MC LC

Li tri n ................................................................................................................................................... i Cc cp nht mi ca bn Kinh Thnh New American Standard Bible bn nm 1995 ..........................iii Li ca tc gi: Tp ti liu gii kinh ny c th gip ch g cho bn? .................................................... iv Hng dn thi quen c Kinh thnh hiu qu: Cuc tm kim l tht c th kim chng c ca mt c nhn ............................................................. vi Gii kinh: Gii thiu th Ga-la-ti ...................................................................................................................... 1 Ga-la-ti on 1 .................................................................................................................................. 6 Ga-la-ti on 2 ................................................................................................................................ 22 Ga-la-ti on 3 ................................................................................................................................. 38 Ga-la-ti on 4 ................................................................................................................................. 59 Ga-la-ti on 5 ................................................................................................................................. 76 Ga-la-ti on 6 ................................................................................................................................. 91 Gii thiu cc th tn T-sa-l-ni-ca .............................................................................................. 102 1 T-sa-l-ni-ca on 1 .................................................................................................................. 111 1 T-sa-l-ni-ca on 2 .................................................................................................................. 127 1 T-sa-l-ni-ca on 3 .................................................................................................................. 144 1 T-sa-l-ni-ca on 4 .................................................................................................................. 153 1 T-sa-l-ni-ca on 5 .................................................................................................................. 167 2 T-sa-l-ni-ca on 1 .................................................................................................................. 180 2 T-sa-l-ni-ca on 2 .................................................................................................................. 190 2 T-sa-l-ni-ca on 3 .................................................................................................................. 206 Ph lc mt : Cc nh ngha ngn gn v cu trc ng php ting Hy lp .......................................... 214 Ph lc hai : Ph bnh vn bn ............................................................................................................... 223 Ph lc ba : Cc thut ng .................................................................................................................... 226 Ph lc bn : Lp trng v tn l ........................................................................................................ 236

MC LC CC CH C BIT TRONG CC TH GA-LA-TI V T-SA-L-NI-CA

c Cha Cha, Gal 1:1 ................................................................................................................................ 9 Thi k ny v thi k sp n, Gal 1:4 .................................................................................................... 10 T A-men, Gal 1:5 ................................................................................................................................. 12 Cch s dng t kp Huper ca Phao-l, Gal 1:13 .................................................................................... 17 L tht trong th tn Phao-l, Gal 2:5...................................................................................................... 26 Gia-c, em ca Cha Jsus, Gal 2:9 .......................................................................................................... 28 Ba-na-ba, Gal 2:13 ..................................................................................................................................... 30 S cng bnh, Gal 2:21 .............................................................................................................................. 34 S cn thit phi bn , Gal 3:4 ............................................................................................................... 41 S chuc ti/S cu ri, Gal 3:13 .............................................................................................................. 45 Giao c, Gal 3:15-17 ................................................................................................................................ 48 S v gi tr v h khng (katarge), Gal 3:17 ......................................................................................... 50 Cc quan im ca Phao l v lut Mi-se, Gal 3:19 ................................................................................ 51 T phn bit chng tc, Gal 3:28 ............................................................................................................... 55 Cch Phao-l dng ch Kosmos (th gian), Gal 4:3 .................................................................................. 62 Ba Ngi c Cha Tri, Gal 4:4 ............................................................................................................... 63 Tm lng, Gal 4:6 ...................................................................................................................................... 66 Dng thc hc, hnh thc hc, Gal 4:24 .................................................................................................... 72 a im ni Si-na-i, Gal 4:25 ................................................................................................................... 73 S trng cy, hy vng, Gal 5:5 .................................................................................................................. 80 Cc thi xu v nt tt trong Tn c, Gal 5:19 ....................................................................................... 85 Vng quc ca c Cha Tri, Gal 5:21 ................................................................................................ 87 S khoe mnh, Gal 6:4 ................................................................................................................................ 94 S ngi khen, cu nguyn v cm t Cha ca Phao l, Gal 6:18 ............................................................. 99 c Cha Cha, I T 1:1 ............................................................................................................................ 113 T n, I T 1:2 ......................................................................................................................................... 115 S cu thay, I T 1:2 . .......................................................................................................................... 118 S la chn, I T 1:4 ................................................................................................................................ 121 S hon nn, I T 1:10 ............................................................................................................................. 125 S dn d (Parrsia), I T 2:2 .................................................................................................................. 129

Khng t vt, v ti, khng ch trch c, I T 2:10 ............................................................................. 133 S chn la/S tin nh v nhu cu cn yu ca mt s cn bng v thn hc, I T 2:12 ..................... 135 Vng quc ca c Cha Tri, I T 2:12 ............................................................................................. 136 Hin thn ca iu c, I T 2:18 .............................................................................................................. 140 S tr li ca c Cha Gi-xu bt c lc no nhng cha xy ra, I T 2:19 ......................................... 142 T ng Th nghim trong ting Hy lp v cc ngha ca n, I T 3:5 ............................................. 146 S n ln th hai, I T 3:13 ..................................................................................................................... 150 Cc thnh , I T 3:13 ............................................................................................................................. 151 ch ca c Cha Tri (thelema), I T 4:3 .......................................................................................... 155 S nn thnh, I T 4:3 ............................................................................................................................... 156 S giu c, I T 4:12 ................................................................................................................................ 160 Cc th trong ting Hy-lp din t S cu ri, I T 5:9 ............................................................................ 171 S gy dng, I T 5:11 ............................................................................................................................. 172 Cc C c Nhn c nn on xt ln nhau? I T 5:21 ........................................................................... 177 La, II T 1:7 ........................................................................................................................................... 185 S ku gi, II T 1:11 ............................................................................................................................... 188 Danh xng ca Cha, II T 1:12 .............................................................................................................. 189 Th loi vn chng tn th, cc kin gii vn mch II T 1:1-12 .......................................................... 191

Quyn gii kinh th nht ny dnh tng Henry Ted, Eileen Beyer v gia nh nhng ngi tin cy, cu nguyn, khch l v h tr ti chnh ri rng qua nhiu nm thng gip cho b gii kinh ny thc hin c.

Ti mun tri n nhng ng nghip ti trng i hc East Texas Baptist cng vi nhiu ngi khc c qua tp sch gii kinh ny nhiu thi im khc nhau trong qu trnh bin son v ng gp nhiu kin hu ch, khch l:

FRANKLIN ATKINSON ROBERT ELLISON JOHN HARRIS DAVID KING JERRY SUMMERS BRUCE TANKERSLEY RANDY TRULL WALLACE WATKINS
Ti cng tri n nhng ngi nh my, ghi chp nhng gii ngha ny khi chng c khai trin qua nhiu nm thng:

BETTYE HUGHES JODELL LOGAN LEEANN MALONE PEGGI POWERS DORIS SPRABERRY PEGGY UTLEY HELEN WHITMIRE

ii

CC CP NHT MI TRONG BN KINH THNH NEW AMERICAN STANDARD BIBLE - NM 1995

D c hn: Cc phn on vi ting Anh c nh thees v thous vn vn c cp nht bng ting Anh hin i. Mt s ch hoc cm t c th gy hiu lm v s thay i ngha ca chng trong 20 nm trc c hin i ha vi ting Anh hin hnh. Cc cu vi th t t v ng vng kh hiu c dch li bng mt ting Anh tri chy hn. Nhng cu bt u bng ch V c dch li sung hn, do nhn bit s khc bit v cch hnh vn gia ngn ng c v ting Anh hin i. Nguyn ng ting H-b-r v Hy-lp khng c cc du chm cu nh trong ting Anh, v trong nhiu trng hp cc du chm cu trong ting Anh hin i dng thay th ch V trong nguyn ng. Trong mt s trng hp khc, ch v c dch bng mt s t khc nhau nh ri th hay nhng ty theo vn cnh, khi ch trong nguyn ng cho php cch dch nh vy. Chnh xc hn bao gi ht: Cc nghin cu mi nht v nhng bn tho c nht v chnh xc nht ca ting Hy lp trong Tn c c xem xt li, v mt s on Kinh vn cng c cp nht din t tnh trung thc hn so vi nguyn bn. Cc on Kinh vn tng t nhau c i chiu v xem xt li. Cc ng t c phm vi ngha rng c dch li mt s on Kinh vn gii thch r hn ngha ca n theo vn cnh. V vn l NASB: Bn NASB cp nht khng phi l bn dch mun cp nht ch v mun thay i. Bn NASB nguyn gc qua th nghim ca thi gian v nhng thay i c gi mc ti thiu vi s tn trng cc tiu chun c t ra bi NASB (the New American Standard Bible). Tip tc truyn thng: Bn NASB tng c ting l bn dch Kinh thnh Anh ng chun xc nht. Cc bn dch khc trong nhng nm gn y cng t ho l chnh xc v d c, nhng nhng c gi n tng chi tit s tm thy nhng bn dch ny khng c s nht qun. i khi dch st ngha, nhng cng c khi nhng bn dch ny li nh n cch din t nguyn bn khin cho vic d c khng thy c bao nhiu nhng li thy mt i tnh trung thc i vi nguyn bn nhiu hn. Phng cch din t n khng phi l mt iu xu; n c th v nn lm r ca on Kinh vn ty theo cch hiu v din gii ca nhng ngi dch. Tuy nhin, xt cho cng, cch din cng ging nh cho rng din gii Kinh thnh l dch Kinh thnh. Bn NASB cp nht tip ni truyn thng l mt bn dch Kinh thnh trung thc, trnh by iu m cc bn tho nguyn gc tht s trnh by- ch khng a ra tng ca ngi dch. T chc Lockman Foundation

iii

LI CA TC GI: TP TI LIU GII KINH NY C TH GIP CH G CHO BN?

S gii ngha Kinh thnh l mt tin trnh mang tnh thuc linh v l tr nhm hiu c cc trc gi ngy xa c linh cm vi mc ch gip chng ta hiu v p dng c s ip ca c Cha Tri trong thi i ngy nay. Tin trnh mang tnh thuc linh l quan trng nhng kh c th nh ngha. N gm c s u phc v m lng ra trc mt Cha. Cn phi c mt s khao kht (1) chnh Cha, (2) c bit Ngi, v (3) khao kht c phc v Ngi. Tin trnh ny cn c s cu nguyn, xng ti v s bng lng thay i li sng ca mnh. Mc d bit rng c Thnh Linh ng vai tr quan trng trong tin trnh gii ngha, nhng tht kh hiu l ti sao cng l cc C c nhn chn tht, yu mn Cha, nhng h li hiu Kinh thnh mt cch khc nhau. Tin trnh mang tnh l tr th d din t hn. Chng ta phi nht qun v cng bng i vi mi bn vn v khng c cho nhng thnh kin c nhn hay gio phi chi phi mnh. Chng ta u t nhiu b nh hng bi qu kh ca mnh. Khng ai l ngi gii ngha Kinh thnh hon ton khch quan v trung dung. Tp ti liu gii kinh ny cung cp mt tin trnh theo l tr mt cch cn thn gm ba nguyn tc gii ngha gip chng ta vt qua cc thnh kin ca mnh. Nguyn tc th nht Nguyn tc th nht l n bi cnh lch s khi sch c vit ra v cc dp tin mang tnh lch s c bit lin quan n tc gi. Tc gi nguyn thy c mt mc ch, mt s ip mun truyn t. Bn vn khng th c ngha khi m n cha bao gi c i vi tc gi nguyn thy, t ngy xa c thn cm. nh ca tc gi ch khng phi nhu cu thuc v lch s, cm xc, vn ha, c nhn v gio phi- chnh l cha kha. Vic p dng l ngi bn i chung vi vic gii thch, nhng s gii ngha thch hp phi lun lun i trc vic p dng. Cn phi nhn mnh i nhn mnh li rng mi bn Kinh vn u ch c mt ngha v ch mt m thi. ngha ny l ngha m tc gi nguyn thy c nh truyn t cho thi i ca h di s dn dt ca c Thnh Linh. ngha duy nht ny c th c nhiu p dng khc nhau cho cc vn ha v tnh hung khc nhau. Nhng p dng ny phi c ni kt vi l tht trng tm theo tc gi nguyn thy. V vy, tp ti liu ny c thit k bng cch cung cp phn gii thiu cho mi sch trong Kinh thnh. Nguyn tc th hai Nguyn tc th hai l xc nh cc n v ng vn. Mi sch trong Kinh thnh l mt vn bn hp nht. Ngi gii ngha khng c quyn ly ring ra ch mt kha cnh ca l tht bng cch b qua cc kha cnh khc. V vy, chng ta phi c gng tm hiu mc ch ca ton sch trc khi phn tch cc n v ng vn ring l. Cc n v ring l- on, phn on, hay cu- khng th mang ngha m tng th ca sch khng c. Vic gii ngha phi i t phng php suy din t tng th n phng php quy np ca tng phn. Do , tp ti liu hng dn ny c thit k bng cch gip ngi hc phn tch cu trc ca mi n v ng vn theo tng phn on. Mc d cc phn on v chia on khng c thn cm nhng n gip chng ta xc nh c cc tng theo tng n v. Gii ngha theo cp tng phn on- khng phi tng cu, tng v, tng cm t, hay tng chl cha kha ln theo ngha m tc gi Kinh thnh nh. Cc phn on da vo mt ch hp nht, thng gi l ch hay cu ch . Tng ch, v, cm t, v cu trong cc phn on ny bng cch no lin h vi ch hp nht ny. Chng gii hn ch bn n, m rng n, gii thch thm iv

hoc cht vn n. Cha kha tht s i n cch gii ngha ng n l theo st tng ca tc gi nguyn thy trn c s tng phn on mt thng qua cc n v ng vn cu thnh nn ton b sch. Tp ti liu hng dn ny c thit k nhm gip ngi hc c th lm c iu ny qua vic i chiu cc bn dch Anh ng hin i. Cc bn dch ny c chn ra bi v chng c nhng l thuyt khc nhau v cch dch: 1. Bn Hy lp ca Hi Kinh thnh Lin hip (United Bible Society) l bn hiu nh ln th t (UBS4). Bn dch ny c chia on bi cc hc gi ph bnh bn vn hin i. 2. Bn King James mi (NKJV) l bn dch st ngha theo tng ch da trn bn tho truyn thng gi l bn Tiu chun (the Textus Receptus). Cc phn on ca n di hn so vi cc bn dch khc. Cc n v di hn ny gip ngi hc thy c cc ch mang tnh hp nht. 3. Bn Hiu nh Tiu chun (the New Revised Standard Version) l bn dch theo tng ch c b sung. N nm im gia so vi hai bn hin i s trnh by sau y. Cch phn chia on ca n gip gp phn xc nh c cc ch . 4. Bn Ting Anh Ngy nay (the Todays English Version) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn c xut bn bi Hi Kinh thnh Lin Hip (the United Bible Society). N c gng dch sao cho ngi c v ni ting Anh ngy nay c th hiu c bn vn ting Hy lp. c bit trong cc sch Phc m, thng thng n chia on theo ngi ni ch khng phi theo ch , cng ging nh bn NIV. Nu dng gii ngha, n khng c li. thy tht th v khi c hai bn dch UBS4 v TEV u c xut bn bi mt c quan nhng cch chia on ca n li khc nhau. 5. Bn Jerusalem Bible (JB) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn da trn bn dch ting Php ca Cng gio. N gip ch rt nhiu cho vic i chiu cc cch phn on t quan im ca u chu. 6. Bn in s dng trong tp sch ny l bn NASB c cp nht nm 1995, l mt bn dch st theo tng ch. Cc ch gii tng cu u theo cch chia on ca bn dch ny. Nguyn tc th ba Nguyn tc th ba l c Kinh thnh qua nhiu bn dch khc nhau nm c tm ngha rng nht (thuc lnh vc ng ngha) m tng ch hoc tng cm t c th c. Thng thng mt ch hay mt cm t ting Hy lp c th c hiu theo nhiu cch khc nhau. Cc bn dch ny cho thy c nhng chn la ny v gip xc nh v gii thch mt s khc bit trong cc bn tho ting Hy lp. Nhng iu ny khng nh hng n tn l nhng n gip chng ta tr v vi nguyn bn vit bi cc tc gi t xa c thn cm. Tp ti liu ny cung cp cho ngi hc mt cch tin li kim tra cc gii ngha ca h. N khng nhm a ra cch gii ngha cui cng, nhng ch nhm cung cp thng tin v gi suy ngh. Thng thng, cc cch gii ngha khc gip chng ta khng qu a phng cc b, qu gio iu, hay theo tinh thn h phi qu mc. Ngi gii ngha cn c mt phm vi gii ngha rng nhn nhn s khng r rng m cc bn c c th c. Tht l mt c sc khi thy trong vng cc C c nhn khng c s ng vi nhau trong khi h u cho rng Kinh thnh l ngun ca L tht. Cc nguyn tc ny gip ti vt qua c kh nhiu iu kin lch s qu kh ca c nhn ti v n buc ti phi trn tr vi bn vn c. Ti hy vng n cng s l mt iu phc hnh cho qu v.

