MC LC Li ca tc gi: Tp ti liu gii kinh ny c th gip ch g cho bn? ......................................................

i Hng dn thi quen c Kinh thnh hiu qu: Cuc tm kim l tht c th kim chng c ca mt c nhn ......................................................................................................................................................iii Gii kinh: Gii thiu th Cng v cc s ............................................................................................... 1 Cng v cc s 1 ................................................................................................................... 9 Cng v cc s 2 ................................................................................................................. 29 Cng v cc s 3 ................................................................................................................. 64 Cng v cc s 4 ................................................................................................................. 83 Cng v cc s 5 ............................................................................................................... 102 Cng v cc s 6 ............................................................................................................... 121 Cng v cc s 7 ............................................................................................................... 130 Cng v cc s 8 ............................................................................................................... 147 Cng v cc s 9 ............................................................................................................... 159 Cng v cc s 10 ............................................................................................................. 175 Cng v cc s 11 ............................................................................................................. 188 Cng v cc s 12 ............................................................................................................. 198 Cng v cc s 13 ............................................................................................................. 208 Cng v cc s 14 ............................................................................................................. 226 Cng v cc s 15 ............................................................................................................. 237 Cng v cc s 16 ............................................................................................................. 249 Cng v cc s 17 ............................................................................................................. 262 Cng v cc s 18 ............................................................................................................. 277 Cng v cc s 19 ............................................................................................................. 289 Cng v cc s 20 ............................................................................................................. 301 Cng v cc s 21 ............................................................................................................. 313 Cng v cc s 22 ............................................................................................................. 323 Cng v cc s 23 ............................................................................................................. 332 Cng v cc s 24 ............................................................................................................. 340 Cng v cc s 25 ............................................................................................................. 346 Cng v cc s 26 ............................................................................................................. 352 Cng v cc s 27 ............................................................................................................. 364

Cng v cc s 28 .............................................................................................................. 374 Ph lc mt : Cc nh ngha ngn gn v cu trc ng php ting Hy lp .......................................... 382 Ph lc hai : Ph bnh vn bn ............................................................................................................ 391 Ph lc ba : Cc thut ng .................................................................................................................. 394 Ph lc bn : Lp trng v tn l ....................................................................................................... 404

MC LC CC CH C BIT Kerygma trong hi thnh u tin, Gii thiu sch Cng v v 2:4 .......................................................... 5 Vng quc c Cha Tri, Cng v 1:3 ............................................................................................. 13 Nhng ngi n b theo Cha Jsus, Cng v 1:14 ............................................................................. 21 S Mi Hai, 1:22 ................................................................................................................................ 25 Tm lng, 1:24 ..................................................................................................................................... 27 Quan im ca Kinh thnh v Ru v S Nghin Ru, 2:13 ............................................................. 34 Kerygma trong hi thnh u tin, 2:14 ................................................................................................ 36 Thi k ny v thi k sp n, 2:17 .................................................................................................... 38 Ph n trong Kinh thnh, 2:17 .............................................................................................................. 39 Vn chng khi th, 2:19 ..................................................................................................................... 42 Cc thut ng Tn c v s tr li ca ng Christ, 2:20 .................................................................... 43 Danh hiu ca Cha, 2:21 ..................................................................................................................... 44 Jsus ngi Na-xa-rt, 2:22 .................................................................................................................. 45 S trng cy, 2:25 ................................................................................................................................ 48 Ngi cht u? - 2:27 ...................................................................................................................... 48 Gio l Ba ngi - 2:32 .......................................................................................................................... 52 S n nn, 2:38 ..................................................................................................................................... 55 Cc th trong ting Hy-lp din t S cu ri, 2:40 ................................................................................ 58 S chn la/S tin nh v nhu cu cn yu ca mt s cn bng v thn hc, 2:47 ............................. 61 Giao c, 2:47 ...................................................................................................................................... 62 S b th, 3:2 ........................................................................................................................................ 66 S vinh hin, 3:13 ................................................................................................................................ 70 Bn-x Phi-lt, 3:13 ............................................................................................................................. 71 S cng bnh, 3:14 ................................................................................................................................ 72 Tin, c tin, Tin cy, 3:16 .................................................................................................................... 76 Ngi Sa-u-s, 4:1 .............................................................................................................................. 85 Ta cng lun, 4:5 ................................................................................................................................ 88 gc, 4:11 ......................................................................................................................................... 92 S xc du trong Kinh thnh, 4:27 ....................................................................................................... 96 Parresia (S mnh bo), 4:29 ............................................................................................................... 98 Ba-na-ba, 4:36 .................................................................................................................................... 100 Hin thn ca iu c, 5:3 ................................................................................................................... 103

Tc chn ct, 5:6 ................................................................................................................................ 106 T ng Th nghim trong ting Hy lp v cc ngha ca n, 5:9 ................................................... 107 Ma qu, 5:16 ...................................................................................................................................... 110 Ngi Pha-ri-si, 5:34 .......................................................................................................................... 117 Ga-ma-li-n, 5:34 ............................................................................................................................... 118 S t tay trong Kinh thnh ................................................................................................................. 126 Tranh lun v thi im ra khi x Ai-cp........................................................................................... 136 a im ni Si-na-i ............................................................................................................................ 139 Ma thut.............................................................................................................................................. 150 Cc thnh ....................................................................................................................................... 164 Con c Cha Tri ............................................................................................................................. 167 S nn thnh ....................................................................................................................................... 172 Tin tri trong Tn c.......................................................................................................................... 194 S cu thay.......................................................................................................................................... 200 Gia-c, em ca Cha Jsus .................................................................................................................. 205 S king n ......................................................................................................................................... 210 S cn thit phi bn ....................................................................................................................... 233 Si-la/Sin-vanh ..................................................................................................................................... 244 Quyn t do v tinh thn trch nhim ca C c nhn........................................................................ 246 Cha Gi-xu v Thnh Linh ................................................................................................................ 253 Thnh ph C-rinh-t .......................................................................................................................... 278 S xng ti.......................................................................................................................................... 295 S ha nguyn Na-xi-r....................................................................................................................... 319 L tht trong th tn Phao-l............................................................................................................. 361

LI CA TC GI: TP TI LIU GII KINH NY C TH GIP CH G CHO BN? S gii ngha Kinh thnh l mt tin trnh mang tnh thuc linh v l tr nhm hiu c cc trc gi ngy xa c linh cm vi mc ch gip chng ta hiu v p dng c s ip ca c Cha Tri trong thi i ngy nay. Tin trnh mang tnh thuc linh l quan trng nhng kh c th nh ngha. N gm c s u phc v m lng ra trc mt Cha. Cn phi c mt s khao kht (1) chnh Cha, (2) c bit Ngi, v (3) khao kht c phc v Ngi. Tin trnh ny cn c s cu nguyn, xng ti v s bng lng thay i li sng ca mnh. Mc d bit rng c Thnh Linh ng vai tr quan trng trong tin trnh gii ngha, nhng tht kh hiu l ti sao cng l cc C c nhn chn tht, yu mn Cha, nhng h li hiu Kinh thnh mt cch khc nhau. Tin trnh mang tnh l tr th d din t hn. Chng ta phi nht qun v cng bng i vi mi bn vn v khng c cho nhng thnh kin c nhn hay gio phi chi phi mnh. Chng ta u t nhiu b nh hng bi qu kh ca mnh. Khng ai l ngi gii ngha Kinh thnh hon ton khch quan v trung dung. Tp ti liu gii kinh ny cung cp mt tin trnh theo l tr mt cch cn thn gm ba nguyn tc gii ngha gip chng ta vt qua cc thnh kin ca mnh. Nguyn tc th nht Nguyn tc th nht l n bi cnh lch s khi sch c vit ra v cc dp tin mang tnh lch s c bit lin quan n tc gi. Tc gi nguyn thy c mt mc ch, mt s ip mun truyn t. Bn vn khng th c ngha m n cha bao gi c i vi tc gi nguyn thy, t ngy xa c thn cm. nh ca tc gi ch khng phi nhu cu thuc v lch s, cm xc, vn ha, c nhn v gio phi- chnh l cha kha. Vic p dng l ngi bn i chung vi vic gii thch, nhng s gii ngha thch hp phi lun lun i trc vic p dng. Cn phi nhn mnh i nhn mnh li rng mi bn Kinh vn u ch c mt ngha v ch mt m thi. ngha ny l ngha m tc gi nguyn thy c nh truyn t cho thi i ca h di s dn dt ca c Thnh Linh. ngha duy nht ny c th c nhiu p dng khc nhau cho cc vn ha v tnh hung khc nhau. Nhng p dng ny phi c ni kt vi l tht trng tm theo tc gi nguyn thy. V vy, tp ti liu ny c thit k bng cch cung cp phn gii thiu cho mi sch trong Kinh thnh. Nguyn tc th hai Nguyn tc th hai l xc nh cc n v ng vn. Mi sch trong Kinh thnh l mt vn bn hp nht. Ngi gii ngha khng c quyn ly ring ra ch mt kha cnh ca l tht bng cch b qua cc kha cnh khc. V vy, chng ta phi c gng tm hiu mc ch ca Ton sch trc khi phn tch cc n v ng vn ring l. Cc n v ring l- on, phn on, hay cu- khng th mang ngha m tng th ca sch khng c. Vic gii ngha phi i t phng php suy din t tng th n phng php quy np ca tng phn. Do , tp ti liu hng dn ny c thit k bng cch gip ngi hc phn tch cu trc ca mi n v ng vn theo tng phn on. Mc d cc phn on v chia on khng c thn cm nhng n gip chng ta xc nh c cc tng theo tng n v. Gii ngha theo cp tng phn on- khng phi tng cu, tng v, tng cm t, hay tng chl cha kha ln theo ngha m tc gi Kinh thnh nh. Cc phn on da vo mt ch hp nht, thng gi l ch hay cu ch . Tng ch, v, cm t, v cu trong cc phn on ny bng cch no lin h vi ch hp nht ny. Chng gii hn ch bn n, m rng n, gii thch thm hoc cht vn n. Cha kha tht s i n cch gii ngha ng n l theo st tng ca tc gi nguyn thy trn c s tng phn on mt thng qua cc n v ng vn cu thnh nn Ton b sch. Tp ti liu hng dn ny c thit k nhm gip ngi hc c th lm c iu ny qua vic i

chiu cc bn dch Anh ng hin i. Cc bn dch ny c chn ra bi v chng c nhng l thuyt khc nhau v cch dch: 1. Bn Hy lp ca Hi Kinh thnh Lin hip (United Bible Society) l bn hiu nh ln th t (UBS4). Bn dch ny c chia on bi cc hc gi ph bnh bn vn hin i. 2. Bn King James mi (NKJV) l bn dch st ngha theo tng ch da trn bn tho truyn thng gi l bn tiu chun (the Textus Receptus). Cc phn on ca n di hn so vi cc bn dch khc. Cc n v di hn ny gip ngi hc thy c cc ch mang tnh hp nht. 3. Bn hiu nh tiu chun (the New Revised Standard Version) l bn dch theo tng ch c b sung. N nm im gia so vi hai bn hin i s trnh by sau y. Cch phn chia on ca n gip gp phn xc nh c cc ch . 4. Bn ting Anh ngy nay (the Todays English Version) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn c xut bn bi Hi Kinh thnh Lin Hip (the United Bible Society). N c gng dch sao cho ngi c v ni ting Anh ngy nay c th hiu c bn vn ting Hy lp. c bit trong cc sch Phc m, thng thng n chia on theo ngi ni ch khng phi theo ch , cng ging nh bn NIV. Nu dng gii ngha, n khng c li. thy tht th v khi c hai bn dch UBS4 v TEV u c xut bn bi mt c quan nhng cch chia on ca n li khc nhau. 5. Bn Jerusalem Bible (JB) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn da trn bn dch ting Php ca Cng gio. N gip ch rt nhiu cho vic i chiu cc cch phn on t quan im ca u chu. 6. Bn in s dng trong tp sch ny l bn NASB c cp nht nm 1995, l mt bn dch st theo tng ch. Cc ch gii tng cu u theo cch chia on ca bn dch ny. Nguyn tc th ba Nguyn tc th ba l c Kinh thnh qua nhiu bn dch khc nhau nm c tm ngha rng nht (thuc lnh vc ng ngha) m tng ch hoc tng cm t c th c. Thng thng mt ch hay mt cm t ting Hy lp c th c hiu theo nhiu cch khc nhau. Cc bn dch ny cho thy c nhng chn la ny v gip xc nh v gii thch mt s khc bit trong cc bn tho ting Hy lp. Nhng iu ny khng nh hng n tn l nhng n gip chng ta tr v vi nguyn bn vit bi cc tc gi t xa c thn cm. Tp ti liu ny cung cp cho ngi hc mt cch tin li kim tra cc gii ngha ca h. N khng nhm a ra cch gii ngha cui cng, nhng ch nhm cung cp thng tin v gi suy ngh. Thng thng, cc cch gii ngha khc gip chng ta khng qu a phng cc b, qu gio iu, hay theo tinh thn h phi qu mc. Ngi gii ngha cn c mt phm vi gii ngha rng nhn nhn s khng r rng m cc bn c c th c. Tht l mt c sc khi thy trong vng cc C c nhn khng c s ng vi nhau trong khi h u cho rng Kinh thnh l ngun ca l tht. Cc nguyn tc ny gip ti vt qua c kh nhiu iu kin lch s qu kh ca c nhn ti v n buc ti phi trn tr vi bn vn c. Ti hy vng n cng s l mt iu phc hnh cho qu v. Bob Utley Trng i hc East Texas Baptist University Ngy 27 thng 6 nm 1996

ii

HNG DN THI QUEN C KINH THNH HIU QU: CUC TM KIM L THT KIM CHNG C CA C NHN Chng ta c th bit l tht c khng? N u? Lm th no xc minh n mt cch hp l? C mt thm quyn ti hu hay khng? C nhng gi tr tuyt i hng dn i sng chng ta, th gii chng ta ang sng hay khng? C ngha cho cuc i ny khng? Ti sao chng ta li trn th gii ny? Ri chng ta i u? Nhng cu hi ny- nhng cu hi m mi ngi c l tr u phi suy ngh n- m nh cc nh tr thc ca nhn loi ngay t bui ban u (Truyn o 1:13-18; 3:9-11). Ti nh li cuc tm kim ca c nhn ti v mt trung tm kt ni tt c mi s cho cuc i ti. Ti tin Cha khi cn rt nh, nh vo s lm chng ca nhng ngi c vai v trong gia nh ti. Khi ti ln ln, nhng cu hi v chnh ti v th gii xung quanh ti cng ln dn. Nhng cu so ng xa c trong vn ha v tn gio khng em li ngha g i vi nhng kinh nghim cuc sng ti bit n hoc tng i din. C lc ti cm thy ri bi, tm kim, ngng trng, v cm thy v vng trc mt th gii qu khc kh, lnh nht m ti ang sng. Nhiu ngi tuyn b c cu tr li cho nhng cu hi trn, nhng sau khi t nghin cu v suy ngh li, ti thy nhng cu tr li ca h da vo (1) cc trit l sng c nhn, (2) cc huyn thoi xa xa, (3) nhng kinh nghim c nhn, hay l (4) cc ngh nh hng bi tm l. Ti cn mt mc c th kim chng c, ti cn bng chng, cn l lun c th t ln n Ton b th gii quan ca ti, mt trung tm kt ni tt c, mt l sng cho cuc i. Ti tm thy nhng iu ny qua vic hc Kinh thnh. Ti bt u tm kim nhng bng chng v s ng tin cy ca n, v ti tm thy n trong (1) s ng tin cy v lch s ca Kinh thnh xc nhn bi kho c hc, (2) s chnh x ca nhng li tin tri trong Cu c, (3) s thng nht ca Ton b s ip Thnh Kinh qua hn 1.600 nm hnh thnh, v (4) nhng li lm chng c nhn ca nhng con ngi m cuc i c thay i vnh vin bi tip xc vi Kinh thnh. C c gio, mt h thng hp nht trong c tin v nim tin, c kh nng i din vi cc cu hi hc ba nht v cuc sng ca con ngi. iu ny khng nhng em li cho ti mt b khung l tr, nhng phng din thc nghim ca c tin theo Kinh thnh cng em li cho ti nim vui v s vng vng khng lay ng trong cm xc. Ti ngh ti tm thy c ci trung tm kt ni mi s ca i ti- ng Christ, nh trnh by trong Kinh thnh. l mt kinh nghim nng ny, mt s gin x cm xc. Tuy vy, ti vn cn nh b sc v au khi ti bt u thy ra c qu nhiu s gii thch cho ch mt cun Kinh thnh ny, c khi ngay c trong cng mt hi thnh hay cng mt trng phi. Vic xc minh s thn cm v ng tin cy ca Kinh thnh khng phi l ht, ch l s bt u. Lm th no ti xc minh hay bc b nhng s gii ngha khc nhau v knh chng nhau v nhng phn on kh trong Kinh thnh bi nhng ngi tuyn b tin vo thm quyn v tnh ng tin cy ca n? Nhim v ny tr thnh mc tiu ca i ti v cng l hnh trnh c tin ca ti. Ti bit rng c tin ni ng Christ em li cho ti nim vui v s bnh an khng k xit. Tm tr ti mong tm thy c cc gi tr tuyt i gia mt th gii theo ch thuyt tng i v ch ngha gio iu trong cc h thng tn gio knh chng nhau cng nh nhng s kiu cng v h phi ca mnh. Khi ti i tm mt phng php thch hp gii ngha cc th loi vn chng xa xa, ti ngc nhin pht hin ra nhng thnh kin ca ring ti xut pht t qu kh ca mnh, t vn ha, h phi v kinh nghim ring ca ti. Ti tng c Kinh thnh cng c quan im ring ca ti. Ti tng ly n lm c s cho nhng gio iu tn cng ngi khc trong khi t trn an mnh v nhng s bt an v thiu ht ca chnh mnh. Rt au n khi ti nhn ra nhng iu ny! Mc d ti khng bao gi c th hon ton khch quan, nhng ti c th tr nn mt ngi c Kinh thnh ng ngha hn. Ti c th hn ch nhng thnh kin ca mnh bng vic xc nh c chng v cng nhn s hin din ca chng. Ti cha th hon ton dt khi nhng iu ny, nhng ti i din vi nhng khim khuyt ca mnh. Ngi gii ngha thng l k th s mt trong n lc c Kinh thnh hiu qu!

iii

Ti s lit k ra mt s gi nh khi ti tip cn vic hc Kinh thnh, bn, ngi c, c th cng kim im theo vi ti: I. Cc gi nh (1) Ti tin Kinh thnh l s t mc khi duy nht t mt c Cha Tri chn tht. V vy, n phi c gii ngha trong nh sng ca nh t tc gi nguyn thy thng qua cc trc gi loi ngi trong bi cnh lch s c th. (2) Ti tin Kinh thnh c vit ra cho ngi bnh dn- cho tt c mi ngi! c Cha Tri t h xung c th tr chuyn vi chng ta mt cch r rng qua mt bi cnh lch s v vn ha nht nh. Cha khng giu gim l tht- Ngi mun chng ta hiu bit l tht! V vy, Kinh thnh phi c gii ngha trong s soi sng ca thi k Kinh thnh, ch khng phi ca chng ta. Kinh thnh khng nn c nhng ngha m n cha tng bao gi c i vi nhng ngi ngy xa c hoc nghe n ln u tin. N c th d hiu i vi mt tr c con ngi trung bnh v n s dng cc loi truyn thng hoc k thut bnh thng ca con ngi. (3) Ti tin Kinh thnh c mt s ip v mc ch thng nht. N khng t mu thun, mc d n c nhng on kh hiu hoc nghch l. V vy, ngi gii ngha s mt ca Kinh thnh l chnh Kinh thnh. (4) Ti tin mi phn on (ngoi tr cc li tin tri) c mt v ch mt ngha m thi da vo nh ca tc gi nguyn thy c thn cm. Mc d chng ta khng bao gi chc chn rng chng ta bit c ch xc nh ca tc gi, nhng c nhiu du hiu ch v hng : (a) Th loi vn chng c chn din t s ip (b) Bi cnh lch s hoc/v trng hp c th khin vit ln mt cun sch no (c) Bi cnh ng vn ca Ton sch cng nh tng n v ng vn mt (d) Cch sp xp bn vn ca nhng n v ng vn khi n cng lin h n mt s ip tng th (e) Cc c im vn phm c th dng chuyn ti s ip (f) Nhng t ng dng trnh by s ip Vic nghin cu tng kha cnh nh th ny tr thnh i tng ca vic nghin cu tng phn on ca chng ta. Trc khi ti gii thch phng php c Kinh thnh hiu qu, ti xin phc ha mt vi phng php khng thch hp ang c s dng ngy nay dn n tnh mun mu mun v trong cch gii ngha, l iu rt li cn phi trnh: II. Cc phng php khng thch hp (1) L i bi cnh ng vn ca cc sch trong Kinh thnh v s dng cc cu, cm t, hoc ngay c tng t ng ring l, v k n l cc li tuyn b ca l tht nhng khng lin h n nh hoc bi cnh rng hn ca tc gi. Cch ny thng c gi l d bn vn (proof-texting). (2) Lm ng bi cnh lch s ca cc sch ny bng cch thay th n bng mt bi cnh lch s khc khng c hoc ch c rt t hu thun t bn vn. (3) Lm ng bi cnh lch s ca cc sch ny v c n nh mt t bo a phng bui sng vit cho cc c c nhn ngy nay. (4) Lm ng bi cnh lch s ca sch ny bng cch ng ngn ha bn vn thnh mt s ip thuc v trit l hay thn hc hon ton khng lin h n nhng thnh gi ban u cng nh nh nguyn thy ca tc gi. (5) Lm ng s ip nguyn thy bng cch thay th n bng mt h thng thn hc ring ca mnh, mt gio l c a chung, hay mt vn ng thi khng lin h n mc ch v s ip ca tc gi nguyn thy. Hin tng ny thng theo sau vic ly vic c Kinh thnh thit lp thm quyn cho mnh. Ngi ta thng gi n l theo phn ng ca c gi (li gii ngha bn vn c ngha g i vi ti).

iv

t nht c ba yu t lin h vi nhau trong bt c mt thng tin vit tay no ca con ngi: nh Nguyn Thy ca Tc gi Bn Vn Cc c Gi Nguyn Thy

Trong qu kh c nhiu phng php c khc nhau tp trung vo ch mt trong cc yu t ny. Nhng tht s cng nhn tnh thn cm c bit ca Kinh thnh, biu c b sung sau y c th thch hp hn: c Thnh Linh nh Nguyn Thy ca Tc Gi Cc D Bn Bn Vn Cc Tn Hu Sau Ny Cc c Gi Nguyn Thy

Tht s ba yu t ny cn phi c trong qu trnh gii ngha. kim chng li tin trnh gii ngha ny, ti tp trung vo hai yu t u: nh nguyn thy ca tc gi v bn vn. Ti tht s c phn ng vi nhng cch gii ngha kiu lm dng m ti thng bt gp: (1) ng ngn ha hay thuc linh ha cc bn vn v (2) kiu gii ngha theo phn ng c gi (bn vn ny c ngha g i vi ti). S lm dng c th xy ra c hai chng. Chng ta phi kim tra ng c, thnh kin, phng php v cch p dng ca mnh. Nhng lm th no kim tra nu khng c mt gii hn ny, mt tiu chun no, mt ng ranh no cho vic gii ngha? nh ca tc gi v cu trc bn vn cung cp cho ti mt s tiu chun gii hn phm vi gii ngha hp l ca bn vn. III. Cc phng php kh d dn n vic c Kinh thnh c hiu qu Ti y ti khng bn n cc phng php khc nhau gii ngha tng th loi vn chng nhng ch a ra cc nguyn tc gii kinh tng qut thch hp cho tt c cc th loi vn bn. Mt cun sch rt tt gip ch cho vic tip cn cc th loi vn chng khc nhau l cun How to Read the Bible for All Its Worth, ca Gordon Fee v Douglas Stuart, xut bn bi nh xut bn Zondervan. Phng php ca ti tp trung u tin vo ngi c, l ngi cho c Thnh Linh soi sng l tht Kinh thnh qua bn chu k c c nhn. iu ny lm cho c Thnh Linh, bn vn v ngi c tr nn yu t chnh, khng phi l yu t ph. iu ny cng bo v ngi c khi nhng nh hng thi qu t cc nh gii kinh. Ti tng nghe nhiu ngi ni: Kinh thnh lm cho ti hiu cc sch gii kinh nhiu hn. y khng phi l cu ni h thp gi tr ca cc phng tin tr gip cho vic nghin cu, nhng ng hn l li khn ni s dng n mt cch ng thi im. Chng ta phi c kh nng h tr nhng gii ngha ca mnh t chnh bn vn. Nm phng din sau y cung cp t nht mt s kim chng c gii hn: (1) Bi cnh lch s (2) Bi cnh vn chng (3) Cu trc ng php (4) Cch dng t ngy nay (5) Cc phn on song song c lin quan (6) Th loi vn chng

Chng ta cn c kh nng a ra l l v lp lun ng h cho cch gii thch ca mnh. Kinh thnh l ngun duy nht ca chng ta trn phng din c tin v thc hnh. ng bun thay, nhiu C c nhn thng bt ng nhng iu Kinh thnh dy hay xc nhn. Bn chu k c Kinh thnh c thit k nhm cung cp mt s cho vic gii ngha nh sau : (1) Chu k c Kinh thnh th nht (a) c qua ht sch trong mt ln c. c li ln na t mt bn dch khc, hy vng y l mt bn dch theo mt trit l khc (i) Dch st tng ch (bn NKJV, NASB, NRSV) (ii) Dch tng ng, uyn chuyn (TEV, JB) (iii) Dch theo li din (Living Bible, Amplified Bible, Bn Din ) (b) Tm mc ch trng tm ca Ton b sch. Xc nh ch chnh. (c) Tch (nu c th) cc n v ng vn ra, tng chng, tng on, hay tng cu l nhng n v phn nh r rng trng tm hay ch chnh ny. (d) Xc nh th loi vn chng ch yu (i) Cc sch Cu c a) Vn tng thut Hy b lai b) Vn th Hy b lai (cc vn chng khn ngoan, thi thin) c) Li tin tri Hy b lai (vn xui, vn vn) d) Cc lut l (ii) Cc sch Tn c a) Vn tng thut (Cc sch Phc m, Cng V) b) Cc v d (Cc sch Phc m) c) Th tn d) Khi th (2) Chu k c Kinh thnh th hai (a) c Ton b sch mt ln na, c gng xc nh cc ch hay vn chnh (b) Lp dn cc ch chnh v ghi li mt s ni dung chnh trong mt cu ngn gn (c) Kim tra li cu ch v dn tng qut trong cc sch nghin cu khc (3) Chu k c Kinh thnh th ba (a) c Ton b sch mt ln na, c gng xc nh bi cnh lch s v cc dp tin c bit lm l do vit sch ny (b) Lit k ra cc mc thuc v lch s trong sch ang c (i) Tc gi (ii) Thi im (iii) Ngi nhn (iv) L do c th vit sch ny (v) Cc bi cnh vn ha lin h n mc ch ca vic vit sch ny (vi) Cc i chiu trong lch s lin quan n con ngi v cc s kin (c) M rng dn bng cch vit li thnh on vn hon chnh cho phn on Kinh thnh m bn s gii ngha. Lun lun xc nh v lp dn cho cc n v ng vn. N c th l vi chng hay vi phn on. Cch ny gip bn theo di c lp lun v cch trnh by vn bn ca tc gi nguyn thy. (d) Kim tra li bi cnh lch s t cc sch nghin cu khc (4) Chu k c Kinh thnh th t 1. c li n v ng vn ang nghin cu t nhiu bn dch khc (i) Dch st tng ch (bn NKJV, NASB, NRSV) (ii) Dch tng ng, uyn chuyn (TEV, JB) (iii) Dch theo li din (Living Bible, Amplified Bible, Bn Din ) 2. Tm kim cc cu trc ng php v vn chng (i) Cc cm t lp i lp li, phs 1:6, 12, 13 (ii) Cc cu trc ng php lp i lp li, Rma 8:31 vi

(iii) Cc khi nim tng phn 3. Lit k nhng mc sau y (i) Cc t ng quan trng (ii) Cc t ng bt thng (iii) Cc cu trc ng php quan trng (iv) Cc t ng, v cu, hay cu vn kh hiu 4. Tm cc phn on song song tng ng (i) Tra xem phn on Kinh thnh dy r rng nht v ch bn ang nghin cu a) Cc sch thn hc h thng b) Cc Kinh thnh i chiu c) Kinh thnh ph dn (ii) Tm mt cp nghch l (paradoxical pair) trong ch bn nghin cu. Nhiu l tht Kinh thnh c trnh by theo cc cp bin chng (dialectical pairs); cc mu thun trong cc h phi thng n t cch d bn vn (proof-texting) ch phn na vn c trnh by trong Kinh thnh. V Ton b Kinh thnh u c linh cm, chng ta phi tm kim s ip trn vn ca n cung cp mt s cn bng v Kinh thnh trong cch gii ngha ca mnh. (iii) Tm xem cc phn on tng ng trong cng mt sch, cng mt tc gi, hay cng mt th loi vn chng; Kinh thnh t n l ngi gii ngha s mt bi v n c mt tc gi duy nht l chnh c Thnh Linh. 5. Dng sch nghin cu kim tra li quan st ca bn v bi cnh lch s v cc dp tin (i) Cc Kinh thnh c phn nghin cu (ii) Cc t in bch khoa Kinh thnh, cm nang Kinh thnh hay t in Kinh thnh (iii) Cc sch nhp mn Kinh thnh (iv) Cc sch gii kinh (trong tin trnh nghin cu ca bn n thi im ny, bn nn cho php cng ng c tin thi qu kh v hin ti, tham gia vo vic tr gip v chnh sa cng trnh nghin cu c nhn ca bn). IV. Phn p Dng Sau Khi Gii Ngha Ti y chng ta xoay qua phn p dng. Bn dnh th gi tm hiu bn vn trong bi cnh nguyn thy ca n; by gi bn phi p dng n trong cuc sng ca bn, vn ha ca bn. Ti nh ngha thm quyn ca Kinh thnh l nhn bit iu m tc gi nguyn thy mun ni cho thi ca ng v p dng l tht cho thi chng ta. Phn p dng phi theo sau phn gii ngha nh nguyn thy ca tc gi c xt v thi im ln cch lp lun. Chng ta khng th p dng mt phn on Kinh thnh cho thi ca chng ta ngy nay khi chng ta cha hiu n ni g cho thi i ca n! Mt phn on Kinh thnh khng th c ngha m n cha bao gi c t trc! Dn chi tit ca bn, v phn dn vit thnh on (chu k c th ba) s l ngi dn ng cho bn. Phn p dng phi c rt ra t cp phn on ch khng phi t tng ch ring l. T ng ch c ngha trong bi cnh ring ca n m thi. Ngi c linh cm duy nht trong tin trnh gii ngha l chnh tc gi nguyn thy. Chng ta ch theo s dn ng ca ngi ny di s soi sng ca c Thnh Linh. Nhng s soi sng khng phi l linh cm. c th ni, c Cha Tri c phn nh vy, chng ta phi buc mnh theo nh ca tc gi nguyn thy. Phn p dng phi lin h c th n tng chung ca Ton b sch, ca tng n v ng vn v tng tng ph trin cp phn on. ng cc vn ca thi i chng ta xen vo gii ngha Kinh thnh; hy t Kinh thnh ni! iu ny i hi chng ta phi rt ra cc nguyn tc t bn vn. Nu bn vn h tr cho nguyn tc , th iu l hp l. Tht khng hay cht no v nhiu khi cc nguyn tc ca chng ta ch l ca chng ta, m khng phi l ca Kinh thnh. Khi p dng Kinh thnh, cn phi nh rng mt v ch mt ngha duy nht tng ng vi mt phn on Kinh thnh c th (tr cc li tin tri). ngha n lin h n nh ca tc gi nguyn thy khi ngi ny cp n mt vn nn hay mt nhu cu ca thi i ng ta. Nhiu p dng c th c rt ra vii

t mt ngha ny. Phn p dng s da vo nhu cu ca ngi nhn nhng phi lin h n ngha ca tc gi nguyn thy. V. Yu T Thuc Linh Ca Vic Gii Ngha Nhng phn trc cho n gi, ti bn n tin trnh l-gch trong vic gii ngha v p dng Kinh thnh. By gi ti s cp ngn gn n phng din thuc linh ca vic gii ngha Kinh thnh. Nhng mc kim tra sau y gip ch cho ti: (1) Cu xin s gip ca c Thnh Linh (xem I C-rinh-t 1:26-2:16). (2) Cu xin Cha tha ti v ty ra nhng ti li bit c (I Ging 1:9). (3) Cu xin s khao kht bit Cha cng hn (Thi thin 19:7-14; 42:1 v tip theo; 119: 1 v tip theo). (4) p dng nhng tng su sc vo cuc sng ca bn ngay lp tc (5) Lun khim nhng v chu hc hi Kh m gi c s qun bnh gia tin trnh l-gch v s hng dn thuc linh ca c Thnh Linh. Nhng cu ni sau y gip ti gi c s qun bnh ny: (1) Trch t sch Scripture Twisting, ca James Sire, trang 17-18: S soi sng n vi tr c ca dn s c Cha Tri- n khng ch n vi nhng ngi c tuyn la thuc linh. Khng c thnh phn bc thy trong C c gio theo Kinh thnh, khng c nhng ngi c bit c soi sng, khng c nhng ngi m tt c cc s gii thch hp l phi thng qua h. V v vy, mc d c Thnh Linh ban cc n t c bit v s khn ngoan, tri thc v phn bit thuc linh cho mt s ngi, Ngi khng giao cho cc C c nhn ti nng ny quyn lm nhng ngi duy nht c thm quyn gii ngha li ca Ngi. iu ny hon ton ty thuc vo dn s ca Ngi mun hc, mun xem xt v phn bit cc vn chiu theo Kinh thnh l quyn sch ng lm thm quyn ngay c i vi nhng ngi Cha cho c nhng kh nng c bit. Tm li, gi nh m ti mun nu ra trong Ton b tp sch ny l Kinh thnh l mc khi tht ca c Cha Tri cho Ton th nhn loi, Kinh thnh l thm quyn tuyt i ca chng ta trn tt c cc vn m n ni n, v n khng phi l mt iu g hon ton huyn b nhng nhng ngi bnh dn mi vn ha u c th hiu c. (2) Trch t Protestant Biblical Interpretation, ca Bernard Ramm, khi ni v Kierkegaard, trang 75: Theo Kierkegaard vic nghin cu Kinh thnh trn phng din ng php, t vng, v lch s l iu cn thit nhng ch l m u cho vic tht s c Kinh thnh. c Kinh thnh nh l li c Cha Tri mt ngi phi c n vi tm lng ni ca ming, vi s hn h trng mong, trong cuc i thoi vi c Cha Tri. c Kinh thnh mt cch v , cu th, theo kiu hc gi hay nh ngh th khng phi l c li c Cha Tri. Khi mt ngi c li Cha nh c bc th tnh, ngi ang c li c Cha Tri. (3) Trch t The Relevance of the Bible, ca H.H. Rowley, trang 19: Khng c mt s hiu bit Kinh thnh n thun theo tr thc no, cho d c y n u, c th s hu c tt c cc chu bu ca n. N khng khinh thng nhng s hiu bit ny, v y l iu cn c th hiu mt cch hon chnh. Nhng n phi dn n s hiu bit thuc linh ca cc chu bu thuc linh trong sch nu n mun tr nn hon chnh.V c th hiu cc vn thuc linh nh vy, th iu g cao hn s nhy bn v tri thc l cn thit. Cc vn thuc linh c nhn bit theo cch thuc linh, v mi ngi hc Kinh thnh u cn c thi n nhn thuc linh, mt s ham thch tm thy Cha dn n vic ngi t u phc Ngi, nu ngi mun vt qua tm nghin cu theo tnh cht khoa hc ca mnh i n mt s tha hng giu c hn v iu cao qu nht trong tt c cc sch ny. VI. Phng Php S Dng Trong Tp Sch Ny Tp Hng Dn Nghin Cu Gii Kinh c thit k nhm gip bn trong qu trnh gii ngha Kinh thnh qua cc cch sau: 1. Mt dn lch s ngn c gii thiu mi sch. Sau khi bn thc hin chu k c th ba bn nn kim tra li thng tin ny.

viii

2. Cc nhn xt su sc v bi cnh c trnh by u mi chng. iu ny gip bn thy cc n v ng vn ni kt nhau nh th no. 3. u mi chng hay cc n v ng vn chnh, cc phn chia on v tiu c trnh by t nhiu bn dch khc nhau: 1. Bn United Bible Society, bn Hy lp, hiu nh ln th t (UBS4 ) 2. Bn New American Standard Bible, cp nht nm 1995 (NASB) 3. Bn New King James Version (NKJV) 4. Bn New Revised Standard Version (NRSV) 5. Bn Todays English Version (TEV) 6. Bn the New Jerusalem Bible (NJB) Cc cch chia on khng c linh cm. Chng phi c xc nhn t bi cnh ca n. Bng cch i chiu cc bn dch hin i t cc l thuyt dch v quan im thn hc khc nhau, chng ta c th phn tch c cu trc tng gi nh l ng t tc gi nguyn thy. Mi phn on c mt l tht chnh. iu ny cn c gi l cu ch hay tng trng tm ca bn vn. tng hp nht ny l cha kha dn n s gii ngha hp l v mt lch s v vn phm. Khng mt ngi no nn gii ngha, ging hay dy da trn mt n v t hn l mt phn on! Cng nn nh rng mi phn on u lin h n cc phn on xung quanh n. iu ny gii thch ti sao vic lp dn cp phn on cho Ton b sch l quan trng. Chng ta phi c kh nng theo di c s pht trin tng mt cch lgch v mt ch do tc gi nguyn thy c s linh cm trnh by. 4. Cc ch thch ca Bob i theo phng php gii ngha theo tng cu. iu ny buc chng ta phi i theo tng ca tc gi nguyn thy. Cc ch thch ny cung cp thng tin thuc v cc lnh vc sau: a. Bi cnh ng vn b. Cc nhn xt su sc v lch s v vn ha c. Cc thng tin ng php d. Cc nghin cu theo t e. Cc on Kinh thnh tng ng 5. mt s ch trong tp gii ngha ny, phn bn vn in theo bn New American Standard Version (cp nht nm 1995) s c b sung bng cc bn dch hin i khc: a. Bn King James mi (NKJV) l bn dch da trn bn tho truyn thng gi l bn tiu chun (the Textus Receptus). b. Bn hiu nh tiu chun (the New Revised Standard Version) l bn dch theo tng ch c xut bn bi National Council of Churches of the Revised Standard Version. c. Bn ting Anh ngy nay (the Todays English Version) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn xut bn bi American Bible Society. d. Bn Jerusalem Bible (JB) l mt bn dch ting Anh da trn bn dch ting Php ca Cng gio. 6. i vi nhng ngi khng bit ting Hy lp, vic i chiu cc bn dch Anh ng gip xc nh c mt s vn trong bn vn: a. Cc d bn b. Cch s dng t c. Cc bn vn v cu trc ng php kh d. Cc bn vn khng r 7. cui mi chng u c cc cu hi tho lun lin quan n vn , c cung cp hng n mt s vn gii thch chnh trong on .

ix

GII THIU SCH CNG V CC S

LI M U A. Sch Cng v cc s hnh thnh nn mt cu ni khng th thiu c gia cc k thut v cuc i Cha Jsus (cc sch Phc m), s ging dy Phc m trong Cng v, s ging ngha v p dng qua cc l th trong Tn c ca cc s . B. Hi thnh u tin m rng v lu hnh hai tuyn tp vn phm Tn c: (1) cc sch Phc m (4 sch) v (2) S (th ca Phao-l). Tuy nhin, vi s xut hin ca cc t thuyt v thn hc ng Christ th k th hai, gi tr ca sch Cng v tr nn r rng. Sch Cng v by t ni dung v mc ch s ging dy ca cc s (kerygma) v kt qu k diu ca Tin lnh. C. Tnh chnh xc v lch s ca sch Cng v c nu bt v xc nhn bi cc khm ph kho c hin i, c bit l nhng iu lin quan n danh hiu ca cc vin chc chnh quyn La-m (v d ch strategoi, 16:20, 22, 35, 36 [cng c dng cho cc thy i trong n th, Lu-ca 22:4, 52; Cng v 4:1; 5:24-26]; ch politarchas, 17:6, 8; v ch proto, Cng v 28:7, xem sch ca A. N. Sherwin-White, Roman Society and Roman Law in the New Testament). Lu-ca ghi li cc mu thun trong hi thnh u tin, ngay c cuc ci nhau gia Phao-l v Ba-na-ba (Cng v 15:39). iu ny cho thy y l mt cng trnh lch s thn hc c nghin cu, qun bnh, v cng bng. D. Ta ca sch ny c tm thy trong cc bn Hy-lp c di mt s dng c s khc bit khng ng k : 1. Bn ( Sinaiticus), Tertulllian, Didymus, v Eusebius c ch Cng v (bn ASV, NIV) 2. Bn B (Vaticanus), D (Bezae) trong dng ch nh, Irenaeus, Tertullian, Cyrian, v Athanasius c ch Cng v ca Cc S (bn KJV, RSV, NEB) 3. Bn A2 (hiu nh u tin ca bn Alexandrius), E, G, v Chrysostom c ch Cng v ca Cc S thnh C th l nhng ch Hy-lp nh praxeis, praxis (ngha l hnh ng, cch thc, hnh vi, tp qun, thi quen) phn nh mt loi vn chng c ca vng a Trung hi l loi vn m t cuc i v cng vic ca nhng ngi ting tm hay c nh hng ln (nh Ging, Phi-e-r, -tin, Phi-lp, Phao-l). C th t ban u sch ny khng c ta (ging nh Phc m Lu-ca). E. C hai truyn thng v vn bn khc nhau ca sch Cng v. Bn ngn hn l bn Alexandria (P45, P74, , A, B, C). Cc vn bn h Ty phng (Western family) (P29, P38, P48, v D) dng nh cha ng nhiu chi tit hn. Khng r nhng iu ny l t ngi vit hay l c nhng ngi sao chp sau ny thm vo da vo cc truyn thuyt ca hi thnh u tin. Cc hc gi v ph bnh vn bn cho rng nhng bn vn thuc h Ty phng c cc phn thm vo sau ny l v n tm cch (1) lm cho tri chy hn hoc sa li nhng ch bt thng, kh hiu; (2) thm vo nhng chi tit khc; (3) thm mt s cm t c bit lm ni bt Jsus l ng Christ; v (4) bi v n khng c trch bi bt c mt tc gi C c no thi k u tin trong sut ba th k u (xem F.F. Bruce, Acts: Greek Text, trang 69-80). bit thm chi tit, xin xem sch A Textual Commentary on the Greek New Testament ca Bruce M. Metzger, xut bn bi United Bible Societies, trang 259-272. Bi v c rt nhiu nhng im thm vo sau ny, tp sch gii kinh ny s khng bn n tt c nhng la chn thuc v vn bn. Nu vn d bn tr nn quan trng cho s gii ngha, th lc n mi c bn n trong tp sch ny. TRC GI A. Sch ny khng c tn tc gi, nhng rt c th rng ngun tc gi l Lu-ca.

1. Nhng on c ch chng ti mt cch rt c bit v y ngc nhin (16:10-17) [chuyn hnh trnh truyn gio th hai Phi-lp]; 20:5-15; 21:1-18 [cui hnh trnh truyn gio th ba] v 27:1-28:16 [Phao-l b gi i nh mt t nhn n R-ma]) hm mnh m rng Luca l tc gi. 2. S ni kt gia sch Phc m th ba v Cng v rt r rng khi chng ta so snh Lu-ca 1:1-4 vi Cng v 1:1-2. 3. Lu-ca, mt bc s ngi ngoi bang, c ni n nh mt bn ng hnh vi Phao-l trong C-l-se 4:10-14, Phi-l-mn 24, v II Ti-m-th 4:11. Lu-ca l ngi vit thuc v dn ngoi duy nht trong Tn c. 4. S lm chng thng nht ca hi thnh u tin rng tc gi l Lu-ca: a. Mng Muratorian (nm 180-200 SCN t R-ma ni rng, thu thp bi bc s Lu-ca) b. Cc bi vit ca Irenaeus (nm 130-200 SCN) c. Cc bi vit ca Clement Alexandria (nm 156-215 SCN) d. Cc bi vit ca Tertullian (nm 160-200 SCN) e. Cc bi vit ca Origen (nm 185-254 SCN) 5. Cc bng chng ni ti v phong cch vit v ng vng (c bit l cc t y khoa) xc nhn Lu-ca l tc gi (quan im ca Sir William Ramsay v A. Harnack) B. Chng ta c 3 ngun thng tin v Lu-ca: 1. Ba phn on trong Tn c (C-l-se 4:10-14; Phi-l-mn 24; II Ti-m-th 4:11) v bn thn sch Cng v. 2. Li gii thiu v Lu-ca t ti liu chng Marcion (Anti-Marcion) th k th hai. 3. Eusebius, s gia v hi thnh u tin th k th t trong cun Ecclesiastical History 3:4, ni nh vy: Lu-ca, v qu qun, l ngi x An-ti-t, v ngh nghip, l mt thy thuc, cng tc chnh vi Phao-l v cng c quen bit vi cc s cn li nhng khng gn gi bng, l ngi li cho chng ta nhng tm gng v s hn gn linh hn m ng nhn c t h trong hai cun sch c linh cm, sch Phc m v Cng v ca cc s . 4. y l phn s lc tiu s a hp v Lu-ca: a. Mt ngi ngoi (c k n trong C-l-se 4:12-14 cng vi -php-ra v -ma, ch khng phi cng danh sch vi nhng cng s ngi Do thi) b. Qu qun hoc t An-ti-t thuc Syria (theo li gii thiu chng Marcion) hay l Phi-lp thuc Ma-x-oan (theo Sir William Ramsay khi bn n Cng v 16:19) c. Mt thy thuc (C-l-se 4:14); hay t nht l mt ngi hc rng d. Tr nn mt tn tui thanh nin sau khi hi thnh c thnh lp An-ti-t (theo ti liu li gii thiu chng Marcion) e. Bn ng hnh vi Phao-l (nhng phn on chng ti trong Cng v) f. Khng lp gia nh g. Vit Phc m th ba v Cng v (cng li gii thiu, cng li vit v cch dng ch) h. n 84 tui th qua i Boeotia C. Nhng thch thc khng chp nhn ngun tc gi l Lu-ca: 1. Li ging ca Phao-l A-r--ba (Mars Hill) s dng cc phm tr v thut ng trit hc Hy-lp thit lp mt im chung (Cng v 17), nhng Phao-l trong R-ma 1-2, dng nh xem bt c mt im chung no (thin nhin, s minh chng o c bn trong) cng l v ch. 2. Li ging v bnh lun ca Phao-l trong Cng v cho thy ng l mt ngi C c Do thi xem trng Mi-se, nhng cc th tn ca Phao-l h thp gi tr Lut Mi-se xem l vn v ht thi. 3. S ging dy ca Phao-l trong Cng v khng c trng tm v lai th nh cc th tn trc ca ng (nh l I v II T-sa-l-ni-ca). 4. Nhng t ng, li vit v trng tm i chi nhau l mt iu th v, nhng cha thuyt phc c. Cng nhng tiu chun ny khi p dng cho cc sch Phc m, th Cha Jsus trong 2

cc sch Tin lnh cng quan rt khc vi Cha Jsus trong sch Ging. D vy, him c hc gi no t chi cho rng c hai u phn nh cuc i ca Cha Jsus. D. Khi bn v ngun tc gi ca sch Cng v iu cn yu l chng ta phi bn v cc ngun t Lu-ca, bi v nhiu hc gi (v d C.C. Torrey) cho rng Lu-ca s dng cc ngun ti liu ting A-ram (hay l truyn thng truyn ming) vit mt s chng trong 15 chng u. Nu iu ny l ng, th Lu-ca l ngi thu thp cc ti liu ny, ch khng phi l tc gi. Ngay c trong cc bi ging sau ny ca Phao-l, Lu-ca ch cung cp cho chng ta phn tm lc cc li ca Phao-l, ch khng phi mt k thut theo tng ch mt. Cu hi v nhng ngun ti liu no Lu-ca s dng cng quan trng nh cu hi v ngun tc gi c phi l Lu-ca hay khng. THI GIAN VIT A. C rt nhiu bn lun v bt ng v thi im vit sch Cng v, nhng bn thn nhng s kin ny din ra trong khong thi gia t nm 30-63 SCN (Phao-l c th ra khi t R-ma vo khong gia nm 60 v b bt tr li v b hnh hnh di thi N-r, c l l vo thi k bt b nm 65 SCN). B. Nu chng ta cho rng sch Cng v mang mc ch bin gio lin quan n chnh quyn La m th thi im (1) trc nm 64 SCN (thi im bt u cn bt b C c nhn ca N-r Rma) v/hoc (2) lin quan n cuc ni lon ca ngi Do thi vo nm 66-73 SCN. C. Nu chng ta mun kt ni sch Cng v vi Phc m Lu-ca theo th t vi nhau, th thi im vit sch Phc m ny nh hng thi im vit sch Cng v. Bi v s tht th ca Gi-ru-salem vo tay Titus nm 70 SCN c tin bo (Lu-ca 21) nhng khng c m t, th iu dng nh hp vi thi im trc nm 70 SCN. Nu nh vy, sch Cng v, nu c vit lin tc, phi c k vo thi im sau sch Phc m Lu-ca. D. Nu chng ta kh chu vi s kt thc bt ng (Phao-l vn ang t ti R-ma, theo F.F. Bruce), th thi im lin h n giai on cui ca ln t u tin ti R-ma ca Phao-l, tc l nm 58-63 SCN, l thch hp hn. E. Mt s ngy lch s lin h n cc s kin lch s c ghi li trong sch Cng v: 1. i km ln di thi Claudius (Cng v 11:28, nm 44-48 SCN) 2. Ci cht ca H-rt c-rp-ba I (Cng v 12:20-23, ma Xun nm 44 SCN) 3. Chc thng c ca Sergius Paulus (Cng v 13:7, c b chc vo nm 53 SCN) 4. S trc xut ngi Do thi khi La m do lnh ca Claudius (Cng v 18:2, vo nm 49 SCN) 5. Chc thng c ca Gallio, Cng v 18:12 (nm 51 hoc 52 SCN) 6. Chc thng c ca Felix (Cng v 23:26; 24:27, vo khong nm 52-56 SCN) 7. Festus thay th Felix (Cng v 24:27, vo nm 57-60 SCN) 8. Cc quan chc La m Giu- a. Quan coi v lut php hoc ti chnh (thay mt chnh quyn La m) (procurators): (1) Bn-x Phi-lt, nm 26-36 SCN (2) Marcellus, nm 36-37 SCN (3) Marullus, nm 37-41 SCN b. Vo nm 41 SCN hnh thc ngi thay quyn (procuratorial) ca h thng hnh chnh La-m c i sang hnh thc vua ch hu trong h thng quc thng tr. Hong La m Claudius b nhim vua H-rt c-rp-ba I vo nm 41 SCN. c. Sau ci cht ca vua H-rt c-rp-ba I vo nm 44 SCN, hnh thc ngi thay quyn li c thit lp tr li cho n nm 66 SCN (1) Antonius Felix (2) Porcius Festus

MC CH V KT CU CA SCH CNG V A. Mt trong nhng mc ch ca sch Cng v l ghi li s pht trin nhanh chng ca nhng ngi theo Cha Jsus c ngun gc t nhng ngi Do thi m rng ra khp ni trn th gii, t phng cao ng cht ca n cung in ca S-sa: 1. M thc a l ny theo khun mu ca Cng v 1:8, tc l i mng lnh trong sch Cng v (Ma-thi- 28:19-20) 2. S m rng v mt a l ny c trnh by qua cc cch sau: a. cp n bin gii cc thnh ph chnh v bin gii cc quc gia. Trong Cng v, chng ta thy c 32 nc, 54 thnh ph, v 9 o thuc vng a trung hi. Ba thnh ph chnh l Gi-ru-sa-lem, An-ti-t v R-ma (Cng v 9:15) b. cp n cc nhn vt ch cht. Cng v dng nh c th c chia ra lm hai phn: chc v ca Phi-e-r v chc v ca Phao-l. C hn 95 ngi c ni n trong Cng v, nhng nhng ngi chnh l: Phi-e-r, -tin, Phi-lp, Ba-na-ba, Gia-c v Phao-l. c. C hai hoc ba hnh thc vn chng xut hin nhiu ln trong Cng v, l iu c l phn nh nh sp xp cch vit sch ny ca tc gi: (1) Cc cu tm tt 1:1- 6:7 ( Gi-ru-sa-lem) 6:8-9:31 ( Palestine) 9:32-12:24 (n An-ti-t) 12:25-15:5 (n Tiu ) 16:6-19:20 (n Hy-lp) 19:21-29:30 (n R-ma) (2) Cc cu cp s pht trin 2:47 5:14 6:7 9:31 12:24 16:5 19:20 (3) S dng cc con s 3:41 4:4 5:14 6:7 9:31 11:21, 24 12:24 14:1 19:20

B. Cng v r rng lin quan n s hiu lm xung quanh ci cht ca Cha Jsus v mt mu phn. iu hin nhin l Lu-ca vit cho nhng ngi ngoi (Th--phi-l, c l l mt vin chc La m). Lu-ca dng (1) cc bi ging thuyt ca Phi-e-r, -tin, v Phao-l cho thy mu m ca nhng ngi Do thi v (2) s thin cm ca cc quan chc La-m i vi C c gio. Ngi La-m khng c g phi s nhng ngi theo Cha Jsus. 1. Bi ging ca cc lnh o C c: a. Phi-e-r, 2:14-40; 3:12-26; 4:8-12; 10:34-43 b. -tin, 7:1-53 c. Phao-l, 13:10-42; 17:22-31; 20:17-25; 21:40-22:21; 23:1-6; 24:10-21; 26:1-29 2. Tip xc vi cc vin chc chnh quyn: a. Bn-x Phi-lt, Lu-ca 23;13-25 b. Sergius Paulus, Cng v 13:7, 12 c. Cc thng quan Phi-lp, Cng v 16:35-40 d. Gallio, Cng v 18:12-17 e. My quan ln x A-si n thnh -ph-s, Cng v 19:23-41 (c bit l cu 31) f. Claudius Lysias, Cng v 23:29 g. Felix, Cng v 24 h. Porcius Festus, Cng v 24 i. c-rp-ba II, Cng v 26 (c bit l cu 32) j. Publius, Cng v 28:7-10 3. Khi so snh bi ging ca Phi-e-r vi bi ging ca Phao-l, chng ta thy r rng rng Phao-l khng phi l mt ngi gii thiu mt iu g mi, nhng l mt ngi cng b l

tht Phc m ca cc s mt cch trung thnh. Bi ging ca cc s (the kerygma) tht s thng nht vi nhau! C. Lu-ca khng nhng bin h C c gio trc mt chnh quyn La-m, m ng cn bin h cho Phao-l trc mt cc hi thnh ngi ngoi. Phao-l nhiu ln b cc nhm Do thi cc oan tn cng (nhng ngi Giu-a Ga-la-ti, nhng siu s trong II C-rinh-t 10-13; v cc nhm ngi Hy-lp (nhm tr hu gio C-l-se v -ph-s). Lu-ca cho h thy mt con ngi bnh thng ca Phao-l bng cch by t tm lng v quan im thn hc ca Phao-l qua cc chuyn truyn gio v bi ging ca ng. D. Mc d khng c mc ch tr thnh mt cun sch tn l, sch Cng v ghi li cho chng ta nhng im cn bn trong cc bi ging ca Cc S , l iu m C.H. Dodd gi l Bi ging cc s (Kerygma) (hay nhng l tht trng yu v Cha Jsus). N gip chng ta nhn thy c nhng iu h cm nhn l nhng iu thit yu ca Phc m, c bit khi h lin h n n s cht v sng li ca Cha Jsus. CH C BIT: CC BI GING (KERYGMA) CA HI THNH U TIN 1. Li ha ca c Cha Tri trong Cu c gi y c ng nghim khi Cha Jsus, ng Mt-si-a n (Cng v 2:30; 3:19,24; 10:43; 26:6-7, 22; R-ma 1:2-4; I Ti-m-th 3:16; Hb-r 1:1-2; I Phi-e-r 1:10-12; II Phi-e-r 1:18-19). 2. Cha Jsus c c Cha Tri xc du lm ng Mt-si-a trong bp tm ca Ngi (Cng v 10:38). 3. Cha Jsus bt u chc v ti Ga-li-l sau khi chu bp tm (Cng v 10:37). 4. Chc v ca Ngi c th hin qua cc vic lnh v lm php l bi quyn nng c Cha Tri (Mc 10:45; Cng v 2:22; 10:38). 5. ng Mt-si-a b ng inh theo chng trnh ca c Cha Tri (Mc 10:45; Ging 3:16; Cng v 2:23; 3:13-15, 18; 4:11; 10:39; 26:23; R-ma 8:34; I C-rinh-t 1:17-18; 15:3; Gala-ti 1:4; H-b-r 1:3; I Phi-e-r 1:2, 19; 3:19; I Ging 4:10). 6. Ngi sng li t trong k cht v hin ra cho cc mn (Cng v 2:24, 31-32; 3:15,26; 10:40-41; 17:31; 26:23; R-ma 8:34; 10:9; I C-rinh-t 15:4-7, 12 v cc cu sau; I T-sa-lni-ca 1:10; I Ti-m-th 3:16; I Phi-e-r 1:2; 3:18,21). 7. Ngi c c Cha Tri tn cao v c gi l Cha (Cng v 2:25-29, 33-36; 3:13; 10:36; Rma 8:34; 10:9; I Tim 3:16; H-b-r 1:3; I Phi-e-r 3:22). 8. Ngi ban c Thnh Linh xung thnh lp mt cng ng mi ca c Cha Tri (Cng v 1:8; 2:14-18, 38-39; 10:44-47; I Phi-e-r 1:12) 9. Ngi s tr li on xt v phc hi mi iu (Cng v 3:20-21; 10:42; 17:31; I C-rinh-t 15:20-28; I T-sa-l-ni-ca 1:10) 10. Tt c nhng ai nghe s ip ny nn n nn v chu bp tm (Cng v 2:21, 38; 3:19; 10:43, 47-48; 17:30; 26:20; Rma 1:17; 10:9; I Phi-e-r 3:21). Tt c nhng im trn c s dng nh mt s thit yu cho vic cng b tin mng ca Hi thnh u tin, du rng cc tc gi trong Tn c c th b qua mt phn no hoc nhn mnh n mt s im c bit khc trong s ny khi h ging. Ton b Phc m theo Mc theo st quan im ca Phi-e-r v s ging dy kerygma ny. Truyn thng cho rng Mc h thng li cc bi ging ca Phi-e-r ging R-ma, v gp li thnh Phc m Mc. C Ma-thi- v Lu-ca u theo cu trc c bn ca Mc.

E. Trong cun The Book of Acts, the Early Struggle for an Unhindered Gospel, hc gi Frank Stagg khng nh mc ch ca sch Cng v ch yu l m t s tin trin ca s ip v Cha Jsus (hay l Phc m) t mt Do thi gio mang nng tnh quc gia bin thnh mt s ip mang tnh ton cu cho ton th nhn loi. Li bn ca Stagg tp trung vo cc mc ch ca Lu-ca khi vit sch Cng v. Ngi c c th tm thy trong cc trang 1-18 mt bn tm tt v phn tch hu dng v cc l thuyt khc nhau. Stagg tp trung vo ch khng b ngn cn trong cu 28 :31, l cch bt thng khi kt thc mt cun sch, l cha kha hiu c trng tm ca Lu-ca nhn mnh vo s trn lan ca C c gio vt qua mi tr ngi. F. Mc d c Thnh Linh c nhc n hn 50 ln trong sch Cng v, sch ny khng phi l Cng v ca c Thnh Linh. C 11 chng khng bao gi ni n c Thnh Linh. Ngi ch yu c nhc n trong phn u ca sch Cng v, l phn Lu-ca ly t cc ngun khc (c l t cc ngun c nguyn ng ting A-ram). Sch Cng v khng nhm mc ch hng v c Thnh Linh nh cc sch Phc m hng v Cha Jsus ! iu ny khng nhm h gi v tr ca c Thnh Linh, nhng cnh gic chng ta khng nn xy dng thn hc v c Thnh Linh ch yu hay ch da vo sch Cng v m thi. G. Sch Cng v khng c vit ra vi mc ch dy tn l (xem sch ca Fee v Stuart, How to Read the Bible for All Its Worth, trang 94-112). Mt v d ca n l n lc da vo thn hc v s ci o t sch Cng v l iu chc em n s tht bi. Cc th t v nhng yu t v s ci o khc nhau trong sch Cng v ; v vy, m thc no l chun ? Chng ta phi tra xem cc th tn hiu thm v tn l ny. Mc d vy, iu th v l mt s hc gi (Hans Conzelmann chng hn) li nhn thy Lu-ca c nh hng tr li cc quan im lai th hc cho rng Cha sp tr li trong th k u bng cch nhm vo s phc v mt cch kin nhn ch i s Cha tr hon tr li. Vng quc ca Ngi ang y, c quyn nng, thay i i sng con ngi ngay trong lc ny. Hot ng ca hi thnh gi ny tr thnh im trng tm, ch khng xoy vo s trng i Cha tr li. H. Mt mc ch kh d khc ca sch Cng v cng ging vi mc ch ca R-ma 9-11, l : ti sao ngi Do thi t chi ng Mt-si-a cng l ngi Do thi v ti sao hi thnh li bao gm hu ht l ngi ngoi ? Mt vi ch trong sch Cng v chng ta thy bn cht ton cu ca Phc m c loan bo mt cch r rng. Cha Jsus sai h vo trong cc dn tc (1 :8). Ngi Do thi t chi Ngi, nhng ngi ngoi bang li tip nhn. S ip ca Ngi n Lam. C th mc ch ca Lu-ca l mun cho thy C c gio ca ngi Do thi (i din l Phie-r) v C c gio ca ngi ngoi bang (i din l Phao-l) c th chung sng vi nhau v cng pht trin ! H khng tranh ua vi nhau nhng cng hp tc vi nhau truyn gio cho th gii. I. Ni v mc ch ca sch ny, ti hon ton ng vi F. F. Bruce (trong cun New International Commentary, trang 18) bi v Lu-ca v Cng v theo nguyn gc l t mt tp sch, cho nn li gii thiu trong Lu-ca (1:1-4) cng l phn gii thiu cho sch Cng v. Mc d khng tn mt chng kin mi s kin, Lu-ca nghin cu k cng v ghi li chng mt cch chnh xc, s dng khung lch s v vn chng ca chnh mnh. Trong sch Phc m v Cng v, Lu-ca mun cho thy thc t lch s v tnh xc thc v thn hc ca Cha Jsus (Lu-ca 1 :4) v Hi thnh u tin. C l trng tm ca sch Cng v l ch v s ng nghim (khng b ngn cn, y l ch cui cng trong sch, 28 :31). Ch ny c din t qua mt s t ng v cm t khc nhau (xem sch ca Walter L. Liefeld, Interpreting the Book of Acts, trang 23-24). Phc m khng phi l iu cht ny ra sau ny, hay l mt k hoch B, cng khng phi l mt iu g mi l. N chnh l chng trnh hoch nh trc ca c Cha Tri (Cng v 2:23 ; 3:18 ; 4 28 ; 13:29). TH LOI VN CHNG A. Sch Cng v i vi Tn c cng ging nh cc sch Gi-su n II Cc Vua trong Cu c: l, n l mt loi vn tng thut lch s. Th loi tng thut lch s trong Kinh thnh cn c

trn s thc nhng trng tm ca n khng phi l trnh t ca s kin hay m t thu o cc s kin. N chn ra mt s s kin gii thch c Cha Tri l Ai, chng ta l ai, lm th no chng ta lm ha li vi c Cha Tri, v Ngi mun chng ta phi sng ra sao. B. Vn nn khi gii thch cc loi tng thut trong Kinh thnh l cc trc gi khng bao gi ghi trong cc sch ny (1) mc ch ca h l g, (2) l tht chnh l g, hoc l (3) chng ta phi bt chc nhng iu c ghi li nh th no. Ngi c cn phi suy ngh k cng cc cu hi sau: 1. Ti sao s kin ny c ghi li? 2. N lin h ra sao n cc d kin Kinh thnh trc ? 3. L tht thn hc trng tm y l g? 4. C iu g quan trng lin quan n bi cnh ng vn hay khng (s kin no c trc hay sau ? Ch ny c c ni n trong nhng ch khc khng?) 5. Ng cnh ny rng n u? (nhiu khi mt s ln cc k thut khc nhau hnh thnh nn mt ch hay mc tiu thn hc) C. Cc k thut lch s khng nn l ngun duy nht v mt tn l. Nhiu s kin c ghi li khng phi lc no cng quan trng i vi mc ch ca tc gi. Cc tng thut lch s c th minh ha cc l tht c ghi li nhng ni khc trong Kinh thnh. Khng phi bi v c mt iu g xy ra trong Kinh thnh th c ngha l l ch ca Cha cho mi ngi mi thi i (v d t t, a th, thnh chin, khin rn, v.v) D. Phn bn lun c ng c ch li nht v cch gii ngha th loi tng thut lch s l trong sch ca Gordon Fee v Douglas Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 78-93 v 94112. TH MC LIN QUAN N BI CNH LCH S CA SCH CNG V Cc sch mi nh v sch Cng v trong bi cnh th k th nht c thc hin bi cc hc gi chuyn nghin cu v Hy lp v La-tin c (classicists). Li giao ngnh ny (inter-disciplinary approach) tht s gip c gi hiu hn v Tn c. Lot sch ny c Bruce M. Minter ch bin. A. The Book of Acts in Its Ancient Literary Setting B. The book of Acts in Its Graeco-Roman Setting C. The Book of Acts and Paul in Roman Custody D. The Book of the Acts in Its Palestianian Setting E. The Book of Acts in It Diaspora Setting F. The Book of Acts in Its Theological Setting Mt s sch khc cng rt hu ch l: 1. A. N. Sherwin-White, Roman Society and Roman Law in the New Testament 2. Paul Barnett, Jesus and the Rise of Early Christianity 3. James S. Jeffers, The Greco-Roman World CHU K C KINH THNH LN TH NHT (xem trang vi) y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ton b sch ny trong mt ln c. Vit ra ch trng tm ca ton b sch bng ch ca bn. 1. Ch ca ton b sch 2. Th loi vn chng

CHU K C KINH THNH LN HAI (xem trang vi-vii) y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c li ton b sch ny ln th hai trong mt ln c. Lp dn cc ch chnh v vit mt cu din t mi ch . 1. Ch ca n v ng vn th nht 2. Ch ca n v ng vn th hai 3. Ch ca n v ng vn th ba 4. Ch ca n v ng vn th t 5. Vn vn

CNG V ON 1
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I1
UBS4
Li ha ban Thnh Linh 1:1-5

NKJV
Li m u 1:1-3 Thnh Linh c ha ban

NRSV
Phn gii thiu: ng Christ sng li 1:1-5

TEV
Phn gii thiu 1:1-5

JB
Li m u 1:1-5

S thng thin ca Cha Jsus 1:6-11

1:4-8

S thng thin 1:6-11

Cha Jsus c ct ln tri 1:6 1:7-9

S thng thin 1:6-8

Cha Jsus ln tri 1:9-11 La chn ngi th cho Giu-a 1:12-14 Bui nhm cu nguyn ti phng cao 1:12-14 Ma-thia c chn 1:15-26 1:15-26 1:15-26 Cuc nhm hp ca Mi hai s 1:12-14

1:9-11 Ngi th cho Giu-a 1:12-14 Nhm S 1:12-14 Giu-a c thay th 1:15-17 1:18-19 1:20 1:21-22 1:23-26 1:21-22 1:23-26 1:15-20

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON Mc d khng c linh cm, vic phn on v cu l cha kha hiu v theo di c tng ca tc gi nguyn thy. Mi bn dch hin i u c phn phn on v tm tt on. Mi on c mt ch , mt l tht, mt tng trng tm. Mi bn dch c cch chia on c bit ring ca n nhm c ng li cc ch ny. Khi c mt bn vn, hy t hi chnh mnh bn dch no gip bn nm c ch qua li chia on v cu ca n. mi on, chng ta phi c Kinh thnh trc v tm cch xc nh cc ch (phn on) ca n, sau so snh s hiu bit ny vi cc bn dch hin i. Ch khi no chng ta hiu c nh ca tc gi nguyn thy bng cch theo di l lun v cch trnh by ca h, th chng ta mi tht s hiu c Kinh thnh. Ch c tc gi nguyn thy c linh cm- ngi c khng c quyn thay i hay b sung vo s ip. Tuy nhin, nhng ngi c Kinh thnh c trch nhim p dng nhng l tht c linh cm ny vo cuc sng hng ngy ca h. Lu rng tt c cc thut ng v nhng ch vit tt u c gii thch r rng trong Ph lc mt, hai, v ba.
1

y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG BN NASB 1:1-5 1 Hi Th--phi-l, trong sch th nht ta, ta tng ni v mi iu c Cha Jsus lm v dy t ban u, 2 cho n ngy Ngi c ct ln tri, sau khi Ngi cy c Thnh Linh m rn dy cc s Ngi chn. 3 Sau khi chu au n ri, th trc mt cc s , Ngi ly nhiu chng c t ra mnh l sng, v hin n vi cc s trong bn mi ngy, phn bo nhng s v nc c Cha Tri. 4 Lc vi cc s , Ngi dn rng ng ra khi thnh Gi-ru-sa-lem, nhng phi ch iu Cha ha, l iu cc ngi nghe ta ni. 5 V chng Ging lm php bp-tem bng nc, nhng trong t ngy, cc ngi s chu php bp-tem bng c Thnh Linh. 1:1 trong k thut u tin ta vit Cu ny th CH NH TRUNG CCH QU KH (AORIST MIDDLE INDICATIVE), theo ngha en l ta lm ra. Lu-ca l trc gi hin nhin cho c Phc m Lu-ca v sch Cng v (i chiu Lu-ca 1:1-4 v Cng v 1:1-2). Ch k thut (hay tp (volume)) c dng trong ting Hy-lp ch mt loi vn tng thut lch s. V k thut (tc l theo vn chng Hy-lp c i) n hm ch mt trong t nht 3 tp sch. iu kh chc chn l li kt thc bt ng trong sch Cng v dng nh gii thch rng Lu-ca c k hoch nh vit mt tp th ba. Mt s ngi thm ch cho rng cc th tn mc v (I Ti-m-th, II Ti-m-th v Tt) c vit bi Lu-ca. Th--phi-l T ny c hnh thnh t ch (1) c Cha Tri (Theos) v (2) tnh anh em (philos). C th dch l ngi yu Cha, bn ca Cha, hay l ngi c Cha yu. Danh hiu ngi [bn ting Vit ng] (most excellent) trong Lu-ca 1:3 l mt danh hiu knh trng dnh cho vin chc chnh quyn La-m (Cng v 23:26; 24:3; 26:25), c l dng ch i ng lm ca La-m. Ngi ny c th l ngi ng h ti chnh cho vic vit, sao chp v phn pht hai tp sch ca Lu-ca. Truyn thng gio hi cho rng ng l T. Flavius Clemens, anh em h vi Domitian. tt c mi iu Cha Jsus lm t ban u Cu ny ch Phc m Lu-ca. iu ngc nhin l Lu-ca ni mi iu Cha Jsus lm, bi v Phc m Lu-ca (cng ging vi cc sch Tin lnh Cng quan khc) rt chn la khi ghi li cuc i v li dy ca Cha Jsus.

10

1:2 cho n ngy Ngi c ct ln tri C mt s ch ting Hy-lp m t s thng thin v tri ca Cha Jsus nh sau y: 1. Analambano, ct ln (Cng v 1:2, 11, 22; I Ti-m-th 3:16) l ch cng c dng trong bn LXX sch II Cc Vua 2:9, 11 ch vic -li ln tri, cng c dng trong I Maccabees 2:58 2. Epairo, nhc ln, a ln (Cng v 1:9) 3. Analepsis (Lu-ca 9:51, th #1) 4. Diistemi, ln ng 5. Anabaino, thng thin (Ging 6:62) S kin ny khng c ghi li trong Phc m Ma-thi- v Mc. Phc m Mc chm dt cu 16:8, nhng mt trong ba phin bn thm vo sau ny c m t s kin ny trong cu 16:19 (analambano). Ngi bi Thnh Linh y l ln u tin Thnh Linh c ni n, mt nhn vt rt quan trng trong sch Cng v. Trong Cu c Thnh Linh c Cha Tri (ruach) l mt nng lc hon thnh mc ch ca c Gi-h-va, nhng khng c mt du tch no cho thy l mt thn v (personal) (tnh c thn trong Cu c). Tuy nhin, trong Tn c bn tnh v bn th hon ton ca Thnh Linh c ghi li. 1. Ngi c th b ni phm n (Ma-thi-. 12:31; Mc 3:29) 2. Ngi dy d (Lu-ca 12:12; Ging 14:26) 3. Ngi lm chng (Ging 15:26) 4. Ngi co trch, hng dn (Ging 16:7-15) 5. Ngi c gi l ai (hos, -ph-s 1:14) 6. Ngi c th b lm bun (-ph-s 4:30) 7. Ngi c th b dp tt (I T-sa-l-ni-ca 5:19) Cc on ch v Ba ngi cng ni n ba thn v (Xin xem ch c bit cu 2:32-33 Ba ngi c Cha Tri) 1. Ma-thi- 28:19 2. II C-rinh-t 13:14 3. I Phi-e-r 1:2 Thnh Linh c kt ni vi cc hot ng ca con ngi 1. Cng v 15:28 2. R-ma 8:26 3. I C-rinh-t 12:11 4. -ph-s 4:30 5. I T-sa-l-ni-ca 5:15 Ngay t u sch Cng v, vai tr ca c Thnh Linh c nhn mnh. L Ng Tun khng phi l thi im c Thnh Linh mi bt u lm vic, nhng l mt chng mi trong cng tc ca Ngi. Jsus lc no cng c Thnh Linh vi. S kin Cha chu bp tm khng phi l thi im c Thnh Linh mi bt u cng vic, nhng l mt chng mi trong cng tc ca Ngi. Lu-ca chun b cho Hi thnh mt chng mi ca mt mc v y kt qu. Cha Jsus vn l trng tm, Thnh Linh vn l cng c c kt qu v tnh yu, s tha th v s phc hi con ngi ca c Cha Cha trong nh tng ca Ngi vn l mc tiu! truyn lnh Ch ny ch thng tin khng c trong Phc m Lu-ca, nhng c ghi li trong Ma-thi- 28:18-20 v Cng v 1:8. lnh y l th NG TNH T TRUNG CCH QU KH (AORIST MIDDLE (deponent) PARTICIPLE). Mt s hc gi cho rng ch ny ch cu 1:8 (Ma-thi- 28:19-20; Lu-ca 24:45-47 hoc Lu-ca 24:49). Hi thnh c hai chc nng song song: (1) truyn ging v nui dng tn hu ln ln ging vi ng Christ. Mi tn hu phi ch i quyn php v s trang b ca Cha lm c nhng iu ny. (2) mt s khc cho rng ch ny ch vic ch i Thnh Linh n v ban quyn php Giru-sa-lem (cu 4; Lu-ca 24:49). 11

cc s Xin xem s tn ca cc s trong cu 1:13. Ngi chn Ch chn (eklego, th CH NH TRUNG CCH QU KH) c dng trong hai ngha. Thng thng trong Cu c n ch s phc v, ch khng phi s cu ri, nhng trong Tn c n thng ch s cu ri thuc linh. y n c l ch c hai ny (Lu-ca 6:13). 1:3 Ngi t ra mnh l sng iu ny c l ch 3 ln Cha Jsus xut hin ti phng cao cho c nhm trong cc bui ti Cha nht lin tip, nhng cng c th ch cc ln xut hin khc (I C-rinh-t 15:5-8). S sng li ca Cha Jsus l iu quan trng lin quan n tnh chn tht ca Phc m (2:24, 32; 3:15, 25; 4:10; 5:35; 10:40; 13:30, 33, 34, 37; 17:31; v c bit l I C-rinh-t 15:12-19,20). Bn s sau y ch nhng ln xut hin ca Cha Jsus sau khi Ngi sng li (trch t sch ca Paul Barnett, Jesus and the Rise of Early Christianity, trang 185). Ging
Ma-ri (Ging 20:15) Cc ngi n b (Ma-thi- 28:9) Si-mn (Lu-ca 24:34) Hai mn trn ng Em-ma-t (Lu-ca 24:15) Cc mn (Lu-ca 24:36) Mi mn (Ging 20:17) Mi mt mn (Ging 20:26) Mi hai s (I C-rinh-t 15:5) S-pha (I C-rinh-t 15:5)

Ma-thi-

Lu-ca Ln xut hin ti Gi-ru-sa-lem

I C-rinh-t

Ln xut hin ti Ga-li-l

Hn 500 ngi (I C-rinh-t 15:6; c l lin quan n Ma-thi- 28:16-20) Gia-c (I C-rinh-t 15:7) By mn (Ging 21:1) Cc mn (Mathi- 28:16-20)

Ln xut hin ti Gi-ru-sa-lem

S thng thin (Lu-ca 24:50-51) Tt c cc s (I C-rinh-t 15:7)

NASB, NRSV, NIV NKJV TEV NJB

bi nhiu bng chng thuyt phc bng nhiu bng chng khng th sai lm c nhiu ln nhiu cch chng minh khng lm cho c mt cht nghi ng bng nhiu s t by

Ch tekmerion c dng duy nht ti y trong c Tn c. Sch ca Moulton v Milligan, The Vocabulary of the Greek Testament, trang 628, c phn bn lun rt tt v t ng ny trong vn chng Hy-lp, c ngha l bng chng by t iu g. Ch ny cng c dng trong the Wisdom of Solomon 5:11; 19:3 v III Maccabees 3:24.

12

sau khi Ngi chu au n Ngi Do thi tin Cha rt kh lnh hi c kha cnh ny ca Phc m (I C-rinh-t 1:23). S chu kh ca ng Mt-si-a c ni n trong Cu c (Sng th k 3:15; Thi-thin 22; -sai 53 v trong Lu-ca 24:45-47). y l im xc quyt thn hc ch o trong bi ging ca cc s (kerygma, Xin xem Ch c bit cu 2:13). Lu-ca thng dng th NG T NGUYN MU CH NG QU KH (AORIST ACTIVE INFINITIVE) cho t pascho (chu kh) ch Cha Jsus b ng inh (Lu-ca 9:22; 17:25; 22:15; 24:26, 46; Cng v 1:3; 3:18; 9:16; 17:3). C l Lu-ca ly iu ny t Phc m Mc (xem cu 8:31). hin ra cho h Chng ta c 10 hoc 11 k thut v nhng ln xut hin ca Cha Jsus sau khi Ngi sng li trong Tn c. Tuy nhin, y ch l nhng k thut tiu biu ch khng phi l bng lit k trn vn. R rng Cha Jsus n v i trong giai on ny nhng khng li vi mt nhm no. bn mi ngy y l thnh ng Cu c dng ch mt thi gian di khng c thi im xc nh, di hn c chu k mt trng. y n ch thi im gia cc ngy l Vt qua hng nm ca ngi Do thi v l Ng tun (tc l 50 ngy). Sch Lu-ca l sch duy nht cha ng thng tin ny. V thi im Cha thng thin khng phi l vn chnh (cc tc gi C c mi n th k th 4 SCN mi ch n n), cho nn r rng c mt mc ch no khc v con s ny. N c th ch thi gian Mi-se trn ni Si-na-i, dn Y-s-ra-n trong ng vng, Cha Jsus b cm d, hoc n gin l chng ta khng bit, nhng iu chc chn l bn thn thi im ny khng phi l vn quan trng. dy v nhng iu lin quan n Nc c Cha Tri Nhng ngi Tr hu gio (Gnostics) tuyn b rng Cha Jsus by t thng tin b mt cho nhm ca h trong thi im t L Vt qua n l Ng tun. iu ny r rng l sai lm. Tuy nhin, k thut v hai mn trn ng Em-ma-t l mt v d thuyt phc v s dy d ca Cha Jsus sau khi Ngi sng li. Ti ngh rng Cha Jsus cho cc lnh o Hi thnh thy t Cu c nhng s tin on v nhng ch lin quan n cuc i, s cht v s tr li ca Ngi. Xin xem Ch c bit bn di.

CH C BIT: NC C CHA TRI Trong Cu c ngi ta cho rng c Gi-h-va l Vua ca Y-s-ra-n (I Sa-mu-n 8:7; Thithin 10:16; 24:7-9; 29:10; 44:4; 89: 18; 95:3; -sai 43:15; 4:4, 6) v ng Mt-si-a l v Vua l tng (Thi-thin 2:6). Qua s ging sinh ca Cha Jsus ti Bt-l-hem, vng quc c Cha Tri bc vo lch s nhn loi em theo quyn nng v s cu ri (giao c mi, Gi-r-mi 31:3134; -x-chi-n 36:27-36). Ging Bp-tt cng b nc c Cha Tri n gn (Ma-thi-. 3:2; Mc 1:15). Cha Jsus dy r rng rng nc Tri trong Ngi v trong li dy ca Ngi (Ma-thi-. 4:17, 23; 9:35; 10:7; 11:11-12; 12:28; 16:19; Mc 12:34; Lu-ca 10:9, 11; 11:20; 12:31-32; 16:16; 17:21). Tuy nhin, nc Tri cng trong tng lai (Ma-thi-. 16:28; 24:14; 26:29; Mc 9:1; Lu-ca 21:31; 22:16, 18). Trong cc sch Tin lnh cng quan Mc v Lu-ca, chng ta thy cm t nc c Cha Tri. Ch thng xuyn ny trong cc li dy ca Cha Jsus bao gm s cai tr trong hin ti ca c Cha Tri trong tm lng ca con ngi m trong mt ngy no s hon tt trn c tri t. iu ny th hin trong li cu nguyn ca Cha Jsus trong Ma-thi- 6:10. V vit cho ngi Do thi, Ma-thi- mun dng cm t khng ng n tn ca c Cha Tri (cho nn ng vit l Nc Tri, trong khi Mc v Lu-ca vit cho ngi ngoi, th dng cch ch nh ph bin cho danh xng ca thn thnh). y l cm t cha kha quan trng trong cc Phc m Cng quan. Bi ging u tin v bi ging cui ca Cha Jsus, v hu ht cc n d ca Ngi, u xoay quanh ch ny. N ch quyn cai tr ca c Cha Tri trong tm lng con ngi ngay by gi! iu ngc nhin l Ging ch

13

dng cm t ny hai ln m thi (trong cc n d ca Cha Jsus th khng h c cm t ny). Trong Phc m Ging s sng i i l t cha kha v l hnh nh chnh. S cng thng lin quan n ch ny xy ra bi hai ln n ca Christ. Cu c ch ch trng n mt ln n ca ng Mt-si-a ca c Cha Tri- ln n trong huy hong km theo s phn xt v binh ao- nhng Tn c cho bit Cha Jsus n ln u lm mt y t Chu kh trong sai 53 v mt v Vua khim nhng trong Xa-cha-ri 9:9. Hai thi k ca ngi Do thi, thi k gian c v thi k cng bnh, trng lp nhau. Cha Jsus ang tr v trong tm lng nhng ngi tin Cha, nhng mt ngy no s cai tr ton c ci sng to. Ngi s n nh Cu c tin on! Nhng ngi tin Cha sng trong tnh trng ri nhng cha ca vng quc c Cha Tri (xem Gordon D. Fee v Douglas Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 131-134).

1:4 NASB nhm hp h li NKJV nhm li vi h NRSV khi vi h TEV khi h hp li vi nhau khi Ngi vi h TEVa TEVb, NIV khi Ngi n vi h NJB, KNOX khi ngi ti bn n vi h Cu 4-5 dng mt v d v s xut hin ca Cha Jsus trong nhiu ln xut hin v chng c ca Ngi. Ch sunalizomenos c th c nh vn cch khc. Nu nh vn cch khc, ngha ca n cng thay i. 1. Ch a m di- c ngha l nhm hp li/t hp li 2. Ch a m ngn- c ngha l n cng vi (ngha en l vi mui) 3. Nguyn m kp au- c ngha l vi Khng r nh tc gi y l g, nhng Lu-ca 24:41-43 (Ging 21) m t Cha Jsus cng n vi cc mn , l iu by t chng c v thn th sng li ca Ngi (cu 3). ng ri Gi-ru-sa-lem Cu ny cng c ghi li trong Lu-ca 24:49. Phn u ca sch Cng v l phn tm lc on cui trong Phc m Lu-ca, c l l cch kt ni hai sch li vi nhau theo li vn chng. ch iu Cha ha Trong cu 2:16-21 Phi-e-r lin h iu ny vi li tin tri thi k cui trong Gi-n 2:28-32. H ch i 10 ngy cho n khi n ngy L Ng Tun. Lu-ca c bit gi iu Cha ha l c Thnh Linh (Lu-ca 4:49; Cng v 2:33). Trc Cha Jsus ni vi h c Thnh Linh s n trong Ging 14-16. Tuy nhin, cng c th Lu-ca hiu iu Cha ha khng nhng ch l mt iu (tc l c Thnh Linh), nhng cng c th l s cu ri ha trong Cu c s c em n cho dn Y-s-ra-n trong mt con ngi l ng Mt-si-a (Cng v 2:39; 13:23, 32; 26:6). Cha Cu c gii thiu c Cha Tri nh mt ngi cha, mt hnh nh lin h mt thit t trong mt gia nh: (1) quc gia Y-s-ra-n thng c gi l con trai ca c Gi-h-va (-s 11:1; Ma-lachi 3:17); (2) ngay c trc trong Phc truyn lut l k, hnh nh c Cha Tri nh mt ngi cha cng c dng n (1:31); (3) trong Phc truyn lut l k 32:6, Y-s-ra-n c gi l con ca Ngi v c Cha Tri c gi l cha ca cc ngi; (4) hnh nh ny c ni n trong Thi-thin 103:13 v c xy dng thm trong Thi-thin 68:5 (cha ca nhng k m ci); (5) hnh nh ny rt thng thng trong cc sch tin tri (-sai 1:2; 63:8; Y-s-ra-n l con trai, Cha l Cha, 63:16; 64:8; Gi-r-mi 3:4, 19; 31:9). Cha Jsus ni ting A-ram, cho nn nhng ch xut hin ch cha tc l ch Pater trong ting Hylp, th c ngha l ch Abba trong ting A-ram (14:36). T ng dng trong gia nh ba b din t s

14

mt thit ca Ngi vi Cha; bng cch by t iu ny cho cc mn , Ngi cng khuyn khch chng ta c s lin h mt thit vi Cha. Ch Cha rt him khi dng n trong Cu c (v cng t xut hin trong cc vn th Rabi) ch c Gi-h-va, nhng Cha Jsus th thng dng n v dng nhiu ch. y l mt s mc khi ln lao v mi lin h mi ca ngi tin Cha vi c Cha Tri qua ng Christ (Ma-thi- 6:9). 1:5 Ging C 4 sch Tin lnh (Ma-thi- 3:1-12; Mc 1:2-8; Lu-ca 3:15-17; Ging 1:6-8,19-28) u thut li chc v ca Ging Bp-tt. Ch Ging l ch vit ngn li ca ch H-b-r y l Johanan, c ngha l c Gi-h-va giu n hay l mn qu ca c Gi-h-va. Tn ca ng mang y ngha bi v n ch mc ch ca c Cha Tri cho i sng ca ng, ging nh tt c cc tn trong Kinh thnh. Ging l v tin tri cui cng ca Cu c. Khng c mt tin tri no trong Y-s-ra-n k t thi Ma-la-chi, khong nm 430 TCN. Chnh s c mt ca ng em n s hng phn thuc linh gia vng ngi Y-s-ra-n. lm bp-tm bng nc Lm bp-tm l mt nghi l thng thng ca ngi Do thi vo th k th nht v th hai, nhng ch lin quan n nhng ngi mi nhp o. Nu mt ngi c gc ngoi bang mun tr thnh mt ngi con Y-s-ra-n tht, ngi phi hon tt 3 iu: (1) nu l n ng, phi thc hin php ct b; (2) t bp tm bng cch dm mnh xung nc trc s chng kin ca ba ngi; v (3) nu c th dng mt t l ni n th. Trong cc nhm phi th k th nht Palestine, nh l nhm Essenes, th l bp tm l mt kinh nghim thng thng c lp i lp li. Tuy nhin trong h thng Do thi gio chnh thng, cc tin l v nghi l c th c trch dn ch l thanh ty ny (1) nh l mt biu tng ty ra thuc linh (-sai 1:16); v (2) l mt nghi l u n c thc hin bi cc thy t l (Xut -dp-t k 19:10; L-vi-k 15). cc ngi s c bp-tm bng c Thnh Linh ng t ny th CH NH TH NG TNG LAI (FUTURE PASSIVE INDICATIVE). Th TH NG c l ch Cha Jsus da vo Mathi- 3:11; Lu-ca 3:16. Gii t en c ngha l trong, vi, hay bng (tc l mt phng tin, Ma-thi 3:11). Cm t ny c th ch hai s kin: (1) tr thnh mt C c nhn, (I C-rinh-t 12:13) hoc l (2) trong ng cnh ny, ch s ha ban cho quyn php thing ling phc v kt qu. Ging Bp-tt thng ni v mc v ca Cha Jsus bng nhng ch ny (Ma-thi- 3:11; Mc 1:8; Lu-ca 3:16-17; Ging 1:33). iu ny tng phn vi php bp-tm ca Ging. ng Mt-si-a s ng quang mt thi i mi ca c Thnh Linh. Bp-tm ca Ngi s l bp tm vi (hay l trong, bi) c Thnh Linh. C nhiu s bn ci gia cc h phi v iu ny, khng bit n ch n s kin no trong kinh nghim ca ngi tin Cha. Mt s cho rng n ch kinh nghim c ban cho quyn php sau khi tin Cha, mt loi phc th hai. Bn thn ti ngh rng n ch n s kin tr thnh mt C c nhn (I C-rinh-t 12:13). Ti khng gt b nhng s y Thnh Linh hay trang b cho cc tn hu, nhng ti tin rng ch c mt bp tm thing ling lc khi u vo trong ng Christ qua nhng ngi tin Cha ng ha chnh mnh vi s cht v s sng li vi Cha Jsus (R-ma 6:3-4; -ph-s 4:5; C-l-se 2:12). Cng tc ban u ny ca Thnh Linh c m t trong Ging 16:8-11. Theo ti cc cng tc ca Thnh Linh bao gm: 1. Co trch ti li 2. By t l tht v ng Christ 3. Dn dt vo s tip nhn Phc m 4. Bp tm vo trong ng Christ 5. Co trch ngi tin Cha v ti li vn ti phm 6. Thnh hnh ng Christ trong nhng ngi tin Cha trong t ngy na y ch ngy l Ng tun ca ngi Do thi, l l din ra 7 tun sau ngy l Vt qua. N nhn nhn ch quyn ca c Cha Tri trn cc hoa qu ma mng. N xy ra 50 ngy sau l Vt qua (L-vi-k 23:15-31; Xut -dp-t k 34:22; Phc truyn lut l k 16:10).

15

BN NASB 1:6-11 6 Vy, nhng ngi nhm ti tha cng Ngi rng: Ly Cha, c phi trong lc ny Cha s lp li nc Y-s-ra-n chng? 7 Ngi p rng: K hn v ngy gi m Cha t quyn nh ly, y l vic cc ngi chng nn bit. 8 Nhng khi c Thnh Linh ging trn cc ngi, th cc ngi s nhn ly quyn php, v lm chng v ta ti thnh Gi-ru-sa-lem, c x Giu-, x Sa-ma-ri, cho n cng tri t. 9 Ngi phn by nhiu li ri, th c ct ln trong lc cc ngi nhn xem Ngi, c mt m my tip Ngi khut i, khng thy na.10 Cc ngi ng ng chm trn tri trong lc Ngi ng ln, xy c hai ngi nam mc o trng hin n trc mt,11 v ni rng: Hi ngi Ga-li-l, sao cc ngi ng ngng ln tri lm chi? Jsus ny c ct ln tri khi gia cc ngi, cng s tr li nh cch cc ngi thy Ngi ln tri vy. 1:6 h hi Ngi Th CHA HON THNH (IMPERFECT) ch mt hnh ng lp i lp li trong qu kh hay l bt u ca mt hnh ng. R rng cc mn hi iu ny nhiu ln. Cha Ch Cha trong ting Hy-lp (kurios) c dng trong ngha chung tng qut hoc trong ngha thn hc m rng. N c ngha l ng, ngi, ch, ch nhn, chng hay l bn th Tringi ton vn (Ging 9:36, 38). Ch H-b-r (adon) trong Cu c xut pht t s ngn ngi ca ngi Do thi pht m tn giao c ca c Cha Tri, YHWH, l th NGUYN NHN (CAUSATIVE) ca ng t l trong ting H-b-r (Xut -dp-t k 3:14). H s vi phm iu rn Ngi ch ly danh Cha m lm chi (Xut -dp-t k 20:7; Phc truyn lut l k 5:11). V vy, h ngh rng nu h khng ni ra ch ny, th h s khng ly danh ny lm chi. H thay th bng ch adon trong ting H-b-r, c ngha tng ng vi ch kurios trong ting Hy-lp (Cha). Cc tc gi Tn c dng thut ng ny ch thn tnh y ca ng Christ. Cm t Jsus l Cha l mt li tuyn xng c tin cng khai v l mt cu tuyn b trong l bp tm ca hi thnh u tin (R-ma 10:9-13; I C-rinh-t 12:3; Phi-lp 2:11). c phi trong lc ny Ngi s phc hi vng quc Y-s-ra-n H vn c ci nhn hon ton mang nng ch ngha dn tc Do thi (Thi-thin 14:7; Gi-r-mi 33:7; -s 6:11; Lu-ca 19:11; 24:21). C l h thm ch hi Cha chc v ca h trong b my chnh quyn ny. Cu hi thn hc ny vn cn gy nhiu tranh ci. Ti mun a vo y phn gii ngha ca ti trong sch Khi quyn, l phn cp ngay n vn ny. Cc tin tri Cu c tin bo mt s phc hi vng quc Do thi Palestine c trung tm l Giru-sa-lem, ni m mi nc trn t hp li tn vinh v phc v mt nhn vt cm quyn t ngi avt, nhng cc s trong Tn c khng bao gi tp trung vo nh ny. C phi Cu c cng c thn cm (Ma-thi- 5:17-19)? C phi cc tc gi Tn c b qua nhng s kin quan trng trong thi k cui cng? Cc ngun thng tin v thi k cui cng ca th gii gm c: 1. Cc tin tri Cu c 2. Cc tc gi Cu c vit v thi k cui cng (-x-chi-n 37-39; a-ni-n 7-12) 3. Cc tc gi thi gia hai giao c (intertestament), cc tc gi Do thi vit v thi k cui cng trong cc sch khng phi thuc kinh in (non-canonical) (nh l sch I H-nc) 4. Chnh Cha Jsus (Ma-thi- 24; Mc 13; Lu-ca 21) 5. Cc th tn ca Phao-l (IC-rinh-t 15; IIC-rinh-t 5; IT-sa-l-ni-ca 4; IIT-sa-l-ni-ca 2) 6. Cc sch ca Ging (sch Khi huyn) C phi tt c cc ti liu ny u dy v thi k cui cng (cc s kin lin quan, mc thi gian, cc nhn vt)? Nu khng, ti sao khng? C phi tt c u c linh cm (ngoi tr cc sch vit thi k gia hai giao c ca ngi Do thi)?

16

Thnh Linh by t l tht cho cc trc gi Cu c bng cc t ng v th loi h c th hiu c. Tuy vy, qua s mc khi lin tin (progressive revelation), Thnh Linh m rng cc khi nim lai th hc trong Cu c trong mt mc ph qut hn (-ph-s 2:11-3:13). Sau y l cc v d c lin quan: 1. Thnh Gi-ru-sa-lem c dng lm biu tng cho dn ca c Cha Tri (thnh Si-n) v c khin tr thnh mt danh t ch vic c Cha Tri n nhn tt c nhng ngi n nn, tin nhn Ngi (thnh Gi-ru-sa-lem mi trong Khi huyn 20-22). S m rng thn hc t mt ci thnh thuc vt cht, theo ngha en tr nn mt dn ca c Cha Tri m ch li ha ca c Cha Tri mun cu nhn loi sa ng trong Sng th k 3:15, ngay c trc khi c mt ngi Do thi hay mt thnh no ca ngi Do thi. Ngay n s ku gi p-ra-ham cng bao gm dn ngoi trong (Sng th k 12:3). 2. Trong Cu c, cc k th ca dn Y-s-ra-n l cc nc ln bang Cn ng (Ancient Near East), nhng trong Tn c, n m rng ra ch tt c nhng ngi v tn, chng c c Cha Tri, v b Sa-tan xui khin. Cuc chin chuyn t mt s xung t a phn, a l n mt s xung t mang tm vc v tr. 3. Li ha v t ha, l iu rt thit yu trong Cu c (li ha cho cc t ph) gi tr thnh li ha v c tri t. Gi-ru-sa-lem mi tr thnh mt tri t c ti to, khng phi ch l vng Cn ng hay ring cho vng Cn ng (Khi huyn 20-22). 4. Mt s khi nim tin tri khc trong Cu c cng c m rng, v d nh: (1) ht ging p-raham gi tr thnh nhng ngi chu ct b thuc linh (R-ma 2:28-29); (2) dn giao c gi y bao gm c ngi ngoi (-s 1:9; 2:23; R-ma 9:24-26; L-vi-k 26:12; Xut -dp-t k 29:45; II C-rinh-t 6:16-18 v Xut -dp-t k 19:5; Phc truyn lut l k 14:2; Tt 2:14); (3) n th gi y l hi thnh a phng (I C-rinh-t 3:16) hay l c nhn tn hu (I C-rinh-t 6:19); v (4) ngay c Y-s-ra-n v cc cm t m t cc c tnh ca n gi y cng ch ton th dn s ca c Cha Tri (Ga-la-ti 6:16; I Phi-e-r 2:5, 9-10; Khi huyn 1:6). M hnh tin tri c ng nghim, m rng v gi y bao gm nhiu hn. Cha Jsus v cc s vit Kinh thnh khng trnh by thi k cui cng nh cch cc tin tri Cu c lm (xem sch ca Martin Wyngaarden, The Future of the Kingdom in Prophecy and Fulfillment). Khi tm cch gii ngha m hnh Cu c theo ngha en hay khp n vo mt tiu chun, mt s nh gii kinh hin i lm mo m sch Khi huyn, khin n tr nn mt quyn sch rt Do thi v gng p ngha trong mt s cu ni m h, phn tn ca Phao-l v Cha Jsus! Cc tc gi Tn c khng ph nhn cc tin tri Cu c, nhng cho thy hm ph qut cui cng ca n. 1:7 NASB K hn v ngy gi l iu Cha t quyn nh ly, y l vic cc ngi chng nn bit NKJV K hn v ngy gi l iu cc ngi chng nn bit NRSV K hn v ngy gi l iu cc ngi chng nn bit TEV k hn v dp tin NJB Ngy gi l iu cc ngi chng nn bit Ch ngy gi (time) (chronos) ngha l k nguyn hay thi i (tc l thi gian tri qua), trong khi ch k hn (epochs) (kairos) c ngha l thi gian trong mt s kin hay ma mng nht nh (xem Tt 1:2-3). Hc gi Louw v Nida trong cun Greek-English Lexicon cho rng chng ng ngha nhau, cng ch mt khong thi gian (I T-sa-l-ni-ca 5:1). iu r rng l ngi tin Cha khng nn tm cch nh nhng thi gian c th; ngay c Cha Jsus cng khng bit lc no Ngi s tr li (Ma-thi- 24:36; Mc 13:32). Ngi tin Cha c th bit mt khong thi gian chung chung, nhng h phi sn sng v c lm vic, ch i s kin tht s xy ra (Ma-thi- 24:32-33). Hai im tng ng m Tn c nhn mnh cp n S tr li ca Cha l phi chuyn tm lm vic v c sn sng. Nhng iu cn li hy cho Cha lo! 1:8 cc ngi s nhn ly quyn php iu chng ta l vic c Thnh Linh n c lin quan n quyn php v s lm chng. Sch Cng v ch trng v lm chng (tc l martus). Ch ny 17

chi phi c sch (1:8, 22; 2:32; 3:15; 5:32; 10:39, 41; 13:31; 22:15, 20; 26:16). Hi thnh c giao cho mt nhim v- l lm chng v Phc m ca ng Christ! Cc s l nhng nhn chng sng trong cuc i v li dy ca Cha Jsus ngy trc, gi y h s l nhng nhn chng v cuc i v li dy ca Ngi cho nhng ngi khc. S lm chng hu hiu ch xy ra bng quyn php ca Thnh Linh m thi. Gi-ru-sa-lemGiu-Sa-ma-richo n cng tri t y l dn bi a l ca sch Cng v: Gi-ru-sa-lem, chng 1-7; Giu- v Sa-ma-ri, chng 8-12; n cng tri t (tc l R-ma), chng 13-28. Dn bi ny cho thy cu trc vn bn v mc ch ca tc gi. C c gio khng phi l mt nhnh ca Do thi gio, nhng n l mt phong tro ton cu v mt Chn Thn hon thnh li ha ca Ngi trong Cu c phc hi li mt nhn loi ni lon v em h tr v mi thng cng vi chnh Ngi (Sng th k 12:3; Xut -dp-t k 19:5; -sai 2:2-4; 56:7; Lu-ca 19:46). Cc nh lnh o Do thi thi ban u - l nhng ngi thng tho bn By mi v v s li ha tin tri ca c Gi-h-va rng Ngi s khi phc li Gi-ru-sa-lem, t n ln ch cao, v em c th gii n vi n - mong rng nhng iu ny s ng nghim ng theo ngha en ca n. H li Gi-ru-sa-lem (8:1). Nhng Phc m lm mt cuc ci cch v m rng cc khi nim Cu c. Mng lnh ton cu (Ma-thi- 28:18-20; Cng v 1:8) bo nhng ngi tin Cha phi i ra khp th gii, v khng ch i th gii n vi mnh. Gi-ru-sa-lem trong Tn c l biu tng ca thin ng (Khi huyn 21:2) ch khng phi l mt thnh ph x Pa-lt-tin trn t. 1:9 Ngi c ct ln S kin ny c bit n vi tn gi l S Thng thin. Cha Jsus sng li tr v ni vinh quang Ngi tng hin hu trc (Lu-ca 24:50-51; Ging 6:22; 20:17; -ph-s 4:10; I Ti-m-th 3:16; H-b-r 4:14; I Phi-e-r 3:22). Tc nhn hm trong TH TH NG ny l c Cha Cha. mt m my m my l mt du hiu quan trng lin h n thi k cui. m my c dng ba cch khc nhau trong Cu c: (1) ch s hin din trn t ca c Cha Tri, tr my vinh quang Shekinah (Xut -dp-t k 13:21; 16:10; Dn s k 11:25); (2) che s thnh khit ca Ngi con ngi khng th thy Ngi, e phi cht (Xut -dp-t k 33:20; Thi-thin 18:9; -sai 6:5); (3) vn chuyn Thn (Thi-thin 104:3; -sai 19:1). Trong a-ni-n 7:13 cc m my c dng vn chuyn ng Thnh Mt-si-a. Li tin tri ny trong a-ni-n c ni n hn 30 ln trong Tn c. S lin kt tng t gia ng Mt-si-a v m my cng c ghi li trong Ma-thi- 26:64; Mc 13:26; 14:62; Cng v 1:9, 11 v I T-sa-l-ni-ca 4:17. 1:10 h ng chm y l th CHA HON THNH LI NI VNG (PERIPHRASTIC IMPERFECT). H vn tip tc nhng mt ln xem Cha Jsus tht lu. Ngay c khi Cha khut khi tm nhn, h vn tip tc ng chm. T ng ny c bit c trong cc sch ca Lu-ca (Lu-ca 4:20; 22:56; Cng v 1:10; 3:4, 12; 6:15; 7:55; 10:4; 11:6; 13:9; 14:9; 23:1, v ch c trong cc sch khc 2 ln, l trong II C-rinh-t 3). N ch ngha nhn chm chm, ng chm, hay dn mt vo. ln tri Ngi xa cho rng tri l trn, nhng thi nay chng ta quan nim trn ch c tng i. Trong Lu-ca 24:31 Cha Jsus bin mt. y c th l mt m hnh tt hn cho vn ha chng ta ngy nay. Tri khng phi trn hay l ngoi , nhng c th l mt chiu kch khc ca khng gian v thi gian. Tri khng phi l mt phng hng, nhng l mt thn v! hai ngi nam mc o trng Tn c thng m t cc thin s trong trang phc trng sng ca h (Lu-ca 24:4; Ging 20:12). Thin s xut hin trong ngy Cha ra i, khi Cha b cm d, ti vn Ght-s-ma-n, ni hang m, v ti y ni Cha thng thin.

18

1:11 Ngi Ga-li-l Lu-ca ghi li xut x Ga-li-l ca cc mn , mt vi ch khc nhau trong sch Cng v (2:7; 13:31). Tt c cc mn , ngoi tr Giu-a ch-ca-ri-t, u t Ga-li-l. C dn vng Giu thng khinh khi khu vc ny bi v n c s ngi ngoi kh ng, v v n khng kosher (tc l gt gao) trong vic thc thi Cc truyn thng truyn ming (Talmud). Jsus nys tr li Mt s nh thn hc phn bit Cha Jsus v ng Christ. Cc thin s xc nhn chnh Cha Jsus m h tng bit s tr li. ng Christ c vinh hin v c ct ln vn l Jsus Na-xa-rt. Ngi l Thn/nhn. Jsus ny s tr li nh cch Ngi la trn gian trong m my (Ma-thi- 10:23; 16:27; 24:3, 27, 37, 39; 26:64; Mc 8;38-39; 13:26; Lu-ca 21:27; Ging 21:22; I C-rinh-t 15:23; I T-sa-l-ni-ca 1:10, 4:16; II T-sa-l-ni-ca 1:7, 10; 2:1,8; Gia-c 5:7-8; II Phi-e-r 1:16; 3:4, 12; I Ging 2:28; Khi huyn 1:7). Cha Jsus tr li ln th hai l ti chnh v thng c nhc n trong Tn c. Mt l do khin cc sch Phc m phi mt mt thi gian di tp hp li thnh mt dng vn bn vit l v hi thnh u tin mong i ng Christ s rt mau sm tr li. S tr hon ng ngc nhin ca Ngi, s ra i dn ca cc s , cng vi vic cc t gio mc ln khp ni khin cho hi thnh quyt nh ghi li cuc i v s dy d ca Cha Jsus dng vn bn vit. BN NASB 1:12-14 12 By gi, cc ngi t ni gi l -li-ve tr v thnh Gi-ru-sa-lem; ni y cch thnh Gi-ru-sa-lem mt qung ng c i mt ngy Sa-bt. 13 Khi v n, bn ln mt ci phng cao kia, l ni Phi -e-r, Ging, Gia-c, Anh-r, Phi-lp, Th-ma, Ba-t-l-my, Ma-thi -, Gia-c con ca A-ph, Si-mn X-lt, v Giu-e con ca Gia-c thng . 14 Ht thy nhng ngi bn lng ng mt m cu nguyn vi cc ngi n b, v Ma-ri l m c Cha Jsus cng anh em Ngi. 1:12 tr v Lu-ca 24:52 thm mng r lm. ni -li-ve im ny dng nh mu thun vi Lu-ca 24:50 (ni n lng B-tha-ni); tuy nhin, cn so snh Lu-ca 19:29 v 21:37 vi Mc 11:11-12 v 14:3. Dy ni gi l -li-ve l mt dy tri di khong 2.5 dm v cao 300-400 b so vi thnh Gi-ru-sa-lem, chy di t B-tha-ni i ngang thung lng Kidron, i din vi n th. N c cp n trong li tin tri v s cui cng trong Cu c (xem Xa-cha-ri 14:4). Cha Jsus gp cc mn ti ni ny nhiu ln v c th cm tri ti y. qung ng c mt ngy Sa-bt Khong cch mt ngi Do thi c th di chuyn trong ngy Sa-bt c n nh bi cc thy ra-bi (Xut -dp-t k 16:29: Dn s k 35:5). Qung ng 2.000 cubit (tc l 2000 bc chn) l khong cch ti a cc ra-bi nh ra cho mt ngi c th di chuyn trong ngy Sa-bt m khng phm lut Mi-se. 1:13 phng cao y c th l a im ni bui n ti cui cng din ra (Lu-ca 22:12; Mc 14:14-15). Truyn thng cho rng l tng cao (tng 2 hay 3) trong nh ca Ging Mc (Cng v 12:12), l ngi vit li nhng ghi nh ca Phi-e-r thnh Phc m Mc. y phi l mt cn phng ln c th cha c 120 ngi. h y l mt trong 4 danh sch lit k tn cc s (Ma-thi- 10:2-4; Mc 3:16-19; Lu-ca 6:1416). Cc danh sch ny khng hon ton ging nhau v tn v th t trong nhng danh sch ny c s thay i. D vy, nhng ngi ny u ging nhau trong 3 nhm 4 ngi. Phi-e-r lun c cp trc tin v Giu-a ch-ca-ri-t sau cng. Cch lit k 3 nhm 4 ngi c l l nhm mc ch cho php h tr v nh nh k coi sc v chm lo cho gia nh.

19

Ma-thi- 10:2-4 Nhm mt Si-mn (Phi-e-r) Anh-r (em Phi-e-r) Gia-c (con X-b-) Ging (anh Gia-c) Phi-lp Ba-th-l-mi Th-ma Ma-thi- (ngi thu thu) Gia-c (con A-ph) Tha- Si-mn (ngi Ca-na-an) Giu-a (ch-ca-ri-t)

Mc 3:16-19 Si-mn (Phi-e-r) Gia-c (con X-b-) Ging (anh Gia-c) Anh-r Phi-lp Ba-th-l-mi Ma-thi- Th-ma Gia-c (con A-ph) Tha- Si-mn (ngi Ca-na-an) Giu-a (ch-ca-ri-t)

Lu-ca 6:14-16 Si-mn (Phi-e-r) Anh-r (em Phi-e-r) Gia-c Ging Phi-lp Ba-th-l-mi Ma-thi- Th-ma Gia-c (con A-ph) Si-mn (X-lt) Giu-a (con Gia-c) Giu-a (ch-ca-ri-t)

Cng v 1:12-18 Phi-e-r Ging Gia-c Anh-r Phi-lp Th-ma Ba-th-l-mi Ma-thi- Gia-c (con A-ph) Si-mn (X-lt) Giu-a (con Gia-c)

Nhm hai

Nhm ba

Phi-e-r Hu ht ngi Do thi Ga-li-l u c mt tn Do thi (Si-mn hay Si-m-n, ngha l nghe) v mt tn Hy-lp (khng c t). Cha Jsus cho ng mt ci tn l . Trong ting Hy-lp n l petros v trong ting A-ram n l cephas (Ging 1:42; Ma-thi- 16:16). Anh-r Ch Hy-lp ngha l c tnh n ng. c trong Ging 1:29-42 chng ta bit c Anh-r l mn ca Ging Bp-tt v ng gii thiu Cha Jsus cho anh ca mnh l Phi-e-r. Phi-lp Ch Hy-lp ngha l thch loi nga. S ku gi ca ng c m t chi tit trong Ging 1:43-51. Th-ma Ch H-b-r ngha l sinh i hay l i-im (Ging 11:16; 20:24; 21:2) Ba-th-l-mi Ch ny ngha l con trai ca Ptolemy. ng c l l Na-tha-na-n trong Phc m Ging (Ging 1:45-49; 21:20). Ma-thi- Ch H-b-r ngha l mn qu ca c Gi-h-va. Ch ny ch L-vi (2:13-17). Gia-c Ch H-b-r l Gia-cp. C hai ngi tn Gia-c trong danh sch Mi hai s . Mt ngi l em ca Ging (Mc 3;17) v thuc v nhm 3 ngi thn cn (Phi-e-r, Ging v Gia-c). Ngi c cp y c bit n vi tn gi l Gia-c nh (James the less). Si-mn X-lt Bn Hy-lp ca Mc c ch Ca-na-an (cng c trong Ma-thi- 10:4). Sch Mc, l sch c vit cho ngi La-m, c l khng mun dng t ng chnh tr nng bng x-lt, l t ch phong tro du kch chng La-m ca ngi Do thi. Lu-ca th gi s ny vi tn gi ny (Lu-ca 6:15 v Cng v 1:13). Ch Ca-na-an c th c mt s ngun gc sau: 1. Thuc vng Ga-li-l, c tn l Ca-na 2. T cch dng ca Cu c cho ch ngi Ca-na-an ch nhng nh bun 3. Mt t ch nh chung cho c dn Ca-na-an Nu cch s dng t ca Lu-ca l chnh xc, th ch x-lt l t A-ram c ngha l ngi nhit tnh (Lu-ca 6:15; Cng v 1:17). Mi hai s m Cha Jsus chn xut pht t cc nhm khc nhau v thm ch knh chng nhau. Si-mn l thnh vin ca nhm quc gia c ng s lt thm quyn ca La-m bng bo lc. Thng thng Si-mn ny v L-vi (hay l Ma-thi- ngi thu thu) ng l khng ngi chung mt phng vi nhau.

20

Tha- ng cng c gi l Lebbeus (xem Ma-thi- 10:3) hay l Giu-a (Lu-ca 6:16; Ging 14:22; Cng v 1:13). Ch Tha- v Lebbeus cng c ngha l a con c yu. Giu-a ch-ca-ri-t C hai Si-mn, hai Gia-c, v hai Giu-a. Ch ch-ca-ri-t c hai ngun sau: (1) ngi Kerioth Giu-a (Gi-su 15:23) hay l (2) ngi dng dao gm hay l k m st, c ngha l ng cng l mt x-lt nh Si-mn. 1:14 nhng ngi ny cng ng mt Ch ny l t ghp t ch ging nhau (homo) v cm xc ca tm tr (thumos). N ch mt bu khng kh y s trng i hn l mt iu kin tin quyt. Thi ny c nhc i nhc li nhiu ln trong Cng v (ch v ngi tin Cha, xem 1:14; 2:46; 4:24; 5:12; 15:25; v ch nhng ngi khc trong 7:57; 8:6; 12:20; 18:12; 19:29). NASB bn lng NKJV tip tc NRSV lin tc bn lng TEV hp li thng xuyn NJB hp li lin tc Ch ny (pros v kaptereo) ngha l kin quyt, bn b hay chm ch tham d vo. Lu-ca dng ch ny rt thng (xem 1:14; 2:42, 46; 6:4; 8:13; 10:7). y l dng NI TRNH CHA HON THNH (PERIPHRASTIC IMPERFECT). vi cc ngi n b C mt nhm cc b cng i chm lo cho Cha Jsus v cc s (Mathi- 27:55-56; Mc 15:40-41; Lu-ca 8:2; 23:49; Ging 19:25).

CH C BIT: NHNG NGI N B CNG I VI CHA JSUS V MN NGI Ma-thi- 27:55-56 Ma-ri Ma--len Ma-ri, m ca Gia-c v Gi-sp M ca cc con X-b (Gia-c v Ging) Mc 15:40-41 Ma-ri Ma--len Ma-ri, m ca Gia-c nh, Joses Sa-l-m Lu-ca 8:2; 23:49 Ma-ri Ma--len Joanna, v ca Chuza (y t ca H-rt) Susanna v nhng ngi khc Ging 19:75 Ma-ri, m Cha Jsus Ch m Ngi Ma-ri, v C-l--ba Ma-ri Ma--len

Sau y l phn ch thch ca ti v cc ngi n b ny ly t Mc 15:40-41: Cng c mt s ngi n b ng xem t ng xa Cc b phc v cc s c v phn ti chnh v phn thuc th (nh l nu n, git gi, vn vn, xem cu 41; Ma-thi- 27:55; Lu-ca 8:3). Ma-ri Ma--len Magdala l mt thnh ph nh trn b bin Ga-li-l, khong 3 dm v pha bc ca Ti-b-ri-t. Ma-ri theo Cha Jsus t vng Ga-li-l sau khi Ngi cu b khi qu d (Lu-ca 8:2). B b gn l ngi lm im mt cch khng cng bng, v khng c mt bng chng no trong Tn c ch iu ny.

21

Ma-ri, m ca Gia-c nh v Joses Trong Ma-thi- 27:56 b c gi l m ca Gia-c v Gisp. Trong Ma-thi- 28:1 b c gi l mt Ma-ri khc. Cu hi chnh l b l v ca ai? T Ging 19:25, chng ta on c th b l v ca C-l--ba (Clopas), nhng con ca b l Gia-c, li c gi l con ca A-ph (Ma-thi- 10:3; Mc 3:18; Lu-ca 6:15). Sa-l-m y l m ca Gia-c v Ging, nhng mn thn cn ca Cha Jsus, v l v ca X-b- (Ma-thi- 27:56; Mc 15:40; 16:1-2). Sau y l phn ch thch ca ti v cc ngi n b ny ly t Ging 19:25: ng ti bn thp t ca Cha Jsus c m Ngi, ch m Ngi, Ma-ri, v ca C-l--ba, v Ma-ri Ma--len C nhiu tranh lun ti y, khng bit cu ny ni n 4 ngi hay 3 ngi. C th l 4 ngi bi v c th khng c hai ch em mang cng tn Ma-ri. Ch ca Ma-ri l Sa-l-m, c ni n trong Mc 15:40 v Ma-thi- 27:56. Nu ng nh vy, th c ngha l Gia-c, Ging v Cha Jsus l anh em h vi nhau. Truyn thng th k th hai (Hegesippus) ni rng C-l-ba l em ca Gi-sp. Ma-ri Ma--len l ngi Cha ui ra 7 qu d, v l ngi u tin Ngi chn hin ra sau khi sng li (20:1-2; 11-18; Mc 16:1; Lu-ca 24:1-10). anh em Ngi Chng ta bit c mt s tn ca anh em Ngi: Giu-, Gia-c (Xin xem Ch c bit cu 12:17), v Si-mn (Ma-thi- 13:55; Mc 6:3 v Lu-ca 2:7). H tng l nhng ngi khng tin (Ging 7:5), nhng nay trong nhm cc mn thn tn. Mun bit thm v phn tho lun ngn kh l th v lch s ca s ng trinh bt bin ca Ma-ri, xin xem sch ca F.F. Bruce, New International Commentary, Acts, trang 44, ch thch 47. BN NASB 1:15-26 15 Trong lc ny, Phi -e-r ng dy gia cc anh em, s ngi nhm li c c mt trm hai mi ngi, m ni rng: 16 Hi anh em ta, li c Thnh Linh nh ming vua a-vt m ni tin tri trong Kinh Thnh v tn Giu-a, l a dn ng cho chng bt c Cha Jsus, th phi c ng nghim.17 V n vn thuc v bn ta, v nhn phn trong chc v ny.18 Tn ly tin thng ca ti c mnh m mua mt m rung, ri th nho xung, nt bng v rut ra ht.19 S c dn thnh Gi-ru-sa-lem u bit chn, n ni chng gi rung theo th m mnh l Hc-en-a-ma, ngha l rung huyt. 20 Trong sch Thi Thin cng c chp rng: Nguyn cho ch n tr nn hoang lon, Ch c ai ; li rng: Nguyn cho c mt ngi khc nhn ly chc n.21 Vy, iu cn phi lm l ni nhng k theo cng chng ta trn lc c Cha Jsus i li gia chng ta, 22 t khi Ging lm php bp-tem cho n ngy Ngi c ct ln khi gia chng ta, phi c mt ngi lm chng cng chng ta v s Ngi sng li. 23 Mn c ra hai ngi: Gi-sp tc l Ba-sa-ba, cng gi l Gic-tu, v Mathia, 24 ri cu nguyn rng: Ly Cha, Ngi bit lng mi ngi, xin t ra cho chng ti ni hai ngi ny ai l ngi Cha chn, 25 ng d vo chc v s , thay v Giu-a b ng i ni ca n. 26 on bt thm, trng nhm Ma-thia; ngi bn c b vo mi mt s . 1:15 trong lc ny Ngha en l trong nhng ngy ny (en tais hemerais). Cm t ny thng c dng trong cc chng m u (1-15) ca sch Cng v (1:15; 2;18; 5:37; 6:1; 7:41; 9:37; 11:27; 13:41). Lu-ca ang s dng cc ngun nhn chng khc. ng cng thng s dng cm t t ngy ny sang ngy khc (kath hemeran), t ch nh thi gian khng r rng trong mt s on u ca sch Cng v (2:46, 47; 3:2; 16:5; 17:11, 31; 19:9). T on 15 tr v sau, c nhn Lu-ca trc tip tham d vo cc

22

s kin m ng ghi li. Tuy vy ng vn dng ch ngy, nhng khng nhiu v khng m h nh nhng cm t trc . Phi-e-r ng dy R rng Phi-e-r l pht ngn nhn ca cc s (Ma-thi- 16). ng ging bi ging u tin ca hi thnh u tin sau khi c Thnh Linh ging lm (Cng v 2) v bi ging th hai trong Cng v 3. Cha Jsus hin ra vi ng trc tin trong nhng ln xut hin sau khi Ngi sng li (Ging 21 v I C-rinh-t 15:5). Tn H-b-r ca ng l Si-m-n (Cng v 15:14; II Phi-e-r 1:1). Ch ny nh vn l Si-mn trong ting Hy-lp. Ch Phi-e-r l mt t Hy-lp (petros) ngha l mt vin ri. Trong ting A-ram n l ch S-pha ngha l . (Ma-thi- 16:18). s ngi nhm li c c 120 ngi Nhng ch ny trong ngoc trong bn Hy-lp UBS4 (nhng khng phi cu 18-19). Nhm ngi ny c l gm c 11 s , cc ngi n b i vi Cha Jsus, v mt s mn khc theo Cha qua mc v ging dy v cha bnh ca Ngi. Con s ny c th ch l tng trng, gn vi s suy on ca cc thy ra-bi v t l ngi lnh o v nhng ngi theo h (t l 1 trn 10, xem sch Sanhedrin 1:6). 1:16 Kinh thnh Trong cc sch Tn c, tt c cc trng dn u ghi l Kinh thnh (ngoi tr II Phi-e-r 3:15-16) dng ch Cu c (Ma-thi- 5:17-20; II Ti-m-th 3:15-17). Phn on ny cng khng nh a-vt c s linh cm ca Thnh Linh (II Phi-e-r 1:21). N cng ngm cng nhn s kinh in ha cc sch Vn th trong Kinh thnh H-b-r. phi c y l ch dei, ngha l mt s cn thit. y l dng CH NH CH NG CHA HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE) lin quan n cu trch u tin cu 20. Ch ny th hin s hiu bit ca Lu-ca v cuc i Cha Jsus v hi thnh u tin nh mt s m rng ca Cu c (Lu-ca 18:31-34; 22:37; 24:44). Lu-ca thng hay dng ch ny (Lu-ca 2:49; 4:43; 9:22; 11:42; 12:12; 13:14, 16, 33; 15:32; 17:25; 18:1; 19:5; 21:9; 22:7,37; 24:7, 26, 44: Cng v 1:16, 21; 3:21; 4:12; 5:29; 9:6, 16; 14:27; 15:5; 16:30; 17:3; 19:21, 36; 20:35; 23:11; 24:19; 25:10, 24; 26:9; 27:21, 24, 26). Ch ny c ngha l bt buc, cn thit khng trnh khi. Phc m v s pht trin ca n khng phi l mt s xy ra tnh c, nhng l mt k hoch nh trc ca c Cha Tri v l s ng nghim Cu c (cch dng ca bn By mi LXX). ng nghim Khi c nhng cu trch trong Cu c ny (cu 20), ngi c nhn thy ngi vit Thi-thin khng c dng nhm n s phn bi ca Giu-a khi vit nhng cu ny. Cc s gii ngha Cu c trong nh sng ca kinh nghim h c vi Cha Jsus. Cch gii ngha ny gi l s gii ngha theo hnh bng hc. Chnh Cha Jsus c l thit lp khun mu cho cch tip cn ny khi Ngi va i va tr chuyn vi hai mn trn ng Em-mau (Lu-ca 24:13-35, c bit l cu 25-27). Cc nh gii ngha C c thi hi thnh u tin thy nhng tng quan song song gia cc s kin trong Cu c vi cuc i v li dy ca Cha Jsus. H nhn thy Cha Jsus l s ng nghim li tin tri ca ton b Cu c. Ngi tin Cha ngy nay cn cn trng vi phng php ny! Nhng tc gi Tn c ny di mt mc linh cm v c nhn h rt quen thuc vi cuc i v li dy ca Cha Jsus. Chng ta xc nhn l tht v thm quyn v s lm chng ca h nhng khng th ti dng phng php ca h. Giu-a Chnh s t o ca Giu-a, ch khng phi s cht ca ng, khin c cuc bu c thay th ng trong chc v s . Trong cu 20b, hnh ng ca Giu-a c xem l s ng nghim li tin tri. Tn c khng ghi li mt s bu c s no khc sau ci cht ca Gia-c (Cng v 12:2). C nhiu iu k b v bi kch trong cuc i ca Giu-a. ng c l l s duy nht khng xut thn t Ga-li-l. ng c c lm th qu trong nhm cc s (Ging 12:6). ng b co l n cp tin trong sut thi gian Cha vi h. Ngi ta cng cho rng ng l s ng nghim li tin tri v l i tng cng kch ca Sa-tan. ng c ca ng khng bao gi c cp n, nhng s hi hn ca ng dn n vic ng t kt thc cuc i ca mnh sau khi tr li mn tin mua chuc.

23

C nhiu suy lun v Giu-a v nhng ng c ca ng. ng c cp n v b ph bng trong Phc m Ging (6:71; 12:4; 13:2, 26, 39; 18:2, 3, 5). V kch hin i ngy nay Siu sao Jsus m t ng nh mt mn trung thnh y o tng, l ngi ra sc thc y Cha Jsus hon thnh vai tr ca ng Mt-si-a theo cch nhn c trng ca ngi Do thi, l lt ngi La-m, trng pht k c v thit lp Gi-ru-sa-lem lm th ca c th gii. Tuy nhin, s Ging m t ng c ca ng l tham lam v him c. Vn chnh y l vn thn hc lin quan n quyn ch t ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi. C phi c Cha Tri hay Cha Jsus iu khin Giu-a? Giu-a c chu trch nhim v hnh ng ca ng hay khng nu Sa-tan iu khin ng hay l c Cha Tri d bo trc v khin ng phn bi Cha Jsus? Kinh thnh khng tr li cc cu hi ny mt cch trc tip. c Cha Tri iu khin lch s; Ngi bit cc s kin tng lai, nhng con ngi chu trch nhim v nhng la chn v hnh ng ca mnh. Ngi cng bng v khng dng mnh khe li ko ai. C mt cun sch tm cch bin h cho Giu-a ta Giu-a K Phn Bi hay Bn ca Cha Jsus (Judas Betrayer or Friend of Jesus) ca William Klassen, Fortress Press, 1996. Ti khng ng vi quan im vit trong cun sch ny, nhng n l mt cun sch kh l th kch thch suy ngh. l ngi dn ng cho nhng k bt Cha Jsus Sau y l on trch v li ch gii ca ti trong Ma-thi- 26:47-50: C nhiu bn lun v ng c ca Giu-a. Phi ni rng iu ny vn cn m h. N hn Cha Jsus ca ng trong cu 49 th hin (1) mt l, du hiu cho cc qun lnh bit ai l ngi h phi bt (cu 48); hoc (2) hai l, ng h cho thuyt ngy nay cho rng ng c lm cho tay Cha phi hnh ng (27:4). Cc phn on Phc m khc cho bit ng l mt tn trm v l mt ngi v tn t ban u (Ging 12:6). Lu-ca 22:52 cho chng ta bit thnh phn ca m ng ny. C cc lnh La-m tham d vo bi v h l nhng ngi duy nht c quyn mang gm. Cng c lnh n th tham gia bi v h thng cm gy. Nhng i din ca ta cng lun Sanhedrin cng c mt ti ni bt Cha (cu 47, 51). 1:17 Giu-a c Cha Jsus chn, nghe Ngi ging dy, xem thy php l, c Cha Jesus gi i truyn gio cho Ngi, c mt ni phng cao v tham d vo cc s kin ny, vy m, ng phn bi Cha Jsus! 1:18 NASB, NKJV, NRSV, NJB, NIV ng ln u, bng v ra TEV ng cht bng v ra T ng ln u c th l mt t y hc ch s phnh ln (xem sch ca Moulton v Milligan, The Vocabulary of the Greek Testament, trang 535-536), l ch c ghi li trong mt s bn dch Anh ng (bn Phillips, Moffatt v Goodspeed). Mun xem thm phn tho lun y v cc phin bn v s cht ca Giu-a (Ma-thi- 27:5 so vi Cng v 1:18), xem cun Hard Sayings of the Bible, trang 511-512. ngi ny mua mt m rung Cu 18-19 c t trong du ngoc (bn NASB, NKJV, NRSV, NJB, NIV). Ngi vit cung cp thng tin ny ngi c hiu thm. Ma-thi- 27:6-8 cho chng ta bit cc thy t l mua m rung ny v lm ng nghim li tin tri trong Cu c (Ma-thi- 27:9). y l tin ca Giu-a, l tin m cc thy t l cho l u, v dng mua mt m rung chn nhng xc ngi khng ai nhn. Cu 18-19 cho bit chnh m rung l ni Giu-a cht. Thng tin v ci cht ca Giu-a khng c ghi li mt ni no khc. 1:19 NASB, NRSV NKJV TEV NJB Hc-en-a-ma, ngha l rung huyt Akel dama, ngha l rung huyt Akeldama, ngha l rung huyt mu rung huytHc-en-a-ma 24

y l bn dch Hy-lp t mt t ng ting A-ram. S chuyn m t ngn ng ny qua ngn ng n lc no cng gp nhng kh khn. Cho d s chuyn m ca ting Hy-lp c nhng khc bit, t ng Aram ny c ngha l rung huyt. T ny c th c nhng ngha sau: (1) mt m rung c mua bng tin c vy mu (Ma-thi- 27:7a); (2) m rung c s chm git lm mu (Cng v 1:18); hay l (3) m rung chn nhng tn git ngi hoc ngi ngoi bang (Ma-thi- 27:7b). 1:20 y l hai cu trch t Thi-thin. Cu trch th nht t Thi-thin 69:25. Theo nguyn bn n s nhiu. N lm nhim v ca mt cch nguyn ra lin h n Giu-a. Cu trch th hai ly t Thi-thin 109:8 (bn LXX). N cung cp thng tin tin bo v s thay th Giu-a trong cu 21-26. NASB, NKJV, NJB chc v NRSV cc v tr coi sc TEV ch phc v Trong bn By mi ch episkope mang ngha mt s nhn lnh nhim v, chc v ca mt nhn vin (Dn s k 4:16; Thi-thin 109:8). Sau ny n ch chc v trong h thng gio phm ca Cng gio La m, nhng trong ting Hy-lp n n thun l t ch ngi lnh o ca mt thnh bang Hy-lp (bn NIV), nh ch trng lo (presbuteros) trong thut ng Do thi dnh cho ngi lnh o (Sng th k 50:7; Xut -dp-t k 3:16, 18; Dn s k 11:16, 24, 25, 39; Phc truyn lut l k 21:2, 3, 4, 6, 19, 20 v nhng ch khc). V vy, sau ci cht ca cc s , ch tr trng hp ngoi l ca Gia-c, ch ngi coi sc v trng lo ch ngi mc s (Cng v 20:17, 28; Tt 1:5, 7; Phi-lp 1:1). 1:21 iu cn phi lm l y l ch Hy-lp dei (cu 16). R rng Phi-e-r cm thy con s Mi hai S nh i din cho mi hai chi phi hay din t cc biu tng no m khng th mt i c. 1:21-22 y l iu kin lm chc S . chng ta thy s hin din ca cc tn hu khc ngoi Mi hai s , cng l nhng ngi i theo Cha Jsus trong sut qu trnh lm vic ca Cha Jsus trn t. Sau ny cc tiu chun ny c nhng ngi mun gt b Phao-l khi chc s s dng n. Lu-ca vit hai cu ny r rng cho thy th t u tin v s lm chng ca cc s , ch khng phi s bu c Ma-thia, l ngi sau ny chng ta khng bit g thm. Hi thnh v Kinh thnh Tn c c xy dng trn cuc i v li dy ca Cha Jsus, nhng n c chuyn ti qua trung gian cc nhn chng, nhn chng c thm quyn, nhn chng theo quan im thn hc c chn lc, chnh l sch Tn c. y l vn lin h n thn hc, ch khng phi l vn tng trng ca con s mi hai! CH C BIT: S MI HAI S mi hai lun l biu trng cho cc s sp xp 1. Ngoi Kinh thnh: a. Mi hai k hiu hong o (Zodiac) b. Mi hai thng trong mt nm 2. Trong Cu c a. Cc con ca Gia-cp (chi phi Y-s-ra-n) b. Biu hin qua: (1) Mi hai ct tr bn th (Xut -dp-t k 24:4) (2) Mi hai vin ngc trn o ca thy t l thng phm (tng trng cho cc chi phi) (Xut -dp-t k 28:21) (3) Mi hai bnh trong ni thnh ti n tm (L-vi-k 24:5) (4) Mi hai thm t sai i do thm Ca-na-an (Dn s k 13) (mt ngi cho mt chi phi)

25

(5) Mi hai cy gy (tiu chun ca mi chi phi) trong s ni lon ca C-r (Dn s k 17:2) (6) Mi hai hn ca Gi-su (Gi-su 4:3, 9, 20) (7) Mi hai qun hnh chnh trong h thng hnh chnh ca Sa-l-mn (ICc Vua 4:7) (8) Mi hai hn ni bn th ca -li dng cho c Gi-h-va (I Cc Vua 18:31) 3. Trong Tn c: a. Mi hai s c chn b. Mi hai gi bnh (mi s mt gi) (Mathi 14:20) c. Mi hai ngi cho cc mn thi Tn c ngi cai tr (ch 12 chi phi Y-s-ra-n) (Ma-thi- 19:28) d. Mi hai o thin s gii cu Cha Jsus (Ma-thi- 26:53) e. Biu tng trong Khi huyn: (1) 24 trng lo trn 24 ngai (4:4) (2) 144,000 (12x12) (7:4; 14:1,3) (3) 12 ngi sao trn vng min ca ngi n b (2:1) (4) 12 ca, 12 thin s tng trng cho 12 chi phi (21:12) (5) 12 vin tng ca thnh Gi-ru-sa-lem mi v trn c tn 12 S (21:14) (6) 12 ngn ch-ta- (21:16) (kch thc thnh mi Gi-ru-sa-lem) (7) Tng thnh 144 cu- (21:17) (8) 12 ca bng ht chu trong 21:21 (9) Cy trong Gi-ru-sa-lem mi c 12 loi (mi thng mt loi) (22:2)

1:23 mn c ra hai ngi C nhng d bn ting Hy-lp ti y, cho thy vn thn hc trong cm t ny. 1. Estesan (h c ra) c trong cc bn a,A, B, C, D1, E 2. Estesen (ng c ra) c trong bn D* v Augustine Nu ng vi la chn 1, th y l v d v c nhm cc mn b phiu cho s thay th Giu-a (mt dng t chc trong hi thnh (xem cu 15:22), nhng nu ng vi la chn 2, th y l bng chng v s u vit ca Phi-e-r (xem cu 15:7-11, 14). Xt v bng chng ca cc bn c Hy-lp, cu vn trong la chn 1 c xp vo loi chc chn (UBS4 xp n vo loi A). Gi-spMa-thia Chng ta khng bit g v hai ngi ny trong Tn c. Chng ta phi nh rng cc sch Phc m v Cng v khng phi l sch lch s phng Ty, nhng l nhng bi vit thn hc chn lc nhm gii thiu Cha Jsus v nhm by t s ip ca Ngi nh hng n th gii ny nh th no. 1:24 NASB Ngi bit lng mi ngi NKJV Ngi bit lng mi ngi NRSV ngi bit lng mi ngi TEV Ngi bit tng mi ngi NJB Ngi c th c c lng mi ngi y l mt ch ghp, lng v bit (15:8). Cu ny cho thy mt l tht trong Cu c (I Sa-mu-n 2:7; 16:7; I Cc Vua 8:39; I S k 28:9; II S k 6:30; Thi-thin 7:9; 44:21; Chm-ngn 15:11; 21:2; Gir-mi 11:20; 17:9-10; 20;12; Lu-ca 16:15; Cng v 1:24; 15:8; R-ma 8:27). Cha hon ton bit r chng ta v Ngi vn thng yu chng ta (R-ma 8:27).

26

Cc mn khng nh rng c Gi-h-va bit ng c ca h v ng c cng nh i sng ca hai ng c vin. H mun lm theo ch ca Cha trong s la chn ny (dng TRUNG CCH QU KH (AORIST MIDDLE). Cha Jsus chn Mi hai ngi, nhng gi y Ngi ang vi Cha. CH C BIT: TM LNG Ch kardia trong ting Hy lp c dng trong bn By Mi v trong Tn c din t ngha ch leb trong ting H-b-r. N c dng trong mt s cch sau y (xin xem Bauer, Arndt, Gingrich and Danker, A Greek-English Lexicon, trang 403-404): 1. Trung tm ca mt cuc sng thuc th, hnh nh v mt con ngi (Cng v 14:17; II Crinh-t 3:2-3; Gia-c 5:5) 2. Trung tm ca mt cuc sng thuc linh (o c) a. c Cha Tri nhn bit tm lng (Lu-ca 16:15; R-ma 8:27; I C-rinh-t 14:25; I T-sa-l-ni-ca 2:4; Khi huyn 2:23) b. ch i sng thuc linh ca con ngi (Ma-thi- 15:18-19; 18:35; R-ma 6:17; I Ti-m-th 1:5; II Ti-m-th 2:22; I Phi-e-r 1:22) 3. Trung tm ca cuc sng l tr (tc l tri thc, Ma-thi- 13:15; 24:48; Cng v 7:23; 16:14; 28:27; R-ma 1:21; 10:6: 16:18; II C-rinh-t 4:6; -ph-s 1:18; 4:18; Gia-c 1:26; II Phi-er 1:19; Khi huyn 18:7; tm lng ng ngha vi tr c trong II C-rinh-t 3:14-15 v Philp 4:7) 4. Trung tm ca ch (Cng v 5:4; 11:23: I C-rinh-t 4:5; 7:37; II C-rinh-t 9:7) 5. Trung tm ca tnh cm (Ma-thi- 5:28; Cng v 2:26,37; 7:54; 21:13; R-ma 1:24; II Crinh-t 2:4:7:3; -ph-s 6:22; Phi-lp 1:7) 6. Ni c bit c Thnh Linh hnh ng (R-ma 5:5; II C-rinh-t 1:22; Ga-la-ti 4:6 [ng Christ sng trong lng ca chng ta, -ph-s 3:17]) 7. Tm lng l cch ni tng hnh ch ton b mt con ngi (Ma-thi- 22:37, ly t Phc truyn 6:5). Nhng t tng, ng c, v hnh ng thuc v tm lng by t r rng loi ngi. Cu c c mt s cch s dng n tng v t ng ny: a. Sng th k 6:6; 8:21, c Cha Tri bun trong lng (cng xem -s 11:89) b. Phc truyn 4:29; 6:5 bng c tm lng, c linh hn c. Phc truyn 10:16, tm lng khng ct b v R-ma 2:29 d. -x-chi-n 18:31-32, tm lng mi e. -x-chi-n 36:26, tm lng mi so vi tm lng bng

1:25 i ni ca n y l cch ni gim ch s a ngc/nguyn ra. Sa-tan s dng ng lm thnh mc ch ca n (Lu-ca 22:3; Ging 13:2, 27), nhng Giu-a phi chu trch nhim v hnh ng v la chn ca ng (Ga-la-ti 6:7). 1:26 h bt thm iu ny da vo nn tng Cu c lin h n vic s dng U-rim v Thu-mim ca thy t l thng phm trong L-vi-k 16:8, hay cc c nhn s dng phng php tng t (Chm-ngn 16:33; 18:18). Cc lnh La-m cng bc thm chia o ca Cha (Lu-ca 23:34). Tuy nhin, y l ln cui cng trong Tn c phng php ny c s dng tm bit ch ca Cha. Nu mt ngi c khuynh hng dng Kinh thnh chng minh cho ca mnh, th phng php ny s tr nn tiu ch h thc hin cc quyt nh thuc linh, l iu rt ng tic (tc l, m Kinh thnh ra v ch ngn tay vo bt c cu Kinh thnh no ri cho rng l ch ca c Cha Tri). Ngi tin Cha phi sng bng c tin, ch khng phi bng mt s phng cch my mc tm bit Cha (v d trng hp da chin trong Cc Quan Xt 6:17, 36-40).

27

Ma-thia Eusebius cho rng Ma-thia l ngi tham gia vo chin dch truyn gio 70 ngi (Lu-ca 10). Cc truyn thng sau ny cho bit ng tun o ti -thi--pi-a. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Ti sao Cha Jsus vi cc mn trong 40 ngy? Bp tm bng Thnh Linh ngha l g? Ti sao cu 7 l cu rt quan trng? Ti sao s thng thin l quan trng? Ti sao Phi-e-r thy nhu cu cn c ngi thay th Giu-a? Lm sao Phao-l tr thnh s khi ng khng t cc tiu chun ra? (1:21-22)

28

CNG V ON 2
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Thnh Linh ging lm 2:1-4

NKJV
Thnh Linh ging lm 2:1-4 m ng p ng

NRSV
Ngy l Ng Tun 2:1-4

TEV
Thnh Linh ging lm 2:1-4

NJB
L Ng Tun 2:1-4

2:5-13 Bi ging ca Phi-e-r trong ngy l Ng Tun 2:14-21 2:22-28 2:29-36

2:5-13 Bi ging ca Phi-e-r 2:14-39

2:5-13 Bi ging ca Phie-r 2:14-21 2:22-28 2:29-36

2:5-13 Bi ging ca Phi-e-r 2:14-21 2:22-28 2:29-35 2:36

2:5-13 Phi-e-r ni chuyn vi m ng 2:14-21 2:22-28 2:29-35 2:36 S ci o u tin

S ku gi n nn 2:37-42 Hi thnh y sc sng bt u ln mnh 2:40-47 Cuc sng gia vng cc tn hu 2:43-47 2:43-47 2:37-42 2:37 2:38-39 2:40-42 Cuc sng gia vng cc tn hu 2:43-47

2:37-41

S ci o ca cc tn hu C c u tin 2:42 2:43 2:44-45 2:46-47

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. 2. 3. 4. Phn on 1 Phn on 2 Phn on 3 Vn vn

29

NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 2:1-4 1 n ngy l Ng Tun, mn nhm hp ti mt ch. 2 Thnh lnh, c ting t tri n nh ting gi thi o o, y khp nh mn ngi.3 Cc mn thy li ri rc tng ci mt, nh li bng la hin ra, u trn mi ngi trong bn mnh. 4 Ht thy u c y dy c Thnh Linh, khi s ni cc th ting khc, theo nh c Thnh Linh cho mnh ni. 2:1 L Ng Tun L hi hng nm ca ngi Do thi gi l L Cc Tun L (Xut -dp-t k 34:22; Phc truyn lut l k 16:10). Ch Ng tun ngha l Th nm mi. L ny c t chc 50 ngy (7 tun l) sau ngy L vt qua (tc l m t ngy th hai ca L Bnh khng men). Trong thi ca Cha Jsus, n c ba mc ch: (1) k nim s kin Cha ban lut php cho Mi-se (sch Jubilees 1:1); (2) cm t c Cha Tri ban cho ma mng thu hoch; (3) dng ln Cha cc loi ht u ma (tc l du hiu tt c s thu hoch l thuc ch quyn ca c Gi-h-va). Nn tng Cu c cp n iu ny c ghi li trong Xut -dp-t k 23:16-17; 34:22; L-vi-k 23:15-21; Dn s k 28:26-31 v Phc truyn lut l k 16:9-12. NASB, NRSV n NKJV trn n TEV n NJB n Theo ngha en, n l c ong y. y l dng NGUYN MU TH NG HIN TI (PRESENT PASSIVE INFINITIVE). y l thi im thin thng em n s ng nghim mang mc ch thin thng. N ch c dng trong cc sch ca Lu-ca (Lu-ca 8:23; 9:51; ti y; v mt hnh nh tng t trong Lu-ca 2:6). Lch s ca loi ngi c nh ngy thng bi c Gi-h-va. Hc gi M.R. Vincent trong cun Word Studies, cun 1, trang 224, nhc chng ta rng ngi Do thi nhn ngy ny nh mt ci thng c y. Thi im l Ng Tun trn n! cng l lc Cha ng quang cch c bit Thi i c Thnh Linh, tc l s m u ca hi thnh. h u nhm hp ti mt ch Nhng t ng ny cho thy mt s hip nht c v khng gian v tm tr (cu 1:14). Khng r iu ny xy ra ti u. C l n xy ra ti phng cao (Cng v 1:13; 2:2), nhng c mt lc no n th cng d vo kinh nghim ny (Lu-ca 24:53). 2:2 t tri xung mt ting ng nh ting gi thi mnh Ton b phn ny nhn mnh n ting ng, ch khng phi gi hay l la. iu ny tng t Sng th k 3:8. Trong Cu c ch ruah dng ch hi th, gi v Thnh Linh (-x-chi-n 37:9-14); trong Tn c ch pneuma c dng ch gi v Thnh Linh (Ging 3:5-8). Ch gi trong cu ny l pnoe. Ch ny ch c dng ti y v trong cu 17:25. Ch pneuma dng ch Thnh Linh trong cu 4. 2:3 li bng la u trn mi ngi Bn vn dng nh m t mt s kin c ting ng v nh sng. Tia sng- nh ngn la - thot u hp li lm mt, sau chia ra nhiu phn v u ln mi ngi tin Cha. Mi ngi trn phng cao- cc s , nhng ngi trong gia nh Cha Jsus, v cc mn u kinh nghim c vic Cha nhn h bng mt s xc nhn nhn thy c. Hi thnh ngy xa l mt! Trong Cu c, la tng trng cho (1) s hin din ca thn; (2) s phn xt (-sai 66:15-18); (3) s thanh ty (Xut -dp-t k 3:2; Phc truyn lut l k 5:4 v Ma-thi- 3:11). Lu-ca s dng hnh nh tng ng c gng din t s kin xy ra rt c bit l s by t ca c Thnh Linh qua phng tin vt cht.

30

L Ng Tun pht trin trong Do thi gio v tr nn mt dp mng s kin c Cha Tri ban Lut php cho Mi-se trn ni Si-na-i (thi im khng r rng, nhng chc chn l th k th hai sau Cng nguyn, nhng c th c sm hn). V vy ting gi thi ln ting v la l nhng iu nhc n tnh siu vit ca c Gi-h-va khi Ngi ng xung trn ni H-rp (Xut -dp-t k 19:16). trn mi ngi Khng c s phn bit gia cc s v cc mn ; n ng hay n b (Gi-n 2:28-32; Cng v 2:16-21). 2:4 tt c u y dy c Thnh Linh Ch y dy c lp i lp li (2:4; 4:8, 31; 6:3, 5; 7:55; 9:17; 11:24; 13:9). N ch s ging vi ng Christ mi ngy (-ph-s 5:18 so vi C-l-se 3:16). iu ny khc vi bp tm bng c Thnh Linh, l kinh nghim C c ban u hay l s gia nhp vo ng Christ (I C-rinh-t 12:13; -ph-s 4:4-5). S y dy l s ban nng lc thuc linh thc hin mc v c hiu qu, ti y l vic truyn ging! Xin xem ch thch cu 3:10. NASB, NKJV bt u ni cc th ting khc NRSV bng u ni cc th ting khc TEV ni cc th ting khc NJB bt u ni cc th ting khc nhau Theo ngha en, n l cc th ting khc (heterais gloassais). Cch dch cc th ting khc nhau cho thy s hiu r t ng ny da trn vn cnh ca cu 6 v 11. Mt cch dch khc na l s pht ra cc m thanh trong trng thi m ly, da vo cc on trong I C-rinh-t 12-14 v c th trong Cng v 2:13. Khng r h ni bao nhiu th ting, nhng Kinh thnh ni l nhiu. Nu cng li tt c cc nc v cc a phng khc nhau trong cu 9-11, chng ta thy c trn 20 ngn ng khc nhau. Mt s trong s 120 tn hu ny chc hn ni cng mt th ting no . c Cha Tri lm mt iu k diu v y quyn nng khi dy ni mt nhm nh, nhng con ngi y run s ch i ni phng cao mt s can m rao truyn Phc m (c nam v n). Cho d du hiu u tin v s ging lm theo li ha ca c Thnh Linh l nh th no, Cha cng dng n xc nhn vic Ngi chp nhn cc nhm ngi khc na (v d nh ngi Sa-ma-ri, thy i Lam, v ngi ngoi). Li/cc th ting trong Cng v lun l du hiu cho ngi tin Cha rng Phc m vt qua nhng ro cn v chng tc v a l. C mt s khc nhau c th phn bit c gia cc th ting trong Cng v v iu tng t trong mc v sau ny ca Phao-l ti C-rinh-t (I C-rinht 12-14). V mt thn hc, chng ta thy mt s tng phn gia L Ng tun v thp Ba-bn (Sng th k 1011). Khi con ngi kiu ngo ni lon mun khng nh s t lp ca mnh (tc l khng chu tn ra v lm y dy t), c Cha Tri thi hnh ch ca Ngi bng cch thm vo nhiu th ting. Gi y trong thi i mi ca Thnh Linh, ch ngha quc gia, iu ngn chn con ngi hp nht li vi nhau (tc l chnh th duy th gii thuc thi cui cng), b o ngc i vi ngi tin Cha. S thng cng C c xuyn qua mi ro cn lin quan n con ngi (tc l tui tc, gii tnh, tng lp, a l, ngn ng) l s o ngc cc hu qu ni n trong Sng th k 3. c Thnh Linh cho h ni ng t ny dng CH NH CH NG CHA HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE), ngha l c Thnh Linh bt u cho h ni. Ch ni (apophtheggomai) dng NGUYN MU TH NG HIN TI (PRESENT PASSIVE (deponent) INFINITIVE). Ch c Lu-ca dng t ny trong Cng v (2:4, 14; 26:25). N cng c dng trong bn By mi ch li ni ca cc tin tri (li ging y Thnh Linh, Phc truyn lut l k 32:5; I S k 25:1; -x-chi-n 13:9, 19; Mi-ch 5:11; Xa-cha-ri 10:2).

31

Ti nghing v li gii ngha ny hn l cch gii thch trong ting Hy-lp C in c gc t mang ngha l m lng c nng ln, li ni y nhit huyt, hay l cch ni hng bin sng ng. Luca bit bn By mi v ng chc b nh hng bi cch dng t ng ca n. BN NASB 2:5-13 5 V, by gi c ngi Giu-a, k m o, t mi quc gia trn t, ti thnh Gi-ru-sa6 lem. Lc ting y vang ra, dn chng chy n, ai ny u sng s v mi ngi u nghe cc mn ni ting x mnh.7 Chng u s hi v ly lm l m rng: Ht thy ngi ni , h chng phi l ngi Ga-li-l sao? 8 Vy th sao chng ta nghe ai ny u ni ting ring ca x chng ta sanh ? 9 No ngi Bt-th, M-i, -la-mt, k ti M-s-b-ta-mi, Giu-, Cpba-c, Bng, A-si,10 Phi-ri-gi, Bam-phi-ly, -dp-t, t Li-by gn Sy-ren, no k t R-ma n, 11 c ngi Giu-a hoc ngi mi theo o Giu-a, ngi C-rt v A rp na, chng ta u nghe h ly ting chng ta m ni nhng s cao trng ca c Cha Tri. 12 Ai ai u s hi, khng bit ngh lm sao, bn ni vi nhau rng: Vic ny l ngha lm sao? 13 Nhng c k li nho bng rng: H say ru mi . 2:5 k m o Ch ny c ngha l nm cht ly iu g (bn By mi L-vi-k 15:31; Mi-ch 7:2). Trong bi cnh ca Do thi gio th k th nht, ch ny hm lng tn knh Cha v cc truyn thng ca cc trng lo (tc l Truyn thng Truyn ming, sau ny tr thnh bn Talmud). H l nhng ngi rt st sng v tn gio (8:2; 22:12; Lu-ca 2:25). t mi quc gia trn t Mi ngi nam Do thi u phi tham d ba ngy l chnh hng nm (Lvi-k 23) ti n th (Phc truyn lut l k 16:16). C l (1) c nhng ngi hnh hng t mi ni trong vng a trung Hi n Gi-ru-sa-lem d l Vt qua v li cho n l Ng Tun; hoc (2) y l nhng c dn hin ti l nhng ngi n t nhng ni khc bn ngoi Gi-ru-sa-lem (cch dng ch cu 4:16; 7:24; 9:22, 32). 2:6 lc ting y vang ra y c th l (1) ting gi rt (cu 2) hoc l (2) ting cc tn hu ni nhng ngn ng khc (cu 4). NASB, NRSV, NJB sng s NKJV bi ri TEV phn chn Ch ny theo ngha en c ngha l gi li vi nhau trong ngha hn ch, giam gi hay ng li (Lu-ca 8:45; 19:43; 22:63). C khi n c dng theo cch hnh bng khi ni n tm tr hay cm xc (Lu-ca 8:37; 12:50 v mt dng t khc trong Lu-ca 21:25). Cng ch ny c dng trong Sng th k 11:7, 9 bn LXX, lin h n s ln xn ting ni thp Ba-bn. Ti ngh s kin Ng Tun l mt s lt ngc theo ngha hnh bng v ch ngha quc gia xut pht t thp Ba-bn, u tin l pht con ngi khc t ch ca c Cha Tri mun h ri ra, v th hai l bo v con ngi khi tnh trng chnh quyn mt th gii. Bn Jerome Biblical Commentary, cun 2, trang 172, khng nh ny khi a ra cch dng ch diamezizo trong Cng v 2:3, l mt thut ng rt him, nhng cng c s dng trong sch Phc truyn lut l k 32:8 ca bn LXX v s phn tn ti thp Ba-bn. Ngi tin Cha khng cn b phn cch bi tinh thn quc gia! dn chng chy n iu ny cho thy s kin ny xy ra trong khu vc n th bi v mt ci phng nh hay nhng con hm nh Gi-ru-sa-lem khng th cha c mt m ng ngi nh vy. nghe h ni ting ca x mnh y c l l php l lm cho nghe c nhiu th ting, ch khng phi l php l lm cho ni c nhiu th ting (cu 8 v 11). Nu dng ny ngi ni nhiu ngn ng

32

khc nhau cng mt lc, th n s gy ra s ln xn. y l thn hc lt ngc ca s kin thp Ba-bn (Sng th k 11). Ch Hy-lp ny l dialektos (cu 8) t c ch dialect trong ting Anh. Lu-ca s dng t ny kh thng xuyn trong Cng v (1:19; 2:6,8; 21:40; 22:2; 26:14). N c dng vi ngha ngn ng. Tuy nhin, trong bi cnh ny, phng ng (dialect) c th l ngha n mun ni n. Nhng ngi Do thi ny nghe v Cha Jsus bng phng ng m ca h. iu ny cng nhm cho thy y l mt du hiu xc nhn cho h s chn tht ca s ip mi ny v c Cha Tri. 2:7 cc thut ng khc nhau din t cc cm xc cao trong khung cnh ny. 1. Suecho, sng s (cu 6) 2. Existemi, ngc nhin (cu 7) 3. Thaumazo, kinh ngc (cu 7, 12) 4. Diaporeo, bi ri (cu 12) Ht thy nhng ngi ni h chng phi l ngi Ga-li-l sao? Cu hi tu t ny c nu ln bi v h c m min Bc (tc l phng ng, Ma-thi-. 26:73). Ch sao din t t ng Hy-lp idou (xem ka), l ch c s dng 23 ln trong c Cng v v Lu-ca. No ngi Bt-th, M-i, -la-mt, k ti M-s-b-ta-mi Ton b nhm ngi ny xut thn t vng Lng h (Mesopotamia), ni p-ra-ham c ku gi (U-r thuc Canh-d, Sng th k 11:28) v cng l ni dn Y-s-ra-n v Giu-a b lu y (Assyrian, Babylonian). Giu- Ti sao Giu- li c lit k gia hai nc khng lin h vi nhau? Ti sao n khng c MO T, l iu theo ng ng php? Ti sao n lm cho ngi Giu-a ngc nhin khi ngi Gali-l ni ting A-ram? Bi c nhng cu hi ny, nhiu ngi cho rng y l li khi sao chp li v t ng ny ch mt nc khc. 1. Tertullian, Augustine cho rng l Armenia 2. Jerome- Syria 3. Chrysostom, Eramus- n 4. Mun tm hiu thm v nhng phng on ny, xin xem sch ca Bruce M. Metzger, A Textual Commentary on the Greek New Testament, trang 293. 2:9-10 Cp-ba-c, Bng, A-si,10 Phi-ri-gi, Bam-phi-ly y l nhm ngi t nc Th Nh K ngy nay. 2:10 -dp-t, t Li-by gn Sy-ren Nhm ngi ny n t Bc Phi. t R-ma nhng ngi hnh hng c ci o trong s kin ny c th l nhng ngi u tin ca hi thnh ti R-ma. nhng ngi mi theo o Ch ny ch nhng ngi mi theo o Giu-a, l nhng ngi phi (1) gi lut Mi-se; (2) ct b nu l con trai; (3) t bp tm trc nhng ngi lm chng; v (4) dng t l ni bn th nu lm c. H phi c mt ti Gi-ru-sa-lem bi v tt c nhng ngi nam u phi d ba ngy l chnh ny hng nm (Xut -dp-t k 23 v L-vi-k 23). 2:11 ngi C-rt y l mt hn o ln thuc a Trung Hi gn vi Th nh K. N c th c dng nh danh t tp hp ch tt c cc hn o thuc vng Aegean. A-rp Ch ny ch con chu ca -sau. C rt nhiu b tc A-rp sng ri rc khp pha Nam ca Cn ng. i vi ngi Do thi th k th nht, danh sch ny i din cho ton b th gii. C l n

33

l mt biu trng ging nh 70 ngn ng ca th gii, l biu trng ca Do thi ch tt c loi ngi (Luca 10). ngha ny cng c by t trong Phc truyn lut l k 32:8 trong bn LXX. 2:12 Nhng ngi hnh hng ny nhn bit s kin c bit ny l mt du hiu c ngha. Phi-e-r tn dng c hi ny tr li nhng cu hi ca h. 2:13 h say ru y l dng CH NH LI NI TRNH TH NG HON THNH (PERIPHRASTIC PERFECT PASSIVE INDICATIVE), khng nh rng cc mn ung ru cho say v h vn cn say. ru ngt Mt li gii thch cho trng hp ny l cc mn ca Cha Jsus b say ru (-ph-s 5:18a). Lm th ny s say sa gii thch c kh nng ni c cc ngn ng? Ti chc rng cng c mt khng kh vui mng v phn chn. CH C BIT: CI NHN CA KINH THNH I VI RU (CHT C MEN) V S SAY RU (S NGHIN NGP) Cc t ng trong Kinh thnh A. Cu c 1. Yayin- y l t ng tng qut ch ru, c dng 141 ln. T nguyn ca ch ny khng r bi v n khng phi xut pht t gc t H-b-r. N c ngha l cc loi tri cy ln men, thng l nho. Cc on Kinh thnh in hnh gm c Sng th k 9:21; Xut -dp-t k 29:40; Dn s k 15:5, 10. 2. Tirosh- y l ru mi. Bi v iu kin kh hu vng Cn ng, qu trnh ln men c th xy ra sm nht l 6 gi ng h sau khi p ly nc tri cy. T ny ch ru ang trong giai on ln men. Cc on Kinh thnh in hnh gm c Phc truyn lut l k 12:17; 18:4; -sai 62:8-9; -s 4:11 3. Asis- y r rng l cc loi ung c cn (Gi-n 1:5; -sai 49:26). 4. Sekar- y l t ung mnh. T H-b-r gc l say hay ngi say. N c thm mt th g khc vo lm cho say hn. N tng ng vi t yayin (Chm-ngn 20:1; 31:6; -sai 28:7). B. Tn c 1. Oinos- ch Hy-lp tng ng ca ch yayin. 2. Neos oinos (ru mi)- t Hy-lp tng ng vi ch tirosh (Mc 2:22) 3. Gleuchos vinos (ru ngt)- ru trong thi k u ca giai on ln men (Cng v 2:13). II. Cc cch dng trong Kinh thnh A. Cu c: 1. Ru l mt mn qu t Cha (Sng th k 27:28; Thi-thin 104:14-15; Truyn o 9:7; -s 2:8-9; Gi-n 2:19,24; A-mt 9:13; Xa-cha-ri 10:7). 2. Ru l mt phn trong t l hy sinh (Xut -dp-t k 29:40; L-vi-k 23:13; Dn s k 15:7,10; 28:14; Phc truyn lut l k 14:26; Cc quan xt 9:13). 3. Ru c dng nh thuc (II Sa-mu-n 16:2; Chm-ngn 31:6-7). 4. Ru c th tr thnh mt vn nghim trng (N-- trong Sng th k 9:21; Lttrong Sng th k 19:33, 35; Sam-sn- trong Cc quan xt 16:19; Na-banh- trong I Samu-n 25:36; U-ri- II Sa-mu-n 11:13; Am-mn- II Sa-mu-n 13:28; -la- I Cc Vua 16:9; Bn-ha-t- I Cc Vua 20:12; Nhng ngi cm quyn- A-mt 6:6; v Nhng ngi ph n- A-mt 4). 5. Ru c th b lm dng (Chm-ngn 20:1; 23:29-35; 31:4-5; -sai 5:11, 22; 19:14; I.

34

28:7-8; -s 4:11). 6. Ru b cm i vi mt s nhm ngi (Thy t l ang phin trc, L-vi-k 10:9; x-chi-n 44:21; Na-xi-r, Dn s k 6; v nhng ngi cai tr, Chm-ngn 31:4-5; sai 56:11-12; -s 7:5). 7. Ru c dng trong bi cnh ngy cui cng (A-mt 9:13; Gi-n 3:18; Xa-cha-ri 9:17). B. Thi k gia hai giao c (Interbiblical) 1. Ru dng c chng mc rt c ch li (sch Ecclesiasticus 31:27-30) 2. Cc thy ra-bi ni rng, Ru l th thuc tt nht, ch no thiu ru th thuc mi cn n. (BB 58b). C. Tn c: 1. Cha Jsus bin mt khi lng ln nc thnh ru (Ging 2:1-11). 2. Cha Jsus ung ru (Ma-thi- 11:18-19; Lu-ca 7:33-34; 22:17 v tip sau). 3. Phi-e-r b cho l say ru mi trong ngy l Ng Tun (Cng v 2:13). 4. Ru c dng lm thuc (Mc 15:23; Lu-ca 10:34; I Ti-m-th 5:23). 5. Lnh o khng c l ngi lm dng ru. iu ny khng c ngha l hon ton king c ru (I Ti-m-th 3:3, 8; Tt 1:7; 2:3; I Phi-e-r 4:3). 6. Ru dng trong bi cnh ngy cui cng (Ma-thi- 22:1 v tip sau; Khi huyn 19:9). 7. n hn khi say ru (Ma-thi- 24:49; Lu-ca 11:45; 21:34; I C-rinh-t 5:11-13; 6:10; Ga-la-ti 5:21; I Phi-e-r 4:3; R-ma 13:13-14). III. Cc kin gii thn hc: A. S cng thng bin chng: 1. Ru l mt mn qu Cha ban 2. S say ru l mt vn nghim trng 3. Ngi tin Cha trong mt s vn ha phi t gii hn s t do ca mnh v Phc m (Ma-thi- 15:1-20; Mc 7:1-23; I C-rinh-t 8-10; R-ma 14:1-15; 13). B. Khuynh hng i ra khi gii hn cho php: 1. c Cha Tri l ngun ca mi iu tt lnh (to vt rt tt lnh, Sng th k 1:31). 2. Con ngi sa ng lm dng nhng iu Cha ban bng cch i ra khi gii hn cho php. C. S lm dng ti chng ta, ch khng phi trong vt. Khng c iu g l gian c trong cc to vt thuc vt cht ny (Mc 7:18-23; R-ma 14:14,20; I C-rinh-t 10:25-26; I Tim-th 4:4; Tt 1:15). IV. Vn ha Do thi th k th nht v s ln men ru: A. S ln men xy ra rt sm, khong 6 gi sau khi nho c p ra, c bit l trong loi kh hu nng v iu kin v sinh thp B. Truyn thng Do thi ni rng khi mt ming bt nh xut hin trn b mt (du hiu ln men), n phi c bit ring ra phn mi (sch Ma aseroth 1:7). N c gi l ru mi hay l ru ngt. C. S ln men mnh m nht chm dt sau mt tun. D. Qu trnh ln men ln th hai mt khong 40 ngy. n lc ny, n c xem l ru chn ti v c th c em dng trn bn th (sch Edhuyyoth 6:1). E. Ru ni khut (ru lu nm) c k l ru tt, nhng phi lc tht k trc khi dng. F. Ru c xem l n ng tui sau khong mt nm ln men. Thi gian ct gi ru lu nht l 3 nm. N gi l ru c v phi pha vi nc. G. Ch trong vng 100 nm tr li y, qu trnh ln men b nh li khi trong mi trng

35

tit trng v cc ha cht ph gia. Thi xa khng th lm ngng qu trnh ln men t nhin. V. Li kt: A. Nn cn thn kinh nghim ca bn, quan im thn hc v s gii thch Kinh thnh ca bn khng h gi Cha Jsus v vn ha Do thi v/hoc vn ha C c! R rng h khng phi l nhng ngi hon ton king c ru. B. Ti khng c v cho vic dng ru x giao. Tuy nhin, nhiu ngi tuyn b qu ng v tr ca Kinh thnh v ti ny v t xng cng bnh ng cp cao hn da vo cc thnh kin v h phi v vn ha. C. i vi ti, R-ma 14:1-15:13 v I C-rinh-t 8-10 cung cp cc kin gii v hng dn da trn tnh yu thng v s tn trng cc anh em trong nim tin v s truyn b Phc m trong mi vn ha, ch khng phi nhn mnh n t do c nhn hay l cng kch vi tinh thn phn xt. Nu Kinh thnh l ngun ti liu duy nht hng dn nim tin v thc hnh, th c l chng ta phi suy ngh li vn ny. D. Nu chng ta c p t s king c hon ton l ch ca Cha, th chng ta c hm g v chnh Cha Jsus, cng nh cc vn ha ngy nay thng dng ru (v d nh u chu, Y-s-ra-n, c-hen-ti-na)?

BN NASB 2:14-21 14 By gi, Phi -e-r ng ra cng mi mt s , ct ting ni vi dn chng rng: Hi ngi Giu-a, v mi ngi ti thnh Gi-ru-sa-lem, hy bit r iu ny, v lng tai nghe li ta. 15 Nhng ngi ny chng phi say nh cc ngi ng u, v by gi mi l gi th ba ban ngy. 16 Nhng y l iu ng tin tri Gi-n ni tin tri rng:17 c Cha Tri phn: Trong nhng ngy sau rt, Ta s Thn ta khp trn mi xc-tht; Con trai v con gi cc ngi u s ni li tin tri, Bn trai tr s thy im l, V cc ngi gi c s c chim bao, 18 Phi, trong nhng ngy , ta s Thn ta khp trn cc y t trai v gi ta, Chng n u ni li tin tri; 19 Ta li s t ra s l lng trn tri, V du l di t; Tc l mu, la, v lung khi; 20 Mt tri s bin nn ti tm, Mt trng ha ra mu, Trc ngy ln v vinh hin ca Cha cha n; 21 V li ai cu khn danh Cha th s c cu. 2:14 Phi-e-r Hy ngh m xem, trong tt c cc mn , Phi-e-r li l ngi u tin ging bi ging v ng Christ! Ngi chi Cha n ba ln (Lu-ca 23)! S thay i ca Phi-e-r t mt s hn nht, khc t i thnh mt s mnh dn v y s hiu bit thuc linh l mt bng chng na cho thy thi i ca Thnh Linh n em theo quyn nng thay i cuc i. y l bi ging u tin ca ng c ghi li trong Cng v. N cho chng ta thy ni dung v im nhn mnh v s ging dy ca cc s . Cc bi ging ca cc s hnh thnh nn mt phn quan trng ca sch Cng v. CH C BIT: CC BI GING (KERYGMA) CA HI THNH U TIN 1. Li ha ca c Cha Tri trong Cu c gi y c ng nghim khi Cha Jsus, ng Mt-si-a n (Cng v 2:30; 3:19,24; 10:43; 26:6-7, 22; R-ma 1:2-4; I Ti-m-th 3:16; Hb-r 1:1-2; I Phi-e-r 1:10-12; II Phi-e-r 1:18-19). 2. Cha Jsus c c Cha Tri xc du lm ng Mt-si-a trong bp tm ca Ngi (Cng v 10:38). 3. Cha Jsus bt u chc v ti Ga-li-l sau khi chu bp tm (Cng v 10:37). 4. Chc v ca Ngi c th hin qua cc vic lnh v lm php l bi quyn nng c Cha Tri (Mc 10:45; Cng v 2:22; 10:38). 36

5. ng Mt-si-a b ng inh theo chng trnh ca c Cha Tri (Mc 10:45; Ging 3:16; Cng v 2:23; 3:13-15, 18; 4:11; 10:39; 26:23; R-ma 8:34; I C-rinh-t 1:17-18; 15:3; Gala-ti 1:4; H-b-r 1:3; I Phi-e-r 1:2, 19; 3:19; I Ging 4:10). 6. Ngi sng li t trong k cht v hin ra cho cc mn (Cng v 2:24, 31-32; 3:15,26; 10:40-41; 17:31; 26:23; R-ma 8:34; 10:9; I C-rinh-t 15:4-7, 12 v cc cu sau; I T-sa-lni-ca 1:10; I Ti-m-th 3:16; I Phi-e-r 1:2; 3:18,21). 7. Ngi c c Cha Tri tn cao v c gi l Cha (Cng v 2:25-29, 33-36; 3:13; 10:36; Rma 8:34; 10:9; I Tim 3:16; H-b-r 1:3; I Phi-e-r 3:22). 8. Ngi ban c Thnh Linh xung thnh lp mt cng ng mi ca c Cha Tri (Cng v 1:8; 2:14-18, 38-39; 10:44-47; I Phi-e-r 1:12) 9. Ngi s tr li on xt v phc hi mi iu (Cng v 3:20-21; 10:42; 17:31; I C-rinh-t 15:20-28; I T-sa-l-ni-ca 1:10) 10. Tt c nhng ai nghe s ip ny nn n nn v chu bp tm (Cng v 2:21, 38; 3:19; 10:43, 47-48; 17:30; 26:20; Rma 1:17; 10:9; I Phi-e-r 3:21). Tt c nhng im trn c s dng nh mt s thit yu cho vic cng b tin mng ca hi thnh u tin, du rng cc tc gi trong Tn c c th b qua mt phn no hoc nhn mnh n mt s im c bit khc trong s ny khi h ging. Ton b Phc m Mc theo st quan im ca Phi-e-r v s ging dy kerygma ny. Truyn thng cho rng Mc h thng ha cc bi ging ca Phi-e-r ging R-ma, v gp li thnh Phc m Mc. C Ma-thi- v Lu-ca u theo cu trc c bn ca Mc.

cng mi mt s im ny cho thy hai iu: (1) Phi-e-r l ngi pht ngn , nhng vn thuc v nhm cc s . ng khng t ni mt mnh hoc l dng thm quyn ring ni. c Thnh Linh truyn li ca Ngi mt cch c bit qua c nhm ny, nhng ngi c ku gi, nhng ngi chng kin, v (2) Ma-thia, mc d chng ta khng bit g thm v cng vic ca ng, ng chnh thc gia nhp nhm cc s . Ngi Giu- v nhng ngi sng ti Gi-ru-sa-lem Nhng ngi Phi-e-r ni n y dng nh khc vi nhm nhng ngi hnh hng lit k theo quc gia trong cu 7-11. Hy bit r iu ny v lng tai nghe Hai ng t ny u dng MNH LNH (IMPERATIVES). T th nht dng CH NG HIN TI (PRESENT ACTIVE) v t th hai dng TRUNG CCH QU KH (AORIST MIDDLE (deponent)). Phi-e-r mun h ton tm lng nghe. y l mt thnh ng Do thi. N c dng hai ln gii thiu bi ging ca Phi-e-r (2:14; 4:10) v hai ln cho Phao-l (13:38; 23:28). Lu-ca l ngi ci o khi trng thnh. Cc di tch thnh ng Do thi ny cho thy Lu-ca khng vit ra cc bi ging trong Cng v phc v cho mc ch thn hc ring ca mnh, nhng ng trung thnh tm tt ngun ti liu ng c c. 2:15 nhng ngi ny khng say ru p li li co buc trong cu 13, Phi-e-r gii thch rng cn qu sm nhng ngi Do thi chnh thng ny say ru. iu ny i lin vi s gii thch ca cc thy ra-bi trong Xut -dp-t k 16:8 (xem E.M. Blaiklock, Tyndale NT Commentary Series, Acts, trang 58). gi th ba C l l 9 gi sng. y l gi dng t l mi bui sng n th. N tr thnh mt th gi cu nguyn c bit i vi ngi Do thi. Gi th ba l mt mc thi gian ca ngi Do thi. Cc trc gi Tn c (c bit l Ging) s dng cc mc thi gian ca ngi Do thi v ngi La-m. 37

2:16 y l iu tin tri Gi-n ni tin tri y l cu trch t Gi-n 2:28-32 bn LXX. Chnh Cha Jsus c l l Ngi xc nh li tin tri ny c ng nghim (Lu-ca 24:27). 2:17 TRONG NHNG NGY SAU RT y c l l on Lu-ca chnh sa li t bn LXX. Trong Cu c nhng t ny ch ngy cui cng v Thi K ca ng Mt-si-a. Trong Tn c nhng ngy sau rt ch hai thi k trng nhau ca ngi Do thi. Thi k mi bt u khi Cha nhp th ti Bt-lhem cho n khi Ngi tr li ln th hai. Chng ta ang sng trong thi k ging co gia s , nhng cha trong Vng quc c Cha Tri.

CH C BIT: I NY V I SP N Cc tin tri Cu c nhn tng lai qua s ko di ca hin ti. i vi h, tng lai s l s phc hi quc gia Y-s-ra-n trn phng din a l. Tuy vy, ngay c h thy mt ngy mi (sai 65:17; 66:22). Trong s t khc c Gi-h-va mt cch c v lin tc ca con ci p-ra-ham (ngay c sau thi k lu y), mt khuynh hng mi xut hin trong vn chng v thi k cui trong khong gia hai giao c (nh l sch H-nc, IV E-x-ra, II Ba-rc). Cc bi vit ny bt u a ra s khc bit gia hai thi k: thi k gian c i ny thng tr bi Satan, v thi k cng bnh sp n iu khin bi Thnh Linh v c m mn bi ng Mt-si-a (thng l mt tinh binh dng mnh). Trong kha cnh thn hc ny (lai th hc), c mt s pht trin r rng. Cc nh thn hc gi l s mc khi tim tin. (progressive revelation). Tn c khng nh hin thc v tr mi ca hai i ny (ngha l thuyt nh nguyn thuc v thi gian) (temporal dualism): Cha Jsus Ma-thi- 12:32 Ma-thi- 13:22, 29 Phao-l R-ma 12:2 I C-rinh-t 1:20; 2:6,8; 3:18 II C-rinh-t 4:4 Ga-la-ti 1:4 -ph-s 1:21; 2:1, 7; 6:12 I Ti-m-th 6:17 II Ti-m-th 4:10 Tt 2:12 Th H-b-r 1:2 6:5 11:3

Mc 10:30 Lu-ca 16:8 Lu-ca 18:30 Lu-ca 20:34-35

Trong thn hc Tn c hai thi k ny ca ngi Do Thi trng lp nhau bi v s tin bo bt ng v b b qua trong hai ln n ca ng Mt-si-a. S nhp th ca Cha Jsus lm trn li tin tri trong Cu c v s ng quang mt thi k mi. Tuy nhin, Cu c cng cho thy Ngi n nh mt Quan n hay ng chinh phc, th nhng ln u tin Ngi n lm mt N l Chu kh (-sai 53), khim nhng v nhu m (Xa-cha-ri 9:9). Ngi s n trong quyn php nh Cu c tin bo (Khi huyn 19). S lm thnh hai chng ny khin em Vng quc ca Ngi vo trong hin ti (c ng quang), nhng cha tin n tng lai (cha hon ton t n nh). y l s ging co ca Tn c v khi nim , nhng cha!

c Cha Tri phn Bn Codex Bazae v bn D c ch kurios (Cha). Ch Kurios ch c Gih-va trong Cu c hay ch Cha Jsus, ng Mt-si-a? C th nhng ngi sao chp dng ch Theos (c Cha Tri) v mun cho ngi c r ch ny ch v Ai.

