nht Bn ca th k hai mi th cn phi bit ci r ca n trong mnh t qu kh. By gi khng ch ngi ngoi quc m ngay chnh ngi Nht hin nay cng khng th thy, nhng nh nghin cu s hiu c kt qu ca ngy hm nay t sc mnh c tch t trong nhng thi i qua. Nht Bn ngy nay o ly ng lc cho chin tranh v ha bnh ca mnh t nhng lp t do nh sng mt tri xa xa to nn. Tt c nhng cm gic v tinh thn ca nhng ngi c v s o nui dng vn bn nhy. Cc kt tinh tan mm trong tch, nhng hng thm ngt ngo vn tip tc lm vui lng ngi. Ni ngn gn, v s o tun theo iu lut cao hn do Ngi m chnh ngi gii thch ca n cung knh v nhn nhn l Cha pht biu - Mt ht la mch ri xung t, nu khng cht th c nm mt mnh; nhng nu cht th hy sinh thm nhiu ht. Tin s Nitobe l tng ha v s o ? Tt hn l chng ta nn hi, nu khng lm nh vy ng c chu c khng? ng gi mnh l b co. bt c gio l, tn iu, v h thng no, th d v ging gii s thay i cng vi s bnh trng ca l tng. S iu ha c tch t dn v t t t c. l mt nguyn tc. V s o khng bao gi ti c mc tiu cui cng. V s o qu si ni, v cui cng n cht nhng cht trong v p v sc mnh. Xung t gia chuyn ng ca th gii v ch phong kin ca Nht Bn ci tn m chng ti dnh cho nhng s kin v nhng nh hng dn dp sau khi Perry v Harris n Nht khng lm cho v s o bin thnh mt xc p, m vn l mt linh hn cn sng. V s o ng tht l tinh thn y sc sng ca nhn loi. Th ri ci nh s c ci ln ban phc. Theo nhng tin l cao qu ca mnh, Nht Bn tip nhn v sau ng ha nhng iu tt nht m th gii cung hin m khng lm mt ci tt nht trong lch s v vn minh ca mnh. Nh Nht Bn thnh nc duy nht c c hi ban phc cho chu v nhn loi v Nht Bn ng ng nm bt c hi ny phm vi cng rng, cng mnh hn. Ngy nay, Nhn Bn khng ch em hoa l, tranh nh, v nhng vt p khc ca mnh lm cho vn hoa, hoc ngh thut, hoc nh ca ca chng ta c c nhng tr tiu khin trong chc lt hay l thng li vnh vin, m Nht Bn cn n vi chng ta vi hai tay y nhng tng vt ca khoa hc t nhin, ca v sinh cng cng, hay nhng bi hc v ha bnh v chin tranh. Lun gii ca tc gi trong quyn sch ny khng phi ch l li bin h hay khuyn bo dnh cho b co, m tc gi cn c kh nng ch bo chng ta vi t cch l ngi d ngn, l gia ch khn ngoan bit nhiu vic mi v c. Khng ai Nht Bn c th bng tc gi trong vic kt hp nhp nhng nhng gio hun v thc hnh ca v s o vi cuc sng v sinh hot, vi lao ng v cng vic, vi s kho lo ca i tay v ngi bt, vi canh tc t ai v khai ha linh hn. L ngi ln ln v thnh danh trong Nht Bn c, tin s Nitobe ch thc l mt ngi to ra Nht Bn mi. i Loan, vng t mi ca Nht Bn, cng nh Kyoto, tin s c bit nh l mt hc gi, mt ngi thc hnh, tinh thng khoa hc ti tn v hc thc ti c. Quyn sch mng v v s o ny khng ch l mt thng ip quan trng n nhng quc dn thuc h Anglo-Saxon. y cn l mt cng hin ng ch i vi vic gii quyt vn ln nht ca th k ny - s ha hp v thun nht gia ng v Ty. Xa nay c nhiu nn vn minh: trong mt th gii tt p hn sp ti, ch nn c mt nn vn minh. Danh t ng phng v Ty phng, cng vi ngha y ngu dt v v l i vi nhau, dn dn tr thnh nhng ci ca qu kh. Nht Bn gi y dn dn c tc ng nh mt th lc khng th cng c, mt v trung gian ti nng iu ha gia tr tu v ch ngha tp on ca chu, gia sc mnh v ch ngha c nhn ca u M. Tinh thng hc vn c kim, c tri thc su rng v vn hc th gii, tin s Nitobe chng t mnh thch hp tuyt diu vi vic lm ny. ng ch tht l ngi ging gii v l ngi ha gii. ng khng cn v li ng cng khng bin gii thi ca mnh i vi Cha, ngi m ng trung thnh i theo t lu. Hc gi quen thuc vi con ng ca Thnh Linh, vi lch s ca nhn loi c ngi Bn Tuyt i ca con ngi dn dt, s phi phn bit u l li dy ca ng Sng Lp v nhng kinh in chnh gc, vi u l nhng thu dt thm bt ca gio hi, ca dn tc, hoc hp l ha. Gio l cho rng mi dn tc u c Cu c,
theo m ch trong li ta ca tc gi, l li dy ca Cha ngi n khng phi ph hoi m l thi hnh trn vn gio l ny. Ngay Nht Bn, nu o C c tho g hnh dng v bao b ngoi quc ca mnh, t b vic mnh l tc phm d quc th chc chn s bm r su xung lng t ni v s o trng thnh. Ci b nhng th nh dy tht lng v qun phc ngoi quc, gio hi C c chc chn s thnh khng kh, bin thnh ci ca bn x. William Elliot Griffis Ithaca, thng 5 nm 1905
CHNG I : V S O, MT H THNG O C
V s o l loi hoa c hu ca t nc chng ti, ging nh hoa anh o l biu trng ca Nht Bn. Hoa ny cng khng phi l vt mu kh cn ca o c c xa, c gi trong bo tng cy c kh ca lch s. Hin ti, v s o vn l i tng sng ng ca sc mnh v v p trong lng chng ti. V tuy khng hin hin thnh hnh thnh dng, v s o vn to hng trong khng gian o c v ngy nay vn tip tc cm ha su m chng ti. Mi trng x hi sinh v nui dng n tiu mt t lu. Nhng ging nh nhng ngi sao xa xi ngn xa m nay tuy khng cn thy na, vn tip tc chiu sng trn u chng ta; nh sng ca v s o, a con ca ch phong kin, vt qua thi i cn tip tc soi sng con ng o c cho chng ti. Tht th v cho ti c kho cu vn ny bng ting m ca Burke (chnh tr gia kim nh vn ca Anh quc 1729-1797, ND), ngi trc y c li ai iu cm ng ni ting, khi k s o, m hnh v s o u chu, b chn xung huyt trong lnh m ca ngi i. Bun thay, khi mt hc gi bc hc nh Tin s George Miller v thiu kin thc lin quan n Vin ng, khng ngn ngi khng nh rng K s o, hoc mt ch ging nh th, khng h c nhng dn tc c i v cng khng c ng hin i. (Trong History Philosophically Illustrated, 3rd ed. 1853, Vol.II.p2) Tuy nhin s dt nt ny c th tha th c v tc phm ca Tin s tt lnh ny c in ln th ba vo nm c Perry[1] g ca quc gia b quan ta cng ca chng ti. Mi my nm sau, Karl Marx bng cch vit trong T bn lun, ku gi c gi ch n ngha c bit ca ch phong kin hin ch cn sng st Nht Bn trong vic nghin cu nhng nh ch chnh tr v x hi ca ch phong kin khi ch phong kin ca chng ti sp co chung. Cng ging nh th, ti mun khuyn khch nhng nh nghin cu lch s v lun l Ty phng hy nghin cu v s o Nht Bn hin nay. Nghin cu lch s nhm so snh ch phong kin gia u chu v Nht Bn, so snh k s o vi v s o, ng l mt ti hp dn, nhng bi vit ny khng c mc ch i su vo vn ny. iu ti mun ni y th nht l gc v ngun ca v s o; th hai l c tnh v gio dc ca n; th ba l s cm ha ca v s o i vi mi ngi; th t l nh hng lin tc v lu di ca n. iu th nht s c trnh by mt cch ngn gn, nu khng th c gi s b dn vo ng hp quanh co trong lch s Nht Bn. iu th hai s c nu r hn v cch suy ngh v cch hnh ng ca chng ti, y l iu m cc nh nghin cu lun l v phong tc quc t quan tm vo bc nht. Phn cn li s c trnh by ty theo mc cn thit. Ch v s o trong ting Nht m ti tm dch l Chivalry, v ng nguyn, c nhiu hm hn ch Horsemanship (thut ci nga, tinh thn thng m, ND). V s o c ngha en l o (con ng) ca v s, o m v s cn phi gi trong i sng hng ngy cng nh trong khi thi hnh chc v. Ni mt cch khc, l nguyn tc ca v s, l ngha v ca giai cp v s. V c ngha nh th nn ti mun c php dng nguyn ng v s o y. Dng nguyn ng cn c mt l do tin li khc. V y l mt gio hun c o khc thng, n to ra nhn cch v li suy ngh ht sc c bit, li c tnh a phng rt mnh, nn cn phi a tnh c d ca n ra pha trc. K , v ngn ng, v y l ting ni mang nng c th dn tc tnh nn mt dch gi tht gii i na cng kh tm ra c mt dch ng tng ng. V th khng nn tm kim mt dch ng khng tng ng ri mi khng bng lng. Ting c, ch Gemuth c ai dch tht ng c khng? C ai khng cm thy c s khc bit gia ch Gentleman trong ting Anh v ch gentilhomme trong ting Php? Nh ni phn trc, v s o l qui phm o c ca v s, v s c ch dy v b i hi phi tun th. Nhng y khng phi l qui phm thnh vn. C i chng na, n cng ch gm c mt vi cch ngn c truyn ming hoc c truyn li t ngi bt ca mt vi v s hoc mt vi hc gi ni ting. Phn ln l qui phm khng li v bt thnh vn, n l lut php c khc trong con tim ca v s, chnh v th cho nn cng thc hnh, n cng c hiu lc mnh m. N khng phi l t tng c sng to bng mt ci u u t, cng khng phi l th c to ra da theo cuc i ca mt nhn vt ni ting no . N t t pht
trin v c hnh thnh dn trong cuc sng ca v s qua hng chc, hng trm nm. a v ca v s o trong lch s o c c l cng ging nh a v ca hin php Anh Quc trong lch s chnh tr. Nhng v s o khng c g so snh vi Magna Charta[2] (i hin chng, ND) hay vi Habeas Corpus Act[3] (Sc lnh bo h thn ngi, ND). Tht ra, lut nh v (Buke Hatto) (nm 1615, ND) c cng b vo u th k th 17. Lut ny c 13 iu, ch yu qui nh nhng vic lin quan n sch lc hn nhn, thnh tr, lin minh v.v v nhng qui ch o c tuy cng c ni n nhng rt s si. V th chng ti khng th ch ra r c l u v vo lc no, c th ni rng y l ngun gc ca n. Bt u c thc trong thi i phong kin, cho nn v thi gian, c th ni v s o pht sinh cng lc vi ch phong kin. Nhng ch phong kin l ch c an bng nhiu ng ch (quan h, ND) dc ngang, v ging nh th, v s o cng chia s tnh cht phc tp . Ch phong kin Anh Quc c cho l ny n trong thi i b Normandie[4] chinh phc. Nht Bn c th ni rng ch ny c sinh ra khi Yoritomo (114799) ginh c b quyn, tc khong cui th k 12. Tuy nhin, cng ging nh nhng yu t x hi ca ch phong kin Anh quc c t xa, trc khi b vua William chinh phc, Nht Bn, mm mng ca ch phong kin cng c trc thi k ni trn kh lu. Nht Bn cng nh u chu, khi ch phong kin c chnh thc thnh lp, giai cp v s chuyn nghip t nhin tr thnh c th lc. H c bit vi ci tn samurai, ch ny ging nh ch cniht (knecht, knight) trong ting Anh xa, c ngha l v s hay ngi ty tng, c tnh cht ging nh soldurii c Caesar[5] ni l c a phng Aquitania, hoc ging nh comitati m theo Tacitus l b h ca t trng ngi German vo thi ng ta; hay, i chiu vi nhn vt i sau, c th gi h l milites midii thy trong lch s trung c u Chu. Ting Hn Nht buke (v gia) hay bushi (v s) cng thng c dng ch nhng ngi ny. H l giai cp c c quyn, bn cht l nhng ngi th bo, ly chin u lm ngh nghip ca mnh. Giai cp ny bao gm nhng ngi c gn ra mt cch t nhin t nhng ngi to bo, can m nht trong mt thi k lu di lun c chin tranh, trong thi gian qu trnh gn lc din tin, k yu ui, hn nht b loi b, ch c nhng k th bo, y nam tnh, c sc mnh nh d th theo nh li ca Emerson (nh vn, nh th ngi M 1803-82, ND), cn sng st to ra nhng dng h v giai cp samurai. Nhng ngi ny vi t cch giai cp samurai c c quyn v danh d ln lao, t gic vi trch nhim ca mnh. H cm thy s cn thit phi c mt tiu chun hnh ng chung, nht l i vi k c lp trng lun phi chin u, v li l thnh vin ca nhng dng h khc nhau. Ging nh y s, dng o c ngh nghip hn ch cnh tranh, hoc nh lut s, phi ra trc hi ng thm vn trong trng hp vi phm iu l ca hi; v s cng th, h cng cn phi c nhng qui c kim ch nghim khc nhng hnh ng phn o c. T d nh cch ni ng ng nh nhau c du hiu o c ht sc phong ph nm trong cch din t s khai c v man r v tr nt . Phi chng y l o c cn bn cho c vn ln v. Chng ta ci nhng c m c v tr nt ca cu b ngi Anh tn Tom Brown[6], rng cu ta mun li cho i sau tn mnh nh l mt ngi khng bao gi n hip tr nh, hoc khng bao gi quay mt i khi gp k mnh (tng chng nh l ta qua ri ci tui c nhng c m ). Th nhng, phi chng c m ny chnh l nn mng cho nhng kin trc o c v i c th c dng ln trn ? Ni rng hn, nhng tn gio n ha, yu ho bnh nht, chc s tn thnh uc m ca cu b ny. M c ca Tom l nn tng trn Anh quc v i c xy dng ln, v khng cn phi mt th gi khm ph ra rng v s o cng ng trn mt nn tng khng thua km g. Nhng tn Quaker[7] cho rng chin u th du l tn cng hay l phng th u l xu xa v tn bo, th nhng chng ta vn c th ni ging nh Lessing (nh vn, trit hc gia ngi c 1729-91, ND) rng chng ta bit rng khuyt im du c ln lao nhng c hnh ca chng ta ny mm t . i vi nhng ngi tht th, lnh mnh, t nham him v nht nht l nhng ting c tnh s nhc nht. Cuc sng thi u th bt u vi nhng khi nim nh th . V s cng ging nh th. Tuy nhin, khi sinh hot tr thnh rng ln hn, quan h vi x hi nhiu ra, ngi ta s tm s tha nhn t quyn uy cao hn v tm n nhng ngun gc hp l hn chng minh cho lng tin lc thiu thi, tha mn v pht trin hn na. Nu mc ch ch nhm vo nhng li hi qun s m khng c mt qui chun o c cao hn lm nn tng th l tng ca v s chc ri vo mt ch no xa xi i vi v s o. u chu, o C c din gii mt cch nhn nhng c li cho k s o. Tuy nhin o C c a c nhng yu t tm linh vo k s o. Lin quan n vic ny, nh th Lamartine (ngi Php 1790-1869, ND)
ni Tn gio cng chin tranh v danh d l ba linh hn ca mt k-s-c-c hon ho . Nht Bn, cng c mt s yu t l ngun gc ca V s o.
[1] Mathew Calbraith Perry: c Perry dn hm i ng n ca M n Nht vo nm 1853, a th
ca Tng thng M yu cu Mc ph Nht Bn m cng bin thng thng.

[2] Magna Charta (i hin chng): c cng b vo nm 1215 Anh Quc, buc nh vua phi hy b mt
s quyn hn v phi tn trng th tc php lut. Bn hin chng ny l bc u dn n vic thnh lp hin php v sau.
[3] Habeas Corpus Act (Sc lnh bo h thn ngi): Sc lnh cm vic bt b, b t tri php. [4] Vo th k th 11, Hu tc William x Normandie (min bc nc Php) chinh phc Anh quc, lp ra
vng triu Norman. Ch phong kin ca Anh quc bt u t .

[5] Ceasar (102 trc CN-44 trc CN): qun nhn, chnh tr gia li lc ca La M. Ceasar l nh c ti
chuyn Cng ho La M sang thnh quc La M.

[6] Tom Brown: nhn vt chnh trong tiu thuyt Tom Brown chi bng bu dc hc ng ca nh vn
Thomas Hughes.
[7] Quaker: t chc tn gio c thnh lp Anh vo th k th 17, c ch trng n ha v chn tht.
CHNG II : NGUN GC CA V S O
Trc ht ti xin bt u vi Pht gio. Pht gio trang b cho v s o mt thi yn lng, ph thc mi vic cho vn mnh, l s im nhin c tnh cch stoic[1] (khc k, ND) khi i mt vi nguy him hoc tai ng, s coi thng ci sng lm thn vi ci cht, s bnh tnh phc tng s mnh khng th trnh c. Mt kim khch li lc (Yagyu Tajima-no-kami, ND) khi bit mn ca mnh (Tokugawa Iemitsu, tng qun i th 3 1604-51, khi cn tr, ND), t n ch tinh thng ngh thut kim o, ni rng Ta khng cn g dy cho ngi na, t nay ngi nn hc thin. Thin l ch dch t ting Phn Dhyna, c ngha l n lc ca con ngi qua trm t mc tng, t mnh t n lnh vc t tng vt qua phm vi c th din t bng li ni (theo Lafcadio Hearn 1850-1904, Exotics and Retrospectives, p.84). Phng php ca thin l trm t mc tng, v theo ch ti hiu, mc ch ca thin l xc nhn nguyn l hin hu di y ca tt c mi hin tng, v nu c th, tm ci tuyt i v t iu chnh mnh cho hp vi ci tuyt i . Theo nh ngha ny, li dy ca thin khng cn l gio ngha ring ca mt gio phi no na, bt c ai nu nhn thc c nhng iu tuyt i th c th gii thot mnh ra khi nhng hin tng c tnh phm tc v tm ra mt th gii mi cho mnh. Thn o phong ph lp y nhng ch m Pht gio khng cung cp c cho v s o. T d nh trung vi cha qun (vng hu m mnh phng s, ND), tn knh t tin, hiu tho vi cha m, l nhng iu khng c trong gio l ca bt k tn gio no, nhng c ghi trong gio l Thn o, dy v s tnh phc tng, ng thi kim ch tnh kiu ngo ca h. Trong gio l ca Thn o khng c quan nim nguyn ti[2] (ca C c gio). Ngc li, Thn o tin con ngi c tnh tt thin bm, xem linh hn ca con ngi tinh khit ging nh thn thnh, v dy phi sng bi nh th thn, ni nghe nhng li thn bo. Ngi no n nh ca Thn o s thy c rt t i tng hoc vt cng bi, ch c mt tm gng n s, l trang tr ch yu treo trong phng. L do v sao c tm gng c th c gii thch mt cch d dng. Tm gng tiu biu lng ngi, khi hon ton trm lng, trong sng, lng ngi s phn chiu hnh dng tht s ca thn linh. V th, khi mt ngi no ng l bi trc in, ngi s thy c hnh dng ca chnh mnh chiu trong mt lp lnh ca tm gng. Hnh vi l bi nh th c ngha l hy t mnh bit mnh ging vi li thn bo[3] trong in Delphi c Hy Lp. Trong tn gio Hy Lp cng nh trong Thn o Nht Bn, vic bit mnh khng m ch tri thc v thn th con ngi, cng khng phi l nhng vic c lin quan n gii phu hc hay tm l hc m tri thc y l ci c lin quan n o c, c ngha l s phn tnh c tnh cht o c ca chng ta. Mommsen (s hc gia ngi c 1817-90, ND) khi so snh ngi Hy Lp v ngi La M ni khi khn vi, ngi Hy Lp a mt nhn tri v li cu nguyn ca h l nhng suy tng, trong khi ngi La M gc u trm t v li cu nguyn ca h l nhng li phn tnh. Quan nim tn gio ca ngi Nht v bn cht ging ngi La M, nhng s phn tnh ca chng ti nghing v thc quc dn hn l thc o c c nhn. S sng bi thin nhin trong Thn o khin chng ti yu qu t nc. S sng bi t tin, truy tm dng di ca mnh, a n vic xem hong gia l ngun gc chung ca ton quc dn. i vi chng ti, t Nht khng phi ch l mt mnh t cho chng ti o xi ra vng bc hay gt hi la go, nhng y l mnh t thing ling ni c thn linh l linh hn ca t tin chng ti c ng. i vi chng ti, thin hong khng n thun ch l ngi ng u c quan tr an ca quc gia php tr, hay ch l ngi bo h mt quc gia vn ha. Thin hong l ngi i din bng xng bng tht ca thng trn tri t ny, l ngi c trong mnh c lng nhn i ln quyn lc. Nu iu m ng Boutmy (khoa hc gia v chnh tr ngi Anh, 1835-1906, trong The English people, p.188) ni rng hong gia Anh Quc khng ch l i din ca quyn uy m cn l hnh nh to lp v l tng trng cho s thng nht quc gia l s tht nh ti tin, th iu cn phi c nhn mnh hai hoc ba ln hn, i vi hong gia Nht Bn. Trong i sng tnh cm ca dn tc chng ti, Thn o dy chng ti hai c tnh ni bt. l i quc v trung qun. Arthur May Knapp (nh nghin cu tn gio ngi M 1841-1921, ND) ni mt cch thnh tht rng trong vn hc Hebrew[4], thng kh bit tc gi ang ni v chuyn g, chuyn v thng hay l v
quc gia, chuyn v thin ng hay l v Jerusalem, chuyn v c cu th hay l v ton th quc dn? (trong Feudal and modern Japan, vol.i, p.183). Cch dng ch trong tn gio dn tc ca chng ti cng c nhng ln xn tng t. Ti ni ln xn l v nhng li ni ht sc m h i vi mt u c lun l. Th nhng, v tn ngng dn tc ny gii hn trong bn nng quc dn v tnh cm dn tc, nn khng bao gi i hi mt nn trit hc c h thng hay mt nn thn hc c tnh hp l. Tn gio ny, ni ng hn, tnh cm dn tc m tn gio ny biu hin, nhum mu v s o bng quan nim trung qun, i quc. Nhng quan nim ny c tc dng nh nhng kch thch v tnh cm hn l nh nhng gio l. Khc vi nh th C c thi trung c, Thn o hu nh khng c nhng qui nh cht ch v tn ngng cho nhng ngi m o, m ch c tiu chun v nhng hnh vi c hnh thc thng thn n thun. Lin quan n nhng gio l o c c ngha nghim chnh th gio hun ca Khng t (551-479 trc CN, ND) l ngun phong ph nht ca v s o. Khng t ging ng lun, tc l nhng quan h gia qun thn, ph t, phu ph, trng u v bng hu. Bn nng dn tc cng bit c nhng quan h ny trc khi kinh in c du nhp t Trung quc vo. Gio hun ca Khng t nh xc nhn li nhng iu ny. Nhng li dy v o c chnh tr ca Khng t nh trm tnh, khoan dung, thm vo s khn ngoan trong vic x th, rt thch hp vi giai cp thng tr samurai. Nhng li ni c tnh cch tao nh, bo th ca Khng t thch ng vi nhng i hi ca nhng chnh tr gia v s ny. Sau Khng t, c Mnh t (372-289 trc CN, ND) , Mnh t tr thnh ch da ln ca v s o. Gio hun ca Mnh t y tnh thuyt phc, nhiu ch c tnh dn ch cao, lay ng c tri tim ca v s, to ra nhiu cm tnh trong h. V gio hun ny b coi nh l nhng t tng nguy him gy xo trn c th a n lt trt t x hi hin hu nn tc phm ca Mnh t b cm trong mt thi gian di. Nhng li ch bo ca hin nhn ny vnh vin c ch trong lng samurai. Tc phm ca Khng Mnh l sch gio khoa chnh yu ca thanh thiu nin v l quyn uy cao nht trong nhng cuc tranh lun ca ngi ln. Tuy nhin, ngi ch hiu bit nhng li ni mu mc ca hai thnh nhn ny khng c thin h nh gi cao. C ngn ng ham hc Lun ng m li dt Lun ng ch nho nhng ngi ch c hiu bit v Khng t nng v l thuyt. Mt samurai tiu biu (Saigo Takamori 1827-77, ND) gi k tinh thng vn hc l con mt sch, cn c mt ngi khc na (Miura Baien 1727-89, ND) v hc vn nh cng rau hi, cn phi nu i nu li mi n c. Ngi c sch t th t hi mi ta y l hc gi, k cng c nhiu th cng hi; c hai u l chuyn bc mnh. iu ny c ngha l tri thc ch c gi tr khi tri thc c ng ha trong lng ngi hc v hin ra trong c tnh ca ngi . Ngi ch c tri thc b coi nh mt ci my chuyn mn. Tr lc c t di tnh cm o c. Con ngi v v tr c hiu nh c linh hn v c o c. V s o khng chp nhn s phn on ca Huxley (nh vn Anh 1825-95, ND) rng tin trnh ca v tr ngoi vng o c. V s o xem thng nhng tri thc ch l tri thc. Tri thc khng phi l mc ch cui cng m l phng tin t c tr tu. C ngha l k khng t c n lnh vc ny s b coi nh l mt ci my tin li dng sn xut ra nhng bi th hay nhng cu cch ngn theo li sai bo ca ngi khc. V th tri thc phi c hiu l phi ng nht vi thc hnh trong i sng. V ngi gii thch v i cho gio l c tnh cch Socrates ny l trit gia Trung quc, ng Vng Dng Minh (1472-1528, ND), ngi chng bao gi mt mi trong vic lp i lp li ch trng tri hnh hp nht. Ti xin c lc mt cht. Trong nhng v s c nhn cch cao qu, nhiu ngi b nhng li ch dy ca Vng Dng Minh cm ha su m. Nhng c gi Ty phng s d dng tm thy trong sch ca Vng Dng Minh c nhiu ch rt ging vi Tn c Thnh Kinh. Mc du c s khc bit trong cch dng ch nhng cu ni trc ht hy tm n x tri v chnh o ca ngi, v tt c mi vt s c thm vo cho ngi truyn t mt t tng c th tm thy mi ni trong sch ca Vng Dng Minh. Mt ngi Nht (Miwa Shissai 1669-1740, ND) tn ng Vng l bc thy, ni cha t ca tri t, ca tt c mi sinh vt, c ng trong tim ngi, s tr thnh tm lng ca ngi ; v th tm lng thnh vt sng v sng ngi mi mi. Li cn ni nh sng tinh thn ca bn th lc no cng tinh khit, khng theo ca con ngi. nh sng ny t nhin xut hin trong lng ngi, n ch bo cho con ngi ci no ng, ci no sai, n c gi l lng tri; chnh n l nh sng ta ra t thin thn vy. Li ni ny tht ging vi cu ni ca
Isaac Pennington (ngi Anh, theo gio phi Quaker 1616-79, ND) hay nhng trit gia khc theo ch ngha thn b. Theo ti, tm tnh ca ngi Nht hu nh c din t bng nhng gio l n gin ca Thn o, rt thch hp cho vic tip nhn li dy ca Vng Dng Minh. Vng Dng Minh a thuyt lng tm v mu (lng tm khng lm ln) n ch ngha siu vit cc oan, ch trng lng tm khng nhng phn bit c chnh t, m cn c nng lc nhn thc c tnh cht ca nhng hin tng vt l v nhng s vic thuc tm linh. ng cn i xa hn, nu khng ni l vt qua c Berkeley[5] v Fichte[6], trong ch ngha l tng ca ng, ng ph nh s hin hu ca s vt vt qu s hiu bit ca con ngi. Du h l lun ca ng bao gm tt c nhng lun l ca duy ng lun b ph phn l sai lm, nhng n c sc mnh nh nim tin vng chc v vic hc thuyt ny coi trng o c trong qu trnh nui dng c tnh v kh cht bnh thn l iu khng th phn bc c. Nh vy, du ngun gc ca n l g i na, nguyn l ch yu m v s o hp th v ng ha th rt t v rt n thun. Du t v n thun, nhng nguyn l ny cng cung cp nhng ch dy vng vng v cch x th ngay trong nhng ngy thng bt an ca thi i bp bnh nht trong lch s Nht Bn. Tnh tnh cht pht v lnh mnh ca v s, t tin ca chng ti, lm lt nhng gio hun ri rc, tm thng t nhng ng ln v hm nh ca t tng c i, ly lm mn n phong ph cho tinh thn, v nng theo i hi ca thi i, to ra mt o lm ngi mi m, c o t nhng gio hun . Nh bc hc thng tu ngi Php, ng De la Mazeliere (trong Nht Bn s lun, ND) tm tt n tng ca ng v Nht Bn th k mi su nh sau. Cho n gia th k th mi su, chnh tr, x hi, tn gio Nht Bn tt c u trong tnh trng hn lon. Ni lon xy ra lin tc, cch thc sinh hot tr ngc li trng thi d man, mi ngi cn phi bo v quyn li ca mnh - to ra Nht nhng ngi c th so snh vi nhng ngi th k th 16 m Taine (trit gia ngi Php 1828-93, ND) khen l nhng ngi c sc sng to di do, c thi quen quyt nh v khi s nhanh chng, c nng lc to ln trong thc hnh v chu ng. Nht cng nh , nhng tp qun sinh sng th bo ca thi trung c bin con ngi thnh mt con vt v i hon ton chin u v phn khng. V y l l do ti sao c tnh ch yu ca dn tc Nht, c s a dng ng ch v tinh thn v kh cht, c pht huy cao vo th k th 16. n cng nh Trung Quc, ngi ta c xem khc nhau ch yu v kh lc v tr lc, trong khi , Nht Bn ngi ta cn phn bit nhau bng c tnh c o ca ngi . C tnh l du hiu ca nhng dn tc u t v ca nhng nn vn minh pht trin. Mn li ca Nietzsche[7] thng ni l chu, ni v dn tc l ni v ng bng, nhng Nht cng nh u chu, ni non l i biu ti thng ca nhng dn tc . Sau y, ti xin lm r c tnh chung ca dn tc chng ti m Mazeliere bnh lun. Ti xin bt u vi Ngha.
[1] Stoic: ch thi x th c tnh cch cm dc, khc k. Mn phi trit hc Stoa ca Hy Lp ch trng v
mt o c mi ngi phi tun th ngha v mt cch nghim khc (vi thi khc k, cm dc).
[2] nguyn ti: theo Sng th k ca Cu c thnh kinh, y l ti do t tin ca nhn loi l Adam phm
phi v khng tun theo lnh ca thng l khng c n tri cm. Nhn loi tt c u l con chu ca Adam nn khi c sinh ra ai cng mang nguyn ti, ci ti ca t tng.
[3] li thn bo: thi c Hy Lp, thn in Delphi c xem l trung tm ca v tr. Ai mun nghe li thn
bo, n in Delphi vit cu hi a cho n tu s, th s c n tu s cho bit li thn bo.