Bob Utley Trng i hc East Texas Baptist University Ngy 27 thng 6 nm 1996

HNG DN THI QUEN C KINH THNH HIU QU: CUC TM KIM L THT KIM CHNG C CA C NHN
Chng ta c th bit l tht c khng? N u? Lm th no xc minh n mt cch hp l? C mt thm quyn ti hu hay khng? C nhng gi tr tuyt i hng dn i sng chng ta, th gii chng ta ang sng hay khng? C ngha cho cuc i ny khng? Ti sao chng ta li trn th gii ny? Ri chng ta i u? Nhng cu hi ny- nhng cu hi m mi ngi c l tr u phi suy ngh n- m nh cc nh tr thc ca nhn loi ngay t bui ban u (Truyn o 1:13-18; 3:9-11). Ti nh li cuc tm kim ca c nhn ti v mt trung tm kt ni tt c mi s cho cuc i ti. Ti tin Cha khi cn rt nh, nh vo s lm chng ca nhng ngi c vai v trong gia nh ti. Khi ti ln ln, nhng cu hi v chnh ti v th gii xung quanh ti cng ln dn. Nhng cu so ng xa c trong vn ha v tn gio khng em li ngha g i vi nhng kinh nghim cuc sng ti bit n hoc tng i din. C lc ti cm thy ri bi, tm kim, ngng trng, v cm thy v vng trc mt th gii qu khc kh, lnh nht m ti ang sng. Nhiu ngi tuyn b c cu tr li cho nhng cu hi trn, nhng sau khi t nghin cu v suy ngh li, ti thy nhng cu tr li ca h da vo (1) cc trit l sng c nhn, (2) cc huyn thoi xa xa, (3) nhng kinh nghim c nhn, hay l (4) cc ngh nh hng bi tm l. Ti cn mt mc c th kim chng c, ti cn bng chng, cn l lun c th t ln n ton b th gii quan ca ti, mt trung tm kt ni tt c, mt l sng cho cuc i. Ti tm thy nhng iu ny qua vic hc Kinh thnh. Ti bt u tm kim nhng bng chng v s ng tin cy ca n, v ti tm thy n trong (1) s ng tin cy v lch s ca Kinh thnh xc nhn bi kho c hc, (2) s chnh xc ca nhng li tin tri trong Cu c, (3) s thng nht ca ton b s ip Thnh Kinh qua hn 1.600 nm hnh thnh, v (4) nhng li lm chng c nhn ca nhng con ngi m cuc i c thay i vnh vin bi tip xc vi Kinh thnh. C c gio, mt h thng hp nht trong c tin v nim tin, c kh nng i din vi cc cu hi hc ba nht v cuc sng ca con ngi. iu ny khng nhng em li cho ti mt b khung l tr, nhng phng din thc nghim ca c tin theo Kinh thnh cng em li cho ti nim vui v s vng vng khng lay ng trong cm xc. Ti ngh ti tm thy c ci trung tm kt ni mi s ca i ti- ng Christ, nh trnh by trong Kinh thnh. l mt kinh nghim nng ny, mt s gin x cm xc. Tuy vy, ti vn cn nh b sc v au khi ti bt u thy ra c qu nhiu s gii thch cho ch mt cun Kinh thnh ny, c khi ngay c trong cng mt Hi thnh hay cng mt trng phi. Vic xc minh s thn cm v ng tin cy ca Kinh thnh khng phi l ht, ch l s bt u. Lm th no ti xc minh hay bc b nhng s gii ngha khc nhau v knh chng nhau v nhng phn on kh trong Kinh thnh bi nhng ngi tuyn b tin vo thm quyn v tnh ng tin cy ca n? Nhim v ny tr thnh mc tiu ca i ti v cng l hnh trnh c tin ca ti. Ti bit rng c tin ni ng Christ em li cho ti nim vui v s bnh an khng k xit. Tm tr ti mong tm thy c cc gi tr tuyt i gia mt th gii theo ch thuyt tng i v ch ngha gio iu trong cc h thng tn gio knh chng nhau cng nh nhng s kiu cng v h phi ca mnh. Khi ti i tm mt phng php thch hp gii ngha cc th loi vn chng xa xa, ti ngc nhin pht hin ra nhng thnh kin ca ring ti xut pht t qu kh ca mnh, t vn ha, h phi v kinh nghim ring ca ti. Ti tng c Kinh thnh cng c quan im ring ca ti. Ti tng ly n lm c s cho nhng gio iu tn cng ngi khc trong khi t trn an mnh v nhng s bt an v thiu ht ca chnh mnh. Rt au n khi ti nhn ra nhng iu ny! Mc d ti khng bao gi c th hon ton khch quan, nhng ti c th tr nn mt ngi c Kinh thnh ng ngha hn. Ti c th hn ch nhng thnh kin ca mnh bng vic xc nh c chng v cng nhn s hin din ca chng. Ti cha th hon ton dt khi nhng iu ny, nhng ti i din vi nhng khim khuyt ca mnh. Ngi gii ngha thng l k th s mt trong n lc c Kinh thnh hiu qu! vi

Ti s lit k ra mt s gi nh khi ti tip cn vic hc Kinh thnh, bn, ngi c, c th cng kim im vi ti: I. Cc gi nh A. Ti tin Kinh thnh l s t mc khi duy nht t mt c Cha Tri chn tht. V vy, n phi c gii ngha trong nh sng ca nh t tc gi nguyn thy thng qua cc trc gi loi ngi trong bi cnh lch s c th. B. Ti tin Kinh thnh c vit ra cho ngi bnh dn- cho tt c mi ngi! c Cha Tri t h xung c th tr chuyn vi chng ta mt cch r rng qua mt bi cnh lch s v vn ha nht nh. Cha khng giu gim l tht- Ngi mun chng ta hiu bit l tht! V vy, Kinh thnh phi c gii ngha trong s soi sng ca thi k Kinh thnh, ch khng phi ca chng ta. Kinh thnh khng nn c nhng ngha m n cha tng bao gi c i vi nhng ngi ngy xa c hoc nghe n ln u tin. N c th d hiu i vi mt tr c con ngi trung bnh v n s dng cc loi truyn thng hoc k thut bnh thng ca con ngi. C. Ti tin Kinh thnh c mt s ip v mc ch thng nht. N khng t mu thun, mc d n c nhng on kh hiu hoc nghch l. V vy, ngi gii ngha s mt ca Kinh thnh l chnh Kinh thnh. D. Ti tin mi phn on (ngoi tr cc li tin tri) c mt v ch mt ngha m thi da vo nh ca tc gi nguyn thy c thn cm. Mc d chng ta khng bao gi chc chn rng chng ta bit c ch xc nh ca tc gi, nhng c nhiu du hiu ch v hng : 1. Th loi vn chng c chn din t s ip 2. Bi cnh lch s hoc/v trng hp c th khin vit ln mt cun sch no 3. Bi cnh ng vn ca ton sch cng nh tng n v ng vn mt 4. Cch sp xp bn vn ca nhng n v ng vn khi n cng lin h n mt s ip tng th 5. Cc c im vn phm c th dng chuyn ti s ip 6. Nhng t ng dng trnh by s ip Vic nghin cu tng kha cnh nh th ny tr thnh i tng ca vic nghin cu tng phn on ca chng ta. Trc khi ti gii thch phng php c Kinh thnh hiu qu, ti xin phc ha mt vi phng php khng thch hp ang c s dng ngy nay dn n tnh mun mu mun v trong cch gii ngha, l iu rt li cn phi trnh: II. Cc phng php khng thch hp A. L i bi cnh ng vn ca cc sch trong Kinh thnh v s dng cc cu, cm t, hoc ngay c tng t ng ring l, v k n l cc li tuyn b ca l tht nhng khng lin h n nh hoc bi cnh rng hn ca tc gi. Cch ny thng c gi l d bn vn (proof-texting). B. Lm ng bi cnh lch s ca cc sch ny bng cch thay th n bng mt bi cnh lch s khc khng c hoc ch c rt t hu thun t bn vn. C. Lm ng bi cnh lch s ca cc sch ny v c n nh mt t bo a phng bui sng vit cho cc C c nhn ngy nay. D. Lm ng bi cnh lch s ca sch ny bng cch ng ngn ha bn vn thnh mt s ip thuc v trit l hay thn hc hon ton khng lin h n nhng thnh gi ban u cng nh nh nguyn thy ca tc gi. E. Lm ng s ip nguyn thy bng cch thay th n bng mt h thng thn hc ring ca mnh, mt gio l c a chung, hay mt vn ng thi khng lin h n mc ch v s ip ca tc gi nguyn thy. Hin tng ny thng theo sau vic ly vic c Kinh thnh thit lp thm quyn cho mnh. Ngi ta thng gi n l theo phn ng ca c gi (li gii ngha bn vn c ngha g i vi ti). t nht c ba yu t lin h vi nhau trong bt c mt thng tin vit tay no ca con ngi:

vii

 nh Nguyn Thy ca Tc gi

Bn Vn

Cc c Gi Nguyn Thy

Trong qu kh c nhiu phng php c khc nhau tp trung vo ch mt trong cc yu t ny. Nhng tht s cng nhn tnh thn cm c bit ca Kinh thnh, biu c b sung sau y c th thch hp hn: c Thnh Linh nh Nguyn Thy ca Tc Gi Cc D Bn Cc Tn Hu Sau Ny Bn Vn Cc c Gi Nguyn Thy

Tht s ba yu t ny cn phi c trong qu trnh gii ngha. kim chng li tin trnh gii ngha ny, ti tp trung vo hai yu t u: nh nguyn thy ca tc gi v bn vn. Ti tht s c phn ng vi nhng cch gii ngha kiu lm dng m ti thng bt gp: (1) ng ngn ha hay thuc linh ha cc bn vn v (2) kiu gii ngha theo phn ng c gi (bn vn ny c ngha g i vi ti). S lm dng c th xy ra c hai chng. Chng ta phi kim tra ng c, thnh kin, phng php v cch p dng ca mnh. Nhng lm th no kim tra nu khng c mt gii hn no, mt tiu chun no, mt ng ranh no cho vic gii ngha? nh ca tc gi v cu trc bn vn cung cp cho ti mt s tiu chun gii hn phm vi gii ngha hp l ca bn vn. III. Cc phng php kh d dn n vic c Kinh thnh c hiu qu Ti y ti khng bn n cc phng php khc nhau gii ngha tng th loi vn chng nhng ch a ra cc nguyn tc gii kinh tng qut thch hp cho tt c cc th loi vn bn. Mt cun sch rt tt gip ch cho vic tip cn cc th loi vn chng khc nhau l cun How to Read the Bible for All Its Worth, ca Gordon Fee v Douglas Stuart, xut bn bi Nh Xut bn Zondervan. Phng php ca ti tp trung u tin vo ngi c, l ngi cho c Thnh Linh soi sng l tht Kinh thnh qua bn chu k c c nhn. iu ny lm cho c Thnh Linh, bn vn v ngi c tr nn yu t chnh, khng phi l yu t ph. iu ny cng bo v ngi c khi nhng nh hng thi qu t cc nh gii kinh. Ti tng nghe nhiu ngi ni: Kinh thnh lm cho ti hiu cc sch gii kinh nhiu hn. y khng phi l cu ni h thp gi tr ca cc phng tin tr gip cho vic nghin cu, nhng ng hn l li khn ni s dng n mt cch ng thi im. Chng ta phi c kh nng h tr nhng gii ngha ca mnh t chnh bn vn. Nm phng din sau y cung cp t nht mt s kim chng c gii hn: (1) Bi cnh lch s (2) Bi cnh vn chng (3) Cu trc ng php (4) Cch dng t ngy nay (5) Cc phn on song song c lin quan (6) Th loi vn chng Chng ta cn c kh nng a ra l l v lp lun ng h cho cch gii thch ca mnh. Kinh thnh l ngun duy nht ca chng ta trn phng din c tin v thc hnh. ng bun thay, nhiu C c nhn thng bt ng nhng iu Kinh thnh dy hay xc nhn. viii

Bn chu k c Kinh thnh c thit k nhm cung cp mt s cho vic gii ngha nh sau : A. Chu k c Kinh thnh th nht 1. c qua ht sch trong mt ln c. c li ln na t mt bn dch khc, hy vng y l mt bn dch theo mt trit l khc a. Dch st tng ch (bn NKJV, NASB, NRSV) b. Dch tng ng, uyn chuyn (TEV, JB) c. Dch theo li din (Living Bible, Amplified Bible, Bn Din ) 2. Tm mc ch trng tm ca ton b sch. Xc nh ch chnh. 3. Tch (nu c th) cc n v ng vn ra, tng chng, tng on, hay tng cu l nhng n v phn nh r rng trng tm hay ch chnh ny. 4. Xc nh th loi vn chng ch yu a. Cc sch Cu c (1) Vn tng thut Hy b lai (2) Vn th Hy b lai (cc vn chng khn ngoan, thi thin) (3) Li tin tri Hy b lai (vn xui, vn vn) (4) Cc lut l b. Cc sch Tn c (1) Vn tng thut (Cc sch Phc m, Cng V) (2) Cc v d (Cc sch Phc m) (3) Th tn (4) Khi th B. Chu k c Kinh thnh th hai 1. c ton b sch mt ln na, c gng xc nh cc ch hay vn chnh 2. Lp dn cc ch chnh v ghi li mt s ni dung chnh trong mt cu ngn gn 3. Kim tra li cu ch v dn tng qut trong cc sch nghin cu khc C. Chu k c Kinh thnh th ba 1. c ton b sch mt ln na, c gng xc nh bi cnh lch s v cc dp tin c bit lm l do vit sch ny 2. Lit k ra cc mc thuc v lch s trong sch ang c a. Tc gi b. Thi im c. Ngi nhn d. L do c th vit sch ny e. Cc bi cnh vn ha lin h n mc ch ca vic vit sch ny f. Cc i chiu trong lch s lin quan n con ngi v cc s kin 3. M rng dn bng cch vit li thnh on vn hon chnh cho phn on Kinh thnh m bn s gii ngha. Lun lun xc nh v lp dn cho cc n v ng vn. N c th l vi chng hay vi phn on. Cch ny gip bn theo di c lp lun v cch trnh by vn bn ca tc gi nguyn thy. 4. Kim tra li bi cnh lch s t cc sch nghin cu khc D. Chu k c Kinh thnh th t 1. c li n v ng vn ang nghin cu t nhiu bn dch khc a. Dch st tng ch (bn NKJV, NASB, NRSV) b. Dch tng ng, uyn chuyn (TEV, JB) c. Dch theo li din (Living Bible, Amplified Bible, Bn Din ) 2. Tm kim cc cu trc ng php v vn chng a. Cc cm t lp i lp li, phs 1:6, 12, 13 b. Cc cu trc ng php lp i lp li, Rma 8:31 c. Cc khi nim tng phn 3. Lit k nhng mc sau y a. Cc t ng quan trng ix

b. Cc t ng bt thng c. Cc cu trc ng php quan trng d. Cc t ng, v cu, hay cu vn kh hiu 4. Tm cc phn on song song tng ng a. Tra xem phn on Kinh thnh dy r rng nht v ch bn ang nghin cu (1) Cc sch thn hc h thng (2) Cc Kinh thnh i chiu (3) Kinh thnh ph dn b. Tm mt cp nghch l (paradoxical pair) trong ch bn nghin cu. Nhiu l tht Kinh thnh c trnh by theo cc cp bin chng (dialectical pairs); cc mu thun trong cc h phi thng n t cch d bn vn (proof-texting) ch phn na vn c trnh by trong Kinh thnh. V ton b Kinh thnh u c linh cm, chng ta phi tm kim s ip trn vn ca n cung cp mt s cn bng v Kinh thnh trong cch gii ngha ca mnh. c. Tm xem cc phn on tng ng trong cng mt sch, cng mt tc gi, hay cng mt th loi vn chng; Kinh thnh t n l ngi gii ngha s mt bi v n c mt Tc gi duy nht l chnh c Thnh Linh. 5. Dng sch nghin cu kim tra li quan st ca bn v bi cnh lch s v cc dp tin a. Cc Kinh thnh c phn nghin cu b. Cc t in bch khoa Kinh thnh, cm nang Kinh thnh hay t in Kinh thnh c. Cc sch nhp mn Kinh thnh d. Cc sch gii kinh (trong tin trnh nghin cu ca bn n thi im ny, bn nn cho php cng ng c tin thi qu kh v hin ti, tham gia vo vic tr gip v chnh sa cng trnh nghin cu c nhn ca bn). IV. Phn p Dng Sau Khi Gii Ngha Ti y chng ta xoay qua phn p dng. Bn dnh th gi tm hiu bn vn trong bi cnh nguyn thy ca n; by gi bn phi p dng n trong cuc sng ca bn, vn ha ca bn. Ti nh ngha thm quyn ca Kinh thnh l nhn bit iu m tc gi nguyn thy mun ni cho thi ca ng v p dng l tht cho thi chng ta. Phn p dng phi theo sau phn gii ngha nh nguyn thy ca tc gi c xt v thi im ln cch lp lun. Chng ta khng th p dng mt phn on Kinh thnh cho thi ca chng ta ngy nay khi chng ta cha hiu n ni g cho thi i ca n! Mt phn on Kinh thnh khng th c ngha khi m n cha bao gi c t trc! Dn chi tit ca bn, v phn dn vit thnh on (chu k c th ba) s l ngi dn ng cho bn. Phn p dng phi c rt ra t cp phn on ch khng phi t tng ch ring l. T ng ch c ngha trong bi cnh ring ca n m thi. Ngi c linh cm duy nht trong tin trnh gii ngha l chnh tc gi nguyn thy. Chng ta ch theo s dn ng ca ngi ny di s soi sng ca c Thnh Linh. Nhng s soi sng khng phi l linh cm. c th ni, c Cha Tri c phn nh vy, chng ta phi buc mnh theo nh ca tc gi nguyn thy. Phn p dng phi lin h c th n tng chung ca ton b sch, ca tng n v ng vn v tng tng pht trin cp phn on. ng cc vn ca thi i chng ta xen vo gii ngha Kinh thnh; hy t Kinh thnh ni! iu ny i hi chng ta phi rt ra cc nguyn tc t bn vn. Nu bn vn h tr cho nguyn tc , th iu l hp l. Tht khng hay cht no v nhiu khi cc nguyn tc ca chng ta ch l ca chng ta, m khng phi l ca Kinh thnh. Khi p dng Kinh thnh, cn phi nh rng mt v ch mt ngha duy nht tng ng vi mt phn on Kinh thnh c th (tr cc li tin tri). ngha n lin h n nh ca tc gi nguyn thy khi ngi ny cp n mt vn nn hay mt nhu cu ca thi i ng ta. Nhiu p dng c th c rt ra t mt ngha ny. Phn p dng s da vo nhu cu ca ngi nhn nhng phi lin h n ngha ca tc gi nguyn thy.