38

TA S THN TA TRN MI LOI XC THT yu t ton cu y (cu 39). Ton b nhng ngn tr truyn thng c u b dp b trong ng Christ (I C-rinh-t 12:13; Ga-la-ti. 3:28; ph-s 3:6; C-l-se 3:11). Mc d Gi-n 2 khng ni n mt s phn bit no gia Do thi v ngoi bang, cu 38, n hm khng c s phn bit no. c Gi-h-va ban Thnh Linh Ngi cho mi ngi dng nn theo nh tng ca Ngi (ngha en l mi xc tht), l iu c khng nh trong Sng th k 1:26-27. CON TRAI V CON GI CC NGI S NI TIN TRITA S THN TA TRN Y T TRAI V Y T GI y khng c s phn bit gii tnh. CH C BIT: PH N TRONG KINH THNH I. Cu c A. Xt v mt vn ha, ph n c xem nh cc vt s hu 1. Nm trong danh sch nhng vt s hu (Xut -dp-t k 20:17) 2. Lut i i vi cc n n l (Xut -dp-t k 21:7-11) 3. Li th ha ca cc ph n c th b hy b bi mt ngi n ng c trch nhim v mt x hi (Dn s k 30) 4. Ph n nh cc chin li phm trong chin tranh (Phc truyn lut l k 20:10-14; 21:10-14) B. Xt trn thc t, c mt s h tng gia nam v n 1. Ngi nam v ngi n c dng nn theo nh tng ca c Cha Tri (Sng th k 1:26-27) 2. Tn trng cha m (Xut -dp-t k 20:12 [Phc truyn lut l k 5:16]) 3. Knh s m cha (L-vi-k 19:3; 20:9) 4. C nam v n u c th lm ngi Na-xi-r (Dn s k 6:1-2) 5. Ngi con gi cng c quyn hng ti sn (Dn s k 27:1-11) 6. C hai u thuc v dn giao c (Phc truyn lut l k 29:10-12) C. Ph n a v lnh o: 1. Mi-ri-am, ch ca Mi-se, c gi l n tin tri (Xut -dp-t k 15:20-21) 2. Nhng ph n c Cha ban cho ti an cc vt liu dng trong n tm (Xut -dpt k 35:25-26) 3. -b-ra, mt ph n, cng l mt tin tri (Cc quan xt 4:4), l ngi lnh o tt c cc chi phi (Cc quan xt 4:4-5; 5:7) 4. N tin tri Hun-a, l ngi vua Gi-si-a ch nh c v gii ngha Sch Lut php va c tm thy (II Cc Vua 22:14; II S k 34:22-27) 5. Hong hu -x-t, mt ngi n yu mn Cha, cu dn tc Do thi Ba-t II. Tn c A. V mt vn ha ph n trong Do thi gio v trong th gii Hy-la u l cc cng dn hng hai, ch c mt t quyn li v c n (ngoi tr Ma-x-oan) B. Cc ph n vai tr lnh o: 1. -li-sa-bt v Ma-ri l nhng ph n knh s Cha, cho Cha s dng i sng mnh (Lu-ca 1-2) 2. An-ne, mt ngi yu mn Cha, phc v Cha ti n th (Lu-ca 2:36) 3. Ly-i, mt tn hu v l lnh o mt hi thnh t gia (Cng v 16:14, 40) 4. Bn con gi ca Phi-lp l cc n tin tri (Cng v 21:8-9) 5. Ph-b, n chp s trong hi thnh ti Xyn-chi-c (R-ma 16:1)

39

6. B-rt-sin, bn ng lm vic vi Phao-l v l ngi dy o cho A-b-l (Cng v 18:26; R-ma 16:3) 7. Ma-ri, Tri-phe-n, Tri-ph-s, Bt-si-, Giu-li, ch ca N-r, v mt s cc ph n khc cng lm vic vi Phao-l (R-ma 16:6-16) 8. Giu-ni-a, c l l n s (R-ma 16:7) 9. -y-i v Syn-ti-c, bn ng lao vi Phao-l (Phi-lp 4:2-3) III. Lm th no tn hu ngy nay c s qun bnh khi xem xt cc trng hp khc bit trong Kinh thnh? A. Lm th no phn bit c cc l tht thuc v lch s hay thuc v vn ha l iu ch p dng trong bi cnh nguyn thy m thi, vi cc l tht trng tn l iu thch hp cho tt c cc hi thnh, mi tn hu mi thi i? 1. Chng ta phi xem xt mt cch rt nghim tc nh nguyn thy ca cc trc gi c c Cha Tri h hi. Kinh thnh l Li c Cha Tri v l ngun thng tin duy nht hng dn c tin v li sng ca chng ta. 2. Chng ta cng phi cn nhc cc iu kin lch s hin nhin trong cc bn vn c h h i a. H thng lut php ca ngi La-m ngoi gio (I C-rinh-t 6) b. Duy tr n l (I C-rinh-t 7:20-24) c. Sng c thn (I C-rinh-t 7:1-35) d. Trinh n (I C-rinh-t 7:36-38) e. Thc n t thn (I C-rinh-t 10:23-33) f. Cc hnh vi khng xng ng trong L tic thnh (I C-rinh-t 11) 3. c Cha Tri by t chnh Ngi mt cch r rng cho mt vn ha nht nh trong mt thi i nht nh. Chng ta phi xem xt nghim tc s mc khi ny, nhng khng nht thit phi cn nhc mi kha cnh lch s m n cha ng. Li ca c Cha Tri c vit ra bng ch ca con ngi, cp n mt vn ha nht nh trong mt thi im nht nh. B. S gii ngha Kinh thnh phi nhm vo nh ca tc gi nguyn thy. H truyn t iu g cho nhng ngi thi ? y l nn tng quan trng c c mt s gii ngha ng n. Nhng chng ta cng phi p dng n cho thi nay. y l vn nn v ch ph n trong vai tr lnh o (Vn nn gii kinh c l l s nh ngha t ng. C phi cc mc v nhiu hn cc mc s lnh o hay khng? N chp s v n tin tri c c xem l cc lnh o hay khng?) iu kh r rng l trong I C-rinh-t 14:34-35, I Ti-m-th 2:9-15, Phao-l khng nh ph n khng nn hng dn trong s th phng cng cng! Nhng ti s p dng iu ny ngy nay ra sao? Ti khng mun vn ha thi Phao-l cng nh vn ha ca ti thi nay lm im bt li ca Cha v mun ca Ngi. C l thi Phao-l b qu gii hn, nhng thi ca ti cng c l qu ci m. Ti thy khng an tm khi cho rng li l v s dy d ca Phao-l l nhng l tht c iu kin, ch cho th k th nht, v ch dnh cho nhng trng hp a phng m thi. Ti l ai m dm ly suy ngh ring ca mnh hay l vn ha ca mnh bc b mt trc gi c linh cm?! Tuy nhin, ti phi lm th no khi Kinh thnh lit k nhng trng hp ph n lnh o (ngay c trong cc th tn ca Phao-l, xem R-ma 16)? Mt v d in hnh l trng hp Phao-l bn v s th phng cng cng trong I C-rinh-t 11-14. Trong cu 11:5, dng nh Phao-l cho php ph n ging v cu nguyn ni cng cng khi h trm khn trn u, tuy nhin trong cc cu 14:34-35 ng mun h phi yn lng! Kinh thnh c ni n cc n chp s (R-ma 16:1) v n tin tri (Cng v 21:9). Chnh s a dng ny cho ti s t do cho rng nhng li bn ca Phao-l (lin quan n nhng cm cn i vi ph n) ch gii hn cho nhng ngi th k u tin ti C-rinh-t v -ph-s. c hai hi thnh ny, c mt s vn xy ra i vi cc ph n mi c ban cho quyn t do (xem sch ca Bruce Winter, Corinth After Paul Left), l iu c l gy kh khn cho hi thnh khi i ra lm chng v

40

Cha cho x hi bn ngoi. Quyn t do ca h b hn ch bt Phc m tr nn hiu qu hn. Thi i ca ti th khc hn thi Phao-l. Trong thi nay nu nhng ph n ni nng lu lot, c hun luyn khng c cho php i ra chia x Phc m, hoc khng cho c hi lnh o, th Phc m c l b hn ch! Mc tiu ti hu ca s th phng cng cng l g? Khng phi truyn ging v o to mn hay sao? c Cha Tri c c tn cao v hi lng i vi nhng n lnh o hay khng? C Kinh thnh dng nh tr li rng, Vng, c! Ti mun nhng cho Phao-l; thn hc ca ti ch yu l ly t Phao-l. Ti khng mun b nh hng thi qu hay b iu khin bi ch ngha quyn ph n hin i! Tuy nhin, ti cm thy hi thnh phn ng qu chm trc nhng l tht Kinh thnh hin nhin ny, nh vn khng ng n ca ch n l, t phn bit chng tc, thi tin theo m qung khng bit g n ngi khc, v s ch ngha phn bit gii tnh. Hi thnh cng phn ng qu chm trc s lm dng ph n ca th gii hin i ngy nay. c Cha Tri trong ng Christ gii phng n l v ph n. Ti khng dm mt bn vn b rng buc bi vn ha xing xch h li mt ln na. Mt im na: l mt nh gii kinh, ti bit C-rinh-t l mt hi thnh rt t. Cc n t c nh gi cao v khoe khoang. Mt s ph n c l b ri vo iu ny. Ti cng tin rng hi thnh -ph-s b nh hng ca cc gio s gi, nhng ngi li dng ph n v dng h nh nhng pht ngn nhn thay th mc s trong cc hi thnh t gia -ph-s. C. Cc sch ngh nghin cu thm How to Read the Bible for All Its Worth ca Gordon Fee v Doug Stuart (trang 61-77) Gospel and Spirit: Issues in New Testament Hermeneutics ca Gordon Fee Hard Sayings of the Bible ca Walter C. Kaiser, Peter H. Davids, F.F. Bruce v Manfred T. Branch (trang 613-616; 665-667). tin tri C t nht hai cch hiu t ng ny: (1) trong cc th tn C-rinh-t, ch ny ch s chia x hay rao ging Phc m (14:1; Cng v 2:17); (2) sch Cng v c ni n cc tin tri (12:27; 13:1; 15:32; 22:10, cng ni n cc n tin tri, 21:9), l nhng ngi tin on vic trong tng lai. Vn y l khi dng t ng ny, n c cho thy n t tin tri trong Tn c lin quan nh th no n cc tin tri thi Cu c hay khng? Trong Cu c, cc tin tri l nhng ngi vit Kinh thnh. Trong Tn c nhim v ny c giao cho mi hai s v cc ph t ca h. Cng ging nh t s l t c gi li ni n mt n t vn tip tc (-ph-s 4:11) nhng cc nhim v thay i sau khi mi hai s cht, th chc v tin tri cng vy. S linh cm chm dt v khng cn c mt Kinh sch no c linh cm sau (Giu- 3, 20). Nhim v ch yu ca cc tin tri thi Tn c l truyn b Phc m, nhng h cng c mt nhim v khc l p dng nhng l tht Tn c vo tnh hung v nhu cu ngy nay. BN TRAI TRNGI GI C y khng c s phn bit tui tc. 2:18 Y T y khng c s phn bit tnh trng kinh t x hi. Phi-e-r thm vo ch ni tin tri trong li tin tri ca Gi-n. N khng phi t bn H-b-r Masorete hay t bn Hy Lp By mi, nhng n c hiu ngm trong cu 17. 2:19-20 y hin nhin l ngn ng khi th v Phi-e-r khng nh rng iu ny c ng nghim, nhng cha c hin tng thin nhin c th no xy ra, ngoi tr s ti tm khi Cha Jsus b treo trn cy thp t. Cu ny din t ngn ng theo ngha bng, ni v s tr li ca ng To Ha v cng l v Quan ta. Trong Cu c, s tr li ca Ngi em n phc hnh hoc l on xt. Mi to vt u no lon trc s kin Cha tr li (-sai 13:6 v nhng cu tip theo, A-mt 5:18-20). Trong cc li tin tri

41

Cu c khng c s phn bit r rng gia s Nhp th (s n ln th nht) v s Tn th (s n ln th hai). Ngi Do thi ang mong i ch mt s tr li m thi v l s tr li ca mt v Quan ta, mt ng gii cu.

CH C BIT: TH LOI VN CHNG TN TH Phn ch c bit ny ly t tuyn tp gii kinh sch Khi Huyn. Khi Huyn l mt th loi vn chng tn th c bit ca ngi Do thi. N thng c s dng trong nhng gian on lch s cng thng, xung t by t lng tin quyt s kim sot ca c Cha Tri trn dng lch s v s gii cu dnh cho dn s ca Ngi. Th loi vn chng ny c nhng c im 1. nhn mnh n quyn cai tr ph qut ca c Cha Tri (thuyt c thn v thuyt nh mnh) 2. s tranh chin gia thin v c, gia i ny v i sau (thuyt nh nguyn) 3. s dng nhng ch mt m (thng thng xut pht t Cu c hay l nhng tc phm thuc th loi tn th ca Do thi gio trong giai on giao thi sau khi Cu c kt thc nhng trc khi Tn c bt u) 4. cp n nhng mu sc, con s, th vt i khi c con ngi 5. dng nhng khi tng, gic m nh nhng cch thc tng giao vi thn linh. 6. tp trung ch trng vo s tn th (thi i mi) 7. dng nhng nhm biu tng c nh, khng phi thc ti truyn t nhng s ip tn th 8. Mt s v d ca th loi ny a. Cu c (1) -sai 24-27, 56-66 (2) -x-chi-n 37-48 (3) a-ni-n 7-12 (4) Gi-n 2:28-3:21 (5) Xa-cha-ri 1-6, 12-14 b. Tn c (1) Ma-thi- 24, Mc 13, Lu-ca 21, v I C-rinh-t 15 (trong vi phng din) (2) II T-sa-l-ni-ca 2 (trong hu ht cc kha cnh) (3) Khi Huyn (chng 4-22) c. Nhng sch khng c kinh in (da theo The Method and Message of Jewish Apocalyptic, ca D. S. Russell, trang 37-38) (1) I H-nc, II H-nc (nhng b mt ca H-nc) (2) Jubilees (3) Nhng li tin tri ca Sibylline III, IV, V (4) Giao c ca mi hai T ph (5) Nhng Thi-thin ca Sa-l-mn (6) S thng thin ca Mi-se (7) S tun o ca -sai (8) S tn th theo Mi-se (cuc i ca A-am v -va) (9) S tn th theo p-ra-ham (10) Giao c ca p-ra-ham (11) II Esdras (IV Esdras) (12) Ba-rc II, III

42

2:20 ngy ln v vinh hin ca Cha ch vinh hin c chung mt t gc vi ch epiphaneia, thng c dch l s n ln th hai ca c Cha Gi-xu (xem I Ti-m-th 6:14; II Ti-m-th 4:1; Tt 2:13). CH C BIT: S N LN TH HAI Theo ngha en y l ch Parousia, c ngha l s hin din v c dng cho s ving thm hong tc. Nhng ch khc trong Tn c cng dng cho S n ln th hai l (1) epiphaneia, hin ra i din; (2) apokalupis, m mn; v (3) ngy ca Cha cng vi nhng d bn ca cm t ny. C Tn c c ghi chp trong th gii quan ca Cu c khng nh rng 1. mt thi k hin ti c c, ni lon 2. mt giai on cng chnh sp n 3. n c em n bi c Thnh Linh thng qua cng tc ca ng Mt-si-a (ng c Xc Du ) Gi nh thn hc ca khi th tim tin l cn thit bi v cc tc gi Tn c iu chnh i cht s trng i ca Y-s-ra-n. Thay cho s hin n ca ng Mt-si-a theo khi nim qun s, ch trng ch ngha dn tc (Do thi) l hai s hin n. S n th nht l khi nim thn linh nhp th trong s ging sinh ca Gi-xu ngi Na-xa-rt. Ngi n khng nh mt v tng hay l mt quan n nhng li l mt y t khn kh theo nh -sai 53, l mt k s hin lnh ci la con (khng phi l mt nga chin hay l mt con la dnh cho vua), ging nh trong Xa-cha-ri 9:9. S n th nht m u cho mt k nguyn mi ca ng Mt-si-a. Trong mt phng din th Nc Tri n, nhng d nhin trong kha cnh cn li th n vn cn xa cha trn vn. S cng thng gia hai s hin n ca ng Mt-si-a ny, m trong mt ngha no , chnh l s chng lp gia hai thi i m Do-Thi-Gio theo Cu c khng thy hay t nht l khng r. Trong thc t, hai ln hin n ny nhn mnh cam kt cu chuc c nhn loi ca c Gi-h-va (xem Sng-th K 3:15; 12:3; Xut -dp-t K 19:5; s ging dy ca cc tin tri, c bit l -sai v Gi-na). Hi thnh khng ch i s lm trn ca li tin tri trong Cu c bi v a s cc li tin tri cp v s n ln th nht (xem How to Read the Bible For All Its Worth, trang 165-166). Cc tn hu trng ch s tr li vinh hin ca Vua ca cc Vua, Cha ca cc Cha, s hon thnh lch s c trng i cho thi i mi ca s cng chnh di t cng nh trn tri (xem Ma-thi- 6:10). Nhng s trnh by ca Cu c khng phi l khng chnh xc, nhng khng y . Ngi s n mt ln na theo nh cc tin tri tin bo trong nng quyn ca c Gi-h-va. S n ln th hai khng phi l mt thut ng Kinh thnh, nhng khi nim ny nh hnh th gii quan v khun kh cho c Tn c. c Cha Tri s lm ngay thng li mi s. S tng giao gia c Cha Tri v nhn loi c dng theo hnh nh ca Ngi c phc hi. Ti c s b xt x v ct i. ch ca c Cha Tri s khng th tht bi. 2:21 ai y li l mt yu t ph qut khc (xem cu 17 v 39). c Cha Gi-xu cht cho ti li ca c th gian (xem Ging 3:16; I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9). Lu c Thnh Linh c tun trn c nhn loi (xem cu 17). ai cu khn danh y l TH CU KHN TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE SUBJUNCTIVE). p ng ca con ngi l mt phn trong chng trnh cu ri ca c Cha Tri (xem Gi-n 2:32; Ging 1:12, 3:16; v R-ma 10:9-13). Mi c nhn c gi n nn v tin nhn Phc m v bc vo mi lin h c nhn vi c Cha Tri qua ng Christ (xem 3:16,19; 20:21; Mc 1:15). c Cha Gi-xu cht thay cho c th gian; s huyn nhim ti y l ti sao mt s ngi p

43

ng vi s thuyt phc ca c Thnh Linh (xem Ging 6:44,65) trong khi mt s khc th khng (xem II C-rinh-t 4:4). danh Cha chi tit ny cp n thnh c ca c Cha Gi-xu hay l nhng s dy d v Ngi. iu ny c c yu t c nhn v tn l. CH C BIT: DANH CA CHA y l mt cm t thng dng trong Tn c ch s hin din c nhn v quyn nng hnh ng ca Ba Ngi c Cha Tri trong Hi thnh. N khng phi l mt cu thn ch, nhng l mt li cu khn n bn tnh ca c Cha Tri. Thng thng, cm t ny ch Cha Jsus l Cha (Phi-lp 2:11) 1. Khi xng nhn c tin ni Cha Jsus ti l bp-tm (R-ma 10:9-13; Cng-v 2:38; 8:12, 16; 10:48; 19:5; 22:16; I C-rinh-t 1:13, 15; Gia-c 2:7) 2. Khi ui qu (Ma-thi- 7:22; Mc 9:38; Lu-ca 9:49; 10:17; Cng-v 19:13) 3. Khi cha bnh (Cng-v 3:6, 16; 4:10; 9:34; Gia-c 5:14) 4. Khi lm mc v (Ma-thi- 10:42; 18:5; Lu-ca 9:48) 5. Khi khin trch trong Hi thnh (Ma-thi- 18:15-20) 6. Khi ging cho ngi ngoi (Lu-ca 24:47; Cng-v 9:15; 15:17; R-ma 1:5) 7. Khi cu nguyn (Ging 14:13-14; 15:2, 16; 16:23; I C-rinh-t 1:2) 8. Mt cch ch C c gio (Cng-v 16:9; I C-rinh-t 1:10; II Ti-m-th 2:19; Gia-c 2:7; I Phi-e-r 4:14) Khi chng ta lm trong bt c cng v no l ngi rao truyn, mc v, ngi gip , cha lnh, ui qu, vn vnchng ta lm trong bn tnh ca Ngi, quyn nng, v s cung ng ca Ngi - trong danh Ngi. s c cu theo vn mch ti y, iu ny cp n s cu ri tm linh, nhng trong sch Gin, n c l c ngha l s gii cu thuc th khi cn gin ca c Cha Tri (xem cu 40). Ch c cu s dng trong Cu c theo ngha gii cu thuc th (xem Ma-thi- 9:22; Mc 6:56; Gia-c 5:14,20). Tuy nhin, trong Tn c n c dng theo cch hnh bng ch s cu ri tm linh hay l s gii cu khi cn thnh n ca c Cha Tri (v d Gia-c 1:21; 2:14; 4:12). Tm lng ca c Cha Tri dnh cho s cu ri ca mi ngi (nam v n) c dng nn hnh nh ca Ngi, tc to cho mi tng giao vi Ngi. BN NASB 2:22-28 22 Hi ngi Y-s-ra-n, hy nghe li ny: c Cha Jsus Na-xa-rt, tc l Ngi m c Cha Tri dng lm vic quyn php, s l v du l gia cc ngi, lm chng cho Ngi trong vng cc ngi, nh chnh cc ngi u bit. 23 Ngi b np, theo nh trc v s bit trc ca c Cha Tri, cc ngi mn tay c c m ng inh Ngi trn thp t gi v git i. 24 Nhng c Cha Tri khin Ngi sng li, bt t dy tri ca s cht, v n khng th gi Ngi li di quyn n. 25 Bi chng vua a-vt c ni v Ngi rng: Ti tng thy Cha trc mt ti lun, V Ngi bn hu ti, hu cho ti chng b rng ng cht no. 26 Bi c , lng ti vui v, li ti mng r, V xc tht ti cng s yn ngh trong s trng cy; 27 V Cha s chng linh hn ti ni m ph, V chng cho ng Thnh ca Ngi h nt u. 28 Cha cho ti bit ng s sng; Cng s cho ti y lng vui mng trc mt Ngi.

44

2:22 Hi ngi Y-s-ra-n nhng thnh gi ny cng l nhng nhn chng cho cc s kin din ra trong tun l cui cng ca c Cha Gi-xu. H c s hiu bit v nhng iu Phi-e-r ang trnh by. Nhng ai nhn c s soi sng trong tm linh p ng vi phc m, c khong ba ngn ngi tin sau bi ging u tin (xem cu 41). hy nghe li y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). S by t hin l ca c Thnh Linh thu ht h, gi y n s ip phc m. c Cha Jsus Na-xa-rt cm t ny thng c gi nh rng tng ng vi cm t Gixu ngi Na-xa-rt. Nhng tht ra y l mt cch khc thng by t cm t ny. C th cm t ny phn nh danh hiu ca ng Mt-si-a, chi, nhnh (xem -sai 4:2; 6:13; 11:1,10; 14:19; 53:2; Gi-rmi 23:5; 33:15-16; Xa-cha-ri 3:8; 6:12-13). Ch nhnh trong ting Do thi l nezer.

CH C BIT: C CHA GI-XU NA-XA-RT C nhiu ch Hy lp khc nhau dng trong Tn c dng lm r ni n Gi-xu no. A. Nhng ch trong Tn c 1. Na-xa-rt - thnh ph trong x Ga-li-l (xem Lu-ca 1:26; 2:4,39,51; 4:16; Cng-v 10:38). Thnh ph ny khng c nhc n trong cc ngun ti liu ng thi nhng li xut hin trn nhng bia xut hin sau . Chi tit c Cha Gi-xu t Na-xa-rt khng phi l li ca ngi (xem Ging 1:46). Tm bng trn cy thp t ng inh c Cha Gi-xu c nhc n a danh ny cho bit mt du hiu ch s khinh khi ca ngi Do thi. 2. Nazarnos - dng nh cng cp n mt s xc nh a im (xem Lu-ca 4:34; 24:19). 3. Nazraios - c th cp n mt thnh ph, nhng cng c th l mt cch chi ch da trn ch nhnh l t ch v ng Mt-si-a trong ting Do thi (netzer, xem -sai 4:2; 11:1; 53:2; Gi-r-mi 23:5; 33:15; Xa-cha-ri 3:8; 6:12). Lu-ca dng ch ny cho c Cha Gi-xu trong Lu-ca 18:37 v Cng-v 2:22; 3:6; 4:10; 6:14; 22:8; 24:5; 26:9. B. Nhng cch s dng ngoi Tn c theo lch s. Cch nh danh ny c nhng cch dng khc trong lch s. 1. N m ch mt nhm d gio ngi Do thi trc thi k ca C-c-Gio. 2. N c s dng trong vng ngi Do thi ch nhng ngi tin ni ng Christ (xem Cng-v 24:5,14; 28:22). 3. N tr thnh ch thng thng ch nhng tn hu trong nhng Hi thnh ngi Sy-ri (ni ting A-ram). C-c-Nhn c dng ch nhng tn hu trong cc Hi thnh ni ting Hy lp. 4. Mt thi gian sau s sp ca thnh Gi-ru-sa-lem, nhng ngi Pha-ri-si tp hp ti Jamnia mu toan chnh thc tch bit gia nh hi v Hi thnh. Mt bng chng tiu biu cho khun mu nhng li nguyn ra cc C-c Nhn tm thy trong Mi tm Li kinh t n trong Berakoth 28b-29a, gi nhng tn hu l nhng ngi Na-xa-rt nh sau Cu cho nhng ngi Na-xa-rt cng vi nhng k d gio bin mt trong giy lt; chng s b xa khi sch s sng v khng c vit xung cng vi nhng ngi trung tn. C. kin c nhn ca tc gi Ti ly lm ngc nhin bi nhiu cch nh vn ca ch ny d ti bit rng y khng phi l chuyn cha tng xy ra cho Cu c; nh ch Gi-su c nhiu cch nh vn trong ting Do thi. Tuy vy, bi v cc l do sau (1) s lin h gn gi vi ch nhnh l t ch v ng Mt-si-a; (2) kt hp vi n tiu cc; (3) rt t hu nh khng c s chng thc hin thi v thnh ph Na-xa-rt trong x Ga-li-l v (4) ch ny nm trong li ca ma qu

45

ni theo ngha lai th (Ngi n tiu dit chng ti sau?) khin ti khng chc chn v ngha chnh xc ca ch ny. tham kho y nhng nghin cu ring v ch ny bi cc hc gi xem New International Dictionary of NT Theology, ca Collin Brown (ed.), vol. 2, trang 346. lm chng cho Ngi trong vng cc ngi y l NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). Ch ny c ngha l by t bng s chng thc. c Cha Tri by t chnh Ngi cch r rng v lp li nhiu ln trong li ni v cuc i ca c Cha Gi-xu. Nhng thnh gi Gi-ru-sa-lem c thy v nghe. vic quyn php, s l v du l Nhng thnh gi ny l nhn chng mi iu c Cha Gi-xu thi hnh ti Gi-ru-sa-lem trong tun l cui cng ca Ngi. Ch wonders (teras) c ngha php l, thng xy ra trn cc tng tri ging nh trong cu 19-20. Ch signs (smeion) c hm ch s kin c bit chuyn ti ngha hay tm quan trng. y l mt t kha trong sch Phc m Ging (by php l c bit, xem 2:1-11; 4:46-54; 5:1-18; 6:1-15,16-21; 9:1-41; 11:1-57). Nhng du hiu ny khng phi lun lun c nhn nhn theo chiu hng tch cc (xem Ging 2:18; 4:48; 6:2). Ti y n c s dng nh mt chui nhng du hiu quyn nng tit l rng thi i mi ca c Thnh Linh bt u. Tht th v khi Phi-e-r trong bi ging u tin (hay t ra l theo phn tm tt trong Cng-v 2) khng cp n cuc i v s ging dy ca c Cha Gi-xu. S lm trn nhng li tin tri trong Cu c, s cht thay c nh trc v s phc sinh vinh hin ca Ngi l nhng im chnh. 2:23 tc l Ngi y c th l mt thnh ng ch s khinh khi (xem 5:28; 6:13; Lu-ca 23:14; Ging 9:16; 18:29), nhng trong Cng-v 23:9 v 20:31-32, n khng phi l mt thnh ng tiu cc. NASB chng trnh nh trc NKJV ch nh sn NRSV chng trnh nh r TEV chng trnh ca c Cha Tri NJB ch cn nhc Ch horiz dng NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). ngha c bn ca ch ny l xc nh, ch nh hay l n nh. Trong Cu c, n c dng lp ranh gii/gii hn ca t ai hay dc vng. Lu-ca dng ch ny thng xuyn (xem Lu-ca 22:22; Cng-v 2:23; 10:42; 11:29; 17:26,31). Thp t gi khng phi l s ngc nhin vi c Cha Tri, n lun lun l phng thc c Ngi chn (h thng t l trong L-vi K 1-7) em li s cu chuc cho nhn loi ni lon (xem Sng-th K 3:15; -sai 53:10; Mc 10:45; II C-rinh-t 5:21). Ci cht ca c Cha Gi-xu khng phi l mt tai nn. N chnh l k hoch ca c Cha Tri (xem Lu-ca 22:22; Cng-v 3:18; 4:28; 13:29; 26:22-23). c Cha Gi-xu n trn gian cht (xem Mc 10:45). s bit trc ca c Cha Tri y l ch prognosis (bit trc) ch c s dng ti y v trong I Phi-e-r 1:2. Khi nim c Cha Tri bit trc tt c lch s nhn loi khin cho chng ta kh dung ha vi khi nim ch t do ca con ngi. c Cha Tri l thn linh vnh hng khng b gii hn bi s tip ni thi gian. Mc d Ngi kim sot v thit nh lch s, con ngi c trch nhim vi nhng ng c v vic lm ca h. S bit trc khng nh hng n tnh thng v s tuyn chn ca c Cha Tri. Nu ng nh vy th n s c iu kin ph thuc vo c gng trong tng lai v phm cht xng ng ca con ngi. c Cha Tri l Ton nng v Ngi chn nhng ngi tin theo giao c ca Ngi c c s t do chn la trong mt kha cnh no p ng li vi Ngi (xem R-ma 8:29; I Phi-e-r 1:20). 46

C hai thi cc trong lnh vc thn hc ny: (1) s t do c y qu xa: mt s ngi ni rng c Cha Tri khng bit nhng s chn la v hnh ng trong tng lai ca con ngi (Thuyt hu thn m rng, l mt khai trin trit hc ca trng phi Quy trnh T tng) v (2) s Ton tr b y qu xa, m trong c Cha Tri chn mt s ngi ln thin ng v mt s vo a ngc (thuyt thin mnh, thuyt Calvinism i). Ring ti thch Thi-thin 139 hn. cc ngi Phi-e-r xc nhn ti c v s gian tr dn n ci cht ca c Cha Gi-xu cho nhng thnh gi Gi-ru-sa-lem ny (xem 3:13-15; 4:10; 5:30; 10:39; 13:27,28). H khng phi l mt phn trong m ng ku ni ng inh Ngi; h khng phi l nhng thnh vin ca Ta cng lun giao np Ngi cho Phi-lt; h cng khng phi l nhng s quan hay qun lnh La m ng inh Ngi, nhng h vn chu trch nhim, cng nh chng ta. Ti li v s phn lon ca nhn loi dn n ci cht ca c Cha Gi-xu. ng inh Ngi trn thp t gi ngha en ca ch ny l tri cht (apospgnumi). N ch c s dng ti y trong Tn c. N m ch c vic ng inh v tri vo thp t gi. Trong 5:30, qu trnh tng t c m t l treo trn cy g. Nhng lnh o Do thi khng mun c Cha Gi-xu b nm v ti phm thng ging nh -tin sau (xem Cng-v 7), nhng h mun Ngi b ng inh (Louw v Nida cho bit ch hapax legomenon ny (tc l ch ch xut hin mt ln) c th tng ng vi ch stauro, c ngha l ng inh, [xem trang 237 phn ph ch 9]). Chi tit ny c th lin h n li nguyn ra trong Phc-truyn Lut-l K 21:23. Trong nguyn thy, li nguyn ra ny lin h n hnh pht b ng cc xin qua ngi ni cng cng v s chn ct khng ng cch, nhng n thi ca c Cha Gi-xu, cc tu s Do-Thi-Gio lin kt n vi s ng inh. c Cha Gi-xu mang ly s nguyn ra ca lut php Cu c cho tt c ngi tin (xem Ga-la-ti 3:13; C-l-se 2:14). mn tay c c trong ngha en y l ngi khng lut php ng thi m ch n ngi La m. 2:24 c Cha Tri khin Ngi sng li Tn c xc nhn c ba thn v c Cha Tri Ba Ngi vn hnh trong s phc sinh ca c Cha Gi-xu: (1) c Thnh Linh (xem R-ma 8:11); (2) c Cha Con (xem Ging 2:19-22; 10:17-18); v (3) nhc n nhiu nht l c Cha Cha (xem Cng-v 2:24,32; 3:15,26; 4:10; 5:30; 10:40; 13:30,33,34,37; 17:31; R-ma 6:4,9). Nhng vic lm ca c Cha Cha chng nhn Ngi chp nhn cuc i, ci cht v s ging dy ca c Cha Gi-xu. y l mt kha cnh chnh trong nhng bi ging ban u ca cc S-. Xem ch c bit: Kerygma trong 2:14. bt t dy tri ca s cht ch ny c ngha (1) nhng cn au sinh n theo ngha en (xem Rma 8:22); (2) hnh bng v nhng vn nn trc khi s n ln th hai (xem Ma-thi- 24:8; Mc 13:8; I T-sa-l-ni-ca 5:3). C th n phn nh nhng ch Do thi by, li hay l thng lng trong Thithin 18:4-5 v 116:3, l nhng hnh bng v s phn xt trong Cu c (xem -sai 13:6-8; Gi-r-mi 4:31). v n khng th gi Ngi li di quyn n Ging 20:9 cng lin kt s phc sinh ca c Cha Gi-xu vi s tin tri trong Cu c (xem cu 25-28). 2:25 Bi chng vua a-vt c ni v Ngi y l trch dn t Thi-thin 16:8-11. Phi-e-r ang qu quyt rng Thi-thin 16 l Thi-thin ch v ng Mt-si-a (so snh vi Phao-l trong 13:36) v Thi-thin ny ch trc tip v c Cha Gi-xu. S phc sinh ca c Cha Gi-xu l hy vng cho nhng tc gi Thi-thin cng nh nhng tn hu trong Tn c. s trng cy ch ny khng c dng trong cc sch Phc m, nhng c dng trong sch Cngv m t nim tin ca nhng tn hu v s lm trn nhng li ha ca phc m trong tng lai (xem

47

23:6; 24:15; 26:6,7; 28:20). Ch ny c s dng thng xuyn trong nhng tc phm ca Phao-l, nhng theo nhiu lin h n chng trnh cu ri i i ca c Cha Tri.

CH C BIT: S TRNG CY Phao-l thng s dng ch ny theo nhiu khc bit nhng c lin h ln nhau. N thng lin kt vi s lm trn c tin ca tn hu (xem I Ti-m-th 1:1). Ch ny c th dng nh s vinh hin, s sng i i, s cu ri sau cng, s tr li ln th hai, vn vn ngha lm trn by t r rng, nhng yu t thi gian th thuc v tng lai v khng chc chn. 1. S n ln th hai (xem Ga-la-ti 5:5; -ph-s 1:18; 4:4; Tt 2:13) 2. c Cha Gi-xu l ngun hy vng ca chng ta (xem I Ti-m-th 1:1) 3. Tn hu s phi trnh din trc c Cha Tri (xem C-l-se 1:22-23; I T-sa-l-ni-ca 2:19) 4. Hy vng t ni thin ng (xem C-l-se 1:5) 5. S cu ri sau rt (xem I T-sa-l-ni-ca 4:13) 6. Vinh quang ca c Cha Tri (xem R-ma 5:2; II C-rinh-t 3:7-12; C-l-se 1:27) 7. S cu ri ca ngi ngoi trong ng Christ (xem C-l-se 1:27) 8. S bo m cho n cu ri (xem I T-sa-l-ni-ca 5:8-9) 9. S sng i i (xem Tt 1:2; 3:7) 10. S cu chuc ca tt c to vt (xem R-ma 8:20-22) 11. Vic lm trn ca s nhn lm con (xem R-ma 8:23-25) 12. Danh hiu ca c Cha Tri (xem R-ma 15:13) 13. Ch dn Cu c cho nhng tn hu Tn c (xem R-ma 15:4) 2:27 m ph y l ch Hy lp ch ni gi ngi cht. N tng ng vi ch Do thi Sheol trong Cu c. Trong Cu c, i sau c m t nh s hin hu c nhn thc vi thn nhn, gia nh nhng khng c cm xc hay l s tng giao. Ch vi khi nim khi th tim tin trong Tn c mi nh ngha r hn i sau (c thin ng v a ngc).

CH C BIT: NGI CHT U? I. Cu c A. C nhn loi n Sheol (khng r t nguyn), l mt cch cp n ci cht hay l phn m thng xut hin trong th loi vn chng khn ngoan v sch -sai. Theo Cu c, n l s hin hu khng cm xc, m o nhng c nhn thc (xem Gip 10:21-22; 38:17; Thithin 107:10,14). B. c tnh ca Sheol 1. lin h vi s phn xt (bng la) ca c Cha Tri, Phc-truyn Lut-l K 32:22 2. gn lin vi hnh pht trc Ngy on Xt, Thi-thin 18:4-5 3. lin kt vi ch Abaddon (s hu dit), nhng cng m rng ch v c Cha Tri, xem Gip 26:6; Thi-thin 139:8; A-mt 9:2 4. lin h vi khi nim h (m m), Thi-thin 16:10; -sai 14:15; -x-chi-n 31:15-17 5. k c xung thng n Sheol ang khi cn sng, Dn-s K 16:30,33; Thi-thin 55:15 6. thng c m t nh l mt con th c mm ln, Dn-s K 16:30; -sai 5:14; 14:9; Ha-ba-cc 2:5 7. ngi ni gi l Shades, -sai 14:9-11 II. Tn c A. Ch Sheol trong ting Do thi c dch sang ting Hy lp l Hades (th gii v hnh)

48

B. c tnh ca Hades 1. cp n ci cht, Ma-thi- 16:18 2. lin kt vi s cht, Khi-huyn 1:18; 6:8; 20:13-14 3. thng trnh by tng t nh ni ca s hnh pht i i (Gehenna), Ma-thi- 11:23 (trch dn Cu c); Lu-ca 10:15; 16:23-24 4. thng trnh by tng t nh phn m, Lu-ca 16:23 C. S phn bit kh d theo cc tu s Do-Thi-Gio 1. Ni dnh cho ngi cng chnh gi l thin ng (tht ra l mt tn gi khc ch thin ng, xem II C-rinh-t 12:4; Khi-huyn 2:7), Lu-ca 23:43 2. Phn dnh cho ngi c c gi l Tartarus, II Phi-e-r 2:4, l ni giam gi nhng c thn (xem Sng-th K 6; I H-nc) D. Gehenna 1. Phn nh cm t trong Cu c thung lng ca cc con trai Hinnom, (pha nam ca Gi-ru-sa-lem). l ni cc tr em b cng t cho thn la ca ngi Phoenician, Molech (xem II Cc Vua 16:3; 21:6; II S k 28:3; 33:6), tp tc ny b nghim cm trong L-vi K 18:21; 20:2-5 2. Gi-r-mi i a im ny t ni th phng ngoi gio thnh ni cho s phn xt ca c Gi-h-va (xem Gi-r-mi 7:32; 19:6-7). N tr thnh ni ca s phn xt i i trong I H-nc 90:26-27 v Sib. 1:103. 3. Ngi Do thi trong thi ca c Cha Gi-xu kinh hi bi tp tc dng hin tr em th phng thn ngoi bang ca t ph h bin ni y thnh bi rc cho Gi-ru-salem. Nhiu hnh nh n d v s phn xt i i ca c Cha Gi-xu xut pht t bi rc ny (la, khi, su b, mi hi, xem Mc 9:44,46). Ch Gehenna ch c dng bi c Cha Gi-xu (ngoi tr trong Gia-c 3:6). 4. Cch s dng ch Gehenna ca c Cha Gi-xu a. la, Ma-thi- 5:22; 18:9; Mc 9:43 b. vnh vin, Mc 9:48 (Ma-thi- 25:46) c. ni hu dit (c linh hn v th xc), Ma-thi- 10:28 d. tng ng vi Sheol, Ma-thi- 5:29-30; 18:9 e. c tnh ca k c l con a ngc Ma-thi- 23:15 f. kt n, Ma-thi- 23:33; Lu-ca 12:5 g. khi nim Gehenna tng ng vi s cht th hai (xem Khi-huyn 2:11; 20:6,14) hoc l h la (xem Ma-thi- 13:42,50; Khi-huyn 19:20; 20:10,14-15; 21:8). C th rng h la l ni giam gi i i cho con ngi (theo ch Sheol) v cc c thn (theo ch Tartarus, II Phi-e-r 2:4; Giu-e 6 hay l a ngc, xem Lu-ca 8:31; Khi-huyn 9:1-10; 20:1,3). h. Ni ny khng dnh cho con ngi nhng cho Sa-tan v nhng qu s ca n, Mathi- 25:41 E. Bi s chng cho ngha ca ba ch Sheol, Hades, v Gehenna c l 1. trong nguyn thy c nhn loi s n Sheol/Hades 2. tri nghim ca h ni (tt hay xu) cng tng thm sau ngy phn xt, nhng ch dnh cho k c vn l mt (y l l do bn Kinh thnh KJV dch ch hades (phn m) ging nh ch gehenna (a ngc). 3. ch trong bn vn Tn c mi nhc n s au n trc ngy phn xt trong Lu-ca 16:19-31 (cu chuyn La-xa-r v ngi giu c). Sheol c m t l ni ca s hnh pht ngay hin ti (xem Phc-truyn Lut-l K 32:22; Thi-thin 18:1-5). Tuy nhin, chng ta khng th xy dng gio l ch da vo cu chuyn ny. III. Ni trung chuyn gia ci cht v s phc sinh A. Tn c khng dy v s bt dit ca linh hn, l mt trong vi quan im c xa v i sau.

49

1. linh hn con ngi hin hu trc i sng th cht ca h 2. linh hn con ngi tn ti trc v sau ci cht thuc th 3. thng thng thn th b xem nh ngc t giam gi linh hn v ci cht c xem nh l s phng thch linh hn tr v trng thi trc . B. Tn c gi cch gin tip v giai on la khi thn xc gia ci cht v s phc sinh 1. c Cha Gi-xu ni v s phn chia gia thn xc v linh hn, Ma-thi- 10:28 2. p-ra-ham c th c thn th hin thi, Mc 12:26-27; Lu-ca 16:23 3. Mi-se and -li c thn th trong S Ha Hnh, Ma-thi- 17 4. Phao-l qu quyt rng trong s n ln th hai, cc linh hn vi ng Christ s c nhn ly mt thn th mi trc nht, II T-sa-l-ni-ca 4:13-18 5. Phao-l khng nh rng nhng tn hu s nhn lnh thn th thing ling mi trong Ngy Phc Sinh, I C-rinh-t 15:23,52 6. Phao-l khng nh rng nhng tn hu s khng n Hades, nhng khi cht vi c Cha Gi-xu, II C-rinh-t 5:6,8; Phi-lp 1:23. c Cha Gi-xu c thng s cht v em nhng ngi cng chnh ln thin ng vi Ngi, I Phi-e-r 3:18-22. IV. Thin ng A. Ch ny c s dng trong Kinh thnh vi ba ngha. 1. khong khng pha trn tri t, Sng-th K 1:1,8; -sai 42:5; 45:18 2. cc tng tri, Sng-th K 1:14; Phc-truyn Lut-l K 10:14; Thi-thin 148:4; H-br 4:14; 7:26 3. ngi ca c Cha Tri, Phc-truyn Lut-l K 10:14; I Cc Vua 8:27; Thi-thin 148:4; -ph-s 4:10; H-b-r 9:24 (tng tri th ba, II C-rinh-t 12:2) B. Kinh thnh khng tit l nhiu i sau. C l bi v nhn loi sa ng khng th no hay khng c kh nng hiu (xem I C-rinh-t 2:9). C. Thin ng l khi nim c v ni chn (xem Ging 14:2-3) v l thn v (xem II C-rinh-t 5:6,8). Thin ng c th l Vn -n c phc hi (Sng-th K 1-2; Khi-huyn 2122). Tri t s c ty sch v phc hi (xem Cng-v 3:21; R-ma 8:21; II Phi-e-r 3:10). Hnh nh ca c Cha Tri (Sng-th K 1:26-27) c khi phc trong ng Christ. Gi y, mi tng giao gn gi trong vn -n c th ti lp. Tuy nhin, y c th l hnh nh n d (thin ng nh l thnh ph ln theo hnh khi v i theo Khi-huyn 21:9-27). I C-rinh-t 15 m t s khc bit gia hnh th vt cht v th cht tm linh ging nh l so snh gia ht ging vi cy ln trng thnh. Mt ln na I C-rinh-t 2:9 (mt trch dn t -sai 64:4 v 65:17) l ngun hy vng v li ha to ln. Ti bit rng khi chng ta xem thy Ngi th chng ta c ging nh Ngi (xem I Ging 3:2). V. Nhng ngun ti liu hu ch A. William Hendriksen, The Bilbe On the Life Hereafter B. Maurice Rawlings, Beyond Deaths Door chng cho ng Thnh ca Ngi h nt y l mt trng dn r rng ch v ng Mt-si-a lin h n ci cht nhng li khng b h hoi ca ng c Ha, ng c Xc Du, ng Thnh (xem Thi-thin 49:15 v 86:13). 2:28 cho ti y lng vui mng trc mt Ngi cm t ny m ch tri nghim vui mng ring t vi c Cha Cha (cu 22-28) trn thin ng qua s cht ca ng Mt-si-a (xem -sai 53:10-12). Cng chnh quan im tch cc v s thng cng c nhn vi c Cha Tri trong i sau c ghi li trong Gip 14:14-15; 19:25-27.

50

BN NASB 2:29-36 29 Hi anh em, ta tht c th ni cch vng vng vi anh em v t a-vt rng ngi cht v chn ri, ngy nay m m ngi cn gia chng ta. 30 Nhng, v ngi l ng tin tri, v bit c Cha Tri th ha vi ngi s cho mt hu t ngi ngi trn ngai mnh, 31 th ngi thy trc v ni trc v s sng li ca ng Christ rng: Ngi chng b ni m ph, v xc tht Ngi chng thy s h nt. 32 c Cha Jsus ny, c Cha Tri khin sng li, v chng ta thy u lm chng v s . 33 Vy, sau khi Ngi c em ln bn hu c Cha Tri, v t ni Cha nhn ly c Thnh Linh m Cha ha ban cho, th Ngi c Thnh Linh ra, nh cc ngi ng thy v nghe. 34 V vua a-vt chng h ln tri, nhng chnh ngi c ni: Cha phn cng Cha ti rng: Hy ngi bn hu ta, 35 Cho n chng no ta k th nghch ngi di chn ngi, ng lm b cho ngi. 36 Vy, c nh Ys-ra-n kh bit chc rng c Cha Tri tn Jsus ny, m cc ngi ng inh trn thp t gi, lm Cha v ng Christ. 2:29-31 Tht khng d cho nhng c gi phng ty trong thi hin i theo di s phn tch Thi-thin ca Phi-e-r bi v ng s dng phng php gii kinh ca cc tu s Do-Thi-Gio (iu ny lp li trong sch H-b-r). Phi-e-r c th nghe lp lun ny trong nh hi ch v ng Mt-si-a sp n v gi y hiu rng n m ch n Gi-xu ngi Na-xa-rt. 2:29 Phi-e-r by t rng Thi-thin 16, d trong nhiu cch ch n a-vt (c bit trong 16:10b), khng th ch hon ton ni v a-vt. 2:30 ngi l ng tin tri ngi Do thi tin rng c Cha Tri phn qua cc tin tri. Mi-se c gi l tin tri (xem Phc-truyn Lut-l K 18:18). Cc sch Cu c: Gi-su, Cc Quan Xt, I v II Samu-n cng vi I v II Cc Vua c bit n trong kinh in ca ngi Do thi l tin tin tri. Sau khi tin tri cui cng, Ma-la-chi, qua i th cc tu s Do-Thi-Gio cho rng s khi th chm dt. Theo ngi Do thi hiu ch ny (ngi vit Kinh thnh) m a-vt c xem l mt tin tri. Trc trong Cu c, c Cha Tri by t cho Mi-se (xem Sng-th K 49) rng ng Mt-si-a s n t chi phi Giu-a. Trong II Sa-mu-n 7, c Cha Tri tit l rng ng Mt-si-a thuc dng di hong tc ca a-vt. Trong Thi-thin 110, c Cha Tri tit l thm rng ng Mt-si-a cng thuc v dng di thy t l Mn-chi-x-c (xem cu 34-35). c Cha Tri th ha vi ngi s cho mt hu t ngi ngi trn ngai mnh y l tm tt hay l tm lc tham kho t II Sa-mu-n 7:11-16; Thi-thin 89:3-4; hay 132:11. Chi tit ny chng t nh t xa xa ca c Cha Tri c hon thnh trong Gi-xu ngi Na-xa-rt. Ci cht, s phc sinh ca Ngi khng phi l k hoch d phng, nh l chng trnh cu ri c nh sn t trc khi sng th ca c Cha Tri (xem -ph-s 2:11-3:13). 2:31 ng Christ y l cch dch sang ting Hy lp ca ch ng Mt-si-a c ngha en l ng c Xc Du. c Cha Gi-xu khng ch l con ca a-vt, Vua ca Y-s-ra-n, nhng cn l Con ca c Cha Tri ng trn ngai ti thin ng (xem Thi-thin 110). Ngi chng b ni m ph, v xc tht Ngi chng thy s h nt Trong bn dch Kinh thnh NASB (nhn chnh) phin bn nm 1995, cm t ny c nh du l trch dn t Cu c. N r rng cp n Thi-thin 16. 2:32-33 c Cha Gi-xuc Cha Tric Thnh Linh Mc d ch ba ngi khng h c dng trong Kinh thnh, khi nim c Cha Tri Ba Ngi phi c bi (1) thn tnh ca c Cha

51

Gi-xu v (2) nhn tnh ca c Thnh Linh. Kinh thnh trnh by khi nim ny bng cch nhc n ba thn v ca c Cha Tri Ba Ngi trong cng mt bi cnh (xem Cng-v 2:32-33; Ma-thi- 28:19; I C-rinh-t 12:4-6; II C-rinh-t 1:21-22; 13:14; -ph-s 4:4-6 and I Phi-e-r 1:2).

CH C BIT: BA NGI C CHA TRI n cng tc ca c Ba Ngi c Cha Tri. Tertullian l ngi u tin dng ch Ba ngi, khng phi l ch Kinh thnh dng, nhng khi nim ny lan ta rng khp. 1. Cc sch Phc m a. Ma-thi- 3:16-17; 20:19 (v nhng cu tng ng) b. Ging 14:26 2. Cng-v 2:32-33, 38-39 3. Phao-l a. R-ma 1:4-5; 5:1,5; 8:1-4,8-10 b. I C-rinh-t 2:8-10; 12:4-6 c. II C-rinh-t 1:21; 13:14 d. Ga-la-ti 4:4-6 e. -ph-s 1:3-14,17; 2:18; 3:14-17; 4:4-6 f. I T-sa-l-ni-ca 1:2-5 g. II T-sa-l-ni-ca 2:13 h. Tt 3:4-6 4. Phi-e-r trong I Phi-e-r 1:2 5. Giu-e trong cu 20,21 Cu c cng c hng v iu ny 1. S dng s nhiu ch c Cha Tri a. Danh hiu Elohim l s nhiu, nhng khi dng cho c Cha Tri n lun c ng t s t b. Ch chng ta trong Sng-th-k 1:26-27; 3:22; 11:7 c. Ch Mt trong kinh Shema trong Phc truyn 6:4 s nhiu (cng nh trong Sng-th-k 2:24; -x-chi-n 37:17) 2. Thin s ca Cha l i din thy c ca thn linh a. Sng-th-k 16:7-13; 22:11-15; 31:11,13; 48:15-16 b. Xut -dp-t k 3:2,4; 13:21; 14:19 c. Cc quan xt 2:1; 6:22-23; 13:3-22 d. Xa-cha-ri 3:1-2 3. c Cha Tri v Thnh Linh ring bit nhau, Sng-th-k 1:1-2; Thi thin 104:30; -sai 63:911; -x-chi-n 37:13-14 4. c Gi-h-va (YHWH) v ng Mt-si-a (Adon) ring bit nhau, Thi thin 45:6-7; 110:1; Xacha-ri 2:8-11; 10:9-12 5. ng Mt-si-a v Thnh Linh phn bit vi nhau, Xa-cha-ri 12:10 6. C ba u c ni n trong -sai 48:16; 61:1 Thn tnh ca Cha Jsus v thn v c Thnh Linh gy vn cho nhng ngi tin Cha cch nghim nht, ch theo c thn thi k u: 1. Tertullian cho rng c Cha Con di c Cha Cha 2. Origen h thp bn cht thn linh ca c Cha Con v c Thnh Linh 3. Arius khng chp nhn thn tnh ca c Cha Con v c Thnh Linh 4. Monarchianism tin vo s by t ln lt ca c Cha Tri Khi nim Ba Ngi l mt m thc c pht trin qua lch s di s soi sng ca d liu Kinh thnh 1. Thn tnh y ca Cha Jsus, ngang bng vi c Cha Cha, c xc nhn trong Gio hi

52

ngh Nicea vo nm 325. 2. Thn v v thn tnh y ca c Thnh Linh bng vi c Cha Cha v c Cha Con c xc nhn trong Gio hi ngh Constantinople nm 381. 3. Gio l Ba Ngi c trnh by y trong tc phm De Trinitate ca Augustine Tht s y l mt s huyn diu. Nhng Tn c dng nh xc nhn mt bn cht thn linh th hin vi ba thn v i i. 2:32 c Cha Jsus ny, c Cha Tri khin sng li Xem ch thch y ti 2:24. chng ta thy u lm chng v s chi tit ny cp n nhng ngi chng kin ng Christ phc sinh. Tham kho biu v nhng ln c Cha Gi-xu hin ra sau khi phc sinh trong, Jesus and the Rise of Early Christianity, ca Paul Barnett trang 185. 2:33 em ln bn hu c Cha Tri y l mt n d theo php hnh ngi dng ch a v, quyn hn, thm quyn v trung gian ha gii (xem I Ging 2:1), trch t Thi-thin 110:1 (c trch dn trong Tn c nhiu hn mi Thi-thin khc) hoc l t Thi-thin 118:16. c Cha Tri l thn linh vnh hng, hin hu trong sut s sng to th cht v tm linh. Nhn loi phi s dng nhng ngn ng v khi nim thuc v trn gian din t Ngi, chng c th l (1) s ph nhn (2) tng t hay l (3) n d. Ngay c ch Cha dng m t c Cha Tri hay l Con dng m t c Cha Gi-xu cng l nhng n d. Tt c mi php n d u b gii hn, gy mt im no . Chng c dng chuyn ti chn l chnh hay l mt khi nim v thn linh. Do cn phi cn trng vi nhng ngha en ca chng. Chc chn bn khng trng i s thy mt c gi, mt thanh nin hay l mt con chim mu trng trong thin ng. c Thnh Linh m Cha ha ban cho Cu c ha hn thi i mi ca s cng chnh c Thnh Linh dn dt vn hnh bi cng tc ca ng Mt-si-a. 1. Ging 7:39, thi i mi n 2. Ga-la-ti 3:14, s chc phc ca p-ra-ham (xem Sng-th K 12:3) gi y th dnh cho c th gii 3. -ph-s 1:13, nhng tn hu trong thi i mi c n chng bi c Thnh Linh. cc ngi ng thy v nghe y l s nhn mnh tip tc trong bi ging ny v c tnh l nhn chng ca cc thnh gi (cu 14,22,32,33,36). H bit iu Phi-e-r ni l tht bi v h hin din ti . Cc lut s gi y l ngun chng c chnh. 2:34 Cha phn cng Cha ti rng y l trch dn t Thi-thin 110:1. c Cha Gi-xu s dng trch dn ny trong Ma-thi- 22:41-46. Trong Tn c, n by t hai phng din ca nc Tri; c Cha Gi-xu th ng bn phi c Cha Tri, nhng nhng k th ca Ngi vn cha b quy phc di b chn Ngi. Xem ch c bit: Nc Tri trong 1:3. 2:36 c nh Y-s-ra-n chi tit ny cp n gii lnh o Do thi cng vi dn chng, nhm i tng m Phi-e-r ang rao ging. ng ang qu quyt rng cc li tin tri ca Cu c c lm trn hon ton trong Gi-xu ngi Na-xa-rt. Xem ch c bit: Nc Tri trong 1:3. NASB NKJV NRSV TEV NJB bit cho chc bit qu quyt bit vi s chc chn bit cho chc c th chc chn

53

Cm t ny phn nh hai ch Hy lp, PH T (ADVERB) aphals, c ngha l ct cht ( n d l chc chn, xem 16:23) v dng MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) ca ch ginsk, c ngha l bit. H l nhng nhn chng cho tun l cui, s cht, v s phc sinh ca c Cha Gi-xu nn h khng th nghi ng s chn tht trong li ging ca Phi-e-r. Cha v ng Christ Ch Cha (kurios) c th s dng theo thng thng hay l theo thn hc ring bit. N c th c ngha l ng, ngi, thy, ch, chng hay l ngi-tri hon ton. Cch s dng ch ny trong Cu c (adon) n t thi lng l ca ngi Do thi khi phi xng n danh hiu giao c ca c Cha Tri, c Gi-h-va, l dng NGUYN NHN (CAUSATIVE FORM) ca ng t th, l trong ting Do thi (xem Xut -dp-t K 3:14). H s phm phi iu rn, Ngi ch ly danh Gi-h-va c Cha Tri m lm chi (xem Xut -dp-t K 20:7, Phc-truyn Lut-l K 5:11). H cho rng khi h khng pht m ch ny, th h khng th phm iu rn. Do , ngi Do thi thay th bng ch Do thi adonai, c ngha tng t ging nh ch Kurios (Cha) trong ting Hy lp. Cc tc gi Tn c, s dng ch ny m t thn tnh y trn ca ng Christ. Cm t c Cha Gi-xu l Cha l s xng nhn c tin cng khai v nghi thc bp-tem ca Hi thnh ban u (xem R-ma 10:9-13; I C-rinh-t 12:3; Phi-lp 2:11). ng Christ l ch Hy lp tng ng vi ch messiah trong ting Do thi, c ngha l ng c Xc Du (xem 2:31,36; 3:18,20; 4:26; 5:42; 8:5; 9:22; 17:3; 18:5,28; 26:23). N m ch ngi c c Cha Tri ku gi v trang b cho mt cng tc c bit. Trong Cu c, c ba nhm lnh o: cc thy t l, cc vua v cc tin tri c xc u. c Cha Gi-xu lm trn c ba chc v ny (xem H-b-r 1:2-3). Bng vic s dng c hai danh hiu ca Cu c cho Gi-xu ngi Na-xa-rt, Lu-ca khng nh c thn tnh (xem Phi-lp 2:6-11) v thm quyn ng Mt-si-a ca Ngi (xem Lu-ca 2:11). iu ny chc chn dn dng cho s cng b (kerygma) trong cc bi ging khc ca sch Cng-v. Jsus ny, m cc ngi ng inh trn thp t gi Phi-e-r t co dn chng ti thnh Giru-sa-lem tro tr dn n ci cht ca c Cha Gi-xu. Tt c nhn loi sa ng u c d phn vo ti c ny nh nhau. Xem ghi ch trong 2:23. Jsus ny S nh danh Gi-xu ny (xem 2:23,32,36) lin kt s cng b ca Phi-e-r v con ngi Gi-xu lch s vi ng Christ phc sinh c tn cao. C hai khi nim ny u ng v l s tht. Trong Kinh thnh khng c s tch bit gia con ngi Gi-xu trc v c Cha Gi-xu ca c tin. BN NASB 2:37-42 37 Chng nghe by nhiu li, trong lng cm ng, bn hi Phi-e-r v cc s khc rng: Hi anh em, chng ta phi lm chi? 38 Phi-e-r tr li rng: Hy hi ci, ai ny phi nhn danh c Cha Jsus chu php bp-tem, c tha ti mnh, ri s c lnh s ban cho c Thnh Linh. 39 V li ha thuc v cc ngi, con ci cc ngi, v thuc v ht thy mi ngi xa, tc l bao nhiu ngi m Cha l c Cha Tri chng ta s gi. 40 Phi-e-r li ly nhiu li ging na m gic lng v khuyn ln chng rng: Cc ngi kh cu mnh thot khi gia dng di gian t ny! 41 Vy, nhng k nhn li u chu php bp-tem; v trong ny y, c ba ngn ngi thm vo Hi thnh. 42 V, nhng ngi y bn lng gi li dy ca cc s , s thng cng ca anh em, l b bnh, v s cu nguyn. 2:37 trong lng cm ng y l ch Hy lp kata kt hp vi ch nuss. T gc ca ch ny c s dng trong Ging 19:34 ch c Cha Gi-xu b ng inh trn thp t gi. Bi ging ca Phi-e-r gn cht nhng thnh gi ny vo chn l phc m. Chi tit ny r rng m ch s thuyt phc ca c Thnh Linh cn phi c trc dn n s cu ri (xem Ging 16:8-11). 54

2:38 n nn y l dng MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE), c ngha l lm mt quyt nh. Ch n nn trong ting Do thi c ngha l thay i hnh ng. Ch n nn trong ting Hy lp c ngha l i mi tm tr. S n nn l s t nguyn vui lng mun thay i. N khng c ngha l hon ton chm dt phm ti, nhng l mt c mun lm vui lng c Cha Tri, ch khng phi chnh mnh. L con ngi sa ng, chng ta sng cho chnh mnh, nhng l nhng tn hu th chng ta sng cho c Cha Tri. S n nn v c tin l nhng i hi ca c Cha Tri cho s cu ri (xem Mc 1:15; Cng-v 3:16, 19; 20:21). c Cha Gi-xu phn nu cc ngi khng n nn, th tt c s b h mt (xem Lu-ca 13:3,5). S n nn l mun ca c Cha Tri cho nhn loi sa ng (xem II Phi-e-r 3:9, -x-chi-n 18:23, 30, 32). S huyn nhim gia quyn t tr ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi c th by t r rng qua im s n nn l i hi cho s cu ri. Tuy nhin, trong cp nghch l hay bin chng th n cng li l n, tng phm t c Cha Tri (xem 5:31; 11:18 and II Ti-m-th 2:25). Dng nh lun lun c s i chi, cng thng trong s trnh by ca Kinh thnh v n sng khi u ca c Cha Tri v s p ng vi giao c cn phi c ca nhn loi. Giao c mi ging nh giao c c vi cu trc nu-th. C mt s t c s dng trong Tn c c lin h vi khi nim n nn. Bi cnh c dng m t l II C-rinh-t 7:8-11. Cc ch c dng l (1) bun ru (lup, cu 8, 9, 10, 11), trung tnh v phng din o c; (2) hi ci (metamelomai, cu 8, 10), c ngha l au bun v hnh ng trong qu kh. N c dng cho Giu-a (xem Ma-thi- 27:3) v -sau (xem H-br 12:16-17); v (3) n nn (metanone, cu 9, 10, 11), c ngha l thay i tm tr, mt tnh nt mi, mt hng i mi trong cuc i. Khng phi au bun l c tnh ca s n nn, nhng thi t nguyn sn sng thay i cho thch hp vi mun ca c Cha Tri. y l phn ch v s n nn t tp gii kinh ca ti cho II C-rinh-t 7. CH C BIT: S N NN S n nn (cng vi c tin) l i hi giao c ca c giao c c (Nacham, I Cc Vua 8:47; Shuv, I Cc Vua 8:48; -x-chi-n 14:6; 18:30; Gi-n 2:12-13; Xa-cha-ri 1:3-4) v giao c mi. 1. Ging Bp-tt (Ma-thi- 3:2; Mc 1:4; Lu-ca 3:3,8) 2. c Cha Gi-xu (Ma-thi- 4:17; Mc 1:15; 2:17; Lu-ca 5:32; 13:3,5; 15:7; 17:3) 3. Phi-e-r (Cng-v 2:38; 3:19; 8:22; 11:18; II Phi-e-r 3:9) 4. Phao-l (Cng-v 13:24; 17:30; 20:21; 26:20; R-ma 2:4; II C-rinh-t 2:9-10) n nn l g? N c phi l s au bun khng? N c phi l s chm dt phm ti khng? Khc Kinh thnh trong Tn c lm r nhng n khc bit ca khi nim ny l II C-rinh-t 7:811, ni ba ch Hy lp khc nhau nhng c lin h cng c s dng. 1. au bun (lup, xem cu 8 [hai ln], 9 [ba ln], 10 [hai ln], 11). N c ngha l cm xc au n, bun b v mang n trung tnh v thn hc. 2. n nn (metanoe, xem cu 9,10). N l t ghp ca sau v tm tr m ch mt tm tr mi, mt li suy ngh mi v mt thi mi i vi cuc sng v c Cha Tri. y l s n nn tht s. 3. hi hn (metamelomai, xem cu 8 [hai ln], 10). Ch ny l t ghp gia sau v quan tm. N c dng cho Giu-a trong Ma-thi- 27:3 v -sau trong H-b-r 12:16-17. N m ch n ni bun v nhng hu qu ch khng phi v nhng nguyn nhn ca hnh ng. n nn v c tin l nhng hnh ng cn phi c theo giao c (xem Mc 1:15; Cng-v 2:38,41; 3:16,19; 20:21). C mt s khc kinh vn m ch rng c Cha Tri ban cho s n nn (xem Cng-v 5:31; 11:18; II Ti-m-th 2:25). Nhng theo a s nhng khc kinh vn th xem iu ny nh l p ng theo giao c cn thit ca con ngi i vi s ban cho n cu ri min ph ca c Cha Tri (khi phc li mi tng giao gia nh, xem Lu-ca 15:20-24). Cn phi da vo nh ngha ca ch ny trong c ting Do thi v Hy lp hiu thu ngha y ca khi nim n nn. Theo nh ngha ting Do thi th cn phi c s thay i hnh ng,

55

trong khi trong ting Hy lp th phi thay i tm tr. Ngi c cu tip nhn tm tr mi, tm lng mi, suy ngh theo cch khc v c li sng khc. Thay v hi rng iu g dnh cho ti? cu hi by gi l mun ca c Cha Tri l g?. S n nn khng phi l cm xc s phai nht theo thi gian hay l tnh trng hon Tan v ti, nhng l mi lin h mi vi ng Thnh bin i tn hu mi ngy mt thnh khit hn. chu php bp-tem y l dng MNH LNH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE IMPERATIVE) (xem bn dch Kinh thnh NASB, NKJV). Curtis Vaughan, trong Acts c mt ph ch th v trong trang 28. Ch bp-tem trong ting Hy lp dng mnh lnh ngi th ba; cn ch n nn li l dng mnh lnh ngi th hai. S thay i mnh lnh t ngi th hai sang ngi th ba t trc tip hn m ch rng yu cu chnh ca Phi-e-r l phi n nn. iu ny lp theo im nhn mnh trong s ging dy ca Ging Bp-tt (xem Ma-thi- 3:2) v c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 4:17). S n nn dng nh l im chnh yu trong tm linh v l bp-tem l biu l bn ngoi cho s thay i tm linh bn trong. Trong Tn c khng h c tn hu no m khng lm bp-tem. Trong Hi thnh ban u, l bp-tem l s by t c tin cng khai. N l c hi by t cng khai c tin ni ng Christ, ch khng phi l phng thc cho s cu ri. Cn phi nh rng trong bi ging th hai ca Phi-e-r khng c nhc n l bp-tem nhng li c cp n s n nn (xem 3:19; Lu-ca 24:17). L bp-tem l khun mu c thit lp bi c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 3:13-18). c Cha Gi-xu dy thi hnh l bp-tem (xem Ma-thi- 28:19). Nhng nghi vn trong thi hin i v tnh cn thit ca l bp-tem trong s cu ri khng c cp trong Tn c; tt c mi tn hu u trng i c lm bp-tem. Tuy nhin, mi ngi cn phi trnh tin cch my mc vo thuyt b tch. S cu ri l mt vn c tin, khng phi l vn v ni ch, cu ch hay l nghi thc no cho thch hp. nhn danh c Cha Jsus y l thnh ng Do thi (phn nh Gi-n 2:32) cp n thn v v thnh c ca c Cha Gi-xu. C th trong nghi thc l bp-tem ca Hi thnh ban u ngi nhn thnh l lp li cu Ti tin c Cha Gi-xu l Cha (xem R-ma 10:9-13). y va l s xc nhn thn hc va l chng nhn lng tin cy c nhn. Trong i Mng Lnh Ma-thi- 28:19-20, danh xng c Cha Tri Ba Ngi l nghi thc ca l bp-tem. Mt ln na, chng ta cn phi trnh tin cch my mc vo thuyt b tch. Danh hiu hay nghi thc khng phi l im chnh yu, nhng tm lng ca ngi nhn l bp-tem mi l quan trng. NASB, NJB, NIV cho s tha th nhiu ti NKJV cho s tha th nhiu ti NRSV ti c th c tha TEV ti s c tha Nghi vn thn hc t ra ti y l ch cho (eis) vn hnh nh th no? S tha th lin kt vi n nn hay l c bp-tem? S tha th c ph thuc vo s n nn v/hoc l l bp-tem khng? C th c nhiu cch dng ch eis. Cch dng thng thng nht l cho mc ch hay l vi quan im. a s cc hc gi Bp-tt chn bi v cho ngha thn hc nhng n ch l la chn th cp. Thng thng nh kin ca chng ta vn hnh ngay c ti cp phn tch ng php ny. Chng ta cn phi cho Kinh thnh c trnh by theo vn mch, sau kim chng li vi nhng khc kinh vn tng ng, ri sau mi nh hnh h thng thn hc cho ring chng ta. Tt c ngi gii ngha Kinh thnh u b chi phi bi lch s, h phi v tri nghim c nhn. S tha th bi c tin trong ng Christ l ch lp li trong nhng bi ging ca sch Cng-v (xem Phi-e-r trong 2:38; 3:19; 5:31; 10:43; v Phao-l trong 13:38).

56

lnh s ban cho c Thnh Linh y l dng CH NH TRUNG CP (bin cch) TH TNG LAI [FUTURE MIDDLE (deponent) INDICATIVE]. Tng phm ca c Thnh Linh l (1) s bo m cho s cu ri; (2) s hin din ng bn trong; (3) s trang b phc v; v (4) s tng trng tr nn ging nh ng Christ. Chng ta cn phi trnh thay i cc s kin hay l thc y tin trnh ca s cu ri bi v trong sch Cng-v chng thng l khc nhau. Sch Cng-v khng c truyn dy mt cng thc hay l tin trnh thn hc khun mu (xem How To Read the Bible for All Its Worth, trang 94-112), nhng ch ghi li nhng g xy ra. Liu ngi gii kinh c nn s dng khc kinh vn ny khng quyt v trnh t ca nhng hnh ng cu ri: n nn, lm bp-tem, c tha th v ri nhn lnh c Thnh Linh hay khng? Quan im thn hc ca ti i hi phi c c Thnh Linh ch ng t trc (xem Ging 6:44,65) v tip tc gi s chnh yu trong sut c tin trnh thuyt phc (xem Ging 16:8-12), n nn (xem 5:31; 11:18; II Tim-th 2:25), v c tin. c Thnh Linh l im chnh yu ti quan trng t khi bt u cho n khi kt thc (xem R-ma 8:9). Chc chn Ngi khng th ch l yu t cui cng trong tin trnh. 2:39 li ha thuc v cc ngi, con ci cc ngi y l mt khi nim c tnh tp th, nhiu th h trong gia nh ca Cu c (xem Xut -dp-t K 20:5-6 v Phc-truyn Lut-l K 5:9-10; 7:9). c tin ca con chu b nh hng t cha m v l trch nhim ca cha m (xem Phc-truyn Lut-l K 4:9; 6:6; 20-25; 11:15; 32:46). S nh hng tp th ny cng c mt kha cnh khng khip theo s by t ca Ma-thi- 27:25 (xin huyt ngi li trn chng ti v con ci chng ti). Li ha ca s nh hng c tin t nhiu th h gip ti tin cy c Cha Tri s s dng c tin ca ti nh hng, ban phc v bo v con chu ca ti. iu ny khng loi b trch nhim c nhn, nhng thm vo yu t nh hng tp th. c tin ni ng Christ v s hu vic Cha trung tn ca ti c tc ng n gia nh ca ti, gia nh ca cc con ti v c tip tc sau (xem Phc-truyn Lutl K 7:9). Tht l mt li ha khch l v nim hy vng an i. c tin truyn li qua gia nh. v thuc v ht thy mi ngi xa Phi-e-r ang ni n ngi Do thi. Cm t ny trong nguyn thy m ch n nhng ngi Do thi ly hng c quay v li vng t Ha (xem -sai 57:19). Tuy nhin, trong mt s khc kinh vn n dng nh cng cp n nhng ngi ngoi bang khng nhn bit c Gi-h-va (xem -sai 49:1; Xa-cha-ri 6:15). Tin mng ca phc m l c mt c Cha Tri chn tht (thuyt c thn) l ng to dng nn c nhn loi theo hnh nh ca Ngi (xem Sng-th K 1:26-27), mong mun thit lp mi lin h vi tt c mi ngi (xem I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9). y l nim hy vng ca s hip mt c nhn loi trong ng Christ. Trong Ngi, khng cn phn bit ngi Do thi-ngi ngoi bang, n l-t do, nam gii-ph n nhng tt c l mt (xem ph-s 2:11-3:13). Thi i mi ca c Thnh Linh em n s hip nht bt ng. bao nhiu ngi m Cha l c Cha Tri chng ta s gi y l dng CU KHN TRUNG CP (bin cch) TH BT NH [AORIST MIDDLE (deponent) SUBJUNCTIVE]. Lc ban u n m ch s tn lc ca Do-Thi-Gio. c Cha Tri lun lun ch ng khi u trong mi s, dng TRUNG CP (MIDDLE VOICE), xem Ging 6:44,65. Theo -x-chi-n 18:32; Ging 3:16; I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9, chng ta c bit c Cha Tri ku gi mi ngi trong mi th bc cho Ngi. Nhng h cn phi p ng, li CU KHN (SUBJUNCTIVE MOOD). Ch nhiu v tt c l cp song i Kinh thnh (so snh tt c trong -sai 53:6 vi nhiu trong -sai 53:11,12; hay tt c trong R-ma 5:18 vi nhiu trong R-ma 5:19). Lng c Cha Tri hng v th gian h mt tng c dng nn theo hnh nh ca Ngi, cho s tng giao vi chnh Ngi. 2:40 li ly nhiu li ging na y l bng chng t bn vn cho bit nhng bi ging c ghi li trong sch Cng-v l nhng bn tm tt; cng ging nh li ging v dy ca c Cha Gi-xu c ghi li trong cc sch Phc m. Chng ta xc nhn (tha nhn theo s gi nh) tnh xc thc v c im

57

c h hi ca nhng bn tm tt ny. Th gii trong th k th nht th li quen thuc vi vic din thuyt v ghi nh li ging. gic lng Ch Hy lp ny (dia kt hp vi marturomai) rt thng thng vi Lu-ca (xem 2:40; 8:25; 10:42; 18:5; 20:21,23,24; 23:11; 28:23; Lu-ca 16:28). Phc m c tnh khn cp v tuyt i khng th l l trong vic rao ging hay tip nhn. khuyn ln chng Con ngi cn phi p ng vi s ban cho ca c Cha Tri trong ng Christ (xem Ging 1:12; 3:16; R-ma 10:9-13). y l mu thun gia s Ton tr ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi (xem Phi-lp 1:12-13). NASB, NKJV c cu NRSV, TEV, NJB cu chnh mnh Dng bin cch ca ch ny l MNH LNH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE IMPERATIVE), nhng cc bn dch NRSV, TEV, v NJB dch ch ny trong dng TRUNG CP (MIDDLE VOICE). y l s cng thng thn hc lin h n s cu ri. C phi c Cha Tri lm tt c mi s? hay l ngi nghe cn phi cho c Cha Tri thi hnh trong i sng ca h? Ch cu trong ting Hy lp (ss) phn nh khi nim (yasha) ca ngi Do thi ch s gii cu thuc th (xem Gia-c 5:15,20), trong khi cch s dng ca Tn c th li mang n ca s gii cu tm linh hay l s cu ri (xem Gia-c 1:21; 2:14; 4:12). CH C BIT: TH CA CC NG T HY LP DNG CHO S CU RI S cu ri khng phi l mt sn phm, nhng l mt mi lin h. N cha kt thc cho n khi mt ngi t lng tin cy vo ng Christ; n ch mi bt u! N khng phi l bo him chy nh, cng khng phi l v vo thin ng, nhng l mt cuc sng ln ln cng ging vi ng Christ cng hn. S CU RI NH MT HNH NG HON TT (QU KH) - Cng-v 15:11 - R-ma 8:24 - II Ti-m-th 1:9 - Tt 3:5 - R-ma 13:11 (kt hp th QU KH vi th khuynh hng TNG LAI) S CU RI NH MT TRNG THI HIN TI (HON THNH) (PERFECT) - -ph-s 2: 5, 8 S CU RI NH MT TIN TRNH TIP DIN (HIN TI) - I C-rinh-t 1:18; 15:2 - II C-rinh-t 2:15 S CU RI NH MT S T N NH IM TRONG TNG LAI (TNG LAI trong TH CA NG T hoc trong ng cnh) - R-ma 5:9, 10; 10:9, 13 - I C-rinh-t 3:15; 5:5 - Phi-lp 1:28; I T-sa-l-ni-ca 5:8-9 - H-b-r 1:14; 9:28 - (c hm trong Ma-thi- 10:22; 24:13; Mc 13:13) dng di gian t ny y c th l m ch n Phc-truyn Lut-l K 32:5 v Thi-thin 78:8. T gc trong Cu c cho cc ch ng, cng chnh, ngay thng, cng bnh l cy sy. N l n d t ngnh xy dng, mt cy sy dng o hay lm thc o chun mc. c Cha Tri chn hnh bng ny m t bn tnh ca Ngi. c Cha Tri chnh l tiu chun. a s nhng ch ch ti li 58

trong ting Do thi v Hy lp m ch n s sai lch khi tiu chun ny (v d cong quo, sai trt). C nhn loi u cn c cu v phc hi. 2:41 NASB tip nhn NKJV vui lng tip nhn NRSV cho n TEV tin cy NJB tip nhn y l dng NG TNH T TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE PARTICIPLE) ca ch apodechomai. Louw v Nida, trong Greek-English Lexicon, lit k ba cch s dng ch ny (xem vol. 2, trang 28). 1. cho mng mt ngi 2. chp nhn mt iu g hay l mt ai l ng v p ng cch thch hp 3. tha nhn chn l hay l gi tr ca mt iu g hay l mt ai Lu-ca dng ch ny thng xuyn (xem Lu-ca 8:40; 9:11; Cng-v 2:41; 18:27; 24:3; 28:30). Phc m nh l mt con ngi cn c cho n, mt chn l tin cy v mt np sng bt chc. C ba yu t ny u quan trng. chu php bp-tem L bp-tem khng phi l mt nghi l tn gio m ngi Do thi trng i. Nhng ngi nhp o Do-Thi-Gio t lm bp-tem, nhng khng phi l ngi Do thi. y l s kin tn gio mi cho nhng thnh gi ny. c Cha Gi-xu c bp-tem; c Cha Gi-xu truyn dy cho chng ta lm bp-tem, iu ny ph b mi nghi vn, thc mc. Tn c khng h c nhng tn hu khng c lm bp-tem. i vi ti n dng nh l s tch bit r rng khi Do-Thi-Gio v khi lp mt dn s mi ca c Cha Tri. ba ngn ngi y l mt con s c lm trn, nhng vn l mt s ln. S ip ca Phi-e-r ng n tm khm ca nhng nhn chng ny. H sn sng thc hin s thay i t ngt bi c tin p ng. 1. c Cha Gi-xu chnh l ng Mt-si-a 2. ng Mt-si-a c nh trc phi chu kh nn 3. c tin trong Ngi l cch thc duy nht c tha th 4. nhn l Bp-tem l iu phi l Nhng vic ny i hi phi c quyt nh dt khat, ngay lp tc, thay i cuc sng (cng ging nh trong ngy hm nay). Xem ch c bit: Kerygma trong 2:14. 2:42 nhng ngi y bn lng Lu-ca dng khi nim ny thng xuyn (xem 1:14; 2:42,46; 6:4; 8:13; 10:7). Lu nhng vic h lm chung vi nhau: (1) dy d (xem 2:42; 4:2,18; 5:21,25,28,42); (2) thng cng; (3) b bnh (chi tit ny c l cp n l Tic Thnh); v (4) cu nguyn (xem cu 43-47). y l nhng iu chng ta cn phi dy cho nhng tn hu mi. Nhng ngi mi nhp o ny khao kht chn l v s thng cng vi cng ng tn hu. BN NASB 2:43-47 43 Mi ngi u knh s v c nhiu s k php l lm ra bi cc s . 44 Phm nhng ngi tin Cha u hip li vi nhau, ly mi vt lm ca chung. 45 Bn ht gia ti in sn mnh m phn pht cho nhau, ty s cn dng ca tng ngi. 46 Ngy no cng vy, ng lng n n th; cn nh, th b bnh v dng ba chung vi nhau cch vui v tht th, 47 ngi khen c Cha Tri v c p lng c dn chng. Mi ngy Cha ly nhng k c cu thm vo Hi thnh.

59

2:43 Mi ngi u knh s y l dng CH NH TH NG (bin cch) KHNG HON THNH [IMPERFECT PASSIVE (deponent) INDICATIVE]. Chng ta c c ch phobia trong Anh ng t ch kinh ngc hay s hi ny. S hin din v quyn nng ca c Cha Tri to nn mi trng thnh khit n ni ngay c nhng ti nhn cha c cu cng nhn bit s linh thing. 2:44 nhng ngi tin Cha Xem ghi ch trong 3:16. ly mi vt lm ca chung Th nghim ban u trong cng ng ny khng thnh cng (xem 4:325:11). iu ny khng c phi l mt nguyn tc ph qut, nhng ch l c gng h tr nng nhau ca cng ng c tin. y l mt v d tiu biu rng khng phi tt c mi iu ghi li trong Kinh thnh l p dng chung cho tt c. Nhng tn hu ban u ny c tnh thng qung i dnh cho ngi khc. Phi chi chng ta c tip nhn mt ln na tnh thng, s hin din v quyn nng ca c Cha Tri gia chng ta ging nh ti y (xem Ging 17:11,21,22,23). 2:46 ng lng Hi thnh ban u c c tnh hip mt trong mc tiu (xem 1:14; 2:46; 4:24; 5:12). iu ny khng c ngha l h ng trong tt c mi s, nhng tm lng v tm tr h gn kt vi nhau cho nhng u tin ca nc Tri thay v l nhng la chn, chng trnh c nhn. n n th C l h hp nhau ti hin ca Sa-l-mn (xem 3:11; 5:12). c Cha Gi-xu dy d ti y (xem Ging 10:23). Hin ca hay l cng vm Sa-l-mn l hng ct c mi che dc theo pha ng ca khu vc sn bn ngoi dnh cho ngi ngoi bang ca n th H-rt (xem Antiq. 15:11:3 ca Gi-se-pht). Cc tu s, hc gi Do thi ging dy ti y, dn chng thng tp hp li nghe. Lu Hi thnh ban u tham d trong n th v c th l c ti nhng nh hi a phng cho n khi cc tu s Do-Thi-Gio thit lp nghi thc nguyn ra (vo khong nm 70 sau Cha) buc thnh vin nh hi ra s c Cha Gi-xu. Vic ny to nn s tch ri gia Hi thnh v Do-Thi-Gio. Nhng tn hu ban u tip tc gia s th phng hng tun, nhng hp li vo ngy Cha nht k nim s phc sinh ca c Cha Gi-xu. cn nh, th b bnh Nu ch b bnh l mt thut ng ch v l Tic Thnh (xem Lu-ca 22:19 v c bit l trong bi cnh ca nhng ba n by t tnh thng [I C-rinh-t 11:17-22; II Phi-e-r 2:13-14; Giu-e cu 12] trong Hi thnh ban u, v d Cng-v 20:7), th ti y cp n tic thnh c t chc hng ngy ti t gia (nhng cng cn phi tha nhn rng cm t ny cng c dng cho ba n thng thng trong Lu-ca 24:30,35). Cn phi cn trng vi truyn thng gio l ca tng h phi v cc yu t khi no, ni u, tn sut v dng thc ca l Tic Thnh. 2:47 NASB lng vui mng v chn tht NKJV lng vui mng v n s NRSV lng vui mng v rng ri TEV lng vui mng v khim nhng NJB vui mng v rng ri S a dng trong vic dch ch th hai by t mc kh khn khi dch ch aphelots. Theo ngha en, n c ngha l trn lng hay l r rng, nhng n li c dng trong n d theo cc ngha n gin, chn tht hay l khim nhng (Louw v Nida). Xem ch c bit: Tm lng trong 1:24. NASB, NKJV NRSV TEV NJB c lng ca dn chng c thin cm ca dn chng nhn thin cm ca dn chng c dn chng knh n

60

Cm t ny m ch thi dn chng ti thnh Gi-ru-sa-lem tip nhn cc C-c Nhn lc ban u. Mi tng lp, giai cp trong x hi u c thin cm vi nhng tn hu u tin. Cc C-c Nhn khng phi l mi e do cho s an n hay l cp thm quyn La m (y l mt ch ch ca sch Cngv). Trong giai on ban u ca Hi thnh, khng c s tch ri khi Do-Thi-Gio. Mi ngy Cha ly nhng k c cu thm vo y l dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE). Kinh thnh nhn mnh n thm quyn cai tr ca c Cha Tri. Khng iu g xy ra ngoi mun ca Ngi. Khng iu chi khin Ngi ngc nhin. Tuy nhin, cch qu quyt thuyt c thn ny ca Cu c (quan h nhn qu) b hiu lm. Ti mun b tc hai phn ch c bit mt v nhu cu cn phi gi s cn bng, mt v giao c. Ti hy vng gip lm sng t vn ch khng phi thm s tranh ci.

CH C BIT: S LA CHN/TIN NH V S CN THIT CN BNG THN HC S la chn l mt tn l tuyt diu. Tuy nhin, n khng ku gi hng n s thin v, nhng hng n vic lm mt knh dn, mt cng c hay phng tin em s cu ri n cho ngi khc! Trong Cu c t ng ny ch yu c dng ch s phc v; trong Tn c n c dng ch yu cho s cu ri dn n s phc v. Kinh thnh cha bao gi ha gii iu dng nh mu thun gia quyn ti thng ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi, nhng n u khng nh c hai iu ny! Mt v d r rng v s cng thng trong Kinh thnh l trong R-ma 9 v quyn la chn ti thng ca c Cha Tri v R-ma 10 v s p ng thch hp ca con ngi (10:11,13). Cha kha gii quyt mu thun thn hc ny c th c tm thy trong -ph-s 1:4. Cha Gixu l ngi c c Cha Tri chn v c nhn loi u c tim nng c chn qua Ngi (Karl Barth). Cha Jsus l cu tr li vng ca c Cha Tri p li nhu cu ca con ngi (Karl Barth). -ph-s 1:4 cng gip lm r vn ny bng cch khng nh rng mc ch ca s tin nh khng phi l thin ng, nhng l s thnh khit (s ging vi ng Christ). Chng ta thng b cun ht bi nhng ch li ca Phc m m l i nhng trch nhim t chnh Phc m! S ku gi (la chn) ca c Cha Tri l cho lc ny cng nh cho ci i i! Cc tn l hin din trong mi lin h vi cc l tht khc, ch khng n c, hay l nhng l tht khng lin h vi nhau. Mt hnh nh kh l th l s so snh gia mt dy ngn h v mt v sao. c Cha Tri trnh by l tht theo li vn chng ng phng, ch khng phi Ty phng. Chng ta khng c ly i s cng thng gy ra bi nhng cp bin chng (nghch l) v l tht mang tnh tn l (Mt c Cha Tri cch bit v mt c Cha Tri gn gi, v d s cu ri chc chn v s trung kin; Cha Jsus ngang bng vi c Cha Cha v Cha Jsus chu phc c Cha Cha; s t do ca C c nhn v trch nhim ca C c nhn i vi ngi bn theo giao cvn vn). Khi nim thn hc v s giao c lm thng nht quyn ch t ca c Cha Tri (l ng lun khi u v hoch nh) vi s p ng bt buc phi c lc ban u v c tip tc t con ngi bng c tin v s n nn (Mc 1:15; Cng-v 3:16, 19;20:21). Nn cn thn khi dng Kinh thnh chng minh ch mt mt ca nghch l ny m xem thng mt cn li! Nn cn thn khi bn ch cng nhn nhng tn l hoc h thng thn hc m bn a thch m thi!

61

CH C BIT: GIAO C Ch berith, giao c, trong ting H-b-r, khng phi d nh ngha. Khng c mt NG T tng ng trong ting H-b-r. Tan b cc n lc nhm truy tm nh ngha bng t nguyn ca n u khng my thuyt phc. Tuy nhin, trng tm hin nhin ca n buc cc hc gi phi xem xt cch s dng ch ny c gng tm ra ngha hin c ca n. Giao c l phng tin qua c Cha Tri lm vic vi to vt ca Ngi l con ngi. Khi nim giao c, hip c, hay s tha thun rt quan trng gip hiu c mc khi ca Kinh thnh. Tnh cng thng gia s ch t ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi c thy r rng trong khi nim giao c. Cc giao c c lp da trn bn tnh, hnh ng v mc ch ca c Cha Tri. 1. Chnh to vt (Sng-th-k 1-2) 2. S ku gi p-ra-ham (Sng-th-k 12) 3. Giao c vi p-ra-ham (Sng-th-k 15) 4. S bo Tan v li ha i vi N- (Sng-th-k 6-9) Tuy nhin, chnh bn cht ca giao c i hi mt s p ng 1. Bng c tin, A-am phi vng li c Cha Tri khng n cy gia vn -en (Sng-thk 2) 2. Bi c tin, p-ra-ham phi la gia nh theo Cha v tin vo mt hu t trong tng lai (Sngth-k 12, 15) 3. Bi c tin, N- ng mt chic tu ln cch xa bin v t tp th vt li (Sng-th-k 6-9) 4. Bi c tin, Mi-se em dn Y-s-ra-n ra khi -dp-t v nhn lnh nhng ch th c th v cch t chc cuc sng x hi v tn gio vi li ha lnh v d cp theo (Phc truyn 27-28) Cng s cng thng ny trong mi lin h ca c Cha Tri vi con ngi c cp n trong giao c mi. S gay cn ny c thy r rng khi so snh -x-chi-n 18 vi -x-chi-n 36:2737. Giao c da vo hnh ng yu thng ca c Cha Tri hay da vo s p ng bt buc t con ngi? y l vn gay gt gia Giao c c v mi. Mc tiu ca c hai giao c ny u ging nhau: (1) phc hi li mi thng cng b ct t trong Sng-th-k 3 v (2) thit lp mt dn tc cng bnh phn nh bn tnh ca c Cha Tri. Giao c mi trong Gi-r-mi 31:31-34 gii quyt tnh trng cng thng ny bng cch ct i vic lm ca con ngi nh mt phng tin c chp nhn. Lut php ca c Cha Tri tr thnh mt s mong mun t bn trong ch khng phi l cng vic lm bn ngoi. Mc tiu ca mt dn tin knh, cng bnh vn gi nguyn, nhng phng php th thay i. Con ngi sa ng t chng minh h khng tt phn nh nh tng ca c Cha Tri (R-ma 3:9-18). Vn khng phi ti giao c, nhng ti ti li v s yu ui ca con ngi (R-ma 7; Ga-la-ti 3). Cng tnh trng cng thng ny gia giao c c iu kin v khng iu kin ca Cu c vn gi nguyn trong Tn c. S cu ri l hon Tan min ph bi cng tc hon tt ca Cha Jsus Christ, nhng n i hi s n nn v c tin (lc ban u v tip tc sau ). N va l s tuyn b theo lut php va l mt s ku gi sng ging vi ng Christ, va l li tuyn b ch nh s chp nhn, va l mng lnh phi sng thnh khit! Ngi tin Cha khng c cu bi cng vic, nhng c cu sng vng li (-ph-s 2:8-10). Li sng thnh khit l bng chng ca s cu ri, ch khng phi l phng tin c cu.

NASB, NRSV NKJV TEV NJB

tng thm s thm vo Hi thnh thm vo nhm thm vo cng ng

62

Cm t epi to auto c s dng trong ting Hy lp C in v ting Hy lp Koine (bn Kinh thnh Septuagint v trong Cng-v 1:15; 2:1,47; I C-rinh-t 11:20; 14:23), c ngha l hp li vi nhau. Ti y trong Tn c n cp n bui hp mt trong Hi thnh. Do , n c ngha l c Cha Tri thm ngi vo nhng bui nhm hp ca Hi thnh mi ngy. nhng k c cu Cm t Cha (c Cha Tri hay ng Christ) thm vo dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE), nhng cm t ny li l NG TNH T TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE PARTICIPLE). Yu t dt khat trong TH TH NG (PASSIVE VOICE) chnh l Cha. Ch c cu m ch trong mt tin trnh. S cu ri khi u vi nim tin/c tin/s tin cy hng ngy. S cu ri l mi lin h c khi u bi c Cha Tri/c Thnh Linh (xem Ging 6:44,65), nhng n phi l mt kinh nghim tip din. N khng phi l mt v ln thin ng hay l mt hp ng bo him nhn th; n l mi lin h c tin tng trng mi ngy. Xem ch c bit: Cc th ca ng t Hy lp dng cho s cu ri trong 2:40. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. Lp dn bi ging ca Phi-e-r 2. Ch ch ca l Ng tun l g? 3. Li tin tri ca Gi-n lin h nh th no n bi cnh ti y? 4. M t cch s dng nhng khc Kinh thnh Cu c ca Phi-e-r.

63

CNG V ON 3
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Ngi bi ti ca n th c cha lnh 3:1-10 Bi ging ca Phi-e-r ti hin ca Sa-l-mn 3:11-26

NKJV
Mt ngi bi c cha lnh 3:1-10 Bi ging ti hin ca Sa-l-mn 3:11-26

NRSV
S cha lnh ti Ca p 3:1-10 Bi ging ca Phi-e-r 3:11-16 3:17-26

TEV
Ngi n xin bi lit c cha lnh 3:1-10 S ip ca Phi-e-r trong n th 3:11-16 3:17-26

NJB
S cha lnh ngi bi 3:1-10 Phi-e-r ging cho dn chng 3:11-16 3:17-24 3:25-26

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH Trong chng 3-5, c s cng thng ti Gi-ru-sa-lem v s ging dy ca c Cha Gi-xu nhng php l m cc S- thi hnh. Khong thi gian cho nm chng u tin ny l chng mt nm. A. Phi-e-r v Ging cha lnh ngi bi, 3:1-4:31 (mt v d cho Cng-v 2:43) 1. s cha lnh 2. bi ging th hai ca Phi-e-r gii thch s cha lnh 3. phn ng v vic xt x (bi ging th ba ca Phi-e-r trc Ta cng lun) 4. s bt b bt u B. Mu toan tc ng n i sng cng ng, Cng-v 4:32-5:11 1. s hip mt ca nhng tn hu ban u 2. nan do A-na-nia v Sa-phi-ra gy ra C. Mi lin h ca Hi thnh ban u vi gii tu s Do-Thi-Gio, 5:12-42 64

1. 2. 3. 4. 5.

sinh hot trong Hi thnh s ghen tc ca Ta cng lun s gii cu ca thin s bi ging th t ca Phi-e-r phn ng v s trng pht

CC DANH HIU CA C CHA GI-XU TRONG CHNG 3-4 A. Gi-xu ngi Na-xa-rt, 3:6; 4:10 B. Gi-xu y t c Cha Tri, 3:13,26; 4:27 C. ng Thnh v Cng Chnh, 3:14 D. Hong T ca S Sng, 3:15 E. ng Christ, 3:18,20; 4:10 F. Tin tri, 3:22 G. m ch n danh hiu dng di ca p-ra-ham, 3:25-26 H. Vin gc, 4:11 NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 3:1-10 1 Bui cu nguyn gi th chn, Phi-e-r vi Ging cng ln n th. 2 V, c mt ngi qu t lc sanh ra, c hng ngy ngi ta em t ti ca n, gi l Ca p, ng n my nhng ngi vo n. 3 Ngi thy Phi-e-r v Ging vo, th xin hai ngi b th. 4 Phi-e-r vi Ging ng chm ngi, ri ni rng: Hy nhn xem chng ta. 5 Vy, ngi bn nhn chm chm hai ngi, tng s c cht g. 6 Nhng Phi-e-r ni vi ngi rng: Ta chng c vng bc chi ht, song iu ta c th ta cho ngi: nhn danh c Cha Jsus Christ Na-xa-rt, hy bc i! 7 Phi-e-r nm tay hu ngi dy. Tc th bn chn v mt c ngi tr nn cng vng; 8 ngi lin nhy, ng ln v bc i cng hai ngi vo n th, va i va nhy, va ngi khen c Cha Tri. 9 C dn chng u thy ngi bc i v ngi khen c Cha Tri. 10 Ngi ta nhn l chnh ngi ngi ti Ca p n th ng xin b th; nn u b ng v sng s v vic xy n cho ngi.

3:1 Phi-e-r vi Ging cng ln n th y l dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE). Thi quen ca tt c nhng mn u tin l i n n th mi ngy (xem Lu-ca 24:53; Cng-v 2:46). Nhng ngi theo c Cha Gi-xu t lc u tin trong x Pa-lc-tin th phng (1) trong n th (nu khng mi ngy th t nht cng trong nhng ngy c bit); (2) trong nh hi a phng (mi ngy Sa-bt); v (3) vi nhng tn hu trong ngy Cha nht. y l khun mu trong mt thi gian di. Nhng tn hu ny khng nhn thc s khc bit gia c tin ni c Cha Gi-xu nh l ng Mt-si-a c Ha v Do-Thi-Gio. H xem chnh mnh l dn s hay l hi chng ca Y-s-ra-n. y l l do ti sao h chn tn gi ekklesia cho tp th ca mnh. Trong bn Septuagint, y l cch dch cm t giao c trong ting Do thi hi chng (qahal) ca Y-sra-n. Ngi Do thi c phn ng chnh thc sau s sp thnh Gi-ru-sa-lem thit lp khun mu li nguyn chi b c Cha Gi-xu khng phi l ng Mt-si-a, gii hn quyn thnh vin ti cc nh hi a phng. n lc ny th Hi thnh mi c nh s th phng vo ngy Cha nht (ghi nh ngy c Cha Gi-xu phc sinh v ngy m c Cha Gi-xu hin ra ba ln cho cc mn trn phng cao).

65

Ging thng xuyn c nhn dng cng vi Phi-e-r trong Cng-v (xem 1:13; 3:1,3,4,11; 4:13,19; 8:14). Gn nh chc chn rng trong Hi thnh ban u ti Gi-ru-sa-lem c nhiu nhm lnh o i din cho nhng quan im v s nhn mnh khc nhau ca phc m. C l Phi-e-r v Ging ci m hn vi s truyn ging cho ngi ngoi (xem cu 8,10), trong khi Gia-c (em ca c Cha Gi-xu) i din cho nhm ngi Do thi bo th. Tt c nhng iu ny thay i sau Gio hi ngh ti Gi-ru-salem trong Cng-v 15. Bui cu nguyn gi th chn Chi tit ny m ch chn gi sau khi mt tri mc. Ngi Do thi, c bit l nhng ngi Pha-ri-si c truyn thng cu nguyn mi ngy vo lc 9 gi sng, 12 gi tra v 3 gi chiu (c th l da vo Thi-thin 55:17). Khc kinh vn ny cp n thi im dng ca l bui chiu (ca l bui sng dng lc 9 gi sng). C l c nhiu ngi ti n th vo lc ny (xem 10:30). 3:2 mt ngi qu t lc sanh ra Mi ngi thng xuyn n n th u bit tnh trng ca ngi ny [(cm t hng ngy em t trong dng TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE)]; do , khng th no c mu can d vo s cha lnh ny (xem 3:10; 4:22). y l s lm trn li tin tri v ng Mt-si-a trong Cu c (xem -sai 35:6). Ngi Do thi mun du hiu; c Cha Gi-xu ban cho h nhiu du hiu, phi chi h c mt thy. Ti y ngi bi hng ngy ngi ti nh ca c Cha Tri tr thnh nghch l gy sc. Thm ch c nhng s ngn cm nhng ngi ny d phn trong s th phng (cm hu vic trong chc v thy t l, xem L-vi K 21:16-24). Phc m mang n thi k mi, ngay c v quan thi gim (b gii hn v tnh trng thn th) ngi -thi--pi (b gii hn v chng tc) cng c cho n trong vng quc mi (xem 8:26-40). Ca p khng r a im chnh xc ca cng ny. N c th l Cng Nicanor c lm bng ng ca thnh C-rinh-t (theo Gi-se-pht, Antiq. 15.11.3; Wars 5.5.3). N dn t Sn Ngi ngoi n Sn Ph n pha ng ca n th, i din vi Ni -li-v, gn Hin ca Sa-l-mn. ng n my nhng ngi vo n S b th, gip ngi ngho l mt yu cu theo c tin Do-Thi-Gio (xem Ma-thi- 6:1-4; Lu-ca 11:41; 12:33; Cng-v 10:2,4,31; 24:17). Thng thng, tin quyn gp hng tun trong cc nh hi a phng c dng mua thc n phn pht, nhng dng nh vn c mt s ngi n xin hng ngy trong khu vc n th. CH C BIT: S B TH I. T ng A. Ch ny pht trin trong vng Do-Thi-Gio (thi k bn dch Septuagint). B. N m ch n s ban pht cho ngi ngho hay ngi thiu thn. C. Ch almsgiving trong Anh ng xut pht t dng rt gn ca ch Hy lp elemosun. II. Khi nim trong Cu c A. Khi nim gip ngi ngho c trnh by rt sm trong Torah (nhng tc phm ca Mi-se, Sng-th K n Phc-truyn Lut-l K). 1. bi cnh thng thng trnh by trong, Phc-truyn Lut-l K 15:7-11 2. mt la, li mt phn ca ma v khi thu hoch cho ngi ngho, L-vi K 19:9; 23:22; Phc-truyn Lut-l K 24:20 3. nm Sa-bt cho php ngi ngho thu lm nhng sn vt trong nm th by, nm hoang t rung, Xut -dp-t K 23:10-11; L-vi K 25:2-7. B. Khi nim c thit lp trong nhng sch khn ngoan (nhng v d tuyn chn) 1. Gip 5:8-16; 29:12-17 (ngi c c m t trong 24:1-12) 2. Thi-thin 11:7 3. Chm-ngn 11:4; 14:21,31; 16:6; 21:3,13

66

III. S pht trin ca khi nim ny trong Do-Thi-Gio A. Phn u tin ca Mishnah cp n cch i i vi ngi ngho, thiu thn v nhng ngi L-vi ti a phng. B. Nhng trch dn chn lc 1. nh nc dp tp ngn la hng, s b th chuc li ti li (sch Ecclesiasticus (cn c bit n bi tn gi S khn ngoan ca Ben Sirach 3:30, NRSV) 2. dn cha s b th trong kho tng ngi v n s cu ngi khi mi tai v (Ecclesiasticus 29:12, NRSV) 3. cn v nhng ngi hnh x theo l tht s c sung tc trong mi vic lm. Cn nhng ai lm s cng bnhb 7b th t gia sn mnh v gi mt mnh khi tic r nhng ca b th. ng ngonh mt ngi khi k ngho, th c Cha Tri s khng ngonh mt Ngi khi ngi. 8Nu ngi c nhiu ti sn, hy b th nhiu, nu t ng ngn ngi ban pht s t ngi c. 9Nu lm nh vy ngi s dnh sn ca bu tt cho mnh trong ngy cn dng. 10V s b th cu khi ci cht v gi ngi khi bc vo s ti tm. 11Qu tht, tt c nhng ai lm s b th dng ca dng tt p trong s hin din ca ng Ti Cao. (Tobit 4:6-11, NRSV) 4. 8Cu nguyn v king nd th tt, nhng b th vi s cng bnh th hn c hai. Mt t ca ci cho s cng bnh th tt hn l s giu c vi vic lm sai bye. B th th tt hn l dn cha vng rng. 9Bi v s b th cu khi ci cht v lm sch mi ti li. Nhng ai b th s hng cuc sng y trn. (Tobit 12:8-9, NRSV) C. Trong s trch dn cui cng t Tobit 12:8-9 trnh by s pht trin ca nan . Vic lm/cng c ca con ngi c xem nh phng cch cho s tha th v sung tc. Khi nim ny pht trin thm trong bn Septuagint, khi m ch Hy lp ch s b th (elemosun) tr thnh t ng ngha vi s cng bnh (dikaiosun). Hai ch ny c th dng thay th cho nhau khi dch ch Do thi hesed (s thnh tn v tnh thng theo giao c ca c Cha Tri, xem Phc-truyn Lut-l K 6:25; 24:13; -sai 1:27; 28:17; 59:16; a-ni-n 4:27). D. Vic lm nhn t ca con ngi tr thnh mc tiu t n s xung tc trong i ny v s cu ri khi ci cht. Chnh vic lm ny, thay v l ng c pha sau hnh ng tr thnh im nhn mnh thn hc. c Cha Tri xem xt trong tm lng ri sau phn xt vic lm. y chnh l s ging dy ca cc tu s Do-Thi-Gio, nhng v mt l o g n b lc b trong vic tm s t xng cng bnh cho mi c nhn (xem Mi-ch 6:8). IV. Phn ng t Tn c A. Ch ny c tm thy trong 1. Ma-thi- 6:1-4 2. Lu-ca 11:41; 12:33 3. Cng-v 3:2-3,10; 10:2,4,31; 24:17 B. c Cha Gi-xu cp n cch hiu truyn thng ca Do-Thi-Gio v s cng bnh (xem II Clement 16:4) trong bi ging trn ni ca Ngi (xem Ma-thi- 5-7) cp n 1. b th 2. king n 3. cu nguyn Mt s ngi Do thi tin cy vo vic lm ca h. Nhng vic lm ny c xem nh l s by t ra lng yu mn c Cha Tri, Li Ngi cng vi nhng anh ch em trong giao c, ch khng phi li ch v s cng bnh c nhn. Khim nhng v kn o l nhng ch dn cho nhng vic lm thch hp. Tm lng l quan trng. Tm lng con ngi th gian c. c Cha Tri cn phi thay i tm lng con ngi, ban cho con ngi tm lng mi m phng chnh Ngi.

67

3:3 ng c ban u ca ngi n ng ny ch v tin bc (xem cu 5). 3:4 ng chm ngi xem ch thch trong cu 1:10. Hy nhn xem chng ta Cc S- mun ng tp trung hon ton (ch blep dng MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). 3:5 Cc S- khng phi l nhng ngi giu c tin bc, nhng h c nhng ti nguyn tm linh t c Cha Tri (xem cu 6). 3:6 nhn danh c Cha Jsus Christ danh l mt thnh ng Do thi ni v c tnh ca mt ngi (xem Lu-ca 9:48,49; 10:17; 21:12,17; 24:47). iu ny chc hn phi khin ngi n ng ny kinh ngc. c Cha Gi-xu l mt ti nhn va mi b ln n v ng dinh, m gi y ngi l mt ny (Phi-e-r) ang xng l ng Mt-si-a (ng Christ l cch dch ch Hy lp). Na-xa-rt Xem ch c bit trong 2:22. bc i y l dng MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Phi-e-r v Ging, ging nh c Cha Gi-xu, dng nhng c hi gp mt by t tnh thng v quyn nng ca c Cha Tri ng thi xc nhn s ip phc m (xem cu 9). S cha lnh ny thu ht s ch ca nhng ngi Do thi i th phng (xem cu 12ff). 3:7 y l tng trnh ca nhn chng trong nhiu chi tit. Mt ai hin din chng kin v k li cho Lu-ca v s kin ny vi nhng chi tit r rng, c th. Tc th y l ch Hy lp parachrma. Lu-ca s dng ch ny mi ln trong sch phc m ca ng v su ln trong sch Cng-v (xem 3:7; 5:10; 12:23; 13:11; 16:26,33). N ch c s dng hai ln trong sch Ma-thi-. Trong bn Septuagint, ch ny c s dng mt vi ln. Lu-ca dng nhng thnh ng v ch t bn dch ting Hy lp ca Kinh thnh Cu c ting Do thi thng xuyn. ng chc hn phi bit r Cu c, c th t mi lin lc vi S Phao-l hay bi cng tc trong gio l C-cGio thuc lng cho nhng tn tn hu. 3:8 ngi lin nhy y l dng NG TNH T TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE) (xem cu 9). Ngi n ng ny bt u bc i vng quanh khu vc ny ca n th. Qu tht l mt c hi tt chia x Tin Mng. 3:10 H bit ngi n ng ny (dng CH NH CH NG KHNG HON THNH [IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE]), h bt u nhn ra ng. ng khng phi l ngi l hay l khch vng lai. H thy ng ngy ny qua ngy khc ngi ti ca n th khi h i qua. Tuy nhin, nhng s gi ca c Cha Gi-xu khng ch i qua, nhng h hnh ng trong quyn nng ging nh ti l Ng Tun. nn u Lu-ca s dng ch ny thng xuyn. Nhn loi c b lm y vi nhiu th: 1. gin d, Lu-ca 4:28; 6:11 2. s hi, Lu-ca 5:26 3. ghen tc, Cng-v 5:17; 13:45 4. bi ri, Cng-v 19:29 5. kinh ngc v thc mc, Cng-v 3:10 6. c Thnh Linh, Lu-ca 1:15,41,67; Cng-v 2:4; 4:8,31; 9:17; 13:9 Phi-e-r v Ging mun nhng ngi ang kinh ngc ny (ng thu ht s ch ca h) c y dy bi phc m.

68

b ng v sng s nhng ch/thi ny cng thng thng trong nhng tc phm ca Lu-ca. 1. b ng, l ch thambos, Lu-ca 3:6; 5:9; Cng-v 3:10 v ch ekthambos in 3:11 2. sng s a. ekstasis, Lu-ca 5:26; Cng-v 3:10; 10:10; 11:5; 22:17 b. existmi, Lu-ca 2:47; 8:56; 24:22; Cng-v 2:7,12; 8:9,11; 9:21; 10:45; 12:16 Tnh thng v nhng vic lm ca c Cha Tri lun lun to ra s kinh ngc (nhng ch Hy lp ny c s dng trong bn Septuagint ch s s hi v knh s c Cha Tri, xem Sng-th K 15:12; Xut -dp-t K 23:27; Phc-truyn Lut-l K 28:28). BN NASB 3:11-16 11 Ngi y ang cm tay Phi-e-r v Ging, th c dn chng ly lm l, chy n cng cc ngi ni hin ca gi l Sa-l-mn. 12 Phi-e-r thy vy, bn ni vi dn chng rng: Hi ngi Y-s-ra-n, sao cc ngi ly lm l v vic va xy n? Sao cc ngi ng sng chng ta, dng nh chng ta nh quyn php hay l nhn c ring ca mnh m khin ngi ny i c vy? 13 c Cha Tri ca p-ra-ham, Y-sc, v Gia-cp, c Cha Tri ca t ph chng ta lm vinh hin y t Ngi l c Cha Jsus, l ng m cc ngi bt np v chi b trc mt Phi-lt, trong khi ngi c tha Ngi ra. 14 Cc ngi chi b ng Thnh v ng Cng bnh m xin tha mt k git ngi cho mnh; 15 cc ngi git Cha ca s sng, m c Cha Tri khin t k cht sng li, v chng ta l ngi lm chng v iu . 16 y l bi c tin trong danh Ngi, nn danh Ngi lm cho vng ngi ny l ngi cc ngi thy v bit; ngha l c tin bi Ngi m ra, ban cho ngi ny s mnh khe trn vn, ti trc mt ht thy cc ngi. 3:11 ang cm tay Phi-e-r y l dng NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE). Ti tng tng rng ng ta nm ly Phi-e-r ging nh Ma-ri m, gi c Cha Gi-xu trong bui sng Phc sinh (xem Ging 20:16-17). ni hin ca gi l Sa-l-mn y l khu vc c mi che ko di pha ng ca Sn dnh cho ngi ngoi bang (xem Antiq. 20.9.7 ca Gi-se-pht). Mi vm c bng nhiu hng ct. N c t tn ny bi v nm gn v tr ca nn n th Sa-l-mn. c Cha Gi-xu ging dy ti y thng xuyn (xem Ging 10:23). 3:12 Phi-e-r thy vy H thy s kinh ngc v t m ca m ng v tn dng c hi chia x phc m (bi ging th hai ca Hi thnh). Hi ngi Y-s-ra-n Phi-e-r gi h bng cch ny trong 2:22. Phi-e-r vn ang ging cho ngi Do thi. ti saoti sao Phi-e-r hi h ti sao ngc nhiu bi s cha lnh k diu. c Cha Gi-xu khng c lm nhng php l k diu ging nh vy trong tun l cui cng ca Ngi sao? Cng vy, ti sao h nhn Phi-e-r v Ging v cng kinh ngc, nh l chnh h lm php l? y l du ch v s ng tin ca phc m v quyn nng trong danh ca ng Mt-si-a phc sinh. c Thnh Linh thi hnh php l ny v nhiu l do. 1. xc nhn quyn lnh o ca Phi-e-r v Ging 2. cu gip ngi c nhu cu 3. lm chng cho nhng ngi Do thi ti n th

69

3:13 c Cha Tri ca p-ra-ham, Y-sc, v Gia-cp chi tit ny chng t chc v v phc m ca c Cha Gi-xu lin h v cng cht ch vi Giao c ca c Cha Tri v dn s Ngi trong Cu c (xem Xut -dp-t K 3:6,15; Lu-ca 20:37). C-c-Gio phi c m t nh mt hnh thc khai trin hay pht trin t Do-Thi-Gio. Nhng ngi Do thi hin i s coi iu ny nh s xuyn tc, nhng cc tc gi Tn c xem n nh s lm trn. Nhng ngi tin theo c Cha Gi-xu l nhng bng tri c ha theo giao c mi ca Gir-mi 31:31-34. Y-s-ra-n khng hon tt s mng tr thnh vng quc ca cc thy t l cho th gian (xem Xut -dp-t K 19:5-6). Hi thnh c ban cho mng lnh ny (xem Ma-thi- 28:1820). Mc ch ca c Cha Tri l s phc hi hnh nh ca Ngi trong nhn loi, t mc ch thng cng c t lc sng th ca Ngi c hon tt. Nu ch c mt c Cha Tri duy nht (thuyt c thn), th khng th ch c mt chng tc c bit, nhng c nhng y t hu vic c Cha Tri trong nhng mc ch ph qut cho c nhn loi. lm vinh hin ch ny c th c hiu theo nhiu cch. 1. bi cnh hin ti: s cha lnh cho ngi bi ny trong Danh c Cha Tri 2. bi cnh rng hn trong bi ging ca Phi-e-r: c Cha Gi-xu b ng inh v bi c vinh hin 3. bi cnh Cu c: c Cha Gi-xu nh l ng Mt-si-a hin n 4. trong Phc m Ging: ch ny lun lun c c Cha Gi-xu s dng ch s ng inh ca Ngi (xem 7:39; 12:10,23; 13:31-32; 16:14; 17:1). CH C BIT: S VINH HIN Khi nim s vinh hin trong Kinh thnh rt kh c th nh ngha. S vinh hin ca cc tn hu c ngha l h hiu Phc m v s vinh hin trong c Cha Tri, khng phi trong chnh h (1:2931; Gi-r-mi 9:23-24). Trong Cu c t ng thng thng nht ch s vinh hin (kbd) l mt thut ng trong thng mi ch mt cp cn (sc nng). Bn no nng th c gi tr hay th hin gi tr bn trong. Thng thng khi nim ta sng c thm vo ch ny din t oai nghi ca Cha (Xut -dp-t k 19:16-18; 24:17; -sai 60:1-2). Duy nht ch c Ngi mi xng ng v c tn trng. Ngi qu ngi sng cho nn con ngi sa ng khng th chim ngng c (Xut -dp-t k 33:17-23; -sai 6:5). c Gi-h-va ch c th c bit n r rng qua ng Christ (Gi-r-mi 1:14; Ma-thi- 17:2; H-b-r 1:3; Gia-c 2:1). T ng vinh hin c v m h: (1) c th tng ng vi s cng bnh ca c Cha Tri; (2) c th ch s thnh khit hay trn vn ca c Cha Tri; hay l (3) ch nh tng ca c Cha Tri qua con ngi c dng nn (Sng-th-k 1:26-27; 5:1; 9:6), nhng sau b hoen bi s ni lon (Sng-th-k 3:1-22). Ln u tin n c dng ch s hin din ca c Gih-va vi dn s Ngi trong thi gian lang thang ni ng vng c ghi li trong Xut -dp-t k 16:7,10; L-vi-k 9:23 v Dn s k 14:10. y t Ngi Ch ngi y t (pais trong bn dch LXX) l mt danh hiu tn knh trong Cu c dng cho Gia-cp, Mi-se, Gi-su, v a-vt (xem Thi-thin 105; Lu-ca 1:69). Ch ny c dng trong nhng Bi ca Ngi y t trong -sai (42:1-5; 49:1-7; 50:4-11; 52:13-53:12) ch (1) t nc Y-s-ra-n (xem 41:8-9; 42:19; 43:10; 44:1,21; cng nh Lu-ca 1:54 bn LXX) v (2) ng Mt-si-a ca c Cha Tri (xem 42:1; 52:13; 53:11). C s tch bit r rng gia kha cnh c nhn v tp th, c bit trong bi ca cui cng (-sai 52:13-53:12). Trong bi cnh ca Bi ca ny th n khng th m ch Ys-ra-n. 1. quc gia Y-s-ra-n khng th l i tng v ti chuc ti bi c nc ng nhn s trng pht (xem -sai 53:8d)

70

2. bn Septuagint i t ngi trong -sai 52:14 thnh Ngi (trong cu 15). Cc dch gi Do thi trc s ging sinh ca c Cha Gi-xu (vo khong nm 250-150 trc Cha) xem on kinh vn ny l ch v ng Mt-si-a v c tnh cch c nhn. Ch Pais (vit hoa) c dng ch c Cha Gi-xu nh l ngi y t /ng Mt-si-a trong Cng-v 3:13,26; 4:27,30. Gi-xu Khi ch Gi-xu c s dng ring r, n thng nhn mnh n nhn tnh ca Ngi (xem cu 6). ng m cc ngi bt np v chi b Ch cc ngi tht l dt khat. Khng ch gii lnh o ngi Do thi phi chu trch nhim v ci cht ca c Cha Gi-xu (xem cu 17; 2:23). Phi-e-r nhc n mt trch dn c th v phn ng ca m ng trc Phi-lt (xem Lu-ca 23:18-25). C th l mt s ngi trong c hin din ti y, nhng Phi-e-r cp n m ng ti y nh l mt nhm phi chu trch nhim (xem cu 15). Tuyn dn ca c Cha Tri (ngi Do thi) giao np v khc t ng Mt-si-a ca c Cha Tri. Phi-lt Xem ch c bit di y.

CH C BIT: BN-X PHI-LT I. Thn th A. Khng bit nm sinh v qu qun B. Thuc binh chng k binh (giai cp thng lu trong x hi La m) C. C gia nh nhng khng c con D. Khng bit nhng chc v m nhim trc (chc hn phi c)

II. Nhn cch A. Hai quan im khc bit 1. Philo (Legatio and Gaium, trang 299-305) v Gi-se-pht (Antiq. 18.3.1 v Jewish Wars 2.9.2-4) m t ng l nh c ti c c v tn nhn. 2. Tn c (cc sch Phc m v sch Cng-v) m t ng l mt v quan La m nhu nhc v d b thao tng B. Paul Barnett, trong Jesus and the Rise of Early Christianity, trang 143-148 trnh by mt gii thch hp l cho hai quan im trn. 1. Phi-lt c b nhim vo nm 26 sau Cha di triu i vua Tiberius l mt ngi ng h ngi Do thi (xem Philo, Legatio and Gaium, trang 160-161), nhng do Sejanus mt c vn chng ngi Do thi ca vua Tiberius b nhim. 2. Vua Tiberius mt nhiu quyn lc chnh tr vo tay L. Aelius Sejanus, v quan ny mi chnh l ngi nm quyn thc s sau hu trng, ng l ngi ght ngi Do thi (Philo, Legatio and Gaium, trang 159-160). 3. Phi-lt l ngi c Sejanus u v c gng to n tng tt vi Sejanus bng vic: a. p t nhng tiu chun La m cho thnh Gi-ru-sa-lem (nm 26 sau Cha), iu m nhng v quan khc khng thi hnh. Nhng biu tng ca cc v thn La m khin nhng ngi Do thi ni gin (xem Gi-se-pht, Antiq. 18:31; Jewish Wars 2.9.2-3). b. c tin (nm 29-31 sau Cha) m trn c khc nhng biu tng ca s th ly La m. Gi-se-pht cho bit Phi-lt c ch c gng thay i nhng phong tc v

71

lut l ca ngi Do thi (xem Gi-se-pht, Antiq. 18.4.1-2). c. Trng dng tin t ngn qu n th xy ct h thng dn nc cho thnh Giru-sa-lem (xem Gi-se-pht, Antiq. 18.3.2; Jewish Wars 2.9.3). d. X t hnh mt s ngi Ga-li-l trong khi h dng t l trong l Vt-qua ti Giru-sa-lem (xem Lu-ca 13:12). e. em nhng tm thun La m treo trong thnh Gi-ru-sa-lem nm 31 sau Cha. Nhng con trai ca H-rt i phn i vic ny v yu cu ng g b chng nhng Phi-lt t chi. Do , h khiu ni n Hong Tiberius; ngi ra lnh di nhng tm khin La m ny v thnh S-sa-r bng ng bin (xem Philo, Legatio and Gaium, trang 299-305). f. Tn st nhiu ngi Sa-ma-ri trn ni G-ri-xim (nm 36/37 sau Cha) khi h truy tm cc thnh tch b tht lc theo tn ngng ca h. S kin ny khin cp trn ca Phi-lt (Vitellius, tng trn x Sy-ri) ct chc v gi ng v La m (xem Gi-sepht, Antiq. 18.4.1-2). g. Sejanus b t hnh vo nm 31 sau Cha. Hong Tiberius nm gi li tt c quyn lc chnh tr. Do , cc im a,b,c v c th l c d c Phi-lt dng chinh phc lng tin cy ca Sejanus. Cc im sau (e) v (f) th li c th l nhng c gng tm c s tin tng ca Tiberius, nhng phn tc dng. h. R rng l khi Hong Tiberius ng h ngi Do thi nm gi li quyn lc c gi mt vn th cho cc quan cm quyn cn dn phi i x nhn o vi ngi Do thi (xem Philo, Legatio and Gaium, trang 160-161), th gii lnh o Do thi ti Gi-ru-sa-lem tn dng th yu chnh tr ca Phi-lt trc Hong Tiberius m thao tng ng v khin c Cha Gi-xu b ng inh. Gi thuyt ny ca Barnett kt hp hai quan im v Phi-lt vi nhau theo mt cch thc hp l. III. S phn ca Phi-lt A. ng n La m ngay sau khi Hong Tiberius qua i (nm 37 sau Cha). B. ng khng c ti b nhim. C. Khng bit g v phn sau cuc i ng. C nhiu gi thuyt nhng khng c chng c c th. trong khi ngi c tha Ngi ra Chi tit ny phn nh Lu-ca 23:4,14,22, khi Phi-lt tuyn b ba ln, Ta khng thy ngi ny c ti g cng nh ba ln ng c th c Cha Gi-xu (xem Lu-ca 23:16,20,22). Nhiu hc gi tin rng sch Cng-v c vit chng t rng cc quan chc chnh quyn La m khng tm thy m mu phn lon ni c Cha Gi-xu. Phi-lt phi min cng lm iu do gii lnh o Do thi thc p ng lm. 3:14 ng Thnh v ng Cng bnh Chi tit ny by t r rng s v ti ca c Cha Gi-xu. Vic x kin l mt tnh hung tr tru. y cng l mt danh hiu khc ca ng Mt-si-a trong Cu c (xem -sai 53:11; Cng-v 7:52; 22:14; Ging 6:69). Ma qu gi c Cha Gi-xu l ng Thnh ca c Cha Tri trong Mc 1:24; Lu-ca 4:34. CH C BIT: S CNG BNH S cng bnh l mt ch ht sc quan trng m mi ngi hc Kinh thnh phi ch thn nghin cu su rng khi nim ny. Trong Cu c bn tnh ca c Cha Tri c m t l cng minh hay cng bnh. T ng t ting M-s-b-ta-mi ny bt ngun t mt cy sy dc theo sng c dng nh mt cng

72

c trong xy dng nh ng thng theo chiu ngang ca cc bc tng hoc cc hng ro. Cha dng t ng ny ch cch hnh bng v bn tnh ca Ngi. Ngi l cy thc thng m tt c mi s u phi cn c vo o. Khi nim ny khng nh s cng bnh ca c Cha Tri cng nh quyn on xt ca Ngi. Con ngi c dng nn theo nh tng ca c Cha Tri (Sng th k 1:26-27; 5:1, 3; 9:6). Con ngi c dng nn thng cng vi c Cha Tri. Tt c mi to vt l c s hay nn tng cho s tng giao gia con ngi v c Cha Tri. Ngi mun to vt ti cao nht ca Ngi l con ngi bit Ngi, yu mn Ngi, phc v Ngi v tr nn ging nh Ngi! S trung thnh ca con ngi c th nghim (Sng th k 3) v cp v chng u tin tht bi ti cuc th nghim ny. Kt qu l mi lin h gia c Cha Tri v con ngi b gin on (Sng 3; Rma 5:12-21). c Cha Tri ha s hn gn v phc hi li mi lin h ny (Sng 3:15). Ngi thc hin iu ny bng chnh nh ca Ngi v qua chnh Con ca Ngi. Con ngi khng th phc hi li s rn nt ny (R-ma 1:18-3:20). Sau s sa ng ca loi ngi, th bc u tin m c Cha Tri hng n s phc hi mi lin h l khi nim giao c da trn s mi gi ca Ngi v s p ng bng s n nn, tin cy, v vng li ca con ngi. Bi s sa ng, con ngi khng c kh nng lm c iu ng (R-ma 3:21-31; Ga-la-ti 3). Chnh Cha phi ch thn khi xng vic phc hi nhng con ngi vn khng gi c giao c. Ngi lm iu ny bng cch: 1. Tuyn b con ngi ti li l cng bnh qua cng tc ca ng Christ (s cng bnh theo php l) 2. Ban tng khng s cng bnh cho con ngi qua cng tc ca ng Christ (s cng bnh c ban cho) 3. Ban c Thnh Linh ng vo con ngi to nn s cng bnh (cng bnh v mt o c) ni con ngi. 4. Phc hi mi lin h vn -en bng cch phc hi nh tng ca c Cha Tri trong nhng tn nhn (Sng-th-k 1:26-27) (s cng bnh trong mi lin h). Tuy vy, Cha i hi mt s p ng theo giao c. Cha ban (cho khng) v cung cp, nhng con ngi phi p ng v lin tc p ng qua: 1. S n nn 2. c tin 3. Li sng vng phc 4. S bn V vy, s cng bnh l mt hnh ng h tng trong giao c gia Cha v to vt cao qu nht ca Ngi. N da vo bn tnh ca c Cha Tri, cng tc cu chuc ca ng Christ, v s va gip ca c Thnh Linh, m mi c nhn phi ch thn v lin tc p ng li mt cch thch ng. Khi nim ny c gi l xng cng bnh bi c tin. Khi nim ny c by t trong cc sch Phc m, nhng nhng ch ny khng c trong cc sch Phc m. Phao l l ngi u tin nh ngha t ng ny v s dng ting Hy lp s cng bnh trong nhiu dng khc nhau hn 100 ln. Phao l, vn l mt Ra-bi Do thi, s dng t dikaiosune t ngha ca ting H-b-r SDQ ly t bn By Mi, ch khng phi t vn chng Hy lp. Trong cc tc phm Hy lp, ch ny ch mt ai lm theo mong i ca cc Thn thnh hay ca mt x hi. Trong ngha ting H-b-r n lun c dng trong cc t ng thuc v giao c. c Gi-h-va l mt c Cha Tri cng bnh v thnh thin. Ngi mun dn ca Ngi by t cc c tnh ca Ngi. Nhng con ngi c mua chuc l nhng to vt mi. S mi m ny phi c kt qu l mt cch sng thnh thin (kha cnh ca s xng cng bnh m Cng gio La-m ch trng). V Y-s-ra-n theo ch thn quyn nn khng c n nh ranh gii r rng gia th tc (cc tiu chun x hi) v thnh khit ( ch c Cha Tri). Ting H-b-r v ting Hy-lp din t c s phn bit ny v ting Anh dch l

73

cng minh (justice) (lin h n x hi) v cng bnh (righteousness) (lin h n tn gio). Phc m (Tin lnh) ca Cha Jsus l: Con ngi sa ng c phc hi mi tng giao vi c Cha Tri. Quan im c v nghch l ca Phao l l: Qua ng Christ, c Cha Tri tha bng cho ngi c ti. iu ny c hon tt qua tnh yu thng, s thng xt, v n in ca c Cha Tri; qua i sng ca c Cha Con, s cht v sng li ca Ngi; v c Thnh Linh thuyt phc, a dn con ngi n vi Phc m. S xng cng bnh l mt hnh ng ban cho nh khng ca c Cha Tri, nhng n phi em li s tin knh (lp trng ca Augustine bao gm quan im ca nhng nh Ci chnh ch trng vo s ban cho nh khng v s nhn mnh vo mt i sng yu thng v trung tn c thay i ca Cng gio La-m). i vi ngi Ci chnh, t ng s cng bnh ca c Cha Tri l mt S HU CCH KHCH QUAN (OBJECTIVE GENITIVE) (tc l hnh ng lm cho con ngi ti li c Cha chp nhn [s nn thnh theo a v ]), trong khi i vi ngi Cng gio n l mt S HU CCH CH QUAN (SUBJECTIVE GENITIVE), tc l ni n tin trnh tr nn cng ging Cha hn (s nn thnh theo kinh nghim tim tin). Trong thc t, n l c hai . Theo ti, c Kinh thnh t Sng th k 4 n Khi huyn 20, k thut v vic c Cha Tri phc hi li mi lin h ti -en. Kinh thnh bt u bng mi tng giao gia c Cha Tri v con ngi trn t ny (Sng th k 1-2) v kt thc cng vi bi cnh (Khi huyn 21-22). nh tng v mc ch ca c Cha Tri s c phc hi! dn chng ti liu v ti mi va cp, xin lu n nhng phn on Kinh thnh Tn c c chn lc sau y minh ha nhm t ting Hy lp. 1. c Cha Tri cng bnh (thng cp theo c Cha Tri l Quan n) a. R-ma 3:26 b. II T-sa-l-ni-ca 1:5-6 c. II Ti-m-th 4:8 d. Khi huyn 16:5 2. c Cha Jsus cng bnh a. Cng-v 3:14; 7:52; 22:14 (danh hiu Mt-si-a) b. Ma-thi- 27:19 c. I Ging 2:1, 29; 3:7 3. ch ca c Cha Tri cho to vt ca Ngi l cng bnh a. L-vi-k 19:2 b. Ma-thi- 5:48 (5:17-20) 4. Cch Cha cung ng v chu cp s cng bnh a. R-ma 3:21-31 b. R-ma 4 c. R-ma 5:6-11 d. Ga-la-ti 3:6-14 e. c Cha ban cho i. R-ma 3:24; 6:23 ii. I C-rinh-t 1:30 iii. -ph-s 2:8-9 f. Nhn bi c tin i. R-ma 1:17; 3:22,26; 4:3,5,13; 9:30;10:4,6,10 ii. I C-rinh-t 5:21 g. Qua cng tc ca c Cha Con i. R-ma 5:21-31 ii. II C-rinh-t 5:21 iii. Phi-lp 2:6-11 5. ch ca Cha l nhng ngi theo Ngi phi tr nn cng bnh

74

a. Ma-thi- 5:3-48; 7:24-27 b. R-ma 2:13; 5:1-5; 6:1-23 c. II C-rinh-t 6:14 d. I Ti-m-th 6:11 e. II Ti-m-th 2:22; 3:16 f. I Ging 3:7 g. I Phi-e-r 2:24 6. c Cha Tri s phn xt th gian bng s cng bnh a. Cng-v 17:31 b. II Ti-m-th 4:8 S cng bnh l c tnh ca c Cha Tri, ban cho nh khng cho con ngi ti li qua ng Christ. N l: 1. Mt sc lnh (php lnh) 2. Mt qu tng t c Cha Tri 3. Mt hnh ng ca ng Christ Nhng n cng l mt tin trnh tr nn cng bnh, mt iu phi c theo ui cch mnh lit v u n; n s i n tt nh ln n th hai ca Cha. Mi tng giao vi Cha c phc hi s cu ri, nhng c pht trin cng hn cho n khi mt gp mt vi Cha ni Thin ng hoc khi qua i! y l mt trch dn tt t t in Dictionary of Paul and His Letters ca nh xut bn IVP: m xin tha mt k git ngi Tht l ma mai chnh Ba-ra-ba phm ti m h co buc c Cha Gi-xu: xi gic ni lon (xem Lu-ca 23:18-19,23-25). 3:15 NASB, NKJV Cha ca s sng NRSV, NIV tc gi s sng TEV ng dn n s sng NJB cha ca s sng Moffatt ngi khm ph s sng Danh hiu ny th hin mt trong ba ngha ca ch archgos: (1) tc gi hay l ng khi u (xem NRSV, H-b-r 2:10; 12:2); (2) tc nhn ca s sng to (xem Ging 1:3; I C-rinh-t 8:6; C-l-se 1:16; H-b-r 1:2); hoc l (3) ng i trc nht, m ng (xem Cng-v 5:31 trong bn TEV, NEB, Moffatt). Ch ny l s i lp hon ton vi ch k git ngi (cu 14). c Cha Tri khin t k cht sng li thng thng trong Tn c, c Cha Cha em c Cha Con khi s cht c dng nh mt du ch s chp nhn ca Ngi i vi cuc i, s ging dy v s cht thay ca c Cha Gi-xu. Tn c cng xc nhn rng c ba thn v trong c Cha Tri Ba Ngi cng hnh ng trong trong s phc sinh ca c Cha Gi-xu: (1) c Thnh Linh (xem R-ma 8:11); (2) c Cha Con (xem Ging 2:19-22; 10:17-18); v (3) c Cha Cha (xem Cng-v 2:24,32; 3:15,26; 4:10; 5:30; 10:40; 13:30,33,34,37; 17:31; R-ma 6:4,9). y l kha cnh thn hc quan trng ca Kerygma. Nu im ny khng phi l chn l, th tt c mi iu khc u sai trt (xem I C-rinh-t 15:12-19). chng ta l ngi lm chng v iu im ny c th l (1) s nhn mnh n ngun ti liu chnh: nhng thnh gi chnh l nhn chng (xem 2:22) hay l (2) mt dn chng n cc S v cc mn c hin din ti Phng Cao (xem 1:22; 2:32). Theo bi cnh th dng nh l ngha th (2) thch hp hn. 3:16 y l bi c tin Ch Hy lp (pistis) c th c dch sang Anh ng l faith (c tin), trust (tin cy) hay l believe (tin). N l s p ng c iu kin ca nhn loi i vi n sng v iu kin

75

ca c Cha Tri (xem -ph-s 2:8-9). n gin n l s tin cy ca tn hu ni c tnh ng tin cy ca c Cha Tri (bn tnh ca Ngi, nhng li ha ca Ngi, ng Mt-si-a Ngi ha ban) hay l tin ni s thnh tn ca c Cha Tri. Trong nhng s kin cha lnh ca cc sch Phc m v sch Cngv th kh m trnh by phong din tm linh (giao c) ca s kin. Nhng s cha lnh ny khng phi lun lun l c cu (xem Ging 5).

CH C BIT: C TIN (PISTIS [danh t], PISTEU, [ng t], PISTOS [tnh t]) A. y l ch rt quan trng ca Kinh Thnh (xem H-b-r 11:1,6). N l ch cho nhng bi ging lc ban u ca c Cha Gi-xu (xem Mc 1:15). C t nht hai i hi ca giao c mi: s n nn v c tin (xem 1:15; Cng-v 3:16,19; 20:21). B. T nguyn (ngun gc ca t ng) 1. Ch c tin trong Cu c c ngha l trung thnh, trung thc hay l ng tin cy l s m t bn tnh ca c Cha Tri, ch khng phi con ngi chng ta. 2. N pht xut t ch Do thi (emun, emunah) c ngha l chc chn hay l n nh. c tin cu ri l s tn thnh trong tm tr (nhng chn l, l tht), i sng o c (li sng) v hn na l s cam kt lin h (sn sng tip n) vi mt ngi no , mt cam kt t nguyn (mt quyt nh) dnh cho mt ngi no . C. Cch s dng trong Cu c Cn phi nhn mnh rng c tin ca p-ra-ham khng t ni ng Mt-si-a s n trong tng lai, nhng l ni nhng li ha ca c Cha Tri rng ng s c mt a con v dng di (xem Sng-th K 12:2; 15:2-5; 17:4-8; 18:14). p-ra-ham p ng vi li ha ny bng cch tin cy ni c Cha Tri. ng vn c nhng nghi vn v tr ngi v li ha ny, phi ch i mi ba nm hon thnh. c tin ca ng khng trn vn, tuy vy vn c c Cha Tri chp nhn. c Cha Tri sn sng ng cng vi con ngi sa ng p ng vi Ngi v nhng li ha ca Ngi bi c tin, ngay c khi c tin ch bng ht ci (xem Ma-thi- 17:20). D. Cch s dng trong Tn c Ch tin pht xut t ch Hy lp (pisteu) c dch l tin, c tin hay l tin cy. V d, dng danh t khng xut hin trong Phc m Ging, nhng dng ng t li c thng s dng. Trong Ging 2:23-25 c s m h v tnh chn tht ca m ng xc nhn Gi-xu ngi Na-xa-rt l ng Mt-si-a. Nhng v d khc v cch s dng ch tin hi ht l Ging 8:31-59 v Cng-v 8:13,18-24. c tin chn tht theo nh Kinh Thnh th nhiu hn ch l p ng ban u. N cn phi c tip tc bng mt qu trnh mn ha sau (xem Ma-thi- 13:2022,31-32). E. Cch s dng nh l GII T (PREPOSITIONS) 1. eis c ngha l vo trong. Cu trc c o ny nhn mnh nhng tn hu t s tin cy/c tin trong c Cha Gi-xu a. vo trong danh Ngi (Ging 1:12; 2:23; 3:18; I Ging 5:13) b. vo trong Ngi (Ging 2:11; 3:15,18; 4:39; 6:40; 7:5,31,39,48; 8:30; 9:36; 10:42; 11:45,48; 17:37,42; Ma-thi- 18:6; Cng-v 10:43; Phi-lp 1:29; I Phi-e-r 1:8) c. vo trong Ta (Ging 6:35; 7:38; 11:25,26; 12:44,46; 14:1,12; 16:9; 17:20) d. vo trong c Cha Con (Ging 3:36; 9:35; I Ging 5:10) e. vo trong c Cha Gi-xu (Ging 12:11; Cng-v 19:4; Ga-la-ti 2:16) f. vo trong S sng (Ging 12:36) g. vo trong c Cha Tri (Ging 14:1) 2. en c ngha l trong ging nh ti Ging 3:15; Mc 1:15; Cng-v 5:14 3. epi c ngha l trong hay l trn, ging nh ti Ma-thi- 27:42; Cng-v 9:42; 11:17;

76

16:31; 22:19; R-ma 4:5,24; 9:33; 10:11; I Ti-m-th 1:16; I Phi-e-r 2:6 4. dng TNG CCH khng c GII T (DATIVE CASE with no PREPOSITION) ging nh trong Ga-la-ti 3:6; Cng-v 18:8; 27:25; I Ging 3:23; 5:10 5. hoti, c ngha l tin rng, cho bit iu tin cy. a. c Cha Gi-xu l ng Thnh ca c Cha Tri (Ging 6:69) b. c Cha Gi-xu l Ta L (Ging 8:24) c. c Cha Gi-xu trong c Cha Cha v c Cha Cha trong Ngi (Ging 10:38) d. c Cha Gi-xu l ng Mt-si-a (Ging 11:27; 20:31) e. c Cha Gi-xu Con ca c Cha Tri (Ging 11:27; 20:31) f. c Cha Gi-xu c c Cha Cha sai n (Ging 11:42; 17:8,21) g. c Cha Gi-xu l mt vi c Cha Cha (Ging 14:10-11) h. c Cha Gi-xu n t c Cha Cha (Ging 16:27,30) i. c Cha Gi-xu xc nhn chnh Ngi trong danh hiu giao c ca c Cha Cha, Ta L (Ging 8:24; 13:19) j. Chng ta s sng vi Ngi (R-ma 6:8) k. C CHA GI-XU CHT V SNG LI (I T-sa-l-ni-ca 4:14)

Phn th hai ca cu 16 c trnh by trong th song i ng ngha, mt hnh thc thng thng ca th loi vn chng khn ngoan Do thi. 1. a. trong danh Ngi b. lm cho vng ngi ny c. l ngi cc ngi thy v bit 2. a. c tin bi Ngi m ra b. ban cho ngi ny s mnh kho trn vn c. ti trc mt ht thy cc ngi BN NASB 3:17-26 17 Hi anh em, by gi ta bit anh em v cc quan ca anh em, v lng ngu dt nn lm iu . 18 Nhng nh th m c Cha Tri lm ng nghim mi li Ngi phn trc qua ming cc tin tri rng rng ng Christ ca Ngi phi chu au n. 19 Vy, cc ngi hy n nn v tr li, ng cho ti li mnh c xa i, 20 hu cho k th thi n t Cha, v Cha sai ng Christ nh cho cc ngi, tc l Jsus, 21 m tri phi rc v cho n k mun vt i mi, l k m c Cha Tri thu xa phn trc bi ming cc thnh tin tri. 22 Mi-se c ni rng: Cha l c Cha Tri chng ta s dy ln trong anh em cc ngi mt ng tin tri nh ta; cc ngi phi nghe theo mi iu Ngi s phn dn. 23 H ai khng nghe ng tin tri y s b trut khi dn s. 24 Ht thy cc tin tri phn, t Sa-mu-n v cc ng ni theo ngi, cng u c rao truyn nhng ngy ny na. 25 Cc ngi l dng di ca cc ng tin tri, v ca giao c c Cha Tri lp vi t ph chng ta, khi Ngi phn cng p-ra-ham rng: Cc dn thin h s nh dng di ngi m c phc. 26 c Cha Tri dy y t Ngi ln, ri trc ht sai Ngi xung ban phc cho cc ngi, m dt ai ny trong bn cc ngi xy li khi ti c mnh. 3:17 v lng ngu dt nn lm iu Chi tit ny phn nh li ca c Cha Gi-xu trn thp t gi (xem Lu-ca 23:34). Tuy nhin ngay c khi h khng bit th vn chu trch nhim tm linh. Trong mt phng din no , vin dn l do ny l mt cch thc gip cho con ngi chp nhn trch nhim

77

ca h (xem 13:27; 17:30; 26:9; I C-rinh-t 2:8). tham kho k lng v khi nim ny xem quyn Christian Theology 2nd ed. ca Millard Erickson trang 583-585. cc quan ca anh em Lu-ca thng hay to s tch bit gia dn chng v nhng quan cai tr h (xem Lu-ca 7:29-30; 23:35; Cng-v 13:27; 14:5). Ch ch khi c gng thc hin iu ny c th bi v trch nhim lin i ca c hai nhm. Thng thng c cho rng c Cha Gi-xu khng ln n tt c ngi Do thi, nhng ch nhng lnh o bt hp php ca h (khng thuc dng di A-rn). Qu tht rt kh xc nh s nguyn ra cy v (xem Mc 11:12-14,20-24) v cu chuyn v nhng t in vn nho gian c (xem Lu-ca 20:9-18) l s ln n Do-Thi-Gio trong th k th nht hay ch l nhng lnh o ca n. Lu-ca dng nh trnh by c hai. 3:18 phn trc Phc m khng phi l mt nh mi c ca c Cha Tri, nhng l chng trnh c ch ch i i ca Ngi (xem Sng-th K 3:15; Mc 10:45; R-ma 1:2; Cng-v 2:23; 3:18; 4:28). Nhng bi ging ban u trong Cng-v (the kerygma) trnh by c Cha Gi-xu l s hon thnh ca nhng li ha v tin tri trong Cu c. C vi kha cnh ca Kerygma (nhng phng din thn hc chnh trong nhng bi ging ca sch Cng-v) trnh by trong nhng cu Kinh Thnh ny. 1. c tin ni c Cha Gi-xu l chnh yu 2. Thn v v vic lm ca c Cha Gi-xu c tin bo bi nhng tin tri trong Cu c 3. ng Mt-si-a phi chu kh nn 4. H phi n nn 5. c Cha Gi-xu s tr li c Cha Tri phn trc bi ming ca cc tin tri c Cha Gi-xu lm trn li tin tri Cu c (xem cu 34, Ma-thi- 5:17-48). Ring ti cho rng chnh c Cha Gi-xu trnh by cho hai mn trn ng v Em-ma-t (xem Lu-ca 24:13-35) nhng li tin tri trong Cu c c lin quan n s kh nn, cht v phc sinh ca Ngi. Hai mn ny chia x nhng iu ny vi cc S ri sau tr thnh mt phn trong s ging dy ca h. Xem Ch c Bit: Tin tri trong Tn c ti 11:27. Christ y l t chuyn ng sang ting Hy lp ca ch Do thi Mt-si-a c ngha l ng Xc Du. Danh hiu ny ch mt i din c bit t c Cha Tri m cuc i v ci cht s khi u cho mt thi k mi ca s cng chnh, giai on mi ca c Thnh Linh. chu au n y l mt s cp gin tip n mt s on kinh vn trong Cu c (xem Sngth K 3:15; Thi-thin 22; -sai 53). ng Mt-si-a chu kh nn l mt iu gy sc cho ngi Do thi (xem I C-rinh-t 1:23). H trng ch mt tng lnh chinh phc (xem Khi-huyn 20:11-16). y l im nhn mnh trong thn hc ca Phao-l (xem Cng-v 17:3; 26:23) cng nh ca Phi-e-r (xem I Phi-e-r 1:10-12; 2:21; 3:18). 3:19 n nn v tr li Ch n nn trong ting Hy lp c ngha l thay i tm tr. y l dng MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) ca ch metanoe. Ch n nn trong ting Do thi c ngha l thay i hnh ng (tr li [emistreph] c th dch t ch shub trong ting Do thi c ngha l quay hay l chuyn xem Dn-s K 30:36; Phc-truyn Lut-l K 30:2,10 trong bn Septuagint). S n nn l mt yu t giao c cn thit trong tin trnh cu ri cng vi c tin (xem Mc 1:15 v Cng-v 3:16,19; 20:21). S n nn l tuyt i cn thit (xem Luca 13:3 v II Phi-e-r 3:9). Trong cn bn, s n nn l lng t nguyn thay i. N va l mt hnh ng t nguyn ca con ngi va mt tng phm t c Cha Tri (xem Cng-v 5:31; 11:18; II Ti-m-th 2:25). Xem Ch c Bit ti 2:38.

78

ti li mnh c xa i Ch ny c ngha l xa, che hay l chi i (xem C-l-se 2:14; Khi-huyn 3:5; 7:17; 21:4). Trong th gii c i, mc dng a-xt do khng th no ty xa c. y qu tht l php l ca n in c Cha Tri (xem Thi-thin 51:1; 103:11-13; -sai 1:18; 38:17; 43:25; 44:22; Gi-r-mi 31:34; Mi-ch 7:19). Khi c Cha Tri tha th th Ngi cng qun i ti li (bi xa). 3:20 k th thi ch Hy lp (anapsuch, anapsuxis) c ngha n gin l x hi, th gin, gim du (xem A Greek-English Lexicon ca Baker, Arndt, Gingrich, v Danker, trang 63), i gi hay l cha tr mt vt thng bng gi (xem Theological Dictionary of the New Testament ca Kittle vol. 9, trang 663). ngha n d m rng l s lm mi hoc l phc hi trong thuc th hay l tm linh. Trong bn Septuagint, ch ny c s dng theo ngha phc hi sc lc sau trn chin (xem Xut dp-t K 23:12; Cc Quan Xt 15:19; II Sa-mu-n 16:14) hay l s an i trong cm xc nh trong I Samu-n 16:23. S trch dn ca Phi-e-r xem dng nh l mt li ha trong Cu c, nhng cm t ny khng h c s dng trong Cu c. i vi ngi sng ti sa mc, khong khng m rng ng ngha vi s t do v vui mng, trong khi khong khng ng kn l du hiu ca s khn kh v lo lng. c Cha Tri ang em n mt thi k m rng v lm ti mi tm linh. l nhng vic lm ca ng Mtsi-a trong Phc m. Thi im lm mi li n trong Gi-xu ngi Na-xa-rt. Tuy nhin, s lm trn ny s em n mt thi i mi ca c Thnh Linh. Trong bi cnh c th ti y, Phi-e-r ang m ch n s Tr Li Th Hai ca Cha. Cm t ny xem nh tng t vi cm t thi k khi phc (cu 21). Xin xem Ch c Bit: Kerygma ti 2:14. Cha sai c Cha Gi-xu y l dng CU KHN CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE SUBJUNCTIVE), trnh by yu t ngu nhin. Trong mt ngha no th hnh ng t nhng thnh gi ca Phi-e-r, xc nh thi im ca s lm trn tm linh (xem Answers to Questions, ca F. F. Bruce, trang 201 khi ng lin kt Cng-v 3:19-21 vi R-ma 11:25-27). S t cnh nhau ca ch Gi-xu v ng Christ/Mt-si-a dng nh m ch rng Phi-e-r ang qu quyt Gi-xu ngi Na-xa-rt chnh l ng Mt-si-a. V sau trong Tn c, ch Cha, c Cha Gi-xu v Christ thng xuyn xut hin nh l mt s dn chng kt hp ch v Gi-xu (c Cha Gi-xu Christ) hn l mt s nhn mnh n danh hiu Mt-si-a. iu ny c bit chnh xc trong nhng Hi thnh a s l ngi ngoi. ng Christ nh cho cc ngi, y l dng NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). Cng mt ch ny c dng cho s tuyn la t trc ca c Cha Tri trong 10:41; 22:14; 26:16; c Cha Gi-xu n trong th gian v cht cho nhn loi lun lun l chng trnh cu ri i i ca c Cha Tri (xem 2:23; 3:18; 4:28; 13:29). Trong bn Septuagint ch ny th hin mt s la chn, nhng khng c s bit trc (i vi Lu-ca tin t pro c ngha l trc khi, xem Xut -dp-t K 4:13 v Gi-su 3:12), l iu hin nhin trong cch dng ch ny trong sch Cng-v. N chuyn ti ngha rng vic sai phi c Cha Gi-xu l la chn ca c Cha Tri ban n phc v cu chuc con ngi. 3:21 NASB, NKJV ngi phi tip nhn thin ng NRSV ngi phi c trong thin ng TEV, NIV ngi phi c trong thin ng NJB ngi phi gi thin ng Ch ng ca cm t ny l thin ng; b ng l ngi (c Cha Gi-xu). C hai NG T (VERBALS) trong cm t ny. ng t u tin l dei, t ch de, c ngha l n l cn thit hay n l thch hp. ng t th hai l dng NGUYN TH TRUNG CP (bin cch) TH BT NH (AORIST MIDDLE [deponent] INFINITIVE) ca ch dechomai. Harold K Moulton trong quyn The Analytical 79

Greek Lexicon Revised cho bit trong bi cnh ti y n c ngha l tip nhn vo v tip tc gi (trang 88). Qu v c th thy cc bn dch Anh ng th hin kha cnh vn mch nh th no. Lu-ca s dng ch ny nhiu hn cc tc gi Tn c khc (13 ln trong sch Phc m Lu-ca v 8 ln trong sch Cng-v). ngha ca cc t ng cn phi da vo s ng ca n v cch s dng theo vn mch ch khng th da vo vic nghin cu ngun gc ca chng. Cc sch t vng (cc quyn t in) ch trnh by cch s dng. Chng khng xc nh ngha. NASB cho n khi NKJV, NRSV, TEV cho n khi NJB n khi Ch ny c trong bn vn ting Hy lp UBS4. Ti khng bit ti sao bn NASB li t ch ny in nghing, m ch rng n khng c trong bn vn ting Hy lp, ch c s dng gip cc c gi Anh ng d hiu. Trong phin bn nm 1970 ca bn dch NASB th chnh xc, mo t c in nghing nhng ch n khi th khng. k mun vt i mi Chi tit ny cp n s to dng li mun vt (xem Ma-thi- 17:11; v c bit l R-ma 8:13-23). iu xu xa (gian c) c do s ni lon ca nhn loi trong Sng-th K 3 b tiu hy v s sng to c phc hi; mi lin lc vi c Cha Tri c ti lp. Cui cng, ch ch nguyn thy ca s sng to c hon thnh. k m c Cha Tri thu xa phn trc bi ming cc thnh tin tri Sch Phc m ca Mc bt u vi trch dn t Ma-la-chi 3:1. Ma-thi- 1:22-23 cp n li tin tri trong -sai 7:14. Luca s dng chnh cm t ny trong Lu-ca 1:70. Mt phng din ca Kerygma (cc chn l thn hc ti din trong cc bi ging ca sch Cng-v, xem Ch c Bit ti 2:14) l s ging sinh, cuc i, ci cht v s phc sinh ca c Cha Gi-xu lm trn cc li tin tri trong Cu c. Chc v ca c Cha Gi-xu khng phi l mt nh mi ny sinh hay l k hoch d phng. N l chng trnh nh sn ca c Cha Tri (xem 2:23; 3:18; 4:28; 13:29). Tt c mi s din ra hon tt s phc hi trn vn nh ca c Cha Tri trong s sng to. 3:22 Mi-se c ni rng Danh hiu ng Tin Tri c dng ch ng Mt-si-a (xem Phc-truyn Lut-l K 18:14-22; c bit trong cu 15,18; Ging 1:21,25). Dn chng ti liu v c Cha Gi-xu t trong Lut php Mi-se (phn kinh in c xem l c thm quyn nht i vi ngi Do thi cho c ngi Sa-u-s v ngi Pha-ri-si) s rt l quan trng i vi nhng thnh gi ngi Do thi ny. c Cha Gi-xu lun lun l k hoch cu chuc ca c Cha Tri. Ngi n trn gian cht (xem Mc 10:45; II C-rinh-t 5:21). 3:23 y l mt li cnh co nghim khc. N l mt s m ch n Phc-truyn Lut-l K 18:19. Khc t c Cha Gi-xu tng xy ra v s cn tip tc l mt vn nghim trng i i. Vic nhc n Phc-truyn Lut-l K 18:14-22 cng c mt s ngha thn hc su sc. 1. Lu c hai kha cnh c nhn v tp th. Tm lng ca mi ngi phi p ng cch c nhn vi ng Mt-si-a. Cho d c lm mt thnh vin trong tuyn dn Y-s-ra-n th vn khng . 2. Cm t hu dit hon ton l mt m ch v thnh chin. c Cha Tri s ta sa nhng nhnh nho ca Ngi (Y-s-ra-n, xem R-ma 9-11). Nhng ai khc t ng tin tri tt nhin b c Cha Tri t b. Vn quyt nh cho s cu ri l s p ng bng c tin ca mi ngi i vi ng Mt-si-a ca c Cha Tri. Gia nh, chng tc, o c, vic vng gi nghim ngt nhng iu lut u khng phi l nhng tiu chun giao c mi ca s cu ri, duy ch bi c tin trong ng Christ m thi.

80

3:24 Sa-mu-n Trong kinh in ca ngi Do thi, Sa-mu-n c xem l mt trong nhng Tin Tin Tri mt b phn trong phn th hai ca Kinh Thnh Do thi. Sa-mu-n c gi l tin tri trong I Samu-n 3:20 v cng l tin kin (mt ch khc dng gi tin tri) trong I Sa-mu-n 9:9; I S-k 29:29. nhng ngy ny na Cc cm t thi im lm mi li (cu 20) v thi k phc hi mi s (cu 21) m ch v s hon thnh ca nc c Cha Tri khi ng Christ tr li, nhng cm t ny ch n s khi u ca vng quc thuc v ng Mt-si-a, bt u t s ging sinh ca c Cha Gi-xu ti Bt-l-hem hay t nht l trn khong thi gian sau , thi k gia hai ln ng Christ hin n trn th gii. Cu c ch hiu v mt ln n ca ng Mt-si-a. Nn khi Ngi n ln th nht nh l Ngi y t Khn kh (cu 18) gy sc (ngc nhin v khng th hiu c); nhng s tr li vinh hin ca Ngi nh l lnh t qun s, mt quan n th li c trng i. 3:25 Phi-e-r ni vi nhng ngi Do thi ny nh l nhng con chu ca p-ra-ham, tuyn dn ca giao c. Tuy nhin, dn tc giao c ny phi p ng bng c tin v n nn vi c Cha Gi-xu v Phc m nu khng th h s b khc t (cu 23). Tn c (giao c mi) ch trng vo con ngi, ch khng phi mt nhm chng tc. Trong tt c nhng li ku gi p-ram u c yu t ph qut (xem Sng-th K 12:3). Li ku gi c tnh cht ph qut ny n t ng Christ v dnh cho tt c mi ngi (Lu-ca vit chnh cho ngi ngoi bang. Sch Phc m mang tn ng v sch Cng-v trnh by li mi gi ny c th v lp li nhiu ln). giao c Xem Ch c Bit: Giao c trong 2:47. Cc dn thin h s nh dng di ngi m c phc. y l s cp n li ha ca c Cha Tri cho p-ra-ham trong Sng-th K 12:1-3. Lu n yu t ph qut trong Sng-th K 22:18. c Cha Tri chn p-ra-ham chn mt dn tc t chn c th gii (xem Xut -dp-t K 19:5-6; -ph-s 2:11-3:13). 3:26 ri trc htcho cc ngi Ngi Do thi bi di sn giao c c c c hi trc nht c nghe hiu s ip ca Phc m (xem R-ma 1:16; 9:5). Tuy nhin, h vn phi p ng ging nh mi ngi khc: n nn, tin cy, nhn l bp-tem, vng phc v bn . dy y t Ngi ln, ri trc ht sai Ngi Xem ghi ch trong 2:24. ban phc cho cc ngi y l iu c Cha Tri mun cho c nhn loi (xem Sng-th K 12:3). Tuy nhin, Ngi sai phi c Cha Gi-xu n vi nhng con chin lc mt ca nh Y-s-ra-n trc nht! dt ai ny trong bn cc ngi xy li khi ti c mnh. S cu ri bao gm s thay i tm tr i vi ti li v by t qua s thay i trong hnh ng v nhng vic quan trng khc. S thay i ny l bng chng ca ca s ci o tht. S sng i i c nhng kha cnh c th thy c. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. S tip tc trong on ny l g? 2. Ti sao s cha lnh th tht quyn nng? 81

3. Ti sao ng Mt-si-a chu kh nn gy sc cho ngi Do thi? 4. Ti sao Lu-ca trch dn t Sng-th K 12:3? 5. C phi ngi Do thi c cu ri theo cch khc vi ngi ngoi bang khng?

82

CNG V ON 4
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phi-e-r v Ging trc Ta cng lun 4:1-4

NKJV
Phi-e-r v Ging b bt 4:1-4 Ging trc Ta cng lun

NRSV
Phi-e-r v Ging b bt giam v c th 4:1-4

TEV
Phi-e-r v Ging trc Ta cng lun 4:1-4

NJB
Phi-e-r v Ging trc Ta cng lun 4:1-4

4:5-22

4:5-12 B cm rao ging Danh ca c Cha Gi-xu 4:13-22

4:5-12

4:5-7 4:8-12

4:5-12

4:13-22

4:13-17 4:18-22

4:13-17 4:18-22 Li cu nguyn ca cc S trong cn bt b 4:23-26 4:27-31

Cc tn hu cu xin s dn d 4:23-31

Li cu xin s mnh m, dn d 4:23-31 4:23-31

Cc tn hu cu xin s dn d 4:23-30

4:31 Mi vt l ca chung 4:32-37 Chia x mi s 4:32-37 S chia x mi ti sn (4:32-5:6) 4:32-5:11 Nhng tn hu chia x ti sn ca h 4:32-35 Cng ng C-c-Nhn u tin 4:32 4:33 4:34-35 S ri rng ca Ba-na-ba 4:36-37 4:36-37

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3

83

4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. B. C. D. Cch chia on trong sch Cng-v r rng l khng thch hp Cu 1-31 lin quan n vic cha lnh cho ngi bi trong on 3 v nhng h qu ca n. Cu 32-37 nn t chung vi khc Kinh thnh on 5:1-11. Nhng kh khn xy ra lin tc v cng tng thm, nhng cng lc l n sng v quyn nng ca c Thnh Linh hnh ng. Hi thnh c tng trng. E. gii thch s nhn mnh ca Lu-ca v c tnh yu thng v s ban cho ca Hi thnh lc ban u ti Gi-ru-sa-lem, cc nh ging ngha hin i Ty phng cn phi trnh khi vic chng li s sai lch ca ch ngha t bn. Lu-ca dng nh xc nhn tinh thn t nguyn ph thuc ln nhau. Sch Cng-v khng th ng h ch ngha cng sn hay l ch ngha t bn bi v c hai u cha c bit ti trong thi k ny. Li kinh vn cn phi c gii ngha theo thi im ca n, theo nh tc gi v th gii ng thi ca c gi lc .

NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 4:1-4 1 Phi -e-r v Ging ng ni vi dn chng, th cc thy t l, quan coi n th, v ngi Sa-u-s thot n, 2 tc mnh v hai ngi dy dn chng v rao truyn, nhn c Cha Jsus, s t k cht sng li. 3 H bt hai ngi giam vo ngc cho n ba sau, v by gi ti ri. 4 Du vy, c nhiu ngi nghe o th tin, s tn ln n nm ngn. 4:1 cc thy t l y l ch dng trong cc bn chp tay ting Hy lp vit ch in , A, D, v E, nhng trong bn C th dng ch cc thy t l c (archiereis). Bn UBS4 xp li ny loi B (gn nh chc chn). Trong bi cnh ca on 4 chng t s chng i khng phi n t cc thy t l c (xem cu 6). Trong Cu c chi phi L-vi (chi phi ca Mi-se and A-rn) c chn hu vic c Gi-h-va thay th cho con u lng (xem Xut -dp-t K 13). Nhng gia tc trong chi phi ny c phc v nh l (1) nhng gio s dy lut php ti a phng; (2) nhng ngi hu vic trong n th; v (3) thy t l c hnh l nghi trong n th, c bit lin h n nghi thc dng ca l (xem L-vi K 1-7). Gia tc ca thy t l c phi l t dng di ca Mi-se v A-rn. Chi phi ny khng c nhn phn t sn nghip ging nh nhng chi phi khc ca Gia-cp/Y-s-ra-n. H c c cp cho mt s thnh ph (48 thnh ca ngi L-vi, xem Gi-su 20). Nhng gia tc L-vi ny ph thuc vo s gip ca cc chi phi khc bng cc ca l dng phn mi trong n th v thu phn mi vo nm th ba mi a phng. Tt c mi iu lut ny thay i khi quc La m cai tr x Pa-les-tin. Chc v thy t l c phi mua t chnh quyn La m. N khng cn l mt chc v thing ling nh trong Cu c na, nhng l mt a v ca quyn th chnh tr v thng mi. Thy t l c ng nhim l Cai-phe (xem Ma-thi- 26:3; Lu-ca 3:2; Ging 18), nhng ngi nm quyn hnh thc s l An-ne, ngi gi chc thy t l c trc (xem Lu-ca 3:2; Ging 18:13,24; Cng-v 4:6). Gia tc ny thuc phi Sa-u-s ca Do-Thi-Gio. quan coi n th y l mt chc v c bit ca ngi L-vi c quyn hn bn di thy t l c (xem Gi-se-pht, Wars 6:5:3). Ngi gi chc v ny kim sot lc lng t v ca n th (xem I S-

84

k 9:11; N-h-mi 11:11; Lu-ca 22:4,52; Cng-v 5:24,26). Trong ting Do thi, ng c gi l ngi ch ca nh trn ni. ngi Sa-u-s y l nhng lnh o chnh tr giu c trong Ta cng lun.

CH C BIT: NGI SA-U-S I. Ngun gc ca nhm ny A. a s cc hc gi tin rng tn ca nhm ny pht xut t Xa-c, mt trong nhng thy t l c trong thi vua a-vt (xem II Sa-mu-n 8:17; 15:24). Sau , vua Sa-l-mn trc xut thy t l A-bi-tha bi v ng tham d trong cuc ni lon ca A--ni-gia (xem I Cc Vua 2:26-27) ng thi xc nhn Xa-c l thy t l c duy nht (xem I Cc Vua 2:35). Sau thi k lu y ti Ba-by-ln, dng di thy t l ny c ti lp vi gia tc ca Gi-h-sua (xem A-gh 1:1). Gia tc L-vi ny c chn qun tr n th. Sau , nhng ngi thuc v truyn thng thy t l ny cng vi nhng ngi ng h c gi l ngi Sa-us. B. Theo s tng truyn ca tu s Do-Thi-Gio vo khong th k th chn sau Cha, Aboth ca Rabbi Nathan, th Xa-c l ca Antigonus of Sokho (sng vo khong th k th hai trc Cha). Xa-c hiu sai mt li phn ni ting ca ngi thy ca mnh lin h n phn thng sau ci cht v t pht trin thnh mt thn hc ph nhn i sau v do cng chi b s phc sinh ca thn th. C. Sau , trong Do-Thi-Gio nhng ngi Sa-u-s b ng nht vi nhng ngi theo phi Boethus. Boethus cng l mt ca Antigonus of Sokho. ng cng pht trin mt thn hc tng t nh ca Xa-c, chi b khi nim i sau. D. Theo Gi-se-pht (xem Antiquities 13:10:5-6), danh hiu Sa-u-s khng xut hin cho n thi ca John Hyrcanus (nm 135-104 trc Cha). Trong Antiquities 13:5:9, Gi-se-pht cho bit c ba trng phi t tng: Pha-ri-si, Sa-u-s, v Essenes. E. C mt gi thuyt i nghch cho rng nhm ny xut hin di s cai tr ca Antiochus IV Epiphanes (nm 175-163 trc Cha) khi c nhng c gng Hy lp ho chc thy t l. Trong cuc cch mng ca Mc-ca-b, mt dng thy t l mi khi u vi Si-mn Mcca-b (nm 142-135 trc Cha) v cc hu du ca ng (xem I Mc-ca-b 14:41). Nhng thy t l c dng Hasmonean ny c l lm nn s khi u ca gii qu tc Sa-u-s. Ngi Pha-ri-si cng pht trin trong cng khong thi gian ny t Hasidim (ngha l nhng ngi bit lp, xem I Mc-ca-b 2:42; 7:5-23). F. C mt gi thuyt hin i khc (T. W. Manson) cho rng Sa-u-s l s chuyn ng ca ch Hy-lp sundikoi. Ch ny m ch n gii thm quyn a phng giao du vi chnh quyn La m. Gi thuyt ny gii thch ti sao mt s ngi Sa-u-s khng phi l thy t l qu tc, nhng li l nhng thnh vin ca Ta cng lun. II. im khc bit trong nim tin A. H l nhm thy t l bo th trong s nhng phe nhm Do thi trong thi k Hasmonean v La m. B. H c bit ch trng n nhng cch thc, l nghi v s th phng trong n th. C. H xem lut php thnh vn Torah (Sng-th K-Phc-truyn Lut-l K) c thm quyn, nhng chi b cc li truyn khu (Talmud). D. Do , h chi b rt nhiu nhng gio l c phe Pha-ri-si khai trin v qu trng nh: 1. S phc sinh ca thn th (xem Ma-thi- 22:23; Mc 12:18; Lu-ca 20:27; Cng-v 4:12; 23:8)

85

2. S bt dit ca linh hn (xem Antiquities 18:1:3-4; Wars 2:8:14) 3. S hin hu ca cc ng cp, th bc ca cc thin s (xem Cng-v 23:8) 4. H gi lut mt-n-mt (lex talionis) theo ngha en v ng h s trng pht th xc v n t hnh (thay v np tin pht) E. Mt vn thn hc tranh ci khc l gia s tin nh vi ch t do ca con ngi. Trong ba nhm c Gi-se-pht cp th 1. Nhm Essenes cng nhn mt loi thuyt nh mnh 2. Ngi Sa-u-s ch trng vo ch t do ca con ngi (xem Antiquities 13:5:9; Wars 2:8:14) 3. Ngi Pha-ri-si gi mt quan im trung dung gia hai nhm F. Trong mt phng din no , nhng mu thun gia hai nhm (ngi Sa-u-s-ngi Phari-si) th hin s cng thng gia gii thy t l v cc tin tri trong Cu c. Mt s xung t khc ny sinh t vic nhm Sa-u-s i din cho giai cp thng lu, ch t. H l nhng qu tc (xem Gi-se-pht, Antiquities 13:10:6; 18:1:4-5; 20:9:1), trong khi nhng ngi Pha-ri-si v cc thy thng gio ch l cc hc gi v ngi sng o trong dn s. S xung t ny by t trong s xung khc gia n th ti Gi-ru-sa-lem vi nhng nh hi a phng. Mt xung khc khc c th t vic ngi Sa-u-s khc t nh hng ca trng phi trit hc Bi ha gio (Zoroastrian) trn thn hc ca ngi Pha-ri-si. V d: ngnh thin s hc pht trin xa vi, thuyt nh nguyn (dualism) gia c Gi-h-va v Satan cng vi quan im v i sau c m t theo phng din vt cht. Nhng s thi qu ny ca ngi Pha-ri-si v c nhm Essenes to s phn ng ca ngi Sa-u-s. H tr li vi thn hc bo th ch gi nhng g do Mi-se dy m thi nh l mt n lc ha gii nhng s suy din ca cc phi Do-Thi-Gio khc. III. Ngun ti liu A. Gi-se-pht l ngun ti liu duy nht v ngi Sa-u-s. ng b thin lch/ch quan khi nhn xt v ngi Pha-ri-si cng nh khi ng c nh t v mt hnh nh tt p v i sng ca dn Do thi di s cai tr ca quc La m. B. Cc ngun ti liu khc l nhng tc phm ca cc tu s Do-Thi-Gio. Tuy nhin, trong s ti liu ny r rng cng c s thin lch. Nhm Sa-u-s chi b thm quyn v tnh xc thc ca Cc Li Truyn Khu ca cc Trng Lo (Talmud). Cn nhng tc phm ca ngi Pha-ri-si th m t i th ca h mt cch tiu cc, thm ch phng i (gi ngi Sau-s l b nhn, rm r) C. Khng c mt tc phm no ca chnh ngi Sa-u-s vit tn ti ngy nay. Cng vi s tn ph ca thnh Gi-ru-sa-lem v n th trong nm 70 sau Cha, mi ti liu v nh hng ca nhm thy t l u t b tiu hu. H mun bo tn s ha bnh trong khu vc v cch thc duy nht thc hin trong hon cnh th k th nht l hp tc vi ngi La m (xem Ging 11:48-50).

4:2 NASB, NKJV rt bc mnh NRSV rt kh chu TEV kh chu NJB cc k tc gin y l mt ch Hy lp him gp, dng NG TNH T TRUNG CP [bin cch] TH HIN TI (PRESENT MIDDLE [deponent] PARTICIPLE), c ngha l lm mt iu g chm ch. Ch ny ch xut hin thm mt ln na trong Cng-v ti 16:18. N khng xut hin trong bn Septuagint, hay l bn giy ci ting Koine Ai-cp.

86

Gii lnh o Sa-u-s tc gin bi v nhng ngi lnh o C-c-Gio ang ging dy cho m ng ti n th trong danh ca c Cha Gi-xu v cng b s phc sinh ca Ngi (iu m ngi Sau-s ph nhn, cng vi khi nim thn hc v s phc sinh tng qut). Da theo li vn trong cu 2 cng c th l cc S khng ch khng nh s sng li ca c Cha Gi-xu, nhng cn l s ng dng y trn cho s sng li ca mi ngi tin o (xem I C-rinh-t 15). Khng ch c mt ngi tin that khi s cht nhng l tt c mi tn hu. 4:3 h Trong cu 2, i t quan h l Phi-e-r, Ging, v c th l c ngi bi c cha lnh. Trong cu 3, i t quan h l cc thy t l v quan coi n th. bt y l mt ng t ting Hy lp c ng ngha rng, nhng Lu-ca thng hay s dng n trong b bt giam (xem Lu-ca 20:19; 21:12; Cng-v 5:18; 12:1; 21:27). cho n ba sau Lut Do-Thi-Gio nghim cm xt x sau khi hong hn. Nhng ngi lnh o ny mun vic ging/dy chm dt ngay lp tc. Do h giam cc s qua m mt ni no trong sn n th thay v giam trong nh t (xem 5:18). 4:4 ngi nghe o th tin C hai u l ng t dng TH BT NH (AORIST). c tin bt u vi vic nghe (xem R-ma 10:17). Nghe Phc m dn n kt qu (vi s gip ca c Thnh Linh, xem Ging 6:44,65; 16:8-11) tin Phc m. Xem ch c bit: Nhng th ca ng t cu ri trong ting Hy lp ti 2:40. s tn ln n nm ngn Lu rng con s ny khng k ph n v tr em. Thng thng trong Tn c m ch rng nim tin ca ngi cha m rng v bao gm lun c gia nh (xem 11:14; 16:15,31,33). S nhng ngi trn phng cao l khong 120 ngi. Trong L Ng Tun, tng thm 3.000 ngi (xem 2:41); n y th s tn hu l trn 5.000 ngi. Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem ang tng trng nhanh chng. BN NASB: 4:5-12 5 Ba sau, cc quan, cc trng lo, cc thy thng gio nhm ti thnh Gi-ru-sa-lem, 6 vi An-ne, l thy c thng phm, Cai-phe, Ging, A-lc-xan- v ht thy mi ngi thuc v h thy c thng phm. 7 H bt Phi-e-r v Ging n hu trc mt mnh, v hi rng: Bi quyn php no hay l nhn danh ai m cc ngi lm iu ny? 8 By gi Phi-e-r, y dy c Thnh Linh, ni rng: Hi cc quan v cc trng lo, 9 nu ngy nay chng ti b tra hi v lm phc cho mt ngi tn tt, li hi chng ti th no ngi c lnh, 10 th ht thy cc ng, v c dn Y-s-ra-n u kh bit, y l nhn danh c Cha Jsus Christ Naxa-rt, ng m cc ng ng inh trn thp t gi, v c Cha Tri khin t k cht sng li, y l nh Ngi m ngi ny c lnh mnh hin ng trc mt cc ng. 11 Jsus ny l hn b cc ng xy nh b ra, ri tr nn hn gc nh. 12 Chng c s cu ri trong ng no khc; v di tri, chng c danh no khc ban cho loi ngi, chng ta phi nh m c cu.