[4] Hebrew: danh t Hebrew c dng ch dn tc Israel. [5] George Berkeley (1685-1753): trit gia ngi Ai-len, ph nh s tn ti khch quan ca vt cht. ng ch
trng tn ti l bit c bng tri gic.

[6] Johann Gottlieb Fichte (1762-1814): trit gia ngi c, c cng trong vic h thng ha Quan nim
lun da trn nn tng lun l.

[7] Nietzsche (1844-1900): trit gia ngi c, l ngi tin phong ca ch ngha thc tn, c nhiu tc phm
ph bnh (c tnh cnh co v ngc thuyt) tn gio, o c, nh hng n vn ha, trit hc v khoa hc hin i.
CHNG III : NGHA hay CHNH NGHA

Ngha, y l gio hun nghim khc nht trong v s o. i vi v s, khng c vic g ng ght bng nhng hnh vi bt chnh v nhng vic lm m mui. Quan nim v ngha c th c ch sai lm, hoc c th c ch hp hi. Mt v s tr danh (Hayashi Shihei 1738-93, ND) nh ngha l nng lc quyt on, ngha l nng lc phn on dng cm, khng mt cht do d, quyt lm nhng vic hp vi o l. Khi cn phi cht th phi cht, khi cn phi nh th phi nh. Mt ngi khc (Maki Izumi 1813-64, ND) ni v ngha nh sau. Ngha ging nh b xng trong thn th con ngi. Khng c xng, ci u khng th ngi trn nh xng sng c, tay khng c ng c, chn khng th i ng c. Ngha l nu khng c ngha, con ngi du c ti nng, du c hc thc cng thnh ngi v dng. C ngha th du c th kch, v l th vn c coi l v s. Mnh T gi nhn l lng ca con ngi v ngha l o ca con ngi. ng than rng: Tht l ng thng cho k th , khng theo ui ci o, mt tm hn v khng bit tm li vi o. Khi ngi ta mt ch mt g, ngi ta c th tm li c chng, nhng khi ngi ta mt tm hn, ngi ta khng th tm li c. Sau Mnh T ba trm nm, mt nc khc, mt ngi thy v i (Jesus, ND) ni khng thy n l m nh chiu trong gng hay sao? n d rng ta l con ng ca ngha m ngi nh mt c th tm li c. Nhng c l ti hi lc . Ngha, theo Mnh T, l con ng thng v hp m ngi ta phi i ly li thin ng mt. Trong nhng ngy cui ca thi i phong kin, thi bnh ko di nn v s c rnh ri trong cuc sng, nh th m mi th n chi v nhiu ngh thut iu luyn pht sinh. Ngay c trong thi i , danh t ngha s vn c coi trn tt c mi danh t m ngi ta dng ch nhng ngi tinh thng ngh thut v hc vn. Chuyn bn mi by trung thn (s kin vo nm 1702, ND), tc gi l bn mi by ngha s[1], c k nhiu trong gio dc quc dn. Trong thi i m mu mo gian xo c xem nh chin thut, s di tr trit c dng cho chin lc, c hnh ca nhng ngi n ng tht th cht phc (c gi l ngha s, ND) ny lp lnh sng chi nh vin ngc v c mi ngi ca ngi khng tic li. Ngha l anh em sinh i ca Dng, mt c tnh khc ca v s. Trc khi ni v Dng, hy cho ti mt cht thi gi ni v giri (ngha l), y l ch phi sinh ca ngha, c tnh ny ban u c ngha ch khc vi ngha mt cht, sau dn dn c khong cch, cui cng trong dn gian, ngha ca n b hiu sai. Giri ban u c dng theo ngha o l ca chnh ngha, nhng qua nhiu thi i, n mang ngha ca mt quan nim m h v ngha v m th gian mong mun ngi hng li phi lm. u tin, ngha thun ty, nguyn lai ca giri rt n gin v r rng, l ngha v. T , ngui ta ni c giri i vi cha m, i vi ngi trn, i vi k di, i vi qun chng trong x hi, v v.v Trong nhng th d ny, giri l ngha v. Ngha v y khng c g khc hn l iu m o l ca chnh ngha yu cu v ra lnh cho chng ta lm. o l ca chnh ngha khng phi l nhng mnh lnh tuyt i i vi chng ta hay sao? Nh ni phn trn, ban u giri ch c ngha l ngha v, ngoi ra khng c ngha no khc v ti dm ni l giri pht nguyn t s tht trong hnh vi ca chng ti. T d i vi vic phng dng cha m, tnh thng phi l ng c duy nht, nu thiu tnh thng th cn phi c mt quyn uy khc no bt ngi ta phi hiu hnh; v quyn uy c cng thc ha thnh giri. Vic cng thc ha ny l chnh ng v trong trng hp tnh thng khng thc gic c hnh vi c hnh, th ch cn c cch nh vo tr nng, v lc l tr s lp tc hnh ng thuyt phc v s cn thit ca mt hnh vi ng n. Cng c th ni ging nh th i vi nhng ngha v o c khc. Nu c ngi cm thy ngha v l gnh nng khng thch lm th giri s lp tc can thip phng nga ngi trn trnh ngha v. Giri c hiu nh th , s ging nh mt ng gio nghim khc, tay cm roi nh nhng ngi li bing, bt phi lm trn bn phn ca mnh. V th nn giri ch l sc mnh ng hng th hai, l mt ng c khi so snh vi gio l tnh thng trong o C c, tnh thng l lut php, th n km hn nhiu.
Ti cho rng giri l mt sn phm do nhiu iu kin ca mt x hi con ngi to ra. Mt x hi trong s phn bit giai cp c thit lp trn nhng c n khng ng c v trn vic c sinh ra mt cch ngu nhin, mt x hi trong gia nh l n v, ngi ln tui c coi trng du khng c ti nng, v tnh yu thng t nhin thng b p o bi nhng tp qun ty tin do ngi ta to ra. V tnh cht rt nhn to ny, giri thoi ho thnh mt cm gic m h, thch nghi trong vic bin minh iu ny, tha nhn iu kia, t d nh trong vic phi gii thch l do ti sao nu cn th ngi m phi hi sinh tt c nhng con nh ca mnh cu trng nam; hoc ti sao a con gi phi bn trinh tit ca mnh, kim ra tin ca tr n cho s lng ph ca ngi cha, v nhng chuyn tng t nh vy. Theo ti, giri bt u t o l ca chnh ngha, nhng nay thng phi khut phc trc quyt nghi lun (quyt nh hnh vi c nhn l tt hay xu da trn nguyn l tng qut ca lun l, o c, ND) da trn quan nim v ngha v c tnh cch giai cp. Giri li cn thoi ha thnh mt loi lo lng s b ch trch. Scott (nh vn, thi s ngi Anh 1771-1832, ND) vit v lng i quc nh sau: l tnh cm cao p nht, nhng ng thi, cng l tnh cm ng nghi nht v i lc n tr thnh ci mt n ca nhng tnh cm khc. C th ni y nh th i vi o l ca chnh ngha, giri khi b dng sai, xa ri o l, s tr thnh mt ci tn gi qui d ct giu trong loi ngy bin v ngy thin. N d dng bin thnh ch n nu ca nhng k nht nht nu v s o khng c cm gic ng n v sc bn v dng kh, v tinh thn gan d v kin nhn.
[1] Bn mi by ngha s: chuyn ca bn mi by samurai c cha tng b k gian hm hi (khin cha
tng mc phi ti t hnh). Bn mi by ngi ny phi sng nhn nhc tm cch tr th cho cha tng v cui cng c mn nguyn. Sau khi tr c th cho cha tng, bn mi su ngi b phn ti cht, phi m bng ch c ngi tr tui nht c tha mng sut i cng dng nhng ngi mt.
CHNG IV : DNG KH, TINH THN GAN D v NHN NI

Dng kh khng c gi tr l bao, c k nh mt c tnh nu n khng c thc hnh v ngha. Trong Lun ng, vi cch l lun tiu cc nh mi khi, Khng T nh ngha dng kh nh sau: Bit iu ng m khng lm, l thiu dng kh. C th ni li cu ni ny theo cch tch cc nh sau. Dng kh l lm iu ng. Ngi ta thng xem dng kh ng nht vi nhng hnh vi bt chp mi nguy him, liu mng i mt vi t thn. Nhng hnh vi thiu suy ngh m Shakespeare[1] gi l con hoang ca dng kh ny ca nhng k cm v kh chuyn nghip, c ca ngi khng ng. Nhng dng kh trong v s o khng phi nh th. Cht v nhng iu khng ng cht b gi l ci cht ca con ch (Inujini). Plato[2] nh ngha dng kh l s bit r nhng vic phi s v nhng vic khng cn phi s. Lnh cha x Mito (Mito Komon 1628-1700, ND), ngi cha tng nghe tn Plato bao gi, ni nh sau. Xng pha ni trn mc v b git , khng phi l vic kh, ngi l mng no cng c th lm c. Nhng bit sng lc cn phi sng, bit cht lc cn phi cht, mi ng l dng kh vy. Ty phng, ngi ta phn bit dng kh v thn th v dng kh v o c. Chng ti cng bit c s khc bit ny t lu. Nhng thiu nin c sinh ra trong gia nh v s c ai khng bit s khc nhau gia i dng v ci dng ca k tht phu u. Cng ngh, nhn ni, can m, gan l, dng kh l nhng phm cht tinh thn d gy ch trong lng nhng v s tr tui, v nhng ngi tr c hun luyn c c nhng c tnh ny qua thc hnh v qua nhng th d mu mc. y cng l nhng c tnh c a thch nht, c tranh ua trong gii tr t lc cn th. Nhng truyn qun k c k i k li t lc cn trong lng m cho n khi dt sa. a tr no khc la khi gp au n chc chn s b m ry. Ch au n mt cht m cng la khc ln . Sao m nht nht nh th! Ra ngoi chin trng nu b cht t tay th lm sao h? Nu b ra lnh phi m bng th lm sao h? Chng ti ai cng bit cu chuyn cng ngh cm ng ca mt samurai tr (tn Chimatsu, ND) trong v kch Kabuki Sendai hagi, khi gp i ni vi tiu ng nh th ny: Ngi hy xem nhng con chim con trong t, ci m vng ca chng m tht l rng. M chng mang su b n cho chng n ka. Bn chim con tht l sung sng, tht l tham n. Nhng vi samurai, khi bng mnh rng khng m cm thy i th tht l nhc nh. Ngoi ra cn c nhiu chuyn nhi ng ni v tinh thn chu ng v dng cm, tuy y khng phi l phng php duy nht c dng nui dng tnh can m v gan l khi cn nh. Cha m nghim khc i x vi con, nhiu lc gn nh tn khc theo kiu s t ht con xung vc su luyn tp cho con tnh can m. Con ca samurai b b xung vc thm ca kh s v kh khn, b khuyn khch lm nhng vic kh nhc kiu Sisyphus[3]. y ra ngoi tri lnh, hoc b i thng c xem nh nhng cch hun luyn rt hiu qu trong vic tp cho tr tnh nhn ni. Sai tr i vic n nhng ch xa cha tng bit, hoc nh thc tr dy sm trc rng ng, tp c trc ba cm sng, hoc bt tr i chn khng n nh thy dy trong nhng ngy ng gi lnh. Trong ngy l cng thn hc vn, hoc mt thng mt hai ln, bn tr thng tp hp li thnh nhng nhm nh thay phin nhau a tp c sut m. Tr chi c bn tr a thch l i xem nhng ch bun b rng rn, t d nh ch hnh hnh ti phm, bi tha ma, hoc nh c ma qu. Trong nhng ngy m ti phm cn b cht u cng khai trc qun chng, bn tr khng nhng b a i xem cnh rng rn ny m i lc chng cn b ra lnh i n ch mt mnh vo ban m, du ca mnh li trn u lu. Cch hun luyn kiu siu-Sparta[4] ny ,luyn tp cho dn d, lm nh gio thi nay phi kinh hong, to ra trong lng h ni s hi v nghi ng - nghi ng rng cch dy ny s ch lm cho tr tr nn hung bo, v ch lm mt tnh a cm ca con tim khi cn trong trng nc, phi khng? Sau y chng ti xin kho st nhng khi nim khc v dng kh trong v s o. Ngoi mt tinh thn ca dng kh c biu l bng s trm tnh, tc s tnh to ca con tim. Bnh tm l trng thi yn tnh ca dng kh. Bnh tm l biu hin tnh, v hnh vi gan d l biu hin ng ca dng kh. Ngi dng cm tht s l ngi lc no cng trm tnh, khng bao gi ht hong; khng c vic g c
th lm tinh thn ca ngi dao ng. Tnh to trong lc chin u c lit, khng kinh hong hp tp khi gp thin tai. Khng run s trc ng t, coi thng ging t bo bng. Chng ti khm phc ngi dng cm tht s, l ngi lc no cng vng lng, c th lm th trong lc nguy him cn k, c th ngm th trong lc trc din vi t thn. Ging ngm v bt tch lc vn nh lc bnh sinh, khng c g thay i. l bng chng ca mt bn tnh th thi. Chng ti gi l tinh thn th thi (ting Nht gi l yoyu, ND), mt tinh thn khng vi vng, khng lo lng, lc no cng c ch trng cho mt vi vt na vo. Mt cu chuyn c truyn tng nh s tht lch s, k rng Ota Dokan (1432-86) , ngi kin thit thnh Edo (Tokyo ngy nay, ND) b thch khch dng gio m vo mnh. Thch khch bit ng ta thch th ca nn trong khi m ngm mt cu th nh sau. i, nhng lc ny, lng mnh mi tic mng. Nghe cu ny, ngi anh hng sp tt th, khng g n vt thng tr mng bn hng, ngm thm cu th. nhiu ln, bit mng mnh t nh lng. Trong dng kh cng c yu t vui tnh. Chuyn nghim trng i vi ngi thng, nhiu khi ch l mt tr chi i vi ngi dng cm. Trong nhng trn chin ngy xa khng him g chuyn nhng k chin u lm th i p hoc tranh nhau chi ch. Chin u khng phi ch l vn bo lc m cng l vn tranh ua tr tu vi nhau. Cui th k mi mt, trong trn nh vi on qun t min ng n bn b sng Koromo, i tng Abe Sadato (1019-62) thua chy. i tng ca on qun min ng l Minamoto Yoshi-ie ui theo st nt, ln ting gi vi theo samurai m a lng cho ch xem th tht l nhc nh. Sadato g cng nga li nn Yoshi-ie lin hng khu ngm. Koromo[5] (o xng, ND) b tut thnh vi vn. Cn ang ngm cha dt, bi tng Sadato khng mt cht nao nng, ngm tip hon thnh bi th. Xi lu nn ch b n mn. Cy cung ca Yoshi-ie (1039-1106) ang cong mnh ch lc nh tn, nhng bt ng Sadato chy mt. B h nhn thy hnh vi k l ca ch tng, hi l do ti sao. Yoshi-ie tr li rng b ch ui ro rit m lng vn bnh thn, lm sao ta c th lm nhc mt ngi can cng nh th c. Antony v Octavius cm thy bi ai trc ci cht ca Brutus[6], l cm gic thng c nhng dng s. Kenshin (1531-78) chin u vi Shingen (1520-73) mi bn nm tri, khc hu hu khi nghe Shingen b bnh mt, v b mt i mt k phng ch th. Kenshin l ngi lc no cng i x ht sc cao thng i vi Shingen. Lnh a ca Shingen l vng t ni cch xa bin, nn phi nh dng h Hojo vng Tokaido cung cp mui n. Tuy khng trong tnh trng chin tranh, nhng lm cho Shigen yu i, dng Hojo ct t mi ng mu dch cung cp nhu yu phm cho Shingen. Kenshin nghe c tnh trng kh x ca ch, bit mui l vt c th t cung t bi bin thuc lnh a ca mnh, nn vit th cho Shingen trch dng Hojo dng th on hn h v ni rng tuy ang giao chin nhng s ra lnh cho dn ca mnh cung cp y mui cho Shingen v thm rng: Ta chin u vi cc h bng gm gio, ch khng phi bng mui go. Li ni ny sc i chiu vi li ni ca Camillus (tng lnh La M 446 trc CN 365 trc CN, ND) rng Chng ta, ngi La M chin u bng st ch khng phi bng vng. Nietzsche ni ng tm tnh ca samurai khi vit rng: Ngi hy hnh din v ch th ca ngi; v nh vy th s thnh cng ca ch th s l s thnh cng ca ngi. Tht vy, dng kh v danh d l nhng gi tr i hi k
ch trong thi chin, ng thi cng l gi tr cn c xng ng l bn b trong thi bnh. Khi dng kh t n mc cao nh th, ngha s gn vi ch nhn. ..........
[1] William Shakespear (1564-1616): thi s, kch tc gia v i ca Anh quc. ng c bn i bi kch ni ting
l Hamlet, Othello, Vua Lear v Macbeth. Ngoi ra ng cng c nhng bi kch, hi kch ni ting khc nh Romeo v Juliet, Ngi li bun thnh Venice v.v
[2] Plato (427 trc CN-347 trc CN): trit gia Hi Lp, t ca Socrates v l thy ca Aristotle. Plato v
Aristotle c xem l s t ca trit hc phng ty.

[3] Sisyphus: (trong thn thoi Hy Lp) Sisyphus bit chuyn xu ca thn ti cao Zeus v em ni cho cha
mnh bit nn b thn Zeus ght. Sau khi cht Sisyphus b a n Tartarus phc dch vic khin ln ni. Khi Sisyphus khin ln n nh, th thn Zeus li ht cho ri xung ni. V vy nn Sisyphus phi vnh vin ln xung khin ln ni.
[4] Sparta (8th k trc CN - 3 th k trc CN): quc gia th c Hi Lp, c ch gio dc thiu nhi ht
sc nghim khc. Gio dc Sparta nhm mc ch o to con ngi c tinh thn v thn th cng trng, c li cho qun s.
[5] Koromo: l tn ca con sng, li c ngha l o xng. Yoshi-ie chi ch y. [6] Brutus (85TCN-42TCN): ngh vin Nguyn lo vin La M, gi vai tr ch o trong vic mu st Ceasar.
Sau khi m st Ceasar, Brutus cng vi Cassius chy qua Hy Lp, nhng b Antony v Octavius ui theo nh bi nn t t (nm 42 trc CN).
CHNG V : NHN, TM LNG TRC N