V. Yu T Thuc Linh Ca Vic Gii Ngha Nhng phn trc cho n gi, ti bn n tin trnh l-gch trong vic gii ngha v p dng Kinh thnh. By gi ti s cp ngn gn n phng din thuc linh ca vic gii ngha Kinh thnh. Nhng mc kim tra sau y gip ch cho ti: A. Cu xin s gip ca c Thnh Linh (xem I C-rinh-t 1:26-2:16). B. Cu xin Cha tha ti v ty ra nhng ti li bit c (I Ging 1:9). C. Cu xin s khao kht bit Cha cng hn (Thi thin 19:7-14; 42:1 v tip theo; 119: 1 v tip theo). D. p dng nhng tng su sc vo cuc sng ca bn ngay lp tc E. Lun khim nhng v chu hc hi Kh m gi c s qun bnh gia tin trnh l-gch v s hng dn thuc linh ca c Thnh Linh. Nhng cu ni sau y gip ti gi c s qun bnh ny: A. Trch t sch Scripture Twisting, ca James Sire, trang 17-18: S soi sng n vi tr c ca dn s c Cha Tri- n khng ch n vi nhng ngi c tuyn la thuc linh. Khng c thnh phn bc thy trong C c gio theo Kinh thnh, khng c nhng ngi c bit c soi sng, khng c nhng ngi m tt c cc s gii thch hp l phi thng qua h. V v vy, mc d c Thnh Linh ban cc n t c bit v s khn ngoan, tri thc v phn bit thuc linh cho mt s ngi, Ngi khng giao cho cc C c nhn ti nng ny quyn lm nhng ngi duy nht c thm quyn gii ngha Li ca Ngi. iu ny hon ton ty thuc vo dn s ca Ngi mun hc, mun xem xt v phn bit cc vn chiu theo Kinh thnh l quyn sch ng lm thm quyn ngay c i vi nhng ngi Cha cho c nhng kh nng c bit. Tm li, gi nh m ti mun nu ra trong ton b tp sch ny l Kinh thnh l mc khi tht ca c Cha Tri cho ton th nhn loi, Kinh thnh l thm quyn tuyt i ca chng ta trn tt c cc vn m n ni n, v n khng phi l mt iu g hon ton huyn b nhng nhng ngi bnh dn mi vn ha u c th hiu c. B. Trch t Protestant Biblical Interpretation, ca Bernard Ramm, khi ni v Kierkegaard, trang 75: Theo Kierkegaard vic nghin cu Kinh thnh trn phng din ng php, t vng, v lch s l iu cn thit nhng ch l m u cho vic tht s c Kinh thnh. c Kinh thnh nh l Li c Cha Tri mt ngi phi c n vi tm lng ni ca ming, vi s hn h trng mong, trong cuc i thoi vi c Cha Tri. c Kinh thnh mt cch v , cu th, theo kiu hc gi hay nh ngh th khng phi l c Li c Cha Tri. Khi mt ngi c Li Cha nh c bc th tnh, ngi ang c Li c Cha Tri. C. Trch t The Relevance of the Bible, ca H.H. Rowley, trang 19: Khng c mt s hiu bit Kinh thnh n thun theo tr thc no, cho d c y n u, c th s hu c tt c cc chu bu ca n. N khng khinh thng nhng s hiu bit ny, v y l iu cn c th hiu mt cch hon chnh. Nhng n phi dn n s hiu bit thuc linh ca cc chu bu thuc linh trong sch nu n mun tr nn hon chnh.V c th hiu cc vn thuc linh nh vy, th iu g cao hn s nhy bn v tri thc l cn thit. Cc vn thuc linh c nhn bit theo cch thuc linh, v mi ngi hc Kinh thnh u cn c thi n nhn thuc linh, mt s ham thch tm thy Cha dn n vic ngi t u phc Ngi, nu ngi mun vt qua tm nghin cu theo tnh cht khoa hc ca mnh i n mt s tha hng giu c hn v iu cao qu nht trong tt c cc sch ny. VI. Phng Php S Dng Trong Tp Sch Ny Tp Hng Dn Nghin Cu Gii Kinh c thit k nhm gip bn trong qu trnh gii ngha Kinh thnh qua cc cch sau: A. Mt dn lch s ngn c gii thiu mi sch. Sau khi bn thc hin chu k c th ba bn nn kim tra li thng tin ny.

xi

B. Cc nhn xt su sc v bi cnh c trnh by u mi chng. iu ny gip bn thy cc n v ng vn ni kt nhau nh th no. C. u mi chng hay cc n v ng vn chnh, cc phn chia on v tiu c trnh by t nhiu bn dch khc nhau: 1. Bn United Bible Society, bn Hy lp, hiu nh ln th t (UBS4 ) 2. Bn New American Standard Bible, cp nht nm 1995 (NASB) 3. Bn New King James Version (NKJV) 4. Bn New Revised Standard Version (NRSV) 5. Bn Todays English Version (TEV) 6. Bn the New Jerusalem Bible (NJB) Cc cch chia on khng c linh cm. Chng phi c xc nhn t bi cnh ca n. Bng cch i chiu cc bn dch hin i t cc l thuyt dch v quan im thn hc khc nhau, chng ta c th phn tch c cu trc tng gi nh l ng t tc gi nguyn thy. Mi phn on c mt l tht chnh. iu ny cn c gi l cu ch hay tng trng tm ca bn vn. tng hp nht ny l cha kha dn n s gii ngha hp l v mt lch s v vn phm. Khng mt ngi no nn gii ngha, ging hay dy da trn mt n v t hn l mt phn on! Cng nn nh rng mi phn on u lin h n cc phn on xung quanh n. iu ny gii thch ti sao vic lp dn cp phn on cho ton b sch l quan trng. Chng ta phi c kh nng theo di c s pht trin tng mt cch lgch v mt ch do tc gi nguyn thy c s linh cm trnh by. D. Cc ch thch ca Bob i theo phng php gii ngha theo tng cu. iu ny buc chng ta phi i theo tng ca tc gi nguyn thy. Cc ch thch ny cung cp thng tin thuc v cc lnh vc sau: 1. Bi cnh ng vn 2. Cc nhn xt su sc v lch s v vn ha 3. Cc thng tin ng php 4. Cc nghin cu theo t 5. Cc on Kinh thnh tng ng E. mt s ch trong tp gii ngha ny, phn bn vn in theo bn New American Standard Version (cp nht nm 1995) s c b sung bng cc bn dch hin i khc: 1. Bn King James mi (NKJV) l bn dch da trn bn tho Truyn thng gi l bn Tiu chun (the Textus Receptus). 2. Bn Hiu nh Tiu chun (the New Revised Standard Version) l bn dch theo tng ch c xut bn bi National Council of Churches of the Revised Standard Version. 3. Bn Ting Anh Ngy nay (the Todays English Version) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn xut bn bi American Bible Society. 4. Bn Jerusalem Bible (JB) l mt bn dch ting Anh da trn bn dch ting Php ca Cng gio. F. i vi nhng ngi khng bit ting Hy lp, vic i chiu cc bn dch Anh ng gip xc nh c mt s vn trong bn vn: 1. Cc d bn 2. Cch s dng t 3. Cc bn vn v cu trc ng php kh 4. Cc bn vn khng r G. cui mi chng u c cc cu hi tho lun lin quan n vn , c cung cp hng n mt s vn gii thch chnh trong on .

xii

GII THIU SCH GA-LA-TI

DN NHP A. Sch Ga-la-ti l mt trong nhng s by t r rng nht ca chn l t do, mi m cp tin: s cu ri ch bi n in bng c tin. N thng c gi l Bn Tuyn Ngn T Do (Magna Carta) ca Cc-Gio. B. L th ny khi dy s bng chy ca phong tro Ci Chnh Tin Lnh. 1. Martin Luther tuyn b Sch Ga-la-ti l l th ca ti. Ti nh c vi n, n nh l v ti vy. 2. John Wesley tm thy s bnh an vng bn t bi ging trong sch Ga-la-ti. 3. Trong quyn Study Guide Commentary ca mnh trang 11, Curtis Vaughan vit ch c mt vi quyn sch t n tm mc nh hng su sc hn cho tm tr con ngi, tc ng mnh m lm thay i dng chy lch s ca nhn loi hay vn cn tip tc truyn t mt cch thch ng cho nhng nhu cu su thm ca cuc sng hin i. C. L th ny ch ch hng v gio l c l l l th u tin ca Phao-l, tin thn ca th R-ma cng vi s khai trin gio l s xng cng bnh bng c tin, tch bit khi s ch trng tun gi Lut Php ca Do Thi Gio: 1. S cu ri khng th tm c bi s kt hp Lut Php v n in. 2. S cu ri phi c tm thy hoc trong Lut Php hoc trong n in (khng th c hai cng lc). 3. Tr nn ging nh ng Christ s theo sau s ci o chn tht. 4. Cn trng vi ch ngha lut php trong C-c-Gio. D. S cu ri hon ton min ph ny, ch bi n in bng c tin m thi, cc k cn thit trong thi i ca chng ta bi v c s ti hin, sc cun ht qu quyt ca thc tn gio hng v chnh mnh, trng cy ni vic lm trong chng ta. Trong mi thi i, chn l cn bn v tnh thng v iu kin, x thn, khi u ca c Cha Tri lm trung gian ho gii qua s n nn v c tin h mnh ca con ngi u b thch thc. Khng phi cc gio s gi chi b v tr trng tm ca ng Christ trong s cu ri, nhng h thm nhiu th vo Ngi. Khng phi chng ta thm ci g, m bt c ci g chng ta cng u thm vo. TC GI Quyn tc gi ca Phao-l trong l th ny cha bao gi b nghi vn, n hnh thnh mt ct tr chnh trong nhng tc phm ca Phao-l. Sch Ga-la-ti c tnh cht c nhn ring t v t truyn. N y cm xc nhng cng l lun rt chnh xc. THI IM V NHNG NGI NHN TH A. C hai kha cnh thuc v bi cnh cn phi c cn nhc trong mi tng quan ln nhau, bi v c hai gi thuyt tri ngc nhau trong vic nhn dng i tng nhn th khin thay i thi im xut hin ca l th. C hai gi thuyt ny u c lp lun thuyt phc v u b gii hn v bng chng Thnh kinh. B. Hai gi thuyt 1. Gi thuyt theo truyn thng c hon ton tn ng cho n tn th k th mi tm. 1

a. N c gi l gi thuyt Ga-la-ti Min Bc b. Gi thuyt ny cho rng tn gi Ga-la-ti l ni v nhm ngi Ga-la-ti vng cao nguyn Trung Bc ca Th Nh K (xem I Phi-e-r 1:1). Nhm ngi Ga-la-ti ny c t tin l ngi Celts (ting Hy lp l Keltoi, ting Latin l Gall) xm chim vng t ny vo khong th k th ba trc Cha. H c gi l Gallo-Graecians phn bit vi nhng chi tc pha ty Chu u. H b vua Pergamum Attalus I chinh phc nm 230 trc Cha. Tm nh hng ca nhm ngi ny gii hn trong khu vc trung bc vng Tiu hay l Th Nh K ngy nay. c. Nu gi s nhm ngi ny l i tng nhn th th thi im ca l th s l vo khong nhng nm 50 sau Cha trong chuyn truyn gio th hai hoc th ba ca Phao-l. Nhng bn ng hnh vi Phao-l s l Si-la v Ti-m-th. d. Mt s ngi cho rng cn bnh m Phao-l cp trong Ga-la-ti 4:13 l st rt. Do , theo h Phao-l di chuyn ln vng cao nguyn pha bc trnh vng t thp, m ly, lao sy d gy bnh st rt. 2. Gi thuyt th hai c Sir Wm. M. Ramsay xng trong quyn St. Paul the Traveler and Roman Citizen, New York: G. P. Putnams Sons, 1896. a. Trong khi gi thuyt truyn thng nh ngha tn gi Ga-la-ti l mt nhm ngi, mt sc tc; th gi thuyt ny cho rng n l n v hnh chnh ca chnh quyn La m. Phao -l dng nh thng hay s dng tn gi ca nhng tnh trong quc La m (xem I C-rinh-t 16:19; II C-rinh-t 1:1; 8:1) Tnh Ga-la-ti trong quc La m l vng t ln hn v bao gm lun c khu vc ca nhm ngi Ga-la-ti. Nhng chi tc ngi Celts ny ng h quc La m t rt sm v c tr n vi nhiu quyn t tr, t qun v thm quyn cai tr trn mt lnh th rng ln. Nu n v hnh chnh rng ln ny chnh l Ga -la-ti th c th l trong chuyn truyn gio u tin Phao-l n nhng thnh ph nm pha nam cng l a im ca nhng Hi thnh cng tn nh An-ti-t trong x Bi-si-i, Ly-tr, t-b v Yc-ni theo nh Cng-v 13-14. b. Nu da theo gi thuyt min nam ny th thi im ca sch Ga-la-ti s rt sm, ngay trc khi Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem trong Cng-v 15. Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem cng cp n ch ging nh sch Ga-la-ti. Gio hi ngh xy ra vo khong nm 48-49 sau Cha, l th Ga-la-ti c th c vit trong khong thi gian ny. Nu ng nh vy th Ga la-ti l th tn u tin ca Phao-l trong Tn c. c. Mt s bng chng khc ca gi thuyt Ga-la-ti Min Nam (1) Tn nhng bn ng hnh vi Phao-l khng c cp, ngoi tr Ba-na-ba c nhc n ba ln (xem 2:1,9,13). Chi tit ny ph hp vi chuyn truyn gio th nht ca Phao-l. (2) C cho bit Tt khng phi ct b (xem 2:1-5). Chi tit ny ch thch hp vi giai on trc Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem trong Cng-v 15. (3) Vic nhc n Phi-e-r (xem 2:11-14) v vn nn trong vic thng cng vi ngi ngoi bang cng ch thch hp trc Gio hi ngh ti Gi-ru-sa-lem. (4) Khi tin cu tr gi n Gi-ru-sa-lem, mt vi ngi bn ng hnh vi Phao-l t nhiu vng khc nhau c lit k (xem Cng-v 20:4). Tuy nhin, khng c ai t vng bc x Ga-la-ti, mc d chng ta bit rng nhng Hi thnh sc tc Ga-la-ti c d phn trong s cu tr (xem I C-rinh-t 16:1). c s trnh by chi tit nhng lp lun khc nhau lin quan n hai gi thuyt ny, xin tham kho sch gii kinh chuyn mn. Mi gi thuyt u c nhng im chnh xc. Ti thi im ny, vn cha c s nht tr, nhng gi thuyt Ga-la-ti Min Nam dng nh thch hp vi cc s kin, chi tit hn. C. Mi lin h gia th tn Ga-la-ti v sch Cng-v 1. Phao-l ving thm Gi-ru-sa-lem nm ln u c Lu-ca ghi li trong sch Cng-v a. 9:26-30, sau khi Phao-l ci o 2

b. 11:30; 12:25, khi chuyn qu cu tr ca cc Hi thnh ngoi bang c. 15:1-30, d Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem d. 18:22, trong chuyn thm ving ngn e. 21:15ff, trong mt c hi trnh by v cng tc gia vng ngi ngoi bang. 2. C hai chuyn ving thm Gi-ru-sa-lem c ghi trong sch Ga-la-ti: a. 1:18, sau ba nm b. 2:1, sau mi bn nm 3. Chc hn l Cng-v 9:26 c lin h vi Ga-la-ti 1:18. Cng-v 11:30 v 15:1ff l nhng khung cnh ca nhng chuyn i khng c ghi li nhng li c cp trong Ga-la-ti 2:1. 4. C vi s khc bit gia Cng-v 15 v Ga-la-ti 2, s khc bit ny c th l v: a. Khc bit quan im b. Mc ch khc nhau gia Lu-ca v Phao-l c. Ga-la-ti 2 c th l xy ra lc no trc khi cuc hi ngh c m t trong Cngv 15 nhng c lin h n hi ngh . D. Trnh t (phng on) nhng tc phm ca Phao-l theo F. F. Bruce v Murry Harris vi mt t iu chnh. Sch (Th) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7-10. Ga-la-ti I T-sa-l-ni-ca II T-sa-l-ni-ca I C-rinh-t II C-rinh-t R-ma Cc th tn trong t C-l-se -ph-s Phi-l-mn Phi-lp 11-13. Chuyn truyn gio th t I Ti-m-th Tt II Ti-m-th nm 63 hay tr hn nhng trc nm 68 nm 63 hay tr hn nhng trc nm 68 nm 64 hay tr hn nhng trc nm 68 Ma-x-oan -ph-s(?) R-ma u nhng nm 60 u nhng nm 60 u nhng nm 60 cui nm 62-63 R-ma R-ma R-ma R-ma 28:30-31 Thi im vit nm 48 nm 50 nm 50 nm 55 nm 56 nm 57 a im vit An-ti-t (x Sy-ri) C-rinh-t C-rinh-t -ph-s Ma-x-oan C-rinh-t 19:20 20:2 20:3 Lin h vi sch Cng-v 14:28; 15:2 18:5