4:5 cc quan, cc trng lo, cc thy thng gio Ta cng lun (hay l Hi ng xem 5:21; cho khu vc Gi-ru-sa-lem cng gi l Hi ng cc trng lo xem 22:5) gm c 70 v lnh o ngi Do thi. y l c quan chnh tr/tn gio cao nht (m chnh quyn La m cho php) trong vng Do-Thi-Gio vo thi ca c Cha Gi-xu. Khi nim ny c khi u (theo truyn thng Do thi) bi E-x-ra v

87

nhng thnh vin ca Nh Hi Ln. Ta cng lun thng c cng ngha vi cm t cc thy thng gio, cc trng lo v cc thy t l c trong Tn c (xem Lu-ca 23:13; Cng-v 3:17; 4:5,8; 13:27).

CH C BIT: TA CNG LUN I. Ngun Ti Liu A. T chnh Tn c. B. Tc phm Antiquities of the Jews ca Gi-se-pht. C. Phn Mishnah ca Talmud (phn lun vn Ta cng lun) D. Tic l Tn c v Gi-se-pht khng ng quan im vi cc tc phm ca cc tu s DoThi-Gio, cc tc phm ny dng nh xc nh c n hai Ta cng lun ti Gi-ru-salem, mt l thuc v cc thy t l (ngi Sa-u-s), do thy t l c kim sot v gii quyt nhng vn v dn s v hnh s; Ta th hai do nhng ngi Pha-ri-si v cc thy thng gio kim sot gii quyt nhng vn lin quan n truyn thng v tn gio. Tuy nhin, nhng tc phm ca cc tu s Do-Thi-Gio ny ch xut hin khong nm 200 sau Cha; v ni ln Tan cnh vn ha sau s sp ca thnh Gi-ru-sa-lem vo nm 70 sau Cha do tng La m Titus nh chim. Nhng ngi Do thi ti lp i sng tn gio ca h ti mt thnh ph gi l Jamnia v sau vo nm 118 sau Cha chuyn n Ga-li-l. II. Tn gi Nan ca vic nhn dng c quan php l ny lin h n nhiu tn gi ca n. C mt vi ch c dng m t nhng cc c quan php l bn trong cng ng Do thi ti Gi-ru-sa-lem. A. Gerousia - thng ngh vin hay l hi ng. y l ch xa nht c dng vo khong cui thi k ca ngi Ba-t (xem Gi-se-pht, Antiquities 12.3.3 v II Mc-ca-b 11:27). Ch ny c Lu-ca s dng trong Cng-v 5:21 cng vi ch Ta cng lun. N c th c dng nh mt cch gii thch cho cc c gi ni ting Hy lp (xem I Mcca-b 12:35). B. Synedrion - Ta cng lun. y l mt t ghp ca syn (cng vi) v hedra (gh, ch ngi). iu kinh ngc l ch ny c dng trong ting A-ram, nhng n phn nh mt ch Hy lp. n cui giai on Mc-ca-b, ch ny tr thnh t c dng cho Ta n ti cao ca ngi Do thi ti Gi-ru-sa-lem (xem Ma-thi- 26:59; Mc 15:1; Lu-ca 22:66; Ging 11:47; Cng-v 5:27). Vn xy ra khi cng mt ch ny li c dng cho cc hi ng php l a phng (Ta n trong nh hi a phng) bn ngoi Gi-ru-sa-lem (xem Mathi- 5:22; 10:17). C. Presbyterion - hi ng cc trng lo (xem Lu-ca 22:66). Vo thi Cu c ch ny dng ch nhng ngi lnh o cc chi phi. Tuy nhin, n li tr thnh cch dng ch Ta n ti cao ti Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 22:5). D. Boul - y l ch hi ng tuy khng c Tn c s dng nhng li c Gi-se-pht dng trong Wars 2.16.2; 5.4.2, m t mt vi c quan xt x: (1) Thng Ngh Vin ti La m; (2) cc Ta n La m a phng; (3) Ta n ti cao ca ngi Do thi ti Gi-ru-salem; v (4) cc Ta n a phng ca ngi Do thi. Gi-sp ngi A-ri-ma-th c m t l mt thnh vin ca Ta cng lun bng mt dng ca t ny (bouleuts, c ngha l thnh vin hi ng, xem Mc 15:43; Lu-ca 23:50). III. Lch s pht trin Trong giai on sau lu y, ngi c cho l thnh lp Hi ng Ti Cao l E-x-ra (xem Nh ca 6:1 trong bn Targum), dng nh n tr thnh Ta cng lun trong thi ca c Cha Gi-xu.

88

A. Nhng bn Mishnah (Talmud) cho bit c hai Ta n chnh ti Gi-ru-sa-lem (xem Sanh. 7:1). 1. Mt Ta gm c 70 hay 71 thnh vin (trong Sand. 1:6 thm ch cho rng chnh Mi-se thnh lp Ta cng lun u tin trong Dn-s K 11:16-25). 2. Mt Ta c 23 thnh vin (nhng y c th cp n nhng Ta trong cc nh hi a phng). 3. Mt s hc gi Do thi cho rng c n 3 Ta cng lun mi Ta c 23 thnh vin ti Gi-ru-sa-lem. Khi c ba Ta ny hp li, cng vi 2 v lnh o, lp nn Ta cng lun Ti Cao vi 71 thnh vin (xem Nasi and Av Bet Din). a. mt Ta thy t l (ngi Sa-u-s) b. mt Ta lut php (ngi Pha-ri-si) c. mt Ta gii qu tc (cc trng lo) B. Trong thi k sau lu y, i din ca dng di a-vt tr v l Gi-ru-ba-bn cn i din ca dng di A-rn l Gi-xua (Jeshua). Sau khi Gi-ru-ba-bn qua i, dng di a-vt khng cn, do vic xt x giao trn cho cc thy t l (xem I Mc-ca-b 12:6) v cc trng lo a phng (xem N-h-mi 2:16; 5:7). C. Trong thi k Hellenistic (ngi Hy-Lp cai tr), vai tr xt x ca cc thy t l c trnh by trong Diodorus 40:3:4-5. D. Chc v ny ca thy t l trong chnh quyn c ko di trong giai on Selucid. Gi-sepht c trch dn Antiochus i III (nm 223-187 trc Cha) trong Antiquities 12:138-142. E. Quyn hn ny ca thy t l tip tc c duy tr trong giai on Mc-ca-b, theo Gi-sepht trong Antiquities 13:10:5-6; 13:15:5. F. Di thi k La m, quan trn th ca x Sy-ri (Gabinius, vo khong nm 57-55 trc Cha) thit lp nm Ta cng lun a phng (xem Gi-se-pht, Antiquities 14:5:4; v Wars 1:8:5), chnh quyn La m gii th c cu ny sau (nm 47 trc Cha). G. Ta cng lun c mt i u chnh tr vi vua H-rt trc (Antiquities 14.9.3-5); vo nm 37 trc Cha, vua H-rt tr th bng cch t hnh hu ht thnh vin Ta ti cao (xem Gi-se-pht, Antiquities 14.9.4; 15.1.2). H. Di quyn cai tr ca cc quan trn th La m (trong khong nm 6-66 sau Cha), Gi-sepht cho chng ta bit (xem Antiquities 20.200,251) mt ln na Ta cng lun to nh hng v quyn lc ng k (xem Mc 14:55). C ba v x n c ghi li trong Tn c, Ta cng lun di quyn lnh o ca gia nh thy t l c thi hnh n. 1. V x n c Cha Gi-xu (xem Mc 14:53-15:1; Ging 18:12-23,28-32) 2. Phi-e-r v Ging (xem Cng-v 4:3-6) 3. Phao-l (xem Cng-v 22:25-30) I. Khi ngi Do thi ni lon vo nm 66 sau Cha, ngi La m tn ph thnh Gi-ru-sa-lem v tiu dit x hi Do thi vo nm 70 sau Cha. Ta cng lun gii th vnh vin, d rng sau phe Pha-ri-si Jamnia c c gng a Ta n ti cao (Beth Din) tr vo li trong DoThi-Gio, nhng khng phi trong chnh tr v dn s. IV. Thnh vin A. Kinh thnh cp ln u tin n Ta n ti cao Gi-ru-sa-lem l trong II S-k 19:8-11. N gm c (1) ngi L-vi; (2) cc thy t l; v (3) trng cc gia tc (cc trng lo, xem I Mc-ca-b 14:20; II Mc-ca-b 4:44). B. Trong thi k Mc-ca-b, Ta n ti cao b p o bi (1) cc gia nh thy t l ngi Sau-s v (2) gii qu tc a phng (xem I Mc-ca-b 7:33; 11:23; 14:28). Sau trong giai on ny, cc thy thng gio (cc lut s v lut php Mi-se a s l ngi Pha-ri-si) c b sung, c l l bi Salome v ca Alexander Jannaeus (nm 76-67 trc Cha). B

89

thm ch tuyn b lm cho nhm ngi Pha-ri-si tr thnh nhm p o trong Ta cng lun (xem Gi-se-pht, Wars of the Jews 1:5:2). C. n thi k ca c Cha Gi-xu, Ta n bao gm 1. Cc gia nh ca cc thy t l c 2. Thnh vin ca nhng gia nh quyn qu a phng 3. Cc thy thng gio (xem 11:27; Lu-ca 19:47) V. Cc ngun ti liu tham kho A. Dictionary of Jesus and the Gospels, IVP, trang 728-732 B. The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, vol. 5, trang 268-273 C. The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, vol. 10, trang 203-204 D. The Interpreters Dictionary of the Bible, vol. 4, trang 214-218 E. Encyclopedia Judaica, vol. 14, trang 836-839 4:6 An-ne Tn ca ng trong ting Hy lp l Hannas; Gi-se-pht gi ng l Hannanos. Tn ny dng nh xut pht t ch Do thi thng xt hay l n sng (hnn). Trong Cu c, chc v thy t l c ko di trn i v truyn li trong dng di ca A-rn. Tuy nhin, ngi La m bin chc v ny thnh tr chi chnh tr, bn n cho mt gia tc L-vi. Thy t l c kim sot v iu hnh hot ng kinh doanh trong phn sn dnh cho ph n ca n th. Khi c Cha Gi-xu dn sch n th, khin gia nh ny ni gin. Theo Gi-se-pht, An-ne gi chc thy t l c trong khong nm 6-14 sau Cha. ng c Quirinius, quan tng trn x Sy-ri b nhim v b ct chc bi Valerius Gratus. Dng di ca ng (5 ngi con trai v 1 ngi chu trai) k tc ng. Cai-phe (nm 18-36 sau Cha), con r ca ng (xem Ging 18:13), l ngi k nhim ca ng. Nhng An-ne mi chnh l ngi nm quyn thc s pha sau hu trng. Ging cho bit c Cha Gi-xu b gii n ng trc nht (xem 18:13,19-22). Cai-phe ng c b nhim lm thy t l thng phm bi Valerius Gratus, quan tng trn x Giu- (xem MS D, Inathas, xem NEB, NJB) nm 18-36 sau Cha. Ging y c th l Gi-na-than, Gi-se-pht cho chng ta bit cng l mt trong nhng ngi con ca Annas, tr thnh thy t l c vo nm 36 sau Cha, tip theo Cai-phe. Tuy nhin, bn UBS4 xp loi A (chc chn) cho ch Ianns (Ging); ngay c REB (danh hiu tn trng ch qu ng trong ting Do thi) m ch n Ging. A-lc-xan- Chng ta khng bit iu g v ngi ny, nhng ng c l cng ging nh Ging, l mt thnh vin ca gia tc An-ne hay l mt lnh o ca nhm Sa-u-s. 4:7 H bt Phi-e-r v Ging n hu trc mt mnh Cc thnh vin ca Ta cng lun ngi theo hnh bn nguyt trn mt l i. v hi rng y l TH KHNG HON THNH (IMPERFECT TENSE), ch (1) mt hnh ng tip tc trong qu kh hay (2) s khi u ca mt hnh ng. Bi quyn php no hay l nhn danh ai H m ch rng s cha lnh c thc hin bi php thut (xem 19:13). H cng s dng mnh khe ny vi c Cha Gi-xu (xem Lu-ca 11:14-26; Mc 3:20-30). H khng th chi b nhng php l, do h c gng cng kch cch thc hay l ngun gc ca quyn nng.

90

4:8 y dy c Thnh Linh c Thnh Linh l ngun ca s khn ngoan v dn d ca cc S (xem Lu-ca 12:11-12; 21:12-15). Cn nh rng y chnh l ngi khng lu trc chi Cha v s hi (xem 4:13). Lu rng Phi-e-r c y dy (xem 2:4; 4:8,31). Chi tit ny by t mt kinh nghim lp li (xem -ph-s 5:18). Tham kho ghi ch y trong 2:4 v 3:10. 4:9 nu y l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL) gi nh l ng theo ch ch ca tc gi. nu ngy nay chng ti b tra hi Cm t Hy lp ny c ngha en l b ta tra hi (xem 12:19; 24:8; 28:18; Lu-ca 23:14). Ch ny c s dng cho nhng ngi Do thi ti B-r tra xem Kinh thnh kim chng xem Phao-l gii ngha c chnh xc hay khng (xem 17:11). v lm phc cho mt ngi tn tt Phi-e-r ang nhn mnh n tnh bt hp l ca phin Ta dn dng bi s th nghch ny: xt x mt php l cha lnh k diu v s thng xt. L ra h phi ca ngi c Cha Tri. ngi c lnh y l dng CH NH TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE INDICATIVE) c ngha l chn ngi bi c hi phc, hon ton kho mnh. 4:10 th ht thy cc ng, v c dn Y-s-ra-n u kh bit y l dng MNH LNH CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE IMPERATIVE). c Thnh Linh khin cho Phi-e-r dn d. ng khng b khung cnh xt x lm cho s hi. Nhng v lnh o ny khng th gi ng Christ trong ngi m v h cng khng th chi ci ngi bi c cha lnh ang ng trc h. y l nhn danh c Cha Jsus Christ Na-xa-rt Phi-e-r dng cu hi ca Ta v tr li c th php l xy ra nh th no. Xem Ch c Bit: Gi-xu ngi Na-xa-rt trong 2:22. m cc ng ng inh y l s tht hin nhin. Chnh h ch mu st hi Cha Gi-xu. Lu cm t b cc ng trong cu 11, nhn mnh ti li ca h. c Cha Tri khin t k cht sng li Tn c xc nhn c ba ngi c Cha Tri hnh ng trong s phc sinh ca c Cha Gi-xu: (1) c Thnh Linh, R-ma 8:11; (2) c Cha Gi-xu, Ging 2:19-22; 10:17-18; v (3) c Cha Cha, Cng-v 2:24,32; 3:15,26; 4:10; 5:30; 10:40; 13:30,33,34,37; 17:31; R-ma 6:4,9. y l s xc nhn l tht v cuc i ca c Cha Gi-xu v s ging dy v c Cha Tri cng nh c Cha Cha hon ton chp nhn s cht thay ca c Cha Gi-xu. y l im chnh ca Kerygma (cc bi ging trong Cng-v). hin ng trc mt cc ng y l cch chi ch ca t ng. Ngi bi ng ln v ng trc mt h. 4:11 y l mt trch dn Thi-thin 118:22, nhng khng phi t bn Masoretic hay l bn Septuagint (xem -ph-s 2:20; I Phi-e-r 2:4ff). c Cha Gi-xu dng trch dn ny ch v Ngi trong Mc 12:10 v Lu-ca 20:17, t bn Septuagint. N bo hiu s hon thnh ca li tin tri Cu c v ng Mt-si-a b chi b, ng lm tm im chng trnh i i ca c Cha Tri cu chuc nh Y-s-ra-n v c th gii. Li pht biu ny khin cho nhng lnh o ngi Do thi b sc (xem I Ti-m-th 2:5). NASB NKJV NRSV, NJB TEV vin gc chnh vin gc chnh vin gc vin quan trng nht

91

CH C BIT: VIN GC NH I. Cc cch dng trong Cu c A. Khi nim mt vin nh mt vt th cng lu bn dng lm nn mng vng chc c dng m t c Gi-h-va (Thi thin 18:1). B. Sau n pht trin thnh mt danh hiu ca ng Mt-si-a (Sng-th-k 49:24; Thi thin 118:22; -sai 28:16). C. N tr thnh biu tng ca s on xt t c Gi-h-va bi ng Mt-si-a (-sai 8:14; a-ni-n 2:34-35, 44-45). D. Ch ny pht trin thnh mt hnh nh v xy dng 1. lm nn, c t u tin, l vng chc nh cc gc cnh cn li cho mt cn nh, c gi l vin gc nh. 2. N cng c th ch vin cui cng c t xung, l vin lm cho cc bc tng kt cht li vi nhau (Xa-cha-ri 4:7; -ph-s 2:20, 21), gi l u t ch rush trong ting H-b-r c ngha l ci u 3. N cng c th ch cha kha, l vin t chnh gia vm ca gi trng lng ca Ton b bc tng. II. Cc cch dng trong Tn c A. Cha Jsus trch dn Thi thin 118 mt vi ln ch v chnh Ngi (Ma-thi- 21:41-46; Mc 12: 10-11; Lu-ca 20:17) B. Phao-l dng Thi thin 118 lin h n vic c Gi-h-va t chi dn Y-s-ra-n ni lon v bt trung (R-ma 9:33) C. Phao-l dng khi nim u trong -ph-s 2:20-22 ch ng Christ D. Phi-e-r dng khi nim ny v Cha Jsus trong I Phi-e-r 2:1-10. Cha Jsus l vin gc nh v ngi tin Cha l nhng sng (tc l ngi tin Cha l cc n th, I C-rinht 6:19), dng trn Ngi (Cha Jsus l n th mi, Mc 14:58; Ma-thi- 12:6; Ging 2:1920). Khi ngi Do Thi bc b Cha Jsus l ng Mt-si-a th h cng t chi nn tng hy vng ca h. III. Nhng tuyn b thn hc A. c Gi-h-va cho php a-vt/Sa-l-mn xy ct n th. Ngi bo h rng nu h gi giao c, Ngi s ban phc v cng h, nhng nu h khng lm nh vy, n th ny s b hoang tn (I Cc Vua 9:1-9)! B. Do thi gio ca cc thy ra-bi ch trng n hnh thc v l nghi m b qua kha cnh c nhn ca c tin (y khng phi l cu tuyn b gom a c nm; v c nhng thy ra-bi yu mn Cha). c Cha Tri tm kim mt mi quan h c nhn, tin knh hng ngy vi nhng ngi c dng nn trong nh tng ca Ngi (Sng-th-k 1:26-27). Lu-ca 20:1718 cha ng nhng li on xt khip s. C. Cha dng khi nim n th ch thn th vt cht ca Ngi. iu ny tip ni v m rng khi nim c tin c nhn ni Cha Jsus, l ng Mt-si-a, cha kha dn n mi lin h vi c Gi-h-va. D. S cu ri nhm phc hi nh tng c Cha Tri ni con ngi mi tng giao vi c Cha Tri c th thc hin c. Mc ch ca C c gio by gi l tr nn ging vi ng Christ. Ngi tin Cha phi tr nn sng xy theo khun mu ca ng Christ (n th mi). E. Cha Jsus l nn tng c tin ca chng ta v l u ca c tin chng ta (tc l An-pha v -m-ga). Nhng Ngi cng l gy vp ng v ngn tr. Ht mt Ngi l ht mt tt c. Khng c mt lp trng trung dung y!

92

4:12 Chng c s cu ri trong ng no khc y l dng PH NH I (DOUBLE NEGATIVE). Khng c s cu ri trong p-ra-ham hay l Mi-se (xem Ging 14:6; I Ti-m-th 2:5). Qu tht l mt li tuyn b chn ng. N tht l nghim ngt nhng cng tht r rng. c Cha Gixu qu quyt rng ch qua mi lin h c nhn vi Ngi m con ngi mi c th bit c Cha Tri. Phi-e-r dn d cng b iu ny cho gii lnh o u t ngi Do thi. Do iu ny m C-c-Gio thng b mang tai ting xu l c on. Khng c im trung dung ti y. Ch c th li tuyn b ny chnh xc hay C-c-Gio l sai lc. v di tri, chng c danh no khc ban cho loi ngi NG TNH T (PARTICIPLE) ban cho l dng TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE). c Cha Tri n nh iu ny. c Cha Gi-xu l gii p ca Ngi cho nhu cu tm linh ca nhn loi. Ti y khng h c k hoch d phng. Mt quyn sch hay v nhng tuyn b dnh ring cho C-c-Gio l Dissonant Voices: Religious Pluralism and the Question of Truth ca H. A. Netland. cho loi ngi Lu yu t ph qut (xem Ging 3:16; I Ti-m-th 2:5; II Phi-e-r 3:9). chng ta phi nh m c cu Cm t ny c hai TH NG T (VERBALS). 1. dei, CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE), chng ta phi 2. sthnai, NGUYN TH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE INFINITIVE) ca sz. Ch cu c hai cch dng trong Tn c. 1. S gii cu thuc th (theo ngha Cu c, xem Ma-thi- 9:22; Mc 6:56; Lu-ca 1:71; 6:9; 7:50; Cng-v 27:20,31; Gia-c 1:21; 2:14; 4:12; 5:20) 2. S cu ri tm linh (cch dng trong Tn c, xem Lu-ca 19:10; Cng-v 2:21,40,47; 11:14; 15:11; 16:30-31) Ngi bi c chng nghim c hai iu ny. Nhng lnh o tn gio cn phi tin cy c Cha Gi-xu nh l hy vng duy nht ca h c tip nhn v tha th. Nhn loi cn c cu ri v c Cha Gi-xu l cch thc duy nht cho s cu ri hon tt. S trch dn Cu c trong cu 12 chng t rng Ngi lun lun l chng trnh k hoch ca c Cha Tri (xem -sai 8:14-15; 28:14-19; 52:1353:12). BN NASB 4:13-22 13 Khi chng thy s dn d ca Phi-e-r v Ging, bit r rng y l ngi dt nt khng hc, th u ly lm l; li nhn bit hai ngi tng vi c Cha Jsus. 14 Nhng v thy ngi c cha lnh ng bn hai ngi, nn chng khng c li g b bc c ht. 15 Chng biu hai ngi ra khi ta cng lun ri, bn bn lun cng nhau, 16 rng: Chng ta x vi hai ngi ny lm sao? V c dn thnh Gi-ru-sa-lem u bit r tht h lm ra mt php l s s; chng ta chi khng ni. 17 Du vy, hu cho vic khi n ra trong dn na, chng ta nn ly li ngm da, cm h, t ry v sau, ch ly danh dy d khng c l ai. 18 H bn i hai ngi vo, ri cm tit, chng cho nhn danh c Cha Jsus m ni hay l dy. 19 Nhng Phi-e-r v Ging tr li rng: Chnh cc ng hy suy xt, trc mt c Cha Tri c nn vng li cc ng hn l vng li c Cha Tri chng? 20 V, v phn chng ti, khng c th chng ni v nhng iu mnh thy v nghe. 21 Vy, h li ngm da hai ngi na, ri tha ra, khng tm phng bt ti, v c dn chng, bi ai ny u ngi khen c Cha Tri v vic xy ra. 22 V, ngi nh php l cho c cha bnh , l ngi hn bn mi tui.

93

4:13 dt nt y l ch agrammatos, c ngha l vn t trong dng TIU T PH NH ALPHA (ALPHA PRIVATIVE). Ch ny c ngha l (1) h khng bit hay l v hc (xem Moulton, Milligan, Vocabulary, trang 6) hay l (2) khng c hun luyn trong cc trng tu s Do-Thi-Gio (xem A. T. Robertson, Word Pictures in the Greek New Testament, vol. 3, trang 52 v Lexicon, vol. 1, ca Louw v Nida, trang 328). khng hc y l ch idits, thng c dch l thng dn hay l khng c hun luyn trong mt lnh vc no . Lc u, ch ny m ch mt ngi dn bnh thng i lp vi ngi lnh o hay l ngi i din. Sau , n c dng phn bit mt ngi bn ngoi vi thnh vin ca mt nhm (xem I C-rinh-t 14:16,23-24; II C-rinh-t 11:6). Lu nhng cch dch khc nhau ca cm t ny trong cc bn dch Anh ng. NASB, NKJV ngi v hc v khng c hun luyn NRSV ngi thng v v hc TEV ngi thng khng hc thc NJB ngi thng v hc u ly lm l y l dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE) ging nh hai ng t sau . Chng m ch s khi u ca mt hnh ng hay l hnh ng lp li trong qu kh, CH NH CCH (INDICATIVE MOOD). Mc d khng phi l lun lun nhng Lu-ca cng thng hay s dng ch ny (18 ln trong Lu-ca v Cng-v); ch ny thng c mt hm tch cc (xem Lu-ca 11:38; 20:26; Cng-v 4:13; 13:41). li nhn bit hai ngi tng vi c Cha Jsus Tht ra y l mt li khen ngi. c Cha Gi-xu cng khng c hun luyn trong cc trng tu s Do-Thi-Gio, nhng Ngi bit r Cu c. Ngi cng hc trong cc trng ca nh hi nh mi tr em Do thi khc b bt buc phi hc (Phi-er v Ging cng vy). Gii chc lnh o nhn thy s dn d v quyn nng ca Phi-e-r v Ging. Hai c im ny ging nh trong c Cha Gi-xu. 4:14 Tt c mi ngi u bit ngi bi ny, bi v hng ngy ng ngi ti ca n th. Nhng by gi th ng khng cn phi ngi na. m ng trong n th khng th chi b iu ny (xem cu 16,22). 4:15 H yu cu c ba ngi ri khi ni x n trong khi h tho lun cc quyt nh v bn tnh cch thc chi b v la gt (xem 17-18). 4:17-18 y l k hoch ca h. Ngng vic rao ging v c Cha Gi-xu v ngng vic cu dn chng trong danh Ngi. Vy cn nhng ngi ang ca ngi c Cha Tri v s cha lnh th sao (xem 3:8-9; 4:16)? 4:19 c nn y l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL), c dng khng v thc t, nhng theo dng lp lun. Phi-e-r v Ging ngh rng mnh lnh ca h khng hp l (xem 5:28). ng Xem Ch c Bit: S Cng Bnh trong 3:14. Chnh cc ng hy suy xt y l dng MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). H ln n chnh mnh bng nhng li ni, vic lm, v ng c ca h. 4:20 Phi-e-r v Ging qu quyt rng h khng th chi b nhng g h kinh nghim v h s khng ngng li vic chia x n.

94

4:21 h li ngm da hai ngi na Ti thc mc rng h e da iu g. c Cha Gi-xu c khin sng li t ci cht. Ngi bi c khin ng dy. Nhng ngi lnh o ny s lm g vi Phi-e-r and Ging? khng tm phng bt ti iu ny c th cho bit mt trong nhng ch nh ca Lu-ca khi vit sch Cng-v. C-c-Gio khng phi l mi e do cho La m hay l s an bnh ca Gi-ru-sa-lem. Ngay c Ta cng lun cng khng tm c bng chng kt n nhng lnh o C-c-Gio. v c dn chng Nhng nhn chng ca nhng s kin ti Gi-ru-sa-lem tn trng Hi thnh u tin (xem 2:47). Cc lnh o Do thi cm thy b e do bi nhng ngi bnh dn ny (s ph bin ny) (xem 5:13,26). BN NASB 4:23-31 23 Khi chng tha ra, hai ngi n cng anh em mnh, thut li mi iu cc thy t l c v cc trng lo ni. 24 Mi ngi nghe on, th mt lng ct ting ln cu c Cha Tri rng: Ly Cha, l ng dng nn tri, t, bin, cng mun vt trong , 25 v dng c Thnh Linh, phi bi ming t ph chng ti, tc l y t Ngi, l vua a-vt, rng: V sao cc dn ni gin, Li v sao cc nc lp mu v ch? 26 Cc vua trn mt t dy ln, Cc quan hip li, M nghch cng Cha v ng chu xc du ca Ngi. 27 V, H-rt v B-x Phi-lt, vi cc dn ngoi, cng dn Y-s-ra-n tht nhm hp ti thnh ny ng nghch cng y t thnh Ngi l c Cha Jsus m Ngi xc du cho, 28 lm mi vic tay Ngi v Ngi nh ri. 29 Ny, xin Cha xem xt s h ngm da, v ban cho cc y t Ngi rao ging o Ngi mt cch dn d, 30 gi tay Ngi ra, nh danh y t thnh ca Ngi l c Cha Jsus, m lm nhng php cha lnh bnh, php l v du k. 31 Khi cu nguyn, th ni nhm li rng ng; ai ny u c y dy c Thnh Linh, ging o c Cha Tri cch dn d. 4:23 Hai s quay tr v Phng Cao gp cc mn . 4:24 mt lng S hip mt trong tm lng v tm tr l c im ca Hi thnh ban u (xem 1:14; 2:46; 4:24; 5:12; 15:25). C sc mnh tm linh v c tp trung li thnh hnh ng trong mi trng hip mt c mc ch. Cha y l ch Hy lp despota, t y chng ta c ch despot trong Anh ng. N m ch n mt i tng c thm quyn tuyt i. Ti y n m ch c Cha Cha (xem Lu-ca 2:29 v Khihuyn 6:10). Ch ny cng c dng cho c Cha Gi-xu (xem II Phi-e-r 2:1 and Giu-e 4). ng dng nn tri, t, bin, cng mun vt trong y c th l m ch n Xut -dp-t K 20:11. N cng c trch dn trong 14:15 v s tht c trnh by trong 17:24. 4:25 C nhiu khc bit trong phn u ca cu ny. Cc bn chp tay xa nht nh P74, , A, v B kt hp nhng d bn ti ngha. D rng khng bit chnh xc cch din t ca li vn, nhng ch trong bn vn th r rng. tham kho y nan v nhng gi thuyt v nhng s kin xy ra xem Bruce M. Metzger, A Textual Commentary on the Greek New Testament, trang 321-323). dng c Thnh Linh, phn bi ming t ph chng ti, tc l y t Ngi, l vua a-vt Chi tit ny qu quyt s linh cm ca Cu c. y l trch dn Thi-thin 2:1-2 trong bn Septuagint, mt Thi-thin v ng Mt-si-a c dng trong hong cung. S chng i t th gian l iu ng nhin, nhng s c thng ca c Gi-h-va cng vy.

95

Trong sch Cng-v, Lu-ca ghi li mt vi trch dn Cu c c lin h n Phc m. 1. Gi-n 2:1-5 trong Cng-v 2:16 2. Thi-thin 16:8-11 trong Cng-v 2:25 3. -sai 52:12-53:13 trong Cng-v 3:18 4. Phc-truyn Lut-l K 18:15-20 trong Cng-v 3:22 5. Sng-th K 12:3; 22:18 trong Cng-v 3:25 6. Thi-thin 118:22 trong Cng-v 4:11 7. Thi-thin 2:1-2 trong Cng-v 4:25-26 C-c-Gio khng phi l mt iu g mi l, nhng l s hon thnh ca Cu c (xem Ma-thi 5:17-48). cc dncc ncCc vuaCc quan ti y dng nh cc S ang s dng cch lin kt cc t m cc tu s Do-Thi-Gio s dng cho ch cc quan. Trong mt no , h ang gi Ta cng lun l Goyim (ngha l ngoi bang). ni gin ch ny c ngha en kht mi m ch s kiu k ngo mn. Cha v ng chu xc du ca Ngi Lu rng c Gi-h-va v ng Mt-si-a c cp chung vi nhau. Ti ngc nhin khi h khng trch dn Thi-thin 110:1. Rt l kh cho ngi tin thuyt c thn xc quyt thn tnh trn vn ca ng Christ v thn v ca c Thnh Linh (xem cu 25). Tuy vy, ba thn v thn linh vnh hng ny c xut hin lp li nhiu ln trong bi cnh Tn c. Cn phi lu rng trong tt c tc gi Kinh thnh ngoi tr Lu-ca u l nhng C-c-Nhn Do thi c thn. Phi c mt iu cn bn trit no khin h thay i xc nhn c Cha Tri Ba Ngi (Phc m). Xem ghi ch y v c Cha Tri Ba Ngi trong 2:32. 4:27 y t thnh Ngi l c Cha Jsus m Ngi xc du cho Lu cc danh hiu ca ng Mt-si-a. 1. Thnh (xem 3:14; 4:30) 2. y t (pais, xem 3:13,26; 4:25,27,30) 3. c xc du (chri, t gc ca ch Christ, xem Lu-ca 4:18; Cng-v 4:27; 10:38) Nhng cu ny qu quyt bng nhiu cch rng c Cha Gi-xu c c Gi-h-va sai phi v trao thm quyn. c Cha Gi-xu l chng trnh i i v l phng cch cu chuc v ti to ca c Cha Tri (xem cu 28).

CH C BIT: S XC DU TRONG KINH THNH. A. Dng trang im (xem Phc-truyn Lut-l K 28:40; Ru-t 3:3; II Sa-mu-n 12:20; 14:2; II S-k 28:1-5; a-ni-n 10:3; A-mt 6:6; Mi-ch 6:15) B. Dng cho khch (xem Thi-thin 23:5; Lu-ca 7:38,46; Ging 11:2) C. Dng cha bnh (xem -sai 6:1; Gi-r-mi 51:8; Mc 6:13; Lu-ca 10:34; Gia-c 5:14) [s dng trong tit trng trong -x-chi-n 16:9] D. Dng trong vic chun b an tng (xem Sng-th K 50:2; II S-k 16:14; Mc 16:1; Ging 12:3,7; 19:39-40) E. Dng trong mc ch tn gio (nh l mt vt, xem Sng-th K 28:18,20; 31:13 [tr ]; Xut -dp-t K 29:36 [bn th]; Xut -dp-t K 30:36; 40:9-16; L-vi K 8:10-13; Dns K 7:1 [n tm]) F. Dng trong vic b nhim nhng lnh o 1. Cc thy t l a. A-rn (xem Xut -dp-t K 28:41; 29:7; 30:30)

96

2.

3. 4.

5.

b. Cc con trai ca A-rn (xem Xut -dp-t K 40:15; L-vi K 7:36 ) c. Nh cm t hay l danh hiu tiu chun (xem Dn-s K 3:3; L-vi K 16:32 ) Cc vua a. bi c Cha Tri (xem I Sa-mu-n 2:10; II Sa-mu-n 12:7; II Cc Vua 9:3,6,12; Thi-thin 45:7; 89:20) b. bi cc tin tri (xem I Sa-mu-n 9:16; 10:1; 15:1,17; 16:3,12-13; I Cc Vua 1:45; 19:15-16) c. bi cc thy t l (xem I Cc Vua 1:34,39; II Cc Vua 11:12) d. bi cc trng lo (xem Cc Quan Xt 9:8,15; II Sa-mu-n 2:7; 5:3; II Cc Vua 23:30) e. c Cha Gi-xu nh l v vua Mt-si-a (xem Thi-thin 2:2; Lu-ca 4:18 [-sai 61:1]; Cng-v 4:27; 10:38; H-b-r 1:9 [Thi-thin 45:7]) f. Nhng ngi tin theo c Cha Gi-xu (xem II C-rinh-t 1:21; I Ging 2:20,27 [chrisma]) C th cho cc thy tin tri (xem -sai 61:1) Cc cng c khng tin c dng cho s gii cu thin thng a. vua Si-ru (xem -sai 45:1) b. vua Ty-r (xem -x-chi-n 28:14) Ch hay l danh hiu Mt-si-a c ngha l ng c Xc Du

nhm hp ti thnh ny ng nghch cng y t thnh Ngi y l danh sch nhng k i nghch chng i c Cha Gi-xu ti Gi-ru-sa-lem. 1. H-rt, quan cai tr x Pa-les-tin c chnh quyn La m b nhim 2. Bn-x Phi-lt, lnh o hnh chnh ca quc La m trong x Pa-les-tin 3. Dn ngoi, c th m ch n qun i La m hay l ngi gia nhp Do-Thi-Gio. 4. Dn Y-s-ra-n, c th m ch n gii chc cm quyn Do thi v m ng dn Do thi xin th Ba-ra-ba v ng inh c Cha Gi-xu. 4:28 lm mi vic tay Ngi v Ngi nh ri Ngay t trc s sng to c Cha Tri chun b trc chng trnh cu ri (xem Ma-thi- 25:34; Ging 17:24; -ph-s 1:4; I Phi-e-r 1:20; Khihuyn 13:8; Cng-v 2:13; 3:18; 13:29). Nhng k th ca ng Christ ny ch thc hin nhng iu trong nh ca c Cha Tri mun h thc hin. c Cha Gi-xu n cht (xem Mc 10:45). Tin nh c dch ra do mt ch c ghp gm GII T (PREPOSITION) trc v t gii hn (n nh bin gii) (xem R-ma 8:29,30; I C-rinh-t 2:7; -ph-s 1:5,11). Nhng khc Kinh thnh trnh by s tin nh trong Tn c l R-ma 8:28-30; R-ma 9; v -phs 1:3-14. Nhng khc kinh vn ny r rng nhn mnh c Cha Tri Ton quyn. Ngi gi Ton quyn kim sot tt c mi vic k c lch s nhn loi. C mt chng trnh cu ri thin thng c nh trc vn hnh theo dng thi gian. Tuy nhin, chng trnh ny khng c on hay l phn bit la chn. Chng trnh ny khng ch c c do quyn ti thng v s bit trc ca c Cha Tri, m cn ni nhng c tnh khng di i ca Ngi nh: yu thng, thng xt v ban cho n in m con ngi khng ng nhn. Chng ta cn phi cn trng vi ch ngha c nhn ty phng (Hoa k) ca chng ta hay l lng truyn gio nhit huyt t v chn l su nhim ny. Chng ta cng cn phi gi mnh khi b phn cc vo nhng tranh ci trong dng lch s thn hc gia Augustine v Pelegius hay l gia Calvinism v Arminianism. S tin nh khng phi l mt gio l gii hn tnh thng, n sng v s thng xt ca c Cha Tri hay l loi tr c nhn hay tp th no ra khi Phc m. N c ngha l lm vng vng nhng tn hu qua vic hnh thnh th gii quan ca h. Tnh thng ca c Cha Tri l dnh cho c nhn loi (xem I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9). c Cha Tri ang nm quyn kim sot tt c 97

mi s. Ai hay l iu g c th tch bit chng ta khi Ngi (xem R-ma 8:31-39)? S tin nh to nn mt trong hai cch nhn cuc sng. c Cha Tri xem tt c lch s u nh l hin ti. Nhn loi b rng buc theo thi gian. Quan im cng vi nhng kh nng hiu bit ca chng ta b gii hn. Khng c s mu thun no gia quyn ti thng ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi. N l mt cu trc giao c. y l mt dn chng v c im nhng chn l Kinh thnh c by t theo tng i bin chng, nghch l, y mu thun. Cc gio l Kinh thnh c trnh by trong nhng kha cnh khc nhau. Chng thng xem nh l nghch l. Chn l chnh l s qun bnh gia nhng i xem dng nh l i nghch ny. Chng ta cn phi trnh vic xa b s cng thng bng cch chn mt pha ca nhng l tht. Chng ta cn phi trnh vic c lp l tht Kinh thnh thnh tng phn ring l. C iu quan trng cn phi b tc y: mc ch ca s chn la khng phi ch l chng ta c ln thin ng sau khi qua i, nhng l c mt i sng ging-nh-ng-Christ ngay by gi (xem -ph-s 1:4; 2:10). Chng ta c chn la tr nn thnh khit v khng ch trch c. c Cha Tri chn chng ta bin i i sng chng ta hu cho bi s bin i ny m nhng ngi khc nhn bit v p ng bng s tin cy ni c Cha Tri trong ng Christ. S tin nh khng phi l mt c n c nhn, nhng l mt trch nhim giao c. Chng ta c cu phc v. 4:29 ging o Ngi y l dng HIN TI CH NG NGUYN TH (PRESENT ACTIVE INFINITIVE). y l mt li cu xin c tip tc dn d, mnh m (xem -ph-s 6:19 v C-l-se 4:3) cng vi s xc nhn c linh cm (xem II Ti-m-th 3:15-17). NASB NKJV, NRSV, TEV NJB vi tt c s t tin vi tt c s dn d khng cht s hi

Xem Ch c Bit sau y. CH C BIT: S DN D (PARRSIA) Ch Hy lp ny l t ghp gia tt c (pan) vi din thuyt (rhsis). S t do v dn d rao ging thng c ngha bao hm ca s dn d trc s chng i hay l bt b (xem Ging 7:13; I Tsa-l-ni-ca 2:2). Trong cc tc phm ca Ging (xut hin 13 ln) ch ny thng c n l mt s cng b cng khai (xem Ging 7:4, cng nh trong cc th tn ca Phao-l xem C-l-se 2:15). Tuy nhin, i khi t ny ch c ngha n gin l r rng (xem Ging 10:24; 11:14; 16:25,29). Trong sch Cng-v, cc S rao ging s ip v c Cha Gi-xu trong cng mt cch thc nh c Cha Gi-xu ni v c Cha Cha cng vi nhng k hoch v li ha ca Ngi (xem Cng-v 2:29; 4:13,29,31; 9:27-28; 13:46; 14:3; 18:26; 19:8; 26:26; 28:31). Phao-l nh cu thay cho ng ng c th dn d rao ging Phc m (xem -ph-s 6:19; I T-sa-l-ni-ca 2:2) v sng Phc m (xem Phi-lp 1:20). S hy vng v i sau trong ng Christ ca Phao-l em li cho ng s dn d v t tin rao ging Phc m trong thi k ti li hin nay (xem II C-rinh-t 3:11-12). ng cng c s t tin rng nhng ngi tin theo c Cha Gi-xu s hnh ng cch phi l (xem II C-rinh-t 7:4). Cn c thm mt kha cnh na ca ch ny. Ngi Do thi s dng n theo mt c bit ch s dn d trong ng Christ n vi c Cha Tri v tng giao vi Ngi (xem H-b-r 3:6; 4:16; 10:19,35). Nhng tn hu c chp nhn hon Tan v c mi gi bc vo mi lin h mt thit vi c Cha Cha qua c Cha Con.

98

4:30 gi tay Ngi ram lm nhng php cha lnh bnh y l mt cm t dng c ch ca con ngi m t c Cha Tri quyn nng v s thng xt ca Ngi. Nhng du hiu ny l mt phng cch xc nhn s ip Phc m. N l mt s ip khc bit hon ton vi nhng g m m ng thnh gi tng nghe sut i h trong nh hi. 4:31 ni nhm li rng ng c Cha Tri khch l nhng chng nhn ny bng mt s by t khc v quyn nng v s hin din ca Ngi, ging nh Ngi lm ti L Ng Tun. Ch c dng ti y l ch gi thi ln cnh bum. ai ny u c y dy c Thnh Linh Lu ti y mt ln na tt c mi ngi c y dy (xem 2:4; 4:8,31; 9:17; 13:9,52). S y dy ny l cng b Phc m dn d, mnh m. Cng cn lu rng du hiu ting l khng c cp. Mi khi du hiu ting l c cp trong sch Cng-v th thng xy ra trong bi cnh truyn ging Phc m vt qua ro cn vn ha-chng tc hay l/ ro cn a l. BN NASB 4:32-35 32 V, ngi tin theo ng lm, c mt lng mt cng nhau. Chng ai k ca mnh l ca ring; nhng k mi vt l ca chung cho nhau. 33 Cc s li ly quyn php rt ln m lm chng v s sng li ca c Cha Jsus Christ; v ht thy u c phc ln. 34 V trong tn khng ai thiu thn c, bi nhng ngi c rung hay nh, u bn i, bn c bao nhiu tin cng em n 35 t di chn cc s ; ri ty theo s cn dng ca mi ngi m pht cho. 4:32 c mt lng mt cng nhau Tinh thn hip mt gia nhng tn hu (xem 1:14) phn nh s hip mt trong Ba Ngi c Cha Tri (xem -ph-s 4:4-6). Cng chnh nhng ch ny c dng trong Mc 12:30 phn nh iu rn th nht trong Phc-truyn Lut-l K 6:4-5. k mi vt l ca chung H cm nhn v hnh ng nh mt gia nh. y l n lc u tin ca Hi thnh trang tri nhng chi ph ca mc v. N l t nguyn v lin i vi nhau, ch khng phi bt buc. Tnh thng v s quan tm chnh l ng lc, ch khng phi l chnh th hay l giai cp x hi. 4:33 lm chng v s sng li y l chn l ct li trong s ip ca h (xem I C-rinh-t 15). c Cha Gi-xu sng li. ht thy u c phc ln T cc th tn ca Phao-l, chng ta bit c rng mt thi gian sau , Hi thnh ny rt tng thiu (xem R-ma 15:3; Ga-la-ti 2:10). n in d dt, cng nh s sng d dt (xem Ging 10:10) khng lin h nhiu n vt cht. Lu rng s d dt ny l cho tt c mi ngi, ch khng phi ch dnh cho nhng ngi lnh o, nhng ngi c nhn lnh nhng n t c bit hay l nhng ngi thuc v tng lp x hi-kinh t no . 4:34 Hi thnh cm thy phi c tinh thn chu trch nhim ln nhau. Nhng ai c th ban cho cch rng ri cho nhng ngi c nhu cu (xem cu 35). y khng phi l ch ngha cng sn, nhng l tnh thng c th hin bng hnh ng. 4:35 t di chn cc s y l mt tp tc vn ha ca vic tng cho ai mt iu g . H t tin v sn vt ni chn cc S bi v h ph dng i sng mnh ni chn c Cha Gi-xu.

99

pht cho y l dng CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE), cho bit mt hnh ng tip tc trong qu kh. ty theo s cn dng ca mi ngi C mt li nhn xt th v trong Introduction to Biblical Interpretation ca Klein, Blomberg, v Hubbard, trang 451-453, rng bn tuyn ngn ca Cc Mc (Karl Marx) cha ng hai trch dn t sch Cng-v: 1. Mi ngi ty theo sc ring - 11:29 2. Ty theo s cn dng ca tng ngi S gii ngha b rc ri l khi con ngi thi hin i c gng s dng Kinh thnh c v cho nhng iu Kinh thnh khng h cp hay thc hin. Kinh thnh khng th no c nhng ngha cho chng ta khc vi ngha m tc gi gi n c gi nguyn thy. Chng ta c th p dng on kinh vn theo nhiu cch khc nhau ty theo tng hon cnh v vn ha c th, nhng nhng s p dng khng th tch ri khi nh nguyn thy ca tc gi. Mi on kinh vn u ch c duy nht mt ngha, nhng c nhiu p dng v c nhiu iu gi tr. BN NASB 4:36-37 36 Vy c Gi-sp m cc s t tn l Ba-na-ba, ngha l con trai ca s yn i, v h Lvi, qu hng ti Chp-r, 37 c mt m rung, bn i, em tin t ni chn cc s . 4:36 Gi-sp, v h L-vi Cu c nghim cm thy t l s hu rung t, nhng chnh quyn La m thay i nhiu iu trong x Pa-les-tin. cc s t tn l Ba-na-ba, ngha l con trai ca s yn i y c l l ngha thng dng ca ch Ba-na-ba. Trong ting A-ram, n c ngha l con ca li tin tri. ng l bn v l gio s ng lao vi Phao-l. Eusebius, s gia Hi thnh u tin, cho bit ng l mt trong by mi mn trong Lu-ca 10. CH C BIT: BA-NA-BA I. Con ngi A. Sinh ti o Chp-r (Cng-v 4:36) B. Thuc v chi phi of L-vi (Cng-v 4:36) C. Bit danh l con ca s an i (Cng-v 4:36; 11:23) D. L mt thnh vin ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem (Cng-v 11:22) E. ng c n t tin tri v gio s (Cng-v 13:1) F. c gi l mt S (Cng-v 14:14)

II. II. Chc v A. Ti Gi-ru-sa-lem 1. Bn ti sn v dng trn s tin cho cc S gip ngi ngho (Cng-v 4:37) 2. Lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem (Cng-v 11:22) B. Cng vi Phao-l 1. ng l mt trong nhng ngi u tin tin s ci o ca Phao-l l chn tht (Cng-v 11:24). 2. ng i n Tt-s tm Phao-l v a Phao-l n An-ti-t gy dng Hi thnh mi ti (Cng-v 11:24-26). 3. Hi thnh ti An-ti-t gi Ba-na-ba v Sau-l n Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem vi s quyn gp gip ngi ngho (Cng-v 11:29-30).

100

4. Ba-na-ba v Phao-l cng i trong chuyn truyn gio u tin (Cng-v 13:1-3) 5. Ba-na-ba l ngi lnh o nhm truyn gio ti o Chp-r (qu nh ca ng), nhng khng lu sau quyn lnh o ca Phao-l c ghi nhn (xem Cng-v 13:13) 6. H bo co vi Hi thnh Gi-ru-sa-lem: h gii thch v tng trnh cng tc truyn gio ca h gia vng ngi ngoi (xem Cng-v 15, gi l chng Gio hi ngh Giru-sa-lem). 7. Ba-na-ba v Phao-l c s bt ng u tin l v lut l thc phm Do thi v v nhm tn hu ngoi bang ghi li trong Ga-la-ti 2:11-14. 8. Ba-na-ba v Phao-l d tnh chuyn truyn gio th hai, nhng c mt tranh ci n ra lin quan n ngi anh em h ca Ba-na-ba, Ging (Mc) (xem C-l-se 4:10), ngi b d cng tc trong chuyn truyn gio th nht (xem Cng-v 13:13). Phao-l t chi em ng theo trong chuyn truyn gio th hai, do on truyn gio chia r (xem Cng-v 15:36-41). iu ny dn n c hai on truyn gio Ba-na-ba/Ging (Mc) v Phao-l/Si-la. III. Truyn thng Hi thnh (theo Eusebius) A. Ba-na-ba l mt trong by mi mn c c Cha Gi-xu sai phi (xem Lu-ca 10:120). B. ng l mt C-c-Nhn t o ti qu hng ng, o Chp-r. C. Gio ph Tertullian ni rng Ba-na-ba vit sch H-b-r. D. Clement of Alexandria ni rng Ba-na-ba vit sch Th Tn ca Ba-na-ba (khng c k l kinh in). 4:37 c mt m rung y khng phi l ch thng thng ch mt ming t. N c th m ch n mt ch chn ct, mt ngha a. Chng 5 cho thy him ho ca vic lm dng ti chnh trong mc v (ganh t, di tr v ci cht). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. 2. 3. 4. 5. Nhng ngi Sa-u-s l ai? Ti sao h qu gin? Ta cng lun l g? u l im quan trng ca Thi-thin 118? Ti sao cu 12 li qu quan trng? S tin nh trong cu 28 m ch n c nhn hay l chng trnh cu chuc ca c Cha Tri? Ti sao? 6. Lu-ca c ang c gng thit lp mt tin l cho Hi thnh trong 4:32-5:11 khng?

101

CNG V ON 5
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
A-na-nia v Sa-phira

NKJV
Di gt c Thnh Linh

NRSV
S chia x ti vt (4:32-5:11) 4:32-5:6

TEV
A-na-nia v Saphi-ra

NJB
S la di ca A-na-nia v Saphi-ra

5:1-11

5:1-11 5:7-11

5:1-6 5:7-8 5:9-11

5:1-6 5:7-11

Nhiu du k php l c thi hnh 5:12-16 S bt b cc S 5:17-26

Quyn nng tip tc c by t trong Hi thnh 5:12-16 Cc S b bt giam v c th 5:17-21

Cc S b bt giam ln th hai 5:12-16

Nhng du k v php l 5:12-16 Cc S b bt b 5:17-21a

Tnh hnh chung 5:12-16 Cc S b bt v c gii cu 5:17-18 5:19-21a B gi trnh din trc Ta cng lun

Cc S b x n mt ln na 5:22-32 5:27-32 Li ngh ca Ga-ma-li-n 5:33-42 5:33-42

5:21b-26

5:21b-26

5:21b-26

5:27-32 Ga-ma-li-n 5:33-39a

5:27-28 5:29-32 5:33-39a

5:27-33

S can thip ca Ga-ma-li-n 5:34-39a

5:39b-42

5:39b-42

5:39b-41 5:42

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1

102

2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 5:1-6 1 Nhng c mt ngi tn l A-na-nia, thun vi v l Sa-ph-ra, bn gia sn mnh, 2 v ng mu vi v, gi li mt phn tin gi bn; ri mi em phn cn li t di chn cc s . 3 Phi-e-r bn ni vi ngi rng: Hi A-na-nia, sao qu Sa-tan y dy lng ngi, n ni ngi ni di cng c Thnh Linh, m bt li mt phn gi rung ? 4 Nu ngi cha bn rung , h chng phi l ca ngi sao? Khi bn ri, gi gi h chng c sao? iu nhp vo lng nhng th no? y chng phi ngi ni di loi ngi, bn l ni di c Cha Tri. 5 A-na-nia nghe by nhiu li, th ng xung v tt hi; phm ngi no hay iu u s hi qu i. 6 Nhng cc g tr tui ng dy khm lim thy ngi v em i chn. 5:1 A-na-nia Tn y trong ting Do thi l Hananiah, c ngha l c Gi-h-va y n hay l c Gi-h-va ban y n Sa-phi-ra B l v ca A-na-nia. Tn ca b trong ting A-ram c ngha l xinh p. C hai u l ngi tin o. 5:2 gi li Cng chnh ch ny (nosphizomai) c dng trong bn Septuagint (LXX) ti Gi-su 7:1 trnh by ti li ca A-can. F. F. Bruce c nhn nh rng nhng g A-na-nia gy cho Hi thnh u tin cng ging nh nhng g A-can lm trong cuc chinh phc t ha. Ti li ny c nguy c gy tn hi n cho c Hi thnh. Ch ny cng c dng trong Tt 2:10 ch nhng n l trm cp c ca ch. em phn cn li t di chn cc s Vic lm ny bt chc ging nh Ba-na-ba trong 4:37. i v chng ny c quyn t do bn hay khng bn ti sn c nhn ca h (xem cu 4). H cng c quyn t do dng trn tt c hay ch mt phn cho cng vic ca c Cha Tri. Nhng h khng c quyn ch dng mt phn m li xng rng mnh dng trn. ng c v hnh ng di tr by t tm lng ca h (xem cu 4c; Lu-ca 21:14). c Cha Tri xem xt trong tm lng (xem I Sa-mu-n 16:7; I Cc Vua 8:39; I S-k 28:9; Chm-ngn 21:2; Gi-r-mi 17:10; Lu-ca 16:15; Cng-v 1:24; R-ma 8:27). 5:3 Sa-tanc Thnh Linh Chi tit ny by t s hin hu hai th linh ang hnh ng trong th gii v cuc i ca chng ta. Trong -ph-s 2:2-3 lit k ba k th ca nhn loi sau giai on sng th: (1) h thng th gii sa ng; (2) t dc; v (3) bn cht sa ng ca con ngi. CH C BIT: HIN THN CA IU C y l mt ch kh, v mt s l do: 1. Kinh thnh Cu c khng by t mt k th u tin ca iu thin, nhng l mt ti t ca c Gi-h-va, k a ra mt la chn khc cho con ngi v t co s khng cng bnh

103

ca h. 2. Khi nim hin thn ca mt k th ca c Cha Tri pht trin trong cc vn chng xut hin khong gia hai giao c (khng thuc kinh in) di nh hng ca tn gio Ba-t (Zoroastrianism). iu ny n lt n li nh hng ln trn Do thi gio. 3. Tn c pht trin mt s ch Cu c mt cch rt thng thn nhng c chn lc. Nu chng ta tip cn vn v iu c t ci nhn ca thn hc Thnh kinh (mi sch hoc trc gi hoc th loi c nghin cu v sp xp ring bit), th s thy c rt nhiu quan im v iu c. Tuy nhin, nu tip cn n t cc ti liu khng phi l Kinh thnh hoc cc ti liu thm vo Kinh thnh t cc tn gio ca th gii hoc tn gio ng phng, th chng ta s thy s pht trin Tn c hu ht b bao trm trong thuyt nh nguyn ca Ba-t (Persian) v thuyt thng linh (spiritism) ca th gii Hy lp-La m. Nu chng ta chp nhn thm quyn thing ling ca Kinh thnh, th s pht trin trong Tn c phi c xem nh mt s mc khi tim tin (progressive revelation). Ngi C c phi cnh gic, khng cho nhng truyn thng dn gian ca ngi Do thi hay cc tc phm vn chng phng Ty (nh Dante, Milton) nh ngha thay cho h cc nim Kinh thnh. R rng c mt s huyn b v khng r rng trong lnh vc khi th ny. Cha quyt nh khng by t ra mi kha cnh ca iu c, xut x, mc ch ca n, nhng Ngi by t cho chng ta bit rng n b nh bi! Trong Cu c ch Sa-tan hay k kin co c l lin quan n ba nhm ring bit: 1. Nhng k kin co l con ngi (I Sa-mu-n 29;4; II Sa-mu-n 19:22; I Cc vua 11:14, 23, 25; Thi-thin 109:6) 2. Nhng k kin co l thin s (Dn s k 22:22-23; Xa-cha-ri 3:1) 3. Nhng k kin co l ma qu (I S k 21:1; I Cc Vua 22:21; Xa-cha-ri 13:2) Ch c sau ny trong thi k gia hai giao c th con rn trong Sng th k 3 mi c cho l Sa-tan (Sch khn ngoan 2:23-24; II H-nc 31:3), v mi sau ny iu ny mi tr thnh mt cch gii thch ca cc thy ra-bi (Sot 9b v Sanh. 29a). Cc con trai ca c Cha Tri trong Sng th k 6 tr thnh cc thin s trong I H-nc 54:6. Ti cp n iu ny, khng phi khng nh tnh chnh xc v mt thn hc ca n, nhng ch cho thy tin trnh pht trin ca n. Khi vo trong Tn c th cc hnh ng trong Cu c ny thng c gn cho thin thn c, iu c c nhn cch ha (Sa tan) trong II C-rinh-t 11:3; Khi huyn 12:9. Ngun gc iu c c nhn cch ha tht kh, thm ch khng th xc nh r rng c (ty theo quan im ca bn) t Cu c. Nguyn do l bi tnh c thn rt mnh ca Y-s-ra-n (I Cc Vua 22:20-22; Truyn o 7:14; -sai 45:7; A-mt 3:6). Mi nguyn nhn u thuc v c Gi-hva ch s c nht v cao c nht ca Ngi (-sai 43:11; 44:6, 8, 24; 45:5-6, 14, 18, 21, 22). Mt s ngun thng tin c c thng tp trung vo (1) Gip 1-2 y Sa-tan l mt trong nhng con trai c Cha Tri (tc l thin thn) hoc l (2) -sai 14; -x-chi-n 28 l ni cc vua kiu cng vng Cn ng (Ba-by-ln v Ty-r) c dng minh ha s kiu ngo ca Sa-tan (I Ti-m-th 3:6). Ti c nhng cm xc ln ln v cch tip cn ny. -x-chi-n dng hnh nh Vn -en khng nhng cho vua ca Ty-r l Sa-tan (-x-chi-n 28:12-16), nhng ng cng dng hnh nh ny cho Vua ca Ai-cp ch cy bit iu thin v iu c (-x-chi-n 31). Tuy vy, sai 14, c bit l cu 12-14, dng nh m t s ni lon ca cc thin thn qua s kiu ngo. Nu c Cha Tri mun by t cho chng ta bit bn cht v xut x c bit ca Sa-tan qua nhng cu ny, th Ngi t n mt ch khng r rng v cp n mt cch rt gin tip. Chng ta cn phi cnh gic khng theo xu hng ca thn hc h thng gom gp mt s cu t i, l m t c hai giao c, cc tc gi, sch v, cc th loi vn chng khc nhau v kt hp chng li thnh nhng ming xp hnh c v thing ling v c rp li khng r rng Hc gi Alfred Edersheim (The Life and Times of Jesus the Messiah, tp 2, ph lc XIII [trang 748-763)] v XVI [trang 770-776]) cho rng Do thi gio b nh hng qu mc ca thuyt nh nguyn Ba-t v cc suy on v ma qu. Cc thy ra-bi khng phi l ngun ng tin cy trong lnh

104

vc ny. Cha Jsus hon Tan tch xa khi cc li dy ca cc thy ra-bi trong cc nh hi. Ti ngh rng khi nim trung gian v chng i ca cc thin thn theo cc thy ra-bi qua vic ban lut Mi-se trn ni Si-nai m ng cho khi nim cho rng trong gii thin thn c mt k th ca c Gi-h-va v con ngi. Hai v thn cao c ca thuyt nh nguyn ca ngi I-ran (Zoroastrian) l Ahkiman v Ormaza, thin v c, v thuyt nh nguyn ny pht trin thnh quan im nh nguyn c gii hn trong Do thi gio gia c Gi-h-va v Sa-tan. Chc chn l c mt s mc khi tim tin trong Tn c v s pht trin ca khi nim iu c, nhng khng qu chi tit nh cc thy ra-bi tuyn b. Mt v d in hnh cho s khc bit ny l cuc chin trn thin ng. S sa ng ca Sa-tan cng ch l mt iu cn phi c theo cch lgch, nhng chng ta khng c cc chi tit ca s kin ny. Ngay c nhng iu c cho bit th ch c thy qua bc mn ca th loi vn chng khi tng (apocalyptic genre) (Khi huyn 12:4, 7, 12-13). Mc d Sa-tan b nh bi v b y xung trn gian ny, n vn c chc nng nh mt y t ca c Gi-h-va (Ma-thi- 4:1; Lu-ca 22:31-32; I C-rinh-t 5:5; I Ti-m-th 1:20). Chng ta phi ngn chn s t m ca chng ta trong lnh vc ny. C mt quyn lc hin thn ca s cm d v gian c, nhng cng c mt v ch mt c Cha Tri v con ngi phi chu trch nhim i vi nhng iu mnh chn la. C mt trn chin thuc linh c trc v sau s cu ri. S chin thng ch c th n v tn ti trong v qua c Cha Tri Ba ngi. S c b nh bi v s b loi b!

y dy y cng l ch c dng cho c Thnh Linh (xem -ph-s 5:18). S y dy i hi phi c s hp tc. Chng ta c y dy vi iu g . Sa-tan c tc ng nhng chnh chng ta phi chu trch nhim (xem Lu-ca 22:3-6). Ti gii thiu quyn Three Crucial Questions About Spiritual Warfare, ca Clinton E. Arnold. Ti y cng l mt bng chng v s nh hng ca quyn lc ma qu trn i sng ca tn hu (xem I Ging 5:18-19). Xem ghi ch y trong 2:4 v 3:10. ni di cng c Thnh Linh H di gt Phi-e-r v Hi thnh, nhng thc ra h di gt c Thnh Linh. V phng din thn hc, iu ny tng t nh khi c Cha Gi-xu hi Phao-l trn ng n a-mch, Ti sao ngi bt b Ta? (xem Cng-v 9:4). Phao-l bt b nhng tn hu, nhng c Cha Gi-xu xem l bt b Ngi, ging nh c Thnh Linh ti y. y nn l li cnh bo cho nhng tn hu trong thi hin i. 5:4 y chng phi ngi ni di loi ngi, bn l ni di c Cha Tri Khng phi v h gi li mt phn s tin, nhng chnh v h la gt tn mnh l thing ling. Lu l ngay c vi mt vic lm tt p, ban cho rng ri nhng nu c thc hin bi ng c xu th vn l ti. Lu c Thnh Linh c cp trong cu 3 th ti y c xng l c Cha Tri. 5:5 ng xung v tt hi Trong th gii c i, hi th cui cng c xem l bng chng linh hn ri khi thn xc con ngi (xem Cc Quan Xt 4:2; -x-chi-n 21:7 trong bn LXX). Ch ny him khi c tm thy trong Tn c v ch xut hin trong sch Cng-v (xem 5:4,10; 12:23). y l mt v d ca s phn xt ngay tc th. im ny tng t nh s phn xt ca c Cha Tri i vi nhng con trai ca A-rn trong L-vi K 10. i vi c Cha Tri, ti li l iu v cng nghim trng. N khin mt s sng (xem II Cc Vua 14:6; -x-chi-n 18:4,20). phm ngi no hay iu u s hi qu i C th y l mc ch ca s phn xt ngay trong thi im ny. N cng c th tng t nh ci cht ca Na-p v A-bi-hu trong Cu c L-vi K 10 v ca U-xa trong II Sa-mu-n 6. Theo I C-rinh-t 11:30; Gia-c 5:20; v I Ging 5:16-17, c th gi nh rng mt s ti li ca nhng tn hu gy ra hu qu l ci cht sm. Rt kh gi s qun bnh

105

gia c tnh thnh khit ca c Cha Tri (s siu vit vt tri hn con ngi) v a v Cha Thin Thng ca Ngi (ni ti, gn gi vi mi to vt). 5:6 em i chn Ngi Do thi trong th k th nht khng p xc (hin gi cng vy) c l bi v Sng-th K 3:19 (xem Thi-thin 103:14; 104:29). Mt xc cht phi c chn ct nhanh chng, thng l ch trong ngy. Bi v ti ca A-na-nia nn khng c l tng nim hay l thc hin nghi thc chn ct theo C-c-Gio. CH C BIT: TP TC CHN CT I. M-s-p-ta-mi A. Vic chn ct ng cch rt quan trng cho hnh phc trong i sau. B. V d c mt li nguyn ra ca ngi Mesopotami l, Cu cho t khng nhn thn xc ngi.

II. Cu c A. Chn ct ng cch rt quan trng (xem Truyn-o 6:3). B. N c thc hin rt nhanh chng (xem Sa-ra trong Sng-th K 23 v Ra-chn trong Sngth K 35:19 cng nh lu Phc-truyn Lut-l K 21:23). C. Vic chn ct khng ng cch l du hiu ca s khc t v ti li. 1. Phc-truyn Lut-l K 28:26 2. -sai 14:2 3. Gi-r-mi 8:2; 22:19 D. Nu c th th vic chn ct c tin hnh ni phn m gia nh hay l hang ng trong khu vc sinh sng. E. Khng c p xc ging nh Ai-cp. Con ngi t bi t v phi tr v bi t (Sng-th K 3:19; Thi-thin 103:14; 104:29). F. Trong Do-Thi-Gio, kh qun bnh gia vic tn trng v x l xc cht vi khi nim b u v tip xc vi ngi cht. III. Tn c A. Vic chn ct c thi hnh nhanh chng sau khi cht, thng l trong vng hai mi bn gi. Ngi Do thi thng trng chng ngi m trong ba ngy v tin rng linh hn c th nhp li vo xc cht trong khong thi gian (xem Ging 11:39). B. Vic chn ct bao gm lm sch xc v qun li vi nhng hng liu (xem Ging 11:44; 19:39-40). C. Trong th k th nht ti vng Pa-les-tin, khng c s khc bit trong nghi thc chn ct hay nhng vt t trong m gia Do-Thi-Gio v C-c-Gio.

BN NASB 5:7-11 7 Khi ba gi, v ngi bc vo, vn cha h bit vic mi xy n. 8 Phi-e-r ct ting ni rng: Hy khai cho ta, ngi bn m rung gi c ngn y phi khng? Tha rng: Phi, gi ngn y . 9 Phi-e-r bn rng: Sao cc ngi dm ng mu th Thnh Linh ca Cha? Ka, chn nhng k chn chng ngi ng ngoi ca, h s em ngi i lun. 10 Chnh lc , nng t xung ni chn Phi-e-r v tt hi. Cc g tui tr tr v, thy nng cht, bn khing i chn bn chng nng. 11 C Hi thnh u rt s hi, cho n ngi no nghe tin cng vy.

106

5:7 ba gi Chi tit ny by t tnh sng ng t tng trnh ca nhn chng. im c bit ca Luca khi vit thng ch n nhng chi tit. iu ny th hin c vn phong v phng php nghin cu ca ng. 5:8 S di tr, gi v vn tip tc. 5:9 th C hai ch Hy lp c dng vi ngha th. Ti y l ch c n th xem vi hng n s hy hoi. Ch ny c th phn nh Xut -dp-t K 17:2 v Phc-truyn Lut-l K 6:16, nhng khc kinh vn cnh bo vic th c Gi-h-va (xem Thi-thin 78:18,41,56). CH C BIT: CH TH NGHIM TRONG TING HY LP V NHNG CH GN NGHA C hai t Hy lp mang ngha th nghim c mc ch vi mt ngi no . A. Dokimazo, dokimion, dokimasia y l thut ng ca nhng nh luyn kim dng th nghim tnh xc thc ca mt vt (ngha bng, ca mt ngi) bng la. La lm l ra kim kh tht bng cch t chy i (ty i) nhng cn b. Tin trnh vt l ny tr nn mt thnh ng rt hiu qu ch s th nghim ca Cha, ca Sa tan hoc nhng nguyn nhn khc th nghim con ngi. T ng ny c dng vi ngha tch cc hng tin n s chp nhn. N c dng trong Tn c ni v s th nghim: 1. Con b, Lu-ca 14:19 2. Chnh chng ta, I C-rinh-t 11:28 3. c tin, Gia-c 1:3 4. Ngay c chnh Cha, H-b-r 3:9 Kt qu ca nhng cuc th nghim ny c cho l tch cc (R-ma 1:28; 14:22; 16:10; II Crinh-t 10:18; 13:3; Phi-lp 2:27; I Phi-e-r 1:7). V vy, t ng ny chuyn ti ngha mt ngi c th nghim v cho thy l: 1. Xng ng 2. Tt 3. Tht 4. C gi tr 5. ng tn trng B. Peirazo, peirasmos T ng ny c ngha th thch vi mc ch tm ra ci sai hoc t chi. N thng c dng vi cm d ca Cha Jsus trong ng vng. 1. N mang ngha tm cch gi by Cha (Ma-thi- 4:1; 16:1; 19:3; 22:18, 35; Mc 1:13; Lu-ca 4:2; 10:25; H-b-r 2:18). 2. Ch ny c dng lm danh hiu cho Sa-tan trong Ma-thi- 4:3; I T-sa-l-ni-ca 3:5. 3. Cha Gi-xu dung ch ny (trong dng t ghp ekpeirazo) khi ni: khng c th Cha (Ma-thi- 4:7; Lu-ca 4:12; I C-rinh-t 10:9). N ni ln mt toan tnh lm mt vic g m tht bi (Cng-v 9:20; 20:21; H-b-r 11:29). Ch ny c dng khi ni n nhng cm d v th thch cho ngi tin Cha (I C-rinh-t 7:5; 10:9, 13: Ga-la-ti 6:1; I T-sa-l-ni-ca 3:5; H-b-r 2:18; Gia-c 1:2, 13,14; I Phi-e-r 4:12; II Phi-e-r 2:9).

5:10 Ch ny dng ch thanh nin (neteroi trong cu 6 th khc vi ch neanikoi trong cu 10). Khng r y c phi l ch v cch dng a dng ca tc gi hay l nhng nhm thanh nin khc nhau trong Hi thnh. C hai ch Hy lp u c chung mt t gc (neos).

107

5:11 u rt s hi, cho n ngi no nghe tin cng vy Lu-ca s dng ch phobos vi ln theo ngha cm xc ca m ng (xem Lu-ca 1:69; 3:37; Cng-v 19:17). i vi nhng tn hu, n l lng sng knh, tn trng v knh s; cn i vi nhng ngi khng tin l linh tnh, s v kinh hi (xem Lu-ca 12:4-5; H-b-r 10:31). Hi thnh y l ln u tin ch ny c dng trong sch Cng-v, mc d trong Textus Receptus n xut hin ti 2:47. y l ch Hy lp ekklesia. Ch ny kt hp t hai ch ra khi v ku gi; do , ch ny m ch nhng ngi c nhn s ku gi thing ling. Hi thnh ban u chn ly ch ny t cch s dng thng thng (xem Cng-v 19:32,39,41) v bi v bn Septuagint dng ch ny cho hi chng ca Y-s-ra-n (xem Dn-s K 16:3; 20:4). H dng ch ny cho chnh mnh nh l mt s tip ni ca dn s c Cha Tri trong Cu c. H chnh l Y-s-ra-n mi (xem R-ma 2:2829; Ga-la-ti 6:16; I Phi-e-r 2:5,9; Khi-huyn 1:6), s hon thnh s mng Ton cu ca c Cha Tri (xem Sng-th K 3:15; 12:3; Xut -dp-t K 19:5-6). BN NASB 5:12-16 12 By gi, c nhiu php l du k c lm ra trong dn bi tay cc s ; v cc mn u hip mt lng nhm nhau di hin ca Sa-l-mn. 13 Du vy, chng mt k no khc dm nhp bn vi mn , nhng dn chng th c ting ngi khen. 14 S nhng ngi tin Cha cng ngy cng thm ln, nam n u ng lm, 15 n ni ngi ta em k bnh ngoi ng, cho nm trn ging nh hoc trn chng, khi Phi-e-r i ngang qua, bng ca ngi t na cng che c mt vi ngi. 16 Dn s cc thnh Gi-ru-sa-lem, em n nhng ngi au m v k b t ma khuy hi, th ht thy u c cha lnh. 5:12-16 y l mt tm lc vn tt, l mt c im ca sch Cng-v (xem 2:43-47 v 4:32-35). 5:12 nhiu php l du k y l dng CH NH TH NG (bin cch) KHNG HON TON (IMPERFECT PASSIVE [deponent] INDICATIVE). Hai ch ny xut hin trong s trch dn Gi-n on 2 ca Phi-e-r trong Cng-v 2:19. Cc php l c lp li (xem 2:43; 4:30; 5:12; 6:8; 7:36; 14:3; 15:20). Cn nh rng nhng php l khng phi lun lun l biu hin ca thn linh (xem Ma-thi- 24:24; v II T-sa-l-ni-ca 2:9), nhng n v ang l mt cch thc kim chng s ip ca C-c-Nhn. u hip mt lng Xem ghi ch trong 1:14. hin ca Sa-l-mn y l mt dy ct m mi ngi c php ng trong khu vc n th dc theo tng hng ng ca Sn ngi ngoi bang. c Cha Gi-xu thng ging dy ti y (xem Ging 10:23). y cng l a im Phi-e-r v Ging b bt giam ln u. 5:13 NASB khng ai trong s cn li dm gia nhp vi h NKJV, NRSV khng ai trong s cn li dm gia nhp vi h TEV khng c ai ngoi hi dm gia nhp vi h NJB khng ai khc dm gia nhp vi h y l mt cm t bt thng. N dng nh by t kha cnh tiu cc ca s s hi. C nhiu nhm ngi c m ch trong bi cnh ti y (xem cu 12-16). i vi a s, nhng s kin ny l s by t c tin trong ng Christ (xem #5 v c th l #6 v #7) hay l mt s xc nhn ca c tin trong ng Christ (im #3). 1. Cc S , cu 12 2. Dn chng, cu 12,13

108

3. Nhng tn hu (hip mt lng ti hin ca Sa-l-mn), cu 12 4. Nhng ngi cn li (gii lnh o Do thi), cu 13 5. Nhng tn hu mi, cu 14 6. Nhng ngi bnh ti Gi-ru-sa-lem, cu 15 7. Nhng ngi bnh, b qu m t cc lng ln cn, cu 16 Ch hp li dng NGUYN TH TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE INFINITIVE) c ngha en l dn hay gn li vi nhau. Lu-ca thng hay s dng ch ny vi nhiu ngha a dng. Ti y, ch ny m ch rng h khng tr thnh mt phn ca nhm mi (nhng ngi tin c Cha Gi-xu l ng Mt-si-a c ha). 5:14 nhng ngi tin y l dng NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE), ch mt hnh ng tip tc. Xem Ch c Bit trong 2:40. NASB, TEV,NJB, NIV trong Cha NKJV, NRSV t Cha Dng ng php ny (h thng tm th cch) c th hiu nh TNG CCH (DATIVE) cho hay l n hoc l CCH V TR (LOCATIVE) trong, trong. Ti ngh y l mt cch thc chng t nhng tn hu thuc v Cha. Chng ta thuc v Ngi, Ngi l ca chng ta. cng ngy cng thm ln Lu-ca thng hay dng nhng cu tm tt s tng trng ca Hi thnh (xem 2:47; 5:14; 6:7; 9:31; 12:24; 16:5; 19:20). 5:15 khi Phi-e-r i ngang qua, bng ca ngi t na cng che c mt vi ngi Nhng php l trong giai on ny thng thng nh mt cch thc chng nhn Phc m. Phi-e-r hin nhin l pht ngn vin cho cc S . Cng mt cch thc chng nhn, cha lnh ny lp li sau qua Phaol (xem 19:12). L nhng ngi gii ngha, chng ta cn phi nh rng nhng php l c ban cho : 1. By t s thng xt ca c Cha Tri 2. By t chn l ca Phc m 3. By t ai l ngi lnh o c c Cha Tri ku gi Nhng du hiu ny c ban cho trong mi trng vn ha c th, vi mt mc ch xc nh. Bi v c Cha Tri thi hnh ti y, n khng ng nhin c ngha rng Ngi s lm iu ging nh vy trong mi giai on lch s trong mi nn vn ha. Khng phi v c Cha Tri khng ch ng hay l km thng xt trong mi thi i, nhng dn s ca c Cha Tri phi i bi c tin ch khng phi bi mt thy. Nhng php l tip tc by t, nhng s cu ri ca ti nhn phi l mc tiu ln nht ch khng phi s cha lnh thuc th cho nhng con ngi s phi cht. i vi ti dng nh c Cha Tri khng h thay i. Bn tnh ca Ngi, quyn nng, s thng xt v lng mong c cho mi ngi c cu vn y nguyn. Nhng nhn t kha cnh thn hc lch s, c hai giai on quan trng ca nhng du hiu siu nhin mnh m t c c Cha Tri v Sa-tan. 1. Khong thi im hnh thnh v pht trin ca Hi thnh u tin 2. Trc nhng s kin ca thi tn th khi m nhng tn hu s di s bt b kinh khip Ti mun trch dn A. T. Robertson, trong quyn Word Pictures in the New Testament, vol. III, trang 62 D nhin l khng c c n hay l quyn php g trong ci bng ca Phi-e-r. l c tin km theo vi s m tn ging nh nhng trng hp tng t xut hin trong cc sch Phc m (Ma-thi- 9:20; Mc 6:56; Ging 9:5) v vic s dng khn ca Phao-l (Cng-v 19:12). c Cha Tri qu trng ngay c c tin m tn nu l c tin chn tht ni Ngi. Ch c mt s t ngi hon ton trnh khi s m tn.

109

5:16 ht thy u c cha lnh y l dng CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE), khng nh mi ngi u c cha lnh (tc nhn cha lnh khng c by t nhng chc hn l c Thnh Linh), lp i lp li, cho n khi khng cn mt ai cn c cha lnh na. y l mt cu thuc th loi tng kt. Chng ta c th hiu cu ny theo ngha en khng (tt c mi ngi)? c Cha Gi-xu i hi phi c c tin hay l dng s cha lnh (1) hun luyn cc mn hoc (2) khin m ng lng nghe. iu khin ti kinh ngc l khng phi tt c mi ngi c cha lnh trong Tn c u c cu cng lc (tin cy ng Christ v nhn s sng i i). Cha lnh thuc th l s thay th khng ng k i vi s cu ri tm linh. Cc php l ch thc s ch li nu n em chng ta n vi c Cha Tri. C nhn loi sng trong th gii sa ng. Nhng iu xu xy ra. c Cha Tri thng chn khng can thip, nhng iu khng lin h g vi tnh thng v s chm sc ca Ngi. Cn phi cn trng vi i hi c Cha Tri lun lun phi thi hnh php l trong thi k ti li hin ti. Ngi l ti thng v chng ta khng hiu bit y ngha tim n ca tt c hon cnh xy ra. Trong im ny, ti mun kt hp ghi ch ca ti trong sch gii kinh ti II Ti-m-th 4:20 v Phaol v s cha lnh thuc th: C qu nhiu thc mc m chng ta mun hi nhng tc gi Tn c. Mt ch m tt c mi tn hu ngh n l s cha lnh thuc th. Trong sch Cng-v (xem 19:12; 28:7-9) Phao-l c th cha lnh, nhng ti y v trong II C-rinh-t 12:7-10 cng nh Phi-lp 2:25-30, dng nh ng li khng c. Ti sao ch mt s c cha lnh m khng phi l tt c, v liu giai on lin kt nhng s cha lnh ny chm dt? Ti tin hon ton ni Cha Thin Thng siu nhin v thng xt, ng v ang cha lnh thuc th cng nh tm linh, nhng ti sao dng nh kha cnh cha lnh ny hin din ri li lm ngi ta phi ch khi nvng bng? Ti khng ngh rng n lin kt vi c tin ca con ngi, bi v chc chn Phao-l c c tin (xem II C-rinh-t 12). Ti cm nhn rng s cha lnh v nim tin ni php l xc nhn c tnh chn tht v thch hp ca Phc m, iu ny vn xy ra nhng vng trn th gii ni m Phc m c rao ging ln u tin. Tuy nhin, ti cm nhn rng c Cha Tri mun chng ta bc i bi c tin ch khng phi bi mt thy. Ngoi ra, bnh tt trn thn th thng c php xy n trong i sng nhng tn hu (1) nh l mt s sa pht ti li tm thi; (2) nh l nhng h qu ca cuc sng trong th gii sa ng; v (3) gip nhng tn hu trng thnh tm linh. Nan ca ti l ti khng bao gi bit c u l nguyn nhn thc s. Li cu nguyn ca ti l: xin Cha c nn trong mi trng hp, y khng phi l s thiu c tin nhng li l mt n lc chn thnh thun phc c Cha Tri thng xt, y n thc thi ch ca Ngi trn mi cuc i. t ma Xem Ch c Bit bn di.

CH C BIT: MA QU A. Con ngi trong thi c i tin theo thuyt vt linh. H gn ghp nhn tnh v nhng c im ging ngi vo nhng sc mnh thin nhin, cc vt th thin nhin. S sng c gii thch qua nhng tng tc gia nhng th linh ny vi con ngi. B. S nhn cch ha ny pht trin thnh a thn gio. Thng thng t linh (genii) c xem l nhng thn linh cp thp hay l na thn na ngi (thin hoc c) tc ng n i sng c nhn con ngi. 1. M-s-p-ta-mi, hn lon v xung t 2. Ai-cp, th t v vn hnh 3. Ca-na-an, xem Archaeology and the Religion of Israel ca W. F. Albright, Fifth Edition, trang 67-92

110

C. Cu c khng ch tm hay khai trin ch nhng thn linh cp thp, thin thn hay l t linh bi v c tnh c thn nghim ngt (xem Xut -dp-t K 8:10; 9:14; 15:11; Phc-truyn Lutl K 4:35,39; 6:4; 33:26; Thi-thin 35:10; 71:19; 86:6; -sai 46:9; Gi-r-mi 10:6-7; Mi-ch 7:18). N c cp n nhng thn h khng ca nhng ngoi gio (Shedim, xem Phc-truyn Lut-l K 32:17; Thi-thin 106:37) v cho bit tn ca mt s. 1. Seim (thn rng hay l nhng qu c lng, tc, xem L-vi K 17:7; II S-k 11:15) 2. Lilith (ging ci, qu cm d, xem -sai 34:14) 3. Mavet (ch s cht trong ting Do thi cng dng cho cc t linh trong m ph ca ngi Ca-na-an, Mot, xem -sai 28:15,18; Gi-r-mi 9:21; c th Phc-truyn Lut-l K 28:22) 4. Resheph (tai v, xem Phc-truyn Lut-l K 33:29; Thi-thin 78:48; Ha-ba-cc 3:5) 5. Dever (bnh dch, xem Thi-thin 91:5-6; Ha-ba-cc 3:5) 6. Azazel (khng r ngha ca tn ny, nhng c l l mt qu sa mc hay l mt a danh, xem L-vi K 16:8,10,26) (Nhng v d ny ly t Encyclopaedia Judaica, vol. 5, trang 1523.) Tuy nhin, khng c thuyt nh nguyn hay nhng thin thn c lp vi c Gi-h-va trong Cu c. Sa-tan l mt y t ca c Gi-h-va (xem Gip 1-3; Xa-cha-ri 3), ch khng phi l k th (xem A. B. Davidson, A Theology of the Old Testament, trang 300-306). D. S pht trin ca Do-Thi-Gio trong thi k lu y ti Ba-by-ln (nm 586-538 trc Cha), thn hc ca n b nh hng bi thuyt nh nguyn c nhn cch ho ca Ba-t t Bi-ha gio, mt thn cao cp thin lnh gi l Mazda hay l Ormazd v mt thn i nghch c c gi l Ahriman. S nh hng ny khin Do-Thi-Gio sau thi k lu y tr thnh mt dng nh nguyn thuyt c nhn cch ha, mt bn l c Gi-h-va v cc thin thn ca Ngi v pha i ch l Sa-tan v nhng t linh ca n. Thn hc nhn cch ha ma qu ca Do-Thi-Gio c gii thch v tng trnh chi tit trong The Life and Times of Jesus the Messiah, vol. 2, ca Alfred Edersheim phn Ph lc XIII (trang 749-863) v XVI (trang 770-776). Do-Thi-Gio nhn cch ha ma qu theo ba cch. 1. Sa-tan hay l Sammael 2. Xu hng ti li (yetzer hara) bn trong con ngi 3. Thn Cht Edersheim trnh by ba phng cch ny bng (1) K kin co; (2) K cm d; v (3) K trng pht (vol. 2, trang 756). C s khc bit thn hc r rt trong cch trnh by v gii thch v ma qu gia Do-Thi-Gio sau thi k lu y v trong Tn c. E. Trong Tn c, c bit trong cc sch Phc m, khng nh s hin hu v chng nghch ca nhng t linh vi con ngi v c Gi-h-va (trong Do-Thi-Gio, Sa-tan l k th vi con ngi, nhng vi c Cha Tri th khng). Chng chng nghch vi nh, s cai tr v vng quc ca c Cha Tri. c Cha Gi-xu ng u v ui nhng t ma ny cng gi l (1) nhng u linh, xem Lu-ca 4:36; 6:18, hay l (2) t linh, xem Lu-ca 7:21; 8:2 khi con ngi. c Cha Gi-xu phn bit r rng gia nhng bnh tt (th cht, tm tr) v nhng ngi b qu m. Cha Gi-xu by t quyn nng v s nhn bit thing ling ca Ngi bng vic nhn din v ui nhng qu ny. Cc qu ny cng thng nhn bit Ngi v c gng tn xng Ngi, nhng c Cha Gi-xu khc t s xc nhn ca chng, ra lnh cho chng im lng v ui chng. Trong nhng th tn ca cc S trong Tn c, c s thiu ht nghim trng thng tin cp n ch ny. S ui qu khng bao gi c cp nh l mt n t thuc linh cng nh khng c phng php hay l cch thc no c li cho nhng th h tn hu, mc s v sau. F. Ma qu c tht; ma qu c nhn cch; ma qu hin din. C ngun gc hay l ch ch ca ma qu khng c by t. Kinh thnh khng nh s thc hu ca ma qu v chng i mnh m nh hng ca n. Khng h c s nh nguyn tt cng gia c Cha Tri v Sa-tan. c Cha

111

Tri hon ton kim sot mi s, ma qu b nh bi, b on xt v s b x ui khi cng trnh sng to. G. Dn s ca c Cha Tri phi chng c vi ma qu (xem Gia-c 4:7). H khng th b n kim sot (xem I Ging 5:18), d cho h c th b cm d v li lm chng cng nh nh hng ca h b tn hi (xem -ph-s 6:10-18). Ma qu l mt phn c Kinh thnh tit l trong th gii quan ca C-c-Nhn. Nhng C-c-Nhn hin i (nhm Tn phi) khng c quyn nh ngha li v ma qu (nh nhng c gng loi b tnh huyn thoi ca Rudolf Baltmann); loi b nhn cch khi ma qu (nhng cu trc x hi ca Paul Tillich), hay l c gng gii thch ma qu hon ton theo phng din tm l (nh Sigmund Freud), tuy vy nh hng ca chng li trn lan khp ni.

BN NASB 5:17-26 17 By gi thy c thng phm v nhng k theo ngi (y l phe Sa-u-s) u ng dy, y lng ghen tng, 18 bt cc s b vo khm cng. 19 Nhng ng ban m, c mt thin s ca Cha m ca khm cho s ra, v dn rng: 20 i i, hy ng ni n th, m rao ging cho dn chng mi li ny ca s sng. 21 s nghe by nhiu li, va lc rng ngy, vo n th, khi s dy d. Nhng thy c thng phm v nhng k vi ngi n thnh lnh, nhm ta cng lun v hi ng trng lo ca dn Y-s-ra-n li, sai ngi vo khm ng iu cc s n. 22 Cc k sai n khm, khng thy s ti , bn tr v trnh 23 rng: chng ti thy khm ng k, lnh canh ng ngoi ca; nhng lc m ra chng thy mt ngi no trong. 24 Quan coi n th v cc thy t l c nghe vy, u bc tc v vic cc s v v manh mi ca vic y. 25 Nhng c ngi thot n, bo vi h rng: Ka, nhng ngi m cc quan b t, nay ng trong n th dy d dn s! 26 K , quan coi n th vi cc k sai cng i n ni bt v dn cc s i nhng khng dng cch d tn, v s dn chng nm ; 5:17 y lng ghen tng Ch Hy lp ny c ngha n gin l si. Do , chc hn bi cnh phi cho chng ta bit y l s ghen t. Chi tit ny by t ng c thc s ca nhng lnh o tn gio ny l v ghen t. Trong cc sch Phc m, k th chnh ca c Cha Gi-xu l nhng ngi Pha-ri-si, nhng trong sch Cng-v, k th chnh ca nhng ngi tin theo Ngi li l nhng ngi Sa-u-s. 5:18 Nhng chng u ca sch Cng-v ny trnh by nhng nan m Hi thnh u tin phi i din. Nhng nan s khc nhau trong tng thi k, theo mi nn vn ha; nhng c Cha Tri l c Cha Tri dnh cho chng ta, vi chng ta v lm cho chng ta mnh m vt qua. Khng mt iu g: nh t, nhng e da, s nhc v.v. c th cp nhng tn hu khi s hin din v bnh an ca ng Christ (xem R-ma 8:31-39). 5:19 thin s ca Cha cm t ny c s dng theo hai cch trong Cu c. 1. Mt thin s (xem Sng-th K 24:7,40; Xut -dp-t K 23:20-23; 32:34; Dn-s K 22:22; Cc Quan Xt 5:23; I Sa-mu-n 24:16; I S-k 21:15ff; Xa-cha-ri 1:28) 2. Nh l mt cch m ch n c Gi-h-va (xem Sng-th K 16:7-13; 22:11-15; 31:11,13; 48:15-16; Xut -dp-t K 3:2,4; 13:21; 14:19; Cc Quan Xt 2:1; 6:22-24; 13:3-23; Xa-cha-ri 3:1-2

112

Lu-ca thng hay s dng cm t ny (xem Lu-ca 1:11,13; 2:9; Cng-v 5:19; 7:30; 8:26; 12:7,11,23; 10:3; 27:23), nhng cng theo #1 nh trn. Tn c khng s dng #2, ngoi tr trong Cng-v 8:26 v 29, ch thin s ca Cha c trnh by song song vi c Thnh Linh. m ca khm Chi tit ny tng t vi tri nghim ca Phao-l v Si-la ti thnh Phi-lp (xem Cng-v 16:26). Trong nhiu phng din, cuc i ca Phi-e-r tng t nh cuc i ca Phao-l. Chi tit ny c th c ch ch ca tc gi. 5:20 i i, hy ng ni n th, m rao ging Nhng vic lm ny dng ba MNH LNH (IMPERATIVES). 1. i, MNH LNH TRUNG CP (bin cch) HIN TI (PRESENT MIDDLE [deponent] IMPERATIVE) 2. ng, NG TNH T TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE PARTICIPLE) dng nh mt MNH LNH (IMPERATIVE) (Fribergs, Analytical Greek New Testament, trang 379) 3. Rao ging, MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) Thin s ban mt s mnh truyn ging cho cc s . rao ging cho dn chng y l trng im chnh trong chc v ca cc S . Dn d, khng s, n by t nhng i sng mi c y dy c Thnh Linh ca h. NASB trn s ip s sng NKJV tt c mi li ca s sng NRSV c s ip v s sng ny TEV tt c v s sng mi ny NJB tt c v s sng mi ny Cm t ny cp n s sng mi (ze, s sng i i) ch tm c trong Phc m ca c Cha Gi-xu Christ. H c t do c tm linh (s cu ri) v thuc th (ra khi t). Gi y h phi ni li tt c cho mi ngi. 5:21 Lu rng d c gii cu cch siu nhin khng c ngha l h s khng b bt giam ln na. Mc d c s d phng ca c Cha Tri cng khng c ngha l tt c mi kh khn s c gii quyt v b trit tiu trong chc v ca h (xem Ma-thi- 5:10-12; R-ma 8:17; I Phi-e-r 4:12-16) ta cng lun v hi ng trng lo ca dn Y-s-ra-n Xem ghi ch v Ta cng lun trong 4:15. Hi ng cp n nhm ngi no? Trong Acts ca Curtis Vaughan trang 39-40, cho bit l nhng trng lo Gi-ru-sa-lem nhng khng phi l thnh vin ca Ta cng lun (xem M. R. Vincent, Word Studies, Vol. 1, trang 234), nhng bn dch NASB v NIV gi nh rng Hi ng v Ta cng lun l t ng ngha. 5:23 ng k y l dng NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). ca on kinh vn ti y l ca ngc ng kn v c nhng lnh canh gc (NG TNH T CH NG HON THNH [PERFECT ACTIVE PARTICIPLE]), nhng nhng t nhn i ri. 5:24 u bc tc Lu-ca s dng ch ny nhiu ln. N l dng nhn mnh ca ch apore (xem Lu-ca 24:4; Cng-v 25:20) vi dia (xem Lu-ca 9:7; Cng-v 2:12; 5:24; 10:17). Ngha n gin l nghi ng, khng chc, bi ri.

113

v manh mi ca vic y Dng ng php ca cm t ny cu IU KIN BC BN (FOURTH CLASS CONDITIONAL) khng trn vn, an km theo MONG MI TRUNG CP (bin cch) TH BT NH (AORIST MIDDLE [deponent] OPTATIVE). Dng MONG MI (OPTATIVE MOOD) trnh by s bi ri (xem Lu-ca 1:61-62; 3:15; 8:9; 15:26; 22:23; Cng-v 5:24; 8:31; 10:17; 21:33, xem New Testament Greek, ca James Allen Hewett, trang 195). 5:26 v s dn chng nm Chi tit ny chng t s ph bin ca Hi thnh u tin (xem cu 13; 2:47; 4:21) v cng l ngun gc ca s ghen t lin tc ca nhng lnh o Do thi. BN NASB 5:27-32 27 v khi iu cc s i ri, th em n ta cng lun. Thy c thng phm tra hi cc s , rng: 28 Chng ta cm ngt cc ngi, khng cho ly danh m dy d, song cc ngi li lm cho thnh Gi-ru-sa-lem y dy o gio mnh. Vy, cc ngi mun khin mu ngi y li trn chng ta sao! 29 Phi-e-r v cc s tr li rng: Th phi vng li c Cha Tri cn hn l vng li ngi ta. 30 c Cha Tri ca t ph chng ta khin c Cha Jsus sng li, l ng m cc ng treo trn cy g v git i. 31 c Cha Tri em ng y ln bn hu Ngi, lm Vua v Cu Cha, ban lng n nn v s tha ti cho dn Ys-ra-n. 32 Cn Chng ta y l k lm chng mi vic , cng nh c Thnh Linh m c Cha Tri ban cho k vng li Ngi vy. 5:28 NASB, NRSV, TEV ch th nghim ngt NKJV mnh lnh nghim khc NJB cnh bo nghim trng Bn KJV th li dch l khng ra lnh nghim khc, t im d bit ca cc bn chp tay ting Hy lp 2, D, v E, nhng li khng c trong cc bn P74, *, A, hay B. Ch khng chc hn phi c cc nh chp kinh thm vo sau. Cu trc thnh ng thuc h ngn ng X-mt (Semitic) (xem Lu-ca 22:15) tng t dng I CCH T CHUNG GC (COGNATE ACCUSATIVE) trong ting Hy lp Koine, khi ng t (parangell) v b ng trc tip (parangelia) u c chung t gc. Cu trc ny nhn mnh ngha c bn ca nhng t ny. C nhiu hc gi tin rng cu trc ny phn nh mt thnh ng trong h ngn ng Xmt. Tht th v l ch ny trong mt bn giy ci ting Hy lp Koine c tm thy ti Ai-cp th c ngha l lnh triu hi chnh thc n ta hay l mt sc lnh t ta n (xem quyn Vocabulary ca Moulton v Milligan, trang 481). danh Chi tit ny by t s mit th ca nhng lnh o ngi Do thi. H khng bao gi nhc n danh ca c Cha Gi-xu. Thm ch trong Talmud gi Ngi l vn vn v vn vn (xem M. R. Vincent, Word Studies, vol. 1, trang 234). mu ngi y li trn chng ta Phi-e-r v Ging tip tc qu quyt rng nhng lnh o ngi Do thi sp t ci cht ca c Cha Gi-xu (xem cu 30; 3:14-15). y cng l s t co ca -tin trong 7:52. 5:29 Th phi Ch dei ti y c ngha l s cn thit v o c. Chi tit ny chng t c s rng buc ca cc S phi rao ging chn l bt chp nhng h qu (xem 4:19).

114

5:30 c Cha Tri ca t ph chng ta Nhng C-c-Nhn u tin ny tin rng h thc s l dng di thuc linh ca dn s c Cha Tri trong Cu c (xem R-ma 2:28-29; Ga-la-ti 6:16; I Phie-r 3:5,9; Khi-huyn 1:6). khin c Cha Jsus sng li Tn c xc nhn rng c Cha Cha khin c Cha Gi-xu sng li (xem Cng-v 2:24,32; 3:15,26; 4:10; 5:30; 10:40; 13:30,33,34,37; 27:31; R-ma 6:4,9) xc nhn l tht trong cuc i v s ging dy ca c Cha Gi-xu. y l kha cnh chnh ca Kerygma (xem I C-rinh-t 15). l ng m cc ng treo trn cy g v git i. Chi tit ny lin h n s ra s trong Phctruyn Lut-l K 21:23. Nhng lnh o tn gio ny mun Gi-xu, ngi m theo h l k gi dng ng Mt-si-a, gnh ly s nguyn ra ca c Gi-h-va. c Cha Gi-xu gnh ly s ra s ca lut php Cu c (linh hn no phm ti s phi cht [xem -x-chi-n 18:4,20] v tt c nhn loi u phm ti, xem R-ma 3:23; C-l-se 1:15; II C-rinh-t 2:14) cho chng ta (xem Ga-la-ti 3:13; C-lse 1:14). c Cha Gi-xu l Chin con v ti ca c Cha Tri (xem Ging 1:29; II C-rinh-t 5:21). 5:31 c Cha Tri em ng y ln bn hu Ngi Ch em ln/tn cao c dch l nng ln trong Ging 3:14 cn trong Phi-lp 2:5 th li l tn rt cao. Thp t gi l cch tn cao v c thng ca ng Christ (xem C-l-se 1:15; II C-rinh-t 2:14). Cm t bn hu c din t theo cch loi ngi l mt n d ch v a v v thm quyn (xem Ma-thi- 26:64). c Cha Tri l Thn Linh vnh hng. Ngi khng c hnh th vt cht. Vua Cu ny nhn mnh r rng v c th thm quyn ng Mt-si-a ca c Cha Gi-xu. Cng ch ny dng cho c Cha Gi-xu trong 3:15, c dch l tc gi. N c th c ngha l ngi lnh o, ngi m ng hay l hong t. N cng c th c dng cho ngi thnh lp trng hc hay l gia nh (xem H-b-r 2:10; 12:2). Cu Cha Ch ny c s dng th k th nht trong th gii Hy lp-La m cho S-sa. ng xng mnh l v cu tinh cho nn ha bnh v vn ha. Mt ch na m nhng v S-sa dng lm danh xng, nhng cc C-c-Nhn ch dng ring cho c Cha Gi-xu, l ch Cha (kurios). Mt kha cnh khc ca ch Cu Cha l ch dng cho c Gi-h-va trong Cu c (xem II Samu-n 22:3; Thi-thin 106:21; -sai 43:4,11; 45:15,21; 49:26; 60:16; 63:8). Nhng tc gi Tn c thng xc nhn thn tnh ca c Cha Gi-xu bng cch quy cho Ngi nhng danh hiu ca c Gih-va trong Cu c. Lu cch Phao-l thc hin iu nay trong th gi cho Tt. 1. 1:3, c Cha Tri l Cu Cha chng ta 2. 1:4, c Cha Gi-xu Christ, Cu Cha chng ta 3. 2:10, c Cha Tri l Cu Cha chng ta 4. 2:13, c Cha Tri v i v Cu Cha chng ta l c Cha Gi-xu Christ 5. 3:4, c Cha Tri, Cu Cha chng ta 6. 3:6, c Cha Gi-xu Christ, Cu Cha chng ta ban lng n nn v s tha ti cho dn Y-s-ra-n Chi tit ny by t mc ch ci cht ca c Cha Gi-xu (xem Lu-ca 24:47 v Cng-v 2:38). Tht l khc thng khi nhng tc gi cp n s n nn nh l mt tng phm t c Cha Tri (xem Cng-v 11:18; II Ti-m-th 2:25). Thng thng n l mt trong nhng i hi ca Giao c Mi (xem Mc 1:15 v Cng-v 3:16,19; 20:21). Thng thng nhng ai ch ch tm vo vai tr ca c Cha Tri trong Giao c Mi dng cu Kinh thnh ny chng minh rng s cu ri l n hon ton t c Cha Tri v khng h lin h n bt c s d phn no ca con ngi. Tuy nhin, y l mt v d in hnh ca mt bng chng bn vn thch hp vi h thng thn hc ch nh ca mt s ngi. Kinh thnh xc nhn r rng u tin v cn thit ca s khi u t c Cha Tri, nhng cng by t khi nim giao c trnh by chnh xc nht m hnh Ngi chn lin h n nhng nhu cu ca con ngi. T do l tng phm m c Cha 115

Tri ban cho trong s sng to. c Cha Tri khng h xm phm mn qu/tng phm ny (xem Rma 2:4; II C-rinh-t 7:10). Ngi c cun ht chng ta, thu phc chng ta, hnh ng trong chng ta v ban cho chng ta mt phng cch cu chuc (xem Ging 6:44,65). Nhng nhn loi sa ng phi p ng v lin tc p ng bi s n nn, c tin, vng phc v bn . y l mt trch dn th v t New Testament Theology ca Frank Stagg, trang 119: Con ngi khng th ginh ly c nhng ch c th tip nhn s n nn, h vn cn phi tip nhn n. Bi c tin, con ngi tip nhn ng Christ vo trong su thm tm can ca mnh; v s hin din ca ng Christ l s bin i lm o ngc ng hng ca cuc i: t ch tin cy chnh mnh chuyn sang tin cy ni c Cha Tri, t xc nhn chnh mnh n t b chnh mnh. S chuyn i ny l s lt ngc li ca s Sa ng m trong con ngi tm kim ngha y cho s hin hu ni chnh mnh. 5:32 Mt vi ln trong sch Cng-v, Phi-e-r nhc n vic cc S v nhng mn l nhng nhn chng ca cuc i, ci cht v s sng li ca c Cha Gi-xu. Trong bi cnh ti y, ng thm c Thnh Linh nh l nhn chng. y cng c th l mt phng cch hi s cn thit phi c t nht hai nhn chng theo Cu c (xem Dn-s K 35:30; Phc-truyn Lut-l K 17:6). k vng li Ngi Vng phc l chn li sng. Chng ta phi vng phc bng cch tin ni Phc m. Chng ta phi tip tc trong s tin cy hng nhn nhng kt qu ca n (xem Lu-ca 6:46). Ch vng phc l mt ch him (peithomai kt hp vi arch, xem 27:21; Tt 3:1), c s dng trong cu 29 v 32, l s kt hp ca ch quan cai tr (arch) v vng li. BN NASB 5:33-39 33 H nghe my li th nghin ngm, gin hong, bn mu git cc s . 34 Nhng mt ngi Pha-ri-si, tn l Ga-ma-li-n, lm lut s, c dn s tn knh, ng ln gia ta cng lun, truyn lnh em cc s ra ngoi mt lt. 35 K , ngi ni rng: Hi ngi Y-s-ra-n, hy cn thn v iu cc ngi s x vi nhng ngi ny. 36 Trc y, Thu-a dy ln, xng mnh l k tn trng, c bn trm ngi theo hn: hn b git, v c thy nhng k theo hn u tan lc, rt li chng qua l h khng. 37 K hn th c Giu-a, ngi Ga-li-l, dy ln, v thi k tu s dn, r nhiu ngi theo mnh; nhng ri cng cht, bao nhiu k theo phi tan tnh. 38 Nay ta khuyn cc ngi: Hy lnh xa nhng ngi mc h i. V nu mu lun v cng cuc ny ra bi ngi ta, th s t h i; 39 nhng nu bi c Cha Tri ra, th cc ngi ph dit nhng ngi chng ni, v li l liu mnh nh gic cng c Cha Tri. 5:33 NASB h nh b ct vo tm can NKJV h in tit NRSV h ni gin TEV h rt gin NJB iu ny khin h ni gin Ch ny c ngha en l b ct bi li ca hay nghin rng. Cng trong hnh thc ca ch ny c dng trong 7:54, c thm cm t nh ct vo tim, by t y ngha n d (cng xem trong Lu-ca 2:35). Ch nhn mnh ny (diapri) c ngha tng t trong 2:37a. bn mu git cc s y l dng CH NH TRUNG CP (bin cch) KHNG HON THNH (IMPERFECT MIDDLE [deponent] INDICATIVE), m ch rng (1) t thi im ny h bt u c gng git hai s hay l (2) y l k hoch v tham vng ti din. Theo hiu bit ca chng ta v s pht trin ca Hi thnh u tin trong Cng-v, #1 thch hp nht. Lu rng chnh nhng ngi

116

Sa-u-s by t s gin d v nh git ngi. Cng c th nhng ngi Pha-ri-si (Ga-ma-li-n) xem Hi thnh u tin nh nhng gai nhn hu dng m thng quan im chi b s sng li tng qut ca ngi Sa-u-s. Nhng ngi Pha-ri-si khng mun xc nhn s sng li ca c Cha Gi-xu, nhng li mun khng nh khi nim s sng li vi mt cuc sng trong tng lai vi c Cha Tri. Vic nhng lnh o tn gio li lp mu git ngi khin nhng ngi c Kinh thnh hin nay kinh ngc. Nhng cn nh rng y l nhng ngi Sa-u-s cam kt gi li dy ca Mi-se m trong ra lnh k phm ti phm thng phi b nm cht. Nhng v lnh o ny cho rng h i din cho c Cha Tri hnh ng theo Li ca Ngi (xem L-vi K 24:10-16). 5:34 Pha-ri-si Xem Ch c Bit bn di. CH C BIT: NGI PHA-RI-SI Ch ny c th xut pht t mt trong nhng ngun gc nh sau: A. Bit lp. Nhm ny pht trin trong thi k Mc-ca-b. (y l quan im c chp nhn rng ri nht). B. Tch ri y l mt ngha khc ca cng mt gc t Do thi. Mt s ngi cho rng n c ngha l ngi thng dch (xem II Ti-m-th 2:15). C. Ba-t. y l mt ngha khc ca cng mt gc t trong ting A-ram. Mt s nhng gio l ca nhng ngi Pha-ri-si c nhiu im chung vi thuyt nh nguyn ca Bi ha gio Ba-t. H pht trin trong giai on Mc-ca-b t Hasidim (ngi sng o). Mt vi nhm khc nh nhm Essenes xut pht t phn ng chng nh hng Hy lp t Antiochus IV Epiphanes. Nhng ngi Pha-ri-si c cp ln u trong Antiquities of the Jews 8:5:1-3 ca Gi-se-pht. Nhng gio l chnh ca h. A. Tin ni s hin n ca ng Mt-si-a, b nh hng bi nhng sch thuc th loi thi tn th xut hin trong thi k gia Cu c v Tn c nh I H-nc. B. c Cha Tri hnh ng trong cuc sng hng ngy. im ny i nghch hon ton vi ngi Sa-u-s. Phn ln gio l ca ngi Pha-ri-si i nghch vi nhng gio l ca ngi Sa-u-s. C. i sau vn c khuynh hng vt cht do da theo cuc i trn gian ny, ph thuc vo vic thng v pht. Nhng quan im ny c th n t a-ni-n 12:2. D. Thm quyn ca Cu c v Li Truyn khu (Talmud). H thc vng gi mng lnh ca c Cha Tri trong Cu c khi chng c ging ngha v p dng bi nhng hc gi tu s Do-Thi-Gio (Shammai, khuynh hng bo th, v Hillel, khuynh hng phng khong). S ging ngha da trn i thoi gia nhng tu s Do-Thi-Gio thuc hai trng phi khc nhau, mt bo th v mt phng khong. Nhng s tranh lun bng li ni v ngha ca Kinh thnh c vit li hai dng cui cng l: bn Babylonian Talmud v bn Palestinian Talmud cha hon tt. Ngi Pha-ri-si tin rng Mi-se nhn c nhng gii ngha theo dng li ni ny trn ni Si-na-i. im khi u lch s ca nhng tranh lun ny l E-x-ra cng vi nhng ngi thuc v Nh hi ln (v sau c gi l Ta cng lun). E. Thin s hc pht trin. Ngnh nghin cu ny c c nhng th linh thin v nhng th linh c c pht trin t thuyt nh nguyn ca ngi Ba-t v nhng tc phm ca ngi Do thi trong khong thi gian gia Cu c v Tn c.

117

CH C BIT: GA-MA-LI-N Tn gi A. Tn ny c ngha l c Cha Tri l ng ban thng ca ti. B. ng c bit nh l trng lo hay l Ga-ma-li-n I phn bit vi nhng h hng v sau, cng rt tch cc hot ng trong gii lnh o ngi Do thi. II. Con ngi A. Theo truyn thng, ng l chu ca Hillel. B. Theo nhng truyn thng khc th ng c nhng lin h vi hong tc ca vua H-rt (vua c-rp-ba I). C. Truyn thng cho bit ng l ngi ng u trong Ta cng lun, nhng chi tit ny c l cp n Ga-ma-li-n II. D. ng l mt trong by hc gi ngi Do thi rt c knh trng c phong danh hiu Rabban. E. ng qua i trc nm 70 sau Cha. III. Thn hc A. ng l mt hc gi ngi Do thi rt c knh trng. B. ng c bit n bi s quan tm v nm quyn kim sot nhng cng ng Do thi ly hng tn lc. C. ng cng c bit ti bi s lu tm n nhng nhm ngi b x hi b ri (Takkonot ca ng thng khi u vi v li ch ca nhn loi). 1. nhng tr m ci 2. nhng go ph 3. ph n D. ng l hc gi Do thi c vn cho S Phao-l ti Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 22:3). E. Trong Cng-v 5:33-39, ng chng t s khn ngoan chn chn v vic lm th no x l Hi thnh u tin trong x Pa-les-tin. F. V hc gi ny rt c tn trng n ni vic ng qua i c ghi li: Khi v trng lo Rabban Ga-ma-li-n qua i vinh quang ca Lut php (Torah) chm dt v s tinh sch cng vi s thing ling (ngha en l s tch bit) tn li (Sot. 9:15, ly t Encyclopedia Judaica, vol. 7, trang 296). G. Cn phi tuyn b rng khng bit r ng c ca Ga-ma-li-n trong trng hp ny. ng c th ang xc quyt tri thc ca ngi Pha-ri-si i li vi s bc ng ca ngi Sa-u-s. Hai nhm ngi Do thi c uy quyn ny lun khai thc mi c hi chng nhau. I.

5:36-37 Thu-aGiu-a, ngi Ga-li-l Gi-se-pht c cp n hai tn ging nh ti y (xem Antiq. 20.5.1). Tuy nhin, ng lit k theo th t ngc li. Nhng d kin lch s chng t c hai ngi mang tn ny l nhng nh cch mng Do thi chng li ngi La m. Do , c th c Tn c ln Gise-pht u chnh xc. Ga-ma-li-n cp n nhng ngi ni lon vo nm th 6 sau Cha, trong khi Gi-se-pht cp n nhng ngi ni lon vo nm 44 sau Cha. 5:37 v thi k tu s dn Gi-se-pht (xem Antiq.18:1:1; Wars 2:8:1) cho chng ta bit Au-gt-t ra lnh nh thu dn Do thi ngay sau khi A-ch-la-u b trut ngi v Qui-ri-ni-u c b nhim lm quan tng c x Sy-ri (vo khong nm 6-7 sau Cha). Vic kim k dn s nh thu din ra mi mi bn nm mt ln nhng ko di nhiu nm mi hon tt. Giu-a, ngi Ga-li-l ngi ny c Gi-se-pht nhc n vi ln (xem Antiq. 18.1.1-6; 20.5.2 v Wars 2.8:1; 2.17.8-9). Cuc ni lon ca ng din ra vo nm 6 hay 7 sau Cha. ng l ngi sng lp

118

phong tro cch mng. Nhng ngi cch mng ny (Gi-se-pht gi h l trng phi trit hc th t) v nhng ngi Sicarii (nhng st th) c l l cng mt phong tro chnh tr. 5:38 Hy lnh xa nhng ngi mc h i Tht l mt li khuyn l lng. Cm t ny c hai MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) 1. aphistmi, tch bit, ring 2. aphimi, ui i, gii tn nu y l cu IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL), c ngha l mt hnh ng c kh nng. 5:39 nu y l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL), thng c m ch xc nhn s tht, nhng ti y th khng th l s tht. Chi tit ny by t cch s dng theo ngha en ca dng ng php ny. v li l liu mnh nh gic cng c Cha Tri Cn phi nh rng nhng lnh o tn gio ny ngh rng h ang i din c Cha Tri m hnh ng. Vic Ga-ma-li-n ni rng s thnh tht ca h c th sai lm l li tuyn b gy sc cho h (xem 11:17). BN NASB 5:40-42 40 Chng nghe theo li ngi: th i cc s tr vo, sai nh n, ri cm khng c ly danh c Cha Jsus m ging dy; on, tha ra. 41 Vy, cc s t ta cng lun ra, u hn h v mnh c k l xng ng chu nhc v danh c Cha Jsus. 42 Ngy no cng vy, ti trong n th hoc tng nh, s c dy d rao truyn mi v Tin Lnh ca c Cha Jsus, tc l ng Christ. 5:40 Chng nghe theo li ngi Cm t ny gp chung trong cu 39 trong mt s bn dch (xem NRSV) v trong cu 40 nhng bn dch khc (xem NASB, NKJV). Bn dch TEV v NJB cm t ny trong cu 39, nhng khi u mt on vn mi. nh n y khng phi l hnh pht qut roi da ca ngi La m (mastix, xem Cng-v 22:2425), m c Cha Gi-xu hng chu. Chi tit ny cp n cch nh bng gy ca ngi Do thi (xem Phc-truyn Lut-l K 25:3; i.e. der, Lu-ca 12:47-48; 20:10-11; 22:63). Hnh pht ny rt au n nhng khng n ni e da tnh mng. Nan ca vic gii ngha ti y l y l hai ch Hy lp thng hay s dng tro i cho nhau. Phc-truyn Lut-l K 25:3 trong bn Septuagint th dng ch mastix, nhng n li m ch n cch hnh pht ca ngi Do thi. Lu-ca thng hay s dng ch der cho vic nh n trong nh hi ngi Do thi nh ti y (ch ny c ngha en l lt da th vt). ri cm khng c ly danh c Cha Jsus m ging dy Chnh Hi ng ny thi hnh iu tng t trc y (xem 4:17,21). Ln ny h nh cc S v lp li li cnh co. 5:41 c Cha Gi-xu tin bo trc cch c x ny (xem Ma-thi- 10:16-23; Mc 13:9-13; Lu-ca 12:1-12; 21:10-19; Ging 15:18-27; 16:2-4). hn h v mnh c k l xng ng chu nhc v danh c Cha Jsus iu ny dng nh khin chng ta ngc nhin, bi v trong x hi chng ta sng hin nay s hnh h v th xc him khi xy ra, nhng y khng phi l hon cnh ca a s nhng tn hu qua cc thi i.

119

c Cha Gi-xu ni r nhng ngi theo Ngi s phi chu khn kh. Xin hy c Ma-thi- 5:1012; Ging 15:18-21; 16:1-2; 17:14; Cng-v 14:22; R-ma 5:3-4; 8:17; II C-rinh-t 4:16-18; Phi-lp 1:29; I T-sa-l-ni-ca 3:3; II Ti-m-th 3:12; Gia-c 1:2-4. Cng lu trong I Phi-e-r s khn kh ca c Cha Gi-xu (xem 1:11; 2:21,23; 3:18; 4:1,13; 5:1) ti hin nh th no cho nhng ngi theo Ngi (xem 1:6-7; 2:19; 3:13-17; 4:1,12-19; 5:9-10). 5:42 Ngy no cng vy, ti trong n th Nhng chng nhn cho c Cha Gi-xu lc ban u khng chu im lng, ngay c ti trung tm ca Do-Thi-Gio l n th ti Gi-ru-sa-lem. tng nh Hi thnh u tin c nhng bui nhm hp trong nhng t gia tri rng trong c thnh ph (xem 2:46). Khng h c c s Hi thnh cho n mt vi trm nm sau . CU HI THO LUN CHO CNG V 3-5 y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Ti sao cc S trong vng Do-Thi-Gio lu nh vy? Lit k nhng danh hiu ca c Cha Gi-xu c dng trong chng 3 v ngha ca chng. Hai iu kin ti thiu ca s cu ri l g? Ti sao trong Tn c thng trch dn Mi-se? Giao c p-ra-ham c im quan trng no i vi Hi thnh Tn c? Ti sao Phi-e-r v Ging b bt? Lp dn bi ging th ba ca Phi-e-r. u l im quan trng trong li cu nguyn cu 24-31? theo ng Tn c, con ngi c phi tr thnh cng sn khng? (xem 4:32) Lit k nhng l do ti sao Lu-ca bao gm tng trnh v A-na-nia v Sa-phi-ra. A-na-nia c nhn thc rng ng b Sa-tan chim hu khng? ng c nhn bit rng ng la di c Cha Tri khng? Ti sao c Cha Tri li dng nh qu khc nghit? Cn v nhng php l (c bit l s cha lnh) trong thi i chng ta th sao? Ti sao nhng ngi Sa-u-s li qu gin? Ti sao thin s th cc S khi t giam? Lp dn bi ging th t ca Phi-e-r. Lit k nhng im chung vi nhng bi ging ca ng trc trong sch Cng-v Ga-ma-li-n l ai? Ti sao nhng C-c-Nhn nn vui mng khi b khn kh?

120

CNG V ON 6
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
S b nhim by chp s 6:1-6

NKJV
By chp s c chn phc v 6:1-7

NRSV
S chn la by chp s 6:1-7

TEV
By chp s 6:1-4 6:5-6

NJB
Lp by chp s 6:1-6

6:7 Bt giam -tin -tin b t co phm thng Bi ging v s tun o ca -tin (6:8-7:2a) 6:8-15 6:8-15 6:8-7:2a

6:7 S bt giam -tin

6:7 S bt giam -tin

6:8-15

6:8-15

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. Chng 6 v 7 l cch Lu-ca dng lch s/vn chng m u trnh by v gio v cho ngi ngoi. B. Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem pht trin nhanh chng trong giai on ny (xem 6:1). C. Hi thnh gm c nhng ngi Do thi ni ting A-ram t vng Pa-les-tin v nhng ngi Do thi ni ting Hy lp t nhng cng ng Do thi ly hng. NGHIN CU T NG V CC CM T

121

BN NASB 6:1-6 1 Trong lc , bi s mn cng thm ln, nn ngi H-l-nt phn nn nghch cng ngi H-b-r, v nhng ngi ga ba ca h b b b trong s cp pht hng ngy. 2 Mi hai s bn gi ht thy mn nhm li, m ni rng: B s dy o c Cha Tri m gip vic bn tic tht chng xng hp. 3 Vy, anh em hy chn trong bn mnh by ngi c danh tt, y dy c Thnh Linh v tr khn, ri chng ta s giao vic ny cho. 4 Cn chng ta s c chuyn lo v s cu nguyn v chc v ging o. 5 C hi u ly li lm p lng, bn c -tin, l ngi y c tin v c Thnh Linh, Phi-lp, B-c-r, Ni-ca-no, Ti-mn, Bam-na v Ni-c-la, l ngi An-ti-t mi theo o Giu-a; 6 v trnh by ngi cho cc s ; cc s cu nguyn ri, th t tay ln. 6:1 mn Ch ny c ngha en l nhng ngi theo hc t ch Hy lp manthan. Mt iu rt quan trng l phi hiu cn k: Tn c nhn mnh n tr thnh nhng mn (xem Ma-thi- 28:19), khng phi n thun ch l quyt nh. Danh hiu ny ca nhng tn ch c trong cc sch Phc m v Cng-v. Trong cc th tn, nhng ch nh cc anh em v cc thnh thng c dng ch nhng ngi tin theo c Cha Gi-xu. s mn cng thm ln y l dng NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE). S pht trin lun lun gy nn nhng xung t. phn nn Ch ny c ngha l ni cch ring t nh nh (Moulton, Analytical Lexicon, trang 81). N xut hin vi ln trong Xut -dp-t K trong thi k lu lc trong ng vng (xem Xut -dp-t K 16:7,8; 17:3; cng nh Dn-s K 11:1; 14:27). Ti y c s bt mn ngm ngm. Cng ch ny xut hin trong Lu-ca 5:30 v vi ln trong Ging (xem 6:41,43,61; 7:12,32). ngi H-l-nt phn nn nghch cng ngi H-b-r Chi tit ny cp n nhng tn hu Do thi, l nhng ngi t x Pa-les-tin v giao tip chnh bng ting A-ram vi nhng ngi sinh trng trong cc cng ng Do thi ly hng ni ting Hy lp Koine. Chc hn c nhng yu t vn ha v chng tc tc ng trong trng hp ny. trong s cp pht hng ngy Hi thnh u tin lp li nhng m hnh ca nh hi. Mi tun u c lc quyn (b th) nui ngi ngho. S tin ny c dng mua thc n, c phn pht mi tun ti nh hi v hng ngy trong Hi thnh u tin. Xem Ch c Bit: S b th trong 3:2. Dng nh t trong lch s c nhiu gia nh ngi Do thi sinh sng v lm vic cc quc gia khc tr v li x Pa-les-tin trong nhng nm cui i ca ngi cha khi qua i ng c chn ti t Ha. Do c nhiu ngi ga ph trong x Pa-les-tin, c bit trong khu vc Gi-ru-sa-lem. Do-Thi-Gio c t chc thin nguyn (giao c Mi-se) quan tm n ngi ngho, ngoi kiu v nhng ngi ga ph (xem Xut -dp-t K 22:21-24; Phc-truyn Lut-l K 10:18; 24:17). Trong nhng tc phm ca Lu-ca by t c Cha Gi-xu cng quan tm n nhng b ga (xem Lu-ca 7:1115; 18:7-8; 21:1-4). V vy, hin nhin Hi thnh u tin lp li m hnh ny theo khun mu cng tc x hi ca nh hi v nhng s dy d ca c Cha Gi-xu, c s quan tm c th n nhng b ga trong Hi thnh. 6:2 Mi hai s y l danh hiu chung ca cc S trong sch Cng-v. H l nhng ngi u tin, c la chn cch c bit, l nhng ngi ng hnh vi c Cha Gi-xu, trong sut chc v trn trn gian ca Ngi khi u t x Ga-li-l.

122

bn gi ht thy mn nhm li Khng r ngha chnh xc ti y l g, bi v n thi im ny Hi thnh gm c vi ngn ngi do khng c nh hay c s no ln t chc bui hp mt ny. Chc hn s kin ny phi din ra trong n th, ti hin ca Sa-l-mn (xem 3:11; 5:12). y l dn chng u tin v nguyn mu t chc ca Hi thnh sau ny (xem cu 3,5; 15:22). y l mt trong ba cch t chc ca Hi thnh hin nay: (1) gim mc (mt v lnh o hng u); (2) trng nhim (mt nhm ngi lnh o); v (3) hi chng (tp th tt c nhng tn hu). Tt c nhng hnh thc ny u c hin din trong Cng-v 15. B s dy o c Cha Tri m gip vic bn tic tht chng xng hp. y khng phi l xem thng vic phc v, nhng l khi u ca nhn thc cn c s phn chia trch nhim gia dn s ca c Cha Tri. y khng phi l nhng a v, nhng l nhng trch nhim c giao ph. Cng b Phc m cn phi c t u tin hn mt s nhng gio v cn thit khc. Cc S c ku gi v p ng cch c bit cho nhng cng tc ca h. Khng nn bt i iu g khi cng tc ny. y khng phi l chn la hoc l/ hay l nhng l s kt hp v/cng vi. Ch hu vic l ch Hy lp thng thng cho ngha phc v, diakonia. Tic rng c nhiu nh gii kinh hin i da vo ch ny tm nhng nguyn tc ca chc v chp s (xem Phi-lp 1:1; I Ti-mth 3:8-10,12-13) dng ch ny thit nh nhng cng tc ca chc v ny. Tuy nhin, nhng ngi ny khng phi l nhng chp s, h l nhng mc s, ngi ging o tnh nguyn. Ch c nhng ngi t thm ngha cho on kinh vn mi tm thy nhng chp s trong Cng-v 6. Cch Hi thnh ban u hot ng m li khng c c s khin ti v cng thch th. 1. Khi h hp mt mi ngi chc hn phi ti n th. 2. Trong nhng ngy Sa-bt, chc h hp li trong cc nh hi a phng cn trong nhng ngy Cha Nht c l ti nhng Hi thnh t gia. 3. Nhng ngy trong tun, cc S di chuyn gia nhng nh ca cc tn hu t nh ny sang nh khc (xem 2:46). 6:3 NASB, NRSV chn NKJV la ra TEV la NJB phi chn y l dng MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH BT NH (AORIST MIDDLE [deponent] IMPERATIVE). Phi lm mt iu g khi phc s hip mt v ng lng. Nan nh ny c th tc ng su xa n Phc m. Ngn ng hin i l git t trong trng nc. by ngi Khng c l do g ng sau con s ny ngoi tr y l con s biu tng cho s hon ho trong Cu c bi v lin h n s sng to trong by ngy (xem Sng-th K 1; Thi-thin 104). Trong Cu c, c mt tin l cho quy trnh tng t cho vic pht trin gii lnh o cp th hai trong Dn-s K 18. NASB, NJB danh ting tt NKJV c ting tt NRSV tiu chun tt TEV ngi c ting tt Nhng s khc bit trong nhng bn dch Anh ng th hin hai cch dng khc nhau ca ch ny. 1. Lm chng hay l cung cp thng tin v (xem bn TEV, NIV) 2. Khen ngi ai (xem Lu-ca 4:22). 6:3 y dy c Thnh Linh S y dy c Thnh Linh c cp vi ln trong sch Cng-v, thng lin h vi mi hai S v nhng chc v ging, dy v nhng gio v khc ca h. N m ch

123

quyn nng trong chc v. S hin din ca c Thnh Linh trong i sng mt ngi c th nhn bit c. C nhng bng chng by t trong thi , nhng hnh ng v tnh hiu qu trong cng vic. Nhng ngi c Hi thnh chn gip trong nan ny khng h c m t nh th gii quyt nan ny, nhng nh l rao ging Phc m. Nhng b ga quan trng, nhng s cng b Phc m l u tin (xem cu 4). Xem ghi ch y v s y dy trong 2:4 v 3:10. v tr khn C hai loi khn ngoan. 1. Tip thu kin thc 2. Kinh nghim sng Nhm by ngi ny c c hai. ri chng ta s giao vic ny cho H c b nhim thc hin mt cng tc. Khc Kinh thnh ny khng th dng qu quyt rng nhng chp s chu trch nhim v nhng vn iu hnh ca Hi thnh (bn KJV dch l, cng tc ny). Ch cng tc (chraomai) c ngha l nhu cu ch khng phi l chc v/a v (Alfred Marshall, RSV Interlinear, trang 468). 6:4 Cn chng ta s c chuyn lo Ch Hy lp ny c dng trong nhiu ngha. 1. Lin lc gn gi vi ai , Cng-v 8:13 2. Phc v ai cch c nhn, Cng-v 10:7 3. Kin nh cam kt vo mt iu g hay l mt ai a. Gia nhng mn u tin vi nhau v s cu nguyn, Cng-v 1:14 b. Nhng mn u tin gi s dy d ca cc S , Cng-v 2:42 c. Gia nhng mn u tin vi nhau, Cng-v 2:46 d. Cc S gi chc v ging o v cu nguyn, Cng-v 6:4 (Phao-l cng dng ch ny ku gi nhng tn hu kin tr cu nguyn, R-ma 12:12; C-l-se 4:2). s cu nguyn v chc v ging o Cm t ny c t trc trong cu vn ting Hy lp nhn mnh. Tht l mt nghch l khi nhm by ngi ny li l nhng ngi u tin nhn ra gio v Ton cu ca Phc m, ch khng phi l cc S . Chnh s ging dy ca nhm by ngi ny y n s tch ri khi Do-Thi-Gio, ch khng phi cc S . 6:5 -tin Tn ng c ngha l vng min ca ngi c thng. Tt c by ngi u c tn Hy lp, a s nhng ngi Do thi trong cc cng ng Do thi ly hng c hai tn: mt tn Do thi, mt tn Hy lp. Da theo tn ca nhng ngi ny th khng c ngha tt c h l ngi Do thi ni ting Hy lp. C l c l do i din cho c hai nhm. y c tin Ch c tin pht xut t ch emeth trong Cu c, c ngha nguyn thy l mt ngi ng ni vng vng. N c dng theo n d cho ngi ng tin, trung tn, c th tin cy v trung thnh. Trong Tn c, ch ny c dng cho p ng ca tn hu i vi li ha ca c Cha Tri qua ng Christ. Chng ta tin cy ni s ng tin ca Ngi. Chng ta tin ni s thnh tn ca Ngi. -tin tin cy ni s ng tin ca c Cha Tri; do , ng c m t vi nhng c tnh ca c Cha Tri (y dy c tin, thnh tn). yc Thnh Linh C nhiu cm t khc nhau m t cng tc ca c Thnh Linh: 1. S thuyt phc ca c Thnh Linh (xem Ging 6:44,65) 2. Bp-tem trong c Thnh Linh (xem I C-rinh-t 12:13) 3. Bng tri c Thnh Linh (xem Ga-la-ti 5:22-23) 4. Nhng n t c Thnh Linh (xem I C-rinh-t 12) 5. y dy c Thnh Linh (xem -ph-s 5:18). c y dy c Thnh Linh m ch hai iu: (1) ngi c cu (xem R-ma 8:9) v (2) ngi c c Thnh Linh hng dn (xem R-ma 8:14). Dng nh s y dy c lin h vi tip tc 124

c y dng MNH LNH TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE IMPERATIVE) trong -ph-s 5:18. Phi-lp C mt vi ngi tn Phi-lp trong Tn c. Ti y cp n mt thnh vin trong nhm by ngi. Tn ca ng c ngha l ngi m thch nga. Chc v ca ng c trnh by trong Cngv 8. ng l mt cng c Cha dng cho s phc hng ti Sa-ma-ri v ngi lm chng cho v quan ngi -thi--pi. ng c gi l nh truyn o trong Cng-v 21:8, cc con gi ca ng cng hot ng tch cc trong chc v (n tin tri, xem Cng-v 21:9). B-c-r t c thng tin v ngi ny. Trong The International Standard Bible Encyclopedia, vol. 4, James Orr (ed.) cho bit v sau ng tr thnh gim mc ca Nicomedia v tun o ti An-ti-t (trang 2457). Ni-ca-no Trong lch s Hi thnh khng bit g v ngi ny. Tn ca ng trong ting Hy lp c ngha l ngi chinh phc. Ti-mn Trong lch s Hi thnh khng bit g v ngi ny. Tn ca ng trong ting Hy lp c ngha l c tn trng. Ba-m-na y l dng vit tt ca Parmenides. Truyn thng Hi thnh ni rng ng tun o tai thnh Phi-lp di triu i ca Trajan (xem The International Standard Bible Encyclopedia, vol. 4, trang 2248). Ni-c-la, l ngi An-ti-t mi theo o Giu-a C nhiu thng tin v ngi ny c l v ng cng qu qun vi Lu-ca. tr thnh ngi nhp o Do-Thi-Gio i hi ba iu: (1) t mnh lm bp-tem c s hin din ca nhn chng; (2) nu l mt ngi nam th phi lm php ct b; v (3) nu c dp tin th ngi phi dng mt ca l trong n th. C mt vi ng nhn v ngi ny trong lch s Hi thnh bi v c mt nhm ngi cng tn c cp trong Khi-huyn 2:14-15. Mt s nhng gio ph ca Hi thnh u tin (Irenaeus v Hippolytus) cho rng ng l ngi sng lp ca nhm t gio ny. a s nhng gio ph c cp n mi lin h ny cho rng nhm ny chn ly tn ng nh qu quyt rng ngi sng lp ca h l mt lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem. 6:6 th t tay ln Ng php m ch rng c Hi thnh t tay trn h (xem 13:1-3), mc d i t cp n ai th m h. Hi thnh Cng-gio La m dng khc kinh vn ny khng nh thm quyn truyn ni cc S . Trong mi trng Bp-tt, chng ta s dng nhng khc kinh vn ging nh ti y xc quyt vic phong chc (cung hin ai vo mt chc v no ). Nu tht s mi tn hu c ku gi l cc Mc s c ban cho n t theo nh -ph-s 4:11-12, th trong Tn c khng c s phn bit gia hng gio phm v gio dn. Ch thuyt v nhng ngi u t, cao trng tch bit khi gio dn ch c thnh lp v truyn b bi nhng truyn thng gio hi khng da vo Kinh thnh nn cn phi c xt li di s by t ca Kinh thnh Tn c. Vic t tay c th ch by t v chc v (hon thnh cng vic c Cha giao), ch khng phi l mt a v hay l uy quyn c bit. Nhiu truyn thng trong cc h phi ca chng ta ch da theo tnh cht lch s hay l c tnh ca h phi ch khng t nn tng trn s dy d r rng ca Kinh thnh hay l s cho php ca Kinh thnh. Truyn thng khng h l nan cho n khi n nng ln ngang tm vi thm quyn ca Kinh thnh.

125

CH C BIT: S T TAY TRONG KINH THNH Hnh ng lin h c nhn ny c s dng theo nhiu cch khc nhau trong Kinh thnh. 1. Giao li quyn lnh o gia nh (xem Sng-th K 48:18) 2. ng nht vi ci cht ca con vt dng lm ca l thiu nh l s thay th a. Cc thy t l (xem Xut -dp-t K 29:10,15,19; L-vi K 16:21; Dn-s K 8:12) b. Ngi thng (xem L-vi K 1:4; 3:2,8; 4:4,15,24; II S-k 29:23) 3. Bit ring ai hu vic c Cha Tri trong trch nhim hay l chc v c bit (xem Dn-s K 8:10; 27:18,23; Phc-truyn Lut-l K 34:9; Cng-v 6:6; 13:3; I Tim-th 4:14; 5:22; II Ti-m-th 1:6) 4. D phn vo trong vic x n ti nhn bng cch nm (xem L-vi K 24:14) 5. Tip nhn s chc phc sc khe, hnh phc v tin knh (xem Ma-thi- 19:13,15; Mc 10:16) 6. Lin h n s cha lnh thuc th (xem Ma-thi- 9:18; Mc 5:23; 6:5; 7:32; 8:23; 16:18; Lu-ca 4:40; 13:13; Cng-v 9:17; 28:8) 7. Tip nhn c Thnh Linh (xem Cng-v 8:17-19; 9:17; 19:6) Nhng phn on Kinh thnh tng c s dng trong lch s ng h cho vic b nhim cc v lnh o gio hi (phong chc h) li thiu s thng nht cch nghim trng. 1. Trong Cng-v 6:6 th cc S t tay cho by ngi trong chc v ti a phng. 2. Trong Cng-v 13:3 th nhng tin tri v cc gio s t tay trn Ba-na-ba v Phao-l cho chc v truyn gio. 3. Trong I Ti-m-th 4:14 th nhng Trng lo a phng lin h n s ku gi ban u v b chc cho Ti-m-th. 4. Trong II Ti-m-th 1:6 th Phao-l l ngi t tay cho Ti-m-th. S a dng v m h ny trnh by s thiu t chc ca Hi thnh trong th k th nht. Hi thnh u tin th linh ng hn v thng xuyn s dng nhng n t thing ling ca cc tn hu hn (xem I C-rinh-t 14). Tn c khng n gin c vit c v hay l phc ha cho mt c cu t chc hay l tin trnh phong chc.

BN NASB 6:7 7 o c Cha Tri cng ngy cng trn ra, s mn ti thnh Gi-ru-sa-lem thm ln nhiu lm. Cng c rt nhiu thy t l vng theo o na. 6:7 o c Cha Tri Ti y cp n Phc m ca c Cha Gi-xu Christ. Cuc i, s cht, s sng li v s ging dy ca Ngi v c Cha Tri hnh thnh nn cch nhn mi v Cu c (xem Ma-thi- 5:17-48). c Cha Gi-xu l Ngi Li (xem Ging 1:1; 14:6). Tn gio C-c l v mt Con Ngi. cng ngy cng trn ra C ba ng t trong cu 7 l TH KHNG HON THNH (IMPERFECT TENSE). y l ch chnh ca sch Cng-v, li ca c Cha Tri ang c lan rng bi nhng con ngi ca giao c mi tin cy ni ng Christ v tr thnh mt phn thuc v dn s mi ca c Cha Tri (xem 6:7; 12:24; 19:20). y c th l s m ch n nhng li ha ca c Cha Tri cho p-ra-ham v s pht trin s lng ca dng di ng, nhng ngi tr thnh dn s ca c Cha Tri theo giao c c (xem 7:17; Sng-th K 17:4-8; 18:18; 28:3; 35:11).

126

c rt nhiu thy t l vng theo o na y l mt trong nhng nguyn nhn khin gii lnh o ngi Do thi (ngi Sa-u-s) no ng v C-c-Gio. Nhng ai bit r Cu c u b thuyt phc rng Gi-xu ngi Na-xa-rt tht l ng Mt-si-a c ha. Nhm nng ct ca Do-Thi-Gio ang rn nt. Nhng cu tm tt s pht trin Hi thnh c th l cha kha tm hiu cu trc ca c sch (xem 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31). vng theo o Ch ny c th tim n vi ngha ring bit: (1) ngha trong Cu c c ngha l thnh tn hay l ng tin cy; do n c dng ch vic chng ta tin ni s thnh tn ca c Cha Tri hay l s tin cy ca chng ta ni s ng tin ca Ngi; (2) s chp nhn hay l tip nhn ca chng ta n tha th min ph t c Cha Tri trong ng Christ; (3) thnh tn, i sng tin knh; hay l (4) ngha tng qut v c tin C-c-Nhn hay l s tht trong gio l v c Cha Gi-xu (xem Rma 1:5; Ga-la-ti 1:23; v Giu-e 3, 20). Trong mt vi khc Kinh thnh, nh II T-sa-l-ni-ca 3:2, kh m bit Phao-l mun cp n ngha g. BN NASB 6:8-15 8 -tin c y n v quyn lm du k php l rt ln trong dn. 9 Nhng c my hi vin ca nh hi gi l nh hi ca bn c t do, vi nhng ngi qu Sy-ren, ngi qu A-lc-xan-, cng ngi Giu-a x Si-li-si v x A-si, ni ln m ci ly cng -tin. 10 Song chng khng chng li ni vi tr khn ngi cng vi c Thnh Linh, l ng ngi nh m ni 11 bn xui xim my ngi ng ni rng: chng ta nghe ngi ni ra nhng li phm n Mi-se v c Cha Tri. 12 Chng xi dn s, cc trng lo v cc thy thng gio, ri xng vo ngi, dng sc mnh bt v iu n trc ta cng lun. 13 Chng t ra nhng k chng di, ni rng: ngi ny hng ni nhng li phm n ni thnh v lut php. 14 V chng chng ta nghe ngi ni rng Jsus Na-xa-rt ny s ph ni y v i tc l m Mi-se truyn li cho chng ta. 15 By gi, phm nhng ngi ngi ti ta cng lun u ng chm -tin, thy mt ngi nh mt thin s vy. 6:8 c y n v quyn y n m ch n s chc phc ca c Cha Tri trn cuc i v chc v ca ng. Ch quyn lin h n cm t tip theo , lm du k php l rt ln. lm du k php l rt ln y l TH KHNG HON THNH (IMPERFECT TENSE) (ging nh cu 7). iu ny c th xy ra trc khi ng c chn l mt trong nhm by ngi. S ip Phc m ca -tin c chng thc qua chnh ng (c y n) v quyn php (nhng du k php l). 6:9 my hi vin ca nh hi gi l nh hi... Ti y c mt nghi vn lin h n lm th no gii ngha c bao nhiu nhm ngi ni ln chng li -tin. 1. Mt nh hi (ngi n t mi quc gia u c k) 2. Hai nh hi 3. Nhng ngi Do thi t Sy-ren v A-lc-xan-tri 4. Nhng ngi Do thi t x Si-li-ci v A-si (Phao-l n t Si-li-ci) 5. Mt nh hi nhng c hai nhm ngi 6. Nm nh hi ring bit Ch Hy lp (tn) dng MO T S NHIU GING C S HU CCH (GENITIVE MASCULINE PLURAL ARTICLE) c lp li hai ln. bn c t do C mt l do cn phi gii thch r trong cm t ny l ch bn c t do hay l ngi t do l mt ch trong ting La-tin. Dng nh ti y c nhng ngi Do thi b bt lm

127

n l (v l do qun s hay l kinh t) em i nc ngoi, nhng by gi tr v li x Pa-les-tin nh ngi t do nhng vn s dng ting Hy lp Koine nh ngn ng chnh. 6:10 Khng ch s ip Phc m -tin c chng nhn bi nhng php l, nhng dng nh n cng thuyt phc cch hp l. Chng 7 l mt v d v cch ging ca ng. c Thnh Linh Trong bn vn ting Hy lp khng c cch no phn bit u l ch in; do y l s gii ngha ca nhng nh phin dch Kinh thnh. Ch LINH vit hoa ch v c Thnh Linh, ch linh vit thng ch linh hn con ngi (xem 7:59; 17:16; 18:25; R-ma 1:9; 8:16; I C-rinh-t 2:11; 5:4; 16:18; II C-rinh-t 2:13; 7:13; 12:18; Ga-la-ti 6:18; Phi-lp 4:23). y c th l mt m ch n Chm-ngn 20:27. 6:11 bn xui xim my ngi ng ni rng Ch xui xim c ngha l (1) hi l (xem Louw v Nida, Lexicon, vol. 1, trang 577-578) hoc l (2) b mt lp mu (xem Bauer, Arndt, Gingrich, v Danker, A Greek-English Lexicon, trang 843). y cng l xo thut dng chng li c Cha Gi-xu (xem Mathi- 26:61) v Phao-l (xem Cng-v 21:28). S co buc ca h l mt s vi phm Xut -dp-t K 20:7, trng pht bng n t hnh. chng ta nghe ngi ni ra nhng li phm n Mi-se Bi ging ca -tin trong Cng-v 7 tr li s co buc ny. Khng r Cng-v 7 l mt bi ging Phc m kiu mu ca -tin hay l mt cch thc p tr nhng li co buc ng; nhng c l -tin thng s dng Cu c qu quyt a v ng Mt-si-a ca c Cha Gi-xu. v c Cha Tri Nhng ngi Do thi ny t c Cha Tri sau Mi-se. Chnh cu trc li ni ca h by t nan trong nhn thc ca h. Lut php ca Mi-se l tuyt nh. 6:12 cc trng lo v cc thy thng gio Cm t cc trng lo v cc thy thng gio l tc hiu thu gn ca nhng thnh vin trong Ta cng lun. y l cp thm quyn tn gio ca quc gia Do thi di s cai tr ca quc La m trong giai on trc nm 70 sau Cha. N bao gm (1) cc thy t l c v gia nh; (2) nhng a ch giu c ti a phng v nhng lnh o dn s; v (3) cc thy thng gio a phng. N gm c by mi lnh o trong vng Gi-ru-sa-lem. Xem Ch c Bit: Ta cng lun ti 4:5. 6:13 ngi ny y l cch by t s khinh mit trong h ngn ng X-mt (Semitic). Cm t ny thng dng ch c Cha Gi-xu. ni nhng li phm n ni thnh v lut php Cm t ny l s m rng ca li t co trong cu 11. Chi tit ny m ch s xc nhn ca -tin v li phn ca c Cha Gi-xu lin h n n th c ghi li trong Lu-ca 19:44-48, cng c th l trong Ma-thi- 26:61; 27:40; Mc 14:58; 15:29; Ging 2:19 (xem cu 14). c Cha Gi-xu xem chnh Ngi l n th mi; trung tm th phng mi, ni gp g mi gia c Cha Tri v nhn loi (xem Mc 8:31; 9:31; 10:34). -tin ging v s tha th min ph v trn vn trong c Cha Gi-xu c l l ngun gc ca s t co ni phm n Lut Php. S ip Phc m thu hp Giao c Mi-se thnh mt nhn chng lch s thay v l mt phng cch cu ri. Trong th k th nht, nhng ngi Do thi cho y l s ging dy cc oan, s phm thng. iu ny hon ton tch bit khi s hiu bit Cu c thng thng v thuyt c thn, s cu ri v v th c bit ca Y-s-ra-n. 6:14 Trong mt ngha no nhng s t co ca h chnh xc. Hai s co buc ny l nhm sch ng ngi Sa-u-s (ph ni y) v ngi Pha-ri-si ( i tc l m Mi-se truyn li).

128

Jsus Na-xa-rt ny Xem Ch c Bit trong 2:22. 6:15 ng chm -tin y l mt phng cch vn hc Lu-ca hay s dng. N m ch n s tp trung khng gin on (xem Lu-ca 4:20; 22:56; Cng-v 1:10; 3:4,12; 6:15; 7:55; 10:4; 11:6; 13:9; 14:9; 23:1). mt ngi nh mt thin s Chi tit ny c th tng t nh (1) gng mt ca Mi-se sng r sau khi tip xc vi c Gi-h-va (xem Xut -dp-t K 34:29-35, II C-rinh-t 3:7); (2) thn hnh v gng mt ca c Cha Gi-xu sng la trong S Ha Hnh (xem Ma-thi- 17:2; Lu-ca 9:29); hoc l (3) thin s mang s ip trong a-ni-n 10:5-6. y l cch thc n d m ch ai c trong s hin din ca c Cha Tri. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. 2. 3. 4. Ti sao Hi thnh u tin chn nhng ngi thing ling nht hu bn tic? Ti sao c s cng thng trong khi Hi thnh pht trin nhanh chng? Mc ch ca vic t tay l g? Ti sao -tin b tn cng?

129

CNG V ON 7
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Bi ging ca -tin

NKJV
Bi ging ca -tin: S ku gi p-ra-ham

NRSV
Bi ging v s tun o ca -tin (6:8-8:1a)

TEV
Bi ging ca -tin

NJB
Bi ging ca -tin

7:1-8

7:1-8

7:1 7:2-8

7:1-8

Cc t ph trong x Ai-cp 7:9-16 7:17-22 7:23-29 7:30-43 Y-s-ra-n chng nghch c Cha Tri 7:37-43 n tm tht ca Cha 7:44-50 7:44-50 Y-s-ra-n chng nghch vi c Thnh Linh 7:51-53 S nm -tin 7:54-8:1a 7:51-53 -tin, ngi tun o 7:54-60 7:9-16 7:17-36

7:2b-8 7:9-16 7:17-22 7:23-29 7:30-34 7:35-43 7:9-16 7:17-22 7:23-29 7:30-34 7:35-38 7:9-16 7:17-22 7:23-29 7:30-34 7:35-43

7:44-50

7:44-47 7:48-50

7:44-50

7:51-53

7:51-53 S nm -tin

7:51-53 S nm -tin, Saul ngi bt b 7:54-8:1

7:54-8:1a

7:54-8:1a

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3

130

4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. Bi ging ca -tin trong on 7 l bi ging di nht c ghi li trong sch Cng-v. N ph nn tng hiu bit thn hc ca Phao-l v mi lin h gia Phc m v Cu c. Bi ging ny p tr hai co buc chng li ng, chng t rng 1. c Cha Tri c truyn phn bn ngoi n th 2. Ngi Do thi lun lun khc t ngi rao bo s ip ca c Cha Tri v by gi h khc t ng Mt-si-a. B. S bo cha ca -tin tc ng n tm lng ca Sau-l ngi Tt-s v thn hc ca Phao-l. C. -tin tit l s lin tc bi tn giao c ca ngi Do thi v s khi th ca c Cha Tri bn ngoi vng t Ha, tch bit khi n th ti Gi-ru-sa-lem m trong th k th nht tr thnh trng im th phng ca ngi Do thi. D. Dn Do thi thng xuyn khc t ngi pht ngn ca c Cha Tri v gi y h li thc hin iu mt ln na. H chi b Gi-xu ngi Na-xa-rt mt cch tn bo v gi y h sp lm iu vi -tin, nhn chng ca Ngi. E. -tin b t co ti phm thng ging nh c Cha Gi-xu bi cng mt nhm ngi. ang khi b nm , -tin ni vi iu lp li ging nh nhng li v hnh ng ca c Cha Gi-xu trn thp t gi. Liu y c phi l mt phng php vn chng c Lu-ca s dng c ch ? Dng nh l vy! F. Quan im ca -tin v mi lin h gia nhng ngi Do thi v nhng C-c-Nhn s xp t cho s bt b trong xem 8:1-3 v sau nh im l s phn r gia hai nhm. G. Bi din thuyt/bo cha/ging ca -tin c mt vi chi tit khc vi bn Cu c trong ting Do thi (ng trch dn t bn Septuagint). Cc hc gi nn c gng bnh vc cho li ging ca tin hay l xem chng nh nhng truyn thng ca Do-Thi-Gio hoc thm ch l nhng sai st v lch s? Cu hi ny tit l s thin lch trong kha cnh cm xc v tri thc ca nhng nh gii kinh. Ti tin rng Kinh thnh by t lch s mt cch chnh xc, C-c-Gio tn ti hay sp ty thuc vo nhng s kin trong Kinh thnh. Tuy nhin, phn khi u (Sng-th K 1-11) v phn kt thc (sch Khi-huyn) khng phi l lch s bnh thng. Cn v chi tit ca nhng s kin can thip, ti ngh rng chng ng v chnh xc. iu ny cn phi nhn nhn i khi chng: 1. khc bit v nhng con s 2. khc th loi 3. khc bit trong chi tit 4. nhng cch thc gii ngha ca cc hc gi Do thi (kt hp hai hay l nhiu khc kinh vn vi nhau) Nhng iu ny khng tc ng n s khng nh ca ti v tnh chnh xc lch s hay l ng tin cy ca nhng truyn k trong Kinh thnh. -tin c th k li nhng g ng c hc t trng hc trong Nh hi hay c th ng chuyn i li kinh vn thch ng vi ch ch ca ng cng c th l ng b nhm ln v nhng chi tit. B qua c s ip ca ng bi v tp trung vo mt, hai chi tit ch chng t phng php nghin cu lch s trong thi hin i ca chng ta ch khng phi l cch nhn/cch hiu v lch s trong th k th nht. H. Dn c bn tm lc cch c Cha Tri i i vi Y-s-ra-n ca -tin trong chng 7 1. cc T ph, cu 2-16 2. ra khi Ai-cp v lu lc trong ng vng, cu 17-43 3. n tm v n th, cu 44-50 4. s p dng ca chng trong s tm tt Cu c, cu 51-53 NGHIN CU T NG V CC CM T

131

BN NASB 7:1-8 1 Thy c thng phm bn hi -tin rng: C phi tht nh vy chng? 2 -tin tr li rng: Hi cc anh, cc cha, xin nghe li ti! c Cha Tri vinh hin hin ra cng t chng ta l p-ra-ham, khi ngi cn ti M-s-b-ta-mi, cha n ti Cha-ran, 3 m phn rng: Hy ra khi qu hng v b con ngi, m i n x ta s ch cho. 4 By gi ngi ra khi x Canh-, ri n thnh Cha-ran. T , lc cha ngi qua i ri, c Cha Tri khin ngi t ni qua x cc ng hin ng ; 5 Ngi chng ban cho ngi sn nghip g trong x ny, du mt tho t lt bn chn cng khng, nhng Ngi ha ban x ny lm k vt cho ngi v dng di ngi na, du by gi ngi cha c con ci mc lng. 6 c Cha Tri phn nh vy: Dng di ngi s ng ni t khch, ngi ta s bt chng n lm ti v h hip trong bn trm nm. 7 c Cha Tri li phn rng: Nhng ta s on xt dn no bt chng n lm ti, k , chng n s ra khi, v th phng ta trong ni ny. 8 on, c Cha Tri ban cho ngi s giao c v php ct b. y vy, khi p-ra-ham sanh mt con trai l Y-sc, th lm php ct b cho, trong ngy th tm; Y-sc lm php ct b cho Gia-cp, v Gia-cp lm php y cho mi hai t ph. 7:1 Thy c thng phm y l Cai-phe. Xem ch thch trong 4:6. 7:2 -tin tr li rng S bo cha ca -tin th rt ging vi sch H-b-r. ng p tr s co buc theo hai cch: (1) ngi Do thi lin tc khc t Mi-se trong qu kh v (2) n th ch l mt trong nhiu cch m c Cha Tri s dng phn vi Y-s-ra-n. y l cu tr li trc tip cho nhng co buc chng li ng trong 6:13. xin nghe li y l dng MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) ca ch Hy lp word akou. N c dng trong bn Septuagint dch li cu nguyn quan trng ca Do-Thi-Gio, Shema (xem Phc-truyn Lut-l K 6:4-5). Ch ny cng c dng trong cc sch tin tri th hin hy lng nghe (xem Mi-ch 1:2; 6:1). Tht kh xc nhn n ti y khi nhng ngi Do thi trnh by t tng ca mnh trong ting Hy lp Koine, nhng theo nh mt vi bi cnh ging nh ti y th im ny c th ng. c Cha Tri vinh hin Vinh quang ca c Cha Tri hin ra cho T ph p-ra-ham (xem Sng-th K 12:1, 15:1,4; 17:1; 18:1, 22:1), y l s khi u ca dn Do thi. Xem Ch c Bit trong 3:13. p-ra-ham p-ra-ham c xem l t tin ca dn Do thi. ng l T ph u tin. S ku gi ng cng vi vic ng i vi c Cha Tri c m t trong Sng-th K 12:1-25:11. Trong R-ma 4, Phao-l dng ng nh v d in hnh v s xng cng bnh bi c tin. khi ngi cn ti M-s-b-ta-mi, cha n ti Cha-ran Sng-th K 11:31 m ch rng pra-ham ti thnh ph Cha-ran khi c Gi-h-va phn vi ng. Tuy nhin, thi im ca s kin ny khng c trnh by c th. p-ra-ham c qu qun ti U-r (xem Sng-th K 11:28,31), nhng sau dn n Cha-ran (xem Sng-th K 11:31,32; 29:4) theo mng lnh ca c Cha Tri. im c cp ti y l c Cha Tri phn vi p-ra-ham bn ngoi vng t Ca-na-an. p-ra-ham khng s hu bt c phn t no ca vng t Thnh (xem cu 5) trong c i ng (ngoi tr mt hang ng chn ct gia nh). Ch M-s-p-ta-mi c th cp n nhiu nhm sc tc khc nhau: (1) nhm ngi khu vc pha bc ca sng Tigris v Euphrates (Sy-ri gia nhng con sng) hay l (2) nhm ngi ca sng Tigris v Euphrates.

132

7:3 Hy ra khi qu hng v b con ngi, m i n x ta s ch cho y l trch dn t Sngth K 12:1. Vn thn hc lin h n on trch dn ny l khi c Cha Tri phn iu ny vi pram: (1) trong khi ng ang U-r trc khi ng em Tha-r cha ng v Lt chu ng n Cha-ran, hay l (2) trong khi ng ang ti Cha-ran v ng ch i cha ng qua i ri theo c Cha Tri tin v pha nam n x Ca-na-an? 7:4 ngi ra khi x Canh- Canh- c th l tn ca mt qun gn ni ca sng Tigris v Euphrates (xem ghi ch trong 7:2). V sau, n tr thnh cp n mt quc gia pht trin trong vng ny c bit n bi tn Ba-by-ln. Quc gia ny sn sinh nhiu hc gi thit lp nhng cng thc ton hc lin h n s vn hnh ca nhng tinh t (cc thin th, ngi sao, sao chi vn vn). Nhm cc nh thng thi ny (nhng nh chim tinh) cng c bit n vi tn gi Canh- (xem a-ni-n 2:2; 4:7; 5:7-11). Cha-ran Cha-ran l thnh ph Tha-r, p-ra-ham v Lt dn n (xem Sng-th K 11:31-32). Mt ngi em trai khc ca p-ram nh c ti y v ni ny c gi theo tn ca ng (thnh ca Na-c, xem Sng-th K 24:10; 27:43). Thnh ph ny nm phn trn ca sng Euphrates (dng ph lu Balikh) thnh lp vo khong thin nin k th ba trc Cha v vn gi tn ny cho n ngy hm nay. C mt im th v, tn ngi em trai ca p-ra-ham, Cha-ran, trong ting Do thi khng nh vn ging nh tn thnh ph. cha ngi qua i ri c nhiu ngi nhn thy s mu thun gia khc kinh vn ny v Sng-th K 11:26,32; 12:4. C th c t nht hai cch gii thch: (1) p-ra-ham c th khng phi l ngi con c, nhng l ngi con c bit n nhiu nht (lit k u tin) hay l (2) trong Ng Kinh ca ngi Sama-ri cho bit Tha-r qua i lc 145 tui ch khng phi 205 tui, nh trong bn vn ting Do thi. Tham kho Gleason L. Archer, Encyclopedia of Bible Difficulties, trang 378. 7:5 Ngi ha ban x ny lm k vt cho ngi v dng di ngi na y l s m ch n Sngth K 12:7 hay 17:8. im chnh thn hc khng ch l li ha ca c Cha Tri, nhng l c tin ca p-ra-ham ni c Cha Tri ban cho ng dng di cng nh t ai. c tin ny c nhn mnh trong Sng-th K 15:6 (xem R-ma 4). 7:6 Li tin tri ny c tin bo trong Sng-th K 15:13,14 v ti xc nhn trong Xut -dp-t K 3:12. Tuy nhin, trong Xut -dp-t K 12:40 chp l 430 nm thay v 400 nm. Trong bn Septuagint (LXX) dch Xut -dp-t K 12:40 l k kiu ng ca con chu Y-s-ra-n, trong khi lu tr trong x Ai-cp v x Ca-na-an l 430 nm. Cc tu s Do-Thi-Gio ni rng con s 400 nm tnh t s dng hin Y-sc trong Sng-th K 22. John Calvin th cho rng 400 nm l con s c lm trn. N c th lin h n bn th h, mi th h ko di 100 nm (xem Sng-th K 15:6). 7:7 dn no y l trch dn Sng-th K 15:14 t bn Septuagint. y khng phi l s ti ngha, nh l mt cu tng qut. Quc gia c cp ti y hin nhin l Ai-cp. Nhng quc gia khc (Phili-tin, Sy-ri, A-sy-ri, Ba-by-ln) s tr thnh k n p dn Y-s-ra-n v c Cha Tri cng s phn xt h. k cm t ny trch dn t Xut -dp-t K 3:12. -tin ang k li dng chy lch s ca Ys-ra-n theo mt cch rt thang. Li kinh vn qu quyt rng x Ca-na-an v thnh Gi-ru-sa-lem s tr thnh mt ni c bit ca c Gi-h-va. Chi tit ny thch hp vi s nhn mnh ca Phc-truyn Lut-l K.

133

trong ni ny theo bi cnh ca trch dn t Xut -dp-t K 3:12, chi tit ny cp n ni Sina-i, cng l nm ngoi vng t Ha v l a im ca mt trong nhng s kin chnh trong i sng dn Y-s-ra-n (vic ban cho Lut php Mi-se). 7:8 giao c Xem Ch c Bit tronng 2:47. php ct b y l mt tp tc c tt c nhng nc lng ging ca Y-s-ra-n thc hnh, ngoi tr ngi Phi-li-tin (ngi trong vng Aegean ni ting Hy lp). Trong a s nhng nn vn ha tt, n thng l mt nghi l ca tin trnh tr thnh nam gii, nhng i vi Y-s-ra-n, n l nghi thc nhp tch ca dn s giao c. N l du ch ca mt mi lin h c tin c bit vi c Gi-h-va (xem Sng-th K 17:9-14). Chnh mi T ph ct b cho con mnh (thi hnh trong a v l thy t l cho chnh gia nh mnh). Robert Girdlestone trong Synonyms of the Old Testament, trang 214, ni rng nghi l ct b lin kt vi nghi thc mu bi v hnh ng ct b. Mu c lin kt vi s hnh thnh giao c (xem Sng-th K 15:17), ph b giao c (xem Sng-th K 2:17) v giao c chuc li (xem -sai 53). mi hai t ph Cc T ph thng cp n p-ra-ham, Y-sc, v Gia-cp, nhng ti y n cp n mi hai con trai ca Gia-cp, s tr thnh mi hai chi phi ca Y-s-ra-n. BN NASB 7:9-10 9 Mi hai t ph ghen ght Gi-sp, nn bn qua x -dp-t; nhng c Cha Tri cng ngi. 10 Ngi gii cu ngi khi cnh kh khn, v cho y n v tr trc mt Pha-ran, vua -dp-t, vua y lp ngi lm t tng cai qun x -dp-t v c nh vua na. 7:9 Gi-sp chi tit ny trong Sng-th K 37:11,28; 45:4. -tin ang c gng chng t rng dn Do thi v nhng lnh o ca h thng hay chi b nhng ngi lnh o c c Cha Tri chn la (Mi-se in cu 35). 7:10 Chi tit ny trong Sng-th K 39:12; 41:40-46. BN NASB 7:11-16 11 By gi, xy c cn i km trong c x -dp-t v x Ca-na-an; s tng ngt ln lm, t ph chng ta chng tm c n. 12 Gia-cp nghe bn -dp-t c la m, th sai t ph ta qua ln th nht. 13 n ln th hai, anh em Gi-sp nhn bit ngi, v Pha-ra-n mi bit dng h ngi. 14 Gi-sp bn sai rc Gia-cp l cha mnh v c nh, cng l by mi lm ngi. 15 Vy, Gia-cp xung x -dp-t, ri cht ti , v t ph chng ta cng vy; 16 sau c em v Si-chem, chn ni m m p-ra-ham ly bc mua ca con chu H-m qu Si-chem. 7:11 Chi tit ny trong Sng-th K 41:54-55; 42:5. 7:12 Chi tit ny trong Sng-th K 42:4. 7:13 Chi tit ny trong Sng-th K 45:1-4. 7:14 by mi lm ngi Chi tit ny da theo bn Septuagint v cc bn chp tay trong Nhng Cun Bin Cht, trong khi bn vn Masoretic l by mi (xem Sng-th K 46:27; Xut -dp-t K 1:5). Thot tin, dng nh y l vn gia bn chp tay LXX, m -tin trch dn, v li kinh vn ting Do thi ca Xut -dp-t K 1:5. Nghin cu su hn, c th c hai cch tnh tng s con chu ca Gia-cp. Nan ny sinh gia Sng-th K 46:26 v 27: (1) cu 27 trong bn Masoretic c hai ngi con trai ca 134

Gi-sp sinh ti Ai-cp, trong khi bn LXX th n chn ngi, c ngha l v sau p-ra-im v Ma-na-se c thm nhng con ci hoc l (2) trong bn vn ting Do thi, Gia-cp v v cng c tnh chung, nhng nhng con ca p-ra-im v Ma-na-se khng c k. C hai u chnh xc, nhng hai cch tnh dng di ca Gia-cp ny cn c vo nhng thi im khc nhau v tnh theo nhng cch khc nhau. Bn vn ting Do thi trong Nhng Cun Bin Cht cng dng by-mi-lm ngi trong Sng-th K 46:27 v Xut -dp-t K 1:5. Philo Alexandia quen thuc vi c hai con s. Tt c chng ta u c ch li t nhng hc gi trong thi hin i khi gp nhng khc kinh vn kh hiu hay nhng nan v con s nh ti y. Ngy nay c nhng ngun ti liu Kinh thnh ch trng gii thch cho nhng khc kinh vn kh hiu ny. Ti gii thiu: 1. Hard Sayings of the Bible, IVP 2. More Hard Sayings of the Bible, IVP 3. Encyclopedia of Bible Difficulties ca Gleason Archer. Xem tho lun v Cng-v 7:14-15 trong #1 trang 521-522. 7:15 Chi tit ny trong Sng-th K 46:5; 49:33; Xut -dp-t K 1:6. 7:16 Si-chem Theo tng trnh ca sch Sng-th K (1) s chn ct Gi-sp ghi li trong Gi-su 24:32 v (2) s chn ct Gia-cp ghi li trong Sng-th K 50:13, dng nh c s tri ngc trong bi ging ca -tin. Vn ti y l (1) thnh ph; l ra n phi l Hp-rn, ch khng phi Si-chem, hay l (2) cc T ph, l ra l Gia-cp, ch khng phi p-ra-ham. Tuy nhin, c p-ra-ham ln Gia-cp u mua t vi 400 n v tin t (xem Sng-th K 23:16; 33:19). Hp-rn, Sa-ra v p-ra-ham c chn ct (xem Sng-th K 23:19; 24:9), cng nh Y-sc v R-b-ca (xem Sng-th K 49:29-31) v Gia-cp (xem Sng-th K 50:13). Cho d c nghi vn v ming t ngha a ti Si-chem, nhng c th l p-ra-ham mua ming t trc trong khi ng dng chn ti Si-chem theo Sng-th K 12:6-7. Sau , Gia-cp chuc li ming t ny (xem Sng-th K 33:19; Gi-su 24:32). Hin nhin y ch l s phng on, nhng -tin xem nh rt hiu bit v lch s Cu c chc c l y l cch thc duy nht lm cho nhng s khc bit ph hp vi nhau. BN NASB 7:17-29 17 Nhng, gn n k phi ng nghim li ha c Cha Tri th vi p-ra-ham, dn c sanh sn v thm nhiu ln trong x -dp-t, 18 cho n khi trong x c mt vua khc dy ln, chng nhn bit Gi-sp. 19 Vua ny dng mu hi dng ging v h hip t ph chng ta, p phi b con mi sanh, hu cho sng chng c. 20 Trong lc , Mi-se sanh ra; ngi xinh tt khc thng, c nui trong ba thng ti nh cha mnh. 21 Khi ngi b b, th con gi Pha-ran vt ly, nui lm con mnh. 22 Mi-se c hc c s khn ngoan ca ngi -dp-t; li ni v vic lm u c ti nng. 23 Nhng lc ngi c y bn mi tui ri, trong lng nh n, mun i thm anh em mnh l con ci Y-s-ra-n. 24 Mi-se thy c ngi h hip mt ngi trong m h, nn binh vc k b h hip v nh ngi -dp-t bo th cho. 25 Ngi ng anh em mnh chc hiu rng c Cha Tri dng tay mnh gii cu h; nhng h chng hiu. 26 n ngy sau, chng ang nh ln vi nhau, th ngi n gn m gii ha, rng: Hi cc ngi, l anh em, sao li lm hi nhau vy? 27 K ang c hip ngi ln cn mnh x Mi se ra, m rng: Ai lp ngi ln lm quan cai tr v quan x on chng ta? 28 H ngi mun git ta nh hm qua git ngi -dp-t sao? 29 Mi-se va nghe li th trn i trong x Ma-i-an, ni ngi sanh c hai con trai. 7:17 Chi tit ny cp n Sng-th K 15:12-16 (li ha) v Xut -dp-t K 1:7 (dn s ng o ca h).

135

7:18 cho n khi trong x c mt vua khc dy ln y l trch dn t Xut -dp-t K 1:8. c v vn cn tip tc tranh lun gia nhng hc gi v thi im ra khi x Ai-cp. C s bt ng kin trong vic nhn din v vua Ai-cp vo thi im ca s kin ny. C ngi xc nh y l v vua trong triu i XVIII (nm 1445 trc Cha) hay l triu i th XIX (nm 1290 trc Cha). C ngi th nu gi thuyt lin h v vua ny vi triu i u tin ca ngi Ai-cp bn x, ngi lt s cai tr ca ngi Hyksos (ngi X-mt (Semitic)) ti Ai-cp. Gi thuyt ny c th gii thch vic s dng ch heteros trong cu 18. Ngi bn x Ai-cp khng mun ngi X-mt (Semites), y l ngi Do thi, sinh sng ng o trong lnh th ca mnh, v s mt cuc xm chim khc ging nh xy ra vi ngi Hyksos.

CH C BIT: TRANH LUN V THI IM RA KHI X AI-CP C hai quan im ca nhng hc gi v thi im ra khi x Ai-cp. A. Theo I Cc Vua 6:1, vit rng Xy ra nm bn trm tm mi, sau khi dn Y-s-ra-n ra khi x -dp-t, l nm th t ca Sa-l-mn tr v trn Y-s-ra-n, nhm thng Xp, ngha l thng th hai, th ngi ct n ca c Gi-h-va. 1. Sa-l-mn bt u cai tr vo nm 970 trc Cha. Con s ny c tnh da theo trn chin Qarqar (nm 853 trc Cha) nh l ct mc khi tnh thi gian chnh xc. 2. n th c xy dng vo nm th t ca ng (nm 965 trc Cha), vy th thi im ra khi x Ai-cp din ra vo khong nm 1445/6 trc Cha 3. Thi im ny khin n c th xy ra vo triu i vua Ai-cp th 18. a. V Pha-ra-n n p dn Do thi phi l Thutmose III (nm 1490-1436 trc Cha). b. V Pha-ra-n trong thi im ra khi Ai-cp phi l Amenhotep II (nm 1436-1407 trc Cha). (1) Mt s ngi tin gi thuyt ny da trn d kin khng c lin h ngoi giao gia Gi-ri-c v Ai-cp trong sut triu i ca Amenhotep III (nm 1413-1377 trc Cha). (2) Bn vn Amarna, nhng lin lc ngoi giao chp trn nhng mnh gm s c ghi li s tn ph Habiru (3) X Ca-na-an di s cai tr ca Amenhotep III. Do , s ra khi Ai-cp phi din ra trong triu i ca Amenhotep II. (4) Thi k ca Cc Quan Xt khng ko di nu thi im ra khi x Ai-cp l th k 13 trc Cha. 4. Nhng vn c th xy ra vi nhng thi im trn. a. Bn Septuagint (LXX) ghi 440 nm ch khng phi 480 nm. b. C th 480 nm l i din cho mi hai th h, mi th h 40 nm (do y l con s tng trng). c. C mi hai i thy t l t A-rn n Sa-l-mn (xem I S-k 6), sau c mi hai i t Sa-l-mn n n th Th hai. Ngi Do thi, ging nh ngi Hy lp tnh mi i/th h l bn mi nm. Do , c mt khong m thi gian 480 nm trc v 480 nm v sau (v cch s dng biu tng nhng con s, xem quyn Redating the Exodus and Conquest ca Bimson). 5. C ba khc kinh vn khc cp n thi im. a. Sng-th K 15:13,16 (xem Cng-v 7:6), 400 nm n l b. Xut -dp-t K 12:40-41 (xem Ga-la-ti 3:17) (1) Bn MT - 430 nm lu tr ti Ai-cp (2) Bn LXX - 215 nm lu tr ti Ai-cp c. Cc Quan Xt 11:26 - 300 nm gia thi k ca Gip-th v s chinh phc t ha (ng h cho thi im nm 1445 trc Cha)

136

d. Cng-v 13:19 - ra khi x Ai-cp, lu lc trong ng vng v nh chim t ha 450 nm 6. Tc gi ca sch Cc Vua s dng nhng ct mc tham kho lch s chnh xc m khng lm trn s (Edwin Thiele, A Chronology of the Hebrew Kings, trang 83-85) B. Nhng bng chng khng hon Tan chc chn t Kho-c hc dng nh ch v thi im nm 1290 trc Cha hay l triu i Ai-cp th mi chn. 1. Gi-sp c th ving thm cha mnh v Pha-ra-n trong cng mt ngy. V Pha-ra-n ngi bn x u tin l ngi di kinh Ai-cp t Thebes tr v vng Tam gic sng Nile, ni gi l Avaris/Zoan/Tanis, kinh ca triu i Hyksos, l Seti I (nm 1309-1290 trc Cha). Seti I phi l v Pha-ra-n n p dn Do thi. a. Chi tit ny dng nh ph hp vi hai c im v triu i ca ngi Hyksos ti Aicp. (1) C tm c mt bia vo thi ca Ramses II ghi nh s thnh lp Avaris bn trm nm trc (khong nm 1700 trc Cha) ca triu i Hyksos (2) Li tin tri trong Sng-th K 15:13 ni v 400 nm b p bc. b. iu ny m ch s thng tin quyn lc ca Gi-sp din ra di triu i ca v Phara-n ngi Hyksos (Semitic). Triu i vua Ai-cp mi sau c cp trong Xut -dp-t K 1:8. 2. Hyksos l ch Ai-cp c ngha l ngi cai tr ca x ngoi quc ch mt nhm nhng ngi cai tr ngi X-mt (Semitic) khng phi l ngi Ai-cp, cai tr Ai-cp trong sut triu i th 15 v 16 (nm 1720-1570 trc Cha). Mt s ngi mun lin h triu i ny vi s thng tin quyn lc ca Gi-sp. Nu chng ta tr bt 430 nm ca Xut dp-t K 12:40 t nm 1720 trc Cha, chng ta c thi im vo khong nm 1290 trc Cha 3. Con ca Seti I l Rameses II (nm 1290-1224 trc Cha). Tn ny c cp nh mt trong nhng thnh kho tng do nhng n l ngi Do thi xy dng trong Xut -dp-t K 1:11. Ngoi ra khu vc trong x Ai-cp gn x G-sen c gi l Rameses theo Sngth K 47:11. Avaris/Zoan/Tanis c bit n vi tn gi nh ca Rameses trong khong nm 1300-1100 trc Cha 4. Thutmoses III c bit n nh l nh xy dng ti ba, cng ging nh Rameses II. 5. Rameses II c bn mi by con gi sng trong nhng lu i ring bit. 6. Khoa Kho-c hc chng t rng a s nhng thnh ph ln c tng thnh trong x Cana-an (Hazor, Debir, Lachish) b ph hu v ti xy dng li nhanh chng vo khong nm 1250 trc Cha. Chi tit ny cho php din ra giai on ba mi tm nm lu lc trong ng vng, ph hp vi thi im nm 1290 trc Cha 7. Khoa Kho-c hc c tm thy mt bng chng ca vic dn Do thi nh c trong pha nam ca x Ca-na-an trn mt bia tng nim ca ngi tip ni Rameses, Merneptah (nm 1224-1214 trc Cha) tham kho The Stele of Merneptah, c vo nm 1220 trc Cha. 8. -m v M-p dng nh t c ch quyn quc gia r rt trong khong cui nhng nm 1300 trc Cha. Nhng quc gia ny khng c t chc trong khong th k mi lm trc Cha (Glueck). 9. Trong quyn sch Redating the Exodus and Conquest ca John J. Bimson, n hnh bi trng i hc Sheffield nm 1978, bin lun chng li tt c nhng bng chng kho c hc ng h cho vic nh mt thi im sm hn. 7:19 Cu chuyn ny da theo Xut -dp-t K 1:10ff 7:20 Mi-se sanh ra Chi tit ny cn c vo Xut -dp-t K 2.