Yu thng, khoan dung, ng tnh v thng hi c xem nh nhng c tnh ti thng, thuc tnh cao c nht ca linh hn con ngi. Nhn c th c xem l o c ca bc vng trong hai ngha: trc ht n chim v tr vng trong nhng c tnh cn phi c ca mt tm hn cao thng; th n c bit n l ci c cao c hn ht, thch hp vi chc v ca k lm vua. din t bng li ni chc chng ta cn phi nh n Shakespeare, rng lng t bi thch hp vi vng hn vng min, lng t bi c nh hng mnh hn s cai tr bng quyn lc. Nhng cm nhn bng con tim, chng ta cng nh mi ngi trn th gii khng nht thit phi cn n Shakespeare. Khng t cng nh Mnh t nhiu ln lp li rng i hi cao nht ngi cai tr l nhn. Khng t ni qun t trc ht phi rn luyn c tnh, c c s c ngi, c ngi s c t, c t s c ti sn, c ti sn s c ch dng. c l gc, ti sn l ngn ngnh. Li cn ni. Khng c thn dn no khng a thch vic ngha di mt vng c lng nhn. Mnh t ni r hn v vic ny. C chuyn k bt nhn ly c mt nc, nhng khng c chuyn c thin h b ri vo tay ca mt k thiu c. Li cn ni. khng lm cho dn tm phc th khng th thnh vua. Khng t v Mnh t u ni rng iu kin khng th thiu ca ngi cai tr l nhn nhn to ra ngi. Di ch phong kin, chnh tr d thoi ho thnh ch qun phit. Trong trng hp , ch c nhn l c th gii phng chng ta t ch chuyn chnh ti t nht ny. Khi nhn dn hon ton giao sinh mng v thn th ca mnh cho cha qun m cha qun li cai tr mt cch ty tin, th kt qu tt nhin ca vic ny l s pht trin ca ch ngha tuyt i, thng c gi vi ci tn l chnh tr chuyn ch ng tung nh trong lch s Ty phng khng c ai l bo cha c! Ti nht nh khng ng h bt c ch chuyn ch no; nhng s l sai lm khi xem ch chuyn ch v ch phong kin l mt. i vng Frederic[1] ni. Vua l y t hng nht ca quc gia. Li bnh lun ca nhng hc gi lut php l ng khi cho rng li ni ny cho bit mt thi i mi n trong s pht trin ca ch ngha t do. Ngu nhin gn nh cng mt lc, trong vng Ty Bc xa xi ho lnh ca Nht Bn, lnh cha Yozan (1752-1822) ca Yonezawa c mt cu tuyn b ging y nh vy. iu ny chng t ch phong kin khng phi hon ton l ch chuyn ch, p bc. Cha qun thi phong kin tuy khng thc c ngha v tng h ca mnh i vi thn dn, nhng cm thy mnh c trch nhim ln lao i vi t tin v thng . Vua l cha ca thn dn, tri tin vua v giao ph thn dn cho vua. Th kinh, c in ca Trung Quc c ni: dn tu vi thng khi nh n lm mt lng dn. Trong sch i hc, Khng t dy rng: hy thch iu dn thch, ght iu dn ght, ngi nh vy mi ng l bc cha m dn. Nh th, d lun ca qun chng v t tng ca qun ch, hay ni cch khc ch ngha dn ch v ch ngha tuyt i ho hp ln nhau. V s o cng c ch ging nh vy. Trong mt cch hiu khc vi ngha thng thng m t ng ny biu hin, v s o tha nhn v cng c ch ph quyn phong cch ca ngi cha nh i chi vi ch thc quyn khng my c quan tm (chnh tr ca Uncle Sam!). Ch chuyn ch v ch ph quyn khc nhau ch trong ch chuyn ch, ngi dn phc tng mt cch min cng, ngc li trong ch ph quyn, ngi dn hnh din trong quy thun, c phm cch trong vng li, v tuy l thn h phi phc tng, nhng phc tng trong tinh thn t do cao. (cu ni ca Burke, s gia ngi Anh, trong tc phm Cch mng Php, ND). C cu tc ng xa khng hon ton sai khi gi vua Anh l vua ca c ma v thn h thng ni lon v bt vua phi thoi v, gi vua Php l vua ca nhng con la v bt dn ng gp nng n v nh thu dn v gii hn, gi vua Ty Ban Nha l vua ca con ngi v nhn dn vui lng vng li vua. Nhng ti xin dng li y. i vi nhng ngi Anglo-Saxon, c l o c v quyn lc tuyt i l hai th khng th dung ha vi nhau. Pobyedonostseff (chnh tr gia ngi Nga, ND) ni r s tng phn v nn tng gia x hi Anh v nhng x hi u chu khc. X hi ca nhng quc gia u chu i lc t nn tng trn li ch chung ca
ton dn, trong khi , c sc ca x hi Anh Quc l coi trng nhn cch c lp c pht trin cao . ng cn ni. Trong nhng quc gia i lc u chu, c bit trong nhng dn tc h Slaves[2], nhn cch c nhn thng ph thuc vo quan h x hi, v cui cng l ph thuc vo quc gia. iu ny ht sc ng i vi ngi Nht. Nht, thin hong c t do s dng quyn lc, khng phi n p lc nng n no nh u chu. Th nhng, thin hong ly tnh cm ca cha i vi con i i vi thn dn. Bismarck (th tng Ph, 1815-98, c cng ln trong s nghip thng nht nc c, ND) ni i hi quan trng nht ca ch chuyn ch l ngi thng tr phi v t, chnh trc, coi trng ngha v, c ngh lc v bit khim nhng. Xin c php c thm mt trch dn na v vn ny. Mt cu trong bi din thuyt ca hong nc c Coblenz. Vng v l a v c thng ban cho vi nhng nhim v nng n v nhng trch nhim to ln i ring vi thng m khng c mt ngi no, khng mt i thn no, khng c mt ngh vin no c th gii phng quc vng ra khi nhng nhim v v trch nhim ny. Nhn l c tnh hin du n ha, ging nh mu tnh. Nu o ngha c tnh thng thn, chnh ngha c tnh khc nghit c xem nh nam tnh, th nhn i c tnh hin ha c xem nh n tnh, l iu c sc thuyt phc. Chng ta c khuyn khng nn chm m trong nhn i m qung khng t cn bn trn c ngha v chnh ngha. Masamune (lnh cha x Sendai 1567-1636, ND) thng trch dn cu cch ngn din t ng iu ny. Ngha qu s thnh cng nhc. Nhn qu s chm trong yu ui. May thay, lng nhn p nhng khng him hoi bi c cu ni: k gan d nht l k hin ha nht, ngi nhn i nht l ngi dng cm nht. l chn l ph bin xa nay. Bushi no nasake lng trc n ca v s l ting din t tnh cm cao qu ca v s, to ra trong lng chng ti n tng p. Lng nhn i ca v s, v chng loi, khng khc g vi lng nhn i ca ngi khc. Nhng trong trng hp ca v s, khng phi l tnh cm m m, m l lng nhn i khng qun chnh ngha, khng phi l biu hin ca xc ng, l lng nhn i m sau n, c quyn sinh st i vi k ch. Kinh t gia thng ni v nhu cu no c hiu qu hay nhu cu no khng c hiu qu, tng t nh vy, ta c th ni tnh thng ca v s l tnh thng c hiu qu v n c nng lc to ra hnh ng c th em li li ch hoc gy tn hi cho i phng. V s hnh din v vic c sc mnh v lc v c c quyn s dng sc mnh . ng thi v s cng tha nhn sc mnh ca tnh thng m Mnh t dy. Nhn nht nh s thng bt nhn, ging nh nc thng la. Lm nhn c ging nh vic dng mt ly nc dp tt ngn la ca mt xe ci ang chy, khng ai ng rng sc mnh ca nc c th lm tt la. Li cn ni lng trc n l gc r ca lng nhn. Cho nn ngi c lng nhn lc no cng lu n nhng ngi au kh, bun phin. Xa xa, Mnh t ging dy nh th , trc khi Adam Smith (thy t ca kinh t hc c in, ng thi cng l trit gia lun l, ngi Scotland 1723-90, ND) xy dng nn tng trit hc o c ca mnh trn lng thng hi. Quy nh v danh d ca v s mt nc sao li c ch ging vi qui nh nc khc n mc bt ng. Ni cch khc, trong nhng quan nim o c ca ng b nhiu ngi ph phn, c nhiu ch trng hp vi cch ngn cao qu nht trong vn hc Ty phng. Thi nhn La M c nhng cu th ni ting nh sau: yn k bi. p tan k chng. Thip lp ha bnh. S nghip ca ngi. Mt thn s ngi Nht khi xem bi th ny chc hn s ngh thi nhn o vn t vn hc ca nc mnh. Lng nhn i i vi k yu, k km, k thua l c tnh ca samurai c c bit tn thng. Ai yu thch m thut Nht Bn chc c ln nhn thy mt bc tranh v mt ng tng quay lng ngi trn lng b. Chnh
ng tng ny l mt v s dng mnh ngy xa, mi ngi khi nghe tn (Kumagai Jiro Naozane, ND) u phi run s. Trong trn nh khng khip Sumanoura vo nm 1184 (gia dng Minamoto v dng Taira, ND), trn nh c tnh quyt nh trong lch s Nht Bn, mnh tng Kumagai ui theo ch, v ch cn nh qua loa, ng bt v sit cht c ch vo trong cnh tay to tng, lc lng ca mnh. Php c x chin trng ch rng trong trng hp nh th ny, ch c git i phng nu i phng l v tng c th bc hoc i phng cng c sc mnh khng thua mnh. Kumagai t xng danh v hi danh tnh ca i phng. i phng t chi khng cho bit nn Kumagai ht m chin ca i phng ln nhn. Khi bit i phng ch l mt thiu nin mt cn non chot, tun t, khng ru, ng ta kinh ngc lng tay bung i phng xung chn mnh ri ni vi ging ca mt ngi cha. c ri, tao tha mng cho my, chy v ch m my i!. Li gm ca Kumagai ny khng mun nhum mu ca mt thng b nh my. Nhanh ln! ch cn cha thy my. Trn nhanh ln. Nhng samurai tr t chi v xin Kumagai v danh d ca c hai, hy cht u mnh ni . Li gm lnh nhiu ln ly u k ch, le sng trn vng tc hoa rm ca Kumagai, nhng hnh nh ca a con trai ca ng, thng Kojiro ngy hm nay ln u tin theo ting kn ra trn, hin ra trc mt ng khin ng mm lng, tay run ry; mt ln na ng khuyn k ch chy trn. Thy li van ni ca mnh khng c kt qu, li bit binh lnh pha mnh sp n, ng ht to ln, nu nh th ny, th ta xung tay cn hn l mt k v danh tiu tt git ngi. Chuyn cng dng! Ta s lo. Nht nim di pht, tc dit v lng ti Li gm le sng trn khng, cht vung xung nhum mu ngi v s tr. Trn chin chm dt, Kumagai tr v trong chin thng. Nhng ng khng cn ngh g n hun chng, danh vng. ng t b ngh v, co u, mc o c sa, sut i hnh hng, nim Ty phng tnh , cu s cu ri v th khng bao gi quay lng v hng Ty. Nhng nh ph phn c th ch trch nhiu khuyt im c tnh ngy bin trong cu chuyn ny. Du sao, cu chuyn ny ly lng khoan dung, thng hi, v tnh thng lm c trng t im cho nhng chin cng tn bo nht ca v s. Mt cu cch ngn c ni rng, ngi nh by cng khng n git chim trn chui vo ngc mnh. Cu cch ngn ny ni ln l do ti sao phong tro hng thp t, vn c xem nh c tnh cch C c gio, bm r c ci nc Nht ny. Qua tiu thuyt ca Bakin (Takizawa Bakin 1767-1848, ND), tiu thuyt gia v i nht ca t nc chng ti, chng ti quen vi vic chm sc y t i vi k ch b thng, my mi nm trc khi hip c hng thp t c k kt Genve. Satsuma ( nam Kyushu, ND), lnh a ni ting v tinh thn thng v v gio dc v s, c tp qun khuyn khch thanh thiu nin tp luyn m nhc. m nhc y khng phi l ting kn, cng khng phi l ting trng hnh qun, nhng th ting n bo trc vic mu v cht chc (li ca Shakespeare, ND), thc y chng ta c hnh ng d dn nh hm beo. m nhc y l nhng khc nhc t b ai on, hin ha lm du bt tinh thn hung hng, a suy t ra xa mi mu v nhng cnh chm git ln nhau. Theo li truyn ca Polybius (s gia Hy Lp, 203 trc CN 120 trc CN, ND) th trong hin php ca Arcadia (vng t ca Hy lp xa, ND) c qui nh bt buc thanh nin di ba mi tui luyn tp m nhc vi mc ch lm du bt tnh tnh kht khe ca dn chng sng trong vng ni c phong th khc nghit Arcadia. Polybius cho rng dn chng vng ny khng c tnh tn nhn l do nh hng ca m nhc. Nht Bn, Satsuma khng phi l ni duy nht giai cp v s c tp qun tao nh ny. Trong ty bt, lnh cha x Shirakawa (1758-1829) ghi li nhng iu cht hin ra trong lng mnh nh sau. Mi hng ca hoa m, ting chung cha xa xa, ting cn trng trong m sng du chng c ln n bn cnh ging trong m thu, ng ui chng i, hy nhn chng vi con mt thng yu. Li cn ni. Du c pht lng nhng hy tha th nhng th nh gi rung hoa, my che trng, v ngi tm cch gy g vi ngi. Thi ca c khuyn khch din t ci p nhng thc t l nui dng nhng cm xc trang nh ni tm. V l y nn bi trng v tao nh thnh hai dng chy mnh m di y thi ca ca t nc chng ti. Mt cu chuyn ni ting ni v mt samurai nh qu (Otaka Gengo 1672-1703, ND) biu hin r quan im ny. C mt samurai nh qu c i hc haikai(th ca, ND), ln u tin hn lm th mt bi haiku (bi th ngn c 3 cu, 17 ch (5 ch, 7 ch, 5 ch), ND) ly ta l ting chim sn ca. V tnh dng mnh dy ln trong lng nn hn nhy n dng thy bi th vng v nh sau. Anh samurai dng cm
ring tai nghe Ting sn ca mi ht. ng thy khng ly lm l g vi tnh cm th l ny, vn tip tc khuyn khch anh ta. n mt ngy n, m nhc trong lng thc gic, anh ta nghe c ting thnh tht ca chim sn ca v vit li nh sau. Cht nghe ting sn ca Lu lo trong rng c Chng samurai dng bc. Chng ti yu thch v ngng m s kin anh hng trong cuc i ngn ngi ca Korner, khi b thng ng xung trn chin trng, vn c gng nguch ngoc ghi li bi th ni ting "T gi cuc i" cho hu th. Nhng chuyn ging nh th cng thng c trong chin tranh xa nay nc Nht. Hnh thi n gin nhng sc tch ca thi ca chng ti rt thch hp trong vic din t lin ngay nhng cm xc chn tht ca mnh. Ch cn c gio dc mt cht, ai cng yu thch thi ca. Trn ng ra chin trng, samurai dng nga li, rt bt lng t bao tn ca mnh ra lm th v nhng bi th nh th c pht hin khng t khi ngi ta lt m chin hay o gip ra khi thn ngi cht. u chu, gio l o C c lm c vic khi dy lng trc n ngay trong lc ang giao chin rng rn. Nht, lng yu thch thi ca v m nhc gi nhim v . Cm xc tao nh c trau di s sinh ra lng trc n ngh n ni au kh ca ngi khc. Khim nhng v n cn sinh ra t lng tn knh tnh cm ca ngi khc, l ngun gc ca l ngha.
[1] i vng Frederic (1712-1786): minh qun x Prussia, c cng ln trong chin tranh thng nht nc c. [2] h Slaves: gm nhng nc nh Serbia, Bungaria, Nga v.v
CHNG VI : L NGHA
Ngi ngoi quc i du lch Nht Bn, ai cng n thi l php, nh nhn ca ngi Nht v xem nh l c tnh ca ngi Nht. Nu l ngha c thc hnh ch v s b ngh l khng sang trng th l c tnh ngho nn. L ngha l biu l bn ngoi ca s thng cm vi tnh cm ca ngi khc. L ngha cng bao hm lng tn trng i vi vic ng knh, v th n cn c ngha l lng tn knh v t i vi a v x hi. a v x hi c cp y khng da vo s phn bit giu ngho m l nhng phn bit da vo gi tr thc t. Hnh thi ti cao ca l ngha rt gn vi yu thng. Vi tnh cm knh yu, ta c th ni: L l lng khoan dung, t t i vi ngi khc; l khng k, khng khoa trng, cng khng kiu cng; khng hnh ng s sng, khng tm li cho mnh, khng d ni gin, khng ngh n ci xu ca ngi khc. Trong su yu t ca nhn sinh m gio s Dean a ra, khng l g khi gio s t l v tr cao nht v xem l kt qu thnh thc nht ca x giao. Mc du khen ngi l ngha nh th ny, nhng ti khng c mun t l ngha v tr cao nht trong o c. Nu phn tch chng ta s thy l ngha c quan h tng h vi nhng c tnh v tr cao hn. Bt c c tnh no, nu c lp th s khng tn ti c. L c ca tng nh c tnh c hu ca v s, c xem trng hn gi tr ng c tn dng, v v c tn trng nh th nn c nhng th l ngha gi mo c sinh ra. Khng t nhiu ln ging dy rng: L ngha nu ch c b ngoi th khng phi l l ngha thc s, ging nh ch to ra ting rn vang th khng phi l m nhc vy. Khi l ngha c nng cao ln thnh iu kin tt yu trong x giao, d nhin thng thng s c mt h thng php tc lch s phin phc c qui nh hun luyn ngi tr c hnh vi x giao ng cch. Phi ci u nh th no khi gp ngi khc, phi i ng v n ngi ra sao, c dy v hc tp k lng. Php lch s trong cch n ung pht trin thnh mn hc. Cch pha v ung tr c nng cao thnh nghi thc. V ngi c hc vn, d nhin, c xem nh thng sut tt c nhng php lch s . Trong tc phm ca mnh, Veblen (nh x hi hc ngi M, 1857-1929, trong tc phm Theory of the leisure class, N.Y., 1899, p.46) ni mt cch thch ng rng: L ngha l sn phm v biu trng ca giai cp nhn h. Ti c nghe nhng ch trch ca ngi u chu, c khinh th l ngha c tnh khun php phin phc ca chng ti, cho rng tht l in r khi chng ti dnh qu nhiu th gi suy ngh v tun theo khun php mt cch nghim khc. Ti tha bit trong nghi thc c nhng qui nh t m khng cn thit.Th nhng so vi vic ngi Ty phng chy theo thi trang lun bin i th khng bit ai l k in hn. Ngay nh thi trang, ti khng ngh ch l nhng thay d i lng theo h vinh; ngc li ti xem l s truy tm khng ngng ca con ngi i vi ci p. Th nn ti khng ngh nhng qui nh l nghi t m, ch l nhng th hon ton v ngha; m l phng php thch hp nht, c kt t kinh nghim lu di t c mt kt qu nht nh. lm mt vic, nht nh s c mt phng php tt nht lm vic , va t tn km nht va thanh tao nht. Spencer (nh x hi hc ngi Anh, 1820-1903, ND) nh ngha thanh tao l cch thc c ng t tn km nht. Nghi thc ung tr qui nh phng thc dng bt, dng tha, dng khn v.v trong tic tr. i vi ngi mi, phng thc ny tht l v v, nhng cui cng s hiu c l phng php tit kim c thi gian ln cng sc, ni khc l cch t dng sc nht, ngha l nu theo nh ngha ca Spencer th l cch thanh tao nht. Mn t vng Trit l ca y phc[1] ti c th ni Php tc v nghi thc ch l chic o bn ngoi ca qui lut tinh thn, nhng thc ra ngha tinh thn ca php x giao ln hn nhiu so vi v bn ngoi ca n. Bt chc Spencer ti c th ngc dng lch s, i tm du tch ca ngun gc v ng c o c hnh thnh php tc trong x hi Nht, nhng khng phi l mc ch ca cun sch ny. iu m ti mun nhn mnh y, l nhng tp hun o c c trong vic tun th nghim khc nhng php tc l nghi.
Nh ni, php tc l nghi quy nh t m mi hnh vi nn ra nhiu mn phi c cch thc khc nhau. Nhng tt c u thng nht vi nhau v bn cht. Theo Ogasawara, ngi sng lp mn phi Ogasawara tr danh, th tt c cc php tc l nghi u c mc ch l hun luyn tinh thn. Ngi thng ng l, th khng c ai dm lm hi mnh, du l k hung bo nht. Ni cch khc, qua vic thng xuyn tp luyn ng php tc l nghi, tt c cc b phn v c nng ca thn th s c iu chnh hon ho iu ha vi chnh mnh v vi mi trng xung quanh, ni ln s chi phi ca tinh thn i vi th xc. Ting Php biensance (ng nguyn c ngha l ngi thng, c dng vi ngha l l ngha, ND) c ngha tht sinh ng v su xa. Nu thanh tao ng l phng php tit kim sc lc th kt qu lun l ca iu ny l nu thng xuyn thc hnh c ch thanh tao th s gi v tch tr c sc lc ca mnh. V th, c ch thanh lch c ngha l sc lc trong trng thi ngh ngi. C chuyn k li rng, trong lc nh cp La M, nhng ngi Gaul (ngi Gaulois, t tin ca ngi Php, ND) d man trn vo Vin Nguyn Lo ang hp hi ngh, c gan ko ru nhng nguyn lo ng knh. Nhng iu ng trch y chc hn l nhng nguyn lo thiu uy nghim v sc mnh ca php tc l nghi. Trng thi tinh thn cao thng tht s c th t c t php tc l nghi hay khng? Ti sao khng? Tt c ng i u dn n La M kia m! Ti xin a ra mt th d, ngay nh mt vic n gin nht cng c th bin thnh mt ngh thut v tr thnh mt cch tu dng tinh thn. l Cha-no-yu, tc l nghi thc ung tr. Ung tr l mt ngh thut ! Khng c sao? Tr nh v hnh trn ct, hay ngi thi c s khc hnh trn . Ngh thut ca Raphael[2] v Michael Angelo ny mm t . Th th tr, mt loi nc ung bt u vi s trm t mc tng ca mt n s B la mn, c quyn pht trin n ch ng c vai tr ph tr cho tn gio v o c cng c ch. Tm thn im tnh, tnh cm trong sng, thi bnh thn, yn lng l nhng gi tr cn bn ca Cha-no-yu, v y l nhng yu t cn thit nht c c t duy v tnh cm ng n. Cn phng nh sch s, chu o cch bit vi ting ng v quang cnh n o, s a t duy ca ngi ta thot khi chuyn th gian. Tranh treo ca Nht trn vch phng gi ch bng s thanh tao ca b cc hn l bng v p ca mu sc, khng ging nh nhng phng khch Ty phng c v s tranh nh hoc c ngon lm ngi ta say m. Mc ch y l tm n hng v tinh t nht, trnh xa mi ph trng v mi s hi tn gio. Mt n s thin tng (Sen no Rikyu 1522-91, ND) nghin cu v to ra cch thc cho ngh thut ung tr trong thi m chin tranh v nhng li n i v chin tranh lun xy ra khng ngt. S tht y chng t ngh thut ny khng phi ch tiu khin. Trc khi bc vo khng gian yn tnh quanh phng ung tr, nhng ngi s ngi sp hng trong tic tr phi tho b qua bn nhng thanh kim h mang theo, cng vi vic h cng s dt b tnh hung bo trong chin trng, tr hn mn trong chnh tr, tm tnh bng hu v ha bnh ni ung tr ny. Cha-no-yu l mt ngh thut hn l mt nghi thc, l th ca c m iu, l ng tc nhp nhng: cha-no-yu chnh l phng php thc hnh vic tu dng tinh thn. Gi tr ln lao nht ca cha-no-yu nm im sau cng ny. Th nhng trong m ngi theo tr o c nhiu ngi ch ch tm vo nhng chi tit khc khng quan trng. Du th, iu ny khng c ngha l bn cht ca tr o khng c tnh cch tinh thn. Cho du l ngha ch to v tao nh cho ng tc, nhng hc tp v ng dng c s c ngha rt ln v chc nng ca n khng ch dng li y. ng c ca l ngha l nhn i v khim nhng. L ngha l biu hin tao nh ca s cm thng, c t lng t t thng hiu tnh cm ca ngi khc. L ngha i hi phi bun vi ngi ang bun v phi vui vi ngi ang vui. Yu cu c tnh cch gio hun ny, khi c rt li thnh chi tit nh trong sinh hot hng ngy, s biu hin qua nhng hnh vi nh t c ai ch , hoc nu b ch th cng ch l hnh vi ht sc bun ci nh mt ph n truyn o tng sng Nht hai mi nm ni vi ti. T d trong ngy nng chang chang, ch i ra ng m qun em d che nng; tnh c c mt ngi Nht quen i qua; khi ch cho ngi , ngi trc tin s gi m ra cho li ch. Chuyn n y cn c v t nhin; nhng chuyn ht sc bun ci l trong sut thi gian ngi ng ni chuyn vi ch, ngi xp d li v cng ng trong nng chang chang cng vi ch. Sao li ng ngn th! Vng, ng
l ng ngn. D nhin hnh ng ny tht ng ngn nu khng phi l: Ch ng trong nng; ti cm thng vi ch; ti mun che cho ch nu cy d ca ti rng, hay nu ch l ngi tht quen thn ca ti; nhng v ti khng th che c cho ch nn t ra ti cng mun c chia s ci kh ca ch. Nhng hnh ng nh kiu ny, khng, i lc cn bun ci hn na ka, khng phi ch l c ch hay thi quen m cm gic lo lng n s an vui ca ngi khc, c th hin qua hnh ng. Ti xin a thm mt trng hp ht sc bun ci ca thi quen chiu theo tiu chun l php ca chng ti. Nhiu ngi vit ch quan st b ngoi, n thun cho rng ngi Nht c thi quen ci g cng ngh ngc ngo. Ngi ngoi quc no khi tip cn vi thi quen u th nhn rng h cm thy lng tng khng bit phi tr li nh th no cho hp l. M khi anh biu mt vt g, anh thng ht lng ca ngi vt trc mt ngi nhn, nhng Nht chng ti s ni vt mnh biu ch c gi tr thp km hay hn mn. Ngi M ngh nh th ny. y l mn qu xinh p: nu n khng xinh p th ti no dm tng anh; v nu tng anh mt vt khng xinh p th ha ra ti khinh thng anh. Ngc li vi iu , ngi Nht ngh nh th ny. Anh l ngi tht tt. Mn qu no du c xinh p n my cng khng xng ng c anh nhn. Xin anh nhn mn qu ny nh l mt biu hin ca lng chn thnh ca ti ch khng phi l gi tr ca n. Mn qu ny du c xinh p n my nhng bo rng xng ng vi anh th ha ra ti xem thng anh. So snh hai tng ny, chng ta s thy c hai tng cng qui v mt ch v cng ging nhau. Khng c bn no l ht sc bun ci c. Ngi M ni v gi tr vt cht ca vt biu v ngi Nht ni v tinh thn ca mnh trong khi biu. thc l ngha ca ngi Nht hin ra mi hnh vi nh nht nn nu ch ly ra chi tit t quan trng nht v xem nh l hnh vi in hnh ph phn v bn cht ca l ngha th ng y l l lun ngc i. n ung hay gi ng l n ung, vic no quan trng hn. Thnh nhn Trung quc (Mnh t) tr li nh sau. Nu so snh ngi coi vic n ung l quan trng, vi mt ngi coi thng l ngha, th ta ch c th ni l vic n ung l quan trng hn. Ni rng kim loi nng hn lng hng, nhng y c phi l cu ni c c khi so snh mt mnh nh kim loi vi mt thng y lng hng hay khng? Ly mt ming cy to c bn chn t ln nh thp, chc khng c ai ni ming cy cao hn nh thp. Vic ni tht v vic gi gn l ngha, vic no quan trng hn? Nu c hi th th, ngi ta cho rng ngi Nht s c cu tr li tri hn vi ngi M. Ti xin kht li bnh lun li chng sau khi ni v lng thnh.
[1] Y thng Trit hc (Sartor Resartus): tc phm ni ting ca Thomas Carlyle (1895-1881), ngi Anh, lun v phong tc tp qun, ch chnh tr v.v qua y phc. [2] Raphael (1483-1520): mt trong ba ha s v i ngi trong thi Phc Hng u chu (Leonardo da Vinci, Michael Angelo v Raffaello)
CHNG VII : CHN THT V THNH THT

Thiu chn tht v thnh tht, l ngha s l din kch v l tr h. Masamune (lnh cha x Sendai, ND) ni. L ngha qu mc s thnh tng bc. Mt nh th xa (Sugawara Michizane, ND) vt qua c Polonius[1] khi khuyn rng. Nu lng ngi chn tht, khng cn cu nguyn, thn thnh cng bo h cho ngi. Sng bi lng thnh tht, coi nh mt sc mnh siu vit snh ngang vi thng , Khng t din t trong sch Trung dung rng. Mi vt trong th gian u bt u t thnh tht v chm dt thnh tht; Thnh tht l cn nguyn ca mi vt, khng c thnh tht, s khng c g c. Vi ti hng bin, Khng t lun gii thnh tht c tnh cht lu di v phm vi to ln, c sc mnh c th gy bin i m khng cn hnh ng, v cho rng ch cn thnh tht th s t c mc ch m khng cn phi c gng. Ch thnh (tht th) trong Hn t, l kt hp ca ch ngn (li ni) vi ch thnh (xong vic) c ch ging vi ch Logos (hot ng ca l tr c thc th ha qua li ni, ND) m phi Tn Platon ch trng. Khng t bay cao nh th trong chuyn bay tinh thn c tnh phi phm ca mnh. Ni di hoc ni trnh c xem nh ng ngha vi hn nht. V s gi a v cao trong x hi, b i hi phi c mt tiu chun v thnh tht cao hn thng nhn v nng dn. Bushi no ichigon mt li ni ca v s, ng l ng ngha vi ch Ritterwort trong ting c l cu ni bo m y tnh chn tht v ni dung. Li ni ca v s nng nh ni, nhng li ha chc chn c thc hin nn khng cn phi c giy chng. Vit giy chng l hnh vi lm tn thng tnh uy nghim ca v s. Ni-gon (hai li, ND) c ngha ni di. C nhiu giai thoi cm ng k chuyn nhng v s ly ci cht chuc li ni-gon ca mnh. Chn tht c coi trng nh th cho nn khc vi phn ng tn C c khng ngt vi phm li ch bo r rng ca Cha rng khng c th tht, mt samurai chnh hiu xem vic th tht l vic lm tn thng danh d ca mnh. Ti tha bit c v s th trc thn linh hoc trc thanh gm ca mnh nhng khng bao gi h c nhng li th c v a gin hoc bt knh. cho li th c ngha nng hn, i lc h dng mu vit. Th nhng gii thch chuyn ny, ti mong c gi tham kho chuyn Faust[2] ca Goethe[3]. Gn y, nh vn M (Dr. Peery, ND) vit trong sch (The Gist of Japan (Chn tng ca Nht Bn), p.86) ca mnh. Nu hi mt ngi Nht tm thng iu no tt hn, ni di hay v l, chc chn ngi s khng do d tr li rng ni di. iu ny c phn ng v cng c phn khng ng. ng v khng phi ch c ngi Nht tm thng m c samurai chc cng tr li nh th. Nhng khng ng ch Dr. Peery dng ch falsehood (gi di) dch ch uso, ch ny khng c ngha mnh nh th. Trong ting Nht, uso l ting c dng ch mt vic khng phi l makoto (chn tht), hay khng phi l honto (s tht). Lowell[4] ni rng Wordsworth[5] khng th phn bit chn tht vi s tht. Ngi Nht tm thng ging vi Wordsworth im ny. Nu hi mt ngi Nht hoc mt ngi M c cht t hc vn rng Anh c ght ti khng? hoc Anh c au bng khng?. Chc chn ngi s khng do d tr li di rng Ti thch anh lm hoc Khng sao c, cm n anh. Nu v l ngha m phi hi sinh s chn tht th ng y ch l h l (l ngha hnh thc, ND) v la di bng nhng li ngt ngo. Ti tha bit l mnh ang ni v quan nim chn tht trong v s o, nhng c l khng sao khi ti c mt vi li v o c ca gii thng nghip Nht Bn. Nhiu sch v v bo ch ngoi quc than phin v o c thng nghip ca ngi Nht. ng, o c thng nghip lng lo l vt nh ti t lm mt th din quc gia. Nhng trc khi nguyn ra hoc vi v ln n ton th ngi Nht, hy bnh tnh suy xt v nh chc chn s c c s an i trong tng lai. Trong nhng ngh nghip ln trn th gian, khng c khong cch no ln hn khong cch gia v s v thng nhn. Thng nhn b nh v thp nht trong phn chia giai cp s nng cng thng. V s c thu nhp t t ai v c th say sa t mnh lm nng nghip nghip d, nu mun. Nhng chuyn khy bn ton
lm bun bn th li ght. Chng ta lnh hi c s khn ngoan trong vic sp t trt t x hi ny. Montesquieu (t tng gia ngi Php, 1689-1755, ND) ni r rng vic cm qu tc lm thng nghip l chnh sch x hi rt tt nhm ngn nga vic tp trung ti sn vo trong tay nhng ngi c quyn lc. Tch ri quyn lc vi giu sang gip cho vic phn phi ti sn c ng u hn. Gio s Dill, tc gi quyn X hi La M trong th k sau cng ca quc pha Ty, cho rng mt trong nhng nguyn nhn lm cho quc La M suy vong l cho php qu tc lm thng nghip gy hu qu tp trung ti sn v quyn lc vo tay thiu s nguyn lo v gia nh ca h. Thng nghip ca Nht trong thi phong kin khng pht trin cao n mc c th t c nu c t do hn. Ngh ny b mi ngi khinh r nn rt cuc ch tp hp c nhng ngi t n nhng li dm pha ca thin h. phng ty c cu ni rng Gi ngi l n trm th ngi s n trm. C nh kin khng tt trong cch gi tn mt ngh no th ngi theo ngh s ln ln c nhng hnh vi tng xng vi nh kin khng tt v nh Hugh Black (nh thn hc ngi M gc Scotland, 1868-1953, ND) ni. Lng tm thng thng ln cao n cao c i hi v d dng ri xung n gii hn ca tiu chun c mong mi, v l vic ng nhin. Khng cn phi thm rng bt c cng vic no, thng nghip hay ngh no khc s khng lm c nu khng c qui phm o c. Thng nhn Nht Bn trong thi i phong kin cng c qui phm o c trong cch x s vi nhau, tuy vn cn trong trng thi phi thai, nu khng th nhng ch cn bn nh t chc on th cng ngh, ngn hng, s giao dch, bo him, ngn phiu, hi oi chng bao gi pht trin c. Th nhng trong lin h i vi nhng ngi khc ngh, thng nhn c cch c x khng tt ng nh b ch trch. Trong tnh trng , khi quc gia m ca bun bn vi ngoi quc, ch c nhng thng nhn mo him hoc thiu thn trng mi ua nhau ra cng, trong khi nhng thng gia c tin cy t xa t chi m chi nhnh bun bn, mc du c gii thm quyn yu cu nhiu ln. Vy th v s o bt lc trong vic ngn chn dng chy thng nghip thiu danh d ny sao? Th nhn xem. Nhng ngi hiu r lch s Nht Bn s lu rng ch phong kin b bi b ch vi nm sau khi Nht Bn m ca mu dch. Cng lc , samurai cng b mt bng lc (trong khong 1873-1876, ND), thay vo h c cho quc tri v c t do dng quc tri u t trong thng nghip. Bn c th hi rng. Ti sao nhng samurai ny khng em s thnh tht m h hnh din vo trong nhng lin h s nghip mi v qut sch thi xu t trc n nay trong thng nghip. Phn ln h l nhng v s thanh cao v thng thn. Trong lnh vc cng thng nghip mi khng quen, h khng c ti tr ng u vi bn thng nhn khn ngoan trong vic thng lng, cnh tranh nn gy ra nhiu tht bi to ln khng hi phc c. Vn mnh ca h, k c mt nhn, khc my cng khng , k c lng cm ng, c ng tnh n my cng khng . Mt quc gia cng nghip nh M, cng c n tm mi phn trm ngi lm kinh doanh b tht bi nn chng c g l khi ch c mt trong mt trm samurai lm thng nghip thnh cng trong ci ngh mi ny. Tm li, vic th ng dng v s o vo trong cng vic thng mi lm mt mt nhiu ti sn, v cn mt khong thi gian di mi c th bit r c l bao nhiu, nhng ngi c c quan st s hiu ngay l con ng lm giu khng phi l con ng danh d. Vy h khc nhau ch no? Lecky (s gia ngi Ireland, 1838-1903, ND) lit k ba yu t thc y ngi ta phi thnh thc l : yu t kinh t, yu t chnh tr v yu t trit hc. Yu t th nht hon ton khng c trong v s o. Yu t th hai khng pht trin c trong x hi chnh tr di ch phong kin. Chn tht c c a v cao trong danh mc o c quc dn l nh tnh trit hc ca n, v nh Lecky ni, v nh biu hin ti cao ca n. Vi tt c lng thnh knh i vi o c thng nghip cao ca dn tc Anglo-Saxon, ti hi l do v c tr li rng. Chn tht l chnh sch tt nht. Ngha l chn tht s c n b xng ng. Vy, c tnh ny chnh n l th lao phi khng? Nu c tnh chn tht em n nhiu tin bc hn gi di th ti s rng v s o c l chm m trong gi di! Nu v s o khng chp nhn nguyn l vt tr vt th nhng thng nhn khn lanh s nhanh nhn tha nhn nguyn l ny. Lecky rt ng khi ni rng c tnh thnh tht tr thnh ph bin nh thng cng nghip. Nietzsche cho rng chn tht l c tnh non tr nht, ni cch khc, chn tht l con nui ca k ngh
hin i. Khng c m nui, chn tht nh l tr m ci cao qu ch c th c nui dng trong lng ca nhng ngi c gio dc hun luyn y nht. Lng chn tht rt ph thng trong samurai. Nhng v thiu ngi m nui l k ngh cn i c tnh bnh dn v thc dng cho nn a tr ngy th khng quen vic i ny khng trng thnh c. Khi k ngh pht t, thnh tht s l c tnh va d, hay ni ng hn l c tnh c li khi thc hnh. Hy ngh n vic vo thng 11 nm 1880, th tng nc c, Bismarck pht hun lnh truyn tay n cc v lnh s ca quc, cnh co rng tht ng tic khi hng ha cht trong tu c khng c tin cy r rng c v cht lng ln s lng. Nhng nay, chng ta tng i t c dp nghe v s bt cn hoc s thiu thnh tht ca thng nhn c. Hai mi nm qua, cui cng thng nhn c hc c rng thnh thc c n b xng ng. Thng nhn Nht cng hiu c iu ny. Lin quan n iu ny, ti xin gii thiu vi c gi hai tc gi vi hai quyn sch va xut bn (Knapp vi quyn Feudal and Modern Japan v Ransome vi quyn Japan in Transition, ND) c c nhn xt xc ng. c bit v vic ni rng thng nhn khi lm giy mn tin ghi l s xem trng danh d v thnh thc, v l cch bo m chc chn nht. Trn giy thng ghi l nu chnh mng trong vic tr n, ti s khng phn i vic b ch nho trc qun chng, hoc l nu ti khng tr li c, hy chi ti l tru b. i lc ti nghi ng khng bit thnh tht c ng c no cao hn dng kh hay khng? V khng c li cnh co tch cc no i vi vic lp bng chng gi mo nn ni di khng b pht nh l mt ci ti m ch b bi bc coi l s yu ui, nh mt vic ng xu h. ng l khi nim thnh tht c lin quan mt thit n danh d, v trong ting La tinh v ting c hai t ny c cng ng nguyn vi nhau. n lc ti cn phi kho st v Danh d trong v s o.
[1] Polonius: nhn vt trong bi kch Hamlet ca Shakespeare. Polonius l cha ca Ophelia, ngi yu ca
Hamlet. Mt trong nhng cu ni ni ting ca Polonius l To thine own self be true c ngha l Hy thnh tht vi chnh mnh.
[2] Faust: Faust tht vng v s hu hn ca con ngi nn bn linh hn cho c ma Mephis. c ma Mephis
k kh c vi Faust ha s lm mi chuyn Faust tha mn, ngc li khi v ci cht th Faust phi lm y nhng iu m Mephis lm cho Faust. V mun bit v c kinh nghim tt c mi chuyn nn Faust ng . Chuyn Faust i biu cho vic th tht (c tnh cch nh d v si ni).
[3] Goethe (1749-1832): nh th, kch tc gia, tiu thuyt gia, khoa hc gia v i ngi c. Kch Faust
ca ng c xem l nh ca vn hc th gii.
[4] Lowell (1855-1916): nh vn, nh ton hc, thin vn hc ngi M, c nhiu sch vit v tn gio, tm l,
cch hnh x ca ngi Nht.