MC CH CA TH A. Phao-l cp n ba im khc bit cn phi lu trong s ip ca nhng gio s gi. Nhng ngi theo t gio ny thng c gi l nhng ngi ch trng Do Thi ho bi v h tin rng 3

phi tr thnh ngi Do thi trc ri mi c th tr thnh C-c Nhn (xem 6:12). Nhng iu m Phao-l quan tm c lin quan n nhng co buc ca nhm ngi ny: 1. Phao-l khng phi l mt S- tht s ging nh Mi hai S (xem Cng-v 1:21-22); do ng di thm quyn ca Mi hai S hay l t nht thm quyn ca Hi thnh m ti Gi-ru-sa-lem. 2. S ip ca Phao-l khc vi s ip ca h, v vy s ip ca ng sai trt. iu ny dng nh lin h n khi nim s xng cng bnh bng c tin tch khi Lut Php. Cc S- ti Giru-sa-lem vn cn rt Do thi trong i sng c nhn. 3. Mt thnh phn ca ch ngha t do hin din trong mt s nhng Hi thnh ny (xem 5:186:8). Lm th no l gii chnh xc iu ny th vn cn phi bn ci. Trong l th ca Phaol, mt s ngi thy c hai nhm ngi c nhm n: nhng ngi ch trng Do Thi ho v Tr tu phi (Gnostics) (xem 4:8-11). Tuy nhin, dng nh nhng cu ny lin h vi tp tc th phng ngoi gio. Nhng ngi Do thi bn tm v li sng ca ngi ngoi bang v vy n in hon ton min ph m Phao-l trnh by c lin h nh th no n vic th hnh tng ca ngoi gio v cch sng phng tng ca nhng ngi tin theo? B. Trong phng din gio l, l th ny rt ging vi l th Phao-l gi cho ngi R-ma. Hai sch (th) ny cha ng nhng gio l chnh m Phao-l lp li v khai trin cho nhng bi cnh khc nhau. DN TM LC A. Phn m u, 1:1-10 1. Gii thiu sch tng qut 2. Thi im vit sch B. Phao-l binh vc cho chc S ca mnh, 1:11-2:14 C. Phao-l binh vc nhng l tht v gio l trong Phc m ng trnh by, 2:15-4:20 D. Phao-l binh vc nhng p dng thc tin ca Phc m, 5:1-6:10 E. Tm tt c nhn v kt lun, 6:11-18 CHU K C KINH THNH LN TH NHT (xem trang vi) y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ton b sch ny mt ln. Vit ra ch trng tm ca c sch theo li ring ca bn. 1. Ch ca ton b sch 2. Th loi vn chng CHU K C KINH THNH LN HAI (xem trang vi-vii) y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. 4

c li ton b sch ny ln th hai trong mt ln c. Lp dn cc ch chnh v vit mt cu din t mi ch . 1. Ch ca n v ng vn th nht 2. Ch ca n v ng vn th hai 3. Ch ca n v ng vn th ba 4. Ch ca n v ng vn th t 5. Vn vn

GA-LA-TI ON 1
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I*
UBS4
Li thm hi 1:1-5 1:1-5

NKJV
Cho mng 1:1-5

NRSV
Li thm hi 1:1-2 1:3 1:4-5

TEV
Li thm hi 1:1-5

JB
Li thm hi

Khng c Tin Lnh no khc 1:6-9 1:10 Phao-l tr thnh S nh th no 1:11-12 1:13-17

Ch c mt Phc m 1:6-10

S bi o ca ngi Gala-ti 1:6-10

Phc m duy nht 1:6-9 1:10

Li cnh bo 1:6-10

S ku gi vo chc v S 1:11-17

S xc minh ca Phao-l v quyn S ca mnh 1:11-12 1:13-17

Phao-l tr thnh S nh th no 1:11-12 1:13-14 1:15-19

S ku gi ca Cha 1:11-24

Lin lc ti Gi-ru-sa-lem 1:18-24 1:18-24 1:18-24 1:20 1:21-24

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON _______________________ * Mc d khng c linh cm, vic phn on v cu l cha kha hiu v theo di tng nguyn thy ca tc gi. Mi bn dch hin i u c phn phn on v tm tt on. Hin nhin, cu 1-5, 6-10, 11-17, v 18-24 l nhng n v t tng (nhng phn on). Mi on c mt ch , mt l tht, mt tng trng tm. Mi bn dch c cch chia on c bit ring ca n c ng li cc ch ny. Khi c mt bn vn, hy t hi chnh mnh l bn dch no gip bn nm c ch qua li chia on v cu ca n. Lu cu trc ca bn TEV cu 1-5 chia thnh ba ti hay l ch trong khi cc bn dch khc ch l mt. Cn lu trong cu 6-10, cch bn dch UBS4 v TEV chuyn cu 10 thnh mt c lp. Nhng cu tm tt cng khc bit: UBS4, NKJV, v TEV trnh by nh th l m ch n Phc m; nhng bn NRSV v JB li hiu phn on nh l li cnh bo lin h n t gio. mi on, chng ta phi c Kinh thnh trc v tm cch xc nh cc ch (phn on) ca n, sau so snh s hiu bit ny vi cc bn dch hin i. Ch khi no chng ta hiu c nh ca tc gi nguyn thy bng cch theo di l lun v cch trnh by ca h, th chng ta mi tht s hiu c Kinh thnh. Ch c tc gi nguyn thy c linh cm- ngi c khng c quyn thay i hay b sung vo s ip. Tuy nhin, nhng ngi c Kinh thnh c trch nhim p dng nhng l tht c linh cm ny vo cuc sng hng ngy ca h. Lu rng tt c cc thut ng v nhng ch vit tt u c gii thch r rng trong Ph lc mt, hai, v ba.

y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. Cu 1-5, phn m u ca th gi ngi Ga-la-ti, n gin ch l mt cu trong ting Hy lp. B. Khng c li cm t Phao-l thng s dng (xem R-ma, I v II C-rinh-t, -ph-s, Phi-lp, C-l-se, I v II T-sa-l-ni-ca). Chi tit ny phn nh s cng thng gia Phao-l v nhng Hi thnh c cp. C. Cu 6-10 thit lp ch thn hc cho c sch. C th ni rng nhng cu ny cha ng tt c nhng yu t thn hc c pht trin sau . D. Ga-la-ti 1:11-2:21 thnh lp nn mt phn tiu s khi Phao-l bnh vc cho chc v S ca mnh v cng vi l Phc m ng rao ging. Khc Kinh thnh ny rt ging vi II C-rinh-t 10-13. E. Ga-la-ti 1:11-2:21 c chia thnh nhng phn nh sau: 1. Phao-l khng l thuc vo cc S- ti Gi-ru-sa-lem, 1:11-24. 2. Phao-l c Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem tha nhn, 2:1-10. 3. Mt v d v s bnh ng ca Phao-l, 2:11-21. F. Phn chnh ca l th cha ng trong 1:11-6:10. N c th chia thnh nhng phn nh sau: 1. Phao-l bnh vc chc v S ca mnh, 1:11-2:14. 2. Phao-l bnh vc l tht tn l trong Phc m m ng rao ging, 2:15-4:20. 3. Phao-l bnh vc cho nhng g c cha ng trong Phc m ca ng, 5:1-6:10. NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 1:1-5 1 Phao-l, lm s , chng phi bi loi ngi, cng khng nh mt ngi no, bn l bi c Cha Jsus Christ v c Cha Tri, tc l Cha, ng khin Ngi t k cht sng li, 2 cng ht thy anh em vi ti, gi cho cc Hi thnh x Ga-la-ti: 3 nguyn xin anh em c n in v s bnh an ban cho bi c Cha Jsus Christ, l Cha chng ta, 4 l ng ph mnh v ti li chng ta, hu cho cu chng ta khi i c ny, y theo mun c Cha Tri, l Cha chng ta, 5 nguyn Ngi c vinh hin i i v cng! A-men. 7

1:1 Phao-l Sau-l ngi Tt-s c gi l Phao-l ln u tin trong Cng-v 13:9. Chc hn l a s ngi Do thi ly hng c mt tn Do thi v mt tn Hy lp. Nu ng nh vy, th tn Sau-l l do cha m ng t cho ng, nhng cn ti sao tn Phao-l li thnh lnh xut hin trong Cng-v 13? C th l (1) nhng ngi khc bt u gi ng bng tn ny hay l (2) ng bt u t cp n mnh l nh hay l thp hn. Tn Hy lp, Paulos c ngha l nh. C vi gi thuyt tm cch l gii v ngun gc ca tn Hy lp ca Phao-l: (1) theo li truyn khu t th k th hai cho rng Phao-l thp, mp, hi u, chn vng king, chn my m v mt li c l l ngun gc ca tn gi ny da theo mt sch khng c kinh in xut x t T-sa-l-ni-ca c tn Phao-l v Thekla, hoc l (2) t nhng khc Kinh thnh Phao-l gi chnh mnh l k thp hn nht trong cc thnh bi v ng bt b Hi thnh trong Cng-v 9:1-2 (xem I C-rinh-t 15:9; -ph-s 3:8; I Ti-m-th 1:15). Mt s ngi xem s thp hn ny chnh l ngun gc ca danh hiu Phao-l t chn. Tuy nhin, trong mt sch nh Gala-ti, ni Phao-l nhn mnh tnh c lp v bnh ng vi mi hai S ti Gi-ru-sa-lem, y l iu dng nh khng th xy ra (xem II C-rinh-t 11:5; 12:11; 15:10). s S- xut pht t ng t Hy lp sai i (apostell). c Cha Gi-su chn mi hai ngi trong cc mn ca Ngi vi Ngi theo mt ngha c bit v gi h l cc S- (xem Luca 6:13). Danh t ny thng c dng ch c Cha Gi-su c c Cha Cha sai phi (xem Mathi- 10:40; 15:24; Mc 9:37; Lu-ca 9:48; Ging 4:34; 5:24, 30, 36, 37, 38; 6:29, 38, 39, 40, 57; 7:29; 8:42; 10:36; 11:42; 17:3, 8, 18, 21, 23, 25; 20:21). Theo cc ngun ti liu t ting Do thi, ch ny c dng ch mt ngi c sai phi nh l mt i din chnh thc cho mt ai , tng t nh l i s. Phao-l khng nh chc s ca mnh trong tt c nhng l th ca ng ngoi tr Phi-lp, I v II T-sa-l-ni-ca v Phi-l-mn. Phn on gii thiu ny l mt trong nhng s khng nh mnh m nht trong cc l th ca Phao-l v chc s ca ng, v hon cnh ti cc Hi thnh ny ni cc gio s gi c gng bc b Phc m m Phao-l rao ging bng cch tn cng c nhn ng. NASB khng c gi t con ngi hay l i din con ngi NKJV khng t con ngi hay l bi con ngi NRSV khng c gi bi s sai phi hay l thm quyn con ngi TEV khng n t con ngi hay l cc cch thc ca con ngi JB khng l thuc vo thm quyn hay l s b nhim ca con ngi Chi tit ny nhn mnh mt trong nhng trng tm ca Phao-l l chc S ca ng n t Thn linh ch khng phi c ngun gc t con ngi. Cc gio s gi c th vin dn rng Phao-l nhn lnh Phc m t: (1) mi hai S ti Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 9:19-22); hay l (2) t Hi thnh m, nhng sau khn kho thay i Phc m m ng nhn lnh. Lin h n iu ny th Phao-l phi bnh vc chnh mnh, bi v chnh Phc m ch khng phi chc v hay l danh d ca ng b tn cng (xem II C-rinh-t 10-13). bn l bi c Cha Jsus Christ v c Cha Tri, tc l Cha Lu s khng nh mnh dn ca Phao-l rng ng nhn lnh s khi th v ni dung Phc m t chnh c Cha Gi-su (xem 1:17). Mc d Phao-l khng ph hp so vi tiu chun ca chc S trong Cng-v 1:21-22, ng tin rng ng c Cha ku gi thi hnh cng tc c th ny (S- cho dn ngoi). Gi-su c ngha l c Gi-h-va gii cu (xem Ma-thi- 1:21). Trong Tn c, khi t ny ch s dng ring mt mnh, n nhn mnh n nhn tnh ca c Cha Gi-su (xem -ph-s 4:21). Christ l tng ng vi ch Do thi Mt-si-a hay l ng c Xc Du, nhn mnh n li ha trong Cu c v mt ng sp n c linh cm, c ku gi cch c bit em n Thi i Mi ca s cng chnh. Gi-su Christ v c Cha Cha c lin kt bi mt GII T (PREPOSITION) l cch m tc gi Tn c dng khng quyt thn tnh y trn ca ng Christ; chi tit ny xut hin trong c cu 1 v cu 3 (xem I T-sa-l-ni-ca 1:1; 3:11; II T-sa-l-ni-ca 1:2,12; 2:16). 8

c Cha Tri l Cha, khng c ngha v gii tnh, th h hay l xut hin trc theo trnh t; nhng ch quyn lnh o, mi lin h gia nhng c nhn vi nhau trong gia nh Do thi. CH C BIT: C CHA CHA Cu c gii thiu mt hnh nh quen thuc gn gi ca c Cha Tri: l hnh nh ngi Cha: (1) Quc gia Do Thi thng c gi l con ca c Gi-h-va (-s 11:1; Ma-la-chi 3:17); (2) ngay c trc trong sch Phc truyn Lut l k th hnh nh c Cha Tri l Cha cng c s dng (1:31); trong Phc truyn on 32 Y-s-ra-n c gi l con ci ca Ngi v Cha c gi l Cha ca cc ngi; (4) hnh nh ny cng c nu trong Thi thin 103: 13 v pht trin thm trong Thi thin 68:5 (cha ca k m ci); v (5) hnh nh ny cng rt thng dng trong cc sch tin tri (-sai 1:2; 63:8; Y-s-ra-n l con trai, v c Cha Tri l Cha, 63:16; 64:8; Gi-r-mi 3:4, 19; 31:9). Cha Jsus s dng ting A-ram, c ngha l trong nhiu ch khi ch Cha xut hin trong ting Hy lp Pater th n din t ch Abba trong ting A-ram (14:36). Nhng t ng nh Ba hay Cha cho thy s thn mt ca Cha Jsus vi c Cha Cha; Vic Cha by t s thn mt ny cho cc mn khuyn khch chng ta cng nn c mi lin h ring mt thit vi c Cha Cha. T Cha ch c dng cho c Gi-h-va trong Cu c, nhng Cha Jsus dng n thng xuyn v dng nhiu ni. Khi nim ny l mt s mc khi quan trng cho mi lin h mi ca chng ta vi c Cha Tri qua Cha Jsus Christ (xem Ma-thi- 6:9). Cn phi ghi nh rng Cha l mt n d v gia nh ch khng c ngha ch th h hay l hin din t trc. Khng c lc no m c Cha Cha, c Cha Con v c Thnh Linh li khng hip mt. Xem ch c bit: c Cha Tri Ba Ngi trong Ga-la-ti 4:4. ng khin Ngi t k cht sng li Phao-l nhn mnh rng chnh c Cha Cha l ng em c Cha Gi-su khi s cht. C c Cha Cha v c Cha Con ban cho ng Phc m. Phaol c th tuyn b rng ng c ku gi bi Cha Phc Sinh trong khi mi hai S ti Gi-ru-salem th c ku gi khi c Cha Gi-su vn cn ti th, nhng im ny c th l din gii qu xa khi cm t. Trong a s cc phn on Kinh thnh u cho bit chnh c Cha Cha em c Cha Gi-su khi s cht v bi ban cho c Cha Gi-su s chng nhn thin thng cho chc v ca Ngi (xem II C-rinh-t 4:14; Cng-v 2:24; 3:15; 10:40; R-ma 6:4; I Phi-e-r 1:21). Trong R-ma 8:17 cho bit c Thnh Linh l ng em c Cha Gi-su ln khi s cht. Tuy nhin, trong Ging 10:17-18, c Cha Con qu quyt rng chnh Ngi hy sinh chnh mng sng mnh v sau nhn li s sng mt ln na (sng li). Cc chi tit ny by t s linh ng huyn nhim gia cng tc ca nhng thn v ca c Cha Tri Ba Ngi. 1:2 cng ht thy anh em vi ti Tht l tic cho nhng ngi hc Kinh thnh ngy nay v Phao-l khng k tn nhng ngi bn ng hnh vi ng, v iu ny c th gip xc nhn mt trong hai gi thuyt lin quan n i tng nhn th. Gi thuyt Min Bc Ga-la-ti tp trung vo sc tc Ga-la-ti trong khi gi thuyt Min Nam Ga-la-ti th ch trng vo tnh hnh chnh Ga-la-ti ca quc La m. Phao-l khng cp bn ng hnh ca ng l Ba-na-ba (chuyn truyn gio th nht) hay l Ti-m-th v Si-la (chuyn truyn gio th hai). Tn Ba-na-ba c xut hin ba ln trong sch Ga-la-ti m ch v chuyn truyn gio th nht v bi , m ch thi im xut hin sm. Phao-l dng ch anh em thng xuyn trong th ny (xem 3:15; 4:12; 5:11; 6:18), c l bi v s ip ca ng cho nhng Hi thnh ny rt nghim khc, cng khai ln n thm ch n mc tranh u. Ngoi ra, Phao-l thng hay gii thiu ch mi vi ch cc anh em.