137

xinh p trc mt Cha y l thnh ng ting Do Thi m t v p (xem Xut -dp-t K 2:2). Thm ch Gi-se-pht cng bnh phm v sc din ca Mi-se (xem Antiq. 2:9:6). 7:21 Chi tit ny cn c vo Xut -dp-t K 2:5-6,10. ngi b b y l ch Hy lp ektithmi, c ngha l phi by (xem cu 19) hay t ra ngoi. Dn Ai-cp p buc ngi Do Thi t b nhng b trai, ph mc chng cho thin nhin v th d kim ch s tng dn s nhanh chng ca h. NASB, NKJV con gi Pha-ra-n em ng i NRSV, JB con gi Pha-ra-n nhn lm con TEV con gi ca vua nhn lm con Ch anaire c ngha en l vt ln. Mi-se c vt ln khi nc v bi bin c ny tr thnh con nui ca con gi Pha-ra-n. 7:22 Mi-se c tip thu kin thc v s hun luyn qun s tt nht khi ng trong cung in ca Phara-n. li ni v vic lm u c ti nng y phi l s c kt v phn sau ca cuc i Mi-se. Bi v khi ng gp YHWH ti bi gai chy, chnh ng qu quyt rng mnh khng c ti n ni (xem Xut dp-t K 4:10-17). 7:23-24 Chi tit ny Xut -dp-t K 2:11-12 7:23 Nhng lc ngi c y bn mi tui Ti cho rng D. L. Moody l ngi a kin cuc i Mi-se c th chia lm ba giai on bn mi nm: (1) trong bn mi nm u tin, Mi-se ngh rng mnh l ngi quan trng (v ng c gio dc trong cung in Pha-ra-n); (2) trong bn mi nm sau , Mi-se ngh rng mnh l ngi tm thng (lu y trong x Ma-i-an, hc cch sng v a th ca vng sa mc Si-na-i); v (3) trong bn mi nm cui, ng c chng nghim c Cha Tri c th lm g vi mt ngi tm thng (dn dt dn s c Cha Tri n t Ha). 7:25 Cu Kinh thnh ny l s gi nh ca -tin (c th l da theo li truyn khu Do-Thi-Gio) khng c trong Xut -dp-t K. 7:26-29 Chi tit ny dn chng t Xut -dp-t K 2:13-14. 7:29 Mi-se va nghe li th TRN Chi tit ny dn chng t Xut -dp-t K 2:15,22. S s hi sau khi git ngi Ai-cp cho thy Pha-ra-n khng bnh vc cho a v l con nui cng cha Ai-cp ca Mi-se. Chi tit ny c gii thch r hn trong H-b-r 11:27. V TR THNH NGI KIU NG TRONG X MA-I-AN c Cha Tri hin ra cng Mi-se trong bi gai chy ti x Ma-i-an (xem Xut -dp-t K 3-4) ri sau ban lut php cho ng ti Si-na-i trong t Ma-i-an (xem Xut -dp-t K 19-20) chng t c Cha Tri khng b gii hn v ni chn by t chnh mnh Ngi. S nhn mnh v vic c Cha Tri hin ra tch bit khi n th Gi-ru-sa-lem cn c trnh by trong Cng V 7:36, 44, 48 v 53. ni ngi sanh c hai con trai Chi tit ny c dn chng t Xut -dp-t K 18:3-4.

138

BN NASB: 7:30-34 30 Cch bn mi nm, mt thin s hin ra cng ngi, ti ng vng ni Si-na-i, trong ngn la ni bi gai ng chy. 31 Mi-se thy vy, ly lm l v s hin ra , ang p li xem cho gn hn, th nghe ting Cha phn rng: 32 Ta l c Cha Tri ca t ph ngi, c Cha Tri ca p-ra-ham, ca Y-sc v ca Gia-cp. Mi-se run s, chng dm nhn xem. 33 Cha bn phn rng: Hy ci giy chn ngi ra; v ch m ngi ng l mt ni t thnh. 34 Ta oi xem v thy cnh kh khn ca dn ta trong x -dp-t, ta nghe ting than th ca chng n, v xung ng gii cu. By gi hy n, ng ta sai ngi qua x dp-t. 7:30 Chi tit ny c dn chng t Xut -dp-t K on 3 v 4. thin s Trong bn vn Cu c thin s c cp ti y chnh l YHWH. Xem ghi ch y ti 5:19. Lu n cch v thin s ny c miu t 1. Xut -dp-t K 3:2, thin s ca c Gi-h-va hin ra cng ngi trong ngn la 2. Xut -dp-t K 3:4, c Gi-h-va thy ngi t bc li xem 3. Xut -dp-t K 3:4, c Cha Tri (Elohim) bn gia bi gai gi rng Ni Si-na-i Xem phn Ch c Bit bn di. CH C BIT: A IM NI SI-NA-I A. Nu Mi-se cp n ba ngy ng khi ng cu xin Pha-ra-n (3:18; 5:3; 8:27) theo ngha en ch khng phi trong n d, th khong thi gian khng on dn n a im theo truyn thng ti pha nam ca bn o Si-na-i. V l do nn nhiu hc gi t v tr ca ni Si-na-i gn c o Kadesh-Barnea. B. a im truyn thng c gi l Jebel Musa, trong ng Vng Xin, c nhiu c im ph hp 1. C vng t bng phng rng ln trc ngn ni. 2. Phc-truyn Lut-l K 1:2 cho bit hnh trnh t ni Si-na-i n Kadesh-Barnea ko di mi mt ngy. 3. Tn Sinai khng phi l ch Do Thi. Tn ny c th c lin h vi tn ng Vng Xin ch v mt hoang mc nh c bi cy. Tn Do Thi cho ngn ni l H-rp (ngha l hoang mc). 4. a im truyn thng ca ni Si-na-i c cp t th k th t. N nm trong t Mai-an vng t rng ln bao gm c bn o Si-na-i v -rp. 5. Khoa kho c hc gn nh kim chng c a im ca mt s thnh ph c cp trong Xut -dp-t K (Elim, Dophkah, Rephidim) min ty ca bn o Si-na-i. C. Ngi Do Thi cha bao gi by t s lu tm n v tr a l ca ni Si-na-i. Ngi Do Thi tin rng c Cha Tri ban cho h Lut Php v hon thnh li ha ca Ngi t Sng-th K 15:12-21. a im khng phi l iu chnh yu i vi ngi Do Thi v vy h khng h c d kin tr v a im ny (khng t chc nhng chuyn hnh hng hng nm). D. a im truyn thng ca ni Si-na-i ch c xc nh vo khong nm 385-388 sau Cha trong Pilgrimage of Silvia (xem Commentary on the Book of Acts, ca F.F. Bruce, trang151). E. Hin nay c nhiu phng on v mt v tr mi nm i ngang vnh Aqaba ti -rp. a im ny gy s ch v: 1. Vng t Ma-i-an hon Tan thuc v -rp 2. Trong Ga-la-ti 4:25, Phao-l cho bit ni Si-na-i thuc v -rp.

139

3. Hnh nh v tinh tit l tuyn ng c xa c b p cao t Ai-cp dn ngang qua bn o Si-na-i v vnh Aqaba. 4. Phn nh cao nht ca a im ny b nhum en (xem Xut -dp-t K 19:16,18) Hay ni mt cch khc, n gin l chng ta khng bit a im chnh xc. 7:32 Chi tit ny dn chng t Xut -dp-t K 3:6. t ph Trong c bn vn ting Do Thi ln bn dch ting Hy lp (bn Septuagint) t ny dng S T. Trong mi ln xut hin khc cm t ny dng S NHIU. c Cha Tri bit ngi cha n l ca Mi-se. 7:33 Chi tit ny c dn chng t Xut -dp-t K 3:5. Mi-se tin n bi gai bi s t m ch khng phi bi lng sng o. Chng ta khng tm c l do chnh xc ca vic Mi-se ci giy. 1. Giy c th d bn (bi phn sc vt). 2. Hnh ng ci giy ra c th by t s thn mt ca gia nh (nh ang ti nh). 3. Mt phong tc vn ha ca thi i cc T Ph hay l l nghi ca Ai-cp. 7:34 Chi tit ny c trng dn t Xut -dp-t K 3:7. Ring c nhn ti, cu Kinh thnh ny cha ng ngha thn hc v cng quan trng v: YHWH nghe li khn cu, xem thy ni au kh v gii cu. Ngi ging h gii cu, nhng cn phi lu rng s gii cu ca c Cha Tri c thc thi qua phng tin con ngi. c Cha Tri sai phi mt Mi-se min cng. c Cha Tri s dng con ngi gii quyt cho con ngi. BN NASB: 7:35-43 35 Mi-se ny l ngi h b ra, v rng: AI LP NGI LN LM QUAN CAI TR V QUAN ON XT CHNG TA? y l ngi m c Cha Tri sai lm quan cai tr v ng gii cu cy tay mt thin s hin ra vi ngi trong bi gai. 36y l ngi em h ra khi, lm nhng du k php l trong x -dp-t, trn Bin-, v ni ng vng trong bn mi nm. 37y l Mi-se ny ni cng con ci Y-s-ra-n rng: C CHA TRI S DY LN TRONG HNG ANH EM CC NGI MT NG TIN TRI GING NH TA. 38 y l ngi, trong hi chng ti ni ng vng, vi thin s, l ng phn cng ngi trn ni Si-na-i, v vi t ph chng ta, ngi li nhn ly nhng li s sng ng trao li cho cc ngi. 39y l ngi m t ph chng ta khng chu vng li, b ngi ng nghing lng v x -dp-t, 40V NI VI A-RN RNG: HY LM CC THN I TRC CHNG TA; V V PHN MI-SE NY, L NGI DN CHNG TA RA KHI X DP-T, CHNG BIT C IU CHI XY N CHO NGI RI. 41Trong nhng ngy , h c mt tng b con, dng t l cho tng v vui mng v vic tay mnh lm nn. 42c Cha Tri bn la b h, ph h th ly c binh trn tri, nh c chp trong sch cc ng tin tri rng: HI NH Y-S-RA-N, VY C PHI CC NGI TNG DNG CON SINH V CA L CHO TA, TRONG BN MI NM NI NG VNG, 43KHI CC NGI KHING NH TRI CA MO-LC V NGI SAO CA THN ROM-PHAN, TC L NHNG HNH TNG M CC NGI LM RA TH LY CHNG? TA CNG S Y CC NGI QUA BN KIA BA-BY-LN. 7:35 Mi-se ny m h b ra Dn s Cha thng hay khc t ngi pht ngn ca c Cha Tri (xem cu 51-52). iu ny cng c th l ch trong cu 27. cy tay mt thin s hin ra vi ngi trong bi gai Li mt ln na, c Cha Tri n vi dn Do Thi bn ngoi vng t ha. Cng tc ca c Cha Tri khng b l thuc vo bt c a im no. Phn nhiu lch s dn Do Thi din ra bn ngoi vng t Ca-na-an v trc giai on n Th 140

Gi-ru-sa-lem. Trong sut c dng lch s , ngi lnh o ca Cha lun b khc t bi chnh ng bo mnh (xem cu 9, 27-28, 35, 39). y l ch c ti din. Thin s c m t ti y nh mt v thn (xem Xut -dp-t K 3:2,4). S hin l thn linh ny cn c thy trong Sng-th K 16:7-13; 22:11-15; 31:11,13; 48:15-16; Xut -dp-t K 13:21; 14:19; Cc Quan Xt 2:1; 6:22-23; 13:3-22; Xa-cha-ri 3:1-2. Tuy nhin, thin s ca c Cha Tri khng phi lun lun c dng din t s hin l thn linh; i khi ch l mt thin s hay l mt s gi (xem Sng-th K 24:7,40; Xut -dp-t K 23:20-23; 32:34; Dn-s K 22:22; II Sa-mu-n 24:16; Ging 5:23; I C-rinh-t 21:15ff; Xa-cha-ri 1:11:12-13). 7:36 y l tm tt v quyn nng ca c Cha Tri thi hnh qua Mi-se (cy gy) v A-rn. 7:37-38 y l trch dn ch v ng Mt-si-a t Phc-truyn Lut-l K 18:15. -tin ang ng nht s hin din ca c Cha Tri trong Xut -dp-t K v giai on lang thang trong ng vng bng hnh nh Thin S ca c Cha Tri v nhng nhn vt c bit tip ni Mi-se (ng Mt-si-a, cc tin tri). -tin khng h c xem thng Mi-se nhng ngc li ng ang thc s tun theo Mi-se. 7:38 hi chng y l ch Hy lp ekklesia, nhng ti y th hin s tp hp ch khng c ngha l Hi thnh. thin s, l ng phn cng ngi trn ni Si-na-i Thn hc ca cc tu s Do-Thi-Gio qu quyt rng thin s lm trung gian gia YHWH v s kin ban lut php (xem ch thch ti 7:53) v c th thin s c dng m ch v chnh YHWH (xem Xut -dp-t K 3:21 so snh vi 14:19; v Xut -dp-t K 32:34; Dn-s K 20:16; Cc Quan Xt 2:1). 7:39 ngi m t ph chng ta khng chu vng li -tin ang lin kt li s phn lon trong Cu c vi hm rng ngi Do Thi lun lun khc t nhng ngi lnh o ca c Cha Tri v by gi h khc t chnh ng Mt-si-a. b ngi Chi tit ny dn chng t Dn-s K 14:3-4 7:40-41 Chi tit ny dn chng t Xut -dp-t K 32. y khng phi l th hnh tng, nhng l s kin to hnh th vt cht ca c Cha Tri. iu ny dn n s th ly thn Sinh Sn sau . 7:41 -tin gii thch b con vng chnh l hnh tng v dng s kin lch s ny a vo trch dn t A-mt on 5 m ch rng dn Do Thi ngay t thi k ra khi Ai-cp v giai on lang thang trong ng vng phn lon v th hnh tng. 7:42 c Cha Tri bn la b h, ph h th ly Cu 42 v 43 trch dn t A-mt 5:25-27 qu quyt rng dn Do Thi lun lun dng l vt th phng cho cc thn tng ngoi quc. l khun mu lp li u n c t rt sm trong lch s ca h (xem Gi-su 24:20). iu ny khin ta lin tng n mt trong nhng li chi b thng thng trong R-ma 1:24,26,28. c binh trn tri Chi tit ny cp n tp tc th ly cc v sao ca ngi A-sy-ri v Ba-by-ln (xem Phc-truyn Lut-l K 17:3; II Cc Vua 17:16; 27:3; II S-k 33:3,5; Gi-r-mi 8:2; 19:13). Phn on A-mt 5:25-27 c mt s chi tit bt ng v t ng gia bn vn ting Do Thi (MT), bn vn ting Hy lp (LXX) v li trch dn ca -tin: (1) tn ca v thn sao. Bn vn Do Thi dng ch kywn hay kaiwann, l tn ca sao Th trong ting A-sy-ri. Bn vn Hy lp th dng ch rypn hay raiphan, hoc l repa l tn ca thn sao Th theo ting Ai-cp; (2) Bn vn Do Thi v bn vn Hy lp (LXX) cng s dng bn kia a-mch trong khi -tin li trch dn rng bn kia Ba-by-ln; khng c bn vn hoc d bn no h tr cho s trch dn ca -tin. -tin c l c kt hp s lu y sang A-sy-ri m A-mt cp vi s lu y dn Do Thi sang Ba-by-ln sau nhng li thay th a im ca s kin. 141

S th phng cc v sao khi u ti M-s-b-ta-mi, nhng sau truyn n Sy-ri-a v Ca-na-an (xem Gip 31:26-27). Nhng khm ph kho c hc ti Tell El-Amarna bao gm hng trm vn kin gi t vng Ca-na-an n Ai-cp vo khong th k 14 trc Cha s dng nhng v thn sao nh nhng a danh. nh c chp trong sch cc ng tin tri. Chi tit ny cp n nhng cun sch da cha ng mi hai sch tiu tin tri (xem 13:40), phn trch dn trong cu 42-43 da vo phn on A-mt 5:25-27 ca bn Septuagint. 7:43 MOLOCH Ch vua trong ting Do Thi c nhng ph m l mlk. C vi tn ca cc thn x Cana-an l s kt hp da trn ba ph m ny nh: Milcom, Molech, hay Moloch. Nhiu tr em c cng t cho Moloch l v thn Sinh sn chnh ca dn A-m-rt cu mong sc khe v s phn thnh cho cng ng v quc gia (xem 20:2-5; I Cc Vua 11:5,7,33; II Cc Vua 23:10,13,14; Gi-r-mi 32:35, 7:31). A.T. Robertson trong quyn World Pictures In the New Testament, vol. 3, trang 93, m t Moloch l pho tng u b vi i tay vn ra nhn nhng tr em lm sinh t, bn di c ngn la thiu sinh t. Ch Molech c cp L-vi K 18:21 c bi cnh lin h n s dm lon nn khin cho nhiu hc gi phng on rng nhng tr em khng b thiu hin t cho Molech nhng b dng hin lm im trong n th c nam v n. Cch l gii ny ph hp vi tp qun thng thng ca tn ngng phn thc. BN NASB: 7:44-50 44 n tm chng c vn gia t ph chng ta trong ng vng, nh Cha truyn lnh cho Mi-se phi lm y theo kiu mu ngi thy. 45 T ph chng ta nhn ly n tm y, ri ng i vi Gi-su em vo x h chim ly ca cc dn m c Cha Tri ui khi trc mt h; n tm c cho n i vua a-vt, 46 l ngi c n trc mt c Cha Tri, v xin ban mt ch cho c Cha Tri ca Gia-cp. 47 K , vua Sa-l-mn ct cho Cha mt ci nh. 48 Nhng ng Rt Cao chng trong nh bi tay ngi ta lm ra, nh ng tin tri ni: 49 Cha phn: TRI L NGAI TA, T L B CHN TA. NO C NH NO CC NGI CT CHO TA, C NI NO CHO TA YN NGH CHNG? 50 H CHNG PHI TAY TA DNG NN MI VT NY CHNG? 7:44 Chi tit ny trng dn t Xut -dp-t K 25-31, 36-40. Bn v chi tit ca n tm c by t cho Mi-se ti ni Si-na-i. Sch H-b-r c cp n n tm hay l n th trn tri (xem 8:5-6; 9:11,23) l nguyn mu m n tm di t l hnh bng. 7:45 Cu Kinh thnh ny tm lc khong thi gian t gian on nh chim t ha (nm 1400 hay l nm 1250 trc Cha) cho n triu i ca a-vt (khong nm 1011 n nm 971/970 trc Cha theo Harrison; nm 973 trc Cha theo Young; nm 961 trc Cha theo Bright). 7:46 Cu Kinh thnh ny phn hi khc Kinh thnh quan trng trong II Sa-mu-n 7 thit lp vng triu ca nh a-vt. 7:47 vua Sa-l-mn ct cho Cha mt ci nh Chi tit ny c dn chng da vo I Cc Vua 6-8 v II S-k 1-6 7:48 Cu Kinh thnh tng t nh li tuyn b ca Sa-l-mn trong I Cc Vua 8:27 v II S-k 6:18 7:49-50 y l trng dn t khc Kinh thnh -sai 66:1-2 trong bn Septuagint. im nhn mnh y l n ngay c vua Sa-l-mn cng tha nhn rng khng c ta nh no c th cha ng Cha.

142

Liu nhng cu Kinh thnh ny c n cha lun c cho s bao gm ngi ngoi bang hay khng? Nu c th vn cn nh b n giu. Tuy nhin, chnh vua Sa-l-mn nhn nhn rng n th l ni trn gian n vi YHWH (xem I Cc Vua 8:41-43). Nhm ngi Do Thi ni ting Hy lp (by ngi trong Cngv 6) nhn thc v thc thi gio v tm mc Ton cu trc khi nhng s nhn thc kha cnh ny trong s ging dy ca Cha Gisu (xem Ma-thi- 28:18-20; Cng-v 1:8). -tin c l cng qu quyt v chn l ny trong cu 50. BN NASB: 7:51-53 51 Hi nhng ngi cng c, lng v tai chng ct b kia! Cc ngi c nghch vi c Thnh Linh hoi; t-ph cc ngi th no, th cc ngi cng th y! 52 H c ng tin tri no m t ph cc ngi chng bt b ? H cng git nhng ngi ni tin tri v s n ca ng Cng bnh; v hin by gi chnh cc ngi li np v git ng ; 53 cc ngi nhn lut php truyn bi cc thin s, nhng khng gi ly! 7:51 cng c -tin m ch n cch Mi-se m t tnh cch c trng ca ngi Do Thi, dng di Gia-cp (xem Xut -dp-t K 32:9; 33:3,5). khng ct b trong lng y l thnh ng Do Thi ch s bt trung, phn lon, khng ng tin cy (xem L-vi K 26:41; Gi-r-mi 4:4; 9:25-26; -x-chi-n 44:7). tai chng ct b Chi tit ny m ch n thi khng sn lng lng nghe v p ng vi nhng s gi ca c Cha Tri (xem Gi-r-mi 6:10). nghch vi c Thnh Linh hai Chi tit ny rt ging vi -sai 63:10. Tnh thng v s thnh tn ca c Cha Tri c by t, ca tng trong -sai 63:9,11-14; nhng phn ng ca con ngi l lng v tn. 7:51b-52 y l s t co gay gt tng lp lnh o Do Thi ng thi, h cng ging nh nhng lnh o trc y. Dn s ca Cha git nhng s gi ca c Cha Tri ngy xa, th nay h git ng Mt-si-a (xem 3:14; 5:28). 7:52 ng Cng Bnh T ny c dng nh mt danh hiu ca c Cha Gi-xu trong cu 3:14 v 22:14. Xem thm phn Ch c Bit v ng Cng Bnh trong phn ph ch ca cu 3:14. 7:53 truyn bi cc thin s Chi tit ny cn c vo cch ch gii ca cc tu s Do-Thi-Gio cu Kinh thnh Phc-truyn Lut-l K 33:2 (bn Septuagint) rng c Cha Tri ban lut php cho Mi-se qua trung gian l cc thin s; iu ny c v nh c xc nhn qua Ga-la-ti 3:19 v H-b-r 2:2. nhng khng gi ly! -tin m u li bo cha ca mnh bng vic xin cho li mnh ni c lng nghe, c th l s phn hi Shema ca ngi Do Thi (xem Phc-truyn Lut-l K 6:4). -tin v sau l Gia-c (em ca c Cha Gi-xu) cng khng quyt hy lm, ch ly nghe lm (xem Giac 1:22-23 v c Cha Gi-xu, Ma-thi- 7:24-27; Lu-ca 11:48; Ging 13:17; v Phao-l, R-ma 2:13). BN NASB: 7:54-60 54 Chng nghe nhng li , th gin trong lng, v nghin rng vi -tin. 55 Nhng ngi, c y dy c Thnh Linh, mt ng chm ln tri, thy s vinh hin ca c Cha Tri, v c Cha Gi-xu ng bn hu c Cha Tri; 56 th ngi ni rng: Ka, ta thy cc tng tri m ra, v Con ngi ng bn hu c Cha Tri. 57 By gi, chng ku ln ting ln, bt l tai

143

li, cng nhau chy a li, 58 ko ngi ra ngoi thnh, ri nm ngi. Cc k lm chng ly o xng mnh ni chn mt ngi tr tui kia tn l Sau-l. 59 Chng ang nm , th -tin cu nguyn rng: Ly c Cha Gi-xu, xin tip ly linh hn ti. 60 on, ngi qu xung, ku ln ting rng: Ly Cha, xin ng ti ny cho h! Ngi va ni li ri th ng. 7:54 h m ch v nhng thnh vin ca Ta cng lun (Sanhedrin) (xem 6:15) NASB thu n xng ty NKJV ct vo lng NRSV h in tit TEV h ni gin NJB h tc ti y l hnh thc CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE), c ngha en l ct vo lng (xem 5:33). S ip ca -tin thc s tc ng n nhng ngi lnh o, nhng thay v n nn th h li khc t v th tiu s gi nh thng l (xem 5:33). nghin rng y l biu hin ca cn gin (xem Gip 16:9; Thi-thin 35:16; Ca-thng 2:16). 7:55 c Thnh Linhc Cha Tric Cha Gi-xu Lu n s cp c Cha Tri Ba Ngi. Xem phn Ch c Bit cu 2:32-33. c y dy c Thnh Linh Khi nim c y dy c Thnh Linh cng b Phc m l im c bit ca sch Cng-v (ngha l plro, xem 2:4; 4:8,31; plrs, xem 6:3,5,8; 7:55; 11:24) C nhng chn l Thnh Kinh lin h n c Thnh Linh vi nhng c im: 1. Thn v ca c Thnh Linh (xem Ging 14-16) 2. Bp-tem trong Thnh Linh (xem I C-rinh-t 12:13) 3. Bng tri ca c Thnh Linh (xem Ga-la-ti 5:22-23) 4. n t Thnh Linh (xem I C-rinh-t 12) 5. y dy c Thnh Linh (xem -ph-s 5:18) Trong s nhng c im lit k, sch Cng-v ch trng vo c im th nm. Nhng lnh o ca Hi thnh ban u c nhn lnh nng quyn, nhiu ln, cng b Phc m ca c Cha Gi-xu Christ mnh m v bo dn. Trong trng hp ca -tin, tc dng hiu qu ca bi ging khin ng tun o. Xem Ton b ch thch v ch y dy ti 2:4 v 3:10. mt ng chm ln tri Lu-ca thng hay s dng t ny (xem Lu-ca 4:20; 22:56; Cng-v 1:10; 3:4,12; 6:15; 7:55; 10:4; 11:6; 13:9; 14:9; 23:1). -tin nhn ln nh cch thc cu nguyn thng thng ca ngi Do Thi, nhng thay v cu nguyn, c Cha Tri tit l cho ng thy Thin ng. thy s vinh hin ca c Cha Tri. Cn phi lu : -tin khng ni rng ng thy Cha, ng thy s vinh hin ca Cha. Khng ai c th nhn thy Cha m sng st (xem Xut -dp-t K 33:2023). Gip tin rng ng s i din vi Cha (xem Gip 19:25-27; 7:55). c Cha Gi-xu ha ngi c lng trong sch s c thy c Cha Tri (xem Ma-thi- 5:18). Xem thm phn Ch c Bit: S Vinh Hin ti 3:13. c Cha Gi-xu ng bn hu c Cha Tri Cm t c Cha Gi-xu ng bn hu c Cha Tri l mt thnh ng nhn din ha (dng c ch v hnh dng ca con ngi din t cho d

144

hiu v c Cha Tri) ch v quyn nng v thm quyn thin thng. Chi tit c Cha Gi-xu ang ng by t s lu tm v chm sc ca Ngi cho C-c-Nhn tun o u tin. c Cha Tri tit l chnh mnh Ngi cho -tin trong dng thc v cch m -tin c th tip nhn. iu ny khng h c hm rng: 1. a im ca thin ng l nm pha trn 2. c Cha Tri s ngi trn mt ci ngai iu c by t s quan tm v chm sc ca c Cha Gi-xu. Chng ta cn phi cn trng vi c im vn ha trong ngn t nhn din ha. Xu hng tip nhn ngha en ca on kinh vn nh l cch thc by t lng tin cy v sng bi Kinh thnh ca nhng c gi Ty phng cn i l mt tro lu vn ha sai by. c Cha Tri tht s c tit l chnh mnh Ngi cho nhng to vt ca Ngi, nhng Ngi thc hin trong nhng cch v hnh thc m nhng to vt ca Ngi c th hiu c. Chc chn s phi c yu t sp xp, iu chnh trong qu trnh ny. Con ngi, mt to vt gii hn v b sa ng, th hon ton khng c th no hiu thu c ci thing ling. c Cha Tri chn la nhiu th thuc v vn ha hay tri nghim trn gian ri s dng chng nh nhng php so snh tng ng hay n d m giao tip vi con ngi. Nhng s by t ny ng, nhng khng phi l by t y hon ton (tng tn). 7:56 Con ngi -tin xc nhn c Cha Gi-xu chnh l ng Cng Bnh trong 5:52. Nhng thnh gi ca -tin chc chn phi nghe s xc nhn c tnh ny ca ng Mt-si-a. Ch con ngi c s dng theo hai cch trong Cu c: (1) cm t thng thng ch v mt ngi (xem -x-chin 2:1; Thi-thin 8:4) v (2) c s dng ch v mt nhn vt thn linh (ng Mt-si-a) trong a-nin 7:13-14 v Thi-thin 110:1. Do , t ny c ngha rng ch v c nhn tnh v thn tnh. cng chnh l l do v sao t ny c c Cha Gi-xu s dng nh tc hiu c nhn v b cc tu s DoThi-Gio c khuynh hng s dng cc danh hiu Cu c theo cch phn bit hay theo ch ngha dn tc, ch ngha qun phit loi b. Vic -tin s dng t con ngi ti y l mt trong hai ln ch ny xut hin m khng nm trong nhng li phn ca c Cha Gi-xu (xem Ging 12:34). 7:57-58 Nhng ngi nghe cho rng -tin phm thng khi ng khng nh c Cha Gi-xu chnh l Con Ngi c tin bo (xem a-ni-n 7:13). y l iu khng th chp nhn c i vi nhng ngi Do Thi c thn ny. H x -tin v ti phm thng theo ng lut Mi-se (xem L-vi K 24:14-16; Phc-truyn Lut-l K 13:9; 17:7). V vy s xng nhn ca -tin l chn tht hoc ng l mt k phm thng ng cht, khng th no c s bt nht khi xng nhn c Cha Gi-xu (xem Ging 14:6-9). 7:57 cng nhau chy a li y l cm t Lu-ca thng s dng m t s hip mt ca cc mn u tin (xem 1:14; 2:46; 5:12; 15:25). C ta cng lun ng ni gin v chi b -tin (xem thm cu 18:22 khi ngi Do Thi ti A-chai ng lng khc t Phao-l v cu 19:29 v cn thnh n ca ngi ngoi bang ti thnh -ph-s i vi nhng C-c-Nhn). 7:58 ko ngi ra ngoi thnh n t hnh khng th thc thi trong phm vi thnh Gi-ru-sa-lem bi v n c xem l t thnh. nm ngi C ngi cho rng ngi Do Thi sng di s cai tr ca quc La m khng c quyn x t phm nhn. iu ny khng phi lun lun ng. Bo ng m ng khng d dng i ph. mt ngi tr tui kia tn l Sau-l Trong cng ng Do Thi, ngi di bn mi tui u c k l cn tr. y l ln u tin nhc n Sau-l ngi Tt-s l S Phao-l v sau. Phao-l nghe -tin tm tt Cu c v cng c th c nghe -tin trc trong nh hi ca ngi Si-ci-ly ti thnh Gi-ru-sa-lem. C nhiu nghi vn rng liu y c phi l im khi u ca mt giai on

145

Phao-l nghi vn, thc mc, d xt trong lng m ng c gng gii quyt bng cch bt b cc Cc-Nhn. 7:59 Ly c Cha Gi-xu, xin tip ly linh hn ti y l MNH LNH TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE IMPERATIVE). Cn lu -tin tin rng ng ln thng thin ng vi c Cha Gi-xu (xem II C-rinh-t 5:6,8) ch khng phi qua Hades (ni cm gi ngi cht ging nh sheol trong ting Do Thi). -tin c l chng kin c Cha Gi-xu b ng inh hay l c nghe k li chi tit bi v ng lp li nhng li tng t (cu 59 v 60, xem Lu-ca 23:34,46). im khc cn lu : -tin cu nguyn vi c Cha Gi-xu ging nh cc mn ti 1:24, trong khi tt c nhng li cu nguyn cn li trong Tn c l vi c Cha Cha trong danh c Cha Con. 7:60 ngi qu xung X t bng cch nm khng phi l mt tin trnh nhanh chng. Bn vn cho bit n ko di vi pht. ku ln ting rng Chi tit ny lp li tri nghim ca c Cha Gi-xu. Nhng li cui cng ca -tin hng n YHWH nhng cng dnh cho m ng v chc hn rng n vang di trong tm tng ca Sau-l. ngi ng y l php n d ca Kinh thnh ch ci cht (Gip 3:13; 14:12; Thi-thin 76:5; II Sa-mu-n 7:12; I Cc Vua 2:10; Gi-r-mi 51:39,57; a-ni-n 12:2; Ma-thi- 27:52; Ging 11:11; Cngv 7:60; 13:36; I C-rinh-t 15:6,18,20; I T-sa-l-ni-ca 4:13; II Phi-e-r 3:4). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. Li bin h ca -tin nhm mc ch g? N by t iu g v ngi Do Thi? Ti sao h li ni cn thnh n? 2. Trong cu 37, c Cha Gi-xu ging Mi-se nh th no? 3. Ti sao s trch dn -sai 66:1-2 trong cu 49-50 li v cng quan trng? 4. Trong khi tng v c Cha Gi-xu ca -tin c im no quan trng?

146

CNG V ON 8
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Sau-l bt b Hi Thnh 8:1b-3

NKJV
Sau-l bt b Hi Thnh 8:1-3

NRSV
Phc m lan n vng Sama-ri v vng ven bin 8:1b-3

TEV
Sau-l bt b Hi Thnh 8:1b-2 8:3

NJB
-tin tun o, Sau-l bt b Hi Thnh (7:55-8:3) 8:2 8:3 Phi-lp Sa-ma-ri 8:4-8 Thy php Si-mn 8:9-13 8:14-17 8:18-24 8:25 Phi-lp lm bp-tem cho hon quan 8:26-33 8:34-40

Phc m c ging Sa-ma-ri 8:4-8 8:9-13 8:14-24

ng Christ c rao ging Sa-ma-ri 8:4-8 c tin ca thy php 8:9-13 Ti li ca thy php 8:14-24 8:14-24 8:9-13 8:4-8

Phc m c ging Sa-ma-ri 8:4-8 8:9-13 8:14-17 8:18-19 8:20-24

8:25 Phi-lp v hon quan -thi--pi 8:26-33 8:34-40

8:25 ng Christ c rao ging cho ngi -thi--pi 8:26-40

8:25

8:25 Phi-lp v hon quan -thi--pi

8:26-40

8:26-30 8:31-33 8:34-37 8:38-40

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn

147

NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 8:1a 1 Sau-l vn ng thun v s -tin b git. 8:1 Sau-l vn ng thun v s -tin b git. Cm t ny kt thc chng 7. y l DNG NI TRNH CH NG KHNG HON THNH (PERIPHRASTIC IMPERFECT ACTIVE). Phao-l nhc li k c ny vi s ti h (xem Cng-v 22:20; I C-rinh-t 15:9; Ga-la-ti 1:13-23; Phi-lp 3:6; I Ti-m-th 1:13). i khi cu Kinh thnh ny kt hp vi 26:10 dng m ch rng Phao-l biu quyt trong ta cng lun kt n t hnh cc C-c-Nhn. BN NASB 8:1b-3 Trong lc , Hi thnh thnh Gi-ru-sa-lem gp cn bt b d tn; tr ra cc s , cn ht thy tn u phi chy tan lc trong cc min Giu- v x Sa-ma-ri. 2 Du vy, c my ngi tin knh chn xc -tin v than khc ngi qu bi. 3 Nhng Sau-l lm tn hi Hi thnh: sn vo cc nh, dng sc mnh bt n ng ,n b m b t. Trong lc , Hi thnh thnh Gi-ru-sa-lem gp cn bt b d tn Chi tit ny by t nhng hot ng ca tng lp lnh o Do Thi, a s l phe Sa-u-s, i ph vi s pht trin bng n v ni bt ca Hi thnh ban u ti Gi-ru-sa-lem. Tuy nhin cng l cch thc c Cha Tri thc p Hi thnh thc thi Cng-v 1:8. Nu khng thi hnh 1:8 th nhn lnh 8:1. Khng phi ngu nhin m Lu-ca s dng ch ekklesia ch tp hp ca ngi tin. Nhng ngi ny c n ng v ph n khng xem h l s tch bit khi nhng li ha Cu c nhng tri li l s lm trn, hon thnh Cu c. Trong bn Septuagint, ch ny c dch thnh hi chng (MT-qahal) ca dn Do Thi, n y th n c s dng cho cng ng nhng tn hu ti Gi-ru-sa-lem. Lu-ca thng hay s dng ch ln, nhiu (megas). ng s dng t ny hai mi lm ln trong sch Phc m ng vit v hai mi chn ln trong sch Cng-v. Ring trong chng 8 th Lu-ca s dng n: 1. Cuc bt b d tn, cu 1 2. Than khc su thm, cu 2 3. Ting ku ln, cu 7 4. Con ngi quan trng, cu 9 5. Quyn php ln, cu 10 6. Du k php l, cu 13 tr ra cc s , cn ht thy tn u phi chy tan lc y l chi tit v cng c bit cn ch : cuc bt b xy ra trnh cc s nhng li hng trc tip vo nhm tn hu Do Thi ni ting Hy lp. C v nh cho n giai on ny, cc s vn cn chp nhn l mt phn ca Do-Thi-Gio, vn ch rao ging ti Gi-ru-sa-lem cho ngi Do Thi hoc ngi ci o gia nhp Do-Thi-Gio. tan lc trong cc min Giu- v x Sa-ma-ri y l chi tit lm trn i Mng Lnh m Lu-ca cp trong 1:8. Mt khong thi gian tri qua t khi c Cha Gi-xu truyn phn mng lnh ny, Hi thnh vn cn lng l, min cng thi hnh. Dng nh ch c cn bt b l cch thc duy nht thc y Hi thnh thc hin mng lnh i rao ging khp th gii. 8:2 c my ngi tin knh chn xc -tin Ch tin knh thng c dng cho nhng ngi Do Thi c s tinh nhy tm linh (xem Lu-ca 2:25). Ch ny c th c dng cho nhng C-c-Nhn Do Thi hay nhng ngi Do Thi khng tn thnh s qu khch ca m ng v tnh bt hp php ca vic x t -tin. Mishnah cho php chn ct t ti b kt n phm thng nhng cm ngi chn ct than

148

khc. Nhng ngi tin knh ny by t s au bun cch cng khai (1) by t s phn i vi s kin va xy ra (2) lin quan n chi tit s kin xy ra khng c xt x mt cch chnh thc. 8:3 Sau-l lm tn hi Hi thnh y l ng t CH NH TRUNG CP KHNG HON THNH (IMPERFECT MIDDLE INDICATIVE) th hin s bt u ca hnh ng trong qu kh (xem bn NASB, NJB) hay mt hnh ng ti din (xem bn NKJV, NRSV, TEV). Ch tn hi c ngha l x xc con mi. Trong bn Septuagint, ch ny c s dng cho th vt trong Thi-thin 79:13 v s bi trn trong Gi-r-mi 28:2 v 31:18. Dng nh c s tranh chin vi l tht t li chng ca -tin trong lng Phao-l v Phao-l c gng che giu iu bng cch bt b Hi thnh khc lit (xem Cng-v 9:1,13,21; 22:4,19; 26:10-11; I C-rinh-t 15:9; Ga-la-ti 1:13; Phi-lp 3:6; I Ti-m-th 1:13). sn vo cc nh Cm t ny c th hiu hai ngha: (1) Phao-l tm n nhng nh m cc s thm ving (xem 5:42) hoc l (2) trong giai on ny cc tn hu ti Gi-ru-sa-lem thng xuyn nhm hp ti mt s Hi thnh t gia. Cc C-c-Nhn u tin thng nhm hp (1) trong ngy Sa-bt ti nh hi; (2) ti n Th vo nhng dp l trng th hoc i khi l mi ngy (3) trong ngy Cha Nht ti nhng a im c bit hoc t gia. bt n ng, n b y l ng t c dng khi Satan than khc cho mt phn ba cc v sao trn tri trong Khi-huyn 12:4. ng t ny c s dng vi ln trong Cng-v (xem 8:3; 14:19; 17:6). Sau-l bt b Hi thnh d tn (xem 26:10), vi bng chng l cm t c n ng v n b. ng chia ct cc gia nh tn , b t v ngay c git mt s ngi. Chnh v vy m v sau Phao-l t gi chnh mnh l k thp hn nht trong cc thnh (xem 9:1,13,21; 22:4,19; 26:10-11; I C-rinh-t 15:9; Gala-ti 1:13,23; I Ti-m-th 1:13). BN NASB 8:4-8 4 Vy, nhng k b tan lc i t ni ny n ni khc, truyn ging o Tin Lnh. 5 Philp cng vy, xung trong thnh Sa-ma-ri m ging v ng Christ ti . 6 on dn nghe ngi ging v thy cc php l ngi lm, th ng lng lng tai nghe ngi ni; 7 v c nhng t ma ku ln ting ln m ra khi nhiu k b m, cng k bi v qu c cha lnh cng nhiu. 8 Ti c , trong thnh c vui mng khn xit. 8:4 nhng k b tan lc i t ni ny n ni khc, truyn ging o Tin Lnh. Cn ch , nhng ngi ny khng phi l cc s , v cc s vn cn ti Gi-ru-sa-lem, nhng cc tn hu Do Thi ni ting Hy lp b tn lc khp ni v tr thnh nhng nh truyn gio u tin. iu ng ngc nhin l gio v Ton cu c khi xng, thc y bi -tin v Phi-lp ch khng phi bi cc s . Ch truyn o khng ch n thun l rao ging Phc m nhng l thc hin i Mng Lnh (Mathi- 28:18-20) theo ng hng ca -tin: t trng tm cho Ton cu. 8:5 Phi-lp l mt trong nhm by chp s c cp trong 6:5 (xem 21:8-9). ng l ngi khai m ba mi trng truyn ging (1) vng Sa-ma-ri; (2) cho hon quan -thi--pi; (3) gio v cho vng ven bin Pa-les-tin. Nhm by chp s c lng hng n truyn gio. xung trong thnh Sa-ma-ri C cu hi t ra v chi tit trong li vn ca cc bn chp tay ti y, xung thnh Sa-ma-ri hay l xung mt thnh trong x Sa-ma-ri? Nhng bng chng t cc bn chp tay nghing v cch gii thch khng nh a danh thnh Sa-ma-ri (xem MSS, P74, A, B). Tuy nhin vo lc , thnh ph ny cha c gi l Sa-ma-ri nhng l Sebaste v trong thi k cai tr ca quc La m, tn Sa-ma-ri c t cho c mt vng t. Thnh ph ln nht ca vng Sa-ma-ri phi l Shecham. C mt gi thuyt cho rng thnh ph ny cng l Gitta bi v theo tng truyn n c ngi nh ca Simon Magus. Tc gi ca gi thuyt ny l Justin Martyr, mt ngi cng xut thn t vng t ny. 149

ging v ng Christ ti . Ngi Sa-ma-ri b ngi Do Thi k th, bi v h l dn lai (xem Ex-ra 4:1-3). Sau cuc lu y sang A-sy-ri nm 722 trc Cha, vng t thuc v mi chi phi pha bc b dn ngoi bang chim hu v sinh sng chung vi phn cn li ca dn Do Thi hnh thnh nn dn Sa-ma-ri (xem II Cc Vua 17:24-41). Nhm ngi b k th ny cng c c Cha Gi-xu quan tm dy d (xem Ging 4). Phi-lp n y ging dy v ng Christ (Mo T Xc nh [DEFINITIVE ARTICLE]) l bn dch ting Hy lp ca ch Mt-si-a. Nhng kinh sch Cu c c lin h n li ha ca YHWH s sai phi mt ng thit lp mt vng quc mi, khi u cho thi i mi ca c Thnh Linh. Chi tit ny c bo trc qua chc v ca c Cha Gi-xu v c bit c y thc trong mng lnh cui cng ca Ngi (1:8) 8:6 ng lng Cm t ng lng thng c Lu-ca s dng. Xem phn ghi ch 1:14 on dn nghe ngi ging v thy cc php l ngi lm Chi tit ny cp n nhng php l Phi-lp thi hnh km theo bi ging (xem cu 7). c Thnh Linh biu l cng mt cch ng cng trong chc v ca c Cha Gi-xu, mi hai s v by mi mn . 8:7 Hin tng b qu m l mt thc t trong th gii chng ta (xem hai sch ca Merrill F. Unger: [1] Biblical Demonology v [2] Demons in the World Today). Xem thm phn Ch c Bit 5:16. BN NASB 8:9-13 9 By gi trong thnh c mt ngi tn l Si-mn, lm ngh ph php, t khoe mnh lm ngi danh ting, khin cho dn Sa-ma-ri rt ly lm l lng. 10 Ht thy t tr n gi u nghe theo ngi, m ni rng: Chnh ngi l quyn php ca c Cha Tri, tc l quyn php ln nh thng gi vy. 11 Nhn chng nghe theo ngi, v lu nay ngi ly ph php gic h thy u phi khen l. 12 Nhng khi chng tin Phi-lp, l ngi rao ging Tin Lnh ca nc c Cha Tri v danh c Cha Gi-xu Christ cho mnh, th c n ng, n b u chu php bp-tem. 13 Chnh Si-mn cng tin, v khi chu php bp-tem, th lun vi Philp; ngi thy nhng du l php k lm ra, th ly lm l lm. 8:9 mt ngi tn l Si-mn Chng ta khng bit r ngi ny c c tin tht hay ch n thun l mt thy ph thy tm kim quyn php. Nhng da trn cu 24, ti phi khen ngi s thc mc ca ng. Tht ng ngc nhin l c rt nhiu truyn thng ca Hi thnh ban u c thnh hnh qua vic din gii v nhn vt ny (xem The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, vol. 5, trang 442-444). ma thut ph thy o thut

NASB, NRSV NKJV, TEV NJB

CH C BIT: MA THUT Trong thi xa, xut hin c mt vi nhm c nhn v tp th c lin h n ma thut. 1. C mt nhm thy ph thy gi l Chaldeans t M-i nghin cu chim tinh, t vi (xem anin 1:20; 2:2,10,27, 4:7,9, 5:11; Ma-thi- 2:1,7,16). Herodotus gi h l nhng thy ph thy M-i. H nghin cu vic bo trc hay thay i s kin trong tng lai da trn chuyn ng v cu hnh ca cc tinh t (ngha l thin th, sao, chm sao, sao chi).

150

2. C mt phi trit hc, ton hc Hy lp gi l Pythagorians. 3. Hu ht cc nhm thy ph thy l nhng ngi t xng c th thao tng siu nhin hay thin nhin (xem Sng-th K 41:8,24, Xut -dp-t K 7:11,22, 8:7,19, 9:11). Thng thng cc th lc (hoc thn linh) b xem l xung t vi con ngi v bi vic lin kt vi nhng th lc hoc thn linh m con ngi c th t c nguyn ca mnh (xem bn giy ci ma thut th k th ba v th t sau Cha). Cc c nhn t xng c th: a. bo trc tng lai b. can thip vo cc s kin tng lai c. gii thch cc s kin tng lai, gii mng d. nguyn ra hoc l bo v cc c nhn, thnh ph, quc gia, qun i, v.v 4. Cc thy ph thy nh trong Cng-v 8:9,11 tuyn b c th thao tng cc quyn lc thin nhin hoc iu khin cc qu theo mun. iu ny thng c lin quan n thn ch hay nghi thc ba php. 5. Cc thy ph thy chnh cng thng cng kch nhng thy ph thy khc khng thc hin l nghi mt cch chnh xc l bt ti hay l bp bm (xem Cng-v 13:6,8, 19:13). 6. Quyn nng ca Phc m c by t qua chc v ca Phao-l thnh ph -ph-s, ni cc cu thy ph thy sau khi t c tin ni ng Christ t sch ma thut ca h (sch dy cch lm php, thn ch v cc nghi l, xem Cng-v 19:19). 7. Nghin cu thm a. Susan Garrett, The Demise of the Devil, Fortress Press, 1989 b. Merrill Unger, Biblical Demonology, Scripture Press, 1967 c. Hendrik Berkhof, Christ and the Powers, Herald Press, 1977 d. Waller Wink, Naming the Powers, Fortress Press, 1984 e. Clinton Arnold, Three Crucial Questions About Spiritual Warfare, Baker, 1997

8:10 Chnh ngi l quyn php ca c Cha Tri, tc l quyn php ln nh thng gi vy y l danh hiu cho cha t ca cc thn (thn Zeus). Trong ting A-ram, cu ny c ngha y l quyn nng ca v thn ti cao. Ngi n ng ny la ht c ngi dn a phng, thm ch ng c th la chnh mnh (xem cu 9,13). 8:12 tin Xem ch c bit c Tin 3:16. NASB ging Tin lnh NKJV ging nhiu iu NRSV cng b Phc m NRSV s ip v Phc m y l ng t Hy lp evangeliz, l mt t ghp gia tt (eu) v thng ip (angeliz). Chng ta c c t evangelism trong Anh ng pht xut t ch Hy lp ny. Phi-lp trnh by cu chuyn v Cha Jesus vi cc ngi Sa-ma-ri v h p ng bng c tin. nc c Cha Tri Xem hai mc c bit v ch ny trong 1:3 v 2:35. danh c Cha Gi-xu Christ Xem phn Ch c Bit ti 2:21. u chu php bp-tem Xem phn ch thch ti 2:38. c n ng, n b Xt theo ng cnh c hai im quan trng trong cm t ny.

151

1. Phao-l bt b ngi n ng v n b (xem 8:3), nhng Phc m cng cu ri ngi n ng v n b 2. Trong Do-Thi-Gio ch c n ng c ct b, nhng by gi trong Phc m, c hai c d phn trong nghi l bp-tem. 8:13 Chnh Si-mn cng tin Hu ht ngi Tin Lnh thun ty (evangelical) thng s dng ch tin theo mt chiu hng rt l qu quyt, nhng c nhiu ch trong Tn c (v d: Ging 8:31), biu hin mt iu g thiu ht so vi s ci o (xem Ging 8:59). c tin ban u khng phi l tt c (xem Ma-thi- 13:1-9, 10-23, 24:13). Bn v vng phc cng l nhng bng chng ca mt lin h tht s vi ng Christ. th lun vi Phi-lp y l dng NI TRNH KHNG HON THNH (PERIPHRASTIC IMPERFECT), ch n trnh t 1. ng nghe, cu 6-7, 12 2. ng thy, cu 6-7, 13 3. ng tin, cu 13 4. ng chu bp-tem, cu 13 5. ng vi Phi-lp, cu 13 BN NASB 8:14-24 14 Cc s vn ti thnh Gi-ru-sa-lem, nghe tin x Sa-ma-ri nhn ly o c Cha Tri, bn sai Phi-e-r v Ging n . 15 Hai ngi ti ni, cu nguyn cho cc mn mi, cho c nhn ly c Thnh Linh. 16 V c Thnh Linh cha ging xung trn mt ai trong bn ; h ch nhn danh c Cha Gi-xu m chu php bp-tem thi. 17 Phi-e-r v Ging bn t tay trn cc mn , th u c nhn ly c Thnh Linh. 18 Si-mn thy bi cc s t tay ln th c c Thnh Linh xung, bn ly bc dng cho, m ni rng: 19 Cng hy cho ti quyn php y, ti t tay trn ai th ny c nhn ly c Thnh Linh. 20 Nhng Phi-e-r tr li rng: Tin bc ngi hy h mt vi ngi, v ngi tng ly tin bc mua c s ban cho ca c Cha Tri! 21 Ngi chng c phn hoc s trong vic ny; v lng ngi chng ngay thng trc mt c Cha Tri. 22 Vy, hy n nn iu c mnh, v cu nguyn Cha, hu cho tng ca lng ngi ha may c tha cho. 23 V ta thy ngi ng trong mt ng v trong xing ti c. 24 Si-mn tr li rng: Xin chnh mnh cc ng hy cu nguyn Cha cho ti, hu cho ti chng mc phi iu ng ni . 8:14 Cc s vn ti thnh Gi-ru-sa-lem, nghe tin x Sa-ma-ri nhn ly o c Cha Tri, bn sai Phi-e-r v Ging n Trong giai on chc v ca c Cha Gi-xu, cc mn b cm thi hnh chc v trong x Sa-ma-ri (xem Ma-thi- 10:5). Nhng by gi th c v nh cc s mun chnh thc cng nhn phong tro cp tin v trit m c Thnh Linh ang thi hnh gia vng nhm chng tc c truyn thng l b khinh ght ny. Khu vc ny c cp c th trong 1:8. Nh mi khi, Phi-lp nm bt ngha ng rao ging khp th gii ca c Cha Gi-xu trc mi hai s . Lu : Tin ni c Cha Gi-xu th lun km theo tip nhn li c Cha Tri. Li c Cha Tri c th l: 1. Ton th mi lin lc ca c Cha Tri vi con ngi. 2. Nhng lin lc ca c Cha Tri vi con ngi c vit thnh vn (Kinh thnh) 3. c Cha Con (Ngi Li, xem Ging 1:1) l s by t c Cha Tri (xem H-b-r 1:3) Lu rng Phi-e-r v Ging c sai i. Phi-e-r c tha nhn l ngi lnh o ca cc s v Ging l ngi tng mun xin la t tri tiu dit dn Sa-ma-ri (xem Lu-ca 9:54).

152

8:15 cu nguyn cho cc mn mi, cho c nhn ly c Thnh Linh C nhng vn v cng nan gii trong c gng xy dng thn hc ca s cu ri t sch Cng-v v l do sau: th t cc s kin v chnh bn thn cc s kin lin quan n s cu ri khc nhau mi on kinh vn. c Thnh Linh trong on ny c cp n nh mt s xc nhn, tng t nh ti L Ng Tun, chng t c Cha Tri chp nhn v cu chuc nhng ngi Sa-ma-ri. H khng th no tht s c cu nu khng c vic lm ca c Thnh Linh km theo (xem R-ma 8:9), ch nhn lnh th CH NH TRUNG CP HON THNH (PERFECT MIDDLE INDICATIVE). Ti ngh rng kinh nghim ca L Ng Tun thit lp mt m hnh m c Cha Tri lp li trong kinh nghim ca cc chng tc v nhm th ng khc nhau, by t v xc nhn vi Hi thnh ngi Do Thi rng c Cha Tri tht s v hon ton chp nhn mt nhm mi. Do , s biu l ca c Thnh Linh trong sch Cng-v (ti L Ng Tun) khc bit v phng din thn hc vi n t ting l ca tn hu C-rinh-t. on kinh vn ny khng th s dng i hi s tri nghim ging nh ca tn hu ti C-rinh-t m kim chng s cu ri (xem I C-rinh-t 12:29-30, l mt lot cc cu hi tu t m cu tr li c ch i l khng). Lu-ca ghi li nhng g xy ra, ch khng phi nhng g ng l phi xy ra. 8:16-17 y l s khc bit vi trnh t s kin c ghi trong sch Cng-v 2:38. S khc bit l do nhng hnh ng ring bit ca c Thnh Linh: (1) trong 2:38 lin quan n s cu ri v (2) trong 8:16 lin quan n mt loi hnh kinh nghim ging L Ng Tun. Cng mt s kin Cha Thnh Linh trong Cng-v 2 by gi ang xy ra vi ngi Sa-ma-ri. iu ny khng ch c ch cho ngi Sa-mari m thi, nhng phn ln l cho cng ng tn hu Do Thi. N by t cho cc tn hu Do Thi rng c Cha Tri hon ton chp nhn ngi Sa-ma-ri. Nhng khng c ngha l khng nh tri nghim s cu ri khi u vi hai giai on. Xin lu rng chnh Phi-e-r v Ging nhn thy s thiu st biu hin c bit ca c Thnh Linh m h kinh nghim ti L Ng Tun. Ti y khng c ng rng cc du k php l i km vi s ging dy ca Phi-lp khng phi l du hin ca c Thnh Linh (xem cu 13). Phi-e-r v Ging mun c mt L Ng Tun ca ngi Sa-ma-ri. iu ny l v cng quan trng, v vy khi Ct-ny cng c cng mt tri nghim, Phi-e-r bit rng c Cha Tri hon ton chp nhn mt qun nhn La m v gia nh. Phc m l dnh cho tt c mi ngi. y l chn l quan trng vi nhng chng nghim c by t qua c sch Cng-v. 8:16 y c th gi l L Ng Tun Sa-ma-ri. 8:17 iu ny khng th xem l mt bng chng vn bn cho s cn thit ca php t tay. Thc hin php t tay vi mc ch nh trng hp ny khng lp li mt ln no na trong sch Cng-v. N biu hin cho quyn v php ca cc s . Xem Ch c Bit: Php t Tay ti 6:6. 8:20 Cu hi thn hc cho chng ta tr thnh cu hi v cu thc hc (soteriological) cho Si-mn. ng c c cu hay khng? Li ni ca Phi-e-r c th xem nh l nguyn ra hay l cnh bo. Tt c cc tn tn hu u yu ui v c nhng hiu bit lch lc v Phc m, nhng liu cu hi ca Si-mn c th hin s thm tht yu t ca ch thuyt t cao t i (egotism) hay khng? Con ngi vi nhng mu thun trong u tin cuc sng c c cu ri khng? s ban cho ca c Cha Tri Ti y c Thnh Linh i din cho mi cng tc c Cha Tri thc hin cho con ngi ti li chng nghch vi Ngi (xem -sai 55:1-2; Gi-r-mi 31:31-34; -xchi-n 36:22-38; Lu-ca 11:13; Cng-v 2:38). 8:21 Ngi chng c phn hoc s trong vic ny Ch phn th nht c ngha thng thng l mt phn chia. Ti y ch ny c hm tiu cc ging nh trong II C-rinh-t 6:15. Ch phn th hai, (klros) l ch phn rt thm trong Cu c, khi dn s tm bit mun c Cha Tri (bng Urim v Thummim). Ch ny c dng khi dn s bt thm chia t ha thnh sn

153

nghip cho tng chi phi (xem Gi-su 12-19). Do , n c s dng vi n ch v di sn tha k. Nhng trong ting Anh t ny li c dng cho gii tng l d rng ngha gc trong thi Tn c l cho tt c mi tn hu. lng ngi chng ngay thng trc mt c Cha Tri y c th l hnh bng da vo Thithin 78:37. Cc ch ng v cng chnh cng vi nhiu bin th ca chng u pht xut t ch cy sy nhng con sng trong vng M-s-p-ta-mi. Cy sy thng ng v cao t mi lm n hai mi b. c Cha Tri chn t ny, vn c dng trong xy dng kim tra bng phng theo chiu ngang ca cc bc tng, m t tnh cch o c ca Ngi. c Cha Tri l tiu chun, l thc o m c nhn loi s b on xt bi lm sng t tnh trng h mt ca nhn loi (xem R-ma 3:9-18,23). 8:22 n nn y l dng MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) by t s khn cp. Xem ch thch v Ch c Bit ti 2:38. cu nguyn y l dng MNH LNH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE (deponent) IMPERATIVE). Tng giao vi c Cha Tri l bng chng ca mi lin h c nhn vi Ngi, trong khi s co trch, vn dn ti s n nn, l biu hin s ng vo ca c Thnh Linh. nuy l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL), c gi nh l ng theo vn hay quan im ca tc gi. Trong cu ny n biu hin s bt ng da trn thi st sng n nn v cu xin tha ti ca Si-mn. Suy ngh v hnh ng ca ng l s lch lc nghim trng cho Cc-Gio. tng ca lng ngi Ti li bt u trong t tng. Cc tu s Do-Thi-Gio ni rng tm tr ging nh mt khu vn cy xi sn sng gieo ht. Nhng g m chng ta tip nhn bng mt, bng l tai s m r. V nu chng ta dm mnh trong nhng t tng , chng s tr thnh hnh ng. l l do ti sao Tn c xc nhn rng chng ta cn phi nn bn ch nh th tht lng (xem I Phi-e-r 1:13), hoc i mi tm thn (xem R-ma 12:2; -ph-s 4:23). 8:23 NASB, NRSV y cay ng NKJV nc cay ng TEV y cay ng NJB s cay ng Ch chol v pikros cng din t s cay ng trong tm hn thng km theo s tc gin v bi o (xem Phc-truyn Lut-l K 29:18; 32:28-33; H-b-r 12:15). Phao-l dng ch cay ng nhiu ln khi lit k nhng iu cn phi trnh (R-ma 3:14; -ph-s 4:31). NASB n l ti li NKJV ti li tri buc NRSV xing xch gian c TEV t nhn ca ti li NJB xing ti li y l s m ch n cng tc ca ng Mt-si-a (xem -sai 58:6). c Cha Gi-xu gii that Simn ra khi vng n l cho quyn lc c nhn cng nh Ngi cu ng khi hu qu ca ti li. Ti li c hai phng din: (1) cht trong c th cht ln tm linh v (2) kim sot i sng ca ti nhn (iu ny nh hng trn c ngi c cu v ngi b h mt, xem I C-rinh-t 3:1-3). Ti li phi c gii quyt trong hin ti v cho ci i i. Ch c ng Christ v c Thnh Linh c th gii quyt dt im sc mnh cng nh hu qu ca ti li, nhng trc tin chng ta cn phi Ngi hnh ng.

154

8:24 Xin chnh mnh cc ng hy cu nguyn Cha cho ti y l th MNH LNH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE IMPERATIVE) s nhiu v c ni n Ton b nhm truyn ging. Si-mn lp li li ca Phi-e-r khin ng s hi trong cu 22. Ti tin rng Si-mn l mt tn hu, nhng l mt tn hu mi cn non nt. BN NASB 8:25 25 Sau khi Phi -e-r v Ging lm chng v ging o Cha nh th, th tr v thnh Giru-sa-lem va i va ging Tin Lnh trong nhiu lng ca ngi Sa-ma-ri. 8:25 lm chng xem phn ghi ch 2:40 va i va ging Tin Lnh trong nhiu lng ca ngi Sa-ma-ri. Chi tit ny nh u s thay i thi ca cc s i vi ngi Sa-ma-ri. Dng nh hai khi nim li c Cha Tri v Phc m tr thnh t ng ngha. BN NASB 8:26-40 26 By gi, c mt thin s ca Cha phn cng Phi-lp rng: Hy ch dy i qua pha nam, trn con ng t thnh Gi-ru-sa-lem xung thnh Ga-xa. ng y vng v. 27 Ngi ch dy v i. Ka, c mt hon quan -thi--bi, lm quan hu ca Can-c, n vng nc -thi--bi, coi sc ht c kho tng b, n thnh Gi-ru-sa-lem th phng, 28 khi tr v, ngi trn xe m c sch tin tri -sai. 29 c Thnh Linh phn cng Phi-lp rng: Hy li gn v theo kp xe . 30 Phi-lp chy n, nghe ngi -thi--bi c sch tin tri -sai, th ni rng: ng hiu li mnh c chng? 31 Hon quan tr li rng: Nu chng ai dy cho ti, th no ti hiu c? Ngi bn mi Phi-lp ln xe ngi k bn. 32 V, ch ngi c trong Kinh thnh l on ny: Ngi b ko i nh con chin n hng lm tht, Li nh chin con cm trc mt k ht lng, ngi chng m ming. 33 Trong khi ngi hn h th s on xt Ngi b ct i. Cn ai s k i ca Ngi? V s sng Ngi b rt khi t ri. 34 Hon quan ct ting ni cng Phi-lp rng: Ti xin hi ng, ng tin tri ni iu v ai? C phi ni v chnh mnh ngi chng, hay l v ngi no khc? 35 Phi-lp bn m ming, bt u t ch Kinh thnh m rao ging c Cha Gi-xu cho ngi. 36 Hai ngi ng i dc ng, gp ch c nc, hon quan ni rng: Ny, nc y, c s g ngn cm ti chu php bp-tem chng? 37 Phi-lp ni: Nu ng ht lng tin, iu c th c. Hon quan tr li rng: Ti tin rng c Cha Gixu Christ l Con c Cha Tri. 38 Ngi biu dng xe li; ri c hai u xung nc, v Philp lm php bp-tem cho hon quan. 39 Khi di nc ln, th Thnh Linh ca Cha em Philp i; hon quan chng thy ngi na, c hn h i ng. 40 Cn Phi-lp th ngi ta thy trong thnh A-xt; t ngi i n thnh S-sa-r, cng ging Tin Lnh khp nhng thnh no mnh gh qua. 8:26 c mt thin s ca Cha phn cng Phi-lp Ti y thin s ca Cha v c Thnh Linh c xem nh ng ngha (xem cu 29). iu ny l thng thng trong sch Cng-v. Xem thm phn ghi ch 5:19. ch dy i qua pha nam c hai ng t ny u th MNH LNH (IMPERATIVES) ch mt trong hai con ng hng v Ai-cp. S ip ny c th c ban ra dng m thanh nghe c v c tnh c th ca n. Hin nhin, y l s can thip thin thng ging nh trng hp ca Phao-l. NASB NKJV (y l mt ng sa mc) y l sa mc 155

NRSV (y l mt ng vng v) TEV (y l mt ng b hoang) NJB ng sa mc y l li nhn xt ca Lu-ca hay l Lu-ca ang lm r ngun ti liu ca mnh? Hay y l li nhn xt t ngi cung cp ti liu cho Lu-ca? C th l Phi-lp chng? (xem Cng-v 21:8). Nhng nghi vn trn khng th no gii p cch tho ng. S linh cm ph trm Ton b qu trnh hnh thnh Kinh thnh cho d c bao nhiu ngi can d vo qu trnh . 8:27 hon quan chng ta khng bit chc y l hon quan tht s hay ch l mt v quan bnh thng trong cung nh. Trong Cu c, Ph-ti-pha b gi l hon quan nhng ng ta vn c v (xem Sng-th K 39:1). Theo lut php Cu c trong Phc-truyn Lut-l K 23:1, hon quan hay ngi b hon b cm d phn trong dn s. Tuy nhin n -sai 56:3 th iu lut cm ny b hu b. Chi tit ny chng t thi i ca c Thnh Linh h l. Khng r v quan ny l ngi knh s Cha hay l ngi ci o. Cm t mt thnh vin ca triu nh m ch y l v quan c chc v quan trng. Can-c, n vng nc -thi--bi Can-c l mt danh hiu nh Pha-ra-n hay S-sa. L do ca vic cp n n vng l v vua -thi--bi c xng l thn nn ch ngi bn di vua mi can d vo vic cai tr t nc. 8:28 c sch tin tri -sai c v nh v quan ny mi mua mt cun sch -sai bng da t tin, di khong hai mi chn b, ging nh cun da tm c Bin Cht. Bi s hng dn ca c Thnh Linh, ng ta m ra v c ng ngay on s ip v ng Mt-si-a, -sai 53:7-8. 8:29 c Thnh Linh phn cng Phi-lp rng: Hy li gn v theo kp xe y l dng MNH LNH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE IMPERATIVE), n c ngha en l dn hay l gn cht. c Thnh Linh ban cho Phi-lp nhng hng dn chi tit. 8:30 Phi-lp chy n, nghe ngi -thi--bi c sch tin tri -sai Thi xa, ngi ta c thi quen c ln thnh ting ngay c khi c mt mnh. ng hiu li mnh c chng? Tht l mt cu hi hay! C c Kinh thnh m khng hiu r ngha l iu hon ton c th xy ra. c Thnh Linh ang dn dt Phi-lp n khonh khc khi th m s: 1. by t thi k mi khi u. 2. em li mt nhn chng hng hn cho mt dn tc khc 8:31 Tc phm Word Pictures in the New Testament ca A. T. Robertson nhn xt v cu Kinh thnh ny nh sau: y l mt cu iu kin hn hp, kt lun ng trc th th tvi an v kiu mong mi, nhng iu kinth th th nhtmt hin tng bnh thng trong ting Koine (trang 110). y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITION), ging nh trong Lu-ca 19:40 s dng ean thay cho ei. iu kin c xc nh bi dng thc ch khng phi cu trc ca cu vn (xem Lu-ca 19:40). 8:32-33 y l cu trch dn -sai 53:7-9 t bn Septuagint. Ti ngc nhin l nhng cu ny c nhn mnh m khng phi l nhng phn on ch v ng Mt-si-a khc trong Cu c. Tuy nhin, Phi-lp khi u ngay t ch v quan ang c v gii ngha Ton b khc Kinh thnh lm sng t cuc i, chc v, s cht v phc sinh ca Gi-xu ngi Na-xa-rt. Li tin tri Cu c c ng nghim v s tha ti qua ng Christ dnh cho mi ngi.

156

8:35 Phi-lp bn m ming iu ny chng t ch ngi y t khn kh trong s ip Cu c lin h vi vic cng b Phc m. Ti tin rng chnh c Cha Gi-xu by t cho Hi thnh ban u rng Ngi lm ng nghim cc li tin tri Cu c (xem Lu-ca 24:27). 8:36 Ny, nc y, c s g ngn cm ti chu php bp-tem chng? S ip Phc m ca Phi-lp bao gm l bp-tem (xem Ma-thi- 3; 28:19; Cng-v 2:38; R-ma 6:1-11; C-l-se 2:12). Chng ta cn lu rng Phi-lp khng cn s cho php ca cc s ti Gi-ru-sa-lem tin hnh nghi l bp-tem. L bp-tem khng phi l mt tranh lun gio phi nhng l mt h qu ca Nc Tri. Chng ta cn phi cn thn vi nhng truyn thng gio phi lm vn c chn l Thnh kinh qua cc nghi thc ca chng ta ngy nay. C iu g khin v hon quan ny ngn ngi nhn bp-tem khng? 1. Khc bit chng tc 2. Tr ngi th cht 3. Tr ngi x hi-kinh t 4. Nan gio l vn p. Tt c mi ro cn u b c Cha Gi-xu Christ ph (xem -ph-s 2:11-3:13). Mi ngi u c th n vi Ngi. 8:37 Cu Kinh thnh ny ghi li li tuyn xng c tin ca v hon quan khng c trong cc bn chp tay trn giy ci ting Hy lp P45 (Chester Beatty Papyri), P74 (Bodmer Papyri), hay l bn chp tay ting Hy lp vit ch in A, A, B, hay C. N cng khng c trong cc bn dch c ting La-tin, Sy-ri, Cp-tic hay thi--pi. Cu 37 khng c trong nguyn tc sch Cng-v. UBS4 xp li st ny loi A c ngha rng chc chn. Cu ny khng c trong bn kinh thnh NASB phin bn 1970, nhng xut hin trong phin bn 1995. 8:38-39 c hai u xung nckhi di nc ln y khng phi bn vn chng minh cho cch thc dm mnh xung nc. Ng cnh ca khc Kinh thnh ny m ch rng h bc vo mt ngun nc ch khng phi ch cch thc thi hnh l bp-tem. Cn phi thn trng vi nhng thnh kin c sn. 8:39 th Thnh Linh ca Cha em Phi-lp i Khng th khng nh y l s lp li php l ging -li-s (xem I Cc Vua 18:12; II Cc Vua 2:16) hoc -x-chi-n (xem -x-chi-n 3:14; 8:3) hay ch n gin cho bit Phi-lp ra i ngay lp tc. c Thnh Linh can thip su m trong s ci o ny. Cn phi lu rng ngi mi tin y khng c thm ving hay dy gio l nhng ch c bn Kinh thnh -sai v c Thnh Linh ng trong lng. c hn h i ng Phc m lun lun i i vi s vui mng (xem 8:8). Ireaneus ghi li rng v sau v hon quan ny tr thnh gio s rao ging Phc m cho dn tc ng. Chnh c Thnh Linh thc hin vic o luyn mn . 8:40 Phi-lp tip tc, dng CH NH TRUNG CP KHNG HON THNH (IMPERFECT MIDDLE INDICATIVE), chc v truyn ging ti thnh A-xt trong x Phi-li-tin (Azotus) trong chuyn hnh trnh v nh ti S-sa-r bng ng bin. Hin nhin, Phi-lp hiu vic thc thi mng lnh truyn ging ton cu cho ngi Sa-ma-ri v -thi--pi. n y th Phc m dnh cho c ngi Phi-li-tin. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao ton quyn iu ny cho nh gii kinh.

157

Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. Ti sao Cha cho php bt b xy n cho Hi thnh ban u? 2. Ti sao Phc m c rao ging cho ngi Sa-ma-ri mt cch c bit? 3. Si-mn c phi l ngi tin o khng? 4. Ti sao ngi Sa-ma-ri khng c nhn lnh c Thnh Linh ngay khi tin o? 5. V hon quan i din cho hng ngi, nhm ngi no? 6. Ti sao cu 37 khng c trong mi bn Kinh thnh?

158

CNG V ON 9
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
S ci o ca Saul 9:1-9

NKJV
ng a-mch: Sau-l ci o 9:1-9

NRSV
S ci o ca Sau-l, ngi Tt-s 9:1-9

TEV
S ci o ca Saul 9:1-2 9:3-4 9:5a 9:5b-6

NJB
S ci o ca Sau-l 9:1-2 9:3-9 8:3

A-na-nia bp-tem Sau-l 9:10-19a 9:10-19 9:10-19a

9:7-9 9:10a 9:10b 9:11-12 9:13-14 9:15-16 9:17-19a 9:13-19a 9:10-12

Sau-l ging ti amch 9:19b-22

Sau-l rao ging ng Christ 9:19b-22 9:20-22

Sau-l ging ti amch 9:19b-20 9:21 9:22

Bi ging ca Sau-l ti a-mch 9:19b-22

Sau-l trn khi ngi Do Thi 9:23-25 Sau-l ti Gi-ru-salem 9:26-30

Sau-l thot cht 9:23-25 Sau-l ti Gi-ru-salem 9:26-30 Hi Thnh pht trin

Chuyn i Gi-ru-sa-lem th nht ca Sau-l 9:23-25 9:23-25 Sau-l ti Gi-ru-salem 9:26-30 9:26-30 9:23-25 Chuyn thm Gi-ru-salem ca Sau-l 9:26-30 Lng ng 9:31 Hnh trnh ca Phi-e-r n Ly-a v Gip-be 9:32-35 9:31 Phi-e-r thm Ly-a v Gip-be 9:32-35 9:31 Phi-e-r cha lnh ngi bi ti Gip-be 9:32-35 Phi-e-r khin mt ngi n b sng li Gip-be 9:36-43 9:36-43 9:36-38 9:39-42 9:43

9:31 S cha lnh cho n 9:32-35 -ca sng li 9:36-43

9:31 -n c cha lnh 9:32-35 -ca sng li 9:36-43

159

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. S nhn mnh ca sch Cng-v bt u chuyn t S Phi-e-r sang S Phao-l, trong vng Pa-les-tin n khu vc a Trung Hi, ch dnh cho ngi Do Thi nay hng n ngi ngoi. B. Vic Phao-l ci o l ct mc quan trng trong lch s Hi thnh c ghi li n ba ln trong sch Cng-v 1. Qua s tng thut ca Lu-ca, 9:1-30 2. Li chng ca Phao-l trc m ng ti Gi-ru-sa-lem, 22:3-16 3. Li chng ca Phao-l trc vua c-rp-ba II ti S-sa-r, 26:4-18 4. Phao-l cng c nhc n s kin ny ngn gn trong Ga-la-ti 1:13-17 v II C-rinh-t 11:32-33 C. c im ging nhau gia s ip ca -tin v Phao-l l hin nhin. Phao-l cng khi u chc v vi nhm ngi Do Thi ni ting Hy lp m -tin ging dy. Phao-l c nghe bi ging ca -tin trong Cng-v 7 (xem 7:58; 8:1; 22:20). Phao-l cng c th l mt trong nhng lnh o trong nh hi ca nhm ngi ny ti Gi-ru-sa-lem, chc cng tng tranh lun vi -tin v tht bi. D. Nhng yu t c th tc ng n s ci o ca Phao-l 1. Do-Thi-Gio tht bi trong vic em li nim vui v s bnh an ni ti. 2. Cuc i v s ging dy ca c Cha Gi-xu th ni ting, l ti m lun trong gii tu s Do-Thi-Gio (c bit l ti Gi-ru-sa-lem). 3. Phao-l c nghe bi ging v chng kin s tun o ca -tin (c th cng tranh lun vi -tin). 4. ng thy thi v c tin ca nhng C-c-Nhn khi b bt b. 5. S i din vi Cha Phc Sinh thay i Phao-l hon ton. NGHIN CU T NG V CC CM T

160

BN NASB 9:1-9 1 By gi, Sau-l ch hng ngm e v chm git mn ca Cha khng thi, n cng thy c thng phm, 2 xin ngi nhng bc th gi cho cc nh hi thnh a-mch, hu cho h gp ngi no thuc v o bt k n ng n b, th tri gii v thnh Gi-ru-sa-lem. 3 Nhng Sau-l ang i ng gn n thnh a-mch, thnh lnh c nh sng t tri soi sng chung quanh ngi. 4 Ngi t xung t, v nghe c ting phn cng mnh rng: Hi Sau-l, Sau-l, sao ngi bt b ta? 5 Ngi tha rng: Ly Cha, Cha l ai? Cha phn rng: Ta l Gi-xu m ngi bt b; 6 nhng hy ng dy, vo trong thnh, ngi ta s ni cho ngi mi iu phi lm. 7 Nhng k cng i vi ngi u ng li sng s, nghe ting ni, m chng thy ai ht. 8 Sau-l ch dy khi t, mt du m, nhng khng thy chi c; ngi ta bn cm tay dt ngi n thnh a-mch; 9 ngi trong ba ngy chng thy, chng n v cng chng ung. 9:1 Sau-l ch hng ngm e v chm git mn C ngha en l khinh b. Trong Cng-v 26:11, Phao-l khi ni v chnh mnh, ng ni cn cung n vi nhng tn hu. Dng nh Phao-l cng git mt s C-c-Nhn (xem 8:1). mn ca Cha Ch ny c ngha l ngi theo hc, ch xut hin trong cc sch Phc m v Cng-v. V sau, ch ny b thay th bi ch thnh . Lu s t c dng ch nhng ngi thuc v Cha trong chng ny: 1. mn , cu 1,10,19,25,26,36,38 2. thuc v o, cu 2 3. thnh , cu 13,32,41 4. anh em, cu 17 n cng thy c thng phm Hin nhin ti y m ch Ta cng lun (xem Cng-v 26:10). Xem ghi ch v Ta cng lun trong 4:5 9:2 xin ngi nhng bc th gi cho cc nh hi thnh a-mch Chnh quyn R-ma c ban cho Ta cng lun mt s quyn gii hn trong vic t chc v kim sot sinh hot ca nh hi cng vi nhng chi tit lin quan n i sng Do Thi trong quc (xem I Mc-ca-b 15:16-21 hay Gi-se-pht, Antiq. 14:10:2). Do-Thi-Gio l tn gio hp php c cng nhn trong x hi Hy lp-La m. C l y l nhng bc th cho php dn nhng C-c-Nhn trn khi Gi-ru-sa-lem khi cn bt b xy ra (xem 9:14,21; 22:5; 26:10). nu y l cu IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL) c ngha mt hnh ng c th xy ra. o y l mt trong nhng tn gi xut hin sm ca cc tn hu (xem 19:9,23; 22:4; 24:14,22 v c th 18:25,26). Tn ny c gc t Cu c ni ln i sng c tin (xem Thi-thin 1:1; 119:105; Chm-ngn 4:10-19). C th c mt s m ch v tn gi ny trong Ging 14:6. n b Vic ba ln nhc n ph n trong nhm ngi Phao-l bt b l mt cch biu th s tn bo trong nhng vic Phao-l thc hin (xem 8:3; 22:4). 9:3 a-mch y l mt thnh ph c v cng l th ph ca tnh Sy-ri trong quc La m, nm pha bc, ng bc ca bin Ga-li-l, cch Gi-ru-sa-lem khong 150 dm.

161

thnh lnh Ch ny c n l bt ng, khng bit trc. nh sng t tri Ba ln sch Cng-v cp v s kin ny qua li k ca Phao-l u khc nhau. 1. nh sng t tri soi sng chung quanh ngi (9:3) 2. c nh sng ln, t tri ging xung, soi sng chung quanh mnh ti (22:6) 3. ti thy c nh sng t trn tri, ging xung chi li hn mt tri sng la chung quanh ti (26:13) Cch Phao-l ghi nh s kin ny tht l sng ng. Ngun sng ny ch c th l s lin kt thn hc/vt cht vi s vinh hin ca YHWH (Shekinah) vi dn Do Thi trong nhng nm thng h lang thang trong ng vng. Khi nim ca ngi Do Thi v s vinh hin nh mt ngun sng ln pht xut t s kin lch s ny. Xem phn Ch c Bit: S Vinh Hin ti 3:13. Ngun sng ny chng t cho Sau-l, mt tu s Do-Thi-Gio rng y chnh l s hin din ca Cha. 9:4 nghe c ting phn Ting phn t tri l mt khi nim quen thuc trong Do-Thi-Gio, gi l bath kol. Khi nim ny em li mt cch thc ngi Do Thi nhn s ip hoc s xc nhn t c Cha Tri (trong giai on gia Cu c v Tn c, t khi kt thc sch Ma-la-chi cho n s khi u chc v ca Ging Bp-tt). Hnh thc khi th ny l thit yu bi v khng c nhng tin tri c linh cm trong giai on ny. Sau-l, Sau-l Trong ting Do Thi, lp li vic gi tn l mt cch by t s khn thit. sao ngi bt b ta y l chi tit v cng quan trng v thn hc bi v n chng t s lin tc v mt thit gia c Cha Gi-xu v Hi thnh Ngi (xem Ma-thi- 10:40; 25:40,45). Phao-l bt b Hi thnh nhng c Cha Gi-xu xem l bt b chnh Ngi. Da vo Cng-v 26:14, chng ta bit c Cha Gi-xu phn vi Phao-l trong ting A-ram. y l mt im thn hc quan trng, C-c-Gio l c v c nhn (c Cha Gi-xu) ln tp th (Hi thnh). Nhng hnh bng tp th ch v Hi thnh l: 1. thn th 2. gia nh 3. cng trnh xy dng 4. cc thnh Tt c u nhn mnh n c tnh gn kt ca c tin (xem I C-rinh-t 12:7). N khi u mi c nhn nhng sau chuyn sang tp th (quan tm v ngay thng). c tnh lin kt ca mi c nhn c trnh by trong s bn lun ca Phao-l v A-am v ng Christ trong R-ma 5:12-21. V C th ny (ch Cha Jsus) l mt phn ca tp th, v v C th ny tc ng n Ton th (xem Gi-su 7). 9:5a Ly Cha, Cha l ai? Phao-l c g khi s dng ch Cha? 1. Ngi, mt danh hiu by t s tn trng (v d Ging 4:11) 2. YHWH (Gi-h-va) dch l Cha trong Cu c (v d Sng-th K 2:4) Nu s ngc nhin l ng lc ca cu hi th s l gii th nht thch hp. Nhng nu ngun sng t tri ny m ch mt s can thip ca c Cha Tri th cn phi l gii theo cch th hai. Nu l gii theo cch th hai th nn tng thn hc ca Phao-l l mt tu s Do Thi b thch thc. Thi im ny chc l Phao-l v cng kinh hi v bi ri. 9:5b-6b Nhng cu ny khng c trong cc bn chp tay c nht trong ting Hy lp. Chng ch duy nht xut hin trong mt nhm bn chp tay ting La-tin. Erasmus, khi dch t bn Vulgate, c xen nhng cu ny vo trong bn Tn c ting Hy lp u tin nm 1516. Nhng t ny c xut hin sau trong Cng-v 26:14. S gp vo ny minh chng cho xu hng lm cho ng nht v y chi tit ca cc thy dy lut, cc nh chp Kinh thnh.

162

9:5 Ta l Gi-xu m ngi ang bt b Phao-l xng nhn c xem thy ng Christ vinh hin (xem Cng-v 22:14; I C-rinh-t 9:1; 15:8-9). V sau, Phao-l nhn bit rng kinh nghim ny mt phn quan trng trong s ku gi ng lm s cho ngi ngoi bang. 9:6 Cu ny c gii thch chi tit trong cu 10-19. 9:7 nhng k cng i vi ngi y c th l (1) nhng cnh v n th cng i vi Phao-l; (2) nhng ngi Do Thi cung tn khc t cc nh hi ni ting Hy lp; hoc (3) nhng sinh vin thn hc khc t Gi-ru-sa-lem. nghe ting ni, m chng thy ai ht Xem nh c s khc bit chi tit v s kin ny gia 9:7 v 22:9. C mt s gi thuyt l gii s khc bit ny: 1. y l mt vn ng php. ng t nghe c th dng S HU CCH (GENITIVE) trong 9:7 hay l I CCH (ACCUSATIVE) nh 22:9. Cc dng khc bit ny c nhng cch p dng hay n khc nhau. Bn Kinh thnh NRSV, trong phn ph ch ghi, ting Hy lp gi rng nhng ngi cng i khng c nghe ting ni, ch nghe m thanh vng li t ting ni. 2. L gii khc cho rng, chi tit ny tng t vi Ging 12:29-30 khi c Cha Gi-xu tin vo thnh Gi-ru-sa-lem v c ting t tri. 3. L gii khc cho rng nhng ngi i ng nghe ting ni l ting ca Phao-l ch khng phi l ting ca c Cha Gi-xu. 4. L gii khc cho rng iu ny tng t nh nhng nan ca Tin Lnh Cng Quan. Nhng tc gi Phc m cng chp li cng mt s kin, bi ging, vic lm ca c Cha Gi-xu trong nhng cch khc nhau, da vo nhng nhn chng khc nhau. 9:8 mt du m, nhng khng thy chi c Dng nh Phao-l gp vn v th gic (xem Ga-la-ti 4:13-15; 6:11). Ti tin rng ci gim xc vo tht (xem II C-rinh-t 12:7-10) l bnh vim mt sinh ra t s kin ny. Tht tr tru l Phao-l tri nghim s ti nh hng cho mnh. ng tng mnh sng mt (v thuc th ln thuc linh, xem Ging 9), nhng by gi th ng mi bit rng mnh b m la. Sau khi c gp ng Christ, ng b m thn th mt thi gian nhng c Cha m mt tm linh. 9:9 ngi trong ba ngy chng thy y l dng NI TRNH KHNG HON THNH (PERIPHRASTIC IMPERFECT). C nhiu kin cho rng y chnh l thi im Phao-l c xem thy khi tng v thin ng m sau ny c ghi li trong II C-rinh-t 12:1-4. chng n cng chng ung Phao-l ang king n v cu nguyn (cu 11). y tht l s ti nh hng ln trong tm tr Phao-l (thn hc) v tm lng (c nguyn). ng bt u s bin i t ngi bt b Phc m thnh ngi cng b Phc m. BN NASB 9:10-19a 10 V, ti a-mch c mt mn tn l A-na-nia. Cha phn cng ngi trong s hin thy rng: Hi A-na-nia! Ngi tha rng: Ly Cha, c ti y. 11 Cha phn rng: Hy ch dy, i ln ng gi l ng Ngay thng, tm tn Sau-l, ngi Tt-s, nh Giu-a; v ngi ng cu nguyn, 12 v thy mt ngi, tn l A-na-nia, bc vo t tay trn mnh, cho ngi c sng mt li. 13 A-na-nia tha rng: Ly Cha, ti c nghe nhiu k ni ngi ny lm hi bit bao cc ng thnh ca Cha trong thnh Gi-ru-sa-lem. 14 By gi ngi y, c trn quyn ca cc thy t l c ph cho, ng bt tri ht thy mi ngi cu khn n danh Ngi. 15 Nhng Cha phn rng: Hy i, v ta chn ngi ny lm mt dng ta, em

163

danh ta n ra trc mt cc dn ngoi, cc vua, v con ci Y-s-ra-n; 16 ta li s t ra cho ngi bit phi chu au n v danh ta l bao n. 17 A-na-nia bn i, vo nh, ri t tay trn mnh Sau-l m ni rng: Hi anh Sau-l, Cha l Gi-xu ny, hin ra cng anh trn con ng anh i ti y, sai ti n, hu cho anh c sng mt li v y c Thnh Linh. 18 Tc th c ci chi nh ci vy t mt ngi rt xung, th ngi c sng mt; ri ch dy v chu php bp-tem. 19 Khi ngi n ung ri, th c mnh khe li. 9:10 A-na-nia Tn ny c ngha l YHWH nhn t c l ng l mt ngi Do Thi tin Cha c danh ting ch khng phi l ngi lnh nn (xem 22:12). Ly Cha, c ti y y l thnh ng Do Thi by t s sn sng (xem -sai 6:8). Cu 11 hin nhin l li truyn ming bi v mng lnh c th chi tit. 9:12 thy (trong khi tng) mt ngi, tn l A-na-nia Trong khi tng khng c trong cc bn chp tay ting Hy lp P74, , v A, nhng c trong bn B v C. Cu Kinh thnh ny chng t s xut hin ca A-na-nia, cng vi hnh ng v s ip ca ng u xc nhn s ip ca c Cha Gi-xu cho Phao-l (cu 6). t tay trn mnh Xem Ch c Bit ti 6:6. 9:13 ti nghe nhiu ngi ni ng nhin l A-na-nia nghe nhiu li tng trnh v vic Phao-l bt b tn bo tn t nhng ngi Do Thi Gi-ru-sa-lem chy nn. cc ng thnh Ch hagioi c gc t ch Hy lp hagios c ngha l thnh. Trong bi cnh Cu c (kadosh) ch v vt, ngi hay ni chn c Cha bit ring cho mt cng tc hay s dng c bit. Ch thnh lun lun l s nhiu, ch tr mt trng hp c bit trong Phi-lp 4:21 l s t, nhng cng thuc v vn mch s nhiu. Lm C-c-Nhn l thuc v mt gia nh, mt cng ng. Khng th c nhng k n ci trong c tin.

CH C BIT: CC THNH y l danh t Hy lp tng ng t ting Do Thi kadash, c ngha cn bn l t ai, vt g, hay ni no ring bit ra cho c Gi-h-va s dng m thi. N chuyn ti khi nim vt thnh, ngi thnh t ting Anh. Chnh YHWH tch bit khi con ngi bi bn cht ca Ngi (Thn i i khng c ai khc to dng nn) v bn tnh ca Ngi (thin m hon ton). Ngi l tiu chun da vo mi iu khc c o lng hay phn x. Ngi l ng siu vit, ng Thnh C Mt, ng Thnh c Nht. c Cha Tri to dng con ngi tng giao vi Ngi, nhng s sa ng (Sng th k 3) dng ln ro cn v mi lin h v v phng din o c gia mt c Cha Tri Thnh khit v con ngi ti li, Ngi quyt nh phc hi li to vt c lng tm ca Ngi; v vy, Ngi gi dn ca Ngi l dn thnh (L-vi-k 11:44; 19:2; 20:7, 26; 21:8). Bi mi lin h bng c tin vi YHWH, dn Ngi chng nhng c tr thnh dn thnh bi v tr ca h trong Ngi qua giao c, nhng cng c gi sng i sng thnh khit (Ma-thi- 5:48). Li sng thnh khit ny c th c c bi v cc ngi tin c chp nhn hon ton v

164

c tha th mi ti li qua cuc i v cng tc ca Cha Gi-xu cng nh s hin din ca c Thnh Linh trong tm tr ca h. iu ny to nn mt tnh hung nghch l: 1. Tr nn thnh bi s thnh khit ca ng Christ ban cho 2. c ku gi sng thnh khit bi s hin din ca c Thnh Linh Cc tn nhn l nhng thnh (hagioi) l bi v c s hin din (1) ca ch ng Thnh (c Cha Cha) trong i sng chng ta; (2) cng tc ca ng Thnh (c Cha Con); v (3) s hin din ca c Thnh Linh. Tn c lun dng ch cc thnh S NHIU (ngoi tr Phi-lp 4:12, nhng bi cnh cng lm cho n tr thnh S NHIU). c cu cng c ngha l c tr thnh mt thnh vin ca mt gia nh, mt thn th, mt ngi nh. c tin theo Kinh thnh bt u vi mt s tip nhn cch c nhn nhng tun ra thnh mt mi lin h tp th. Mi ngi chng ta c nhng n t khc nhau (I Crinh-t 12:11) gp phn cho sc khe, s ln mnh, v tnh trng chung ca thn th ng Christ tc l Hi thnh (I C-rinh-t 12:7). Chng ta c Cha cu phc v. S thnh khit l mt c tnh ca gia nh ny.

9:14 cc thy t l c Trong thi Cu c, thy t l c c phong chc trn i v truyn li cho con trai (xem L-vi K 8-10). Tuy nhin, di s cai tr ca quc La m, chc thy t l c phi mua t cc quan chc La m. Do , c n mt vi thy t l c Sa-u-s trong gia tc An-ne. mi ngi cu khn n danh Ngi Cm t ny c p dng thn hc quan trng. Lu-ca s dng n vi ln trong sch Cng-v cho: 1. ngi xng n danh c Cha Gi-xu (xem 7:59) 2. ngi nhn c Cha Gi-xu l ng Cu Ri (xem 9:14,21) 3. mt trch dn Cu c t A-mt 9:12, cho nhng ngi cu khn danh YHWH (xem 15:17) 4. mt cch thc cng khai by t c tin trong c Cha Gi-xu (xem 22:16) Cm t ny cng l mt phn trong li ca Phao-l khuyn ni dn Do Thi da trn Gi-n 2:32 trong R-ma 10:9-13 (xem II Ti-m-th 2:22). Phi-e-r cng s dng khc Kinh thnh ny (Gi-n 2:2832) trong bi ging trong L Ng Tun v mi gi mi ngi hin din cu khn danh c Cha Tri. Tn gi i din cho con ngi, qua vic cu khn trong danh Cha, ti nhn ni xin c Cha Gi-xu hnh ng trn chnh mnh v nhn h vo gia nh c Cha Tri. 9:15 Hy i y l dng MNH LNH TH HIN TI TRUNG CP (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE). c Cha Gi-xu sai phi mt A-na-nia lng l n vi Sau-l. ta chn ngi ny lm mt dng ta Tht v i thay n in v s chn la ca c Cha Tri. Mu ngi nh Phao-l khng thch hp cho cch truyn ging nh vo s ci o tnh nguyn hay quyt nh bng ch c nhn. ng b bt qun dch (drafted) mt cch y kch tnh. NASB, NKJV trc dn ngoi NRSV, NJB em danh Ta n cho dn ngoi TEV lm cho danh Ta c n trong dn ngoi y qu l mt s ip sng st cho mt s gi ngi Do Thi (xem -ph-s 3:7) Nhng iu ny l nm trong chng trnh ca c Cha Tri (xem Sng-th K 12:3; Xut -dp-t K 19:5-6; -ph-s 2:11-3:13). Dn Do Thi ch l mt dng c dng tc ng n th gii, c dng theo hnh nh ca c Cha Tri (xem Sng-th K 1:26-27), nhng sa ng (xem Sng-th K 3:15).

165

v cc vua Phao-l rao ging cho nhng lnh o chnh quyn ln v nh, v cui cng cho S-sa. v cc con ci Y-s-ra-n Khun mu truyn gio ca Phao-l l u tin n ging ti nh hi (xem R-ma 1:16) sau mi hng n ngi ngoi. 9:16 ta li s t ra cho ngi bit phi chu au n v danh ta l bao n. Phi chu au kh khng l mt ngoi l nhng l mt nh chun cho C-c-Nhn trong th gii sa ng (xem Ma-thi- 5:10-12; Ging 15:18-21; 16:1-2; 17:14; Cng-v 14:22; R-ma 5:3-4; 8:17-18; II C-rinh-t 4:7-12; 6:3-10; 11:24-33; Phi-lp 1:29; I T-sa-l-ni-ca 3:3; II Ti-m-th 3:12; Gia-c 1:2-4; I Phi-e-r 4:12-16). C mt s lin kt thn hc gia s khn kh ca ng Christ v s au kh ca nhng ngi tin theo Ngi trong th gii sa ng. Sch I Phi-e-r by t s tng ng ny. 1. S khn kh ca c Cha Gi-xu, 1:11; 2:21,23; 3:18; 4:1,13; 5:1 2. S au kh ca nhng ngi tin theo Ngi, 1:6-7; 2:19; 3:13-17; 4:1,12-19; 5:9-10 Nu th gian chi b Cha th cng s chi b nhng ai thuc v Ngi (xem Ging 7:7; 15:18-19; 17:14). 9:17 ri t tay trn mnh Sau-l Khng c mt nn tng Kinh thnh no cho khi nim thm quyn ca cc s trong vic ban pht n t thuc linh. A-na-nia ch l mt tn hu v danh thnh a-mch tr thnh (1) ngi pht ngn v tc nhn cho Cha; (2) Phao-l c y dy c Thnh Linh (cu 17); (3) Phao-l c cha lnh (cu 18); v (4) Phao-l nhn bp-tem (cu 18). Anh Sau-l Qu l mt v d v tnh yu thng v s vng li. 9:18 ci chi nh ci vy t mt ngi rt xung y l thut ng y khoa ch lp da trc ra t vt thng. Lu-ca s dng t ny m t din bin xy ra cho mt Phao-l trong khonh khc c cha lnh. Ch vy nh trong vy c c s dng trong bn vn Septuagint (xem L-vi K 11:9,10,12; Phc-truyn Lut-l K 14:9). ngha m rng n d c th tm thy trong Dn-s K 16:38, khi c dng m t nhng ming kim loi phng. Trong ng cnh ti y, c l nhng lp da hay l mc (bi) bin i khi mt Phao-l. chu php bp-tem Dng nh chnh A-na-nia lm bp-tem cho Phao-l. L bp-tem trong Tn c l mt hnh ng by t s vng phc theo gng mu ca c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 3:1317; Mc 1:9-11; Lu-ca 3:21-22) v mng lnh ca Ngi (xem Ma-thi- 28:19.) Nghi l ny nh du s thay i bn phn v quyn s hu i sng. 9:19a ngi n ung ri, th c kho mnh Phao-l king n v cu nguyn k t khi b ngun sng nh ng (cu 9). Sau ba ngy hon ton king n (khng n, khng ung), ng chc l rt yu. BN NASB 9:19b-22 19b Sau-l li mt vi ngy vi cc mn ti thnh a-mch. 20 Ngi lin ging dy trong cc nh hi rng c Cha Gi-xu l Con c Cha Tri. 21 Phm nhng ngi nghe iu ly lm l, m ni rng: H chng phi chnh ngi bt b ti thnh Gi-ru-sa-lem nhng k cu khn danh ny, li n y tri h iu v cho cc thy t l c hay sao? 22 Cn Sau-l ln ln cng thm vng ch, bt b nhng ngi Giu-a ti thnh a-mch, m ni r rng c Cha Gi-xu l ng Christ. 9:20 Ngi lin ging dy trong cc nh hi y l dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE). N c ngha l (1) s khi u ca mt hnh ng hay (2) hnh ng lp li. Tht l mt nghch l. Lc trc, ng n vi mt l th ca thy t l c Gi-ru-

166

sa-lem gi cho cc nh hi ti a-mch dng bt b nhng ngi tin theo c Cha Gi-xu, cn by gi th ng li n chnh nh hi ging rng chnh c Cha Gi-xu l ng Mt-si-a (cu 21). rng c Cha Gi-xu l Con c Cha Tri y l ln duy nht danh hiu Con c Cha Tri xut hin trong sch Cng-v (ngoi tr s trng dn Thi-thin 2:7 trong Cng-v 13:33). Bi cnh Cu c ca t ny phn hi ngha ca n: (1) quc gia Do Thi (xem -s 11:1); (2) Vua ca Do Thi (xem II Sa-mu-n 7:14); v (3) ng Mt-si-a (xem Ma-thi- 2:15). Nim tin c thn nghim ngt ca Phao-l c bin ci.

CH C BIT: CON C CHA TRI y l mt trong nhng danh hiu chnh ca c Cha Gi-xu trong Tn c. N chc chn mang ngha thing ling. N bao hm ngha c Cha Gi-xu l Con hay Con Ta v c Cha Tri l Cha. T ny xut hin 124 ln trong Tn c. Ngay c danh hiu t xng ca c Cha Gi-xu Con Ngi cng c ngha linh thing rt ra t a-ni-n 7:13-14. Trong Cu c, t con trai c th ch ba nhm khc nhau: 1. Thin s (thng dng S NHIU, xem Sng-th K 6:2; Gip 1:6; 2:1) 2. Vua ca Y-s-ra-n (xem II Sa-mu-n 7:14; Thi-thin 2:7; 89:26-27) 3. C quc gia Do Thi (xem Xut 4:22-23; Phc-truyn 14:1; -s 11:1; Ma-la-chi 2:10) 4. Cc quan xt ca Y-s-ra-n (Thi 82:6) ngha th hai trong nhm ny lin h n Cha Gi-xu. Nh vy con a-vt v con c Cha Tri u lin h n II Sam. 7; Thi 2 v 89. Trong Cu c t ng con c Cha Tri khng bao gi c ch c th n ng Mt-si-a, tr trng hp v vua trong thi cui cng (eschatological king) chc v c xc du ca Y-s-ra-n. Tuy nhin, trong Cun Bin Cht danh hiu ch n ng Mt-si-a l rt thng thng (xem cun Dictionary of Jesus and the Gospels, trang 770). T Con c Cha Tri cng l mt danh hiu ca ng Mt-si-a trong cc tp sch ngy kinh ca ngi Do thi (xem II Esdras 7:28; 13:32,37,52; 14:9 v I H-nc 105:2). Nn tng Tn c ca danh hiu ny khi ch n Cha Gi-xu c tm tt li theo cc mc sau: 1. S hin hu t trc ca Ngi (Ging 1:1-18) 2. S sanh ra c bit bi n ng trinh (Ma-thi- 1:23; Lu-ca 1:31-35) 3. Bp-tm (Ma-thi- 3:17; Mc 1:11; Lu-ca 3:22. Ting phn ca c Cha Tri t tri kt hp danh hiu vua trong Thi thin 2 vi danh hiu y t chu kh nn trong -sai 53). 4. Chu ma qu cm d (Ma-thi- 4:1-11; Mc 1:12,13; Lu-ca 4:1-13. Ngi b cm d sanh nghi ng v a v lm con ca Ngi hay t ra hon thnh mc ch bng mt con ng khc hn l thp t gi). 5. S xc nhn danh hiu ca Ngi bi nhng k tuyn xng khng c chp nhn a. Ma qu (Mc 1 :23-25 ; Lu-ca 4 :31-37 ; Mc 3 :11-12) b. Nhng k khng tin Cha (Ma-thi- 27 :43 ; Mc 14 :61 ; Ging 19 :7) 5. S xc nhn danh hiu ca Ngi bi cc mn a. Ma-thi- 14 :33 ; 16 :16 b. Ging 1 :34, 49 ; 6 :69 ; 11 :27 6. S t xc nhn ca Ngi : a. Ma-thi- 11 :25-27 b. Ging 10 :36 7. Cch dng hnh nh quen thuc ca Cha Gi-xu ch c Cha Tri l Cha a. Cha dng ch abba ch c Cha Tri 1) Mc 14 :36 2) R-ma 8 :15

167

3) Ga-la-ti 4 :6 b. Cha thng dng ch Cha (pater) din t mi lin h vi ng Thn linh Tm li, danh hiu Con c Cha Tri c ngha thn hc ln lao i vi nhng ngi am tng Cu c, cc li ha v cc cch ch nh, nhng nhng ngi vit Tn c c phn lng tng v cch dng ca n i vi ngi ngoi bi v theo cch hiu thng thng ca h cc thn ly ph n ri sanh con chu l nhng ngi ti gii hay ngi khng l. 9:21 y l cu hi trong dng c bit m trng i cu tr li chp thun. bt b Trong nguyn ng c ngha l ph hy. y l ch c ngha l cp ph, tiu hy, hy dit hon ton; rt l mnh lit v him khi xut hin. Trong Tn c, ch ny ch xut hin ti y v Ga-la-ti 1:13,23; ngoi ra cn c thm mt ln na trong IV Mc-ca-b 4:23. Phao-l qua tht l ngi bt b hung bo! 9:22 NASB Sau-l c mnh m thm NKJV Sau-l mnh m thm bi phn NRSV Sau-l cng tr nn c uy quyn TEV li ging ca Sau-l tr nn uy quyn mnh m NJB nng lc ca Sau-l tng ln u n y l th CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE). Sau t lu, nhng n t v k nng ca Sau-l pht trin m theo vn mch cho bit l k nng ging v tranh lun (TEV). bt b y l dng CH NH CH NG KHNG HON TON (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE), ch mt hnh ng lp li trong qu kh. y l t ghp ca ch hp li (sun) v ra (che). Ch ny ch tm thy trong sch Cng-v. 1. 2:6, hoang mang 2. 9:22, bc b 3. 19:32, ln xn 4. 21:27, sch ng 5. 21:32, nhm ln Ngi Do Thi khng th gii thch s ci o ca Phao-l hay li ging uy quyn ca ng rng c Cha Gi-xu chnh l ng Mt-si-a c ha trong Cu c. ni r rng Ch ny c ngha l kt lun (xem Cng-v 16:10; 19:33) v ngha rng l chng minh. Phng php ca Phao-l gn ging nh ca -tin. C hai u s dng nhng s ip Cu c v s hon thnh ca chng trong cuc i ca Gi-xu ngi Na-xa-rt chng minh rng Ngi chnh l ng Mt-si-a c ha t trong Cu c. ng Christ y l mt cch ch v ng Mt-si-a (ng c Xc Du, ng c Ha). C nhiu ln trong sch Cng-v, MO T CH NH (DEFINITE ARTICLE) ng trc danh t (v d 2:31,36; 3:18,20). Sau-l ang khng nh vi nng quyn v s tin quyt rng Gi-xu ngi Na-xa-rt, b git ti Gi-ru-sa-lem, chnh l con c Cha Tri, l ng Mt-si-a. Nu iu ny l s tht, n s thay i mi s i vi ngi Do Thi v ngi ngoi bang. H hiu lm v chi b Ngi. H l tng phm ca c Cha Tri v vn cn trong s tm ti tm linh v thiu thn. Xem phn Ch c Bit: S xc du trong Kinh thnh ti 4:27.

168

BN NASB 9:23-25 23 Cch lu ngy, ngi Giu-a mu vi nhau git Sau-l. 24 Nhng c ngi bo tin cho Sau-l v c mu chng n. Ngi ta li gi cc ca c ngy v m ng git Sau-l. 25 Song lc ban m, cc mn ly thng dng ngi qua l hng trn vch thnh. 9:23 Cch lu ngy Chng ta cn phi xt n li chng c nhn ca Phao-l trong Ga-la-ti 1:15-24, cho bit ng sng mt thi gian di -rp. Trong bi cnh ny, vng t -rp c cp l vng quc Nabataean, do vua Aretas IV cai tr t nm 9 TCN n nm 40 SCN. Vng quc ny hng ng nam ca thnh a-mch. Khong thi gian ba nm c th ch ko di mi tm thng. Ngi Do Thi tnh phn ca ngy nh l trn mt ngy (xem Ma-thi- 26:61; 27:40,63); cch thc ny cng p dng cho vic tnh nm. ngi Giu-a mu vi nhau git Sau-l Ngi Do Thi c l sch ng chnh quyn a phng (xem II C-rinh-t 11:32-33). S kin ny chc phi khin Phao-l nhc nh bi v ng cp n s kin ny khi ng ging v s yu ui trong II C-rinh-t 11. 9:25 qua l hng trn vch thnh C th y l mt ca s ca mt nh ngay ti tng thnh (xem II C-rinh-t 11:33; Gi-su 2:15; I Sa-mu-n 19:12). BN NASB 9:26-30 26 Sau-l ti thnh Gi-ru-sa-lem ri, mun hip vi cc mn ; nhng ht thy u nghi s ngi, khng tin l mn . 27 Ba-na-ba bn em ngi i, a n cc s v thut li cho bit th no dc ng Cha hin ra v phi cng ngi, li th no ngi ging dy cch bo dn v danh c Cha Gi-xu ti thnh a-mch. 28 T , Sau-l ti lui vi mn ti thnh Gi-ru-sa-lem, 29 v nhn danh Cha m ni cch dn d. Ngi cng ni v ci vi nhng ngi H-l-nt; nhng bn ny tm th hi mng ngi. 30 Cc anh em hay iu , th em ngi n thnh S-sa-r, v sai i t Tt-s. 9:26 Sau-l ti thnh Gi-ru-sa-lem Chi tit ny c l xy ra trong khong t mi tm n ba mi su thng sau (xem Ga-la-ti 1:15-24). Cu Kinh thnh ny by t mc nghi ng ca nhng tn hu ti Gi-ru-sa-lem i vi ngi tng bt b h trc y. Dng nh sch Cng-v cn ghi li mt vi ln khc m S Phao-l n Gi-ru-sa-lem sau s kin ci o c bit. 1. 9:26, chuyn ving thm u tin 2. 11:30, i cu tr 3. 12:25, sau chuyn truyn ging 4. 15:2, d Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem 5. 18:22, chuyn thm ving Hi thnh ngn gn 6. 21:17, thm Gia-c v cc trng lo, gi li th nguyn Na-xi-r v b bt 9:27 Ba-na-ba ngha ph bin, khng phi t ngha gc, l con ca s an i. y l mt thnh nhn v i c nhc n t 4:36, sau ny tr thnh ngi u tin ng cng truyn ging vi Phao-l. Xem phn ghi ch v Ch c Bit trong 4:36. a n cc s Chi tit ny cn c ghi li mt ln khc trong Ga-la-ti 1:18.

169

thut li cho bit Ba-na-ba bit v chia x li lm chng ca Sau-l m ng cho vic chp nhn Phao-l (cu 28). 9:28 NASB NKJV NRSV TEV NJB 3:7). 9:29 Ngi cng ni v ci vi nhng ngi H-l-nt y l cng mt nhm t nh hi ni ting Hy lp ti Gi-ru-sa-lem git -tin trc y; by gi th h ang lp k hoch git Phao-l, cng l mt ngi Do Thi ly hng. Chc h ngh rng -tin sng li. 9:30 cc anh em hay iu Trong 22:17-21 chng ta c bit rng c Cha Gi-xu hin ra cng Phao-l v bo cho ng trn khi Gi-ru-sa-lem. c Cha Gi-xu hin ra cho Phao-l nhiu ln trong chc v ca ng khch l v hng dn ng (xem 18:9-11; 22:17-21; v qua hnh nh l thin s ca Cha trong 27:23). S-sa-r y l mt cng bin La m nm trn b a Trung Hi trong x Pa-les-tin. Ti cng bin ny, t tr s chnh ca chnh quyn La m ti Pa-lt-tin. Tt-s Phao-l ri xa qu hng mt vi nm. Tt-s l mt thnh ph t do v cng l trung tm hc thut ln th ba trong th gii c i sau A-lt-xan-ri-a v A-thn. Nhng trng i hc ti Tts nhn mnh trit hc, hng bin v lut. Do chc chn l Phao-l c o luyn k nng hng bin v trit hc Hy lp cng nh lut l Do-Thi-Gio. BN NASB 9:31 31 y vy, Hi-thnh trong c x Giu-, x Ga-li-l v x Sa-ma-ri c hng s bnh an, gy dng v i trong ng knh s Cha, li nh c Thnh Linh va gip, th s ca hi c thm ln. 9:31 y l cu tng kt s kin ci o ca Phao-l v gii thiu nhng chuyn i ca Phi-e-r. Lu-ca thng hay s dng nhng cu tng kt trong sch Cng-v. Xem phn dn nhp mc IV Mc ch v Cu Trc phn A. Hi thnh Xem ch thch ti 5:11 v lu im ti sao Hi thnh trong s t li ch v nhiu Hi chng c lp. Ch Hi thnh c th l Hi thnh a phng (v d C-l-s 1:18,24; 4:15,16), hay tt c Hi thnh trong mt vng, khu vc (v d -ph-s 1:22; 3:10,21; 5:23,24,25,27,29,32) v tt c Hi thnh ton cu (v d Ma-thi- 16:18). Lu nhng chi tit m Lu-ca cp: 1. bnh an trong tt c Hi thnh 2. tng trng v pht trin 3. c s an i t c Thnh Linh ti lui n v i i vo ra i mi ni i khp y l mt thnh ng Cu c ch hot ng thng ngy (xem Dn-s K 27:17; I Cc Vua

170

Qu tht l s thay i hon ton so vi s bt b trong 8:1. S lun lun c nhng nan , nhng c Cha Tri p ng cho mi nhu cu. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. Ti sao Phao-l bt b Hi thnh v cng tn bo? 2. Ti sao vic Phao-l ci o li c ghi n ba ln trong sch Cng-v? 3. C im c bit no khi Phao-l c sai phi, t tay cu nguyn v lm bp-tem bi A-na-nia? 4. C im c bit no khi Phao-l xng c Cha Gi-xu l con c Cha Tri? 5. Ti sao Lu-ca khng ghi chp g v khong thi gian ba nm lu lc trong x -rp ca Phao-l? CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CA 9:32-10:48 A. Mc d sch Cng-v bt u s chuyn tip t Phi-e-r sang Phao-l, phn on 9:32-12:25 trnh by chc v lu ng ca Phi-e-r. B. Khc Kinh thnh ny cp n chc v ca Phi-e-r ti Ly-a, 9:32-35; Gip-be, 9:36-43, 10:923; S-sa-r, 10:1-8, 23-48; v ti Gi-ru-sa-lem, 11:1-18; 12:1-17. C. y l khc Kinh thnh v cng quan trng bi v n m t (1) nhng tranh ci tip tc pht sinh t gio v cho ngi ngoi bang; (2) nhng tc ng ca Phi-e-r, trong a v l ngi ng u trong vng cc s , gii quyt nan ny. Lu-ca cho rng cu chuyn Ct-ny l v cng quan trng bng cch lp li ba ln trong phn on ny. NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 9:32-35 32 V, Phi -e-r i khp cc x, cng n cng cc thnh ti thnh Ly-a. 33 Ti , Phi -e-r gp mt ngi au bi tn l -n, nm trn ging tm nm ri. 34 Phi -e-r ni vi ngi rng: Hi -n, c Cha Gi-xu-Christ cha cho ngi c lnh, hy ch dy, dn p ly ging ngi. Tc th, ngi vng dy. 35 ht thy dn Ly-a v Sa-rn thy vy u tr v cng Cha. 9:32 Phi-e-r i khp cc x C l cc s ang rao ging Pa-les-tin v nhng vng ph cn. cc thnh Ch ny c s dng trong sch Cng-v m t Hi thnh. Xem phn Ch c Bit: Cc Thnh 9:13. Ch cc thnh dn dn thay th cho ch cc mn . Ch cc thnh c gc tch t ch thnh khit trong Cu c c ngha l bit ring cho c Cha Tri s dng. N khng bao gi c dng s t tr mt trng hp duy nht trong Phi-lp 4:21 nhng cng c vn mch dng tp th, s nhiu. iu ny chng t lm mt thnh l thuc v mt tp th. Xem ch thch 9:13. Cn phi lu cch ging gii khng thch hp m Gio hi Cng gio La m s dng

171

phong tc hiu cho mt s tn hu c bit. Trong Tn c mi tn hu u c gi l thnh . l s nhn mnh a v ca chng ta trong ng Christ. CH C BIT: S NN THNH Kinh thnh Tn c khng nh rng khi ti nhn quay li vi Cha Gi-xu bng s n nn v c tin, th h lp tc c xng cng bnh v c nn thnh. y l v tr mi ca h trong ng Christ. S cng bnh ca Ngi c ban cho h (R-ma 4). H c tuyn b l cng bnh v thnh sch (hnh ng theo lut php ca c Cha Tri ). Nhng Tn c cng khuyn khch cc tn nhn phi sng thnh khit hay l phi nn thnh. Theo phng din thn hc, y l mt a v c c qua cng tc hon tt ca Cha Gi-xu, v cng l mt s ku gi tr nn ging ng Christ trong thi v hnh ng trong np sng hng ngy. S cu ri l mt mn qu min ph , nh vy s nn thnh l mt li sng phi chu mt mt nhiu iu (phi tr gi). p ng ban u Cng-v 20:23; 26:18 R-ma 15:16 I C-rinh-t 1:2-3; 6:11 II T-sa-l-ni-ca 2:13 H-b-r 2:11; 10:10,14; 13:12 I Phi-e-r 1:1 Tin trnh ging vi ng Christ R-ma 6:19 II C-rinh-t 7:1 I T-sa-l-ni-ca 3:13; 4:3-4,7; 5:23 I Ti-m-th 2:15 II Ti-m-th 2:21 H-b-r 12:14 I Phi-e-r 1:15-16

Ly-a Thnh Ly-a nm ngay trn tuyn ng bun bn gia Ba-by-ln v Ai-cp. Trong thi Cu c n c bit vi tn l thnh Lt (xem I S-k 8:12). N cch bin a Trung Hi khong mi mt dm. Phi-lp cng gh thm khu vc ny trong 8:40. 9:33 mt ngi tn l -n y l mt tn Hy lp c ngha l ca ngi. ng ta l mt tn hu hay l ngi cha tin th khng bit r, nhng c v nh Phi-e-r ang thm ving nhng Hi thnh c Philp thnh lp. nm trn ging tm nm ri Cch chuyn ng ny cng l cch gii ngha ph bin nht ca cm t Hy lp ny trong cch bn Kinh thnh (NASB, NKJV, NRSV, TEV, NJB). Tuy nhin, cm t Hy lp ny cng c th dch l k t khi tm tui (xem Newman and Nida, A Translators Handbook on The Acts of the Apostles, trang 199). 9:34 c Cha Gi-xu-Christ cha cho ngi c lnh Khng c mo t ti y, iu ny c ngha rng hai ch ny cng ch nh mt i tng. y l mt hnh thc ngn ng, TH BT NH (AORIST PRESENT), c ngha l ngay giy pht ny ng Mt-si-a ang cha lnh cho ng. hy ch dy, dn dp ly ging ngi y l hai MNH LNH CCH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVES) by t s mnh m v khn cp. Tc th, ngi vng dy. chng t c tin ca ngi n ng ny p ng li s ip v c Cha Gi-xu ca Phi-e-r.

172

9:35 ht thy dn Ly-a y l mt bng chng c th vic Kinh thnh s dng ch tt c nhng khng c bao gm tt c (xem Sng-th K 41:37; Phc-truyn Lut-l K 2:25; Lu-ca 2:1; R-ma. 11:26). Sa-rn y l vng ng bng ven bin pha bc x Pa-les-tin ko di khong ba mi dm t Gip-be n S-ra-s. thy vy u tr v cng Cha Ch tr v c th tng ng vi ch n nn trong Cu c (shub). N ch vic xy khi ti li cng nh chnh mnh (n nn) v hng n (c tin) c Cha Tri (xem 11:21). Li tng kt ngn gn ny c lp li nhiu ln trong phn on ny by t s vn hnh v i c Thnh Linh thc hin qua Phi-e-r v sau l Phao-l. Php l ny m ca cho s rao ging Tin Lnh. BN NASB 9:36-43 36 Ti thnh Gip-b, trong m mn , c mt ngi n b tn l Ta-bi-tha, ngha l ca; ngi lm nhiu vic lnh v hay b th. 37 Trong lc , ngi au v cht. Ngi ta tm ra xc ngi, ri yn trong mt phng cao. 38 Mn nghe Phi-e-r ng ti Ly-a, gn thnh Gip-b, bn sai hai ngi i mi ngi n ch chm tr. 39 Phi-e-r ng dy i vi hai ngi. Khi ti ni, ngi ta dn Phi-e-r n ch phng cao; ht thy cc n b ga u n cng ngi m khc, v gi cho ngi xem bao nhiu o xng v o ngoi, lc -ca cn sng vi mnh may cho. 40 Phi-e-r biu ngi ta ra ngoi ht, ri qu gi m cu nguyn; on, xy li vi xc, m rng: Hi Ta-bi-tha, hy ch dy! Ngi m mt, thy Phi-e-r, bn ngi dy lin. 41 Phi-e-r a tay ra cho ng dy; on gi cc thnh v n b ga n, cho h thy ngi sng. 42 Vic n ra khp thnh Gip-b; nn c nhiu ngi tin theo Cha. 43 Cn Phi-e-r ti nh ngi th thuc da, tn l Si-mn. 9:36 Gip-be Thnh ph ny ngy nay l Jaffa (Yafo). N l cng bin c xa ca Gi-ru-sa-lem. Ngy nay, thnh ph ny l mt phn ca cm th hin i Tel Aviv-Yafo. mn- Ch mn- c dng thng xuyn trong phn on ny ca sch Cng-v. Ch ny c ngha en l ngi theo hc nhng li c dng ch nhng ngi tin o. Ta-bi-tha. . .-ca. . .Linh dng Tn ca ngi ph n ny trong ting A-ram l Tabitha; ting Hy lp l Dorcas. Hu ht nhng ngi Do Thi c giao tip x hi hay bun bn vi nhng sc dn khng phi Do Thi u s dng hai tn, mt trong ting A-ram v mt trong ting Hy lp. C hai tn ny u c ngha l linh dng biu tng ca s duyn dng v v p (xem Nh-ca 2:9, 17; 4:5; 7:3). ngi lm nhiu vic lnh hay b th. Ti y lin h n s b th ca ngi Do Thi. y l khi nim hnh thnh t trong nh hi v vic ng gp hng tun chm sc nhng ngi thiu thn trong cng ng. S b th c ngi Do Thi trong thi c Cha Gi-xu cho rng c nhng gi tr quan trng tm linh. Hi thnh tip tc khun mu ny (xem Cng-v 6). Xem Ch c Bit trong 3:2. hay b th y l dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE) cho bit mt thi quen hnh ng trong qu kh. 9:37 Ngi ta tm ra xc ngi, ri yn trong mt phng cao. Vic ra xc l cch thc chun b chn ct ca ngi Do Thi. Trong thnh Gi-ru-sa-lem, mt xc cht phi chn trong ngy, nhng bn ngoi thnh Gi-ru-sa-lem vic chn ct c th ch i n ba ngy. Xem Ch c Bit 5:6.

173

9:38 sai hai ngi i mi ngi Nhng tn hu ny nghe nhng php l c Cha Tri thc hin qua Phi-e-r v h tin rng ng c th lm iu g cho ngi n C-c-Nhn Do Thi ng knh ny. 9:39 ht thy cc n b ga u n cng ngi C l nhng h ang mc nhng b m b ca may cho h c bn trong v o khoc ngoi. 9:40 Phi-e-r biu ngi ta ra ngoi ht C ngha en l ui h ra ngoi. y cng l cch c Cha Gi-xu lm trong Mc 5:40. C nhiu chi tit ging nhau gia nhng php l thi hnh trong phn on ny v nhng php l c Cha Gi-xu lm trong khi thi hnh chc v. Chc v ca c Cha Gi-xu l khun mu duy nht ca cc s . Cu hi t ra l Ti sao Phi-e-r mun tt c h ri khi phng? c Cha Gi-xu ui mi ngi khi phng bi v Ngi khng mun ch c bit n nh l ngi cha lnh m thi v s ip Phc m vo lc cha c lm trn. Nhng ti sao Phi-e-r li lm iu ny? Dng nh chnh nh php l m m ca lng ca nhiu ngi th l ra ng phi mun cng c nhiu ngi thy php l cng tt. qu gi T th cu nguyn thng thng ca ngi Do Thi l ng thng vi tay v mt hng ln tri. Tuy nhin trong sch Cng-v ghi li nhiu ln rng cc mn qu gi cu nguyn (xem 7:60; 20:36; 21:5). C l h lm nh c Cha Gi-xu trong vn Gt-s-ma-n (xem Lu-ca 22:41). Hi Ta-bi-tha, hy ch dy! C l Phi-e-r gi bng ting A-ram. c Cha Gi-xu v ngi Do Thi Pa-les-tin trong th k th nht u ni ting A-ram, ch khng phi ting Do Thi, iu ny c t thi E-x-ra, N-h-mi (xem N-h-mi 8:4-8). 9:41 cc thnh Xem Ch c Bit: Cc Thnh 9:13. 9:42 c nhiu ngi tin theo Cha y l mt cu kt lun khc cho bit nhng kt qu ln ca nhng bi ging v php l Phi-e-r thi hnh. 9:43 Cn Phi-e-r ti nh ngi th thuc da, tn l Si-mn Phi-e-r ph b s tun th lut php Do Thi khi tr ti nh ngi lm ngh thuc da, b xem l u do tip xc vi da ca th vt cht. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao s ci o ca Phao-l c ghi li ba ln trong sch Cng-v? 2. Ti sao chi tit trong ba ln ghi chp ny li c phn khc nhau? 3. Phao-l c nhng s la chn no trong s ci o ca mnh? Tri nghim ca Phao-l c thng thng khng? 4. Ti sao nhng ngi Do Thi ni ting Hy lp tm cch git Phao-l? 5. Nu Phi-e-r v Phao-l dng php l m ca cho Phc m, ti sao Cha khng s dng phng php ngy nay?

174

CNG V ON 10
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phi-e-r v Ct-ny 10:1-8

NKJV
Ct-ny sai y t tm Phi-e-r 10:1-8

NRSV
S ci o ca Ct-ny 10:1-8

TEV
Phi-e-r v Ct-ny 10:1-3

NJB
Phi-e-r gh thm ngi i trng qun La m 10:1-2 10:3-8

10:4a Khi tng ca Phi-e-r 10:9-16 10:9-16 10:9-16 10:4b-8 10:9-13 10:14 Li mi n S-sa-r 10:17-23a 10:17-23 10:17-23a 10:15-16 10:17-18 10:19-21 10:22-23a 10:23b-33 Phi-e-r gp Ct-ny 10:24-33 10:30-33 Phi-e-r ging ti nh Ct-ny 10:34-43 Ging ti nh Ct-ny 10:34-43 10:34-43 10:30-33 Bi ging ca Phi-e-r 10:34-43 Phi-e-r ging ti nh Ctny 10:34-35 10:36-43 Ngi ngoi bang nhn lnh c Thnh Linh 10:44-48 c Thnh Linh ging trn ngi ngoi bang 10:44-48 10:44-48 Ngi ngoi bang n mng c Thnh Linh 10:44-48 L bp-tem u tin cho ngi ngoi bang 10:44-48 10:23b-29 10:23b-29 10:23b-33 10:17-23 10:9-16

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2

175

3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 10:1-8 1 Trong thnh S-sa-r, c mt ngi tn l Ct-ny, lm i trng ca i binh gi l Y-ta2 li. Ngi vn l o c, cng c nh mnh u knh s c Cha Tri, ngi hay b th cho dn, v cu nguyn c Cha Tri lun khng thi. 3 ng ban ngy, nhm gi th chn, ngi thy r rng trong s hin thy c mt v thin s ca c Cha Tri vo nh mnh v truyn rng: Hi Ct-ny! 4 i mt ngi ng chm thin s v run s lm, tha rng: Ly Cha, c vic chi? Thin s ni: Li cu nguyn cng s b th ngi ln thu c Cha Tri, v Ngi ghi nh ly. 5 Vy, by gi hy sai ngi n thnh Gip-b, mi Si-mn no , cng gi l Phi-e-r. 6 Ngi hin tr ni Si-mn, l th thuc da, nh gn bin. 7 Khi thin s, l ng truyn cho ngi, tr lui, th Ct-ny gi hai ngi trong m y t mnh v mt tn lnh tin knh trong nhng lnh thuc v mnh, 8 m thut li mi iu cho h nghe, ri sai n thnh Gip-b. 10:1 c mt ngi ti thnh S-sa-r Ct-ny ci o l mt s kin v cng quan trng. Tuy nhin cn phi ghi nh rng Ct-ny khng phi l ranh gii x hi u tin m Phc m vt qua. (1) u tin l ngi Sa-ma-ri; (2) sau l v hon quan -thi--pi c th l mt ngi knh s Cha; v (3) ri n Ct-ny, khng ch l mt ngi ngoi bang bnh thng, nhng l mt s quan qun i La m l mt b phn ca o qun chim ng vng t Ha. im nhn mnh ca s kin ny khng phi v Ct-ny ci o, ng l ngi mt ngi knh s Cha ging nh hon quan -thi--pi, m l s ng b con, bn hu c cp trong cu 1,24,27,44,48, c cu ri. Phi-e-r tng trnh li s kin ny trong Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem Cng-v 15:7-9 m mn cho vic Hi thnh truyn ging cho ngi ngoi bang. Ct-ny Phn ghi ch 1 trong quyn Commentary on the Book of the Acts, ca F. F. Bruce, trang 214 cho bit Ct-ny l mt tn gi v cng ph thng trong quc La m t khi Publius Cornelius Sulla vo nm 82 TCN phng thch 10,000 n l; nhng n l ny ly h Ct-ny. s quan ch huy mt trm lnh ch ny c cp nhiu ln trong Tn c v lun lun vi thin (xem Ma-thi- 8:5; Lu-ca 7:2; 23:47; Cng-v 10:1; 22:5; 27:3...). Theo ng ngha y l ngi ch huy ca mt trm qun lnh; tuy nhin, h ch l h s quan, tng t nh cp bc thng s ngy nay. i binh gi l Y-ta-li thng thng mt i binh La m c 600 lnh. c bit i binh ny c n mt ngn lnh tnh nguyn n tr ti Sy-ri. Da vo nhng chng c lch s, chng ta c bit i binh ny c gi l i binh ym tr, c th l nhng lnh bn cung. Qun i La m phi ng qun trong x Pa-les-tin bi v s ni lon ca ngi Do Thi. 10:2 Ngi o c C ba phng din m t s m o ca Ct-ny: 1. ng cng vi c nh ng knh s Cha (xem phn ch thch cu 22) 2. ng lun b th rng ri 3. ng c thi quen cu nguyn vi Cha (xem cu 22; 13:16,26). y l mt ngi c tn gio, cm xc v giao t gn lin vi nh hi d rng ng khng hon ton ci o. tr thnh mt ngi chnh thc nhp o: 1. phi chu php ct b nu l nam gii 176

2. phi c bp-tem c s hin din ca nhn chng 3. nu c th, dng mt ca l trong n th. Nhng iu kin ny ngn tr nhiu ngi ngoi bang c cm tnh tr thnh ngi chnh thc nhp o. vi c nh y l ln u tin gia nh c cp nh mt n v tn gio, iu thng xut hin trong sch Cng-v (xem Cng-v 10:2; 11:14; 16:15, 31; 18:8). Chi tit ny by t bi cnh vn ha c tin ca ngi cha lun lun l c tin ca c gia nh lun c nhng gia nhn, n l. hay b th i vi ngi Do Thi, iu ny chng t Ct-ny l thnh vin tch cc ca nh hi v l mt ngi knh s Cha. Xem Ch c Bit: S B Th 3:2. cu nguyn c Cha Tri lun khng thi C 3 NG TNH T HIN TI (PRESENT PARTICIPLES) y, ch hnh ng lin tc by t s sng o ca Ct-ny. 1. knh s, HIN TI TRUNG CP (PRESENT MIDDLE) dng bin cch. 2. b th, HIN TI CH NG (PRESENT ACTIVE) 3. cu nguyn, HIN TI TRUNG CP (PRESENT MIDDLE) dng bin cch. Lng m o ca Ct-ny l c nhn v lin tc mi ngy. ng lm hai vic m cc tu s Do-ThiGio ca ngi: b th v cu nguyn. 10:3 nhm gi th chn y l gi cu nguyn bui chiu (khong 3 gi chiu, xem Xut -dp-t K 25:39, 41; I Cc Vua 18:29; Thi-thin 5:11; a-ni-n 6:10). y l thi im cu nguyn theo thng l. NASB, NRSV, TEV thy r NKJV thy r NJB, NIV thy r rng Trong cc sch Phc m, ph t phaners c ngha l xut hin cng khai hay xut hin ni cng cng (xem Mc 1:45; Ging 7:10). S xut hin duy nht ca ph t ny bn ngoi sch Phc m l ti y, Cng-v 10, c ngha l r rng hay hin nhin. Khi tng ny xy ra ban ngy v rt tht. thin s ca c Cha Tri Trong mt phng din no s ci o ny ging nh kinh nghim ca Phao-l. y l ngi m o nhit thnh. c Cha Tri sai phi thin s hng dn ng n c tin. Trong trng hp ny ai c th t chi? Nhng s ci o ny l bng chng s tuyn chn ca c Cha Tri khng phi bi ring ca con ngi. Nhng ngi ny ch p ng vi bng chng v tri nghim thc t ca Phc m. 10:4 S ip ca thin s cha ng hai t dng trong s t l: ln thu v Ngi ghi nh ly. Dng nh c Cha Tri chp nhn s th phng ca ng (qua li cu nguyn v s b th) t trc khi ng c nghe ging Phc m. ng chm thin s Xem phn ghi ch ti 1:10. Ly Cha, c vic chi? Ch Cha ti y rt kh dch. Ch ny c th dch l ng, ngi hoc l Cha trong ngha thn hc by t ch s hu, quyn cai tr. Mt khc Kinh thnh khc trong Tn c c cng tnh trng nhiu ngha l Ging 4:1,11,15,19,49. Ring i vi sch Cng-v th cn c th pht sinh thm mt ngha khc. Ct-ny gi thin s l Cha (xem Khi-huyn 7:14) v Phi-e-r ng x vi li phn (xem 10:13,15) nh l Cha (xem 10:14). Do , ch ny c th dng m ch cho mi trng hp c tnh siu nhin, hin l lin h n c Cha Gi-xu. Trong 8:26 v 29 th thin s ca Cha c xc nhn l c Thnh Linh. S lp l, chuyn i ny xy ra gia ting phn v c Thnh Linh trong 10:13,14,15 v 19,20.

177

10:5 by gi hy sai ngi n thnh Gip-b y l dng MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH BT NH (AORIST MIDDLE (deponent) IMPERATIVE). Lu l thin s khng chia x Phc m, nhng ch bo tm Phi-e-r. c Cha Tri s dng cng c l con ngi (xem Xut -dp-t K 3:7-10). Ct-ny, d l mt ngi m o nhit thnh nh Sau-l, vn cn c nghe v p ng vi Phc m ca c Cha Gi-xu Christ. 10:7 Ct-ny gi hai ngi trong m y t mnh v mt tn lnh tin knh Ti y cho bit c ba ngi c gi i, nhng trong cu 19 ch cp hai ngi. C th ngi lnh canh gc hai gia nhn ni chuyn. 10:8 Ct-ny li cun gia nh, bn hu vo iu ng tin. y l ngi sng nh iu mnh tin. V vy nh ng m c mt cng ng t c tin trong ng Christ. Nhm ba ngi chc phi i sut m ngc nhin, bn lun v s ip ca thin s v nim tin ca ngi ch v nhng bn hu ca ng. BN NASB 10:9-16 9 Ba sau, trong lc ba ngi y ng i ng v n gn thnh, va nhm gi th su Phi-e-r leo ln mi nh cu nguyn. 10 ngi i v thm n; khi ngi ta ng dn cho n, th ngi b ngt tr i. 11 Ngi thy tri m ra, v c vt chi ging nh mt bc khn ln nu bn cho ln, ging xung v sa n t: 12 thy trong c nhng th bn cng, mi loi, cn trng b trn t, v chim trn tri. 13 Li c ting phn cng ngi rng: Hi Phi-e-r, hy dy, lm tht v n. 14 Song Phi-e-r tha rng: Ly Cha, chng vy; v ti chng n ging g d dy chng sch bao gi. 15 Ting li phi cng ngi ln th hai rng: Phm vt chi c Cha Tri lm cho sch, th ch cm bng d dy. 16 Li lp li ba ln; ri vt y lin b thu ln trn tri. 10:9 va nhm gi th su Mc d nhng tu s Do-Thi-Gio dnh ring 9 gi sng v 3 gi chiu cu nguyn (cng l thi im dng t l hng ngy ti n th), nhng ngi Pha-ri-si t thm bui tra lm mt thi im thun li na cu nguyn. Ti y, Phi-e-r gi theo li dy truyn thng hay c th l va mi ng trc gi n tra. 10:10 ngi i v thm n Bi cnh khi khi tng xy ra l lc Phi-e-r ang i cng vi quang cnh a Trung Hi thy t mi nh ca Si-mn. Ch i ch xut hin c nht ti y trong tt c ti liu ting Hy lp bit. Khng th no bit c chnh xc nhng ngha tim n trong t ny, nhng vi s kt hp ca gii t pros, n c th l rt i, nhng s l s ngc nhin trong bi cnh ny. Ch hapax legomenon ny (tc l ch ch c dng mt ln duy nht trong Tn c) cn phi c xem l khng r ngha cho n khi c thm nhng khm ph mi v ngha ca t ny. Khng r ti sao Lu-ca s dng ch him thy ny, nhng tng qut ca bi cnh th r rng. ngi b ngt tr i C ngha en l xut thn, ch thng hay dng by t s kinh ngc (xem Mc 5:42; 16:8; Lu-ca 5:26; v vi ch khc trong bn LXX). Chng ta c ch ecstasy trong Anh ng t ch Hy lp ny. Trong cu ny v 11:5 v 22:17, ch ny c ngha l mt trng thi na tnh na m m c Cha Tri dng truyn phn vo tim thc con ngi. Ch ny khc vi ch c dng trong cu 3 m t khi tng ca Ct-ny. 10:11 NASB NKJV, TEV tri m ra thin ng m ra 178

NRSV thin ng m ra NJB thin ng m ra y l NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE), c ngha en l thin ng v tip tc m. Trong Cu c, thin ng lun dng s nhiu. S m ra trong khng trung ny l mt thnh ng cho phng din tm linh v hnh xm nhp vo vt cht thc ti (xem -x-chi-n 1:1; Ma-thi- 3:16; Mc 1:10; Lu-ca 3:21; Ging 1:51; Cng-v 7:56; 10:11; Khihuyn 4:1; 19:11). ging nh mt bc khn ln y l ch dng cho cnh bum ca chic tu. 10:12 nhng th bn cng, mi loi, cn trng b trn t, v chim trn tri y cng l cch chia th vt lm ba nhm nh trong Sng-th K 1 v 6:20. Nhng con th ny bao gm nhng loi c k l tinh sch v khng tinh sch theo lut v thc phm ca ngi Do Thi trong L-vi K 11. 10:13 c ting phn cng ngi T thi im kt thc sch Ma-la-chi cho n thi k Tn c khng c s truyn phn no t Cha gia vng dn Do Thi. Trong giai on ny, nu ngi Do Thi mun kim chng s ip c phi thc s n t Cha th h phi da vo bath kol. Chng ta bit c iu ny trong Tn c sch Ma-thi- 3:17; 17:5; cng nh trong Cng 9:7 v ti y. 10:14 Ly Cha, chng vy; v ti chng n ging g d dy chng sch bao gi chng vy l mt cm t Hy lp c s dng nhiu ln trong bn Septuagint dch vi thnh ng Do Thi. Phi-e-r vn cn tranh chin vi c tin Do-Thi-Gio chnh thng. Vic lm ca ng da vo s dy d trong Lvi K 11. Tuy nhin c Cha Gi-xu c ln gii quyt vn ny trong Mc 7:14ff, c bit trong cu 19. C im th v cn lu v sch phc m Mc l dng nh y l tuyn tp nhng bi ging ca S Phi-e-r ti R-ma. 10:15 Phm vt chi c Cha Tri lm cho sch, th ch cm bng d dy. y l th MNH LNH CH NG HIN TI vi TIP U NG TIU CC (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE with a NEGATIVE PARTICLE), thng ch s ngng li ca hnh ng ang thc hin. 10:16 Li lp li ba ln Trong Kinh thnh, khng c g l bt thng khi li cu nguyn, ca ngi hay hnh ng quan trng c lp li ba ln: (1) Li cu nguyn ca c Cha Gi-xu trong vn Ghts-ma-n (xem Mc 14:36,39); (2) c Cha Gi-xu d hi Phi-e-r sau khi phc sinh (xem Ging 21:17); (3) Li cu nguyn ca Phao-l cho ci gim xc trong thn th ng (xem II C-rinh-t 12:8). l cch thc nhn mnh ca h ngn ng Semitic (xem -sai 6:3; Gi-r-mi 7:4). Trong trng hp c th ny, Phi-e-r min cng vng li. Trong quyn sch, Word Pictures In the New Testament, A. T. Robertson c nhn nh sc so v im ny. y l mt minh ha tiu biu cho s ngoan c ca ngi tha nhn ting phn ca Cha khi m mng lnh ca Cha vt trn nhng la chn u tin v nh kin sn c. Ngy nay c rt nhiu v d cho iu ny, tht ra Phi-e-r ang tun gi mt thi thnh knh bn ngoi mun ca c Cha Tri (trang 137). BN NASB 10:17-23a 17 Phi-e-r ng nghi ng v ngha ca s hin thy mnh thy, th cc ngi m Ctny sai i hi thm c nh Si-mn, v ti ng tn ca. 18 H ku v hi y c phi l ni Si-mn tc Phi-e-r chng. 19 Phi-e-r cn ng ngm ngh v s hin thy , th c Thnh Linh phn cng ngi rng: Ka, c ba ngi ng tm ngi. 20 Vy, hy ng dy, xung m i vi h, ch h nghi, v ta sai h . 21 Phi-e-r bn xung cng h m ni rng: Ta y, l ngi cc ngi ng tm; cc ngi n y c vic g? 22 H tr li rng: i

179

trng Ct-ny l ngi cng bnh, knh s c Cha Tri, c dn Giu-a u lm chng tt v ngi, ngi bi mt thin s thnh m chu mng lnh t ni cao rng phi mi ng v nh v nghe li ng. 23 Phi-e-r bn mi h vo nh v cho tr ti . 10:17 Phi-e-r ng nghi ng y l dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE) ch s bt u ca mt hnh ng trong qu kh. Ch ny c Lu-ca s dng vi ln din t s bi ri tm tr (xem Lu-ca 9:7; Cng-v 2:12; 5:24; 10:17). Phi-e-r khng hiu ngha khi tng ngay lp tc. khi tng Ch dng m t tri nghim ca Phi-e-r, horama, cng l ch dng m t khi tng ca Ct-ny trong cu 3 (xem cu 19). 10:19 Thnh Linh phn cng ngi Mi lin h chnh xc gia c Thnh Linh (cu 19) ang phn v thin s (cu 3,22) trong bi cnh ny l khng th xc nh (xem cu 20, v ta sai h ). C l thin s i din cho c Thnh Linh phn hoc l c hai c xem nh phng cch c Cha Tri truyn phn (Old Testament theophony) (xem Xut -dp-t K 3:2,4; Cng-v 8:26,29). 10:20 y l cu Kinh thnh c nhn mnh. 1. hy ng dy, NG TNH T (PARTICIPLE) c s dng nh MNH LNH (IMPERATIVE) 2. xung, MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) 3. i vi h, MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) IMPERATIVE) 4. ch h nghi, NG TNH T (PARTICIPLE) c dng nh MNH LNH (IMPERATIVE) 5. v ta sai h, ego vi CH NH CH NG HON THNH. Phi-e-r khng c s la chn no khc hn l phi i. y l mt s sp xp thin thng. Chnh c Thnh Linh l tc nhn khi tng ca Ct-ny, vic Ct-ny gi ngi i, khi tng ca Phi-e-r v by gi l s p ng li yu cu ca Phi-e-r. 10:22 H thnh tht k li mi s. NASB ngi lim chnh NKJV mt ngi cng chnh NRSV, NJB ngay thng TEV mt ngi tt Ch ny phi c dng theo ngha Cu c l khng ch trch c. Tuy nhin, ch ny khng c ngha l v ti (xem Sng-th K 6:1; Gip 1:1; Lu-ca 1:6; 2:25) hay l c xng cng chnh trong ng Christ (xem R-ma 4). y l mt ngi sng trn theo mi iu ng hiu v mun c Cha Tri. Xem Ch c Bit: S Xng Cng Chnh trong 3:14 NASB, NRSV, NJB knh s Cha NKJV ngi knh s Cha TEV ngi th phng Cha Cm t ny hay l nhng cm t c ngha tng t c dng m t Ct-ny (xem 10:2,22,35). Trong Cng-v 13:16,26,43,50 n c dng ch nhng ngi khng phi l Do Thi hay l chnh thc ci o nhng thng xuyn n nh hi. H c gi l nhng ngi knh s Cha (xem 16:14; 17:4,17; 18:7). 180

10:23 Phi-e-r bn mi h vo nh v cho tr ti y l mt v d na chng t Phi-e-r tip tc tch bit khi vic tuyt i vng gi lut php Do Thi. Ngi lnh i theo h tng chc chn l mt ngi La m, nhng Phi-e-r vn mi n ti v thng cng. Lu trong cu 48, Phi-e-r tr trong mt nh ngi La m vi ngy. BN NASB 10:23b-29 Ngy mai, Phi-e-r ch dy i vi h, c mt vi ngi trong hng anh em t Gip-b cng i vi. 24 Ba sau, n thnh S-sa-r. Ct-ny vi b con v bn thit ng ch i. 25 Phi-e-r va vo, th Ct-ny ra rc, phc xung di chn ngi m ly. 26 Nhng Phi-e-r ngi dy, ni rng: Ngi hy ng dy, chnh ta cng ch l ngi m thi. 27 Phi-e-r ng ni chuyn vi Ct-ny, bc vo, thy c nhiu ngi nhm li. 28 Ngi ni cng chng rng: ngi Giu-a vn khng c php giao thng vi ngi ngoi quc hay l ti nh h; nhng c Cha Tri t cho ta bit chng nn coi mt ngi no l u hay chng sch. 29 Nn khi cc ngi sai tm, th ta chng ngi g m n y. Vy ta hi v vic chi m cc ngi mi ta n.

10:24 c mt vi ngi trong hng anh em t Gip-b cng i Trong 11:12 cho bit c su ngi i vi Phi-e-r. Phi-e-r bit s vic ny s to nn mt s nan trong s nhng tn hu Do Thi. Do , ng em theo vi ngi nhn chng (xem 11:12). S-sa-r S-sa-r l mt thnh ph xinh p nm bn b bin. N c t tn theo tn Hong La m S-sa. Thnh ph ny cng l ni doanh tri ca qun i La m trong lnh th Pa-les-tin. Ngi La m bin S-sa-r thnh mt hi cng nh. b con v bn thit ng ch i Ct-ny trng ch mt din gi t c Cha Tri nn mi c gia nh, bn hu, gia nhn v c th l c nhng binh s na. H ch i lu, hng nhiu gi. Tinh thn ch i, trng mong trn ngp ngi nh ny. Chc hn l mi ngi bn tn v khi tng v nhng s ip ca n. y qu tht l mt s chn ng cho hng ng lnh o nhm tn hu Do Thi trong Hi thnh; mt s ng ngi ngoi bang, nhiu ngi trong s khng phi l ngi knh s Cha cng c nhn c Thnh Linh v l bp-tem. (xem cu 27). 10:25,27 Phi-e-r va vobc vo Ti y c mt cht lng cng trong bn vn ting Hy lp. Tuy nhin, ch vo cp trong cu 25 c th l cng thnh hoc l sn, vn nh, v ch vo th hai trong cu 27 c th l nh Ct-ny. Cho d nh th no i na, Phi-e-r vi phm lut l truyn thng Do Thi khi bc vo nh ca ngi ngoi bang. 10:25 phc xung di chn ngi m ly. y l ch thng thng trong bn Septuagint v trong cc sch Phc m cho t th phng. Nhng trong bi cnh ti y, by t s knh trng c th din t ngha chnh xc hn (xem bn dch NJB). Thin s chun b vic ngi ny n, nn d nhin Ctny s knh trng v s gi (xem Khi-huyn 19:10; 22:8-9). 10:28 ngi Giu-a vn khng c php giao thng vi ngi ngoi quc hay l ti nh h Phie-r ang trng dn t s gio dc ca nh hi. Tuy nhin, chi tit ny khng h c trong Cu c, ch l s din gii ca nhng tu s Do-Thi-Gio.

181

ngi ngoi quc y l mt ch c bit na ch xut hin duy nht ti y trong c Tn c. Luca chn mt s ch rt him trong chng ny. 1. eusebs, cu 2,7, m o (xem II Phi-e-r 2:9) 2. prospeinos, cu 10, i 3. dienthumeomai, cu 19, ngm ngh 4. sunomile, cu 27, ni chuyn 5. athemiton, cu 28, bt hp php 6. allophul, cu 28, ngi ngoi quc 7. anantirrtos, cu 29, chng ngi g (xem Cng 19:36) 8. prospolmpts, cu 34, chng v n ai (tng t nh trong R-ma 2:11; -ph-s 6:9; Gia-c 2:19) 9. katadunasteu, cu 38, c hip (xem Gia-c 2:6) 10. procheirotone, cu 41, chn trc Khng r khi Lu-ca ghi li nhng bi ging u tin cng vi nhng s kin trong sch Cng-v l da trn nhng ngun ti liu hay l t nhng phng vn trc tip vi cc nhn vt, nhn chng c cp. nhng c Cha Tri t cho ta bit chng nn coi mt ngi no l u hay chng sch n y th Phi-e-r hiu c s ip. Nhng th vt trong bc khn i din cho nhn loi, mi chng tc, h c to dng theo hnh nh ca c Cha Tri (xem Sng-th K 1:26-27). Tnh yu Cha dnh cho Ct-ny cng vi gia nh v bn hu by t cho Phi-e-r phm vi ton cu ca Phc m. iu ny xc nhn li chng ca Phi-lp v -tin. BN NASB 10:30-33 30 Ct-ny tr li rng: bn ngy nay, nhm gi th chn, ti ng nh cu nguyn, thnh lnh c mt ngi mc o sng la, hin ra trc mt ti, 31 m phn rng: Hi Ct-ny, li cu nguyn ngi c nhm, c Cha Tri ghi nh vic b th ca ngi. 32 Vy, ngi hy sai n thnh Gip-b, mi Si-mn, l Phi-e-r n y: ngi ng ti nh Si-mn, th thuc da, gn bin. 33 Tc th ti sai tm ng, m ng n y l rt phi. Vy by gi, thay thy chng ti ang trc mt c Cha Tri, nghe mi iu Cha dn ng ni cho chng ti. 10:30 mc o sng la Thin s thng xut hin trong hnh dng ny (xem 1:10; Ma-thi- 28:3; Mc 16:5; Ging 20:12; Lu-ca 24:4). 10:31 y l ln th ba trong chng ny, lng m o ca Ct-ny c xc nhn (xem cu 4,22). Ctny khng phi l s ngc nhin nhng chnh nhng bn hu, gia nhn v gia nh cng tin Cha to nn s ngc nhin. y l mt trong vi v d c nh c cu ca sch Cng-v. Nhng ai ln ln trong m hnh truyn gio Ty phng nhn mnh n s p ng t nguyn c nhn s thy ngc nhin vi nhng p ng tp th ging nh trng hp ny; nhng phn ln th gii c nh hng tp th theo gia nh hay b tc. c Cha Tri c th lm vic qua nhiu hnh thc n vi nhn loi c dng theo hnh nh Ngi. Khng th ch c duy nht mt cch thc truyn ging. 10:33 Nhng ngi ny sn sng lng nghe. H nhn thc rng h ang c d phn trong khonh khc thin thng vi s gi t Cha sai n.

182

BN NASB 10: 34-43 34 Phi-e-r bn m ming ni rng: Qu tht, ta bit c Cha Tri chng v n ai, 35 nhng trong cc dn, h ai knh s Ngi v lm s cng bnh, th ny c p lng Cha. 36 y l li Ngi phn cng con ci Y-s-ra-n, khi rao ging tin lnh v s bnh an bi c Cha Gixu-Christ, tc l Cha ca loi ngi. 37 Vic bt u t x Ga-li-l ri trn ra trong c x Giu-, k sau Ging ging ra php bp-tem, th cc ngi bit ri; 38 th no c Cha Tri xc cho c Cha Gi-xu Na-xa-rt bng c Thnh Linh v quyn php, ri Ngi i t ni n qua ch kia lm phc v cha lnh ht thy nhng ngi b ma qu c hip; v c Cha Tri cng Ngi. 39 Chng ta tng chng kin v mi iu Ngi lm trong x ngi Giu-a v ti thnh Gi-ru-sa-lem. Chng treo Ngi trn cy g m git i. 40 Nhng ngy th ba, c Cha Tri khin Ngi sng li, li cho Ngi c t ra, 41 chng hin ra vi c dn chng, nhng vi nhng k lm chng m c Cha Tri chn trc, tc l vi chng ta, l k n ung cng Ngi, sau khi Ngi t trong k cht sng li. 42 Li Ngi biu chng ta kh ging dy cho dn chng, v chng quyt chnh Ngi l ng c Cha Tri lp ln on xt k sng v k cht. 43 ht thy cc ng tin tri u lm chng ny v Ngi rng h ai tin Ngi th c s tha ti v danh Ngi. 10:34 c Cha Tri chng v n ai y l m u bi ging ca Phi-e-r cho Ct-ny. N l mt kiu mu thch hp cho Hi thnh ban u rao ging cho ngi ngoi bang. Trong Cu c, cm t php l ny by t bn cht ca c Cha Tri (xem Phc-truyn Lut-l K 10:17; II S-k 19:7) v cng l iu i hi ni dn s Ngi (xem Phc-truyn Lut-l K 1:17; 16:19). Cm t ny cng l mt cch thng thng m t tnh cch ca c Cha Tri trong Tn c (xem R-ma. 2:11; Ga-la-ti 2:6; -phs. 6:9; C-l-se. 3:24-25; I Phi-e-r 1:17). Trong Cu c, cm t ny c ngha en l nng mt ln. Trong ta n Do Thi, b co phi ci u xung quan ta khng th nhn dng m thin v. c Cha Tri khng thin v mt t nc, chng tc hay c nhn no. Nu iu ny ng th lm sao c th l gii s tin nh? Hay l ti sao dn Do Thi c bit? Cn phi cn trng vi h thng thn hc hin i. 10:35 trong cc dn, h ai knh s Ngi v lm s cng bnh, th ny c p lng Cha. S m t ny khng m ch khi nim cu ri tm linh, nhng l hm s b th, cu nguyn, v lng m o. Xem Ch c Bit trong 3:2. Cm t ny cn phi c qun bnh trong phng din thn hc vi vic tip nhn Phc m (xem Ging 1:12; 3:16; R-ma 10:9-13). Chn l chnh yu l c Cha Tri chp nhn ngi ngoi bang khng phi bi v h tr thnh ngi hon ton ci o. im ny m mn cho nhng tranh lun thn hc trong Cng-v 15 ti Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem. 10:36 y l li Ngi phn cng con ci Y-s-ra-n Ti y khng c ch v Cu c, nhng m l s ging dy ca c Cha Gi-xu v cc s . rao ging tin lnh v s bnh an bi c Cha Gi-xu-Christ y c th l s m ch n -sai 52:7. Ch bnh an c s dng vi ba cch trong Tn c: (1) bnh an gia c Cha Tri v nhn loi (xem C-l-s 1:20); (2) s bnh an ch quan ca mi tn hu (xem Ging 14:27; 16:33, Phi-lp 4); v (3) s bnh an gia nhng nhm ngi p ng vi ng Christ (xem -ph-s 2:14-3:6; C-l-se 3:16). Mi ro cn ca con ngi b ph trong ng Christ (xem Ga-la-ti 3:28; C-l-se 3:11) Cha ca loi ngi y l chi tit ph qut ca s ip v li mi gi trong Phc m ca c Cha Gi-xu Christ nghe nh vn cn qu cp tin cho mi ming ca ngi Do Thi chnh thng (xem

183

Cng-v 2:36; Ma-thi- 28:18; R-ma 10:12; -ph-s 1:20-22; C-l-se 2:10; I Phi-e-r 3:22). Ngi l Cha ca mi chng tc v mi loi (ngha l ch quyn trn c v tr). 10:37,39 Vic bt uth cc ngi bit ri Phi-e-r s dng dn ging nh trong bi ging L Ng Tun (xem 2:22,33). H nghe v c Cha Gi-xu v nhng g xy n cho Ngi ti Gi-rusa-lem. C ngi s t hi rng lm th no m ngi ny bit ht nhng thng tin . Phi-e-r c ang s dng cch ni cng iu khng? Nhng ngi ny c lin h g n nhng s kin Gi-ru-sa-lem khng? Trong s nhng gia nhn trong gia nh ny c ai l ngi Do Thi khng? Li vn ti y qu vn tt v chng ta khng th tr li c. C mt s ngi s dng bi ging c nhng nhn nh sau: 1. Chnh Lu-ca vit mi bi ging trong Cng-v (nhng Lu-ca l mt vn s ting Hy lp Koine ti ba m cu 36-38 th li khng phi l ting Hy lp chun xc, chp nhn c). 2. Lu-ca trung thc vi nhng ngun t liu, trch dn nhng ngun t liu m khng sa li vn phm. 3. Cm t ny c l gip cho nhng c gi v sau ca sch Cng-v c th hiu (xem The Jerome Commentary, vol. II, trang 189). 10:37 sau l bp-tem ca Ging L do c Cha Gi-xu chu bp-tem tr thnh im lu tm ca nhng tn hu l v l bp-tem ca Ging l l bp-tem ca s n nn ti. c Cha Gi-xu khng cn phi n nn hay nhn s tha th bi v Ngi v ti (xem II C-rinh-t 5:21; H-b-r 4:15; 7:26; I Phi-er 2:22; I Ging 3:5). C nhng gi thuyt t ra: (1) l khun mu nhng tn hu lm theo; (2) by t s xc nhn ca Ngi i vi nhu cu ca nhng tn hu; (3) l s phong chc v trang b cho chc v ca c Cha Gi-xu; (4) l du hiu cho cng tc cu chuc ca Ngi; (5) l s chp thun ca Ngi i vi chc v v s ip ca Ging Bp-tt; hoc (6) l hnh bng tin tri ca s cht, chn v sng li ca Cha (xem R-ma 6:4; C-l-se 2:12). L bp-tem ca Ging c xem nh im khi u cho chc v c y dy c Thnh Linh ca c Cha Gi-xu. C ba sch Tin Lnh Cng Quan u ghi li s kin nhm chc ny. Mc bt u sch Phc m ca mnh (theo li k ca Phi-e-r) vi s kin ny. S kin ny c Hi thnh ban u xem nh l thi im khi u c bit cho thi i mi ca c Thnh Linh trong s lin h vi chc v cng khai ca c Cha Gi-xu. 10:38 th no c Cha Tri xc cho c Cha Gi-xu Na-xa-rt bng c Thnh Linh v quyn php Lu nhng im Phi-e-r xc nhn v c Cha Gi-xu. 1. Ngi c c Cha Tri xc du (xc du l t gc trong ting Do Thi ca ch Mt-si-a) 2. bng c Thnh Linh (thi i mi l thi k ca c Thnh Linh) 3. bng quyn php (chc v hu hiu) a. lm vic lnh b. cha lnh cho mi ngi b qu m (thng hn quyn ca qu v Sa-tan) 4. c Cha Tri vi Ngi (Ngi phn v hnh ng i din cho YHWH) Dng nh chi tit ny ch v l bp-tem ca c Cha Gi-xu (xem F. F. Bruce, Answers to Questions, trang 171-172). Robert B. Girdlestone,trong quyn Synonyms of the Old Testament, a ra s nhn xt th v: ng t c s dng nm ln trong Tn c. Bn trong nm ln th n ch rng ng Christ c Cha Ngi xc du, trong Lu-ca 4:18, trch dn t -sai 61:1; H-b-r 1:9, trch dn t Thi Thin 45:7; Cng-v 4:27, khi n c dng trong s tham kho c bit trch dn t Thi Thin th hai, ngay trc ; v trong Cng-v 10:38, cho bit c Cha Tri xc du cho c Cha Gi-xu bng c Thnh Linh (trang 183). Xem Ch c Bit: Kerygma ti 2:14 10:39 Chng treo Ngi trn cy g m git i. H ti y m ch nhng lnh o Do Thi, m ng v nh cm quyn La m. Xem ghi ch 2:23. Khi nim treo trn cy g c cp trong 5:30 184

v phn hi Phc-truyn Lut-l K 21:23 (c ngha nguyn thy l treo ln cy cc sau khi cht s nhc, nhng tu s Do-Thi-Gio trong thi c Cha Gi-xu gii ngha rng l hnh pht ng inh ca ngi La m), bi c Cha Gi-xu gnh ly s ra s ca lut php Cu c (xem -sai 53) cho chng ta (xem Ga-la-ti 3:13). 10:40 c Cha Tri khin Ngi sng li Tn c chng nhn rng c ba ngi c Cha Tri cng hnh ng trong s phc sinh ca c Cha Gi-xu: (1) c Thnh Linh (R-ma 8:11); (2) c Cha Gi-xu (Ging 2:19-22; 10:17-18); v (3) c Cha Cha (Cng-v 2:24,32; 3:15,25; 4:10; 5:30; 10:40; 13:30,33,34,37; 27:31; R-ma 6:4,9). iu ny chng thc chn l trong i sng ca c Cha Gi-xu, s cht v s ging dy v c Cha Tri. y l kha cnh chnh ca Kerygma (ngha l nhng bi ging trong sch Cng-v). ngy th ba Da theo I C-rinh-t 15:4, c mt s ngi lin kt cu Kinh thnh ny vi Thi-thin 16:10 hay -s 6:2, nhng c l chnh xc hn l Gi-na 1:17 bi v Ma-thi- 12:40. li cho Ngi c t ra, chng hin ra vi c dn chng c Cha Gi-xu hin ra vi nhiu nhm ngi c chn (xem Ging 14:19, 24; 15:27; 16:16, 22; I C-rinh-t 15:5-9). 10:41 l k n ung cng Ngi, sau khi Ngi t trong k cht sng li. Mc d thn th phc sinh ca c Cha Gi-xu khng cn s nui dng th xc, Ngi n v ung by t cho nhng nhn chng rng Ngi l tht v th hin mi thng cng vi h (xem Lu-ca 24:35, 41-43; Ging 21:913). 10:42 Ngi biu chng ta kh ging dy cho dn chng Ti y i t ch v c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 28:18-20; Lu-ca 24:47-48; Cng-v 1:8; Ging 15:27). Li chng ny bt u t Gi-rusa-lem nhng lan truyn n cng th gii. on xt k sng v k cht. ng Christ l i din ca c Cha Cha trong s on xt (xem a-ni-n 7:13-14; Ging 5:22,27; Cng-v 17:31; II C-rinh-t 5:10; II Ti-m-th 4:1; I Phi-e-r 4:5) cng nh Ngi l i din ca c Cha Cha trong s sng to (xem Ging 1:3; C-l-se 1:16; H-b-r 1:2). c Cha Gi-xu khng n on xt nhng cu ri (xem Ging 3:17-19). Cm t sng v cht ch v s phn xt lai th, khi c Cha Gi-xu n ln th hai. Mt s tn hu cn ang sng trong lc (xem I T-sa-l-ni-ca 4:13-18). 10:43 ht thy cc ng tin tri u lm chng ny v Ngi c Cha Gi-xu by t cho hai mn trn con ng Em-ma-t (ch c ghi li trong Lu-ca 24:13-35) phn on v cch m Cu c ch v chnh Ngi. Hai mn ny k li cho nhng s trn phng cao v nhng d kin ny tr thnh phng php chun mc lm chng cho ngi Do Thi (xem 3:18). trong danh Ngi (xem Gi-n 2:32 v Lu-ca 24:47) h ai tin Ngi th c s tha ti y chnh l s ip Phc m: 1. h ai 2. bi danh Ngi 3. ai tin Ngi 4. nhn s tha ti S ip Phc m ch trng vo c Cha Gi-xu, ch khng phi ch trng vo n lc ca con ngi. Mi iu cn lm cu mi ngi, hay bt c ai mun c s cu ri, u c lm trn. c Cha Tri chn tc ng n con ngi qua giao c. Ngi khi u, sp t chng trnh, nhng Ngi cng i hi con ngi p ng li bng s n nn, c tin, vng phc v bn . Con ngi phi nhn tng phm ca c Cha Tri trong ng Christ. y khng phi l mt s chuyn giao t ng. 185

Frank Stagg, trong New Testament Theology, c nhn xt th v v s tha th v mi lin h gi nh ca n vi s n nn. S tha ti i hi mt nhn thc mi v ti li v mt s phn r khi n. S tha th v thanh ty c m bo bi s xng ti (I Ging 1:9), nhng khng c li ha no dnh cho trng hp khng c s xng ti. Ti nh ca Ct-ny, Phi-e-r lin kt s tha th vi c tin, cng b rng ng (c Cha Gi-xu) c tt c cc tin tri lm chng rng: h ai tin Ngi th c s tha ti v danh Ngi (Cng-v 10:43). Theo nh chn l ny, cng vi s n nn v xng ti, mi ngi u phi tha nhn ri sau t b ti li mnh. iu ny khng c ngha rng s n nn chinh phc s tha ti; ngay c s n nn cng khng th khin mt ai xng ng vi s tha ti. Hay ni mt cch khc, ti nhn phi tha nhn s h mt ca mnh ri sau chp thun mnh c chp nhn d bit rng mnh khng ng c chp nhn. Ti nhn khng th tha th c cho n khi sn lng chp nhn s khc t ca Cha c nghe s chp nhn ca Ngi (trang 94). BN NASB 10:44-48 44 Khi Phi-e-r ng ni, th c Thnh Linh ging trn mi ngi nghe o. 45 Cc tn chu php ct b, l ngi k ng n vi Phi-e-r, u ly lm l, v thy s ban cho c Thnh Linh cng ra trn ngi ngoi na. 46 V cc tn nghe h ni ting ngoi quc v khen ngi c Cha Tri. 47 By gi Phi-e-r li ct ting ni rng: Ngi ta c th t chi nc v php bp-tem cho nhng k nhn ly c Thnh Linh cng nh chng ta chng? 48 Ngi li truyn lm php bp-tem cho h nhn danh c Cha Gi-xu Christ. H bn ni ngi li vi mnh mt vi ngy. 10:44 Lu rng khi Phi-e-r cha chm dt bi ging th c Thnh Linh ging xung (xem 8:16-17; 10:44; 11:15). ging trn mi ngi nghe o. S tranh lun thn hc tht s khng phi v Ct-ny, v ng hon ton c chp nhn trong nh hi; nhng l v nhng bn hu ca ng. H dng nh khng c mt lin h no trc ngay c vi Do-Thi-Gio, nhng by gi c Cha Tri hon ton chp nhn h. S chp nhn ny c chng t v cng c bi cng mt cch thc by t quyn php thing ling v du hiu ging nh ti L Ng Tun. Cng cn phi lu v th t din ra ca s kin, c Thnh Linh ging xung trc l bp-tem, ch khng phi cng mt lc (xem 2:38) hay sau (xem 8:17). Lu-ca ghi li nhng g xy ra, ch khng phi nhng g ng l phi xy ra. Cn phi cn trng trnh bin nhng s kin Phc m c ghi li trong sch Cng-v thnh nhng cn tr cho Phc m. 10:45 Cng mt cch thc by t siu nhin ca c Thnh Linh (xem cu 46) xut hin trong L Ng Tun, nay lp li cho ngi La m. Du hiu c bit ny khng ch dnh cho Ct-ny v bn hu m thi, nhng trc ht l cho nhng tn hu chu ct b (xem cu 47). N by t mt cch mnh m, khng th chi ci rng c Cha Tri chp nhn ngi ngoi bang (xem 11:17) k c ngi La m. Lu-ca ang chun b bi cnh cho Cng-v 15, Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem. C Phi-e-r v Phao-l u c thuyt phc cng vi nhng tn hu Do Thi ni ting Hy lp rng c Cha Tri hon ton chp nhn ngi ngoi bang qua ng Christ. s ban cho c Thnh Linh Chc v ca c Thnh Linh c trnh by r rng trong Ging 16:8-14. Theo , co trch ti li l mt s ban cho t c Thnh Linh. S cu ri cng l s ban cho t c Thnh Linh. S ng bn trong cng l mt s ban cho t c Thnh Linh. y l thi k mi ca c Thnh Linh. Khng c iu chi bn vng v hu hiu xy ra m khng c s hin din v quyn nng ca c Thnh Linh.

186

 ra y l CH NH TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE INDICATIVE). ra l mt phn trong trnh t t l trong Cu c. c Thnh Linh c bo trc trong Gi-n 2:28 v c Phi-e-r trch dn trong bi ging L Ng Tun (xem 2:17,33). c Cha Tri ban c Thnh Linh cho nhng ngi tin Ngi hon ton v vnh vin. 10:47 y l cu hi tu t cho mt cu tr li ph nhn. Cu hi ny l thu phc s ng lng ca nhng tn hu Do Thi ng i vi Phi-e-r t Gip-b. 10:48 Ngi li truyn lm php bp-tem cho h nhn danh c Cha Gi-xu Christ. Lu rng ti y php bp-tem c t chc ngay lp tc v n c c hnh trong danh c Cha Gi-xu ging nh trong 2:38 v 19:5. Nghi thc bp-tem trong sch Cng-v l trong danh c Cha Gi-xu, trong khi ti Ma-thi- 28:19 l trong danh c Cha Tri Ba Ngi. Th thc khng phi l im chnh yu nhng m l tm lng ca nhng ngi nhn l bp-tem. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao s cu ri ca Ct-ny li quan trng? 2. Tri nghim cu ri ca Ct-ny ging Phao-l nh th no? 3. Khi tng tm khn y th vt cng vi li nhn nh ca Phi-e-r c im thn hc quan trng no lin h n Ct-ny? 4. Ti sao s ci o ca nhng bn hu Ct-ny to nn nan ? 5. Lp dn bi ging ca Phi-e-r v so snh n vi nhng s kin cu ri khc trong sch Cngv. Tt c u khc bit nhng li ging nhau.