[5] Wordsworth (1770-1850): thi s phi lng mn ngi Anh.
CHNG VIII : DANH D

thc danh d bao gm t gic r rt v gi tr v s tn nghim ca nhn cch, phi l c tnh ca v s, c gio dc phi xem trng ngha v v c quyn gn lin vi chc nghip ca mnh. Danh d, c dng dch ch honour, khng phi l ting thng dng. Khi nim ca n c din t bng nhng t ng nh na (tn tui), menmoku (th din), gaibun (ting tm). Nhng danh t ny khin chng ta lin tng n ch name (tn) c dng trong kinh thnh, ch personality (nhn cch) tin ha t ch "mt n ca Hy Lp, v ch fame (danh ting). Ting tt danh ting ca mt ngi, l phn bt dit ca ngi , mt phn ny, ngi ta ta nh loi cm th. ng nhin, mi xc phm i vi lng ngay thng u gy ra cm gic xu h, v cm gic xu h (Renchishin) c nui dng sm nht trong gio dc thiu nhi. Thin h ci my y, Nhc tht, My khng bit xu h l nhng cu trch mng sau cng, nhm khuyn tr sa sai hnh ng ca mnh. Khi dy lng bit trng danh d ca tr nh th ny chm vo ch nhy cm nht trong lng tr, nh th tr c nui dng trong danh d t khi cn l thai nhi trong bng m. Cm gic danh d l cm ng t lc cn l thai nhi, gn b mnh m vi thc gia nh. Balzac (nh vn ngi Php, 1799-1850, ND) ni rng. S mt lin i trong gia nh lm cho x hi mt i sc mnh c bn m Montesquieu gi l danh d. Tht vy, thc xu h, theo ti, l du hiu sm nht trong thc o c ca nhn loi. Nhn loi n tri cm v b pht, nhng theo ti, hnh pht u tin v ti nht khng phi l au n trong vic sinh n, cng khng phi l au n do chng gai gy ra, m l vic thc c cm gic xu h. t c chuyn no trong lch s cm ng hn chuyn b m u tin ca nhn loi (Eve) tay cm kim th, run ry v tng l sung m ngi chng au bun b cho b. Kt qu ca vic bt phc tng u tin ny ngoan c bm cht chng ta hn bt c vt no. Tt c k thut may v ca nhn loi cng khng th no thnh cng trong vic may c mt tp d che du c hiu qu cm gic xu h ca chng ta. Arai Hakuseki (1657-1725) ng, khi t chi h mnh nhng b trc mt vic xu h nho nh khi cn tr, v theo ng, xu h ging nh vt thng trn thn cy, thi gian khng lm n mt m ch lm cho n ln rng ra thi. Carlyle ni rng. Xu h l mnh t ca mi c tnh, ca hnh vi tt p v phm hnh tt p. Trc khong hai ngn nm, Mnh t cng c mt cu ni tng t nh th. Tuy khng c ti hng bin bng Shakespeare qua ci ming ca nhn vt Norfolk (nhn vt trong v kch Vua John, ND), nhng vn hc Nht Bn treo nhc nh ln trn u v s nh cy kim Damocles[1] v v s qu s nhc nh v lng lo s ny thng m tnh cht bnh hon. Ly ting l v danh d, v s c nhiu hnh vi vi phm nhng iu khng th bin minh c theo qui tc ca v s o. Ch v b nhc, du ht sc nh, ni ng ra, nhiu khi ch b nhc do tng tng, ngi nng ny, phch li c th s ni gin, rt kim gy ra nhng ci c v ch v nhiu khi git mt c nhng ngi v ti. Chuyn mt thng dn tt bng, ch cho mt samurai bit c con rn ang bung mnh trn lng anh ta, ngi thng dn lin b chm t lm i, ch v l do n gin v k qui l rn l ging k sinh sng trn mnh th vt nn ni c rn c ngha l xem v s cao qu ng hng vi th vt, v l iu s nhc khng th tha th c. Lm sao tin c cu chuyn qu nng ni nh th ny. Vic lu hnh mt cu chuyn nh th ny c ba n . Th nht, chuyn c by ra lm cho thng dn run s. Th hai l ni rng v s thc s lm dng chc nghip danh d ca mnh. Th ba, cm gic xu h tr nn qu ln mnh trong th gii v s. Nu mt t d bt thng ri ph phn v s o, iu r rng khng cng bnh. Ging nh ly vic st hi k d oan (ta n tn gio ca nh th C c, ND) v hnh vi ngy thin, sn phm ca s cung tn v lng tin thi qu ra ph phn nhng li dy tht s ca Christ. Th nhng, cho du l cung tn tn gio i na, khi so snh vi trng thi m sng ca k say ru, c mt iu g cao qu, cm ng. Ging nh th, trong cm gic cc oan ca v s i vi danh d ca bn thn, chng ta khng nhn ra c s ca mt c tnh chn tht hay sao? Qui phm k cng v gt gao v danh d d ri vo trng thi qu c tnh bnh hon. Nhm ngn chn iu , v s c khuyn rn phi c lng khoan dung v tnh nhn ni. Ch v b khiu khch i cht m ni gin s b ci l c tnh nng ny. C cu cch ngn rng chu nhn nhng iu khng th nhn c mi ng l chu nhn. Ngi v s v i, Ieyasu (Tokugawa Ieyasu 1542-1616, ND) li cho hu th nhiu
cu cch ngn trong c cu: i ngi ging nh i trn ng xa, vai mang gnh nng. Khng nn hp tp nhn ni l gc ca v s trng cu ng trch ngi m hy trch ta. Sut i mnh, ng chng minh nhng iu mnh khuyn bo. Mt nh th hi hc cho ming ca ba samurai tr danh trong lch s chm bim tnh tnh ca mnh. Vi Nobunaga, nh th cho Nobugana (1534-82) ni: Ta s git nu chim cc cu n gi gy m khng gy. Vi Hideyoshi (1536-98): Nu chim cc cu khng gy, ta s bt n gy. Vi Ieyasu: Nu chim cc cu khng gy, ta s i cho n lc n gy. Mnh t khuyn khch mnh m tnh nhn ni v chu ng. C ch ng vit v vic ny: Du anh c t lt trn trung lng m ti, nhng anh l anh, ti l ti. S lng m ca anh khng th lm nh nhp tm hn ti. ng cn dy rng Bc qun t khng nn gin nhng chuyn nh. Gin v vic ln mi l ci gin chnh ng. T nhng cu ni ca nhiu v s, ta c th thy v s o c tm cch t n mc nhu ho cao , khng chin u, khng chng i. T d nh li ni ca Ogawa (1649-96): Ngi khc c ni xu ngi bao nhiu i na, ng dng li ni xu tr li m tt hn l nn t kim li mnh, xem mnh ht lng trung thc trong vic thi hnh nhim v hay cha. Mt ngi khc, ng Kumazawa (1619-91) ni rng: Ngi khc c trch ngi, ng trch li h; ngi khc c gin ngi, cng ng gin li h. Dt b dc vng v gin hn th lng mnh mi lun c vui ti. Thm mt t d na, l di hun ca Saigo (1827-77), ngi c ci trn cao n b ni l xu h cng thy xu h khng mun ngi ln trn: o l o ca thin a t nhin; con ngi hnh o cho nn phi t mc ch ca i mnh l tn knh thng . V thng thng ta v thng ngi nh nhau; nn ta cng phi thng ngi khc nh thng mnh. Khng phi l con ngi m chnh thng l i tng m ta phi ht lng ht d. ng bao gi phin trch ai; phi lun lun t hi rng mnh cha lng thnh. Nhng cu ni ny khin chng ta lin tng n gio hun ca o C c, v iu ny cho chng ta thy v mt o c thc tin, tn gio thin nhin c th tip cn vi tn gio thin khi. Nhng li ni trn khng phi ch l nhng li ni sung, m l nhng li ni c c th ho trong hnh ng thc t. Phi nhn nhn rng rt t ngi c nhng c tnh nh khoan dung, nhn ni v tha th mc cao siu. V ng bun thay khng c ci g r rng v tng qut c din t nh l ci cu thnh danh d ca v s. Ch c mt s t ngi c tr c cao siu bit rng danh d khng phi l th do hon cnh to ra m l th c c khi mi c nhn lm tt phn s ca mnh. V i vi thanh nin bn rn vi cng vic, khng c vic g d hn vic qun nhng iu m mnh hc c t Mnh t trong thi th u, m m. Mnh t ni: Ai cng c lng yu danh d. nhng t ai ngh rng danh d tht s nm trong lng mnh, khng u khc. Danh d m ngi khc ban cho khng phi l danh d tht s. Ngi c Triu Mnh phong tc cao qu, c th s b Triu Mnh lm cho tr thnh hn h. Trong nhiu trng hp, lng m s b phn ng ngay bng phn n v b bo th bng ci cht, nh s thy phn sau. Ngc li, danh d i khi ch l h vinh hoc mt vi li bnh phm tt ca ngi i, nhng thng c qu trng, xem nh l vic tt nht trong cuc i. Mc tiu m a s thiu nin nhm ti, khng phi l s giu c, cng khng phi l tr thc, m l danh d. Thiu nin lp ch, b nh ra i thng th rng nu khng thnh danh, du cht cng s khng tr v nh; v nhiu b m ho danh nht nh khng chu gp con tr phi con mc o gm v nh. trnh xu h hay c c danh phn, nhng samurai tr tui c th chp nhn cuc sng thiu thn, sn sng chu ng mi kh au v tinh thn v th xc. H bit rng danh d c c trong thi nin thiu s trng thnh cng vi tui tc. Trong trn cng hm thnh Osaka (Osaka fuyu no jin: trn nh vo ma ng Osaka, ND), mt ngi con trai cn tr ca Ieyasu (Tokugawa Yorinobu, ND) ht lng van ni xin c nhp i tin phong, nhng b a vo i hu v. Khi thnh ch b nh v, chng trai tr ht sc bun b v khc cay khc ng nn mt lo gia thn c an i v khch l chng ta: Xin ngi an lng. Tng lai cn di. Nhng nm sp n, cn c nhiu c hi lp danh. Cu b quc mt nhn lo gia thn ri ni: Sao ng li ni chuyn ngu si nh vy! Tui 14 ca ti c quay li c khng no? Du c mt mng cng khng tic nu c c danh d v ting tm. V th cho nn khi c mt l do no c xem nh l quan trng hn tnh mng, v s s ht sc bnh thn, sn sng hi sinh tnh mng ca mnh .
Trong nhng l do du c hi sinh tnh mng cng khng tic, c nhim v trung thnh i vi cha qun. Trung ngha l nn mng to ra phong cch cn i cho o c phong kin.
[1] Damocles: nhn vt trong chuyn thn thoi Hi Lp. Damocles ngh vua Dionysius sng giu sang v hnh phc nn c mong c nh nh vua. Nh vua ng cho Damocles thay mnh ngi ngai vng trong mt ngy. Ti c tic, khi tic sp ht, Damocles nhn ln trn th thy trn u mnh c mt thanh gm c treo lng l bng mt si ch c th b t vo bt c lc no (m ch tnh cnh lc no cng phi lo s). Damocles kinh hong, vi v xin c ri khi ngai vng v khng cn mun c giu sang, hnh phc nh vua Dionysius na.
CHNG IX : TRUNG NGHA

o c phong kin c nhiu c tnh ging vi nhng h thng o c khc, vi nhng giai cp khc ngoi v s. Nhng c tnh phc tng v trung thnh i vi ngi trn r rng c c sc. Ti cng bit rng trung thnh l c tnh c nhiu th ngi, trong nhiu hon cnh. T d, m mc ti cng c bn phn phi trung thnh i vi th lnh ca mnh; th nhng trong phm vi lin quan n danh d ca v s, trung thnh l c tnh c coi trng vo bt nht. Mc d Hegel[1] (trong Philosophy of History (Trit hc ca lch s), bn dch ting Anh ca Sibree) ph bnh rng s trung thnh ca bi thn phong kin l ngha v i vi mt c nhn, khng phi l ngha v i vi quc gia nn l qui phm c xy dng trn nhng nguyn l hon ton tri vi cng l. Ngi ng hng v i ca ng, Bismarck li hnh din bo rng lng trung thnh i vi c nhn l c tnh ca ngi c. Bismarck c l do ni nh vy. Lng trung thnh m Bismarck hnh din khng phi l c tnh ch c t quc ca ng ta hoc ch c mt dn tc hay mt quc gia no , m m c ca k s o ny tn ti mi n sau ny trong nhn dn ca mt quc gia c ch phong kin tn ti lu di nht. M ni m mi ngi u bnh ng vi nhau v ngi Ai Len cn thm vo l v cng tt hn nhau, quan nim trung thnh cao i vi qun ch ca ngi Nht tuy c th c xem nh tuyt ho trong mt gii hn no , nhng vic khuyn khch c trong nhn dn chng ti c l s b xem nh phi l. Xa kia, Montesquieu than rng l phi bn ny ni Pyrenees li l iu tri pha bn kia ni, v v n Dreyfus[2] gn y khng nhng chng minh rng Montesquieu ni ng m cn cho thy rng Pyrenees (rng ni bin gii gia Php v Ty Ban Nha, ND) khng phi l ranh gii duy nht i vi l phi ca x Php. Ging nh vy, quan nim v trung ngha c ngi Nht c th khng c nhng ngi nc khc tn thng. Nhng y khng phi v quan nim ca chng ti sai, m c l , ti s rng, v b qun, hoc l v quan nim m chng ti c ln n cao khng nc no khc t ti c. Griffis (ngi vit li gii thiu quyn sch ny, trong Religions of Japan, ND) hon ton ng khi bo rng Trung Quc nho gio xem hiu hnh l ngha v th nht ca con ngi. Nht, trung qun chim v tr th nht ny. Ti xin k ra y mt chuyn c l s lm c gi kinh hong hoc cm thy gh tm, cu chuyn ca mt trung thn, nh Shakespeare ni ngi chu ng gian kh, ph cha suy vong v nh li c tn mnh trong cu chuyn. Cu chuyn lin quan n Michizane (845-903), mt nhn vt trong lch s Nht Bn. B ch th chnh tr ghen ght v vu co, Michizane b ti y phi ri kinh . Du vy, vn cha c tha mn, k ch tn nhn tm cch tiu dit c gia nh nn cho ngi i khp mi ni tm a con cn th u ca ng ta. Cui cng, ch pht hin a tr ang c Genzo, mt cu thn ca Michizane b mt giu trong mt trng lng, nn ra lnh cho Genzo phi dng th cp ca a tr. Nhn c mnh lnh, Genzo ngh ngay n vic i tm mt a tr khc thay th cho ch mnh. Genzo lt danh sch tr n trng, nhn k tng a, nhng bn tr nh qu khng c a no ging vi u ch. ng ta tht vng, nhng, ch trong khonh khc. Va lc c mt b m dng ngi cao qu dn mt a tr n xin nhp hc. a tr mi n c cng dng dp v tui tc vi u ch. B m v chnh a con bit r l mnh ging ht vi u ch. C hai n trc bn th gia nh cu nguyn, v thm kn quyt nh. a con s dng mng mnh v b m s dng lng mnh. Nhng khng c mt du hiu no hin ln trn sc mt ca h. ng thy a ra ngh m khng h bit nhng chuyn g xy ra gia h. ng l bt c con vt hi sinh! Xin c k vn tt phn cn li. ng ngy nh, mt vin quan c phi n khm nghim v nhn th cp. Vin quan c b la bng mt th cp gi khng? Genzo ng thng t tay mnh ln cn gm, sn sng tut gm chm vin quan hoc phi m vo thn mnh nu vic b bi l. Quan khm nghim nng th cp gh rn trc mt mnh ln, t m quan st tng c im, ri thong th, vi mt ging ni hnh chnh, tuyn b l th cp tht. m , trong cn nh xa ngoi thn xm,
b m m chng ta thy trng hc ang ngi ch. B c bit vn mnh ca a con mnh khng? B ta chm chm nhn cnh ca, ch cnh ca m, nhng khng phi v i con mnh v. Cha chng ca b c Michizane ban n trong mt thi gian di, nhng t khi Michizane b y, hon cnh bt buc chng b phi ph k ch ca n nhn. Chng b khng th gy chuyn bt trung vi ch nhn tn nhn ca mnh, nhng con mnh th c th phc v cho cha qun ca t tin mnh. L ngi quen bit vi gia nh ca k b y nn ngi chng c tin tng giao cho cng vic xc nhn th cp. V, khi hon thnh cng vic au kh trong ngy, khng, trong i mnh, ngi chng tr v nh v khi va bc qua ngch ca, ngi chng gi v, ni rng: Mnh i, vui ln i no. Con mnh lm c vic c ch! Chuyn sao m tn khc qu! Tai ti nh nghe c ting c gi ku la. Cha m sao li c th bnh thn hi sinh a con v ti ca mnh cu sinh mng ca k khc! Nhng chnh a tr ny bit r iu ny v mong mun c hi sinh. y l cu chuyn ni v vic cht thay, khng khc g vi chuyn ni v vic Abraham[3] nh a con mnh, Isaac, ra hi sinh, nn cng khng c g ng ght hn. C hai trng hp u l hnh vi tun theo ting gi ca ngha v, chp nhn mnh lnh ca ting ni t ch cao hn. Ting ni ca thin s mt thng thy c hay khng thy c, hoc l ting ni nghe c bng l tai ca th xc hay bng l tai trong lng; nhng ti xin c min bn tip v vn ny. C nhn ch ngha ca Ty phng tha nhn li ch ring bit gia cha con, chng v cho nn ngha v i vi ngi khc tt nhin s nh i rt nhiu. Nhng v s o xem li ch ca gia tc v thnh vin l mt, khng th chia ring ra c. Li ch ny gn lin vi tnh thng yu gia nh, va c tnh t nhin, va c tnh bn nng, khng th chng i c. T , nu chng ta c th cht cho ngi m chng ta yu vi tnh yu t nhin (ngay nh th vt cng c tnh yu ny), th l g? V du anh c yu ngi yu mnh, c bo p no dnh cho anh khng? Du l quan thu thu i na, anh khng lm y nh mi ngi hay sao? Trong sch Nht Bn ngoi s s ca mnh, bng nhng li ni cm ng, San-yo (1780-1832) k li ni thng kh ca Shigemori (1138-79) lin quan n hnh ng phn nghch ca ngi cha. Nu trung qun ta s thnh bt hiu, nu hiu hnh ta s tr nn bt trung. Shigemori tht ng ti nghip. Sau , Shigemori cu nguyn thng , c cht thot khi trn th ni s thun khit v chnh ngha khng c ch . Ging nh Shigemori, t xa cng c nhiu ngi b x nt con tim v s xung t gia ngha v v tnh cm. Tht ra, trong kinh cu c cng nh trong Shakespeare khng c cu vn hay t ng no tng ng c th dch c t vng hiu tho, khi nim v s tn knh ca con ci i vi cha m, v mt khi s xung t nh th xy ra, v s o nht nh s khng do d m chn ly trung. Ph n cng ngh nh vy, cng xi gic con ci mnh hi sinh tt c cho ch tng. V ca v s cng qu quyt khng km g ga ph Windham[4] v ngi chng ni ting ca b, sn sng hin dng con ca mnh gi trn o trung. Nh Aristotle v mt vi hc gi x hi hc cn i ni, v s o ngh rng quc gia c trc c nhn, c nhn c sinh ra nh mt phn, mt b phn ca quc gia, nn c nhn phi sng hoc cht cho quc gia hay cho ngi cm quyn c quyn lc hp php. Nhng c gi ca Crito chc s nh li chuyn Socrates ng vai lut php ca thnh Athena, tranh ci vi Crito[5] v vn o tu ca mnh. ng cho lut php ni: V my c sinh ra v nui nng di tao (lut php hoc quc gia), my hoc t tin my c dm ni khng phi l con ci hay khng phi l ti t ca tao khng?. Chng ti hon ton khng cm thy c ci g bt thng nhng dng ch ny, v v s o ni nhng vic ging nh vy t lu. Ch khc mt cht l nc Nht, lut php v quc gia c tiu biu bng mt nhn cch. Trung ngha l c tnh c sinh ra t l lun chnh tr nh th . Khng phi ti khng bit Spencer ni rng s phc tng chnh tr, y l trung ngha, c dnh ring cho chc nng c tnh qu (trong Priciples of Ethics, vol.I, pt. ii, ch. X) . C l ng nh th. Nhng c ca mt ngy cho ngy . Chng ti tha mn vi ngha v s lp li bao nhiu ln cng c. i vi chng ti, mt ngy y l mt khong thi gian di v quc ca chng ti c cu ht cho rng n di n cui thnh ni ph y ru.
Lin quan n vn ny, gn y ng Boutmy, cng dn ca nc Anh, mt nc c ting l dn ch, ni: tnh cm trung thnh ca mt c nhn i vi mt ngi v con chu ca ngi , l tnh cm m t tin ca c nhn , y l dn tc German, cm thy i vi nhng th lnh ca h, tnh cm ny t nhiu c truyn ni v tr thnh lng trung thnh su xa i vi dn tc v dng di ca cha qun, c biu l qua s i m c bit i vi hong tc. Spencer li cn tin on rng s phc tng v chnh tr ri s nhng ch cho trung ngha do mnh lnh ca lng tm. T d nh suy lun ca Spencer c ng i na, liu trung ngha v bn nng tn knh c t , c b bin mt vnh vin khng? Chng ta chuyn lng trung thnh i vi cha qun m chng ta phc tng n mt cha qun khc, m vn c th gi c lng thnh i vi c hai: t vic l thn dn ca k thng tr nm quyn hnh th tc, chng ta tr thnh k n bc ca qun ch ngi trn ngi vua trong thm cung ca tri tim. Cuc tranh lun ngu si vi nm trc ca cc mn lm ng ca Spencer, lm cho gii c gi Nht Bn hoang mang. V qu ng h lng trung thnh bt kh phn i vi qun ch, nhng mn ny ph phn nhng tn C c l k c khuynh hng phn nghch v th trung thnh vi cha. Nhng ngi ny khng c c tr ca k ngy bin m li by ra ngh lun nh th l ngi bit ngy bin. Nhng ngi ny thiu s tinh t ca hc gi m li ni quanh co theo kiu hc gi. Bn h khng bit rng mt ngha no chng ta c th cng mt lc phc v c hai cha ch khng phi phng s cho cha ny m coi thng cha kia. Hy tr cho Caesar nhng ci g thuc v Caesar, v ci g ca thng th hy np li cho thng . Socrates khng nao nng khi t chi trung thnh vi lng tm ca mnh, nhng bnh thn phc tng mnh lnh ca quc gia vi lng trung thc khng km. Sng, ng theo ting gi ca lng tm; bng ci cht, ng phng s quc gia. Ngy no m quyn lc ca quc gia tr nn qu mnh, i hi c quyn c a ra mnh lnh ca lng tm i vi nhn dn th ngy y, i tht ng bun. V s o khng yu cu chng ti bt lng tm ca mnh phi lm n l cha qun. Thomas Mowbray (qu tc Anh, 1366-99, ND) ng l ngi pht ngn ca chng ti khi ng ni: Dng mnh qu mp di chn vng. Ti c ngha v vng lnh ngi du hi sinh mng sng. Du c cht, danh thm vn sng lu trn m. Xin ngi ng dng ti vo vic xu h mt danh d. V s o nh gi rt thp nhng ngi hi sinh lng tm ca mnh cho nhng cha qun c tnh kh bt thng, hay nhng cha qun ngng cung, khng tng. Nhng ngi hay khm nm, ci g cng nnh b cha qun, b gi l nnh thn , hoc hn theo cha qun c cha qun yu thng, b gi l sng thn, u b khinh khi. y l hai loi bi thn ng nh Iago[6] din t. Mt, l loi ngi chng ra g, a ln ci v d bo, say sa vi tnh n l tng bc ca mnh, sut i cam phn lm thn la cho ch. Hai, l loi ngi bn ngoi lm ra v trung thnh nhng trong thm tm lun ngh n nhng vic c li cho thn mnh. Trong trng hp bi thn c kin khc vi cha qun, con ng trung ngha m bi thn cn phi theo l dng tt c mi th on sa ci sai ca cha qun ging nh Kent[7] i vi vua Lear. Nu tht bi trong vic ny th hy xin cha qun tu i x vi mnh. Trong nhng trng hp nh th ny, con ng v s thng theo l dng li van ni ti hu, nhc nh n s sng sut v lng tm ca cha qun, ly s mu ca thn th mnh chng t s chn tht ca li ni. Ly sinh mng lm th on phc v cha qun, v l tng c t danh d. Mi gio dc v hun luyn v s c t trn nn tng ny.

[1] Hagel (1770-1831): trit gia duy tm lun ngi c c nhiu tc phm c nh hng su rng n nhng
vn nhn v trit gia i sau trong c Mark, Nietzsche, Sartre v.v

[2] Dreyfus: i y pho binh ngi Php gc Do Thi, b bt vo thng 10 nm 1884 do b tnh nghi bn ti
liu mt v qun s cho ta cng s ca c Paris. Ta n qun s kt n tc chc v y Dreyfus sang Guinea. Sau mi bit y l n oan v tht ra th phm l mt thiu t lc qun khc. Nhng do nh hng ca t tng bi Do Thi nn lc qun nht nh khng cng nhn Dreyfus v ti. D lun ca Php lc chia lm hai mt bn binh vc lc qun, mt bn chng i, tranh ci nhau d di. D lun th gii cng ln ting ph phn lc qun Php. Cui cng (nm 1906) ta n Php x li v cng nhn Dreyfus v ti.
[3] Abraham: (Cu c thnh kinh) Theo lnh ca Thng , Abraham quyt em con mnh l Isaac ra lm
vt t thn. Abraham ln ni Moria, tri Isaac trn gin la v chm la. Thng nhn nhn lng tn ngng ca Abraham l tht s nn dp tt la v ra lnh dng vic t sng Isaac. Thay vo Thng cho mt con d lm vt t thn.
[4] Windham: Bi thn ca vua Charles I (Anh quc). Trong ni chin 1642-1648 (gia qun i ca nh vua
v qun i ca ngh vin) qun ca nh vua b qun ca ngh vin do Cromwel thng lnh nh bi, bi thn Windham v 3 ngi con trai u t trn. Tuy mt c chng v con, nhng trc li an i ca mi ngI, v ca Windham vn ni l nu cn c con th b s sn sng dng con mnh cho nh vua.
[5] Crito: ngi bn giu c ca Socrates. Crito chun b tin bc nh gip Socrates trn khi ngc,
nhng Sorates khng ng .