 gi cho cc Hi thnh x Ga-la-ti Mt ln na, a im chnh xc ca nhng Hi thnh ny vn khng xc nh. Mt s ngi qu quyt rng v tr Min Bc Ga-la-ti (xem I Phi-e-r 1:1), v xc nh thi im ca th tn ny khong gia nhng nm 50 sau Cha. Cng-v 26:6 v 18:23 c gii ngha nh l bng chng Phao-l ging o ti khu vc ny. Mt s ngi khc l gii rng Ga-la-ti l mt tnh ca quc La m, bao trm mt vng rng ln hn khu vc c cp trong Cng-v 13-14 v do m ch n chuyn truyn gio th nht ca Phao-l v Ba-na-ba. iu ny xc nh thi im ca th Ga-la-ti vo khong cui nhng nm 40 sau Cha, c trc ch khng cng lc vi Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem trong Cng-v 15. 1:3 nguyn xin anh em c n in v s bnh an Li cho thm thng thng trong th loi th t ca ngi Hy lp l ch charein. Phao-l c im c trng l hay i ch charein ny vi mt c ng C-c-Gio pht m tng t l charis c ngha l n in. C nhiu ngi cho rng Phao-l lin kt li cho thm c ngha n in trong ting Hy lp vi li cho bnh an [shalom] trong ting Do thi. Mc d y l mt gi thuyt hp dn, nhng c l n ging gii qu nhiu v cm t gii thiu thng thng trong nhng th tn ca Phao-l. V phng din thn hc, c im th v cn phi lu l n in c trc s bnh an. Cha ch Hy lp kurios c ngha tng t vi ch Do thi adon. C hai u c dng theo ngha ngi, cha, ch, chng hay l Cha (xem Sng-th K 24:9; Xut -dp-t K 21:4; II Sa-mun 2:7; and Ma-thi- 6:24; Ging 4:11; 9:36). Tuy nhin, n cng m ch n c Cha Gi-su nh l ng c c Cha Tri sai phi, ng Mt-si-a (xem Ging 9:38). Cch s dng ch ny trong Cu c (adon) n t thi lng l ca ngi Do thi khi phi xng n danh hiu c Cha Tri trong giao c, c Gi-h-va, l dng NGUYN NHN (CAUSATIVE FORM) ca ng t th, l trong ting Do thi (xem Xut -dp-t K 3:14). H s phm phi iu rn, Ngi ch ly danh Gi-h-va c Cha Tri m lm chi (xem Xut -dp-t K 20:7, Phc-truyn Lut-l K 5:11). H cho rng khi h khng pht m ch ny, th h khng th phm iu rn. Do , ngi Do thi thay th bng ch Do thi adonai, c ngha tng t ging nh ch Kurios (Cha) trong ting Hy lp. Cc tc gi Tn c, s dng ch ny m t thn tnh y trn ca ng Christ. Cm t c Cha Gi-su l Cha l s xng nhn c tin cng khai v nghi thc bp-tem ca Hi thnh ban u (xem R-ma 10:9-14). 1:4 Chui nhng cm t ny lm sng t ba kha cnh chnh trong s ip phc m ca Phao-l. Phao-l m rng phn gii thiu by t ba im quan trng nht ca cng tc v con ngi Gi-su Na-xa-rt. Ba im chnh ny l: (1) s cht thay ca Ngi cho chng ta (xem R-ma 4:25; 5:6,8; I C-rinh-t 15:3; II C-rinh-t 5:14,21); (2) cm t ch s khai m thi i mi ca ng Mt-si-a TH NG T TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE VERBAL FORM) c ngha l Ngi, chnh Ngi, ch trong mt ln dt khot em chng ta ra khi thi k giai c ny. Gian c c t V TR NHN MNH (EMPHATIC POSITION) chuyn ti i gian c, v thn ny (xem Ging 12:31; II C-rinht 4:4; -ph-s 2:2-7). Khi nim ca ngi Do thi v hai thi k: thi k gian c trong hin ti v thi k sp n do ng Mt-si-a ca c Cha Tri em li c trnh by trong Ma-thi- 12:32; 13:39; 28:20 v nhng khc Kinh thnh khc trong Tn c. D rng c Cha Gi-su m ra thi i mi, nhng thi i mi vn cha c lm trn; v (3) Chc v ca Ngi l vng phc theo chng trnh ca c Cha Tri. Ngi n trn gian cht (xem Sng-th K 3:15; -sai 53:4,10; Mc 10:45; Ging 3:16; Cng-v 2:22-23; 4:27-28; II Ti-m-th 1:9; I Phi-e-r 1:20 v Khi-huyn 13:8). CH C BIT: I NY V I SP N Cc tin tri Cu c nhn tng lai qua s ko di ca hin ti. i vi h, tng lai s l s phc hi quc gia Y-s-ra-n trn phng din a l; tuy nhin h cng thy mt ngy mi (-sai

10

65:17; 66:22). Cng vi s lin tc khc t c Gi-h-va mt cch c ca con ci p-ra-ham (ngay c sau thi k lu y), th c mt khuynh hng mi pht trin trong th loi vn chng tn th ca ngi Do Thi xut hin trong thi k gia hai giao c (nh cc sch H-nc, IV E-x-ra, II Ba-rc). Cc tc phm ny bt u a ra s khc bit gia hai thi k: thi k gian c i ny thng tr bi Satan, v thi k cng bnh sp n iu khin bi Thnh Linh v c m mn bi ng Mtsi-a (thng l mt chin binh dng mnh). Trong kha cnh thn hc ny (lai th hc), th c mt s pht trin r rng. Cc nh thn hc gi l s mc khi tim tin (progressive revelation). Tn c c khng nh v th gii mi c tht trong hai thi k ny (thuyt nh nguyn thi gian) (temporal dualism): Cha Jsus Ma-thi- 12:32 Ma-thi- 13:22, 29 Phao-l R-ma 12:2 I C-rinh-t 1:20; 2:6,8; 3:18 II C-rinh-t 4:4 Ga-la-ti 1:4 -ph-s 1:21; 2:1, 7; 6:12 I Ti-m-th 6:17 II Ti-m-th 4:10 Tt 2:12 Th H-b-r 1:2 6:5 11:3

Mc 10:30 Lu-ca 16:8 Lu-ca 18:30 Lu-ca 20:34-35

Trong thn hc Tn c, hai thi k ny ca ngi Do Thi trng lp nhau bi v nhng li tin bo v hai ln n ca ng Mt-si-a khng c trng ch v cng khng c ch y . S nhp th ca Cha Jsus lm trn li tin tri trong Cu c v s khi u ca thi k mi. Tuy nhin, Cu c cng by t Ngi n nh mt Quan n hay ng chinh phc, th nhng Ngi n ln u tin nh l mt ngi y t Khn kh (-sai 53), khim nhng v nhu m (Xa-cha-ri 9:9). Ngi s tr li vi quyn php theo nh Cu c tin bo (Khi huyn 19). S hon thnh theo hai giai on ny khin Vng quc ca Ngi hin din (c ng quang), nhng s cn n trong tng lai (cha hon ton y trn). y l s ging co ca Tn c v khi nim , nhng cha! 1:5 nguyn Ngi c vinh hin i i v cng Thng thng trong nhng tc phm ca Phao-l, li chc tng Cha c chia nh xen vo vn mch bi v s oai nghi ca c Cha Tri. Thng th nhng i t trong cc tc phm ca Phao-l khng r m ch cho ch t hay l danh t no. Trong a s cc trng hp ny, cc I T S T GING C (MASCULINE SINGULAR PRONOUNS) ch v c Cha Cha. vinh hin Trong Cu c, ch Do thi thng thng nht ch s vinh hin l (kabod) c ngun gc l mt t thng mi, cp n vic s dng mt ci cn, n mang ngha nng hay l c trng lng. Ngun gc ny by t ngha c trng lng, c gi tr. Thng thng th khi nim s sng, vinh quang (Shekinah m my vinh quang xut hin cng vi dn s trong thi k lu lc ni ng vng) c kt hp chung vi ch by t s oai nghi ca c Cha Tri. Ch c Ngi l xng ng v ng tn qu. Cha qu rng ngi cho nhn loi sa ng chim ngng. Ch qua ng Christ th con ngi mi c th thc s bit c Cha Tri (xem Gi-r-mi 1:14; Ma-thi- 17:2; H-b-r 1:3). Ch vinh hin c v hi m h: (1) n c th tng t nh s cng chnh ca c Cha Tri; (2) n c th m ch n s thnh khit hay l hon ho ca c Cha Tri; (3) n cng c th m ch n nh tng ca c Cha Tri dng nn con ngi (xem Sng-th K 1:26-27; 5:1; 9:6) m sau b h hoi bi s ni lon ca con ngi (xem Sng-th K 3:1-22).

11

 A-men y l bin th ca ch c tin ting Do thi trong Cu c (emeth, xem Ha-ba-cc 2:4). T nguyn ca ch ny l vng vng hay l chc chn. Tuy nhin, s thay i n ca ch ny c tha nhn (xem II C-rinh-t 1:20): c dng theo cch hnh bng ch mt ai trung tn, trung thnh, ng tin cy (xem Robert B. Girdlestone, Synonyms of the Old Testament, trang 102-106). CH C BIT: CH AMEN I. CU C A. Ch Amen ly t ch H-b-r c ngha l l tht (emeth) hay tnh chn tht (emun, emunah), c tin hay s thnh tn. B. Gc ca ch ny ly t hnh nh ca mt ngi c th ng vng chc. i lp vi n l mt ngi khng vng vng, b trt ng (Phc truyn 28:64-67; 38:16; Thi thin 40:2; 73:18; Gir-mi 23:12) hay l vp ng (Thi thin 73:2). T cch dng theo ngha en ny, t ng ny pht trin m rng theo cch tru tng hn vi ngha thnh tn, trung thnh, ng tin cy (Sng th k 15:16; Ha-ba-cc 2:4). C. Cc cch dng c bit khc: 1. Mt ct tr, II Cc Vua 18:16 (I Ti-m-th 3:15) 2. S xc nhn, Xut -dp-t k 17:12 3. S vng chi, Xut -dp-t k 17:12 4. S vng bn, -sai 33:6; 34:5-7 5. S tht, I Cc Vua 10:6; 17:24; 22:16; Chm ngn 12:22 6. S vng vng, II S k 20:20; -sai 7:9 7. Tin cy (lut php) Thi thin 119:43, 142, 151, 168 D. Trong Cu c, hai t ng H-b-r khc c dng ch mt c tin sng ng: 1. Bathach, tin cy 2. Yra, kinh s, knh trng, th phng (Sng th k 22:12) E. T ngha tin cy hay ng tin pht trin cch dng trong nghi l ch s xc tn mt li ni tht hay ng tin ca mt ngi (Phc truyn 27:15-26; N-h-mi 8:6; Thi thin 41:13; 70:19; 89:52; 106:48). F. Cha kha thn hc hiu ngha t ng ny khng nm s trung thnh ca con ngi m l s thnh tn ca c Cha Tri (Xut 34:6; Phc truyn 32:4; Thi thin 108:4; 115:1; 117:2; 138:2). Nim hy vng duy nht ca con ngi sa ng l s trung thnh trong giao c thnh tn thng xt ca c Gi-h-va v li ha ca Ngi. Nhng ngi nhn bit c Gi-h-va s tr nn ging Ngi (Ha-ba-cc 2:4). Kinh thnh l lch s v l quyn sch ghi li th no Cha phc hi nh tng ca Ngi ni con ngi (Sng th k 1:26-27). S cu ri phc hi kh nng con ngi kt ni mi tng giao mt thit vi c Cha Tri. l l do ti sao chng ta c to dng nn. II. TN C A. Trong Tn c, cch thng thng s dng ch amen l li kt xc nhn s ng tin cy ca mt cu ni trong nghi l (I C-rinh-t 14:16; II C-rinh-t 1:20; Khi huyn 1:7; 5:14; 7:12). B. Mt cch dng thng thng khc trong Tn c l kt thc li cu nguyn (R-ma 1:25; 9:5; 11:36; 16:27; Ga-la-ti 1:5; 6:18; -ph-s 3:21; Phi-lp 4:20; II T-sa-l-ni-ca 3:18; I Tim-th 1:17; 6:16; II Ti-m-th 4:18). C. Cha Jsus l ngi duy nht s dng t ng ny (thng l lp li) m u mt cu ni quan trng (Lu-ca 4:24; 12:37; 18:17, 29; 21:32; 23:43). D. T ng ny c dng lm danh hiu cho Cha Jsus trong Khi huyn 3:14 (C th l danh hiu c Gi-h-va trong -sai 65:16). E. Khi nim s thnh tn hay c tin, s ng tin cy hay tin cy c din t qua t ng Hy-lp pistos hay pistis, l ch c dch sang ting Anh l tin cy, c tin, tin tng (trust, faith, believe). 12

BN NASB 1:6-10 6 Ti ly lm l cho anh em vi b ng gi anh em bi n c Cha Jsus Christ, ng theo tin lnh khc. 7 Tht chng phi c tin lnh khc, nhng c my k lm ri tr anh em, v mun nh Tin Lnh ca ng Christ. 8 Nhng nu c ai, hoc chnh chng ti, hoc thin s trn tri, truyn cho anh em mt tin lnh no khc vi Tin Lnh truyn cho anh em, th ngi y ng b a-na-them! 9 Ti ni ri, nay li ni ln na: Nu ai truyn cho anh em mt tin lnh no khc vi Tin Lnh anh em nhn, th ngi y ng b a-na-them! 10 Cn by gi, c phi ti mong ngi ta ng chu ti hay l c Cha Tri? Hay l ti mun p lng loi ngi chng? V bng ti cn lm cho p lng loi ngi, th ti chng phi l ti t ca ng Christ. 1:6 Ti ly lm l Thay cho li cm t thng thy trong nhng tc phm ca Phao-l. Phao-l quan st vi s kinh ngc rng nhng tn hu Ga-la-ti d dng b cc gio s gi dn d khi tnh cht thun ty, n gin, uy quyn ca Phc m xng cng bnh bng c tin. vi C th c hai ngha ti y: (1) khng lu sau khi h tin nhn Phc m m Phao-l rao ging, hay l (2) khng lu sau khi cc gio s gi n. b ng t ny TH HIN TI (PRESENT TENSE) m ch rng nhng tn hu ngi Ga-la-ti ang trong qu trnh xoay b nim tin. Xoay khi l mt ch qun s ch s ni lon. Lu n s nhn mnh kha cnh c nhn trong vic xoay khi c Cha Tri bng vic khc t Phc m m Phao-l rao ging. Xoay khi c th l dng NG T TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE VERBAL FORM) nhng theo mt ngha rng hn (xem 3:1ff. v 5:7) th li m ch TH TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE FORM). Chi tit ny nhn mnh rng mc d cc gio s gi xi gic s thay i, nhng chnh cc tn hu Ga-la-ti sn lng hng ng. ng gi anh em bi n c Cha Jsus Christ Cm t gi anh em thng m ch n c Cha Cha lm u (xem R-ma 8:30; 9:24; I C-rinh-t 1:9). y l im quan trng bi v khi thm vo cm t ca ng Christ th bn vn pht sinh nan . Cm t ny khng c trong bn giy ci P46, nhng li xut hin trong bn giy ci P51 cng nh cc bn chp tay , A, B, K v P. y c th l mt chi tit b tc lm sng t rng chnh c Cha Cha l ng ku gi chng ta qua ng Christ. Cn phi lp li chi tit ny: c Cha Tri lun lun khi u trong s cu ri nhn loi (xem Ging 6:44,65; R-ma 9; -ph-s 1:3-14). ng theo tin lnh khc Khc [heteros] i khi c dng theo ngha mt loi khc (xem II C-rinh-t 11:4). Cu 7 c s dng ch allos; n c th dch l mt ci khc nhng cng loi trong cng mt b. Tuy nhin, trong ting Hy lp Koine, nhng ch ny tr nn ng ngha v chng ta khng nn qu nhn mnh n s khc bit. Theo vn mch ti y, r rng Phao-l s dng c hai t vi mc ch by t s khc bit. 1:7 NASB tht ra khng phi l mt phc m khc NKJV khng phi l phc m khc NRSV khng phi c mt phc m khc TEV khng c mt phc m khc JB khng phi c nhiu hn mt phc m Khng c hai Phc m, d rng Phc m chn tht thng b xuyn tc. Bn dch KJV 2:7 thng c gii ngha nh l m ch n hai Phc m, mt cho ngi ngoi, mt cho ngi Do thi. y l mt hm sai lc, n c th l s pht biu ca cc gio s gi. 13