187

CNG V ON 11
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Bo co ca Phi-er cho Hi thnh Gi-ru-sa-lem 11:1-18

NKJV
Phi-e-r bnh vc cho n in ca c Cha Tri 11:1-18

NRSV
Li bo cha ca Phi-e-r 11:1-18

TEV
Bo co ca Phi-e-r cho Hi thnh Gi-rusa-lem 11:1-4 11:5-17 11:11-14 11:15-17 11:18 11:18

NJB
Gi-ru-sa-lem: Phi-e-r bo cha cho vic lm ca mnh 11:1-10

Hi thnh ti An-tit 11:19-26

Ba-na-ba v Sau-l ti An-ti-t 11:19-26

Gio v cho ngi Hy lp ti An-ti-t 11:19-26

Hi thnh ti An-ti-t 11:19-26

Nn tng ca Hi thnh ti An-ti-t 11:19-21 11:22-24 11:25-26

Cu tr Giu-

Cu i gi n Gi-ru-sa-lem 11:27-30 11:27-30

Ba-na-ba v Sau-l c gi i lm i din cho hi thnh Gi-ru-sa-lem 11:27-30

11:27-30

11:27-30

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T

188

BN NASB 11:1-18 1 Cc s v anh em x Giu- nghe tin ngi ngoi cng nhn ly o c Cha Tri. 2 Khi Phi-e-r tr ln thnh Gi-ru-sa-lem, c ngi tn vn chu php ct b trch mc ngi, 3 rng: Ngi vo nh k cha chu php ct-b, v n chung vi h! 4 Nhng Phie-r em mi s qua thut cho h theo th t v tng iu, 5 rng: Ta ng cu nguyn trong thnh Gip-b, lc ta b ngt tr i, thy s hin thy: c vt g ging nh ci khn ln, nu bn cho ln, t trn tri sa xung n tn ta. 6 Ta xem xt k cng, thy trong c cc loi th bn cng trn t, cc th rng, cc cn trng v cc loi chim trn tri. 7 Ta li nghe c ting phn rng: Hi Phi-e-r, hy ch dy, git tht v n. 8 Ta tha rng: Ly Cha, chng vy; v khng bao gi c vt chi d dy hay chng sch vo ming ti u. 9 Ting t tri phn cng ta ln th hai m rng: Ch coi iu Cha lm cho tinh sch nh l d dy. 10 Li lp li ba ln, on, thay thy u thu li ln tri. 11 Ka, cng mt lc , ba ngi thnh Ssa-r chu sai n cng ta, ti tn ca nh ta . 12 c Thnh Linh truyn cho ta phi i vi ba ngi y, ng nghi ngi g. Ny, su ngi anh em y ng i vi ta, v chng ta u vo trong nh Ct-ny. 13 Ngi ny thut li cho ta th no ti nh mnh thy mt thin s hin n v phn rng: Hy sai ti thnh Gip-b, mi Si-mn cng gi l Phi-e-r n y. 14 Ngi y s ni cho ngi nhng li, m nh ngi v c nh mnh s c cu ri. 15 Ta mi khi s ni, th c c Thnh Linh ging trn h, cng nh ban u Ngi ging trn chng ta. 16 Ta bn nh li li Cha truyn rng: Ging lm php bp-tem bng nc; nhng cc ngi s chu php bp-tem bng c Thnh Linh. 17 Vy, nu c Cha Tri ban cho h cng mt n nh cho chng ta, l k tin n c Cha Gi-xu Christ, th ta l ai, m ngn tr c Cha Tri c? 18 Tn nghe by nhiu li xong, u tha thun v ngi khen c Cha Tri, rng: Vy c Cha Tri cng ban s n nn cho ngi ngoi h c s sng! 11:1 Cu Kinh thnh ny cho bit lnh o trong Hi thnh kinh ngc vi din bin ca s kin. H b chn ng v khng hon ton ng h. H vn cha tht s hiu i Mng Lnh (xem Ma-thi- 28:1820; Lu-ca 24:47; Cng-v 1:8). anh em y l mt danh hiu ban u ca nhng tn hu nhn mnh tnh lin h gia nh (xem 1:15; 6:3; 9:30; 10:23; 11:1,12, 29; 12:17; 14:2; 15:1,3,22,23,32-33,40; 16:2,40; 17:6,10,14; 18:18,27; 21:7,17; 22:5; 28:14-15). L mt C-c-Nhn c ngha l tr thnh mt phn trong gia nh. x Giu- Chi tit ny by t gii hn a l ca Hi thnh cho n thi im ny. Ngay c sau nhiu nm, Hi thnh vn khng vt qua nhng ro cn vn ha. Mng lnh ca c Cha Gi-xu trong 1:8 cha c vng phc. ngi ngoi cng nhn ly o c Cha Tri y l CH NH TRUNG CP (bin cch) TH BT NH (AORIST MIDDLE (deponent) INDICATIVE). N chng t tnh thit yu ca vic tip nhn s ip Phc m cch c nhn (xem Ging 1:12; 3:16; R-ma 10:9-13; -ph-s 2:8-9). Cm t li c Cha Tri tng ng vi Phc m. Nhng li ha/tin tri ca Cu c c lm trn. 11:2 Khi Phi-e-r tr ln thnh Gi-ru-sa-lem C v nh vn vi gio v cho ngi ngoi bang c tip tc trong chng 15, l mt nan ti din thng xuyn cho lnh o ti Gi-ru-sa-lem

189

ca Hi thnh ban u. Nhiu ngi ci o sang C-c-Gio nhng vn cn gi ch ngha dn tc (xem 15:5; 21:18-26). NASB nhng ngi chu ct b NKJV nhng ngi ct b NRSV, NJB nhng ngi tn hu ct b TEV nhng ngi mun ct b ngi ngoi bang Williams nhng ngi bnh vc php ct b Cm t ny c s dng trong nhiu ngha: (1) trong 10:45 m t su ngi Do Thi ng hnh vi Phi-e-r; (2) ti y, n ch v mt nhm tn hu ca Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem (xem 11:18); v (3) trong Ga-la-ti, cm t ny dng cho c nhng tn hu ti Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem 2:12) cng nh nhng ngi Do Thi khng tin (xem 1:7; 2:4; 5:10,12). Khng c mt nghi vn g v s ngay thng cng nh lp lun ca nhng tn hu ny. Tuy nhin, c tnh cp tin ca Phc m m ca cho tt c mi ngi hon ton b loi b theo lut Mi-se. y l s ip (n in ch khng phi vic lm dn n s cu ri) m nhiu tn hu hin nay cn c nghe v ch tm nghe. NASB trch mc NKJV tranh ci NRSV, TEV ch trch NJB phn i y l CH NH TRUNG CP KHNG HON THNH (IMPERFECT MIDDLE INDICATIVE). Hnh thc ng php ny c th m ch cho hnh ng lp li trong qu kh hay l s bt u ca mt hnh ng. Lu rng nhng tn hu truyn thng ny trch mc Phi-e-r, ch khng phi Phc m. H khng nhn thy y l mt vn Phc m. 11:3 Ngi vo nh k cha chu php ct-b, v n chung vi h Hin nhin, Phi-e-r khng phi l dng ngi lnh o khng th b cht vn. V mt ng php, cu ny c th l li tuyn b nhng cng c th l mt cu hi (NRSV). Thng cng, cng n chung l mt vn v cng quan trng cho ngi Do Thi. y c th chnh l l do n sau nhng lut v thc n trong L-vi-k 11. Ngi Do Thi khng tham d chung bt c s kin x hi no vi ngi Ca-na-an. n chung trong vng Cn ng c i l mt dng ca kt c thng cng. c Cha Gi-xu tng b co buc tng t v vi phm truyn thng trong Ma-thi- 9:11; 11:19; Lu-ca 5:30; 15:2. Phi-e-r tranh chin vi vn ny trong chc v ca ng (xem Ga-la-ti 2:12). Qu tht, y l mt vn v cng nhy cm i vi nhng tn hu ban u. Thay i truyn thng, vn ha v s thch c nhn l mt vic v cng kh khn, nhng chnh l iu Phc m i hi chng ta thc hin (xem I C-rinh-t 12:13; Ga-la-ti 3:23-29; C-l-se 3:11). 11:4-18 Phi-e-r k li s kin xy ra ti nh Si-mn v nh Ct-ny (Cng-v 10) cho nhng lnh o Do Thi ti Gi-ru-sa-lem. S lp li (xem Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem trong chng 15) l cch Lu-ca by t tm quan trng ca vn ny (truyn gio ton cu) chnh l s sng cn ca Hi thnh. 11:4 NASB NKJV NRSV TEV NJB theo th t t u tun t y s kin y chi tit

190

Ch c Lu-ca s dng ch kathexs trong Tn c (xem Lu-ca 1:3; 8:1; Cng-v 3:24; 11:4; 18:23). N c ngha rng dng gii thch iu g trong lp lun, thi gian hay l theo trnh t. c im ny ph hp vi c tnh, hun luyn chuyn mn (bc s) v phng php nghin cu ca Lu-ca (xem Lu-ca 1:1-4). 11:6 xem xt k cng Xem ghi ch 1:10. 11:12 NASB khng nghi ngi NKJV khng nghi ng NRSV khng phn bit TEV khng do d NJB khng lng l C mt vi khc bit trong cc bn chp tay ting Hy lp lin kt vi dng (VOICE) ca ng tnh t (PARTICIPLE) ny CH NG hoc l TRUNG CP (ACTIVE or MIDDLE). Thm ch n cn b lt b trong bn chp tay ting Hy lp P45 v D. Mt phn ca vn l mt trong cc s la chn xut hin trc trong 10:20, l phn on tng t vi khc Kinh thnh ny. Nhng nh chp kinh c xu hng lm cho ng nht nhng khc Kinh thnh tng t. Cng ging nh phn nhiu nhng im khc bit trong chi tit v bn vn Tn c, nhng khc bit ny khng nh hng n ngha ca cm t. 11:14 s c cu ri Lng m o v s b th ca Ct-ny khng lm ng tr thnh C-c-Nhn. 11:15 Cu Kinh thnh ny c ngha v cng quan trng trong vic xem xt mc ch ca vic lp li nhng kinh nghim ca L Ng Tun trong sch Cng-v. c Cha Tri s dng chnh kinh nghim m u ti Gi-ru-sa-lem chng t s chp thun ca Ngi i vi nhng nhm khc bit v chng tc, a l hay vn ha (xem cu 17). Kinh nghim ny khng phi ch cho Ct-ny nhng cn cho (1) Phi-e-r; (2) nhng ngi tn hu Do Thi ng hnh; v (3) Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem. 11:16 Ta bn nh li li Cha Ti y trnh by khun mu tip cn thn hc ca cc s : trng dn c Cha Gi-xu, s dng nhng v d ca c Cha Gi-xu hoc l trng dn Cu c (xem Mathi- 3:11; Cng-v 1:5). Phi-e-r ang chng minh rng chnh Cha thy trc s pht trin ny (du hiu). 11:17 nu y l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL) cho rng quan im hay l mc ch ca tc gi l ng, chnh xc. c Cha Tri ban cho h cng mt n nh cho chng ta Ti y, ging nh trong cu 15, lin h n L Ng Tun (xem 2:1-4; 8:15; 10:46; 15:8). S cu ri, ging nh c Thnh Linh, cng l mt mn qu t c Cha Tri (xem R-ma 3:24; 5:15-17: 6:23; -ph-s 2:8). tin n c Cha Gi-xu Christ Tng phm cn phi c tip nhn (xem 11:1; Ging 1:12; ph-s 2:8-9). C vi gii t trong Tn c dng m t c tin trong c Cha Gi-xu: 1. epi = trn (trong trng hp ny) 2. eis = vo trong 3. en = trong 4. hoti = li tuyn b v c Cha Gi-xu 5. Tng cch khng c gii t (DATIVE CASE without PREPOSITION) S a dng ny dng nh chng minh khng c mt dng ng php c th lin kt vi ng t tin (pisteu). Thng thng kha cnh c nhn, tnh nguyn c nhn mnh (ngoi tr hoti, l nhng cch thc hay ni dung ca Phc m hay gio l). c Cha Gi-xu l nhn vt m con ngi cn phi tip n vo! 191

11:18 u tha thun v ngi khen c Cha Tri Li lm chng ca Phi-e-r khng ch kt liu s tiu cc, nhng cn dn n s ngi khen. a s nhng lnh o v tn hu ban u u uyn chuyn v tip nhn s ging dy. H sn lng iu chnh t tng thn hc ca mnh tin theo s dn dt ca Cha. c Cha Tri cng ban s n nn cho ngi ngoi h c s sng! C mt s on Kinh thnh Tn c ng rng c Cha Tri ti cao l ngun ca s n nn cng nh n in (xem Cng-v 5:31, 8:22; II Ti-m-th 2:25). Vn thn hc lin h n cm t ny l quyn ti thng ca c Cha Tri trong s cu ri i lp nh th no vi p ng ca con ngi? c tin v s n nn (xem Mc 1:15; Cng-v 3:16,19; 20:21) l p ng ca con ngi hay l tng phm t c Cha Tri? C nhng on Kinh thnh hm mnh m rng chng l tng phm t c Cha Tri (xem Cng-v 5:31; 11:18; R-ma 2:4; v II Ti-mth 2:25). Bi v ti tin rng c Kinh thnh u c c Cha Tri soi dn (xem II Ti-m-th 3:16), v vy mi ngi cn phi so snh tt c nhng khc Kinh thnh lin h n nhng nan thn hc, khng t lit v mt bng chng-bn vn hay l phng cch ca h phi. Hin nhin l ch c mt c Cha Tri chn tht kim sot mi s. Sch Cng-v nhn mnh im ny nhiu ln. Tuy nhin, c Cha Tri chn lin h vi to vt cao nht ca Ngi qua phng tin giao c. c Cha Tri lun lun khi u, lp lch trnh, nhng con ngi phi p ng v lin tc p ng. N chng bao gi l cu hi la chn hay/hoc; nhng l mt mi lin h cng gp. Xem Ch c Bit: S Giao c trong 2:46. Cn v s n nn xem Ch c Bit trong 2:38. BN NASB 11:19-26 19 Nhng k b tan lc bi s bt b xy n v dp -tin, bn i n x Ph-ni-xi, o Chpr v thnh An-ti-t, ch ging o cho ngi Giu-a thi. 20 Nhng trong m nhng ngi y c mt vi ngi qu Chp-r v Sy-ren n thnh An-ti-t, cng ging dy cho ngi G-rc na, truyn Tin Lnh ca c Cha Gi-xu cho h. 21 Tay Cha cng my ngi , nn s ngi tin v tr li cng Cha rt nhiu. 22 Ting n thu tai Hi thnh Gi-ru-sa-lem, hi bn sai Ba-na-ba sang n thnh An-ti-t. 23 Khi ngi n ni v thy n c Cha Tri, bn vui mng v khuyn mi ngi phi c vng lng theo Cha; 24 v Ba-na-ba tht l ngi lnh, y dy Thnh Linh v c tin. By gi rt ng ngi tin theo Cha. 25 K , Ba-na-ba i n thnh Tt-s, tm Sau-l, 26 tm gp ri, bn a n thnh An-ti-t. Trn mt nm, hai ngi cng nhm vi Hi-thnh v dy d nhiu ngi. y l thnh An-ti-t, ngi ta bt u xng mn l C-r-tin. 11:19-30 Nhng cu Kinh thnh ny ging nh on ni lch s v tm tt thn hc. Chng lin kt vi 8:4. 11:19 Nhng k b tan lc bi s bt b Chng ta c mt vi dn chng bt b trong sch Cng-v (xem 5:17ff; 6:8-15; 8:1-3; 9:1-2). Cch -tin l gii ng cp tin ca Phc m thc y mi tn hu Do Thi ti Pa-les-tin d xt li c tin v ch nh Phc m ca h. An-ti-t An-ti-t l thnh ph ln th ba trong quc La m sau R-ma v A-lc-xan-ri-a. Thnh ph ny l th ph ca Sy-ri v c mt s lng ln ngi Do Thi, n ni ting nh trng i hc v b tai ting v s i bi tnh dc. Thnh ph ny cng ni ting th gii v nhng cuc ua nga; n s tr thnh trung tm C-c-Gio quan trng. ch ging o cho ngi Giu-a thi Chi tit ny chng t Hi thnh ban u khng r vic ging o cho ngi ngoi bang c ng hay khng. Nhng ngi bo th s trch dn li ca c Cha Gi-

192

xu trong Ma-thi- 10:5, trong khi nhng ngi c khi tng th trng dn Ma-thi- 28:18-20 hay Cngv 1:8. Vn thn hc ny s n nh im trong Cng-v 15. 11:20 c mt vi ngi qu Chp-r v Sy-ren y chnh l nhng ngi tn hu Do Thi ni ting Hy lp trong Cng-v 6-8, h ging v tm mc ton cu ca Phc m ti Gi-ru-sa-lem. Ba-na-ba cng xut thn t vng ny. ngi G-rc ch (Helln) Thng ch v ngi ngoi bang (xem 14:1; 16:1,3; 18:4; 19:10,17; 20:21; 21:28). Tuy nhin, trong 17:4 th li ch nhng ngi ngoi bang c lin h vi nh hi nhng khng phi l hi vin (nhng ngi knh s Cha). Cu hi t ra l Lu-ca ang mun ni n nhm ngi no ti y? (1) ngi Do Thi ni ting Hy lp nh ti 6:1 v 9:29 (Hellnists) hay l (2) ngi ngoi bang ni ting Hy lp? Cu Kinh thnh ny ang m ch (1) mt nhm ngi Do Thi khc (xem NKJV, NRSV); (2) ngi ngoi bang c lin h vi nh hi (Helln); hay (3) ngi ngoi bang (xem TEV, NJB)? Vi nhng s ri rm y, c th ch ny ch chung ngi ni ting Hy lp k c ngi Do Thi tha hng v ngi ngoi bang. truyn Tin Lnh ca c Cha Gi-xu cho h. y l NG TNH T TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE) ca ng t gc m t chng ta c ch evangel v evangelism trong Anh ng. Nhng s ip ca h khng phi l lut php Cu c, nhng l Gi-xu ngi Na-xa-rt l ng Mt-si-a. 11:21 Tay Cha cng my ngi , nn s ngi tin v tr li cng Cha rt nhiu. y li l mt cu tng kt na tm tt nhng nhng cng tc v i c Cha Tri thi hnh qua vic truyn ging Phc m. Cui cng, Cng-v 1:8 c ng nghim (xem cu 24b). C im th v cn phi lu ch Cha (Kurios) c s dng ln u tin trong cu ny ch YHWH (xem bn LXX Xut -dp-t K 3:14; II Sa-mu-n 3:12; -sai 59:1). Tuy nhin, trong phn sau ca cu th n c dng cho c Cha Gi-xu Christ. Tro i danh hiu l mt k xo vn chng thng c cc tc gi Tn c dng xc nhn thn tnh ca c Cha Gi-xu. Cm t tay Cha l mt thnh ng m phng hnh ngi ca Cu c. YHWH l thn linh vnh hng hin hu trong sut thi gian v s sng to. Ngi khng c thn th vt cht. Tuy nhin, ngn t ca con ngi ch din t tnh cch c nhn trong dng vt cht. Chng ta cn phi nh gii hn h mt, tm b v ch hng v trn gian trong ngn ng con ngi. N din t ci thn linh bng php n d, php so snh v php ph nh. Ngn ng con ngi c din t chn l nhng khng th thu o, y mi kha cnh. c Cha Tri vt tri hn so vi kh nng hiu bit v din t ca con ngi. Ngi tht s c lin lc vi loi ngi, nhng mi lin lc cng khng trn vn. Chng ta c th tin cy Kinh thnh chnh l cch c Cha Tri t by t mnh, nhng chng ta cng phi tha nhn rng Ngi vt tri hn nhng g Kinh thnh trnh by. Ngn ng ca con ngi va by t, va gii hn c Cha Tri. 11:22 Ba-na-ba Ba-na-ba l mt nhn vt quan trng trong sch Cng-v (xem 4:36-37; 9:27). Tn ca ng c ngha l ngi an i, nh trong cu 23. Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem vn khng cm thy thoi mi v vic chp nhn ngi ngoi bang. Xem Ch c Bit trong 4:36. 11:23 iu ng l lc Ba-na-ba nhn thy s hin din ca n in c Cha Tri qua c Thnh Linh, ng khuyt khch tt c mi ngi gi vng c tin. Chi tit ny by t r rng s cn thit ca yu t kin tr trong s bn ca con dn Cha. Ngi Do Thi v Hi thnh lc rt ch tm n bi cnh vn ha i bi ca ngoi gio. Phc m khng ch l mt tng phm min ph ca s cu ri, nhng cn l s ku gi n s thnh khit (xem Ma-thi- 5:48; R-ma 8:28-29; II C-rinh-t 3:18; Ga-la-ti 4:19; -ph-s 4:1; I T-sa-l-ni-ca 3:13; 4:3; I Phi-e-r 1:15). c Cha Tri mun con ngi phn chiu m c ca Ngi cho th gii h mt. Mc tiu ca C-c-Gio khng ch vo thin ng khi

193

chng ta qua i, nhng l by t ng Christ nh m nhiu ngi khc cng t c tin ni Ngi. 11:24 ngi lnh, y dy Thnh Linh v c tin S m t ny ging vi nhng chp s ni ting Hy lp (by ngi) trong Cng-v 6:3,5. Hi thnh ban u y nhng ngi ging nh vy. Phi chi iu ny xy ra trong Hi thnh, trong x hi, trong thi i ca chng ta. 11:25 K , Ba-na-ba i n thnh Tt-s, tm Sau-l ng t ny c trong bn giy ci Ai-cp (nhng khng c trong bn LXX) m ch rng khng d tm Sau-l. Ch c Lu-ca s dng ch ny trong Tn c (xem Lu-ca 2:44,45; Cng-v 11:25). Nhng nm thng tnh lng ny c l c nhc n trong Ga-la-ti 1:21. Thi im chnh xc ca giai on ny khng r nhng phng on ko di mi nm. 11:26 a n thnh An-ti-t. . .ngi ta bt u xng mn l C-r-tin Lc u, C-r-tin l cch ch nho tn hu m ngi ngoi bang t ra. Tht ngc nhin, y li l mt ch him. Cu trc ch ny (kt thc vi ianos) theo sau mt dng thc t ghp dng ch nhng ngi ng h hay tip ni. H-rt (v gia nh) c gi l Herodians (xem Mc 3:6; 12:13; Ma-thi- 22:16). Cch thc t ch ny trong mi trng chu nh hng vn ha Hy lp cho thy danh hiu ca ng Mt-si-a (Christ) trong ting Do Thi tr thnh tn ca nhng ngi tin theo c Cha Gi-xu (Christians hay l C-rtin l phin m theo ting Php: Chrtiens). Theo cch sp t ny, c th t ny c vin chc chnh quyn s dng phn bit ngi Do Thi vi tn hu. BN NASB 11:27-30 27 Trong nhng ngy , c my ngi tin tri t thnh Gi-ru-sa-lem xung thnh An-ti-t. 28 Trong bn c mt ngi tn l A-ga-bt ng dy, bi c Thnh Linh ni tin tri rng s c s i km trn khp t; tht vy, s i km ny xy n trong i C-lt tr v. 29 Cc mn bn nh, mi ngi ty sc ring mnh, gi mt mn tin b th cho anh em trong x Giu; 30 mn cng lm thnh vic , nh tay Ba-na-ba v Sau-l, gi tin y cho cc trng lo. 11:27 my ngi tin tri Cc tin tri c nhc n nhiu ln trong Tn c (xem 13:1; 15:32; 21:10; I C-rinh-t 12:28; 14:1-5, 29-33; -ph-s 2:20; 4:10). Khng th khng nh chc nng chnh ca h ti y l tin tri ni trc v tng lai hay l d on/tin bo tng lai ging nh trong I C-rinh-t 14 v Cng-v 2:17 (xem 13:6; 15:32; I C-rinh-t 12:28; 14:1-5, 29-33; -ph-s 2:20; 4:10). Trong Cu c, nhng tin tri c xem nh pht ngn vin ca c Cha Tri, gii thch s mc khi ca Ngi; tuy nhin, nhng tin tri Tn c khng phi l ngi trnh by khi th ca c Cha Tri. n t ny dnh ring cho nhng tc gi Tn c, a s h l cc s hoc c lin h vi cc s . n t tin tri trong Tn c th b gii hn. Khi tng c linh cm ht. (xem Giu-e 3 v 20). CH C BIT: TIN TRI TRONG TN C I. N khng ging nh ni tin tri trong Cu c, theo nh ngha ca cc thy rabi v nhng mc khi c linh cm t c Gi-h-va (Cng-v 3:18, 21; R-ma 16:26). Ch c nhng tin tri mi vit c Kinh thnh. A. Mi-se c ku gi lm tin tri (Phc truyn 18:15-21) B. Cc sch lch s (Gi-su n Cc Vua [tr sch Ru-t]) c gi l cc tin tri i trc (Cng-v 3:24).

194

C. Tin tri thay th vai tr ca thy t l ti cao nh mt ngun thng tin t c Cha Tri (-sai- Ma-la-chi). D. Phn th hai ca Kinh sch H-b-r gi l Cc tin tri (Ma-thi- 5:17; 22:40; Luca 16:16; 24:25, 27; R-ma 3:21). II. Trong Tn c khi nim ny c s dng trong nhiu cch khc nhau A. Ch cc tin tri Cu c v s ip c linh cm ca h (Ma-thi- 2:23; 5:12; 11:13; 13:14; R-ma 1:2) B. Ch mt s ip cho mt c nhn hn l mt nhm ngi (cc tin tri Cu c thng ni tin tri v Y-s-ra-n) C. Ch Ging Bp-tt (Ma-thi- 11:9; 14:5; 21:26; Lu-ca 1:76) v Cha Gi-xu nh l nhng ngi cng b Nc Tri (Ma-thi- 13:57; 21:11, 46; Lu-ca 4:24; 7:16; 13:33; 24:19). Cha Gi-xu cng tuyn b Ngi ln hn cc tin tri (Ma-thi- 11:9; 12:41; Lu-ca 7:26). D. Ch cc tin tri khc trong Tn c 1. Thi th u ca c Cha Gi-xu c ghi li trong Phc m Lu-ca (tc l cc k nim, nhng iu Ma-ri ghi nh) a. -li-sa-bt (Lu-ca 1:41-42) b. Xa-cha-ri (Lu-ca 1:67-79) c. Si-m-n (Lu-ca 2:25-35) d. An-ne (Lu-ca 2:36) 2. Cc li tin on ma mai (Cai-phe, Ging 11:51) E. Ch ngi cng b Phc m (danh sch cc n t cng b Phc m trong I C-rinh-t 12:28-29; -ph-s 4:11) F. Ch mt n t ang vn hnh trong Hi thnh (Ma-thi- 23:34; Cng-v 13:1; 15:32; Rma 12:6; I C-rinh-t 12:10, 28-29; 13:2; -ph-s 4:11). C khi iu ny ch cc ph n (Lu-ca 2:36; Cng-v 2:17; 21:9; I C-rinh-t 11:4-5). G. Ch sch v thi k cui cng, sch Khi huyn (Khi huyn 1:3; 22:7, 10, 18, 19). III. Cc tin tri thi Tn c A. H khng rao truyn nhng mc khi c linh cm nh cch cc tin tri thi Cu c (tc l Kinh thnh). iu ny kh thi l v cch dng cm t c tin ny (c ngha l mt Phc m hon tt, trn vn) trong Cng-v 6:7; 13:8; 14:22; Ga-la-ti 1:23; 3:23; 6:10; Phi-lp 1:27; Giu-e 3, 20. iu ny c thy r rng qua cm t dng trong Giu-e 3, o[c tin] truyn cho anh em mt ln c. Ch o mt ln c ch cc l tht, gio l, khi nim, cc li dy v th gii quan C-c-Gio. S nhn mnh a ra mt ln l nn tng Kinh thnh gii hn s linh cm cho cc sch Tn c v khng cng nhn tnh mc khi ca cc sch khc hoc cc sch vit sau . Mc d c nhiu ch m h, khng r rng, na trng na en trong Tn c, nhng ngi tin Cha bi c tin cng nhn rng mi iu cn cho c tin v cho s thc hnh li sng o u c trong Tn c vi mt s r rng c th hiu c. Khi nim ny c xp trong ci gi l tam gic mc khi 1. c Cha Tri mc khi chnh Ngi qua khng gian v thi gian ca lch s (S MC KHI) 2. Ngi chn mt s trc gi l con ngi ghi li v gii thch nhng cng vic ca Ngi (S LINH CM) 3. Ngi ban Thnh Linh m lng v tr ca con ngi hiu Kinh thnh, mc du khng phi mt cch hon ton, nhng mt cch va dn n s cu ri v mt np sng C c hiu qu (S SOI SNG) im mun ni y l s linh cm ch gii hn cho cc trc gi vit Kinh thnh m thi. Khng c mt cun sch no, mt khi tng hay mt mc khi no khc c thm quyn trn nhng iu vit bi cc trc gi ny. Kinh in Kinh thnh c ng li. Chng ta c ton b l tht chng ta cn c th p ng vi c Cha Tri mt cch thch hp.

195

L tht ny c thy r rng nht trong s thng nht gia cc trc gi Kinh thnh so vi s khng ng ca nhng ngi tin Cha chn thnh v tin knh. Khng mt tc gi hay din gi hin i no c mt mc lnh o thing ling ging nh cc trc gi Kinh thnh. B. V nhiu mt cc tin tri Tn c ging vi cc tin tri Cu c: 1. Tin on cc s kin trong tng lai (Phao-l, Cng-v 27:22; A-ga-bt, Cngv 11:27-28; 21:10-11; mt s tin tri khng c nu tn, Cng-v 20:23) 2. Cng b s on xt (Phao-l, Cng-v 13:11; 28:25-28) 3. Cc hnh ng tng trng m t cch n tng mt s kin (A-ga-bt, Cng-v 21:11) C. C mt s ln h cng b l tht Phc m qua s tin on (Cng-v 11:27-28; 20:23; 21:10-11), nhng y khng phi l trng tm chnh. Ni tin tri trong I C-rinh-t ch yu l truyn b Phc m (14:24, 39). D. H l cng c ca Thnh Linh by t nhng ng dng hin ti v thc t v l tht c Cha Tri cho tng trng hp, vn ha, hay thi i khc nhau (I C-rinh-t 14:3). E. H tch cc trong cc Hi thnh u tin thi Phao-l (I C-rinh-t 11:4-5; 12:28, 29; 13:29; 14:1, 3, 4, 5, 6, 22, 24, 29, 31, 32, 37, 39; -ph-s 2:20; 3:5; 4:11; I T-sa-l-nica 5:20) v c nhc n trong tp Didache (vit vo cui th k th nht hay th k th hai, ngy thng khng r) v trong phi Montanism th k th hai v th ba trong vng bc Phi. IV. C phi cc n t thi Tn c chm dt? A. Cu hi ny tht kh tr li. N gip lm sng t vn bng cch nh ngha mc ch cc n t. Chng c dng xc nhn s ging dy ban u v Phc m hay chng l nhng phng cch vn tip din Hi thnh phc v chnh mnh v cho mt th gii h mt? B. Chng ta nhn xem lch s ca Hi thnh hay ch xem xt Tn c tr li cu hi ny? Khng c mt du hiu no trong Tn c cho thy rng cc n t thuc linh ch c tnh cch tm thi. Nhng ngi tm cch dng I C-rinh-t 13:8-13 ni n vn ny lm dng nh c thm quyn ca on ny, l on xc nh rng mi s s qua i ch tr tnh yu thng. C. Ti rt mun ni rng bi v Tn c l thm quyn, khng phi lch s Hi thnh, cho nn ngi tin Cha phi xc nh rng cc n t ny vn tip din. Tuy nhin, ti tin rng vn ha cng nh hng n cch din gii. Mt s on rt hin nhin khng cn p dng cho ngy nay (v d ci hn thnh, n b mang khn trm u, Hi thnh nhm ti nh, v.v). Vy th, nu vn ha nh hng n cc on Kinh thnh, th ti sao lch s Hi thnh li khng lm c iu ny? D. Ni cho cng, y l cu hi khng th tr li mt cch dt khot c. Mt s th ng h s chm dt, trong khi mt s khc ng h s khng ngng ngh. Trong lnh vc ny, cng nh trong mt s vn gii ngha khc, tm lng ca ngi tin Cha l cha kha. Tn c c tnh m h v thuc v vn ha. iu kh l lm sao bit c on Kinh vn no b nh hng bi lch s,vn ha v on no mang tnh vnh vin (xem sch ca Fee and Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 14-19; 69-77). Ti y vn v t do v trch nhim, c ni n trong R-ma 14:1-15:13 v I C-rinh-t 8-10, ng vai tr quan trng. Cch chng ta tr li cho cu hi ny c tnh quan trng trong hai cch: 1. Mi tn hu phi bc i bng c tin trong nh sng (s soi dn) m h c. c Cha Tri nhn xem tm lng v ng c ca chng ta. 2. Mi tn hu cng phi cho php cc tn hu khc bc i trong s hiu bit c tin ca h. Nn c mt s chp nhn nhau trong khun kh Kinh thnh. c Cha Tri mun chng ta yu thng nhau nh Ngi yu. E. kt li vn , C-c-Gio l cuc sng ca c tin v tnh yu ch khng phi l mt thn hc hon ho. Mi lin h vi Ngi, iu s nh hng n mi lin h ca chng ta vi ngi khc, l iu quan trng hn l nhng thng tin khng cn nghi vn hay s hon ho v tn l. 196

11:28 c s i km trn khp t. . .C-lt Cm t a l ny ch c quc La m (xem 17:6,31; 19:27; 24:5). C-lt cai tr t nm 41 n nm 54 SC. ng k v Caligula v trc Nero. C nhiu cn hn hn ln trong triu i ca ng (xem Suetonius, Life of Caludius 18:2). Theo Josephus, trong Antiq. 20.5.2, trn hn hn trm trng nht xy ra ti vng Pa-les-tin trong khong nhng nm 44 n 48 SC. 11:29 Cc mn bn nh, mi ngi ty sc ring mnh, gi mt mn tin b th y l mt trong nhng phng thc quan trng m cc Hi thnh ngi ngoi bang thi hnh gy dng mi thng cng vi Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem. Chi tit ny thit lp khun mu cho nhng Hi thnh Phao-l thnh lp sau (xem 24:17; R-ma 15:2-28; I C-rinh-t 16:1-4; II C-rinh-t 8-9; Ga-la-ti 2:10). 11:30 gi tin y cho cc trng lo y l ln u tin cp n cc trng lo trong Hi thnh. (xem 14:23; 15:2,4,6,22,23; 16:4; 20:17; 21:18). Ch trng lo ng ngha vi cc ch b trn, gim mc v mc s (xem Cng-v 20:17,28 and Tt 1:5,7). Ch trng lo (presbuteros) c gc t cc chi phi trong Cu c, trong khi ch b trn (episkopos) c gc t chnh quyn thnh bang Hy lp. Dng nh iu ny m ch mt nhm lnh o thuc Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem 15:2,6,22,23). Trong nhng phn Tn c chu nhiu nh hng Do Thi, nh Gia-c hay H-b-r, th vn s dng cch hiu ca Do Thi l ngi lnh o a phng ln tui, khng hn l mc s. nh tay Ba-na-ba v Sau-l c nhiu tranh lun v chuyn hnh trnh ny: y l chuyn i n Gi-ru-sa-lem c cp trong Ga-la-ti 2:2,10 hay l chuyn i n Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem cp trong Cng-v 15. Chng ta bit rt t chi tit v bui u ca cuc i v chc v ca Phao-l. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. Ti sao vic ngi ngoi bang tip nhn ng Christ l mt nan thn hc? 2. S n nn l tng phm t Cha (cu 18) hay l mt iu kin giao c (Mc 1:15; Cng-v 3:16,19; 20:21)? 3. Ti sao Ba-na-ba i tm Phao-l?

197

CNG V ON 12
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Gia-c tun o v Phi-e-r b b t 12:1-5 Phi-e-r c gii cu khi ngc t 12:6-17

NKJV
S tn bo ca H-rt i vi Hi thnh 12:1-5 Phi-e-r c gii cu khi t 12:6-19

NRSV
S bt b ca H-rt c-rp-ba 12:1-5

TEV
Bt b cng thm 12:1-5 Phi-e-r c gii cu khi t

NJB
S bt giam v b t k diu ca Phi-e-r 12:1-5

12:6-11

12:6-10 12:11

12:6-11

12:12-17

12:12-15 12:16-17

12:12-17

12:18-19

12:18-19

12:18-19a 12:19a

12:18-19

Ci cht ca H-rt 12:20-23

Ci cht au n ca H-rt 12:20-24

Ci cht ca H-rt c-rp-ba 12:20-23

Ci cht ca H-rt 12:20 12:21-23

Ci cht ca k bt b 12:20-23

Ba-na-ba v Sau-l c ch nh 12:24-25 12:25-13:3

Ba-na-ba v Sau-l ti Chp-r (12:24-13:12) 12:24-25 12:24 12:25

Ba-na-ba v Sau-l tr v An-ti-t 12:24 12:25

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn

198

CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH Dng di ca H-rt i (nu cn tm hiu thm xin tham kho bn ch dn ca Flavius Josephus trong Antiquities of the Jews). I. H-rt i A. Vua Giu- (nm 37-4 TCN) B. Ma-thi- 2:1-19; Lu-ca 1:5 II. Cc con trai A. H-rt Phi-lp (m l Marianne of Simon) 1. Chng ca H-r-ia 2. Vua ch hu cai tr Iturea (nm 4 TC - 34 SCN) 3. Ma-thi- 14:3; Mc 6:17 B. H-rt Phi-lp (m l Cleopatra) 1. Vua ch hu cai tr vng pha Bc v Ty bin Ga-li-l (nm 4 TCN - nm 34 SCN) 2. Lu-ca 3:1 C. H-rt An-ti-pa 1. Vua ch hu cai tr Ga-li-l v B-r (nm 4 TCN - nm 39 SCN) 2. T hnh Ging Bp-tt 3. Ma-thi- 14:1-12; Mc 6:14,29; Lu-ca 3:19; 9:7-9; 13:31; 23:6-12,15; Cng-v 4:27; 13:1 D. A-ch-la-u, thng c H-rt 1. Cai tr x Giu-, Sa-ma-ri v Idumea (nm 4 TCN - nm 6 SCN) 2. Ma-thi- 2:22 E. A-rit-t-bu-l (m l Mariamne) 1. Ch c mt con trai l H-rt c-rp-ba I 2. Cai tr c vng Pa-les-tin (nm 41-44 SCN) 3. T hnh Gia-c v b t Phi-e-r 4. Cng-v 12:1-24; 23:35 (a) C con l H-rt c-rp-ba II, vua ch hu lnh th pha Bc (nm 50-70 SCN) (b) C con gi l B-r-nt (1) lm v anh mnh (2) Cng-v 25:13-26:32 (c) C con gi l -ru-si (1) v ca Ph-lt (2) Cng-v 24:24 NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 12:1-5 1 ng thu , vua H-rt h hip mt vi ngi trong Hi thnh. 2 Vua dng gm git Gia-c l anh ca Ging; 3 thy iu va ngi Giu-a, nn cng sai bt Phi-e-r na. 4 By gi nhm ngy n bnh khng men. Vy, vua bt ngi v h ngc, ph cho bn ng binh canh gi, mi ng c bn tn lnh. Vua toan i lc xong l Vt Qua, th bt ngi ra hu trc mt dn chng. 5 Vy, Phi-e-r b cm trong khm, cn Hi thnh c cu nguyn c Cha Tri cho ngi lun. 12:1 H-rt y l vua H-rt c-rp-ba I, cai tr trn nhiu vng lnh th khc nhau ca x Pa-les-tin vo khong nm 37-44 SCN. ng ln ln ti R-ma v l bn ca Gai-t, ngi k v ca Hong Tiberius, sau ny l Hong Caligula. Ngi Do Thi sn lng chp nhn cng v lnh o ca vua 199

H-rt v b ni ca ng (Mariamne) l cng cha ca dng di Hasmonean/Maccabean (ngi Do Thi yu nc). ng l ngi gi o Do-Thi-Gio nghim ngt (c l v l do chnh tr). theo di bn lun chi tit v vua H-rt ny, xin tham kho Antiq. ca Josephus mc 19.7.3; 19.8.2. Hi thnh Tham kho ghi ch ti 5:11. h hip H-rt lm iu ny thu phc s ng h v chp thun ca gii lnh o Do Thi (xem cu 3,11). Nhng lnh o La m cng lm nh vy (xem 24:27; 25:9). Lu-ca s dng ch ny mt vi ln (xem 7:6,19; 12:1; 14:2; 18:10). y l ch thng dng trong bn Septuagint ch s ngc i. Vn t ca Lu-ca chu rt nhiu nh hng t bn Septuagint. 12:2 Vua dng gm git Gia-c l anh ca Ging y l S Gia-c, l em ca Ging (xem Luca 5:10; 6:14; 8:51; 9:28,54). ng l mt thnh vin trong nhm nhng s thn cn vi c Cha Gixu (xem Ma-thi- 17:1; 26:37; Mc 5:37; 9:2; 14:33; Lu-ca 9:28). Ti sao Gia-c b git nhng Phi-e-r li thot cht l s b mt thuc v Cha. Chm u bng gm l cch thc t hnh thng thng cho cng dn La m, nhng li l kinh tm i vi ngi Do Thi. C im th v l vo lc ny, Hi thnh ban u khng thy c nhu cu tm ngi thay th cho Giac nh h lm khi thay th Giu-a (xem 1:15-20). Khng c s l gii chc chn, nhng c l v s phn bi ca Giu-a ch khng phi ci cht ca ng l nguyn nhn ca s bu chn ngi thay th (xem 1:15-26). C mt s ngi cho rng khi Phao-l gi Gia-c, em c Cha Gi-xu l s (xem Ga-la-ti 1:19) th ng y nhim ngi thay th. iu ny lin h n thc mc gia a v chnh thc ca mi hai s u tin v n t ca chc v s (xem -ph-s 4:11). 12:3 bt Phi-e-r y l ln th ba Phi-e-r b bt giam (xem 4:3; 5:18). C-c-Nhn khng th min tr khi b bt b. nhm ngy n bnh khng men Ti y ni n L Vt Qua (xem cu 4), kt hp vi L Bnh Khng Men ko di tm ngy (xem Xut -dp-t K 12:18; 23:15; Lu-ca 22:1). C hai k l ny u k nim s gii cu dn Do Thi khi ch n l ti Ai-cp. Nhng k l ny c c hnh t ngy 14 n 21 thng Nissan theo lch Do Thi, nhm vo thng ba hay thng t. 12:4 bn ng binh C ngha l bn ng binh thay i bn ln mt ngy, hay l mi su ngi. Con s lnh canh chng t H-rt s Phi-e-r vt ngc (xem 5:19). 12:5 Hi thnh c cu nguyn c Cha Tri cho ngi lun Hi Thnh ang cu nguyn (xem cu 12), nhng li kinh ngc khi Cha nhm li. Lun l mt tr ng t nhn mnh (xem Lu-ca 22:44) ch xut hin c 3 ln trong Tn c (xem I Phi-e-r 1:22). CH C BIT: S CU THAY I. Gii thiu A. S cu nguyn l quan trng v c Cha Gi-xu lm gng 1. Li cu nguyn ring, Mc 1:35; Lu-ca 3:21; 6:12; 9:29; 22:29-46 2. Dp sch n th, Ma-thi- 21:13; Mc 11:17; Lu-ca 19:46 3. Li cu nguyn mu, Ma-thi- 6:5-13; Lu-ca 11:2-4 B. Cu nguyn l thc hin hnh ng thy c v nim tin chng ta ni mt c Cha Tri hay chm sc, quan tm n c nhn, ng ang hin din, sn sng v c

200

th hnh ng thay cho chng ta v nhng ngi khc. C. c Cha Tri ch thn t gii hn chnh Ngi p li li cu nguyn ca con ci Ngi trong nhiu lnh vc (Gia-c 4:2) D. Mc ch chnh yu ca s cu nguyn l tng giao v dnh th gi vi Ba Ngi c Cha Tri. E. Tm bao qut ca s cu nguyn l bt c iu g, bt c ai c lin quan n ngi tin Cha. Chng ta c th cu nguyn mt ln, ri tin, hay l cu nguyn nhiu ln lp i lp li khi t tng ny hay s lo u li n. F. S cu nguyn bao gm mt s yu t sau: 1. Ngi khen v chc tng Ba Ngi c Cha Tri 2. Cm t Cha v s hin din, mi tng giao v s chu cp ca Ngi 3. Xng ti, trong qu kh v hin ti 4. Cu xin nhng nhu cu hay nhng mong c chng ta cm bit c 5. Cu thay dng ln nhng nhu cu ca ngi khc trc mt Cha G. S cu thay l mt huyn nhim. c Cha Tri yu thng ngi m chng ta cu thay cn hn c chng ta, th nhng s cu thay ca chng ta li thng em n s thay i, s p ng, hay nhu cu khng nhng trong chnh chng ta, m cng em n trong h na. II. Cc d liu trong Kinh thnh A. Cu c 1. Nhng v d v s cu thay: a. p-ra-ham ni xin cho S-m, Sng-th-k 18:22 v nhng cu sau b. Mi-se cu nguyn cho dn Y-s-ra-n (1) Xut -dp-t k 5:22-23 (2) Xut -dp-t k 32:31 v tip sau (3) Phc truyn 5:5 (4) Phc truyn 9:18, 25 v tip sau c. Sa-mu-n cu nguyn cho Y-s-ra-n: (1) I Sa-mu-n 7:5-6, 8-9 (2) I Sa-mu-n 12:16-23 (3) I Sa-mu-n 15:11 d. a-vt cu nguyn cho con, II Sa-mu-n 12:16-18 2. c Cha Tri tm kim nhng ngi cu thay, -sai 59:16 3. Ti li bit c nhng khng xng ra hay thi khng n nn nh hng n s cu nguyn a. Thi thin 66:1 b. Chm ngn 28:9 c. -sai 59:1-2; 64:7 B. Tn c 1. Cng tc cu thay ca c Cha Con v c Thnh Linh: a. c Cha Gi-xu (1) R-ma 8:34 (2) H-b-r 7:25 (3) I Ging 2:1 b. c Thnh Linh, R-ma 8:26-27 2. Mc v cu thay ca Phao-l a. Cu thay cho ngi Do Thi (1) R-ma 9:1 v nhng cu sau

201

III.

(2) R-ma 10:1 b. Cu thay cho cc Hi thnh (1) R-ma 1:9 (2) -ph-s 1:16 (3) Phi-lp 1:3-4, 9 (4) C-l-se 1:3, 9 (5) I T-sa-l-ni-ca 1:2-3 (6) II T-sa-l-ni-ca 1:11 (7) II Ti-m-th 1:3 (8) Phi-lp 4 c. Phao-l xin cc Hi thnh cu nguyn cho ng (1) R-ma 15:30 (2) II C-rinh-t 1:11 (3) -ph-s 6:19 (4) C-l-se 4:3 (5) I T-sa-l-ni-ca 5:25 (6) II T-sa-l-ni-ca 3:1 3. Mc v cu thay ca Hi thnh: a. Cu thay cho nhau: (1) -ph-s 6:18 (2) I Ti-m-th 2:1 (3) Gia-c 5:16 b. Cu nguyn cho cc thnh phn c bit: (1) Cho k th, Ma-thi- 5:44 (2) Cho nhng ngi lm cng vic Cha, H-b-r 13:18 (3) Cho nh cm quyn, I Ti-m-th 2:2 (4) Cho ngi bnh, Gia-c 5:13-16 (5) Cho nhng ngi sa ng, I Ging 5:16 c. Cu nguyn cho mi ngi, I Ti-m-th 2:1 Nhng ngn tr khin nhng li cu nguyn khng c nhm: A. Mi lin h ca ngi tin Cha vi Cha v vi c Thnh Linh 1. trong Ngi, Ging 15:7 2. Trong danh Ngi, Ging 14:13,14; 15:16; 16:23-24 3. Trong c Thnh Linh, -ph-s 6:18; Giu-e 20 4. Theo ch ca c Cha Tri, Ma-thi- 6:10; I Ging 3:22; 5:14-15 B. ng c ca ngi cu nguyn 1. Khng giao ng, Ma-thi- 21:22; Gia-c 1:6-7 2. Khim nhng v n nn, Lu-ca 18:9-14 3. Cu xin sai lm, Gia-c 4:3 4. ch k, Gia-c 4:2-3 C. Cc kha cnh khc trong i sng ngi cu nguyn 1. Trung kin a. Lu-ca 18:1-8 b. C-l-se 4:2 c. Gia-c 5:16 2. C cu xin a. Ma-thi- 7:7-8 b. Lu-ca 11:5-13

202

IV.

c. Gia-c 1:5 3. Xch mch trong gia nh, I Phi-e-r 3:7 4. c gii phng khi ti li bit c a. Thi thin 66:18 b. Chm ngn 28:9 c. -sai 59:1-2 d. -sai 64:7 Kt lun thn hc: A. Qu l mt c n! Qu l mt c hi! Tht l mt nhim v v mt trch nhim! B. c Cha Gi-xu l gng mu cho chng ta. Cha Thnh Linh l ngi hng dn chng ta. c Cha Cha ang mong i chng ta. C. S cu nguyn c th thay i bn, gia nh bn, bn b ca bn v th gii.

BN NASB 12:6-17 6 V, m rng ngy m H-rt nh bt Phi-e-r ra hu, ngi ang mang hai xing, ng gia hai tn lnh, v trc ca c qun canh gi ngc. 7 Thnh lnh, mt thin s ca Cha n, v c nh sng soi trong ngc ti. Thin s p vo sn Phi-e-r, nh thc ngi, m rng: Hy mau ch dy. Xing bn rt ra khi tay ngi. 8 K , thin s ni rng: Hy nt lng v mang dp vo i. Phi-e-r lm theo. Thin s li tip: Hy mc o ngoi v theo ta. 9 Phi-e-r ra theo; chng bit iu thin s lm l tht, song tng mnh thy s hin thy. 10 Khi qua khi vng canh th nht, ri vng th nh, th n ni ca st, l ca thng vo thnh; ca t m ra trc mt hai ngi, ri hai ngi vt ra khi, i ln ng ci, tc th thin s la Phi-e-r. 11 Phi-e-r bn tnh li v ni rng: By gi ta nhn bit tht c Cha Tri sai thin s Ngi gii cu ta ra khi tay H-rt cng khi iu dn Giu-a ang mong i. 12 Ngi suy ngh li iu , ri n nh Ma-ri, m ca Ging, cng gi l Mc, l ni c nhiu ngi ang nhm li cu nguyn. 13 Ngi g ca nh ngoi, mt con i tn l R- n nghe, 14 nhn bit ting Phi-e-r nn mng r lm, n ni chng m ca, nhng tr chy vo bo tin rng Phi-e-r ng ng trc ca. 15 Ngi ta ni rng: My sng. Song nng quyt l qu tht. H bn ni: y l thin s ca ngi. 16 Nhng Phi-e-r c g ca hoi. Khi m ca, thy Phi-e-r, ht thy u kinh hi. 17 Nhng ngi ly tay ra du biu chng lm thinh, ri thut li cho bit Cha dng cch no cu mnh khi ngc; on, ngi li dn rng: Hy cho Gia-c v anh em bit iu ny. Ri , ngi bc ra sang ni khc. 12:6 Trong m im tiu biu trong vn phong ca Lu-ca l nhng im nhn thi gian (xem cu 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 18). gia hai tn lnh Cu ny chng t tnh bt kh thi ca vic Phi-e-r o thot. Gn nh l nhng ngi lnh ny canh chng nhng s toan tnh gii cu Phi-e-r (xem 5:19). 12:7 Thnh lnh, mt thin s ca Cha n y l im bt thng khi c s can thip siu nhin ca thin s ca Cha (xem 5:19; 7:30,35,38,53; 8:26; 10:3,7,22) v c Thnh Linh (xem 8:29,39; 10:19) li hon chuyn cho nhau trong sut sch Cng-v. Dng nh bi trc gic th c Thnh Linh phn, nhng thin s l s biu hin vt cht bn ngoi. Tht l th v khi chng kin s kt hp ca c t nhin v siu nhin trong cu chuyn ny (tng t nh nhng tai v trong sch Xut -dp-t K).

203

Hy mau ch dy y l MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) c ngha khn cp. Ti sao thin s li phi gp rt? Khng phi chnh thin s ang kim sot s kin ny sao? 12:8 Hy nt lng v mang dp vo i C hai u l MNH LNH TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE IMPERATIVES). Hy mc o ngoi v theo ta Trong cu ny MNH LNH TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE IMPERATIVES) tip theo sau MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Thin s thc hin cng tc ny tht l hi h. V thin s ny rt l bn chn, lo lng! 12:9 Phi-e-r khng bit y l mt khi tng, gic m hay l hin thc. (xem cu 11-12; 10:17,19; 11:5). 12:11 Phi-e-r bn tnh li Lu-ca s dng cm t tng t miu t ngi con trai hoang ng (xem Lu-ca 15:17). Bt thnh lnh, hin thc cng vi nhng h ly ca n khin ng bng tnh (xem cu 12). 12:12 nh Ma-ri Ma-ri l mt tn rt thng dng. C vi Ma-ri c cp n trong Phc m. 1. M ca c Cha Gi-xu (xem Lu-ca 1:27) 2. Ma-ri Ma--len, mt mn t x Ga-li-l (xem Lu-ca 8:2; 24:10) 3. M ca Ging v Gia-c (xem Lu-ca 24:10) 4. Em ca Ma-th v La-xa-r (xem Lu-ca 10:39,42) 5. V ca C-l--ba (xem Ging 19:25) 6. M ca Ging (Mc) (ti y) m ca Ging y l m ca Ging (Mc). Hi thnh ban u Gi-ru-sa-lem nhm hp ti nh ca gia nh ny (xem Cng-v 12:12). y l a im Cha hin ra ba ln sau khi phc sinh v c Thnh Linh ging lm. Ging (Mc) cng vi ngi anh em h Ba-na-ba (xem C-l-s 4:10) ng i cng vi Phao-l trong chuyn truyn gio u tin (xem Cng-v 12:25-13:13). V mt l do g ng t b on truyn gio v tr v nh (xem Cng-v 15:38). Ba-na-ba mun em ng theo trong chuyn truyn gio th hai nhng Phao-l khng ng (xem Cng-v 15:36-41). iu ny dn ti s chia r gia Phao-l v Ba-na-ba. Ba-na-ba em Ging (Mc) theo n Chp-r (xem Cng-v 15:39). V sau, khi Phao-l b t, ng nhc n Ging (Mc) mt cch tch cc (xem C-l-s 4:10) ri sau trong khi b giam ln th hai R-ma, trc khi cht, Phao-l c nhc n Ging (Mc) mt ln na (xem II Ti-m-th 4:11). Dng nh Ging (Mc) tr thnh mt thnh vin trong on truyn gio ca Phi-e-r (xem I Phi-er 5:13). Eusebius trong tc phm Eccl. His. 3:39:12 tit l cho chng ta chi tit l th v mi lin h gia Ging (Mc) v Phi-e-r Trong quyn sch ca mnh, Papias c cho chng ta bit nhng li dy ca Cha do Aristion truyn li hoc l hc trc tip t trng lo Ging. Sau khi bn tho nhng chi tit ny vi cc hc gi, ti phi b tc on trch dn t Papias vi mt t chi tit m ng b qua lin quan n Mc, tc gi sch Phc m: Trong im ny, trng lo thng ni rng Mc, lm ngi thng ngn cho Phi-e-r, chp li cn thn nhng khng theo th t tt c nhng g ng nh v s dy d v vic lm ca Cha. Bi v ng khng c nghe t chnh Cha, v cng khng phi l mt trong nhng ngi theo Ngi; nhng v sau, nh ta ni, l mt ngi thn cn vi Phi-e-r. Phi-e-r thng iu chnh s dy d ca mnh thch ng vi hon cnh m khng xp t nhng li phn ca Cha mt cch c h thng, v vy iu kh hp l cho Mc l ng ch ghi li nhng g ng nh m thi. V ng ch c mt

204

mc ch duy nht l khng b st bt c iu g ng nghe v khng trnh by li sai lch. (trang 152). Trong on trch dn ny, Papias c cp n trng lo Ging; trong Against Heresies 5:33:4, Irenaeus cho bit v nhng iu ny c lm chng rng do Papias ghi li, l ngi nghe Ging k, v l ngi ng hnh vi Polycarp. Chi tit ny m ch rng Papias c nghe t chnh S Ging. nhiu ngi ang nhm li cu nguyn Cu trc ng php ca nhng ch ny cho bit Hi thnh hp li v nh rng s c cu nguyn. NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE) theo sau bi NG TNH T TRUNG CP (bin cch) HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) PARTICIPLE). 12:13 ca nh ngoi y l mt ca nh ngoi mt ng, c nhng ca ln hn trn lu. R- Tn ca c ngha l hoa hng. Khng r l c l ngi gip vic cho ch nh hay l ngi n d bui cu nguyn. 12:15 My sng Hi thnh ang cu nguyn xin Cha hnh ng, nhng khi Cha hnh ng th h li v cng kinh ngc. H bn ni C hai CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVES) trong vn mch, cho bit vic R- khng nh v s tr li ca nhng ngi trong bui cu nguyn lp li nhiu ln. y l thin s ca ngi. Thin s ng vai tr quan trng trong nhng tc phm ca Lu-ca. Dng nh ngi Do Thi tin rng thin s gim h cho mt ngi no c th c hnh th ging ngi ( bn lun su sc v nhng ngun ti liu v h thng nim tin Do-Thi-Gio lin h n nhng thin s gim h, tham kho Encyclopaedia Judaica, vol. 2, trang 963). Khng c nn tng Kinh thnh no cho nim tin ny. S khai trin v thin s hc ny c th n t khi nim fravashi ca Zoroastrianism. Phn ln ni dung thin s hc ca tu s Do-Thi-Gio u c ngun gc t nh hng ca Ba-t ny. C mt s bng chng kinh vn v thin s gim h cho nhng ngi mi tin o (xem Ma-thi- 18:10). 12:17 ra du biu chng lm thinh R rng y l chi tit ca mt nhn chng trc tip (xem 13:16). Lu-ca ghi li du hiu ny vi ln (xem 13:16; 19:33; 21:40). Hy cho Gia-c v anh em bit iu ny Chng t Gia-c, em ca c Cha Gi-xu l lnh o trong Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem 15:13-21).

CH C BIT: GIA-C, EM CA CHA GI-SU A. ng c gi l Gia-c Cng Chnh v sau c bit danh l u gi lc v ng thng xuyn qu gi cu nguyn (theo Hegesippus, Eusebius trch dn). B. Gia-c khng phi l tn cho n sau khi Cha phc sinh (xem Mc 3:21; Ging 7:5). c Cha Gi-xu hin ra vi ng cch c nhn sau khi Cha phc sinh (xem I C-rinh-t 15:7). C. ng hin din vi cc s trn phng cao (xem Cng-v 1:14) v chc cng hin din khi c Thnh Linh ging lm trong L Ng Tun. D. ng c gia nh (xem I C-rinh-t 9:5).

205

E. Phao-l xem Gia-c nh l ct tr ca Hi thnh (c th l s , xem Ga-la-ti 1:19) nhng khng thuc trong s mi hai s (xem Ga-la-ti 2:9; Cng-v 12:17; 15:13ff). F. Trong Antiquities of the Jews, 20:9:1,Josephus cho bit Gia-c b nm nm 62 SC theo lnh ca phe Sa-u-s trong Ta cng lun; trong khi truyn thuyt khc theo Clement of Alexandria hoc Hegesippus, nhng tc gi trong th k th hai, th Gia-c b x xung t vch n th. G. Tri qua nhiu th h sau s cht ca c Cha Gi-xu, mt thn nhn, b con ca c Cha Gi-xu c c lm lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem. H. Gia-c vit sch Gia-c trong Tn c. bc ra sang ni khc Khng ai bit Phi-e-r i u, nhng chc rng ng khng i R-ma theo nh mt s ngi gi nh , v ng c hin din ti Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem trong Cng-v 15. D rng Cha gii cu Phi-e-r mt cch siu nhin, nhng khng c ngha rng ng c th khinh sut v li vo s can thip k diu ca Cha. Cn nh rng Gia-c b git. Phi-e-r cng nhn vi Hi thnh sn sng cho s bt b tn bo hn bi v ng c gii cu. BN NASB 12:18-19 18 n sng, trong bn lnh c s xn xao rt ln: v chng n chng hay Phi-e-r i u. 19 Vua H-rt sai tm ngi, nhng tm chng c, bn tra hi bn lnh, ri truyn lnh dn chng n i git. on, ngi t x Giu- xung thnh S-sa-r, li ti . 12:18 c s xn xao rt ln Cm t ny l nt c trng trong vn phong ca Lu-ca (xem 14:28; 15:2; 17:4,12; 19:23,24; 27:20). Cch ni bt i li lm nhn mnh thm s kin (litotes). 12:19 tra hi bn lnh, ri truyn lnh dn chng n i git y l ng ca bn vn, nhng khng ni r rng. Mt s bn dch dng ch in nghing xc nh rng ch khng c trong bn vn Hy lp. Nu mt ngi lnh canh thot t nhn, ngi lnh phi nhn lnh hnh pht ca ngi t nhn (xem 16:27; 27:42). BN NASB 12:20-23 20 V, vua H-rt cm gin dn thnh Ty-r v dn thnh Si-n. Chng c lng quan hu ca vua l Ba-la-tt ri, bn ng lng n cng vua m xin ha, v x h n nh lng thc trong x vua. 21 n k, vua H-rt mc o chu, ngi trn ngai, truyn phn gia cng chng. 22 Dn chng ku ln rng: y l ting ca mt thn, chng phi ting ngi ta u! 23 Lin lc , c thin s ca Cha nh vua H-rt, bi c chng nhng s vinh hin cho c Cha Tri; v vua b trng c m cht. 12:20 V, vua H-rt cm gin dn thnh Ty-r v dn thnh Si-n H-rt rt cm gin v c tip tc cm gin, dng NI TRNH KHNG HON THNH (PERIPHRASTIC IMPERFECT). Khng r s kin lch s c th no c cp ti y, nhng vng Ty-r v Si-n ph thuc vo nhng nng sn t vng Ga-li-l (xem I Cc Vua 5:11; -x-ra 3:7; v c th -x-chi-n 27:17). 12:21 n k, vua H-rt mc o chu S kin ny xy ra vo nm 44 SC. c y chi tit v s kin ny cn tham kho Antiq. ca Josephus 19.8.2 (bn dch ca William Whiston, Kregal).

206

Trong k l hi ny, c mt m ng vy quanh nhn vt chnh ca l hi, mt ngi c chc v cao trng trong vng. Trong ngy th hai ca l hi, ng mc mt chic o lm bng bc vi nhng ng an dt v cng tinh xo, bc ln khn i trong bui sng sm. Khi , chic o bc phn chiu rc r tia sng mt tri bui sm khin m ng kinh ngc ri sau l s st. Ri dn dn t trong m ng nhng ngi ang ngng trng ln khn i lan truyn cc li xng tng rng l mt v thn. H ni nh sau Xin hy thng xt chng con; mc d bao lu nay chng con tn knh ngi nh mt i nhn, nhng t nay tr i chng con s tn xng ngi vt trn ngi phm Khi nghe nhng li xng tng ny, v vua khng qu trch m ng hay chi t cc li tng bc khinh o ca h. Nhng ngay sau , ng ngc ln thy mt con chim c u trn dy thng ging trn u ng; ngay lp tc ng hiu rng con chim c l du hiu chng lnh cho ng, d trc y n mang s ip tt lnh, ri ng qu ng trong s au n cng cc. Cn au d di pht ra t thn mnh ng, khi u vi s vt v khng khip. ng hng nhn v pha cc bn hu mnh v ni: Ta, ngi m cc ngi xng l thn, ang b gi t b cuc i ny. Thng trng pht nhng li di tr cc ngi va xng tng; v ta k m cc ngi gi l bt dit ang b ci cht a i (trang 412). Tnh kh ca H-rt cng vi tnh trng th cht km theo c m t cch khng khip trong Antiq. 17:6:5. 12:23 thin s ca Cha y l Thin S Cht Chc (xem Xut -dp-t K 12:23; II Sa-mu-n 24:16; II Cc Vua 19:35). S cht trong tay Cha ch khng phi Sa-tan. Ti y l mt bng chng ca s phn xt hin thi. BN NASB 12:24 24 By gi, o c Cha Tri tn ti rt nhiu, cng ngy cng trn thm ra. 12:24 y l nt c trng ca cu tng kt (xem 6:7; 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31). BN NASB 12:25 25 Ba-na-ba v Sau-l lm chc v mnh xong ri, bn t thnh Gi-ru-sa-lem tr v thnh An-ti-t, dn theo Ging, cng gi l Mc. 12:25 y l im bt u s tng trnh v nhng chuyn truyn gio ca Phao-l. C im khc bit v cu ny trong nguyn tc, h tr v Gi-ru-sa-lem (xem MSS v B) hay l h tr v t Gi-ru-sa-lem (xem apo, MS D hay ek, MSS P74, A). Chng 13 khi u vi Ba-na-ba v Sau-l ti An-ti-t. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khat. 1. Ti sao Cha cu Phi-e-r m khng cu Gia-c? 2. Hi thnh c ngc nhin khi li cu nguyn ca h c nhm khng? Xin gii thch hm ca vic ny. 3. Tn hu c cn n thin s khi h c c Thnh Linh chim ng khng?

207

CNG V ON 13
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Ba-na-ba v Sau-l c y nhim

NKJV
Ba-na-ba v Sau-l c ch nh (12:25-13:3)

NRSV
Ba-na-ba v Sau-l ti Chp-r (12:25-13:3) 13:1-3 13:1-2 13:3

TEV
Ba-na-ba v Sau-l c chn v gi i

NJB
Gio v gi i

13:1-3

13:1-3

Cc s ging ti Chp-r 13:4-12

Ging o ti Chpr 13:4-12 13:4-12

Ti Chp-r 13:4-5 13:6-11a 13:11b-12

Chp-r: thut s -lyma 13:4-5 13:6-12

Phao-l v Ba-na-ba ti An-ti-t x Bi-si-i 13:13-16a 13:16b-25

Ti An-ti-t x Bi-sii 13:13-41

Hnh trnh n An-ti-t x Bi-si-i v Y-c-ni 13:13-16a 13:16b-25

Ti An-ti-t x Bi-si-i 13:13-16a 13:16b-20a 13:20b-25

H n An-ti-t x Bisi-i 13:13-16a 13:16b-25

13:26-41

13:26-41

13:26-41

13:26-31 13:32-37 13:38-39

Phc lnh v xung t ti An-ti-t 13:42-43 13:42-52 13:42-43 13:42-43

13:40-41 13:42-43 Phao-l v Ba-na-ba ging cho ngi ngoi

13:44-52

13:44-47 13:48-52

13:44-47 13:48 13:49-52

13:44-47 13:48-49

13:50-52

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch .

208

1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. y l tng trnh chuyn truyn gio u tin ca Phao-l v Ba-na-ba. Phn cn li ca sch Cng-v s ghi li chc v ca Phao-l. B. S rt l hu ch nu s dng nhng bn pha sau Kinh thnh v theo di nhng a danh c cp trong chng 13 v 14. C. C s chuyn tip r rng trong chng 13 v 14 t s lnh o ca Ba-na-ba sang Phao-l. Liu y c th l nguyn nhn khin Ging (Mc) ri khi on truyn gio? NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 13:1-3 1 Trong Hi thnh ti thnh An-ti-t c my ngi tin tri v my thy gio s, tc l: Bana-ba, Si-m-n gi l Ni-gi, Lu-si-t ngi Sy-ren, Ma-na-hem l ngi ng dng vi vua ch hu H-rt, cng Sau-l. 2 ng khi mn th phng Cha v king n, th c Thnh Linh phn rng: hy ring Ba-na-ba v Sau-l ng lm cng vic ta gi lm. 3 king n v cu nguyn xong, mn bn t tay trn hai ngi, ri cho i. 13:1 An-ti-t Xem ghi ch trong 11:19. Hi thnh Xem ghi ch trong 5:11. my ngi tin tri v my thy gio s y l hai n t Thnh Linh c lit k trong I C-rinht 12:28 v -ph-s 4:11. Cu trc ng php ti y khng r rng, khng bit l c nm ngi c k va l tin tri va l gio s hay ba ngi u tin l tin tri cn hai ngi sau l gio s. C vn ny sinh t ch ny, n t tin tri trong Tn c lin h nh th no vi nhng tin tri trong Cu c? Trong Cu c, nhng tin tri l nhng ghi chp Kinh thnh. Trong Tn c, trch nhim ny c giao cho mi hai s v nhng ngi gip h. Nh ch s c s dng cho nhng n t tip din (xem -ph-s 4:11), cng vi s thay i trch nhim sau khi mi hai s qua i, chc v tin tri cng thay i. S linh cm ngng li, khng c thm nhng kinh sch c linh ng. Nhim v chnh ca nhng tin tri trong Tn c l cng b Phc m, nhng ngoi ra cn c mt nhim v khc l p dng chn l Tn c cho nhng hon cnh v nhu cu hin ti. Xem Ch c Bit trong 3:18. n t gio s c cp trong Cng-v 13:1 c s kt hp vi s tin tri, nhng trong -ph-s 4:11 th li lin kt vi nhng mc s. Trong II Ti-m-th 1:11 Phao-l ni rng ng l ngi ging o, s v l gio s. Ti y, nhng chc v xem nh c lp vi nhau ging nh trong R-ma 12:7. iu ny cng c bn lun cch ring bit trong Gia-c 3:1ff. Chi tit ny c ng rng nhng n t lnh o ny c th c kt hp trong nhiu cch khc nhau cho nhng tn hu khc nhau p ng nhu

209

cu ca Hi thnh trong tng giai on hay khu vc nht nh. Mi ngi lnh o c n ny u rao ging Phc m nhng vi im nhn mnh khc nhau (xem -ph-s 4:11). Si-m-n gi l Ni-gi Ch niger trong ting Latin c ngha l sm mu hay l en. C mt s ngi c gng lin kt Si-m-n ny vi Mc 15:21. Lu-si-t ngi Sy-ren C th y l mt trong nhng ngi Do Thi ni ting Hy lp ging o cho ngi ngoi bang ti An-ti-t (xem 11:20). ng chc khng phi l Lu-si-t c cp trong R-ma 16:21. Ma-na-hem l ngi ng dng vi vua ch hu H-rt Manaen l dng thc Hy lp ca ch Do Thi Manahem, c ngha l ngi an i. Ngi ny c th l anh nui (theo ting Hy lp) ca Hrt An-ti-pa (xem phn gii thiu chng 12) hay l cng ln ln vi ng (theo bn giy ci Koine). Luca c th thu thp c nhiu thng tin v vua ch hu H-rt An-ti-pa khi truyn tr vi ngi ny. 13:2 NASB chm sc NKJV chm sc NRSV th phng TEV phc v NJB dng s th phng y l ch Hy lp leitourgia (mt t ghp ca cng chng v vic lm) t ch ny chng ta c ch liturgy trong Anh ng. Trong nguyn gc, ch ny ch mt ngi t trang tri cng tc phc v cng chng. Ch ny ng mt khong thi gian tm bit Cha trong l th phng. ng t ny l ni v c Hi thnh hay ch dnh cho nm ngi c nu tn? king n Trong Cu c, ch c mt ngy king n trong c nm l i L Chuc Ti ( L-vi K 16). Tuy nhin, trong th k th nht, nhng tu s Do-Thi-Gio pht trin thnh hai ln king n trong mt tun. Mc d nhng tn hu khng i hi phi king n, nhng trong nhiu trng hp, king n hu ch trong vic tm kim mun c Cha Tri (xem 14:23). CH C BIT: S KING N King n, mc d khng bao gi c phn dy trong Tn c, c trng i vo nhng thi im thch hp i vi nhng mn ca c Cha Gi-xu (xem 2:19; Ma-thi- 6:16,17; 9:15; Lu-ca 5:35). S king n phi l c m t trong -sai 58. Chnh c Cha Gi-xu thit lp tin l cho s king n (xem Ma-thi- 4:2). Hi thnh ban u king n (xem Cng-v 13:2-3; 14:23; II Crinh-t 6:5; 11:27). ng c v cch thc l nhng yu t quyt nh; thi gian v mc thng xuyn l s ty chn. S king n Cu c khng phi l mt i hi cho nhng tn hu Tn c (xem Cng-v 15). King n khng phi l cch khoe khoang v s thing ling, nhng l n gn Cha hn v tm kim s hng dn ca Ngi, hu ch cho i sng tm linh. Nhng khuynh hng kh tu ca Hi thnh ban u khin nhng nh chp kinh chn thm ch king n vo trong mt s on kinh vn (Ma-thi- 17:21; Mc 9:29; Cng-v 10:30; I C-rinh-t 7:5). tm hiu thm, tham kho tc phm A Textual Commentary on the Greek New Testament ca Bruce Metzger do United Bible Societies n hnh v nhng khc kinh vn c nhiu nghi vn ny.

c Thnh Linh phn rng y li l mt bng chng Kinh thnh na v tnh cch ca c Thnh Linh. Mng lnh by t dng m thanh hay qua trc gic th khng r (xem 8:29; 10:19; 11:12; 20:23; 21:11). Nhng r rng y l s ip rt c th (xem 16:6-7).

210

hy ring Ti y l MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). Ch aphoriz c cng khi nim nh ch thnh (hagiaz). N ng rng bit ring v trang b cho s mng thin thng (xem R-ma 1:1; Ga-la-ti 1:15). Sau ring trong bn vn ting Hy lp l hu t d ch s nhn mnh (xem Lu-ca 2:15; I C-rinh-t 6:20). N khin cho li ku gi ca c Thnh Linh mang tnh nghim tc. C on vn tng t trong li ni ca Phao-l 15:36. cng vic ta gi lm y l CH NH TRUNG CP (bin cch) HON THNH (PERFECT MIDDLE (deponent) INDICATIVE). Chnh Cha ku gi v trang b cho nhng cng tc mc v (xem I C-rinh-t 12:7,11). 13:3 t tay trn hai ngi Chnh ng t ny l nn tng cho nghi thc phong chc ca chng ta trong hin ti; nhng n li l mt trong nhng ch ti ngha. Do , n khng ph hp lm nn tng Kinh thnh cho cc nghi thc h phi hin thi ca chng ta. C nhiu v d c th ca vic t tay trong Kinh thnh. 1. Trong Cu c, vi mc ch : a. S xc nhn dng hin (xem L-vi K 1:4; 3:2; 4:4; 16:21) b. Chc phc (xem Sng-th K 48:13ff; Ma-thi- 19:13,15) c. S y nhim ngi tip ni (xem Dn-s K 27:23; Phc-truyn Lut-l K 34:9) 2. Trong Tn c, ngha bi cnh cng y s a dng : a. Cha lnh (xem Lu-ca 4:40; 13:13; Cng-v 9:17; 28:8) b. Cng hin hay l y thc mt cng tc (xem Cng-v 6:6; 13:3) c. Lin kt vi s nhn lnh c Thnh Linh hay nhng n t Thnh Linh (xem Cng-v 8:17; 19:6; I Ti-m-th 4:14; II Ti-m-th 1:6) d. Nhc li s ging dy cn bn ca Do-Thi-Gio hoc l Hi thnh (xem H-b-r 6:2). Hnh ng t tay ny khng phi l kinh nghim nhm chc. Nhng ngi ny c ku gi, c ban n v l nhng ngi ang thi hnh s lnh o. y khng phi l ku gi h bc vo mt chc v mi nhng l s m rng nhng g h ang thc hin. S phong chc thng khuyn khch s tch bit gia cc tn hu. N hnh thnh nim tin vo s tch bit gio phm-gio dn khi u bi gio hi Cng gio La m. Ch Hy lp cleros (tha hng di sn) v laos (con ngi), khi c s dng trong Tn c, lun lun ch ton th nhm tn hu. Tt c mi tn hu u c gi, ban n, l nhng ngi rao ging Phc m trn thi gian (xem -ph-s 4:11-12). Khng c mt bng chng Kinh thnh no cho vic tch bit nhng tn hu thnh nhng nhm c th bc. Tt c mi tn hu c ban n cho chc v trong thn th ng Christ (xem I C 12:7, 11). BN NASB 13:4-12 4 Vy, Sau-l v Ba-na-ba chu c Thnh Linh sai i, bn xung thnh S-l-xi, ri t i thuyn n o Chp-r. 5 n thnh Sa-la-min, hai ngi ging o c Cha Tri trong cc nh hi ca ngi Giu-a; cng c Ging cng i gip cho. 6 Tri qua c o cho n thnh Ba-ph ri, gp mt ngi Giu-a kia, l tay thut s v tin tri gi, tn l Ba-Gi-xu, 7 vn vi quan trn th tn l S-gip Phau-lt l ngi khn ngoan. Ngi ny sai mi Bana-ba v Sau-l n, v xin nghe o c Cha Tri. 8 Nhng -ly-ma, tc l thut s (y l ngha tn ngi), ngn hai ngi , rng sc tm phng lm cho quan trn th khng tin. 9 By gi, Sau-l cng gi l Phao-l, y dy c Thnh Linh, i mt nhn ngi ni rng: 10 Hi ngi y mi th gian tr v hung c, con ca ma qu, th nghch cng c s cng bnh, ngi c lm h ng thng ca Cha khng thi sao? 11 Ny, by gi tay Cha gi trn

211

ngi; ngi s b m, khng thy mt tri trong t lu. Chnh lc , c s m mt ti tm ph trn ngi, ngi xy quanh bn pha, tm k dt mnh. 12 Quan trn th thy s xy n, bn tin, ly lm l v o Cha. 13:4 chu c Thnh Linh sai i Bi cnh ti y khng phi khng nh cho thm quyn ca Hi thnh a phng, nhng thm quyn ca c Thnh Linh. Ngi l mt thn v trong Ba Ngi c Cha Tri c nhn mnh trong sch Cng-v. Thi i mi ca ng Mt-si-a c bit n nh thi i ca c Thnh Linh. Ngi ku gi, ban n, hng dn, chinh phc v thm sc. Khng th no c mt chc v lu di hay hiu qu xy ra m li khng c s hin din v chc phc ca c Thnh Linh. S-l-xi y l hi cng ca thnh ph An-ti-t trong x Sy-ri, nm khong 15 dm v hng ty nam. Tn gi ca hi cng ny l t v tng Seleucid ca A-lc-xan- i , ngi cai tr vng t ny sau khi A-lc-xan- i qua i. Chp-r y l qu hng ca Ba-na-ba, ni y c cng ng Do Thi ng o. Trong Cu c, n c nhc n vi tn Kittim. y khng phi l ln truyn ging u tin trn hn o ny (xem 11:19-20). 13:5 Sa-la-min y l hi cng trn b bin pha ng ca o Chp-r, l trung tm thng mi ca o. hai ngi ging o c Cha Tri trong cc nh hi ca ngi Giu-a L do tht r rng: (1) nhng ngi Do Thi ny bit Kinh thnh Cu c ; (2) ngi Do Thi l dn c tuyn chn (xem Sng-th K 12:1-3) v c c c hi u tin p ng (xem 3:26; 13:46; 17:2; 18:4,19; 19:8; R-ma 1:16); (3) trong nh hi c nhng ngi ngoi bang [a] b cun ht bi c Cha Tri chn tht v [b] bit Kinh thnh Cu c. Hat ng ny tr thnh phng thc truyn ging thng xuyn ca Phao-l ti nhng a im c nh hi. Ging y l Ging (Mc), nh ng l ni cc s hp mt (xem Cng-v 12:12). Ging (Mc), theo truyn thng, l tc gi ca sch Phc m Mc, ghi li li k ca S Phi-e-r. ng cng chnh l nguyn nhn gy nn s tranh ci ln gia Phao-l v Ba-na-ba khin tch i on truyn gio (xem 15:36-41). Tuy nhin, v sau Phao-l c cp n Ging Mc mt cch tch cc (xem C-rinh-t 4:10; II Ti-m-th 4:11 v Phi-l-mn cu 24). Xem y ghi ch ti 12:12. 13:6 Tri qua c o Cm t ny c l c ngha l h thm v ging ti tt c cc nh hi trn o. Ba-ph Ti y m ch n thnh ph Ba-ph mi, khc vi thnh ph Phoenician c cch by dm. C hai thnh ph ny u c t tn theo n thn Phoenician Paphian, thn tnh yu cn c bit vi nhng tn gi khc nh Aphrodite, Astarte, Venus, v.v. Thnh ph ny l th ph chnh thc ca o Chp-r. Ba-Gi-xu ng ny l mt tin tri Do Thi gi. Tn ca ng c ngha l con ca Gi-su. T cu 8, chng ta bit thm rng ng ta c bit danh thut s -ly-ma. Bit danh ny tng ng vi ngha Hy lp ca t gc ph thy trong ting A-ram (xem cu 10). Xem Ch c Bit ti 8:9. 13:7 quan trn th tn l S-git Phau-lt c rt nhiu nhng tranh lun v kha cnh lch s trong nhng tng trnh ca Lu-ca. Ti y l v d cho c tnh chun xc ca s gia Lu-ca. ng cho bit y l quan trn th, iu ny c ngha l o Chp-r l mt tnh c i din trong Thng ngh vin quc La m. Chng ta bit c iu ny xy ra vo nm 22 SC t mt chiu ch ca Hong Au-

212

gt-t. Chng ta cng tm c t mt bia khc ting La-tinh ti Soloi cho bit S-git Phau-lt bt u chc quan trn th nm 53 SC. Cng c nhiu thng tin thu thp c t nhng khm ph kho c thuc v th gii vng a Trung Hi trong th k th nht, tnh chun xc lch s ca Lu-ca cng c chng thc. ngi khn ngoan y l ch thng c dng vi nhiu hm a dng. Trong bi cnh ti y, n c ngha rng y l v quan cai tr hu hiu. Qua vic m t v quan chng t Phc m khng ch tc ng n ngi ngho, tht hc nhng cn nh hng n nhng ngi giu c, hc thc (xem Manaen 13:1). y cng c th l mt trong nhng ch Lu-ca vit sch Cng-v: chng t Phc m khng e do s cai tr ca quc La m. 13:8 -ly-ma Dng nh ci tn Hy lp ny l s chuyn ng ca ch nh thng thi (ngi c th thy trc v kim sot tng lai bng cch can thip vo nhng sc mnh v hnh ca ci siu nhin) trong ting -rp. thut s Ch ny c lin h vi ch magi l nhng nh thng thi Ba-by-ln v M-i, nh a-nin (xem a-ni-n 2:2; 4:9; Ma-thi- 2:1). Tuy nhin, trong thi ca Phao-l, ch ny c dng cho nhng thy ph thy, lang bm lang thang trong th gii Hy lp-La m. Xem phn ghi ch trong 8:9. tin Ch ny c ba cch s dng khc bit trong Tn c: (1) c tin c nhn ni c Cha Gi-xu Christ l ng Cu Ri; (2) i sng tin knh; hay l (3) ni dung Thn hc ca Phc m (ngha l gio l, xem Giu-e 3, 20). Tnh trng nhiu ngha ny cng lp li trong Cng-v 6:7. Ring ti y, da theo bi cnh v mo t, ch ny dng nh c ngha th (3). 13:9 Phao-l y l ln u tin sch Cng-v s dng tn La m ca ng. Phao-l pht xut t ch Hy lp ngha l nh. Mt s ngi cho rng ngha ny m ch kch thc hnh th ca Phao-l, mt s khc th da vo chnh li Phao-l ni v chnh mnh k thp hn nht trong cc s bi v ng bt b Hi thnh. Nhng n cng c th l tn do cha m t cho ng khi mi sinh. Phao-l, y dy c Thnh Linh Quyn nng c Thnh Linh hng dn Hi thnh ban u c m t trong ch y dy (xem 2:4; 4:8,31; 6:3; 7:55; 9:17; 13:9,52). Vic tip tc c y d y c Thnh Linh l trng thi thng thng ca mi tn hu (xem -ph-s 5:18). Trong sch Cng-v, iu ny thng lin h vi vic rao ging Phc m cch to bo, mnh m. i mt nhn Xem y ch thch ti 1:10. 13:10 Phao-l m t tin tri Do Thi gi ny bng nhng cm t nh sau: 1. y gian tr c ngha l by mi (y l ln duy nht Lu-ca s dng ch ny). 2. y gi di ch ny pht xut t ch Hy lp c ngha l lm mt ci g nh d, nng ni; nhng vi hm him c (xem 18:14). Ch ny cng ch c trong sch Cng-v (xem 13:10; 18:14). 3. con ca ma qu y l thnh ng ca ngn ng Semitic (xem 3:25; 4:36) cho ngi c m t bng nhng vic lm ca qu d (xem Ma-thi- 13:38; Ging 8:38,41,44). 4. th nghch cng c s cng bnh ch ny xut hin vi ln trong nhng tc phm ca Lu-ca khi trch dn Cu c (xem Lu-ca 1:71,74; 20:43; Cng-v 2:35). Ngi ny chng nghch vi tt c nhng g ging Cha hay c lin h n Cha. Xem Ch c Bit: S Cng Chnh trong 3:14. 5. Phao-l s dng ch tt c ba ln by t s him c cng cc ca ng ny. lm h ng thng ca Cha y l cu hi tu t vi gi nh mt cu tr li xc nhn. Ch phi hay thng trong Tn c phn nh khi nim s cng chnh trong Cu c c ngha l tiu 213

chun hay thc o bng sy. Ch cong quo hay h hng trong Tn c phn nh ch ti li trong Cu c, c ngha l s xa ri khi tiu chun l c Cha Tri. ng ny lm mi s tr nn sai by (i nghch ca s cng chnh). 13:11 tay Cha y l cm t m phng hnh ngi trong ngn ng Semitic trnh by quyn nng v s hin din ca YHWH (xem Lu-ca 1:66; Cng-v 11:21). Trong Cu c, n thng ch v s phn xt ca c Cha Tri (xem Xut -dp-t K 9:3; I Sa-mu-n 5:6; Gip 19:21; 23:2; Thi-thin 32:4; 38:2; 39:10), ging nh ti y. ngi s b m Nhng cm t mnh m m t s c c v ni lon m Phao-l dng phc ha ngi ny cng vi s trng pht thin thng ng ta nhn lnh c th phn nh chnh cuc i ca Phaol trc y. ng nhn li v thy chnh mnh trong v gio s Do Thi gi ny cng vi nhng vic lm ca ng (xem 9:8). S m la thng c s dng trong ngha rn dy cho s thiu mt s tip nhn tm linh (xem Ging 9; Cng-v 9). 13:12 thy s xy n, bn tin y l cng mt ch Hy lp (pisteu, danh t c th dch l tin, c tin hay l trng cy) c s dng trong c Tn c m t nim tin chn tht. V quan trn th ny p ng vi s ip Phc m. Mt ngi th b che mt li (theo ngha en); mt ngi th li c m mt ra (theo ngha bng). y chnh l s huyn diu ca c tin (xem Ging 9). Xem Ch c Bit: c Tin (Danh t, ng t v Tnh T) ti 8:12. BN NASB 13:13-16a 13 Phao-l vi ng bn mnh xung thuyn ti Ba-ph, sang thnh Bt-gi trong x Bamphi-ly. Nhng Ging la hai ngi, tr v thnh Gi-ru-sa-lem. 14 V phn hai ngi, th la thnh Bt-gi, c i ng n thnh An-ti-t x Bi-si-i; ri nhm ngy Sa-bt, vo trong nh hi m ngi. 15 Va c snh lut v sch cc tin tri xong, cc ch nh hi sai s ni cng hai ngi rng: Hi anh em, nu c my li khuyn bo dn chng, hy ging i. 16 Phao-l bn ng dy, ly tay lm hiu, ri ni rng 13:13 Phao-l vi ng bn mnh Hin nhin, ngi lnh o thay i, t y tr i trong sch Cng-v tn Phao-l s c lit k trc. thnh Bt-gi trong x Bam-phi-ly Bt-gi l thnh ph ln nht trong tnh Bam-phi-ly, tnh nh ven bin ca quc La m (nay trung nam Th Nh K). Thnh ph ny nm su trong t lin vi dm ngn chn cp bin. Dng nh Phao-l khng c ging ti y ln ny, nhng c ging trong ln gh sau (xem 14:25). Khng c bng chng lch s ca mt nhm C-c-Nhn no trong khu vc ny trong sut thi gian vi trm nm. Phao-l ch gh ngang qua vng ven bin ny. Ging la hai ngi, tr v thnh Gi-ru-sa-lem Lu-ca ghi li s kin ny, nh khng cho bit l do ti sao (ging nh nhng tc gi Tn c khc). 13:14 An-ti-t x Bi-si-i C ngha en l thnh An-ti-t hng v x Bi-si-i, v thnh ph ny ta lc trong khu vc dn Phrygia trong tnh Ga-la-ti ca quc La m. y l mt nhm chng tc ring bit, c th pht xut t Chu u. nhm ngy Sa-bt C ngha l t khi mt tri ln ngy th su cho n khi mt tri ln ngy th by. Ngi Do Thi tnh thi gian t bui ti hm trc n bui ti hm sau, xem Sng-th K 1.

214

ngi y c th l thnh ng ch ngi pht biu hay l din thuyt trong nh hi. Nhng tu s DoThi-Gio lun lun ngi trong khi ging dy (xem Ma-thi- 5:1; Lu-ca 4:20). Nh hi thng cho php nhng din gi lu ng pht biu nu h yu cu (xem cu 15). 13:15 c sch lut v sch cc tin tri y l mt phn ca l nghi ti nh hi trong thi c Cha Gi-xu. Lc u, ch c Lut Php Mi-se, nhng vua Antiochus IV Epiphanes ngn cm iu ny vo nm 163 TC. Ngi Do Thi bn thay th bng cch c cc sch Tin Tri. Trong sut thi gian cuc cch mng ca Mc-ca-b, Do-Thi-Gio c khi phc v c phn Lut Php v Tin Tri cng tip tc c c chung nh nghi thc gin lc ca nh hi (xem cu 27). Kinh thnh Do Thi c chia thnh ba phn. (Kinh thnh Anh ng da theo th t ca bn Septuagint). 1. Torah (Ng Kinh), Sng Th K - Phc Truyn Lut L K. 2. Cc sch Tin Tri a. Nhng tin tri trc, Gi-su - Cc Vua (ngoi tr Ru-t) b. Cc tin tri sau, -sai - Ma-la-chi (ngoi tr Ca Thng v a-ni-n) 3. Cc sch Vn Chng a. Cc sch Khn Ngoan (Gip - Chm Ngn) b. Cc sch sau khi lu y (xra - xt) c. Megilloth (5 cun) (1) Rut (c trong L Ng Tun) (2) Truyn o (c trong n tm) (3) Nh Ca (c trong L Vt Qua) (4) Ca thng (c k nim s sp ca thnh Gi-ru-sa-lem vo nm 586 TC) (5) -x-t (c trong l Phu-rim) d. S k I v II e. a-ni-n cc ch nh hi y l nhng ngi c giao nhim v bo tr c s v sp xp trnh t th phng (xem Lu-ca 8:41,49). H thng mi nhng v khch ging. nu c my li khuyn bo y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL), gi nh l chnh xc theo vn, quan im ca tc gi. y l kha cnh thng thng trong s th phng ti nh hi. Phao-l hon ton tn dng c hi ny. 13:16 Phao-l bn ng dy Thng thng mt gio s Do Thi ngi khi dy; tuy nhin, phong tc ca Hy lp-La m th gio s ng khi dy. Phao-l thay i b dng v cch thc trnh by thch hp vi i tng thnh gi. ly tay lm hiu Phao-l ra hiu thnh gi yn lng. Lu-ca nhc n chi tit thy tn mt ny thng xuyn (xem 12:17; 13:16; 19:33; 21:40). BN NASB 13:16b-25 Hi ngi Y-s-ra-n v cc ngi knh s c Cha Tri, hy nghe: 17 c Cha Tri ca dn Y-s-ra-n ny chn t ph chng ta; lm cho dn y thnh vng lc ng ni ngoi quc, tc l trong x -dp-t, v Ngi dng cnh tay cao dn h ra khi x . 18 c chng bn mi nm, Ngi chu tnh nt h trong ni ng vng. 19 Li khi ph by dn trong x Ca-na-an, Ngi khin h nhn ly t ca cc dn , 20 trong bn trm nm mi nm; k Ngi lp cho h cc quan on xt cho n i tin tri Sa-mu-n. 21 By gi, dn xin mt v vua, nn c Cha Tri ban Sau-l, con ca Ki-l, v chi phi Bn-gia-min, tr h trong bn

215

mi nm; 22 on, Ngi b vua , li lp a-vt lm vua, m lm chng v ngi rng: Ta tm thy a-vt con ca Gie-s, l ngi va lng ta, ngi s tun theo mi ch ta. 23 Theo li ha, c Cha Tri bn bi dng di ngi m dy ln cho dn Y-s-ra-n mt Cu Cha, tc l c Cha Gi-xu. 24 Trc khi c Cha Gi-xu cha n, Ging ging dy php bptem v s n nn cho c dn Y-s-ra-n. 25 Ging ang lo lm trn cng vic mnh, th ni rng: Ta chng phi l ng m cc ngi tng; nhng c ng n sau ta, ta chng xng ng m dy giy Ngi. 13:16b Hi ngi Y-s-ra-n v cc ngi knh s c Cha Tri, hy nghe C hai nhm ngi trong m ng thnh gi, ngi Do Thi v ngi ngoi bang knh s Cha (xem cu 26; 10:2,22,35). Bi ging ny rt ging vi bi ging ca -tin trong Cng-v 7. Trong nhiu phng din, Phao-l chu nh hng su m theo s hiu bit v Cu c v Phc m ca -tin. 13:17 Phao-l khi u vic nhc li lch s Cu c vi s ku gi cc t ph (p-ra-ham, Y-sc v Gia-cp) cng vi s giam gi v gii cu khi Ai-cp (Xut -dp-t K - Phc-truyn Lut-l K). Ngi dng cnh tay cao dn h ra y l hnh nh tiu biu ca Cu c (xem Xut -dp-t K 6;1,6 trong bn LXX) v YHWH trong s m t vt cht. N tng t nh cm t dng m phng hnh ngi tay phi ca Ngi Kinh thnh by t c Cha Tri trong ngn ng con ngi (m phng theo hnh ngi) d rng Ngi l Thn Linh vnh vin, phi vt cht, khp mi ni. Nhng s so snh trong Thnh kinh ny l ngun gc ca rt nhiu s hiu lm v phng i ngha. Kinh thnh din t c Cha Tri bng php so snh, php n d v php ph nh. c Cha Tri vt tri hn so vi kh nng hiu bit v din t ca con ngi sa ng, tm b v ch hng v trn gian . 13:18 c chng bn mi nm, Ngi chu tnh nt h trong ni ng vng Cu ny phn nh Phc-truyn Lut-l K 1:31 v c th dch l chm nui nh ngi bo mu (xem MSS A, C). Chi tit ny th hin trong sch Xut -dp-t K v Dn s K. Bn mi l con s lm trn. Thi gian chnh xc t H-rp n Si-tim l ba mi tm nm cng vi hai nm ti H-rp (Si-na-i). 13:19 ph by dn trong x Ca-na-an Nhng t nc, dn trong x Pa-les-tin c th c miu t bng nhiu cch: 1. T tm gn, dn Ca-na-an (ngi t thp, xem Sng-th K 10:18-29; Cc Quan Xt 1:1) hay l ngi A-m-rt (ngi vng cao, xem Sng-th K 15:16) 2. Hai quc gia (Ca-na-an, Ph-r-st, xem Sng-th K 13:7; 34:30; Cc Quan Xt 1:4-5) 3. Ba quc gia (H-vt, Ca-na-an, H-tt, xem Xut -dp-t K 23:28) 4. Nm quc gia (Ca-na-an, H-tt, A-m-rt, Ph-r-st, H-vt, Gi-bu-st, xem Xut -dp-t K 3:17; trong Dn-s K 23:29 dn A-ma-lt thay th cho dn H-vt) 5. Su quc gia (Ca-na-an, H-tt, A-m-rt, Ph-r-st, H-vt, Gi-bu-st, xem Xut -dp-t K 3:8,17; 33:2; 34:11; Phc-truyn Lut-l K 20:17; Gi-su 9:1; 12:8) 6. By quc gia (H-tt, Ghi-r-ga-st, A-m-rt, Ca-na-an, Ph-r-st, H-vt, Gi-bu-st, xem Phctruyn Lut-l K 7:1; Gi-su 3:10; 24:11) 7. Mi quc gia (K-nt, K-n-st, Ct-m-nt, H-tt, Ph-r-st, R-pha-im, A-m-rt, Ca-na-an, Ghi-r-ga-st, Gi-bu-st, xem Sng-th K 15:19-21) nhn ly t B ba t ghp kata + klros + nem thng gp trong bn Septuagint, nhng ch xut hin mt ln duy nht ti y trong Tn c (trong nhng bn vn khc l kata + klros + didmi). N ch hnh ng rt thm chia sn nghip gia cc chi phi (xem Gi-su 13-19).

216

bn trm nm mi nm Con s ny c tnh nh sau: 1. 400 nm n l ti Ai-cp (xem Sng-th K 15:13) 2. 40 nm lu lc trong ng vng (xem Xut -dp-t K 16:35; Dn-s K 14:33-34; 32:13) 3. 7-10 nm chinh phc t ha (xem Gi-su 14:7,10) Bn Textus Receptus (KJV) chuyn nhng con s vo cu 20 v dng nh c lin h vi sch Cc Quan Xt (da theo Gi-se-pht, Antiq. 8:3:1), nhng cch sp ch ny khng c trong nhng bn chp tay ch in ting Hy lp (xem , A, B, C) lu i hn v chnh xc hn, ph hp hn khi so snh vi I Cc Vua 6:1. Du gch ni trong BN NASB l nhn mnh v tr thch hp cho nhng s liu. 13:20 Chi tit ny trnh by trong Cc Quan Xt cho n I Sa-mu-n 7. 13:21 Chi tit ny trnh by trong I Sa-mu-n 8-10. trong bn mi nm Cm t thi gian ny khng tm thy trong Cu c ngoi tr khi lin kt vi I Sa-mu-n 13:1 c cp n con s bn mi (bn NIV). Gi-se-pht, Antiq. 6:14:9 cng c cp n bn mi nm. Bn Septuagint th lc b ton b cu ny v bt u vi I Sa-mu-n 3:2. Bn mi r rng l li truyn khu ca nhng tu s Do-Thi-Gio. 13:22 Ta tm thy a-vt con ca Gie-s, l ngi va lng ta y khng phi l s trch dn trc tip t Cu c nhng dng nh l s kt hp gia Thi-thin 89:20 v I Sa-mu-n 13:14. Cn nh rng bi ging ny ca Phao-l da theo khun mu cn bn t cch -tin din gii lch s trong chng 7. a-vt c th c gi l ngi va lng Cha, ngay c khi ng l mt ti nhn kht ting (xem Thithin 32,51; II Sa-mu-n 11), y l s khch l ln cho mi tn hu. S trch dn kt hp ny c nhiu hm . 1. y l cch thc thng thng ca cc tu s Do-Thi-Gio, l gii cho nhiu cu trch dn Cu c bt thng trong Tn c. 2. y l mt phn ca gio l vn p. Phao-l thng trch dn t nhng Thnh ca C-cGio u tin v c th l t nhng ngun ti liu, vn phm khc na. 3. Cu trch dn ny c nht ch c Phao-l s dng, chng t Lu-ca thu thp bn tm tt bi ging u tin c ghi li ca Phao-l chnh t tc gi. NASB, NKJV ngi s lm mi mun ca Ta NRSV ngi s thi hnh mi mun ca Ta TEV ngi s lm mi iu Ta mun ngi lm NJB ngi s thc thi trn mun ca Ta Cu Kinh thnh ny l s kt hp nhng n trong Cu c. Phn ny ca cu vn khng c trong on kinh vn Cu c. Trong bi cnh ca Cu c, vua Sau-l khng vng phc v b t b. Nhng trong cuc i ca a-vt cng c nhng lc khng vng li Cha. c Cha Tri hnh ng qua con ngi bt ton hon thnh chng trnh cu ri ca Ngi. 13:23 y l cu tng t nh Cng-v 7:52. N hng v tt c nhng li ha ca Cu c. 1. S cu ri qua dng di ca ngi n, Sng-th K 3:15 2. ng cai tr t Giu-a, Sng-th K 49:10 3. ng dn dt sp n ging nh Mi-se, cc tin tri, Phc-truyn Lut-l K 18:15,18 4. Ngi lnh o t nh a-vt, II Sa-mu-n 7; Thi-thin 132:11; -sai 11:1,10; Ma-thi- 1:1 5. y t au kh, -sai 52:13-53:12 6. ng cu ri, Lu-ca 2:11; Ma-thi- 1:21; Ging 1:29; 4:42; Cng-v 5:31 Theo Lu-ca li ha th (4) l im trng yu (xem Lu-ca 1:32,69; 2:4; 3:31; Cng-v 2:29-31; 13:2223). ng Mt-si-a s t dng di Gie-s (xem -sai 9:7; 11:1,10; 16:5).

217

13:24 Chc v v s ip ca Ging Bp-tt c m t trong Mc 1:1-8; Ma-thi- 3:1-11; Lu-ca 3:2-17; Ging 1:6-8,19-28. Ging Bp-tt lm trn li tin tri trong Ma-thi- 3:1; 4:5-6. Ging Bp-tt ging dy v s n nn thit nh mt khun mu cho s ging dy ca c Cha Gi-xu lc ban u (xem Ma-thi- 4:17; Mc 1:14-15). Ging ni trc v ng s n sau ng, vt tri hn ng (xem Ma-thi 3:11; Mc 1:7; Lu-ca 3:16; Ging 1:27,30; Cng-v 13:25). 13:25 Ging ang lo lm trn cng vic mnh c Cha Tri giao nhim v c th cho Ging thi hnh. Chc v cng khai ca Ging ch ko di chng mi tm thng. Nhng tht l mt nm ri c y dy quyn nng Thnh Linh dn ng cho ng Mt-si-a. Phao-l c bit n Cu c t khi cn nh trong nhng trng ti nh hi v c hun luyn lm tu s Do-Thi-Gio bi Ga-ma-li-n ti Gi-ru-sa-lem. ng nghe Phc m trc nht t -tin, sau t nhng tn hu m ng bt b, trong khi tng c bit t c Cha Gi-xu, t ngi tn hu Do Thi a-mch, t c Cha Gi-xu trong khi ng ti -rp, v trong khi ng ving thm nhng s khc. Phao-l c gng trch dn c Cha Gi-xu bt k lc no c th. Ti y Phao-l trch dn tng trnh Phc m v cuc i c Cha Gi-xu. BN NASB 13:26-41 26 Hi anh em, l con chu dng p-ra-ham, v k knh s c Cha Tri, li rao truyn s cu chuc ny phn cho chng ta vy. 27 V dn v cc quan thnh Gi-ru-sa-lem chng nhn bit c Cha Gi-xu ny, nn lc x ti Ngi, chng ng nghim li ca cc ng tin tri m ngi ta thng c trong mi ngy Sa-bt. 28 Du trong Ngi chng tm thy c g ng cht, h c xin Phi-lt git Ngi i. 29 H lm cho ng nghim mi iu chp v Ngi ri, th h Ngi xung khi thp t gi m chn trong m. 30 Song c Cha Tri lm cho Ngi t k cht sng li. 31 Nhng k theo Ngi t x Ga-li-l ln thnh Gi-ru-sa-lem c thy Ngi hin ra lu ngy, v hin nay u lm chng v Ngi gia dn chng. 32 Cn chng ti, th rao truyn cho cc anh em tin lnh ny v li ha ban cho t ph chng ta, 33 rng c Cha Tri bi khin c Cha Gi-xu sng li th lm ng nghim li ha cho chng ta l con chu ca t ph, y nh chp trong sch Thi Thin on th hai rng: Con l Con trai ta, ngy nay ta sanh Con. 34 Ngi lm cho c Cha Gi-xu sng li, ng nay khi tr v s h nt na, y v iu m Ngi phn rng: Ta s thnh tn gi cng cc ngi li ha thnh v chc chn phn vi a-vt. 35 Li trong cu khc, cng c phn rng: Cha chng cho ng Thnh Ngi thy s h nt u. 36 V, vua a-vt lc cn sng, lm theo ch c Cha Tri, on qua i; ngi c tr v cng cc t ph mnh, v thy s h nt; 37 nhng ng m c Cha Tri khin sng li, chng c thy s h nt u. 38 Vy, hi anh em, kh bit rng nh ng m s tha ti c rao truyn cho anh em; 39 li nh Ngi m h ai tin th c xng cng bnh v mi iu theo lut php Mi-se chng c th c xng cng bnh. 40 Nn, hy gi ly cho khi mc iu chp trong sch tin tri rng: 41 Hi k hay khinh d kia, kh xem xt, s hi v bin mt i; V trong i cc ngi, ta s lm mt vic, Nu c ai thut li cho, cc ngi cng chng tin. 13:26 con chu dng p-ra-ham, v k knh s c Cha Tri Cu ny dnh cho c nhng tn hu Do Thi (hay l ngi nhp o) v ngi ngoi bang (nhng ngi knh s Cha) gn b vi c tnh c thn v o c trong Do-Thi-Gio.

218

s cu chuc ny Ch v li ha ca c Cha Tri mua chuc loi ngi sa ng qua ng Mt-sia (xem Sng-th K 3:15). N bao gm lun c ngi ngoi bang (xem Sng-th K 12:5; Xut -dp-t K 19:5-6; v Cng-v 28:28 v 13:46). 13:27 y tht l mt cu bi thm! N tm tt c ng s m la v Kinh thnh ca ngi Do Thi ti Gi-ru-sa-lem d rng h c Kinh thnh thng xuyn. Bi v b qua nhng im bo (xem Thi-thin 22; -sai 53; Xa-cha-ri; Ma-la-chi) v khng nhn lnh li tin tri (-sai, Gi-na), chnh ngi Do Thi lm ng nghim li tin tri. Ngi n trong x mnh song dn mnh chng h nhn ly (xem Ging 1:11-12). 13:28 Cng-v lp i lp li trch nhim tm linh ca nhng ngi Do Thi ti Gi-ru-sa-lem (xem 2:23,36; 3:13-15; 4:10; 5:30; 7:52; 10:;39; 13:27-28). 13:29 hh Cm t ny ch nhiu nhm khc nhau. Nhm ngi th nht tm cch git c Cha Gi-xu (lnh o Do Thi, m ng trc ta n Phi-lt). Nhm ngi th hai mun thc hin vic chn ct thch hp. Nhm ngi ny c th bao gm nhng ngi Do Thi nhn thc s bt cng (tng t nh trong Cng-v 8:2, trong vic chn ct -tin) hoc l nhng mn nh Gi-sp A-ri-ma-th v Nic-em (xem Ging 19:38-42). mi iu chp v Ngi Cuc i c Cha Gi-xu lm trn nhng li tin tri. Mt bng chng mnh m cho c tnh c linh cm ca Kinh thnh v thm quyn Mt-si-a ca Gi-xu ngi Na-xa-rt l s tin bo (xem Lu-ca 22:22; Cng-v 2:23; 3:18; 4:28; 10:43; 13:29; 24:14; 26:22). C iu chc chn rng nhiu chi tit trong cuc i ca c Cha Gi-xu, d ang c Hi thnh hin nay k l li tin tri, ch c ngha biu tng. Nhiu s kin xy ra trong dng lch s ca dn Do Thi dng nh cng lp li trong cuc i ca c Cha Gi-xu sau (v d -s 11:1). Thng thng nhng khc Kinh thnh gin tip hay nhiu ngha m theo vn mch khng th xem l li tin tri li dng nh tr nn sng ng khi xem xt t kha cnh cuc i c Cha Gi-xu (v d Thi-thin 22; -sai 53). Cn phi c s linh cm cng vi cm nhn v dng chy ca lch s cu chuc nhn thc y trn v hnh bng ca c Cha Gi-xu trong Cu c. thp t gi Xem ch thch trong 5:30 v 10:29. 13:30,33,34,37 Song c Cha Tri lm cho Ngi t k cht sng li Tn c khng nh s vn hnh ca c Ba ngi c Cha Tri trong s phc sinh ca c Cha Gi-xu: 1. c Thnh Linh (xem R-ma 8:11) 2. c Cha Con (xem Ging 2:19-22; 10:17-18) 3. c Cha Cha (xem Cng-v 2:24,32; 3:15,26; 4:10; 5:30; 10:40; 13:30,33,34,37; 17:31; R-ma 6:4,9; 10:9; I C-rinh-t 6:14; II C-rinh-t 4:14; Ga-la-ti 1:1; -ph-s 1:20; C-l-se 2:12; I Tsa-l-ni-ca 1:10). Chnh c Cha Cha xc nhn s chn tht trong cuc i v s dy d ca c Cha Gi-xu. y l kha cnh chnh yu ca Kerygma ( ni dung ca nhng bi ging trong sch Cng-v). Xem Ch c Bit trong 2:14. 13:31 lu ngy Cng-v 1:3 cho bit bn mi ngy. Tuy nhin, bn mi l mt con s c lm trn trong Cu c. Ngi hin ra c Cha Gi-xu hin ra cho nhiu ngi xc nhn s phc sinh ca Ngi: 1. Nhng ngi ph n bn ngi m, Ma-thi- 28:9 2. Mi mt s , Ma-thi- 28:16 3. Si-mn, Lu-ca 24:34 4. Hai mn , Lu-ca 24:15 219

5. Cc s , Lu-ca 24:36 6. Ma-ri Ma--len, Ging 20:15 7. Mi s , Ging 20:17 8. Mi mt s , Ging 20:26 9. By s , Ging 21:1 10. S-pha (Phi-e-r), I C-rinh-t 15:5 11. Mi hai s , I C-rinh-t 15:5 12. 500 anh em, I C-rinh-t 15:6 (Ma-thi- 28:16-17) 13. Gia-c (gia nh ca Ngi), I C-rinh-t 15:7 14. Tt c cc s , I C-rinh-t 15:7 15. Phao-l, I C-rinh-t 15:8 (Cng-v 9) Hin nhin l trong s cc ln c cp ny c nhiu ln cp n cng mt s kin. c Cha Gi-xu mun h bit chc chn rng Ngi sng li. 13:32 li ha ban cho t ph chng ta Ti y nhc li li ha u tin ca YHWH cho p-ra-ham t v dng di (xem Sng-th K 12:1-3; R-ma 4). Cng mt li ha ny v s hin din v chc phc t c Cha Tri c lp li cho cc t ph v con ci ca h (xem -sai 44:3; 54:13; Gi-n 2:32). Cu c ch trng v li ha ban cho t ai, trong khi Tn c tp trung v dng di. Phao-l cp gin tip n li ha ny trong R-ma 1:2-3. 13:33 Trch dn t Thi-thin 2:7, l mt Thi Thin th loi Hong cung ch v ng Mt-si-a vi vic b chng nghch v c thng ca Ngi. c Cha Gi-xu b git bi nhng quyn lc tm ti (c con ngi v ma qu), nhng c Cha Tri em Ngi ln s c thng (xem R-ma 1:4). Cu Kinh thnh ny v R-ma 1:4 b nhng t thuyt con nui cho rng c Cha Gi-xu ch tr thnh ng Mt-si-a sau khi Ngi phc sinh. ng l Tn c c nhn mnh im c Cha Gi-xu c xc nhn v lm vinh hin bi s vng phc ca Ngi, nhng iu ny khng cch ly khi thn tnh v s vinh hin Ngi vn c t trc (xem Ging 1:1-5,9-18; Phi-lp 2:6-11; C-l-se 1:13-18; H-b-r 1:2-3). Cng chnh ng t ny, sng li (anistmi), c s dng trong Cng-v 3:26 khi c Cha Tri dy ln y t ca Ngi; th trong Cng-v 3:22 c Cha Tri dy ln cc tin tri (xem 7:37; Phctruyn Lut-l K 18:19). Dng nh y l cch s dng khc bit vi ngha lm sng li t s cht (xem cu 30,34,37). c Cha Gi-xu c dy ln trc khi Ngi cht . 13:34 khi tr v s h nt Cu ny cp n s cht v sng li ca c Cha Gi-xu. Ngi l ng sng li trc nht (tri u ma ca nhng k cht, xem I C-rinh-t 15:20) ch khng phi ch l hi tnh li. Trong Kinh thnh c nhiu ngi c sng li, nhng tt c h u phi cht sau . H-nc v -li c v tri m khng tri qua s cht, ch khng phi l sng li. Ta s thnh tn gi cng cc ngi li ha thnh v chc chn phn vi a-vt y l cu trch dn t -sai 55:3 trong bn LXX. Trong cu trch dn, li ha chc chn s nhiu, nhng khng cho bit cp n c th iu g. c Cha Tri ban iu ny cho a-vt, cho c Cha Gi-xu v n nhng ngi theo Ngi (s nhiu cc ngi). Bi cnh t Cu c cho thy tm mc quan trng ca cc ngi (xem -sai 55:4-5 bn LXX, Ny, Ta s lm cho ngi tr nn li chng gia dn ngoi, mt quan tng v quan trng cho dn ngoi. Nhiu nc cha h bit ngi s cu khn ngi, v cc dn khng bit ngi s n cng ngi tr n, v c c Cha Tri ngi, ng Thnh ca Do Thi tn vinh ngi bn Septuagint, Zondervan, 1976, trang 890). Nhng li ha v n phc cho a-vt (ngi Do Thi) nay tr thnh n phc v li ha cho dn ngoi (ton th nhn loi). 13:35-37 y l lp lun m Phi-e-r s dng trc y trong bi ging L Ng Tun (xem 2:24-32) cng ly t Thi-thin 16. Nhng bi ging u tin trong sch Cng-v phn nh gio l C-c-Gio 220

vn p cn bn: mt vi on kinh vn v ng Mt-si-a trong Cu c c kt ni chung li vi nhau. Do , thng th i t v cc chi tit dng nh khng lin h vi mc ch ca tc gi Tn c, s phc sinh thn th ca c Cha Gi-xu v s h hai ca vua a-vt. 13:38 Phao-l lp lun bng mt l l ca Cu c, ging nh Phi-e-r (Cng-v 2) v -tin (Cng-v 7) tip cn vi nhng thnh gi ca nh hi. Phao-l cp s tha ti trn vn m Do-Thi-Gio khng th mang li cho mi ngi tin c Cha Gi-xu l ng Christ (ng /Ngi cu 38,39). 13:39 li nh Ngi m h ai Lu yu t cn bn l c Cha Tri yu thng c nhn loi v c nhn loi c c hi p ng li vi Ngi bi c tin (xem 10:43; -sai 42:1,4,6,10-12; 55; -x-chi-n 18:32; Gi-n 2:28,32; Ging 3:16; R-ma 3:22,29,30; 10:9-13; I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9). ai tin Xem ghi ch ti 3:16. NASB, NKJV c t do khi mi s (cu 39) NRSV c phng thch khi mi ti (cu 39) TEV c t do khi mi ti (cu 39) NJB c xng cng chnh khi mi ti (cu 38) C ngha en l c xng cng chnh dng CH NH TH NG HIN TI (PRESENT PASSIVE INDICATIVE). y l t php l m t a v ca chng ta trc c Cha Tri qua s cng chnh ca c Cha Gi-xu Christ (xem II C-rinh-t 5:21). Trong ting Do Thi, ch ny c ngha gc l cy sy. N phn nh ch thuc ngnh xy dng trong Cu c c dng nh hnh bng cho c Cha Tri nh l tiu chun hay l thc o cho s phn xt. mi iu theo lut php Mi-se chng c th c xng cng bnh. y l im thn hc trng yu ca Phao-l (xem R-ma 3:21-30). Lut php Mi-se ging nh l mt gia s dn chng ta n s nhn thc ti li ca chnh mnh v khin chng ta khao kht ng Christ (xem Ga-la-ti 3:23-29). Lut l Cu c khng phi l mt phng cch ca s cu ri, v tt c mi ngi u phm ti (xem R-ma 3:9-18,23; Ga-la-ti 3:22). N tr thnh mt bn n t hnh, mt s nguyn ra (xem Ga-la-ti 3:13; C-lse 2:14). 13:40-41 Phao-l ku gi nhng thnh gi, dng MNH LNH CH NG HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE), p ng bi vic tin c Cha Gi-xu l ng Mt-si-a l cch duy nht nhn s tha ti (xem Ging 14:6; Cng-v 4:12; I Ti-m-th 2:5). ng trch dn Ha-ba-cc 1:5 t bn Septuagint nh l li cnh co. Trong vi ch khc trong cc th tn, Phao-l trch dn Ha-ba-cc 2:4 l mt cch p ng thch hp (xem R-ma 1:17; Ga-la-ti 3:11). Phao-l ging v mt quyt nh. Ch c tn thnh bng l tr thi th khng , phi c s u phc c Cha Gi-xu hon ton nh l hy vng duy nht. c tin ban u v th hin ca s n nn cn phi c by t trong np sng ging nh ng Christ mi ngy.Cu 41 miu t s chn ng bi phng php cu ri ca giao c mi trong ng Christ. BN NASB 13:42-43 42 Khi hai ngi bc ra, chng xin n ngy Sa-bt sau cng ging lun cc li . 43 Lc hi tan, c nhiu ngi Giu-a v ngi mi theo o Giu-a, i theo Phao-l v Ba-na-ba, hai ngi ni chuyn vi h v khuyn c vng lng theo n c Cha Tri.

221

13:42 cu Kinh thnh ny cho thy (1) quyn nng ca c Thnh Linh thi hnh qua bi ging ca Phaol v (2) s khao kht c tha th v phc hi vi c Cha Tri bn trong tm hn ca loi ngi c dng theo hnh nh ca Ngi. 13:43 NASB nhng ngi nhp o knh s Cha NKJV nhng ngi nhp o tin knh NRSV nhng ngi nhp o Do-Thi-Gio tin knh TEV ngi ngoi bang nhp o Do Thi giao NJB nhng ngi nhp o tin knh Cm t ny c ngha en l nhng ngi ci o th phng Cha. y l nhm ngi khc vi nhng ngi knh s Cha trong cu 16,26 (xem 10:2,22,35). Cu 43 ni v nhng ngi ngoi bang chnh thc tr thnh ngi Do Thi. iu ny i hi (1) t mnh lm bp-tem c s chng kin ca nhn chng; (2) chu php ct b, nu l n ng; (3) dng ca l ti n th Gi-ru-sa-lem nu c th. C vi ch cp n ngi ci o Do-Thi-Gio trong Tn c (xem Ma-thi- 23;15; Cng-v 2:11; 6:5; 13:43). khuyn c vng lng theo n c Cha Tri Da theo vn mch ti y th kh xc nh c ngha ca cm t ny: (1) mt s trong nhng thnh gi c th p ng vi s ip Phc m trong lng hay (2) nhng ai trung tn theo nhng g h hiu v n c Cha Tri c khuyn tip tc tm kim Cha v lng nghe Phao-l (xem cu 44). BN NASB 13:44-47 44 Ngy Sa-bt sau, gn ht c thnh u nhm li nghe o Cha. 45 Song nhng ngi Giu-a thy on dn th y lng ghen ght, nghch cng li Phao-l ni v mng nhic ngi. 46 Phao-l v Ba-na-ba bn ni cng h cch dn d rng: y cn phi truyn o c Cha Tri trc nht cho cc ngi; nhng v cc ngi t chi, v t xt mnh khng xng ng nhn s sng i i, nn y ny, chng ta mi xy qua ngi ngoi. 47 V Cha c phn dn chng ta nh vy: Ta lp ngi ln ng lm s sng cho cc dn, Hu cho ngi em s cu-ri cho n cng ci t. 13:44 S ip ca Phao-l to nn nh hng r rt. y cng l cch ni cng iu (vt qu thc t lm mnh thm ngha) v khng th no tt c mi ngi trong thnh u nhm li. 13:45 nhng ngi Giu-a thy on dn th y lng ghen ght Trong vn mch, khng r l v m ng hay l nhiu ngi ngoi trong m ng l nguyn nhn gy nn s ghen ght. S ghen ght l c tnh ca lnh o Do Thi c ti Gi-ru-sa-lem v trong cc cng ng Do Thi ly hng (xem Ma-thi- 27:18; Mc 15:10; Cng-v 17:5). V sau, trong sch R-ma, Phao-l trin khai nan thn hc s khng tin ca ngi Do Thi (xem R-ma 9-11). ng qu quyt rng c Cha Tri tm thi khin dn Do Thi m la nh dn ngoi c cu. Tuy nhin, c Cha Tri s s dng s cu ri cho dn ngoi nh mt phng cch ghen t khin dn Do Thi p ng vi ng Christ, nh m mi ngi tin c hip mt trong Phc m (xem -ph-s 2:11-3:13). Vn t ra l n khi no th vic ny mi xy ra? Cu hi tng t cng nu ra trong Xa-cha-ri 12:10. Li tin tri ny lin h vi Hi thnh ban u, c a s tn hu l ngi Do Thi, hay l cho mt giai on trong tng lai sau ? S ghen t c cho mc ch cu chuc (xem R-ma 10:19; 11:11,14), nhng s ghen t trong on kinh vn ti y li khin khng tin . y lng ghen ght Xem ch thch trong 3:10. 222

mng nhic ngi Trong khi nhng ngi Do Thi ny bo v truyn thng ca mnh v cng kch s ging dy ca Phao-l, chnh h mc phi ti bng b. Khng th c s trung dung ti y. Hoc l Do-Thi-Gio hay l C-c-Gio l s by t chn tht mun ca c Cha Tri. Chnh h t loi b chnh mnh. 13:46 cng h cch dn d y l mt trong nhng du hiu c y dy c Thnh Linh trong sch Cng-v. y cn phi truyn o c Cha Tri trc nht cho cc ngi y l khun mu ca s truyn ging lc u. Ngi Do Thi c s u tin (xem R-ma 9-11), nhng c Cha Tri bao gm lun c ngi ngoi bang. Nhng ngi trong nh Hi bit Cu c v c th kim chng nhng li tin tri. Sch Cng-v c mt lot nhng khc kinh vn v ch v m hnh (hnh thc) ny (xem 3:26; 9:20; 13:5,14; 16:13; 17:2,10,17). cc ngi t chi y l ng t rt mnh, dng CH NH TRUNG CP HIN TI (PRESENT MIDDLE INDICATIVE) c dng vi ln trong bn Septuagint, n c ngha nm na l y i. ng t ny c s dng trong bi ging ca -tin (xem 7:39). Phao-l cng dng ng t ny trong R-ma 11:1-2 xc nhn rng c Cha Tri khng t b dn Ngi, nhng h khc t Con Ngi, phng cch cu ri duy nht, s by t y trn ca c Cha Tri. t xt mnh khng xng ng nhn s sng i i Tht l kh gi khi nim tin nh, c nhn mnh nhiu ln trong sch Cng-v, ng thi vi khi nim i hi s tip nhn c nhn. Khng mt ai c th n c c tin nu khng c Cha ko n (xem Ging 6:44,65), nhng chng ta s b phn xt bi cch chng ta p ng. Khi khc t s rao ging Phc m ca Phao-l, nhng ngi Do Thi ny bc l bn cht tht ca mnh (xem Ging 3:17-21). Khng th li c Cha Tri thiu can thip. Ngi ban cho mt con ng, phng cch duy nht qua chnh Con Ngi . chng ta mi xy qua ngi ngoi iu ny tr thnh khun mu thng thng cho vic cng b Phc m (xem 18:6; 22:21; 26:20; 28:28; R-ma 1:16). 13:47 y l trch dn t -sai 49:6 bn Septuagint. C Si-m-n dng cu trch dn ny khi chc phc cho em b Gi-xu trong Lu-ca 2:32 xc nhn cng tc cu ri Mt-si-a ca Ngi. nh sng trong bi cnh ti y cng c th m ch s rao ging Phc m cho ngi ngoi ca Phao-l v Ba-na-ba (xem Use of the Old Testament in the New, Darrell Boch, trang 97 trong Foundations for Biblical Interpretation, Broadman & Holman Publishers, 1994). Gi y Phao-l dng cu trch dn ny by t s cng b ph qut ca Phc m hon v . BN NASB 13:48-52 48 Nhng ngi ngoi nghe li th vui mng, ngi khen o Cha, v phm nhng k c nh sn cho s sng i i, u tin theo. 49 o Cha trn ra khp trong x . 50 Nhng cc ngi Giu-a xui gic nhng n b sang trng st sng v dn n anh trong thnh; gy s bt b Phao-l v Ba-na-ba, m ui ra khi phn t mnh. 51 Hai ngi i cng h phi bi ni chn mnh, ri i n thnh Y-c-ni. 52 Cn cc mn th c y dy s vui v v c Thnh Linh vy. 13:48 Nhng ngi ngoi nghe li th vui mng, ngi khen o Cha Nhiu ngi trong s ny n nh hi nhiu nm nhng cha bao gi c nghe s ip ph qut v tnh thng v s chp

223

nhn c nhn loi ca c Cha Tri bi c tin trong ng Christ . Khi h nghe iu ny h phn khi tip nhn (xem 28:28) ri k li cho nhiu ngi khc (xem cu 49). phm nhng k c nh sn cho s sng i i, u tin theo y r rng l mt cu by t s tin nh (rt thng thng trong nhng tc phm ca cc tu s Do-Thi-Gio v cc tc phm xut hin trong giai on gia Cu c v Tn c), nhng n vn nm trong mi lin h m h ging nh tt c cc phn on Tn c khc c lin h n nghch l gia s tuyn chn ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi (xem Phi-lp 2:12,13). Cu ny c dng NI TRNH TH NG THI QU KH HON THNH (PLUPERFECT PASSIVE PERIPHRASTIC) vi mt t qun s (tass) c ngha l gia nhp hay ch nh. Khi nim gia nhp ny c lin h n hai cun sch (hnh nh n d) m c Cha Tri gi (xem a-ni-n 7:10; Khi-huyn 20:12). Cun sch th nht l Vic lm ca con ngi (xem Thi-thin 56:8; 139:16; -sai 65:6; v Ma-la-chi 3:16). Cun sch cn li l Sch S Sng (xem Xut -dp-t K 32:32; Thi-thin 69:28; -sai 4:3; a-ni-n 12:1; Lu-ca 10:20; Phi-lp 4:3; H-b-r 12:23; Khi-huyn 3:5; 13:8; 17:8; 20:12-15; 21:27). Xem Ch c Bit: S La Chn, Tin nh v S Cn Thit Cn Bng Thn Hc trong 2:47. 13:50 Nhng cc ngi Giu-a xui gic nhng n b sang trng st sng Khc kinh vn ny cho bit bi cnh lch s v vn ha ca nhng ngi ngi ph n sang trng ti vng Tiu trong th k th nht (xem 16:14; 17:4). Trong bi cnh ti y, n cp n nhng ngi ci o Do-Thi-Gio l lnh o trong cng ng hay l v ca cc v lnh o cng ng. A. T. Robertson, trong Word Pictures in the New Testament, vol. 3, trang 201, lp lun rng ph n ngoi bang rt b thu ht bi Do-Thi-Gio (xem Strabo 7:2 v Juvenal 6:542) v c tnh o c ca n. gy s bt b Phao-l v Ba-na-ba Phao-l cp n s kin ny trong II Ti-m-th 3:11. 13:51 Hai ngi i cng h phi bi ni chn mnh y l du hiu t b ca ngi Do Thi (xem Ma-thi- 10:14; Lu-ca 9:5; 10:11). Khng r ti y cp (1) bi trn chn v giy v i b hay l (2) bi trn qun o tung ln trong khi h lm vic. Y-c-ni y l thnh ph chnh ca x Ly-c-ni, trong tnh Ga-la-ti ca quc La m, nm cch thnh ph An-ti-t x By-si-i khong tm mi dm v hng ng, ng nam v thng hng bc ca Lt-tr. 13:52 c y dy s vui v y l CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE) cho bit s khi u ca mt hnh ng hay l lp li mt hnh ng trong qu kh. BN NASB, c nhun chnh nm 1995, s dng ngha th hai. Ch c c Thnh Linh c th ban s vui mng ang khi gia cn bt b (xem Gia-c 1:2ff; I Phi-e-r 4:12ff). Ch cc mn khng r ngha. Khng bit l n ch nhng tn hu mi hay l on truyn gio mi, hay l c hai? CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao cu 13:2 khng th dng nh bng chng bn vn cho vic tuyn chn mt nhm ngi? 2. Ti sao Phao-l ging ti nh hi trc? 224

3. Ti sao Ging (Mc) ri on truyn ging? (xem cu 13) 4. Cu 39 lin h nh th no vi Ga-la-ti 3? 5. Gii thch cu 48b trong mi lin h gia tin nh v ch t do ca con ngi.

225

CNG V ON 14
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l v Ba-na-ba ti thnh Y-c-ni 14:1-7

NKJV
Ti thnh Y-c-ni 14:1-7

NRSV
Chc v ti khu vc Y-cni v hnh trnh tr v 14:1-7

TEV
Ti thnh Y-c-ni 14:1-4

NJB
Truyn ging ti thnh Y-c-ni 14:1 14:2 14:3 14:4-7

14:5-7 Phao-l v Ba-na-ba ti Lt-tr 14:8-18 S th hnh tng ti thnh Lt-tr 14:8-18 14:8-18 Ti Lt-tr v t-b 14:8-13 Cha lnh ngi bi lit 14:8-10 14:11-18 14:14-18 B nm v thot cht ti t-b 14:19-20 Tr v thnh An-ti-t trong x Sy-ri 14:21-28 14:19-20 Nng nhng tn hu mi 14:21-28 14:21-23 14:24-28 14:19-20 14:19-20 Tr v thnh An-ti-t trong x Sy-ri 14:21-23 14:24-26 14:27-28 14:21-23 14:24-26 14:27-28 14:19-20

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn

226

Cng tc truyn gio ca Phao-l lin h nh th no vi ngi Ga-la-ti? A. C hai kha cnh trong bi cnh cn phi cn nhc v mi tng quan vi nhau, v c hai gi thuyt tri ngc nhau trong vic nhn dng i tng nhn th, khin thay i thi im xut hin khc kinh vn. C hai gi thuyt ny u c lp lun thuyt phc v u b gii hn v bng chng Thnh kinh. B. Hai gi thuyt 1. Gi thuyt theo truyn thng c hon ton tn ng cho n tn th k th mi tm. a. N c gi l gi thuyt Ga-la-ti Min Bc b. Gi thuyt ny cho rng tn gi Ga-la-ti l ni v nhm ngi Ga-la-ti vng cao nguyn Trung Bc ca Th Nh K (xem I Phi-e-r 1:1). Nhm ngi Ga-la-ti ny c t tin l ngi Celts (ting Hy lp l Keltoi hay l Gall trong ting Latin) xm chim vng t ny vo khong th k th ba TC. H c gi l Gallo-Graecians phn bit vi nhng chi tc pha ty Chu u. H b vua Pergamum Attalus I chinh phc nm 230 TC. Tm nh hng ca nhm ngi ny gii hn trong khu vc trung bc vng Tiu hay l Th Nh K ngy nay. c. Nu gi s nhm ngi ny l i tng nhn th th thi im ca l th s vo khong nhng nm 50 SC trong chuyn truyn gio th hai hoc th ba ca Phao-l. Nhng bn ng hnh vi Phao-l s l Si-la v Ti-m-th. d. Mt s ngi cho rng cn bnh m Phao-l cp trong Ga-la-ti 4:13 l st rt. Do , h cho rng Phao-l di chuyn ln vng cao nguyn pha bc trnh vng t thp, m ly, lau sy gy bnh st rt. 2. Gi thuyt th hai c Sir Wm. M. Ramsay xng trong, St. Paul the Traveler and Roman Citizen, New York: G. P. Putnams Sons, 1896. a. Trong khi gi thuyt truyn thng nh ngha tn gi Ga-la-ti l mt nhm ngi, mt sc tc; th gi thuyt ny cho rng n l n v hnh chnh ca chnh quyn. Phao-l dng nh thng s dng tn ca nhng tnh trong quc La m (xem I C-rinh-t 16:19; II C-rinh-t 1:1; 8:1) Tnh Ga-la-ti trong quc La m l vng t ln hn v bao gm lun c khu vc ca nhm ngi Ga-la-ti. Nhng chi tc ngi Celts ny ng h quc La m t rt sm v c tr n vi nhiu quyn t tr, t qun v thm quyn cai tr lnh th rng ln. Nu n v hnh chnh rng ln ny chnh l Ga-la-ti th c th l trong chuyn truyn gio u tin Phao-l n nhng thnh ph nm pha nam nh An-ti-t trong x Bi-si-i, Lt-tr, t-b v Y-c-ni nh c ghi li trong Cng-v 13-14, cng l a im ca nhng Hi thnh ny. b. Nu da theo gi thuyt min nam th thi im s rt sm, ngay trc khi Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem trong Cng-v 15, cp n ch ging nh trong sch Ga-la-ti. Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem xy ra vo khong nm 48-49 SC v l th c th c vit trong khong thi gian ny. Nu ng nh vy th Ga-la-ti l th tn u tin ca Phao-l trong Tn c. c. Mt s bng chng khc ca gi thuyt Ga-la-ti Min Nam (1) Tn nhng bn ng hnh vi Phao-l khng c cp, ngoi tr Ba-na-ba c nhc n ba ln (xem 2:1,9,13). Chi tit ny ph hp vi chuyn truyn gio th nht ca Phao-l. (2) C cho bit Tt khng phi ct b (xem 2:1-5). Chi tit ny thch hp vi giai on trc khi Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem trong Cng-v 15. (3) Vic nhc n Phi-e-r (xem 2:11-14) v vn nn trong vic thng cng vi ngi ngoi bang thch hp trc khi Gio hi ngh ti Gi-ru-sa-lem. (4) Khi tin cu tr gi n Gi-ru-sa-lem, mt vi ngi bn ng hnh vi Phao-l t nhiu vng khc nhau c lit k (xem Cng-v 20:4). Tuy nhin, khng c

227

ai t vng bc x Ga-la-ti, mc d chng ta bit rng nhng Hi thnh sc tc Ga-la-ti c d phn (xem I C-rinh-t 16:1). c s trnh by chi tit nhng lp lun khc nhau lin quan n hai gi thuyt ny, xin tham kho sch gii kinh chuyn mn. Mi gi thuyt u c nhng im chnh xc. Ti thi im ny, vn cha c s nht tr, nhng gi thuyt Ga-la-ti Min Nam dng nh thch hp vi cc s kin, chi tit hn. C. Mi lin h gia th tn Ga-la-ti v sch Cng-v 1. Phao-l ving thm Gi-ru-sa-lem nm ln u c Lu-ca ghi li trong sch Cng-v a. 9:26-30, sau khi Phao-l ci o b. 11:30; 12:25, chuyn qu cu tr ca cc Hi thnh ngoi bang c. 15:1-30, d Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem d. 18:22, chuyn thm ving ngn e. 21:15ff, trong mt c hi trnh by v cng tc gia vng ngi ngoi bang. 2. C hai chuyn ving thm Gi-ru-sa-lem c ghi trong sch Ga-la-ti: a. 1:18, sau ba nm b. 2:1, sau mi bn nm 3. Chc hn l Cng-v 9:26 c lin h vi Ga-la-ti 1:18. Cng-v 11:30 v 15:1ff l nhng khung cnh ca nhng chuyn i khng c ghi li c cp trong Ga-la-ti 2:1. 4. C vi s khc bit gia Cng-v 15 v Ga-la-ti 2 nhng s khc bit ny c th v : a. Khc bit quan im b. Mc ch khc nhau gia Lu-ca v Phao-l c. Ga-la-ti 2 c th l xy ra trc nhng ln hp mt c m t trong Cng-v 15 nhng cng tip din sau . NGHIN CU T NG V CC CM T

BN NASB 14:1-7 1 Ti thnh Y-c-ni, Phao-l v Ba-na-ba cng vo nh hi ca ngi Giu-a, v ging mt cch n ni c rt nhiu ngi Giu-a v ngi G-rc tin theo. 2 Song nhng ngi Giu-a cha chu tin th xui gic v khu chc lng ngi ngoi nghch cng anh em. 3 Du vy, Phao-l v Ba-na-ba li cng kh lu, y dy s bo dn v c tin trong Cha, v Cha dng tay ca hai s lm nhng php l du k, m chng v o n in ca Ngi. 4 Nhng dn chng trong thnh chia phe ra: k th theo bn Giu-a, ngi th theo bn hai s . 5 Li khi nhng ngi ngoi v ngi Giu-a cng cc quan mnh ni ln ng h hip v nm hai s , 6 th hai s bit trc, bn trn trnh trong cc thnh x Ly-cao-ni, l thnh Lt-tr, thnh t-b, v min chung quanh , 7 m ging Tin Lnh. 14:1 Y-c-ni C mt sch khng c k l kinh in tn l The Acts of Paul and Thekla c ghi li nhng hat ng ca Phao-l ti thnh Y-c-ni. Quyn sch ny c ghi li s m t din mo duy nht ca Phao-l: thp, hi u, chn vng king, lng my m v mt li. Vi din mo t thu ht nh vy phn nh phn no phn ng m S Phao-l gp phi trong vng Tiu . a s vng ny thuc v tnh Ga-la-ti ca quc La m. vo nh hi y l thi quen ca Phao-l v Ba-na-ba. Nhng thnh gi, c ngi Do Thi v ngi Hy lp u quen thuc vi nhng li tin tri v li ha ca Cu c.

228

c rt nhiu ngi Giu-a v ngi G-rc tin theo Cm t ny by t mc ch ca sch Cngv. Phc m c rao ging mnh m gia nhiu nhm sc tc. Ng ca li ha trong Cu c l cho c nhn loi (xem Sng-th K 3:15; 12:3) nay ang tr thnh hin thc. Nhng cu tm lc ny lin h n s pht trin nhanh chng ca Hi thnh, l c tnh ca sch Cng-v. 14:2 ngi Giu-a cha chu tin S cu ri c m t bi tin (xem cu 1), s m la tm linh v tnh ngoan c c by t bi s khng vng phc hay khng tin. S khc t, khng p ng li vi Phc m a con ngi vo s m la v h mt. Lu-ca ghi li s chng nghch him c v ch ng bt b ca nhng ngi Do Thi khng tin. Chnh s khc t ca h m ca c tin cho ngi ngoi bang (xem R-ma 9-11). xui gic Bn Septuagint thng s dng ng t ny ch s ni lon (xem I Sa-mu-n 3:12; 22:8; II Sa-mu-n 18:31; 22:49; I S-k 5:26), nhng trong Tn c n ch xut hin ti y v Cng-v 13:50. khu chc y cng l mt ch na bn Septuagint hay dng m t ngi c c, p bc ngc i ngi khc. Lu-ca s dng ch ny thng xuyn trong sch Cng-v (xem 7:6,19; 12:1; 14:2; 18:10). 14:3 c Cha Tri dng cc php l xc nhn c tnh nhn t ca Ngi cng nh s chn tht trong Phc m ca c Cha Gi-xu Christ trong vng t ny. (xem 4:29-30; H-b-r 2:4). 14:4 Nhng dn chng trong thnh chia phe ra Li ca chn l lun lun gy ra s tch bit (xem 17:4-5; 19:9; 28:24; Ma-thi- 10:34-36). Mt s ngi Do Thi trong nh hi tin, nhng nhng ngi khc th tr thnh nhn t chng nghch vi Phc m. bn hai s Ti y cp n c Phao-l v Ba-na-ba. Trong chng ny (14:4 v 14) l ln duy nht Lu-ca s dng ch s cho ngi bn ngoi nhm mi hai s nguyn thy. Ba-na-ba c gi l s (xem cu 14). iu ny cng c m ch trong I C-rinh-t 9:5-6. Hin nhin y l cch s dng ch s vi ngha rng hn mi hai s . Gia-c Cng Chnh (em ca c Cha Gi-xu) cng c gi l s trong Ga-la-ti 1:19; Si-la v Ti-m-th cng c gi l s trong I T-sa-l-nica 1:1 v 2:6; An-tr-ni-c v Giu-ni-a cng c gi l cc s trong R-ma 16:6-7; v A-b-l cng c gi l s trong I C-rinh-t 4:6-9. Nhm mi hai s nguyn thy l trng hp c bit. Mt khi qua i khng c ai thay th h ngoi tr Ma-thia, (xem Cng-v 1). Tuy nhin, chc v s l n t c lin tc duy tr theo nh I C-rinh-t 12:28 v -ph-s 4:11. Kinh thnh Tn c khng cho bit nhiu iu m t chc phn ca n t ny. 14:5 cng cc quan mnh y c th l nhng lnh o trong thnh ph hay l lnh o nh hi. Nhng ngi chp kinh thi ban u cng vi mt vi nh ging kinh hin i cho rng c hai s bt b xy ra (1) trong cu 2 v (2) trong cu 5, nhng bi cnh ny cho thy ch c mt cuc bt b. NASB, NRSV,TEV ngc i NKJV i x tn t NJB tn cng Ch Hy lp hubriz mang ngha mnh hn l ngc i, c th to cuc bo ng hay l tn cng v lc. Ch ny rt quen thuc trong bn vn . Lu-ca thng dng ch ny trong ba ngha. 1. Lng m, Lu-ca 11:45 2. Hnh ng v lc, Lu-ca 18:32; Cng-v 14:5 3. Mt mt ti sn, Cng-v 27:10,21

229

 y l ch th hai m t mc tn bo m nhng ngi chng nghch bn nh tn cng nhng tn hu. C th nhm ngi Do Thi chn cch thc ny da theo lut Cu c cho ti phm thng. 14:6 bn trn trnh trong cc thnh x Ly-cao-ni, l thnh Lt-tr, thnh t-b Y-c-ni thuc v x Phy-gi-a. Thnh ny nm gn bin gii ca nhm sc tc. Chi tit ny by t tnh lch s trong sch Cng-v. 14:7 y l ng t dng NI TRNH TRUNG CP HON THNH (PERIPHRASTIC PERFECT MIDDLE), c ngha l h c ging lin tc. y l ch nhng chuyn truyn gio ca Phao-l (xem 14:21; 16:10). Ngi no tin cy ng Christ trong li ging ca mnh cng nhn thc s khn cp v rng buc phi trnh by Phc m cho nhng ngi khc. im ny v ang l u tin (xem Ma-thi- 28:19-20; Lu-ca 24:47; Cng-v 1:8). BN NASB 14:8-18 8 Ni thnh Lt-tr c mt ngi lit chn, qu t lc mi sanh ra, chng h i c. 9 Ngi ngi v nghe Phao-l ging. Phao-l chm mt trn ngi, thy c c tin cha lnh c, 10 bn ni ln ting rng: Ngi hy ch dy, ng thng chn ln. Ngi nhy mt ci, ri i. 11 Dn chng thy s Phao-l lm, th ku ln bng ting Li-cao-ni rng: Cc thn ly hnh loi ngi m xung cng chng ta. 12 Chng bn xng Ba-na-ba l thn Giu-bi-t, cn Phao-l l thn Mt-cu-r, v l ngi ng u ging o. 13 Thy c ca thn Giu-bi-t c miu ni ca thnh, em b c v trng hoa n trc ca, mun ng lng vi on dn dng mt t l. 14 Nhng hai s l Ba-na-ba v Phao-l hay iu , bn x o mnh, sn vo gia m ng, m ku ln rng: 15 Hi cc bn, sao lm iu ? Chng ta ch l loi ngi ging nh cc ngi; chng ta ging Tin Lnh cho cc ngi, hu cho xy b cc thn h khng kia, m tr v cng c Cha Tri hng sng, l ng dng nn tri, t, bin, v mun vt trong . 16 Trong cc i trc y, Ngi cho mi dn theo ng ring mnh, 17 du vy, Ngi c lm chng lun v mnh, tc l ging phc cho, lm ma t tri xung, ban cho cc ngi ma mng nhiu hoa qu, n d dt, v lng y vui mng. 18 Tuy s ni nh vy, ch va ngn tr dn chng dng cho mnh mt t l. 14:8 Ni thnh Lt-tr Thnh ph ny l qu qun ca Ti-m-th (xem 16:1). y l thuc a La m c Au-gt-t thnh lp nm th 6 SC. C l l ti thnh ph ny khng c nh hi, nn Phao-l v Bana-ba t chc vic ging ni ng ph cng cng. Khng th no c mnh khe hay la gt ti y (xem 3:2). Ti y c ba cm t m t c th tnh trng tn tt vnh vin ca ng ny. lit chn Ch adunatos thng c ngha l bt kh thi hay theo ngha en khng th (xem Luca 18:27; H-b-r 6:4,18; 10:4; 11:6), nhng ti y Lu-ca s dng ch ny nh mt vn s y khoa trong ngha l bt ng hay l yu (xem R-ma 8:3; 15:1). C im th v l Lu-ca, bng nhiu cch, to s tng ng gia chc v ca Phi-e-r v Phao-l. Phi-e-r v Ging cng cha lnh ngi qu trong 3:1-10 v gi y n lt Phao-l v Ba-na-ba. 14:9 chm mt trn ngi Lu-ca thng hay s dng cm t ny (xem 3:4; 10:4). Xem ch thch trong 1:10. Phao-l thy ng ny ch tm lng nghe. Do , ng gi ngi n ng ny ng dy v bc i (xem cu 10) v ng ta lm ng nh vy.

230

thy c c tin cha lnh c Cm t ny c s dng trong Cu c vi ngha c cu, gii cu thuc th. Lu rng s cha lnh ca Phao-l da trn c tin ca ng ny. y l im thng gp nhng khng phi l ph qut trong Tn c (xem Lu-ca 5:20; Ging 5:5-9). Php l c mt vi chc nng: (1) by t tnh thng ca c Cha Tri; (2) chng t quyn nng v chn l Phc m; hay l (3) hun luyn v khch l nhng tn hu hin din. 14:11 bng ting Li-cao-ni R rng l Phao-l v Ba-na-ba khng hiu nhng g m m ng ang ni. y l th ng ca vng ny. 14:11-12 xng Ba-na-ba l thn Giu-bi-t, cn Phao-l l thn Mt-cu-r, v l ngi ng u ging o Thn thoi a phng thng qu quyt rng cc thn Hy lp thng mang ly hnh dng con ngi m ving thm con ngi (xem Ovid, Metamorphoses 8:626ff). T nhng bia trong khu vc ny, chng ta bit rng vng ny th phng thn Giu-bi-t v thn Mt-cu-r (xem cu 13). Lu rng Ba-na-ba c k trc. C th l v Phao-l, c xem nh l ngi pht ngn, khin nhng ngi ngoi bang ny hiu l hin thn ca thn Mt-cu-r; v vy Ba-na-ba im lng phi l thn Giu-bi-t. 14:13 ca y c th l ca thnh, hay c th hn, ca ca n th thn Giu-bi-t nm bn ngoi v i din vi ca thnh. Khc kinh vn ti y tht l d nhm ln v gy hiu lm. 14:14 cc s Xem ghi ch ti 14:4. x o mnh L du hiu by t than khc v phm thng ca ngi Do Thi (xem Ma-thi- 26:65; Mc 14:63). Chc chn hnh ng ny truyn t ngha c mt nan xy ra, ngay c vi nhng ngi ngoi bang ny. sn vo L t thng dng trong bn Septuagint c ngha nhy ra hay ta ra, d rng ch s dng c mt ln duy nht ti y. Phao-l v Ba-na-ba nhy ra v lao vo m ng. 14:15-17 L tm tt bi ging u tin ca Phao-l cho ngi ngoi bang, ging nh bi ging trn i Ar--ba (xem 17:22-33). 14:15 NASB, NKJV ngi ging cc ngi NRSV chng ta ch l ngi phm ging nh cc ngi TEV chnh chng ta cng ch l ngi ging nh cc ngi NJB chng ta ch l ngi phm ging nh cc ngi Ch homoiopaths, l t ghp ca cng loi v am m. Ngi a phng ngh rng Phao-l v Ba-na-ba l thn linh (homoithentes, xem cu 11), c ngha l ging nh con ngi. Phao-l s dng cng mt t gc by t c tnh ngi thng ca h. Trong Tn c, ch ny ch c s dng ti y v trong Gia-c 5:17. xy b cc thn h khng kia Lu-ca trnh by s h mnh ca Phao-l v Ba-na-ba nh mt s so snh vi H-rt An-ti-pa trong 20:20-23. Ch h khng c ngha l trng rng, b i, khng hin hu. Phao-l ng u trc din vi s m tn ngoi gio. v cng c Cha Tri hng sng y l mt cch dng ch YHWH, cng chnh l ng t th, l DNG NGUYN NHN (CAUSATIVE) trong ting Do Thi (xem Xut -dp-t K 3:14). YHWH l ng Hng Sng, l c Cha Tri duy nht.

231

ng dng nn Trch dn t Xut -dp-t K 20:11 hoc l Thi-thin 146:6. Ch Do Thi Elohim (xem Sng-th K 1:1) m t c Cha Tri nh ng Sng To v Tip Tr (xem The Expositors Bible Commentary, vol. 1, trang 468-469) ch YHWH m t Ngi nh ng Cu Ri, Mua Chuc (xem The Expositors Bible Commentary, vol. 1, trang 471-472) v cng l c Cha Tri gi giao c. 14:16 Trong cc i trc y, Ngi cho mi dn theo ng ring mnh. Cu Kinh thnh ny gi nhc li Phc-truyn Lut-l K 32:7-8, trong Mi-se qu quyt rng YHWH thit lp nhng ranh gii quc gia. V phng din thn hc, chi tit ny xc nhn s chm sc, quan tm ca c Cha Tri n mi quc gia (ngi ngoi bang, xem Girdlestone, Synonyms of the Old Testament, trang 258-259). Cha mun h bit Ngi, nhng s sa ng ca nhn loi to nn s m tn v th hnh tng (xem R-ma 1:18-2:29). Tuy nhin, Ngi vn tip tc eo ui h (xem cu 17). S khng nhn bit c Cha Tri ca ngi ngoi bang i lp vi s hiu bit c Cha Tri ca ngi Do Thi. S tr tru l ngi ngoi bang p ng vi Phc m bi c tin vi s ng, trong khi ngi Do Thi p tr bng s khc t v bt b (xem R-ma 9-11). 14:17 Ngi c lm chng lun v mnh y l khi nim s mc khi qua thin nhin (xem Thi-thin 19:1-6; R-ma 1:19-20; 2:14-15). C nhn loi u c th bit mt iu g v c Cha Tri qua s sng to v s co trch lng tm bn trong mi ngi. ging phc cho, lm ma t tri. Truyn thng ngoi gio cho rng thn Giu-bi-t l thn lm ma v Mt-cu-r l thn ban cho thc phm. Phao-l da theo Phc-truyn Lut-l K 27-29, xc nhn rng c Cha Tri kim sot ma mng. Nhng ngi ngoi bang ny khng bit c Cha Tri, nn nhng giao c trng pht trong Phc Truyn Lut L K c Cha thay th bng s kin nhn (xem Cng-v 17:30; R-ma 3:25; 4:15; 5:13). Phao-l l s la chn c bit ca c Cha Tri (s cho dn ngoi) rao ging khp mi nc. Phao-l s dng s sng to ca c Cha Tri v s chu cp ca Ngi qua thin nhin (xem Thi-thin 145:15-16; 147:8; Gi-r-mi 5:24; Gi-na 1:9) nh l im giao tip. Tht th v l trong phn tm tt bi ging ny khng h c cp n ni dung Phc m. C ngi cho rng Phao-l tip tc dng lp lun ging nh ng thc hin vi bi ging ti A-thn trong 17:16-34. C ngi t nghi vn rng Lu-ca thu thp phn tm tt ny t Phao-l hay l t Ti-m-th (v y l qu hng ca ng). 14:18 y l chi tit c nhn chng tn mt chng kin tng thut. BN NASB 14:19-23 19 By gi c my ngi Giu-a t thnh An-ti-t v thnh Y-c-ni n d dnh dn chng; chng nm Phao-l, tng ngi cht, nn ko ra ngoi thnh. 20 Nhng cc mn ng nhm chung quanh ngi, th ngi vng ng dy v vo trong thnh. Ba sau, ngi i vi Ba-na-ba n thnh t-b. 21 Khi hai s rao truyn Tin Lnh trong thnh , v lm cho kh nhiu ngi tr nn mn , th tr v thnh Lt-tr, thnh Y-c-ni v thnh An-tit, 22 gic cc mn , vng lng, khuyn phi bn trong c tin, v bo trc rng phi tri qua nhiu ni kh khn mi vo c nc c Cha Tri. 23 Khi hai s khin la chn nhng trng lo trong mi Hi thnh, cu nguyn v king n xong, th dng cc ngi cho Cha l ng mnh tin n.

232

14:19 Nhng ngi Do Thi chng i trong nhng thnh ph m Phao-l rao ging lin kt trong vic tn cng ng lin tc v linh ng. Lu rng, nhng s tn cng tp trung vo Phao-l ch khng nhm vo Ba-na-ba. s thay i tht thng ca m ng ngi ngoi bang. Phao-l v Ba-na-ba va c tung h l thn trong giy lt, sau li b h nm . chng nm Phao-l y khng phi l mt php l lm hi tnh li, nhng l mt bng chng cho sc chu ng v s can trng ca Phao-l (xem cu 20-21). II C-rinh-t 11:25 v Ga-la-ti 6:17 u c cp n s kin ny. K hoch nm trong cu 5, nay tr thnh hin thc . 14:20 Nhng cc mn ng nhm chung quanh ngi. Mc d ti y khng ni r, nhng y l mt s hip nguyn m c Cha Tri nhm li mt cch k diu. rng s bt b tip tc l ng lc thc y s lan truyn ca Phc m (n thnh ph mi). 14:21 Khi hai s rao truyn Tin Lnh trong thnh Thnh ny l t-b (xem cu 20). Thnh ph ny cng thuc v vng Ly-c-ni trong tnh Ga-la-ti ca quc La m. y l im xa nht v hng ng m Phao-l v Ba-na-ba i trong chuyn hnh trnh truyn gio ca h. Thnh ph ny cng tip nhn Phc m v c nhiu ngi c cu. tr v thnh Lt-tr, thnh Y-c-ni v thnh An-ti-t Dng nh l cc s khng ging cng khai trong chuyn i gh thm ny, nhng kn o t chc v khch l cc tn hu (xem cu 22-23). 14:22 Cu Kinh thnh ny tm lc s ip hun luyn mn ca Phao-l. Lu n tp trung vo (1) s bn v (2) s khn kh. Nhng tn hu trng thnh qua nhng th thch (xem R-ma 5:3-4; 8:1718; I T-sa-l-ni-ca 3:3; II Ti-m-th 3:12; Gia-c 1:2-4; I Phi-e-r 4:12-16). lm vng mnh Ch ny c s dng nhiu ln trong bn Septuagint vi ngha khin da vo hay l thit lp. Lu-ca s dng ch ny vi ln m t mc v hun luyn mn ca Phao-l (xem 14:22; 15:32,41; 18:23). lng cc s Ch lng, tm hn c dng trong ngha ch nhm ngi hay l tm tr ca h. Ti y khng phi l khi nim ca ngi Hy lp mi ngi c mt tm hn bt dit, nhng l khi nim ca ngi Do Thi tm hn nh l mt ng ch con ngi. khuyn phi bn trong c tin xem Ch c Bit: S Bn tip theo. CH C BIT: S CN THIT PHI BN Cc tn l Kinh thnh lin quan n i sng C c nhn rt kh gii thch v chng c trnh by trong nhng cp bin chng rt ng phng. Nhng cp ny dng nh mu thun nhau, nhng chng u c nn tng Kinh thnh. Nhng C c nhn phng Ty thng c khuynh hng chn mt l tht v b qua hoc khng xem trng l tht i li. Ti minh ha nh sau: 1. S cu ri l mt quyt nh ban u tin cy ni ng Christ hay l mt cam kt trn i lm mn ca Ngi? 2. C phi s cu ri l mt s la chn bi n in t mt c Cha Tri ch cao hay l p ng tin cy v n nn ca con ngi trc mt mn qu thing thng? 3. S cu ri, mt khi nhn c, th khng th mt c, hay l phi c s chuyn cn lin tc? Vn v s kin tr gy nhiu tranh ci trong lch s Hi thnh. Vn khi s t nhng phn on r rng mu thun vi nhau trong Tn c:

233

1. Cc phn on v s chc chn a. Cu ni ca c Cha Gi-xu (Ging 6:37; 10:28-29) b. Cu ni ca Phao-l (R-ma 8:35-39; -ph-s 1:13; 2:5,8-9; Phi-lp 1:6; 2:13; II T-sa-l-ni-ca 3:3; II Ti-m-th 1:12; 4:18) c. Cu ni ca Phi-e-r (I Phi-e-r 1:4-5) 2. Cc phn on v s cn thit phi kin tr a. Cu ni ca c Cha Gi-xu (Ma-thi- 10:22; 13:1-9, 24- 30; 24:13; Mc 13:13; Ging 8:31; 15:4-10;Khi huyn 2:7,17,20;3:5,12,2l) b. Cu ni ca Phao-l (R-ma 11:22; I C-rinh-t 15:2; II C-rinh-t 13:5; Ga-la-ti 1:6; 3:4; 5:4; 6:9; Phi-lp 2:12; 3:18-20; C-l-se 1:23) c. Cu ni ca tc gi th H-b-r (2:1; 3:6,14; 4:14; 6:11) d. Cu ni ca Ging (I Ging 2:6; II Ging 9) e. Cu ni ca c Cha Cha (Khi huyn 21:7) S cu ri theo Kinh thnh xut pht t tnh yu, s thng xt,v n in ca c Cha Tri Ba Ngi ch cao. Khng mt ai c th c cu m khng nh vo s khi u ca c Thnh Linh (Ging 6:44,64). Tri n trc v lp k hach, nhng i hi ngi p ng bng c tin v n nn, t lc ban u v tip tc v sau. Cha lm vic vi con ngi trong mi lin h giao c. V vy c c c n v trch nhim . S cu ri c ban cho tt c mi ngi. S cht ca c Cha Gi-xu gii quyt vn ti li ca mun vt b sa ng. c Cha Tri ban cho mt con ng v Ngi mun mi ngi c dng nn theo nh tng ca Ngi p ng li tnh yu v s ban tng ca Ngi trong c Cha Gi-xu. Nu bn mun c thm v ch ny theo quan im khng theo phi Calvin, th bn c th xem: 1. Dale Moody, The Word of Truth, Eerdmans, 1981 (trang 348-365) 2. Howard Marshall, Kept by the Power of God, Bethany Fellowship, 1969 3. Robert Shank, Life in the Son, Westcott, 1961 Kinh thnh cho thy hai vn trong lnh vc ny (1) tin vo s cu ri chc chn c xem nh giy php sng cuc i khng kt qu, ch k v (2) khch l nhng ngi ang tranh u vi ti li c nhn v trong mc v. Vn y l nhng nhm sai lm i theo s ip sai lm v xy dng h thng thn hc trn mt s phn on Kinh thnh gii hn. Mt s C c nhn tht s cn s ip v s cu ri chc chn, trong khi mt s khc th cn c cnh co nghim minh. Bn trong nhm no? nc c Cha Tri y l cm t kh gii ngha. c Cha Gi-xu hay dng n trong s lin kt vi chc v ca Ngi. Tuy nhin, r rng l cc s hiu sai tm quan trng ca t ny (xem 1:3,6). Trong sch Cng-v, t ny gn nh l ng ngha hon ton vi Phc m (xem 8:12; 19:8; 20:25; 28:23,31). Nhng trong 14:22, ch ny mang ngha bng v thi lai th. Chnh s cng thng gia n (xem Ma-thi-12:28; Lu-ca 16:16) vi s n (xem Ma-thi- 24:14, 30, 36-37; 25:30,31; II Phi-e-r 1:11) l c tnh ca thi i ny. Xem Ch c Bit trong 2:17. Nc Tri n qua c Cha Gi-xu Christ (n ln th nht), nhng n lm trn trong tng lai (n ln th hai). 14:23 hai s khin la chn nhng trng lo Ch trng lo (presbuteros) ng ngha vi ch gim mc (episkopos) v mc s trong Tn c (xem Cng-v 20:17,28 v Tt 1:5,7). Ch trng lo c gc tch Do Thi (xem Girdlestone, Synonyms of the Old Testament, trang 244-246 v Frank Stagg, New Testament Theology, trang 262-264), trong khi ch gim mc hay b trn c gc

234

tch t nhng nh nc thnh bang Hy lp. Ch c hai chc v trong Hi thnh: mc s v chp s (xem Phi-lp 1:1). Ch la chn, ch nh c th c ngha l bu c bng cch gi tay (xem II C-rinh-t 8:19 v Louw v Nida, Greek-English Lexicon, trang 363, 484). Ch ny c dng vi ngha phong chc bi cc gio ph sau . Vn chnh yu l bu c bng phiu thch ng nh th no trong bi cnh ny? Phiu bu trong nhng Hi thnh mi thnh lp ny dng nh khng thch hp (d rng Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem bu c chn by chp s trong Cng-v 6 v Hi thnh b phiu xc nhn chc v cho ngi ngoi ca Phao-l trong Cng-v 15). F. F. Bruce, Answers to Questions, trang 79 ni rng, t lc ban u c s bu c bng cch gi tay (ngha en l giang thng tay ra) hoc l ch nh, nhng cch thc ny mai mt trong thi Tn c v dn dn ch cn ngha n gin l ch nh cho d l c thi hnh bng hnh thc no. Khng ai c th c xy hay phn bc t chc gio hi bng cch da vo ngha ca t ny trong Tn c. Phao-l ch th cho Tt la chn nhng trng lo ti o C-rt, nhng khi Ti-m-th -ph-s th Phao-l khuyn Hi thnh la chn ngi theo nhng tiu chun c th (xem I Ti-m-th 3). Trong nhng ni Hi thnh mi thnh lp th ch nh ngi lnh o, nhng vi nhng Hi thnh vng vng th hi chng kim chng v xc nhn n t lnh o. Lu rng chin lc truyn ging ca Phao-l l thnh lp nhng Hi thnh tip tc cng tc chng o v hun luyn trong a phng ca h (xem Ma-thi- 28:19-20). y l phng php c Cha Tri s dng vn ti ton cu qua cc Hi thnh a phng. cu nguyn v king n xong Chi tit ny c th c ch lm cho tng t vi 13:2-3. Phao-l kinh nghim quyn nng v s dn dt ca c Thnh Linh ti An-ti-t. ng tip tc thi hnh khun mu thuc linh ny. Cc s chun b chnh mnh c c Cha Tri by t ch ca Ngi cho h. mnh tin n y l dng CH NH CH NG HON THNH TRONG QU KH (PLUPERFECT ACTIVE INDICATIVE), cho bit mt hnh ng kt thc trong qu kh. Nhng Trng lo mi c la chn ny tin Cha mt thi gian v chng t phm tnh lnh o. Cu trc ng php eis lin kt vi pisteu (xem Cng-v 10:43) l mt c im trong vn phong ca Ging, nhng cng c hin din trong vn phong ca Phao-l (xem R-ma 10:14; Ga-la-ti 2:16; Phi-lp 1:29) v Phi-e-r (xem I Phi-e-r 1:8). dng cc ngi cho Cha y khng phi l mt dng hay hnh thc phong chc. Cng mt ng t ny c dng trong cu 26 cho Phao-l v Ba-na-ba, trong khi ti 20:32 th li cho nhng ngi l Trng lo. S phong chc c ch trong vic nhn mnh vic c Cha Tri ku gi con ngi bc vo chc v lnh o. Nhng n tr thnh tiu cc v tri nghch vi Kinh thnh nu to ra s phn bit gia nhng tn hu. Mi tn hu u c ku gi v ban n hu vic Cha (xem -ph-s 4:11-12). Khng c s tch bit no gia gio phm v gio dn trong Tn c. NASB (UPDATED) TEXT: 14:24-28 24 K , hai s vt qua t Bi-si-i, n trong x Bam-phi-ly. 25 Sau khi truyn o ti thnh Bt-gi ri, th xung thnh t-ta-li. 26 T ni , hai ngi chy bum v thnh An-tit, l ch mnh ra i, c giao ph cho n in c Cha Tri, lm cng vic mnh va mi lm xong. 27 Hai ngi n ni, nhm hp Hi thnh ri, bn tht li mi vic c Cha Tri cy mnh lm, v Ngi m ca c tin cho ngi ngoi l th no. 28 Hai ngi ti lu ngy vi cc mn . 14:24 Vng cao nguyn Bi-si-i pha bc ca tnh duyn hi Bam-phy-li. Perga l thnh ph chnh trong vng ny. Phao-l dng nh ch i qua thnh ph ny trc y (xem 13:13), nhng by gi tr li v rao ging Phc m (xem cu 25). 235

14:25 t-ta-li L hi cng ca thnh ph Perga. 14:26 chy bum v thnh An-ti-t H khng tr li o Chp-r. Ba-na-ba s quay li y sau s tranh ci vi Phao-l v Ging (Mc) (xem 15:36-39). giao ph cho n in c Cha Tri y l ng t NI TRNH TH NG HON THNH TRONG QU KH (PERIPHRASTIC PLUPERFECT PASSIVE). Chuyn i truyn gio u tin l thnh cng k diu. 14:27 nhm hp Hi thnh ri, bn tht li mi vic c Cha Tri cy mnh lm Lu rng h nhn trch nhim vi Hi thnh. Ngay c nhng s cho ngi ngoi bang cng phi bo co vi Hi thnh a phng. H cng xc nhn tc gi ca kt qu ny chnh l Cha. H khng bo co cho nhng ngi lnh o (xem 13:1), nhng tng trnh vi Hi thnh v sau bo co cng tc truyn ging cho hi chng ti Gi-ru-sa-lem (xem 15:4) v cho tt c Hi thnh m h gh trn chuyn hnh trnh (xem 15:3). Ti ngh rng chnh Hi thnh ny t tay v u thc h chuyn i truyn gio. Ngi m ca c tin cho ngi ngoi l th no Phao-l s dng cm t ca c tin thng xuyn (xem I C-rinh-t 16:9; II C-rinh-t 2:12; C-l-se 4:3; cng xem Khi-huyn 3:8). c Cha Tri m cnh ca cho c nhn loi m khng ai c th ng c. ngha trong li phn ca c Cha Gi-xu trong 1:8 c hon thnh. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Lp dn cho chuyn truyn gio th nht ca Phao-l theo a im. 2. Lp dn bi ging ca Phao-l cho c ngi Do Thi v ngi ngoi bang. 3. S king n lin h vi nhng C-c-Nhn ngy nay nh th no? 4. Ti sao Ging (Mc) ri b on truyn gio?

236

CNG V ON 15
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Gio hi ngh ti Gi-ru-sa-lem 15:1-5

NKJV
Tranh ci v s ct b 15:1-5

NRSV
Tranh ci v s tip nhn ngi ngoi 15:1-5

TEV
Hp mt ti Giru-sa-lem 15:1-2 15:3-5

NJB
Tranh ci ti An-ti-t 15:1-2 15:3-4 Tranh ci ti Gi-ru-sa-lem

Gio hi ngh ti Gi-rusa-lem 15:6-11 15:6-21 15:6-21 15:6-11

15:5-7a L l ca Phi-e-r 15:7b-11

15:12-21

15:12-18

15:12 Kt lun ca Gia-c 15:13-18

15:19-21 S hi m ca Gio hi ngh 15:22-29 Ngh nh Gi-ru-sa-lem 15:22-29 Tip tc cng tc ti Sy-ri 15:30-35 15:30-35 15:30-35 15:30-34 15:35 Phao-l v Ba-na-ba chia r 15:36-41 S chia r v Ging Mc 15:36-41 Khi hnh chuyn truyn gio th hai 15:36-41 Phao-l v Ba-naba phn r 15:36-41 15:22-29 Th gi cho cc tn hu ngoi bang 15:22-29

15:19-21 Th ca cc s 15:22-29 Phi on ti An-ti-t 15:30-35

Phao-l phn r vi Ba-naba v chn Si-la 15:36-38 15:39-40

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2

237

3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. Chng ny thng c gi l Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem. B. y l mt ct mc quan trng, mt bc ngot thn hc, trong c phng thc v mc tiu ca Hi Thnh ban u. Theo mt ngha no , y l s hp nht gia hai trung tm C-cGio: Gi-ru-sa-lem v An-ti-t. C. S tin nhn ca nhng ngi khng phi Do Thi trong Cng-v 8-11 dng nh c chp nhn nh nhng trng hp ngoi l (h khng phi l nhng ngi tin th ngoi gio), khng phi l i tng m ng hng mi nhm n (xem 11:19). D. Mi lin h gia chng ny vi Ga-la-ti 2 vn cn phi bn lun. Cng-v 15 hay Cng-v 11:30 c th l bi cnh ca Ga-la-ti 2. Xem phn gii thiu chng 14, mc C. E. Tht th v l du hiu ni ting l ca L Ng Tun d c lp li (chng 2, 8 & 10) nhng khng h c cp nh l bng chng cho s cu ri ca ngi ngoi bang. NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 15:1-5 1 V, c my ngi t x Giu- n, dy cc anh em rng: Nu cc ngi chng chu php ct b theo l Mi-se, th khng th c cu ri. 2 Nhn , c s khc v cuc ci l d di gia Phao-l v Ba-na-ba vi my ngi , ngi ta nht nh Phao-l v Ba-na-ba vi my ngi trong bn kia i ln thnh Gi-ru-sa-lem, n cng cc s v trng lo ng hi v vic ny. 3 Vy, sau khi cc ngi y c Hi thnh a ng ri, th tri qua x Ph-ni-xi v x Sa-ma-ri, thut li s ngi ngoi tr v o, v nh vy lm cho anh em thay thy c vui mng lm. 4 Va ti thnh Gi-ru-sa-lem, c Hi thnh, cc s v trng lo tip rc, ri thut li mi iu c Cha Tri cy mnh lm. 5 Nhng c my k v ng Pha-ri-si tin o, ng dy ni rng phi lm php ct b cho nhng ngi ngoi, v truyn h phi tun theo lut php Mi-se. 15:1 c my ngi t x Giu- n y l nhm tn hu ngi Do Thi vn gi theo lut php DoThi-Gio. H nhn nhn c Cha Gi-xu l s lm trn c tin Cu c, ch khng thay th cho n (xem 11:2; 15:5; Ga-la-ti 2:12). Thn hc ca nhng tn hu ny c lin h vi nhng gio s Do-ThiGio sai lc c cp trong sch Ga-la-ti. Nhng ngi ny c lin h vi Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem cu 24) nhng khng phi l i din chnh thc. Lu rng bn vn dng ch i xung. Nu s dng bn th dng nh l trnh phi l i ln; nhng i vi ngi Do Thi mi ni theo ngha thn hc th li l i xung Gi-ru-sa-lem (xem cu 2). dy cc anh em rng y l TH KHNG HON THNH (IMPERFECT TENSE), c ngha l (1) bt u dy hay l (2) lp li hnh ng dy d.

238

Nu cc ngi chng chu php ct b y l cu IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL), trnh by mt hnh ng tim nng. Ct b l du hiu giao c cho p-ra-ham v dng di ng (xem Sng-th K 17:10-11). y khng phi l mt chi tit km quan trng trong DoThi-Gio c lin h trc tip n s cu ri. Nhng ngi ny cho rng cch thc duy nht n vi c Cha Tri l qua Do-Thi-Gio (xem cu 5). Nhm ngi ny thng c bit n l nhm Do Thi ha. H tin ng Christ v thm vo vng gi Giao c Mi-se (xem cu 5). S cng chnh da vo c gng ca h khng phi l qu tng min ph ca c Cha Tri. Con ngi t c mi lin h vi c Cha Tri qua tn gio v vic lm ca mnh (xem R-ma 3:21-30). 15:2 c s khc v cuc ci l d di gia Phao-l v Ba-na-ba vi my ngi Lu-ca dng cch din t ci l d di by t cc im ca cm xc (xem Lu-ca 23:19,25; Cng-v 15:2; 19:40; 23:7,10; 24:5). Cuc tranh lun ny v cng quan trng. N hng n im chnh yu ca Phc m: (1) lm th no con ngi c th bc vo a v c Cha chp nhn? hay l (2) Giao c mi khng th no tch bit khi Giao c Mi-se? ngi ta nht nh y l Hi thnh (xem cu 3). C nhiu nhm c cp trong chng 15 lin h vi nhiu t chc lnh o hay cu trc t chc khc nhau. Trong cu 2,3,12, v 22 thm quyn ca hi chng c cp. Trong cu 6 v 22, quyn S hay Gim mc (Gia-c) c nhc n, l kiu mu ca Gio hi Cng gio La m v Anh Quc gio. Trong cu 6 v 22, thm quyn ca cc Trng lo c cp. Hnh thc ny tng t nh t chc theo cu trc Trng Nhim. Kinh thnh Tn c ghi li tt c nhng m hnh t chc gio hi. C s khai trin t thm quyn ca cc s (nhng ngi s qua i) sang thm quyn ca hi chng vi v mc s gi vai tr tc nhn xc tc lnh o (xem cu 19). Theo ti, cu trc t chc Hi thnh khng quan trng bng tm linh ca ngi lnh o. i Mng lnh, nhng lnh o c y dy Thnh Linh mi l nhng im thit yu cho Phc m. C vi dng cu trc t chc c a thch hay b bi bc ty theo khun mu chnh tr, t chc vn ha ng thi. my ngi trong bn kia A. T. Robertson, trong Word Pictures in the New Testament, trang 224, a ra li bn lun th v ti y. Chc hn Tt (Ga-la-ti 2:1,3), mt ngi Hy lp v c th l anh em vi Lu-ca khng c nhc n trong sch Cng-v. y ch c th l mt kh nng da trn nhiu gi nh. Chng ta cn phi cn trng bi bn vn (theo nhng nh kin) ca chng ta truyn t nhng , n khc vi ngha nguyn thy. Chng ta cn phi bm st vn phong ca tc gi, khng khai trin thm nhng gi nh cho d chng c thch hp. n cng cc s T chc lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem cha hon chnh. Theo mt vi on kinh vn, dng nh Gia-c em ca c Cha Gi-xu l ngi lnh o. iu ny xem nh c khng nh trong chng ny. Tuy vy, vn c nhng tp th lnh o khc (xem cu 4,22): 1. Mi hai s 2. Nhng trng lo a phng 3. C hi chng iu chng ta khng r l Gia-c c lin quan nh th no vi nhng tp th ny. ng c gi l s trong Ga-la-ti 1:19. Cng c th Gia-c l v lnh o c cng nhn ca cc trng lo (Phi-e-r xng mnh l trng lo trong I Phi-e-r 5:1; Ging cng xng mnh l trng lo trong II Ging 1 v III Ging 1). cc trng lo Trong vn mch ti y cc trng lo chc phi cp n nhm lnh o da theo khun mu ca nh hi. Xem ghi ch trong 11:30 hay 14:23. 15:3 th tri qua x Ph-ni-xi v x Sa-ma-ri y l dng CH NH TRUNG CP KHNG HON THNH (IMPERFECT MIDDLE INDICATIVE). Dn Ph-ni-xi a s l ngi ngoi bang, trong

239

khi ngi Sa-ma-ri l dn lai gia ngi Do Thi v ngi ngoi bang. Nhng vng t ny c truyn ging trc y (xem 8:5ff; 11:19). thut li s ngi ngoi tr v o Dng nh Phao-l v Ba-na-ba bo co li nhng cng vic k diu c Cha Tri lm gia nhiu dn tc cho mi Hi thnh h lin lc. Cho nhng ai thng hiu Cu c, s nhp o ca nhiu dn tc lm trn li tin tri. Cng c th v cng vic ny m Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem khng th im lng v lng lng pht l s kin ny (xem 21:18-20). lm cho anh em thay thy c vui mng lm y l nhng vng t ngoi bang. Nhng Hi thnh ti y l nhng Hi thnh a sc tc. S p ng ca h l s nhc nh mang tnh tin tri cho Hi thnh Gi-ru-sa-lem. Cng tc truyn ging ton cu c khi u bi nhng ngi ni ting Hy lp, c xc nhn bi nhng Hi thnh ni ting Hy lp. 15:4 Hi thnh, cc s v trng lo Ti y tt c mi c cu t chc u c cp nh trong cu 22. thut li mi iu c Cha Tri cy mnh lm Cng vic ny tr thnh mt khun mu. 15:5 Nhng c my k v ng Pha-ri-si tin o nh ngha ny ph hp vi Phao-l. Tuy nhin, ng hon ton dt khot vi s cu ri bi vic lm theo lut Mi-se. Trong lc ban u, ranh gii gia ngi Do Thi v C-c-Nhn rt mng manh. c tin trong c Cha Gi-xu chnh l ng Mt-si-a l nn tng ca Hi thnh. Nhng bn trong Hi thnh c nhiu kin khc nhau v s lin quan gia ng Christ v nhng giao c, li ha cho dn Do Thi. Nhm to mm (ch Hy lp l ng ln chng t im nhn mnh) gm nhng ngi Pha-ri-si tin Cha cm nhn rng Cu c c linh cm, vnh cu v cn phi c tun gi. Con ngi cn phi tin cy c Cha Gi-xu v vng gi theo Mi-se, dei cn phi [1] ct b; [2] nghin ngm; v [3] vng gi; c ba u dng NGUYN TH HIN TI (PRESENT INFINITIVES). y chnh l cu hi hnh thnh nn ni dung thn hc ca Rma 1-8 v sch Ga-la-ti. Xem Ch c Bit: Pha-ri-si trong 5:34. BN NASB 15:6-11 6 Cc s v cc trng lo bn hp li xem xt v vic . 7 Sau mt cuc bn lun di ri, Phi-e-r ng dy ni cng chng rng: Hi anh em, hy bit rng t lc ban u, c Cha Tri chn ti trong cc anh em, cho ngi ngoi c nghe Tin Lnh bi ming ti v tin theo. 8 c Cha Tri l ng bit lng ngi, lm chng cho ngi ngoi, m ban c Thnh Linh cho h cng nh cho chng ta; 9 Ngi chng phn bit chng ta vi ngi ngoi u, v ly c tin khin cho lng h tinh sch. 10 Vy by gi, c sao anh em th c Cha Tri, gn cho mn mt ci ch m t ph chng ta hoc chnh chng ta cng cha tng mang ni? 11 Tri li, chng ta tin rng nh n c Cha Gi-xu, chng ta c cu cng nh ngi ngoi vy. 15:6 Cc s v cc trng lo bn hp li Ti y trc tin nhng v lnh o hp kn vi nhau. Chi tit ny th hin m hnh c cu Trng nhim. 15:7 Sau mt cuc bn lun di ri Chnh trong nhng ngi lnh o cng khng hon ton thng nht. C mt s ngi ng h kin trong cu 5. Tt c nhng ngi ny u l nhng tn hu chn tht. Nhng c mt s vn bm vu theo truyn thng v b che khut c tnh cp tin ca Phc m. Ngay c chnh cc s cng chm tr trong vic nhn thc mi kha cnh ca vn (xem 8:1). Lu n

240

nhng bc ca vic thit lp nhng iu l chung: (1) hp bn kn; (2) tho lun cng khai; (3) hi chng b phiu. Phi-e-r ng dy y chc hn l cch ni trc m ng (xem cu 5). y l ln cui cng sch Cng-v nhc n Phi-e-r. ng k li kinh nghim Ct-ny (xem trong chng 10-11). ngi ngoi c nghe Tin Lnh bi ming ti v tin theo c Cha Tri dng Phi-e-r lm chng v tnh yu v s chp nhn ca Ngi i vi mi dn tc. c Cha Tri cho php s nhn thc cp tin ny din ra theo tng giai on. 1. Ngi Sa-ma-ri trc tin, chng 8 2. Han quan -thi--pi, chng 8 3. Ct-ny, chng 10-11 Trong nhng trng hp ny, y khng phi l nhng ngi tin th theo ngoi gio, nhng c lin h vi Do-Thi-Gio. Tuy nhin, trong trng hp 1 v 3 c chng nhn bi tri nghim ca L Ng Tun, cng l bng chng cho s chp nhn ca Cha trong Hi thnh ban u. 15:8 c Cha Tri l ng bit lng ngi y l mt trong nhng cch xc nhn s ton tri ca c Cha Tri (xem I Sa-mu-n 16:7; Chm-ngn 24:12; Gi-r-mi 17:10; Cng-v 1:24; R-ma 8:27; Khi-huyn 2:23) v c tin ca nhng tn hu ngoi bang. ban c Thnh Linh cho h Ti y dng nh cp n cng mt kinh nghim ca L Ng Tun (ging nh Ngi lm cho chng ta). Cng mt cch biu l c Thnh Linh by t ti Giru-sa-lem, lp li trong x Sa-ma-ri v ti S-sa-r. l du ch cho nhng tn hu Do Thi s chp nhn nhng sc tc khc ca c Cha Tri (xem cu 9; 11:17). 15:9 Ngi chng phn bit chng ta vi ngi ngoi u y l kt lun thn hc Phi-e-r nhn nhn trong 10:28,34; 11:12. c Cha Tri khng thin v con ngi. C nhn loi u c dng nn theo hnh nh ca c Cha Tri (xem Sng-th K 1:26-27). c Cha Tri mong mun c nhn loi c cu ri (xem Sng-th K 12:3; Xut -dp-t K 19:5-6; I Ti-m-th 2:4; 4:10; Tt 2:11; II Phi-er 3:9). c Cha Tri yu thng c th gian (xem Ging 3:16-17). ly c tin khin cho lng h tinh sch Ch ny c s dng trong bn Septuagint cho s thanh ty theo chi phi L-vi. N c ng rng ct khi chng ta nhng iu khin xa cch c Cha Tri. y cng l ng t ch ging vt tinh sch v khng tinh sch trong khi tng ca Phi-e-r trong 10:15 v 11:9 (da theo phn on Sng-th K 7:2,8; 8:20 trong bn LXX). Trong sch Phc m Lu-ca, ch ny c dng cho s lm sch bnh phung (xem 4:27; 5:12,13; 7:22; 17:14,17). N tr thnh mt hnh bng mnh m ch vic ty sch ti (xem H-b-r 9:22,23; I Ging 1:7). Trong Cu c, cp n tm lng l ng ni v c con ngi. Xem Ch c Bit trong 2:47. Nhng ngi ngoi ny c lm sch hon ton v c c Cha Tri chp nhn qua ng Christ. Cch thc thanh ty cho h l bi c tin ni s ip Phc m. H tin, tip nhn v hon ton tin cy ni thn v v vic lm ca c Cha Gi-xu. 15:10 c sao anh em th c Cha Tri Bi cnh Cu c ca cu ny l Xut -dp-t K 17:2,7 v Phc-truyn Lut-l K 6:16. Ch Hy lp th (peiraz) c ngha bng l th trong kha cnh dn n s hy hai. y l mt tranh lun nghim trng. Xem Ch c Bit: T ng Th nghim trong ting Hy lp v cc ngha ca n trong 5:9. mt ci ch Ch ny thng c cc tu s Do-Thi-Gio dng lp li Shema, Phc-truyn Lutl K 6:4-5; do , n i din cho Lut Php trong kinh vn v truyn ming (xem Ma-thi- 23:4; Lu-ca 11:46; Ga-la-ti 5:1).