[6] Iago: nhn vt trong bi kch Othello ca Sheakespeare. Tng qun Othello ca ngi Moor (ch nhng
ngi Hi gio Ty Bc phi chu) mc phi gian k ca Iago, nghi ng trinh tit ca v nn git v mnh l Desdemona. Khi bit c s tht l v mnh trinh bch, Othello qu hi hn v t t.
[7] Kent: B tc Kent l cn thn ca vua Lear trong bi kch Vua Lear ca Sheakespeare.
Vua Lear c ba ngi con gi. Ngi con gi t l Cordelia ngoan ngon khng c t tm. Nhng v nghe li dm pha, vua Lear ui con gi t ra khi cung in. Sau ny, vua Lear b trng n v th n ngc i, tuy c Cordelia cu gip nhng rt cuc phi cht trong bi thn. B tc Kent l ngi phn i vua Lear trong vic ngc i Cordelia.
CHNG X : GIO DC v HUN LUYN V S

Gio dc v s t vic rn luyn phm cht ln hng u, v vic o to ra nhng kh nng tr c nh suy t, kin thc hay bin lun ng hng th hai. o to nhng ti nng m thut cng gi mt vai tr quan trng trong gio dc v s. Nhng iu cn thit phi c i vi mt ngi tr thc, s ch l nhng iu ph thuc, khng phi l thit yu trong gio dc v s. Ti nng hc vn d nhin c tn trng, nhng ch tr thng c dng vi ngha l tr tu v tri thc ch c mt vai tr khim nhng. Tr, nhn v dng c xem l ba chn gip v s o ng vng. V s, cn bn l con ngi ca hnh ng. Hc thc khng nm trong phm vi hnh ng ny. V s ch li dng khi hc thc c lin quan n chc phn ca mnh. Tn gio v thn hc c giao cho tng l v v s ch hc khi tn gio v thn hc t ra c ch trong vic bi dng dng kh. Ging nh mt thi s ngi Anh, samurai tin rng khng phi l tn iu cu ngi m l ngi bin minh tn iu. Trit hc v vn hc chim a v ch yu trong gio dc tr tu cho v s, nhng mc tiu khng nhm vo bt c mt chn l khch quan no. Vn hc c xem nh tiu khin thi gian, v trit hc gip l gii nhng vn chnh tr hay qun s hoc rn luyn phm hnh ca mnh. Cho nn chng c g l khi thy chng trnh gio dc v s gm c nhng mn nh kim thut, cung thut, nhu thut, m thut, thng thut, binh php, th o, o c, vn hc, lch s v.vTrong nhng mn ny chc c l phi gii thch i cht v l do ti sao phi hc nhu thut v th o. V s trng nhng ngi ch tt c l v vn-t-biu-hin ca chng ti mang tnh cht hi ha, c gi tr v m thut nn bt tch c nhn nhn l biu hin ca c tnh. Nhu thut c th c nh ngha ngn gn nh mt ng dng nhng hiu bit v gii phu hc vo nhng n tn cng v phng ng. Khc vi vt, nhu thut khng l thuc vo sc mnh c bp. V cng khc vi nhng cch tn cng bng cch dng v kh, c sc ca nhu thut l chp hoc nh mt ni no trong c th lm cho k ch b t lit, khng th chng c c na. Mc ch ca nhu thut khng t ch git k ch m ch nhm lm k ch khng dng c sc mnh trong mt khong thi gian no . Mt mn hc ht sc cn thit trong gio dc qun s nhng li khng c trong gio dc v s, l ton hc, v chin tranh trong thi i phong kin khng cn s chnh xc ca khoa hc. V li, gio dc v s cng khng thch hp cho vic bi dng quan nim v ton hc. Ventidius (nhn vt trong kch Antony v Cleopatra ca Shakespeare, ND) ni: c tnh bit trng danh d ca k s s chn ly thua l hn l kim li t vic xu h. V s dt v kinh t, nhng kiu hnh v s ngho kh. Don Quixote[1] kiu hnh vi cy thng r v con nga gy yu ca mnh hn l vi t ai tin bc mnh c. Mt samurai ca Nht Bn chc hn s ng tnh su xa vi ngi k s La Mancha y o gic ny. V s khinh mit ng tin, xem vic lm ra tin v tch ly ng tin l h tin. i vi v s, ng y l nhng li lc bn thu. C cu ni thng c dng din t s suy i ca th gian l vn thn yu tin, v thn yu mng. Ngi coi trng ng tin hoc mng sng b khinh r v k coi thng, c tn tng. Tc ng c cu: Khng nn ham tin; giu sang c hi cho tr tu. V th, con ci ca v s c dy d hon ton khng n kinh t. Ni chuyn v kinh t s b xem l ngi c s thch khng tt, khng bit gi tr ca ng tin l du hiu ca vic c gio dc tt. Mc du kin thc v ton s rt cn trong vic tp hp qun i hoc phn chia bng lc, t ai, nhng vic tnh ton tin bc thng c giao cho quan chc cp thp. Ti chnh cng cng ca lnh a hu ht c v s cp thp hoc tng l qun l. V s c suy ngh u bit ng tin to ra sc mnh chin tranh, nhng khng v s no ngh n vic nng vic tn trng ng tin ln hng c tnh. V s o dy phi tit kim, l s tht, nhng khng phi v l do kinh t, m ch nhm mc ch hun luyn c tnh khc k. Xa x b coi l e da ln nht i vi con ngi, v s phi lun lun sng thanh bn. Lut cm xa x nhiu ln c ban hnh nhiu lnh a.
Chng ta c lch s v bit rng trong thi c i La M, quc gia nhn nhn s quan trng ca ng tin v cng vic ca cc quan s thu thu v nhn vin ti chnh nn dn dn nng h ln giai cp k s. Chng ta c th d dng tng tng c rng vic tiu xi phung ph v lng tham lam khng y ca ngi La M c lin h ht sc mt thit vi vic ny. Tri li, v s o nht qun xem s nghip ti chnh nh mt ci g thp km, thp km so vi nhng ngh nghip c tnh cch tr c v o c. Nh coi nh ng tin, ght vic cht bp nn v s o trnh c nhiu t hi do ng tin gy ra. L do ny gip quan chc ca chng ti lu nay xa lnh c nhng chuyn mua chuc, hi l. Nhng, than i! thi i v th h ca chng ta, t tng da vo sc mnh ca ng tin sao li bnh trng nhanh chng nh th ny. Ngy nay, hc tp ton s c dng vo vic luyn tp tr c, nhng ngy xa, gii thch vn hc v tho lun v ngha v o c c dng vo vic ny. V th t c nhng vn tru tng khin cho thiu nin phi cc lng suy ngh. Nh ti trnh by, mc ch ln nht trong gio dc v s l to phm hnh. Ngi ch hc rng bit nhiu khng c mi ngi knh trng. Bacon (trit gia ngi Anh thi Phc hng, 15611626, ND) ch ra ba cng dng ca hc vn l em li lc th, trang sc cho mnh v lm cho mnh c nng lc. V s o coi nng lc l iu ti u tin. V nng lc cn trong vic phn on v xoay s cng vic. Du xoay s cng vic hay luyn tp tnh khc k i na, v s t mc ch gio dc nng lc thc t ny. Khng t ni: Hc m khng suy ngh th khng thm nhun, suy ngh m khng hc th l iu nguy him. Ngh nh gio mang mu sc thing ling khi nh gio chn phm hnh hoc tinh thn lm i tng hun luyn, m mang ch khng phi tri thc hay l tr. Cha m sinh ra ti, nhng thy gio dy ti nn ngi. V s c quan nim nh th nn tr lun ht mc tn knh v tin yu thy. Thy c tr tn knh v tin cy nh vy phi l nhn vt va c nhn cch cao c, va c hc thc. Ngi thy nh vy s nh l ngi cha ca nhng k mt cha, v l ngi khuyn bo ca nhng k lm l. Cch ngn ca chng ti c cu: Cha m nh tri t, ch thy nh mt tri, mt trng. Ngy nay mi cng vic u c tr bng tin, ch ny khng thnh hnh trong m mn v s o. V s o tin rng c nhng vic lm khng cn phi ngh n gi c v cng khng cn phi tr tin. Cng vic v tinh thn, du l vic ca ngi thy hay l vic ca tng l, khng phi l nhng cng vic khng c gi tr m v gi tr qu cao khng th nh gi c nn khng th tr bng tin. im ny, bn nng hoc danh d khng c tnh cch ton s ca v s cho ta mt bi hc chn chnh hn c kinh t chnh tr hc hin i. Bi v ch c nhng cng vic c kt qu r rng minh bch, c th o lng c th th mi c th tr c bng tin cng v tin lng. Trong khi cng vic tt nht trong gio dc l m mang tr tu ca con ngi (k c cng vic ca tng l) th li khng r rng minh bch, v khng th o lng c. V khng th o lng c nn khng thch hp trong vic dng tin, o gi tr ngoi mt c. Phong tc a tin hoc phm vt n thy vo nhng ma nht nh trong nm, c cng nhn. Nhng y khng phi l tr tin cho thy m l biu vt cho thy. Cho nn nhng ngi thy vi tnh hnh nghim khc, t ho v s thanh bn, y uy nghim trong lao ng, c lng t trng cao trong vic cu xin, nhng ngi thy u vui lng n nhn nhng phm vt hc tr em tng. Nhng ng thy ny l nhng nhn cch uy nghim, c tinh thn cao c khng chn chn trc nghch cnh, h l hin thn cho nhng iu c xem nh mc ch ca hc vn, l mu mc sng ng ca tinh thn khc k, mt hun luyn nghim khc khng th thiu trong v s o.
[1] Don Quixote: tc phm ca Miguel de Cervantes Saavedra, ngi Spain. Don Quixote qu qun La
Mancha, vn yu thch chuyn k s thi trung c nn t ho thn thnh k s lang thang i tu nghip khp ni. Don Quixote to ra nhng cuc mo him ng ngn, bun ci.
CHNG XI : KHC K (T KIM CH)

Rn luyn nhn ni nhi nht vo u ta tinh thn chu ng khng than vn, mt khc, gio dc l ngha dy ta khng c l v bun ru v au kh, khin ngi khc mt vui, mt yn n. Tng hp ca hai vic ny to ra tm tnh khc k, cui cng hnh thnh mt c tnh ca dn tc, ch ngha khc k ngoi mt. Ti gi l ch ngha khc k ngoi mt v ti tin rng ch ngha khc k khng th tr thnh dn tc tnh c v v rng mt vi thi quen hoc c ch ca ngi Nht c th b xem l tn khc di mt ca ngi nc ngoi. Nhng tht ra, chng ti cng rt a cm, ging nh tt c mi dn tc trn th gii ny. Ti cn ngh rng mt ngha no ngi Nht chng ti c th cn d xc ng hn nhng dn tc khc na ka, v c gng km hm nhng tnh cm t nhin ch gy ra kh au m thi. Th ngh tr em, nam cng nh n, t thi th u, c dy d rng khng c khc, khng c than th vi ni lng. C l y l vn ca sinh l hc xc nh nhng n lc nh th ny c th lm thn kinh tr thnh st hay khng, hay ch lm cho thn kinh tr nn mn cm hn. Trong th gii samurai vic l tnh cm ln mt b xem nh ra v khng phi nam nhi. Vui bun khng hin ra mt c dng ch mt tnh cch mnh m. Tnh cm t nhin nht cng cn phi km hm. T d, cha m con s lm tn thng uy nghim ca cha; chng khng c hn v, trc mt ngi khc th khng c, nhng phng ring th c ch! C mt ngi tr ni kiu cch, nhng i phn phn nh c s tht, rng Ngi M hn v trc mt thin h v nh v trong phng ring. Ngi Nht ngc li nh v trc mt thin h nhng hn v trong phng ring. C bnh tnh tinh thn, trm tnh trong hnh ng s khng b bt c tnh cm no chi phi. Ti cn nh trong thi gian chin tranh vi nh Mn Thanh (1894-1895), trc nh ga mt ph n, c mt m ngi t hp tin a ngi ch huy v b i ca mt trung on ri ph. C mt ngi M sng n ga xem, ngh rng khi t gi chc s c nhng ting la ht bng n tnh cm, v c nc ang phn khi cao v v trong m ng c cha, c m, c v, c ngi yu ca nhng ngi lnh c tin a. Nhng ngi M cm thy k d v tht vng v khi ting ci thi v tu bt u chuyn bnh, hng ngn ngi yn lng lt m, ci u tn knh tin cho; khng mt vy khn, khng mt ting la, ch lm mi nghe c c ting khc thm trong yn lng. i sng gia nh cng nh th. Ti bit chuyn mt ngi cha ng sut m sau ca ko nghe ting th ca con mnh ang nm trn ging bnh, nht nh khng cho con thy s yu lng ca k lm cha. Chuyn mt ngi m n lc lm chung cng nht nh khng gi a con ang i hc xa v v s rng s khuy nhiu vic hc vn ca con. Lch s v i sng hng ngy ca chng ti y ry nhng cu chuyn v nhng ph n anh hng khng km g ph n trong nhng trang sch cm ng nht ca Plutarch (s gia, ty bt gia Hy Lp, 46-127, ND). Chc chn Ian Maclaren s tm ra c nhiu Market Howe trong m nng dn ca chng ti. Nh th C c Nht Bn t c nhng bui truyn gio si ni, c th c l gii v tnh t ch ny. Nam cng nh n, khi thy linh hn mnh cm kch, bn nng trc tin l yn lng kim ch khng cho n l ra bn ngoi. Nhit tnh v lng thnh c th lm h cm ng, khng ngn c tnh cm, trong trng hp h c th ni nhng iu mnh ngh, nhng y l chuyn him c. K li kinh nghim tm linh khng chng mc, s phm iu cm th ba trong thp gii (khng c ni chuyn khng chng mc trc thng , ND). Tai ca ngi Nht s cm thy kh chu khi phi nghe nhng li ni thn thnh nht, nhng kinh nghim thm kn nht trong lng, x ra trc m ng hn tp. Mt samurai tr vit trong nht k My khng cm thy nhng ngh thm kn chuyn mnh nh nh trong mnh t linh hn ca my sao? y l lc ht ging bt u m chi. Khng c ni g c, ni ra ch quy ry thi. Hy n ny mm thm lng.
Dng ming li pht biu nhng t tng su kn v nhng tnh cm - c bit v tn gio - i vi chng ti l du hiu r rng ca vic thiu suy ngh su xa hoc thiu thnh tht. Tc ng c cu hn ch nh tri lu ch nhng ngi lanh ming, nhiu li m ming to l tm tnh ca mnh. Khi xc ng, chng ti c cm ming che giu xc ng, nhng y nht nh khng phi v lng d ngi ng bng bnh ngc ngo. Ni nng i vi chng ti, ng nh mt ngi Php ni, l k thut gi kn t tng. Hy th n thm mt ngi bn Nht khi ngi c vic au bun nht i. Chc chn ngi bn vi cp mt k hay vi i m t l, s mm ci n anh. Thot u anh s ngh chc ngi b lon tr. p ngi bn gii thch l do, chc chn anh s c c vi cu tr li ht sc v v, t d nh cuc i ny y kh i ; Gp nhau ri s phi chia tay nhau ; Sinh ra s phi cht ; Tnh tui ca a con mt l vic ngu si, th nhng n b d b li ko vo chuyn ngu si ny ; v.v v v.v. Nh qu tc Hohenzollern c cu ni cao qu l: Hy hc cch im ming chu ng. Nhiu t tng i ng cu ni ny c nc Nht trc kh lu. Tht ra, khi s yu ui ca nhn tnh b t trc nhng th thch cam go, ngi Nht d ph ci. Ti ngh rng thi quen ci trc th thch ca ngi Nht c nhiu l do chnh ng hn Democritus[1]. Khi gp nghch cnh, lng b hn lon bun phin, ngi Nht thng ci v khng mun cho ngi khc thy mnh ang c gng gi bnh tnh trong lng. Ci l cch ly li thng bng i vi vic au kh hay gin d. V lun b i hi phi che giu tnh cm, nn mi ngi tm van an ton cho tnh cm ca mnh nhng cu th ngn gn. Mt thi s th k th 10 ni rng Nht cng nh Trung Quc, khi b xc ng v u phin ngi ta thng bc l nhng au bun ng cay ca mnh qua li th. au bun khi nh n a con mt, b m tng tng cnh con ang i bt chun chun nh lc cn sng, an i ni au kh v b bn ca mnh. Bt chun chun, hm nay i u xa qu vy con. Ti xin dng y khng thm th d na, v ti ngh ti khng sc dch ra ting ngai quc nhng chu bu ca vn hc chng ti, nhng suy t c vt ra tng git t nhng tri tim rm mu an thnh nhng li th tuyt ho. Tht ra ti ch mun trnh by nhng iu tht s chng ti ngh trong lng, v dn tc tnh ca chng ti thng b xem hoc nh c v chai cng, lnh m, hoc nh l mt hn hp lon tr gia ti ci v tht vng, i khi b nghi nh c u c khng bnh thng. Li c thuyt cho rng v thn kinh ca ngi Nht km nhy cm nn h chu ng c au n v khng s cht. Nghe nh c l trong phm vi va ni. Cu hi sau l ti sao thn kinh ca ngi Nht li km nhy cm? C th v kh hu ca Nht Bn khng c tnh kch thch nh kh hu ca M. C th v th ch qun ch ca chng ti khng lm cho chng ti hng khi cung nhit nh th ch Cng ha ca Php. Hoc c th v ngi dn chng ti khng st sng c Sartor Resartus (Y thng Trit hc, ND) nh ngi Anh. C nhn ti, ti cho rng v chng ti qu nhy cm, tnh cm ca chng ti qu mnh lit, chng ti cn phi bit v khng ngng kim hm mnh; nhng l gii th no i na cng s khng chnh xc nu khng xem xt vic tu dng tnh khc k t xa ca ngi Nht. Tu dng khc k d i n ch tr nn qu . Khc k qu c th ngn chn dng chy lnh mnh ca tm hn, c th lm cho ngi ta tr thnh hp hi, k qui, c th sinh ra tnh cung tn, ngy thin, thiu i tnh. Mt c tnh du cao thng n mc no i na, cng c mt tri, c gi di. Chng ta phi bit ch u t tch cc ca mi c tnh v theo ui l tng tch cc . L tng ca khc k, trong cch ni ca ngi Nht, l gi cho lng mnh c bnh tnh, mn cch ni ca Hy Lp, l t n trng thi euthymia, theo Democritus, l trng thi tt lnh ti cao.
Khc k t n cc im, hin ra r nht trong ch t st, ch u tin trong hai ch m ti s trnh by phn sau, c gi l t st v phc th.
[1] Democritus (460 trc CN 370 trc CN): Democritus c mi ngi bit nh l trit gia ci ca c
i Hy Lp v trong ch thuyt ca ng, ng cao gi tr ca s vui ti. Ngoi ra ng cn c bit l mt trong hai ngi dng ln l thuyt nguyn t c.
CHNG XII : CH T ST v CH PHC TH