 NASB ch c nhng k xch ng anh em NKJV nhng c nhng ngi ph ri anh em NRSV nhng c nhng ngi lm anh em bi ri TEV c nhng ngi lm anh em bt an JB ch c nhng k gy ri trong vng anh em Gy phin m ch n hnh ng ch ging nh s ni lon qun s. Cc gio s gi trong cu 5:12 dng s nhiu, nhng c l trong 5:7 v hai ln cp trong 5:10 l ch ngi lnh o ca nhm cc gio s gi ny v dng s t. Nhng ngi ny b gi l nhng ngi xch ng qun chng trong 5:12. Nhiu ngi cho rng nhng ngi Ga-la-ti ch trng Do Thi ho ng ngha vi nhng ngi Pha-ri-si nhp o hay l cc thy t l trong Cng-v 15:1,5,24. H nhn mnh n s cn thit tr thnh ngi Do thi trc khi c th tr thnh mt C-c Nhn. Nhng ngi ch trng Do Thi ho nhn mnh Lut Php Do thi by t qua cc im: (1) s cn thit phi lm l ct b (xem 2:3-4; 5:1; 6:12-15); (2) gi nhng ngy l c bit (xem 4:10); v (3) c th l km theo vic gi nhng lut l thc phm dn n s xung t gia Phao-l v Phi-e-r (xem 2:11-14). y c l cng l nhm gio s gi c cp trong II C-rinh-t 11:26 v II T-sa-l-ni-ca 2:14-16. Nan h gy ra khng phi v h chi b v th trung tm ca ng Christ trong s cu ri, nhng bi v h i hi vng gi Lut Php Mi-se to nn s ln ln gia n in v c gng ca con ngi. Giao c Mi khng da vo cng c ca con ngi (xem Gi-r-mi 31:31-34; -x-chi-n 36:27-38). NASB v mun bin i phc m ca ng Christ NKJV, NRSV v mun xuyn tc phc m ca ng Christ TEV v c gng thay i phc m ca ng Christ JB mun thay i Tin Mng ca ng Christ Bp mo l ngha ca ch o ngc dng TH BT NH V HN (AORIST INFINITIVE) cng c th l mt ch qun s. Mc d o c l mt yu t quan trng ca Phc m, nhng n lun lun theo sau s cu ri. o c khng t trc s cu ri nh nhng ngi ch trng Do Thi ho khng nh (xem -ph-s 2:8-9 & 10). Phc m ca Phao-l l ng Christ, v tr nn ging nh ng Christ; Phc m ca h l vic lm cng c (theo Lut Php Mi-se) ri mi n s cng chnh ca c Cha Tri trong ng Christ. 1:8 Nhng nu c y l CU IU KIN BC BA(THIRD CLASS CONDITIONAL SENTENCE) vi TH CU KHN TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE SUBJUNCTIVE) trnh by mt hon cnh c tnh gi nh (xem II C-rinh-t 11:3-4). Phao-l qu quyt rng nu ngay c ng hay l mt thin s t tri rao ging mt Phc m no khc th ng b on xt v phn cch khi c Cha Tri. NASB k b nguyn ra NKJV k b nguyn ra NRSV k b nguyn ra TEV cu cho k b x pht ni a ngc JB k b nh ti Nguyn ra (anathema, xem Ma-thi- 18:7; R-ma 9:3; I C-rinh-t 12:3; 16:22) c th phn nh ch Do thi herem c dng theo ngha cng hin iu g cho c Cha Tri. Herem pht sinh t mt n tiu cc ca trng hp thnh Gi-ri-c b ph cho s hu dit ca c Cha Tri (xem Gi-su 6-7). S ra s ca c Cha Tri l mt h qu t nhin khi con dn Ngi vi phm giao c (xem Phctruyn Lut-l K 27:11-26). Tuy nhin, Phao-l dng ch ny vi ch by t tnh nghim trng ca Phc m cc gio s gi ny bng cch ph thc h cho a ngc. Trong phng din c php, cu 8 v 9 l cp sng i. Tuy nhin CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITION SENTENCE) 14

trong cu 8 by t mt hnh ng c th, trong khi CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITION SENTENCE) ca cu 9 trnh by mt hnh ng ch nh trong hin ti. 1:9 Ti ni ri y l dng CH NH CH NG HON THNH S NHIU (PERFECT ACTIVE INDICATIVE PLURAL), m ch n s ging v dy trc t on truyn gio ca Phao-l. mt tin lnh no khc vi Tin Lnh anh em nhn ng t tip nhn dng CH NH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) l mt thut ng trong nhng tc phm ca cc hc gi Do thi nm trong cc li truyn khu, m ch rng Phao-l ang truyn li s rn dy (xem I C-rinh-t 15:3), nhng theo vn mch th li c nhn mnh rng ng khng tip nhn li truyn khu t con ngi. tr thnh mt C-c Nhn th ngi phi tip nhn v tin nhn Phc m (xem Ging 1:12). S ci o C-c-Gio c ba phng din, u l quan trng: 1. Tip nhn c Cha Gi-su cch c nhn 2. Tin nhn nhng l tht Tn c ni v Ngi 3. Sng cuc i ging nh Ngi C mt s iu cn phi lm r: nhng im trng yu trong Phc m ca Phao-l n trc tip t c Cha Gi-su. Phao-l nghin ngm v khai trin cc im ny trong nhiu nm trc khi ng ving thm Hi thnh cng vi cc lnh o ti Gi-ru-sa-lem (xem Ga-la-ti 1:18; 2:1). Nhng Phao-l hc hi nhiu v nhng li phn v vic lm ca c Cha Gi-su t nhng ngi trc tip thy Ngi: (1) nhng ngi ng bt b lm chng cho ng; (2) ng thy v nghe s bnh vc ca -tin (xem Cng-v 7:58); (3) A-na-nia lm chng cho ng (xem Cng-v 9:10-19); (4) ng ving thm Phi-er trong 15 ngy (xem 1:18). Ngoi ra, Phao-l cng trch dn t nhiu tn iu hay l cc bi thnh ca ca Hi thnh ban u trong nhng tc phm ca ng (xem 1:4-5; I C-rinh-t 15:3-4; -ph-s 5:14; Phi-lp 2:6-11; C-l-se 1:15-20; I Ti-m-th 3:16); cng nh cp n nhng truyn thng C-cGio nhiu ln (xem I C-rinh-t 11:2; II T-sa-l-ni-ca 3:6). Phao-l ni n nhng im c th trong bo v bi v c s t co t cc gio s gi. 1:10 Cn by gi, c phi ti mong ngi ta ng chu ti hay l c Cha Tri? y l s pht trin v tip ni ca ch khi u t 1:1. Cc li mnh m ca Phao-l i vi cc gio s gi chng t rng ng khng c gng ly lng con ngi m dng nh y l im m cc gio s gi vu co. C l Phao-l b ch trch bi li tuyn b ng tr nn mi cch cho mi ngi tng t nh trong I C-rinh-t 9:19-27; Cng-v 21:17-26. Li tuyn b ny b din gii sai lc: (1) nhn nhng vi vn ho ngoi gio hay l (2) ng rao ging hai s ip Phc m, mt cho ngi Do thi v mt d nghe hn cho ngi ngoi. V bng cu 10 l CU IU KIN BC HAI (SECOND CLASS CONDITIONAL SENTENCE) din t ngc li vi s tht. M rng thm, cu ny c th din gii nh sau: Nu ti vn cn c gng ly lng con ngi, iu ny khng ng, th ti khng phi l y t ca ng Christ, nhng ti l y t Ngi. ti cn lm cho p lng loi ngi c nhiu bn lun v ngha ca ch vn cn trong cu ny. Liu chi tit ny c m ch rng ng cha tng ly lng con ngi hay y l li th nhn rng khi cn l ngi Pha-ri-si nhit thnh ng tng c gng ly lng con ngi (nhng ngi Pha-ri-si, xem 1:14)? ti chng phi l ti t ca ng Christ y l m ch n s dy d ca ng Christ rng khng ai c th hu vic hai ngi ch (xem Ma-thi- 6:24). Phao-l c th s dng ch y t m ch rng (1) c Cha Gi-su l Ch v ng l n l ca Ngi; hay l (2) mt tc hiu cao trng c t trong Cu c c dng ch v Mi-se (xem Phc-truyn Lut-l K 34:5; Gi-su 8:31,33), Gi-su (xem Gi-su 24:29; Cc Quan Xt 2:8), v a-vt (xem II Sa-mu-n 7:5; li ta ca Thi-thin 18). 15

BN NASB 1:11-17 11 Hi anh em, ti ni cho anh em rng, Tin Lnh m ti truyn, chng phi n t loi ngi u; 12 v ti khng nhn v cng khng hc Tin Lnh vi mt ngi no, nhng nhn ly bi s t ra ca c Cha Jsus Christ. 13 V, anh em nghe lc trc ti theo gio Giu-a, cch c x ca ti l th no, ti bt b v ph tan Hi thnh ca c Cha Tri qu chng; 14 ti tn ti trong gio Giu-a hn nhiu ngi cng tui cng nc vi ti, ti l ngi st sng qu i v cu truyn ca t ph ti. 15 Nhng khi c Cha Tri, l ng ring ti ra t lc cn trong lng m, v ly n in gi ti, vui lng 16 by t Con ca Ngi ra trong ti, hu cho ti rao truyn Con ra trong ngi ngoi o, th lp tc ti chng bn vi tht v mu. 17 Ti cng khng ln thnh Gi-ru-sa-lem, n cng nhng ngi lm s trc ti, song ti i qua x A-ra-bi; sau ri tr v thnh a-mch. 1:11-2:14 y l n v ng vn m trong Phao-l bnh vc cho chc S cng vi Phc m ng rao ging. 1:11 NASB bi v ti mun anh em bit rng NKJV nhng ti mun lm cho anh em r NRSV bi v ti mun cho anh ch em bit rng TEV ti trnh by cho cc anh em JB S tht l ti mun cho cc anh em nhn thc iu ny Bn KJV dch cm t ny l Ti chng nhn cho anh em din t cm t ny nh mt thut ng (xem I C-rinh-t 15:1). 1:11-12 Tin Lnh m ti truyn y l m u cm t lp li s ph nhn i trong 1:1. Phao-l khng nh rng s ip ca ng khng c ngun gc t con ngi (xem II T-sa-l-ni-ca 2:13; II Phi-er 1:20-21). ng cn qu quyt thm rng ng khng nhn n t mt ngi no, nhng ng c dy t khi tng t c Cha Gi-su Christ (xem -ph-s 3:2-3). ng k iu ny n ba ln trong hai cu 11-12. 1:12 ca c Cha Jsus Christ y c th l dng CH NG S HU CCH (SUBJECTIVE GENITIVE CASE) nhn mnh c Cha Gi-su nh l mt tc nhn ca s mc khi hoc l dng B NG S HU CCH (OBJECTIVE GENITIVE CASE) nhn mnh c Cha Gi-su nh l ni dung ca s mc khi. 1:13 V, anh em nghe lc trc ti theo gio Giu-a, cch c x ca ti l th no Khng r l nhng Hi thnh ny c nghe nh th no: (1) n l kin thc ph thng; (2) Phao-l chia x vi h; hay l (3) cc gio s gi c cp bng gi n cuc i trc y ca Phao-l. Do Thi Gio dng nh m ch n ch thuyt ca nhng ngi Pha-ri-si (xem Cng-v 26:4-5). Sau s sp ca thnh Gi-ru-sa-lem vo nm 70 sau Cha bi Titus v tng La m, phe Pha-ri-si chuyn v thnh ph Jamnia. Nhm Sa-u-x hon ton b tiu dit v ch thuyt ca nhm Pha-ri-si pht trin thnh Do Thi Gio hin i. Phao-l cp vi iu v cuc i l ngi Pha-ri-si nhit thnh khi xa trong Phi-lp 3:4-6. NASB ti tng bt b qu sc ra sao NKJV ti tng bt b nh th no NRSV ti bt b tn bo 16

TEV ti bt b khng thng xt nh th no JB ti gy nhiu thit hi nh th no Th KHNG HON THNH c dng ti y cng c dng trong Cng-v 9:4, m ch n nhng vic lm ca Phao-l c lp i lp li c cp trong Cng-v 8:1-3; 22:20; v 26:10. y cng l nhng bi cnh tng qut m trong Phao-l chia x li lm chng c nhn ca mnh. Ring cm t qu sc c s dng theo li ni cng iu, xem ch c bit bn di CH C BIT: CCH DNG T GHP HUPER CA PHAO L Phao l c mt a thch c bit v vic to ra cc t mi khi s dng GII T huper trong ting Hy lp, c ngha l vt qua hay trn. Khi dng vi S HU CCH (GENITIVE, ABLATIVE) n c ngha l thay mt. N cng c ngha v hay lin h n nh ch peri (II C-rinh-t 8:23; II T-sa-l-ni-ca 2:1). Khi s dng vi I CCH (ACCUSATIVE) n c ngha l bn trn, vt qua, hay vt qu (xem sch ca A.T. Robertson, A Grammar of the Greek New Testament in the Light of Historical Research, trang 625-633). Khi Phao l mun nhn mnh mt khi nim, ng thng s dng GII T t trong mt t ghp. Sau y l bng lit k ca nhng cch Phao l s dng GII T ny trong cc t ghp: A. Hapax legomenon (c ngha l ch dng mt ln trong Tn c) 1. Huperakmos, mt ngi qua thi k sung mn nht ca cuc i, I C-rinh-t 7:36 2. Huperauxano, gia tng nhiu gp bi, II T-sa-l-ni-ca 1:3 3. Huperbaino, i qu hay vt qu, I T-sa-l-ni-ca 4:6 4. Huperkeina, vt qu, ln sang II C-rinh-t10:16 5. Huperekteina, vt qu, II C-rinh-t 10:14 6. Huperentugchano, cu thay, R-ma 8:26 7. Hupernikao, chin thng d dt, R-ma 8:37 8. Huperpleonazo, d dt vt qu, I Ti-m-th 1:14 9. Huperupsoo, tn cao tt bc, Phi-lp 2:9 10. Huperphroneo, c nhng tng cao, R-ma 12:3 B. T ch dng trong cc th tn ca Phao l. 1. Huperairomai, t nng mnh ln, II C-rinh-t 12:7; II T-sa-l-ni-ca 2:4 2. Huperballontos, vt mc, khng th o lng c, II C-rinh-t 11:23; (ch c PH T y, nhng dng NG T trong II C-rinh-t 3:10; 9:14; -ph-s 1:19; 2:7; 3:19) 3. Huperbole, qu mc, mt s lng bt thng, R-ma 7:13; I C-rinh-t 12:31; II C-rinh-t 1:8; 4:7,17; 12:7; Ga-la-ti 1:13 4. Huperekperissou, vt qu mi s o lng, -ph-s 3:20; I T-sa-l-ni-ca 3:10; 5:13 5. Huperlian, mc cao nht, tt bc, II C-rinh-t 11:5; 12:11 6. Huperoche, tuyt vi, ni bt xut chng, I C-rinh-t 2:1; I Ti-m-th 2:2 7. Huperperisseuo, y dy, y trn, R-ma 5:20 ( TRUNG CCH (MIDDLE VOICE), c y trn, y dy, II C-rinh-t 7:4) C. T Phao l dng v rt him khi c cc trc gi Tn c khc dng 1. Huperano, vt xa, -ph-s 1:21; 4:10; and H-b-r 9:5 (dng ch thm quyn cc thin thn) 2. Huperecho, tuyt diu, R-ma 13:1; Phi-lp 2:3; 3:8; 4:7; I Phi-e-r 2:13 3. Huperephanos, kiu cng, R-ma 1:30; II Ti-m-th 3:2 and Lu-ca 1:51; Gia-c 4:6; I Phi-e-r 5:5. Phao l l mt ngi y nhit huyt; mt khi iu g hay ngi no tt, th h hay iu rt tt, v khi iu g hay ngi no xu, th h hay iu cng rt xu. GII T ny m ng cho Phao l by t nhng cm xc cc ca mnh v ti li, bn ng, ng Christ v Phc m. Hi thnh ca c Cha Tri Ekklesia l t ghp t hai ch trong ting Hy lp ra khi v ku gi. Ch ny c s dng trong ting Hy lp Koine m t mi dng tp hp k c tp hp thnh ph 17