241

15:10 m t ph chng ta hoc chnh chng ta cng cha tng mang ni iu ny phn nh s ging dy ca c Cha Gi-xu (xem Lu-ca 11:46). Ch ny c Phao-l cp trong Ga-la-ti 3. Nhng y l Phi-e-r, ngi ging nh Gia-c cm nhn gnh nng ca Do-Thi-Gio (xem Ga-la-ti 2:11-21). Cm t ny tha nhn chn l thn hc rng Lut Php khng th mang li s cu ri v con ngi sa ng khng th no gi lut l thnh khit (xem R-ma 7). S cu ri khng th v khng da trn c gng ca con ngi. Tuy nhin, nhng ngi c cu, c ban n v c Cha hin din cn phi sng mt cuc i thnh khit (xem Ma-thi- 11:30; -ph-s 1:4; 2:10). Ging nh Cha (ging nh ng Christ) lun lun l mc ch ca C-c-Gio, vi mc tiu l em li nhng c hi truyn ging ch khng phi l s t mn c nhn hay l phn xt lut php. 15:11 y l tm tt ca s cu ri bi n in qua c tin (cho Phi-e-r xem Cng-v 2-3; cho Phao-l xem R-ma 3-8; Ga-la-ti 3; -ph-s 1-2). Lu cch thc cu ri l ging nhau cho c ngi Do Thi v ngi ngoi (xem R-ma 4; -ph-s 2:1-10). BN NASB 15:12-21 12 C hi ng u lng lng, nghe Ba-na-ba v Phao-l thut li nhng php l du k m c Cha Tri cy mnh lm ra gia ngi ngoi. 13 Ni xong, Gia-c ct ting ln rng: Hi anh em, hy nghe ti! 14 Si-mn c thut th no ln th nht, c Cha Tri oi thng ngi ngoi, ng t ly ra mt dn dng cho danh Ngi. 15 iu ph hip vi li cc ng tin tri, v c chp rng: 16 Ri , ta s tr li, dng li n tm ca vua a-vt b nt; Ta s sa s h nt n li m gy dng ln; 17 Hu cho nhng ngi st li v mi dn cu khn danh ta u tm Cha. Cha l ng lm nn nhng vic ny c phn nh vy; 18 t trc v cng Ngi thng bit nhng vic . 19 Vy, theo ti, tht chng nn khuy ri nhng ngi ngoi tr v cng c Cha Tri; 20 song kh vit th dn h king gi cho khi s u ca thn tng, s t dm, s n tht th vt cht ngt v huyt. 21 V tri bao nhiu i nay, trong mi thnh vn c ngi ging lut php Mi-se, bi mi ngy Sa-bt, trong cc nh hi ngi ta c c lut y. 15:12 C hi ng u lng lng nghe kin ca Phi-e-r thng nht nhm nhng lnh o. Theo bi cnh, dng nh bt u t y hai nh truyn gio tng trnh li mt ln na chuyn truyn gio. Trong ln ny gii lnh o lng nghe . Ba-na-ba v Phao-l Lu rng th t lit k tn o ngc bi v y l Hi thnh nh ca Bana-ba. nhng php l du k Mc ch thn hc ca n ting l trong L Ng Tun l mt s du ch cho s chp nhn ca c Cha Tri, v vy s c nghi vn ti sao du ch ny khng c lp li nh l mt phng cch tip nhn. Nhng du hiu c chnh c Cha Gi-xu (xem 2:22), cc s (xem 2:43; 3:7; 4:16,30; 5:12), by chp s (xem 6:8; 8:6,13), Phao-l v Ba-na-ba (xem 14:3; 15:12) thi hnh. c Cha Tri xc nhn s hin din v quyn nng ca Ngi trong Phc m bi nhng du k, php l. Nhng iu ny l nhng chng c cho nhm Do Thi ha rng c Cha Tri hon ton chp nhn nhng ngi ngoi ch da trn n in qua c tin. 15:13 Gia-c y khng phi l s Gia-c, bi v s Gia-c tun o trong 12:1-2. y l em ca c Cha Gi-xu, ngi sau ny tr thnh lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem v l tc gi sch Gia-c trong Tn c. ng c gi l Gia-c Cng Chnh. i khi ng b gi l u gi lc v

242

ng thng xuyn qu gi cu nguyn. C hai v lnh o chnh ti Gi-ru-sa-lem (Phi-e-r v Gia-c) cng c kin v vn ny. Xem Ch c Bit trong 12:17. 15:14 Si-m-n y l tn Si-mn trong ting A-ram, chnh l Phi-e-r (xem II Phi-e-r 1:1). oi thng ngi ngoi, ng t ly ra mt dn dng cho danh Ngi y l im nhn mnh ph qut ca cc tin tri Cu c (v d: -sai 45:20-23; 49:6; 52:10). Tuyn dn ca c Cha Tri lun lun bao gm c ngi Do Thi v ngi ngoi bang (xem Sng-th K 3:15; 12:3; Xut -dp-t K 9:16; -ph-s 2:11-3:13). Cm t cho danh Ngi c th l s ng n Gi-r-mi 13:11 v 32:20 hay l -sai 63:12,14. 15:15-18 v c chp rng y l mt trch dn t A-mt 9:11-12 trong bn Septuagint. Ch ngi st li trong cu 17 l Edom (quc gia) theo bn Masoretic, nhng trong bn Septuagint th li dng ch anthropos (nhn loi). Gia-c trch dn t bn Septuagint v trong trng hp ny n thch ng cch c bit trong vic by t c tnh ph qut li ha cu ri ca c Cha Tri. 15:16 R rng l trong bi cnh ti y, Gia-c chn v sa i trch dn t bn Septuagint qu quyt s bao gm mi sc tc. Liu c phi ng chn khc kinh vn ny v n xc nhn s sp ca tn gio da vo Cu c Mi-se? Giao c mi khc bit hon ton: 1. Da vo n in, khng phi vic lm (tng phm khng phi bi xng ng) 2. Tp trung vo ng Mt-si-a, khng phi n th (c Cha Gi-xu l n th mi) 3. Cho ton cu, ch khng ch dnh cho ngi Do Thi Nhng thay i ny chc hn l cc k tn hi cho phe ct b trong s tn hu. Gi y, v S trng (Phi-e-r), tu s Do-Thi-Gio ci o (S Phao-l), v lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem (Gia-c) u nghch li vi h, lun c phiu bu ca Hi thnh chnh v nhng Hi thnh nhnh na . 15:18 S bao gm ngi ngoi lun lun hin hu trong k hoch ca c Cha Tri (xem Ga-la-ti 3:2629; -ph-s 3:3-6). Phng thc cu ri s n t dng di ca vua a-vt (xem cu 16). 15:19 y l kt lun ca Gia-c. 15:20 Nhng ch dn ny c (1) bo m s thng cng bn tic trong nhng Hi thnh nhiu sc tc v (2) cao c hi truyn ging cho ngi Do Thi ti a phng. Nhng chi tit ny khng lin can g n s cu ri c nhn cho ngi ngoi bang. Nhng ch dn ny hng n s nhy cm ca ngi Do Thi v s th phng thi qu ca ngoi gio (xem cu 29; 21:25). Nhng lut l L-vi c ban pht lm nhn mnh s tch bit (x hi v tn gio) gia ngi Do Thi v dn Ca-na-an. Mc ch ca nhng lut l ny l khng lin h, nhng ti y mc ch l hon ton ngc li. Nhng im thit yu ny gip duy tr s thng cng gia nhng tn hu ca hai nn vn ha. C nhiu khc bit trong s nhng bn chp tay Hy lp lin h n Ngh nh ca Cc S ny. Mt vi bn c hai im, mt s ba im, s khc c bn im. theo di y v s tranh lun nhng trng hp ny, tham kho Bruce M. Metzgers A Textual Commentary on the Greek New Testament, trang 429-434). a s nhng bn dch Anh ng s dng danh sch bn im. cht ngt v huyt C mt vi nh gii kinh lin kt hai chi tit ny vi lut v thc n ca Mi-se (xem L-vi K 17:8-16). Tuy nhin, c th huyt c cp y ch v s mu st, l mt trong nhng im chnh trong cc sch ca Mi-se. 15:21 Cu Kinh thnh ny c ngha (1) cam oan vi nhng ngi gi lut php rng Lut Php Cu c s c ging dy cho ngi ngoi bang trong cc Hi thnh a phng hay (2) bi v u c ngi Do

243

Thi trong cc Hi thnh a phng, s thn trng ca h s c tn trng, nh m vic truyn ging c hiu qu. (xem II C-rinh-t 3:14-15). BN NASB 15:22-29 22 K , cc s v trng lo cng c Hi thnh bn quyt nh sai nhng ngi c chn ni mnh i vi Phao-l v Ba-na-ba n thnh An-ti-t. y l Giu-e, cng gi l Ba-saba, v Si-la, l hai ngi ng u trong hng anh em; 23 ri giao cho hai ngi bc th nh sau ny: Cc s , trng lo v anh em gi li cho thm anh em trong nhng ngi ngoi ti thnh An-ti-t, trong x Sy-ri v x Si-li-si! 24 Bi tng nghe c mt vi ngi trong vng chng ta, chng lnh mng lnh no ni chng ta, t ly li mnh khuy ri, v bin lon lng cc ngi na, 25 nn chng ta ng lng quyt chn nhng ngi thay mt sai i cng k rt yu du ca chng ta l Ba-na-ba v Phao-l, m n ni cc ngi; 26 hai ngi ny vn liu thn v danh c Cha Gi-xu Christ l Cha chng ta. 27 Vy chng ta sai Giu-e v Si-la n, ni ming vi anh em v vic : 28 y l c Thnh Linh v chng ta ng rng chng gn gnh nng no khc cho anh em ngoi nhng iu cn dng, 29 tc l anh em phi king n ca cng thn tng, huyt, th vt cht ngt, v ch t dm; y l mi iu m anh em kh king gi ly vy. Knh chc bnh an. 15:22 Mc ch ca phi on l cho s hip mt (xem cu 23), ch khng phi l kim chng vic tun gi Ngh nh. Giu-e, cng gi l Ba-sa-ba Ging nh nhiu ngi khc trong trong Tn c, chng ta khng bit v lnh o ny. Tn c khng nhc li ngi ny trong ch no khc. Nhng Cha bit ng. C th ngi ny l anh em ca Gi-sp Ba-sa-ba, mt trong nhng ng c vin thay th Giu-a ch-ca-ri-t trong 1:23. Nu ng vy, c hai l con ca mt ngi mang h Ba-sa-ba. Si-la Ging nh Ba-na-ba, l mt lnh o ti Hi thnh Gi-ru-sa-lem. ng c Phao-l gi l Sin-vanh v thay th cho Ba-na-ba trong chuyn truyn gio th hai. Phao-l c th chn ng v c ngi t co (1) ging Phc m khc hn mi hai s (2) khng lin h g n vi Hi thnh m, Si-la c th tr li nhng nghi vn v co buc .

CH C BIT: SI-LA/SIN-VANH Si-la, hay l Sin-vanh, l ngi Phao-l chn i vi ng trong chuyn truyn gio th hai sau khi Ba-na-ba v Ging (Mc) quay li o Chp-r. A. ng c cp n ln u tin trong Cng-v 15:22, khi ng c gi l ngi ng u trong nhng anh em ti Hi thnh Gi-ru-sa-lem. B. ng cng l mt tin tri (xem Cng-v 15:32). C. ng l cng dn La m ging nh Phao-l (xem Cng-v 16:37). D. ng v Giu-e Ba-sa-ba c Hi thnh Gi-ru-sa-lem gi n An-ti-t xem xt tnh hnh (xem Cng-v 15:22, 30-35). E. Phao-l nhc n ng trong II C-rinh-t 1:19 nh l ngi bn cng rao ging Phc m. F. V sau, ng nhc n cng vi Phi-e-r trong vic vit th I Phi-e-r (xem I Phi-e-r 5:12). G. C Phao-l v Phi-e-r u gi ng l Sin-vanh, trong khi Lu-ca gi ng l Si-la (tn theo ting A-ram ca Sin-vanh). C th Si-la l tn Do Thi ca ng v Sin-vanh l tn La-tinh (xem F. F. Bruce, Paul: Apostle of the Heart Set Free, trang 213).

244

15:23 Si-li-si y l qu hng ca Phao-l (xem 22:3). 15:24 Cu Kinh thnh ny cho bit Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem nhn thc rng c mt s thnh vin trong Hi thnh khng c thm quyn hay l chc v g (xem cu 1), (1) n cc Hi thnh mi thnh lp v (2) t vic tun gi lut php Mi-se (xem cu 1). ng t (anaskeuaz) ch xut hin trong Tn c duy nht mt ln ti y, l mt ch qun s c ngha rt mnh l cp bc mt thnh ph. 15:25 NASB ng mt lng NKJV hip mt NRSV, NJB thng nht quyt nh TEV chng ti hp li v tt c cng ng S hip mt gia cc tn hu l c im ca s hin din ca Thnh Linh (xem cu 28). Lu rng iu ny khng c ngha l khng c s tho lun hay trao i kin, nhng sau khi ph by trn vn nan , nhng tn hu hip nht trong quyt nh. S hip nht thn hc ny cn c cng b rng ri nhng tranh lun, him khch tng t khng lp li. Hi thnh Gi-ru-sa-lem by gi c quan im chnh thc v ni dung ca Phc m . 15:26 Phao-l v Ba-na-ba khng ch chia x nhng thnh qu, m cn chia x nhng kh nhc trong vic truyn ging. Him nguy khng ch l cm xc tri qua, nhng cn l nhng iu phi i din thng trc c vit dng NG TNH T CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE PARTICIPLE). 15:28 c Thnh Linh v chng ta c Cha Tri hin din trong cuc hp quan trng ny. Ngi by t ch ca Ngi qua s tho lun. c Thnh Linh l ng to nn s hip mt. Ti y c hai kha cnh ca giao c Thnh kinh u c lm ni bt: cng tc ca c Cha Tri v s hng ng ca con ngi. Lu rng y l s tha thun; mi pha u t c mt iu g . Phc m ch bi n in, ch bi c tin c chng thc, nhng s tinh t ca Do-Thi-Gio cng c tn trng. nhng iu cn Nhng im ny khng lin h n s cu ri c nhn, nhng l s thng cng gia nhng tn hu Do Thi v nhng tn hu ngoi bang trong cc Hi thnh a phng. 15:29 i vi ngi ngoi bang y l mt s on tuyt vi qu kh th hnh tng. S t do v trch nhim ca C-c-Nhn rt kh qun bnh, nhng cn phi gi (xem R-ma 14:1-5:13; I C-rinh-t 8:1-13; 10:23-28). S th phng ngoi gio c lin h n ba trong s nhng th phi t b . Nhng iu cn c lit k nhiu cch khc nhau trong nhng bn kinh vn Hy lp. Cu hi thc s l chng lin quan vi nhau nh th no? 1. Ca l dng cho thn tng c cp n tht (xem I C-rinh-t 8; 10:23-33) 2. Mu ch a. Tht t vt khng tinh sch (non-kosher) theo lut Do Thi. b. Suy tnh m hi ngi khc 3. Cc th vt cht ngp cng lin h n cch thc st sinh khng theo lut Do Thi, m ch rng hai im trc cng lin h n s nhy cm thc n ca ngi Do Thi. 4. S gian dm c th m ch a. S d phn vo trong nghi thc th phng ngoi gio (ging nh thc n) b. Lut L-vi trong Cu c ngn cm s lon lun (xem L-vi K 17:10-14) Tt c nhng iu cn ny khng lin quan g n s cu ri, nhng c ch cho s thng cng trong cc Hi thnh a sc tc v m mang nhng c hi truyn ging cho ngi Do Thi.

245

CH C BIT: QUYN T DO V TINH THN TRCH NHIM CA C-CNHN (t sch Gii ngha th R-ma ca ti, Vol. 5) A. Chng ny tm cch cn bng nghch l v s t do v trch nhim ca ngi C c. n v ng vn ny xuyn sut n cu 15:13. B. Vn cn ng li trong chng ny c l l s cng thng gia ngi ngoi v ngi Do thi tin Cha trong Hi thnh R-ma (hay c th l kinh nghim hin ti ca Phao-l ti C-rinh-t). Trc khi ci o, ngi Do thi c khuynh hng tn sng lut php, cn ngi ngoi c khuynh hng v lun. Nn nh rng on ny vit cho nhng ngi theo Cha chn tht, khng vit cho nhng ngi tin Cha theo xc tht (I C-rinh-t 3:1). ng c ti hu l nhm cp n c hai nhm. S qu khch c hai pha u c th gy ra s nguy him. Phn tho lun ny khng phi cho php xoi bi ch trch tnh tn sng lut php hay ging cao ngn c t do. C. Ngi tin Cha nn cn thn khng nn p t thn hc hay lun l ca mnh lm tiu chun cho tt c nhng ngi tin Cha khc (II C-rinh-t 10:12). Ngi tin Cha phi bc i trong nh sng h c nhng phi hiu rng thn hc ca h khng phi t ng tr thnh thn hc ca c Cha Tri. H vn cn b nh hng bi ti li. Chng ta phi khch l, khuyn khch, v khuyn dy nhau t Kinh thnh, s l lun, v kinh nghim, nhng phi lun lm iu ny trong tnh yu thng. Mt ngi cng bit nhiu , th h bit rng h bit c chng bao nhiu (I C-rinh-t 13:12). D. Thi v ng c ca mt ngi trc mt c Cha Tri l cha kha tht lng gi hnh ng ca h. Ngi C c s ng trc mt ng Christ b phn xt da trn cch h i x ln nhau (cu 10, 12, v II C-rinh-t 5:10). E. Martin Luther ni rng, Mt ngi C c l ngi ch t do nht v mi mt, khng phi thun phc mt ngi no hay mt iu g; mt ngi C c l mt y t y trng trch, phi thun phc mi ngi. L tht Kinh thnh thng c trnh by di dng mt nghch l y tnh ging co. F. Ch rt kh nhng quan trng ny c trnh by trong ton b n v ng vn t R-ma 14:115:13 v cng c trong I C-rinh-t 8:10 v C-l-se 2:8-23. G. Tuy nhin, cn phi ni rng s a dng trong vng nhng ngi tin Cha khng phi l iu xu. Mi ngi tin Cha u c nhng im mnh v im yu. Mi ngi phi bc i trong nh sng c cho mnh v phi lun ci m i vi s hng dn ca Thnh Linh v Kinh thnh nhn thm nh sng. Trong thi k chng ta nhn s vic nh trong mt ci gng cch mp m ny (I C-rinh-t 13:8-13), mi ngi phi bc i trong tnh yu thng (cu 15), v s ha bnh (cu 17, 19) cng gy dng ln nhau. H. Nhng ta ngi mnh v k yu m Phao-l t cho hai nhm ny lm cho h c thnh kin i vi chng ta. y r rng khng phi l ch ca Phao-l. C hai nhm ny u l nhng tn hu thnh tht. Chng ta khng tm cch thay i cc C c nhn khc ging nh chng ta . Chng ta chp nhn nhau trong Christ . I. Tan b phn bn lun ny c th c trnh by nh sau: 1. Tip nhn nhau bi v c Cha Tri tip nhn chng ta trong ng Christ (14:1, 3; 15:7); 2. ng on xt nhau v ng Christ l Ch v l Quan xt duy nht ca chng ta (14:3-12) 3. Tnh yu thng quan trng hn s t do c nhn (14:13-23); 4. Theo gng ng Christ v t b quyn li ca mnh gy dng cho li ch chung (15:113).

246

nu y khng phi l mt cu iu kin. Bn NJB vit nh sau hy trnh nhng iu ny, anh em s lm iu phi l. Knh chc bnh an y l MNH LNH TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE IMPERATIVE) c s dng nh li kt thng thng cu chc sc kho. BN NASB 15:30-35 30 Vy, khi cc ngi t gi Hi thnh, xung thnh An-ti-t, nhm ht thy anh em li v trao th cho. 31 Ngi ta c th, thy u mng r v c li yn i. 32 Giu-e v Si-la chnh l k tin tri, cng ly nhiu li ging m khuyn bo, v gic lng anh em mnh m. 33 Khi t lu, anh em chc cc ngi bnh an m cho v cng nhng ngi sai n. 34 Nhng m Si-la th quyt li thnh An-ti-t. 35 Nhng Phao-l v Ba-na-ba li ti thnh An-ti-t, ging Tin Lnh v dy o Cha vi nhiu ngi khc. 15:30 y li l bui hp ca c hi chng na, n cho thy tm quan trng ca s hp mt trong Hi thnh a phng. 15:31 Hi chng ti An-ti-t khng thy nhng iu cn l tiu cc hoc cm on. 15:3 Cu ny nh ngha lc y ca li tin tri Tn c. a phn l rao ging Phc m v nhng ng dng ca n; ai bit c, n c th l bng chng Tn c ca nhng bi ging di. Xem Ch c Bit: Tin tri trong Tn c 3:18. 15:33 chc cc ngi bnh an C th y l phn nh li cho tm bit trong ting Do Thi, Shalom. y l cch thc r rng hn by t s ng h hon ton Hi thnh v nhng ngi lnh o ti Gi-ru-sa-lem. 15:34 Cu ny khng c trong bn chp tay ting Hy lp P74, , A, B, E, cng nh bn La-tinh Vulgate. N cng b lc b trong cc bn Kinh thnh NRSV, TEV, NJB, v NIV, c xut hin trong dng chnh sa trong cc bn chp tay vit ch in ting Hy lp (C and D). N c th khng phi l phn nguyn thy trong sch Cng-v. 15:35 Cu ny cho chng ta thy c nhiu nhng ngi ging o v gio s m chng ta khng bit. Tn c cng rt tuyn la trong vic k li cuc i ca cc s cn li, cc gio s v nhng ngi ging o khc. Ch c Cha bit. BN NASB 15:36-41 36 Sau t lu, Phao-l ni vi Ba-na-ba rng: Chng ta hy tr li thm ht thy anh em trong cc thnh m chng ta trc ging o Cha, xem th ra th no. 37 Ba-na-ba mun em theo Ging cng gi l Mc. 38 Nhng Phao-l khng c em Mc i vi, v ngi la hai ngi trong x Bam-phi-ly, chng cng i lm vic vi. 39 Nhn c s ci ly nhau d di, n ni hai ngi phn r nhau, v Ba-na-ba em Mc cng xung thuyn vt qua o Chpr. 40 Cn Phao-l sau khi chn Si-la, v nh anh em giao ph mnh cho n in Cha, th khi i. 41 Ngi tri qua x Sy-ri v x Si-li-si, lm cho cc Hi thnh c vng bn.

247

15:36 hy tr li Mc ch ca Phao-l v Ba-na-ba l tr li thm v lm vng mnh nhng Hi thnh mi c thnh lp trong chuyn truyn gio th nht. Lu khng c s by t thin thng v chuyn i ny ging nh chuyn i u tin (xem 13:2). 15:38 Phao-l khng c y l dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE) dng nh Phao-l lin tc by t s lng l. ngi la hai ngi Chnh xc ti sao Ging (Mc) ri b on truyn gio th khng r (xem 13:13). 15:39 Nhn c s ci ly nhau d di, n ni hai ngi phn r nhau Ngha gc ca t ny sc bn trong bn nh dao, c s dng vi tch cc trong H-b-r 10:24. ng t c dng trong Cng-v 17:6 v I C-rinh-t 13:5. H qu tht tranh ci d di. Ba-na-ba em Mc cng xung thuyn vt qua o Chp-r n y th c hai on truyn gio. 15:40 Phao-l sau khi chn Si-la Phao-l chn mt ngi lnh o khc trong Hi thnh Gi-rusa-lem. nh anh em giao ph mnh cho n in Cha Chi tit ny c l bao gm hnh thc nghi l cu nguyn cung hin (xem 6:6; 13:3 14:26; 20:32). Ti y cp n c Hi thnh, ch khng phi l mt nhm tuyn chn no. 15:41 Si-li-si Khng r ti sao v bng cch no m nhng Hi thnh ny c thnh lp. C th chnh Phao-l thnh lp nhng Hi thnh trong nhng nm thng yn lng ti Tt-s. Si-li-si l qu hng ca Phao-l CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao chng ny li qu quan trng? 2. Ai l ngi thuc v nhm C-c-Nhn ch trng Do Thi ha? 3. Ti sao kin ca Gia-c li rt quan trng? 4. Ai l nhng Trng lo? 5. Nhng iu cm trong cu 28-29 lin h n s cu ri hay l s thng cng?

248

CNG V ON 16
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I*
UBS4
Ti-m-th cng i vi Phao-l v Si-la

NKJV
Ti-m-th gia nhp vi Phao-l v Si-la

NRSV
Ti-m-th gia nhp vi Phao-l

TEV
Ti-m-th i vi Phao-l v Si-la

NJB
Ly-cao-ni: Phao-l chiu m Ti-m-th 15:41-16:3

16:1-5

16:1-5

16:1-5

16:1-5 16:4 16:5

Khi tng ca Phao-l v ngi Ma-x-oan 16:6-10

Ting gi Ma-x-oan 16:6-10

Qua Tiu n Tr-ch 16:6-10

Ti Tr-ch: Khi tng ca Phao-l 16:6-10

i ngang qua Tiu 16:6-8 16:9-10

S tin nhn ca Ly-i 16:11-15 B giam gi ti Phi-lp 16:16-24

Bp-tem cho Ly-i ti Phi-lp 16:11-15 Phao-l v Si-la b giam 16:16-24

Phao-l v Si-la ti Phi-lp 16:11-15

S tin nhn ca Ly-i ti Phi-lp 16:11-15 B t ti Phi-lp

n ti Phi-lp 16:11-15 S giam gi Phao-l v Si-la 16:16-18 16:19-24

16:16-18 16:19-24

16:16-22a

16:22b-24 Ngi cai ngc ti Philp c cu 16:25-34 16:25-34 16:25-34 16:25-28 16:29-30 Phao-l t chi ra i trong im lng 16:35-40 16:35-40 16:35-40 16:31-34 16:35 16:36 16:37 16:38-40 16:38-40 16:35-37 S gii cu k diu ca Phao-l v Si-la 16:25-28 16:29-34

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di

249

tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CNG-V 15:36-16:40 I. CHUYN TRUYN GIO TH HAI (15:36-18:23) A. Chuyn i truyn gio ny ko di hn chuyn i u tin, c th khong 3-4 nm. B. Ch yu tp trung trong vng Ma-x-oan v A-chai, ngy nay l x Hy lp. C. Dn tm tt 1. Ba-na-ba v Phao-l phn r, 15:36-40 tranh ci v Ging (Mc) 2. Sy-ri v Si-li-si, 15:41 (khng r nhng Hi thnh ti y c thnh lp nh th no v vo lc no). 3. Lt-tr v t-b, 16:1-5 (Ti-m-th gia nhp on truyn gio) 4. Tr-ch (Troy), 16:6-10 (Phao-l nhn khi tng i v hng Ty) 5. Phi-lp, 16:11-40 6. T-sa-l-ni-ca, 17:1-9 7. B-r, 17:10-14 8. A-thn, 17:15-34 9. C-rinh-t, 18:1-17 10. Tr v An-ti-t trong x Sy-ri, 18:18-22 NHNG NHN VT C CP A. Ging (Mc) (Ging l tn Do Thi. Mc l tn La m, Cng-v 12:25). 1. ng ln ln ti Gi-ru-sa-lem. Nh ca m ng c cp trong Cng-v 12:12 nh l ni Hi thnh ban u ti Gi-ru-sa-lem hp mt cu nguyn. 2. Nhiu ngi cho rng ngi nh ny chnh l a im ca L Tic Thnh v ngi ci trn chy trn trong Mc 14:51-52 chnh l Ging (Mc). C hai chi tit ny u c th, nhng chng ch l nhng suy on. 3. ng l anh em h vi Ba-na-ba (xem C-l-s 4:10). 4. ng l bn ng hnh vi Ba-na-ba v Phao-l (xem Cng-v 13:5). 5. ng sm ri b on truyn gio v tr v Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 13:13). 6. Ba-na-ba mun em ng i trong chuyn truyn gio th hai, nhng Phao-l khng ng (xem Cng-v 15:36-41). 7. V sau, Phao-l v Ging (Mc) dng nh ha gii vi nhau (xem II Ti-m-th 4:11; Phi-lmn 24). 8. ng dng nh tr thnh ngi bn thn cn vi Phi-e-r (xem I Phi-e-r 5:13). 9. Theo truyn thng chnh ng l ngi vit sch Phc m c cng tn bng cch ghi li nhng bi ging ca Phi-e-r ti R-ma. Sch Phc m Mc c nhiu ch La-tinh hn nhng

250

sch Tn c khc v c th c vit cho nhng ngi La m. Chi tit ny da theo Papias of Hierapolis, c ghi li bi Eusebius Eccl. His. 3.39.15. 10. Theo truyn thng ng c lin quan trong vic thnh lp Hi thnh A-lc-xan-ri-a. B. Si-la 1. ng c gi l Si-la trong sch Cng-v v Sin-vanh trong cc th tn. 2. Ging nh Ba-na-ba, ng l mt lnh o ti Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 15:2223). 3. ng lin lc gn gi vi Phao-l (xem Cng-v 15:40; 16:19ff; 17:1-15; I T-sa-l-ni-ca 1:1). 4. Ging nh Ba-na-ba v Phao-l, ng cng l mt tin tri (xem Cng-v 15:32). 5. ng c gi l mt s (xem I T-sa-l-ni-ca 2:6). 6. Ging nh Phao-l, ng l mt cng dn La m (xem Cng-v 16:37-38). 7. Ging nh Ging (Mc), ng l ngi cng s vi Phi-e-r, c th l mt ngi chp kinh (xem I Phi-e-r 5:12). C. Ti-m-th 1. Tn ca ng c ngha l ngi lm sng danh Cha. 2. M ng l ngi Do Thi v cha ng l ngi Hy lp sng ti Lt-tr. Bn dch La-tinh sch gii kinh ca Origens trong R-ma 16:21 cho bit Ti-m-th l cng dn ca t-b. Chi tit ny c th da t Cng-v 20:4. ng c dy d trong nim tin Do-Thi-Gio bi m v b ngoi (xem II Ti-m-th 1:5; 3:14-15). 3. ng c ku gi gia nhp vi on truyn gio ca Phao-l v Ba-na-ba trong chuyn truyn gio th hai (xem Cng-v 16:1-5). ng c xc nhn qua li tin tri (xem I Ti-mth 1:18; 4:14). 4. ng c chnh Phao-l lm php ct b c th lm vic vi c ngi Do Thi v ngi Hy lp. 5. ng l ngi ng hnh tn lc v l ngi ng cng vi Phao-l. ng c nhc n nhiu hn tt c nhng ngi gip Phao-l (17 ln trong 10 th tn, xem I C-rinh-t 4:17; 16:10; Phi-lp 1:1; 2:19; C-l-s 1:5; I T-sa-l-ni-ca 1:1; 2:6; 3:2; I Ti-m-th 1:2,18; 4:14; II Ti-m-th 1:2; 3:14-15). 6. ng cng c gi l mt s (xem I T-sa-l-ni-ca 2:6). 7. Hai trong s ba th tn mc v gi cho ng. 8. ng c nhc n ln cui trong H-b-r 13:23. NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 16:1-5 1 Phao-l ti thnh t-b v thnh Lt-tr. Ni , c mt mn tn l Ti-m-th, con ca mt ngi n b Giu-a tin, cn cha th ngi G-rc. 2 Anh em thnh Lt-tr v thnh Yc-ni u lm chng tt v ngi. 3 Phao-l mun em ngi theo; bi c nhng ngi Giu-a trong cc ni , nn Phao-l ly ngi v lm php ct b cho, v ht thy u bit cha Ti-mth l ngi G-rc. 4 H gh qua thnh no, hai ngi cng dn biu phi gi my l lut m s v trng lo ti thnh Gi-ru-sa-lem lp ra. 5 y vy, cc Hi thnh c vng vng trong c tin, v s ngi cng ngy cng thm ln. 16:1 thnh t-b v thnh Lt-tr Hai thnh ph ny nm pha nam ca tnh Ga-la-ti trong quc La m (ngy nay l Th Nh K). Phao-l ving thm vng ny trong chuyn truyn gio th nht (xem cu 14).

251

c mt mn Lu-ca dng ch idou gii thiu cm t ny. l mt cch by t s nhn mnh. Ti-m-th s tr thnh ngi d phn quan trng trong chc v ca Phao-l. con ca mt ngi n b Giu-a tin, cn cha th ngi G-rc Theo II Ti-m-th 1:5, chng ta bit rng b ngoi ca ng cng l tn hu Do Thi. B ngoi ng tn l L-t v m ng tn l -nt. C l m v b ngoi ng tr thnh tn hu trong chuyn truyn gio th nht ca Phao-l. 16:2 lm chng tt v ngi y l dng CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE). Ngi ta lp li li chng tt v Ti-m-th thng xuyn. Mt trong nhng tiu chun ca ngi lnh o Hi thnh l khng ch trch c, trong c cng ng tn hu v ngi ngoi (xem I Ti-m-th 3:2, 7, 10). ti Lt-tr Qu nh ca Ti-m-th l ti Lt-tr. Tuy nhin, mt s bn chp tay ting Hy lp trong Cng-v 20:4 (v tc phm ca Origen) cho rng t-b mi l qu hng ca Ti-m-th. 16:3 Phao-l mun em ngi theo Lu rng Phao-l mi gi Ti-m-th. y khng phi ch l s la chn ca Ti-m-th m thi (xem I Ti-m-th 3:1). Trong mt phng din no , Ti-m-th tr nn mt i biu hay l i din cho S Phao-l. lm php ct b cho Phao-l mun ng c th lm vic vi ngi Do Thi (xem I C-rinh-t 9:20; Cng-v 15:27-29). y khng phi l s nhng b vi nhng ngi theo xu hng Do Thi ha v (1) quyt nh ca Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem (xem cu 15) v (2) Phao-l t chi lm php ct b cho Tt (xem Ga-la-ti 2:3). Tuy nhin, vic lm ca Phao-l chc chn lm xo trn vn . Phng thc ca Phao-l l tr nn mi cch cho mi ngi, hu cho c th cu vi ngi, t con ngi v s cu ri cho h lm u tin. cha Ti-m-th l ngi G-rc y l th KHNG HON THNH (IMPERFECT TENSE) cho bit ng qua i. 16:4 Phao-l v Si-la tng trnh, dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE), v kt lun ti Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem (xem 15:22-29). Cn ghi nh rng nhng iu cn c hai mc ch: (1) cho mi thng cng gia cc Hi thnh v (2) truyn ging cho ngi Do Thi (ging nh l ct b cho Ti-m-th). 16:5 y l mt trong nhng cu tm lc ca Lu-ca (xem 6:7; 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31). Phao-l c tm lng cu mang vic hun luyn mn (xem 14:22; 15:36; 15:5). BN NASB 16:6-10 6 on, tri qua x Phi-ri-gi v t Ga-la-ti, v c Thnh Linh cm truyn o trong ci A-si. 7 Ti gn x My-ri ri, hai ngi sm sa vo x Bi-thi-ni; nhng Thnh Linh ca c Cha Gi-xu khng cho php, 8 bn kp qua khi x My-si, v xung thnh Tr-ch. 9 ng ban m, Phao-l thy s hin thy; c mt ngi Ma-x-oan ng trc mt mnh, ni xin rng: Hy qua x Ma-x-oan m cu gip chng ti. 10 Phao-l va thy s hin thy ri, chng ta lin tm cch qua x Ma-x-oan, v nh rng c Cha Tri gi chng ta rao truyn Tin Lnh . 16:6 tri qua x Phi-ri-gi v t Ga-la-ti Trong khc kinh vn ny Lu-ca cp n nhiu nhm sc tc, ng tc hn l nhng n v hnh chnh, chnh tr ca quc La m; ng mun m ch n nhng ranh gii khng chnh thc gia nhng nhm sc tc ny. 252

 cm y l NG TNH T TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE PARTICIPLE), l ch thng thng trong bn Septuagint v trong Tn c. c Thnh Linh can thip mt cch gn gi bng hnh ng v quyt nh trong Hi thnh ban u (xem 2:4; 8:29,39; 10:19; 11:12,28; 15:28; 16:6,7; 21:4; R-ma 1:13). trong ci A-si Ti y cp n tnh Tiu trong quc La m; hin nay l vng min ty Th Nh K. 16:6,7 c Thnh Linh xem Ch c Bit di y. CH C BIT: CHA GI-SU V THNH LINH C mt s linh ng gia cng tc ca c Thnh Linh v cng tc ca c Cha Con. ng G. Campbell Morgan ni rng danh hiu thch hp nht cho c Thnh Linh l mt c Cha Gixu khc. Sau y l bng lit k so snh cng vic v danh hiu ca c Cha Con v c Thnh Linh. 1. Thnh Linh c gi l Thnh linh ca c Cha Gi-xu hoc nhng t ng tng t (R-ma 8:9; II C-rinh-t 3:17; Ga-la-ti 4:6; I Phi-e-r 1:11). 2. C hai u c gi vi cng mt t ng: a. L tht 1) c Cha Gi-xu (Ging 14:6) 2) Thnh Linh (Ging 14:17; 16:13) b. ng bin h 1) c Cha Gi-xu (I Ging 2:1) 2) Thnh Linh (Ging 14:16,26; 15:26; 16:7) c. ng Thnh 1) c Cha Gi-xu (Lu-ca 1:35; 14:26) 2) Thnh Linh (Lu-ca 1:35) 3. C hai u ng trong nhng ngi tin Cha a. c Cha Gi-xu (Ma-thi- 28:20; Ging 14:20,23; 15:4-5; R-ma 8:10; II C-rinh-t 13:5; Ga-la-ti 2:20; -ph-s 3:17; C-l-se 1:27) b. Thnh Linh (Ging 14:16-17; R-ma 8:9,11; I C-rinh-t 3:16; 6:19; II Ti-m-th 1:14) c. V ngay c c Cha Cha (Ging 14:23; II C-rinh-t 6:16)

16:7 My-si y l vng sc tc hng ty bc thuc tnh Tiu trong quc La m, l khu vc i ni vi nhiu tuyn ng quan trng. Nhng thnh ph chnh ti y l Tr-ch, t-x v B-ga-mum. Bi-thi-ni Vng ny cng hng ty bc ca vng Tiu , ng bc ca My-si. Trong thi ca Luca, vng ny khng c k l mt tnh nhng gp chung vi Bn-tt lp thnh mt n v chnh tr. V sau, Phi-e-r truyn ging trong vng ny (xem I Phi-e-r 1:1). Philo cho chng ta bit rng vng ny c nhiu cng ng Do Thi. 16:8 qua khi x My-si Theo vn mch, chi tit ny c ngha l i ngang qua hay i vng qua.

253

Tr-ch Thnh ph ny cch thnh ph c Troy bn dm, c thnh lp 400 nm trc v l mt th Hy lp t do cho n khi tr thnh thuc a La m. y l bn cng thng thng i t My-si n Ma-x-oan. 16:9 Phao-l thy s hin thy c Cha Tri nhiu ln dn dt Phao-l bng nhng phng cch siu nhin. 1. Ngun sng v ting ca c Cha Gi-xu, 9:3-4 2. Khi tng, 9:10 3. Khi tng, 16:9,10 4. Khi tng, 18:9 5. xut thn, 22:17 6. Thin s ca Cha, 27:23 mt ngi Ma-x-oan Lm th no m Phao-l bit ngi ny n t Ma-x-oan th khng r. C th v ging ni, trang phc, trang sc hay n gin l c by t trong khi tng. Mt s nh gii kinh cho rng ngi ny chnh l Lu-ca (xem cu 10). y l mt quyt nh quan trng v a im. Phc m hng n Chu u. Hy quacu gip chng ti Ch u tin l NG TNH T CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE PARTICIPLE) c dng nh mt MNH LNH (IMPERATIVE), ch th hai l MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). Khi tng rt c th v thc gic. 16:10 chng ti y l ln u tin xut hin ch chng ti. Chi tit ny m ch n s kt np Luca vo trong on truyn gio ca Phao-l, Si-la, v Ti-m-th (xem 16:10-17; 20:5-15; 21:1-18; 27:128:16). C mt s ngi cho rng ngi n ng m Phao-l thy trong cu 9 l Lu-ca, mt y s ngoi bang v ng thi l tc gi ca sch Phc m v sch Cng-v. Ma-x-oan Hy lp ngy nay, l hai tnh trong quc La m. 1. A-chai pha nam (A-thn, C-rinh-t, Spa-ta) 2. Ma-x-oan pha bc (Phi-lp, T-sa-l-ni-ca, B-r) nh rng y l ch sumbibaz, c ngha en l hp li hay l hip nht. Ti y c n rng qua tt c nhng iu xy ra (c Thnh Linh khng cho php h ging trong A-si, xem cu 6; c Thnh Linh khng cho php vo x Bi-thi-ni, xem cu 7; v khi tng trong cu 9) c Cha Tri dn dt vo x Ma-x-oan. c Cha Tri gi y l CH NH TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE INDICATIVE). S lnh o ca c Thnh Linh khng v s an ton, nhng cho s truyn ging. y lun lun l ch ca c Cha Tri. BN NASB 16:11-15 11 Vy, chng ta t thnh Tr-ch i thuyn thng n o Sa-m-tra-x; ba sau, n thnh N-a-b-li; 12 t ni , chng ta ti thnh Phi-lp, l thnh th nht ca tnh Ma-xoan, v l thuc a nc R-ma. Chng ta tm vi ngy. 13 n ngy Sa-bt, chng ta ra ngoi ca thnh, n gn bn sng, l ni chng ta tng rng ngi ta nhm li ng cu nguyn; chng ta ngi xong, ging cho nhng n b nhm li. 14 C mt ngi trong bn nghe chng ta, tn l Ly-i, qu thnh Thi-a-ti-r, lm ngh bun hng sc ta, vn knh s c Cha Tri. Cha m lng cho ngi, ng chm ch nghe li Phao-l ni. 15 Khi ngi

254

chu php bp-tem vi ngi nh mnh ri, th xin chng ta rng: Nu cc ng on ti l trung thnh vi Cha, th hy vo nh ti, m li ; ri ngi p mi vo. 16:11 i thuyn thng y l mt trong nhiu t hng hi m Lu-ca s dng (xem on 27). H i mt chuyn tu trc tip, khng phi loi tu i ven bin. Sa-m-tra-x y l o nh bin Aegean c ni cao khong 5000 b, nm vo khong gia ng t Tr-ch n Phi-lp. N-a-b-li Ngha en l th trn mi. C nhiu thnh ph trong vng a Trung Hi trng tn. Thnh ph ny l hi cng ca thnh ph Phi-lp cch chng 10 dm. Hi cng ny l im kt phn pha ng ca ng Egnatian, trc l chnh La m chy theo hng ng-ty. 16:12 Phi-lp Ch Hy lp dng s nhiu, c th c rng y l s kt hp ca mt cm nhiu th thnh lp mt thnh ph hip nht, nm trn trc l Egnatian. Ban u, thnh ph ny c gi l Kreinides (nhng ging nc). Vua Ma-x-oan Phi-lp II nh chim thnh ph ny v kho vng ca n v sau ly tn mnh t tn cho thnh ph. NASB, NRSV thnh ph chnh trong vng Ma-x-oan NKJV thnh ph trc ht trong vng Ma-x-oan TEV thnh ph thuc qun th nht ca Ma-x-oan NJB thnh ph chnh trong qun ngha ca cm t ny khng r. Amphipolis c gi l thnh ph dn u ca Ma-x-oan. Luca mun ni iu g ti y c bn ci si ni. N c th l danh hiu quan trng no . thuc a nc R-ma Nm 42 TC, Octavian v Mc An-t-ny nh bi Cassius v Brutus gn thnh ph ny. k nim chin thng ny, Octavian t Phi-lp tr thnh mt thuc a v rt binh v y. Nm 31 TC, sau khi nh bi An-t-ny v C-l--pt ti Attium, Octavian chuyn thm nhiu binh lnh n y. Nhng thuc a La m khc c nhc n trong Tn c l An-ti-t trong x Bi-si-i, Lttr, C-rinh-t v T-l-ma. Nhng thuc a ny c hng mi quyn li nh nhng thnh ph ti Yta-li: (1) t tr; (2) khng phi np thu; v (3) c nhng u i lut l c bit. Phao-l thng n ging v thnh lp Hi thnh trong nhng thuc a La m. 16:13 trong ngy Sa-bt Dng nh khng c nh hi trong thnh ph Phi-lp. V y l thuc a La m, c l khng c mi ngi n ng Do Thi trong thnh, v l con s ti thiu cn thit thnh lp nh hi. Dng nh c mt s ngi knh s Cha v nhng ngi nhp o (xem cu 14; 13:43; 17:4,17; 18:7). C nhiu ph n b thu ht bi o l ca Do-Thi-Gio. n gn bn sng Dng nh y l ni thng thng cho nhng nghi l tn gio (xem Antiquities of the Jews ca Gi-se-pht, 14:10:23). ngi y l t th thng thng cho nhng tu s Do-Thi-Gio khi ging dy, nhng y l thnh ph La m, do iu ny chng c ngha g c bit. Ch l mt chi tit Lu-ca trnh by. 16:14 C mt ngi trong bn nghe chng ta, tn l Ly-i, qu thnh Thi-a-ti-r Tnh Max-oan ca La m c nhiu c hi cho ph n hn nhng ni khc trong th gii vng a Trung Hi th k th nht. Ly-i n t mt thnh ph trong vng Tiu (xem Khi-huyn 2:17ff). Thi-a-ti-r c bit n bi phm nhum mu tm lm t v s, rt c ngi La m a chung. C mt nh hi ti

255

thnh ph ny. Tn ca b n t ch Ly-i, l tn xa xa ca vng t qu hng b. B khng c nhc n trong nhng th tn sau ca Phao-l, c l b qua i. knh s c Cha Tri Chi tit ny ch nhng ngi knh s Cha v b thu ht bi Do-Thi-Gio, nhng vn cha phi l ngi hon ton nhp o. Cha m lng cho ngi Kinh thnh m t mi lin h gia c Cha Tri v nhn loi nh mt giao c. c Cha Tri lun lun khi u trong vic thit lp mi lin h v t nhng iu kin ca giao c. S cu ri l mt mi lin h giao c. Khng mt ai c th c cu nu c Cha Tri khng khai tm h (xem Ging 6:44,65). Tuy nhin, c Cha Tri mong mun c nhn loi u c cu (xem Ging 3:16; I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9); do , hm y l c Cha Tri trong tm mc no (khi th thin nhin, xem Thi-thin 19:1-6 l khi th c bit, xem Thi-thin 19:7-14), co trch con ngi v ti li ca h (xem R-ma 1-2) v bn tnh ca Ngi. S b n l ti sao mt s ngi p ng v mts khc li khc t. C nhn ti khng th chp nhn cu tr li v c Cha Tri la chn mt s ngi v khng chn nhng ngi cn li. C nhn loi u c to dng theo hnh nh ca Ngi (Sng-th K 1:26-27) v c Cha Tri ha s mua chuc tt c mi ngi (Sng-th K 3:15). C l khng qu quan trng chng ta tm hiu ti sao, nhng chng ta cn phi trung tn trnh by Phc m cho mi ngi v t n vn hnh trong tm lng v tm tr ca ngi nghe (xem Ma-thi- 13:1-23). Phao-l ging cho Ly-i, b v c nh u p ng. 16:15 chu php bp-tem vi ngi nh mnh Ti y dng nh ni n c gia nh, y t v gia nhn ca b (xem Ct-ny, Cng-v 10:2; 11:14; v ngi cai ngc ti thnh Phi-lp, Cng-v 16:33). Cng cn phi lu rng b cng ging nh nhng ngi khc trong Tn c, nhn l bp-tem lin lp tc. Cu hi thn hc m cu Kinh thnh ny nu ln l Liu tr em c bao gm lun trong nhng v d c gia nh tin o trong sch Cng-v? Nu c, vy th s c nhng tin l trong Kinh thnh cho vic bp-tem cho tr em. Nhng ai qu quyt y l mt bng chng cng s cp n vic k lun tr s sinh vo dn Do Thi trong Cu c (ct b trong ngy th tm). D rng c th c tin trong ng Christ nh hng ngay lp tc cho c gia nh trong m hnh x hi ny, cu hi vn l y c phi l chn l ph qut thc hnh trong mi nn vn ha? Ti qu quyt rng Tn c l s khi th v nhng la chn tnh nguyn ca c nhn n t s nhn thc phm ti. Mi ngi cn tha nhn mnh cn ng Cu Ri. Vi nhn thc ny s dn n cu hi su xa hn Con ngi sinh ra bm sinh l phm ti, hay l tr nn phm ti khi chn khng vng li c Cha Tri? Do-Thi-Gio cho php mt giai on tui th v ti cho n khi hiu bit Lut Php v c cam kt vng gi; i vi nam 13 tui, n 12 tui. Nhng tu s Do-Thi-Gio khng nhn mnh n Sng-th K 3 nhiu nh trong Hi thnh. Tn c l quyn sch cho ngi trng thnh, c xc nhn tnh thng ca c Cha Tri dnh cho tr em, nhng vi s ip l nhm n ngi ln . Nu y l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL), gi nh y l tn hu chn tht theo quan im hay l mc ch ca tc gi. on ti l trung thnh vi Cha ng t u tin l dng CH NH CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE INDICATIVE). Ly-i mi nhng gio s s dng nh ca b cng vi nhng iu kin c sn cho Phc m. Chi tit ny ph hp vi li dy ca c Cha Gi-xu dnh cho by mi mn khi Ngi sai phi h i thi hnh chc v (xem Lu-ca 10:5-7).

256

hy vo nh ti, m li Ly-i t tin. ng t u tin l NG TNH T CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE PARTICIPLE), c dng nh mt MNH LNH (IMPERATIVE); ng t th hai l MNH LNH CH NG HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). BN NASB 16:16-18 16 Mt ngy kia, chng ta i cu nguyn, gp mt a y t gi b qu Phi-tn m vo, hay bi khoa, lm li ln cho ch n. 17 N theo Phao-l v chng ta, m ku la rng: Nhng ngi l y t ca c Cha Tri Rt Cao, rao truyn cho cc ngi o cu ri. 18 Trong nhiu ngy n c lm vy, nhng Phao-l ly lm cc lng, xy li ni cng qu rng: Ta nhn danh c Cha Gi-xu Christ m truyn my ra khi ngi n b ny. Chnh gi , qu lin ra khi. 16:16 Mt ngy kia Dng nh s kin ny xy ra trong mt ngy khc, c l ngy Sa-bt tip theo. y l mt s tip xc tnh c, nhng Cha hon ton can thip theo mc ch ca Ngi, cng nh Ngi v s can thip trong mi s kin xy ra mi ngy. qu bi khoa C hai ch trong cu ny dng m t c y t ny. Ch th nht bi khoa c nn tng t Cu c nhng dng mt ch Hy lp khc trong bn Septuagint (xem L-vi K 19:31; 20:6,27; Phc-truyn Lut-l K 18:11; I Sa-mu-n 28:3,7; II Cc Vua 21:6; I S-k 10:13). y l ngi b t ma m, bng cch cu vn, thn ch hay l gii ngha nhng hin tng thin nhin (ng chim bay, my, cn trong ly ung nc, l gan th vt, v.v) c th on trc v mc no can thip vo tng lai. Trong khung cnh vn ha Hy lp ti y, ch c dng l puthn, da theo thn thai Hy lp v mt con rn khng l b thn A-b-l tiu dit. Thn thoi ny hnh thnh nn nghi l n th (Delphi), ni con ngi c th cu vn thn linh. Nghi thc ny c bit n bi vic cho nhng con rn b qua ngi khi h n n th cu hi v thay i tng lai. on vn mng Ch ny ch c s dng duy nht ti y trong c Tn c. Gc ca t thng c dng trong bn Septuagint cho ngi tin bo, tin kin, tin tri thng trong ng cnh tiu cc. N c ngha l nhng ngi ngy ngt, cp n s xut thn kinh ng, thng km theo nhng li tin bo ca h. Nhng trong khc kinh vn ny cp n ngi tin on tng lai kim li. Ng cnh v t vng cho bit rng c gi ny b chim hu bi mt t linh. 16:17 N theo Phao-lm ku la y l NG TNH T CH NG HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE) v mt CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE). C gi ny c tip tc theo sau v ku la (xem cu 18). Nhng ngi l y t ca c Cha Tri Rt Cao c Cha Gi-xu khng nhn li chng ca ma qu (xem Lu-ca 8:28; Mc 1:24; 3:11; Ma-thi- 8:29) v Phao-l cng vy. Ch c Cha Tri Rt Cao dng cho YHWH trong Sng-th K 14:18-19, nhng cng c s dng cho thn Zeus trong nn vn ha ti y. Linh ny khng lm chng tn vinh c Cha Tri, nhng l lin kt Phc m vi t linh. rao truyn cho cc ngi o cu ri Khng c mo t i vi ch o. C gi ny c l ni rng nhng ngi ny l mt trong s nhiu cch n vi c Cha Tri Rt Cao. T linh ny khng phi c gng gip cho chc v ca Phao-l. Mc ch ca li tuyn b ny l (1) ng nht Phao-l vi t linh hay l (2) gii thiu mt phng thc khc, khng phi l con ng cu ri.

257

16:18 Phao-l ly lm cc lng n giy pht ny th Phao-l hnh ng, khng phi bi tnh thng, nhng v b chc gin. Phao-l cng ch l con ngi. y cng l ng t mnh c dng trong Truyn-o 10:9, bn Septuagint, c ngha l s kh nhc. Trong Tn c, n ch c dng ti y v trong 4:2, c ni ngi hon ton r ri. ni cng qu Lu rng Phao-l khng ni cng ngi y t gi, nhng cng t linh ang chim hu v kim sot c. Cch Phao-l ui qu c din t cng mt cch thc nh nhng ln ui qu khc trong Tn c (trong danh c Cha Gi-xu). Xem Ch c Bit: Ngi b qu m trong 5:16. BN NASB 16:19-24 19 Song le cc ch nng thy mnh chng cn trng c li lc na, bn bt Phao-l v Si-la, ko n ni cng s, trc mt cc quan, 20 ri iu n cc thng quan, m tha rng: Nhng ngi ny lm ri lon thnh ta; y l ngi Giu-a, 21 dy d cc thi tc m chng ta chng nn nhn ly, hoc vng theo, v chng ta l ngi R-ma. 22 on dn cng ni ln nghch cng hai ngi, v khi cc thng quan khin x o hai ngi ra ri, bn truyn nh n. 23 Sau khi ngi ta nh nhiu n ri, th b vo ngc, dn ngi lao phi canh gi cho nghim nht. 24 c lnh , lao b hai ngi vo ngc ti v tra chn vo cm. 16:19 thy mnh chng cn trng c li lc na Nhng ngi ch ny chng quan tm n vic mt con ngi c phng thch khi xing xch ma qu. H au kh v tht thu tin bc (xem cu 16). bn bt Phao-l v Si-la Khng r ti sao Lu-ca v Ti-m-th khng b bt. 16:20 cc quan y l ch Praetors. Chnh thc, danh hiu ca h l duumvirs, nhng theo Cicero cho bit nhiu ngi trong s nhng quan chc thch c gi l Praetors. Lu-ca rt chnh xc khi s dng danh hiu ca nhng quan chc La m. y l mt trong vi chng c cho tnh chnh xc lch s ca ng. 16: 20, 21 l ngi Giu-a. . . l ngi R-ma Chi tit ny chng t s t ho chng tc v nh kin ca h. Thi im Phao-l ti Phi-lp c th gn vi s kin Hong Claudius ra chiu ch trc xut ngi Do Thi ra khi R-ma vo khong nm 49-50 SC (chnh xc l ng ngn cm mi nghi l th phng Do-Thi-Gio). S k th Do Thi ca ngi La m c th thy trong Ciceros Pro Fiasco 28 v Javenal 14:96-106. dy d cc thi tc m chng ta chng nn nhn ly, hoc vng theo Lu li kin co ny chng c lin h g n vic ui qu khi ngi y t gi. N dng nh lin h n vic h ging dy Phc m ca c Cha Gi-xu Christ. Do-Thi-Gio l tn gio hp php trong quc La m, nhng C-c-Gio r rng tch ri khi Do-Thi-Gio v do l mt tn gio bt hp php. S l bt hp php cho mt ngi Do Thi c gng ci o ngi La m; cho d ngi l cng dn La m nh Phao-l vn l bt hp php. 16:22 x o hai ngi ra ri, bn truyn nh n Cch hnh pht ny (verberatio, c chnh quyn thi hnh trong ta n) khng nghim khc nh cch qut roi ca ngi La m. Khng bit b nh n bao nhiu ci, Phao-l b nh nh vy ba ln (xem II C-rinh-t 11:25). y l ln duy nht c ghi li (xem I T-sa-l-ni-ca 2:2). 16:24 ngc ti Chi tit ny c ngha l canh gi cn mt nht. C yu t s hi ti y (xem cu 29). Php ui qu ca Phao-l khin h lu .

258

tra chn vo cm Hu ht nhng lao t trong thi k ny c nhng xch gn vo trong tng dng xing nhng phm nhn. Do , nhng ca ch gi ch khng c kha. Nhng ci xing ny tch rng chn phm nhn to nn nhiu au n v tng thm s an ton. BN NASB 16:25-34 25 Li na m, Phao-l v Si-la ng cu nguyn, ht ngi khen c Cha Tri; v nhng t phm u nghe. 26 Thnh lnh, c cn ng t rt ln, n ni nn ngc rng ng; cng mt lc, cc ca m ra, xing t phm thy u tho c. 27 Ngi lao git mnh thc dy, thy cc ca ngc u m, tng t trn ht, bn rt gm, toan git mnh. 28 Nhng Phao-l ku ngi ln ting rng: Ch lm hi mnh; chng ta u cn c y. 29 Ngi lao bn ku ly n, chy li, run s lm, gieo mnh ni chn Phao-l v Si-la. 30 on, a hai ngi ra ngoi, m hi rng: Cc cha i, ti phi lm chi cho c cu ri? 31 Hai ngi tr li rng: Hy tin c Cha Gi-xu, th ngi v c nh u s c cu ri. 32 Hai ngi truyn o c Cha Tri cho ngi, v cho nhng k nh ngi na. 33 Trong ban m, chnh gi , ngi lao em hai ngi ra ra cc thng tch cho; ri tc th ngi v mi k thuc v mnh u chu php bp-tem. 34 on, ngi lao mi hai ngi ln nh mnh, t bn, v ngi vi c nh mnh u mng r v tin c Cha Tri. 16:25 Li na m C th l h khng th ng c v s au n ca trn n v ci xing chn. ng cu nguyn, ht ngi khen c Cha Tri C th chnh ni dung thn hc ca nhng li cu nguyn v thnh ca ny dn dt nhng phm nhn n c tin trong ng Christ (nhng t phm u nghe) v khng c mt t nhn no trn thot khi cn ng t m ca t (xem cu 26,28, chng ta u cn c y). nhng t phm u nghe y l dng CH NH TRUNG CP (bin cch) KHNG HON THNH (IMPERFECT MIDDLE (deponent) INDICATIVE), cho bit h lin tc lng nghe Phao-l v Si-la. ng t epakroaomai l ch him trong Tn c v bn Septuagint. Trong I Sa-mu-n 15:22 ch ny c dng din t s chm ch lng nghe vi vui mng. Nhng t nhn ng cng ny ch lng nghe v p ng vi s ip v tnh yu, s chm sc v chp nhn ca c Cha Tri . 16:26 ng t y l mt s kin t nhin, nhng vi mc ch, thi im v nh hng siu nhin (xem Ma-thi- 27:51,54; 28:2). c Cha Tri gii cu Phi-e-r khi lao t bng thin s (xem 4:31), nhng ti y s kin ny c chn la em li cho Phao-l mt c hi rao ging Phc m cho c nhng t nhn v lnh gc. 16:27 gm y l mt thanh kim nh hai li, eo dy lng, c hnh dng ging nh ci li. y cng l cng c hnh hnh dnh cho cng dn La m. Nu ngi cai t thot phm nhn, ng ta phi thay th cho nhng t nhn (xem 12:19). 16:28 Phao-l chc hn to nhng n tng mnh m trn nhng t nhn khc. 16:29 ku ly n Lu n s nhiu ti y v cn c nhiu lnh gc t khc. 16:30 Cc cha i, ti phi lm chi cho c cu ri Chi tit ny th hin (1) ni s ca con ngi trc s siu nhin v (2) tm kim bnh an vi c Cha Tri . ng mun c s bnh an v vui mng m Phao-l v Si-la by t, ngay c trong nhng hon cnh bt cng v au n. Lu ngi ny, cng ging nh nhiu ngi khc c hiu bit tn gio theo cng c.

259

16:31 Hy tin c Cha Gi-xu ng t pisteu c th dch l tin, c tin hay l tin cy. Trc ht y l mt phn ng tin cy tnh nguyn (xem 10:43). Cng cn lu rng y l s tin cy ni mt ngi, khng phi tin ni gio l hay h thng thn hc. Ngi ny khng c nn tng Do-Thi-Gio (ging nh ngi Ni-ni-ve trong sch Gi-na) v i hi cho s cu ri trn vn cng rt n gin v ging ht. y l s tm tt Phc m c ng nht trong Tn c. S n nn ca ng c by t bng hnh ng. ngi v c nh u s c cu ri Trong th gii c i, tn gio ca ngi ch gia nh l tn gio ca tt c mi thnh vin trong gia nh (xem 10:2; 11:14; 16:15; 18:8). Lm th no iu ny th hin mc c nhn th khng r, nhng n cn phi lin h vi tm mc c tin c nhn no mi ngi. Sau , Phao-l ging s ip Phc m y , r rng cho ngi lao v gia nh ca ng (xem cu 32). 16:33 tc th ngi v mi k thuc v mnh u chu php bp-tem Chi tit ny chng t s quan trng ca l bp-tem. Sch Cng-v nhc i nhc li chi tit ny. c Cha Gi-xu chu php bp-tem (xem Lu-ca 3:21) v truyn lnh thi hnh (xem Ma-thi- 28:19) v chng nhn (xem Cng-v 2:38). iu ny cng ph hp vi nhng v d khc trong sch Cng-v, l l bp-tem xy ra lp tc ngay sau khi tuyn xng c tin (xem Cng-v 10:47-48). Trong mt ngha no , n l s by t cng khai c tin trong ng Christ . 16:34 ngi vi c nh mnh u mng r v tin c Cha Tri Hai ng t s t m ch cho ngi lao. Tuy nhin, CM PH T (ADVERBIAL PHRASE) cho bit s bao gm lun c gia nh m rng ca ng v nhng gia nhn. ng t tin dng NG TNH T CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE PARTICIPLE) c ngha mt trng thi gii quyt, bnh n. BN NASB 16:35-40 35 n sng, thng quan sai lnh ni cng ngi lao rng: Hy th cc ngi y i. 36 Ngi trnh li cng Phao-l rng: Cc thng quan khin truyn cho ti th cc ng; vy, hy ra, v xin i cho bnh yn. 37 Nhng Phao-l ni cng lnh rng: Chng ta vn l quc dn R-ma, khi cha nh ti, h nh n chng ta gia thin h, ri b vo ngc; nay h li th ln chng ta ! iu khng c. Chnh cc quan phi ti y m th chng ta mi phi! 38 Cc thng quan nghe lnh trnh li by nhiu li, bit hai ngi l ngi R-ma, th s hi. 39 H bn n ni vi hai ngi, th i, v xin la khi thnh. 40 Khi ra ngc ri, hai s vo nh Ly-i, thm v khuyn bo anh em, ri i. 16:35 lnh Ngha en l ngi cm gy (hrabdouchosta lictor). iu ny m ch nhng ngi lin can n vic x pht (xem cu 20). ng Pht-xt ly tn gi t ch ny. Mt b nhng cy gy loi ny l biu tng cho th ch chnh tr ca ng Pht-xt . 16:37 quc dn R-ma Phi-lp l thuc a La m vi nhng nhiu c quyn lut php, c th gp kh khn khi b bo co v vic xt x bt cng cng dn La m. nh n cng dn La m l mt vi phm nghim trng tnh php l ca thuc a (xem cu 39). 16:39 Mc ch phn khng ca Phao-l c th l bo v Hi thnh non nt ti Phi-lp v ginh cho h mt a v c tha nhn. Nhng ngi lnh o, qua hnh ng ca h, cho bit rng rao ging Phc m khng cn l bt hp php. Cnh ca cho nhng cng tc truyn ging trong tng lai ti Phi-lp c rng m.

260

16:40 ri i Lu-ca dng nh li sau. Chng ta bit ng vn cn ti y trong 20:5-6. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Ti sao c Thnh Linh c gi l Thn Linh ca c Cha Gi-xu? Ti sao c Cha Tri cho php nhng gio s i din vi qu nhiu chng i v th thch? Ti sao Phao-l khng chp nhn li chng ca ngi y t gi? Lit k nhng ngi c cu ti Phi-lp Ti sao ch c Phao-l v Si-la b b t? Ti sao nhng t phm khc khng trn thot? Lit k nhng yu t ca Phc m trong chng ny. Nhng yu t ny c khc bit vi nhng yu t trong nhng chng khc ca sch Cng-v khng? 8. Ngi lao ny c nn tng g trong Do-Thi-Gio hay l C-c-Gio khng? 9. Chi tit c nh ngi c cu c ngha g? 10. Ti sao Phao-l bt nhng quan chc ca thnh ph phi ch thn xin li?

261

CNG V ON 17
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
S no ng ti Tsa-l-ni-ca 17:1-9

NKJV
Rao ging ng Christ ti T-sa-l-ni-ca 17:1-4 S tn cng ti nh Gia-sn 17:5-9

NRSV
T T-sa-l-ni-ca n A-thn 17:1-9

TEV
Ti T-sal-ni-ca 17:1-4

NJB
T-sa-l-ni-ca: s chng i ca ngi Do Thi 17:1-4

17:5-9 Ti B-r 17:10-15 17:10-15

17:5-9 Nhng kh khn mi ti B-r 17:10-12 17:13-15

Cc s ti B-r 17:10-15

Ging o ti B-r 17:10-15

Phao-l ti A-thn 17:16-21

Cc trit gia ti A-thn 17:16-21 Bi ging ti A-r--ba

Phao-l ti A-thn 17:16-21

Ti A-thn 17:16-21

Phao-l ti A-thn 17:16-18 17:19-21

17:22-28a

17:22-34

17:22-31

17:22-31

17:22a Bi ging ca Phao-l ti A-r--ba 17:22b-23 17:24-28

17:28b-31 17:29 17:30-31 17:32-34 17:32-34 17:32-34 17:32-34

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn

262

CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH Dn tm lc bi ging ca Phao-l cho nhng gii tr thc Hy lp ti A-thn (17:15-34). N tng t nh Cng-v 14:15-18. A. C mt c Cha Tri, ng Sng To nn tri (thn linh) v t (vt cht) 1. Ngi ta (h, m ng thnh gi) khng bit Ngi 2. Ngi khng ng trong nhng n th hay thn tng con ngi lm ra 3. Ngi khng cn bt c th g t con ngi 4. Ngi l ngun duy nht ca s sng tht B. Ngi nm quyn kim sot c lch s loi ngi 1. to dng nn tt c quc gia ch t mt ngi 2. Thit lp bin gii ca cc nc C. Ngi t trong con ngi mt kht vng tm bit Ngi v Ngi khng kh tm. D. Ti li chia cch chng ta khi Ngi 1. Ngi b qua nhng ti li chng ta vi phm trong lc khng bit. 2. Chng ta phi n nn E. Ngi s xt on nhng to vt ca Ngi 1. nh trc mt ngy on xt 2. S on xt s xy n qua ng Mt-si-a 3. ng Mt-si-a sng li by t Ngi v cng vic ca Ngi. Thnh ph T-sa-l-ni-ca A. Lch s vn tt ca T-sa-l-ni-ca 1. T-sa-l-ni-ca nm pha u vnh Thermaic. T-sa-l-ni-ca l thnh ph ven bin trn Via Ignatia (ng lin quc gia) mt con ng La m chnh, i t hng ng ca R-ma. Thnh ph ny l mt cng bin, nhng cng rt gn vi ng bng duyn hi tr ph, c ti nc y . Ba u im ny khin T-sa-l-ni-ca tr thnh mt trung tm thng mi v chnh tr ln nht v quan trng nht trong x Ma-x-oan. 2. T-sa-l-ni-ca lc u c t tn l Therma, xut pht t sui nc nng trong vng. Mt s gia xa xa, trng lo Pliny, nhc n Therma v T-sa-l-ni-ca u c cng thi. Nu ng nh vy, T-sa-l-ni-ca bao quanh Therma v st nhp sau (Leon Morris, The First and Second Epistles to the Thessalonians, Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 1991, trang 11). Tuy vy, a s s gia cho rng Cassander, mt trong nhng tng ca A-lc-xan- i , i tn Therma l T-sa-l-ni-ca vo nm 315 TC theo tn ca con gi vua Phi-lp x Ma-x-oan, l em cng cha khc m v cng l v ca A-lc-xan.(Strabo VII Fragment 21). Trong nhng th k u tin truyn b C-c-Gio, T-sa-lni-ca c t bit danh thnh ph chnh thng v c nhng c im C-c-Gio. (Dean Farrar, The Life and Work of St. Paul, New York: Cassell and Company, Limited, 1904, trang 364). Hin nay, T-sa-l-ni-ca c bit n l Salonika v vn l thnh ph quan trng ca Hy lp. 3. T-sa-l-ni-ca l thnh ph quc t ging nh C-rinh-t, vi dn c n t khp th gii. a. Nhng ngi Germanic hoang d t phng bc cng sinh sng ti y, em n nn vn ha v tn ngng ngoi gio. b. Nhng ngi Hy lp sng ti y, n t x A-chai pha nam v t nhng o thuc bin Aegean, h em theo s tinh t v trit hc.

263

c. Ngi La m t pha ty cng nh c ti y. a s h l nhng qun nhn gii ng v h em n s giu c, ch v sc mnh chnh tr. d. Cui cng, mt s ln ngi Do Thi cng n t pha ng, c n khong mt phn ba dn s l ngi Do Thi. H em theo o l, nim tin c thn v nhng nh kin quc gia. 4. T-sa-l-ni-ca vi dn s khong 200.000 ngi, qu l mt thnh ph quc t. L mt trung tm sc kho v an dng vi nhng sui nc nng, cng l mt trung tm thng mi c hi cng, nhng ng bng ph nhiu v mt v tr gn vi ng Ignatian. 5. L thnh ph ln nht ca x Ma-x-oan, T-sa-l-ni-ca cng l trung tm chnh tr ca x Ma-x-oan. L th ph ca mt tnh La m v l ni sinh sng ca nhiu cng dn La m (a s l qun nhn gii ng), T-sa-l-ni-ca tr thnh mt thnh ph t do. T-sa-l-ni-ca khng phi np thu v c cai tr theo lut php La m, v a s ngi T-sa-l-ni-ca l cng dn La m. Do nhng quan cai tr T-sa-l-ni-ca c gi l politarch. Danh hiu ny khng xut hin ni no khc, nhng n c lu gi khc trn khi hon mn Vardar Gate, ti T-sa-l-ni-ca (Farrar, trang 371n.). B. Nhng s kin a dn Phao-l n T-sa-l-ni-ca 1. C nhiu s kin dn Phao-l n T-sa-l-ni-ca, song pha sau ca tt c hon cnh l ting gi trc tip, c th ca c Cha Tri. Lc u, Phao-l khng d nh tin vo lc a Chu u. Lng mong c ca ng trong chuyn truyn gio th hai ny l thm ving nhng Hi thnh trong vng Tiu m ng thnh lp trong chuyn truyn gio u tin, ri sau tip theo i v hng ng. Tuy vy, khi n thi im i v hng ng bc th c Cha Tri bt u ng nhng cnh ca. Cao im chnh l khi tng ca Phao-l v ngi Ma-x-oan (xem Cng-v 16:6-10). iu ny dn n hai h qu: th nht, lc a Chu u c truyn ging v th hai, v hon cnh ti Ma-x-oan, Phao-l bt u vit nhng th tn. (Thomas Carter, Life and Letters of Paul, Nashville: Cokesbury Press, 1921, p. 112). 2. Nhng hon cnh c th dn Phao-l n T-sa-l-ni-ca a. Phao-l n Phi-lp, mt thnh ph nh khng c nh hi. Cng tc ca ng ti y b ngn tr bi nhng ngi ch ca c y t tin tri b qu m v hi ng thnh ph. Phao-l b nh, b lng nhc, song sau mt Hi thnh c hnh thnh ti y. Bi s hnh pht v b chng i, Phao-l buc phi ra i sm hn ng mun. b. T ng i u? ng i ngang qua Amphipolis v Apollonia, hai thnh ph cng khng c nh hi. c. ng n thnh ph ln nht trong vng l T-sa-l-ni-ca, ni c mt nh hi. Phao-l theo khun mu, n vi nhng ngi Do Thi trong vng trc tin. ng thc hin khun mu ny bi v : (1) H c hiu bit v Cu c; (2) Trong nh hi c c hi ging v dy; (3) a v ca h l tuyn dn giao c ca c Cha Tri (xem Ma-thi- 10:6; 15:24; R-ma 1:16-17; 9-11); (4) c Cha Gi-xu by t chnh Ngi cho h trc ri sau cho c th gii, do Phao-l lm theo gng mu ca ng Christ. Nhng bn ng hnh ca Phao-l A. Phao-l c Si-la v Ti-m-th thp tng ti T-sa-l-ni-ca. Lu-ca vi Phao-l ti Phi-lp v ng tip tc li . Chng ta bit c chi tit ny qua i t chng ti v h trong phn on Cng-v 16 v 17. Lu-ca xng chng ti khi ti Phi-lp, nhng li s dng h khi di chuyn n T-sa-l-ni-ca.

264

B. Si-la, hay Sin-vanh, l ngi Phao-l chn i vi ng trong chuyn truyn gio th hai sau khi Ba-na-ba v Ging (Mc) quay tr li o Chp-r. 1. ng c nhc n ln u tin trong Kinh thnh trong Cng-v 15:22, khi ng c gi l ngi lnh o trong s nhng anh em ti Hi thnh Gi-ru-sa-lem 2. ng cng l mt tin tri (xem Cng-v 15:32). 3. ng cng l mt cng dn La m ging nh Phao-l (xem Cng-v 16:37). 4. ng v Giu-e Ba-sa-ba c Hi thnh Gi-ru-sa-lem gi n An-ti-t xem xt tnh hnh (xem Cng-v 15:22, 30-35). 5. Phao-l ca ngi ng trong II C-rinh-t 1:19 v nhc n ng trong mt vi th tn khc. 6. V sau, ng c xc nhn vi Phi-e-r v vit I Phi-e-r (xem I Phi-e-r 5:12). 7. C Phao-l v Phi-e-r u gi ng l Sin-vanh, trong khi Lu-ca gi ng l Si-la. C. Ti-m-th l ngi ng hnh v cng l ngi ng cng vi Phao-l 1. Phao-l gp ng ti Lt-tr, ni ng tin o trong chuyn truyn gio ln th nht. 2. Ti-m-th c cha l ngi Hy lp, m l ngi Do Thi. Phao-l mun dng ng trong vic truyn ging cho ngi ngoi bang. 3. Phao-l lm php ct b cho ng ng c th lm vic vi ngi Do Thi. 4. Ti-m-th c nhc n vi li ca ngi trong: II C-rinh-t, C-l-se, I v II T-sa-l-ni-ca v Phi-l-mn. 5. Phao-l gi ng l ngi con trong chc v (xem I Ti-m-th 1:2; II Ti-m-th 1:2; Tt 1:4). 6. Ging vn chung ca Phao-l trong nhng bc th ca ng m ch Ti-m-th l ngi tr tui v nht nht. Tuy vy, Phao-l rt tin tng v k vng ni ng (xem Cng-v 19:27; I C-rinh-t 4:17; Phi-lp 2:19). D. Trong phn lit k nhng ngi ng hnh vi Phao-l, c cp n hai ngi n T-sa-lni-ca v tip tc thp tng vi Phao-l sau . H l: A-ri-tc (Cng-v 19:29; 20:4; 27:2) v Scun-u (Cng-v 20:4). Cng nh -ma cng c th n t T-sa-l-ni-ca (Phi-l-m 24; II Tim-th 4:10). Chc v ca Phao-l ti thnh ph T-sa-l-ni-ca A. Chc v ca Phao-l ti T-sa-l-ni-ca thi hnh theo khun mu thng thng ca ng: n vi ngi Do Thi trc ri sau chuyn sang ngi ngoi. Phao-l ging ti nh hi trong ba ngy Sa-bt. S ip ca ng l c Cha Gi-xu l ng Mt-si-a ng trng dn Cu c chng t rng ng Mt-si-a phi chu khn kh (xem Sng-th K 3:15; -sai 53), v khng phi l lnh t chnh tr. Phao-l cng nhn mnh n s phc sinh v s cu ri ban cho mi ngi. c Cha Gi-xu by t r rng ng Mt-si-a ca li ha c th cu ri tt c nhn loi. B. S p ng vi s ip ny l mt s ngi Do Thi, trong s c nhiu ngi Do Thi tin knh, v nhiu ngi ph n quyn qu tip nhn c Cha Gi-xu l ng cu ri, l c Cha Tri. Vic phn tch nhng nhm ngi nhp o ny rt ngha cho vic nghin cu nhng th tn Phao-l gi cho Hi thnh ny sau . C. Nhng ngi ngoi chim a s trong Hi thnh, iu ny lin h n chi tit khng cp n Cu c trong c hai th T-sa-l-ni-ca. H sn lng tip nhn c Cha Gi-xu l ng Cu Ri v l c Cha Tri vi nhiu l do : 1. Tn gio truyn thng ca h l s m tn bt nng. T-sa-l-ni-ca nm ngay ti chn ni Olympus v tt c mi ngi u bit s linh thing ca n l v gi tr. 2. Phc m dnh cho tt c mi ngi. 265

3. C-c-Gio khng cha ng tnh c quyn ca ch ngha dn tc Do Thi. Do-Thi-Gio thu ht nhiu ngi v c tnh c thn v nhng o l cao p; nhng n cng xua ui khng t ngi bi nhng nghi l gy d ng (nh l ct b) cng vi tnh sc tc c hu v nhng thnh kin chng tc. D. Nhiu ngi ph n quyn qu tip nhn C-c-Gio bi h c c quyn la chn tn ngng. N gii c c nhiu t do ti Ma-x-oan v vng Tiu hn nhng ni khc trong th gii Hy lp-La m (Sir Wm. M. Ramsay, St. Paul the Traveller and Roman Citizen, New York: G. P. Putnams Sons, 1896, trang 227). Tuy vy, gii ph n ngho d c t do, vn cn di s m tn v th a thn (Ramsay, trang 229). E. C nhiu ngi pht hin chi tit kh hiu v khong thi gian Phao-l ti T-sa-l-ni-ca: 1. Cng-v 17:2 cho bit Phao-l ging ti nh hi trong ba ngy Sa-bt khi T-sa-l-ni-ca. 2. I T-sa-l-ni-ca 2:7-11 li ni rng Phao-l lm vic. y l ngh may tri hay c mt s ngi gi rng lm ngh da. 3. Phi-lp 4:16 ng h mt thi hn lu hn, khi cp n chi tit Phao-l nhn t nht hai ln tin tip tr t Hi thnh Phi-lp khi ti T-sa-l-ni-ca. Khong cch gia hai thnh ph ny l khong 100 dm. Mt s ngi cho rng Phao-l li khong hai, ba thng v trong khong thi gian c ba ngy Sa-bt ging cho ngi Do Thi (Shepard, trang 165). 4. S khc bit trong vic tng trnh nhng ngi nhp o trong Cng-v 17:4 v I T-sa-lni-ca 1:9 v 2:4 li h tr cho quan im: im khc bit chnh trong cc ln trnh by l s t b thn tng ca nhng ngi ngoi. H c cp trong sch Cng-v l nhng ngi hon ton gia nhp Do-Thi-Gio v t b thn tng trc . Bi cnh ti y m ch rng Phao-l c th c mc v cho ngi ngoi rng ln hn l cho ngi Do Thi. 5. Khng r mc v rng ln hnh thnh khi no, v Phao-l lun lun n vi ngi Do Thi trc. Sau khi h khc t s ip, ng mi hng n ngi ngoi. Khi ngi ngoi p ng li Phc m vi s lng ng o th nhng ngi Do Thi ganh t v tin hnh cn bo ng trong gii h lu ca thnh ph. F. Bi cuc no lon, Phao-l ri khi nh ca Gia-sn ri cng i vi Ti-m-th v Si-la; hay t nht l h vng mt khi m ng xng vo nh Gia-sn truy bt. Nhng quan cai tr bt Giasn ng tin chuc vn hi an ninh. y l l do khin Phao-l phi ri khi thnh ph trong m v n B-r. Tuy nhin, Hi thnh vn tip tc lm chng v ng Christ trc nhiu s chng i. BN NASB 17:1-9 1 Phao-l v Si-la i ngang qua thnh Am-phi-b-li v thnh A-b-l-ni, ri ti thnh T-sal-ni-ca; ngi Giu-a c mt nh hi. 2 Phao-l ti nh hi theo thi quen mnh, v trong ba ngy Sa-bt bn lun vi h, 3 ly Kinh thnh ct ngha v gii t tng v ng Christ phi chu thng kh, ri t k cht sng li. Ngi ni rng ng Christ ny, tc l c Cha Gixu m ta rao truyn cho cc ngi. 4 Trong bn h c mt vi ngi c khuyn d ni theo Phao-l v Si-la, li cng c rt nhiu ngi G-rc vn knh s c Cha Tri, v my ngi n b sang trng trong thnh na. 5 Nhng ngi Giu-a y lng ghen ght, r my a hoang ng ni ng ph, xui gic on dn gy lon trong thnh. Chng n xng vo nh ca Gia-sn, tm bt Phao-l v Si-la ng iu n cho dn chng. 6 Tm khng c, bn ko Giasn v my ngi anh em n trc mt cc quan n trong thnh, m la ln rng: Ka nhng tn ny gy thin h nn lon lc, nay c y, 7 v Gia-sn cha chng! Chng n ht thy u l nghch mng S-sa, v ni rng c mt vua khc, l Gi-xu. 8 By nhiu li lm ri ng on dn v cc quan n. 9 Song khi cc quan n i Gia-sn v cc ngi khc bo lnh ri, th tha cho ra.

266

17:1 i ngang qua thnh Am-phi-b-li v thnh A-b-l-ni Hai thnh ph ny nm trn ng Ignatian, mt trc l La m ng-ty huyt mch tri di hn 500 dm, ni lin min ng v min ty ca quc v cng hnh thnh nn con ng chnh ca T-sa-l-ni-ca. T-sa-l-ni-ca Xem phn gii thiu chng ny. c mt nh hi y l khun mu v trnh t ca Phao-l trong vic cng b Phc m (xem cu 2; 3:26; 13:46; R-ma 1:16; 2:9,10; Cng-v 9:20; 13:5,14; 14:1; 17:2,10,17; 18:4,19; 19:8), c l v ng cho rng Phc m dnh cho ngi Do Thi trc tin theo li tin tri Cu c. Ngoi ra, c nhiu ngi ngoi knh s Cha tham d, hiu bit v trn trng Cu c. 17:2 trong ba ngy Sa-bt Chi tit ny c ngha rng ng ch ging ti nh hi trong ba ngy Sa-bt. ng c th trong thnh ph lu hn ba tun (xem Phi-lp 4:16), nhng khng phi l gia hn. ly Kinh thnh ct ngha Phao-l chng t nhng li tin tri v ng Mt-si-a tng hp vi cuc i, s ging dy, s cht v phc sinh ca c Cha Gi-xu. Phao-l thu thp cch thc ny t -tin v trong giai on c hun luyn lm tu s Do-Thi-Gio. 17:3 NASB gii thch v a ra bng chng NKJV gii thch v th hin NKJV, NJB gii thch v chng minh TEV gii ngha Kinh thnh v t chng minh Ch u tin l dianoig, c dng khi c Cha Gi-xu gii thch Kinh thnh cho hai mn trn ng v Em-ma-t (xem Lu-ca 24:32,45). Ch ny cng c dng khi c Cha Gi-xu m mt h, nh h nhn bit Ngi (xem Lu-ca 24:31). Cng mt ch ny c dng trong 16:14, khi Cha m lng Ly-i hiu Phc m. Ch th hai, paratithmi, cng thng c Lu-ca s dng vi ngha l dn thc n cho mt ai , nhng ti y n hm rng t chn l trc hay xc thc (xem 14:23; 20:32). Hai ln trong sch Lu-ca (xem 12:48; 23:46) n c dng vi ngha gi gm iu g cho mt ai . Phao-l cn trng v t m trnh by Phc m cho ngi nghe (t vo, parathk, I Ti-m-th 6:20; II Ti-m-th 1:12,14). C mt s ngi p ng (mt s ngi Do Thi, mt s ngi ngoi knh s Cha, v vi ngi n b quyn qu). ng Christ phi chu thng kh Ch phi (dei) l CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE) cho bit s cn thit. ng Mt-si-a b khn kh c bo trc trong Cu c (xem Sng-th K 3:15; Thi-thin 22; -sai 52:13-53:12), nhng cha bao gi c cc tu s Do-Thi-Gio nhn thc r rng. N c qu quyt mnh m bi nhng ngi ging o trong thi cc s (xem Cng-v 3:18; 26:23; I Phi-e-r 1:10-12). Chn l ny l s ngn tr chnh cho ngi Do Thi (xem I C-rinh-t 1:22-23). Xem ghi ch trong 3:18. ri t k cht sng li y l mt yu t thng thng (mt phn ca kerygma, xem Ch c Bit trong 2:14) hin din trong tt c bi ging ca Phi-e-r, -tin v Phao-l trong sch Cng-v. y l tr ct chnh yu ca Phc m (xem I C-rinh-t 15). tc l c Cha Gi-xu m ta rao truyn cho cc ngi C nhiu khc bit trong cc bn chp tay ting Hy lp v ch cui trong cu ny. 1. ng Christ, Gi-xu - MS B 2. ng Christ, Gi-xu - vi bn dch Vulgate v Coptic 3. Christ Gi-xu - MSS P74, A, D 4. Gi-xu Christ - MS 267

5. Gi-xu ng Christ - MS E v bn Bohairic Coptic 6. ng Christ - bn Georgean Nhiu hc gi chn cch dng t s (1) (Vaticanus) bi v n khc bit. Trong bi cnh nh hi, ng Christ c ngha l ng c Xc Du m Cu c ha. C ba chc v c xc du trong Cu c: vua, tin tri v thy t l. c Cha Gi-xu hon thnh c ba chc v ny (xem H-b-r 1:1-3). S xc du l du hiu c Cha la chn v trang b cho chc v. Xem Ch c Bit trong 4:27. 17:4 NASB, NKJV, NRSV c thuyt phc TEV, NJB khin cho tin Ch Hy lp ny ch xut hin ti y trong c Tn c. N c ngha en l nh bng thm. Trong vn mch ti y, n c ngha l theo hay l hp vi. Bt thm l mt cch trong Cu c tm bit Cha. Hm ca (1) gii t (PREPOSITION) (pros); (2) t gc (klpo); v (3) dng TH NG (PASSIVE VOICE) cng ch v mt hnh ng thin thng. c Cha Tri m lng ca nhng ngi ny ging nh Ngi lm vi Ly-i (xem 16:24). nhiu ngi G-rc vn knh s c Cha Tri nhng ngi ny l ngi theo Do-Thi-Gio nhng vn cha hon ton nhp o, bao gm (1) chu ct b; (2) t lm bp-tem; v (3) dng mt ca l nu c trong n th Gi-ru-sa-lem. my ngi n b sang trng Ph n c nhiu t do trong x Ma-x-oan (nh Ly-i). Khun mu c ti An-ti-t trong x Bi-si-i t lp li (xem 13:43,45,50). Nhm nhng bn chp tay ting Hy lp phng ty c thm mt cm t trong cu 4 qu quyt rng nhng ngi ph n ny l v ca nhng ngi lnh o. Mt vi hc gi hin i tin rng nhng ngi thu thp kinh vn ca nhm nhng bn chp tay ny thng hay thay i bn vn h gi ph n (xem cu 12). 17:5 Nhng ngi Giu-a y lng ghen ght S khng tin ca ngi Do Thi lm ti au lng (xem 14:2), nhng n ni ghen ght (xem 5:17) th tht l bi thm! Ti y khng c nhng ngi nhit thnh vi nim tin nh Sau-l ngy trc thc y, nhng ch l lng ghen ght. Con s ngi ci o (xem 13:45), ch khng phi ni dung ging dy khin h kh chu. Lu-ca thng s dng ch Do Thi trong mit th, tiu cc cng ging nh Phao-l (xem I T-sal-ni-ca 2:15-16). N tr thnh ng ngha vi nhng ai chng i v khng c vi Phc m. my a hoang ng ni ng ph Ch ny m t nhng ngi lang thang ni ph ch khng c vic lm, nhng k li bing khng ra chi. 17:6 ko Gia-sn C mt s ngi cho rng y l Gia-sn cp trong R-ma 16:21, nhng iu ny khng chc chn. v my ngi anh em Cu trc ca cm t m ch rng Gia-sn cha phi l tn hu. Chnh xc v sao Gia-sn cho n on truyn gio th khng r. C th l (1) Phao-l v Si-la cng lm vic vi ng; (2) h mn ch tr trong nh ng; hay l (3) h trong nh ng. ng t cho n trong cu 7 c ngha l tip n ngi khch (xem Lu-ca 10:38; 19:6; Gia-c 2:25). quan n trong thnh y l ch politarch c ngha l lnh o thnh ph. y l tn c bit ca nhng lnh o chnh quyn a phng ti Ma-x-oan. Ch ny l t him, ch xut hin ti y v trong cu 8, v vic s dng t ny chng t kin thc ca Lu-ca v khu vc ny, cng nh cng c tnh lch s ca sch Cng-v. Lu-ca l mt s gia chun xc, l s him c trong thi k ny. ng c mt ch tn gio m tn hu xc nhn l s linh cm.

268

NASB ri lon x hi NKJV, NRSV, NJB o ln th gii TEV gy ri khp ni Chi tit ny m ch s kin xi gic ni lon (xem 21:38). y l mt ch rt mnh. Lu cch Phao-l s dng ch ny trong Ga-la-ti 5:12. Theo I T-sa-l-ni-ca 2:14-16 chng ta bit rng Hi thnh ny phi i din vi s bt b d di. 17:7 mng S-sa Mt s ngi ngh rng iu ny lin h n chiu ch vo nm 49-50 SC ca Claudius (cai tr nm 41-54 SC), t ra ngoi vng lut php nhng nghi l Do-Thi-Gio ti R-ma. Chiu ch ny dn n h qu l ngi Do Thi ri khi R-ma. Tuy nhin, ti ngh theo vn mch r rng cp n vic rao ging Phc m ca cc s . Bt c ai ci o mt cng dn La m l bt hp php. ni rng c mt vua khc, l Gi-xu Li kin ny da vo (1) s nhn mnh ca Phao-l vo i sau, trong bi ging ti T-sa-l-ni-ca, hay (2) nhng ch m cc C-c-Nhn s dng cho c Cha Gi-xu cng l nhng t m ngi La m dng gi S-sa (vua, cha v ng cu ri). 17:9 bo lnh Chc rng y l s tin bo lnh ln c nhng ngi mi tin gom gp (xem cu 4,6,10), bo m rng Phao-l s khng tip tc ging trong thnh ph na. C ngi lin h vi I Tsa-l-ni-ca 2:18. BN NASB 17:10-15 10 Tc th, trong ban m, anh em khin Phao-l v Si-la i n thnh B-r. n ni ri, th vo nh hi ngi Giu-a. 11 Nhng ngi ny c hn hoi hn ngi T-sa-l-ni-ca, u sn lng chu ly o, ngy no cng tra xem Kinh thnh, xt li ging c tht chng. 12 Trong bn h c nhiu ngi tin theo, vi my ngi n b G-rc sang trng, v n ng cng kh ng. 13 Nhng khi ngi Giu-a thnh T-sa-l-ni-ca hay Phao-l cng truyn o c Cha Tri ti thnh B-r, bn n ri s xao xuyn ri lon trong dn chng. 14 Tc th, anh em khin Phao-l i pha bin, cn Si-la vi Ti-m-th li thnh B-r. 15 Nhng ngi dn Phao-l a ngi n thnh A-thn; ri tr v, em lnh cho Si-la v Ti-m-th phi n cng ngi cho gp. 17:10 B-r y l thnh ph ln trong thi ca Phao-l cch khong 60 dm v hng ty, rt gn vi ng Ignatian. Thnh ph ny cng c mt cng ng Do Thi, cng ng ny sn lng lng nghe Phao-l v kim chng thn hc ca ng t nhng on kinh vn trch dn trong Cu c. vo nh hi ngi Giu-a on kinh vn m ch rng ngay khi h n ni, d rng sau mt chuyn hnh trnh sut m, cc s ngay lp tc n nh hi. C th hm l ngy Sa-bt hoc h bit rng h s b nhng ngi khch ng qun chng eo ui. Vi h, thi gian l iu ct yu. Nhng tn hu ty phng hin thi mt i s khn cp v u tin ca vic truyn ging . 17:11 Nhng ngi ny c hn hoi hn Ch ny c dng cho s giu c, hc thc, tng lp thng lu (xem bn LXX Gip 1:3; Lu-ca 19:12). Ngha en ca ch ny khng thch hp vi ngi Do Thi ti B-r; do , ch ny mang n d cho nhng ai sn lng lng nghe nhng kin mi v lng gi chng. Thi ci m ny c th l c tnh ca nhng lnh o thnh ph ny, ng thi cng l ngi th phng ti nh hi (xem cu 12).

269

ngy no cng tra xem Kinh thnh, xt li ging c tht chng y l cch thc kim chng chn l. Phng php ging ca Phao-l l trch dn t Cu c ri chng t nhng iu ng nghim nh th no cho c Cha Gi-xu. Cm t xt li ging c tht chng cha ng mt cu IU KIN BC BN (FOURTH CLASS CONDITIONAL) ei vi dng MONG MI (OPTATIVE MOOD), xem 17:27; 20:16; 24:19; 27:12 ng iu xa thc t (t c th xy ra). Mt s ngi p ng, mt s th khng (s huyn nhim ca Phc m). 17:12 Trong bn h c nhiu ngi tin theo Cho bit c nhiu ngi Do Thi trong nh hi v nhiu ngi knh s Cha p ng. Xem Ch c Bit trong 8:12 v 4:4. sang trng y l t ghp t nhng t tt v hnh dng hay b ngoi, c dng cho nhng ngi danh gi, danh ting v quan trng (xem 13:50 v Gi-sp A-ri-ma-th, Mc 15:43). 17:13 Chng t s chng i Phao-l c mc ch ca nhng ngi Do Thi i khng. Nhiu ngi trong s ny l nhng ngi Do Thi chn thnh hnh ng v ng lc tn gio (ging nh Sau-l trc y). Tuy nhin, cch thc h lm bc l tnh trng tm linh ca h. BN NASB 17:16-21 16 Phao-l ng i hai ngi ti thnh A-thn, ng lng tc gin, v thy thnh u y nhng thn tng. 17 Vy, ngi bin lun trong nh hi vi ngi Giu-a v ngi mi theo o Giu-a; li mi ngy, vi nhng k no mnh gp ti ni ch. 18 C my nh trit hc v phi Epicuriens v phi Stociens cng ci l vi ngi. K th hi: Ngi gi mp ny mun ni g ? Ngi th ni: Ngi dng nh ging v cc thn ngoi quc (v Phao-l truyn cho chng v c Cha Gi-xu v s sng li). 19 Chng bt ngi, em n ni A-r--ba, m hi rng: Chng ti c th bit c o mi m ng dy chng? 20 V chng ng ging cho chng ti nghe s l. Chng ti mun bit ngha iu l g. 21 V, ht thy ngi A-thn v ngi ngoi quc ng ti thnh A-thn ch lo ni v nghe vic mi l m thi. 17:16 A-thn y l thnh ph ln nht trong di sn vn ha Hy lp v vn l trung tm hc thc ca th gii La m. Thnh ph ny chm ngp trong truyn thng, m tn v v o c. ng lng Nhng bn chp tay ch in ting Hy lp ca Tn c khng c (1) khong trng gia cc ch; (2) khng c du cu; (3) khng vit hoa u dng (tt c ch u vit hoa); v (4) khng chia cu, on. Do , ch c th da vo vn mch xc nh nhng ch cn vit hoa. Thng thng, ch vit hoa c dng cho (1) tn ca cc thn linh; (2) tn a danh; v (3) tn ngi. Ch linh c th l (1) c Thnh Linh (xem Mc 1:5); (2) kha cnh nhn thc c nhn ca con ngi (xem Mc 8:12; 14:38); hoc (3) i tng thuc th gii thn linh (t linh, xem Mc 1:23). Trong vn mch ti y, ch ny ch v Phao-l nh l mt con ngi. C mt vi ch trong nhng tc phm ca Phao-l, cu trc ng php ny c dng m t nhng iu c Thnh Linh to dng bn trong mi tn hu. 1. Chng nhn ly thn tr ca ti mi, thn tr ca s lm con nui, R-ma 8:15 2. nhu m, I C-rinh-t 4:21 3. Lng tin, II C-rinh-t 4:13 4. Thn tr ca s khn ngoan v s t ra, -ph-s 1:17 Trong vn mch ti y, r rng l Phao-l s dng ch linh nh l mt cch ni v chnh mnh (xem 2:11; 5:4; II C-rinh-t 2:13; 7:13; R-ma 1:9; 8:16; Phi-lp 4:23). NASB b khiu khch 270

NKJV chc tc NRSV rt au kh TEV rt tc gin NJB kinh tm y l dng CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE) ca ch paroxun, c ngha n gin l lm sc bn, nhng ti y c s dng vi ngha bng l xch ng. y cng l ch (trong dng danh t) dng m t s tranh ci ca Phao-l v Ba-na-ba v Ging (Mc) trong 15:39. N c s dng vi tch cc trong H-b-r 10:24. 17:17 Phao-l lu tm n c ngi Do Thi (bin lun trong nh hi) v ngi ngoi bang, nhng ngi b thu ht bi o Giu-a (nhng ngi knh s Cha) v nhng ngi th hnh tng ngoi gio (nhng k no mnh gp ti ni ch). Phao-l tip xc vi nhng nhm khc nhau bng nhng cch thc khc nhau: vi ngi Do Thi v nhng ngi knh s Cha ng s dng Cu c, nhng vi ngi ngoi gio ng c gng tm vi im chung vi h (xem cu 22-31). 17:18 Epicuriens Nhm ny tin rng khoi lc v hnh phc l tuyt nh v l mc ch sng. H khng tin vo i sau. Hng th cuc sng ngay by gi l phng chm ca h (mt dng ca ch ngha khoi lc). H cho rng cc thn linh khng lu tm n con ngi. H ly tn theo Epicurus, mt trit gia A-thn, sng khong nm 341-270 TC, nhng h phng i nhng kt lun cn bn ca ng. Epicurus cho rng kho i lc c ngha rng hn l sung sng c nhn, th xc (thn th khe mnh, tm hn th thi). Epicurus c ni rng, Nu bn mun lm cho mt ai hnh phc, ng thm cho ngi s giu c, nhng hy ly bt i nhng ham mun ca ngi . (The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, vol. IV, trang 153). Stociens Nhm ny tin rng thn linh l (1) th gii linh hay l (2) hin hu trong tt c mi to vt (thuyt phim thn). H cho rng loi ngi phi sng ha hp vi thin nhin (cc thn). L tr l iu tt nht. T ch, t tc v bnh n cm xc trong mi hon cnh l mc tiu ca h. H khng tin vo i sau. Ngi sng lp nhm ny l Zeno, mt trit gia t o Chp-r, dn n A-thn vo khong nm 300 TC. H c t tn bi s vic Zeno dy trit l ca mnh mt cng vm ti A-thn. Ngi gi mp Ch ny c dng cho chim s m thc trong ng rung. N tr thnh hnh nh n d cho nhng gio s lang thang y lm lt mi ni mt cht tri thc ri tm cch rao bn chng. Bn R.S.V. Interlinear ca Alfred Marshall dch l k o vn dt nt. Bn NJB dng ch con vt ging v cc thn ngoi quc C ngha en l daimn ngoi quc, c dng vi ngha l cc thn hay l quyn nng linh thing (xem I C-rinh-t 10:20-21). Nhng trit gia A-thn ny l ngi tin a thn. C th rng nhng trit gia Hy lp ngi A-thn ny xem li Phao-l ang ni l v hai v thn. 1. Thn sc kho 2. Thn phc sinh C th h hiu rng c mt nam thn (Gi-xu) v mt n thn (s phc sinh l mt danh t ging ci). Nhng chi tit ny l gii cho co buc ca h trong cu ny, khng h lin h n chiu ch S-sa nm 49-50 SC, nhng ch l s ng nhn bi nhng thut ng Phc m m Phao-l s dng. v Phao-l truyn cho chng v c Cha Gi-xu v s sng li Phc m khin ngi Do Thi vp ng bi khi nim ng Mt-si-a chu kh nn cn i vi ngi Hy lp l s sng li (xem I C-rinh-t 1:18-25). Mt i sau c hnh hi vi nhn thc l khng ph hp vi hiu bit ca ngi Hy lp v cc thn v con ngi. H cho rng c s le sng linh thing trong mi con ngi, b tri buc hay l giam cm trong thn th vt cht. S cu ri phng thch khi ngc t vt cht v ha nhp tr li vi gii linh v thn v hay l na thn-na ngi.

271

17:19 em n ni A-r--ba Ch areopages c ngha l ngn i ca Ares (thn chin tranh). Trong thi hong kim ca A-thn, l din n chnh tr ca thnh ph ni ting v hc thc ny. khng phi l xt x php l, nhng l din n m rng cho c thnh ph. y l mt v d ca Phao-l ging cho ngi ngoi gio, nh 13:16ff l v d cho nhng ngi ngoi bang knh s Cha. T n Cha v nhng bn tm lc s ip ca Phao-l. ti c th bit c o mi m ng dy chng y l s khc bit gia s tm hiu tri thc (xem cu 20-21) v s khi th. Cha khin chng ta mun tm hiu (xem Truyn-o 1:8-9,18; 3:10-11), nhng tri thc loi ngi khng th em li s bnh an v vui mng. Ch c Phc m c th lm c iu . Phao-l phn tch s khc bit gia s khn ngoan ca con ngi v s khi th ca c Cha Tri trong I C-rinh-t 1-4. 17:19-20 Nhng ngn t ny rt lch s, x giao gi cho mt khung cnh ca trng i hc. 17:21 Cu ny by t s lch thip ca cu 19-20 nhng khng phi l s tm hiu tri thc chn chnh, m ch l tro lu vn ha nht thi. H ch thch c nghe v tranh lun. Ho ang c gng khi phc li qu kh vng son ca A-thn. Tht bi thm l h khng th phn bit c s khc bit gia tri thc loi ngi v s khi th thin thng (cng ging nh nhng trng i hc ngy nay). BN NASB 17:22-31 22 By gi, Phao-l ng gia A-r--ba, ni rng: Hi ngi A-thn, phm vic g ta cng thy cc ngi tin knh qu chng. 23 V khi ta tri khp thnh cc ngi, xem xt kh vt cc ngi dng th phng, th thy mt bn th c chm ch rng: Th Cha Khng Bit. Vy, ng cc ngi th m khng bit , l ng ta ng rao truyn cho. 24 c Cha Tri dng nn th gii v mi vt trong , l Cha ca tri t, chng ng ti n th bi tay ngi ta dng nn u. 25 Ngi cng chng dng tay ngi ta hu vic Ngi dng nh c cn n s g, v Ngi l ng ban s sng, hi sng, mun vt cho mi loi. 26 Ngi lm cho mun dn sanh ra bi ch mt ngi, v khin khp trn mt t, nh trc th gi i ngi ta cng gii hn ch , 27 hu cho tm kim c Cha Tri, v ht sc r tm cho c, du Ngi chng xa mi mt ngi trong chng ta. 28 V ti trong Ngi, chng ta c sng, ng, v c, y nh xa mt vi thi nhn ca cc ngi c ni rng: Chng ta cng l dng di ca Ngi. 29 Vy, bi chng ta l dng di c Cha Tri, th ch nn ng rng Cha ging nh vng, bc, hay l , bi cng ngh v ti xo ca ngi ta chm tr nn. 30 Vy th, c Cha Tri b qua cc i ngu mui , m nay biu ht thy cc ngi trong mi ni u phi n nn, 31 v Ngi ch nh mt ngy, khi Ngi s ly s cng bnh on xt th gian, bi Ngi Ngi lp, v c Cha Tri khin Ngi t k cht sng li, lm chng chc v iu cho thin h. 17:22 ngi tin knh qu chng Ngha en l s thnh thn (daimn). Ch ny c th (1) c ngha tiu cc m tn nh trong bn King James hay l (2) c tch cc rt cn trng thi hnh chi tit nghi thc tn gio (bn NKJV, xem 25:19). Nhng ngi ny c s t m tri thc v tn knh nhng ch tn gio trong phm vi nht nh (truyn thng ca h). tt ny. 1. 2. 3. c Lu s ln Phao-l s dng ch tt c hay nhng cm t tng ng trong bi ging qu chng, cu 22 mi vt, cu 24 sng, hi sng, mun vt, cu 25

272

4. mi loi, cu 25 5. mun dn, cu 26 6. khp trn mt t, cu 26 7. mi mt ngi trong chng ta, cu 27 8. chng ta (hai ln), cu 28 9. mi ni, cu 30 10. th gian (ngha en t c ngi ), cu 31 11. thin h, cu 31 Tin mng ca Phao-l l c Cha Tri yu thng c nhn loi v ban cho h mt phng cch nhn bit Ngi v nhn s tha ti. 17:23 c chm ch rng: Th Cha Khng Bit Ngi Hy lp s rng h c th qun hay b qua khng th mt thn quan trng no c th ging ha cho h, do nn h thng hay c nhng n th kiu ny (xem Pausanias, Description of Greece 1:1:4 v Philostratus, Life of Apollonius 6:3:5). Chi tit ny chng t ni s hi ci thn linh v tn gio a thn ca h. Vy, ng cc ngi th m khng bit y l cch chi ch gia khng nhn ra v khng bit. Chng ta c c ch agnostic trong Anh ng t ch Hy lp ny. Phao-l ang thay i cch trnh by Phc m cho ngi ngoi gio tin tng vo mt gii linh v thn v. l ng ta ng rao truyn cho Phao-l qu quyt r rng rng ng khng phi l k ni nhm (cu 18) v ng tht s bit c Cha Tri cao c m h khng bit. 17:24 c Cha Tri dng nn th gii v mi vt trong im thn hc u tin ca Phao-l l: c Cha Tri l ng Sng To (xem Sng-th K 1-2; Thi-thin 104; 146:6; -sai 42:5). Ngi Hy lp tin rng linh (Cha) v vt cht (cc phn t) cng tn ti vnh cu. Phao-l qu quyt rng trong s sng to Sng-th K 1, c Cha Tri c thn v, ch ch sng to nn tri v t (hnh tinh ny v v tr). chng ng ti n th bi tay ngi ta dng nn y l trch dn t (1) Cu c (xem I Cc Vua 8:27; -sai 66:1-2) hay l (2) trit gia Hy lp, Euripides, Fragment 968. C nhiu trch dn trong vn mch ti y t nhng vn s Hy lp (xem cu 25 v 28). Phao-l cng c hun luyn v nhng hc gi Hy lp. 17:25 dng nh c cn n s g T tng ny cng xut hin trong (1) Euripides Heracles 1345f; (2) Platos Euthyphro 14c; (3) Aristobulus, Fragment 4; hay (4) Thi 50:9-12. Nhng n th Hy lp thng c xem l ni cc v thn c nui nng v chm sc. v Ngi l ng ban s sng, hi sng, mun vt cho mi loi y c th m ch n -sai 42:5. y l phng cch thn hc ca Phao-l xc quyt (1) tnh thng ca c Cha Tri cho nhn loi (thng xt, n in) v (2) s ban cho tt lnh ca c Cha Tri cho con ngi (s ph h). Mt chn l tng t cng c Zeno, nh sng lp trng phi Stociens, pht hin v ghi li trong Clement of Alexandria, Stromateis 5:76:1. Lu ch autos, Chnh Ngi. Tht l mt chn l tuyt vi cho nhng ngi ngoi gio nghe v tip nhn. 17:26 bi ch mt ngi Nhm cc bn chp tay ting Hy lp phng ty c thm mt dng mu. Tuy nhin, nhng bn chp tay ting Hy lp P74, , A, v B lc b ch ny. Nu ch ny c trong nguyn bn th ni v A-am. Nu l mt hm v trit hc Hy lp, n phn nh s hip nht ca nhn loi t mt ngun gc. Cm t ny r rng xc nhn s lin i ca c nhn loi, v phng din thn hc n xc nhn rng loi ngi c dng theo hnh nh c Cha Tri (xem Sng-th K 1:2627). Phn cn li ca cu ny cng c th l ng v cu chuyn Sng Th K. Nhn loi c ch nh 273

sinh sn v lm y dy t (xem 1:28; 9:1,7). Con ngi lng l trong vic tch bit v lm y tri t. Thp Ba-bn (xem Sng-th K 10-11) by t cch thc c Cha Tri hon thnh iu ny. nh trc th gi i ngi ta cng gii hn ch Phao-l xc nhn rng c Cha Tri khng ch to dng nn mi s, nhng cn kim sot tt c mi s. y c th l m ch n Phc-truyn Lutl K 32:8. Tuy nhin, chn l ny cng c xc nhn trong c Cu c (xem Gip 12:23; Thi-thin 47:7-9; 66:7). 17:27 y c th li l mt trch dn khc na t thi s Hy lp, Aratus. nu y l IU KIN BC BN (FOURTH CLASS CONDITIONAL) c ngha mt iu xa thc t. Nhn loi cn phi tha nhn nhu cu ca chnh mnh. C hai ng t ny u l dng MONG MI CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE OPTATIVES). NASB, NKJV, NRSV h c th d tm Ngi TEV h cm nhn Ngi NJB h cm nhn hng v Ngi Ch ny c ngha l r chm hay l cm nhn (xem Lu-ca 24:39). Trong vn mch ny m ch s d tm v s tm ti hay l ng nhn. H ang c gng tm kim c Cha Tri, nhng iu khng d dng. Ngoi gio l quyn lc tm ti m trong s sa ng th hin bi s th hnh tng v m tn (xem R-ma 1-2), nhng c Cha Tri ang hin din . Ngi chng xa mi mt ngi trong chng ta Tht l mt chn l k diu. c Cha Tri to dng chng ta, c Cha Tri cng dnh ring cho chng ta, c Cha Tri vi chng ta (xem Thithin 139). Phao-l mnh m xc quyt rng tnh thng, s chm sc v hin din ca c Cha Tri vi c nhn loi. y l chn l ca Phc m (xem -ph-s 2:11-3:13). Phao-l c th ang m ch n Phc-truyn Lut-l K 4:7, nhng ngoi suy cho c nhn loi. y l b mt n cha trong Giao c mi. 17:28 mt vi thi nhn ca cc ngi c ni rng Cm t trc V ti trong Ngi, chng ta c sng, ng, v c l trch dn t : 1. Cleanthes Hymn to Zeus. ng l lnh t ca trng phi Stociens trong khong nm 263-232 TC hay l 2. Aratuss (t Soli, mt thnh ph gn Tt-s) Phainomena, dng th 5. Aratus n t Si-li-si v sng vo khong nm 315-240 TC. Trch dn ny nhn mnh: a. S ton ti ca c Cha Tri (xem cu 27) hay l b. S sng to nhn loi ca c Cha Tri (xem cu 26). Phao-l cng trch dn t thuyt Epicureans trong I C-rinh-t 15:32 v Menander, Thais, trong I Crinh-t 15:33. Phao-l c o luyn v vn chng v k nng hng bin ca ngi Hy lp, c th l ti Tt-s, l mt thnh ph-trng i hc quan trng. Chng ta cng l dng di ca Ngi y l mt trch dn khc, c th l t Epimenides, c Diogenes Laertius trch dn trong Lives of the Philosophers 1:112. 17:29 y l kt lun ca Phao-l cng ng thi l s bc b thn tng (xem Thi-thin 115:1-18; -sai 40:18-20; 44:9-20; 46:1-7; Gi-r-mi 10:6-11; Ha-ba-cc 2:18-19). Bi kch ca nhn loi sa ng l h tm kim chn l linh thing v giao ho vi nhng to vt do chnh con ngi lm ra, khng th trao i hay cu gip.

274

17:30 b qua cc i ngu mui y l kha cnh kinh ngc trong n thng xt ca c Cha Tri (xem R-ma 3:20,25; 4:15; 5:13,20; 7:5,7-8; I C-rinh-t 15:56). Nhng by gi h c nghe Phc m v c th p ng li bng tm linh mnh. nay biu ht thy cc ngi trong mi ni Cu ny qu quyt rng c Cha Tri mun tt c nhn loi mi ni n nn. N chng t tnh ph qut ca tnh thng v n thng xt ca c Cha Tri (xem Ging 3:16; I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9). Tnh ph qut ny khng c ngha l tt c mi ngi u c cu (xem cu 32-33), nhng c ngha l c Cha Tri mong mun mi ngi n nn v tin cy c Cha Gi-xu c cu ri. c Cha Gi-xu cht cho tt c mi ngi. Mi ngi u c th c cu ri. B n ca ti li l khng phi tt c mi ngi u s c cu. n nn Ch Do Thi c ngha l thay i hnh ng trong khi ch Hy lp th c ng l thay i tm tr. C hai u cn thit. Hai trng phi trit hc c cp trong cu 18 u khc t iu ny vi nhng l do khc nhau. Xem Ch c Bit: S n Nn trong 2:38. 17:31 Ngi ch nh mt ngy, khi Ngi s ly s cng bnh on xt th gian S ip ca Phaol lp li r rng s qu quyt v lng thng xt v s sm sn ca c Cha Tri. Nhng y ch l phn na s ip. c Cha Tri ca tnh thng v s thng xt cng l c Cha Tri Cng Chnh, ng thc thi s cng bnh. Nhn loi c dng nn theo hnh nh ca Ngi s phi tng trnh s qun tr, s dng mn qu s sng. Ch Tn c c lun c lp li: c Cha Tri s on xt th gii (xem Ma-thi- 10:15; 11:22,24; 16:27; 22:36; 25:31-46; Khi-huyn 20:11-15). bi Ngi Ngi lp Khi nim v Ngy on Xt da trn mi lin h c tin ca chng ta vi mt Ngi sng li, Gi-xu ngi Na-xa-rt, th nhng tr thc Hy lp ny cha bao gi nghe v khng th tin c (xem I C-rinh-t 1:23), nhng l trng tm ca li chng Phc m (xem 10:42; Ma-thi- 25:31-33). BN NASB 17:32-34 32 Khi chng nghe ni v s sng li ca k cht, k th nho bng, ngi th ni rng: Lc khc chng ta s nghe ngi ni v vic . 33 V vy, Phao-l t gia m h bc ra. 34 Nhng c my k theo ngi v tin; trong s c -ni, l mt quan ta ni A-r--ba, v mt ngi n b tn l a-ma-ri, cng cc ngi khc. 17:32 Khi chng nghe ni v s sng li ca k cht Ngi Hy lp, c bit l nhm Epicureans, ch tin ni s bt dit ca linh hn, nhng khng phi thn th. S sng li l cn tr ln cho ngi Hy lp (xem cu 18; I C-rinh-t 1:23). nho bng Ch ny ch xut hin trong Tn c mt ln duy nht ti y, nhng th nhn mnh c xut hin Cng-v 5:30 v 26:21. T gc (chleusma hay chleusmos) c c dng vi ln trong bn Septuagint vi ngha nho bng hoc ch giu (xem Gip 12:4; Thi-thin 79:4; Gi-r-mi 20:8). ngi th ni rng: Lc khc chng ta s nghe ngi ni v vic S ip ca Phao-l v tnh thng v s chm sc ca c Cha Tri cho mi ngi th qu cp tin, mi l thu ht nhng thnh gi ny, nhng khng hon ton thuyt phc h. Cha gip cho chng ta rao ging v Ngi mt cch tinh t cho nhng i tng nh th . 17:34 Nhng c my k theo ngi v tin; trong s c -ni C ba thi p ng vi Phc m: (1) khc t, mt s bt u nho bng (cu 32); (2) tr hon quyt nh, chng ta s nghe ngi

275

ni v vic ny trong dp khc (cu 32); v (3) tin nhn, c my k theo ngi v tin (cu 34; I T-sal-ni-ca 1:9-10). iu ny tng t nh cu chuyn v ngi gieo ging (xem Ma-thi- 13). -ni A-r--ba Ngi chc hn phi l ngi thng xuyn tham d nhng cuc tranh lun trit hc trn i Mars. t nht c mt ngi tr thc tr nn ngi tin o. Eusebius, Eccl. His. 3:4:6-7 v 4:23:6 cho bit ngi tr thc ny tr thnh Gim mc u tin A-thn. Nu ng nh vy, y qu tht l s bin i k diu. Phc m l cng tc bin i con ngi . CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao Phao-l b qua nhng thnh ph ln nh Amphipolis v Apollonia? 2. Ti sao ng Christ chu kh nn li gy cho ngi Do Thi tc gin? 3. Ti sao s p ng vi Phc m ca ngi B-r ng ghi nh v khch l? 4. Ti sao Phao-l qu phn n vi tnh trng tm linh ca A-thn? 5. Ti sao bi ging ca Phao-l trn i Mars l rt quan trng? (cu 22-24)

276

CNG V ON 18
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l ti Crinh-t 18:1-4 18:5-11

NKJV
Chc v ti Crinh-t 18:1-4

NRSV
Thnh lp Hi thnh ti C-rinh-t 18:1-4 18:5-11

TEV
Ti C-rinh-t 18:1-4 18:5-8 18:9-11

NJB
Nn tng ca Hi thnh ti C-rinh-t 18:1-4 18:5-11 Ngi Do Thi kin Phao-l ra ta 18:12-17

18:12-17

18:12-17

18:12-13 18:14-17

Phao-l quay tr li An-ti-t 18:18-23

Phao-l quay tr li An-ti-t 18:18-23

Kt thc chuyn truyn gio th hai v khi u chuyn truyn gio th ba 18:18-21

Phao-l quay tr li An-ti-t 18:18-21

Tr li An-ti-t v khi hnh chuyn truyn gio th ba 18:18 18:19-21

18:22-23 A-b-l ging ti -ph-s 18:24-28 Chc v ca Ab-l 18:24-28 A-b-l ti -ph-s 18:24-28

18:22-23 A-b-l ti -phs v C-rinh-t 18:24-28

18:22-23 A-b-l 18:24-26 18:27-28

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T

277

BN NASB 18:1-4 1 Ri , Phao-l i khi thnh A-thn, m ti thnh C-rinh-t. 2 Ti , ngi gp mt ngi Giu-a, tn l A-qui-la, qu x Bng, mi t nc Y-ta-li n y vi v mnh l B-rtsin, bi v vua C-lt c ch truyn mi ngi Giu-a phi lnh khi thnh R-ma; Phao-l bn hip vi hai ngi. 3 V ng ngh, nn Phao-l nh hai ngi m lm vic chung nhau; v, ngh cc ngi l may tri. 4 H n ngy Sa-bt, th Phao-l ging lun trong nh hi, khuyn d ngi Giu-a v ngi G-rc. 18:1 Phao-l i khi thnh A-thn, m ti thnh C-rinh-t C-rinh-t cch A-thn 50 dm v hng ty, nm trn mt dy t hp. Phao-l mt mnh ti A-thn v mt khong thi gian ti C-rinht (xem cu 5). Phao-l b au mt (gim xc trong thn th, xem II C-rinh-t 12). V vy ng rt l cc nhc khi phi mt mnh. CH C BIT: THNH PH C-RINH-T A. Nhng tuyn ng hng hi vng qua im cc nam ca Hy lp (Cape Malea) trong ma ng rt l nguy him. Do , mt tuyn ng b vi khong cch ngn nht c th c rt l quan trng. V tr a l ca thnh ph C-rinh-t nm trn di t hp 4 dm gia vnh Crinh-t (bin Adriatic) v vnh Saronic (bin Aegean) khin thnh ph tr thnh mt trung tm thng mi quan trng (trung tm vn chuyn v trao i hng ha ch trng vo nhiu mt hng gm v mt loi ng c bit) v ng thi cng l mt trung tm qun s. Trong thi ca Phao-l, ni y thc s l giao im ca nhng nn vn ha ng-Ty. B. C-rinh-t cng l mt trung tm vn ha chnh ca th gii Hy lp-La m, t chc i hi Isthemian mi hai nm mt ln k t nm 581 TC (ti n th Poseidon). Ch c i hi Olympic A-thn t chc mi bn nm, l c th cnh tranh v s lng v tm mc quan trng. (Thucydides, Hist. 1.13.5). C. Nm 146 TC, thnh ph C-rinh-t tham gia vo cuc ni lon (Lin minh Achaean) chng li quc La m v sau b tng La m Lucius Mummius tn ph, dn c tn lc. V c tnh quan trng v kinh t v chnh tr, C-rinh-t c Julius Caesar xy dng li vo nm 48 hay 46 TC. N tr thnh mt thuc a La m, lm ni sinh sng ca nhng qun nhn La m gii ng. C-rinh-t l mt bn sao ca R-ma v kin trc, vn ha v l trung tm hnh chnh La m (thng vin) ca tnh A-chai vo nm 27 TC. C-rinh-t tr thnh mt tnh quc vo nm 15 SC. D. Thnh phng th ca C-rinh-t c vt cao hn ng bng 1880 b, cng l v tr ca n th Aphrodite. n th ny thu ht 1000 ngi hnh ngh mi dm (Strabo, Geography, 8.6.20-22). c gi l ngi C-rinh-t (Korinthiazesthai, nh ngha bi Aristophanes [450-385 B.C.]) l ng ngha vi cuc sng bung th, phng ng. n th ny, cng vi hu nh c thnh ph, b tn ph bi cn ng t khong 150 nm trc khi Phao-l n y, s tn ph lp li mt ln na vo nm 77 SC. Khng r l s th cng s sinh sn c tip tc trong thi ca Phao-l hay khng. V ngi La m tn ph thnh ph vo nm 146 TC, sau git hay l bt lm n l tt c dn c, nh hng Hy lp trn thnh ph b thay th bi danh hiu l thuc a La m (Pausanias, II.3.7).

18:2 mt ngi Giu-a, tn l A-qui-laB-rt-sin B-rt-sin, cng cn gi l B-rt-ca, thng c nhc n trc (xem 18:18,26; I C-rinh-t 16:19; II Ti-m-th 4:19), y l im c bit bt 278

thng trong x hi gia trng. Tn ca b trng hp vi tn ca mt gia tc La m giu c (gens Prisca). Khng c ch no cho bit b l ngi Do Thi. Nu nhng gii thuyt chnh xc, th y qu tht l mt truyn tnh lng mn gia mt cng nng La m giu c em lng yu mt ngi Do Thi lu lc lm ngh may tri, cng c th l th da. H lm bn vi nhau v cng lm vic vi Phao-l. mi t Trong A Translators Handbook on the Acts of the Apostles, trang 347, Newman v Nida c a ra mt im th v v TRNG T (ADVERB), prosphats. Trong nguyn gc, n c ngha l mi b git nhng n li c s dng theo cch n d c l mi y, mi tc th. y l mt v d in hnh chng t vic nghin cu ngha gc khng phi lun lun gii thch r ngha ca t. Nhng t, ng cn phi c hiu theo vn mch v bi cnh ng thi. Nhiu s gii ngha Kinh thnh sai pht xut t sai lm ca nhng ngi phin dch hin i trong vic nhn nh nhng hnh nh n d c xa hay l cch s dng thnh ng. mi t nc Y-ta-li n y vi v mnh l B-rt-sin, bi v vua C-lt c ch truyn mi ngi Giu-a phi lnh khi thnh R-ma Theo Historia Contra Paganus 7.6.15, Orosius cho bit thi im ca chiu ch ny l nm 49 SC. Suetonius, trong Life of Claudius 25.4, cho chng ta bit c ni lon trong khu ngi Do Thi bi s xi gic ca mt Chrestus. Ngi La m ln ln gia Christus vi Chrestus (xem Tacitus, Annais 25:44:3). Dio Cassius trong Histories 60.6, cho bit ngi Do Thi khng b trc xut, nhng b cm gi hay thc hin cc truyn thng t tin. ng tnh t (PARTICIPLE), mi n l NG TNH T CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE PARTICLE), c rng s dn i ny thc hin vi d tnh c nh hay l lu di. Chiu ch ca vua C-lt (mng lnh) l dng NGUYN MU TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE INFINITIVE). 18:3 V ng ngh Chi tit ny thng c cho l may tri, nhng ch ny c th m ch lm ngh da. Qu kh tu s Do-Thi-Gio ca Phao-l bt buc ng phi c mt ngh nghip hay vic lm th tc. Khng c tu s Do-Thi-Gio no c php nhn tin cng dy d. Si-li-si, qu ca Phao-l ni ting vi nhng sn phm t lng v da d. 18:4 H n ngy Sa-bt, th Phao-l ging lun trong nh hi Phao-l rt l nng ng, mi ngy Sa-bt va ging lun ln thuyt phc, c hai u l TH KHNG HON THNH (IMPERFECT TENSE). Phao-l n vi ngi Do Thi trc bi v (1) l gng mu ca c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 10:5-6); (2) h hiu bit Cu c; (3) nhng ngi Hy lp knh s Cha thng p ng vi s ip ca ng (xem R-ma 1:16). Nh hi hnh thnh trong sut thi k lu y Ba-by-ln nh mt ni th phng, hc hi v cu nguyn. N c thit lp gi gn v pht trin vn ha Do Thi. BN NASB 18:5-11 5 Khi Si-la v Ti-m-th t x Ma-x-oan n, th Phao-l ht lng chuyn lo v s ging dy, lm chng vi ngi Giu-a rng c Cha Gi-xu l ng Christ. 6 Nhng, v chng chng c v khinh d ngi, nn ngi gi o mnh m ni rng: c g mu cc ngi li trn u cc ngi! Cn ta th tinh sch; t y, ta s i n cng ngi ngoi. 7 Phao-l ra khi , vo nh mt ngi tn l Ti-ti-u Git-tu, l k knh s c Cha Tri, nh ngi gip vi nh hi. 8 By gi C-rt-bu, ch nh hi, vi c nh mnh u tin Cha; li c nhiu ngi Crinh-t tng nghe Phao-l ging, cng tin v chu php bp-tem. 9 Ban m, Cha phn cng Phao-l trong s hin thy rng: ng s chi; song hy ni v ch lm thinh; 10 ta cng ngi, chng ai tra tay trn ngi ng lm hi u; v ta c nhiu ngi trong thnh ny. 11 Phao-l li mt nm su thng, dy o c Cha Tri trong m h.

279

18:5 Khi Si-la v Ti-m-th t x Ma-x-oan n Dng nh h em theo s tin lc quyn ca nhng tn hu ti Phi-lp, gip cho Phao-l c th ging o trn thi gian (xem II C-rinh-t 11:9; Philp 4:15). Ti-m-th cng em nhng tin tc t Hi thnh T-sa-l-ni-ca p li nhng iu Phao-l vit trong th I v II T-sa-l-ni-ca (xem 17:14). Ging nh Lu-ca li Phi-lp hun luyn nhng tn hu mi, th dng nh Ti-m-th cng ti T-sa-l-ni-ca, cn Si-la th B-r. Phao-l rt ch trng n vic hun luyn nhng C-c-Nhn mi. ng mun li mt Hi thnh nng ng, tng trng v pht trin trong mi thnh ph m ng ving thm. NASB Phao-l bt u hon ton cng hin cho li Cha NKJV Phao-l c c Thnh Linh thc gic NRSV Phao-l bn rn vi vic cng b li Cha TEV Phao-l dnh trn thi gian rao ging s ip NJB Phao-l dnh trn thi gian ging dy C s khc bit v cm t ny trong nhng bn chp tay ting Hy lp. Bn c nht v tt nht c ch Logos dng tng cch, (DATIVE) (xem MSS P74, , A, B, D, cng vi bn Vulgate, Peshitta, v bn dch Coptic). Trong Textus Receptus c c Thnh Linh (Spirit) (pneumati), ch tm c trong nhng bn vn Hy lp vit ch thng xut hin rt tr v sau. lm chng vi ngi Giu-a rng c Cha Gi-xu l ng Christ So snh 9:22 vi 17:3 lin quan n phng php thuyt phc ca Phao-l dng CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE) ca ch sunech, c ngha l bp li hay l p, rt ging vi phng php v s hng hi ca -tin (xem Cng-v 7). Xem ch thch trong 2:40. S qu quyt thn hc l cha kha cho mi iu khc . 18:6 chng c v khinh d C hai u l NG TNH T TRUNG CP HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLES), nhn mnh n s tip tc can thip c nhn. Tht ng tic, iu ny tr nn phn ng qu bnh thng ca nhng ngi Do Thi ly hng. ngi gi o mnh y l du hiu t b ca ngi Do Thi (xem N-h-mi 5:13; Cng-v 13:51; Lu-ca 9:5; 10:11). Xem y ch thch ti 13:51. mu cc ngi li trn u cc ngi y l thnh ng Cu c vi nhiu n . 1. Trch nhim ca ngi canh gt, c c nhn v tp th, -x-chi-n 3:16ff; 33:1-6 2. Trch nhim c nhn, Gi-su 2:19; II Sa-mu-n 1:16; -x-chi-n 18:13; Cng-v 18:6; 20:26 3. Trch nhim tp th ca nhng t tin hay dn tc, II Sa-mu-n 3:28-29; II Cc Vua 2:33 4. Tn c kt hp im # 2 v #3 trong Ma-thi- 27:25 S sng trong mu (xem L-vi K 17:11,14). Ai lm mu ngi khc s phi chu trch nhim vi Cha v ti st nhn (xem Sng-th K 4:10; 9:4-6). ta th tinh sch y l mt n d ca sinh t trong Cu c v trch nhim c nhn. Phao-l khng cn trch nhim thuc linh g na (xem -x-chi-n 33) v vic ngi Do Thi nghe Phc m trong thnh ph ny. ng rao ging s ip v h khng hng ng. Cn chng ta th sao, c tinh sch khng? t y, ta s i n cng ngi ngoi Phng thc truyn ging ny v li nguyn tr thnh thng thng i vi Phao-l (xem 13:46; 18:6; 26:20; 28:28). Phao-l cm nhn b rng buc rao ging cho nh Y-s-ra-n trc ging nh c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 10:6; 15:24; Mc 7:27). ng gii thch iu ny theo phng din thn hc trong R-ma 1:3, 5, 9-11 v theo cm tnh trong Cng-v 9;15; 22:21; 26:17 (xem R-ma 11:13; 15:16; Ga-la-ti 1:16; 2:7-9; -ph-s. 3:2, 8; I Ti-m-th 2:7; II Ti-mth 4:17).

280

18:7 Ti-ti-u Git-tu C nhiu kh nng trong vic nhn dng ngi th phng Cha ny, l ngi sng cnh nh hi C-rinh-t. 1. Tn y ca ng l Gai-t Ti-ti-u Git-tu v Hi thnh C-rinh-t nhm ti nh ng (xem Rma 16:23) 2. ng c th l Gai-t c cp trong I C-rinh-t 1:14 ngi c Phao-l lm bp-tem 3. C s khc bit trong nhng bn vn Hy lp lin h n tn ny. a. Titiou Ioustou, MSS B. D2 b. Titou Ioustou, MSS , E, P c. Ioustou, MSS A, B2, D* d. Titou, bn dch Peshitta v Coptic ngi th phng c Cha Tri Mt bn khc t Aphrodisias (th k th ba), s dng cm t ngi th phng c Cha Tri cho nhng ngi ngoi lin h v tham d trong nh hi. Do , k knh s Cha (10:1-2,22; 13:16,26) th ng ngha vi ngi th phng c Cha Tri (xem 13:50; 16:14; 18:6-7). Cm t ny kh nh ngha. Cng cm t ny s dng cho Ly-i trong 16:14 v mt vi ngi Hy lp ti T-sa-l-ni-ca trong 17:4 v ti B-r trong 17:17. H dng nh l nhng ngi Hy lp b thu ht bi o Giu-a, tham d nh hi khi c th nhng khng hon ton nhp o. Tuy nhin, cm t mt ngi nhp o knh s Cha c dng m t nhng ngi nhp o trong nh hi ti thnh Btgi x Bam-phi-ly trong 13:43. 18:8 C-rt-bu(Ngi n ng) l ngi t chc v qun l ca nh hi a phng (xem I C-rinh-t 1:14). vi c nh mnh u tin Cha Sch Cng-v ghi li nhiu ln, khi m ngi gia trng tin th c gia nh lm bp-tem (xem 11:14; 16:15,31-34; 18:8). Nhng ngi Ty phng qun mt v th ca gia nh m rng trong th gii a Trung Hi c xa. Gia nh l u tin. C nhn khng c nhn mnh. Mc d iu ny khc vi s hiu bit ca chng ta v tnh c nhn trong s truyn ging, khng h lm cho n khng thch hp hay l km thc t. Tuy nhin, cng cn phi lu rng khng phi tt c mi thnh vin ca gia nh tham d Hi thnh u c cu. -n-sim l mt n l ca Phi-l-mn c Hi thnh nhm ti nh, nhng ng khng c cu cho n khi ng gp Phao-l trong t. li c nhiu ngi C-rinh-t tng nghe Phao-l ging, cng tin v chu php bp-tem Nhiu ngi ti C-rinh-t sn sng tip nhn s ip ca Phao-l, nhng Phao-l nn lng v cn phi c thm ngh lc bng mt khi tng c bit (xem cu 10b). Hi thnh ny, Hi thnh ti t gia, l Hi thnh kh khn nht, gy nhiu nan cho ng. ng yu thng h, nhng h khin ng au n nhiu (xem I v II C-rinh-t). C s tng ng thch hp cho vn mch ny trong I C-rinh-t 1:14-17. Ti km theo ti y mt trong nhng ghi ch t tp gii kinh ca ti v I C-rinh-t. 18:17 ng Christ sai ti, chng phi lm php bp-tem u, nhng rao ging Tin-lnh iu ny khng c ngha l gim pha l bp-tem, nhng l i ph vi tinh thn b phi trong Hi thnh C-rinh-t tng bc nhng ngi lnh o c bit. Tuy nhin, s trnh by ny ng rng l bp-tem khng c nhn nhn l b tch, nhng l mt phng tin ca n in. Tht ngc nhin l mt s ngi gii thch tt c nhng tc phm ca Phao-l theo ngha b tch, trong khi ng ch cp n L Tic Thnh mt ln trong I C-rinh-t 11 v L Bp-Tem hai ln trong R-ma 6:1-11 v C-l-se 2:12. Tuy nhin, l bp-tem l ch ca c Cha Tri cho mi tn hu: 1. Lm theo gng mu ca c Cha Gi-xu 2. L mng lnh ca c Cha Gi-xu 3. L nghi thc thng thng, bn phn ca mi tn hu. 281

Ti khng tin rng l bp-tem l ng dn tip nhn c Thnh Linh hay l n in ca c Cha Tri. N l mt c hi cng khai cho nhng tn hu mi by t c tin trong cch thc qu quyt, cng khai. Khng mt tn thi Tn c no hi rng Ti c cn phi lm bp-tem c cu ri? c Cha Gi-xu thi hnh v Ngi ra lnh cho Hi thnh thi hnh. Hy lm! L bp-tem vn l s cng b qu quyt cng khai cho c tin ca mt c nhn, c bit l trong nn vn ha khng phi l C-c-Gio. 18:9 ng s chi y l mt MNH LNH TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE) vi mt NG TNH T TIU CC (NEGATIVE PARTICLE) thng thng c ngha l kt thc mt hnh ng ang din tin. Phao-l lo s v cn s nng ca ng Christ. Lu-ca ghi li nhng khi tng nng c bit trong 22:17-18; 23:11; 27:23-24. Nu mt ngi nh Phao-l mn mi, bn c nn ngc nhin khi bn cng mn mi? c Cha Gi-xu cng vi chng ta. i Mng Lnh vn l mc tiu dn dt, l iu chnh yu. song hy ni v ch lm thinh C hai u l th MNH LNH (IMPERATIVES) CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE) v CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE). Ni s hi khng c khin nhng ngi rao ging Phc m nn lng. Cm xc ca chng ta s dng tro v suy sp, nhng Cng-v 1:8 vn l nh sng dn ng (xem II Ti-m-th 4:2-5). 18:10 ta cng ngi Khng c li ha no ln hn (xem Sng-th K 26:24; Xut -dp-t K 3:12; 33:4; Thi-thin 23:4; Ma-thi- 28:20; H-b-r 13:5). Lu rng Ngi vi chng ta khng phi cho s an ninh hay sung tc c nhn, nhng v s dn d truyn ging (cng vy mc ch ca s y dy c Thnh Linh trong sch Cng-v). S hin din ca c Thnh Linh l cho s cng b Phc m, khng phi cho s bnh an c nhn. v ta c nhiu ngi trong thnh ny y l im nhn mnh s tin nh v bit trc ca c Cha Tri (xem R-ma 9; -ph-s 1). i, phi chi chng ta c tri nghim quyn sch S Sng ngay by gi! Khi m cng tc chng o ca Hi thnh c hiu qu (xem Khi-huyn 13:8). S bo m ny gip cho vic truyn ging thm mnh m ch khng phi l s xc nhn cho cc tn hu c ln thin ng khi h qua i . 18:11 Cu Kinh thnh ny gip thit lp mt trnh t hp l cho nhng chuyn truyn gio ca Phao-l. D rng ngha cm t ny khng r, nhng n m ch rng cng tc truyn gio ti C-rinh-t ko di mi tm thng. BN NASB 18:12-17 12 Lc Ga-li-n ang lm quan trn th x A-chai, ngi Giu-a ng lng ni ln nghch cng Phao-l v ko ngi n ta n, 13 m ni rng: Ngi ny xui dn th c Cha Tri mt cch tri lut php. 14 Phao-l va toan m ming tr li, th Ga-li-n ni cng dn Giu-a rng: Hy ngi Giu-a, gi nh v ni tri php hay ti li g, th theo l phi, ta nn nhn nhc nghe cc ngi. 15 Song nu bin lun v a l, danh hiu, hay l lut php ring ca cc ngi, th hy t x ly; ta chng khng x on nhng vic u. 16 Ngi bn ui chng ra khi ta n. 17 By gi, chng bt St-then, ch nh hi, nh n trc ta n, nhng Ga-li-n chng lo n vic . 18:12 Ga-li-n Da theo nhng ti liu t Kinh thnh v bn ngoi Kinh thnh chng ta bit rng y l mt lnh o chnh tr ti nng v cng bng. Em ca v quan ny l Seneca, ni v anh mnh nh sau, Ngay c khi nhng ngi qu mn anh Ga-li-n ca ti bng ht ca sc ca h th vn cha

282

v cha mt ai i x vi mt ngi khc tt nh cch Ga-li-n i x vi mi ngi. Nhn vt chnh tr ny gip chng ta xc nhn thi im ca nhng chuyn i ca Phao-l. Ga-li-n lm quan trn th trong hai nm ri tnh t nm 51 SC. Ga-li-n ang lm quan trn th x A-chai Lu-ca l mt s gia chnh xc. Chc danh ca v quan La m trong khu vc i t nm 44 SC thnh quan trn th (xem 13:7; 19:38) l chnh xc bi v Hong Claudius nng tnh ny vo Thng ngh vin. ngi Giu-a ng lng Lu-ca s dng cm t ny nhiu ln by t s hip nht ca nhng ngi tn hu (xem 1:14; 2:1,46; 4:24; 5:12; 8:6; 15:25), nhng ti y n li by t s hip mt nhng ngi Do Thi ti C-rinh-t ghen ght v ni lon chng li Phc m (xem cu 6). Nhng v d khc v vic s dng cm t ny trong tiu cc l 7:57; 12:20; v 19:29. Ch nhng ngi Do Thi thng mang mit th trong nhng tc phm ca Lu-ca. ko ngi n ta n y l ch bma (c ngha en l bc). N l ci gh hay l nn nng cao trong ta n La m (xem Ma-thi- 27:19; Ging 19:13; Cng-v 25:6,10,17; II C-rinh-t 5:10). 18:13 th c Cha Tri mt cch tri lut php Nhng ngi Do Thi ny kin C-c-Gio vi phm nhng gio lut ca h v do khng phi l mt nhnh ca Do-Thi-Gio, l mt vn php l rt nghim trng. Nu Ga-li-n xt x theo li kin ny, C-c-Gio c th tr thnh mt tn gio bt hp php. T trc cho n thi im ny, C-c-Gio c hng s bo v chnh tr (c xem l mt nhnh ca Do-Thi-Gio l mt tn gio hp php) theo lut php La m cho n khi cn bt b ca Nero khong 10-12 nm sau . Cng c th mt trong nhng mc ch khin Lu-ca vit sch Cng-v l chng minh bng nhng d kin lch s rng C-c-Gio khng phi l him ha i vi gii chc thm quyn La m. Tt c nhng vin chc La m c ghi li u tha nhn iu ny. 18:14 gi nh y l cu iu kin bc hai (SECOND CLASS CONDITIONAL SENTENCE). Cu ny l mt cu trc him, dng to nn mt mnh sai a n s tranh lun hay l lm r quan im. N thng c gi l iu kin tri vi s tht. Cu ny nn din gii nh sau nu y l s phm php hay l ti c, nhng y th khng phi, th s hp l ta gii quyt cho cc ngi, do s khng hp l. 18:15 nu y l cu iu kin bc mt (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE). Vn php l ti y trong thc t l mt vn tn gio. Ga-li-n khn kho nhn dng ng c thc s ca nhng ngi Do Thi. ng khng th v s khng lm quan ta cho nhng loi kin co ny. 8:16 ui chng ra y l ln xut hin duy nht ca ng t ny trong Tn c, nhng n c s dng vi ln trong bn Septuagint (xem I Sa-mu-n 6:8; -x-chi-n 34:12). L mt dng nhn mnh ca ch elaun, c ngha l dng sc mnh tng ra, ui ra. 18:17 chng bt St-then Ch chng m ch nhng ngi Do Thi trong cu 12, hay c th l nhng ngi Hy lp, chng t khuynh hng chng Do Thi trong nhng thnh ph Hy lp ny. C mt ngi tn St-then c cp trong I C-rinh-t 1:1; chng ta khng r y c phi l cng mt ngi hay khng, nhng y l mt tn him, t gp. St-then ny thay th cho C-rt-bu trong cng v lnh o nh hi. Khng bit ti sao nhng ngi Do Thi li nh ng. C th l ng cho bit Phao-l ging ti nh hi. nhng Ga-li-n chng lo n vic V quan La m ny, khng nh Phi-lt, khng b m ng chi phi.

283

BN NASB 18:18-21 18 Phao-l li thnh C-rinh-t t lu na, ri t gi anh em, xung thuyn i vi B-rt-sin v A-qui-la qua x Sy-ri, sau khi chu co u ti thnh Sen-c-r, v ngi c li th nguyn. 19 K , ba ngi ti thnh -ph-s, Phao-l ng bn mnh li . Cn ngi, th vo nh hi, ni chuyn vi nhng ngi Giu-a; 20 song khi chng xin li lu hn na, th ngi chng khng. 21 Ngi t gi cc ngi m rng: V c Cha Tri khng, th chuyn khc ta s n ni cc ngi; ri ngi t thnh -ph-s m i. 18:18 Sen-c-r y l mt trong hai hi cng ca C-rinh-t, nm v hng bin Aegean. Thnh ph C-rinh-t ta lc pha ng eo t hp. N c nhc n mt ln na nh l a im ca mt Hi thnh trong R-ma 16:1. c li th nguyn Chi tit ny cp n gii hn thi gian ca s ha nguyn Na-xi-r trnh by trong Dn-s K 6:1-21 (xem F. F. Bruce, Answers to Questions, trang 52). Phao-l lp li iu ny mt ln na trong Cng-v 21:24 (xem phn ghi ch). Vic ct tc hay l co u cho bit chm dt s ha nguyn. C A. T. Robertson v M. R. Vincent cho rng y khng th l s ha nguyn Na-xi-r, v theo phong tc Do Thi th s ha nguyn ny ch c th chm dt ti Gi-ru-sa-lem. Phao-l tr nn mi cch cho mi ngi hu cho c th cu c mt vi ngi (xem I C-rinh-t 9:19-23). Chng ta c th chc chn s ha nguyn ny dnh cho vic truyn gio ch khng phi v lut php. V d nhin, c th chnh A-qui-la l ngi co u cho ng. 18:19 -ph-s y l mt thnh ph thng mi ln ca min Ty vng Tiu . Sau khi hi cng ti Miletus b tn ph bi ph sa t sng Maeander, th vic trao i thng mi chuyn ln -ph-s, ni cng c mt hi cng thin nhin. n thi k Tn c, -ph-s qua nhng giai on hng thnh, mc d vn cn l mt thnh ph ln v c nh hng, nhng n khng cn c nh thi vng son trong qu kh. 1. -ph-s l thnh ph ln nht trong tnh Tiu ca La m. N khng phi l th ph d rng c quan trn th La m sng ti . y l mt trung tm thng mi v c hi cng thin nhin rt tt. 2. L mt thnh ph t do, c php c chnh quyn a phng v nhiu quyn t do, k c khng b mt doanh tri qun i La m n tr. 3. L thnh ph duy nht c php t chc i hi th thao Chu mi hai nm mt ln. 4. Cng l a im ca n th Artemis (Diana trong ting Latinh), l mt trong by k quan th gii lc by gi. n th ny c kch thc di 425 b, ngang 220 b vi 127 ct chng cao 60 b; 86 ct c git vng (see Plinys Hist. Nat. 36:95ff). Tng ca Artemis c cho rng lm bng mt khi thin thch theo dng ph n c nhiu bu v. iu ny cng c ngha l c nhiu im n th hin din trong thnh ph ny (xem Cng-v 19). y l mt thnh ph a vn ha sa a. 5. Phao-l ti thnh ph ny hn ba nm (xem Cng-v 18:18ff; 20:13). 6. Truyn thng cho rng thnh ph ny tr thnh ni tr ng ca Ging sau khi b Ma-ri qua i ti x Pa-les-tin. vo nh hi, ni chuyn vi nhng ngi Giu-a Phao-l yu mn dn tc mnh (xem R-ma 9:15). ng c gng tn lc dn h n Phc m.

284

18:20 Nhng ngi Do Thi ny ging nh ngi B-r. H sn sng lng nghe. Ti sao Phao-l khng mun li th khng nhc n trong bn kinh vn, nhng trong cu 21 cho bit Phao-l sn sng tr li theo s hng dn ca Cha sau . 18:21 V c Cha Tri khng, th chuyn khc ta s n ni cc ngi Phao-l tin rng cuc i ng trong tay Cha ch khng phi theo ng (xem R-ma 1:10; 15:32; I C-rinh-t 4:19; 16:7). y l th gii quan theo Kinh thnh (xem H-b-r 6:3; Gia-c 4:15; I Phi-e-r 3:17). Phao-l s tr li v ph-s s tr thnh trng im trong chuyn truyn gio th ba ca ng. BN NASB 18:22-23 22 Khi b ti thnh S-sa-r ri, ngi i ln thnh Gi-ru-sa-lem, cho mng Hi thnh, on li xung thnh An-ti-t. 23 Ngi t lu, ri li i, tri ln ln khp trong x Ga-la-ti v x Phi-ri-gi, lm cho ht thy mn u vng lng. 18:22 Cu 21 kt thc vi vic Phao-l i tu n -ph-s. Cu 22 ni rng ng cp bn trong x Pales-tin (thnh S-sa-r) v thm ving Hi thnh Gi-ru-sa-lem (ngi i ln theo ngha thn hc) v h (xung) thnh An-ti-t trong x Sy-ri. Cn phi ghi nh rng, Lu-ca khng ghi li chi tit nht k hnh trnh, nhng chuyn tip t s kin thn hc quan trng ny sang s kin khc. Cng-v khng phi l lch s hin i, nhng l lch s ng, chnh xc. Cu 22 kt thc chuyn truyn gio th hai, cu 23 khi u chuyn truyn gio th ba. 18:23 lm cho ht thy mn u vng lng Phao-l tun gi i Mng Lnh trong Ma-thi- 28:19-20 cch nghim chnh. Chc v ca ng bao gm truyn ging (xem Ma-thi- 28:19) v hun luyn (xem 15:36; Ma-thi- 28:20). x Ga-la-ti v x Phi-ri-gi Cm t x Ga-la-ti vn l ch tranh ci gia nhng hc gi rng y l s phn chia theo hnh chnh hay l sc tc trong khu vc min trung ca nc Th Nh K ngy nay. X Phi-ri-gi c nhc n ln u tin trong 2:10. Mt s ngi tri nghim L Ng Tun n t vng ny. Phao-l b ngn cm ging ti y trong 16:6. C ngi thc mc rng cm t lm cho ht thy mn u vng lng trong phn sau ca cu 23 m ch nhng ngi nhp o trong L Ng Tun t x Phi-ri-gi hay l nhng ngi tin Cha khi Phao-l ging ti t-b, Lt-tr v Y-c-ni, cng thuc v x Bi-si-i, min nam ca tnh Ga-la-ti. y l s khi u ca chuyn truyn gio th ba ca Phao-l (xem 18:23-21:16). BN NASB 18:24-28 24 By gi c mt ngi Giu-a tn l A-b-l, qu ti thnh A-lc-xan-tri, l tay kho ni v hiu Kinh thnh, n thnh -ph-s. 25 Ngi hc o Cha; nn ly lng rt st sng m ging v dy k cng nhng iu v c Cha Gi-xu, du ngi ch bit php bp-tem ca Ging m thi. 26 Vy, ngi khi s ging cch dn-d trong nh hi. B-rt-sin v A-qui-la nghe ging, bn em ngi v vi mnh, gii by o c Cha Tri cho cng k lng hn na. 27 Ngi toan sang x A-chai, th anh em gic lng cho v vit th gi dn mn phi tip i ngi t t. Khi ti ri, ngi c nh n c Cha Tri m b ch cho k tin theo. 28 V ngi ht sc b bc ngi Giu-a gia thin h, ly Kinh thnh m by t rng c Cha Gixu l ng Christ.

285

18:24 mt ngi Giu-a tn l A-b-l Rt t khi mt ngi Do Thi c t tn theo mt v thn Hy lp. A-b-l l ngi c hc thc cao v ngi ging o c ti hng bin (xem 18:24-19:1). Chc v ca ng ti C-rinh-t c kt qu, nhng tr thnh kh gii quyt khi mt trong ba phe phi (nhng ngi ng h Phao-l, Phi-e-r, A-b-l, xem I C-rinh-t 1-4) chn ng lm lnh o. ng t chi tr li C-rinh-t (xem I C 16:12). qu ti thnh A-lc-xan-tri y l thnh ph ln th nh trong quc La m, ni ting bi th vin to ln v c tnh hc thc. Thnh ph ny c mt cng ng Do Thi ng o (nh Kinh thnh Cu c c dch sang ting Hy lp, bn Septuagint) v cng l qu hng ca Philo, mt hc gi ng ngn Do Thi ni ting theo trng phi neo-Platonist. n thnh -ph-s Cng-v khng phi l mt sch s k tng trnh chi tit. Phao-l va ri khi thnh ph (xem cu 23). tay kho ni Ch ny trong ting Hy lp Koine c ngha l hng bin hoc l c hc vn. Trong bn Septuagint, logios c dng ch s by t ca Cha. A-b-l r rng c ti ni trc cng chng (thut hng bin Hy lp) hn Phao-l (so snh I C-rinh-t 1:17; 2:1; II C-rinh-t 10:10; v 11:6). ng l ngi ging dy mnh m. hiu Kinh thnh Ch Kinh thnh ch v Cu c. Trong Tn c, tt c nhng ng ni v kinh vn c linh cm u ch v Cu c (xem I T-sa-l-ni-ca 2:13; II Ti-m-th 3:16; I Phi-e-r 1:23-25; II Phi-e-r 1:20-21), ngoi tr II Phi-e-r 3:15-16 cho bit nhng th tn ca Phao-l (bng php loi suy) cng c c tnh c linh cm. A-b-l bit r Kinh thnh Cu c. Ch hiu c chuyn da trn ch dunatos trong nguyn ng; ch ny c dng cho c quyn trong li ni v vic lm ca c Cha Gi-xu trong Lu-ca 24:19, v ca Mi-se trong Cng-v 7:22. 18:25 Ngi hc y l dng NI TRNH TH NG TH QU KH HON THNH (PERIPHRASTIC PLUPERFECT PASSIVE) (xem Lu-ca 1:4). ng c hun luyn v s dy d ca c Cha Gi-xu, nhng ch n mt mc no hay l ch trong mt giai on. Curtis Vaughan, trong sch Acts, trang 118, phn ph ch #2, lit k nhng im m A-b-l c th bit v ging. 1. Ging l ngi chun b trc cho ng Mt-si-a. 2. ng chng minh rng ng Mt-si-a l Chin Con ca c Cha Tri, l ng gnh ti li ca th gian. 3. Gi-xu ngi Na-xa-rt chnh l ng Mt-si-a. C nhn ti cng cho rng s n nn c l c nhn mnh trong s ging dy ca ng bi n cng hin din trong cch ging dy ca Ging v c Cha Gi-xu. o Cha Ch o, ng l danh hiu u tin dng m t nhng ngi theo c Cha Gixu (xem 9:2; 19:9,23; 22:4; 24:14,22; Ging 14:6). N c s dng thng xuyn trong Cu c (xem Phc-truyn Lut-l K 5:32-33; 31:29; Thi-thin 27:11; -sai 35:8) din t np sng c tin. Khng r l trong khc kinh vn ti y n c mang ngha hay khng (xem 18:26). A-b-l cng bit vi iu v c Cha Gi-xu, nhng dng nh ch l bui u ca chc v trn trn gian ca Ngi; khng phi l Phc m sau s thng kh v phc sinh. ng cn c bit phn cn li ca cu chuyn (Paul Harvey). st sng Ch ny theo ngha en l bng chy tm linh. Cm t ny c m t lng nhit thnh ca A-b-l vi nhng g ng bit v hiu v cuc i v s ging dy ca c Cha Gi-xu. du ngi ch bit php bp-tem ca Ging m thi Cm t m t A-b-l c th l mt k xo trong bt php ca Lu-ca dng gii thiu nhng mn ca Ging ti 19:1-7. c mt vi t gio pht trin trong th k th nht lin quan s ging dy ca Ging Bp-tt. 286

Ging thc s l v tin tri cui cng ca Cu c, ngi chun b cho ng Mt-si-a (xem -sai 40:3; Ma-thi- 3:3), nhng ng khng phi l ngi rao ging Phc m u tin. Nu s ging dy ca Ab-l tp trung qu nhiu vo Ging, th ng nh mt tt c nhng im chnh yu v c Cha Gi-xu. C Ging v c Cha Gi-xu u nhn mnh n nn, c tin v sng thnh khit. Lc u, c hai u mi gi ngi Do Thi n vi mt cam kt mi trong c tin v hnh ng (giao c v s thnh tn v c tin c nhn trong YHWH). Tuy nhin, s ip ca c Cha Gi-xu khai trin thnh s qu quyt to bo v v tr trng tm ca Ngi (v d Ging 10 v 14), c th y l im thiu st ca A-b-l. 18:26 ngi khi s ging cch dn-d trong nh hi ng t ny c s dng khi Phao-l ging cho ngi Do Thi trong nh hi ti 13:46; 14:3; 19:8 v trc Ph-tu trong 26:26. A-b-l l ngi ging o mnh m v hiu qu. trong nh hi Lu rng B-rt-sin v A-qui-la cng hin din ti . y cng l thi quen ca Phao-l. B-rt-sin v A-qui-la B B-rt-sin c nhc n trc mt vi ln trong 18:18, 26; R-ma 16:3; II Ti-m-th 4:19. C nhng chi tit kh bt thng. C th b l ngi c c tnh mnh hn, hoc xut thn t gii thng lu La m. Trong Cng-v 18:2, cho bit A-qui-la l ngi Do Thi, nhng khng bao gi cp n B-rt-sin. H b buc phi ri khi R-ma theo chiu ch ca Hong Claudius trong nm 49 SC. H gp v kt bn vi Phao-l ti C-rinh-t v theo ng n -ph-s. C ba ngi u lm ngh may tri. em ngi v vi mnh Ch ny dng m t mt ai c chp nhn hay tip n nh l bn hu. Khng r B-rt-sin v A-qui-la thc hin iu ny cho A-b-l u v nh th no. H c th trao i ring vi ng hay l mi ng v nh h. Lu l h khng s nhc hay thch thc ng cch cng khai. gii by o c Cha Tri cho cng k lng hn na A-b-l l ngi chu hc hi, iu ny him c trong s nhng ngi ti nng c hc thc. R rng ng p ng vi hiu bit y hn v c Cha Gi-xu. 18:27 Ngi toan sang x A-chai Bn chp tay ting Hy lp D c thm vi li khn ni ca nhng tn hu C-rinh-t. ng l kiu mu ngi ging o thch hp vi h (kiu hng bin Hy lp). anh em gic lng cho v vit th y l nhng l th gii thiu t Hi thnh ny gi n Hi thnh khc c nhc n trong R-ma 16:1; II C-rinh-t 3:1; v II Ging. y l phng cch nhng Hi thnh ban u ngn nga nhng ngi ging o lu lc gi mo v ph ri Hi thnh. b ch cho k tin theo C hai cch hiu cm t ny. 1. Cm t ny m ch nhng tn hu c cu bi n in (theo nhng BN NASB, NKJV, NRSV, TEV) 2. Cm t ny m ch n in ca Cha lm mnh m A-b-l (theo bn NJB) ng t chnh, gip (ng gp) l th CH NH TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE INDICATIVE). A-b-l l mt n phc! NG TNH T (PARTICIPLE) tin th CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE), m ch h l nhng tn hu. Ti C-rinh-t, A-b-l thi hnh chc nng ca ngi hun luyn mn , ch khng phi l gio s. 18:28 A-b-l s dng Cu c trong cng mt cch nh Phi-e-r, -tin v Phao-l. Chng minh t Cu c c Cha Gi-xu chnh l ng Mt-si-a, l khun mu lp li trong nhng bi ging cho ngi Do Thi trong Cng-v. 287

CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. Ti sao B-rt-sin thng c nu tn trc tn chng trong Tn c? Phao-l bit B-rt-sin v A-qui-la nh th no? Ti sao? C khi no B-rt-sin v A-qui-la tr v R-ma khng? Ti sao chng ta bit iu ? So snh cch ging ca Phao-l v A-b-l. 5. A-b-l c phi l C-c-Nhn trc khi ng gp A-qui-la v B-rt-sin?

288

CNG V ON 19
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l ti -ph-s 19:1-7

NKJV
Phao-l ti -ph-s 19:1-10

NRSV
Chc v di ngy ca Phao-l ti -ph-s 19:1-7

TEV
Phao-l ti -phs 19:1-2a 19:2b 19:3a 19:3b 19:4 19:5-7

NJB
Nhng mn ca Ging ti ph-s 19:1-7

Nn tng ca Hi thnh ti ph-s

19:8-10 Cc con trai ca Sva 19:11-20 Nhng php l lm vinh hin ng Christ 19:11-20

19:8-10

19:8-10 Cc con trai ca S-va

19:8-10 Nhng thy php ngi Do Thi

19:11-20

19:11-14

19:11-12 19:13-17

19:15 19:16-20 19:18-19 19:20 Cuc bo ng ti -ph-s 19:21-27 Cuc bo ng ti ph-s 19:21-41 19:21-22 Cuc bo ng ti -ph-s 19:21-22 K hoch ca Phao-l 19:21-22 -ph-s: nhng ngi th bc ni lon 19:23-27 19:28-41 19:28-41 19:23-27 19:28-34 19:32-41 19:35-41 19:23-31

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di

289

tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T-* BN NASB 19:1-7 1 Trong khi A-b-l thnh C-rinh-t, Phao-l i khp nhng min trn, ri xung thnh -ph-s, gp mt vi mn . 2 Ngi hi rng: T khi anh em tin, c lnh c c Thnh Linh chng! Tr li rng: Chng ta cng cha nghe c c Thnh Linh no. Ngi li hi: Vy th anh em chu php bp-tem no? 3 Tr li rng: Php bp-tem ca Ging. 4 Phao-l bn ni rng: Ging lm php bp-tem v s n nn ti, m truyn dn phi tin ng s n sau mnh, ngha l tin c Cha Gi-xu. 5 Chng nghe by nhiu li, bn chu php bp-tem nhn danh c Cha Gi-xu. 6 Sau khi Phao-l t tay ln, th c c Thnh Linh ging trn chng, cho ni ting ngoi quc v li tin tri. 7 Cng ht thy mi hai ngi. 19:1 min trn y l mt tuyn ng khc bng ngang qua vng cao nguyn v nhng Hi thnh Phao-l thnh lp trong nhng chuyn truyn gio trc trong vng min nam Ga-la-ti. 19:2 T khi anh em tin, c lnh c c Thnh Linh chng? S kin h c gi l cc s (cu 1) v mnh t khi anh em tin cho bit nhng ngi ny tin o. Cu hi ny lin kt (1) s tip nhn c Thnh Linh cho c nhn ngay lc t lng tin, dng CH NH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) v NG TNH T CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE PARTICIPLE); (2) nhng cng tc c Thnh Linh chun b trc, nu khng th khng ai c th tin (xem Ging 6:44,65; R-ma 8:9). C nhiu tng mc v giai on trong vic lm ca c Thnh Linh (xem Ging 8:11-15). Sch Cng-v cnh bo nhng nh gii kinh hin i khng nn gio iu nhng yu t cn thit v trnh t ca s cu ri. Sch Cng-v ch ghi li nhng g xy ra, khng phi nhng g lun lun phi xy ra. S cu ri l mi lin h c nhn lin h n trn c con ngi, nhng thng thng th y l kinh nghim tin trin cng vi s su m ca mi lin h v s hiu bit kinh vn. Chng ta cng cha nghe c c Thnh Linh no S ging dy ca Ging khng sinh ra mt h qu tm linh no nu khng c c Thnh Linh (xem R-ma 8:6-11; I C-rinh-t 12:3; I Ging 4:2). Ging nhc n c Thnh Linh trong bi ging ca mnh (xem Ma-thi- 3:11; Mc 1:8; Lu-ca 3:16; Ging 1:32-33), nhng cn phi nh rng s ip ca Ging l mt s ip chun b, ch khng phi lm trn (xem -sai 40:3; Ma-thi- 3:3). Ging l tin tri Cu c cui cng, l ngi rao ging trong giai on chuyn tip v l ngi chun b cho ng Mt-si-a. ng hng dn chng n c Cha Gi-xu (xem Ging 1:19-42).

290

19:3 Vy th anh em chu php bp-tem no? H l nhng mn ca Ging Bp-tt. Dng nh h trung thnh theo chn l mnh nhn, nhng h cn phi nhn bit r rng hn v cuc i, s cht, s sng li v thng thin ca c Cha Gi-xu, ging nh A-b-l (xem 18:24-28). 19:3-4 Php bp-tem ca Ging Php bp-tem ca Ging gm c s n nn v trng i (xem Mathi- 3:11; Mc 1:15). Tuy nhin, n cn phi c lm trn bi c tin trong c Cha Gi-xu. Theo lch s, chng ta c bit c nhiu nhm t gio thnh hnh trong th k th nht t xng l nhng mn ca Ging Bp-tt (Recognitions of Clement, chng 60). Ghi li chi tit ny c th l phng cch ca Lu-ca dng ha gii nhng nh hng ca nhng nhm t gio trn. Chc v ca Ging khng hng v chnh ng nhng hng v c Cha Gi-xu (xem Ging 1:19-42). 19:5 danh c Cha Gi-xu Lu-ca m t php bp-tem trong danh c Cha Gi-xu (xem 2:38; 8:12,16; 10:48). Xem Ch c Bit: Danh hiu ca Cha trong 2:22. Ma-thi- trnh by php bp-tem trong danh Cha, Con v Thnh Linh (xem Ma-thi- 28:19). Nghi thc bp-tem khng phi l im chnh yu ca s cu ri m l tm lng ca ngi chu php bp-tem. Khi t nghi thc lm trng im th nhn mnh sai ch. S cu ri khng phi l nghi l ca b tch tu chnh, nhng l bc vo mi lin h n nn, tin cy vi c Cha Gi-xu. Xem ghi ch trong 2:38. Theo nhng g chng ta bit v A-b-l, mt ngi cng ch bit v php bp-tem ca Ging, khng phi lm php bp-tem li. c Thnh Linh c by t r rng trong s rao ging v dy d mnh m ca ng. 19:6 Sau khi Phao-l t tay ln, th c c Thnh Linh ging trn chng Vic t tay thng c cp trong lin h vi c Thnh Linh (xem 8:16-17; 9:17), nhng khng phi lun lun (xem 10:44). Xem Ch c Bit trong 6:6. Kinh thnh kt ni c Thnh Linh vi tn hu theo ba cch: (1) ti thi im tin nhn; (2) ti thi im lm bp-tem; v (3) khi t tay. S a dng ny cnh tnh chng ta v ch ngha gio iu trong vn ny. Sch Cng-v khng c nh dy v mt khun mu, nhng trnh by s vn hnh nng ng ca c Thnh Linh. Ti phi tha nhn rng vic mi hai mn ca Ging ni ting l lm ti ngc nhin. Thng thng trong sch Cng-v, ting l l bng chng dnh cho nhng tn hu Do Thi, by t c Cha Tri chp nhn mt nhm ngi mi hay l ph ro cn a l (xem y ghi ch trong 2:4b). Vy th nhng ngi ny i din cho nhm ngi mi no? H l nhng tn (xem cu 1). Ti sao Lu-ca chn s kin ny ghi li? ng chn gii thiu n cng vi A-b-l trong chng 18. Chi tit ny khng thch hp vi khun mu, iu ny c th l nhng nh gii kinh hin i p t mt ng hng hay l khun thc gii ngha khng thch hp cho nhng tc phm ca Lu-ca. C th s kin ni ting l ny ging vi s kin xy ra ti C-rinh-t . v li tin tri Ch ny c n Cu c v trng thi ngy ngt (xem I Sa-mu-n 10:10-12; 19:2324). Vn mch c th ng h cho s gii thch ny. Tuy nhin, ch ny trong I & II C-rinh-t (xem 11:4,5,9; 14:1,3,4,5,24,31,39) li m ch s rao ging Phc m mnh m. Rt kh nh ngha tin tri trong thi Tn c, bi v s y dy ca c Thnh Linh thng lin kt vi s rao ging Phc m mnh m, nn y c th l ch theo vn mch. 19:7 Cng ht thy mi hai ngi Mi hai l mt trong vi con s thng c dng theo biu tng trong Kinh thnh, nhng trong trng hp ny dng nh theo ngha en. Xem Ch c Bit: S Mi Hai trong 1:22.

291

BN NASB 19:8-10 8 Phao-l vo nh hi, v trong ba thng ging lun mt cch dn d ; gii by nhng iu v nc c Cha Tri m khuyn d cc k nghe mnh. 9 Song v c my ngi cng lng, t chi khng tin, gim ch o Cha trc mt dn chng, th ngi phn r h m nhm cc mn ring ra, v dy d hng ngy trong trng hc Ti-ra-nu. 10 Vic c lun hai nm, n ni mi ngi trong ci A-si, hoc ngi Giu-a hay l ngi G-rc, u nghe o Cha. 19:8 Phao-l vo nh hi y l khun mu tiu chun ca ng (xem 9:20; 13:5,14; 14:1; 17:2, 10; 18:4,19,26). ging lun mt cch dn d y l CH NH TRUNG CP HON THNH (PERFECT MIDDLE INDICATIVE), l mt trong nhng kt qu ca vic c y dy c Thnh Linh (xem 4:13,29,31; 9:28,29; 14:3; 18:26). Phao-l cu nguyn c th cho iu ny trong -ph-s 6:19. trong ba thng Dng nh nh hi ti -ph-s cho php Phao-l ging, dy v tranh lun trong nhiu ngy Sa-bt. Chnh iu ny by t s thng thn, chn tht ca Phc m v l mt bng chng v nhng n t Cha ban cho Phao-l. nc c Cha Tri y l ch chnh trong s ging dy ca c Cha Gi-xu. N cp n s cai tr ca c Cha Tri trn i sng con ngi hin thi m mt ngy kia s c lm trn trn khp t, cng nh trn tri (xem Ma-thi- 6:10). Xem Ch c Bit trong 8:12. 19:9 c my ngi cng lng, t chi khng tin Tt c mi ngi nghe Phc m u c s chn la (xem 17:32, 34). iu ny th hin trong v d v ngi gieo ging (xem Ma-thi- 13; Mc 4). N l b n ca ti li (xem II C-rinh-t 4:4). Ch cng lng (sklrun) l CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE), ch t chi khng tin dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE), cho bit s bt u ca mt hnh ng hay l s lp li hnh ng trong qu kh. y cng chnh l ch c s dng trong R-ma 9:18, khi Cha m t tm lng cng ci ca ngi Do Thi v cng lp li ng t trong H-b-r 3 v 4 (xem 3:8,13,15; 4:7) din t s cng lng ca dn Do Thi trong thi k lu lc trong ng vng. Cha khng ch ng lm lng con ngi cng ci, l nhng to vt Ngi yu thng v c dng ln theo hnh nh ca Ngi; nhng Cha c cho php con ngi chng nghch vi Ngi ri h t by l s xu xa chnh mnh (xem Rma 1:24,26,28) v by t bn cht ti li lm nhim to vt ca Ngi (xem -ph-s 2:1-3; 4:14; 6:1018). gim ch o Cha trc mt dn chng Phc m khc bit hon ton vi s loi tr v ch trng cy ni vic lm cng c ca Do-Thi-Gio, n ni khng th no c im chung nu khng chi b nhng gio l cn bn. Lu-ca tip tc lp li khun mu hung hng chng nghch Phc m ca nhng ngi Do Thi (xem 13:46-48; 18:5-7; 19:8-10; 28:23-28). o Xem ch thch ti 18:25. trng hc Ti-ra-nu Theo bn codex Bezae, D, c t th k th nm, c thm rng Phao-l dy t 11 gi sng n 4 gi chiu, trong khi thnh ph ang ngh tra v ni dy trng ch. y c th l mt chi tit theo li truyn khu, Phao-l c th lm vic trong gi cng nht thng ngy ri sau hun luyn trong gi ngh (xem 20:34). C vi gi thuyt lin quan n vic nhn dng Ti-ra-nu.

292

1. ng l mt gio s trit hc c Suidas nhc n. Suidas vit trong th k th mi da vo nhng ngun ti liu ng tin cy t thi c i. Nhng tc phm ca ng ging nh bch khoa ton th v chnh tr, vn chng v c nhng nhn vt i sau. 2. ng l mt tu s Do-Thi-Gio (Meyer), ngi iu hnh mt trng t thc ging dy lut php Mi-se, nhng khng c mt bng chng no cho quan im ny. 3. Ta nh ny lc ban u l mt phng tp th dc, nhng sau lm thnh mt hi trng c t tn theo hoc l do Ti-ra-nu lm ch. Phao-l phi di khi nh hi, v dng nh l c qu nhiu ngi tin o cho nn khng th s dng mt t gia, do ng phi thu mt hi trng. Bng cch ny cho php ng tip xc vi dn chng -ph-s. 19:10 hai nm Trong 20:31 Phao-l tnh ton b thi gian ng trong tnh ny ko di ba nm. mi ngi trong ci A-si y r rng l cch ni cng iu. c Cha Gi-xu thng s dng cch ni ny. y ch n gin l mt phn trong c tnh thnh ng ca vn chng phng ng. BN NASB 19:11-20 11 c Cha Tri li dng tay Phao-l lm cc php l khc thng, 12 n ni ngi ta ly khn v o bn vo mnh ngi m trn cc k au yu; th h c lnh bnh, v c cu khi qu d. 13 By gi c my thy tr qu l ngi Giu-a i t ni ny sang ch kia, mo ku danh c Cha Gi-xu trn nhng k b qu m, rng: Ta nhn c Cha Gi-xu ny, l ng m Phao-l ging, truyn khin chng bay. 14 Cc k lm vic l by con trai ca Sva, tc l mt ngi trong bn thy t l c Giu-a. 15 Song qu d p li rng: Ta bit c Cha Gi-xu, v r Phao-l l ai; nhng cc ngi l k no? 16 Ngi b qu d m bn xn vo chng, thng c hai ngi trong bn v hnh h d lm, n ni phi trn trung v b thng, trn ra khi nh. 17 Phm ngi Giu-a v ngi G-rc no thnh -ph-s u bit vic , th s hi, v danh c Cha Gi-xu c tn trng. 18 Phn nhiu k tin, n xng ti v t ra vic mnh lm. 19 C lm ngi trc theo ngh ph php em sch v mnh t trc mt thin h; ngi ta tnh gi sch , cng l nm mun ng bc. 20 y vy, nh quyn php ca Cha, o bn n ra, cng ngy cng c thng, 19:11 y khng phi l ln u tin c Cha Tri s dng nhng php l khc thng xc nhn chn l v s gi ca Ngi (xem 3:1-10; 5:15; 8:6,13; 9:40-42; 13:11-12; 14:8-11). S m tn v nhng tp tc huyn b lan truyn su m -ph-s. c Cha Tri, bi lng thng xt bao la, cho php quyn nng, thm quyn siu nhin ca Ngi, hin hu trong ng Mt-si-a, c by t ra qua Phao-l n nhng ngi b Sa-tan tri buc. i, n thng xt ca c Cha Tri! 19:12 khn y c th l nhng khn thm m hi vn trn u trong khi lm vic. o C th y l nhng tp-d mc khi lm vic, tng t nh ca th mc. Nhng s cha lnh ny by t s thng xt v quyn nng ca c Cha Tri, ng thi chng nhn Phc m v chc v ca Phao-l. c cu khi qu d Nhng qu ti y (xem Lu-ca 10:17; Cng-v 8:2) c gi l linh ti li (xem Ma-thi- 12:45; Lu-ca 7:21; 8:2; 11:26; Cng-v 19:12,13,15,16). Nhng Lu-ca cng gi chng l linh u (xem 5:16; 8:7). Trong Cng-v 16:16 ma qu c gi l linh ca s bi ton. Tt c nhng cm t dng nh u cng ngha. Phao-l thng cp n nhiu loi qu nh mi quyn, mi php, mi th lc, mi qun ch (-ph-s 1:21), nhng k lm u v nhng k cm quyn trong

293

cc ni trn tri (-ph-s 3:10), hay V chng ta nh trn, chng phi cng tht v huyt, bn l cng ch quyn, cng th lc, cng vua cha ca th gian m ti ny, cng cc thn d cc min trn tri vy (-ph-s 6:12). Nhng chi tit ny phi cp n nhng th bc t chc ca t linh. Nhng nhng thc mc th no, ti sao, u v i tng no u l phng on, bi v Kinh thnh khng tit l nhng m t chi tit v gii linh. Nhng Kinh thnh c by t r rng quyn nng ca ng Christ v cc s ca Ngi vt trn Satan v vng quc m ti cng nh s cht. Danh ca c Cha Gi-xu l Danh trn ht mi danh. Bit Ngi th c s cu ri, bnh an, phc hi y trn v sc khe. 19:13-16 my thy tr qu l ngi Giu-a S c mt ca nhng thy tr qu Do thi lc l iu rt ph bin (xem Lu-ca 11:19). Bi cnh ti y chng t r rng s ui qu khng da trn cng thc mu nhim (tn, danh hiu), nhng t mi lin h c nhn vi c Cha Gi-xu. Nu ging vn ti y khng qu su thm, th n rt l tc ci! Gi-se-pht c k li mt nghi l ui qu ca Eleazar trong Antiq. 8.2.5, bng cch gi hn Sa-l-mn ln ng. 19:13 qu Tn c thng xuyn cp n gii linh, nhng khng cho bit ngun gc hay nhng chi tit v t chc hay l hat ng. S t m, s hi v nhng nhu cu thc t trong chc v to nn rt nhiu phng on. Khng c ni no trong Tn c lit k n t ui qu, nhng nhu cu cho n t ny th c. C vi ti liu hu dng cho ti ny (1) Christian Counseling and the Occult ca Kouch; (2) Biblical Demonology and Demons in the World Today ca Unger; (3) Principalities and Powers ca Montgomery; (4) Christ and the Powers ca Hendrik Berkhof; v (5) Crucial Questions About Spiritual Warfare ca Clinton E. Arnold. Xem Ch c Bit: Ma qu trong 5:16. 19:14 S-va, tc l mt ngi trong bn thy t l c Giu-a Nhng hc gi hin i khng th tm ra tn ny trong nhng bn vn no khc. Tht kh gii thch vic c mt thy t l c ngi Do Thi (archiereus) ti -ph-s. Ti y c mt nh hi a phng, nhng ch c n th duy nht ti Gi-rusa-lem. Lu-ca cng dng chnh ch ny vi ln trong sch Phc m v sch Cng-v cho thy t l c v gia tc ti Gi-ru-sa-lem. C nhiu ngi gi nh rng ngi ny c lin h vi gia tc ca thy t l c, hoc c th l mt trong hai mi bn thy t l theo th t ca a-vt (xem I S-k 24:7-19). Nu ngi ny cng vi nhng con trai ca ng l thy t l, th tht l ngc nhin khi h khng s dng YHWH nh danh quyn nng ui qu. 19:15 Ta bit c Cha Gi-xu, v r Phao-l l ai ng t u tin l ginsk; cn ng t th hai l epistamai. Hai ch ny gn nh l ng ngha. C hai u c s dng thng xuyn trong sch Cng-v, nhng trong bi cnh ti y r rng c s tch bit trong s nhn bit ca ma qu: c Cha Gi-xu l ng Christ v Phao-l l s gi ca Ngi. 19:17 Lu-ca ghi li chi tit ny by t c Thnh Linh ca ngi, dng CH NH TH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT PASSIVE INDICATIVE) c Cha Gi-xu nh th no. 19:18 nhiu k tin y l NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). C nghi vn ti y l nhng ngi ny tin vo s huyn b hay cm t ny m ch nim tin mi trong Phc m ca h? Cng c th v mi tin o nn h vn cn b chi phi bi qu kh m tn. Xem Ch c Bit: Nhng Th ca ng t Cu Ri trong ting Hy lp trong 2:40. y l nhng ngi c th b chinh phc vi nhng g xy ra cho nhng thy php Do Thi trong cu 13-16. ngha ca s kin ny lan truyn nhanh chng, by t quyn nng trong thn v v danh ca c Cha Gi-xu, (xem cu 17). H chc phi nhn thc rt r quyn nng trong danh ny. c n y l CH NH TRUNG CP KHNG HON THNH (IMPERFECT MIDDLE INDICATIVE).