Hai ch ny (c gi l harakiri v katakiuchi) c nhiu vn nhn nc ngoi bn kh y . Trc tin ti xin ni v vn t st nhng xin c hn ch nhng quan st ca mnh trong gii hn seppuku hay l kappuku, thng c bit vi ch harakiri, c ngha l t st bng cch m bng mnh. M bng? Sao li lm chuyn phi l n th! Chc hn s c ngi la ln nh th khi nghe ting ny ln u. Vi tai ngi ngoi quc, thot u, y c l l chuyn ht sc k qui. Nhng, vi nhng ngi c qua tc phm ca Shakespeare, th y khng phi l chuyn l. Shakespeare cho Brutus ni rng Linh hn ca ngi (Caesar) hin ra, quay ngc mi kim ca ta m vo rut ta. Mt thi s cn i ngi Anh, trong tc phm Light of Asia (nh sng ca Chu), c cu th t li kim m vo bng n hong, nhng khng c ai ch ting Anh ca ng ta th tc hoc phm thng c. Mt th d na, hy nhn bc tranh ca Guercino trng by Palazzo Rossa, thnh ph Genoa (thnh ph Ty bc nc , ND), v v ci cht ca Cato[1]. Ai c c bi th Cato ngm khi lm chung do Addison (ty bt gia ngi Anh, ND) vit, chc chn s khng ch giu thanh gm m qu na vo bng ng ta. Trong thm tm ngi Nht, cht bng cch m bng l cu chuyn ca nhng hnh vi cao qu nht, cu chuyn ca au thng y cm ng, cho nn khng c g gh tm, khng c g ng ch giu, khng c g khin ngi Nht phi cm thy xu xa. Sc mnh bin s vic thnh c tnh, thnh s v i, thnh tnh thng tht l huyn diu cho nn mt cch cht kh coi thnh mt vic tuyt vi, tng trng cho mt sinh mng mi. Nu khng th ci du hiu (thp t gi, ND) m i Constantine[2] thy s khng th no chinh phc c th gii! Seppuku khng khin chng ti cm thy phi l, khng phi ch v chng ti c nhng lin tng khng c dnh dng g n chuyn . Vic chn mt ch c bit trong c th ct, cn c vo nhng g ngi ta tin php gii phu c i, th ni l ni tr ng ca linh hn v tnh i. Moses (trong Cu c, ND) vit rut ca Joseph au n xt xa v em mnh, hoc, David cu nguyn Thng ng qun rut mnh, hoc, Isaiah, Jeramiah, v nhng ng bng khc trong Cu c cng ni rut ku hay rut au. Tt c nhng iu ny ng h tn ngng lu hnh trong ngi Nht rng bng c linh hn tr ng. Ngi Semites (nhng ngi c ngn ng thuc h Semite gm ngi rp, ngi Do thi, ngi Ethiopia v.v, ND) cho rng sinh mnh v tnh cm tr ng gan, thn v m xung quanh. Ch hara c ngha bao qut hn ch phren hoc thumos trong ting Hy Lp, v ngi Nht cng ging nh ngi Hy Lp, ngh rng linh hn ca con ngi tr ng ch no trong bng. tng khng nht thit ch c nhng ngi c i. Ngi Php c trit gia Descartes[3] ni ting vi thuyt linh hn tr ng tng qu tuyn, vn nht nh dng t ventre din t lng d, mt t ht sc mp m trong gii phu hc, nhng c ngha trong sinh l hc. Ging nh th, t entrailles (b lng) c dng ch tnh thng, lng thng hi. Khng phi v m tn m tin nh vy, ngc li vic ny cn c v khoa hc hn, nu so snh vi quan nim ph thng cho rng con tim l trung khu ca tnh cm. Khng cn phi hi thy dng, ngi Nht bit r hn c Romeo (trong bi kch Romeo v Juliet ca Shakespeare, ND) ni rng ch v cng xu xa ca thy ngi cht c tn h ngi ta. Nhng hc gi thn kinh hc cn i ni v no b ca phn bng hoc phn xng chu, cho rng c trung khu ca thn kinh giao cm, chu nh hng ca nhng tc dng tm linh rt ln. Khi tha nhn thuyt sinh l hc thn kinh ny, th d dng lp ra mt tam on lun v seppuku. Ti s m ch ngi ca linh hn ca ti cho anh xem n ra sao. Hy nhn bng chnh mt anh xem n d hay sch. Ti khng mun b hiu lm rng ti tha nhn vic t st, trn lp trng tn gio ln lp trng o c. Nhng vic vic tn trng danh d c nh gi cao l l do cho nhiu v s phi tuyt mnh. C khng bit bao nhiu ngi ng thun vi tm tnh do Garth (thi s ngi Anh, ND) din t. Cht l cu tinh khi danh d b mt L cn nh bnh yn khi b kh nhc
ng cm vi tnh cm ny, nhiu ngi mm ci a linh hn ca mnh vo ci cht. V s o chp nhn ci cht lin quan n danh d nh mt li kh gii quyt nhiu vn phc tp. V th cho nn, vi nhng v s trng cng danh, ci cht t nhin, ngc li, b xem nh v v, khng phi l ci cht m nam nhi mong mun. Ti dm ni rng ch cn tht s tht th th chc chn nhiu ngi sng o C c s th nhn rng h cm thy say m, nu khng phi l tn thng tch cc, s im tnh tuyt vi m Cato, Brutus, Petronius[4] v nhiu v nhn thi c i c khi kt liu mng sng ca mnh. C qu tr tro hay khng khi ni bng ni gi rng ci cht ca trit gia thy t (Socrates, ND) c phn no c th ni l t st. T nhng cu chuyn do t k li cn k, chng ta c th bit c rng thy ca h sn sng chp nhn mnh lnh ca quc gia, mc du ng ta bit rng v mt o c, l lm li, v tuy ng ta c th chy trn, nhng ng ta t tay mnh cm ly chn thuc c, ri vi git t thn. Qua ton th hnh ng v thi ca ng ta, chng ta khng th nhn ra c rng y l hnh vi t st hay sao? Khng c cng bch xc tht y nh nhng trng hp x hnh thng thng. ng, phn quyt ca quan ta c tnh cch cng ch. Nh ngi phi cht, v cht bng chnh tay ngi. Nu t st c ngha l cht bng chnh tay mnh th trng hp ca Socrates r rng l t st. Nhng khng ai c th buc ti ng v chuyn ; Plato, ght vic t st, nn khng mun gi thy mnh l k t st. By gi c gi chc hiu rng seppuku khng phi ch l mt hnh vi t st. Seppuku l mt ch , c tnh lut php v tnh nghi l. y l mt sng kin ca thi trung c, mt phng php v s chuc ti, ni ln li xin li, trnh khi nhc nh, chuc li tnh bn, v chng minh lng thnh ca mnh. Seppuku c thc thi vi nghi thc trang trng khi b em ra thi hnh nh mt hnh pht theo lut php. y l s iu luyn ca t st, khng ai c th m bng mnh nu khng trn tnh c tnh cm hoc khng gi c im tnh trong thi . V th seppuku l hnh thc ht sc ph hp vi v s. Ti cng mun miu t y nghi thc b bi b ny ch v lng hiu k thch chuyn c ca mnh. Bit rng c mt tc gi ngy nay t c ngi c, u t hn ti nhiu, miu t vic ny, tuy hi di nhng ti xin c trch dn ra y. Trong tr tc Nhng cu chuyn Nht Bn xa (Tales of Old Japan), sau bi dch mt khi lun lin quan n seppuku t mt quyn sch him ca Nht Bn, Mitford miu t mt cuc x hnh tht s do chnh mt mnh thy. Chng ti (by ngi i din ngoi quc) c mi i theo sau nhng ngi chng vo hondo, gian phng chnh trong cha ni thi hnh nghi l. Quang cnh tht trang nghim. Hondo c mi cao, ct tr en. Trn nh treo lng lng nhng n lng pht vng to ln v nhng trang tr ch c cha Pht. Trc bn th Pht cao, trn sn lt chiu trng p, c mt sp c ph bng n , cao chng khong mt tt. Nhng cy nn cao sp hng u n, ta nh sng l m thn b, va cho thy mi vic xy ra. By ngi chng Nht Bn ngi pha tri trn sn cao, v by ngi ngoi quc ngi bn phi. Ngoi ra khng c ai khc. Sau vi pht ch i lo lng bt an, Taki Zenzaburo (1837-68), mt ngi n ng cng trng, ba mi hai tui, vi v cao qu, trong l phc bng ch gai c bit, bc vo phng. Mt kaishaku v ba quan chc mc jimbaori (o khoc chin trn) c lun ch vng cng vo. Kaishaku y cn nn bit l khng c ngha l k hnh hnh (executioner) nh trong ting Anh. y l cng vic ca mt ngi c a v chng chc, trong nhiu trng hp, nhim v ny c giao cho ngi b con thn tc hay bn b ca ngi b n, v quan h gia h khng phi l quan h ca t t vi ngi hnh hnh, m l quan h ca ngi gi vai chnh vi ngi tr gip. Trong trng hp ny, ngi kaishaku l mn ca Taki Zenzaburo, mt ngi rt gii kim thut nn c s ng bn b la chn. Vi ngi kaishaku bn tri, Taki Zenzaburo chm ri bc v pha nhng ngi chng Nht Bn. C hai cng ci u cho, sau h tin gn n pha nhng ngi ngoi quc, v ging nh trc, h cng t ra tn knh ci u cho chng ti. Hai bn ngi chng u trnh trng p l. Cui cng Zenzaburo bc ln sp seppuku, chm ri v trang nghim n trc bn th Pht ly hai ly, sau qu xung xp chn ngi trn thm n, quay lng sang bn th Pht. Ngi kaishaku np mnh pha bn tri. Mt trong ba quan chc phc dch tin ra pha trc, tay dng khay cng Pht, c mt wakizashi bao giy trng. Wakizashi l on kim ca ngi Nht, di khong ba tc, c mi nhn v li bn nh dao co. Ngi phc dch ci u ly
a khay n k t t. K t t nhn khay, cung knh dng hai tay nng khay ln ngang u ri xung trc mt mnh. Sau mt ln ci u tht su, Taki Zenzaburo, vi ging ni biu l tnh cm ngp ngng, y xc ng ca mt ngi ang th ti au n, nhng trn v mt v thi khng c mt du hiu no l ra. Ti, mt mnh ti, phm li khng th bo cha, ti ra lnh bn ngi ngoi quc Kobe, v khi nhn thy h chy trn, ti li ra lnh bn tip. Ti s m bng v phm ti ny. Cu xin qu v lm n chng kin cho ti vic ny. Ni xong, Zenzaburo ci u cho thm mt ln na ri lt o mnh xung n dy tht lng l phn trn thn th ra. Theo ng vi cch thc, Zenzaburo cn thn nht hai cnh tay o xung di gi mnh thn khi b ng nga ra pha sau; v ngi Nht cho rng, mt v s c a v, khi cht, phi ng v pha trc. Chm ri v vi cnh tay vng vng, Zenzaburo cm ly thanh on kim t trc mt mnh ln, nhn vo nh gi gm tm lng ca mnh, gn nh l yu thng, v trong giy khc, hn dng nh ang tp trung mi suy t ca mnh cho giy pht cui cng ny, bng hn m lui kim su vo di bng tri, chm chm rch lui kim sang bn phi, lt lui kim li trong vt thng ri ko li kim ln trn mt cht. Trong sut thi gian lm ng tc au n kinh hong ny, bp tht trn mt hn khng c mt c ng. Hn rt on kim, ri khom mnh a c ra. Ni au n ln u tin hin ln trn mt hn, nhng khng c mt ting rn la. Ngi kaishaku ng np bn cnh, chm chm nhn tng hnh ng ca hn, ng vo lc bnh tnh tin ln, trong pht chc vung mt ng kim ln khng. Mt nh sng lo, mt ting sot nng n, gh rn, mt ting ri v; trong khonh khc ci u la khi c. Trong bu khng kh yn lng nght th, ch c ting mu phun tng t, rng rn t ng tht bt ng trc mt chng ti. Ch mt pht trc , ng tht ny l mt v s mnh m, dng cm. Tht l mt quang cnh khng khip. Sau khi gp mnh ci u, ngi kaishaku rt mt t giy trng chun b sn ra lau li kim v xung sp seppuku. on kim nhum mu, chng c m mu ca v x hnh, c trnh trng mang i. Hai quan chc i din cho Mikado (Thin hong, ND) sau ri ch ngi n trc mt cc nhn chng ngoi quc yu cu chng ti chng thc n t hnh i vi Taki Zenzaburo c thi hnh ng n. Nghi thc chm dt y, v chng ti ri khi ngi cha. Cnh seppuku c ghi li kh nhiu trong vn hc hoc trong nhng mu chuyn ca nhng ngi c dp chng kin, nhng c l ch cn a ra thm mt chuyn na cng . Chuyn ca hai anh em Sakon v Naiki. Ngi anh hai mi bn tui v ngi em mi by tui tm cch git Ie-yasu tr th cho cha mnh, nhng b bt gi trc khi len li c vo dinh tri. ng tng gi khen hai anh em c lng can m, dm mu st mnh nn ra lnh cho php h c cht trong danh d. Tt c n ng trong gia tc b tuyn n t hnh. Ngi em t, Hachimaro, mt a tr mi tm tui cng b ti cht, v ba ngi c a n mt tnh x thi hnh n. Mt y s c dp chng kin ghi li trong nht k ca mnh cnh tng nh sau. Khi ba anh em n ngi xp hng ch gi hnh hnh, Sakon quay sang hng ngi em t ni: Hachimaro, my m bng trc i. C g tao s gip my lm ng cch. Ngi em nh tr li rng v n cha bao gi c thy seppuku, nn n mun xem cch lm ca ngi anh, v sau n s lm theo. Hai ngi anh mm ci trong nc mt. Gii. My tht l mnh dn, khng h thn l con ca cha. Ri hai ngi Hachimaro ngi gia, Sakon m on kim vo bng tri ca mnh ri ni. Hachimaro, nhn k y. Thy ri cha? ng rch dao qu su, khng th s b ng nga y. p v pha trc, khng c ng y hai u gi. Ging nh th, Naiki va rch bng mnh, va ni vi thng b. Ny, phi m mt, khng c nhm, khng
th mt my s ging nh mt n b cht. Nu li kim b chm li, hay khng cn sc na, th hy em ht can m ra, c rch cho ht. Thng b nhn cch lm ca hai anh, v khi c hai tt th, n lng l ci o, m bng mnh theo ng nhng iu hai anh dy. Xem vic c m bng l iu danh d lm ny sinh ra nhiu lm dng. Nhiu ngi tr thiu suy ngh vi vng tm n ci cht nh con thiu thn, ch v nhng l do khng ng cht hoc v nhng chuyn hon ton khng ph hp vi o l. S v s cht v nhng ng c khng r rng, kh hiu nhiu hn s ph n i tu. Sinh mng r mt - r mt khi c o bng tiu chun danh d ca th gian. iu ng bun nht l danh d lun lun gi c li trong vic i chc, nhng tht ra danh d y khng phi lun lun l mt loi vng rng, m l mt th hp kim vi nhiu kim loi hn mn. Dante (nh th v i ngi , 1265-1321, ND) giam tt c nhng ngi t st vo lao ngc th by trong phin bn a ngc ca mnh, nhng chc khng ai c th khoe rng con s ngi nhiu hn con s ngi Nht t st. Th nhng, i vi mt v s chn chnh, vic vi cht hoc liu cht b xem nh ng ngha vi nht nht. Mt v s tiu biu (Yamanaka Shikanosuke 1740?-78, ND), khi b tht trn lin tc, b truy kch t ng ln ni, t rng v hang, cui cng b i l, phi n nu trong bng cy, gm cn, cung gy, tn cng khng cn mi no trong hon cnh ging nh th, chin binh La M (Brutus, ND) cao qu nht khng phi t vn bng chnh thanh gm ca mnh Philippi hay sao? Nhng, v s ny ngh rng nu cht i th qu l nht nht nn ngm cu th sau y vi tm trng chu ng gn vi tinh thn ca ngi C c tun o an i mnh. n i! C n Kinh hong, kh nhc, bun au. Nng n c cht Th xem sc mnh cn c bao lu. y l iu v s o dy. Nhn nhc, i u vi khn kh v nghch cnh bng tm lng trong sch v s nhn ni ca mnh; v Mnh t dy rng: Khi Thng mun giao vic ln cho ngi ta, trc ht Thng s lm kh ngi c linh hn ln th xc, t ngi trong hon cnh i kh, lm o ln mi d nh ca ngi . Danh d tht s ch c c khi lm trn nhim v Thng giao cho, v cht v nhim v , nht nh khng phi l iu nhc nh. Ngc li cht trnh nhng g Thng mong mun, qu tht l vic khip nhc. Trong quyn sch k qui Religio Medici (Tn gio ca bc s) ca Thomas Brown (bc s y khoa ngi Anh, 1605-82, ND), c mt on vn hon ton ging vi iu v s o ch dy. Ti xin trch dn ra y. Coi thng ci cht l iu can m. Nhng nu sng cn khng khip hn c cht, dm sng mi tht l can m vy. Mt danh tng (Tenkai 1536-1643, ND) th k th 17 c ni. Bnh sinh du c n ni khng kho th no i na, k s cha c cht ln no, trong nhng lc cn phi cht thng hay lch trnh. K s mt ln cht trong tim, th thng ca Sanada (danh tng thi chin quc ca Nht Bn, ND) hay tn ca Tametomo cng khng m thng c. Tht l gn vi ch dy ca Cha rng. Ngi b mt mng v ta, s tm c sinh mng. C ngi c tm cch gii thch v s khc bit gia ngi C c vi ngi khc o, nhng th d trn cho thy nhn loi, v o c, u c im trng hp vi nhau. Ch t st ca v s o thot nhn c l chng ta s ngc nhin v s lm dng ca n, th nhng nht nh y khng phi l mt ch bt hp l, cng khng phi l d man. Sau y chng ta th xem ch anh em vi seppuku, c gi l phc th c im no tt hay khng. Hy vng ti c th trnh by gn gh trong vi ch, v ch nh th ny, hay hy gi l phong tc, c trong tt c mi dn tc, v hin nay cng cha c bi b hon ton, c minh chng bng vic ngay by gi cng vn cn tn ti nhng trn quyt u hay nhng cuc x hnh c nhn. Ti sao mt qun nhn ngi M i quyt u vi Esterhazy (ip vin, th phm trong x-cn-an Dreyfus, ND)? V mun tr th cho vic Esterhazy ti oan cho Dreyfus
phi khng? Trong mt b tc lc hu khng c ch hn nhn, gian thng khng phi l mt ci ti, s ghen tung ca ngi yu bo v ph n khi b li dng, ging nh vy, trong thi i khng c to n hnh s, st nhn khng phi l ti, vic ngi thn ca k b hi tr th, duy tr trt t x hi. (Trong thn thoi Ai Cp) Osiris[5] hi Horus: Trn th gii ny, ci g p nht? Horus tr li: l vic tr th k git cha m mnh. i vi ngi Nht th chc phi thm vo v k git cha qun mnh Trong hnh vi tr th, c mt iu g lm cho lng tn trng chnh ngha c tho mn. L l ca ngi tr th nh th ny. Cha ti l ngi hin lng, khng c l do no phi cht. K git cha ti lm mt iu xu xa gm ghic. Cha ti, nu sng, nht nh s khng tha th cho nhng hnh vi nh th . Tri cng ght nhng vic c c. Khng cho k c lm iu xu l ch ca cha ti v cng l ch ca tri. Hn phi cht bng bn tay ca ti; v hn lm cho cha ti mu, ti, l huyt nhc ca cha ti, ti phi lm cho k git cha ti mu. Ti khng th i tri chung vi hn. L l ny n thun v u tr (mc du chng ta bit rng Hamlet[6] cng khng c l do no su xa hn). Du th, qua l l ny, ta thy bm sinh con ngi c cm gic qun bnh chnh xc v cm gic cng l nh nhau. Mt i mt, rng n rng. Cm ngh ca chng ti v phc th chnh xc nh ton s, v khi hai v ca phng trnh ny cha bng nhau, th chng ti vn cn c cm gic nh qun lm mt iu g . Trong o Do Thi, ni ngi ta t nim tin Thng ganh t, hoc trong thn thoi Hy Lp ni c thn Nemesis (n thn phc th, ND), vic phc th c th nhng cho nhng sc mnh siu nhn. Th nhng, v s o lp mt ch phc th da vo thng thc, vi tnh cch nh mt ta n v o c ngi ta x nhng s kin khng th x c bng lut php thng thng. Cha qun ca bn mi by v s b x ti cht. Khng c to n cho h khng co, nn h s dng ch phc th, mt to n ti cao duy nht thi . V nh th n phin h, h phi chu hnh pht t hnh bng lut thng thng, nhng bn nng ca dn chng c phn quyt khc v nh vy tn tui ca h lun c ghi nh, m m h cha Sengaku vn cn hng khi. Tuy nhin, Lo t dy p on bng c, v Khng t ni r hn l on phi c p li bng chnh ngha. Phc th v th ch c xem l ng khi l hnh vi v ngi trn hay v ngi n. i vi nhng tn hi ca mnh hay ca v con mnh th cn phi nhn nhn v tha th. V th v s hon ton cm thng vi li th ca Hannibal[7] (mnh tng ca Carthago, ND) bo th cho t quc ca mnh, nhng li khinh mit James Hamilton (nhn vt trong chin tranh gia England v Scotland vo th k th 16, ND) v trong tht lng ca mnh mt nm t ly t m v lun thc gic mnh tr th nhng vic c ca nhip chnh Regent Murray. C hai ch t st v phc th u khng cn l do tn ti trong b hnh lut hin i. Chng ta khng cn dp nghe c chuyn mo him lng mn ca mt c gi tr p gi trang i tm du k git cha m mnh. Kim khch Miyamoto (1584-1645) by gi thnh chuyn nay xa. Ngy nay, cnh st c t chc hn hoi s iu tra, tm bt phm nhn cho ngi b hi v php lut s thc thi chnh ngha. Ton th quc gia v x hi s sa pht nhng iu sai tri. C chnh ngha x hi, vic phc th s tr thnh khng cn thit. Nu phc th l s i kht ca con tim ch mun c tha mn bng mu sng ca ngi cng nh hc gi thn hc ngi New England din t th mt vi iu trong lut hnh khng th chm dt hon ton vic phc th c nh th ny. Tuy seppuku khng cn c cho php tn ti trong php ch, th nhng thnh thong vn cn nghe c. C l khi k c ca qu kh vn cn tn ti th vn cn tip tc nghe thy. Khi con s ngi mun t st trn khp th gii gia tng vi tc ng s th cch t st khng mt nhiu th gi, khng au n lm s c hoan nghnh. Nhng gio s Morselli (tc gi T st lun, ND) c n cho seppuku a v qu tc trong cc phng php t st. Gio s cng ch trng trong mt trm trng hp t st bng phng php au n nht, hoc cn nhiu thi gian, th chn mi chn trng hp c th coi nh l hnh vi ca cung tn, hoc pht in, hoc cung lon tinh thn do nhng kch thch bnh hon gy ra. Nhng, seppuku bnh thng khng c mt du hiu no cho thy c v cung tn, pht in hay m lon, v lm c vic ny vic cn nht l phi c mt thi trm tnh cao . Tin s Strahan (trong Suicide and Insanity (T st v hn lon tinh thn), ND) chia t st ra thnh hai loi t st mt cch hp l hay l t st mt cch hoi nghi v t st mt cch bt hp l hay l tht s t st . Seppuku l t d tt nht cho loi hnh u tin.
T ch c mi mu cng nh t khuynh hng tng qut ca v s o, ta c th suy ra d dng rng thanh kim gi vai tr quan trng trong sinh hot v qui lut x hi, n ni c cu cch ngn ni rng thanh kim l linh hn ca v s.
[1] Cato (95TCN-46TCN): Cato Uticensis, trit gia phi stoa (c sng lp vo khong 400 trc CN, lun v
lun l, thin nhin, lun l) thi La M, gi chc quan h dn di thi Ceasar nhng chng Ceasar v sau t t.
[2] i Constantine (280-337): Hong La M u tin theo o C c. ng c cng ln trong vic pht
trin o C c u chu.
[3] Descartes (1596-1650): mt trong nhng trit gia quan trng nht Ty phng. ng cng l nh vt l,
sinh l hc v ton hc ni ting.

[4] Petronius (27-66): vn s tro phng La M. Tuy b kt ti phi cht bng cch t t nhng trong qua trnh
t t Petronius im nhin n ung v lm th.

[5] Osiris: con ca thn tri v thn t, b em l thn sa mc Set git. Con l Horus tr th cho cha. [6] Hamlet: nhn vt trong bi kch Hamlet ca Sheakespeare. Hong t Hamlet x an mch th trc vong
linh ca vua cha, nguyn phc th ngi git cha mnh l thc ph v ngi m kt hn vi thc ph khi cha va mi mt. V tnh tnh hay suy t dn dt, Hamlet trch mc trng thn Polinius, cha ca ngi yu Ophelia. Hamlet git Polinius v b Ophilia khin Ophilia au kh, t t. Hamlet sau tuy tr c th nhng phi cht trong kh au.
[7] Hannibal (247 trc CN 183 trc CN): Mnh tng Hannibal ca Carthago ( th thuc Tunisia nay)
nm ln chn, cng cha th trc t n, quyt hi sinh v t quc nh ui qun La M. V li th ny m Hannibal phi chin u vi qun La M sut i.
CHNG XIII : THANH KIM, LINH HN CA V S

Trong v s o, thanh kim l tng trng cho sc mnh v dng kh. Khi Mahomet (khong 571-632, khai t ca o Hi (Islam), ND) tuyn b rng thanh kim l cha kha ca thin ng v a ngc, ng y ch phn nh tnh cm ca ngi Nht. Cu b samurai hc ma kim t lc cn u th. n nm tui, cu b c cho php mang tht lng mt cy kim tht thay cho cy kim ngn m cu tng dng lm chi, c mc l phc ca v s, c ng trn bn c vy v t cu b s c nhn nhn l c t cch v s. Sau nghi thc u tin nhp mn v s, cu b s khng bao gi ra khi cng nh mnh m khng mang theo thanh kim nh mt phn ca thn th mnh, mc du trong sinh hot hng ngy, thng th cu s mang mt thanh kim bng cy sn bc thay th cho kim tht. Vi nm sau, a tr s c mang kim tht tht lng, du l kim lt, nhng vi lng hn hoan nhn c kim mi, a tr thng ra khi nh, dng kim mi cht th cy, . Khi n tui thnh nin, khong mi lm tui, a tr c t do hnh ng, a tr by gi s hnh din v c s hu thanh kim bn nhn cho mi cng vic. Vic s hu mt dng c nguy him khin a tr c cm gic v dng iu t trng, c trch nhim. Thanh kim khng cho k kiu ngo mang. Ci m a tr mang theo mnh l biu tng ca nhng g m ngi mang n cm thy v ngh n, l trung ngha v danh d. V s mang hai thanh kim, mt di v mt ngn, c gi l daito v shoto hoc katana v wakizashi, v hai thanh kim ny khng bao gi ri khi mnh v s. Khi nh, v s thng t kim ch d thy nht trong phng sch, ban m, t gn gi ni lc no cng c th vi tay n. Thanh kim l bn i, c yu thng, c t tn, c tn trng gn nh sng bi. ng t ca lch s (Herodotos, ngi Hy Lp, ND) c ghi li chuyn l l ngi Scythai cng vt hi sinh cho m tu li lim st. Nht, nh v gia nh c nhiu ni gi kn thanh kim lm i tng l bi. Ngay nh mt thanh on kim tm thng cng ng c tn knh. Khinh r thanh kim ca ai tc l lng nhc ngi ch ca n. Tht khng may cho ai v bc chn ngang qua thanh kim sn nh. Thanh kim l vt qu gi nh th nn n tr thnh im nhm ca s quan tm v s kho tay ca cc ngh nhn, hoc s ph hoa ca k s hu, c bit trong thi bnh, khi m n ch c xem nh php trng ca v gim mc, hay quyn trng ca mt v vua. Cn kim c bc bng da c mp, c ch la buc cht, chn kim c cn vng v bc, bao kim c sn mi vi nhiu mu sc, lm gim phn no s gh rn ca mt v kh cht ngi. Nhng tt c nhng trang tr ny ch l chi so vi li kim. Th rn kim khng ch l th th cng m l mt ngh nhn cm c s linh thing v ni lm vic ca ng ta l ni tn nghim. Nghim ngt vi king c, mi ngy khi bt u cng vic, ng u tm ra sch s v khn vi thn pht, hoc c th ni l em ht tm hn ca mnh vo trong vic trui rn thanh thp. Mi nht ba, mi ng tc nhng nc, mi ng tc mi da, tt c u l nhng hnh vi nghim tc, mang tnh cht tn gio. Kim Nht c cho l nh c linh hn, c l l do tm hn ca ngh nhn hay kh thing ca thn pht nhp vo. Ngoi vic l mt sn phm m thut hon ho khng thua g danh kim Toledo (c ca Spain, ND) v Damascus (th ca Syria, ND), kim Nht cn c mt iu g hn l mt sn phm m thut. Khi rt ra khi v, hi nc bng chc tch t trn mt kim lnh nh bng, lp lnh xanh lo khng mt gn my. Lch s v tng lai n mnh trong li kim sc bn v song. ng cong ca lng kim l kt hp ca sc mnh cng vi v p siu ng. Tt c to cho chng ta cm gic hn hp gia sc mnh v v p, gia tn knh v s st. Nu thanh kim ch l dng c ca v p v s vui ti th ng l vt hon ton v hi. Th nhng khi thanh kim cn ch m tay c th chm n th vic lm dng n khng phi l t. i khi v mun th bn ca kim mi m nhiu sinh vt v hi b mt u. Nhng vn chng ta quan tm l liu v s o c tha nhn vic s dng ao kim ba bi nh th khng? Cu tr li r rng l, khng. V s o xem trng vic s dng thch ng ao kim, nhng phn i v th ght vic lm dng n. Vung kim khng phi lc l hnh vi ca k hn nht hoc ca k kiu ngo. Mt samurai lm ch c mnh bit c lc no nn dng kim v nhng lc nh vy rt him. Hy lng nghe li ni ca b tc Katsu Kaishu (1823-99), nhn vt sng qua thi i hn lon nht trong lch s Nht
Bn, khi m nhng s kin m mu nh m st hoc t st xy ra hng ngy. C thi k, ng l ngi c quyn quyt nh nhiu chnh sch, v th nhiu ln ng tr thnh mc tiu ca m st. Th nhng cha c ln no ng cho thanh kim mnh nhum mu. C ln cng vi ging ni bnh dn c bit, ng k cu chuyn thi y cho bn mnh nghe. Ti rt ght chuyn git ngi cho nn ti cha c git ai bao gi c. Ti th ngay c nhng ngi ng b cht u. C ln mt ngi bn ca ti (Kawakami Gensai, ngi m st Sakuma Zozan, ND) ni. Anh khng chu git ai c. Th l khng c. Chc anh n b r hay c di d ri ch g? (bn Nht ng ghi li nguyn vn li ni ca Katsu l : chc anh th cng b r hay c di d ri ch g? Bn n l nhng th nh th , ND. , anh ta t tht. Nhng anh bn ri cng b git. Ti khng b git chc cng l do ti ght vic git chc. Ti buc cn kim tht cht vo v cho kh c th rt ra c. Ti quyt rng du mnh c b chm ti cng s khng chm tr. , Tht y! C ngh l rn, l mui th c sao u, nn du c b cn th ch b nga thi, c quan h g n sinh mng u? y l cu ni ca ngi c hun luyn v s o trong thi i y ry tai ng v thng li. C cu tc ng bi l thng c ngha l k thng tht s khng chng i li k ch cung bo, cng c cu tc ng khng mu m thng l cch thng thng ng v nhiu cu ni ging nh th, cho thy l tng ti hu ca v s o l ha bnh. Nhng tic rng vic ging gii l tng cao p ny c dnh ring cho tng l v cc nh o c, cn v s th c mi mit luyn tp v tn dng c cht v ngh. V v s cn i qu xa, c tnh to ra mt hnh nh l tng ca ph n vi tnh tnh nh nhng ph n Amazon[1], khng thua km g n ng. Sau y ti xin ni v vn gio dc v a v ca ph n.
[1] Amazon: trong thn thoi Hi Lp, x Amazon l x ca nhng v tng ph n. Ngha bng dng ch nhng ngi ph n can cng, mnh bo nh n ng.
CHNG XIV : GIO DC v A V CA PH N