(xem Cng-v 19:32). Hi thnh chn dng ch ny bi v n c dng trong Septuagint l bn dch ting Hy lp ca Kinh thnh Cu c, thc hin vo khong nm 250 trc Cha ti th vin thnh ph Alexandria, Ai-cp. Ch Hy lp dch t ch qahal c dng trong cm t giao c hi chng ca Ys-ra-n (xem Dn-s K 20:4). Cc tc gi Tn c qu quyt rng h l nhng k c gi ra khi cch thing ling chnh l dn s ca c Cha Tri trong thi i ca h. H khng xem c s ct dt hon ton no gia dn s ca c Cha Tri trong Cu c v chnh h, dn s ca c Cha Tri trong Tn c. Chng ta cn phi khng nh rng Hi thnh ca c Cha Gi-su Christ chnh l dng di tht s theo Kinh thnh Cu c, ch khng phi Do Thi Gio hin i. Lu rng Phao-l cp n nhng Hi thnh a phng trong cu 1:2 v Hi thnh ph thng trong 1:13. Hi thnh c dng theo ba cch khc nhau trong Tn c: (1) cc Hi thnh t gia (xem Rma 16:5); (2) cc Hi thnh a phng trong khu vc (xem 1:2; I C-rinh-t 1:2); v (3) tt c thn th ca ng Christ trn trn gian (1:13; Ma-thi- 16:18; -ph-s 1:22; 3:21; 5:23-32). bt b v ph tan Cm ng t ny TH KHNG HON THNH, c ngha l hnh ng lp li trong qu kh. 1:14 ti tn ti trong gio Giu-a hn nhiu ngi cng tui cng nc vi ti Chi tit ny m ch n nhng tu sinh Do-Thi-Gio ng bn vi Phao-l ti Gi-ru-sa-lem. Khng ai nhit thnh hn nhng sinh vin thn hc nm u. S nhit thnh cho Lut Php Do-Thi-Gio v ang l s cng hin v nhit thnh m khng km theo hiu bit hay chn l (xem R-ma 10:2ff). ti l ngi st sng qu i v cu truyn ca t ph ti Ti y s dng cm t cc truyn thng l thut ng ch li truyn khu. Ngi Do thi tin rng li truyn khu ging nh Cu c, c c Cha Tri ban cho Mi-se trn ni Si-nai. Li truyn khu c cho l vy quanh, bo v v gii thch cho Cu c. V sau, cc li truyn khu trong hai b Babylonian v Palestinian Talmuds tr thnh lut, bin i thnh ch ngha hnh thc v vn ho dn gian thay v mi lin h c tin sng ng (xem -sai 29:13; C-l-se 2:16-23; II Ti-m-th 3:1-5). Xem ghi ch v cc truyn thng trong II T-sa-l-nica 2:15. 1:15 NASB nhng n khi c Cha Tri NKJV nhng n p c Cha Tri NRSV nhng n khi c Cha Tri TEV nhng c Cha Tri JB sau c Cha Tri Trong nhiu bn chp tay c xa ng tin cy, thay cho ch c Cha Tri, th li s dng I T GING C (MASCULINE PRONOUN) Ngi (xem cc bn chp tay P46 v B). Ch Theos [c Cha Tri] c xut hin trong cc bn chp tay , A, v D. Ngi c th l t nguyn gc v sau cc cc nh chp kinh thm vo ch theos lm r ngha cho i t khng r ngha ng trc . l ng ring ti ra t lc cn trong lng m, v ly n in gi ti Phao-l ang m ch n s ku gi ca mt s tin tri trong Cu c, c th l Gi-r-mi (xem Gi-r-mi 1:4-5, hay l y t ca c Gi-h-va trong -sai 49:1,5). ng cm nhn s ku gi thin thng bc vo chc v. y l mt cch khc qu quyt thm quyn v chc S ca Phao-l khng phi t con ngi (xem cu 1, 11-12). Khi nim c ku gi bi c Cha Tri c nhn mnh trong li chng c nhn ca Phao-l (xem Cng-v 9:1-19; 22:1-16; v 26:9-18). Mt s trong nhng on Kinh thnh cp n vic c tuyn chn r rng nht l t nhng tc phm ca Phao-l (xem R-ma 9 v -ph-s 1).

1:16 NASB, NKJV, JB

by t Con Ngi trong ti 18

NRSV, TEV by t Con Ngi cho ti By t [apocalupt], c dch l tit l trong cu 12 c ngha n gin l mt s chng nhn r rng hay l vn mn. Dng nh iu ny xy ra trn ng a-mch. Cm t trong ti c bn ci nhiu. Mt s ngi tin rng n c ngha c Cha Tri tit l c Cha Gi-su cho Phao-l trong khi nhng ngi khc ngh rng c Cha Tri by t c Cha Gi-su qua Phao-l. C hai u ng. Bn Revised English Bible dch kt hp c hai kh nng ny (tit l Con Ngi trong v qua ti). hu cho ti rao truyn Con ra trong ngi ngoi o Cm t trong ti tng ng vi trong dn ngoi. c Cha Tri ku gi Phao-l rao ging cho ngi ngoi (xem Cng-v 9:15; 22:15; 26:16-18; Ga-la-ti 2:9). Chng ta c c ch ethnic trong Anh ng t ch ngi ngoi o trong ting Hy lp. NASB ti lp tc khng bn bc vi tht v huyt NKJV ti lp tc khng hi vi tht v huyt NRSV ti khng trao i vi ngi no TEV ti khng tm n bt c ai nh hng dn JB ti khng dng li bn lun iu ny vi ngi no Chi tit ny dng nh m ch n giai on Phao-l hc hi ring trong x -rp (xem cu 17). Chng ta khng bit chc l ng hc trong bao lu hay l ng ti x -rp bao lu. Vng t c cp c l l vng quc Nabatean, rt gn vi thnh ph a-mch, v hng ng nam (xem II C-rinht 11:32). T cu 18 th c th l ng ti n ba nm (nhng khng chc chn). Mc ch n gin Phao-l cp n iu ny (chi tit ny b lc b trong sch Cng-v) l chng t rng ng khng tip nhn Phc m t cc S- ti Gi-ru-sa-lem, hay l c chnh thc ph chun bi Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem, nhng t c Cha Tri v bi c Cha Tri (xem cu 1,11-12). 1:17 n cng nhng ngi lm s trc ti Phao-l chc hn tha nhn quyn lnh o ca mi hai S , nhng ng khng nh s ng ng ca mnh vi h. BN NASB 1:18-24 18 K , mn ba nm, ti ln thnh Gi-ru-sa-lem, ng lm quen vi S-pha, v ti vi ngi mi lm ngy; 19 nhng ti khng thy mt s no khc, tr ra Gia-c l anh em ca Cha. 20 Tht, trc mt c Cha Tri, ti quyt rng iu ti vit cho anh em y chng phi l iu di. 21 Sau li, ti i qua cc min thuc x Sy-ri v x Si-li-si, 22 by gi ti cn l k l mt trong cc Hi thnh ti x Giu-, l cc hi trong ng Christ. 23 chn cc hi c nghe rng: Ngi bt b chng ta ngy trc, nay ng truyn o m lc by gi ngi c sc ph. 24 Vy th, cc hi v c ti khen ngi c Cha Tri. 1:18 K , mn ba nm, ti ln thnh Gi-ru-sa-lem Phao-l cng khai tha nhn rng mnh ving thm Gi-ru-sa-lem. im nhn mnh ca cu ny l Phao-l khng c mi lin lc ti Gi-ru-salem hay l vi mi hai S cho n tn ba nm sau khi ng ci o. Sch Cng-v ghi li nm ln Phao-l ving thm Gi-ru-sa-lem, nhng trong sch Ga-la-ti th ch cho bit c hai ln. Tht kh bit nhng ln ving thm trong sch Ga-la-ti v sch Cng-v l trng lp hay l khc nhau. a s tin rng ln ving thm cp trong cu 18 cng chnh l ln ving thm c ghi li trong Cng-v 9:26-30. ng lm quen vi y l cm t Hy lp m t chng ta c ch history trong Anh ng. Phaol ving thm vi ch ch r rt: hc hi t Phi-e-r nhng s dy d ca c Cha Gi-su. Tuy vy, Phao-l khng vi Phi-e-r trong c khong thi gian (xem Cng-v 9:28-30). ng rao ging trong vng ny v c l ch gp Phi-e-r trong nhng bui ti hay l vo ngy Sa-bt. Cu ny cng nhn 19

mnh rng ng ch gh thm mi lm ngy, khong thi gian qu ngn hun luyn. Tuy nhin, t kha cnh thn hc v cc thut ng trong cc tc phm ca Phao-l, r rng nht l t I v II Phi-e-r, th c l Phi-e-r hc t Phao-l nhiu hn l Phao-l hc hi ni Phi-e-r. 1:19 nhng ti khng thy mt s no khc, tr ra Gia-c l anh em ca Cha cu vn ny trong nguyn ng ting Hy lp rt l ti ngha. Theo vn mch th m ch rng Gia-c l mt s , nhng ngha th khng chc chn. Ch cc s c th m ch n Phi-e-r trong cu 18. Gia-c c xem nh l mt s tng t nh Ba-na-ba (xem Cng-v 14:4, 14); An-tr-ni-c v Giu-ni-a (xem R-ma 16:7); A-b-l (xem II C-rinh-t 4:9); p-ba-ph-ch (Phi-lp 2:25); hay l Si-la v Ti-m-th (xem I T-sa-l-ni-ca 2:6; Cng-v; 18:5). Gia-c c cp ti y l em ca Cha (xem Ma-thi- 13:55; Mc 6:3), phn bit vi s Gia-c, l mt thnh vin trong nhm ba s thn cn vi c Cha Gi-su t o sm (xem Cng-v 12). Trong nhiu th h, Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem chn mt ngi thn, b con vi c Cha Gi-su lm ngi lnh o cho h. C mt vi khc Kinh thnh (xem Cng-v 12:17; 15:13; 21:18; I C-rinh-t 15:7; v Gia-c 1:1) m ch rng Gia-c l mt v lnh o rt quan trng trong Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem. 1:20 Tht, trc mt c Cha Tri, ti quyt rng iu ti vit cho anh em y chng phi l iu di Phao-l bit r s nghim trng ca vic lp li th v vn cm thy cn phi qu quyt s chn tht ca mnh bng mt li th (xem R-ma 9:1; I Ti-m-th 2:7). Phao-l cng nh n c Cha Tri nh l nhn chng chn tht trong nhng ch khc (xem R-ma 1:9; II C-rinh-t 1:23; 4:2; 11:31; I T-sa-l-ni-ca 2:5, 10). Phao-l chc chn v ngun gc v ni dng ca s ip ng rao ging l t thin thng. 1:21 Sau li, ti i qua cc min thuc x Sy-ri v x Si-li-si Sy-ri v Si-li-si l nhng tnh trong quc R-ma, tnh Si-li-si nh hn v khng hon ton t tr (xem Cng-v 15:41). y c th l l do n c cp sau, d rng theo trnh t th Phao-l lm vic Si-li-si trc, trong khu vc thnh Tt-s, qu hng ca ng. Chi tit ny dng nh c cp trong Cng-v 9:30. Giai on Phao-l ti Sy-ri c ghi li gp chung vi nhng chi tit lin quan vi thnh An-ti-t, nm trong tnh Sy-ri ca R-ma. Chi tit ny c ghi li trong Cng-v 11:25-26. 1:22 by gi ti cn l k l mt trong cc Hi thnh ti x Giu- ch l mt trong ting Hy lp c chung ngun gc vi ch agnostic trong Anh ng. Kin thc [gnosis] trong trng hp ny l dng TIN T PH NH (ALPHA PRIVITIVE). iu ny hi ngc nhin bi v Phao-l l ngi bt b Hi thnh ni ting; tuy nhin khng phi mi Hi thnh u bit Phao-l l ngi tng lm vic v ng cng khng tm s cng nhn cho chc v ca ng t cc Hi thnh trong vng Pa-lc-tin. 1:23-24 D cho Phao-l khng tm kim s xc nhn t nhng Hi thnh ngi Do thi t ban u, nhng h vn chng nhn cho ng (xem cu 24) khi h nghe v chc v ca ng gia vng ngi ngoi. y li l mt im na trong l lun ca ng chng li s co buc ca cc gio s gi cho rng ng khng c thm quyn thch hp. nim tin Ch ny c nhiu n ring bit: (1) trong bi cnh Cu c n c ngha l s thnh tn hay l s ng tin; do n c dng cho vic chng ta tin ni s thnh tn ca c Cha Tri; (2) trong vic chng ta tip nhn hay l tha nhn s tha th min ph ca c Cha Tri qua ng Christ; (3) trong ngha i sng trung tn, thnh khit; hay l (4) trong ngha tng qut v c tin C-cGio hay l chn l v c Cha Gi-su (xem Cng-v 6:7 v Giu-e cu 3 & 20). Trong nhiu khc Kinh thnh, nh II T-sa-l-ni-ca 3:2, tht kh bit rng Phao-l mun din t g. CU HI THO LUN

20

y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. im c o trong li m u ca Phao-l gi cc Hi thnh ti Ga-la-ti l g? Lit k ba cm t m t thn v v cng tc ca ng Christ c m t trong cu 4. Ti sao Phao-l lo s cho hnh ng ca nhng Hi thnh ti Ga-la-ti? Cc gio s gi l ai v ni dung cn bn ca s ip ca h l g? Ch ng nguyn ra c ngha g? Phao-l chng t ng khng phi l k chiu lng ngi nh th no? Ti sao im nhn mnh Phao-l nu ra 1:1, ng lp li trong cu 11-12? Cc gio s gi s dng cuc i trc y ca Phao-l chng li ng nh th no? Tai sao Phao-l i n x -rp? Gii thch mt s im cc gio s gi co buc chng li Phao-l cng nh cch ng tr li trong 1:10ff.

21

GA-LA-TI ON 2
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Phao-l c cc S khc tip nhn 2:1-10

NKJV
Bo v Phc m 2:1-10

NRSV
Chc S ca Phao-l c tha nhn ti Gi-ru-sa-lem 2:1-10

TEV
Phao-l v cc S khc 2:1-5 2:6-10

NJB
Cuc gp mt ti Gi-rusa-lem 2:1-10

Phao-l khin trch Phie-r ti thnh An-ti-t 2:11-21

Khng quay li vi Lut Php 2:11-21

Phao-l khin trch Phi-e-r v s bt nht ti thnh An-ti-t 2:11-14

Phao-l ci l vi Phi-e-r 2:11-14

Phi-e-r v Phao-l ti thnh An-ti-t 2:11-13 2:14

Tm lc nguyn tc 2:15-21 2:15-16 2:17-21

Tin Mng c Phao-l rao ging 2:15-21

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. Phn ny tip ni n v ng vn m Phao-l bo v chc S ca mnh t 1:11 v ko di n 2:14. B. Phn on 2:15-21, l khc Kinh thnh chuyn gii thiu ni dung ca Phc m m Phao-l rao ging v gii thch tng tn thm trong chng 3 & 4. y l s bnh vc c tnh t truyn ca Phao-l cho chc S ca ng v Phc m da trn ch c by t ca c Cha Tri m khng da trn truyn thng ca con ngi, ngay c nhng truyn thng pht sinh t mi hai S- v Hi thnh Gi-ru-sa-lem. 22

C. Khc Kinh thnh ny ni ting l kh gii ngha v hai l do: 1. Phn on th nht, cc cu 1-10, cha ng nhng cu trc ng php c trng ca Phao-l. Phao-l khi u vi mt ch trong cc cu 1 v 2, nhng trong cc cu 3-10 ng chia nh ch thnh mt lot ba mnh hay cu khng y . Ch trong cc cu 1-2 xut hin tr li trong cc cu 6-10. Mc d c im ny gy tr ngi trong vic m t phng din ng php nhng ngha tng qut th vn r rng. 2. Phn tip theo, cc cu 11-21, cng kh gii ngha bi v khng r kt cuc s tranh lun gia Phao-l v Phi-e-r ra sao. Bn dch Kinh thnh NRSV, TEV, v JB gii hn on trch dn cu 14 trong khi bn NASB kt thc phn trch dn cu 21. Phao-l c v nh kt lun li ni vi Phi-e-r trong cu 14 cng vi mt tm lc thn hc lin h n nhng tn hu Do thi v s hiu bit ca nhng ngi ch trng Do Thi ho v v tr ca Lut Php bt u t cu 15 n cu 21. Phao-l tr li mt lot nhng thc mc, co buc v ng nhn v n in cho khng ca c Cha Tri trong Phc m m ng rao ging trong cc cu 1521. Cc cu hi ny khng phi t Phi-e-r nhng t nhng ngi ch trng Do Thi ho cng vi nhng ngi Pha-ri-si ng h h. S gii p ca ng cho nhng cu hi ny s c khai trin thm sau trong cc chng 3 v 4. NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 2:1-10 1 Sau mi bn nm, ti li ln thnh Gi-ru-sa-lem vi Ba-na-ba, c em Tt cng i 2 na. Ti vng theo li t ra m ln , ph by Tin Lnh m ti ging trong ngi ngoi o ra cho anh em; li ph by ring cho nhng k c danh vng hn ht, ko s chy ca ti trc kia v by gi ha ra v ch chng. 3 Du Tt, k cng i vi ti, l ngi G-rc, cng khng b p phi ct b. 4 Chng ti lm nh vy, v c my ngi anh em gi, ln vo trong vng chng ti, rnh xem s t do m chng ti c trong c Cha Jsus Christ, ng bt chng ti lm ti mi. 5 Chng ti khng nhng h mt giy pht no, chi chng chu thuc di quyn h, hu cho l tht ca Tin Lnh c vng bn trong anh em. 6 Cn nh nhng k m ngi ta tn trng lm, (trc kia l k th no, th chng can d g vi ti, c Cha Tri khng ty v ai ht), ti ni, nhng k du tn trng lm, cng chng lm cho ti thm ch cht no. 7 Tri li, h thy s ging Tin Lnh cho k khng chu php ct b giao cho ti, cng nh s ging Tin Lnh cho ngi chu php ct b giao cho Phi -e-r vy, 8 v ng cm ng trong Phi -e-r sai ngi lm s cho nhng k chu ct b, cng cm ng trong ti sai ti lm s cho dn ngoi, 9 v nhn bit n in ban cho ti, th Gia-c, S-pha, Ging l nhng ngi c tn nh ct tr, trao tay hu giao kt vi chng ti, tc l Ba-na-ba v ti, hu cho chng ti i n cng dn ngoi, cn cc ngi y th n cng nhng k chu php ct b. 10 Cc ngi y ch dn d ti phi nh n k ngho nn, l iu ti cng n cn lm lm. 2:1 Sau mi bn nm thi im mi bn nm ny l ch ca nhiu s bt ng kin gia cc hc gi. Khong thi gian ny c th lin h vi: (1) s ci o ca Phao-l (xem 1:15-16); hoc l (2) chuyn ving thm Gi-ru-sa-lem ln th nht ca ng (xem 1:18). Yu t thi gian ch quan trng chng t thnh thong c nhng chuyn ving thm v lin lc vi cc S- ti Gi-ru-sa-lem. ti li ln thnh Gi-ru-sa-lem Mt ln na m ch y l chuyn ving thm th hai hay l sau . Khng r thi im chnh xc ca chuyn i ny, trong sch Cng-v c ghi li nm ln ving thm Gi-ru-sa-lem ca Phao-l. Hai ln cui trong nm ln th qu tr so vi vn mch ti y, nhng trong 23