294

xng ti v t ra vic mnh lm Vng a Trung Hi c xa trn ngp nhng iu huyn b. Theo nim tin ph thng, khi tit l thn ch th s khin n tr nn v hiu. y l cch h lt b nhng vic lm theo lng tin huyn b trong qu kh. C mt th loi vn chng ma thut ni ting trong th gii c i c gi l nhng tc phm ca ngi -ph-s. S kin ny chng t s siu vit ca Phc m vt trn s m tn. (xem cu 20). CH C BIT: S XNG TI A. C hai dng cng mt gc t ting Hy lp dng cho ngha xng ti hay tuyn xng, homolegeo v exomologeo. T ghp ly t gc t homo, ngha l ging nhau; lego, ngha l ni; v ex, c ngha l ra t. ngha cn bn l ni cng mt s vic, hay l ng . Ch ex din t thm ngha v s tuyn xng cng khai B. Nhng ch ting Anh dch t nhm ch ny gm c: 1. Ngi khen (praise) 2. ng 3. Tuyn b (declare) 4. Tuyn xng (profess) 5. Xng ti C. Nhm t ny c hai cch s dng dng nh tri hn nhau: 1. Ngi khen (c Cha Tri) 2. Nhn ti iu ny c th pht trin t s nhn nhn ca con ngi v bn tnh thnh khit ca c Cha Tri v tnh trng ti li ca h. Nhn nhn mt s tht tc l nhn nhn c hai. D. Tn c c cc cch dng lin quan n nhm t ny nh sau: 1. Ha (Ma-thi- 14:7; Cng-v 7:17) 2. ng hay ng thun v iu g (Ging 1:20; T-sa-l-ni-ca 22:6; Cng-v. 24: 14; H-br 11:13) 3. Ngi khen (Ma-thi- 11:25; T-sa-l-ni-ca 10:21; R-ma 14:11; 15:9) 4. ng a. Vi mt ngi no (Ma-thi- 10:32; T-sa-l-ni-ca 12:8; Ging 9:22; 12:42; R-ma 10:9; Phi-lp 2:11; Khi huyn 3:5) b. V mt l tht no (Cng-v. 23:8; II C-rinh-t 11:13; I Ging 4:2) 5. Tuyn b cng khai ( ngha v lut php pht trin thnh mt s xc nhn mang tnh tn gio, Cng-v. 24:14; I Ti-m-th 6:13) a. Khng c s nhn ti (I Ti-m-th 6:12; H-b-r 10:23) b. C s nhn ti (Ma-thi- 3:6; Cng-v 19:18; H-b-r 4:14; Gia-c 5:16; I Ging 1:9) 19:19 ph php Xem Ch c Bit trong 8:9. Nhng sch v ny c th cp n nhng quyn sch ln hay l nhng cun giy ci ghi nhng li th hay l nguyn ra. Chng c gi trong ngi nh l nhng ba h mng v c gi tr rt ln, chng t (1) nhng ngi ny m tn n chng no v (2) v Phc m phng thch h ra sao. t trc mt thin h Nhng sch v rt l t gi v him. Khi nhng ngi mi tin o t nhng th ny by t cng khai s n nn v c tin ni ng Christ, ch khng phi ni nhng quyn lc tm ti na . 19:20 S ip Phc m c nhn cch ha. S tm tt ca Lu-ca gip chng ta chia sch Cng-v thnh su phn (xem 6:7; 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31).

295

BN NASB 19:21-22 21 cc vic ri, Phao-l c quyt nh theo Thnh Linh i ngang qua x Ma-x-oan v x A-chai, ng n thnh Gi-ru-sa-lem. Ngi ni rng: Khi ta thm thnh ri, cng phi thm thnh R-ma na. 22 Ngi bn sai hai ngi gip mnh l Ti-m-th v -rt sang x Ma-x-oan, song chnh ngi cn li trong ci A-si t lu na. 19:21 NASB Phao-l c quyt nh theo Thnh Linh NKJV Phao-l c quyt nh theo Thnh Linh NRSV Phao-l quyt nh trong c Thnh Linh TEV, NJB Phao-l nh Phao-l, c c Thnh Linh dn dt, quyt nh TEV (ph ch) y l s kt hp gia quyn t tr ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi. Khng r vic s dng ch linh m ch n: 1. c Thnh Linh hay 2. Tm linh con ngi (xem 7:59; 17:16; 18:25; R-ma 1:9; 8:16; I C-rinh-t 2:11; 5:4; 16:18; II C-rinh-t 2:11; 7:13; 12:18; Ga-la-ti 6:18; Phi-lp 4:23). Nu l c Thnh Linh, th y l mt v d ca quyn cai tr thin thng kt hp vi s p ng tng xng ca con ngi. Lu-ca thng hay c mt li nhn xt ngn gii thiu nhng s kin s xy ra sau . Theo Lu-ca, gn nh chc chn rng, Phao-l quyt nh ln thnh Gi-ru-sa-lem l theo s dn dt ca Cha (cht, cu 21), khng phi l h qu ca cuc bo ng do -m-triu v nhng ngi th bc ti -ph-s khi xng (xem cu 23-41). phi thm thnh R-ma na Phao-l cn (dei) thm ving Hi thnh ti R-ma (xem 9:15; R-ma 1:10) trn hnh trnh n Ty Ban Nha (xem R-ma 15:24, 28). ng mun h bit n ng v h tr chng trnh truyn gio ng thc hin. Phao-l cng mun em n nhng phc lnh, n t cho h. 19:22 -rt Trong R-ma 16:23, c nhc n mt ngi c tn ny. ng c gi l th qu ca thnh ph C-rinh-t. Tn ny cng c nhc n mt ln na trong II Ti-m-th 4:20. C th y ch cp n mt ngi, nhng iu khng chc chn. chnh ngi cn li trong ci A-si t lu na Phc m lan truyn khp ni cch vinh hin, nh hng v thay i c vng (xem I C-rinh-t 16:9). BN NASB 19:23-27 23 Lc , c s lon ln sanh ra v c o. 24 Mt ngi th bc kia, tn l -m-triu, vn dng bc lm khm n thn t-t-mi, sinh nhiu li cho th lm cng, 25 bn nhm nhng th v nhng k ng nghip li, m ni rng: Hi bn ta, cc ngi bit s thnh li chng ta sanh bi ngh ny: 26 cc ngi li thy v nghe ni, khng nhng ti thnh -ph-s thi, gn sut ht ci A-si na, rng tn Phao-l ny khuyn d v tr lng nhiu ngi, m ni rng cc thn bi tay ngi ta lm ra chng phi l Cha. 27 Chng ta chng nhng s ngh nghip phi b gim ch, li cng e rng n th ca i n thn t-t-mi b khinh d na, v n thn ta b tiu dit v s vinh hin m ci A-si v c th gii u tn knh chng.

296

19:23 o y l danh xng sm nht ca C-c-Gio, trnh by khi nim Cu c (xem Thi-thin 1:1,6; 5:8; 25:4,8,9,12; 27:11; 37:5,7,23,34) v i sng c tin (xem 9:2; 19:9,23; 22:4; 24:14,22; cng c th 18:25-26). 19:24 khm y c th l nhng tng bc nh (1) ca n th n thn t-t-mi (2) thin thch iu khc theo hnh ph n c nhiu bu v. Kho c hc tm c nhiu tng n thn ny bng bc, nhng khng c mt tng no v n th. n th ny l mt trong by k quan ca th gii lc by gi. Nn ca n th ngang 100 b, di 340 b. N c 177 ct chng cao 55 b, ng knh 6 b. N ln hn n Pantheon A-thn bn ln (Pliny, Nat. Hist. 36:95-97, trang 179). t-t-mi N thn t-t-mi c th phng ti -ph-s khng th ng nht vi n thn i-anh trong nhng n th a thn ca ngi La m. N thn ny ging vi Cybele, n thn M. Tp tc tn ngng ny ging nhiu vi tn ngng th thn sinh sn trong x Ca-na-an (tham kho M. R. Vincent, Word Studies, vol. 1, trang 271). sinh nhiu li S bt b ny cn bn v l do kinh t (xem cu 25,27). th T ch Hy lp ny chng ta c ch technician trong Anh ng. Trong th gii a Trung Hi c xa, nhng nhm, phng hi th rt ph bin v c uy th. C th Phao-l cng l thnh vin ca hi th may tri. 19:26-27 Chi tit ny cho chng ta ci nhn su sc v thnh cng v thm nhp ca chc v Phao-l ti vng chu. thn bi tay ngi ta lm ra chng phi l Cha iu ny phn nh khi nim Cu c v s h khng ca thn tng (xem Phc-truyn Lut-l K 4:28; Thi-thin 115:4-8; 135:15-18; -sai 44:9-17; Gi-r-mi 10:3-11). 19:27 C v s trch on trong vn chng Hy lp thuc th k th nht cp n n thn t-t-mi ca ngi -ph-s. Dng nh c n ba mi chn thnh ph ring bit trong vng a Trung tham d vo tp tc th n thn sinh sn ny. BN NASB 19:28-41 28 Chng nghe by nhiu li, bn ni gin lm, ct ting ku rng: Ln thay l n thn t-tmi ca ngi -ph-s! 29 C thnh thy u ri lon; chng ng lng n rp ht, ko theo mnh Gai-t, A-ri-tt, l ngi Ma-x-oan, bn ng i vi Phao-l. 30 Phao-l mun chnh mnh ra mt trc dn chng, nhng mn chng cho. 31 Cng c my quan ln x A-si, l bn hu ngi sai n xin ngi ch i n rp ht. 32 Ngi th reo ln th ny, k th la ln th khc; v trong hi om sm, phn nhiu ngi cng khng bit v c no mnh nhm li. 33 Chng bn ko A-lc-xan- t trong m ng ra, v ngi Giu-a x ngi ra ng trc; ngi bn ly tay ra du, mun ni cng dn chng binh vc bn mnh. 34 Nhng va khi on dn nhn ngi l ngi Giu-a, th ku rp ln c trong hai gi, rng: Ln thay l n thn t-tmi ca ngi -ph-s. 35 By gi, c ngi th k thnh ph dp yn on dn, ni rng: Hi ngi -ph-s, h c ai chng bit thnh -ph-s l canh gi n th n thn ln t-t-mi v tng thn y t trn tri ging xung sao? 36 Bi iu tht chi ci chng ni, nn cc ngi kh yn, ng lm s g vi v. 37 V nhng tn m cc ngi ko n y, chng

297

phi mc ti hoc phm n ca thnh, hay lm lng ngn vi n thn chng ta u. 38 Vy, nu -m-triu v cc th lm cng vi ngi c cn kin co ai, th c ngy x on v quan trn th; mc h kin co nhau. 39 V bng cc ngi c ni vic khc na, th kh quyt nh vic trong hi ng theo php. 40 V e cho chng ta b hch v s dy lon xy ra ngy hm nay, khng th tm l no binh vc s nhm hp ny. 41 Ngi ni by nhiu li, bn cho chng v. 19:28 Chi tit ny chng t trong th gii c i tn ngng v truyn thng a phng c tn sng nh th no. Nhiu ngi sinh sng bng nhng cch thc, ngnh ngh lin h n nhng n th ti a phng. Ln thay l n thn t-t-mi ca ngi -ph-s N thn sinh sn ny thng c gi l V i. y cng c th l khu hiu ca nghi thc th phng trong n th. 19:29 ng lng n rp ht Tn tch ca rp ht rt ln t thi La m vn cn n ngy nay, c sc cha khong 25 n 56 ngn ngi (ty theo cch c tnh). ng lng Cng-v thng s dng cm t ng lng m t s hip nht v thng cng gia cc tn hu (xem 1:14; 2:1,46; 4:24; 5:12; 8:6; 15:25), nhng cng trnh by ti c kt hip nh th no (xem 7:57; 12:20; 18:12). T thn s hip mt khng phi l mc tiu. Mc ch ca s hip mt mi l im quan trng. Gai-t ng t thnh t-b (xem 20:4). y l tn rt thng thng, v vy rt kh qu quyt s nhn dng (xem I C-rinh-t 1:14; III Ging 3). A-ri-tt ng t thnh T-sa-l-ni-ca (xem 20:4; 27:2; C-l-s 4:10-11; Phi-lp 2:4). 19:30 mn chng cho Phao-l l ngi c ch mnh m. Tuy nhin, ng cho php nhng tn hu khc can thip trong mt s quyt nh (xem cu 31). 19:31 my quan ln x A-si Ch ny c ngha nhng quan chc c bu c ti a phng, nhng c dng trong nhiu khc nhau. y l mt thut ng khc c Lu-ca s dng chun xc ch nhng quan chc chnh tr ti a phng. Dng nh h cng l nhng tn hu, hay t nht cng l bn ca Phao-l. Mt ln na, Lu-ca chng t rng C-c-Gio khng phi l mi e da n s cai tr ca chnh quyn a phng. Vi nhng cu ging nh cu ny, c nhiu nh gii kinh phng on rng sch Cng-v c vit c khi Phao-l b xt x ti R-ma. Ht ln ny n ln khc, Hi thnh gp phi nhng mu thun vi ngi Do Thi ch khng phi t chnh quyn. 19:32 hi y cng chnh l ch Hy lp (ekklsia) dng cho Hi thnh. Trong Cng-v 19:32,39, v 41 n ch s nhm hp ca nhng ngi trong thnh ph. Hi thnh ban u chn ch ny v n c s dng trong bn Septuagint cho hi chng dn Do Thi. phn nhiu ngi cng khng bit v c no mnh nhm li y l mt cnh tng thng thng ca m ng. 19:33 A-lc-xan- Nhng ngi Do Thi ti a phng mun m ng hiu rng h l mt nhm tch bit vi nhng gio s lu ng, nhng n li phn tc dng. Liu y c phi cng l mt ngi cp trong II Ti-m-th 4:14 hay khng th khng r, nhng trong I Ti-m-th 1:20 to nn nhiu ng vc.

298

ly tay ra du y l mt phong tc yu cu im lng trc khi mt ai pht biu (xem 12:17; 13:16; 19:33; 21:40). binh vc Chng ta c ch apology trong Anh ng t ch Hy lp ny, m ch s bin h php l. Lu-ca s dng ng t ny thng xuyn (xem Lu-ca 12:11; 21:14; Cng-v 19:32; 24:10; 25:8; 26:1,2,24) cng nh dng danh t trong Cng-v 22:1 v 25:16. 19:34 Chi tit ny chng t (1) s k th Do Thi trong th gii Hy lp-La m hay (2) s phn n ca m ng i vi chc v ca Phao-l. 19:35 th k thnh ph y l vin chc dn s trng ca thnh ph, gi vai tr lin lc gia chnh quyn La m vi nhng thnh ph c nhng n th ni ting. Ch Hy lp l grammateus. Ch ny thng hay s dng trong Cng-v cho nhng thy dy lut Do Thi (xem 4:5; 6:12; 23:9). Trong bn Septuagint, n dng cho nhng ngi lnh o Ai-cp bo co vi cp cao hn (xem Xut -dp-t K 5:6) v cho nhng quan chc Do Thi (xem Phc-truyn Lut-l K 20:5). thnh -ph-s l canh gi n th Ch canh gi trong ngha en l ngi qut n th (nekos, canh gc n th). Tn gi ny tr thnh mt danh hiu cao qu, d rng t ban u n ch loi y t thp hn nht trong n th. tng thn y t trn tri ging xung Tng ny c l l mt thin thch c hnh dng ph n vi nhiu bu v. y qu tht l hnh tng hon ho cho tn ngng th s sinh sn. Ch tri trong ngha en l ri xung t thn Zeus (dios). 19:37 Cuc bo ng n ra khng c l do, v vy, c th b xt x theo lut php La m (xem cu 40). 19:38-39 mc h kin co nhau Hy h thc hin theo nhng phng thc xt x kin tng sn c. Hai cu ny l hai cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL). 19:38 quan trn th C hai loi tnh trong quc La m: nhng tnh do Hong cai tr v nhng tnh do Thng ngh vin cai tr (Augustus, Acts of Settlement, nm 27 TC). Nhng tnh La m: 1. Thuc quyn Thng ngh vin do quan trn th cai tr. 2. Thuc quyn Hong do nhng quan legatus pro proetors cai tr. 3. Nhng tnh nh hn thuc din c vn do nhng vin chc praefectus cai tr. 4. Nhng thnh ph t do, do lnh o a phng cai tr, nhng theo khun mu La m. 5. Nhng thuc a nh Pa-les-tin, do lnh o a phng cai tr, nhng b nhiu gii hn v quy ch. -ph-s l mt tnh Thng ngh vin, do c mt quan trn th. Nhng quan trn th c cp ba ln: 1. S-git Phau-lt, o Chp-r, Cng-v 13:7-8,12 2. Ga-li-n, ti A-chai, Cng-v 18:12 3. V danh, -ph-s, Cng-v 19:38 19:39-40 hi ng y l ch ekklesia, c nhng thnh-bang Hy lp dng cho s hi hp c thnh ph. N c s dng cho Hi thnh, v bn Septuagint dng ch ny dch ch Do Thi hi chng (Qahal). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. 299

Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Chng ta c nn xem nhng cu 2-6 l bng chng bn vn cho : a. Vic bp-tem li mt s tn hu ? b. Php t tay nhn n t ni ting l tng ng? 2. nh ngha ni tin tri (cu 6). 3. Ti sao sch Cng-v ghi li vic Phao-l tip xc vi c A-b-l v nhng mn ca Ging Bp-tt? 4. Nhng cu 11-12 l thng thng vi Hi thnh trong mi thi i, mi vn ha? Ti sao? Ti sao khng phi? 5. Ti sao ui qu khng lit k trong danh sch nhng n t thing ling? 6. Ti sao nhng tn hu khng c cung cp thm nhng hiu bit v ch ny trong Kinh thnh? 7. Mc ch ca nhng s kin php l ny l g? (xem cu 17)

300

CNG V ON 20
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Hnh trnh ca Phao-l n Ma-x-oan 20:1-6 Phao-l ving thm Tr-ch gi t 20:7-12 Hnh trnh t Tr-ch n Mi-l 20:13-16 Phao-l ging cho nhng trng lo ti ph-s 20:17-24

NKJV
Nhng hnh trnh ti Hy lp 20:1-6 Chc v ti Tr-ch 20:7-12 T Tr-ch n Mi-l 20:13-16 Nhng trng lo ph-s c khen ngi 20:17-38

NRSV
Ving thm Hy lp ln cui 20:1-6 Hnh trnh tr v Pales-tin ca Phao-l 20:7-12

TEV
n Ma-x-oan v A-chai 20:1-6 Phao-l ving thm Tr-ch ln cui 20:7-12 T Tr-ch n Mi-l

NJB
Phao-l ri -ph-s 20:1-6 Tr-ch: Phao-l khin mt ngi cht sng li 20:7-12 T Tr-ch n Mi-l 20:13-16 T gi cc trng lo ti -ph-s 20:17-18a 20:18b-21 20:22-24

20:13-16

20:13-16 Bi ging t gi ca Phao-l cho nhng trng lo -ph-s

20:17-18a 20:18b-24

20:17-24

20:25-35

20:25-35

20:25-31

20:25-27 20:28 20:28-32

20:32-35 20:33-35 20:36-38 20:36-38 20:36-38 20:36-38

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn 301

CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. y l mt tm lc rt vn tt chc v ca Phao-l ti Ma-x-oan v Hy lp trong chuyn truyn gio th ba, do trong mt chng mc no to nn nhng ng nhn. B. Cch thc tt nht thit lp trnh t chc v ca Phao-l trong vng ny l tham kho nhng th tn ca ng, c bit l th I v II C-rinh-t. C. Nhng c gng ca Lu-ca trnh by chi tit nhng di chuyn ca Phao-l bng cch s dng nhng ct mc thi gian v a danh, nhng chnh s vn tt to nn nhng ng nhn. NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 20:1-6 1 Khi s ri lon yn ri Phao-l vi cc mn n, khuyn bo xong, th t gi m i n x Ma-x-oan. 2 Ngi tri khp trong min ny, dng nhiu li khuyn bo cc tn ; ri ti nc G-rc, 3 ba thng. Lc gn xung thuyn qua x Sy-ri th ngi Giu-a lp k hi ngi, nn ngi nh tri qua x Ma-x-oan m trc v. 4 S-ba-t, con Bi-ru, qu thnh r, cng i vi ngi, li c A-ri-tt v X-cun-u qu thnh T-sa-l-ni-ca, Gai-t qu thnh t-b v Ti-m-th; Ti-chi-c v Tr-phin u qu ci A-si. 5 Nhng ngi ny i trc, i chng ta ti thnh Tr-ch. 6 Cn chng ta, khi nhng ngy n bnh khng men qua ri, th xung thuyn ti thnh Phi-lp, trong nm ngy gp nhau ti thnh Tr-ch, ri chng ta li by ngy. 20:1 Khi s ri lon yn ri Cm t ny rt m h. N khng c m ch rng Phao-l ri khi ph-s ngay lp tc v cuc bo ng do -m-triu khi xng. Phao-l ra i khng phi v cuc bo ng, nhng v cng tc truyn ging ca ng hon tt, theo nh chnh li ca -m-triu tuyn b r rng (xem 19:26). Phao-l vi cc mn n, khuyn bo xong Phao-l quan tm n c s ging o v s hun luyn (xem cu 2; Ma-thi- 28:18-20). Tuy rng Phc m cn phi c tip nhn cch c nhn nay tr thnh mt gia nh cn phi chm sc (xem I C-rinh-t 12:7). Mc tiu cho nhng tn hu a phng l Hi thnh. 20:2 Ngi tri khp trong min ny y c th l (1) Illyricum (xem R-ma 15:19) hay l (2) nhng thnh trong x Ma-x-oan nh Phi-lp, T-sa-l-ni-ca v B-r. ti nc G-rc G-rc (Hellas) Ti y c ngha l tnh A-chai ca La m (xem 19:21). Chi tit ny cp n thnh ph C-rinh-t. Phao-l c chc v m rng trong khu vc ny. Chnh trong khong thi gian ny ng vit sch R-ma. ng lo lng v Hi thnh ti C-rinh-t, trnh by r rng trong I C-rinh-t 16:5-9 v II C-rinh-t 2:12-13. 20:3 Cu Kinh thnh ny lin quan n nhng d tnh du hnh ca Phao-l. ng thng phi thay i chng v hon cnh. Trong trng hp ti y, Phao-l ngh rng vic n mt chuyn tu i hnh hng v Gi-ru-sa-lem khng phi l khn ngoan nn ng i ng b.

302

ngi Giu-a lp k hi ngi C th l ng d tnh i trn mt chic thuyn hnh hng s cp ti tt c nhng bn cng n nhng ngi Do Thi i hnh hng v Gi-ru-sa-lem d nhng k l. S-ba-t, A-ri-tt, X-cun-u, Gai-t, Ti-m-th, Ti-chi-c, Tr-phin y c th l nhng ngi t nhiu Hi thnh gi n thp tng vi Phao-l chuyn s tin gip cho Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem I C-rinh-t 16:1-3; II C-rinh-t 8-9). S-ba-t c th l S-xi-ba-t trong R-ma 16:21. A-ri-tt c nhc n trong Cng-v 19:29; 27:2 v C-l-s 4:10. Ti-chi-c c nhc n trong -ph-s 6:21-22; C-l-s 4:7-8; II Ti-m-th 4:12 v Tt 3:12. Gai-t c cp trong Cng-v 19:29. Tr-phin c cp trong Cng-v 21:29 v II Ti-m-th 4:20. y l mt trch on t sch gii kinh I C-rinh-t ca ti. s ng gp Logia l ch c tm thy trong mt bn giy ci ting Hy lp Ai-cp dng cho s tin tng cho mc ch tn gio, nhng khng lin h n thu thng thng (xem Moulton, Milligan, The Vocabulary of the Greek Testament, trang 377). Trong bi cnh ti y, khng r s tin ny l mn qu thng k hay l c bit gi n Hi thnh. Phao-l khi xng vic lu tm n ngi ngho trong vng Giu- trong cuc m lun vi Gia-c, Phi-e-r, Ging v Ba-na-ba trong Ga-la-ti 2:10; 6:10. Tng phm ny khi u ti Hi thnh An-ti-t ni Phao-l v Ba-na-ba hu vic Cha, Cng-v 11:27-30. Tng phm ny c nhc n trong nhiu sch Tn c (xem R-ma 15:26; II C-rinh-t 8-9; I C-rinh-t 16:1). N l mt n lc chng thc mi lin h gia Hi thnh Do Thi m v cc Hi thnh ngi ngoi bang. Phao-l gi tng phm ny bng nhiu tn. 1. b th, Cng-v 24:17 2. thng cng, R-ma 15:26,27; II C-rinh-t 8:4; 9:13 3. mn n, R-ma 15:27 4. phc v, R-ma 15:27; II C-rinh-t 9:12 Theo II C-rinh-t 8:6,16 dng nh Tt l i biu Hi thnh. Tht l thng khi Lu-ca khng bao gi nhc n Tt trong sch Cng-v. C mt gi thuyt cho rng Tt chnh l anh em ca Lu-ca, v bi s khim tn m Lu-ca lc b tn ng. iu ny cng c th gii thch rng mt ngi anh em khng tn trong II C-rinh-t 8:16, nhiu ngi cho rng chnh l Lu-ca (Origen ghi li trong Eusebius His. Eccl. 6.25.6; A. T. Robertsons, Word Pictures in the New Testament, trang 245). F. F. Bruce, trong quyn Paul: Apostle of the Heart Set Free, c nhn xt v gi thuyt Tt v Lu-ca l anh em. Mt cch gii thch cho s im lng ca Lu-ca v Tt, mt trong nhng ngi ph t tn cn ca Phao-l l Tt, chnh l anh em ca Lu-ca; xem W. M. Ramsay, St. Paul the Traveller and the Roman Citizen (London, 1895), trang 390; Luke the Physician and Other Studies (London, 1908), trang 17 f.; A. Souter, Mt mi lin h gi nh gia Tt v Lu-ca, Expository Times 18 (1906-7), trang 285, cng nh Mi lin h gia Tt v Lu-ca, trang 335 f. Nhng nu theo mi lin h gi nh ny, th gi thuyt Lu-ca chnh l ngi anh em trong II C-rinh-t 8:18f (xem trang 320) b loi b v: mc ch ca Phao-l gi ngi anh em ny cng thp tng vi Tt l gi vai tr mt ngi gim st c lp m bo cho s lim khit trong vic qun l s tin cu tr. Mc ch ny tr nn v tc dng nu to c cho s ch trch bi mi lin h huyt thng gn gi ca hai ngi. Khng c iu g tt hn vun p cho mi nghi ng sn c. (trang 339 ph ch s 5). 20:5 chng ta Lu-ca bt u li vic tng trnh trong t cch l nhn chng b gin on t thnh Phi-lp (xem Cng-v 16). Cc phn on vi danh xng chng ta l 16:10-17; 20:5-15; 21:1-18; v 27:1-28:1b. 20:6 nhng ngy n bnh khng men y l k l hi t chc trong by ngy vo khong gia thng T kt hp vi l Vt Qua ko di mt ngy (xem Xut -dp-t K 13). Nn tng Do-Thi-Gio ca Phao-l chi phi cch ng nh mc thi gian. Chng ta khng bit g v ngi Do Thi hay l nh hi ti thnh Phi-lp, do Phao-l gi nhng k l ny khng phi v mc ch truyn ging (xem I C-rinh-t

303

9:19-23). C th n ch nhc n v ng d tnh hnh trnh n Gi-ru-sa-lem vo L Ng Tun (xem 20:16). BN NASB 20:7-12 7 Ngy th nht trong tun l, chng ta ang nhm li b bnh; Phao-l phi i ngy mai, nn ngi ni chuyn vi cc mn , v c ging lun cho n na m, 8 c nhiu n trong phng cao m chng ta ng nhm li. 9 Mt g tui tr tn l -tch, ngi trn ca s, ng gc trong khi Phao-l ging rt di; v b ng m qu, nn t tng lu th ba t xung, lc dy thy cht ri. 10 Nhng, Phao-l bc xung, nghing mnh trn ngi, m ly m ni rng: Ch bi ri, linh hn cn trong ngi. 11 Phao-l li tr ln, b bnh m n; ging lun lu cho n sng mi i. 12 Cn g tui tr ngi ta em i th c sng, s y lm cho mi ngi u yn i lm. 20:7 Ngy th nht trong tun l, chng ta ang nhm li b bnh Chi tit ny chng t nghi thc hp mt ca Hi thnh ban u trong ngy Cha Nht bao gm ba n thng cng (cu 11) v ba n ti tng nim (b bnh l mt thnh ng Tn c cho L Tic Thnh). Chnh c Cha Gi-xu thit lp s th phng vo ngy Cha Nht bng nhng ln hin ra sau khi phc sinh (xem Ging 20:19,26; 21:1; Lu-ca 24:36; I C-rinh-t 16:2). Trong b Helps for Translator (The Acts of the Apostles ca Newman v Nida, trang 384) cho rng Lu-ca ang cp n gi Do Thi, do s kin ny chc hn l xy ra vo ti th by (bn TEV), nhng a s cc bn dch u dch st ngha en, ngy u tin trong tun l. y l ln duy nht cm t ny xut hin trong sch Cng-v. Phao-l ch dng cm t ngy u tin trong tun l trong I Crinh-t 16:2, m ch ngy Cha Nht. c ging lun Phao-l c mun dy d v khch l n mc ti a (xem cu 2,31). cho n na m Ngi Do Thi khi tnh mt ngy t lc mt tri ln hay l bui ti da theo Sng-Th-K 1, trong khi ngi La m khi tnh mt ngy t na khuya. 20:8 c nhiu n y chc hn phi l mt bu khng kh ngt ngt v nng bc. Dng nh Lu-ca ang c gng gii thch ti sao -tch ng gc. 20:9 g tui tr T ng c dng ti y ch n mt ngi ang giai on sung mn ca cuc i. Mt ch khc c s dng trong cu 12, m ch l mt tr em. -tch l mt thanh nin trai tr. -tchng gc trong khi Phao-l ging rt di y l NG TNH T TH NG HIN TI (PRESENT PASSIVE PARTICIPLE) cho mt bng chng Kinh thnh v nhng bi ging di v thnh gi ng gc. dy thy cht ri Dng nh thanh nin ny cht . Xem cu 12. 20:10 nghing mnh trn ngi, m ly Phao-l hnh x ging nh -li v -li-s trong Cu c, cng khin ngi cht sng li trong cch tng t (xem I Cc Vua 17:21; II Cc Vua 4:34). ng ni vi mi ngi rng ng bi ri, nhng trong thc t, ti chc rng Phao-l nhc tm v chuyn ny . Ch bi ri y l dng MNH LNH HIN TI (PRESENT IMPERATIVE) vi mt MO T TIU CC (NEGATIVE ARTICLE) thng c ngha chm dt mt hnh ng ang din ra.

304

BN NASB 20:13-16 13 Cn chng ta, th i trc, chy thuyn n thnh A-st, l ni chng ta phi gp Phao-l; ngi nh vy, v mun i b. 14 Chng ta gp ngi ti thnh A-st, bn em ngi i vi, n thnh Mi-ti-len. 15 Ri i t ni , vn theo ng bin, ngy mai n ngang o Chi-. Qua ngy sau, chng ta gh vo thnh Sa-mt, cch mt ngy na, th ti thnh Mi-L-vi K 16 V Phao-l quyt nh i qua trc thnh -ph-s xong khng dng li ti , e cho chm tr trong ci A-si. Ngi vi i ng c th n thnh Gi-ru-sa-lem kp trong ngy L Ng Tun. 20:13 thuyn Nhng k hoch du hnh ca Phao-l b buc phi thay i v c mu m m hi khi ng d nh tin hnh trn bin (xem cu 3). C l Phao-l mun bit trc c nhng ai trn tu trc khi i. Phao-l i ng b t Tr-ch n A-st, ti ng s ln chic tu khi hnh t Tr-ch. Tt c nhng ngi cp trong cu 4 u trn tu. 20:14 n thnh Mi-ti-len y l thnh ph chnh ca o Lesbos, l o ln nht nm ngoi khi vng Tiu (min ty Th Nh K). 20:15-16 S hiu bit ca Lu-ca v i thuyn bum khin chng ta kinh ngc. ng s dng nhiu thut ng ca thuyn bum trong tng trnh ca ng, nhng phn on chng ta trong sch Cng-v. C nhiu phn on chng ta lin h n vic du hnh bng ng bin. Hin nhin, ng l mt ngi hc thc i y nhiu ni. 20:15 Chi- y l mt o trong bin Aegean, l mt hn o hp, di, rt gn b bin. Sa-mt y li l mt hn o khc ngoi khi b bin min ty ca Tiu , gn -ph-s. Mi-l Ni y tng l mt hi cng ln v quan trng trn b pha nam ca thnh ph -ph-s ngay ti ca sng Maeander. Phao-l xung tu ti y v mi nhng lnh o Hi thnh -ph-s n. Hnh trnh di khong ba mi dm. 20:16 Phao-l quyt nh i qua trc thnh -ph-s, song khng dng li ti Chi tit ny dng nh m ch rng Phao-l c quyn iu khin chic thuyn. Nu ng nh vy, th (1) h thu c mt chic tu cho ring h hay l (2) h chn mt chic tu khng gh ngang qua -ph-s. L Ng Tun y l mt k l ca ngi Do Thi nm mi ngy sau L Vt Qua. Phao-l tr L Vt Qua trong cu 3. nu y l IU KIN BC BN (FOURTH CLASS CONDITIONAL) ei vi CCH MONG MI (OPTATIVE MOOD) by t mt c mun. CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CNG-V 20:17-21:16 A. C yu t t v trong phn on ny, dng nh l c nhm ngi no tip tc tn cng Phaol cch c nhn (xem cu 33). B. Ti y c v d duy nht trong sch Cng-v Phao-l ging cho nhng tn hu. Trong Cng-v 13:66ff ng ging cho ngi Do Thi, trong khi 14:15ff v 17:22ff ng ging cho ngi Hy lp. C. S ip ny tng t vi nhiu l th ca Phao-l, theo ng nh k vng. Nhng ngn t c o ca Phao-l phn nh trong li khuyn nh gi t ny.

305

BN NASB 20:17-18a 17 By gi, Phao-l sai ngi thnh Mi-l i ti thnh -ph-s mi cc trng lo trong Hi thnh n. 18 Khi cc ngi y nhm cng ngi, ngi ni rng 20:17 Mi-l Cng ny nm ba mi dm pha nam ca thnh ph -ph-s. trng lo T ch ny (presbuteros) chng ta c c ch Trng Lo hay Trng Nhim. Theo Cng-v 20:17,28 v Tt 1:5,7 ch trng lo (presbuteroi) v gim mc (episcopoi) l ng ngha vi ch mc s. Ch trng lo c gc Do Thi (cc lnh o ca cc chi phi Do Thi) v ch gim mc hay b trn pht xut t nn tng chnh tr/qun tr ca nhng thnh-bang Hy lp. Ch c hai nhm nhng lnh o Hi thnh a phng c nhc n trong Tn c l nhng mc s v nhng chp s (xem Phi-lp 1:1). C th c n ba nhm c lit k trong I Ti-m-th 3, trong c cp chc phn ca nhng b ga hay l n chp s (xem R-ma 16:1). Lu rng ch ny trong dng s nhiu. Chc hn cp n nhng lnh o ca nhng Hi thnh ti gia (xem 11:30; 14:23; 15:2,4,6,22-23; 16:4; 21:18; I Ti-m-th 5:17, 19; Tt 1:5; Gia-c 5:14; I Phi-er 5:1). Hi thnh Ch Hy lp ny (ekklesia) l ch c dng cho s hi hp thnh ph (cf 19:39). Tuy nhin, ch ny cn c dng dch cm t hi chng (qahal) Y-s-ra-n ca Cu c trong bn Septuagint. Hi thnh ban u chn ch ny m t tp th mi ca ngi tin o v ng nht h vi dn s ca c Cha Tri trong Cu c. Hi thnh Tn c xem chnh mnh l s hon thnh nhng li ha trong Cu c, v Gi-xu ngi Na-xa-rt l ng Mt-si-a. BN NASB 20:18b-24 18 t ngy ti mi n ci A-si, hng n lun vi anh em cch no, anh em vn bit, 19 ti hu vic Cha cch khim nhng, phi nhiu nc mt, v gia s th thch m ngi Giua lp mu hi ti. 20 Anh em bit ti chng tr ni rao truyn mi iu ch li cho anh em, chng giu iu chi ht, li bit ti dy anh em hoc gia cng chng, hoc t nh ny sang nh kia, 21 ging cho ngi Giu-a nh cho ngi G-rc v s n nn i vi c Cha Tri, v c tin trong c Cha Gi-xu l Cha chng ta. 22 Ka, nay b c Thnh Linh rng buc, ti i n thnh Gi-ru-sa-lem, chng bit iu chi s xy n cho ti ; 23 duy c Thnh Linh bo trc cho ti rng t thnh ny sang thnh khc dy xch v s han nn ng i ti . 24 nhng ti chng k s sng mnh l qu, min chy cho xong vic ua ti v chc v ti lnh ni c Cha Gi-xu, m lm chng v Tin Lnh ca n c Cha Tri.

20:18 t ngy ti mi n ci A-si, hng n lun vi anh em cch no, anh em vn bit Li ni v vic lm ca Phao-l by t mi lin h ca ng vi ng Christ. Vic Phao-l nhn mnh iu ny trong cu 18-19 chng t c nhng kin ch trch. 20:19 ti hu vic Cha cch khim nhng Ch ny khi u cho mt danh sch nhng c tnh ca C-c-Nhn lm ny sinh s hip mt (xem -ph-s 4:2-3). Khim nhng l mt c tnh ring bit ca C-c-Nhn khng c lit k trong danh sch nhng c hnh theo o c Hy lp (Stoics). C Mi-se (xem Dn-s K 12:3) v c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 11:29) c m t bng t ny. Phao-l s dng ch ny vi ln (xem -ph-s 4:2; Phi-lp 2:3; C-l-s 2:18,23; 3:12).

306

nhiu nc mt, v gia s th thch Phao-l lit k nhng iu ng phi gnh chu v th cht v tinh thn khi ng lm s cho ngi ngoi trong II C-rinh-t 4:7-12; 6:3-10; 11:24-28. Phi tr gi t cho chc v. Giu-a lp mu hi ti Trong Cng-v c nhiu dn chng v nhng m mu m hi ny (xem 9:24; 13:45,50; 14:2,4,5,19; 17:5,13; 18:12; 20:3; 21:27; 23:12,27,30; 24:5-9,18-19). 20:20 chng tr ni Trong nguyn tc y l mt thut ng i tu bum, dng CH NH TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE INDICATIVE) xem 20:27, c ngha l cun bum li khi thuyn cp bn. 20:21 ging cho ngi Giu-a nh cho ngi G-rc Ch c mt s ip cho c hai nhm sc tc ny. Thng thng cch thc trnh by c th khc bit, nhng ni dung th ging nhau theo nh nhng bi ging trong sch Cng-v (kerygma) trnh by. Phao-l t u tin trnh by Phc m cho ngi Do Thi trc (xem R-ma 1:16; I C-rinh-t 1:18,24). n nn i vi c Cha Tri, v c tin trong c Cha Gi-xu S n nn l thay i trong suy ngh (ngha ca ch Hy lp), km theo hnh ng thay i (ngha ca ch Do Thi). y l mt trong hai iu kin ti cn ca s cu ri. iu cn li l c tin ni c Cha Gi-xu (xem Mc 1:15; Cngv 3:16,19). Mt hnh ng mang tiu cc (quay khi bn ng v ti li). Mt hnh ng tch cc (tip nhn c Cha Gi-xu v s n ti ca Ngi cho chng ta). C hai iu ny l bt buc. C nhn ti tin rng c thm mt vi i hi theo Tn c: phi c s n nn v c tin lc ban u v tip tc n nn v tin cy; nhng cng phi km theo s vng phc v bn . C mt s khc bit trong nhng bn chp tay ting Hy lp v cm t c Cha Gi-xu Christ chng ta. Danh hiu Christ b lc b trong bn vn B (Vaticanus), nhng li xut hin trong P74, , A, v C. Ging nh a s nhng im khc bit, chng khng lm thay i ngha ca on vn. Bn vn UBS4 Hy lp cho rng bn vn ngn hn th chnh xc hn bi v khng c mt l do no khin nhng ngi chp kinh lc b ch ny, nhng li c bng chng h m rng nhng on vn tng ng chng tr nn gn ging nhau. 20:20 mi iu ch li Phao-l dy h tt c mi iu lin h n Phc m: tip nhn nh th no, sng o ra sao, bo v ra sao v lm th no tn cao Phc m. dy anh em hoc gia cng chng, hoc t nh ny sang nh kia Chi tit ny c th c ngha khng ch Phao-l dy ni cng cng (khng hi hp b mt), m cn trong nhng t gia (hoc c th l nhng Hi thnh ti gia ring l). im chnh l h bit t tng vic lm v li ging ca Phao-l. Chc hn l Phao-l ang b tn cng bi nhng nhm ngi a phng, v y l cch ng phn hi s kch. 20:22 NASB rng buc trong c Thnh Linh NKJV rng buc trong c Thnh Linh NRSV c Thnh Linh cm gi TEV trong s vng phc c Thnh Linh NJB trong s cm gi bi c Thnh Linh y l dng NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). N by t t tng ca Phao-l v s lnh o tm linh (xem 18:21; 19:21; 20:23; I C-rinh-t 4:19; 7:40; 16:7). Xem phn ghi ch trong 19:21. c Thnh Linh c nhc n trong cu 23. 20:23 c Thnh Linh bo trc cho ti rng t thnh ny sang thnh khc dy xch v s han nn ng i ti iu ny c th c c Thnh Linh thi hnh bng cch sai khin nhiu tin 307

tri khc nhau cnh bo Phao-l (xem Cng-v 9:16; 21:4, 10-12). Thng thng c Cha Tri sai phi v s dng nhng iu dng nh l tiu cc trong nhng mc ch, ng hng tch cc (xem sai 55:8-11). Phao-l khng t tch, trnh n nhng nhc nhn c nhn h khi no ng tin rng iu thc hin nh ca c Cha Tri. 20:24 ti chng k s sng mnh l qu Cch suy ngh ny i lp vi cch ngh t mnh l trng tm ca loi ngi sa ng. C-c-Nhn c mt th gii quan khc. H phi cht v bn ng (n nn) v ti li v sng cho Cha (xem R-ma 6; II C-rinh-t 5:14-15; Ga-la-ti 2:20; I Ging 3:16). Ci cht ca bn ng em li s t do ca tinh thn phc v qun mnh. chy cho xong vic ua y l mt thut ng th thao cho mt cuc chy ua. Phao-l thch s dng nhng n d th thao. ng thng hay v snh cuc i mnh nh l mt s kin th thao (xem I C-rinh-t 9:24-27; Ga-la-ti 2:2; 5:7; Phi-lp 2:16; 3:14; II Ti-m-th 2:5; 4:7). Phao-l tin rng c Cha Tri c ch, chng trnh v mc ch c th cho cuc i ca ng. chc v ti lnh ni c Cha Gi-xu Phao-l c ku gi ti a-mch (xem Cng-v 9). Tt c mi tn hu u l nhng ngi hu vic Cha c ku gi v ban n (xem -ph-s 4:11-12). Vi nhn thc v th gii quan ny s thay i cch chng ta sng (xem II C-rinh-t 5:18-20). Chng ta c nam v n u trong s mng. Chng ta c cu phc v. Chng ta u l nhng ngi qun l n t v Phc m . Tin Lnh ca n c Cha Tri Hy vng duy nht cho con ngi sa ng l s thng xt giu rng, khng di i ca c Cha Tri. c Cha Tri Ba Ngi cung cp tt c mi iu cn cho chng ta c i sng sung mn. Hy vng duy nht ca chng ta l chnh Ngi v nhng g Ngi lm. Tht ngc nhin l Lu-ca rt t khi s dng DANH T Phc m (ch c hai ln trong sch Cng-v, 15:7; 20:24 khng c ln no trong sch Phc m Lu-ca), nhng ng li dng dng NG T rt nhiu ln trong c hai sch. BN NASB 20:25-35 25 Hin by gi, ti bit rng gia anh em m ti gh qua ging v nc c Cha Tri, th chng c mt ai s thy mt ti na. 26 Nn ba nay ti ni quyt trc mt cc anh em rng ti tinh sch v huyt anh em ht thy. 27 V ti khng tr ni mt cht no t ra cho bit ht thy mun ca c Cha Tri. 28 Anh em hy gi ly mnh, v lun c by m c Thnh Linh lp anh em lm k coi sc, chn Hi thnh ca c Cha Tri, m Ngi mua bng chnh huyt mnh. 29 Cn ti bit rng sau khi ti i s c mung si d tn xen vo trong vng anh em, chng tic by u; 30 li gia anh em cng s c nhng ngi hung c dy ln, ni nhng iu tri nghch, rng sc d mn theo h. 31 Vy, hy tnh thc nh li rng trong ba nm hng m v ngy, ti hng chy nc mt m khuyn bo cho mi ngi lun. 32 By gi ti giao ph anh em cho c Cha Tri v cho o ca n Ngi, l giao ph cho ng c th gy dng v ban gia ti cho anh em chung vi ht thy nhng ngi c nn thnh. 33 Ti chng ham bc, vng, hay l o xng ca ai ht. 34 Chnh anh em bit rng hai bn tay ny lm ra s cn dng ca ti v ca ng bn ti. 35 Ti tng bo lun cho anh em rng phi chu kh lm vic nh vy, gip ngi yu ui, v nh li li chnh c Cha Gi-xu c phn rng: Ban cho th c phc hn nhn lnh.

308

20:25 ti bit rngchng c mt ai s thy mt ti na ng d nh i Ty-Ban-Nha, nhng theo vn mch c th ng ang ni n s bt giam sp n v c th s cht ti Gi-ru-sa-lem. Nu nhng Th Tn Mc V trnh by v chuyn hnh trnh th t ca Phao-l th ng c tr li vng ny mt ln na. 1. -ph-s, I Ti-m-th 1:3; 3:14; 4:13 2. Mi-l, II Ti-m-th 4:20 3. C th l c Tr-ch na, II Ti-m-th 4:13. Phao-l sng bi c tin ni s dn dt ca Cha. ng khng bit r tng lai. ng d tnh i Ty-Ban-Nha, nhng theo vn mch c th ng ang ni n s bt giam sp n v c th s cht ti Gi-ru-sa-lem. ging v nc c Cha Tri Xem ghi ch trong 2:35. 20:26 ti tinh sch v huyt anh em ht thy y l mt thnh ng Do Thi, ging nh Cng-v 18:6, hay c th hn, -x-chi-n. 3:16ff v 33:1ff. Phao-l trung tn rao ging Phc m (xem II Crinh-t 2:17). Gi y, nhng ai p ng hay khc t phi nhn lnh trch nhim cho chnh h. C nhng ngi c gi n s phc v, nhng ngi khc vo s hy dit (xem II C-rinh-t 2:15-16). 20:27 khng tr ni Xem ghi ch trong 20:20. ht thy mun ca c Cha Tri Chng ta phi lun lun cng b s ip ca Cha trn vn, ch khng ch phn chng ta a thch. y c th l mt n cp n vic nhm Do Thi ha cho rng Phao-l lc b mt phn ca s ip (lut php Mi-se, o Giu-a) hay l nhm n t trong II Crinh-t 12 cho rng Phao-l thiu nhng tri nghim thing ling. nh ca c Cha Tri l nhn loi c phc hi tr li trong s thng cng y trn vi Ngi, cng l mc ch ca s sng to. 20:28 Anh em hy gi ly mnh y l dng MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). S cnh bo ny cng xut hin trong I C-rinh-t 16:13; C-l-s 4:2; I Tsa-l-ni-ca 5:6,10. i sng C-c-Nhn c c hai kha cnh linh thing v con ngi. c Cha Tri lun lun khi xng v thit lp lch trnh, nhng nhng tn hu phi p ng v lin tc p ng. Trong mt ngha no , chng ta chu trch nhim cho chnh i sng tm linh ca mnh (xem Phi-lp 2:1213). iu chi l chn tht cho c nhn tn hu, th cng l chn tht cho lnh o cc Hi thnh (xem I C-rinh-t 3). v lun c by y l hnh bng v dn s ca Cha (xem Thi-thin 23; Lu-ca 12:32; Ging 21:1517). N cng chnh l gc ca t mc s. Xem ghi ch trong 20:17. Nhng lnh o Hi thnh chu trch nhim vi Cha v chnh mnh v Hi thnh Cha giao cho h (xem I C-rinh-t 3). c Thnh Linh lp anh em Chi tit ny chng t s ku gi thing ling ca Cha trong vic la chn nhng lnh o Hi thnh. k coi sc Ngha trong nguyn tc b trn, xem ch thch trong 20:17. Hi thnh ca c Cha Tri Ch c Cha Tri xut hin trong cc bn chp tay ting Hy lp P74, A, C, D, v E, trong khi ch Cha tm thy trong MSS v B. Phao-l thng s dng cm t Hi thnh ca c Cha Tri, nhng li khng bao gi dng Hi thnh ca Cha. Vn mch ng h cho cm t Hi thnh ca Cha bi v cm t sau bng chnh huyt mnh chc chn l ch v ng Christ. Tuy vy, y ch l mt chi tit thay i c d on khi cc nh chp kinh hiu nh bn vn. Do , bn vn Hy lp UBS4 chn ch c Cha Tri v ng thi xp loi n hng C. Ch Cha s l cch chn t kh hiu v bt thng.

309

Phn on bn vn ny l mt v d tiu biu cho vic nhng nh chp kinh thay i bn vn nh th no cho mc ch thn hc. C mt phn tch r rng v vn ny trong quyn The Orthodox Corruption of Scripture ca Bart D. Ehrmans, trang 87-89. Cc nh chp kinh lm cho bn vn chc ch hn v mt thn hc phn bc nhng t gio lin h n c Cha Gi-xu trong giai on . Cng-v 20:28 cung cp s thay i a dng c th lin h n s xung khc ni ti v phng din thn hc/lch s. Nhng trc khi chng ta tht vng v u hng, chng ta cn phi nh rng Tn c c mt truyn thng kinh vn siu vit, vt tri hn bt c mt hnh thc c vn no khc. D rng chng ta khng th hon ton chc chn v ngn t trong nguyn bn, nhng chng ta vn c mt bn vn chnh xc v ng tin cy. Nhng s khc bit nh trn khng nh hng n mt gio l quan trng no. Tham kho Rethinking New Testament Textual Criticism do David Alan Black bin tp. Ngi mua bng chnh huyt mnh Chi tit ny phn nh khi nim Cu c v s thay th bng sinh t (xem L-vi K 1-7; -sai 53). N cng l trng dn mnh m v thn tnh ca c Cha Gi-xu. Phao-l thng hay dng cm t ny hng n chn l (xem R-ma 9:5; C-l-s 2:9; Tt 2:13). Cm t Hy lp ny cng c th dch l bi chnh Ngi, c ngha l c lin h gn (Con Ngi c Cha Gi-xu). Trong Commentary on the book of the Acts, ca F. F. Bruce, trang 416 #59, cho rng cm t ny nn dch l bng phng cch l huyt ca ng thuc v Ngi m ng qu quyt rng c chng thc r rng trong cc bn giy ci. 20:29 mung si d tn xen vo trong vng anh em y l mt n d khc da theo n d c s dng trc l by v ngi chn. S nhn mnh ny lm ni bt vn nn v gio s gi t bn trong Hi thnh (cu 30) ln bn ngoi (cu 29). C hai u n vi v b ngoi chin th (xem Ma-thi 7:15-23; Lu-ca 10:3; Ging 10:12, cng nh nhng sch th kinh trong thi k gia Cu c v Tn c, I -nc 89:10-27; IV -x-ra 5:18). Nhng tn hu cn phi d xt nhng ai xng rng mnh i din cho Cha truyn phn (xem I Ging 4:1). Kim chng h bi s trung tn vi Phc m trong c li ni v vic lm (xem cu 18-24; R-ma 16:17-18). 20:30 ni nhng iu tri nghch Ch ni c dng NG TNH T CH NG HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE), cn ch nhng iu tri nghch th dng NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE), c s dng nh DANH T (SUBSTANTIVE) i tng trc tip. ngha c bn ca ch ny l b cong, xon. N c dng m t x hi con ngi (xem Lu-ca 9:41; Phi-lp 2:15). Hnh ng ny c m t (bng mt ch khc) trong II Phi-e-r 3:15-16. rng sc d mn theo h Nghi vn thn hc t ra ti y l Nhng ngi b li cun b h mt v tm linh hay ch l nhm ln? (xem Ma-thi- 24:24). Khng th no da theo gio iu, nhng c tin tht th trng tn (xem I Ging 2:18). 20:31 hy tnh thc y l dng MNH LNH CH NG HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) (xem Mc 13:35), tng t nh trong cu 28, hy gi ly mnh. Nhng lnh o v Hi thnh ca Cha phi lun lun canh chng cc gio s gi, khng phi l nhng ngi xem thng nhng u tin ca c nhn chng ta, nhng l nhng ngi khng m xa n Phc m v np sng o. trong ba nm Chi tit ny cp n thi gian Phao-l ti -ph-s. Cm t ch thi gian ny bao gm tt c nhng cng tc ca Phao-l trong vng ny. ng vi nhng tn hu ny lu hn tt c nhng thnh ph, Hi thnh, khu vc khc. H bit Phc m, gi y hy bo v v rao truyn Phc m. 20:32 giao ph anh em cho c Cha Tri Ch ny c ngha l ph thc (xem 14:23). Chng ta chu trch nhim vi Cha v Phc m m chng ta c giao ph (xem I Ti-m-th 1:18). Chng ta 310

c trch nhim rao ging cho nhng ngi khc ri chnh h s li tip tc rao ging cho nhng ngi khc na (xem II Ti-m-th 2:2). Danh hiu c Cha Tri xut hin trong bn MSS P74, , A, C, D, v E. Ch Cha th xut hin trong MS B. Bn UBS4 xp loi B cho ch Theos (gn nh chc chn). v cho o ca n Ngi Xem ghi ch trong cu 24. y l cm t ng ngha vi Phc m. c th gy dng Lu rng chnh thn v v chn l ca c Cha Tri (Phc m) dn n s trng thnh (xem 9:31). Phao-l thng xuyn s dng hnh bng ny. Ch Hy lp ny c th dch l gy dng hay l soi sng (xem I C-rinh-t 14). y l mc ch ca Phc m, khng ch l s trng thnh c nhn tn hu, nhng m l cho c Hi thnh. ban gia ti cho anh em Trong Cu c, c Cha Tri l sn nghip ca chi phi L-vi v nhng thy t l. Trong Tn c, c Cha Tri l sn nghip ca mi tn hu bi v nhng tn hu l con ci ca c Cha Tri qua thn v v vic lm ca ng Christ (xem R-ma 8:15,17; Ga-la-ti 4:1-7; C-l-s 1:12). chung vi ht thy nhng ngi c nn thnh y l NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). Xem Ch c Bit: S Thnh Ha trong 9:32. 20:33 bc, vng, hay l o xng y l nhng th, mn ca ci. Phao-l bnh vc cho nhng hnh ng v ng c ca mnh. Trong Tn c, s tham lam v c v cho tnh dc thng l du hiu ca nhng gio s gi (xem I C-rinh-t 3:10-17). 20:34 lm ra s cn dng ca ti Phao-l t chi nhn s gip ca nhng Hi thnh m ng ang hu vic bi nhng co buc thng xuyn ca nhng gio s gi v ng c ca ng. Phao-l t trang tri cho chnh mnh (xem I C-rinh-t 4:12; 9:3-7; II C-rinh-t 11:7-12; 12:13; I T-sa-l-ni-ca 2:9; II T-sa-l-ni-ca 3:6-13). Ngoi ra, Phao-l cn c hun luyn l mt tu s Do-Thi-Gio, chc hn ng s c nhng dn vt v vic nhn tin cng dy d. Tuy nhin, ng qu quyt rng ngi rao ging Phc m nn c tr cng (xem I C-rinh-t 9:3-18; I Ti-m-th 5:17-18). C mt bn tm tt xut sc v lch s ca th gii a Trung Hi trong th k th nht trong quyn The Greco-Roman World of the New Testament Era ca James S. Jeffers, n c nhc n vic Phao-l t lm vic p ng mi nhu cu cn dng cho chnh mnh trong c ba chuyn truyn gio (xem trang 28). 1. Chuyn i th nht, I C-rinh-t 4:12; 9:6; I T-sa-l-ni-ca 2:9 2. Chuyn i th hai, Cng-v 18:3 3. Chuyn i th ba, Cng-v 19:11-12; 20:34; II C-rinh-t 12:14 20:35 Cn lu : vic lm kh nhc ca nhng tn hu khng phi v li hay s sang trng cho chnh mnh nhng l v nhu cu ca nhng ngi khc trong danh ng Christ (xem II C-rinh-t 9:8-11). Phao-l trch dn c Cha Gi-xu nhng li khng tm c trong bt c sch Phc m no. Do , chc hn ng da theo li truyn khu. Ch yu ui c s dng ti y khng c ch nhng Cc-Nhn t m, thn trng qu mc (xem R-ma 14:1; 15:1; I C-rinh-t 8:9-13; 9:22), nhng l nhng ngi thiu thn vt cht. Phao-l lm vic chu cp cho chnh mnh v nhng tn hu khc thiu thn. BN NASB 20:36-38 36 Phao-l ni li xong, bn qu xung m cu nguyn vi ht thy cc ngi y. 37 Ai ny u khc lm m ly c Phao-l m hn, 38 ly lm bun bc nht l v nghe ngi ni rng anh em s chng thy mt mnh na. on, a ngi xung tu.

311

20:36 qu xung y khng phi l mt t th cu nguyn thng thng theo nn tng Do-Thi-Gio ca Phao-l. y c th l nghi thc y thc c bit (xem cu 32; 21:5). m ly c Phao-l Bn NKJV chuyn ng st ngha en hn, ng ln c Phao-l. T n c Cha Tri v nhng lnh o Hi thnh Ngi em n gip chng ta . ly lm bun bc nht l v nghe ngi ni Chi tit ny cp n cu 25. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. Ti sao Phao-l cng i vi nhiu ngi t nhiu thnh ph khc nhau trong cu 4? Mc ch thn hc trong cu 7-10 l g? Ti sao cu 13 li gy nhiu ng nhn? Ti sao Phao-l bnh vc chnh mnh trc nhng trng lo -ph-s? Ti sao Phao-l i n Gi-ru-sa-lem khi m cc tin tri cnh bo trc chuyn i ca ng s c nhng hu qu nghim trng? (cu 22-23) 6. Ti sao cc tin tri gi ph bin trong mi thi i, mi a im? H c c cu khng? Nhng ngi theo h c c cu khng? Tin tri gi l g? 7. Ti sao cu 36-38 khin chng ta yu mn v cu thay cho nhng lnh o a phng ca chng ta? 1. 2. 3. 4. 5.

312

CNG V ON 21
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Hnh trnh ca Phao-l n Gi-ru-sa-lem

NKJV
Nhng cnh bo v hnh trnh n Gi-ru-sa-lem

NRSV
Phao-l tr v vng Pa-les-tin (20:7-21:14)

TEV
Phao-l n Gi-ru-salem

NJB
Hnh trnh n Giru-sa-lem

21:1-6 21:7-14

21:1-14

21:1-6 21:7-14

21:1-6 21:7-11 21:12-13 21:15-16 Phao-l thm Gia-c

21:1-6 21:7-14 Phao-l n Gi-rusa-lem 21:15-16

Phao-l thuyt phc lm ha 21:15-16 Phao-l thm Gia-c 21:17-26 B bt ti n th 21:26-36 Phao-l b bt ti n th 21:27-36 21:15-25

S tun gi Do-ThiGio ca Phao-l 21:15-16

21:17-26

21:17-25 21:26

21:17-25 21:26 Phao-l b bt 21:27-29 21:30-36

Phao-l b bt v t bo cha (21:27-22:29) 21:27-36

Phao-l b bt ti n th 21:27-29 21:30-36

Phao-l bnh vc cho chnh mnh 21:37-22:5

Pht biu trc m ng ti Gi-ru-sa-lem (21:37-22:21) 21:37-40

Phao-l bnh vc cho chnh mnh (21:37-22:5) 21:37a 21:37b-38 21:39 21:40-22:2 21:37-40

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2

313

3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 21:1-6 1 Chng ta phn r cc ngi xong, bn xung tu, i thng n thnh Ct, ngy hm sau ti thnh R-, v t n thnh Ba-ta-ra. 2 gp mt chic tu, ging bum chy qua x Ph-ni-xi; chng ta bn xung i. 3 Thy o Chp-r, th trnh bn hu, c theo ng n x Sy-ri, u ti thnh Ty-r, v tu phi ct hng ha ti . 4 Chng ta i tm c cc mn ri, bn li vi h by ngy. Cc mn chu c Thnh Linh cm ng, dn Phao-l ch ln thnh Gi-ru-sa-lem. 5 nhng, khi k tm tr chng ta qua, th li i; c mn vi v con u tin chng ta ra n ngoi thnh, ai ny u qu xung trn b, cng nhau cu nguyn, 6 ri t gi nhau. on, chng ta xung tu; mn tr v nh. 21:1 i thng Trong nguyn tc y l mt thut ng hng hi c ngha l i tu bum thng hng (xem 16:11). Lu-ca rt rnh r nhng thut ng i thuyn bum (xem cu 3). Hu ht nhng phn on chng ta trong sch Cng-v u c lin h vi vic i thuyn bum. Ct a danh ny c ngha l nh. Ct l tn ca c hn o v thnh ph ln nht ti . o ny l qu qun ca Hippocrates (sng vo th k th nm TC). y l a im ca mt trng y khoa ln. Vng ny l bang c lp, nm khong 40 dm pha nam ca Mi-l, c xem nh l mt phn ca tnh A-si thuc La m. R- y cng l tn ca mt hn o v thnh ph chnh trn . Hi o thng mi ny ni ting vi (1) hoa hng v (2) vin i hc chuyn v ngn ng v thut hng bin. Khong sau nm 29 TC, thnh ph ny ni ting v ng vi pho tng mt ngi khng l cao 104 b ng ti bn cng. Pho tng ny c cng dng l mt ngn hi ng. Ba-ta-ra Nhm nhng bn chp tay ting Hy lp min Ty (xem bn P41, D) b tc thm v Myra (hu nh l s b tc da theo 27:5), l mt cng chnh cho nhng thuyn i Sy-ri. Ba-ta-ra l mt thnh ph duyn hi trong vng Lycia, c ni ting bi n th thn A-b-l, m c lc cnh tranh vi c n th A-b-l ti Delphi. 21:2 gp mt chic tu, ging bum chy qua x Ph-ni-xi y chc hn phi l mt chic tu ln hn. Nhng chic tu nh ch chy cp theo b bin. Chic tu ny gip h rt ngn thi gi bng cch i tuyn ng trc tip. 21:3 Thy o Chp-r Chi tit ny chc hn phi gi nh Ba-na-ba v chuyn hnh trnh truyn gio u tin. Ty-r y l th ph vng duyn hi ca x Ph-ni-xi. 21:4 cc mn C mt Hi thnh ti thnh ph ny c l thnh lp sau cn bt b -tin (xem 8:4; 11:19). Trong thi k ny, nhng tn hu thng tm nhng tn hu khc tr (xem cu 7,16).

314

chu c Thnh Linh cm ng, dn Phao-l ch ln thnh Gi-ru-sa-lem y l chi tit cho bit s hin din ca cc tin tri trong Hi thnh a phng ny (xem 20:23; 21:10-12). S ip ca h lin quan n s bt b l c tht v dng nh hnh trnh ca Phao-l l ch ca Cha (xem cu 14). c Cha Gi-xu, bi A-na-nia, bo trc cho Phao-l chc v ca cuc i ng (xem Cng-v 9:1516). Kh nn l mt phn ca iu , nhng ng s lm chng cho cc vua. 21:5 qu xung trn b, cng nhau cu nguyn y tht l mt hnh nh p v tnh yu thng v s quan tm ca C-c-Nhn. N cng c th l mt nghi l c bit, ging nh trong 20:32,36. BN NASB 21:7-14 7 Cn chng ta i ht ng thy, th thnh Ty-r sang thnh B-t-l-mai, cho thm anh em v li vi h mt ngy. 8 Ngy mai, chng ta ni i, n thnh S-sa-r; vo nh Philp, l ngi ging Tin Lnh, mt trong by thy ph t, ri li . 9 Ngi c bn con gi ng trinh hay ni tin tri. 10 Chng ta my ngy, c mt ngi tin tri tn l A-ga-bt x Giu- xung. 11 Ngi n thm chng ta, ri ly dy lng ca Phao-l tri chn tay mnh, m ni rng: ny l li c Thnh-Linh phn: Ti thnh Gi-ru-sa-lem, dn Giu-a s tri ngi c dy lng ny nh vy, m np trong tay ngi ngoi o. 12 Khi nghe by nhiu li, th cc tn ni v chng ta u xin Phao-l ng ln thnh Gi-ru-sa-lem. 13 Nhng ngi tr li rng: Anh em lm chi m khc lc cho nao lng ti? V phn ti sn lng chng nhng b tri thi, li cng sn lng v danh c Cha Jsus chu cht ti thnh Gi-ru-sa-lem na. 14 Ngi chng khng chu khuyn d, th chng ta khng p na, m ni rng: Xin cho mun ca Cha c nn! 21:7 B-t-l-mai Thnh ph ny c t tn theo v tng ca A-lc-xan- i , v tng ny cai tr Ai-cp v l t tin ca Ptolemy II ngi thnh lp thnh ph ny vo nm 26 TC. y l hi cng thin nhin duy nht trn b bin Pa-les-tin. Trong Cu c, n c gi l A-c (xem Cc Quan Xt 1:31). Ngy nay, n c gi theo tn thi Thp T Chinh l Acre. anh em Trong sch Cng-v t ny ng ngha vi cc mn (xem cu 4,16). li vi h Xem ch thch trong cu 4. 21:8 chng ta ni i Khng r h i ng b hay l ng bin. S-sa-r y l cn c chnh ca La m trong x Pa-les-tin. N l mt thnh ph duyn hi vi mt hi cng nhn to nh. Nh truyn gio Phi-lp sng ti y (xem 8:40). ngi ging Tin Lnh Ch ny ch s dng ba ln trong c Tn c (xem -ph-s 4:11 v II Tim-th 4:5). Chng ta khng hon ton chc chn n t mc v ny bao gm nhng iu g. Ring ch ny c ngha l ngi cng b Phc m. mt trong by thy ph t Chc v ny nhc n nan ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem than phin v vic phn chia thc phm khng ng u cho nhng b ga ni ting Hy lp. Hi thnh chn ra by ngi p ng nhu cu ny. Tt c h u c tn Hy lp. By ngi ny l nhng ngi ging o mnh m. H l nhng ngi u tin n nhn khi tng hon cu ca Phc m (xem Cng-v 6). 21:9 bn con gi ng trinh hay ni tin tri Chng ta cn phi suy xt li quan im ca chng ta v chc v lnh o ca n gii trong Hi thnh da theo nhng bng chng Tn c (xem Gi-n 2:28-32;

315

Cng-v 2:16-21). Xem Ch c bit: N gii trong Kinh thnh ti 2:17. Vn ny th m h. Theo truyn thng ca Hi thnh, sau gia nh Phi-lp dn n vng Tiu (Phrygia); cc con gi ca ng sng lu v hu vic Cha n khi rt cao tui. Chng ta bit iu ny da theo trch dn ca Eusebius, Polycrates v Papias (xem Eccl. Hist. 3:31:2-5). 21:10 mt ngi tin tri tn l A-ga-bt C t nht hai cch hiu ch ny: (1) theo cc th gi Hi thnh C-rinh-t, ch ny m ch n vic chia x v cng b Phc m (xem 14:1) v (2) sch Cng-v nhc n nhng tin tri (xem 12:27-28; 13:1; 15:32; 21:10, ngay c n tin tri trong 21:9). Nan ca ch ny l, n t tin tri trong Tn c lin h nh th no vi nhng tin tri trong Cu c? Trong Cu c, cc tin tri cng l nhng tc gi Kinh thnh. Trong Tn c, trch nhim ny c giao ph cho mi hai s u tin v nhng ngi ph gip h. Theo -ph-s 4:11, ch s c hiu theo ngha l mt n t tip tc, nhng do s qua i ca mi hai s u tin nn trch nhim ny thay i, cng lc chc v tin tri cng thay i. S linh cm ht; khng c thm nhng kinh vn c h hi (xem Giu-e 20). Nhim v chnh ca cc tin tri Tn c l cng b Phc m, ng thi by t lm th no p dng nhng chn l Tn c vo nhu cu v hon cnh hin thi. Xem Ch c bit: Tin tri trong Tn c (11:27). 21:11 A-ga-bt, ging nh nhng tin tri Cu c Gi-r-mi v -x-chi-n din t khi tng bng hnh ng. 21:12 u xin Phao-l y l dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE). N c ngha l (1) bt u mt hnh ng hay l (2) lp li mt hnh ng trong qu kh. 21:13 Tht kh qun bnh gia li tin tri ny vi suy ngh ca Phao-l rng ng n Gi-ru-sa-lem theo Cha (xem cu 4). 21:14 Xin cho mun ca Cha c nn y l MNH LNH TRUNG CP HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE), c dng nh mt li cu nguyn. Cha c mt chng trnh v mc ch cho cuc i ca Phao-l. Phao-l cm bit rng ng bit mun ca Cha ngay c khi tip nhn nhng li tin tri c th v lp li bo trc nhng han nn sp n cho ng. Chc hn Phao-l phi cm bit rng nhng s tin tri ny l s chun b tinh thn v tm linh cho ng, ch khng phi l s cm cn. Bn NASB 21:15-16 15 Qua nhng ngy , chng ta sm sa, ri ln thnh Gi-ru-sa-lem. 16 C my ngi mn thnh S-sa-r cng n vi chng ta, dn chng ta vo nh tn Ma-na-sn kia, qu Chp-r, l mt mn lu nay, v ngi cho chng ta tr ti nh mnh. 21:15 chng ta sm sa Bn KJV dng t sa son c xe (bn NKJV s dng ch khn gi). y l mt t tng hnh dng cho s chun b du hnh v ch xut hin duy nht mt ln trong Tn c ti y. Gi-ru-sa-lem Cch khong 64 dm. 21:16 Ma-na-sn y l mt ngi tn hu Do Thi t o Chp-r (ging nh Ba-na-ba). Chc hn ng l mt ngi Do Thi ni ting Hy lp, ging nh by chp s trong Cng-v 6. Dng nh ng l tn hu t lc ban u, c th Lu-ca phng vn ng vit sch Phc m trong thi gian ti x Pales-tin khi Phao-l b giam ti S-sa-r.

316

CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CNG-V 21:17-23:30 A. DN VN TT CA CNG-V 21:17-26:32 (Phao-l b bt giam ri t bin h ti Gi-ru-salem v S-sa-r.) 1. Bo ng v b bt giam ti n th 21:17-40 2. S bo cha ca Phao-l trc m ng 22:1-22 3. S tra kho ca ngi La m 22:23-30 4. Thm vn ca Ta Cng lun 23:1-10 5. m mu st hi Phao-l 23:11-35 6. Phao-l ng hu trc Ph-lt 23:1-23 7. Phao-l gp ring Ph-lt v -ru-si 24:24-27 8. Phao-l ng hu trc Ph-tu 25:1-12 9. Phao-l ng hu trc c-rp-ba II v B-n-rt 25:13-26:32 B. NHNG YU T CHUNG TRONG S T BO CHA CA PHAO-L
Nhng yu t chung 1. Ngun gc Do Thi ca ng 2. S hun luyn theo phi Phari-si v lng nhit thnh ca ng 3. S bt b o ca Phao-l 4. Li chng c nhn v s ci o ca Phao-l 5. S kin Cha ku gi ng vo chc v c bit Phao-l trc m ng 22:3 22:3 22:4-5 22:6-16 22:17-22 23:6-9 Phao-l trc Ta Cng lun Phao-l trc Ph-lt 24:14,17-18 24:15,21 Phao-l trc Ph-tu Phao-l trc vua c-rp-ba II 26:4 26:5-8 26:9-11 26:12-16 26:17-23

C. SO SNH GIA PHI SA-U-S V PHA-RI-SI

Thi im xut hin ngha ca tn a v x hi Vn bn n Kinh thnh Thn hc SA-U-S Giai on Mc-ca-b gia tc Xa-c Thy t l/Qu tc Ch nhng lut thnh vn, c bit ch trng t Sng-th K n Phc-truyn Lut-l K - Bo th. - i lp hon ton vi nhng ngi Pha-ri-si, b co buc l nh hng bi Bi Ha gio (Zoroastrianism) PHA-RI-SI Giai on Mc-ca-b bit lp Trung lu Tt c lut php truyn khu v thnh vn cng vi cc Tin Tri v nhng phn Vn Chng trong kinh vn Cu c - Cp tin. - Pht trin mnh v khoa Thin s hc - Tin ni s sng li v s sng sau ci cht - Tun gi nhng iu lut rt h thng v nhng sinh hat hng ngy

BN NASB 21:17-26 18 Ba sau, Phao-l i vi chng ta ti nh Gia-c; c ht thy cc trng lo nhm hp ti 19 . Phao-l cho mng cc ngi ri, bn thut li tng iu mi s c Cha Tri bi chc v mnh lm ra trong ngi ngoi. 20 Cc ngi y nghe vy th ngi khen c Cha Tri. on, ni cng ngi rng: Anh i, anh thy bit my vn ngi Giu-a tin, v ht thy u st sng v lut php. 21 V, chng hay rng anh dy cc ngi Giu-a trong cc dn ngoi rng phi t b Mi-se, ch nn lm php ct b cho con mnh, hay l n theo thi tc mnh na. 22 Vy, kh lo liu lm sao? Chc rng dn chng s nhm li; v hn s bit rng anh ti ri. 23 Nn, hy lm theo nh chng ti s ni cho anh: Chng ti y c bn ngi u mc li th; 24 hy em bn ngi cng i, lm l tinh sch cho mnh lun vi h, v hy chu tin

317

h phi tr co u. Vy th ai ny s bit mi tin n v anh u chng tht, song r anh cng n theo lut php vy. 25 Cn ngi ngoi tin, chng ti c vit th cho h v iu chng ti nh: l ch phi king n ca cng thn tng, huyt v th vt cht ngp, cng ch gian dm. 26 Phao-l bn em bn ngi cng i, va n ngy sau, lm l tinh sch cng h, ri vo trong n th, ng t ra ngy no k tinh sch s trn, v dng ca l v mi ngi trong bn mnh. 21:17 y l mt du hiu tt khi nhng tn hu ti Gi-ru-sa-lem hoan h cho mng Phao-l v nhng ngi ngoi bang tin o (xem Lu-ca 8:40; 9:11; Cng-v 2:41; 18:27; 21:17; 24:3; 28:30), nhng vn c nhng thnh kin trong Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem cu 20-21). 21:18-19 Phao-l i vi chng ta ti nh Gia-c Khng c mt cp c bit no v mn qu cu tr ca nhng Hi thnh ngi ngoi bang (xem 24:17). Phao-l cng c mt bo co tng t cho Gia-c trong 15:12. Gia-c l em ca c Cha Gi-xu v cng l mt v lnh o c tn trng trong Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 12:17; 15:13). 21:18 c ht thy cc trng lo nhm hp ti Lu rng ti y khng nhc n cc s . Dng nh h i truyn ging nc ngoi, hay c th rng h qua i. Cch dng ch trng lo phn nh bi cnh vn ha Do Thi (xem 4:5,8,23; 6:12; 11:30; 15:2,4,6,22,23; 16:4; 23:14; 24:1,25; 25:15; H-b-r 11:2; Gia-c 5:14), ch khng phi v cch s dng sau ca Hi thnh ch cc mc s (xem 14:23; 20:17,18,23; I Ti-m-th 5:17,19; Tt 1:5; I Phi-e-r 5:1; II Ging 1; III Ging 1). 21:19 Mt s nh gii kinh cho rng Phao-l c n tip mt cch lnh lng v s tin qu ca nhng Hi thnh ngi ngoi bang khng c trn trng. y l nhng l lun ca h: 1. Phao-l tr ti nh ca mt ngi Do Thi ni ting Hy lp, ch khng phi ti nh ca mt trong nhng lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem. 2. Khng c s by t tri n mn qu. Thm ch n khng c nhc n. 3. Gii lnh o ngay lp tc bo cho Phao-l bit rng ng khng c lng ca my ngn ngi trong Hi thnh Gi-ru-sa-lem nh th no. 4. Hi thnh khng bao gi by t nng Phao-l trong lao t hay l khi b x n. Cn phi ni rng c mu thun v ng nhn v chc v v s ip ca Phao-l. Tuy nhin, theo ti cu 19 mang tch cc . 21:20 my vn ngi Giu-a Tht l mt bng chng hng hn cho quyn nng ca Phc m v tnh thng ca c Cha Tri dnh cho ngi Do Thi ti Gi-ru-sa-lem. tng c mt nhm tn hu Do Thi cn st li. tin y l NG TNH T CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE PARTICIPLE) chi tit ny r rng nhn mnh c tin cu ri chn tht. Mt ngi vn c th c cu d cho khng hiu bit y , thm ch hiu sai nhng vn thn hc (xem Cng-v 1:6; Lu-ca 19:11). Phao-l gi nhng ngi ny l nhng C-c-Nhn yu ui (xem R-ma 14:1-15:13; I C-rinh-t 8; 10:23-33). ng sn lng nhn nhng khch l h, min l s yu ui khng nh hng n Phc m (nhm Do Thi ha trong th Ga-la-ti). ht thy u st sng v lut php Chi tit ny chng t mt s ng nhng ngi nhp o l thuc nhm Pha-ri-si, nhng ngi cch mng chng La m, hay l nhm Essenes. Tuy nhin, vic nhp o vn cha thay i thnh kin tn gio ca h. iu ny rt ging vi nhm Do Thi ha trong th Ga-la-ti.

318

21:21 chng hay rng anh dy cc ngi Giu-a trong cc dn ngoi rng phi t b Mi-se Cm t hay rng th hin thnh ng Do Thi di li m ch s dy d truyn khu. y l s kt hp vi NG T TH HIN TI (PRESENT TENSE VERB) dy cho bit ngi Do Thi ti Gi-rusa-lem c k lp i lp li v nhng cng tc ca Phao-l trong thin lch. Nhng s co buc ny nghim trng hn vic rao ging cho ngi ngoi bang vn gy rt nhiu tr ngi (xem Cng-v 15). Ch t b c ngha rt mnh m t c ch apostasy trong Anh ng (xem II T-sa-l-ni-ca 2:3). Vn thn hc lin h n vic nhng tn hu Do Thi lin h nh th no vi Cu c vn cha c gii quyt. 21:23 Chng ti y c bn ngi u mc li th Dng nh y l nhng thnh vin trong Hi thnh. Chi tit ny cp n s ha nguyn Na-xi-r c gii hn (xem Dn-s K 6:1-8). Phao-l cng c li th nguyn tng t trc (xem 18:18). Chng ta khng r chi tit v s ha nguyn ny (xem Nazir 1:3). 21:23-25 Phn on ny cho chng ta mt ci nhn su sc v quan im ca Phao-l n mi lin h gia nhng C-c-Nhn Do Thi vi lut php Mi-se. Phao-l c th vn tip tc gi theo nhng truyn thng Do Thi (xem 18:18; 20:6), t nht l khi c gng truyn ging cho ngi Do Thi (xem I C-rinh-t 9:19-23). y c th l s xc nhn cho nhng nhm Do Thi Mt-si-a trong thi i ca chng ta. 21:24 chu tin h phi tr Phao-l c th khng gi s ha nguyn Na-xi-r vo thi im ny, nhng tr tin cho ca l dng hin ca nhng ngi khc. Cc tu s Do-Thi-Gio dy rng tr tin cho mt s ha nguyn Na-xi-r l mt vinh d ln (Ned. 10a). CH C BIT: S HA NGUYN NA-XI-R I. Mc ch A. y l mt cch cho mt ngi nam hoc n (xem Dn-s K 6:1), khng thuc v chi phi L-vi, hin dng chnh mnh cho s hu vic Cha (ngha en l thnh cho Cha). Na-xi-r c ngha l ngi bit ring, cng l gc ca ch thnh trong ting Do Thi. B. Trong Cu c, l s ha nguyn trn i 1. Sam-sn (Cc Quan Xt 13:7) 2. Sa-mu-n ( I Sa-mu-n 1:21) 3. Ging Bp-tt C. Do-Thi-Gio khai trin thm s ha nguyn Na-xi-r ngn hn (c th da theo kinh vn trong Dn-s K 6:5). Thi hn ngn nht l ba mi ngy. Cao im ca s ha nguyn ngn hn ny l vic co u v t tc cng vi ca l ti n th. D. Nhng yu cu c th (xem Dn-s K 6:1-8) 1. King ru v cc thc ung mnh, khng n bt c th g lm t cy nho (xem Dns K 6:3-4). 2. Khng ct tc. 3. Khng ng n ngi cht. Chi tit ny khin cho khng th tham d bt k nghi l tang ch no. 4. C iu khon cho trng hp b lm u khng ch trong Dn-s K 6:9. Dng nh hon cnh ca Phao-l trong Cng-v 21:23-25 lin h n iu ny. C mt thi k cho s thanh ty v ca l dng bt buc (xem Dn-s K 6:9-12).

co u S ha nguyn Na-xi-r c trnh by trong Dn-s K 6. Nhng ngi ha nguyn trn i khng c php ct tc. Tuy nhin, nhng s ha nguyn tm thi c th hin bng vic co u khi

319

kt thc thi hn ha nguyn. Cu Kinh thnh ny chng t Phao-l c gng nh th no thch ng vi nn vn ha m ng ang ht lng ging o (xem I C-rinh-t 9:19-23; 10:23-33). 21:25 chng ti c vit th Chi tit ny nhc li tuyn b chnh thc ca Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 15:19-20, 28-29). Vn kin ny c mc ch chnh l tho g nhng ro cn v l nghi v thc phm gia nhm tn hu Do Thi v nhm tn hu ngoi bang trong cc Hi thnh ca cng ng Do Thi ly hng (ngoi vng Pa-les-tin). Tuy nhin, vn kin ny khng lin h g n mi lin h gia cc tn hu Do Thi v giao c Mi-se. 21:26 vo trong n th Vic ny ch khin xy ra nan , ch khng phi gii quyt nan . BN NASB 21:27-36 27 Khi by ngy gn trn, th cc ngi Giu-a, qu A-si, thy Phao-l trong n th, bn xui c on dn dy lon, ri bt ngi, 28 m ku ln rng: Hi cc ngi Y-s-ra-n, hy n gip vi! Ka, ngi ny ging dy khp thin h, nghch cng dn, nghch cng lut php, v nghch cng chn ny na, n i hn dn ngi G-rc vo trong n th, v lm cho ni thnh ny b u. 29 S l, chng trc thy Tr-phim, ngi -ph-s, vi Phao-l ti trong thnh ph, nn ng rng Phao-l dn ngi vo n th. 30 C thnh u xn xao, dn chng chy nhm li on ng, bt Phao-l, ko ra khi n th, tc th cc ca u ng li. 31 Chng ng tm phng git ngi, th ting n n quan qun c rng c thnh Gi-ru-sa-lem u xn xao. 32 Ngi lp tc bt qun lnh v cai i ko n ni chng. Va thy qun c v qun lnh th chng thi khng nh Phao-l na. 33 Qun c bn ti gn, bt ngi ri truyn ly hai ci xch xch li; on, hi ngi l ai, v lm vic g. 34 Trong on dn, k reo ln th ny, ngi la ln th khc; nhn s ri lon, ngi khng bit c chc, nn dy iu v n. 35 Lc Phao-l bc ln thm, qun lnh phi khing ngi i, bi c on dn hung bo lm. 36 V c m dn theo sau ng m ku rng: Hy git i! 21:27 Giu-a, qu A-si Nhng k th trc y ca Phao-l cng n Gi-ru-sa-lem d l. Gi y, Phao-l ang trong lnh a ca Do-Thi-Gio. 21:28 ngi ny ging dy Nhng ngi Do Thi t A-si gii thch s rao ging ca Phao-l l chng nghch vi Do-Thi-Gio thay v l s ng nghim nhng li ha trong Cu c. Nhng s co buc ny tng t vi nhng li co buc -tin (xem 6:13). C th chnh Phao-l cng pht biu ging nh vy; ng chc chn tng ng tnh vi quan im thn hc Do-Thi-Gio ny (xem 22:20) trc khi ng i din vi ng Christ ti a-mch. S ip ca ng Christ lm xi mn ch ngha gio lut v nghi l ca Do-Thi-Gio rt thnh hnh trong th k th nht. iu ny khng ch by t trong hc thuyt v s cu ri ph qut c dnh cho tt c mi ngi, mi dn tc, m cn trong s xc quyt thn hc: S cu ri ch c trong ng Christ v bi c tin ni ng Christ. n i hn dn ngi G-rc vo trong n th S kin ny chc hn din ra trong sn dnh cho ngi Y-s-ra-n, trong khi s ha nguyn Na-xi-r c hnh gc ng nam ca n th. Nhng ngi ngoi bang c php vo phn sn ngoi ca n th. y l li buc ti gi di (xem cu 29). 21:29 Tr-phim, ngi -ph-s Nhng ngi Do Thi t A-si (-ph-s) u bit Phao-l v Trphim v trc y h mu tnh m hi Phao-l (xem 20:3). Gi y h nhn thy c hi li dng thnh kin chng tc ca ngi Do Thi git Phao-l (xem cu 31,36).

320

21:30 cc ca u ng li Dng nh y l ca gia Sn Y-s-ra-n v Sn Ph n. n th c lc lng cnh v ring vi nhng ngi L-vi gi trt t. Hnh ng l c hai mc ch (1) gi cho n th khi b lm u hay l (2) gi Phao-l khi tr li n th n np. Nhng ngi Do Thi ny hnh ng hon ton ging nh m ng ti thnh -ph-s (xem Cng-v 19). 21:31 quan qun c Trong ngha en y l ch huy ca mt ngn lnh. y chc l ch huy cp bc cao nht ca qun i La m (k binh) n tr ti Gi-ru-sa-lem trong k l hi, khi dn s tng gp ba ln so vi bnh thng. Nhim v ca ng l gi trt t. trung on H ng binh trong pho i Antonia, nhn xung sn n th. Pho i ny c Hrt i xy dng lm cung in, nhng ngi La m lm thnh b ch huy qun i (xem Josephus, Wars 5.5.8). 21:32 qun lnh v cai i Cai i l ch huy mt trm lnh. T pho i Antonia c th quan st khu vc n th. Trong pho i c nhiu binh lnh n tr, c bit l trong nhng ngy l hi. 21:33 ly hai ci xch xch li Chi tit ny c th c ngha l (1) xch c hai tay v hai chn hay l (2) xch gia hai ngi lnh La m. Dng nh nhng ngi lnh cho rng Phao-l l ngi ni lon (xem cu 38). 21:34-35 Trnh by s tn bo v in cung ca m ng (xem cu 30). 21:35 thm Nhng bc thm hay cu thang ny dn t pho i Antonia xung n th c m ch trong cu 32 chy xung. C hai cu thang, mi ci dn n nhng khu vc khc nhau trong n th. Ngi La m mun nhanh chng dp tt cuc bo ng. Nhng ngy l hi thng l dp cho nhng ngi ng h ch ngha dn tc gy no ng. 21:36 Hy git i y cng chnh l nhng ch m m ng qut tho vi c Cha Gi-xu (xem 22:22; Lu-ca 23:18; Ging 19:15). C rt nhiu s tng ng trong cch i x ca ngi Do Thi v ngi La m i vi Phao-l v c Cha Gi-xu. BN NASB 21:37-40 37 Lc Phao-l vo n, th ni vi qun c rng: Ti c php ni vi ng i iu chng? Qun c tr li rng: Ngi bit ni ting G-rc sao? 38 Vy th ngi hn chng phi l ngi -dp-t kia, ngy trc gy lon, ko bn ngn k cp vo ni ng vng hay sao? 39 Phaol tr li rng: Ti l ngi Giu-a, vn thnh Tt-s, cng dn ca mt thnh trong x Si-lisi tc l thnh c danh ting; xin hy cho php ti ni vi chng dn. 40 c php ri, Phao-l ng trn thm, gi tay ra du cho dn. u yn lng, ngi bn ni ting th ng ca ngi Do Thi rng: 21:37 Ngi bit ni ting G-rc sao? Quan qun c ngc nhin khi Phao-l ni ting Hy lp Koine, v dng nh ng ngh rng Phao-l l mt ngi ni lon gc Ai-cp m ng c bo co (xem cu 38 v Antiq. ca Josephus 2:13:5; 20:8:6). Cuc khi ngha ca nhng ngi Ai-cp xy ra trong khong nm 52-57 SC. 21:38 k cp y l ch La-tinh sicarii, c ngha l st th hay l kim th. H thng c gi l X-lt trong Tn c (xem Lu-ca 6:15; Cng-v 1:13). H l mt nhm ngi Do Thi dng bo ng lt ngi La m. A.T. Robertson trong quyn, Word Pictures in the New Testament, vol. 3, trang

321

382, cho bit chnh ch ny c Josephus dng m t nhng ngi i theo ngi khi ngha gc Aicp (xem Josephus, Wars 2:13:5; Antiq. 20:8:6,10). 21:39 thnh c danh ting y l mt thnh ng (litotes) m Phao-l s dng xc nhn quyn cng dn ca mt thnh ph hc thc ni ting th gii. Trc , chnh quyn La m khng cho php mt ngi va l cng dn ca mt thnh ph La m ng thi cng l cng dn ca mt thnh ph khng thuc v La m; nhng n thi ca Phao-l iu ny thay i. Li vn khng cho bit vin s quan La m ny c n tng g khng. 21:40 c php ri V ch huy ny vn mun bit vic ny l g . ngi bn ni ting th ng ca ngi Do Thi Phao-l ni vi m ng bng ting A-ram (ngi Do Thi hc ting A-ram trong thi gian sng di s cai tr ca Ba-t). Chi tit ny khin m ng yn lng trong mt lc (xem 22:2). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot 1. Nhiu tin tri trong cc thnh ph bo trc cho Phao-l ng i n Gi-ru-sa-lem, ti sao ng vn i? 2. Nhng tn hu Do Thi lin h n giao c Mi-se nh th no? 3. S co buc Phao-l ca nhng ngi Do Thi t A-si trong cu 28a l ng hay sai? 4. Li nhn xt ca vin ch huy trong cu 39 m ch t ngi Do Thi bit ting Hy lp hay l ng ngh rng Phao-l l mt ngi Ai-cp?

322

CNG V ON 22
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l t bo cha

NKJV
Pht biu trc m ng ti Gi-ru-salem

NRSV
Phao-l b bt v bo cha (21:27-22:29)

TEV
Phao-l t bo cha

NJB
Phao-l pht biu vi ngi Do Thi ti Giru-sa-lem

(21:37-22:5)

21:37-22:5

21:37-22:21

21:37-22:1 22:1-5 22:2 22:3-5 22:3-5 Phao-l k li s ci o 22:6-11 22:12-16 22:6-11 22:12-16 S ku gi Phao-l ging cho ngi ngoi 22:17-21 22:17-21 22:17-21 Phao-l, cng dn La m 22:22-29 22:22-25 22:26 22:27a 22:28b 22:29 22:22-29 22:6-11 22:12-16

Phao-l k li s ci o 22:6-11 22:12-16 Phao-l c sai phi n ngi ngoi 22:17-21 Phao-l v v quan La m 22:22-29 Quyn cng dn La m ca Phao-l 22:22-29

Phao-l trc Ta Cng lun (22:30-23:11) 22:30-23:5

Ta Cng lun chia r

Phao-l trc Ta Cng lun (22:30-23:11)

S ng hu ca Phaol trc Ta Cng lun (22:30-23:11) 22:30

22:30-23:10

22:30

22:30

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao ht iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1

323

2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 22:1 1 Hi cc anh cc cha, hy nghe iu ti ng ni vi binh vc mnh. 22:1 NASB cc anh em v cc cha NKJV qu ng, cc anh em v cc cha NRSV cc anh em v cc cha TEV ng hng Do Thi NJB cc anh em ca ti, cc cha ca ti Trong quyn A Translators Handbook on the Acts of the Apostles, ca Newman v Nida cho rng cm t ny m ch nhng qu ng khong tui Phao-l hay ln hn (xem trang 419). Ti th ngh rng y phi l mt thnh ng (xem 7:2) bi v vo thi im ny Phao-l hn su mi tui, khng thch hp vi tui ca m ng. Chc hn phi c mt s tn hu trong m ng. C th ch cc anh em l ch ring v h. Tuy nhin, Phao-l lun lun ng ha vi chng tc v quc gia ca mnh (xem Rm 9:1-5; Phi-lp 3:5). binh vc Chng ta c ch apology trong Anh ng t ch Hy lp ny (apologia). N l mt ng t php l c ngha bo cha. Ch ny c dng vi ln trong Cng-v, lin quan n vic xt x Phaol (xem 25:16; II Ti-m-th 4:16). BN NASB 22:2 2 Khi chng nghe ngi ni ting th ng ca ngi Do Thi, th cng chm ch bi phn. Ngi bn ni rng: 22:2 ting th ng ca ngi Do Thi y l ting A-ram. Trong cc sch Phc m, tt c nhng DNG S NHIU (PLURALS) trong li ni ca c Cha Gi-xu l bng ting A-ram. y l mt ngn ng c cng ngun gc vi ting Do Thi c. N l ngn ng trong quc Ba-t m ngi Do Thi phi hc ngn ng ny khi sng di s cai tr ca h. V d: trong N-h-mi on 8, khi -x-ra c lut php Mi-se bng ting Do Thi, nhng ngi L-vi phi thng dch sang ting A-ram cho dn s (xem N-h-mi 8:7). cng chm ch bi phn S gii thiu lch s ca Phao-l bng ting A-ram thng tho cng vi chi tit nhiu ngi trong m ng c bit hay c nghe ni v ng, to nn mt s yn lng kinh ngc ngay lp tc. H mun nghe iu ng cn phi ni, mt c hi rao ging tuyt vi cho cc lnh o ca Do-Thi-Gio. BN NASB 22:3-5 3 Ti l ngi Giu-a, sanh ti thnh Tt-s, trong s Si-li-si, nhng nui ti y, trong thnh ny, hc ni chn Ga-ma-li-n, ng theo trong lut php ca t ph chng ta. Vn ti

324

y lng st sng v c Cha Tri, cng nh cc ngi hm nay vy. 4 Ti tng bt b o ny cho n cht, bt k n ng n b, u xing li v b t: 5 v iu , thy c thng phm cng c hi ng trng lo u lm chng cho ti; v bi nhng ngi m ti nhn c cc th gi cho anh em thnh a-mch, l ni ti toan i, ng bt tri nhng ngi dn v thnh Gi-ru-sa-lem x pht. 22:3 Ti l ngi Giu-a, sanh ti thnh Tt-s Phao-l ang c gng ng ha chnh ng vi m ng Do Thi ny. ng ang xc nhn tnh cch Do Thi ca mnh (xem II C-rinh-t 12:22; Phi-lp 3:56). ng c th c nhn nhn l mt ngi Do Thi ni ting Hy lp t cng ng Do Thi tha hng. Cm t nui ti y theo ng php c th m ch n c (1) Tt-s hay l (2) Gi-ru-sa-lem. Nhng theo bi cnh th hm Gi-ru-sa-lem. Nu ng nh vy th s o luyn ting Hy lp ca Phaol phi xy ra u ngoi Tt-s. hc ni chn Ga-ma-li-n y l mt tu s Do-Thi-Gio rt c knh trng (xem 5:34-40). ng c trch dn vi ln trong Mishnah. Phao-l l mt mn ca trng phi tu s phng khong Hillel. m ng ny chc hn phi c n tng vi li ny. Xem Ch c Bit: Ga-ma-li-n trong 5:34. ng theo trong lut php ca t ph chng ta iu ny c ngha rng ng tng l mt ngi Pha-ri-si (xem 23:6; 26:5) v l mt ngi nhit thnh (xem cu 4). Nhng ngi Pha-ri-si cam kt vng gi nghim nht cc li truyn khu (Talmud) gii ngha Cu c. cng nh cc ngi hm nay vy Phao-l xc nhn s nhit thnh v cam kt ca h. ng tng l mt ngi ging nh h. 22:4 Ti tng bt b Trong sut chc v ca Phao-l, ng nhn li nhng ngy thng vi s hi tic su m. ng cp thng xuyn (xem 9:1,13,21; 22:4,19; 26:10-11; Ga-la-ti 1:13,23; Phi-lp 3:6; I Ti-m-th 1:13). Phao-l thng k mnh l k hn mn nht trong cc thnh bi nhng vic lm ngy xa (xem I C-rinh-t 15:9; II C-rinh-t 12:11; -ph-s 3:8; I Ti-m-th 1:15). o ny y l danh hiu sm nht ca Hi thnh C-c-Gio (xem 9:2; 19:9,23; 22:4; 28:14,22). Ch ny m ch n (1) c Cha Gi-xu chnh l o (xem Ging 14:6) v (2) c tin Kinh thnh nh l mt li sng (xem Phc-truyn Lut-l K 5:32-33; 31:29; Thi-thin 27:11; -sai 35:8). cho n cht Phao-l khin cho mt s C-c-Nhn b git hi (xem 8:1,3; 26:10). Chc chn ng cng c can d vo ci cht ca -tin (xem 7:58, 81). bt k n ng n b, u xing li v b t S kin Phao-l bt b c ph n, by t s tn bo ca ng. 22:5 Phao-l ang chia x hon cnh dn n s ci o ca ng trn con ng a-mch t c tin ni c Cha Gi-xu (xem Cng-v 9). hi ng trng lo Ngha en l tt c trng lo. Lu-ca dng ch ny cho Ta cng lun trong Lu-ca 22:66. y khng phi l t thng dng dng cho hi ng chnh thc ca nhng lnh o Do Thi ti Gi-ru-sa-lem (Ta cng lun). N cng c th m ch mt tiu ban iu hnh nh hn.

325

ti nhn c cc th F. F. Bruce, trong quyn Paul: Apostle of the Heart Set Free, c mt bn lun l th v nhng ti liu lm bng chng v quyn dn t cc nc xung quanh ca Ta cng lun (trang 72). tm hiu thm xin tham kho I Mc-ca-b 15:21 v Josephus. nhng ngi Cm t ny m ch rng nhng ngi l nhng tn hu Do Thi chy trn khi cn bt b ti Gi-ru-sa-lem. BN NASB 22:6-11 6 V, lc ti ng i ng, gn n thnh a-mch, ban tra, thnh lnh c nh sng ln, t trn tri ging xung, soi sng chung quanh mnh ti. 7 Ti t xung t, v nghe c ting phn cng ti rng: Hi Sau-l, Sau-l, lm sao ngi bt b ta? 8 Ti tr li rng: Ly Cha, Cha l ai? Ngi phn: Ta l Jsus Na-xa-rt m ngi ng bt b y. 9 Nhng k i vi ti thy nh sng r rng, nhng chng nghe ting ca ng phn cng ti. 10 Ti bn tha: Ly Cha, ti phi lm chi? Cha p rng: Hy ch dy, i n thnh a-mch, ngi ta s ni mi iu truyn cho ngi lm. 11 Bi c s chi li ca nh sng , th ti chng thy c, nn nhng k cng i nm tay dt ti n thnh a-mch. 22:6 ban tra y l mt chi tit b sung khng c trong 9:3. 22:7 lp li 9:4. 22:8 NASB, NJB Gi-xu ngi Na-xa-rt NKJV, NRSV, TEV Gi-xu ti Na-xa-rt Phao-l chia x li chng c nhn ba ln trong sch Cng-v 9:1-31; 26:4-18, nhng ti y v trong 26:9 l ch ng s dng danh hiu ny. Trong ngha en, y l Gi-xu ngi Na-xa-rt, l ch ch nho trong 24:5, nhng li l li tin tri trong Ma-thi- 2:23. C th y khng phi l tn a l, nhng l danh hiu ca ng Mt-si-a pht xut t nhnh (xem -sai 11:1; 53:2) theo ch Do Thi nser (xem Gi-r-mi 23:5; 33:15; Xa-cha-ri 3:8; 6:12). Xem Ch c Bit trong 2:22. m ngi ng bt b Xem y ghi ch trong 9:4. 22:9 nhng chng nghe ting Khng c s mu thun no trong tng trnh v s ci o ca Phao-l trong 9:7 v 22:9. Ng php Hy lp m ch rng h c nghe m thanh nhng khng nhn ra ting ni. Xem phn tch y hn ti 9:7. 22:10 mi iu truyn cho ngi lm y l dng CH NH TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE INDICATIVE). N th hin li nhng li ca Cha Gi-xu vi A-na-nia trong 9:15-16. Phao-l nhn mt chc v c th v kh khn thi hnh. Theo nhiu phng din, khi tng v s sai phi Phao-l ging nh cc tin tri Cu c (xem -sai 6; Gi-r-mi 1; -x-chi-n 2-3). 22:11 Ti ngh rng y chnh l nguyn c gy ra ci gim xc trong thn th Phao-l. C nhiu gi thuyt lin quan n ci gim xc ny: 1. Cc Gio Ph, Luther, v Calvin, ni rng l nhng nan tm linh do bn th sa ng gy ra (trong xc tht) 2. Chrysostom ni rng l mt nan vi nhng c nhn (xem Dn-s K 33:55; Cc Quan Xt 2:3) 3. Mt s ngi khc cho rng l chng ng kinh

326

4. Sir William Ramsay cho rng n l bnh st rt 5. Ring ti th cho rng n l vim mt, mt chng bnh mt thng thng (so snh vi Ga-la-ti 4:13-15 v 6:11) gy ra hay tr nn trm trng bi s m la trn ng a-mch (xem Cng-v 9, c th l hnh bng Cu c trong Gi-su 23:13). BN NASB 22:12-16 12 Tn A-na-nia kia, l ngi nhn c theo lut php, c cc ngi Giu-a tr ti amch u lm chng tt, c n tm ti; 13 ngi ng trc mt ti m ni rng: Hi Sau-l, anh ti, hy sng mt, li. Lin mt lc, ti c sng mt, v xem thy A-na-nia. 14 on, ngi ni vi ti rng: c Cha Tri ca t ph chng ta nh cho anh c bit mun Cha, c thy ng Cng bnh v nghe li ni t ming Ngi. 15 V anh s lm chng cho Ngi trc mt mi ngi, v nhng vic anh thy v nghe. 16 By gi, anh cn tr ni lm chi? Hy ch dy, cu khn danh Cha m chu php bp-tem v lm sch ti li mnh i. 22:12 y l s m t v A-na-nia y hn 9:10. C l ng l mt tn hu cng ging nh Phao-l, st sng gi lut php Mi-se. Chi tit ny m ch rng ng cng l mt ngi Pha-ri-si. Lu-ca cng m t Sim-n, ngi thy Em B Gi-xu trong n th, theo mt cch tng t (xem Lu-ca 2:25). Lu-ca cng dng ch ny cho nhng ngi Do Thi ly hng n Gi-ru-sa-lem trong L Ng Tun khi c Thnh Linh ging xung vi quyn nng (xem Cng-v 2:5). Lu-ca s dng ch ny ln th ba cho nhng ngi chn ct -tin sau khi ng b nm (xem Cng-v 8:2). Do , ch ny khng c lin h vi nhng ngi tin ng Christ nhiu bng nhng ngi theo o Giu-a nhit thnh. A-na-nia c gi l mn trong 9:10; do , ng l mt tn hu. D rng ng l mt C-c-Nhn, ng vn c knh trng trong cng ng Do Thi ti a-mch. 22:13 Chc v ca A-na-nia i vi Phao-l by t cho chng ta: khng c s tch bit gia nhng tn hu v hng gio phm (nhm c phong chc c bit) trong Tn c. Li phn ca c Cha Gi-xu l thm quyn A-na-nia: 1. t tay (xem 9:10) trn Phao-l v cha lnh, dng MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE), cu 13 2. By t ch ca c Cha Gi-xu cho chc v ca Phao-l (cu 15) 3. Ni Phao-l c nhn bp-tem (Phao-l c th t mnh lm bp-tem theo nh cch ngi Do Thi i hi ngi nhp o, y l dng MNH LNH TRUNG CP TH BT NH, cu 16) 4. Lm phng tin Phao-l c ban y dy c Thnh Linh (xem 9:17) Bn c th cm nhn c tm lng ca A-na-nia khi ng gi ngi bt b, git ngi tn bo (xem 9:13-14) l anh Sau-l. 22:14 c Cha Tri ca t ph chng ta Cm t ny dng din t Thn linh m ngi Do Thi th phng. Phao-l mun lm r rng chnh YHWH lin lc v sai phi ng bi Con Ngi l c Cha Gi-xu. Phao-l khng c ku gi bi mt thn no khc hn l chnh c Cha Tri ca DoThi-Gio. c bit mun Cha mun chnh ca c Cha Tri cho nhn loi l nhn bit c Cha Gi-xu (xem Ging 6:29,40). Hn na, nh ca c Cha Tri dnh cho Phao-l l ng tr nn s cho dn ngoi (xem 9:15; 22:15; 26:16). c thy ng Cng bnh y l mt danh hiu thuc v ng Mt-si-a (xem Thi-thin 45; 72; Cng-v 3:14; 7:52; I Ging 2:1). Phao-l c vinh d c mc khi c nhn v s vinh hin ca c Cha Gi-xu (ging nh -tin, xem 7:55-56). Xem Ch c Bit: S Cng Bnh trong 3:14.

327

nghe li ni t ming Ngi Ti y dng nh m ch n ting ni t thin ng trong cu 8, nhng cng c th c ni n trong cu 17-21. iu ny cng c th cp n nhiu khi tng c bit m Phao-l nhn c trong sut chc v ca ng. Xem bng lit k trong cu 17-21. iu ng y l trong sut khong thi gian t Ma-la-chi cho n Ging Bp-tt thiu vng li tin tri trong Y-s-ra-n. Trong thi k ny, ngi Do Thi tin rng c Cha Tri s phn t tri chng nhn mt s vic (Bath Kol). YHWH dng cch thc Do-Thi-Gio ny xc nhn Con Ngi ti l bp-tem (xem Lu-ca 9:35) v S Ha Hnh (xem Ma-thi- 17:5). S hin ra ca c Cha Gi-xu cho Phao-l v c bit ting phn ca Ngi c th c cng mc ch ( m bo vi Phao-l rng chnh l YHWH). 22:15 lm chng cho Ngi trc mt mi ngi y l chn l k diu: Phc m ca c Cha Gixu Christ l cho mi ngi (xem Ging 3:16; I Ti-m-th 2:4; 4:10; Tt 2:11; II Phi-e-r 3:9; I Ging 2:2). Khng phi tt c u s t chi, khng phi tt c u c th nghe hiu y , nhng tt c mi ngi u c bao gm trong tnh thng ca c Cha Tri, trong s hy sinh ca c Cha Gi-xu v trong li rao ging ca Phao-l. y chnh l chn l m m ng chi b (xem cu 22). Phao-l c ch trnh dng ch ngi ngoi bang m A-na-nia truyn li cho ng t c Cha Gi-xu (xem 9:15). Phao-l bit r ch xc phm goim (cc nc hay dn ngoi) s khin nhng ngi Do Thi bo th cc oan ny phn n nh th no. Nhng thnh kin v kiu cng chng tc ca h tc ot li tin tri ca cc tin tri trong Cu c . nhng vic anh thy v nghe ng t th nht l CH NH CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE INDICATIVE); ng t th hai l CH NH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE INDICATIVE). Khng r ti sao hai ng t ny li nhng th khc nhau. Chng xem nh l tng ng. Phao-l s gi ly k c ca cuc din kin ny trong sut c cuc i ng. ng nhc n n ba ln trong sch Cng-v. C l ng k li chng c nhn ny trong mi nh hi. 22:16 chu php bp-tem v lm sch ti li mnh i C hai u dng MNH LNH TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE IMPERATIVES). y l n Cu c ch v nghi thc l ra ti. (xem L-vi K 11:25,28,40; 13:6,34,56; 14:8-9; 15:5-13,21-22,27; 16:26,28; 17:15-16; Dn-s K 8:7,21; 19:19; Phc-truyn Lut-l K 23:11). N c dng ti y nh l mt biu tng ca s thanh ty tm linh trong ng Christ (xem I C-rinh-t 6:11; -ph-s 5:26; Tt 3:5; H-b-r 10:22). L bptem l s by t c tin cng khai ca Hi thnh u tin. Xem phn tho lun thn hc y hn trong 2:38. Lu rng TH TRUNG CP (MIDDLE VOICE) m ch cho c l bp-tem (AORIST MIDDLE IMPERATIVE) v s thanh ty, lm sch (AORIST MIDDLE IMPERATIVE). Phao-l khng th t mnh thanh ty ti li, nhng ng c th t mnh lm l bp-tem (phng thc ca Do-Thi-Gio cho nhng ngi nhp o). Thng thng vic nhn chm di nc c cho l phng thc duy nht trong Tn c (xem R-ma 6 and C-l-s 2), nhng ti y l bp-tem lin kt vi n d ca s thanh ty (xem 2:38; I C-rinh-t 6:11; -ph-s 5:26; Tt 3:5; H-b-r 10:22). Trong phng din thn hc, I Phi-e-r 3:21 chng t n l mt biu tng, ch khng phi l mt b tch. Cc nh gii kinh hin i cn phi cn trng khng nn da qu nhiu vo TH TRUNG CP hay TH NG (MIDDLE or PASSIVE VOICE) v c hai kt hp thnh DNG TH NG (PASSIVE FORM) trong ting Hy lp Koine. Phao-l ni rng c lm bp-tem, dng TH NG (PASSIVE) trong 9:18. Hnh thc l bp-tem ca Phao-l khng phi l vn , chnh l bp-tem mi l iu quan trng . cu khn danh Cha danh khng phi l mt phng thc huyn b, nhng l s xng nhn quyn s hu thuc v c Cha Gi-xu v l s khi u ca mi lin h c nhn vi Ngi, dng NG TNH T TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE PARTICIPLE) dng nh mt MNH LNH (IMPERATIVE), l nhng vn v thi v li sng ging nh Cha. Trong nghi thc l bp-tem ca Hi thnh ban u, nhng ngi nhn l bp-tem phi ni ra Gi-xu l Cha (xem R328

ma 10:9-13; I C-rinh-t 1:2; II Ti-m-th 2:22). Nhng ch chnh xc hay phng thc khng phi l im chnh yu (thuyt b tch), nhng l tm lng ca ngi ng vin (tin, tip nhn). Xem ghi ch trong 2:38. 22:17-21 y li l mt v d na v nhng khi tng c bit ca Phao-l (xem 18:9-10; 23:11; 27:23BN NASB 22:17-21 17 n lc tr v thnh Gi-ru-sa-lem, ti ng cu nguyn trong n th, th b ngt tr; 18 thy c Cha Jsus phn cng ti rng: Hy vi vng, lp tc ra khi thnh Gi-ru-sa-lem; v h s chng nhn li ngi lm chng v ta u. 19 Ti tha rng: Ly Cha, chnh h bit ti tng b t nhng ngi tin Cha v nh n trong cc nh hi na. 20 Li khi -tin l k lm chng cho Cha b mu, ti nh lng v gi o xng nhng k git ngi. 21 Cha bn phn cng ti rng: Hy i, v ta toan sai ngi i n cng dn ngoi ni xa. 24). Theo vn mch ti y, n ph hp vi li tin tri trong cu 14. 22:17 lc tr v thnh Gi-ru-sa-lem Trong li lm chng ca Phao-l trong chng 9 v ti y, n dng nh c rng ng sm quay tr li Gi-ru-sa-lem sau khi ng ci o, nhng Ga-la-ti 1:11-24 tit l mt thi gian di (c th n ba nm) trc khi Phao-l tr li. b ngt tr Xem ghi ch trong 10:10. 22:18 c Cha Gi-xu ni vi Phao-l bng hai MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVES): vi vng v ra khi. S cnh bo ca c Cha Gi-xu lm sng t m mu st hi Phao-l ca nhng ngi Do Thi ni ting Hy lp c ghi li trong 9:29. 22:19 Cha Ng php ng trc ch ny c th l c Cha Tri ca t ph chng ta (cu 14) hay l ng Cng bnh (cu 14). m ng Do Thi c th hiu l YHWH, nhng i vi nhng tn hu c mt th h hiu l c Cha Gi-xu. S hon chuyn nhng trch dn Cu c ch v c Cha Gi-xu trong Tn c thng xy ra. N chnh l s m h (c hai ngha, c khi ni n Gi-H-Va c khi l Cha Jsus) ca ch ngha c thn ba ngi (triune monotheism)! ti tng b t nhng ngi tin Cha v nh n y l nhng TH CH NG KHNG HON THNH DNG NI TRNH (PERIPHRASTIC IMPERFECT ACTIVES), trnh by mt hnh ng lin tc trong qu kh. Xem ghi ch y trong 22:4. 22:20 Xem ghi ch trong 7:58-59 v 8:1. Phao-l m t nhng hnh ng c c ca ng trc bng cch s dng b ba NG TNH T KHNG HON THNH NI TRNH (PERIPHRASTIC IMPERFECT PARTICIPLES). 1. ng ng chung vi m ng. 2. ng ng thun vi vic nm . 3. ng gi o cho nhng ngi nm -tin Bi ging v ci cht ca -tin li mt n tng su m trn Phao-l. 22:21 ta toan sai ngi i n cng dn ngoi ni xa y l mt dn chng r rng cho nhng chuyn truyn gio ca Phao-l v cui cng l lm chng trc nhng quan chc chnh quyn La m ti Pa-les-tin v c ti R-ma trc S-sa (xem 23:11).

329

BN NASB 22:22-29 22 Chng chu nghe ngi ni n , song n cu y, th vng ku ln rng: Hy ct ngi dng y khi th gian! N chng ng sng u! 23 Chng ku la, ci o, ht bi bay ln gia khong khng. 24 Qun c bn truyn iu ngi vo trong n, dng roi m tra ngi, bit v c g chng ku la nghch cng ngi. 25 H ang cng ngi ra nh n, th Phao-l ni cng thy i ng ng rng: Ngi c php nh n mt ngi quc dn R-ma, mc du ngi cha thnh n, hay sao? 26 Va nghe my li , thy i i tha cng qun c rng: ng toan lm chi? V ngi ny l quc dn R-ma. 27 Qun c n, hi Phao-l rng: Hy ni cho ta bit, ngi c phi l quc dn R-ma chng? Ngi tr li rng: Phi. 28 Qun c li ni: Ta mua c quyn li quc dn cao gi lm. Phao-l ni: Cn phn ti th c quyn li t lc mi sinh ra ri. 29 Tc th, nhng k tra kho ngi u trnh xa ra; v khi qun c bit ngi mnh biu tri li l quc dn R-ma, th s hi. 22:22 Nhng thnh kin v sc tc v tn gio ca h by t. C nhn loi b tc ng bi lch s v vn ha. 22:23 NASB ci o NKJV x o NRSV ci o TEV pht o NJB pht o Vic x o, ci o, pht o hay l nm o ln khng l du hiu Cu c ca vic than khc v s phm thng (Greek-English Lexicon, Louw v Nida, vol. 1, trang 213, xem 14:14). ht bi bay ln gia khong khng Phao-l c may mn l khng c sn ti . bi ln u l du hiu ca s than khc (xem Gi-su 7:6; I Sa-mu-n 4:12; II Sa-mu-n 1:2; Gip 2:12), ti y l s than khc v s phm thng (xem -sai 47; Ca-thng 2; Mi-ch 1:10). 22:24 qun c y l ch chiliarch (xem cu 27-29), c ngha l ch huy 1000 lnh, cn ch centurion (xem cu 25, 26) cho bit ch huy ca 100 lnh. Tuy nhin, nhng con s ny ch l tng i. ng l s quan ch huy tri lnh La m ti Gi-ru-sa-lem. n y m ch n pho i Antonia, nhn xung v ni kt vi khu vc n th. N c xy dng trong thi k Ba-t giai on ca N-h-mi (xem N-h-mi 2:8; 7:2). H-rt i i tn n theo Mc An-t-ny. Trong nhng ngy l hi, dn s Gi-ru-sa-lem tng gp ba ln so vi bnh thng. Ngi La m chuyn mt s ng binh lnh t S-sa-r vo pho i Antonia v mc ch an ninh. dng roi m tra ngi Chi tit ny m ch nh hi cung. nh bng roi l mt hnh thc tra tn tn bo. Nhiu ngi cht v n. N tn bo hn nhiu so vi trn n ca ngi Do Thi hay l nh bng gy ca ngi La m. Mt ci roi da c nhiu si vi nhiu ming kim loi, v xng kt vo nhng si dy, dng qut vo nhng t nhn. 22:25 ang cng ngi ra Thng thng nn nhn b ct vo mt tr thp ci ngi xung khi b nh.

330

Ngi c php Nhng ngi lnh sp vi phm lut ca h nhiu im: (1) cng dn La m khng th b tri (xem 21:33 v 22:29); (2) mt cng dn La m khng th b tra kho bng roi (xem Livy, History 10:9:4; Cicero, Pro Rabirio 4:12-13); v (3) Phao-l cha b x v nh ti (xem 16:37). 22:27 ngi c phi l quc dn R-ma Ch ngi c nhn mnh. Vin s quan La m ny khng th tin rng Phao-l l mt cng dn La m. 22:28 Ta mua c quyn li quc dn cao gi lm C ba cch tr thnh cng dn La m: (1) t khi sinh ra; (2) thi hnh mt nhim v c bit cho quc; v (3) mua (Dio Cassius, Rome Hist. 60:17:5-6). Tn ca qun nhn ny cho bit ng mua quyn cng dn di thi C-lt (Claudius) v ng l mt ngi Hy lp (C-lt Ly-sia, xem 23:26). V ca Claudius, Messaline, thng hay bn quyn cng dn La m vi s tin ln. BN NASB 22:30 30 Hm sau, qun c mun bit cho ng v c no Phao-l b ngi Giu-a co, bn sai m tri, truyn cho cc thy t l c v c ta cng lun nhm li, ri dn Phao-l ra, bt ng trc mt h. 22:30 truyn cho cc thy t l c v c ta cng lun nhm li Chi tit ny chng t thm quyn La m. Ta cng lun b buc phi nhm li, c l l trong pho i Antonio. y dng nh l bui hp khng chnh thc. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao ht iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao Phao-l mun t bo cha ngay c trc m ng ti y? 2. Ti sao Lu-ca ghi li ba ln li lm chng ca Phao-l v s ci o trn ng a-mch? 3. Vic c Thnh Linh s dng A-na-nia bc b s truyn ni thm quyn cc s nh th no? 4. Lit k nhng khi tng c bit ca Phao-l. Ti sao ng cn nhiu s din kin siu nhin? 5. Kt cuc s t bo cha ca Phao-l trc m ng trong n th thch hp vi chng trnh ca c Cha Tri nh th no?

331

CNG V ON 23
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l trc Ta cng lun

NKJV
Ta cng lun chia r

NRSV
Phao-l trc Ta cng lun (22:30-23:10)

TEV
Phao-l trc Ta cng lun (22:30-23:11)

NJB
S xut hin ca ng trc Ta cng lun (22:30-23:11)

22:30-23:5

22:30-23:10

22:30-23:5 23:1-3 23:4 23:5 23:1-5

23:6-10

23:6-10

23:6 23:7-9

23:6-10

m mu st hi Phao-l 23:11 m mu st hi Phaol 23:12-22 23:11-22

Phao-l b gii n S-sa-r 23:11

23:10 23:11 m mu st hi Phao-l 23:11 m mu st hi Phao-l ca nhng ngi Do Thi 23:12-15 23:16-22

23:12-15 23:16-22

23:12-15 23:16-18 23:19 23:20-21 23:22

Phao-l b gii n quan tng c Ph-lt 23:23-30

B gii n Ph-lt 23:23-35 23:23-25 23:26-30

Phao-l b gii n quan tng c Ph-lt 23:23-25 23:26-30 23:31-35

Phao-l b chuyn n Ssa-r 23:23-25 23:26-30 23:31-35

23:31-35

23:31-35

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao ht iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1

332

2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 23:1-5 1 Phao-l mt chm ch trn ta cng lun, ni rng: Hi cc anh em, trc mt c Cha Tri, ti n trn lng tm t t cho n ngy nay. 2 Nhng thy t l thng phm l Ana-nia biu my k ng gn Phao-l v ming ngi. 3 Phao-l bn ni cng ngi rng: Hi bc tng t trng kia, c Cha Tri s nh ng; ng ngi x on ti theo lut php, m li khng k lut php, biu ngi nh ti! 4 Nhng k ng ni rng: Ngi nhic mc thy c thng phm ca c Cha Tri sao! 5 Phao-l tr li rng: Hi anh em, ti chng bit l thy c thng phm; v c chp rng: Ch s nhc ngi cai tr dn mnh. 23:1 NASB, NRSV nhn chm ch NKJV nhn nghim tc TEV nhn thng NJB nhn chm ch Xem ghi ch y trong 1:10. Lu-ca thng s dng ch ny. Ti y ng s dng n cho Phao-l. Phao-l ch dng ch ny mt ln duy nht trong II C-rinh-t 3:7,13. Ta cng lun Xem Ch c Bit: Ta cng lun trong 4:5. cc anh em Phao-l gi nhng ngi Do Thi l cc anh em vi ln (13:26,38; 22:1,5; 23:1,5,6). Nhng ngi Do Thi gi Phao-l l anh em trong 13:15. A-na-nia gi ng l anh em trong 9:17, cng nh Hi thnh Gi-ru-sa-lem trong 21:20. Tuy nhin, nhng tn hu Do Thi cng c gi bng danh hiu ny (xem 9:30; 10:23; 11:1,12; 12:17; 15:3,7,13,22). Ch ny lin kt vi ch s trong 11:29; 18:27. N cng c dng cho nhng tn hu Hy lp trong 16:2,40. Do ch ny nhiu ngha nn cn phi lin kt vi li vn hay nhm c th. ti n trc mt c Cha Tri y l dng CH NH TRUNG CP (bin cch) HON THNH (PERFECT MIDDLE (deponent) INDICATIVE) ca ch politeu m t chng ta c ch political hay policy trong Anh ng. Ch ny c dng vi mt ng ch cng dn (xem Phi-lp 1:27). Phao-l ang qu quyt rng ng trung tn hon thnh mi trch nhim ca mt tn hu DoThi-Gio trc mt Cha. NASB lng tm hon ton tt NKJV trong lng tm tt NRSV lng tm trong sch TEV lng tm ti hon ton trong sch NJB mt lng tm hon ton trong sch Phao-l s dng ch lng tm thng xuyn trong hai th C-rinh-t (xem 4:4; 8:7,10,12; 10:25,27,28,29; II C-rinh-t 1:12; 4:2; 5:11). N ch n thc o c bn trong cho bit iu g c php v iu g khng c php (xem Cng-v 23:1). Lng tm c th b nh hng bi cuc i trong

333

qu kh ca chng ta, nhng s la chn sai lm ca chng ta hay bi c Thnh Linh. Lng tm khng phi l mt hng dn hon ho, nhng n xc nh c nhng gii hn (nhng iu ng hoc sai trong nim tin) da theo c tin c nhn. Do , lm tri vi lng tm, ngay c khi bi mt sai st hay l yu ui, l mt nan c tin trm trng. Lng tm ca tn hu cn phi c nh hnh bi Li ca c Cha Tri v c Thnh Linh cng ngy cng hn (xem I Ti-m-th 3:9). c Cha Tri s on xt nhng tn hu theo s sng h tip nhn (ngha l mnh hay yu), nhng tt c chng ta cn phi m rng tip nhn thm s sng t Kinh thnh v c Thnh Linh v tng trng trong s hiu bit v c Cha Gi-xu Christ. trc mt c Cha Tri cho n ngy nay Phao-l qu quyt tng t trong II C-rinh-t 1:12; II Ti-m-th 1:3. ng c tha nhn rng ng c tham mun (xem R-ma 7:23, c bit cu 7). L l thn hc ca ng trong R-ma 1-8 l da trn s vi phm lut php v lng tm ca mi ngi (xem 3:20; 4:15; 5:20). 23:2 thy t l thng phm l A-na-nia Trong ting Do Thi tn ca ng phi l Hananiah. y khng phi l A-na-nia trong Lu-ca 3:2, Ging 18:13, hay Cng-v 4:7, nhng l mt ngi sau (Ana-nia, con ca Nedebaeus) ngi c Herod Chalcis ch nh, gi chc trong khong t nm 47-59 SC. Trong nhng tc phm ca Josephus cho chng ta bit nhiu v thy t l thng phm ny. 1. thi im ng c b chc thy t l thng phm, Antiq. 20:5:2; Wars, 2.12.6. 2. khi ng v con trai (Ananus) b xing v gii n R-ma, Antiq. 20.6.2 3. thi im ng v anh/em ca ng b nhng ngi ni lon git, Wars, 2.17.9 Josephus thng l ngun ti liu duy nht chng ta c v nhng s kin ca ngi Do Thi v nhng nhn vt trong x Pa-les-tin. v ming ngi y l du ca s phm thng (xem Ging 18:22). 23:3 c Cha Tri s nh ng Chi tit ny c Josephus ghi li y chi tit trong Wars 2.17.9. Hi bc tng t trng kia Khng r Phao-l ang ni chnh xc iu g: (1) ngi Do Thi dng cm t ny lm n d cho s gi hnh (xem Ma-thi- 23:27) hay l (2) n c th m ch n -x-chin 13:10-15. li khng k lut php y c th l m ch n L-vi K 19:15. Cng xem thm Ging 7:51. 23:5 Hi anh em, ti chng bit l thy c thng phm Nhng gi thuyt v l do khin Phao-l khng bit l (1) th lc km; (2) khng quen bit, v Phao-l i khi Gi-ru-sa-lem nhiu nm; (3) khng nhn bit thy t l thng phm bi v ng ta khng mc o l; (4) ng khng bit ai ni; hay l (5) s khng thch ng trong nhng hnh ng ca ng (ngha l ma mai). c chp rng Phao-l by t ng hiu bit v tn trng lut php bng cch trch dn Xut -dp-t K 22:28. BN NASB 23:6-10 6 Phao-l bit trong bn h phn th ngi Sa-u-s, phn th ngi Pha-ri-si, bn ku ln trc ta cng lun rng: Hi anh em, ti l ngi Pha-ri-si, con ca dng Pha-ri-si. y l v s trng cy ca chng ta v s sng li ca nhng k cht m ti phi chu x on. 7 Ngi va ni xong nh vy, th s ci ly ni ln gia ngi Pha-ri-si vi ngi Sa-u-s, v hi ng chia

334

phe ra. 8 V chng ngi Sa-u-s quyt rng khng c s sng li, cng khng c thin s, thn chi ht, cn ngi Pha-ri-si li nhn c hai iu tin y. 9 Ting ku la ln lin dy ln. C my thy thng gio v dng Pha-ri-si ng dy ci ly cng k khc rng: Chng ta chng thy trong ngi ny c iu c g. No ai bit chng phi thn hoc thin s ni cng ngi? 10 V s ri lon cng thm, qun c e Phao-l b chng phn thy chng, nn truyn qun ko xung, ng cp ngi ra khi gia m h v em v trong n. 23:6 bit Phao-l c th nhn thy rng ng khng th c phin ta xt x cng bng t v thy t l thng phm Sa-u-s ny. Sa-u-s Xem Ch c Bit trong 4:1. Pha-ri-si Phao-l tng l mt ngi Pha-ri-si (xem 26:5; Phi-lp 3:5-6). Xem Ch c Bit trong 15:5. y l v s trng cy ca chng ta v s sng li ca nhng k cht m ti phi chu x on Phao-l tung ra vn thn hc m ngi Sa-u-s v Pha-ri-si bt ng. Nhng ngi Sa-u-s chi b s sng li, trong khi ngi Pha-ri-si li xc nhn n (xem Gip 14:14; 19:23-27; a-ni-n 12:2). Vic ny khin cho hai phe trong Ta cng lun knh chng nhau (xem cu 7-10). 23:7 hi ng chia phe Ngha gc ca ch ny l x ra (xem Lu-ca 5:36; 23:45). N c dng theo cch n d ch s chia r trong nhng nhm (xem Cng-v 14:4; 23:7). Ni hu trng lun lun tim tng s chia r gia hai h phi Do-Thi-Gio ny. Phao-l du vo la. 23:8 chng phi thn hoc thin s Cm t ny ch n hai th thn linh hay ch l mt? Ngun gc trong Kinh thnh ca c hai u m h, nhng H-b-r 1:5,13 v 14 m ch rng c hai ch l mt th. iu m phi Sa-u-s chi b l th linh c mang hai tnh thin v c (nh nguyn tnh ca trng phi trit hc Zoroastrian). Phi Pha-ri-si khai trin khi nim Cu c tr thnh nh nguyn tnh Ba-t cng nhc v ngay c dng nn mt h thng c th bc ca thn linh v qu s (mi nhm c by v ng u). 23:9 thy thng gio y l nhng chuyn gia v lut php trong c lut truyn khu (Talmud) v thnh vn (Cu c). Hu ht h l nhng ngi Pha-ri-si. ngi ny Vic dng cm danh t ny trong bi cnh ti y by t n khng phi t ng mang tiu cc. No ai bit y l mt phn hay l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL) khng y . Cc thy thng gio ny qu quyt rng Phao-l thy mt iu g thuc ci thn linh, nhng h khng chc l iu g. S bin h ca Phao-l mnh m v ngay lp tc chng t r rng tinh thn phe phi thin v ca h . Dng nh l h cm ght nhm Sa-u-s hn l mt ngi Pha-ri-si phn bi. Bi v cu trc ng php khng y , Textus Receptus, da theo nhng bn chp tay vit ch in ting Hy lp H, L, v P, thm cm t Chng ta ng chng nghch vi c Cha Tri ly t Cng-v 5:39. truyn qun ko xung, ng cp ngi ra khi gia m h n y th chnh quyn La m cu sng Phao-l hai ln trong thnh Gi-ru-sa-lem. Do , chng ta khng ngc nhin khi Phao-l

335

xem chnh quyn l vin chc ca Cha (xem R-ma 13). Chi tit ny c th lin h n k chng nghch trong II T-sa-l-ni-ca. BN NASB 23:11 11 Qua m sau, Cha hin n cng ngi m phn rng: Hy gic lng mnh m, ngi lm chng cho ta ti thnh Gi-ru-sa-lem th no, th cng phi lm chng cho ta ti thnh Rma th y. 23:11 Cha hin n cng ngi y li l mt khi tng c nhn na khch l Phao-l (xem 18:9-10; 22:17-19; 27:23-24). Phao-l khng phi l mt ngi khng b nn lng hay nghi ng. Hy gic lng mnh m y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). y l ln xut hin duy nht ca ch ny trong cc tc phm ca Lu-ca. Phaol chc hn phi k iu ny li cho Lu-ca. c Cha Gi-xu dng ch ny mt vi ln (xem Ma-thi- 9:2,22; 14:27; Ging 16:33). phi lm chng cho ta ti thnh R-ma l nh ca Cha cho Phao-l b giam ng c th trnh din trc S-sa. Phc m s c rao ging ti R-ma (xem 19:21; 22:21) BN NASB 23:12-15 12 n sng, ngi Giu-a hp ng lp mu, m th nguyn rng chng n chng ung cho n khi git c Phao-l. 13 C hn bn mi ngi lp mu . 14 H n kim cc thy t l c v cc trng lo m rng: Chng ti th vi nhau rng chng n chi ht cho n lc git c Phao-l. 15 Vy by gi cc ng vi ta cng lun hy xin qun c bt n n ng trc mt cc ng, nh l mun tra xt vic n cho k cng hn na; cn chng ti sa son sn khi n cha n y th git i. 23:12-15 Phn on ny cho chng ta bit m mu st hi ca mt s ngi Do Thi. y li l mt k hoch st hi (xem cu 21) ging nh d tnh m ngi Do Thi lm vi c Cha Gi-xu. 23:13 hn bn mi ngi Con s bn mi l mt thnh ng Do Thi ch mt khong thi gian di khng gii hn, nhng ti y n dng ch con ngi; do c th n mang ngha en. 23:14 thy t l c v cc trng lo y l mt cch rt gn ch Ta cng lun. Xem Ch c Bit trong 4:5. NASB chng ti rng buc chnh mnh di li th NKJV chng ti rng buc chnh mnh di li th NRSV chng ti rng buc bi li th TEV chng ti th NJB chng ti lp mt li th Nhng bn dch Anh ng ny l nhng c gng dch mt cm t thnh ng tng t nh chng ti nguyn ra chnh mnh vi mt li nguyn. Nhng ngi th nguyn ny khng git c Phaol. Ti thc mc rng h c nhn n n cht khng? Dng nh l li truyn khu c mt phng cch trnh khi nhng kiu th nguyn sinh t ny.

336

BN NASB 23:16-25 16 Nhng c con trai ca ch Phao-l bit c mu gian y, n ni n, vo ni trc cho Phao-l. 17 Phao-l bn gi mt i trng m ni rng: hy em g trai tr ny n cng quan qun c, chng c vic mun bo tin. 18 Vy, i trng em chng i, dn n nh qun c, v tha rng: Tn t Phao-l c gi ti biu em g trai tr ny n cng quan, chng c vic mun ni. 19 Qun c nm tay ngi trai tr, ko x ra, hi rng: Ngi c vic g bo tin cng ta? 20 Tha rng: Ngi Giu-a nh xin quan, n ngy mai, bt Phao-l ng trc ta cng lun, nh l h mun tra xt vic ca ngi cho k cng hn. 21 Nhng xin quan ch tin h, v c hn bn mi ngi trong bn h lp k hi Phao-l, th nguyn vi nhau chng n ung chi ht trc khi cha git c ngi; hin by gi, h sm sn, ch i quan tr li thi. 22 Qun c cho g trai tr y v, cm khng cho ni vi ai v iu ngi t ra cng mnh. 23 on, qun c i hai vin i trng, dn rng: Va gi th ba m nay, hy sm sn hai trm qun, by mi lnh k, hai trm lnh cm gio, ng i n thnh S-sa-r. 24 Li cng phi sm nga na, a Phao-l v s n ni quan tng c Ph-lt. 25 Ngi li vit cho quan mt bc th nh sau ny: 23:16 con trai ca ch Phao-l Chng ta c rt nhiu cu hi v gia nh ca Phao-l, nhng tt c u b bao trm trong s im lng. Khng bit bng cch no m ngi ny bit c m mu st hi. C th ngi ny cng l mt ngi Pha-ri-si. 23:21 Cuc tn cng ny c th ko theo vic tiu dit nhng lnh gc La m . 23:23 Nhm binh lnh p gii Phao-l dng nh l (1) 200 b binh, 70 k binh, v 200 lnh cm gio hay (2) 200 lnh cm gio v 70 k binh. lnh cm gio ngha ca ch dexiolabos th m h. N c ngha en l ngi ng hay l chin u bn phi (dexios). N m ch nhng binh lnh trang b t v kh (xem bn dch NEB, da theo MSS A, c ngha l cung hay gio). Bn NJB dch ch ny l qun tr chin. N cng c th m ch ngi b xch chung vi t nhn bn phi, hay c th l ngi gi con nga th hai hay l ngi bn sn, cnh. C qu nhiu la chn khin ngi c by gi khng th bit c ngha chnh xc. gi th ba y l gi La m. Ngi La m bt u tnh bui ti t 6 gi. Vy y l 9 gi ti. S-sa-r y l i bn doanh ca lc lng La m n tr ti x Pa-les-tin. 23:24 Ph-lt S gia La m Tacitus (Histories 5:9, Annals 12:54) gi Antonius Felix l c c v dm dc. ng chim c a v ny nh ngi anh/em l Pallas (c hai u l nhng n l c tr t do), l mt ngi bn thn ca Hong Claudius. ng gi chc kim sot trng ca x Pa-les-tin trong khong nm 52-59 SC. BN NASB 23:26-30 26 C-lt Ly-sia chc bnh an cho quan ln tng c Ph-lt! 27 Dn Giu-a bt ngi ny, toan git i, khi ti em qun n thnh lnh m cp ngi ra khi, v nghe ngi l quc dn R-ma. 28 Bi ti mun bit v c no h co ngi, nn gii ngi n ta cng lun. 29 Ti thy ngi b co my vic v lut php h, nhng h khng kin ngi v mt ti no ng cht hay ng t c. 30 Song ti c nghe ngi ta tnh k hi ngi ny, nn lp tc sai ngi n ni quan, v cng cho cc k co ngi bit rng phi n trc mt quan m i ni.

337

23:26-30 y l l th ca s quan ch huy gii thch v kin Phao-l (xem 25:12ff). N trnh by trnh t ca cc s kin, nhng theo cch t v quan qun c. 23:26 y l cu cho chng ta bit tn ca quan qun c. 23:29 Cu Kinh thnh ny ph hp vi m thc ca Lu-ca chng t C-c-Gio cng vi nhng lnh o, mi khi b co buc trc nhng quan chc chnh quyn lun lun c tha bng v x v ti. Rma khng phi lo lng iu g v o . BN NASB 23:31-35 31 Vy, qun lnh em Phao-l i theo nh mng lnh mnh lnh ng ban m, iu n thnh An-ti-ba-tri. 32 Sng ngy, lnh k i vi ngi, cn qun khc tr v n. 33 nhng ngi ny ti thnh S-sa-r, a th cho quan tng c v em np Phao-l. 34 Quan tng c c th ri, bn hi Phao-l vn tnh no, va bit ngi qu tnh Si-li-si, 35 th rng: Lc no bn nguyn co n y, ta s nghe ngi. on, truyn gi Phao-l li trong ni cng ng H-rt. 23:31 ng ban m, iu n thnh An-ti-ba-tri Thnh ph ny do H-rt i xy dng v t tn theo tn cha ca ng, Antipater II. y l mt chuyn hnh qun rt di chng 30-40 dm. Khng bit r v tr ca thnh ph ny. L do nhng binh lnh quay tr li (xem cu 32) khi n thnh ny v (1) vng ny a s l dn ngoi v (2) a hnh ti y th bng phng v m rng, do t c nguy c b tn cng bt ng. 23:33 Quan tng c Ngha en l kim sot trng. Lu-ca rt chnh xc vi danh hiu ca cc quan chc a phng v La m. 23:34 hi Phao-l vn tnh no Chi tit l xc nh thm quyn xt x. Bi v Phao-l xut thn t mt tnh quc (Imperial Province) Ph-lt c th xt x vic kin tng. C 3 s phn chia thm quyn xt x trong quc La m: (1) thuc quc (S-sa); (2) thuc Thng ngh vin; v (3) a phng (ging nh cc vua H-rt). 23:35 Lc no bn nguyn co n y y chc hn l nhng ngi Do Thi qu A-si, nhng ngi t co Phao-l dn ngi ngoi bang vo khu vc dnh ring cho ngi Do Thi trong n th. S kin nhng ngi ny khng hin din ng l dn n s hy b vic kin tng. Nhng chnh tr a phng vn thng chi phi cng l. truyn gi Phao-l li trong ni cng ng H-rt. Ngi La m i x t t vi Phao-l trong khi giam gi ng (xem 24:23). Phao-l trong cung in do H-rt i xy, l ch ring ca ng trc y, nhng nay tr thnh tng hnh dinh ca ngi La m. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao ht iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. So snh nhng ln t bo cha ca Phao-l v lit k nhng im chung. 338

2. Phao-l c xem chnh mnh l ngi Do Thi trung thnh hay khng? 3. Chng ta c bit g v gia nh ca Phao-l t sch Cng-v khng?

339

CNG V ON 24
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
V kin chng li Phao-l 24:1-9

NKJV
Co buc xi gic ni lon 24:1-9

NRSV
Phao-l trc Ph-lt 24:1-2a 24:2b-8 24:9

TEV
V kin chng li Phao-l 24:1-2a 24:2b-9

NJB
V kin trc Ph-lt 24:1-9

Phao-l t bo cha trc Ph-lt 24:10-21

Bo cha trc Phlt 24:10-21 24:10a

S bo cha ca Phao-l trc Ph-lt 24:10a 24:10a Bi pht biu ca Phao-l trc quan thng c La m 24:10b-21 24:10b-16 24:10b-13 24:14-16 24:17-21 24:17-21 S giam gi ca Phao-l ti S-sa-r 24:22-23 24:22-23 Phao-l trc Ph-lt v -ru-si 24:24-26 24:27 24:24-26 24:27 24:24-26 24:27 24:22-23

Ph-lt tr hon 24:22-23 Phao-l b giam gi 24:24-26 24:27 24:22-24

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao ht iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn

340

NGHIN CU T NG V CC CM T

BN NASB 24:1-2a 1 Sau nm ngy, c thy c thng phm l A-na-nia i xung, vi vi ngi trng lo cng mt nh din thuyt kia tn l Tt-tu-lu, trnh n kin Phao-l trc mt quan tng c. 2 Phao-l b i n ri, Tt-tu-lu khi s co ngi nh vy 24:1 thy c thng phm l A-na-nia Xem ghi ch y trong 23:2. i xung i vi ngi Do Thi, Gi-ru-sa-lem lun lun l i ln cn tt c nhng a im khc l i xung. vi ngi trng lo Trong Cu c, ch ny m ch nhng ngi lnh o cc chi phi. n giai on sau khi b lu y, n bt u c s dng cho nhng ngi giu, c nh hng ti Gi-ru-sa-lem. Thng thng trong Tn c, Ta cng lun c m t gm c cc thy t l c, cc thy thng gio v cc trng lo. y c th l nhng thnh vin ca Ta cng lun, ng thi cng l nhng ngi ng h phe Sa-u-s. Quyn lnh o n th b xem l c vn khi c s hin din ca nhng ngi Pha-risi (xem 23:6-10). Tt-tu-lu y l mt lut s thu hay l mt nh din thuyt (xem bn NKJV). N l mt dng ca ch Hy lp rma hay l ting ni. Dng nh ng trnh by l l ca Ta cng lun theo khun mu php l R-ma, c th l trong ting La-tinh. BN NASB 24: 2b-9 3 Bm quan ln Ph-lt, nh n quan m chng ti c hng s bnh an trn vn, v nh s khn ngoan ca quan i c mi tnh t gip dn ny, lc no v ni no chng ti cng rt cm t bit n quan vy. 4 Nhng mun cho khi phin quan lu hn, th ti xin quan ly lng khoan nhn m nghe mt vi li chng ti ni y. 5 Vy, chng ti gp ngi ny, nh l n dch, gy lon trong ht thy ngi Giu-a trn c th gii: n lm u phe ngi Na-xa-rt, 6 cng toan lm u n th, nn chng ti bt n [v chng ti c mun x n theo lut php chng ti. 7 Nhng qun c Ly-sia n, bt n khi tay chng ti cch hung bo, 8 truyn lnh cho cc ngi kin n hy n hu quan.] Xin chnh quan hy t tra hi hn, th s bit c mi vic chng ti ang kin co. 9 n phin cc ngi Giu-a cng ha theo li , quyt rng tht c nh vy. 24:2b-4 Phn gii thiu ny khng ch l mt c gng tng bc (hu nh chc chn), nhng trong thc t khng c cn c. Ph-lt l mt ngi c c (xem Tacitus, Histories 5:9 v Annals 12:2). Ph-lt ch c c a v ny l nh anh/em ca ng, Pallas; l ngi cng vi Ph-lt c Antonia (con gi ca Marc Antony) tr t do. Antonia chnh l m ca Hong Claudius. V sau, ng b Nero ct chc theo s thnh cu ca dn chng (xem Josephus, Wars 2.12.8-13.7 v Antiq. 20.7.7-8.9). 24:4 hng s bnh an trn vn Mt s ngi cho rng chi tit ny m ch n nhng c gng ca ng chm dt nhng hat ng ca nhng ngi Do Thi cc oan gi l sicarii (kim th). Tham kho Wars ca Josephus 2.13.2.

341

24:5 chng ti gp ngi ny Ch ch ca Lu-ca qua c sch Cng-v l by t cho th gii La m nhng co buc chng li C-c-Gio l sai lm. l l do ti sao Lu-ca ghi li rt nhiu ln xut hin trc cc quan chc v ta n La m. Phao-l b kin v ba im: (1) l ngi gy ri; (2) l lnh o ca mt nhm tn gio mi; v (3) lm u n th. NASB mt dch bnh tht s NKJV tai v NRSV mt tn dch bnh TEV s phin h nguy him NJB hon ton n dch Ch ny n t ch c ngha l tai v (xem Lu-ca 21:11). Trong Cu c, bn LXX cng dng ngha l tai v, nhng c th dng nh mt cch n d ch mt ngi (xem Chm-ngn 19:25). trn c th gii y chc chn l mt li ni phng i c ch ch v cng tht l mt li khen ngi s hiu qu ca chc v Phao-l cho nhng ngi Do Thi ly hng. lm u y l mt ch ghp ting Hy lp gia ch u tin v ng. N c s dng trong bn Septuagint ti Gip 15:24 mt vua sn sng chinh chin. Ch ny ch xut hin ti y trong Tn c m khng h tm thy trong nhng bn giy ci ting Koine Ai-cp. phe Ch hairesis trong nguyn thy c ngha l n v hay l phn (ngha en l chn la). N tr nn c n tiu cc, ging nh ch heresy trong Anh ng ngy nay, xut pht t ch Hy lp ny. Nhng ngi Sa-u-s b cp bng ch ny trong 5:17 cn nhng ngi Pha-ri-si th trong 15:5. Trong bi cnh ca sch Cng-v ti y, Phao-l xem C-c-Gio nh l mt phn khng th thiu cho hy vng v c tin truyn thng Do-Thi-Gio (xem cu 14). ngi Na-xa-rt Ch ny m ch nhng ngi tin theo Gi-xu ngi Na-xa-rt. Mt s ngi qu quyt rng ch ny n t thnh ph Na-xa-rt nhng mt s khc li lin kt n vi ch nezer hay l nhnh, mt danh hiu khc ca ng Mt-si-a (xem -sai 11:1; 53:2). Xem Ch c Bit trong 2:22. 24:7 Cu 7 cng vi nhng phn ca cu 6 v 8 (c nh u vi du ngoc n trong bn NASB updated) khng c trong nhng bn chp tay ting Hy lp P74, , A, hay l B. C nhiu bin th khc nhau xut hin trong nhng bn chp tay ting Hy lp sau . Chng khng phi l phn trong bn chp tay nguyn thy ca Lu-ca. U ban UBS3 xp loi D cho li ny (nhiu nghi vn). BN NASB 24:10-21 10 Quan tng c ra du biu Phao-l ni i, th ngi tha rng: Ti bit quan lm quan n trong nc ny lu nm, nn ti dn d m binh vc duyn c mnh. 11 Quan tra xt th s bit ti va ln thnh Gi-ru-sa-lem m th ly, cha c mi hai ngy nay. 12 Ngi ta chng tng gp ti, hoc trong n th, hoc trong nh hi, hoc trong thnh ph, ci ly cng ai hay xui dn lm lon bao gi. 13 By gi h cng chng bit ly chi m lm chng c vic iu h kin ti . 14 Trc mt quan, ti nhn rng theo nh o m h gi l mt phe ng, ti th phng c Cha Tri ca t ph ti, tin mi iu chp trong sch lut v cc sch tin tri; 15 v ti c s trng cy ny ni c Cha Tri, nh chnh h cng c vy, tc l s c s sng li ca ngi cng bnh v khng cng bnh. 16 Cng v c y, nn ti vn gng sc cho c lng tm khng trch mc trc mt c Cha Tri v trc mt loi ngi. 17 V, lu nm nay ti i vng, ri mi v b th cho bn quc ti v dng ca l. 18 ang khi y, c my ngi Giu-

342

a qu ci A-si kia gp ti trong n th, c tinh sch, ch chng c dn ng hay ri lon chi. 19 Nu h c iu g kin ti, th c l n hu trc mt quan m co i. 20 Hay l cc ngi y phi ni cho bit thy ti c s g ng ti, lc ti ng ti ta cng lun, 21 hoc c, th cng ch trch cu ti ni gia h rng: y v s sng li ca k cht m hm nay ti b x on trc mt cc ng. 24:10 Phao-l cng dng cch gii thiu hnh thc ging nh lut s ca nhng ngi Sa-u-s. binh vc Chng ta c c ch apology hay apologetics trong Anh ng t ch Hy lp ny. Trong nguyn thy, n c ngha l mt s bo cha php l ti ta n. 24:11-12 Phao-l qu quyt rng mi vic lm ca ng ti Gi-ru-sa-lem khng h bt thng hay l gy hn. ng b t co l lm u n th, nhng trong thc t, ng ang thi hnh mt nghi l c chp thun. 24:14 o y l danh hiu sm xut hin cho nhng C-c-Nhn nhn mnh rng c Cha Gixu l ng dn n c Cha Tri (Ging 14:6) v mt li sng thng cng (xem 9:2; 19:9,23; 22:4; 24:22 v c th l 18:25-26). sch lut v cc sch tin tri y l hai trong ba phn ca kinh in Cu c: 1. Torah (lut php) Sng-th K - Phc-truyn Lut-l K 2. Cc Tin Tri a. nhng tin tri trc Gi-su - Cc Vua (ngoi tr Ru-t) b. nhng tin tri sau -sai - Ma-la-chi (ngoi tr Ca Thng v a-ni-n) 3. Cc sch Vn Chng a. megiloth Ru-t, -x-t, Ca-thng, Nh ca, v Ca thng b. cc sch khn ngoan Gip, Thi Thin, Chm Ngn c. cc sch lch s sau lu y I & II S k, -x-ra, v N-h-mi 24:15 c s trng cy ny ni c Cha Tri, nh chnh h cng c vy Phao-l khng nh rng khuynh hng thn hc ca ng cng ging nh nhng ngi t co ng (xem cu 16), ngoi tr quan im ca ng v s sng li. Phao-l ang c gng bo cha cho chnh mnh bng cch chng t rng vic kin co ny l v nhng vn thn hc trong Do-Thi-Gio, iu m R-ma khng mun can thip. Xem Ch c Bit: Hy vng trong 2:25. s c s sng li ca ngi cng bnh v khng cng bnh im ny cp n thn hc ca nhng ngi Pha-ri-si, ch khng phi gii lnh o n th Sa-u-s. Josephus trong Antiq. 18:1:3, cn qu quyt rng mt s ngi Pha-ri-si chi b s sng li ca nhng k c (v quan im hin i ca s hy dit c linh hn v th xc tham kho quyn The Fire That Consumes ca Edward Fudge). Kinh thnh th y dy vi khi nim s sng li ph qut (xem -sai 25:8; a-ni-n 12:2; Ma-thi- 25:46; Ging 5:29; R-ma 2:6-11; Khi-huyn 20:11-15). ti vn gng sc cho c lng tm khng trch mc Cng chnh cch ni ny khin thy t l thng phm tc gin trong 23:1-2. Phao-l lp li n mt ln na trc s hin din ca ng ta. N tng t nh s bn lun ca Phao-l v nhng n lc c nhn trong I C-rinh-t 9:24-27. S t ch m ng ging cho Ph-lt (xem cu 25) khng phi l mt iu d t c v tun gi. T ch l mt phn trong tri Thnh Linh (Ga-la-ti 5:22) v c th l nh im trong danh sch . Ngi bn v cng l ng nghip ca ti, tin s David King c qua sch gii kinh ca ti v c nhng gi . Trong phn on ny ng vit mt tri, nhiu mi ging nh tri cam.

343

24:17 mi v b th cho bn quc ti V ch b th xem Ch c Bit trong 3:2. Chi tit ny cp n s ng gp ca nhng Hi thnh ngi ngoi bang cho Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem (xem R-ma 15:25-27; I C-rinh-t 16:1-4; II C-rinh-t 8-9). Tht ngc nhin l n khng c nhc n trong 21:15ff. iu ny c th chng t rng n khng c tip nhn hoan h bi c Hi thnh ti Gi-rusa-lem. S k th chng tc su m th kh m gii quyt, ngay c i vi nhng tn hu. 24:18 gp ti trong n th, c tinh sch Phao-l thc hin nghi thc ny theo li ngh ca Gia-c v cc trng lo (xem 21:17-26). N c dng l xoa du nhng tn hu Do Thi theo khuynh hng lut php, nhng trong thc t, n nh thm du vo la i vi nhng ngi Do Thi A-si. my ngi Giu-a qu ci A-si y l im php l trng yu trong s bo cha ca Phao-l (xem cu 19). Nhng nhn chng t co khng c hin din. Cn nhng ngi ang t co Phao-l v nhng sai phm c tm mc ton cu th li khng c bng chng (xem cu 20). 24:19b nu y l IU KIN BC BN (FOURTH CLASS CONDITIONAL), th hin s ngu nhin, xa thc t nht. A. T. Robertson, trong Word Pictures in the New Testament, trang 420, gi n l s kt hp gia iu kin vi kt lun BC HAI (SECOND CLASS) (ngha l h khng hin din, cu 19a). Trong quyn Grammar ca ng tc gi (trang 1022) lit k nhng cu iu kin kt hp khc trong nhng tc phm ca Lu-ca (xem Lu-ca 17:6 v Cng-v 8:31). BN NASB 24:22-23 22 Ph-lt vn bit r rng v o ngi ni , nn gin vic kin ra, m rng: khi no quan qun c Ly-sia xung, ta s xt vic ny. 23 on, ngi truyn cho thy i gi Phao-l, nhng phi cho ngi hi c thong th, c k no thuc v ngi n hu vic ngi, th ng cm. 24:22 Dng nh Ph-lt c nghe ni v c Cha Gi-xu v C-c-Gio. C th v l mt quan chc La m, nn ng c bo co s lc v tnh hnh a phng m ng c b nhim. V ca Ph-lt l mt ngi Do Thi (xem cu 24), iu ny c ngha l ng c dp bit v s ging dy ca Do-ThiGio. o c nhn nhn l mt h phi ca Do-Thi-Gio, do l mt tn gio hp php trong quc La m. 24:23 iu ny chng t Ph-lt khng xem Phao-l l mt mi him ha v ban cho mt t t do v lin lc. Ti y li mt ln na, mt quan chc La m khng xem C-c-Gio l mt vn chnh tr. BN NASB 24:24-27 24 Qua my ngy sau, Ph-lt vi v mnh l -ru-si, ngi Giu-a, n, ri sai gi Phao-l, v nghe ngi ni v c tin trong c Cha Jsus Christ. 25 Nhng khi Phao-l ni v s cng bnh, s tit v s phn xt ngy sau, th Ph-lt run s, ni rng: By gi ngi hy lui; i khi no ta rnh, s gi li. 26 Ph-lt cng trng Phao-l lt bc cho mnh; nn nng i ngi n, v ni chuyn cng ngi. 27 Khi hai nm, Bt-tiu Ph-tu n thay Ph-lt. Bi c Ph-lt mun lm cho dn Giu-a bng lng, bn c giam Phao-l ni ngc. 24:24 -ru-si C l c rt xinh p, l con gi t ca H-rt c-rp-ba I v l em ca B-r-nt v crp-ba II. C l v th ba ca Ph-lt, cng ot t Azizus, vua ca Emesa (xem Josephus, Antiq. 20:7:2). Theo Josephus trong Antiq. 19:9:1, c ch mi 16 tui khi Ph-lt ly c lm v.

344

24:24-25 Phao-l thng rao ging Phc m (xem cu 26b) cho Ph-lt v -ru-si. y chnh l iu m c Cha Gi-xu mun ng lm (xem 9:15). Ph-lt b thuyt phc nhng ng cng tham lam (ng mun Phao-l hi l cho ng) v tr hon quyt nh (xem cu 26). 24:26 Dng nh Phao-l c mt s ngn qu trong giai on b giam cm ny. C th t (1) di sn tha k hoc l (2) s gip t cc Hi thnh (Phi-lp hoc l T-sa-l-ni-ca). Ph-lt thng xuyn gi Phao-l, khng phi nghe ng ging, nhng hy vng nhn tin hi l. 24:27 Khi hai nm Nhiu ngi tin rng y chnh l giai on m Lu-ca thu thp d kin t nhng nhn chng trong vng Pa-les-tin vit sch Phc m mang tn ng (xem Lu-ca 1:1-4). y chc hn phi l mt thi gian y chn nn cho mt ngi nng n nh Phao-l. Tuy nhin, ng khng tm kim t do bi phng cch hi l. ng bit rng ng trong nh ca c Cha Tri. Bt-tiu Ph-tu C mt s bt ng gia cc s gia La m, Suetonius v Tacitus, v thi im khi u chc v ca ng. Ph-lt b xt x vo nm 55 SC, nhng khng r l ng b kt ti v ct chc hay l ch b ct chc vo nm 59 SC. Ph-tu qua i nm 62 SC ang khi cn ti v (xem Josephus, Antiq. 20.9.1). Chng ta bit rt t chi tit v ng (xem Josephus, Antiq. 20.8.9-10; Wars 2:14:1). Ph-lt c giam Phao-l ni ngc Theo thng l, tt c nhng t nhn s c phng thch khi c s thay i v lnh o chnh quyn. Cu Kinh thnh by t tnh hnh chnh tr trong x Pa-les-tin v s yu km ca nhng lnh o La m, ng thi chng t quyn lc ca Ta cng lun. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao ht iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ch ngi Na-xa-rt c ngha l g? 2. o danh hiu u tin ca Hi thnh trong sch Cng-v c nhng hm g? 3. Gii thch s quan trng ca cu 15.

345

CNG V ON 25
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l khiu kin n S-sa 25:1-5 25:6-12

NKJV
Phao-l khiu kin n S-sa 25:1-12

NRSV
Khng n n Hong 25:1-5 25:6-12

TEV
Phao-l khiu kin n Hong 25:1-5 25:6-8 25:9 25:10-11 25:12

NJB
Phao-l khiu kin n S-sa 25:1-5 25:6-12

Phao-l b em n trc c-rp-ba v B-r-nt

Phao-l trc crp-ba

S bo cha ca Phaol trc c-rp-ba (25:13-26:32)

Phao-l trc c-rpba v B-r-nt

Phao-l trnh din trc Vua c-rp-ba

25:13-22

25:13-27

25:13-22

25:13-21 25:22a 25:22b

25:13-22

25:23-27

25:23-27

25:23-27

25:23-26:1

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao ht iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 25:1-5 1 Ph-tu n tnh mnh c ba ngy ri, th thnh S-sa-r i ln thnh Gi-ru-sa-lem. 2 Ti , c cc thy t l c v cc ngi sang trng trong dn Giu-a i n kin Phao-l

346

trc mt ngi; 3 v c nghch, th c ni xin quan lm n i Phao-l tr v thnh Gi-ru-salem: h m mu ng git ngi dc ng. 4 Nhng Ph-tu tr li rng Phao-l b giam ti thnh S-sa-r, v chnh mnh ngi s kp tr v thnh . 5 Li ni rng nhng ngi tn trng trong cc ngi hy xung vi ta, nu ngi y c phm ti g th hy c kin. 25:1 Ph-tu y l ngi k nhim Ph-lt. ng c mt nhn cch cao thng nhng r rng vn phi chu cng mt p lc chnh tr v nh kin. ng gi chc c hai nm v qua i nm 62 SC ang khi cn ti v. ba ngy ri iu ny chng t tng lp lnh o Do Thi cm gin Phao-l dai dng nh th no. Ph-tu cng mun to mt n tng tt ban u. 25:2 cc thy t l c v cc ngi sang trng trong dn Giu-a C th ti y cp n Ta cng lun, gm c 70 lnh o Do Thi t Gi-ru-sa-lem. H lp thnh mt c cu xt x ca ngi Do Thi cho c chnh tr v tn gio. Xem Ch c Bit trong 4:5. Tuy nhin, n cng c th cp n nhng ngi giu c v nhng ngi trong tng lp thng lu ca Gi-ru-sa-lem nng lng mun din kin v thit lp mi lin h tt p vi v quan trn th La m mi n nhm chc. N cng hon ton c th l cp n c hai nhm ny. Sau hai nm, c mt thy t l thng phm mi tn l Ishmael. ng ta cng mun cng c a v ca mnh, mt cch thun li thc hin iu ny l tn cng Phao-l, ngi Pha-ri-si phn bi. th c ni xin y l dng CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE). H lp i lp li s ku ni. 25:3 Chi tit ny by t lng th on Phao-l ca nhng lnh o tn gio. H cho rng Phao-l l mt k th t bn trong . h m mu ng git ngi dc ng Th on ca tng lp Do-Thi-Gio vn khng thay i (xem 23:12-15). 25:5 nu y l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL) c cho rng ng theo quan im hay l mc ch ca tc gi (xem A. T. Robertson, Word Pictures in the New Testament, vol. 3, trang 429). Tin s Bruce Tankersley, chuyn gia v ting Hy lp Koine ti trng i hc East Texas Baptist University, cho rng cu ny c th l BC BA (THIRD CLASS) v khng c ng t trong mnh iu kin. Ph-tu gi nh Phao-l c ti. Ti sao nhng lnh o Gi-ru-sa-lem li qu kin tr, ngoan c? BN NASB 25:6-12 6 Ph-tu cng h va tm hay l mi ngy m thi, on tr xung thnh S-sa-r; sng ngy sau, ngi ngi ni ta n v truyn dn Phao-l n. 7 Phao-l mi n, th c cc ngi Giu-a thnh Gi-ru-sa-lem xung vy bc ngi, ly nhiu c nng m tha, nhng chng tm c chng. 8 Cn Phao-l ni ng binh vc mnh, rng: Ti chng tng lm iu d chi, hoc nghch cng lut php ngi Giu-a, hoc nghch cng n th, hay l nghch cng S-sa. 9 Nhng Ph-tu mun cho p lng dn Giu-a, th tr li rng: Ngi c mun ln thnh Gi-rusa-lem chu x ti v nhng vic ny trc mt ta chng? 10 Phao-l bn tha rng: Ti ng hu trc mt ta n S-sa, y l ni ti phi chu x; ti chng c li chi vi ngi Giu-a, nh

347

chnh mnh bit r rng. 11 V bng ti c ti hay l phm iu g ng cht, th ti chng t chi cht u; tri li, nu trong n t h kin ti khng c c g ht, th chng ai c np ti cho h. Ti ku ni s n S-sa. 12 K , Ph-tu bn tn vi cng hi mnh, bn tr li rng: Ngi ku ni S-sa, chc s n ni S-sa. 25:6-9 Cc s kin ny chng t vi Phao-l rng ng khng c trng mong s cng chnh ch thc ni Ph-tu. ng bit trc nhng g ch i ng Gi-ru-sa-lem (xem cu 3). ng cng bit rng c Cha Gi-xu mun ng n thnh R-ma (xem 9:15). 25:6 Ph-tu cng h va tm hay l mi ngy Ti c th tng tng rng nhng lnh o Do Thi thit i Ph-tu. H thao tng tt c quan chc La m. 25:10-11 Phao-l qu quyt rng ng ang trc thm quyn ch thc, trong mt ni thch hp. Lu-ca ghi li trong cu 11 Phao-l chnh thc khiu ni ti S-sa. Quyn khng n n S-sa bt u c t triu i Octavian nm 30 TC (xem Dio Cassius, History, 51.19). Quyn khng n ban u m rng thm cm bt mt, nh p v tra tn bt c cng dn R-ma khng n n S-sa (xem Paulus, Sententiae 5.26.1). C mt tho lun chnh xc v lut php La m trong th k th nht ca A. N. Sherwin-White trong quyn Roman Society and Roman Law in the New Testament, bi ging th t: Phao-l trc Ph-lt v Ph-tu trang 48-70. 25:11 V bngnu y l hai cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL) gi nh quan im hay l mc ch ca tc gi l ng. Vic s dng hai cu iu kin ny trong vn mch cho thy cu trc ng php ny c s dng bin lun nh th no. Cu th nht khng tr thnh hin thc (nhng Ph-tu cng s dng cng mt iu kin trong cu 5); cu th hai th li tr thnh hin thc. ti chng t chi cht u Phao-l tha nhn quyn hn ca chnh quyn (xem R-ma 13:4). Quan im v n t hnh ca Cu c c th tm thy trong Sng-th K 9:6. Tham kho bn lun th v v n t hnh trong quyn Hard Sayings of the Bible, trang 114-116. NASB, TEV khng ai c th giao np ti cho h NKJV khng ai c th chuyn giao ti cho h NRSV khng ai c th giao ti cho h NJB khng ai c quyn np cho h Ch charizomai c ngha n gin l ban cho mt n hu hay l lm va lng. Phao-l cm nhn rng Ph-tu ang c gng to mt n tng tt vi gii lnh o Do Thi bng cch giao ng cho h. Tuy nhin, cng c th rng Ph-tu ang c gng vng gi mt sc lnh ca Julius Caesar (xem Josephus, Antiq. 14.10.2), n cho php cc quan chc La m ti x Pa-les-tin c mnh dn chp thun nhng yu cu ca cc thy t l thng phm. Ti ku ni s n S-sa y l quyn php l ca tt c cc cng dn La m trong cc v n t hnh. 25:12 cng hi y l nhng chuyn gia v lut php La m, ch khng phi l nhng lnh o Do Thi. CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CNG-V 25:13-26:32

348

BI CNH A. H-rt c-rp-ba II (Marcus Julius Agrippa) 1. ng l con ca H-rt c-rp-ba I (xem Cng-v 12), l lnh t chnh tr ca x Giu- v gi quyn kim sot n th v chc thy t l (nm 41-44 SC) v l chu ca H-rt i . 2. ng c gio dc ti R-ma v thuc nhm ng h La m. ng quay tr li R-ma sau cuc chin ca ngi Do Thi nm 70 SC v qua i ti nm 100 SC. 3. Nm 17 tui, cha ng qua i, nhng ng cn qu tr nm quyn cai tr vng quc. 4. Vo nm 50 SC, H-rt Chalcis, ch ca c-rp-ba I, vua ca x Chalcis (mt vng quc nh trong min Bc ca x Pa-les-tin), qua i v c-rp-ba I c Hong Claudius giao cho cai tr vng quc ny. Ngoi ra, ng cng c giao quyn kim sot trn n th v chc thy t l c. 5. Nm 53 SC, ng tro i vng quc nh ca ng cho vua ch hu H-rt Phi-lp (Ituraea v Trachonitis) v Lysanius (Abilene). 6. Sau , Hong Nero cn a thm mt s thnh ph v lng mc xung quanh bin Ga-li-l cho ng cai tr. Th ph ca ng l S-sa-r Phi-lp, sau ng i tn thnh Neronias. 7. Tham kho lch s: a. Josephus Jewish Wars 2.12.1,7-8; 15.1; 16.4; 7.5.1 b. Josephus Antiquities of the Jews 19.9.2; 20.5.2; 6.5; 7.1; 8.4; 9.6. B. B-r-nt 1. B l con gi u ca H-rt c-rp-ba I. 2. B l em ca c-rp-ba II, v c mt khong thi gian l ngi tnh lon lun ca ng (khng c bng chng ca iu ny, ch l nhng li n i). Sau , b l tnh nhn ca Hong Titus khi ng cn li mt v tng. ng chnh l tng La m tn ph thnh Gi-ru-sa-lem v n th trong nm 70 SC. 3. B l ch ca -ru-si (xem 24:24). 4. B kt hn vi H-rt Chalcis (em ca H-rt c-rp-ba I, ch ca mnh), nhng n khi ng cht b dn v vi em trai mnh. 5. Sau b ti hn vi Polemon, Vua ca Cilicia, nhng ri b ng v tr li vi em trai mnh ngi va c ban tc hiu Hong . 6. B l tnh nhn ca c Hong Vespasian v tng Titus (sau lm Hong ). 7. Tham kho lch s: a. Josephus, Jewish Wars 2.1.6; 15.1; 17.1. b. Josephus, Antiquities of the Jew 19.9.1; 15.1; 20.1.3 c. Tactius, History 2.2 d. Seutonius, Life of Titus 7 e. Dio Cassius, Histories 65.15; 66.18 f. Juvenal, Satire 61.156-157 BN NASB 25:13-22 13 Cch my ngy, vua c-rp-ba vi B-r-nt n thnh S-sa-r ng cho Ph-tu. 14 V hai ngi li my ngy, nn Ph-tu em v Phao-l trnh vi vua, rng: y c mt tn t m Ph-lt li. 15 Lc ti thnh Gi-ru-sa-lem, cc thy t l c v cc trng lo dn Giu-a n kin ngi v xin ti lm n ngi i. 16 Ti p li rng ngi R-ma chng c l gii np mt ngi no m bn b co cha i ni vi bn tin co, v ngi cha c cch th chng ci li kin co mnh. 17 H bn n y, th va ngy sau, ti ra ngi ni ta n, khng tr ni m truyn dn ngi y n. 18 Cc ngi kin co u c mt, song khng kin n v mt ti g nh ti d chng. 19 Ch co n v o ring ca h, v mt tn Jsus

349

cht kia, m Phao-l quyt rng cn sng. 20 Trong s ci ly , ti khng bit theo bn no, nn hi Phao-l mun i n thnh Gi-ru-sa-lem, chu x mi iu y ti ni chng. 21 Nhng n ku ni vic kin minh li cho Hong phn x. Vy ti truyn giam n trong ngc i ti khi ti gii cho S-sa. 22 c-rp-ba bn ni vi Ph-tu rng: Ta cng mun nghe ngi y. Ph-tu tu rng: n mai vua s nghe. 25:13 Vua c-rp-ba y l vua c-rp-ba II. ng l anh em vi -ru-si v B-r-nt. ng c gio dc ti R-ma v rt trung thnh vi nhng chnh sch v chng trnh ca R-ma. 25:13ff Ti y mt ln na tit l mc ch vn chng v thn hc ca Lu-ca, chng t C-c-Gio khng phi l mi e do chnh tr n R-ma (xem cu 25). Trong nhng thp k u ca th k th nht C-c-Gio c xem l mt nhnh ca Do-Thi-Gio, l mt tn gio hp php c R-ma cng nhn. R-ma khng mun d phn tranh ci gia nhng nhng h phi ca Do-Thi-Gio . 25:18 song khng kin n v mt ti g nh ti d chng Chi tit ny chng t bn cht v s mnh lit ca nhng ngi Do Thi chng i. Nguyn nhn kin co khng phi l v chnh tr, nhng l tn gio. 25:19 o Trong nguyn tc y l mt ch ghp gia s v thn. Ch ny cn c ngha l m tn, chnh l iu m cc lnh o La m ny ngh v tn gio ca ngi Do Thi. Tuy nhin, Ph-tu khng mun s nhc cc ngi Do Thi quyn qu, do ng s dng mt ch c ngha m h (Phao-l cng vy trong 17:22). mt tn Jsus cht kia, m Phao-l quyt rng cn sng S phc sinh l mt trong nhng ct tr chnh ca cc bi ging (kerygma, xem Ch c Bit trong 2:13) trong Cng-v (xem 26:8). Cc-Gio ng vng hay sp da trn chnh s qu quyt thn hc ny (xem I C-rinh-t 15). BN NASB 25:23-27 23 Vy, qua ba sau, vua c-rp-ba vi B-r-nt n cch long trng vo phng x kin vi quan qun c v cc ngi tn trng trong thnh. Ph tu bn truyn lnh iu Phao-l n. 24 on, Ph-tu rng: Tu vua c-rp-ba v ht thy cc ng c mt ti y, cc ng u thy ngi ny, v c n nn thay thy dn chng Giu-a n ni xin n ti, ti thnh Gi-ru-sa-lem v ti y cng vy, m ku ln rng chng kh cho n sng na. 25 Phn ti, xt n chng c lm iu g ng ti cht; v v chnh n cng ku ni vic n S-sa, nn ti nh gii np cho S-sa. 26 Nhng v ti khng c iu chi qu quyt lm s tu Hong v vic n, nn i n n trc mt cc ng, nht l trc mt vua, l c-rp-ba, ng khi tra hi ri, ti c iu vit s. 27 V, ti ngh rng gii mt tn phm m chng ni r iu ngi ta kin n, th l tri l lm. 25:23 Tht l mt c hi tuyt vi rao ging Phc m. quan qun c y l ch chiliarch, c ngha l ch huy mt ngn lnh, ging nh cai i l ch huy mt trm lnh. Theo Josephus trong Antiq. 19.19.2, chng ta bit c rng c nm n v ph tr ng qun ti S-sa-r vo thi im ny. Do , c th l c nm s quan qun i c cp ti y. 25:26 Nhng v ti khng c iu chi qu quyt lm s tu Hong v vic n Ph-tu gp phi mt vn ging nh Ly-sia, vin ch huy ti Gi-ru-sa-lem. Theo lut La m, ng phi vit mt bn kt 350

n chng li Phao-l cng vi nhng bng c hay l kin xt x. Phao-l l iu b n cho nhng lnh o La m ny. Hong y l ch Hy lp kurios, c ngha l ngi ch, ngi cai tr. y l bn vn u tin s dng ch kurios nh l mt danh hiu c lp ca Nero. Danh hiu ny b Hong Octavian/Augustus v Tiberias bc b bi v h cho rng n qu gn vi ch Latin rex (c ngha l vua), khin cho cng chng R-ma v Thng ngh vin kh chu. Tuy nhin, n xut hin thng xuyn trong v sau vng triu Nero. Vesparian v Titus dng ch ngi gii cu cn Domitian dng ch thn gi chnh mnh (xem James S. Jeffers, The Greco-Roman World trang 101). Ch kurios tr thnh tiu im ca s bt b C-c-Nhn, nhng ngi ch dng danh hiu ny cho c Cha Gi-xu Christ. H t chi xng n ch ny trong s dng hng v th nguyn trung thnh vi R-ma. ng khi tra hi ri y l ch sebastos, l ch Hy lp tng ng vi ch Latin augustus. Ch gc cn bn ca t ny l tn knh, sng bi, tn trng hay th phng. N c Thng ngh vin s dng ln u cho Hong Octavian trong nm 27 TC. Ti y, n c dng xng Nero. Nero dng nh m rng s th ly Hong . CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao nhng lnh o Do Thi s v ght Phao-l? 2. Chng ny th hin mc ch vit sch Cng-v ca Lu-ca nh th no? 3. Mc ch Phao-l t bo cha cho chnh mnh trc c-rp-ba v B-r-nt l g?