Ph n, mt phn na ca nhn loi, i khi b gi l tiu biu ca mu thun, v tm l ca ph n thng c vn dng theo trc gic vt qua tm hiu bit c tnh s hc ca n ng. Trong hn t, ch diu () c ngha l k l, khng th bit c, c to ra bng cch ghp ch n () v ch thiu () c ngha l tr, v dung mo d thng v t duy tinh t ca ph n khng th no l gii c bng tm l th l ca n ng. Th nhng ngi ph n l tng trong v s o khng c ch no c v k l v c chng ch l v mu thun bn ngoi. Ti c ni v bn ngoi ging nh ca n b Amazon (can m nh n ng) nhng ch trng c c phn na. Ch ph () trong hn t c ngha l ngi v c to ra t ch n () v ch tru () ch ngi n b cm cy chi. Nht nh y khng phi l cy chi dng tn cng chng hay phng th, cng khng phi dng c ph thy ha php (thng xut hin trong chuyn c tch ty phng, ND), m y l chi c dng theo cch v hi c t xa. Khi nim v ch ph ging nh ch wife ca ting Anh c phi sinh t ch weaver (ngi dt vi, ND) v ch daughter c phi sinh t ch duhitar (ngi vt sa, ND), u c tnh cch gia nh. Hnh nh l tng ca ngi ph n trong v s o c tnh cch gia nh nhiu hn, khng gii hn trong ba phm vi hot ng nh hong nc c ni l nh bp, nh th v con ci. Va l ph n m ang, va can m nh n ng, hai c tnh c v tri ngc nhau, nhng vi gio hun ca v s o th chng ta s thy l khng c g mu thun c. V s o l nhng gio hun cn bn dnh cho n ng, nn nhng c tnh m v s o i hi ph n r rng khc xa vi tnh cch ca ph n. Winckelman (s gia m thut ngi c, 1728-79, ND) lu rng v p ti cao ca ngh thut Hy Lp khng phi l ch c tnh n b m l ch c tnh n ng v Lecky (trong History of European morals, ii, p. 383) thm rng iu ny cng c trong quan nim o c ca ngi Hy Lp, ging nh trong quan nim ngh thut ca h. Ging nh vy, v s o tn dng nhng ngi ph n thot khi s mm yu ca gii tnh, hnh ng cng cng khng thua g nhng ngi n ng mnh m, dng cm nht. V th, ph n t lc cn th c hun luyn c mt thn kinh st , trn p tnh cm, s dng v kh, c bit l cch s dng nagi-nata (dao gm cn di) gi thn khi gp tnh hung bt trc. Tuy nhin, v ngh ca ph n khng nhm mc ch chin u, m ch nhm gi thn v gi gia nh. Ging nh vic chng mnh bo v cha qun, ph n nhit thnh bo v s tn nghim ca mnh bng v kh ca mnh. V ngh ca ph n c s dng trong vic gio dc con trai nh chng ta s thy sau y. Kim thut v nhng tp luyn tng t, tuy thc t t c dp dng nhng c cng dng trong vic gi gn sc khe, b tc cho tp qun t c ng ca ph n. Nhng v ngh ny khng ch rn luyn vi mc ch gi gn sc khe m thc s l s dng khi cn thit. Thiu n khi n tui trng thnh s c ban cho mt dao gm, gi l kaiken (kim ng trong bc, ND), git ngc dng m vo ngc k tn cng mnh hoc m vo ngc mnh khi cn thit. Trng hp sau rt thng xy ra, nhng y ti khng mun xt x nghim khc nhng ngi ny v vic ny. Chc o C c cng s khng ph phn h d di, du theo lng tm ca o th vic t st l vic ng ght. Pelagia[1] v Dominina[2] t st nhng c hai c phong thnh v s trong sch v lng thnh knh ca h. Virginia[3] Nht Bn s khng i li dao ca cha mnh khi bit s trinh bch ca mnh b e do. V kh lun c git trong ngc v nu khng bit cch t git mnh th l iu nhc nh i vi nng. Nng khng c hc v gii phu hc nhng nng phi bit chnh xc ch cn phi m c hng; v trc khi cht du c au n n my nng cng cn phi bit cch dng dy lng ca mnh buc hai bp chn li xc mnh c pht hin trong t th ng hong nht vi hai chn vn c khp kn. S cn thn nh th ny khng xng ng so snh vi hnh vi ca tn C c Perpetua[4] hay ca trinh n Corneria[5] hay sao? Bt ng, ti t ra cu hi nh th ny l v c ngi hiu lm l x chng ti khng c quan nim trinh tit khi nhn thy mt vi chuyn nh nhoi nh phong tc tm chung[6] ca chng ti. Ngc li, trinh tit l c tnh quan trng nht ca v samurai, c coi trng hn c sinh mng. C mt ngi n b tr b ch bt, bit mnh s b bn v s th bo lm nhc, ni rng nng s nghe theo mun ca h nu h cho php
vit vi hng gi n cho cc ch em b li tn do chin tranh. Khi vit xong bc th, nng lin chy n mt ging nc gn v gieo mnh xung ging gi danh d cho mnh. Trong bc th li c dng ch sau y.
ng trn th, s rng c ngy b my che lp. Ch cn cch ln di vng trng thanh vt ngang i. Tht l khng c cng bng mt cht no nu ti cho c gi ngh rng ch ph n c tnh cch n ng mi l l tng cao c nht ca chng ti. Hon ton tri ngc! Nhng iu cn c ph n l hc thc cng vi ti ngh v s thanh nh, uyn chuyn trong cuc sng. Khng coi thng m nhc, v ma, vn hc. Trong nhng bi th haiku hay, iu luyn, c nhiu bi din t tm tnh ph n v h gi mt vai tr quan trng trong lch s vn hc Nht Bn. V ma (ti ni v con ci ca samurai ch khng phi ni v geisha (k n Nht Bn, ND)) ch yu gip dng iu tr nn du dng, thanh nh. m nhc dng y lo chng, cha. C ngha l khng nhm mc ch v ngh thut, mc ch ti hu ca ngh thut, ca m nhc y l to ra s thanh khit trong lng v nu lng khng bnh thn th m nhc t n s lon iu. Trong vic gio dc thiu nin, nh ni phn trc, ti ngh lun v tr ph thuc so vi nhng gi tr o c. Trng hp ca ph n cng ging nh vy. V ma, m nhc ch nhm lm cho cuc sng tr nn thanh nh, ti sng, v ch c th, nht nh khng nhm mc ch nui dng lng kiu cng v lng ph. Ti ng tnh vi hong t Ba T khi c mi nhy trong bui tic khiu v Lun n, thng thn ni: nc ti, chng ti dnh th cng vic ny cho bn gi c bit lm. Ph n hc tp ti ngh khng nhm mc ch biu din hay t a v trong x hi. Ti ngh ch c dng vo vic mua vui trong gia nh v du c dp ph trng trong tic x giao th cng ch l cng vic ca b ch nh, ni mt cch khc chng qua ch l mt cch tip i khch ca gia nh. Vn quan trng nht trong gio dc ph n l gi gn gia nh (tr gia, ND) v c th ni rng ti ngh ca ph n Nht Bn xa, ch yu nhm vo vic gia nh, bt k vn hay v. Ph n du c xa nh n my, h cng khng bao gi qun cnh gia nh xm xt quanh l si v duy tr danh d v s tn nghim cho gia nh h sn sng lm vic vt v, v hi sinh c i mnh. V t m ca mnh, ngy cng nh m , h tip tc ht nhng bi ca lc mnh lc yu, lc hng dng lc bi ai. Ph n hi sinh i mnh cho cha, cho chng, cho con. T thi th u, ph n c dy phi qun mnh. Cuc i ca ph n khng phi l mt i sng c lp m l mt i sng phng s c tnh ph thuc. L ngi ni tr, nu s hin din ca mnh c li cho chng th phi cng chng ln khn i, nu s hin din ca mnh cn tr cng vic ca chng th phi rt ra pha sau mn. T d c mt thanh nin yu mt c gi v c gi p li bng c nhit tnh ca mnh. Nhng nu c gi bit c v yu mnh m ngi thanh nin kia qun mt nhim v th sao? Chc hn c gi s tm cch lm mt sc quyn r bng cch hy hoi nhan sc ca mnh v khng phi l chuyn him c. Azuma (khong th k 12-13, Azuma c php danh l Kesa, ly chng lc 14 tui, chng l Minamoto Wataru, ND), ngi n b l tng ca nhng c gi samurai, bit k tm cch hm hi chng mnh yu thng mnh, gi v tham gia m mu git chng, nhng sau li dng m ti thay chng li kim ca k thch khch yu mnh cht ly u mnh. Di y l bc th ca v mt daimyo (lnh cha Kimura Shigenari 1593-1615, ND) tr tui gi li cho chng trc khi kt liu i mnh. Chc khng cn phi ch gii. Thip nghe rng mi vic u sun s, khng c bt c tai nn hoc ri ro lm hng nhng vic nh. Cng di mt bng cy, cng ung nc mt dng sng, ging nh mi chuyn c sp t t kip trc. Tnh ra cng gn c hai nm, t ngy thip c duyn thnh v thnh chng vi chng, thip sng da vo chng nh hnh vi bng. Va ri thip c nghe chng sp phi nh trn chin cui cng trong i. Ngy xa Trung Quc, v s dng mnh nht th gian, Hng V trn ng cng, vn tng nh hnh bng ca Ngu C. Dng s Yoshinaka ca chng ta cng mm lng khi phi t gi v mnh (tn l Matsu, ND). Th nn thip, k khng cn c mong mun g trong cuc i ny na, t ra cng phi quyt thc hnh vic cui cng thip cn phi lm trong lc chng cn sng, v hn s i chng trn con ng vo ci cht. Xin chng ng bao gi qun, ng bao gi qun n ngha nh tri bin ca cha qun Hideyori ban cho chng ta.
Ph n ng ng, vui lng x thn v chng con, v gia tc ging nh nam nhi x thn v cha qun, v x x. T b bn ng - khng mt b n no ca nhn sinh c gii quyt nu thiu iu ny - l iu ch yu ca tnh gia nh ca ph n, tng t nh vic trung ngha ca nam gii. Ph n khng bao gi l n l ca n ng ging nh chng h khng bao gi l n l ca cha qun. Vai tr ca ph n c tnh cch naijo c ngha l tr gip bn trong. Trn bc thang cao dn ca vic phng s, ph n x thn v nam gii, t nam gii c th b mnh cho cha qun v trn c s cha qun c th vng theo tri. Ti bit khuyt im ca vic gio qun nh th ny v ti cng bit im u vit ni bt nht ca C c gio l i hi trch nhim trc tip ca mi ngi i vi ng to ha. Tuy nhin, gio ngha ca vic phc v - c ngha l hi sinh c tnh ca mnh phc v cho mt mc ch cao hn mc ch ca bn thn, l li ch dy ln lao nht ca c Jesus, to thnh im chnh thn thnh trong s mnh ca ngi da vo iu ny th c th ni l v s o cng t c s trn chn l vnh vin. Chc c gi s khng ch trch rng ti c thin kin thin v cn by, tha nhn s phc tng c tnh cch n l ca ch. Trn i th, ti chp nhn thuyt m Hegel, trit gia hc rng ngh su, ch trng v bin h rng lch s l s pht trin v thc hin ca t do. iu m ti mun ni r y l gio hun ca v s o, tt c u thm nhun tinh thn hi sinh c nhn, khng phi ch i hi ph n m c nam gii. V th, ngy no m nh hng ca v s o vn cn, x hi chng ti s khng tn thnh quan im khinh sut ca ngi M ch trng n quyn, ku gi tt c ph n Nht Bn, hy ng ln chng li nhng tc l c xa. Liu mt cuc phn nghch nh th ny c th thnh cng? V ri, a v ca ph n c c nng cao? Quyn li d dng dnh c nh th ny c n b li s mt mt ca nhng hnh ng du dng, tnh nt nhu m m ph n k tha hm nay khng? S bng hoi o c xy ra khi mt s ph n La M khng cn thit tha g vi gia nh, trm trng n ni khng th t phi khng? Nhng ngi M ch trng ci cch c th lm cho chng ti hiu v nhn nhn rng s phn nghch ca ph n ng l con ng pht trin ca lch s cn phi theo khng? y l vn ht sc quan trng. Bin i phi v s xy ra khng cn phi qua nhng phn khng. Hy th xem a v ca ph n di ch v s o c tht l ti t n cn phi tha nhn mt s phn khng? Chng ti c nghe nhiu v s tn knh ngoi mt m k s u chu dnh cho Thng v qu b. S khng cn i ca hai t ng ny lm cho Gibbon (s gia , ngh vin ngi Anh, 1737-94, ND) mt. V li, theo Hallam (s gia ngi Anh, 1777-1859, ND), o c ca k s o rt th tc, rng s chiu chung ph n tim n tnh yu bt chnh. nh hng ca k s o i vi ph n l ti suy ngm cho cc trit gia. Guizot (s gia ngi Php, 1787-1874, ND) cho rng ch phong kin v k s o to ra nhng nh hng lnh mnh, trong khi Spencer ni rng trong x hi qun s (v x hi phong kin nu khng phi l x hi qun s th l g?) a v ca ph n ng nhin s thp, v ch c ci thin khi x hi c cng nghip pht t hn. Thuyt ca Guizot hay ca Spencer ng i vi Nht Bn? Ti ngh rng c hai u ng. Giai cp qun nhn Nht Bn gii hn trong phm vi samurai, gm khong hai triu ngi. trn h l nhng qu tc qun nhn, nhng daimyo, nhng qu tc triu nh, nhng kuge. Nhng qu tc c a v cao, sng an dt ny ch l nhng v nhn trn danh ngha. Di v s l m thng dn, nng, cng, thng, sut i chuyn lm nhng cng vic yn bnh. Nhng iu m Herbert Spencer a ra xem nh l nhng hnh thi c bit ca x hi qun s, c th ni rng tt c ch c giai cp v s. Trong khi nhng hnh thi c bit ca x hi cng nghip li ch c th thy c nhng giai cp trn v di giai cp v s. Nhn vo a v ca ph n th s thy r c iu ny. Ngha l, ph n t c hng t do nht giai cp samurai. L lng thay, giai cp cng thp - t d nh giai cp th th cng - a v v chng cng tr nn bnh ng hn. hng qu tc a v cao hn, cng ging nh vy, s khc bit gia ph n v nam gii khng ng k, ch yu v sinh hot ca qu tc nhn ri ng l b ph n ha. V vy thuyt ca Spencer c minh chng trong x hi Nht Bn c. Cn thuyt ca Guizot, nhng ngi c nhng quan nim v x hi phong kin ca ng ny chc s nh rng i tng kho st c bit ca Guizot l nhng qu tc c a v cao, do c th p dng thuyt ca ng vo giai cp daimyo v kuge. Nu nhng gii thch ca ti khin ai ngh rng a v ca ph n rt thp trong v s o, th ti phm li thiu cng chnh ln lao i vi s tht ca lch s. Ti s khng do d m ni rng ph n khng c i
x bnh ng vi nam gii. Nhng nu khng bit nhn r s khc nhau gia d ng v bt bnh ng th thng kh trnh khi hiu lm v vn ny. Khi ngh rng ngay c i vi nam gii, nam gii cng ch c bnh ng vi nhau trong mt vi trng hp him hoi nh ta n hay trong lc bu c, th vic tho lun v bnh ng gii l iu v ch ch gy phin h. Tuyn ngn c lp ca M c cu ni mi ngi c to ra u bnh ng, nhng khng c ngha l bnh ng v nng lc th xc hay tinh thn. y ch mun nhc li li ni ca Ulpian (lut gia ngi La M, ?228, ND) xa kia, rng mi ngi u bnh ng trc php lut. Trong trng hp ny, quyn li v php lut l thc o ca s bnh ng. Nu php lut l mt thc o duy nht o c a v ca ph n trong x hi th vic ni ln s cao thp ca a v ph n cng d dng nh vic o trng lng ca h. Th nhng vn l : c tiu chun chnh xc so snh a v tng i trong x hi gia nam v n hay khng? So snh gi tr gia nam v n ri a ra mt t l bng mt con s ging nh l so snh gi tr gia vng v bc, v nh vy c ng v y khng? Phng php tnh ton nh th s mt th gi tr quan trng nht ca con ngi l gi tr ni ti ra ngoi vic kho st. Nu ngh rng hon thnh s mnh trong ci i, nam n cn rt nhiu th nng lc khc nhau, th thc o dng o a v tng i gia nam n phi l mt th c tnh cht phc hp. Hoc nu dng t ng kinh t th phi l mt tiu chun a nguyn. V s o c tiu chun ca ring mnh, v l tiu chun ca phng trnh c hai s hng. Gi tr ca ph n c o bng hai s hng l chin trng v gia nh. s hng u ph n b nh gi rt nh, nhng s hng sau th l tuyt ho. i i dnh cho ph n tng ng vi s nh gi hai tng ny. Ngha l, thp vi t cch l n v chnh tr, x hi, trong khi nu l m v l v, ph n c thng yu v knh trng vo bc nht. Ti sao ngay gia nhng quc dn nghing v qun s nh ngi La M xa, ph n vn c knh trng ht mc? V h l nhng matronae , c ngha l nhng b m phi khng? Khng phi v l chin s, cng khng phi v l chnh tr gia m v l nhng b m ca h nn ngi La M ci mnh trc ph n. Chng ti cng nh th. Trong nhng lc cha hoc chng ra chin trng, vic qun l gia nh c giao cho ngi m hoc ngi v. Nhng ngi ph n ny c giao ph vic gio dc con tr, k c vic bo v chng. Nh ti trnh by phn trc, vic luyn tp v ngh ca ph n ch yu nhm mc ch to cho h kh nng sng sut hng dn v theo di vic gio dc con ci. Trong nhng ngi ngoi quc c kin thc na vi v ngi Nht, mt s thy ngi Nht gi v mnh l gusai (con v ngu ca ti), t ci nhn b ngoi, cho y l bng chng ngi v b khinh mit, t c knh trng. Nhng ch cn ni nhng ch nh gufu (ngi cha ngu ca ti), tonji (thng con nh heo ca ti), sessha (k ngc ny, xng ti) cng c dng trong i thoi hng ngy, th cu tr li r. Ti ngh rng quan nim kt hn ca ngi Nht, mt im no , tin b hn nhng ngi c gi l tn C c. Trai v gi hp li thnh mt th xc. Ch ngha c nhn ca Anglo-Saxon khng th thot ra khi quan nim chng v v l hai nhn cch khc nhau. V th khi v chng bt ha, h tha nhn quyn li ca nhau, v khi h m thm, h dng mi th t ng ngt ngo v ngha nnh ht nhau. Th nhng vn cha , i vi ngi ngoi, h ni ngi bn i ca mnh no l t t, l thng minh, l d thng - tht s tt hay xu, khng bit - nhng iu nghe ht sc tri tai. Khi ni ti mnh m c bo l thng ti thng minh hoc thng ti d thng th th hi nghe c c khng? Chng ti ngh rng khen v mnh ng ngha vi khen mt phn no ca mnh. V chng ti cng xem vic khen mnh t nht cng l mt s thch khng tt. Ti hi vng trong nhng dn tc C c cng c cch ngh nh th ! Gi v mnh mt cch l php nhng xu ming l cch gi quen thuc trong hng ng v s. V th ti r ngang lu lc bn v vn ny. Ngi dn tc Teuton (tin thn ca dn tc c, ND) bt u cuc sng ca b lc mnh trong ni kinh s c tnh cch m tn i vi ph n (trn thc t, vic ny mt dn nc c!), v ngi M bt u cuc sng x hi ca mnh vi nhn thc au n ca s thiu nhn s ph n (ngy nay, nhn s ph n gia tng nn ti s rng c quyn m ngi m c c trong thi k thc dn s nhanh chng mt i) nn trong vn minh Ty phng s knh trng ca nam gii i vi n gii tr thnh tiu chun o c chnh yu. Nhng o c ca v s o tm ng r ca thin c mt ni khc. Ng r nm dc theo con ng ngha v ni linh hn thing ling ca mnh vi linh hn ca ngi khc da theo o ng lun m ti ni phn
trc. Trong o ng lun, ti gii thch trung ngha, quan h ca mt ngi vi t cch l thn h i vi ngi c t cch l cha qun. Nhng im cn li, ti ch cp n khi c c hi v khng phi l nhng c cht ca v s o. l nhng iu t cn bn trn tnh i t nhin ca con ngi, l im chung cho tt c nhn loi. Tuy nhin mt vi im c bit c nhn mnh ty theo tnh hung c rt ra t gio hun ca v s o. Lin quan n iu ny, ti ngh n nt p v sc mnh c hu c trong tnh bng hu gia nam gii vi nhau. Tnh bng hu nh th ny nhiu lc to ra lng yu mn lng mn trong vic th nguyn kt ngha anh em. V chc chn l lng yu mn ny tr thnh su m hn bi tp qun khi cn tr nam n phi ring. Vic nam n ring bt kn con ng lu thng t nhin ca tnh i c trong k s o u chu, hay c trong vic giao t t do ca nam n nhng vng t Anglo-Saxon. Chng ti c th dng nhiu giy mc k nhng chuyn Nht Bn ging nh chuyn ca Damon v Pythias[7] hay ca Achilles vi Patroclos[8], v nhng cu chuyn ca v s o v tnh bng hu su m, khng thua g tnh bng hu gia David v Jonathan[9]. Mt khc, o c v nhng ch dy c o ca v s o khng ch gii hn trong giai cp v s. iu ny khin ti phi gp rt kho st s cm ha ca v s o trong phm vi ton quc dn.
[1] Pelagia: trinh n Pelagia 15 tui ca x Antioch (nay thuc Th Nh K) chn ci cht bng cch nhy t
nc nh xung bin khi b lnh hm hip nhc nh.

[2] Dominina: Dominina cng vi hai con gi dm mnh xung sng t t khi b lnh hm hip nhc
nh.
[3] Virginia: Nh c ti Claudius (La M) thy Virginia p nn mun bt lm n l v t thip cho mnh. Cha
ca Virginia v qu phn n trc hnh vi bo ngc ca k c ti, to ging Con i. Cha s cu con. v ng m cht con mnh trc mt cng chng gi gn trinh tit cho con.
[4] Perpetua: ph n ngi chu Phi theo o C c. Trong chin dch n p o C c, Perpetua b bt v
b dn n La M cho thi u vi th d. Theo l th phi lt y phc, nhng Perpetua van xin quan hin v vi s ng tnh ca qun chng, nng c gi nguyn y phc khi thi u. B th d v chp nhng nng vn c gng ko y phc rch nt che thn. Cui cng Perpetua b th d co cht.
[5] Cornelia: mt trong 6 trinh n c phi n cung in ca n thn Vesta (n thn La M) gi la trong
l thnh c chy mi. Trinh n Cornelia phm phi iu cm nn b x t hnh bng cch chn sng. Cornelia c gi y phc ca mnh c chnh t khi b chn sng.
[6] Phong tc tm chung ca ngi Nht (cha con hoc v chng tm chung vi nhau trong cng mt phng
tm, hoc bn tm), ngy nay vn cn.

[7] Damon v Pythias: Damon l bn thn ca Pythias. Pythias v c ti nn b bo cha Dionusios tuyn n t
hnh. Trc khi th hnh, Pythias xin c v qu thu xp vic nh. Damon ng ra bo lnh cho bn. Damon vo ngc v s thay bn nhn n t hnh nu bn khng tr li. ng nh li ha, sau khi thu xp vic nh, Pythias tr li. Dionusios cm kch tnh bn ca hai ngi nn tha ti cho Pythias.
[8] Achilles v Patroclos: trong trn nh thnh Troia (c Hy Lp), Achilles l dng s c sc mnh v ch,
nhng qua cuc tranh lun vi nguyn soi Agamemnon, Achilles rt qun khi chin tuyn. Qun Hy Lp sau b ngi Troia tp kch t chin thuyn. Bn ca Achilles l Patroclos thay Achilles mc o gip ra trn nhng b tng ca Troia l Hector git cht. Achilles em qun tr li nh v m cht Hector, tr th cho bn mnh.

[9] David v Jonathan: David l thn h ca vua Saul (vua ca Israel) v Jonathan l con ca Saul. Hai ngi
kt bn thn giao. Trong trn chin vi ngi Perisite, Jonathan b git cht, David lm bi ht ca cy cung t bn mnh.
CHNG XV : S CM HA CA V S O
o c ca v s o cao hn mc tng qut trong i sng ca quc dn rt xa v trc nay ti cng ch kho st mt vi nh cao ni bt trong s . Khi mt tri mc, trc tin, nh ni cao nht nhum hng, ri t t nh sng mi bt u chiu xung thung lng. Ging nh th, h thng lun l trc tin soi sng giai cp v s, theo dng chy ca thi gian, mt s ngi trong m dn thng bt u ch v noi theo. Ch ngha dn ch dng ngi vng gi tri ban thnh ngi lnh o v ch ngha qu tc truyn b tinh thn vng gi ra trong khp mi ngi. o c cng truyn nhim khng km g ti c. Emerson c ni rng: Trong cng mt bn, ch cn c mt ngi khn th c bn u khn. S truyn nhim n nhanh nh th . Khng c bt c giai cp no ca x hi c th ngn chn sc truyn b ca cm ha v o c. Chng ti c th k thao thao bt tuyt cuc tin qun dnh thng li cho t do ca dn Anglo-Saxon, nhng vic ny t khi c i chng thc y. ng no y cng ch l s nghip ca cc hng s v gentlemen phi khng? Taine rt ng khi cho rng: Ba m c dng pha bn kia eo bin c th tm tt lch s ca x hi nc Anh. i vi pht ngn nh th , ch ngha dn ch s a ra phn bin y t tin, v chc hn s hi li nh sau: Lc Adam bi t, Eve dt vi, th gentlemen u nh? Tht l ng bun v gentleman khng c Eden. T tin ca nhn loi phi chu au kh v phi tr gi t cho s vng mt ca gentleman. Nu gentleman c th thin ng khng nhng y hng v, t tin chng ta khng cn phi chu au kh m vn c th hc hi c rng vic bt phc tng i vi Jehovah (Thng , ND) c ngha l bt trung v nhc nh, l phn bi v phn nghch. Nht Bn ca qu kh c c l nh n ca v s. V s khng nhng l cnh hoa ca quc gia m cn l gc r na. Tt c mi n hu ca Thng u thng qua h n vi mi ngi. V mt x hi, v s tch mnh ra khi qun chng, nhng h lp ra tiu chun o c cho qun chng, t mnh thnh m phm, hng dn qun chng. Ti tha nhn trong v s o c gio hun ni b v cng khai. Gio hun cng khai nhm vo li ch chung, gi gn an ninh v hnh phc cho x hi, gio hun ni b c tnh o c thun ty, nhn mnh vic thc hnh hnh vi o c. Thi k k s o thnh hnh nht u chu, k s cng ch l mt phn nh trong dn s. Nhng nh Emerson ni phn na kch v tt c tiu thuyt trong vn hc Anh quc, t thi Philip Sidney (thi s th k 16, ND) n thi Walter Scott (tiu thuyt gia th k 18, ND) u nhm miu t nhn vt ny (gentleman). Nu thay Sidney v Scott bng Chikamatsu (1653-1724) v Bakin (1767-1848), cc bn s thy r c tnh ch yu ca vn hc s Nht Bn. Dn chng c gii tr v hc hi qua nhiu hnh thi - din kch, k tch (ting Nht l Yose: ngh thut k chuyn gm chuyn ci, chuyn v dng v.v, ND), kch bp b Joruri, tiu thuyt ly ch t nhng cu chuyn ca v s. Nng dn quy qun quanh bp nghe k i k li chuyn ca trung thn Benkei i vi ch tng Yoshitsune (1159-89), hoc chuyn v dng ca hai anh em Soga (1172-93; 1174-93) m khng bao gi thy chn. Bn cnh bp, bn tr nghch ngm h ming, lng tai nghe cho n khi ci trong l chy ht m lng vn c ro rc. Trong tim bun, ngi gi tim, thng b bn hng, sau khi ht cng vic trong ngy, ng ca tim, cng nhau quy qun, nghe k chuyn v Hideyoshi (1536-98), v Nobunaga (1534-82) cho n khuya, mt mi lim dim trong gic m thot khi nhng ni kh nhc ca cng vic hng qun, v a h vo cnh i tm cng danh trn chin trng. Tr mi chp chng cn ni t, cng c dy k li chuyn mo him c tch Momo Taro i chinh pht o ng k. Ngay c nhng a con gi i m su sc lng dng cm v c ca v s, cng ham nghe nhng cu chuyn ca v s, ta nh nng Desdemona (trong bi kch Othello ca Shakespeares, ND). V s tr thnh l tng cao p ca ton th dn tc. Trong qun chng c cu ht rng Hoa th phi l hoa anh o, con ngi th phi l v s. Giai cp v s b cm tham gia thng nghip nn khng trc tip
gip thng nghip. Th nhng khng c phng thc hot ng no, khng c cch suy ngh no, trong mt chng mc no , khng nhn kch thch t v s o. V s o trc tip hay gin tip hun c nn tri thc v o c ca Nht Bn. ng Mallock (nh vn ngi Anh, 1849-1923, ND), trong tc phm Ch ngha qu tc v s tin ha c tht nhiu m th, hng bin ni rng s tin ha x hi, chng no cn khc vi s tin ha ca sinh vt, c th c nh ngha l kt qu khng d nh, c c do ch ca v nhn. V ng cn ni rng s tin b ca lch s khng phi do s cnh tranh sinh tn ca ton th x hi, m c c do s cnh tranh gia mt thiu s ngi trong cng ng trong vic ch o, chi phi, mn s ng i chng lm vic bng cch lm tt nht. Khng phi l khng c ch ph phn v s thch ng ca ngh lun ny nhng nhng g m v s ng gp cho s tin b x hi ca quc chng ti, chng thc cho li ni trn. Tinh thn v s o thm nhp vo mi giai cp trong x hi nh th no, iu ny c th thy c qua s pht trin ca mt giai cp c bit, c gi l otoko-date, giai cp ca nhng u lnh thin ph ca ch ngha dn ch. H l nhng con ngi cng ngh, ho hng, thn th trn y sc mnh. ng thi h cng l ngi i bin bo v quyn li ca tng lp th dn. H c trong tay hng trm, hng ngn b h sn sng hin dng th xc cng sinh mnh, ti sn cng nh danh d c trn i, phc v th lnh, ging nh nhng samurai phc v dai-myo. c s ng h rng ri ca qun chng lao ng hung hng v liu lnh, nhng u lnh thin ph ny to ra c mt lc lng ng s, sc ngn chn s honh hnh ca giai cp cm hai kim ( ch giai cp v s, ND). V s o bt ngun t mt giai cp x hi, chia ra nhiu ng chy xung, tc dng nh mt th gy men trong i chng, cung cp tiu chun o c cho ton th nhn dn. V s o khi u nh l vinh quang ca tng lp u t (tng lp lite, tng lp c chn lc, ND), dn theo thi gian, v s o tr thnh kht vng v cm ng linh thing ca ton th quc dn. Qun chng khng th t n mc o c cao ca v s, nhng yamato-damashi, c ngha l hn Yamato (Yamato l tn c ca nc Nht, ND) tr thnh t ng tng trng cho tinh thn ca dn tc. Nu tn gio, nh Matthew Arnold nh ngha, l o c pht sinh t nhng cm ng do tnh t mang n th t c h thng o c no ngoi v s o c lit vo hng tn gio. Moto-ori (1730-1801) ngm cu th sau y, biu hin li ni khng thnh ting ca dn tc chng ti. Hn Yamato ca o quc Ngi l hi u Hoa anh o di Thm mi trong sng sm. Vng, sakura (anh o, ND) l hoa m quc dn Nht Bn yu thch t ngn xa, l tng trng cho kh cht dn tc Nht Bn. Hy c bit cu th hoa anh o di, thm mi trong sng sm. Yamato-damashi khng phi l mt th hoa mm yu, l mt th hoa di vi ngha l t nhin, l loi hoa c hu ca t nc chng ti. nc khc cng c th c nhng loi hoa ging nh vy, nhng v bn cht, nht nh y l loi hoa t sinh, ch c t nc chng ti. Nhng khng phi ch v c sinh ra u tin nc Nht m chng ti yu thch u. Khng c loi hoa no c v p tc ng n cm gic thm m ca chng ti bng v p cao nh ca hoa anh o. Ngi Ty phng yu thch hoa hng, nhng chng ti khc. Hoa hng thiu v n thun ca hoa anh o. Ngoi ra, cn na, hoa hng giu gai di v p du ngt, c bm du vo cuc sng, ta nh ght s ci cht, th tn a trn cnh ch nht nh khng chu rng khi cn ang n, mu sc rc r cng mi thm nng nn - tt c u l nhng c cht khc hn vi hoa anh o. Hoa anh o ca chng ti khng mang dao gm hay cht c di v p ca mnh, lc no cng sn
sng la i theo ting gi ca t nhin, mu sc khng hoa l, mi thm du nh khng bao gi chn. V p ca mu sc v hnh dng gii hn trong ci nhn b ngoi v l tnh cht c hu ca thc th. Trong khi , mi thm bng bnh, nh bay ln tri ta nh hi th ca cuc sng. V l nn hng thm, v thuc ca n c vai tr quan trng trong tt c mi nghi thc tn gio. C mt ci g linh thing trong mi hng ca hoa anh o. Khi mt tri mc, chiu sng hn o cc ng ny, hoa anh o ta mi hng thm du trong khng kh ban mai, khng c cm gic no thanh khit, sng khoi bng cm gic khi ht y ngc mi thm ca mt ngy ti p. Sau khi ngi c mi thm ngt du, ngay nh ng To Ha cng c c quyt nh mi trong lng (Cu c Sng th k viii.21). Th nn khng c g l khi hoa anh o n, thi tit thm tho ku gi tt c nhn dn trong t nc chng ti ra khi cn nh cht hp ca mnh. Trong mt thi gian ngn, du tay chn h c qun mt kh nhc, du lng h c qun mt au bun, th cng ng qu trch h. Khi nim vui ngn ngi chm dt, h s quay li vi cng vic hng ngy vi sc mnh v quyt tm mi. Vi nhng l do ny, anh o ng l hoa ca dn tc chng ti. Th nhng, p v d rng, hoa bay theo chiu gi, ta mt ln hng ri tiu tan vnh vin. Hoa ny tiu biu cho hn Yamato hay hn Yamato mng manh d tiu tan ging nh hoa?
CHNG XVI : TINH THN V S O VN CN SNG MI?

S xm nhp nh v bo ca vn minh ty phng trn t nc chng ti qut sch mi tn tch ca qui phm c t xa hay khng? Tht l au bun nu linh hn ca mt dn tc c th mt nhanh. Nu qu d dng ng qu trc nh hng ngoi lai nh th, th qu tht l linh hn ngho nn. Hnh th tp hp ca nhng yu t tm l to nn dn tc tnh dnh cht vi dn tc tnh ging nh vi c, m chim, rng ca ng vt n tht, nhng th khng th tch ri khi nhng loi vt . Trong quyn sch gn y (The Psychology of People, p.33), y nhng khi qut hoa m v nhng qu quyt nng cn, ng Le Bon vit: Nhng khm ph da vo tr thc, l di sn chung ca nhn loi, nhng s trng hay s on trong c tnh ca mi dn tc l di sn ch c dn tc . Nhng di sn ny cng nh nham thch, du c dng nc ra ngy ra m hng my th k i na, cng ch c th lm mn c nhng ch g gh mt ngoi. y l cu ni mnh m v ng c suy ngh nu tht s c nhng s trng v s on ca c tnh to nn di sn ring bit cho mi dn tc. Trc khi Le Bon bt u vit sch kh lu, nhng hc thuyt c tnh cch cng thc loi ny, c trnh lng nhng b Theodor Waitz (hc gi v tm l v nhn chng ngi c, 1821-64, ND) v Hugh Murray lm cho cng hng. Trong qu trnh nghin cu nhng c tnh ln lt c v s o ch dy, chng ti ly nhng in c u chu ra so snh v kim chng, nhng chng ti khng thy c c tnh no l di sn ring bit ch c v s o. ng l khi nhng c tnh ca o c kt hp li, n s cho ra mt hnh th ht sc c o. l tp hp m Emerson gi l kt qu phc hp m cc phn t ton l nhng sc mnh v i. Th nhng ng trit gia Concord ( y ch Emerson v Emerson xut thn Concord, (tiu bang Philadelphia M), ND) ny khng xem l di sn ring ca mt dn tc, hay ca mt quc dn nh Le Bon ni, m cho rng l yu t lin kt nhng nhn vt c th lc nht trong mi quc gia, lm cho h hiu nhau v ng cm ln nhau; v yu t rnh mch n mi ngi khng cn phi dng nhng ph hiu kiu Mason m vn c th cm nhn c ngay tc khc. Nhng c tnh m v s o ng n ln trn dn tc chng ti, c bit i vi samurai, tuy khng th ni l thnh yu t khng th thiu c i vi chng tc, nhng sc sng m n c th tht r rng. Gi th cho du v s o ch l mt sc mnh vt l, nhng vn ng lng m n tch t c trong khong thi gian by trm nm qua, c mun chn li gp cng khng c. V cho d v s o ch c tha k do di truyn i na, nh hng ca n chc chn lan trn rng ri. Theo cch tnh ca M. Cheysson, nh kinh t hc ngi Php, gi th trong mt th k c ba th h thay i th trong mch mu ca mi ngi chng ta t ra cng c mu huyt ca hai mi triu ngi sng nm 1000 ty lch. Ngi nng phu ngho nn o xi t ai, cng lng v gnh nng ca th k, c trong huyt qun ca mnh mu huyt ca nhiu thi i, v hn khng ch l anh em ca tru nga m cng l anh em ca chng ta. V s o thi thc dn tc v c nhn chng ti bng mt sc mnh v hnh, kh cng. Yoshida Shoin (1830-59), mt trong nhng ngi tin phong oanh lit nht ca Nht Bn hin i, trong m trc ngy b x hnh, ngm hai cu th di y, nh mt t th chn thnh ca dn tc. Bit vic mnh lm s dn n t l. Hn Yamato no dng li c u. V s o, tuy khng c trang b v hnh thc, v hin nay vn l tinh thn hot ng v l ng lc ca dn tc.
ng Ransome (thi nhn ngi M, ND) c ni: Hin nay nc Nht c ba Nht Bn cng tn ti cnh bn nhau, - mt Nht Bn c xa cha hon ton tiu mt; mt Nht Bn mi, v mt tinh thn, ch va mi c sinh ra; v mt Nht Bn thi k qu , ang phi kinh qua nhng thng kh quyt nh vn mng ca mnh. Nhiu im trong cu ni ny rt ng i vi nhng ch c th, r rt, nhng cn phi sa i i cht khi p dng vo nhng quan nim o c cn bn; v v s o, k to lp v l sn phm ca Nht Bn c, vn l nguyn l c tnh ch o i vi Nht Bn trong thi qu v s cho thy l sc mnh to ra mt thi i mi. Nhng chnh tr gia ang lo li Nht Bn trong trn cung phong phc c vng triu v trong cn lc duy tn quc gia, l nhng ngi ch bit nhng gio hun o c ca v s o. Gn y c mt vi tc gi ngoi quc tm cch chng minh rng nhng nh truyn gio C c c nhng ng gp to ln trong vic kin thit mt Nht Bn mi. Ti vui lng trao tng danh d cho nhng ai c danh d ; nhng tht ra kh c th trao danh d ny cho nhng ngi truyn gio tt lnh. Ti ngh nhng ngi truyn gio nn tun th gio hun trong thnh th rng hy quy danh d v ngi khc th c l s hp vi chc v ca h hn l mang ra nhng i hi khng c bng chng lm hu thun. i vi ti, ti tin rng nhng ngi truyn gio C c ang tn lc cho nhng s nghip to ln ca Nht Bn trong lnh vc gio dc, c bit trong vic gio dc o c, nhng nhng hot ng v tm linh tuy ch xc nhng c v thn b v vn cn n mnh trong vng b mt ca thn thnh. Nhng s nghip ca cc nh truyn gio ch c nh hng gin tip. Khng, cho n nay, hu nh khng thy cc nh truyn gio C c c cng hin vo vic hnh thnh tnh cch ca mt Nht Bn mi. Khng, du sao i na, chnh v s o, thun ty v n thun, kch thch chng ti. Hy nhn th tiu s ca nhng nhn vt to ra nc Nht Bn mi nh Sakuma (1811-64), Saigo (1827-77), Okubo (1830-78), hay Kido (1833-77), v cng khng cn phi ni n nhng chuyn do nhng nhn vt hin cn sng k li, nh Ito (1841-1909), Okuma (1838-1922), Itagaki (1837-1919) v.v cc bn s thy nhng ngi ny suy ngh v hnh ng do s thc gic ca v s o. Henry Norman, sau khi quan st v nghin cu Vin ng, ni r rng Nht Bn c mt im duy nht khc vi cc quc gia chuyn ch ng l nhng iu nghim khc nht, cao c nht, chnh xc nht trong nhng qui tc v danh d m nhn loi ngh ra c t trc n nay, c uy th chi phi trong quc dn. y l cu ni cp n nguyn ng lc kin thit nc Nht Bn mi nh ngy nay v cng l nguyn ng lc a Nht Bn t n s phn c nh trong tng lai. S bin hnh ca Nht Bn l s tht m tt c th gii u bit. ng nhin c rt nhiu ng lc thc y trong vic lm nn s nghip to ln ny, nhng nu c hi u l ng lc chnh, th chc mi ngi s khng do d m bo rng l v s o. Khi t nc chng ti m ca thng thng vi ngoi quc, khi chng ti ci thin sinh hot mi mt, khi chng ti bt u hc hi chnh tr v khoa hc ty phng, nguyn ng lc mang tnh ch o ca chng ti khng phi l vic khai thc ti nguyn vt cht, cng khng phi l vic lm tng ca ci, v khng cn phi ni cng khng phi l vic bt chc mt cch m qung nhng phong tc phng ty. Ngi quan st tng tn cc dn tc v ch ng vit: Chng ta lun nghe vic u chu nh hng n Nht Bn nh th no m qun mt rng s thay i ca o quc ny l iu hon ton c tnh t pht. Khng phi u chu ch dy Nht Bn, nhng chnh Nht Bn t mnh hc hi phng php t chc ca u chu, v dn s cng nh v qun s, v iu ny to ra thnh cng cho n ngy hm nay. My nm trc y, ngi Th nh k nhp khu i bc ca u chu, ging nh vy, ngi Nht nhp khu khoa hc c kh ca u chu. Ni ng ra khng phi l nh hng. V ng Townsend (nh bo, 1831-1911, trong Asia and Europe, p.28, ND) vit tip v nu khng th ni l Anh quc chu nh hng ca Trung quc v nhp khu tr t Trung quc th ti xin hi nhng tng , nhng trit gia, nhng chnh tr gia, hoc nhng k git dy no ca u chu, k no ci to Nht Bn? ng Townsend c mt nhn thc trc tuyt rng nguyn ng lc to ra s bin i ca Nht Bn nm trong ngi Nht Bn; v nu ng i su hn trong vic quan st tm l ca ngi Nht, vi s quan st sc
bn ca ng, chc chn ng s d dng nhn ra rng nguyn ng lc chnh l v s o. Ngha l lng trng danh d khin ngi Nht khng th chu ng c vic b coi r nh mt th lc nhc tiu - v l ng c mnh m nht. Nhng n o v tin bc hay v cng ngh ha ln ln c nh thc trong qu trnh chuyn i ca quc gia. Tc ng ca v s o ngy nay vn cn r rng m ngi khng ch tm cng c th bit c. Ch cn lic nhn sinh hot ca ngi Nht cng r. Nu c nhng tc phm ca Hearn (tn Nht l Koizumi Yagumo, ND), ngi din gii trung tht nht v hng bin nht v tm tnh ca ngi Nht, th s bit c rng nhng hot ng trong con tim ngi Nht m ng miu t chnh l hot ng ca v s o. L ngha ph bin trong dn gian c mi ngi bit l di sn ca v s o, khng cn phi ni li. Bn Nht ln (tuy ngy nay cao ln, ND) nhng c sc chu ng v th xc, c ngh lc v dng cm, iu ny c chng minh y trong chin tranh Nht-Thanh. C dn tc no c lng trung qun i quc hn ngi Nht khng? l cu hi c nhiu ngi hi; v chng ti c th hnh din tr li l khng c. Chng ti phi cm n v s o. Mt khc, phi cng bnh nhn nhn rng v s o c trch nhim ln v nhng khuyt im v s on c trong tnh cch ca ngi Nht. Dn tc chng ti thiu mt trit hc su xa - mc d trong lnh vc nghin cu khoa hc c mt s ngi tr ni danh trn th gii, nhng khng c ai c cng hin trong lnh vc trit hc v ch gio dc ca v s o l l vi vic hun luyn v hnh nhi thng. Cm gic v danh d c trch nhim i vi tnh cm cc oan v tnh cht d tr thnh qu khch ca dn tc chng ti. Nu dn tc chng ti c tnh t tn t i nh mt s ngi ngoi quc ph phn, th cng l do s qu trn, c tnh cch bnh hon ca lng trng danh d. Khch ngoi quc khi i du lch Nht Bn thng thy c nhiu ngi tr u tc b x, n mc lch thch, tay cm sch hay gy to, i nghnh ngang ngoi ng ph vi v chng g n vic th tc. l th sinh. Tri t ny qu nh v vm tri ny cng khng cao i vi hn ta. Hn c thuyt ca ring mnh v v tr v nhn sinh. Hn sng trong lu i l lng trn khng trung v thng n nhng cu ni su xa v tr tu. nh mt hn sng ngi nh la ca tham vng; lng hn kht khao tr thc. Ngho tng ch l kch thch y hn tin ti, ca ci trong th gian di mt hn ch l nhng th tri buc phm tnh. Hn l ho thn ca lng trung qun i quc, l ngi t cho mnh c trch nhim gi gn danh d quc gia. Hn l mt mnh v cui cng ca v s o vi tt c m c v khuyt im. nh hng ca v s o vn cn mnh v cm r rt su, nhng nh ti trnh by, s cm ha ny tr thnh cm lng v v thc. Khi nhng quan nim m chng ti k tha b nh ng, con tim ca dn tc chng ti s phn ng ngay tc khc, vi bt k l do g. V th, quan nim v o c du c ging nhau nhng nu c din t bng mt thut ng mi s c hiu lc khc hn vi trng hp c din t bng mt t ng c trong v s o c. C mt tn C c xa lnh con ng tn ngng, mc s c gng khuyn bo hn nhng vn khng th cu hn ra khi khuynh hng sa ng. Khi mc s ni n lng trung ngha, ngha l lng thnh m hn th vi cha qun, hn ci tm quay v vi tn ngng. Ch trung ngha lm sng li tt c nhng tnh cm cao qu m hn c, c tr thnh m p. C mt m hc sinh bng bnh mt trng cao ng n, tip tc gy n o khng chu hc trong mt thi gian di v bt mn i vi mt thy gio, nhng nhng hc sinh ny gii tn vi hai cu hi n gin ca thy hiu trng. Thy ca cc em c phi l mt nhn vt c phm gi hay khng? Nu phi, cc em phi tn trng thy v gi thy li trng. Hay, thy ca cc em l mt con ngi yu ui? Nu vy th vic y mt ngi ang ng, no phi l vic lm ca ng my ru u. Vic phin h ny bt u t vic thy gio thiu kh nng v khoa hc, nhng nu so snh vi vn o c m thy hiu trng a ra, vic khng cn quan trng na. S cch tn o c cng ln c th c thnh tu bng cch kch thch nhng tnh cm c v s o hm dng. Mt nguyn nhn ca s tht bi trong vic truyn gio l phn ng nhng ngi truyn gio hon ton khng bit lch s ca chng ti. C ngi ni cn g phi n lch s ca bn d gio. Kt qu l h tch tn gio ca h ra khi nhng cch thc suy t m chng ti v t tin chng ti quen thuc hng my
th k. Ch nho lch s ca mt quc gia ? H khng bit rng, qu trnh ca bt c dn tc no, ngay nhng th dn lc hu nht khng c k lc Phi Chu, cng c mt trang trong lch s tng qut ca nhn loi, do chnh tay thng vit. l trang giy c y m hiu m con mt thng thi c th c v ln m ra c nhng du tch ca ngay c nhng chng tc b dit vong. Trong con tim c trit l v sng o, nhn chng l nhng k hiu m thng v mt cch r rng, bng mu trng hoc mu en ging nh mu da ca h. Nu cch so snh c th chp nhn c, th ging ngi da vng to ra c mt trang qu bu vit bng ch tng hnh bng vng. Khng cn n qu trnh ca dn tc, nhng nh truyn gio ch trng rng C c gio l mt tn gio mi, trong khi , theo ti, chng qua l mt cu chuyn xa, rt xa. Nu cu chuyn ny c din t bng nhng t ng d hiu, ngha l bng nhng t vng hp vi s pht trin v o c ca mt dn tc, th chc chn s d dng c c ch ng trong con tim ca mi ngi, bt k chng tc hay quc tch ca h. o C c di hnh thc M hay Anh ngha l C c gio mang nhiu khng tng v th hiu ca chng tc Anglo-Saxon hn l thnh sng v s tinh khit ca c Jesus - ch l mm cy o ut kh rp vo gc cy v s o. Nh truyn b o mi c nn nh c gc, r, cnh l gieo ht ging phc m ln mnh t b tn ph hay khng? Phng php anh hng ny c th p dng c - Hawaii. Ni , mt gio hi c tnh chin u c cho l thnh cng hon ton trong vic cp bc ca ci v tiu dit th dn. Nhng phng php ny nht nh hon ton khng th p dng c Nht Bn. Khng, l phng php m chnh c Jesus nht nh khng bao gi p dng trong vic kin thit vng quc ca ngi trn tri t ny. Ti xin a ra nhng li ni sau y ca mt thnh sng o, ng thi cng l mt hc gi uyn thm (ng Jowett trong Sermons on Faith and Doctrine, ND). Ngi ta chia th gii ny ra thnh ngi d gio v tn C c m khng rng c khng bit bao nhiu iu thin giu mnh trong k trc v khng bit bao ci c trn ln vi ngi sau. H em ch tt nht ca mnh ra so snh vi ch xu nht ca ngi bn cnh, so snh l tng ca o C c vi ci h bi ca Hy Lp hoc ca ng. H khng mun v t, ngc li h vui lng gom gp tt c nhng g c xem nh l im tt ca tn gio ca h v tt c nhng g c th dng ph bng mi hnh thc ca tn gio khc. Tuy c nhiu li lm v mt c nhn, nhng c iu khng th nghi ng c l nguyn l cn bn ca tn gio m h tin, c mt sc mnh to ln m chng ta cn phi nghin cu khi ngh n tng lai ca v s o. Thi gian dnh cho v s o hnh nh chng cn bao nhiu. C nhng im xu trn khng, bo trc tng lai ca v s o. Khng phi ch c im xu, nhiu th lc gh gm ang dn dn c hnh ng hm da v s o
CHNG XVII : TNG LAI CA V S O

t c so snh lch s ch l gia k s o ca u chu v v s o ca Nht Bn. Nu nhng g xy ra trong lch s s c lp li, th s phn ca v s o chc chn s ging ht nh s phn ca k s o. St. Palaye cho rng v c bit v c tnh a phng nn k s o suy vi. D nhin nhng l do ny khng thch ng vi iu kin ca Nht Bn. Th nhng, nhng l do rng ln hn v tng qut hn trong thi trung c v hu trung c khin k s v k s o dn dn dit vong, chc chn cng l nguyn nhn ang dn dn lm v s o suy vi. S khc bit r rng gia kinh nghim lch s ca u chu v ca Nht Bn l u chu khi k s o b ch phong kin dt sa, v c gio hi C c nui nng, k s o c mt i sng mi. Ngc li, Nht Bn khng c tn gio to ln nui nng v s o. V vy khi m , tc l ch phong kin mt i, v s o b b li thnh c nhi, phi t mnh lo liu. T chc qun s ngy nay vi y trang b c th t v s o di s bo h ca mnh, nhng nh chng ta bit, chin tranh ngy nay hu nh khng c ch v s o tip tc ln mnh. Thn o, v nui ca v s o khi cn th u, nay gi. Thnh hin ca Trung Quc c i ln ln nhng ch cho nhng tr thc mi ln, kiu nh Bentham v Mill[1]. Nhng l thuyt o c c khuynh hng khoi lc c pht minh v a ra dng, theo gt khuynh hng bi ngoi v ho chin ca thi i, c ngh l theo ng yu cu ngy nay. Nhng ngay ngy nay chng ta ch nghe c nhng ting ni cht cha vng li qua nhng ct bo hng nh. Nhiu th lc v quyn lc cng nhau dn trn chng li v s o. ng Veblen ni: Di con mt ca nhng ngi mn cm, s suy vi ca l ngha hay ni mt cch khc, s tm thng ha i sng trong gia cp lao ng, tr thnh mt trong nhng t hi chnh ca vn minh ng i. Tro lu khng ngn cn ni ca ch ngha dn ch c thng, khng cho php hnh thc hay hnh thi no ca lin hip c lp v tinh thn tn ti. V v s o li l mt lin hip c lp v tinh thn, quyt nh ng cp v gi tr ca tnh cht o c, do nhng ngi c chim kho vn ling v vn ha v tr tnh, t chc. V th tro lu ca ch ngha dn ch, mt mnh n cng c th lm chm mt mi du tch ca v s o. Nhng th lc hin ti ca x hi khng dung dng tinh thn giai cp hp hi, v k s o, nh Freeman ph bnh sc bn, l mt tinh thn giai cp. X hi hin i, nu mun tin n mt s thng nht no , s khng th chp nhn by ra nhng nhim v hon ton c tnh cch c nhn dnh cho li ch ca giai cp c quyn (trong Norman Conquest, vol. V, p.482). Thm vo l s pht trin ca gio dc ph thng, ca k thut cng nghip, ca giu sang v i sng th, - gi y, chng ta c th thy r rng rng nhng ln chm sc bn nht ca samurai, nhng mi tn nhn nht bn t nhng cy cung mnh nht ca v s o, tt c u tr thnh v dng. Quc gia c xy dng trn hn danh d, c danh d bo v - khng bit nn gi bng cch no y, quc gia danh d hay l quc gia anh hng theo nh cch gi ca Carlyle? - quc gia ny by gi ang nhanh chng rt vo tay ca nhng lut s chuyn ci bng, v nhng chnh tr gia ming li c v trang bng v kh l s cn. Mt t tng gia v i, lin quan n Theresa[2] v Antigone[3], ni: mi trng sn sinh ra nhng hnh vi mnh lit ca h vnh vin mt ri. Cu ni ny cng c th ni c i vi v s o. i! o c ca v s. i! nim kiu hnh ca v s. o c ngy xa c n tip vo th gian bng ting trng ting kn, gi y c s mnh phi bin mt nh tng cng mt, v vua cng mt. Nu lch s c th dy cho chng ta mi iu th lch s s ni vi chng ta rng quc gia c kin thit trn o c thng v d l quc gia th Sparta, hay quc La M i na khng bao gi to c mt th vnh vin trn tri t ny. Bn nng u tranh c trong con ngi, c tnh ph bin v t nhin, du c sn sinh ra nhng cm tnh cao thng, hay nhng c tnh ra v nam nhi, cng khng th hnh thnh mt nhn cch trn vn. Cn c mt bn nng khc thn thnh hn np di bn nng u tranh l tnh thng. Thn o, Khng t, Vng dng Minh tt c u dy iu r rng; nhng v s o v tt c
nhng h thng o c ca hnh thi v lc khc v phi i ph vi nhng vn thc t trc mt nn thng qun i vic cn phi xem nng vn tnh thng mt cch thch ng. i sng tr nn rng ln hn trong thi gian gn y. Ngy nay, iu i hi chng ta phi ch l s mnh cao c hn, rng ln hn s mnh ca v s. Vi cch nhn rng ln v cuc sng, vi s ln mnh ca ch ngha dn ch, vi s hiu bit tt hn v quc gia khc, v dn tc khc, t tng nhn c ca Khng t - chc cng cn phi thm t tng t bi ca Pht gio, phi khng? s nhn rng ra, i n khi nim v tnh thng ca C c gio. Con ngi vt qua thn dn, tin n a v ca cng dn; khng, cn cao hn cng dn na l con ngi. Du c nhng m my chin tranh ang bao ph nng n trn khp bu tri, nhng ti tin rng nhng cnh chim ca thin s ho bnh c th qut tan chng. Lch s ca th gii xc nhn li tin on k n ha s tha k tri t. Quc gia bn chc quyn c hng ha bnh ca tri cho, rt lui khi mt trn cng nghip ha chuyn sang hng ng xm lc, tht s l lm mt cuc i chc chng ra g. Tnh trng x hi thay i nhiu, khng ch phn i m tr thnh th nghch i vi v s o. ng y l lc cn phi chun b mt m tng danh d cho n. Kh ni r khi no v s o s cht mt, ging nh khng bit r n c sinh ra t hi no. Tin s Miller c ni k s o chnh thc b bi b vo nm 1559, khi hong Henri th hai ca Php b git trong trn u v. Vi Nht Bn, sc lnh b phin lp huyn (bi b lnh th ca lnh cha, thnh lp n v hnh chnh mi l tnh, ND) c ban b vo nm 1870 l tn hiu nh du s co chung ca v s o. Nm nm sau, sc lnh cm mang kim rung chung tin a thi i c i, thi i ca n in khng phi tr tin, quc phng vi gi r, bo h tnh cm ra v nam nhi v vic lm anh hng, v l hi chung cho n thi i mi vo, thi i ca nhng nh ngy bin, nhng kinh t gia, v nhng k tnh ton. C ngi bo rng Nht Bn thng chin tranh vi Trung Quc (chin tranh Nht-Thanh) c l nh c sng trng Murata v i bc Krupp; cng c ngi ni chin thng ny l thnh qu ca h thng trng hc cn i. Nhng nhng iu ny khng ng c phn na s tht. C bao gi mt chic n dng cm, cho du n c nhng tay ngh kho lo nh Ehrbar hoc Steinway lm ra, cng khng th din tu hay ho nhng bi Rhapsody ca Liszt hoc nhng bi Sonata ca Beethoven m khng cn bn tay ca ngi din tu? Hoc, nu sng c th thng trn th ti sao Louis Napoleon li khng c th thng Prussia vi nhng cy sng Mitrailleuse ca mnh, hay ngi Ty Ban Nha vi nhng cy sng Mauser li khng th thng ngi Philipine ch c v trang bng nhng cy sng Remington c k? Khng cn phi lp li cu ni qu xa chnh tinh thn to ra hot lc, v nhng dng c tt nht cng tr thnh v ch nu khng c tinh thn. Sng v i bc tt nht cng khng t mnh bn c; h thng gio dc hin i nht cng khng th bin k nht nht thnh anh hng. Khng! K thng nhng trn nh p Lc Giang, Triu Tin, Mn Chu l hn ma ca cha ng chng ti, dn dt chng ti v nh nhp trong con tim chng ti. Nhng hn ma ny l nhng vong hn hng dng ca t tin chng ti, khng cht mt. i vi nhng ngi c mt nhn, h hin ln r rng. Mt ngi Nht c t tng tin b nht i na, khi b co da, s l nguyn hnh l mt samurai. Danh d, dng cm v nhng c tnh khc ca v s l di sn v i, nh gio s Cramb din t thch ng l ti sn m chng ti ch c quyn gn gi, n l bng lc vnh vin ca t tin mt v ca con chu v sau m khng ai c th cp mt c. V th s mnh hin ti ca chng ti l gi gn di sn ny, khng tinh thn c lai mt i, du ch mt ch hay mt nt; v s mnh trong tng lai l m rng phm vi ng dng tinh thn ny vo trong mi hnh ng, mi quan h ca i sng. H thng o c ca Nht Bn phong kin sp thnh tro ging nh nhng thnh quch v v kh ca n. Nhng, c d on rng h thng o c mi s ni ln nh chim phng hong, dn dt Nht Bn n con ng tin b. V d on ny c chng minh bng nhng vic xy ra trong na th k va qua. Ti tin rng s thnh tu ca li d on ny va l iu mong mun v cng l iu c th thc hin c. Nhng khng nn qun rng chim phng hong c sinh ra v bay ln t ng tro tn ca mnh, n khng phi l chim di c, cng khng phi n bay bng cch mn cnh ca k khc. X tri trong lng ngi. X tri, khng phi l ch n c bng cch ln xung ni, du ni c cao my, v cng khng th n c c bng cch vt qua bin du bin c rng my. Kinh Coran c ni Thng ban cho mi dn tc mt ng d ngn (ng tin tri) ni ting ca dn tc . Nhng ht ging ca x tri c trong lng ngi Nht v c ngi Nht hiu r, khai hoa trong v s o. Nhng bun thay, trc khi kt tri y , gi
y thi i ca v s o li sp chm dt. V chng ti quay sang mi hng tm kim nhng ngun khc ca v xinh ti v s sng chi, ca sc mnh v s an i, nhng gi y khng tm ra c th no c th thay ch cho v s o. Trit l c, thua ca nhng ngi theo ch ngha thc dng hay ca nhng ngi theo ch ngha vt cht c nhng ngi ci bng mt ht na linh hn yu thch. C c gio l mt h thng o c khc duy nht, sc ng u vi ch ngha thc dng v ch ngha vt cht. Nu em vic ny ra so snh, phi th nhn l, v s o ging nh mt tim n chy l m sp tt. Nhng c cu th tuyn b l khng dp tt n m s qut cho n thnh la. Ging nh nhng nh d ngn tin nhim Hebrew, c bit ging vi Isaiah, Jeremiah, Amos, v Habakkuk, v s o t trng im hnh vi o c ca nhng ngi thng tr, cng nh cng chc v ca dn tc. Ngc li, o c ca C c gio hu nh ch t trng im c nhn v nhng g lin quan n tn nn phm vi ng dng trong thc t s rng ln hn khi c nhn ch ngha bnh trng th lc, vi t cch l mt yu t ca o c. Ci gi l o c ch nhn c tnh t k trung tm ca Nietzsche c nhiu im ging vi v s o, nhng nu ti ngh khng lm th l mt hin tng c tnh qu hoc l s phn ng nht thi i vi ci ng ta gi, vi s mo m bnh hon, l o c n l c tnh khim tn v t k ph nh ca ngi Nazarene. C c gio v ch ngha vt cht (k c ch ngha thc dng) - hoc, tng lai s a chng v li hnh thi c xa hn ca ch ngha Hebrew v ch ngha Hy Lp hay khng? hai ch ngha ny s chia th gii ra lm hai. H thng o c nh hn s lin kt vi mt trong hai tn ti. V s o s lin kt vi bn no y? Trong v s o, khng c mt gio l hay mt hnh thc no cn phi c th, v th mt ngy no , thc th ca n c th s bin mt. Ging nh hoa anh o, ri rng theo lung gi u tin bui sng. Nhng s tiu mt hon ton nht nh khng phi l s phn ca n. C ai dm ni ch ngha khc k mt ri khng? L mt h thng, ng l n mt, nhng n vn cn sng nh mt c tnh. Sc mnh v sc sng ca n vn cn thy c mi ng ngch ca i sng trong trit hc ca nhng quc gia ty phng, trong php lut ca th gii vn minh. Khng nhng th, ni no con ngi cn phn u nng cao mnh ln, ni no m linh hn cn c gng lm ch th xc, th chng ta s thy qui lut bt dit ca Zeno cn hot ng. L mt qui nh lun l c lp, v s o c th s tiu tan, nhng sc mnh ca n s cn mi trn tri t. Trng dy v v dng, v danh d cng dn c th s b ph hy; nhng s sng chi v vinh quang s vt qua nt tn ti lu di. Ging nh hoa anh o, tng trng ca v s o, du c b gi bn phng lm ri rng, n s ban phc cho con ngi vi hng thm ca n, lm i sng con ngi phong ph hn. Ngn i sau, khi tp qun ca n b chn vi v tn tui ca n b qun lng, ng li m ngm s thy mi hng ca n bng bnh trong khng kh trn ngn i xa xi mt mt, nh cu th ca mt thi s Quaker. Du khch cm mi thm Khng bit t u n Dng chn bn m l. Tri cao, mt li nguyn.
HT Kuala Lumpur ngy 8 thng 3 nm 2007 L ngc Tho dch. (Thnh vin Nhm Dch Thut Vn Hc Nht Bn)
Dch t nguyn tc ng trn mng : http://chiri.let.hokudai.ac.jp/~you/nitobe/data/bushido.htm
[1] Bentham v Mill: Jeremy Bentham (1748-1832) l trit gia ch trng ch ngha thc dng. James Mill l
ngi cng tc v l th k ca Bentham.

[2] Theresa (1515-82): thnh Theresa, ngi tn lc trong vic ci cch tu vin. [3] Antigone: con gi ca vua Oidipus x Thebai. Vua cha v b m nn b cp ngi. Antigone cng cha
phiu lng ra nc ngoi. Khi cha cht, Antigone tr v Thebai. Anh ca Antigone l Polynices vi s tr gip ca ln bang, nh Thebai dnh li ngi vua, nhng bi trn v b git. Antigone ln vua chn thi th anh mnh nn b buc ti t hnh. Antigone xin vua Creon chn sng mnh cng vi tro xng ca ngi anh.

Bushido-The Soul of Japan - Nitobe Inazo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bushido-The Soul of Japan - Nitobe Inazo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

Bushido - The soul of Japan Nitobe Inazo

2 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

3 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

4 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

5 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

6 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

7 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

Nitobe Inazo Koishikawa, Tokyo, ngy 10, thng ging ,1905

8 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

LI GII THIU (bn ting Anh)

9 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

10 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

11 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

12 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

13 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

[1] Mathew Calbraith Perry: c Perry dn hm i ng n ca M n Nht vo nm 1853, a th

ca Tng thng M yu cu Mc ph Nht Bn m cng bin thng thng.

vng triu Norman. Ch phong kin ca Anh quc bt u t .

chuyn Cng ho La M sang thnh quc La M.

14 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

15 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

16 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

bo, n in Delphi vit cu hi a cho n tu s, th s c n tu s cho bit li thn bo.

17 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

trng tn ti l bit c bng tri gic.

lun da trn nn tng lun l.

18 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

CHNG III : NGHA hay CHNH NGHA

19 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

[1] Bn mi by ngha s: chuyn ca bn mi by samurai c cha tng b k gian hm hi (khin cha

20 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

CHNG IV : DNG KH, TINH THN GAN D v NHN NI

21 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

22 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

Aristotle c xem l s t ca trit hc phng ty.

23 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

CHNG V : NHN, TM LNG TRC N

24 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

25 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

26 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

27 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

28 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

29 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

30 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

CHNG VII : CHN THT V THNH THT

31 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

32 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

cch hnh x ca ngi Nht.

33 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

CHNG VIII : DANH D

34 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

35 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

36 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

CHNG IX : TRUNG NGHA

37 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

38 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

39 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

vn nhn v trit gia i sau trong c Mark, Nietzsche, Sartre v.v

nhng Sorates khng ng .

40 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo

CHNG X : GIO DC v HUN LUYN V S

41 | P a g e Bushido-The soul of Japan_Nitobe Inazo