351

CNG V ON 26
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l t bo cha cho mnh trc c-rp-ba

NKJV
Cuc i trc y ca Phao-l

NRSV
S bo cha ca Phaol trc c-rp-ba (25:13-26:32)

TEV
Phao-l t bo cha cho mnh trc c-rp-ba

NJB
Phao-l trnh din trc vua c-rp-ba 25:13-26:1

26:1-11

26:1-11

26:1 26:2-3 26:4-8 26:9-11

26:1 26:2-3 26:4-8 26:9-11 Phao-l k s ci o ca mnh

Bi ging ca Phao-l trc vua c-rp-ba 26:2-3 26:4-8 26:9-11

Phao-l k s ci o ca mnh 26:12-18 Li lm chng ca Phaol cho ngi Do Thi v ngi ngoi bang 26:19-23 Phao-l khuyn mi crp-ba tin nhn 26:24-29

Phao-l k li s ci o ca mnh 26:12-18 Cuc i ca Phao-l sau khi ci o 26:19-23 26:19-23 26:12-18

26:12-18 Phao-l k vic lm ca ng 26:19-23

26:12-18

26:19-23 Nhng phn ng ca nhng thnh gi

26:24-32

26:24-29

26:24 26:25-27 26:28 26:29

26:24-29

26:30-32

26:30-32

26:30-32

26:30-32

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3

352

4. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 26:1 1 By gi vua c-rp-ba biu Phao-l rng: Ngi c php ni cha mnh. Phao-l bn gi tay ra, cha cho mnh nh vy: 26:1 gi tay ra y l mt c ch cho mng v gii thiu bi din thuyt (xem Cng-v 12:17; 13:16 v 21:40, trong du hiu bng tay c dng thu ht s ch v ngh im lng). BN NASB 26:2-3 2 Tu vua c-rp-ba, ti ly lm may m hm nay c g mnh ti trc mt vua v mi iu ngi Giu-a kin ti, 3 nht l v vua r mi thi tc ngi Giu-a, v cng bit s ci ly ca h. Vy, xin vua hy nhn nhc m nghe ti. 26:2-3 Phao-l m u phn bo cha ca mnh trong hnh thc trnh trng khen ngi, ging nh ng lm khi b x n trc Ph-lt (xem 24:10). ng ghi nh kinh nghim km may mn ca ng trc Ta cng lun nh th no (xem 23:1-10). 26:2 v mi iu ngi Giu-a kin ti c-rp-ba II c giao trch nhim kim sot n th v chc thy t l. Mc d l ngi ng h La m v c gio dc ti R-ma, ng hiu s phc tp ca nim tin Do-Thi-Gio (xem cu 3). may mn y cng l mt ch dng gii thiu nhng phc lnh trong Ma-thi- 5 v Thi thin 1:1 trong bn Septuagint. 26:3 NASB, NKJV tt c nhng tp tc v s thc mc NRSV tt c nhng tp tc v s tranh ci TEV tt c nhng tp tc v s tranh lun ca ngi Do Thi NJB tp tc v s tranh ci Ch u tin l ethn, t ch ny m trong Anh ng chng ta c ch ethnic, hay l kha cnh vn ha ca mt nhm ngi ring bit. Ch th hai th thng c s dng trong sch Cng-v cho nhng tranh lun hay l l l v nhng kha cnh ca cc tu s Do-Thi-Gio (xem 15:2; 18:15; 23:19; 25:19; 26:3). Nhng iu ny l chuyn thng thng v s hin hu ca phe phi trong Do-Thi-Gio vo th k th nht: Sa-u-s, Pha-ri-si (cng nh nhng nhm theo thn hc ca Shammai v Hillel), v nhng ngi X-lt. BN NASB 26:4-8 4 Cch n nt ca ti t lc tui tr, ni gia bn quc ti v ti thnh Gi-ru-sa-lem, th mi ngi Giu-a u bit c. 5 V bng h mun lm chng v vic ny, th bit t lu ngy ri, ti l ngi Pha-ri-si, theo phe , rt l nghim hn trong o chng ti. 6 Hin nay ti b on xt, v trng cy li c Cha Tri ha cng t ph chng ti, 7 li mi hai chi phi chng ti, ly lng st sng th phng c Cha Tri, c m v ngy, m trng i li ha y c trn. Mun tu, tht l v s trng cy m ti b ngi Giu-a kin co. 8 a no! cc ng h li ng chng c th tin c rng c Cha Tri khin nhng k cht sng li sao?

353

26:4 mi ngi Giu-a u bit c Phao-l lp li ny nhiu ln (xem Cng-v 22:3-5; 23:1; 24:16; 25:8). Phao-l sng mt cuc i kiu mu gia nhng ngi Do Thi ti thnh Gi-ru-sa-lem (xem cu 5). bn quc ti Khng r Phao-l trng thnh ni no. Chi tit ny c th l (1) Tt-s trong x Syli-ci hay l (2) Gi-ru-sa-lem. 26:5 nu y l cu IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL) c ngha l mt hnh ng c trin vng. Trong bi cnh ti y, Phao-l bit rng nhng ngi kin ng c th lm chng v qu kh ca ng, nhng h khng lm. ti l ngi Pha-ri-si, theo phe , rt l nghim hn trong o chng ti y l mt h phi thn hc ca Do-Thi-Gio xut hin trong thi k Mc-ca-b. Nhm ny cam kt vng gi lut php v li truyn khu. Xem Ch c Bit trong 5:34 hay 15:15. 26:6 trng cy li c Cha Tri ha cng t ph chng ti iu ny m ch n li tin tri Cu c v (1) ng Mt-si-a hin n hay l (2) s sng li ca ngi cht (xem 23:6; 24:15; Gip 14:14-15; 19:25-27; a-ni-n 12:2). Phao-l xem o l s hon thnh ca Cu c (xem Ma-thi- 5:17-19; Ga-la-ti 3). Xem Ch c Bit: S trng mong trong 2:25 v Kerygma trong 2:14. 26:7 mi hai chi phi chng ti Gia ph cc chi phi (cc con ca Gia-cp) vn gi v tr rt l quan trng i vi nhng ngi Do Thi. a s mi chi phi phng bc b A-sy-ri lu y (nm 722 TC) khng bao gi tr v. Chng ta bit c mt vi thng tin v cc chi phi trong Tn c. 1. Ma-ri, Gi-sp, v c Cha Gi-xu l t chi phi Giu-a (xem Ma-thi- 1:2-16; Lu-ca 3:23-33; Khi-huyn 5:5) 2. Chi phi ca An-ne l A-se (xem Lu-ca 2:36) 3. Chi phi ca Phao-l l Bn-gia-min (xem R-ma 11:1; Phi-lp 3:5) Vua H-rt i ghen ght iu ny v ra lnh em t cc t liu trong n th c ghi li cc gia ph. Xem Ch c Bit: con s mi hai trong 1:23. trng i C ngi thc mc rng Phao-l trng mong li ha c th g? Theo bi cnh rng th c th suy on l s sng li. Xem Ch c Bit: S trng mong trong 2:25. ly lng st sng th phng c Cha Tri, c m v ngy Phao-l yu qu nhm cp tin ca ng (xem R-ma 9:1-3). ng bit h c gng hu vic YHWH rt l gian nan. Ch duy c mt mnh ng bit c him ha ca ch ngha lut php, gio iu v trng gii u t (ngi c bit ring) m v ngy l mt thnh ng ch s mnh m v thng xuyn (xem 20:31; Lu-ca 2:37). 26:8 a no! cc ng h li ng Phao-l ang ni cho hai nhm ngi ang hin din: (1) c-rp-ba v nhng ngi Do Thi v (2) cc ngi ngoi bang nh Ph-tu. chng c th tin c rng Trong nguyn ng l nu. y l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL) gi nh rng quan im hay l ch vn chng ca tc gi l chnh xc. c Cha Tri khin nhng k cht sng li Cm t ny ni ln hy vng ca ngi Do Thi v s sng li ph qut, nhng trong nh c th ca Phao-l th l s sng li ca ng Christ (xem I Crinh-t 15). Nhng ngi Sa-u-s kin Phao-l chc hn phi rt lo lng ti im ny (xem 23:1-10).

354

BN NASB 26:9-11 9 Tht, chnh mnh ti tin rng nn dng mi cch th m chng li danh Jsus Naxa-rt. 10 Tht ti lm s ny ti thnh Gi-ru-sa-lem: sau khi chu quyn ca cc thy t l c, th ti b t nhiu ngi thnh; v lc h git cc ngi , ti cng ng mt . 11 V li, ti thng try i t nh hi ny n nh hi kia, h hip h, bt h phi ni phm thng, ti li ni gin qu bi bt b h cho n cc thnh ngoi quc. 26:9 Phao-l (eg, ti v emaut, chnh ti) xng nhn lng nhit thnh tn gio ca mnh, m gi y ng tha nhn rng khng phi l mun ca c Cha Tri (xem I Ti-m-th 1:13). ng ngh rng bng cch bt b nhng ngi tin theo c Cha Gi-xu ng ang hu vic Cha v lm vui lng Cha. Th gii v th gii quan ca Phao-l hon ton thay i trn con ng a-mch (xem Cng-v 9). Jsus Na-xa-rt Xem Ch c Bit trong 2:21 v 2:27. 26:10 nhiu ngi thnh Gi y Phao-l bit ch xc nhng ngi ng bt b v git hi chnh l nhng ngi ca c Cha Tri. Khi tng ti a-mch ca Phao-l qu tht l mt s chn ng, au n v khai sng cho ng, l mt s kin hon ton thay i i sng v t tng. Xem Ch c Bit trong 9:13. sau khi chu quyn Phao-l tng l ngi bt b chnh thc ca Ta cng lun. h git cc ngi Chi tit ny by t s tn bo ca cn bt b. o khng phi l mt vn nh; n l mt vn sng cn v hin nay vn vy . ti cng ng mt y l mt thut ng ting Hy lp ch mt phiu bu chnh thc trong Ta cng lun hay l trong cc nh hi a phng. Nhng bi v trong nh hi a phng khng th hay l khng c quyn quyt nh v vn hnh hnh, nn y ch c th l Ta cng lun. Nu y l phiu bu trong Ta cng lun, th Phao-l chc hn phi c gia nh. Ngha nguyn thy ca ch ny l hn si dng bu phiu c mu trng hoc l en (xem Khi-huyn 2:17). 26:11 bt y l TH KHNG HON THNH (IMPERFECT TENSE) ca ch Hy lp c ngha l p buc hay l cng bc (xem 28:19), nhng ti y n c l c gng. N m ch n mt hnh ng c lp li trong qu kh. ni phm thng Sau-l c gng p buc h cng khai xng nhn c tin ni c Cha Gi-xu chnh l ng Mt-si-a ri sau kt ti h. NASB ni gin qu bi NKJV ni gin qu sc NRSV ti ni gin in tit TEV ti ni cn thnh n NJB cn gin ca ti vi h l cc im y l mt trng t (ADVERB) rt mnh (rt nhiu) v NG TNH T TRUNG CP [bin cch] HIN TI (PARTICIPLE PRESENT MIDDLE [deponent]). Ph-tu s dng cng mt t gc ny vi Phao-l (c ngha en l ni xung trong 26:24).

355

BN NASB 26:12-18 12 y vy, ti ln thnh a-mch c trn quyn v php bi cc thy t l c, ng i dc ng, 13 mun tu, lc gia tra, ti thy c nh sng t trn tri ging xung, chi li hn mt tri, sng la chung quanh ti v k cng i. 14 Chng ti thy u t xung t, v ti nghe ting phn cng ti bng ting H-b-r rng: Hi Sau-l, Sau-l, sao ngi bt-b ta? ngi n ghim nhn th l kh chu cho ngi vy. 15 Ti tha: Ly Cha, Cha l ai? Cha p rng: Ta l Jsus m ngi ng bt b. 16 Song hy ch dy, v ng ln, v ta hin ra cho ngi lp ngi lm chc vic v lm chng v nhng vic ngi thy, cng nhng vic ta s hin n mch cho ngi. 17 Ta s bo h ngi khi dn ny v dn ngoi l ni ta sai ngi n, 18 ng m mt h, hu cho h t ti tm m qua sng lng, t quyn lc ca qu Sa-tan m n c Cha Tri, v cho h bi c tin ni ta c s tha ti, cng phn gia ti vi cc thnh . 26:12 Phao-l k li li chng c nhn ba ln trong sch Cng-v 9:1-31; 22:3-21, v ti y. n thng xt v s chn la c Cha Tri dnh cho Phao-l th qu r rng. Nu c Cha Tri qua ng Christ c th tha th v s dng con ngi ny, th Ngi cng c th tha th v s dng bn. 26:13 Xem ghi ch y trong 9:3. S kin v nhng khc bit chi tit trong c ba ln Phao-l chia x s ci o ca mnh, cho thy tnh chnh xc trong nhng ghi chp ca Lu-ca v nhng s bo cha php l (v c nhng bi ging) trong sch Cng-v . 26:14 Xem ghi ch y trong 9:4. Frank Stagg, trong quyn New Testament Theology, c mt on vn xut sc v mi lin h sng cn gia c Cha Gi-xu v Hi thnh Ngi. c im quan trng nht trong s phn xt l chng ta b xt x trong mi lin h vi ng Christ. Theo , y cng l s phn xt trong mi lin h vi con dn ca Ngi. Mi lin h ca chng ta vi Cha phn nh trong mi lin h ca chng ta vi dn s Ngi. Phc v h l hu vic Cha, b mc h l hng h vi Cha (Ma-thi- 25:31-46). Tn c khng bao gi cho php mt ngi no c th tch bit mi lin h vi Cha ra khi mi lin h vi nhng ngi khc. Bt b h l bt b Ngi. (Cng-v 9:1-2,4-5; 22:4,7-8; 26:10-11,14-15). Phm ti nghch cng cc anh em l phm ti nghch vi ng Christ (I C-rinh-t 8:12). D rng chng ta khng c cu bi vic lm ca mnh, nhng chng ta s b phn xt bi chng; bi vic lm ca chng ta phn nh mi lin h chn tht ca chng ta vi ng Christ v n sng ca Ngi. S on xt ch thng xt cho nhng ai tip nhn s on xt, v s on xt ch thng xt cho nhng ai bit thng xt ngi khc (Mathi- 5:7) (trang 333). H-b-r Trong ba li chng c nhn ca Phao-l trong sch Cng-v, y l ln duy nht c cp n chi tit c Cha Gi-xu phn bng ting A-ram. Sau-l, Sau-l Na cui ca cu 14, phn sau ca cu 15 cng vi cc cu 16-18, l trch dn li phn ca c Cha Gi-xu vi Phao-l trn ng a-mch. ngi n ghim nhn th l kh chu cho ngi vy Cm t ny l c o trong vn mch, c th bi v n l tc ng Hy lp/Latin ch khng phi l Do Thi. Phao-l lun lun n i tng thnh gi ca ng v lm cch no giao tip vi h. Chi tit ny m ch n (1) que c u nhn c nhng ngi iu khin b s dng ko xe hay l ko cy hoc l (2) ch nh ra phn u ca xe ko trnh cho nhng con vt ko xe ngc v pha sau. Tc ng ny c dng vi n ch s v ch ca con ngi khi chng nghch li nh thin thng.

356

26:15 Xem ch thch y trong 9:5. l Jsus m ngi ng bt b Chi tit ny by t mi lin h gn gi gia c Cha Gi-xu vi Hi thnh ca Ngi (xem Ma-thi- 10:40; 25:40,45). Lm tn thng h l ng n Cha. 26:16 Song hy ch dy, v ng ln C hai u l MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVES). Nhng mnh lnh ny tng t nh ting gi tin tri ca Gi-r-mi 1:7-8 v -x-chi-n 2:1,3. v ta hin ra cho ngi c Cha Tri c mt s mnh c bit cho Phao-l. S ci o v ku gi ca Phao-l khng phi l bnh thng m l v cng c bit. c Cha Tri chng t hng hn v s thng xt ca Ngi cng ging nh s tuyn chn ca c Cha Tri cho s phc v v m mang nc Ngi. ta hin ra cho ngi..ta s hin n mch cho ngi C hai u dng hora. Cm t th nht l CH NH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE INDICATIVE) v cm t th hai l CH NH TH NG TNG LAI (FUTURE PASSIVE INDICATIVE). Trong mt no , c Cha Gi-xu ang ha vi Phao-l nhng ln tip xc trong tng lai. Phao-l nhn c nhiu khi tng thing ling trong sut chc v ca ng (xem 18:9-10; 22:17-21; 23:11; 27:23-24). Phao-l cng nhc n giai on hun luyn ti -rp m ng c chnh c Cha Gi-xu dy d (xem Ga-la-ti 1:12,17,18). lp ngi C ngha en l trao vo tay. N l mt thnh ng ch s phn (xem 22:14; 26:16). lm chc vic v lm chng Ngha en ca ch u tin m ch n ngi cho tng di ca chic thuyn. N c s dng nh mt thnh ng ch ngi phc v. i vi t th hai, martus, t ch ny chng ta c t martyr trong Anh ng. N c hai ngha: 1. mt nhn chng (xem Lu-ca 11:48; 24:48; Cng-v 1:8,22; 5:32; 10:39,41; 22:15) 2. mt ngi tun o (xem Cng-v 22:20). C hai n ny u l tri nghim c nhn ca hu ht cc s v rt nhiu tn hu tri qua cc thi i. 26:17 bo h ngi y l NG TNH T TRUNG CP HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE). Trong TH TRUNG CP (MIDDLE VOICE) ch ny thng c ngha l chn hay tuyn la. Thng thng n c dch l gii cu hay l gii thot (xem 7:10,34; 12:11; 23:27). Ti y by t r rng s chm sc ph h ca Cha. Phao-l tip nhn nhiu khi tng c khch l. y c th l m ch n phn on -sai 48:10 hay c th l Gi-r-mi 1:7-8,19 trong bn Septuagint. dn ny v dn ngoi Phao-l s phi chu khn kh bi s chng i t c hai nhm (xem II Crinh-t 11:23-27). l ni ta sai ngi n Ch ta l s nhn mnh ti y ging nh trong cu 15. ng t apostello dng CH NH CH NG HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE), t ch ny chng ta c ch Apostle trong Anh ng. Ging nh Cha sai phi c Cha Gi-xu th no, th c Cha Gi-xu cng sai phi nhng chng nhn, s ca Ngi th y (xem Ging 20:21). 26:18 ng m mtm qua C hai u dng TH BT NH NGUYN TH (AORIST INFINITIVES). y c th l m ch n -sai 42:7. ng Mt-si-a s m mt k m l mt n d ca vic m mt tm linh (xem Ging 9). Tri thc v s hiu bit Phc m cn phi n trc s ku gi p ng tnh nguyn (n nn v tin cy). Satan c gng che y tm lng v tm tr ca chng ta (xem II Crinh-t 4:4) cn c Thnh Linh th li c gng khai m chng (xem Ging 6:44,65; 16:8-11).

357

t ti tmt quyn lc ca qu Sa-tan Lu n cch dng ca th song i (hai mnh /ch i nghch vi nhau). Quyn lc l ch Hy lp exousia, thng c dch l thm quyn hay l sc mnh (xem NKJV, NRSV, TEV). Th gian ang di s nh hng ca ma qu (xem -ph-s 2:2; 4:14; 6:10-18; II C-rinh-t 4:4; C-l-s 1:12-13). Trong Cu c, c th l trong nhng li tin tri ca -sai, ng Mt-si-a em nh sng n cho k m. N l s tin on v thuc th cng nh l n d v chn l (xem -sai. 29:18; 32:3; 35:5; 42:7,16). qua sng lngm n c Cha Tri Lu n th song i. Con ngi c i kinh s s tm ti. N tr thnh hnh bng v ma qu. nh sng, th ngc li tr thnh n d ca chn l, s cha lnh v trong sch. Mt khc Kinh thnh theo th song i v nh sng Phc m l trong Ging 3:17-21. v cho hc Dng GC NG T (VERBAL) trong cm t ny cng l TH BT NH NGUYN TH (AORIST INFINITIVE). Khng c dng c th trong ting Hy lp (xem TEV, NJB). iu kin duy nht trong vn mch ti y l mnh bi c tin ni Ta c t cui cu ting Hy lp nhn mnh. Tt c n phc ca c Cha Tri ph thuc vo s p ng c tin i vi n in ca Ngi (xem -ph-s 2:8-9). y l im i lp ca Tn c vi giao c c iu kin ca Cu c. s tha ti Lu-ca s dng ch ny (aphesis) thng xuyn. 1. Trong Lu-ca 4:18 n c dng trong mt trch dn Cu c t -sai 61:1, ti y n c ngha l phng thch, phn nh cch s dng ca bn LXX trong Xut -dp-t K 18:2 v L-vi K 16:26. 2. Trong Lu-ca 1:77; 3:3; 24:47; Cng-v 2:38; 5:31; 10:43; 13:38; 26:18, n c ngha l bi xa s cm bit ti li, phn nh cch dng ca bn LXX trong Phc-truyn Lut-l K 15:3, ni n c dng cho s xa n. Cch dng t, chn ngha ca Lu-ca c th phn nh li ha ca Giao c mi trong Gi-r-mi 31:34. cng phn gia ti y l ch Hy lp klros, c hm l bt thm (xem L-vi K 16:8; Gi-na 1:7; Cng-v 1:26) xc nh ca tha k, nh trong Sng-th K 48:6; Xut -dp-t K 6:8; v Gi-su 13:7-8. Trong Cu c, nhng ngi L-vi khng c t tha k, ch c 48 thnh cho ngi L-vi (xem Phc-truyn Lut-l K 10:9; 12:12), nhng chnh c Cha Tri l sn nghip ca h (xem Dn-s K 18:20). Ngy nay, tt c cc tn hu u l thy t l (xem I Phi-e-r 2:5,9; Khi-huyn 1:6). c Cha Tri (YHWH) l sn nghip ca chng ta; chng ta l con ci Ngi (xem R-ma 8:15-17). vi cc thnh y l NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). Cc tn hu (nhng ngi c c tin) v tip tc c thnh ha bi c tin trong ng Christ (xem 20:21). Xem Ch c Bit trong 9:32. C Satan hay cc qu cng khng th cp ly h c (xem R-ma 8:31-39). BN NASB 26:19-23 19 Tu vua c-rp-ba, t , ti chng h dm chng c vi s hin thy trn tri; 20 nhng u ht ti khuyn d ngi thnh a-mch, k n ngi thnh Gi-ru-sa-lem v c x Giu-, ri n cc dn ngoi rng phi n nn v tr li cng c Cha Tri, lm cng vic xng ng vi s n nn. 21 Ka, v th nn ngi Giu-a bt ti trong n th v toan git ti. 22 Song nh n c Cha Tri bo h, ti cn sng n ngy nay, lm chng cho cc k ln nh, khng ni chi khc hn l iu cc ng tin tri v Mi-se ni s n, 23 tc l ng Christ phi chu thng kh, v bi s sng li trc nht t trong k cht, phi rao truyn nh sng ra cho dn s v ngi ngoi.

358

26:19 Tu vua c-rp-ba Phao-l ang c gng em ngi ny n vi Phc m (xem cu 26-29). ti chng h dm chng c Ch Hy lp peith pht xut t tn ca n thn thuyt phc. Trong vn mch ti y, n dng PH NH ALPHA (ALPHA PRIVATIVE), ph nhn n, do mang hm khng vng phc (xem Lu-ca 1:17; R-ma 1:30; II Ti-m-th 3:2; Tt 1:16; 3:3). Do , theo mt no trong ting Hy lp Koine y l mt cch ph nhn mnh m; nhng trong vn mch ti y, n l mt phng cch vn hc khng nh s vng phc ca Phao-l. s hin thy trn tri Chi tit ny cp n s kin trn ng a-mch khi Phao-l din kin ng Christ phc sinh vinh hin. 26:20 a-mchGi-ru-sa-lem Xem Cng-v 9:19-25,27 v chc v ca Phao-l ti a-mch; 9:2630 cho chc v ca Phao-l ti Gi-ru-sa-lem v c th l 9:31 cho chc v ca Phao-l ti Giu-. phi n nn v tr li cng c Cha Tri S ip ca Phao-l ging nh ca Ging Bp-tt (xem Ma-thi- 3:1-12; Mc 1:4-8) v s ip lc ban u ca c Cha Gi-xu (xem Mc 1:15). Ch n nn trong ting Hy lp c ngha l thay i tm tr. Trong ting Do Thi th ch ny li c ngha l thay i hnh ng. C hai u lin h n s n nn thc s. Xem Ch c Bit trong 2:38. Hai yu cu trong Giao c mi (cng l yu cu ca Giao c c) cho s cu ri l n nn (quay khi chnh mnh v ti li) v c tin (hng v Cha qua ng Christ, xem cu 18; Mc 1:15; Cng-v 3:16,18; 20:21; 26:18, 20). lm cng vic xng ng vi s n nn Np sng ca ngi tn hu, dng NG TNH T CH NG HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE) kim chng cam kt c tin ban u ca h (xem Ma-thi- 3:8; Lu-ca 3:8; -ph-s 2:8-10, Gia-c v I Ging). c Cha Tri mun nhn loi phn nh thnh c ca Ngi. Nhng tn hu c gi l ging-nh-ng-Christ (xem R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19; -ph-s 1:4; 2:10). Phc m l thi tip nhn hn hoan, chn l tin cy, v mt cuc i sng ging nh Cha. 26:21 y khng phi l quan im thn hc ca Phao-l, nhng l li ging ca ng dnh cho c ngi ngoi bang (cu 20) to nn cn bo ng trong n th. toan git ti y l CH NH TRUNG CP (bin cch) KHNG HON THNH (IMPERFECT MIDDLE [deponent] INDICATIVE) (c gng nhiu ln) vi mt TH BT NH TRUNG CP NGUYN TH (AORIST MIDDLE INFINITIVE) (git). Nhng ngi Do Thi (xem Cng-v 9:24) n t A-si (xem 20:3,19; 21:27,30) c gng git Phao-l nhiu ln. 26:22 lm chng cho cc k ln nh y l mt thnh ng thuc nhm ngn ng h Semitic. N l s khng nh ca Phao-l (ging nh Phi-e-r, xem 10:38) rng ng, ging nh Cha, khng phn bit con ngi (xem Phc-truyn Lut-l K 10:17; II S-k 19:7, xem ghi ch y trong 10:34). ng, Phao-l ging cho c nhn loi. khng ni chi khc hn l iu cc ng tin tri v Mi-se ni s n Phao-l ang qu quyt rng s ip ca ng v thnh gi ca ng (ngi ngoi bang) khng phi l mt sng kin mi, nhng l li tin tri Cu c. ng ch n gin lm theo nhng s hng dn, li ha v chn l Cu c. 26:23 Lu rng s ip ca Phao-l nht qun vi ba phn: (1) ng Mt-si-a phi chu khn kh tha th cho nhn loi; (2) s phc sinh ca ng Mt-si-a l tri u ma cho s sng li ca mi tn hu; v (3) y l tin mng cho c ngi Do Thi v ngi ngoi bang. C ba phng din thn hc ny cn phi kt hp vi cu 20 by t chng ta cn phi tip nhn ng Christ cch c nhn nh th no (n nn, quay khi bn ng v ti li, hng mnh n c Cha Tri qua ng Christ ). 359

tc l ng Christ phi chu thng kh y l tr ngi khin ngi Do Thi vp ng (xem I Crinh-t 1:23), nhng n li l s tin bo trong Cu c (xem Sng-th K 3:15; Thi-thin 22; -sai 53). Ch ng Christ trong ting Hy lp phn nh danh hiu ng Mt-si-a trong ting Do Thi. Phao-l qu quyt rng c Cha Gi-xu, ngi b ng inh, chnh l ng Christ, ng c ha, ng c xc du (xem 2:36; 3:6,18,20; 4:10,26; 13:33; 17:3; 26:23). nunu y khng phi l mt CU IU KIN (CONDITIONAL SENTENCE) hay l mt cu hi, nhng l cc s xc nhn c gii thiu bng do (ei) hay l d cho (ei). bi s sng li trc nht t trong k cht Da theo khc kinh vn ti y v trong R-ma 1:4 pht trin thnh mt t gio lc ban u gi l thuyt con nui, cho rng con ngi Gi-xu c thng v sng mt cuc i thin lnh bng cch c khin sng li. Tuy nhin, C-c lun lm lc ny c tnh pht l s hin hu t trc ca Ngi theo nh Ging 1:1; Phi-lp 2:6-11; C-l-s 1:1517; v H-b-r 1:2-3. c Cha Gi-xu lun lun hin hu; Ngi lun lun l thn linh; Ngi hin din trong dng thi gian. nh sng nh sng l mt n d c xa v chn l v s trong sch (xem cu 18; -sai 9:2; 42:6-7). cho dn s v ngi ngoi Ch c mt Phc m duy nht cho c hai nhm ngi ny (xem -phs 2:11-3:13). y l s huyn nhim che giu qua cc thi i, nhng by gi n c by t y trn trong ng Christ. Tt c nhn loi u c dng nn theo nh tng ca c Cha Tri, ng To Ha (xem Sng-th K 1:26-27). Sng-th K 3:15 ha trc rng c Cha Tri s ban s cu ri cho nhn loi sa ng. -sai khng nh v c tnh ph qut ca ng Mt-si-a (xem -sai 42:4,6,10-12; 45:20-25; 49:6; 51:4; 52:10; 60:1-3; cng nh Mi-ch 5:4-5). BN NASB 26:24-29 24 ngi ang ni nh vy binh vc mnh, th Ph-tu ni ln ln rng: Hi Phao-l, ngi lng tr ri; ngi hc bit nhiu qu n i ra in cung. 25 Phao-l li ni: Bm quan ln Ph-tu, ti chng phi lng tr u; ti ni l nhng li tht v phi l. 26 Vua bit r cc s ny; li ti bn lng tu v tin rng chng c iu no vua khng bit; v mi vic chng lm ra cch chng vng u. 27 Tu vua c-rp-ba, vua c tin cc ng tin tri chng? Ti bit tht vua tin ! 28 Vua c-rp-ba phn cng Phao-l rng: Thiu cht na ngi khuyn ta tr nn tn ng Christ! 29 Phao-l tu: Cu xin c Cha Tri, chng kp th chy, khng nhng mt mnh vua, nhng ht thy mi ngi nghe ti hm nay u tr nn nh ti, ch tr b xing ny thi 26:24 Ph-tu ni ln ln S ip ca Phao-l l khng th tin c i vi Ph-tu. Th gii quan, vn ha, nn gio dc v a v lm lch lc kh nng hiu bit ca ng. ngi hc bit nhiu qu n i ra in cung Phi tri qua nhng quanh co th li bin h ca Phao-l mi chng t c chiu su, tnh minh bch v sc thuyt phc ca n . 26:25 nhng li tht v phi l Ch Hy lp sphrosun hp thnh t hai ch Hy lp m thanh v tm tr. Chng c ngha l mt phng cch tip xc qun bnh vi cuc sng v suy ngh. N l t phn ngha ca ch in khng hay mt tr (xem cu 24). l tht Xem phn Ch c Bit di y.

360

CH C BIT: L THT TRONG TH TN PHAO L Khi s dng t ng ny v nhng t c dng lin h, Phao l ly t ch tng ng trong Cu c l emet, c ngha l ng tin cy hay thnh tn. Trong cc tc phm Do thi thi gia hai giao c, ch ny c dng din t s tht i lp vi s gi di. C l s i chiu gn nht l Thnh ca Cm t trong Cun Bin Cht, ni n c dng ch cc tn l c mc khi. Nhng thnh vin ca cng ng ny tr thnh nhng ngi lm chng cho l tht. Phao l dng ch ny ch Tin lnh ca Cha Jsus Christ: 1. R-ma 1:18,25; 2:8,20; 3:7; 15:8 2. I C-rinh-t 13:6 3. II C-rinh-t 4:2; 6:7; 11:10; 13:8 4. Ga-la-ti 2:5, 14; 5:7 5. -ph-s 1:13; 6:14 6. C-l-se 1:5,6 7. II T-sa-l-ni-ca 2:10,12,13 8. I Ti-m-th 2:4; 3:15; 4:3; 6:5 9. II Ti-m-th 2:15, 18,25; 3:7, 8; 4:4 10. Tt 1:1,14 Phao l cng s dng t ng ny ch nhng iu ng ni l tht: 1. Cng-v 26:25 2. R-ma 9:1 3. II C-rinh-t 7:14; 12:6 4. -ph-s 4:25 5. Phi-lp 1:18 6. I Ti-m-th 2:7 ng cng dng ch ng c ca ng trong I C-rinh-t 5:8 v li sng (cng nh cho mi C-cNhn) trong -ph-s 4:24; 5:9; Phi-lp 4:8. C lc ng dng n cho con ngi: 1. c Cha Tri, R-ma 3:4 (Ging 3:33; 17:17) 2. Cha Jsus, -ph-s 4:21 (ging nh Ging 14:6) 3. Nhng s lm chng ca s , Tt 1:13 4. Phao l, II C-rinh-t 6:8 Ch c Phao l dng dng ng t (tc l aletheuo) trong Ga-la-ti 4:16 v -ph-s 4:15, l nhng cu ch v Tin lnh. Mun nghin cu thm, xin tham kho sch ca Colin Brown (ed), The New International Dictionary of New Testament Theology, vol. 3, trang 784-902. 26:26-28 Vua bit r cc s ny c rt nhiu tranh ci v nhng cu Kinh thnh ny. Dng nh Phao-l mun dng c-rp-ba II xc nhn li lm chng ca ng v nu c th a ng n s tip nhn chn l. Cu 28 cho th dch l, Ngi c mun ta tr thnh mt nhn chng C-c-Gio khng? 26:26 ti bn lng tu Lu-ca thng s dng ch ny trong sch Cng-v, n lun lun lin kt vi Phao-l (xem 9:27,28; 13:46; 14:3; 18:26; 19:8). Ch ny thng c dch l ging vi s to bo (xem I T-sa-l-ni-ca 2:2). y l mt trong nhng s biu l c y dy c Thnh Linh. N l mc tiu ca Phao-l nh cu thay trong -ph-s 6:20. Cng b Phc m vi s dn d l mc tiu ca c Thnh Linh trong mi tn hu. v mi vic chng lm ra cch chng vng u Phi-e-r lp i lp li s qu quyt ny cho nhng thnh gi u tin ca ng ti Gi-ru-sa-lem (xem 2:22,33). Cc d kin v Phc m u c th kim chng v mang tnh lch s. 361

27:27 Phao-l bit rng c-rp-ba c s hiu bit v Cu c. Phao-l ang tuyn b rng s ip Phc m ca ng r rng n t Kinh thnh Cu c. N khng phi l mt s ip mi hay l canh tn. Nhng n l li tin tri c lm trn. 26:28 NASB trong mt lc ngi s thuyt phc ta tr thnh C-c-Nhn NKJV ngi gn nh thuyt phc ta tr thnh C-c-Nhn NRSV ngi tht nhanh chng thuyt phc ta thnh C-c-Nhn TEV ch trong mt cht ngi ngh rng s khin ta thnh C-c-Nhn NJB ch mt cht na, cc lp lun ca ngi s khin ta thnh C-c-Nhn C s la chn v t vng v cch hiu ch olig (c ngha l nh hay t), trong mt lc (theo bn NASB, NRSV, TEV), hay l vi mt t c gng (bn NKJV, NJB). Cng mt s m h trong vic chn ngha ny hin din trong cu 29. C mt khc bit v t ng lin quan n cm t ny: lm hay to ra (poie) trong cc bn chp tay P74, , A, hay l tr thnh trong MS E cng nh trong cc bn dch Vulgate v Peshitta. ngha theo bi cnh rng th r rng. Phao-l mun trnh by Phc m theo mt cch m ai bit v tin Cu c (c-rp-ba) u b thuyt phc hay t nht l cng xc nhn s xc ng ca cc li tin tri Cu c ny. tn ng Christ Nhng ngi theo o (ngi theo ng Christ) c gi l C-c-Nhn u tin ti thnh An-ti-t trong x Sy-ri (xem 11:26). Ch duy nht cn li m danh xng ny xut hin trong sch Cng-v l t ming ca c-rp-ba II, iu ny c ngha l danh xng ny tr nn ni ting, thng dng. 26:29 Cu xin c Cha Tri Cu 29 l mt phn ca cu IU KIN BC BN (FOURTH CLASS CONDITIONAL) an trong DNG MONG MI (OPTATIVE MOOD), th hin mt mong c m h c th thnh s tht. N thng l mt li cu xin hay l mt c nguyn. Phao-l mong rng tt c nhng thnh gi ca ng, ngi La m cng nh ngi Do Thi, u n vi c tin trong ng Christ ging nh ng. BN NASB 26:30-32 30 Vua bn ng dy, quan tng c v b B-n-rt cng nhng ngi ng ngi cng vy. 31 Khi lui ra ri, cc ngi ni cng nhau rng: Trong cch n ngi ny, tht chng c chi ng cht hoc ng b t c. 32 Vua c-rp-ba ni vi Ph-tu rng: Nu ngi ny cha ku ni n S-sa, c th tha c. 26:30 Lm th no Lu-ca c c nhng thng tin ny? N l mt cuc trao i ring t gia cc quan chc chnh quyn (v thn nhn gia nh h). C th l mt ngi y t nghe c v k li cho Lu-ca? C th l Lu-ca phng on nhng iu h ni da vo nhng cu sau hay l Lu-ca s dng dp tin ny cng c mc ch l chng t rng Phao-l hay C-c-Gio khng phi l him ha i vi Rma. 26:31-32 Nu ngi ny cha ku ni n S-sa, c th tha c Chi tit ny by t mt trong nhng mc ch chnh ca Lu-ca khi vit sch Cng-v l chng t rng C-c-Gio khng chng nghch vi R-ma. y l mt cu IU KIN BC HAI (SECOND CLASS CONDITIONAL) thit lp mt s qu quyt sai nhn mnh s tht. Ngi n ng ny c th c t do (nhng ng khng c) nu ng khng khng n n S-sa (iu ng thc hin).

362

CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. S bo cha ny ca Phao-l khc vi s bo cha trc Ph-tu v Ph-lt nh th no? Li lm chng c nhn ca Phao-l thch hp nh th no vi s bo cha tng qut? Ti sao ng Mt-si-a b khn kh l qu xa l vi ngi Do Thi? Ti sao cu 28 qu kh thng dch? 5. S bn lun gia Ph-tu, c-rp-ba v B-r-nt (cu 30-31) thch hp vo ch ch vn chng ca Lu-ca trong sch Cng-v nh th no?

363

CNG V ON 27
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l i tu n Rma 27:1-8

NKJV
Hnh trnh n R-ma 27:1-8

NRSV
Hnh trnh n Man-t 27:1-8

TEV
Phao-l i tu n Rma 27:1-6

NJB
Khi hnh n R-ma 27:1-3 27:4-6

S cnh bo ca Phaol b pht l 27:9-12 B bo trn bin 27:13-20 27:21-26 27:27-32 27:33-38 Chm tu 27:39-44 Chm tu ti Man-t 27:39-44 27:39-44 27:9-12 Trong cn ging t 27:13-38 27:13-20 27:21-26 27:27-32 27:33-38 27:9-12

27:7-8 27:9-12 B bo trn bin 27:13-20 27:21-26 27:27-32 27:33-38 Chm tu 27:39-41 27:42-44

27:7-8 27:9-12 B bo v chm tu 27:13-20 27:21-26 27:27-32 27:33-38

27:39-41 27:42-44

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. Lu-ca c kin thc su rng, bao gm c i thuyn bum (A. T. Robertson, Word Pictures in the New Testament, vol. 3, trang 456, cho bit Lu-ca s dng chn t ghp vi ple, i thuyn bum)

364

cng nh v vn chng, y khoa, lch s v thn hc. y l danh sch nhng t v cm t thut ng chuyn mn hng hi 1. chng ta i thuyn/ging bum (xem 13:4; 14:26; 20:15; 27:1) 2. gi ngc (xem 27:4,7) 3. nh neo (xem 27:13) 4. -ra-qui-ln (xem 27:15) 5. lung gi ngc (xem 27:15) 6. b bt i n (xem 27:16) 7. ly dy rng pha di chic tu li (xem 27:17) 8. neo tu (skeuos) (xem 27: 17; dng c trn tu (skeun) (xem 27:19) 9. tri d (xem 27:28[hai ln]) 10. si (xem 27:28[hai ln]) 11. bn neo ng mi tu (xem 27:29,40) 12. dy thng buc bnh li (xem 27:40) 13. cng bum trc theo chiu gi (xem 27:40) 14. tr bum chy ch chi (MSS P74, , A, xem 28:13) B. C mt quyn sch lu i gip nhiu cho cc nh gii kinh l The Voyage and Shipwreck of St. Paul, 1848 ca James Smith. C. Chuyn hnh trnh i thuyn n R-ma ny din ra vo khong thi gian nguy him trong nm (xem 27:1, 4, 7, 9, 10, 14). Thng thng khong thi gian t thng mi mt n thng hai cng vi hai hoc ba tun trc v sau l thi im nguy him nht i du hnh. Nhng chuyn hng lng thc n R-ma thng ch cn mi n mi bn ngy, nhng bi v hng gi nn hnh trnh i v c th ko di n su mi ngy. D. C n ba hoc l bn chic thuyn khc nhau c cp trong phn on ny. 1. Mt chic thuyn i dc theo b bin dng li ti mi bn tu. 2. Hai chic thuyn ch lng thc t Ai-cp n I-ta-ly 3. C th l c mt chuyn ph i t Naples n khong 43 dm pha nam ca R-ma. Tht l th v khi theo di chuyn hnh trnh ny theo s tng thut ca Lu-ca trn bn vng a Trung Hi. NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 27:1-8 1 Khi nh rng chng ta phi i ng bin qua nc Y-ta-li, h bn giao Phao-l v my tn phm khc cho mt thy i tn l Giu-l, v i qun u-gu-ta. 2 Chng ta xung mt chic tu A-tra-mt phi try i dc b bin A-si, on th ra i. A-ri-tc, l ngi Ma-x-oan, v thnh T-sa-l-ni-ca, cng i vi chng ta. 3 n ngy sau, chng ta ti thnh Si-n, th Giu-l i Phao-l cch nhn t, cho php ngi i thm bn hu mnh, v c h lo vic mnh. 4 on, t ni , chng ta theo m b o Chp-r, v by gi ngc gi. 5 Sau khi vt qua bin Si-li-si v Bam-phi-ly, th chng ta n thnh My-ra, trong x Ly-si. 6 , thy i thy c mt chic tu A-lc-xan-tri s i qua Y-ta-li, bn cho chng ta xung tu . 7 Tu chy chm lm, mt nhiu ngy kh nhc mi ti ngang thnh C-nt. V gi qu, tu khng th gh bn c, nn chng ta li theo m b o C-rt, qua Sa-mn. 8 Khi chu kh i dc theo ni , chng ta mi n mt ni gi l M-Cng, gn thnh La-s.

365

27:1 Khi nh rng chng ta phi i ng bin qua nc Y-ta-li Ph-tu gii h i vo mt thi im nguy him trong nm i tu. Chng ta ch v Phao-l v Lu-ca (c th c thm nhng ngi khc na). a s nhng phn on chng ta trong sch Cng-v u c lin h n yu t i thuyn (xem 16:10-17; 20:5-15; 21:1-18; 27:1-28:16). my tn phm khc Chng ta khng bit iu g v nhng phm nhn ny ngoi tr chi tit h l nhng t nhn quc b gii n R-ma. thy i Nhng ngi ny lun lun c trnh by vi tch cc trong Tn c (xem Ma-thi- 8, Lu- ca 7; 23:47; Cng-v 10; v cc ln x n Phao-l, 21-28). v i qun u-gu-ta i qun ny c phng on l nhng qun bu chnh thc gia R-ma v cc tnh trong quc (xem W. M Ramsay, St. Paul the Traveler and Roman Citizen, trang 315, 348), nhng y ch l mt gi thuyt khng c chng minh xut hin thi Hadrin (nm 117-138 SC). 27:2 mt chic tu A-tra-mt y l mt chic thuyn nh i cp theo b bin v dng li ti mi bn cng. Bn cng nh ca chic thuyn ny l hi cng Mysia trong vng Tiu . y l chng u tin trong chuyn hnh trnh di, y trc tr n R-ma. A-ri-tc Qu ng T-sa-l-ni-ca; c th ng ang trn ng tr v nh (xem Cng-v 19:29; 20:4; C-l-s 4:10; Phi-l-mn 24). C th S-cun-u cng i vi ng (xem 20:4 v trong mt s bn kinh vn chp tay ting Hy lp min ty). 27:3 Si-n y l mt thnh ph Phoenician cch S-sa-r vo khong su mi by dm v hng bc. N l th ph xa xa ca x Phoenicia, nhng b Ty-r lm lu m t lu. NASB vi s thn trng NKJV, NRSV t t TEV n cn NJB chu o y l t ghp t yu mn (philos) v nhn loi (anthrpos). Ch ny c dng hai ln trong sch Cng-v, dng DANH T (NOUN) trong cu 28:2 (xem Tt 3:4) v dng PH T (ADVERB) ti y trong 27:3. Giu-l l mt ngi c lng thng xt (iu l i vi mt qun nhn La m). C th l ng c k v trng hp ca Phao-l. bn hu mnh Chi tit ny c th m ch n nhng C-c-Nhn ti y. Giu-l tin tng Phaol, nhng c l c mt ngi lnh gc La m cng i vi ng. c h lo vic mnh Bn vn khng cho bit c th loi h tr/gip no (cm xc, vt cht, ti chnh). theo m b o Chp-r y l mt cm t m h bi v n khin nhng c gi Anh ng lin tng n pha nam ca o Chp-r, nhng trong thc t th n li ch hng bc. Nhng a danh khc c cp nm trn b bin pha nam v pha ty ca Th Nh K ngy nay. 27:6 tu A-lc-xan-tri s i qua Y-ta-li y l mt chic tu ln hn (276 hnh khch cng vi mt lng ln lng thc) t Ai-cp ang trn ng n R-ma. Th gii hin i bit v nhng chic tu ln ny t nhng hnh v trn cc bc tng Pompeii v t nhng tc phm ca Lucian vo khong nm 150 SC. Myra l mt bn cng chnh ca nhng chic tu ln ch lng thc ny.

366

27:7 C-nt y l mt thnh ph hng hi t do nm trn b bin ty nam ca tnh A-si thuc quc La m. Hu ht nhng chic tu i v R-ma u gh cng ny (xem Thucydides, Hist. 8.35). N c hai bn cng bi v nm trn a hnh bn o. Sa-mn y l mt thnh ph nm im cc ng ca o C-rt. Bi v thi im trong nm h phi c gng i v hng ty bng cch ging bum i gn vi hn o. 27:8 M-Cng y l mt ci vnh gn thnh ph La-s pha nam ca o C-rt. N khng phi l mt bn cng m ch l mt ci vnh. Chc hn phi kh khn lm u tu ti trong sut ma ng. BN NASB 27:9-12 9 Tri lu ngy, tu chy phi nguy him (v k King n qua ri). Phao-l bo trc cho nhng ngi trong tu, 10 rng: Ti thy s vt bin ny chc s phi nguy him v h hi, chng nhng cho hng ha v chic tu m thi, li n thn chng ta na. 11 Nhng thy i tin li ngi li tu v ch tu hn l li Phao-l ni. 12 V cng khng tin cho tu u lc ma ng, nn phn nhiu ngi u bn rng phi la khi v rng sc n cng Ph-nt, l cng ca o C-rt, hng pha ty nam v pha ty bc, ng qua ma ng . 27:9 C nhng thi im nht nh trong nm (nhng thng ma ng) khi m nhng hng gi v nhng cn bo nhanh chng thay i khin cho vic i thuyn bum trong vng a Trung Hi tr nn nguy him. k King n Ti y nhc n k l Chuc ti (xem L-vi K 16). y l k l king n duy nht c cp trong cc sch ca Mi-se. Chi tit ny gip xc nh thi im ca chuyn hnh trnh l khong gia thng chn v thng mi. Thng mi l thi im gii hn cho cc chuyn i ng bin. Phao-l bo trc y l TH KHNG HON THNH (IMPERFECT TENSE) cp n (1) mt hnh ng lin tc trong qu kh hay l (2) s khi u ca mt hnh ng. Theo vn mch ti y th ngha th hai thch hp hn. 27:10 Phao-l tuyn b mt s cnh bo c th v mnh m. Tuy nhin, trong thc t, iu ny khng xy ra. Ti y Phao-l cho bit kin c nhn ca ng (ti thy), hay l Cha thay i nh ca Ngi v quyt nh dung th cho ngi trn tu (xem cu 24)? 27:11 NASB ngi li tu v thuyn trng NKJV ngi li tu v ch tu NRSV ngi li tu v ch tu TEV, NJB thuyn trng v ch tu Cm t ny m ch n hai ngi ring bit. 1. hoa tiu (kubernts), m ch ngi li tu, iu khin hng i ca chic tu (xem Khi-huyn 18:17) 2. thuyn trng (nauklros, t ghp ca thuyn [naus] v tha hng hay l mt phn [klros]), d rng ch ny c th c ngha l ch tu (xem F. F. Bruce trong quyn The Book of Acts, trang 507, trch dn t St. Paul the Traveler, ca Ramsay trang 324, li trch dn t Inscriptiones Graecae, 14.918). Trong cc bn giy ci Koine ch ny c s dng vi ngha thuyn trng. Khng c s khc bit r rng gia ngha ca hai t ny (xem Louw v Nida, Greek-English Lexicon, vol. 1, trang 548 vi li Harold Moulton, The Analytical Greek Lexicon

367

Revised, trang 275), nhng c th trn mt chic thuyn c kch thc ln ny (chuyn ch lng thc t A-lc-xan-tri) c nhiu cp ch huy cng vi nhng thy th thng thng. 27:12 nu y l cu IU KIN BC BN (FOURTH CLASS CONDITIONAL). Nhng ngi quyt nh ging bum ra i bit rng chuyn i s nguy him nhng d vy h ngh rng h c th i n ni. Ph-nt y l mt bn cng trn b pha nam ca o C-rt, pha ng ca M-Cng. C mt s nghi vn t cc ngun ti liu c xa v v tr chnh xc ca bn cng ny (Strabo, Geography, 10.4.3 vi Ptolemy, An Egyptian Geography 3.17.3). H vn i gn st b bin pha nam ca C-rt. hng pha ty nam v pha ty bc Dng nh ti Ph-nt c hai th trn cch nhau bi mt di t nh ra ngoi bin. Mt bn cng th thun li theo hng gi chiu ny, bn cng kia th thch hp cho hng gi chiu ngc li. Chnh thi im trong nm s quyt nh bn cng no thun li nht. BN NASB 27:13-20 13 Va c gi nam non bt u thi, h tng rng c th ti ni mnh nh, th ko neo m i dc theo gn o C-rt. 14 Nhng cch t lu c trn gi d tn gi l gi -ra-qui-ln thi ln vt vo o. 15 Tu phi bt i, chng li gi chng ni, nn chng ta mc cho theo chiu gi. 16 Tu b bt n di mt hn o nh kia gi l C-l-a, chng ta kh nhc lm mi cm c chic thuyn. 17 Sau khi trc ln, h dng phng th lm cho chc chn: ly dy rng pha di chic tu li; on li s mc cn trn bi Si-r-t, th h bum xung, mc gi a tri i. 18 n ngy mai, v bo c thi cng mnh nh vy lun, h bn qung hng ha xung bin. 19 Ngy th ba, chng ta dng chnh tay mnh qung c trong tu xung bin. 20 Trong my ngy mt tri chng c, ngi sao cng khng, m bo th vn thi o o lun, n ni chng ta chng cn trng cy c cu na. 27:13 NASB, NRSV cn gi d tn NKJV mt cn gi d di TEV mt cn gi rt mnh NJB mt cn bo Ch Hy lp ny l tuphn (bo ln) + ikos (ging nh). y l mt cn gi rt d di, bt thnh lnh. N c th cng ni mnh thm bi nhng dy ni cao 7000 b trn o C-rt. 27:14 NASB -ra-qui-ln NKJV -ra-qui-ln NRSV, TEV cn bo ng bc NJB cn bo ng bc y l mt bit danh m cc thy th t cho cc cn bo xut hin trong ma ny. Tn ny c ghp t (1) ch Hy lp gi ng (euros) v (2) ch La-tinh gi bc (aquilo). N l mt cn gi ng bc mnh m, xut hin thnh lnh. Bi v ch ny pht trin tr thnh mt thut ng hng hi (eukakuln), n b cc thy thng gio v sau hiu nhm v c gng thay i n nhiu cch khin cho ph hp vi vn mch. 27:15 chng li gi chng ni Nhng chic thuyn thi xa c v nhng con mt hai bn mi thuyn. Sau th c thm nhng hnh ngi v th vt (xem 28:11). Ngay c n ngy nay, chng ta vn nhn

368

cch ha nhng chic thuyn vi n tnh. Ngha en ca cm t ny l chng li (anti) kt hp vi mt (ophthalmos). H khng th hng chic thuyn i ngc gi. 27:16 C-l-a Hn o nh ny cch b bin pha nam ca o C-rt khong nm mi dm. By gi h trong tnh th khng th t iu khin c khi i din vi cn bo ng bc cung n. H tn dng mt khong lng gi lm nhng g h c th lm chun b chic tu trong cn bin ng. C mt s khc bit trong nhng bn chp tay ting Hy lp v tn ca hn o ny. 1. Kauda, MSS P74, 2, B 2. Klauda, MSS *, A 3. Klaudn, MSS H, L, P, v nhiu bn chp tay vit ch thng xut hin sau . 4. Gaudn, bn vn ting Hy lp c Jerome s dng 5. Klaudion, trong mt vi bn chp tay ch thng UBS3 v UBS4 xp loi B cho la chn s 1 (c ngha l gn nh chc chn). Hai la chn u tin c th l tn ca hn o trong ting Hy lp v trong ting La-tinh. mi cm c chic thuyn Chi tit ny cp n mt chic xung nh ang c ko pha sau (xem cu 30, 32). Chic xung ny to sc cn khin cho chic thuyn ln kh i hng. 27:17 dy rng pha di chic tu li Chi tit ny cp n vic qun nhng dy thng c bit vng quanh v tu gip ct cht v tu trong nhng cn bo (xem Aristotle, Rhetoric 2.5.18). bi Si-r-t y l nhng cn ct di chuyn b bin bc Phi. Chng c gi l Si-r-t Chnh v Si-r-t Ph (xem Pliny, Nat. Hist. 5.4,27). Ni y l ngha a ca nhiu tu thuyn. trnh Si-r-t Chnh, cc thy th li tu theo hng i ngang nh l trt chm v hng nam. h bum im mu cht gii ngha chnh xc vn mch ti y l ch h. H h ci g: (1) neo tu hay l (2) h bum? Mc ch l lm cho chic tu i chm li nhng ng thi vn iu khin c chic tu. Neo tu khng phi l loi neo bm vo y bin nhng l mt ci li ging nh mt chic d s dng sc cn ca nc lm chm li vic tu b tri dt v hng nam (xem bn c vn ting La-tinh v cc bn NASB, NRSV, NJB). C mt s bn dch Anh ng th dch ch ny l h bum (xem NKJV, TEV, NJB, v bn dch Anh ng Peshitta). Ngha en ca ch Hy lp l mt th/mt vt (xem Louw & Nida, Greek-English Lexicon, vol. 2, trang 223) v phi c gii ngha tu theo tng vn mch c th. C mt vi bn vn trn giy ci s dng ngha l bum (xem Moulton & Milligan, The Vocabulary of the Greek Testament, trang 577). Nu ng nh vy, th h h mt s cnh bum nhng khng phi l tt c. H cn phi gi iu khin chic tu v ng thi c gng di chuyn theo chiu ngang cng chm cng tt. 27:18-19 Chi tit ny chng t cn bo ny nguy him v mnh m dng no, ngay c vi nhng thy th lo luyn (xem 20). qung hng ha xung bin Hnh ng ny chng t nhng thy th ny tht s lo s cho mng sng h. 27:19 c trong tu Khng r ngha chnh xc ca cm t ny, c th l cnh bum chnh cng vi nhng ph tng. Ch ny c ngha m h. Cng chnh ch ny c dng m ch n neo, hay l nhng phn ca cnh bum trong cu 17. 27:20 Trong my ngy mt tri chng c, ngi sao cng khng Dng nh cm t ny by t rng h b mt phng hng khng nh v c. H s ng phi b bin bc Phi, nhng li khng th bit

369

ch xc h cch b bin bao xa (xem cu 29). Khng c mt tri hay l cc ngi sao, h khng th nh hng hay bit c v tr chnh xc ca mnh. n ni chng ta chng cn trng cy c cu na Chi tit ny hnh thnh nn bi cnh cho s khch l ca Phao-l da theo khi tng trc ca ng (xem cu 21-26). H mt ht mi nng lc . BN NASB 27:21-26 21 V h khng n lu, nn Phao-l ng dy gia m h, m ni rng: Hi bn hu ta, ch chi ba trc tin li ta m chng di khi o C-rt, th chng ta chng mc cn nguy him v tn hi ny. 22 nhng by gi, ta khuyn cc ngi hy vng lng; trong cc ngi chng mt ai ht, ch mt chic tu m thi. 23 V m nay, mt thin s ca c Cha Tri, l ng ta thuc v v hu vic, c hin n cng ta m phn rng: 24 Hi Phao-l, ng s chi ht; ngi phi ng hu trc mt S-sa; v ny, c Cha Tri ban cho ngi ht thy nhng k cng i bin vi ngi. 25 Vy, hi cc ng, hy vng lng, v ta c lng tin cy c Cha Tri rng s xy ra nh li Ngi phn vy; 26 nhng chng ta chc s b tp ln mt hn o no. 27:21 V h khng n lu C th c t nht ba ngha lin quan n cu 33: (1) c th h b say sng v cn bo d di; (2) h ang ku cu v king n vi mc ch tn ngng xin cho c sng st (l nghi ngoi gio, xem cu 29); hay l (3) h qu bn tm vi vic cu chic tu nn vic n ung tr thnh th yu. ch chi ba trc tin li ta y l cch ca Phao-l ti ni ri m khng nghe. Hon cnh ny gip cho Phao-l dp tin ng x nh l ngi pht ngn ca c Thnh Linh. 27:22 ch mt chic tu (dei, xem cu 26). 27:23 mt thin s ca c Cha Tri Nhiu ln c Cha Gi-xu hay l mt thin s hin ra vi Phao-l khch l ng (xem 18:9-10; 22:17-19; 23:11; 27:23-24). c Cha Tri c mt chng trnh truyn ging v s dng i sng ca Phao-l cho mc ch (xem cu 26; 9:15) Mt cn bo khng th cn tr c iu . 27:24 Hi Phao-l, ng s chi ht y l MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE [deponent] IMPERATIVE) vi NG TNH T TIU CC (NEGATIVE PARTICIPLE) thng c ngha l dng li mt hnh ng ang thi hnh (xem Cng-v 23:11; Chmngn 3:5-6). c Cha Tri ban cho ngi ht thy nhng k cng i bin vi ngi ng t u tin l CH NH TRUNG CP (bin cch) HON THNH (PERFECT MIDDLE [deponent] INDICATIVE). c Cha Tri c mt chng trnh v mc ch cho chc v ca Phao-l (xem 9:15; 19:21; 23:11). ng s (dei) lm chng ti thnh R-ma trc nhng lnh o chnh quyn v qun i. c tin v cuc i ca Phao-l tc ng n vn mnh ca nhng ngi ng hnh vi ng. Cng chnh n sng m rng ny tm thy trong Phc-truyn Lut-l K 5:10; 7:9; I C-rinh-t 7:14. iu ny khng loi b trch nhim c nhn, nhng nhn mnh n tim nng nh hng t nhng tn hu trong gia nh, bn hu v ng nghip.

370

27:25 S khuyn nh ca Phao-l trong cu 22 hy vng lng l TH HIN TI NGUYN TH (PRESENT INFINITIVE) c lp li ti y hy vng lng trong dng MNH LNH CH NG HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). v ta c lng tin cy c Cha Tri S din kin vi ng Christ hng sng ca Phao-l khin cho ng tin cy li phn ca Cha (s xy ra nh li Ngi phn vy dng CH NH TH NG HON THNH [PERFECT PASSIVE INDICATIVE]). c tin l phng tin tip nhn nhng n in ca c Cha Tri, khng ch s cu ri m thi nhng cn l n quan phng. Robert B. Girdlestone, trong quyn Synonyms of the Old Testament c nhn xt tuyt vi v trch dn t quyn Life of Faith ca Romaine nh sau: Chng ta ang tip cn vi Tn c bng mt s tch bit gia c tin mt pha cn tin cy v hy vng pha cn li. c tin l nm ly Cha theo li phn ca Ngi, trong khi s tin cy v kin nhn cng vi hy vng l nhng bng tri phi l t c tin, by t qua nhiu hnh thc t tin m ngi tn hu cm nhn. Mt s ip n vi ti t ng sng to nn ti; n c c th l li khin trch, li ha hay l mt mng lnh. Nu ti nhn ly vi vng v amen, th l c tin; v hnh ng pht xut t l mt hnh ng ca amunah hay l s thnh tn ca c Cha Tri. c tin, theo nh Kinh thnh, dng nh m ch n mt ch, mt s ip hay l mt khi tng. Do mt Romaine thu hiu pht biu nh th ny trong quyn Life of Faith: c tin biu th s tin cy ni chn l ca Li c Cha Tri; n lin h n mt s li phn hay li ha ca Ngi, v n by t nim tin ca mt ngi nghe n nh n l tht; tn thnh n, da vo n v hnh ng theo n: l c tin. Nhng kt qu ca c tin s khc bit ty theo bn cht ca s ip c tip nhn v ph thuc vo hon cnh ca ngi tip nhn. c tin dn N- n vic ng tu, p-ra-ham dng chnh con mnh, Mi-se t chi c gi l con ca con gi Pha-ra-n, dn Y-s-ra-n i vng quanh tng thnh Gi-ri-c. Ti tin Cha, c ngha l iu s xy ra theo ng nh ti c bo trc, l hnh nh ca mt tin trnh m Kinh thnh gi l c tin. (trang 104-105). BN NASB 27:27-32 27 n m th mi bn m chng ta c tri ni trn bin A--ria-tch, lc na m, cc bn tu ng ang n gn mt t no. 28 H th tri d xung, th thy su hai chc si; hi xa mt t, li th na, th thy mi lm si. 29 By gi, s ng rn, b bn t trn u li tu qung bn neo xung, v c ao n sng, 30 nhng v bn tu tm phng lnh khi chic tu v th chic tam bn xung bin, gi i th neo ng trc mi, 31 th Phao-l ni vi thy i v lnh rng: Nu nhng ngi ny chng c trong tu, th cc ng chng c cu. 32 Bn lnh bn ct dy buc tam bn, lm cho rt xung. 27:27 m th mi bn Thi im ny ph hp chnh xc vi khong cch tri dt theo ch (bng neo phao) ca h. H di chuyn 476 dm, khong 36 dm mi 24 gi. bin A--ria-tch Ti y m ch n vng trung nam a Trung Hi (Adria), ch khng phi l bin Adriatic hin nay. ng ang n gn mt t no H c th nghe ting sng ln v b hay l nhn thy loi chim hay c no . 27:28 tri d Ch ny pht xut t ng t c ngha l nm/th ch m ch n vic th mt dy thng nng v nh du su ca mt nc.

371

si y l khong cch gia hai tay giang thng. N ch cch cc thy th s dng o chiu su ca mt nc. 27:29 Tri vn cn ti. H khng bit chnh xc h ang u. H mun i chm li hay tm dng vic tin vo b cho n khi h thy ni chic thuyn ang hng n. 27:30 Nhng thy th ny khng phi l nhng ngi c c tin. H sn sng lm mi th c cu mng sng mnh. 27:31 C mt s iu kin, cu IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL sentence) gn lin vi khi tng ca Phao-l v li ha ca c Cha Tri. c cu y l ngha Cu c v s gii cu thuc th (xem Gia-c 5:15). Nh bit Phao-l m nhng thy th, binh lnh v cc hnh khch c nghe Phc m, chnh Phc m mi em n ngha gii cu tm linh ca Tn c. Tht l mt bi kch khi m c cu khi s cht thuc th ri li cht trong tm linh i i. BN NASB 27:33-38 33 on, trong khi i tri sng, Phao-l khuyn ai ny hy n. Ngi ni: Hm nay l ngy th mi bn m cc ngi ang trng i, nhn i chng n cht no. 34 Vy, ta khuyn cc ngi hy n, v tht l rt cn cho s cu ca cc ngi, v chng ai trong vng cc ngi s mt mt si tc trn u mnh. 35 Ni nh vy ri, ngi bn ly bnh, ng trc mt mi ngi, t n c Cha Tri ri, th b ra v n. 36 By gi ai ny u gic lng, v n. 37 V, s chng ta ht thy trong tu c hai trm by mi su ngi. 38 H n va no n, bn qung lng thc xung bin, lm cho nh tu i. 27:34 chng ai trong vng cc ngi s mt mt si tc trn u mnh Phao-l dng nhng ch ging nh c Cha Gi-xu phn (xem Lu-ca 12:7; 21:18). y l thnh ng Do Thi v s bo v (xem I Sa-mu-n 14:45; II Sa-mu-n 14:11; I Cc Vua 1:52). 27:35 Chi tit ny khng lin h vi L Tic Thnh, nhng n by t c tin ca Phao-l, ngay gia cn khng hong. c tin ca Phao-l nh hng n nhng ngi khc (xem cu 36). 27:37 hai trm by mi su Con s ny tnh lun c thy th on v nhng hnh khch. Bn chp tay B (th k th t) ghi l 76, trong khi MSS ( th k th t) v C (th k th nm) th li ghi 276. Bn chp tay A (th k th nm) ghi 275. Tt c cc bn dch Anh ng hin i ghi 276. UBS4 xp loi B cho im khc bit ny (gn nh chc chn). 27:38 y l mt chic thuyn ln ch lng thc t Ai-cp. H qung xung bin ht tt c nhng hng ha khc v dng c trn tu (xem cu 18). BN NASB 27:39-44 39 n sng ngy, h chng nhn bit l t no, nhng thy c ci vnh v b, bn nh tu m np xem c th c chng. 40 Vy, h dt dy b neo xung bin, tho dy bnh li; on, x bum ng mi thun theo gi, tm li chy vo b. 41 Song chy nhm ch hai ngn nc bin xp nhau, th h lm cho tu b cn ti ; u mi cm xung khng ng y c,

372

cn u li b sng nh d lm nn nt ht. 42 By gi qun lnh bn nh git cc t phm, e c ngi no trong bn h li thot khi chng. 43 nhng thy i mun cu Phao-l, nn ngn tr ngh nh . Ngi truyn cho ai bit li th nhy xung nc trc i m li vo b, 44 v truyn cho nhng k cn li, ngi th ci trn vn, k th ci trn ming vch nt ca chic tu. Th l ai ny u c ln b v s vy. 27:39 H vn cn c th iu khin chic tu mt mc no (xem cu 40). C mt khc bit gia cc bn chp tay ting Hy lp lin h ti cm t nh tu m np (xem MSS , A, B2) v u tu an ton (xem MSS B* v C). Hai ch nay pht m tng t (exsai v ekssai). Cc bn chp tay ting Hy lp c xa thng c mt ngi c v nhiu ngi chp. Nhng ch pht m ging nhau thng b nhm ln. 27:40 Cc bi ngm dc theo b bin l nguyn nhn ca nhiu v m tu. Trong trng hp ny, bi ngm hnh thnh ti ni nhng cn sng bin v cc dng nc t vnh giao nhau. NASB, NKJV, NJV bnh li NRSV, TEV nhng mi cho b li Chi tit ny cp n bnh li i, thng xut hin trn nhng chic tu ln. Gia-c 3:4 cng dng ch ny cho bnh li. bum ng mi y l mt t him, nhng chc hn n phi m ch mt ci bum nh mi tu (xem Juvenal, Sat. 12.69). 27:42 qun lnh bn nh git cc t phm Nu cc t phm trn thot, cc qun lnh phi chu hnh pht th cho cc t phm . 27:43 Li ni, c tin, vic lm ca Phao-l thu phc vin ch huy La m tin cy v bo v ng. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Trong tng trnh v chuyn hi hnh n R-ma ca Phao-l, Lu-ca dng nhiu thut ng hng hi. iu ny c hm g? 2. Ti sao cu 20 li rt quan trng v thn hc?

373

CNG V ON 28
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l trn o Man-t 28:1-10

NKJV
Chc v ca Phaol trn o Man-t 28:1-10

NRSV
Phao-l ti Man-t 28:1-6 28:7-10

TEV
Ti Man-t 28:1-6 28:7-10 T Man-t n R-ma 28:11-15 Ti R-ma

NJB
Ch i ti Man-t 28:1-6 28:7-10 T Man-t n R-ma 28:11-14 28:15-16

Phao-l n R-ma 28:11-15

n R-ma 28:11-16

Hnh trnh n R-ma 28:11-15

28:16 Phao-l ging Rma 28:17-22 Chc v ca Phaol ti R-ma 28:17-31

28:16 Phao-l v nhng ngi Do Thi R-ma 28:17-22

28:16 Phao-l lin lc vi nhng ngi Do Thi R-ma 28:17-20 28:21-22 28:17-20 28:21-22 Li rao ging ca Phao-l cho nhng ngi Do Thi R-ma

28:23-29

28:23-29

28:23-27 28:28

28:23-27 28:28 Li kt 28:30-31

Kt lun 28:30-31 28:30-31

28:29 28:30-31

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 5. Phn on 1 6. Phn on 2 7. Phn on 3 8. Vn vn NGHIN CU T NG V CC CM T

374

BN NASB 28:1-6 1 c cu nh vy ri, chng ta mi bit c lao tn l Man-t. 2 Th nhn i chng ta mt cch nhn t him c, tip rc chng ta thay thy gn k ng la ln t, v ang ma v tri lnh lo. 3 Phao-l lm c mt b ci kh, qung vo trong la, xy c con rn lc t trong b ci b nng b ra, qun trn tay ngi. 4 Th nhn thy con vt eo thng lng trn tay ngi, bn ni vi nhau rng: Tht ngi ny l tay git ngi; nn du c cu khi bin ri, nhng l cng bnh chng khng cho sng! 5 Nhng Phao-l ry rn vo la, chng thy h chi ht. 6 H ng ngi s b sng ln, hoc ng xung cht tc th; nhng i lu ri, chng thy hi chi cho ngi, bn i m ni rng tht l mt v thn. 28:1 c cu nh vy ri Ch ny l sz (xem 27:31) vi tin t dia. N thng dng cho mt ai n c s an ton (xem 23:24; 27:44; 28:1,4). Lu-ca thm ch dng ch ny cho s cha lnh thuc th trong Lu-ca 7:3. Dng NG TNH T TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE PARTICIPLE) chng t Lu-ca xem s an ton l c Cha ban cho, TH TH NG (PASSIVE VOICE) theo nh li Ngi phn (xem 27:21-26). Man-t Cc thy th ngi Ph-ni-xi cn gi hn o ny l Melita, l mt ch ca ngi Ca-na-an c ngha l n nu. Hn o ny trc y l mt thuc a ca ngi Ph-ni-xi. N nm gia Si-ci-li v Bc Phi. N ch di mi tm dm, rng tm dm, nhng v tr ca n c mt gi tr ln v giao thng hng hi. Hn o ny c mt vi hi cng tt. 28:2 Th nhn Ngha en ch ny l ngi d man. y khng phi l mt danh hiu nhc m nhng n gin m ch n tt c nhng ai khng giao tip bng ting Hy lp hay l ting La-tinh. NASB rt tt bng NKJV, NRSV, NJB n cn him c TEV rt thn thin Cm t nhn mnh ny c ch philanthrpos, c ngha en l ngi yu mn cng chng nh trong 27:3. Nhng ngi th dn chm sc v gip bi v h thy php l Phao-l thi hnh vi con rn trn b bin. Vic lm ny cng vi nhng php l khc (xem cu 7-10) m ca cho vic truyn ging. Phao-l lun lun c tm nim hng n s cng b Phc m (xem I C-rinh-t 9:19-23). 28:3 Phao-l lm c mt b ci kh Chi tit ny tht s by t s khim nhng ca Phao-l. ng cng lm vic vi nhng ngi khc. Ch ngha thng ng khng cn k t con ng n a-mch. con rn lcqun trn tay ngi Ngha n gin ca ch ny l gn lin. N cng c th c ngha l cn hay l qun vng quanh. 28:4 con vt Ch dng ch con vt ny tr thnh mt thut ng y khoa cho nhng loi rn c (xem 10:12). l cng bnh chng khng cho sng Cng Bnh hay l Vn Mnh l tn ca mt trong nhng v thn ca nhng th dn. H ang by t s ma mai trong hon cnh ny, tng t nh A-mt 5:19. Cu 6 chng t nhng ngi th dn ny l ngi m tn th a thn.

375

28:6 Nhng th dn ny tng c nhng tri nghim c nhn vi nhng loi rn trn o. S thay i thi hon ton ca h tng t nh phn ng ca nhng ngi ngoi gio khi thy php l trong Cngv 14:11-13. b sng ln y l mt trong rt nhiu thut ng y khoa m Lu-ca s dng (xem cu 8). N ch xut hin duy nht ti y trong c Tn c. BN NASB 28:7-10 7 Trong ch , c my m rung thuc v ngi t trng ca o y, tn l Bp-li-u; ngi ny i ng chng ta cch mn khch lm trong ba ngy. 8 V, cha ca Bp-li-u ny ng nm trn ging au bnh nng lnh v bnh l. Phao-l i thm ngi, cu nguyn xong, t tay ln v cha lnh cho. 9 Nhn , ai ny trong o c bnh, u n cng Phao-l, v c cha lnh c. 10 H cng tn trng chng ta lm, v lc chng ta i, th sa son mi cn dng cho chng ta. 28:7 t trng Ch ny c ngha l mt s dng quan chc chnh quyn no , ngha en l ng u (xem 13:50; Lu-ca 19:47, trong dn chng; 16:12, ca thnh ph). Ch ny c tm thy trn hai bia trn o ny, mt bng ting Hy lp v mt bng ting La-tinh. R-ma cho php hn o ny quyn t tr v sau c y quyn cng dn La m. 28:8 ng nm trn ging au bnh nng lnh v bnh l Man-t ni danh vi nhng chng st do nhng vi khun t trong sa d. t tay ln v cha lnh cho Xem Ch c Bit: S t Tay trong 6:6. 28:9 C hai ng t ny u th KHNG HON THNH (IMPERFECT), ch mt hnh ng c lp li hay l lin tc trong qu kh (CH NH CCH [INDICATIVE MOOD]). H c tip tc n. Cha cha lnh cho h qua Phao-l. ng t Hy lp trong nguyn bn c dch thnh c cha lnh l therapeu, m t y chng ta c ch therapy trong Anh ng. Ch ny c th c s dng vi ngha l dch v cng nh l cha lnh. Ch c th da vo vn mch c th xc nh ngha no l thch hp. BN NASB 28:11-15 11 Sau ba thng, chng ta xung tu A-lc-xan-tri m i, l tu qua ma ng ti o , v c hnh chm Anh Em sinh i mi tu. 12 Ti thnh Sy-ra-cu-s ri, chng ta li y ba ngy. 13 T ni , chy theo m bin Si-si-l, ti thnh R-ghi-um. n ngy mai, v gi nam ni ln, nn sau hai ngy na chng ta ti thnh Bu-x-l. 14 gp anh em mi chng ta li by ngy; ri th i n thnh R-ma. 15 Anh em trong thnh ny nghe ni v chng ta, bn ra n Ch p-bi-u v ch Ba Qun m n rc chng ta. Phao-l thy anh em, th cm t c Cha Tri v vng ch. 28:11 tu qua ma ng ti o Bin a Trung Hi b nhiu bo khng th di chuyn trong nhng thng ma ng. Cc tuyn ng vn chuyn hng hi m li vo cui thng Hai hay thng Ba. tu A-lc-xan-tri y c th l mt chic tu ch lng thc ln khc t Ai-cp i n vnh Naples (xem 27:6, 38).

376

hnh chm Anh Em sinh i mi tu y cp n hai con trai sinh i ca thn Zeus, Caster v Pollox. y l nhng thn h mng ca nhng thy th trong cc n th a thn ca ngi La m. Thn Bin ban cho cc v thn ny sc mnh v quyn kim sot trn gi, sng v cc cn bo. Chm sao c bit ca cc v thn ny l chm sao Song Nam, to thnh hnh dng ging nh hai v thn hnh ngi ang ging cung. 28:12 Sy-ra-cu-s y l thnh ph th ph ca Si-ci-ly nm b bin pha ng. Bn cng ny cch o Man-t tm mi dm v hng bc. 28:13 chy theo m bin Cc bn chp tay ch in ( Siniaticus), v B (Vaticanus) c thm th neo, l mt thut ng i thuyn bum (c im ca Lu-ca), nhng trong nhng bn chp tay P74, c , v A th li ghi l i qua ging nh trong 16:8. R-ghi-um y l thnh ph ti cc ty nam ca Y-ta-li. Bu-x-l y l trung tm nhp khu lng thc cho R-ma trong vnh Naples. H i khong 180 dm trong hai ngy. 28:14 gp anh em y l nhng nhm C-c-Nhn hin hu ti Y-ta-li (xem cu 15) v R-ma cho n Phao-l. 28:15 Ch p-bi-u y l im cui ca chuyn ph khi hnh t min nam Y-ta-li v l im u ca ng quc l La m ln gi l ng Appian. N cch R-ma bn mi ba dm. Ba Qun y l mt trm dng cch R-ma chng ba mi ba dm. Phao-lvng ch Dng nh Phao-l li chn nn. ng xem nh d b iu ny. c Cha Gixu hin ra vi ng cch c nhn nhiu ln khch l ng. BN NASB 28:16 16 Khi chng ta n thnh R-ma, Phao-l c php ring vi mt ngi lnh canh gi. 28:16 Khi chng ta n thnh R-ma y khng phi l cch Phao-l d tnh n thnh R-ma. Nhng y l chng trnh Cha sp t Phao-l c th ging trc cc nh lnh o chnh quyn La m, qun i v cc lnh t tn gio. Phao-l c php ring vi mt ngi lnh canh gi Phao-l b t di s qun thc ti gia. Li chng ca vin s quan p gii ng chnh l nguyn nhn ca quyt nh ny. BN NASB 28:17-22 17 Sau ba ngy, ngi mi cc trng lo trong dn Giu-a nhm li; n ri, ngi ni rng: Hi anh em ta, du ti chng tng lm iu g nghch cng dn chng hoc cng thi tc t ph chng ta, m ti cn b bt ti thnh Gi-ru-sa-lem v np trong tay ngi R-ma. 18 Nhng ngi ny xt vic ti ri, th mun tha ra, v ti chng h lm iu g ng cht. 19 Song ngi Giu-a chng c iu , nn buc ti ku ni n S-sa, nhng chng phi c

377

kin bn quc ta u. 20 y v c m ti xin gp anh em v ni chuyn vi, v l bi s trng cy ca dn Y-s-ra-n nn ti mang ly xing ny. 21 Cc ngi y tr li rng: Chng ti chng tip th t x Giu-a ni v vic anh, v chng ai trong anh em n mch cho chng ti hay l ni xu v anh na. 22 Du vy, chng ti mun bit anh ngh lm sao; v v phn o ny, chng ti bit ngi ta hay chng nghch khp mi ni. 28:17 ngi mi cc trng lo trong dn Giu-a nhm li y l cch thc tip xc theo thng l ca Phao-l (xem R-ma 1:16; 2:9). ng gii thch tnh trng hin thi ca mnh v m ca cho s trnh by Phc m. 28:18-19 Ti y, li mt ln na mc ch bin gio ca Lu-ca c by t r rt. C-c-Gio khng phi l mi e do i vi chnh quyn La m. 29:19 ngi Giu-a chng c iu Thut ng ny nghe nh l tai cho nhng lnh o Do Thi ti R-ma. Lu-ca dng ch Ioudaios (ngi Do Thi) trong hai ngha. 1. quc tch - 2:5,11; 9:22; 10:22,28; 11:19; 13:56; 14:1; 16:1,3,20; 17:1; 17:10,17; 18:2,4,5,19; 19:10,17,34; 20:21; 21:21,39; 22:3,12; 24:5,9; 24:24,27; 25:8,9,24; 20:7; 28:17 2. nhng ai chng kin tun l cui ca cuc i c Cha Gi-xu - 2:15; 10:39 3. trong tiu cc - 9:23; 12:3,11; 13:45,50; 14:2,4,5,19; 17:5,13; 18:12,14,28; 19:13,14,33; 20:3,19; 21:11,27; 4. 22:30; 23:12,20,27; 24:19; 25:2,7,10,15; 26:2,21; 28:19 5. trong tch cc - 13:43; 14:1; 18:2,24; 21:20 C th khc kinh vn trong sch Cng-v by t s khc bit gia nhng n ca ch ny, r rng nht l trong 14:1-2. 28:20 bi s trng cy ca dn Y-s-ra-n y l cch thc m Phao-l dng ni vi nhng lnh o Do Thi ny hu to mi lin h vi h (thnh gi). ng c gng tm im chung vi nhng lnh o Do Thi ny v s trng cy ca Y-s-ra-n. i vi Phao-l, iu ny ch v c Cha Gi-xu, i vi h l ng c Ha, ng Mt-si-a hay c th l s sng li . 28:21 Tht ng ngc nhin (kh hiu) khi nhng ngi ny khng bit nhng thng tin v Phao-l: chc v ca Phao-l trong ba chuyn truyn gio, nhng s kin v tin n t Gi-ru-sa-lem . 28:22 R rng l nhng tin tc v c Cha Gi-xu c lan truyn v c nhiu ngi p ng vi Phc m. khng phi l tin tc tt cho cng ng Do Thi. Tuy nhin, cc lnh o Do Thi ny sn lng lng nghe Phao-l. o ny Xem Ch c Bit: Gi-xu ngi Na-xa-rt trong 2:22. BN NASB 28:23-29 23 H hn ngy vi ngi, bn n thm ti ni nh tr rt ng; t bui sng n chiu, ngi c lm chng v ging gii vi h v nc c Cha Tri, ly lut php Mi-se v cc ng tin tri m gng sc khuyn bo h v c Cha Jsus. 24 C ngi chu tin li ngi ni, c k chng tin. 25 Bi chng h khng ng vi nhau v ra v, nn Phao-l ch ni thm li ny: c Thnh Linh phn phi lm, khi Ngi dng ng tin tri -sai m phn cng t ph cc ngi rng: 26 Hy n ni dn ny v ni rng: Cc ngi ly l tai nghe m chng hiu

378

chi; Ly mt xem m khng thy g. 27 V lng dn ny nng n; H bt l tai, Nhm mt li, E rng mt mnh t thy, Tai mnh t nghe, Lng mnh t hiu, V h tr li M ta cha cho lnh c chng. 28 Vy, hy bit s cu ri ca c Cha Tri ny sai n cho ngi ngoi; nhng ngi s nghe theo vy. 29 Khi ngi ni xong, th cc ngi Giu-a i ra, ci ly cng nhau d lm. 28:23 n thm ti ni nh tr rt ng; t bui sng n chiu Phao-l gii thch nim tin Cc-Gio cho cc ngi Do Thi ny trn c ngy. Tht l mt c hi tuyt vi. nc c Cha Tri y l ch chnh trong nhng bi ging v s dy d (qua cc v d) ca c Cha Gi-xu. N l mt thc t trong cuc sng hin ti ca nhng tn hu v l s hon thnh trong tng lai quyn t tr ca c Cha Tri trn khp c tri t sa ng (xem Ma-thi- 6:10). Cm t ny r rng khng ch lin h n dn Do Thi m thi nhng chnh l mt phn khng th tch ri trong s trng i ca ngi Do Thi (xem cu 20). Xem Ch c Bit trong 2:35. Mi-se v cc ng tin tri y l hai trong s ba phn kinh in Do Thi i din cho ton b Cu c (xem Ma-thi- 5:17; 7:12; 22:40; Lu-ca 16:16; 24:44; Cng-v 13:15; 28:23). Phng php lun ca Phao-l (C c hc theo h thng kt hp vi cc li tin tri tin bo) l trnh by nhng kinh vn Cu c theo dng cuc i ca c Cha Gi-xu. 28:24 Chi tit ny phn nh s huyn nhim ca Phc m. Ti sao mt s ngi tin, mt s khc li khng tin chnh l b n v quyn t tr ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi. Trong mt phng din no , chc v ca Phao-l cho nhng lnh o Do Thi ti R-ma chnh l m hnh thu nh ton b cuc i chc v ca Phao-l. ng chia x trc nht cho nhng ngi Do Thi. ng chia x s hon thnh Kinh thnh Cu c ca c Cha Gi-xu. Mt s ngi tin, mt s khng. iu ny cng vy, cng c tin bo trong Cu c (xem -sai 6:9-10). 28:25-27 c Thnh Linh phn phi lm, khi Ngi dng ng tin tri -sai m phn Chi tit ny tit l quan im ca Phao-l v b n lng v tn ca ngi Do Thi. Trch dn trong cu 26-27 t sai 6:9-10. c Cha Gi-xu thng s dng nhng cu ny cho s khng tin ca nhn loi (xem Mathi- 13:14-15; Mc 4:12; Lu-ca 8:10; Ging 12:39-40). n thi im ny Phao-l vit R-ma chng 9-11 (ti sao ngi Do Thi chi b ng Mt-si-a?). Y-s-ra-n ca Cu c cng/s khng hon ton tin nhn. C mt phn st li ca c tin, nhng a s khng tin. 28:28 s cu ri ca c Cha Tri ny sai n cho ngi ngoi y c th l m ch n Thithin 67, c bit l cu 2. Tnh cch ph qut ca C-c-Gio chnh l nguyn nhn gy nn bo ng ti Gi-ru-sa-lem v s tip tc l nan cho nhiu ngi Do Thi. iu ny hp l da theo Sng-th K 1:26,27; 3:15; 12:3. N c tin bo trong -sai, Mi-ch v Gi-na. N c Phao-l trnh by r rng nh l chng trnh i i ca c Cha Tri trong -ph-s 2:11-3:13. nhng ngi s nghe theo vy y l chn l t R-ma chng 9-11. Ngi Do Thi khc t ng Mt-si-a bi v Ngi khng ph hp theo nh lng trng mong ca h v v Phc m m ca c tin cho tt c mi ngi. Vn thc s ca Giao c mi khng phi l gia ngi Do Thi vi ngi Hy lp; nhng l gia ngi tin v ngi khng tin. iu quan trng khng phi ngun gc ca bn l dn tc no, nhng l tm lng bn c m ra tip nhn Cha Thnh Linh v c Cha Con hay khng? 28:29 Cu ny b lc b trong nhng bn chp tay ting Hy lp P74, , A, B, v E. N cng khng xut hin trong bt c bn chp tay ting Hy lp no c trc bn P c nin i vo khong th k th su SC.

379

BN NASB 28:30-31 30 Phao-l trn hai nm ti mt nh tr thu. Ngi tip rc mi ngi n thm mnh, 31 ging v nc c Cha Tri, v dy d v c Cha Jsus Christ cch t do trn vn, chng ai ngn cm ngi ht. 28:30 trn hai nm y c th l (1) khong thi gian thng thng i hi trnh din S-sa; (2) thi gian cn nhn nhng giy t t Ph-tu; (3) khong thi gian ch i bt buc i vi nhng nhn chng n t A-si hay l Gi-ru-sa-lem; hoc l (4) gn ng theo nhng hn nh php l. Chnh trong khong thi gian ny Phao-l vit nhng th tn trong lao t (C-l-se, -ph-s, Phi-l-mn, v Philp). ti mt nh tr thu Phao-l c mt s ngun thu nhp: (1) ng lm may tri v lm da; (2) ng c cc Hi thnh gip (T-sa-l-ni-ca v Phi-lp); hay (3) ng c di sn. tip rc Lu-ca s dng ch ny thng xuyn vi n nhit tnh cho n (xem 18:27; 28:30 v paradechmai trong 15:4). Ch ny c dng cho m ng tip rc c Cha Gi-xu trong Lu-ca 8:40 v 9:11. N cng c cng cho s vui mng tip nhn Phc m khi Phi-e-r ging trong Cng-v 2:41. mi ngi n y chnh l vn . Phc m ca Phao-l c tm tip cn ton cu. N l tin mng cho c nhn loi, ch khng phi ch dnh cho ngi Do Thi. 28:31 gingdy d Hi thnh ban u, sau thi cc s phn bit gia hai cch trnh by chn l. Cc dn bi ging c ghi li trong sch Cng-v (Phi-e-r, -tin, Phao-l) c gi l Kerygma (s cng b, xem 20:25; 28:31; R-ma 10:8; Ga-la-ti 2:2; I C-rinh-t 9:27; II Ti-m-th 4:2), cn s dy d ca c Cha Gi-xu c gii ngha trong cc th tn th c gi l Didache (s dy d, xem 2:42; 5:28; 13:12; R-ma 16:17; I C-rinh-t 14:20). 28:31 nc c Cha Tri y l ch rao ging ca c Cha Gi-xu. N cp n s cai tr ca Cha trn tm lng con ngi ngay by gi ri s n mt ngy hon thnh trn c t cng nh trn tri. Phn on ny cng chng t ch ny khng ch dnh cho ngi Do Thi. Xem Ch c Bit trong 2:35. Cha Cha l cch dch ch Do Thi adon, c ngha l ch, chng hay l cha. Ngi Do Thi s xng n danh thnh YHWH lm chi v phm mt trong Mi iu Rn. H khi no h c Kinh thnh, h thay th ch Adon cho ch YHWH. y l l do ti sao cc bn dch Kinh thnh trong Anh ng s dng ch in hoa LORD cho YHWH trong Cu c. Bng vic chuyn danh hiu ny (kurios trong ting Hy lp) cho c Cha Gi-xu, cc tc gi Tn c khng nh thn tnh v s ng ng ca Ngi vi c Cha Cha. Jesus Gi-xu l tn do thin s t tn cho Em B ti Bt-l-hem (xem Ma-thi- 1:21). N c kt hp bi hai danh t trong ting Do Thi: YHWH, danh giao c ca thn linh, v s cu ri (s). N cng ging nh tn Do Thi Gi-su. Khi s dng ring r, n thng c dng xc nhn con ngi, Gi-xu Na-xa-rt, con ca Ma-ri (xem Ma-thi- 1:16, 25; 2:1; 3:13,15,16). Christ Christ l ch dch trong ting Hy lp ca ch Do Thi Mt-si-a (ngha l ng c Xc Du). N khng nh danh hiu Cu c ca c Cha Gi-xu l ng YHWH ha ban thnh lp nn mt thi i mi ca s cng chnh.

380

NASB vi tt c s m rng, khng ngn cm NKJV vi tt c t tin, khng b ai cm NRSV vi tt c s dn d v khng b cn tr TEV ni vi tt c s dn d v t do NJB hon ton khng s hi v khng b ai cn tr Cu ny chng t chnh quyn La m khng xem C-c-Gio l nguy him hay l lt chnh quyn. Bn kinh vn ting Hy lp kt thc vi PH T (ADVERB) tho/m hay khng b ngn tr. iu ny dng nh nhn mnh n bn cht tip tc ca cng tc cng b Phc m v quyn nng ca c Thnh Linh. Mt s ngi phng on da theo Cng-v 1:1 dng ch th nht, m ch rng nhiu hn hai, cho rng Lu-ca d nh vit phn th ba. Thm ch c mt s ngi khc ngh rng phn th ba c th l cc th tn mc v (I Ti-m-th, II Ti-m-th v Tt). Ring v ch Hy lp (parrhsia), c bn NASB dch l cng khai xem Ch c Bit trong 4:29. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. Ti sao sch Cng-v kt thc khi Phao-l vn cn trong t? Ti sao n li kt thc qu t ngt? Ti sao Lu-ca dnh nhiu thi gian k li hnh trnh v thi gian Phao-l ti R-ma? Ti sao Phao-l lun lun c gng lm chng cho ngi Do Thi trc tin? Gii thch s khc bit gia Kerygma v Didache.

381

PH LC MT
MT S NH NGHA NGN GN V CU TRC NG PHP TING HY LP
Ting Hy-lp Koine, thng c gi l ting Hy-lp ca vn ha Hy lp c, l mt ngn ng thng dng ca th gii vng a trung hi bt u t s chinh phc ca Alexander i (336-323 TCN) v ko di trong khong 800 nm (300 TCN-500 SCN). Khng phi n ch l mt th ting n gin, c in, nhng trong nhiu phng din n l mt dng mi hn ca ting Hy-lp v tr thnh ngn ng th hai ca vng Cn ng c (Ancient Near East) v th gii vng a trung hi. Ting Hy-lp trong Tn c rt c bit xt v mt s mt bi v nhng ngi s dng n, tr Lu-ca v tc gi sch H-b-r, c l hu ht s dng ting A-ram l chnh. V vy, li vit ca h b nh hng bi cc thnh ng v cu trc ca ting A-ram. Thm vo , h c v trch t bn LXX (bn dch Kinh thnh Cu c bng ting Hy-lp), l bn c vit bng Koine. Nhng bn LXX cng c c vit bi cc hc gi Do thi l nhng ngi m ngn ng m ca h khng phi l ting Hy-lp. iu ny l mt s nhc nh cho chng ta rng chng ta khng nn thc p Tn c vo mt cu trc ng php qu cht ch. N rt c bit nhng cng c nhiu im tng ng vi (1) bn LXX; (2) cc ti liu vn chng ca ngi Do thi nh Josephus chng hn; v (3) cc bn ch tho c tm thy Ai-cp.. Vy th chng ta s tip cn nh th no vi vn phn tch ng php trong Tn c? Cc c im ng php ca ting Hy-lp Koine v ting Hy-lp Koine trong Tn c rt lng (hay thay i). Xt v mt s mt y l thi im n gin ha vn phm. Ng cnh s l ngi hng dn chnh ca chng ta. T ng ch c ngha trong mt ng cnh rng ln hn, v vy, cc cu trc ng php ch c th c hiu di nh sng ca (1) tnh cch ca mt tc gi c th; v (2) mt ng cnh c th. Kh m c c mt nh ngha cui cng v cc dng thc hay cu trc ting Hy-lp. Ting Hy-lp Koine ch yu l ngn ng theo ng t (verbal language). Thng thng cha kha gii ngha l cc loi hay dng ca cc ng t ny. Trong hu ht cc v cu chnh, ng t lun xut hin trc, cho thy s quan trng ca n. Khi phn tch ng t ting Hy-lp, c ba iu cn phi ch : (1) s nhn mnh c bn v cc th, dng (th ng, ch ng) v li (mood ) (hnh thi hc (accidence or morphology); (2) ngha cn bn ca mt ng t c th (t in hc); v (3) tnh tri chy ca ng cnh (c php) (syntax). I. TH (TENSE) A. Th bao gm mi lin h ca cc ng t vi mt hnh ng hon tt hoc cha hon tt. N cng thng c gi l hon thnh hay cha hon thnh. 1. Cc th hon thnh tp trung vo s xy ra ca mt ng t. Khng c mt thng tin no c cung cp thm ngoi vic bit rng hnh ng xy ra! Vic n bt u ra sau, c ang tip din hay t n nh im hay cha th khng c ni n. 2. Cc th cha hon thnh tp trung vo mt tin trnh ang din ra ca mt hnh ng. N c m t qua cc hnh ng lin tip, hnh ng trong mt khong thi gian, hnh ng tip din B. Th c th c phn chia bi cch ngi vit nhn thy hnh ng din tin ra sao 1. xy ra= QU KH (AORIST) 2. xy ra v kt qu ko n hin ti= HON THNH (PERFECT) 3. ang xy ra trong qu kh v kt qu cn nh hng trong qu kh, khng phi trong hin ti= HN HON THNH (PLUPERFECT)

382

4. ang din ra= HIN TI (PRESENT) 5. ang din ra trong qu kh= CHA HON THNH (IMPERFECT) 6. S din ra= TNG LAI (FUTURE) Mt v d r rng cho thy cc th ca ng t gip cho vic gii ngha Kinh thnh l v d v ch cu. N c dng vi nhiu th khc nhau cho thy c tin trnh v im nh ca n: 1. QU KH- cu (R-ma 8:24) 2. HON THNH- c cu v kt qu cn trong hin ti (-ph-s 2:5, 8) 3. HIN TI- c cu (I C-rinh-t 1:18; 15:2) 4. TNG LAI- s c cu (R-ma 5:9, 10; 10:9) C. Khi tp trung nghin cu cc th ca ng t, ngi gii ngha tm xem l do g khin cc trc gi nguyn thy chn din t tng ca mnh qua th ca ng t . Th tiu chun khng mu m l th QU KH. y l mt dng ng t thng thng khng c th, khng nh ln ranh, hoc khng d ng ng. Kha cnh ca th qu kh ch c trong LI CH NH (INDICATIVE MOOD). Nu mt th no khc c dng n, th c mt iu g c th hn c nhn mnh. Nhng l g? 1. TH HON THNH (PERFECT TENSE) Th ny din t mt hnh ng hon tt v kt qu vn cn li trong hin ti. Ni nm na, n l s kt hp ca TH QU KH v TH HIN TI. Thng thng trng tm ca n xoy vo cc kt qu hin c hoc l s hon tt ca hnh ng. V d: -ph-s 2:5 v 8, cc ngi v vn tip tc c cu. 2. HN HON THNH (PLUPERFECT) Th ny ging nh th HON THNH nhng kt qu theo sau chm dt. V d: Phi-e-r ang ng trc ca bn ngoi (Ging 18:16). 3. HIN TI (PRESENT) iu ny din t mt hnh ng cha hon tt. S tp trung thng thng l vo s tip din ca mt s kin. V d: Ai c trong Ngi th khng tip tc phm ti, nhng ngi sanh bi c Cha Tri th khng tip tc phm ti (I Ging 3:6 & 9). 4. CHA HON THNH (IMPERFECT TENSE) Trong th ny mi lin h vi TH HIN TI cng gn ging vi mi lin h gia th HON THNH v HN HON THNH (PLUPERFECT). Th CHA HON THNH ni n mt hnh ng cha hon thnh ang din ra nhng chm dt hoc s bt u ca mt hnh ng trong qu kh. V d: C Giru-sa-lem vn tip tc i n vi Ngi hay l c Gi-ru-sa-lem bt u i n vi Ngi (Ma-thi- 3:5). 5. TNG LAI (FUTURE) iu ny ni n mt hnh ng thng c hoch nh trong mt thi im trong tng lai. N tp trung vo trin vng c th xy ra ca hnh ng hn l s xy ra tht s. N cng thng ch s chc chn ca mt s kin. V d: Phc choh s (Ma-thi- 5:4-9) II. DNG (VOICE) A. Dng m t mi lin h gia hnh ng ca ng t v ch th ca n. B. DNG CH NG (ACTIVE VOICE) l cch dng thng thng, khng nhn mnh xc nh mt ch th no ang lm mt hnh ng no . C. DNG TH NG (PASSIVE VOICE) c ngha l ch t nhn hnh ng ca ng t sinh ra bi mt tc nhn khc bn ngoi. Tc nhn bn ngoi to ra hnh ng c ch nh bng cc gii t v trng hp sau y trong ting Hy-lp ca Tn c: 1. Tc nhn trc tip c ngi th (personal direct agent) s dng t hupo vi cng c cch (ABLATIVE CASE) (Ma-thi- 1;22; Cng v 22:30). 2. Tc nhn trung gian c ngi th (personal intermediate agent) s dng t dia vi cng c cch (ABLATIVE CASE) (Matt 1:22)

383

3. Tc nhn khng ngi th (impersonal agent) thng dng vi t en vi cng c cch (INSTRUMENTAL CASE). 4. Tc nhn c khi thuc nhn cch ha, c khi khng v c dng bi ch cng c cch (INSTRUMENTAL CASE). D. DNG TRUNG CCH (MIDDLE VOICE) ngha l ch t lm ra hnh ng ca ng t v cng ng thi trc tip tham gia vo hnh ng . N cng thng c gi l dng li ch c nhn nng cao (heightened personal interest). Cu trc no nhn mnh ch t ca mt v cu hay ca c cu trong mt cch no . Cu trc ny khng c trong ting Anh. N c mt tm ngha v cch dch kh rng trong ting Hy-lp. Mt vi v d ca n c lit k nh sau: 1. T THN (REFLEXIVE)- hnh ng trc tip ca ch t ln chnh n. V d: t treo c hn (Ma-thi- 27:5) 2. NHN MNH (INTENSIVE)- ch t lm ra hnh ng cho chnh n. V d: Chnh qu Satan mo lm thin s sng lng (II C-rinh-t 11:14). 3. QUA LI (RECIPROCAL) s tng giao qua li gia hai ch t. V d h bn vi nhau (Ma-thi- 26:4). III. LI (MOOD) A. C bn li trong ting Hy lp Koine. Chng cho thy mi lin h gia ng t v hin thc, t nht l trong u ca ngi vit. Cc li ny c chia ra lm hai loi kh rng: loi ch hin thc (CH NH) (INDICATIVE) v loi ch iu c th s xy ra (potentiality) (BN THI CCH, MNH LNH V MONG MI) (SUBJUNCTIVE, IMPERATIVE, OPTATIVE). B. LI CH NH (INDICATIVE MOOD) l li thng thng din t hnh ng din ra hoc ang din ra, t ra l trong tr ca ngi vit. N l li duy nht trong ting Hy-lp din t mt thi gian xc nh, v ngay c y kha cnh ny ch l th yu. C. LI BN THI (SUBJUNCTIVE MOOD) din t hnh ng c th c trong tng lai. iu g khng xy ra nhng n c c hi xy ra. N c nhiu im chung vi LI CH NH TNG LAI (FUTURE INDICATIVE). iu khc nhau l LI BN THI din t s nghi ng mt mc no . Trong ting Anh, iu ny thng c din t qua cc t ng nh could, would, may, hay might. D. LI MONG MI (OPTATIVE MOOD) din t mt s mong c trn l thuyt c th xy ra. N c xp xa hn mt bc so vi LI BN THI. LI MONG MI by t s c th xy ra trong mt s iu kin no . LI MONG MI rt him trong Tn c. Cch n thng c dng l trong cu ni ni ting ca Phao-l, Chng h nh vy (KJV, Ly Tri ng c chuyn nh vy), c s dng 15 ln (R-ma 3:4, 6, 31: 6:2, 15; 7:7, 13; 9:14; 11:1, 11; I C-rinh-t 6:15; Ga-la-ti 2:17; 3:21; 6:14). Cc v d khc c ghi li trong I T-sa-l-ni-ca 1:38; 20:16, Cng v 8:20 v I Thess 3:11. E. LI MNH LNH (IMPERATIVE MOOD) nhn mnh mt mnh lnh c th xy ra, nhng nhn mnh n nh ca ngi ni. N ch khng nh s xy ra mt cch t nguyn trong iu kin c mt s la chn khc. C mt cch s dng c bit ca LI MNH LNH trong cc li cu nguyn v trong cc li cu xin ngi th ba. Nhng loi mnh lnh nh vy ch c th HIN TI v th QU KH trong Tn c. F. Mt s sch ng php xp loi NG TNH T (PARTICIPLES) vo mt loi khc ca li trong ng t. N rt thng dng trong ting Hy-lp ca Tn c , thng l mt ng tnh t. N c dch cng vi ng t chnh m n lin h n. C mt phm v rng cc cch dch nhng ng 384

tnh t ny. Tt nht l nn tham kho nhiu bn dch khc nhau. Cun The Bible in Twenty Six Translations xut bn bi nh sch Baker l mt cng c rt hu ch. G. CH NH CH NG QU KH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) l mt cch rt thng thng v cha c nh ln ranh ghi li mt iu xy ra. Cc th, dng, v li khc cng c mt s ngha quan trng nht nh m trc gi nguyn thy mun dng chuyn ti tng ca mnh. IV. i vi nhng ngi cha quen vi ting Hy-lp, nhng cng c hc tp sau y s cung cp mt s thng tin cn thit: A. Friberg, Barbara and Timothy. Analytical Greek New Testament. Grand Rapids: Baker, 1988. B. Marshall, Alfred. Interlinear Greek-English New Testament. Grand Rapids: Zondervan, 1976. C. Mounce, William D. The Analytical Lexicon to the Greek New Testament. Grand Rapids: Zondervan, 1993. D. Summer, Ray. Essentials of New Testament Greek. Nashville: Broadman, 1950. E. Cc mn hc hm th c tn ch c Vin Thnh Kinh Moody, Moody Bible Institute Chicago, Illinois. V. DANH T (NOUNS) A. Xt v mt c php, cc danh t c xp theo cc cch (cases). Cch l bin dng ca danh t cho bit lin h ca n i vi ng t v cc phn khc trong cu. Trong ting Hy-lp Koine cc chc nng ca cch (cases) c din t qua cc gii t. Bi v cc dng ca cch (case form) c th xc nh mt s lin h khc nhau, nn cc gii t pht trin thm cho thy s tch bit r rng hn i vi cc chc nng ny. B. Cc cch trong ting Hy-lp c phn theo 8 loi sau y: 1. DANH CCH (NOMINATIVE CASE) c dng gi tn v thng thng n l ch ng ca mt cu hay mt v cu. N cng c dng cho cc danh t v tnh t v ng vi cc ng t ni l hay tr thnh. 2. S HU CCH (GENITIVE CASE) c dng m t v thng gn cho mt tnh cht hay gi tr cho t n lin h n. N tr li cu hi, Loi g? N thng c din t bi cch dng ch of trong ting Anh. 3. CNG C CCH (ABLATIVE CASE) c cng cch chia ging nh S HU CCH, nhng n c dng ch s phn cch. N thng ch s phn cch trong mt thi im, khng gian, ngun gc, hay mc . Trong ting Anh, n thng c s dng bng ch from. 4. TNG CCH (DATIVE CASE) dng din t s thch c nhn. N c th ch mt kha cnh tch cc hay tiu cc. Thng thng l mt b ng gin tip. Trong ting Anh, n c din t qua t to. 5. V TR CCH (LOCATIVE CASE) c cng cch chia t nh TNG CCH, nhng n din t v tr trong khng gian, thi gian hay nhng gii hn l-gch. Trong ting Anh, n c din t qua nhng t in, on, at, among, during, by, upon, beside. 6. CNG C CCH (INSTRUMENTAL CASE) c cch chia t ging vi TNG CCH v V TR CCH. N din t phng tin hay s lin h. Trong ting Anh, n c din t qua cc gii t by with. 7. I CCH (ACCUSATIVE CASE) dng din t s chm dt ca mt hnh ng. N din t s gii hn. S s dng ch yu ca n l b ng trc tip (direct object). N tr li cu hi, Xa bao nhiu? hay l Cho n mc no? 8. XNG H CCH (VOCATIVE CASE) c dng xng h trc tip.

385

VI. CC LIN T V T NI (CONJUNCTIONS, CONNECTORS) A. Ting Hy-lp l mt ngn ng rt chnh xc v n c rt nhiu t ni. Chng ni kt cc tng (v cu, cu, v on). N xut hin rt thng n ni s vng mt ca n gy nh hng trong vn gii kinh. Tht ra, cc lin t v t ni ny cho thy hng i trong tng ca cc trc gi. Chng rt h trng trong vic quyt nh iu cc trc gi ny thc s mun ni. B. Sau y l danh sch ca mt s lin t v t ni v ngha ca chng (thng tin ny c gp nht t sch ca H.E. Dana v Julius K. Mantey A Manual Grammar of the Greek New Testament). 1. T ni ch thi gian a. Epei, epeid e, hopote, hos, hote, hotan (bn thi cch)- khi b. Hoes- trong khi c. Hotan, epan (bn thi cch)- bt c khi no d. Hoes, achri, mechri (bn thi cch)- cho n khi e. Priv (nguyn mu) trc f. Hos t khi khi 2. T ni ch s l-gch a. Ch mc ch (1) Hina, hopos, hos (bn thi cch)- m (2) Hoste (nguyn mu i cch)- (3) Pros (nguyn mu i cch), eis (nguyn mu i cch)- b. Ch kt qu (c mt s lin h mt thit gia dng ng php thuc mc ch v kt qu) (1) Hoste (nguyn mu, y l dng thng dng nht)- m (2) Hiva (bn thi)- m (3) Ara- th c. Ch h qu hay l do (1) Gar (nguyn nhn/h qu hay l lun/kt lun)- bi v (2) Dioti, hotiy- bi v (3) Epei, epeide, hos- v (4) Dia (vi i cch) v (nguyn mu)- bi v d. Hm , m ch (1) Ara, poinun, hoste- v vy (2) Dio (lin t m ch mnh nht)- v iu ny, v vy (3) Oun- v vy kt qu l (4) Toinoun- do vy e. Tng phn (1) Alla (dng tng phn mnh)- nhng, tr ra (2) De- nhng tuy nhin, nhng mt khc (3) Kai- nhng (4) Mentoi, oun- tuy nhin (5) Plen- tuy nhin (hu ht l trong sch Lu-ca) (6) Oun- tuy nhin f. So snh (1) Hos, kathos (gii thiu cc v cu so snh) (2) Kata (trong cc t kp, katho, kathoti, kathosper, kathaper) (3) Hosos (trong th H-b-r) (4) E- hn g. Tip din (1) De- v by gi (2) Kai- v 386

(3) Tei- v (4) Hina, oun- rng (5) Oun- sau (trong sch Ging) 3. Cc cch nhn mnh a. Alla- chc chn, vng tht ra b. Ara- thc s chc vy tht vy c. Gar- nhng tht ra chc vy thc s d. De- thc s e. Ean- ngay c f. Kai- ngay c, thc s, tht ra g. Mentoi- thc s h. Oun- tht s VII. CU IU KIN A. CU IU KIN l cu cha ng mt hay nhiu v cu ch iu kin. Cu trc ng php ny gip cho vic gii ngha bi v n cung cp cc iu kin, l do, hoc cc nguyn nhn ti sao hnh ng ca ng t chnh xy ra hay khng xy ra. C 4 loi cu iu kin. Chng giao ng t mt trng hp vn cho l tht t quan im ca ngi vit hay t mc ch ca ngi vit n trng hp ch l s mong c. B. CU IU KIN BC MT din t hnh ng hay trng thi cho l tht t quan im ca ngi vit hay t mc ch ca ngi vit cho d n c din t bng ch nu. Trong mt s trng hp, n c th c dch l v (Ma-thi- 4:3; R-ma 8:31). Tuy nhin, n khng c ngha l tt c cc BC MT u l tht trong thc t. Thng thng n c dng chng minh mt im no trong mt cuc tranh lun hay ch ra mt sai lm (Ma-thi- 12:27). C. CU IU KIN BC HAI thng gi l i ngc s kin. N ni n mt iu g khng c tht trong thc t chng minh mt iu g . V d: 1. Nu hn tht l mt tin tri, nhng tht ra hn khng phi, hn s bit ngi ph n l ai v nh th no, v l ngi nm ly hn, nhng hn khng bit (Lu-ca 7:39) 2. Nu cc ngi tht s tin Mi-se, l iu cc ngi khng c, ngi s tin Ta, l iu cc ngi khng lm (Ging 5:46). 3. Nu ti tm cch lm p lng con ngi, l iu ti khng lm, ti s khng phi l n l ca ng Christ, l iu ti ang lm (Ga-la-ti 1:10). D. CU IU KIN BC BA ni n cc hnh ng c th xy ra trong tng lai. N cho rng cc hnh ng ny c th xy ra. N thng m ch mt s d phng. Hnh ng trong ng t chnh thng lin h n hnh ng trong v cu theo bc ny. V d: I Ging 1:6-10; 2:4, 6, 9, 15, 20, 21, 24, 29; 3:21; 4:20; 5:14, 16. E. CU IU KIN BC BN din t bc xa nht ca trng hp c th xy ra. N rt him trong Tn c. Tht s, khng c mt CU IU KIN BC BN hon chnh m c hai phn tha mn nh ngha ny. Mt v d v mt phn ca CU IU KIN BC BN l v cu m u trong I Phi-e-r 3:14. Mt v d khc v CU IU KIN BC BN l v cu kt thc trong Cng v 8:31. VIII. LI NGN CM (PROHIBITIONS) A. CU MNH LNH HIN TI vi TIN T ME thng khi (khng phi mi lc) nhn mnh s ngng mt hnh ng ang din ra. Mt s v d nh ngng cht cha ca ci ngi di 387

t.. (Ma-thi- 6:19); ngng lo lng v cuc sng (Ma-thi- 6:25); ngng giao cho ti li cc chi th nh l dng cho s gian c (R-ma 6:13); ngi phi ngng lm bun Thnh Linh ca c Cha Tri (-ph-s 4:30); v ngng say ru (5:18). B. LI BN THI QU KH vi TIN T ME nhn mnh ng ngh n chuyn bt u mt hnh ng Mt vi v d ng ngay c bt u suy ngh (Ma-thi- 5:17); ng bao gi bt u lo lng (Ma-thi- 6:31); ng bao gi h thn (II Ti-m-th 1:8). C. PH NH KP (DOUBLE NEGATIVE) i chung vi LI BN THI mang tnh ph nh tuyt i. Khng bao gi, tht khng bao gi hay l khng c trong bt c hon cnh no. Mt vi v d nh: s khng c bao gi nm s cht (Ging 8:51); ta s khng bao gi (I C-rinh-t 8:13). IX. MO T A. Trong ting Hy-lp Koine, mo t xc nh the ging vi ting Anh. Chc nng ch yu ca n l mt con tr, mt cch gy s ch v mt t, mt tn, hay mt cm t. Cch dng ca n thay i theo cc trc gi trong Tn c. Mo t xc nh cng c cc chc nng sau: 1. Mt dng c lm tng phn ging nh mt i t ch nh (demonstrative pronoun); 2. Mt du hiu ch mt ch hay mt ngi c cp n phn trc; 3. Mt cch xc nh ch t trong mt cu vi mt ng t ni. V d: c Cha Tri l thn Ging 4:24; c Cha Tri l s sng I Ging 1:5; c Cha Tri l tnh yu thng 4:8, 16. B. Ting Hy-lp Koine khng c mt mo t bt nh nh a an trong ting Anh. S vng mt ca mt mo t xc nh c th c : 1. Tp trung vo bn cht hay gi tr ca mt iu g 2. Tp trung vo phn loi ca mt iu g C. Cc trc gi Tn c s dng mo t rt khc nhau. X. CCH NHN MNH TRONG TING HY LP CA TN C A. K thut by t s nhn mnh thay i theo cc trc gi trong Tn c. Cc trc gi s dng c v nht qun v nghim chnh nht l Lu-ca v trc gi sch H-b-r. B. Chng ti ni phn trc rng LI CH NH CH NG QU KH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) l li tiu chun, khng b g b nhn mnh, nhng bt c mt th no, dng no, li no cng c mt tm quan trng ca n khi gii ngha. iu ny c ngha l LI CH NH CH NG QU KH vn thng c dng n trong mt ngha ng php quan trng. V d: R-ma 6:10 (hai ln). C. Th t t trong ting Hy-lp Koine 1. Ting Hy-lp Koine l mt ngn ng bin cch (inflected language) c ngha l n khng ph thuc vo th t t nh trong ting Anh. V vy, trc gi c th thay i cc th t thng thng ca n cho thy: a. iu trc gi mun nhn mnh b. iu trc gi ngh s em n s ngc nhin cho c gi c. iu trc gi tht s cm nhn su xa 2. Cc trt t t tiu chun trong ting Hy-lp vn l vn cha ng ng. Tuy vy, mt th t tm gi l thng thng s l: 388

a. i vi ng t lin kt: (1) ng t (2) Ch t (3) B ng (complement) b. i vi ngoi ng t: (1) ng t (2) Ch t (3) B ng (object) (4) B ng gin tip (indirect object) (5) Cm gii t (prepositional phrase) c. i vi cc cm danh t: (1) Danh t (2) T b ngha (modifier) (3) Cm gii t 3. Th t t c th mang ngha gii kinh v cng quan trng. V d: a. tay hu h trao ti v Ba-na-ba ca s thng cng (Ga-la-ti 2:9) Cm t tay hu ca s thng cng c tch ra v t pha trc nhn mnh s quan trng ca n. b. vi ng Christ (Ga-la-ti 2:20), c t trc. S cht ca Ngi l trng tm. c. Tng hi tng lc trong nhiu cch (H-b-r 1:1) c t trc. Cch c Cha Tri t mc khi chnh Ngi l iu quan trng hn, i li vi s kin mc khi y. D. S nhn mnh cc mc khc nhau c biu hin qua: 1. S lp li i t vn c sn trong dng ng t c chia. V d, Ta, chnh ta, s chc chn cng cc ngi (Ma-thi- 28:20). 2. S vng mt cc lin t vn thng c mong i, hoc cc t ni gia cc t, cm t, v cu hay cu. iu ny gi l s b lin t (asyndeton) (khng b rng buc). Cc t ni thng c mong i phi c mt, v vy nu chng vng mt s to s ch . V d: a. Cc phc lnh, Ma-thi- 5:3 v tip sau (nhn mnh danh sch ny) b. Ging 14:1 (ch mi) c. R-ma 9:1 (phn mi) d. II C-rinh-t 12:20 (nhn mnh danh sch ny) 3. S lp i lp li cc t hay cm t trong mt s ng cnh no . V d: ngi khen s vinh hin Ngi (-ph-s 1:6, 12, 14). Cm t ny c dng ch cng tc ca mi thn v trong Ba ngi. 4. Cch s dng mt thnh ng hay mt t (mt m), cch chi ch gia cc t. a. Cch ni tri- thay th t cho nhng ch cm k nh ng ch s cht (Ging 11:1114) hay chn ch b phn sinh dc nam (Ru-t 3:7-8; I Sa-mu-n 24:3). b. Li ni vng- thay th ch dng cho danh ca Cha nh nc Tri (Ma-thi- 3:21) hoc ting t tri (Ma-thi- 3:17). c. Cc hnh thi tu t: (1) S ni thi qu (Ma-thi- 3:9; 5:29-30; 19:24). (2) Cc cu ni gy ng chm (Ma-thi- 3:5; Cng v 2:36). (3) Nhn cch ha (I C-rinh-t 15:55) (4) Ma mai (Ga-la-ti 5:12) (5) on vn th (Phi-lp 2:6-11) (6) Chi m ca cc t i. Hi thnh (a) Hi thnh (-ph-s 3:21) (b) ku gi (-ph-s 4:1, 4) (c) c gi (-ph-s 4:1, 4) ii. t do 389

(a) Ngi n t do (Ga-la-ti 4:31) (b) S t do (Ga-la-ti 5:1) (c) t do (Ga-la-ti 5:1) d. Cc thnh ng- thng mang tnh vn ha v ngn ng c trng: (1) y l cch ni bng ca t thc n (Ging 4:31-34) (2) y l cch ni bng ca t n th (Ging 2:19, Ma-thi- 26:61). (3) y l thnh ng H-b-r ch s thng xt, ghen ght (Sng th k 29:31; Phc truyn lut l k 21:15; Lu-ca 14:36; Ging 12:25; R-ma 9:13). (4) Tt c v mt s. So snh -sai 53:6 (tt c) vi 53:11 v 12 (mt s). Nhng ch ny u ng ngha nh trong R-ma 5:18 v 19 cho thy. 5. Cch dng mt cm t y cc yu t ng hc thay v ch dng mt t. V d: c Cha Jsus Christ 6. Cch dng c bit ca ch autos a. Khi i vi mt mo t ( v tr thm gi tr (attributive position)), th n c dch l ging. b. Khi khng km theo mt mo t ( v tr b ng (predicate position)), n c dch nh l mt i t phn tnh nhn mnh- chnh anh ta, c ta, chnh n. E. Nhng ngi khng c c Hy-lp c th xc nh c nhng li nhn mnh qua cc cch sau: 1. S dng cc t in phn tch hoc cc bn Anh/Hy lp i chiu. 2. Cc bn dch Anh ng i chiu, c bit l t cc quan im dch khc nhau. V d: so snh bn dch theotng ch (KJV, NKJV, ASV, NASB, RSV, NRSV) vi cch dch thot theo li tng ng (Williams, NIV, NEB, REB, JB, NJB, TEV). Mt cun sch hu ch y l The Bible in Twenty-Sic Translations xut bn bi nh xut bn Baker. 3. S dng cun The Emphasized Bible ca Joseph Bryant Rotherham (Kregel, 1994). 4. S dng bn dch theo ngha en a. The American Standard Version nm 1901 b. Youngs Literal Translation of the Bible ca Robert Young (Guardian Press, 1976). Vic nghin cu ng php l mt vn rt t m, cng phu, nhng cn thit c th gii ngha mt cch hp l. Cc nh ngha, li bnh, v cc th d ngn ngi ny nhm mc ch khuyn khch v trang b cho c gi khng quen vi ting Hy-lp c th tn dng cc ch thch ng php c trong tp sch ny. Chc chn rng nhng nh ngha ny rt n s. ng nn s dng chng mt cch cng nhc, gio iu, nhng ch l cc vin bc tip n mt s hiu bit r hn v cc c php Tn c. Mong c rng cc nh ngha ny cng gip c gi hiu c cc li gii thch trong cc sch tr gip cho vic nghin cu chng hn nh cc sch gii kinh chuyn mn v Tn c. Chng ta phi xc nh s gii thch ca chng ta da trn nhng thng tin c c trong bn vn. Ng php l mt trong nhng cng c hu hiu nht; cc cng c khc nh bi cnh lch s, ng cnh, cch s dng t, v cc on vn i xng nhau.

390

PH LC HAI
PH BNH VN BN
Ch ny c bn n vi mc tiu gip gii thch cc ch thch v vn bn c trong tp sch ny. Dn sau y s c dng n: I. Cc ngun vn bn ca Kinh thnh ting Anh A. Cu c B. Tn c II. Gii thch ngn v vn v l thuyt ca h ph bnh cng gi l ph bnh vn bn III. T liu ngh c thm I. Cc ngun vn bn ca Kinh thnh ting Anh: A. Cu c 1. Bn Masoretic (MT)- Bn ph m H-b-r c bt u bi Rabi Aquiba vo nm 100 SCN. Cc du nguyn m, du nhn, ch thch bn l, chm phy c bt u thm vo t th k th 6 SCN v hon tt vo th k th chn. N c thc hin bi mt dng cc hc gi Do thi gi l Masoretes. Dng vn bn h s dng cng ging vi cc bn trong Mishna, Talmud, Targums, Peshitta, v Vulgate. 2. Bn LXX- Truyn thng cho rng bn LXX c thc hin bi 70 hc gi Do thi trong 70 ngy cho th vin Alexandria di s bo tr ca vua Ptolemy II (nm 285-246 TCN). Ngi ta cho rng bn dch ny c thc hin bi yu cu ca mt lnh o Do thi sng Alexandria. Truyn thng ny da vo L th ca Aristeas. Bn LXX thng da vo mt truyn thng H-b-r khc vi bn ca Rabi Aquiba (MT). 3. Cun bin cht (DSS)- Cun bin cht c vit trong thi k ca quc La m trc Cng nguyn (200 TCN-70 SCN) bi mt nhm Do thi phn lp gi l Essenes. Cc bn ting H-b-r c tm thy nhiu ni xung quanh khu vc Bin cht, cho thy mt trng phi vn bn c khc vi c hai trng phi MT v LXX. 4. Mt vi v d c th cho thy cch i chiu cc bn vn gip cc nh gii kinh hiu hn v Cu c a. Bn LXX gip cc nh dch thut v hc gi hiu thm bn MT (1) -sai 52:14 ca bn LXX, khi nhiu ngi s ngc nhin v ngi. (2) -sai 52:14 ca bn MT, nh nhiu ngi kinh ngc v ngi (3) Trong -sai 52:15 s phn bit i t c xc nh trong bn LXX: i. Bn LXX, cng vy nhiu nc s ngc nhin v ngi ii. Bn MT, v ngi s vy ra trn cc nc b. Bn Cuc bin cht (DSS) gip cc nh dch thut v hc gi hiu thm bn MT (1) -sai 21:8 ca bn DSS, ngi tin tri la ln, ti ng trn mt ci thp canh (2) -sai 21:8 ca bn MT, v ti la ln mt con s t! Cha ti, ti vn lun ng ni thp canh ngy ny c. C hai bn LXX v DSS gip lm r ngha cu -sai 53:11 (1) Bn LXX v DSS, sau s khn kh ca linh hn mnh, ngi s thy nh sng, ngi s c tha mn (2) MT, ngi s thys khn kh ca linh hn mnh, Ngi s tha mn B. Tn c 1. C khong hn 5.300 bn tho ca ton b hay mt phn Tn c ting Hy-lp cn li ngy nay. Khong 85 bn c vit trn giy papyrus v 268 bn vit bng ch vit hoa (uncials). Sau khong th k th 9 SCN, bn vit ch nh pht trin (minuscule). Cc bn Hy-lp dng vit c khong 2.700 bn. Chng ta cng c khong 2.100 bn lit k cc on Kinh thnh dng trong th phng m chng ta gi l nhng bi ging theo nm (lectionaries).

391

2. Khong 85 bn ting Hy-lp cha mt s phn ca Tn c vit trn giy papyrus c lu gi trong cc vin bo tng. Mt s mang nm tui t th k th hai SCN, nhng hu ht u t th k th ba hay th t SCN. Khng c mt bn no trong cc bn ny cha ng ton b Tn c. Khng phi bi v chng l nhng bn c nht th ng nhin chng s c t d bn. Nhiu bn trong s ny c sao chp rt hi h dng trong ni b. Ngi ta khng tht s cn thn trong qu trnh sao chp. V vy, n c nhiu im khc nhau (variants). 3. Bn Codex Sinaiticus, c gi theo ch H-b-r a (aleph) hay l (01), c tm thy ti tu vin thnh Catherine trn ni Si-na-i bi Tischendorf. N c nm tui t th k th 4 SCN, v cha ng c Cu c ca bn LXX v Tn c ting Hy-lp. N thuc v dng vn bn Alexandrian. 4. Bn Codex Alexandrinus, cng c bit vi tn gi A hay l (02), l bn ting Hy-lp th k th 5 c tm thy Alexandria, Ai cp. 5. Bn Codex Vaticanus, cng gi l B hay (03), c tm thy trong th vin Vatican Roma v c nm tui t gia th k th 4 SCN. N cha c bn LXX Cu c v Tn c ting Hylp. N thuc v dng vn bn Alexandrian. 6. Bn Codex Ephraemi, cng gi l C hay (04), mt bn bng ting Hy-lp th k th 5 v b hy i mt phn. 7. Bn Codex Bezae, cng gi l D hay l (05), l bn ting Hy-lp th k th 5 hay 6. N l i din chnh ca ci gi l Bn Ty phng. N cha ng nhiu phn thm vo v l nhn chng Hy-lp chnh cho bn dch King James. 8. Cc bn Tn c c th c nhm thnh 3 hoc 4 gia nh c chung mt s c tnh: a. Bn Alexandria t Ai cp (1) P75, P66 (khong nm 200 SCN), ghi li cc sch Phc m (2) P46 (khong nm 225 SCN), ghi li cc l th ca Phao-l (3) Bn P72 (khong nm 225-250 SCN), ghi li Phi-e-r v Giu- (4) Bn Codex B, hay l Vaticanus (khong nm 325 SCN) bao gm trn Cu c v Tn c (5) Cc cu trch ca Origen t loi vn bn ny (6) Cc vn bn khc c loi vn bn a, C, L, W, 33 b. Bn Ty phng t Bc Phi c. Bn ng Byzantine t Constatinople d. Loi th t Caesarean t Palestine (1) Ch c thy ch yu trong sch Mc (2) Cc bng chng cho n l bn P45 v W II. Cc vn v l thuyt ca h ph bnh hay ph bnh bn vn A. Cc d bn xy ra nh th no 1. Do s sut, tnh c (phn ln cc trng hp) a. Trt mt khi chp tay dn n vic nhn ch ging nhau nm sau v do vy b mt nhng ch nm gia hai ch ging nhau ny (homoioteleuton) (1) Trt mt khin b mt mt ch i hay cm t i (haplography) (2) Trt i trong tr khin lp li mt cm t hay mt hng trong bn Hy-lp (dittography) b. Nghe trt khi chp xung bi mt ngi c lm cho vit sai ch (itacism). Thng th ch vit sai hm hay vit mt ch Hy-lp khc c cng m c. Cc bn ting Hy-lp c nht khng c chia theo chng hay cu, t hoc khng c cc du chm cu v khng c khong cch gia cc ch. Rt c th c trng hp cc k t c tch ra nhng ch khc nhau dn n vic to ra nhng ch khc nhau. 2. Do ch a. Thay i ci tin dng ng php ca bn vn c sao chp b. Thay i lm cho bn vn hi ha vi cc bn Kinh thnh khc (s hi ha i xng)

392

c. Thay i bng cch kt hp hai hay nhiu d bn khc ghp li thnh mt bn di hn (conflation) d. Thay i chnh li mt vn c nhn ra trong bn vn (I C-rinh-t 11:27 v I Ging 5:7-8) e. Mt vi thng tin thm vo lin quan n bi cnh lch s hay cch gii kinh ng n cho bn vn c ghi ngoi l bi ngi sao chp trc nhng li c chp vo ngay bn vn bi ngi sao chp sau (Ging 5:4) B. Cc im cn bn ca ph bnh bn vn (bng hng dn theo l-gch gip xc nh u l bn vn nguyn thy khi vn d bn xut hin 1. Bn vn vng v, ngng ngu, rt ri nht hay bt thng nht v mt ng php c th l bn nguyn thy 2. Bn ngn nht c th l bn nguyn thy 3. Bn c hn c trng lng hn bi v n gn vi bn nguyn thy hn v mt lch s, mi iu khc u nh nhau 4. Cc bn phn tn khp ni v mt a l thng c mt bn nguyn thy 5. Cc bn c tnh gio l yu hn, c bit l nhng bn lin h n cc cuc bn lun v cc ch thn hc chnh trong thi gian c s thay i trong cc bn vn, v d nh gio l Ba Ngi trong I Ging 5:7-8, l bn c chung hn. 6. Bn gii thch c r nht ngun gc ca cc d bn khc 7. C hai cu trch gip cho thy s qun bnh trong vn d bn gy kh khn ny a. J. Harold Greenlee trong cun Introduction to New Testament Textual Criticism cho bit, Khng c mt gio l C c no treo trn mt bn vn gy tranh ci; v cc hc tr ca Tn c phi xem chng vic mnh mun bn vn ca mnh chnh thng hn hay c tnh gio l mnh m hn l bn nguyn thy c linh cm (trang 68). b. W.A. Criswell ni vi Greg Garrison trong t The Birmingham News rng ng khng tin mi ch trong Kinh thnh u c linh cm, t ra l khng phi mi ch c a ra cho cng chng hin i ngy nay bi cc nh dch thut hng th k trc. Criswell ni tip, Ti cng l mt tn ca vic ph bnh bn vn. Do , ti ngh phn na cui ca chng 16 trong sch Mc l t gio; n khng c linh cm, n ch l s ba tKhi ta so snh cc bn khc c hn, khng c ci gi l phn kt lun ca sch Mc. Mt ai thm vo ng t ca trng phi cho rng Kinh thnh khng sai thuc gio hi Bp tt nam phng ny cng tuyn b rng s t thm c trong Ging 5, chuyn Cha Jsus ao B-tt-a. V ng cng ni v hai ghi chp khc nhau v s t t ca Giu-a (Ma-thi- 27 v Cng v 1): ch l cc quan im khc nhau v s t t, Criswell ni, nu n trong Kinh thnh, n phi c li gii thch cho iu ny. V c hai s tng thut v s cht ca Giu-a u c trong Kinh thnh. Criswell thm, Ph bnh vn bn t n l mt khoa hc tuyt vi. N khng phi l chng qua, n khng phi l v l. N nng ng v quan trng III. Cc vn v bn vn A. Cc sch ngh c thm 1. Biblical Criticism: Historical, Literacy and Textual, ca R.H. Harrison 2. The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, ca Bruce M. Metzger 3. Introduction to New Testament Textual Criticism ca J. H. Greenlee

393

PH LC BA
T IN THUT NG
Thuyt nhn lm con nui (Adoptionism) y l mt trong nhng quan im ban u v s lin h ca Cha Jsus v thn tnh. V cn bn, n khng nh rng Cha Jsus l mt con ngi bnh thng trong mi cch v c nhn lm con nui trong mt ngha c bit bi c Cha Tri qua php bp tm ca Ngi (Ma-thi- 3:17; Mc 1:11) hoc qua s sng li ca Ngi (R-ma 1:4). Cha Jsus sng mt cuc sng rt gng mu n ni c Cha Tri, trong mt lc no , (qua php bp tm, hay qua s sng li) nhn Jsus lm con ca Ngi (R-ma 1:4; Phi-lp 2:9). y l quan im thiu s trong th k th 8 v thi k Hi thnh u tin. Thay v l c Cha Tri tr thnh ngi (s nhp th) n i ngc li thnh ngi tr thnh Tri! Tht kh m din t c th no Cha Jsus, c Cha Con, ng thn linh c t trc, c tng thng v tn cao v sng i sng gng mu. Nu Ngi l c Cha Tri, th lm sao Ngi li c ban thng? Nu Ngi c s vinh quang thing ling hin hu t trc, th ti sao Ngi li c tn cao thm na? Mc d tht kh hiu c iu ny, c Cha Cha lm th no tn vinh Cha Jsus trong mt ngha c bit v s lm thnh hon ton ch ca c Cha Cha. Trng phi Alexandrian Phng php gii ngha Kinh thnh ny c pht trin t Alexandria, Ai cp vo th k th hai SCN. N s dng cc nguyn tc gii kinh cn bn ca Philo, l mt hc tr ca Plato. N c gi l phng php ng ngn (allegorical method). N c nh hng ln trong gio hi cho ti thi Ci chnh. Nhng ngi ng h hng hn nht l Origen v Augustine. Xin xem sch ca Moises Silva, Has the Church Misread the Bible? (Academic, 1987). Bn Alexandrinus Bn vn ting Hy-lp th k th 5 t Alexandria, Ai cp, bao gm Cu c, Ngy kinh, v phn ln Tn c. N l mt trong nhng nhn chng chnh ca chng ta cho ton b Tn c ting Hy-lp (tr mt s phn trong Ma-thi-, Ging, v II C-rinh-t). Mt khi bn vn ny, c gi l A, v bn vn B, tc l bn Vaticanus trng hp vi nhau, th phn c xem xt c k l nguyn thy theo hu ht cc hc gi trong hu ht cc trng hp. Ng ngn (Allegory) y l phng php gii ngha Kinh thnh xut pht t Do thi gio thuc Alexandria. N c ph bin bi Philo t Alexandria. Trng tm ca n l mun lm cho Kinh thnh tr nn hp thi vi vn ha v h thng trit l ca ngi c bng cch b qua cc bi cnh lch s hoc/v cc bi cnh ng vn nguyn thy. N tm kim ngha thing ling kn du ng sau mi bn vn ca Kinh thnh. Cn phi nhn nhn rng Cha Jsus trong Ma-thi- 13 v Phao-l trong Ga-la-ti 4 dng n d truyn t l tht. Tuy nhin, y l mt dng hnh bng hc (typology), ch khng phi thun ng ngn. T in phn tch (Analytical lexicon) y l mt cng c nghin cu cho php chng ta xc nh mi dng ch ca ting Hy-lp trong Tn c. y l mt tp ti liu tng hp theo th t ch ci ting Hy-lp, theo dng v cung cp cc nh ngha cn bn. Khi kt hp n vi cc bn dch i chiu, nhng ngi khng quen vi ting Hy-lp c th phn tch cc im ng php v c php ca Tn c. Tnh tng ng ca Kinh thnh (Analogy of Scripture) y l cm t dng din t quan im cho rng c Kinh thnh u c linh cm bi c Cha Tri v v vy n khng mu thun vi nhau nhng b sung cho nhau. S xc nhn c tnh cht gi nh trc nh vy l nn tng s dng cc phn on tng ng vi nhau khi gii ngha mt bn vn.

394

Tnh khng r rng (Ambiguity) iu ny ch s khng r rng n t mt vn bn khi n c th c hai hay nhiu ngha hoc khi c hai hay nhiu iu c cp n trong mt lc. C th Ging s dng phng php m h c ch ch (li hai (double entendres)). Hnh nhn (Anthropomorphic) Ngha l c c tnh lin h n con ngi, thut ng ny c dng din t ngn ng ca chng ta v c Cha Tri. N xut pht t ch Hy-lp c ngha l ngi. N c ngha rng chng ta ni v Cha nh th Ngi l con ngi. c Cha Tri c m t qua cc t ng vt cht, x hi, v tm l lin h n con ngi (Sng th k 3:8; I Cc Vua 22:19-23). D nhin, y ch l s so snh. Tuy vy, khng c mt phn loi no khc ngoi phn loi ca con ngi chng ta c th dng. Do , hiu bit ca chng ta v c Cha Tri, mc d ng, nhng vn c gii hn. Trng phi An-ti-t (Antiochian School) Phng php gii ngha Kinh thnh ny c pht trin An-ti-t, Sy-ri-a vo th k th 3 SCN nh l mt phn ng i li vi phng php ng ngn ca trng phi Alexandria Ai cp. Ch yu ca n l tp trung vo ngha lch s ca Kinh thnh. N gii thch Kinh thnh nh mt tc phm vn chng bnh thng ca con ngi. Trng phi ny dn dn ri vo s tranh ci v vn c phi ng Christ c hai bn cht (Nestorianism) hay ch c mt (va hon ton con ngi, va hon ton Tri). N b gn cho l t gio bi Gio hi Cng gio La m v phi di i n Persia nhng n khng c mt nh hng quan trng no. Cc nguyn tc gii kinh cn bn ca n sau tr thnh nguyn tc gii ngha ca cc nh ci chnh Tin lnh c in (Luther v Calvin). Php i chi (Antithetical) y l mt trong ba t ng dng m t mi lin h gia cc hng trong vn th H-b-r. N lin h n cc hng th c ngha i chi nhau (Chm-ngn 10:1; 15:1). Vn chng khi th (Apocalyptic literature) y l mt th loi c l thun khit, hoc phn ln l Do thi. y l loi vn b n dng trong nhng lc b xm lng hay chim ng bi cc cng quyn ngoi bang. N cho rng mt c Cha Tri c nhn, hay gii cu to dng nn th gii v iu khin cc hot ng trn th gii, v rng Y-s-ra-n l dn tc c Ngi quan tm v chm sc c bit. Loi vn chng ny ha hn chin thng cui cng t s gip c bit ca Cha. N c y nhng t hnh bng v giu tng tng din t qua cc t ng b n. N thng din t l tht qua cc mu sc, con s, khi tng, s hin thy, gp g thin thn, cc ch mang m s v thng mang tnh nh nguyn gia thin v c. Mt vi v d v dng vn chng ny l (1) trong Cu c, sch -x-chi-n (chng 36-48), a-ni-n (chng 7-12), Xa-cha-ri; v (2) trong Tn c, Ma-thi- 24; Mc 13; II T-sa-l-ni-ca 2 v Khi huyn. Ngi bin gii (Apologist, apologetics) Ch ny xut pht t gc t Hy-lp s bin h php l. y l mt nhnh trong thn hc nhm a ra cc bng chng v cc cuc bn lun theo l l cho ng h cho c tin C c. Tin nghim (A priori) Ch ny hu nh ng ngha vi t phng nh trc. N bao gm s l gii t cc nh ngha, nguyn tc, hay quan im c chp nhn trc l ng. Chnh iu l iu c chp nhn m khng cn phi xem xt hay phn tch. Thuyt Arianism Arius l mt gio ph Alexandria, Ai cp vo th k th 3 v u 4. ng cho rng Cha Jsus c t trc nhng khng phi l thn (khng cng bn cht vi c Cha Cha), c l l da theo Chm-ngn 8:22-31. Mt gim mc Alexandria thch thc quan im ny v m mn cuc tranh ci (nm 318 SCN) ko di nhiu nm. Thuyt Arianism tr thnh tn iu chnh thc ca ng gio hi. Hi ng Nicaea nm 325 SCN ln n Arius v khng nh s ng ng v ng bn cht thn tnh ca c Cha Con. 395

Aristotle ng l mt trong cc trit gia Hy lp c, hc tr ca Plato v l thy ca Alexander i . nh hng ca ng, ngay c ngy nay, thm nhp vo nhiu lnh vc hc thut hin i. L do l v ng nhn mnh tri thc thng qua quan st v phn loi. y l mt trong nhng im mu cht ca phng php khoa hc. Bn vit tay (Autograph) y l ch dng cho cc bn vit tay nguyn thy ca Kinh thnh. Nhng bn vit tay nguyn thy ny b mt hon ton. Ch cn li nhng bn sao chp m thi. y l ngun gc ca nhiu d bn trong cc bn vn ting Hy-lp v H-b-r v cc n bn c khc. Bn Bezae y l bn vn bng ting Hy-lp v Latin vo th k th 6 SCN. N c gi l bn D. N cha ng cc sch Phc m, Cng v v mt s th tn. c im ca n l c rt nhiu phn c ngi sao chp thm vo. N hnh thnh nn tng cho bn Textus Receptus, bn vn Hy-lp tiu chun truyn thng ng sau bn King James. Thnh kin y l t dng din t mt thnh kin mnh m v mt i tng hay mt quan im. N l quan im cho rng s khng thin v khng th c c v mt i tng c th hay mt quan im. y l lun im thin v. Thm quyn Kinh thnh Ch ny c dng trong mt ngha rt chuyn bit. N c nh ngha l s nhn bit iu tc gi nguyn thy mun ni cho thi ca h v p dng l tht trong thi ca chng ta ngy nay. Thm quyn Kinh thnh thng c nh ngha l vic xem chnh Kinh thnh l s hng dn c thm quyn duy nht ca chng ta. Tuy nhin, nhn thy c nhng s gii ngha sai lm hin ti, ti gii hn khi nim ny trong khun kh Kinh thnh khi c gii ngha bi cc nguyn tc chnh ca phng php lch s-ng php. Qui in y l t dng din t cc bn vn m ngi ta tin rng c linh cm cch c bit. N c dng ch c Cu v Tn c. Trng tm ng Christ (Christocentric) y l t dng din t tnh trung tm ca Cha Jsus. Ti dng n lin kt vi khi nim Jsus l Cha trong ton b Kinh thnh. Cu c ch v Ngi v Ngi l s hon thnh v mc tiu ca Cu c (Ma-thi- 5:17-48). Gii kinh y l tp sch nghin cu chuyn mn. N cung cp cc thng tin cn bn v mt sch trong Kinh thnh. Sau n c gng gii thch ngha ca tng phn trong sch . Mt s tp trung vo phn ng dng, s khc n bn vn trong cch chuyn mn hn. Nhng cun sch ny rt ch li, nhng ch nn dng sau khi chng ta s b nghin cu ring v iu mnh mun tm hiu. Khng bao gi nn chp nhn s gii ngha ca cc nh gii kinh m khng thc mc hay cht vn iu g. i chiu cc bn gii kinh t cc lp trng thn hc khc nhau cng c nhiu lc em li li ch. Thnh kinh ph dn (Concordance) y l mt cng c nghin cu hc Kinh thnh. N lit k mi ln xut hin ca mi ch trong Cu v Tn c. N gip ch nh sau: (1) xc nh cc ch Hy-lp hay H-b-r ng sau mt t ng ting Anh c th; (2) so snh cc bn vn ni nhng ch Hy-lp v H-b-r ging nhau c s dng; (3) ch cho thy nhng ch hai ch H-b-r hay Hy-lp khc nhau c dch bng ch mt t trong ting Anh; (4) cho bit s ln s dng ca mt s t trong mt s sch hay tc gi; (5) gip tm mt on vn trong Kinh thnh (xem Walter Clark How to Use New Testament Grek Study Aids, trang 54-55). Cun Bin Cht (Dead Sea Scrolls) Ch ny ch mt lot cc bn vit c bng ting H-b-r v Aram c tm thy ni khu vc gn Bin Cht vo nm 1947. Chng l cc th vin tn gio ca mt phi 396

thuc Do thi gio vo th k th nht. Sc p ca s chim ng t ngi La m v cc cuc chin qu khch ca nhng nm 60 khin h phi giu i cc cun giy da ny c hn kn trong cc chai snh s trong cc hang ng hay l. Chng gip chng ta hiu hn v bi cnh lch s ca th k th 1 vng Palestine v cng xc nhn bn Masoretic Text l rt chnh xc, t ra l t thi k rt sm ca thi i trc Cng nguyn. Chng c vit tt vi ch DSS. Suy din (Deductive) Phng php l lun ny i t cc nguyn tc chung n nhng p dng c th bng cch l lun. N i li vi phng php suy lun quy np, l phng php khoa hc i t nhng ci c th c quan st n nhng kt lun chung tng qut (nhng l thuyt). Bin chng (Dialectical) y l phng php l lun qua iu c xem dng nh mu thun hay nghch l c gi chung li vi nhau trong mt tnh trng cng thng, tm kim mt cu tr li thng nht bao gm c hai pha ca mt nghch l. Rt nhiu gio l Kinh thnh l nhng cp bin chng nh, Tin nh - ch t do; s cu ri chc chn- s kin tr trong c tin; c tin- vic lm; quyt nh- tin trnh mn ha; s t do ca C c nhn- trch nhim ca C c nhn. Dn lu y (Diaspora) y l thut ng Hy-lp dng bi nhng ngi Do thi Palestine ch nhng ngi Do thi khc ang sng ngoi bin gii a l ca t ha. Li dch thot tng ng (Dynamic equivalent) y l mt l thuyt dch Kinh thnh. Vic dch Kinh thnh c th c xem xt trn mt dy nh gi t quan im dch tng ch, tc l mi ch ting Hy-lp hay H-b-r u phi c mt ch ting Anh tng ng, n quan im dch tc l ch dch tng m khng ch trng nhiu n t ng hoc cm t nguyn gc. gia hai l thuyt ny l quan im dch thot tng ng l n lc xem xt bn nguyn gc mt cch nghim tc, nhng dch bng cc dng v thnh ng ca ng php hin i. Phn bn lun rt tt v l thuyt cc bn dch c tm thy trong sch ca Fee v Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 35 v sch ca Robert Bratcher Introduction to the TEV. Chit trung (Eclectic) Ch ny c dng chung vi vn ph bnh bn vn. N ch thi quen chn cc bn vn t cc bn Hy-lp khc nhau i n mt bn c xem l gn vi nguyn bn nht. N gt b quan im cho rng bt c mt h vn bn Hy-lp no u thu nhn c bn gc. c ( mnh) vo bn vn (Eisegesis) y l s i lp ca vic gii thch Kinh thnh (exegesis). Nu vic gii ngha Kinh thnh (exegesis) l dn ra t tng nguyn thy ca trc gi, th thut ng eisegesis hm em vo trong bn vn mt tng hay kin l t bn ngoi. T nguyn hc (Etymology) y l mt kha cnh ca vic nghin cu t ng nhm tm hiu chc chn ngha nguyn gc ca mt t ng. T ngha gc ny, mt s cch s dng chuyn bit s c d dng pht hin ra. Trong s gii ngha, t nguyn hc khng phi l trng tm chnh, nhng l ngha v vic s dng t ng ny ng thi. Gii ngha (Exegesis) y l t ng chuyn mn dnh cho vic gii ngha mt on vn c th. N c ngha l dn ra (t bn vn), hm rng mc ch ca chng ta l nhm hiu c nh ca tc gi nguyn thy trong nh sng ca bi cnh lch s, bi cnh ng vn, c php v ngha t ng ng thi ca n. Th loi vn chng (Genre) y l mt thut ng ting Php ch cc th loi vn chng khc nhau. im ch yu ca t ny l s phn chia cc dng vn chng thnh cc loi khc nhau l nhng loi c cng c im vi nhau: tng thut lch s, vn th, chm ngn, khi th v hnh php.

397

Tr hu gio (Gnosticism) Hu ht nhng iu chng ta bit c v t gio ny l t cc bi vit ca tr hu gio th k th 2. Tuy nhin, cc tng phi thai ca n c t th k th 1 v trc na. Mt vi im cn bn ca Tr hu gio theo nhm Valentian v Cerinthian l (1) vt cht v thn linh cng hin hu i i (thuyt nh nguyn v bn cht); (2) c cc vt pht ra (emanations) gia c Cha Tri v vt cht (eons hay cc cp bc thin thn). Bc cui cng v thp nht l c Gih-va ca Cu c, ng dng nn v tr (kosmos); (3) Jsus cng l mt vt pht ra ging nh Gi-h-va nhng ng cp cao hn, gn vi c Cha Tri tht hn. Mt s t Ngi v tr cao nht nhng vn thp hn c Cha Tri v d nhin khng phi l ng nhp th (Ging 1:14). Bi v vt cht l c, Jsus khng th c thn th con ngi m vn l thn. Ngi l mt con ma thn (I Ging 1:1-3; 4:1-6); v (4) s cu ri nhn c t c tin ni Cha Jsus cng vi tri thc c bit, l iu ch c mt s ngi c bit bit m thi. Cn c tri thc (m s) bc vo chn thin ng. S tn cao lut php Do thi cng l mt iu c i hi c th n c c Cha Tri. Nhng gio s gi tr hu gio c xy hai h thng lun l i ngc nhau: (1) i vi mt s ngi, li sng khng lin quan g n s cu ri. i vi h, s cu ri v s thing ling c gi gn trong mt tri thc c bit (cc m s) i n ci thin thn (eons); hay l (2) i vi mt s khc, li sng ht sc quan trng c s cu ri. H nhn mnh li sng khc k nh l mt bng chng cho s thing ling tht. Khoa gii thch bn vn (Hermeneutics) y l t ng chuyn mn ch cc nguyn tc hng dn vic gii kinh. N va l nhng ch dn c th va l mt ngh thut. Gii thch bn vn Kinh thnh thng c chia ra lm hai loi: cc nguyn tc chung v cc nguyn tc c bit. Nhng iu ny lin quan n cc loi vn chng c trong Kinh thnh. Mi th loi c nhng hng dn c bit ring cho n nhng cng c mt s gi nh v tin trnh gii thch tng t nhau. Thng ph bnh (Higher criticism) y l trnh t gii ngha Kinh thnh tp trung vo bi cnh lch s v cu trc vn chng ca mt sch c th trong Kinh thnh. Thnh ng Ch ny c dng ch cc cm t c tm thy trong cc vn ha khc nhau c ngha ring bit khng gn vi mt ngha thng thng khi ng ring l. Cc v d hin i nh: Ci hay d s (that was awefully good), hay l my hi tao ri (you just kill me). Kinh thnh cng c nhng cu, cm t tng t nh vy. S soi sng (Illumination) y l ch dng ch khi nim cho rng c Cha Tri phn vi con ngi. Khi nim y ca n thng c th hin qua 3 t ng: (1) mc khi- c Cha Tri hnh ng trong lch s con ngi; (2) s linh cm- Ngi ban s gii ngha thch hp v nhng hnh ng v ngha ca n cho mt s ngi c chn ghi li cho con ngi; v (3) soi sngNgi ban Thnh Linh gip con ngi hiu s t by t ca Ngi. Quy np (Inductive) y l phng php l lun i t ci c th n ci ton th. y l phng php thc nghim ca khoa hc hin i. y l phng php ca Aristotle. i chiu (Interlinear) y l mt cng c nghin cu cho php nhng ngi khng c c ngn ng Kinh thnh c th phn tch ngha v cu trc ca n. N t bn dch Anh ng vo cp tng ch ngay bn di ngn ng Kinh thnh. Cng c ny, cng vi mt t in phn tch, s gip cung cp cc dng t v nh ngha cn bn ca ting Hy-lp v H-b-r. S linh cm (Inspiration) y l khi nim cho rng c Cha Tri phn vi con ngi bng cch hng dn cc trc gi Kinh thnh ghi li mt cch r rng v chnh xc s mc khi ca Ngi. Khi nim y ca n thng c th hin qua 3 t ng: (1) mc khi- c Cha Tri hnh ng trong lch s con ngi; (2) s linh cm- Ngi ban s gii ngha thch hp v nhng hnh ng v 398

 ngha ca n cho mt s ngi c chn ghi li cho con ngi; v (3) soi sng- Ngi ban Thnh Linh gip con ngi hiu s t by t ca Ngi. Ngn ng m t (Language of description) iu ny c dng chung vi cc thnh ng trong Cu c. N m t th gii chng ta bng nhng iu ng n nm gic quan. N khng phi l s m t c tnh cht khoa hc, v n cng khng c mc ch lm nh vy. S tn sng lut php (Legalism) c im ca thi ny l vic ch trng qu mc n lut l, nghi l. N c chiu hng da vo s gi lut php ca con ngi nh mt phng tin Cha chp nhn. N nghing v vic h thp mi lin h v nng cao s ph din, c hai u l nhng kha cnh quan trng trong mi lin h giao c gia mt c Cha Tri thnh khit v con ngi ti li. Theo ngha en (literal) y l mt tn khc ch phng php gii ngha theo lch s v tp trung vo bn vn t An-ti-t. N c ngha l s gii ngha bao gm c nhng ngha hin nhin v thng thng ca ngn ng loi ngi, mc d c vn nhn bit s c mt ca ngn ng hnh bng. Th loi vn chng cp n cc dng khc nhau m s truyn thng ni con ngi c th c, nh l th hay tng thut lch s. Mi loi vn chng c mt trnh t gii ngha ring bit cng vi cc nguyn tc chung p dng cho ton b vn chng vit. n v ng vn (literary unit) iu ny ch cc phn chia theo tng chnh trong mt sch trong Kinh thnh. N c th l mt vi cu, on vn hay chng sch. y l mt n v c lp c mt ch trng tm. H ph bnh Xin xem Ph bnh bn vn Bn vn (Manuscript) Ch ny ch cc bn sao chp khc nhau ca Tn c ting Hy-lp. Thng thng chng c phn chia thnh cc loi khc nhau theo (1) cht liu dng vit (giy ch tho, giy da); hay (2) dng ch vit (hon ton vit hoa hay ch nh). N c vit tt l MS s t v MSS s nhiu. Masoretic Text Bn Masoretic l bn Cu c bng ting H-b-r th k th 9 c thc hin bi nhiu th h hc gi Do thi, trong cha ng cc du nguyn m v ch thch v vn bn. N to thnh bn vn cn bn cho Kinh thnh Cu c ca chng ta ngy nay. Bn vn ca n xt v lch s c cng nhn bi cc bn vn ting H-b-r khc, c bit l sch -sai, c pht hin trong Cun Bin cht. N c vit tt l MT. Php hon d (Metonymy) y l hnh thc tu t trong tn ca mt iu g c dng i din mt iu khc c lin h. V d, ni nc ang si th tht ra c ngha l nc trong ni ang si. Cc mnh Muratorian (Muratorian fragments) y l danh sch cc sch qui in ca Tn c. N c vit ti R-ma trc nm 200 SCN. N cng lit k 27 sch nh trong Tn c ca ngi Tin lnh. N r rng cho thy cc Hi thnh a phng khp ni trong quc La m trn thc t nh ra qui in Thnh kinh trc khi cc gio hi ngh chnh hp li vo th k th 4. S mc khi t nhin (Natural revelation) y l mt cch c Cha Tri t mc khi chnh Ngi cho con ngi. N bao gm cc trt t thin nhin (R-ma 1:19-20) v s nhn bit lun l t lng tm (R-ma 2;14-15). N cng c ni n trong Thi-thin 19:1-6 v R-ma 1-2. N khc vi khi th c bit, l iu c Cha Tri t by t cch c bit qua Kinh thnh v cao nht l qua Cha Jsus Na-xa-rt.

399

Phn loi thn hc ny c nhn mnh i nhn mnh li bi phong tro tri t c gia vng cc nh khoa hc C c (bi vit ca Hugh Ross). H dng phn loi ny xc nh rng mi l tht u l l tht ca c Cha Tri. Thin nhin l cnh ca m rng i n hiu bit v c Cha Tri; n khc vi mc khi c bit (Kinh thnh). N cho php khoa hc hin i c s t do nghin cu trt t t nhin. Theo ti, n l mt c hi tuyt vi lm chng cho th gii phng Ty vi khoa hc hin i. Nestorianism Nestorius l ngi sng lp trng phi Constantinople vo th k th 5. ng c o luyn An-ti-t, Sy-ri-a v nhn nhn Cha Jsus c hai bn cht, mt bn cht hon ton ngi v mt bn cht hon ton Tri. Quan im ny i lc ra khi quan im chnh thng mt bn cht t trng phi Alexandria. Vn chnh ca Nestorius l danh hiu m c Cha Tri dnh cho Mari. Nestorius b phn i bi Cyril t Alexandria v hm rng t chnh trng o luyn An-ti-t ca ng. An-ti-t l trung tm chnh ca trng phi xt theo lch s-ng php ca vn bn khi gii thch, trong khi Alexandria l trung tm chnh ca trng phi gii ngha n d 4 ln. Nestorius cui cng b rt khi chc v v b y. Tc gi nguyn thy iu ny ch cc trc gi tht s vit Kinh thnh. Giy ch tho papyrus y l mt cht liu dng vit ln trn t Ai-cp. N c lm t nhng cy sy bn song. N l cht liu m cc bn sao c Tn c c nht c vit ln. Cc on i chiu Chng thuc v khi nim cho rng c Kinh thnh u c c Cha Tri ban cho v v vy chnh n l ngi gii ngha tt nht v l ngi qun bnh cc l tht nghch l trong Kinh thnh. iu n cng gip ch khi chng ta mun gii ngha mt on khng r rng. Chng cng gip chng ta tm mt on ni r rng nht v mt ch no cng nh cc kha cnh khc ca Kinh thnh v ch . Din y l mt l thuyt dch Kinh thnh. Vic dch Kinh thnh c th c xem xt trn mt dy nh gi t quan im dch tng ch, tc l mi ch ting Hy-lp hay H-b-r u phi c mt ch ting Anh tng ng, n quan im dch tc l ch dch tng m khng ch trng nhiu n t ng hoc cm t nguyn gc. gia hai l thuyt ny l quan im dch thot tng ng l n lc xem xt bn nguyn gc mt cch nghim tc, nhng dch bng cc dng v thnh ng ca ng php hin i. Phn bn lun rt tt v l thuyt cc bn dch c tm thy trong sch ca Fee v Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 35. on vn y l mt n v ng vn gii ngha c bn trong vn xui. N bao gm mt tng chnh v s pht trin ca . Nu chng ta gi ly im chnh ca n th chng ta s khng tp trung vo nhng im ph v nh mt i nh ca tc gi nguyn thy. Ch ngha a phng hp hi (parochialism) iu ny ch cc thnh kin b kha trong cc bi cnh thn hc/vn ha a phng. N khng nhn ra tnh xuyn vn ha ca cc l tht Kinh thnh v s ng dng ca n. Nghch l N ch nhng l tht dng nh i lp nhau, nhng c hai u ng, mc d c s cng thng vi nhau. Chng hnh thnh l tht bng vic trnh by n t hai pha i nghch nhau. Nhiu l tht Kinh thnh c trnh by theo cp nghch l (bin chng). Cc l tht Kinh thnh khng phi l nhng ngi sao n chic, nhng l mt chm cc ngi sao lm thnh cc m hnh khc nhau. Plato ng l mt trong cc trit gia ca Hy-lp c i. Trit l ca ng nh hng rt ln ln Hi thnh u tin qua cc hc gi Alexandria, Ai-cp v sau ny l Augustine. ng cho rng mi vt trn th

400

gian ny l o nh v ch l bn sao ca mt nguyn mu thuc linh (spiritual archetype). Cc thn hc gia sao ny t dng thc/ tng ca Plato ngang hng vi phng din thuc linh. Gi nh trc iu ny ch s hiu bit vn c ca chng ta v mt vn . Thng thng chng ta hnh thnh kin v phn quyt v mt s vn trc khi chng ta tip cn Kinh thnh. Gi nh trc ny gi l thnh kin, mt lun im tin nghim, mt gi nh hay mt nhn bit c t trc. Ly Kinh thnh chng minh (Proof-texting) y l cch gii thch Kinh thnh bng vic trng dn mt cu m khng quan tm n bi cnh gn v xa trong mt n v ng vn. iu ny tch ri cc cu Kinh thnh khi nh ca tc gi nguyn thy v thng l n lc chng minh mt kin c nhn trong khi mun khng nh thm quyn Kinh thnh. Do thi gio theo cc Rabi y l giai on cuc sng ca nhng ngi Do thi sau thi k lu y Ba-by-ln (586-538 TCN). Khi nh hng ca cc thy t l v n th b ly i, cc nh hi a phng tr thnh trung tm cuc sng ca ngi Do thi. Nhng trung tm a phng mang tnh vn ha, giao lu, th phng, v hc Kinh thnh ca Do thi ny tr thnh im tp trung ca cuc sng tn gio ca quc gia. Trong thi Cha Jsus tn gio ca cc thy dy lut ny tng ng vi tn gio ca cc thy t l. Khi Gi-ru-sa-lem tht th vo nm 70 SCN, cc thy dy lut, p o bi nhng ngi Pha-ri-si, iu khin i sng tn gio ca ngi Do thi. c im ca n l s gii ngha Torah mt cch thc dng, trng lut php nh c gii thch trong truyn thng truyn ming (bn Talmud). Khi th y l ch dng ch khi nim cho rng c Cha Tri phn vi con ngi. Khi nim y ca n thng c th hin qua 3 t ng: (1) mc khi- c Cha Tri hnh ng trong lch s con ngi; (2) s linh cm- Ngi ban s gii ngha thch hp v nhng hnh ng v ngha ca n cho mt s ngi c chn ghi li cho con ngi; v (3) soi sng- Ngi ban Thnh Linh gip con ngi hiu s t by t ca Ngi. Ng ngha hc iu ny ch ton b phm vi ngha lin h n mt t. Ch yu n l nhng ngha ca mt t trong cc ng cnh khc nhau. Bn By Mi (LXX) y l tn ca bn dch ting Hy-lp Kinh thnh Cu c. Truyn thuyt cho rng n c vit trong 70 ngy bi 70 hc gi ngi Do thi cho th vin Alexandria, Ai-cp. Thi im theo truyn thuyt l khong nm 250 TCN (trn thc t c th phi mt khong hn 100 nm hon tt). Bn dch ny l quan trng bi v (1) n cung cp cho chng ta mt bn vn c so snh vi bn Masoretic Text; (2) n cho chng ta bit v cc cch gii ngha ca ngi Do thi vo th k th 2 v 3 TCN; (3) n cho chng ta bit s hiu bit v ng Mt-si-a ca ngi Do thi trc khi h t chi Cha Jsus. N c vit tt l LXX. Bn Sinaiticus y l bn vn Hy-lp th k th 4 SCN. N c tm thy bi mt hc gi ngi c tn l Tischendorf, ti tu vin thnh Catherine Jebel Musa, theo truyn thuyt l ni Si-nai. Bn vn ny c gi theo k t u tin ca ting H-b-r gi l aleph (a). N cha ng c Cu v ton b Tn c. N l mt trong nhng bn vn bng ch vit hoa (uncial) c nht ca chng ta. Thing ling ha (Spiritualizing) y l thut ng ng ngha vi vic ng ngn ha trong ngha l n ly i bi cnh ng vn v bi cnh lch s khi on vn v gii ngha trn c s ca nhng tiu chun khc. ng ngha Ch ny ch nhng t ng c ngha rt st hoc tng t (mc d trn thc t khng c hai ch no li c mt s trng lp hon ton v mt ng ngha). Chng rt gn nhau n ni chng c th thay th cho nhau trong mt cu m khng lm mt i ngha ca n. N cng c dng ch 401

mt trong 3 dng ca hnh thc vn th song song trong ting H-b-r. Trong ngha ny, n ch hai hai dng th din t cng mt l tht (Thi-thin 103:3). C php y l thut ng Hy-lp dng ch cu trc ca mt cu. N lin h n cch cc phn ca mt cu ghp li vi nhau to nn mt tng hon chnh. Thn hc h thng y l mt giai on gii ngha tm cch lin h cc l tht Kinh thnh li vi nhau mt cch thng nht v hp l,. N l mt s trnh by l-gch, hn l ch mang tnh lch s, v thn hc C c theo tng phn loi (c Cha Tri, con ngi, ti li, s cu ri, v.v). Bn Talmud y l tn gi cho bn lut l ca Truyn thng truyn ming Do thi (Jewish Oral Tradition) . Ngi Do thi tin rng Cha ban nhng iu ny cho Mi-se trn ni Si-nai qua cch truyn ming. Trn thc t, n dng nh l mt tuyn tp cc tri thc khn ngoan ca nhng thy dy lut Do thi qua nhiu th h. C hai n bn Talmud: bn Babylonian v mt bn ngn hn, cha hon tt l bn Palestinian. Ph bnh vn bn (Textual criticism) y l phng php nghin cu cc bn vn Kinh thnh. Phng php ph bnh vn bn l cn thit bi v khng c mt bn nguyn thy no hin hu v cc bn sao th khc nhau. N n lc gii thch nhng s khc nhau ny i n cng gn vi bn vit tay nguyn thy ca Cu v Tn c hn. N cng c gi l h ph bnh. Bn chun Textus Receptus T ng ny xut hin trong n bn Kinh thnh Tn c bng ting Hy-lp ca Elzevir vo nm 1633 SCN. V c bn n l mt dng Tn c Hy-lp c thc hin t mt s bn Hy-lp sau ny, bn Latin ca Erasmus (1510-1535), Stephanus (1546-1559) v Elzevir (16241678). Trong cun An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament trang 27, A.T. Robertson ni rng, bn Byzantinne thc ra l bn Textus Receptus. Bn Byzantinne l bn c t gi tr nht trong ba h cc bn ting Hy-lp (Western, Alexandria, v Byzantinne). N cha ng s kt t ca nhng sai st qua nhiu th k chp tay. Tuy nhin, A. T. Robertson cng ni rng, bn Textus Receptus bo tn cho chng ta mt bn vn kh chnh xc. (trang 21). Bn Hy-lp ny (c bit l n bn th ba ca Erasmus nm 1522) hnh thnh nn phn c bn ca bn King James nm 1611. Torah y l ch H-b-r c ngha l dy. N dn dn tr nn tn chnh thc ch cc sch ca Mi-se (t Sng th k n Phc truyn lut l k). i vi ngi Do thi, y l phn Kinh thnh H-b-r c thm quyn nht. Hnh bng hc y l mt cch gii ngha mang tnh chuyn bit. Thng thng n bao gm l tht Tn c c tm thy trong cc on vn Cu c qua cc hnh tng n d. Cch gii ngha ny l yu t chnh ca trng phi Alexandria. Bi v c ngi lm dng hnh thc gii ngha ny, chng ta phi gii hn s s dng ca n trong cc v d c th c trong Tn c. Bn Vaticanus y l bn Hy-lp th k th 4 SCN. N c tm thy trong th vin ca Vatican. Theo nguyn gc, n cha ng ton b Cu c, Ngy kinh v Tn c. Tuy nhin, mt vi phn b mt (Sng th k, Thi-thin, H-b-r, th tn mc v, Phi-l-mn v Khi huyn). N l mt bn vn rt c ch gip cho vic xc nh t ng c trong bn vit tay nguyn thy. N c t tn l B. Bn Vulgate y l tn ca bn dch Kinh thnh bng ting Latin ca Jerome. N tr thnh bn dch cn bn hay thng dng cho Gio hi Cng gio La m. N c thc hin vo khong nm 380 SCN.

402

Vn chng khn ngoan y l mt th loi vn chng thng dng trong vng Cn ng c (v th gii hin i). N l mt n lc khuyn dy th h mi bng nhng hng dn sng thnh cng qua vn th, chm ngn, cc bi vit. N vit cho mt c nhn hn l cho c mt tp th x hi. N khng dng lch s m ch, nhng da trn kinh nghim cuc sng v quan st thc t. Trong Kinh thnh, sch Gip v Nh ca cng nhn s hin din v th phng c Gi-h-va, nhng quan im tn gio ny khng phi lc no cng hin r trong cc kinh nghim ca con ngi. L mt th loi vn chng, n chuyn ti cc l tht. Tuy nhin, th loi ny khng th c s dng trong mi trng hp. Nhng cu vn ny l cc cu ni bao qut khng phi lc no cng p dng c cho mi trng hp c nhn ca mi ngi. Nhng nh hin trit ny dm t ra nhng cu hi kh v cuc sng. Thng thng h thch thc cc quan im tn gio truyn thng (sch Gip v Truyn o). Chng to mt s cn bng v cng thng cho nhng cu tr li qu hi ht v cc thm trng ca cuc sng. Th gii hnh (world picture) v th gii quan (worldview) y l hai t ng i chung vi nhau. Chng l nhng khi nim trit hc lin quan n s to ha. Ch th gii hnh ch cch thc ca to ha trong khi ch th gii quan ch Ch th l ai. y l nhng t cn thit gii ngha Sng th k 1-2 l nhng on cp ch yu n Ch th, ch khng phi l cch thc, ca to ha. YHWH c Gi-h-va y l tn giao c ca c Cha Tri trong Cu c. N c nh ngha trong Xut -dp-t k 3:14. y l DNG NGUYN NHN (CAUSATIVE) ca t ng th, l trong ting H-b-r. Ngi Do thi s pht m ra ch ny, v h c th b ri vo trng hp ly danh Cha lm chi; v vy, h th ch ny bng mt ch H-b-r khc Adonai, ngha l Cha. y l cch tn giao c ny c dch ra trong ting Anh.

403

PH LC BN
LP TRNG V TN L
Ti thc s khng ch tm lm n cc tuyn b v c tin hay tn l. Ti th xc nhn chnh Kinh thnh. Tuy nhin, ti nhn thy rng mt bn tuyn b v c tin s cung cp cho nhng ngi khng quen bit ti c mt iu g nh gi quan im v tn l ca ti. Trong thi i ngy nay khi c rt nhiu sai lm v la gt v cc vn thn hc, ti a ra bn tm tt ngn gn sau y by t quan im thn hc ca ti. 1. Kinh thnh, c Cu v Tn c, u c linh cm, l li v ng, c thm quyn, l li hng sng ca c Cha Tri. N l s t mc khi ca c Cha Tri c con ngi ghi li di mt s hng dn siu nhin. N l ngun duy nht trnh by l tht r rng v c Cha Tri v mc ch ca Ngi. N cng l ngun duy nht v c tin v s thc hnh cho Hi thnh ca Ngi. 2. Ch c mt c Cha Tri i i, l ng to ha v l ng cu ri. Ngi l ng to ra mi iu, thy c v khng thy c. Ngi by t chnh Ngi l mt ng yu thng v y s quan tm nhng Ngi cng cng bng v cng chnh. Ngi by t chnh Ngi qua ba thn v khc nhau: c Cha Cha, c Cha Con v c Thnh Linh; hon ton ring bit nhng c cng chung bn cht. 3. c Cha Tri ang tch cc iu khin th gii ca Ngi. C mt chng trnh i i cho to vt ca Ngi l chng trnh khng th thay i v mt chng trnh tp trung vo mi c nhn, l chng trnh cho con ngi c s t do trong ch. Khng vic g xy ra m Ngi khng bit hay khng c php ca Ngi, nhng Ngi cng cho php s la chn c nhn trong vng con ngi v cc thin thn. Cha Jsus l Ngi c Chn ca c Cha Cha v mi ngi u c kh nng c la chn trong Ngi. S bit trc ca c Cha Tri v nhng s kin xy ra khng h lm gim i gi tr ca con ngi nh l mt tm giy c vit sn ln. Mi chng ta u phi chu trch nhim v nhng t tng v hnh ng ca mnh. 4. Con ngi, mc d c to dng theo nh tng ca c Cha Tri v c t do khi ti li, chn chng nghch li c Cha Tri. Mc d b cm d bi mt tc nhn siu nhin, A-am v -va vn phi chu trch nhim v tnh t k c ch ca chnh h. S chng nghch ca h nh hng n con ngi v to vt. Chng ta thy u cn s thng xt v n in ca c Cha Tri bi iu kin chung ca chng ta trong A-am v bi s t chng nghch ca mi c nhn. 5. c Cha Tri cung cp mt phng tin tha ti v phc hi s sa ng ca con ngi. Cha Jsus Christ, Con c sanh ca c Cha Tri, tr thnh ngi, sng mt cuc sng v ti, v bi s cht th ca Ngi, tr n pht v ti li ca con ngi. Ngi l con ng duy nht em n s phc ha v mi tng giao vi c Cha Tri. Khng c mt phng tin cu ri no khc ngoi tr c tin ni cng tc hon tt ca Ngi. 6. Mi ngi trong chng ta phi nhn mn qu tha th v phc hi ca c Cha Tri trong Cha Jsus mt cch c nhn. iu ny c thc hin qua s t nguyn t nim tin ni li ha ca c Cha Tri qua Cha Jsus v ch ng t b ti li bit c. 7. Tt c chng ta u c tha ti v phc hi da vo s tin cy ca chng ta ni ng Christ v s n nn ti li ca mnh. Tuy nhin, bng chng v mi lin h mi ny phi c thy qua mt cuc sng c thay i v em n s thay i. Mc ch ca c Cha Tri cho con ngi khng phi ch l thin ng trong mt ngy no , nhng l s ging vi ng Christ ngay by gi. Nhng ngi tht s c cu, mc d thnh thong c phm ti, s tip tc sng trong c tin v s n nn sut cuc i h. 8. c Thnh Linh l mt Jsus khc. Ngi hin din trong th gii ny dn a nhng ngi h mt v vi ng Christ v bi p s ging vi ng Christ cng hn trong i sng ca nhng ngi c cu. Cc n t ca Thnh Linh c ban cho ngay trong thi im nhn s cu ri. Chng l i sng v mc v ca Cha Jsus phn chia ra gia vng thn th Ngi, tc l Hi thnh. Cc n t ny v c bn l nhng thi v ng c ca Cha Jsus cn c thc y bi cc bng tri Thnh Linh.

404

Thnh Linh ang hot ng trong thi i ngy nay cng nh Ngi hot ng trong thi ca Kinh thnh. 9. c Cha Cha khin Cha Jsus Christ l ng sng li, lm quan n trn mi s. Ngi s tr li tri t ny phn xt mi ngi. Nhng ai tin cy ni Cha Jsus v tn ca h c ghi vo sch s sng ca Chin Con s nhn ly mt thn th vinh hin i i khi Ngi tr li. H s c vi Ngi lun lun. Tuy nhin, nhng ai khc t l tht ca c Cha Tri s b phn cch khi nim vui tng giao vi Ba Ngi c Cha Tri i i. H s b ra s cng vi ma qu v cc thuc h ca n. R rng y khng phi l mt bn tuyn b hon ton y tuyt i nhng ti hy vng n s cho bn bit hng v thn hc t chnh tm lng ca ti. Ti thch cu ni ny: Trong ct li- l s hp nht, Trong nhng vn ngoi l- l s t do, Trong mi iu- l tnh yu thng.

405