s ba ln u th khng bit Phao-l cp n chuyn i no. Ring c nhn ti th tin rng Ga-la-ti 2 lin h vi Cng-v 15 bi v trong c hai u c Ba-na-ba hin din, c cng ch chnh, u c nu c Phi-e-r v Gia-c. Ngoi s phng on ca ti ti y, th nhng hc gi danh ting khc nh F.F. Bruce trong New International Commentary Series v trong Word Biblical Commentary Series tin rng Ga-la-ti 2 lin h n chuyn thm ving cu tr nn i c ghi li trong Cng-v 11:30. Cm t i ln thnh Gi-ru-sa-lem c dng rt t nhin theo phng din thn hc. C dn chng ngc li trong Cng-v 11:27 khi h i xung thnh An-ti-t. Gi-ru-sa-lem, bi v l mt thnh ph thnh, nn c xem l i ln d cho xut pht t hng no. vi Ba-na-ba Cng-v 4:6 cho bit thm Ba-na-ba thuc chi phi L-vi, c qu qun ti o Chpr, cn c tn l Gi-sp. Cc mn t bit danh Ba-na-ba cho ng c ngha l con ca s an i. ng l ngi u tin cng nhn s ci o ca Phao-l (xem Cng-v 11:24). ng r rng l mt ngi lnh o ti Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 11:22) cng nh Si-la (xem Cng-v 15:22). ng n Tt-s v tm Sau-l gip ng vi nhng cng tc ti An-ti-t (xem Cng-v 11:19-27). ng l gio s bn ng hnh vi Phao-l trong chuyn truyn gio th nht (xem I C-rinh-t 9:6). c em Tt cng i na Tt l trong nhng ngi tr gip trung thnh ca Phao-l (xem II C-rinht 8:23). Phao-l dng Tt trong nhng ni c bit kh khn nh l thnh ph C-rinh-t v o C-rt. ng hon ton l ngi ngoi bang, ch khng phi l ngi c dng mu lai nh Ti-m-th. Hi thnh Gi-ru-sa-lem khng bt buc Phao-l phi lm php ct b cho ng (xem Cng-v 15). Tht ngc nhin l Tt khng h c nu tn trong sch Cng-v. Sir William Ramsay v A.T. Robertson phng on rng Tt chnh l anh em ca Lu-ca l gii cho s thiu st vic cp n Tt, nh l s khim tn v cng trong gia nh; tuy nhin s phng on ny khng c chng minh. Martin Luther cho rng Phao-l em Tt theo vi ng n Gi-ru-sa-lem nh l mt trng hp th nghim. Nhiu ngi khc cho rng Phao-l em Tt theo, nhng ri khng lu sau , ng nhn thy tm mc nghim trng t sai lm ca mt s ngi trong Hi thnh Gi-ru-sa-lem yu cu phi ct b cho Tt v ng l ngi Hy lp (so snh vi cu 3). 2:2 Ti vng theo li t ra m ln Nu ngi no cho rng Cng-v 15 chnh l bi cnh ca phn on Kinh thnh ny th Cng-v 15:2 li a ra mt phn chng. Tuy nhin, s by t c cho rng n t mt trong nm tin tri ti An-ti-t, by t cho Hi thnh; ri sau Hi thnh ti An-ti-t mi truyn li cho Phao-l cn phi ving thm Gi-ru-sa-lem. ph by Tin Lnh m ti ging trong ngi ngoi o ra cho anh em Cm t ny rt quan trng bi v mi lin h ca n vi cc cu 3-5. Ti sao Phao-l li trnh by Phc m cho cc S-? (1) C phi v ng mun h ng vi ng v xc nhn Phc m ca ng? Hay l (2) y l cch ng phn ng li vi s hin din ca cc gio s gi? Trng hp th hai thch hp hn cho phn b tc thm trong cc cu 4 v 5. NASB nhng ti c lm cch ring t vi nhng ngi c uy tn NKJV nhng trong cch c nhn vi nhng ngi c uy tn NRSV (d ch trong nhng gp g ring vi nhng ngi lnh o uy tn) TEV trong cuc hp kn vi nhng ngi lnh o JB v ti trnh by cch c nhn vi nhng v lnh o Kh m tm c cuc hp kn khi c Cng-v 15. Tuy nhin, trong Cng-v 15:2b v cu 6 c th m ch n cuc hp vi nhng lnh o cao cp. Phao-l c th gp gii lnh o trc vi mc ch l tm hiu chnh xc hn l tip xc vi c hi chng b nhng ngi ch trng Do Thi ho (nhng ngi i hi phi tr thnh ngi Do thi trc khi c th c cu) xm nhp. Mt s hc gi trong nhng nm gn y c gi , c th l do s nhn mnh thi qu ca nhng nh thn hc theo 24

trng phi Tbingen c, v mi cng thng hin hu gia Phao-l v cc S- ti Gi-ru-sa-lem. Mt s ngi cho rng ba cm t khc thng ca Phao-l dng c lin quan n nhng lnh o ti Giru-sa-lem trong 2:2, cu 6 (hai ln), v cu 9 c cht g khinh thng. Nhng cm t ny c th cho thy tnh cch khinh thng vi ba im: (1) nhn mnh nhng c gng h thp Phao-l ca cc gio s gi bng cch qu ch trng n mi hai S-, ch khng phi Phao-l c nhng cng thng c nhn vi cc S ; (2) c th Phao-l tht vng vi mt s hnh ng ca cc S- trong Cng-v 8:1 khi m h khng hon ton nm bt c s mnh ton cu ca Hi thnh, hay l bi hnh ng rt lui ng h thn ca Phi-e-r khi bn thng cng vi nhng tn hu ngi ngoi bang khi c nhng ngi t Giru-sa-lem n trong Ga-la-ti 2:11-14; hay l (3) c th nhng cm t ny khng cp n cc S-, nhng l nhng lnh o khc ca Hi thnh t xng c thm quyn hay c th l m ch n ch mt s trong cc S-. NASB, TEV v s rng ti c th ang chy hay l chy cch v ch NKJV cho ti khng chy hay l chy cch v ch NRSV chc chn rng ti khng phi ang chy, hay chy cch v ch JB v s rng ng hng ti ang chn hay chn khng c php Cm t ny r rng khng m ch n vic Phao-l tm kim s xc nhn thn hc t nhng lnh o ti Gi-ru-sa-lem, bi v i lp vi ton b vn mch. Nhng ti y, tnh thc tin ca nhng cng tc truyn gio cho ngi ngoi bang ang b e do v Phao-l hy vng v cu nguyn cho s chp thun m ng c tip nhn sau . Phao-l by t nhng ni lo tng t trong nhng ni khc (xem I C-rinh-t 15:58 v Phi-lp 2:16). 2:3 Du Tt, k cng i vi ti, l ngi G-rc, cng khng b p phi ct b Ngay c vi ngha r rng, vn c nhng cu hi ny sinh: (1) nhng khc bit trong cc bn chp tay trong cu 5, ni ch khng b lc b trong nhm cc bn chp tay min ty, c bit l bn chp tay D; v (2) s ti ngha trong cu 4 khin mt s ngi ni rng Phao-l lm php ct b Tt, khng phi v b p buc nhng by t quyn t do ca ng. Tuy nhin, l lun ny lm suy yu ton b cu trc lp lun ca Phao-l. Phao-l ang di s tn cng, dng nh t vic ct b Ti-m-th (xem Cng-v 16:3), l ngi Do thi lai; nhng Phao-l khng h d trong pht chc, nhng bc trc p lc i hi ct b cho Tt. Trong thc t vn ti y khng phi l php ct b (xem R-ma 2:28-29 v Ga-la-ti 6:15), nhng l lm th no con ngi tr nn xng ng vi c Cha Tri. Trong sch Ga-la-ti, Phao-l i chiu gia cch thc trng cy ni vic lm ca ngi Do thi v nhm nhng ngi ch trng Do Thi ho vi s trng cy ni n in trong Phc m ca c Cha Gi-su. 2:4 NASB nhng iu l bi cc anh em gi ln vo NKJV nhng iu ny xy ra l bi cc anh em gi xm nhp NRSV nhng bi v cc anh em gi xm nhp TEV gi lm anh em v gia nhp JB cu hi ny ny sinh ch v c mt s khng tht s thuc v cc anh em ngm ln vo Cc anh em gi ny cng c cp trong cc ni khc (xem Cng-v 15:1,5; II C-rinh-t 11:13 v I T-sa-l-ni-ca 2:14-16). ng t th TH NG (PASSIVE), m ch rng h c ai em vo, c th l (1) nhng ngi Do thi cha tin o, (2) nhm nhng tn hu Do thi ch trng Do Thi ho, (3) c th l Sa-tan can thip. Ch cc anh em gi (pseudadelphous) tng t vi t ghp c dng trong II Phi-e-r 2:1 lm r gii lnh o gi (pseudoprophtai v pseudodidaskaloi). Cch dng ch ny trong ting Hy lp Koine thng l nhn dng nhng k phn bi trong thnh ph cho k th ln vo v d thm h thng phng th. Mt nan khc ca vic gii ngha lin h n a im xy ra s phn bi. C phi nhng anh em gi ln vo: (1) Hi thnh Gi-ru-sa-lem, (2) gio hi ngh Giru-sa-lem, hay l (3) Hi thnh An-ti-t? Trong nhng chi tit vn vt ca vic gii ngha ny khng th c s chc chn v do xy dng h thng tn l da vo cc im ny l khng bo m. 25

 rnh xem s t do m chng ti c trong c Cha Jsus Christ, ng bt chng ti lm ti mi Phao-l nhn mnh v s t do tt bc trong ng Christ (xem Cng-v 13:39; Ga-la-ti 5:1,13). Da theo bi cnh, y l s t do khi lut php v iu lut ca Do-Thi-Gio, mt khi nim c khai trin tip trong chng sau. y l iu quan trng cn phi lu rng chng ta tht s c t do trong ng Christ, nhng s t do ca chng ta khng c cho php phm ti (xem R-ma 14:1-15:13 v I C-rinh-t 8-10). S cng thng bin chng gia s t do v trch nhim l c tnh ni ti ca Phc m, c trnh by trong vic Phao-l nhn mnh trch nhim vi Hi thnh ti thnh ph C-rinh-t v v s t do cho nhng Hi thnh ti Ga-la-ti. C hai u ng. 2:5 Chng ti khng nhng h mt giy pht no Chng ti m ch v Phao-l v Ba-na-ba. H ng thun trong s phn i vic i hi tt c mi ngi ngoi bang u phi ct b sau khi nhp o. Khng (by t ph nhn) xut hin trong cc bn chp tay P46, , B, C, D1, v G. Ch ny ch b lc b trong phn chnh sa ca bn chp tay D2 trong th k th su. L do khin Phao-l nhn mnh n s thun phc ln nhau trong -ph-s 5:21 nhng li mnh m chng li s thun phc trong trng hp ny bi v ng tin rng nhng anh em gi khng thc s l cc C-c Nhn. Phao-l qu quyt nim tin ca mnh: ai cho rng mnh xng ng ng trc mt c Cha Tri bi nhng c gng ca chnh mnh th khng phi l C-c Nhn tht (xem Ga-la-ti 1:8,9; 5:2-12; R-ma 10:2-5; v I T-sa-lni-ca 2:14-16). Cu hi quan trng ti y l h t s tin cy ca h vo ai: chnh h hay l ng Christ? hu cho l tht ca Tin Lnh c vng bn trong anh em y khng phi l mt vn nh, lp lun ny l nn tng cho s tip tc gio v cho ngi ngoi bang. L tht l mt ch v cng quan trng trong Tn c. Xem ch c bit bn di. CH C BIT: L THT TRONG TH TN PHAO L Khi s dng t ng ny v nhng t c dng lin h, Phao l ly t ch tng ng trong Cu c l emet, c ngha l ng tin cy hay thnh tn. Trong cc tc phm Do thi khong gia hai giao c, ch ny c dng din t s tht i lp vi s gi di. C l s i chiu gn nht l Thnh ca Cm t trong Cun Bin Cht, ni n c dng ch cc tn l c mc khi. Nhng thnh vin ca cng ng ny tr thnh nhng ngi lm chng cho l tht. Phao l dng ch ny ch Tin lnh ca Cha Jsus Christ. 1. R-ma 1:18,25; 2:8,20; 3:7; 15:8 2. I C-rinh-t 13:6 3. II C-rinh-t 4:2; 6:7; 11:10; 13:8 4. Ga-la-ti 2:5, 14; 5:7 5. -ph-s 1:13; 6:14 6. C-l-se 1:5,6 7. II T-sa-l-ni-ca 2:10,12,13 8. I Ti-m-th 2:4; 3:15; 4:3; 6:5 9. II Ti-m-th 2:15, 18,25; 3:7, 8; 4:4 10. Tt 1:1,14 Phao l cng s dng t ng ny ch nhng iu ng ni l tht 1. Cng v 26:25 2. R-ma 9:1 3. II C-rinh-t 7:14; 12:6 4. -ph-s 4:25 5. Phi-lp 1:18

26

6. I Ti-m-th 2:7 ng cng dng ch ng c ca ng trong I C-rinh-t 5:8 v li sng (cng nh cho mi C c nhn) trong -ph-s 4:24; 5:9; Phi-lp 4:8. C lc ng dng n cho con ngi: 1. c Cha Tri, R-ma 3:4 (Ging 3:33; 17:17) 2. Cha Jsus, -ph-s 4:21 (ging nh Ging 14:6) 3. Nhng s lm chng ca S , Tt 1:13 4. Phao l, II C-rinh-t 6:8 Ch c Phao l dng dng ng t (tc l aletheuo) trong Ga-la-ti 4:16 v -ph-s 4:15, l nhng cu ch v Tin lnh. Mun nghin cu thm, xin tham kho sch ca Colin Brown (ed), The New International Dictionary of New Testament Theology, vol. 3, trang 784-902.

2:6 NASB nhng t nhng ngi c uy tn tt NKJV nhng t nhng ngi xem nh l quan trng, d cho h l ai NRSV v t nhng ngi ng l l lnh o c cng nhn TEV nhng nhng ngi dng nh l nhng lnh o JB nhng ngi ny l nhng lnh o c chng nhn Cm t ny c th m ch n: (1) mt vi ngi trong s mi hai S ; hay l (2) nhng lnh o c th trong Hi thnh Gi-ru-sa-lem. im Phao-l mun ni l s chng i ca h khng nh hng n vic c Cha Tri ku gi, giao ph cng nh Phc m. Tuy nhin, F.F. Bruce trch dn Josephus trong War of the Jews, 3:453; 4:141,159 minh chng rng ch dng nh khng phi lun lun dng theo mit th. c Cha Tri khng ty v ai ht Hnh nh n d v s phn xt trong Cu c ny c ngha nguyn thu l nng mt ln (xem Cng-v 10:34). Phao-l ang m ch n cch nhng quan to xt x bi s thin v hay l v th c bit ca ngi b xt x. NASB, NRSV khng gp phn g cho ti NKJV khng thm g cho ti TEV khng gi mi g cho ti JB khng thm g cho Tin Mng ti rao ging y l im xc nhn chnh cho s c lp ca c ng v Phc m m ng rao ging khi thm quyn ca mi hai S v Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem. y khng phi l s h thp mi hai S hay l cc lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem nhng l mt s nhn mnh v c tnh thing ling trong s ku gi v khi tng ca Phao-l. 2:7 Tri li, h thy s ging Tin Lnh cho k khng chu php ct b giao cho ti y l mt im chnh trong nhng tc phm ca Phao-l m ng tip tc pht trin trong vn mch khi u t 1:10. Khi nhng lnh o ti Gi-ru-sa-lem gp v nghe Phao-l, h xc nhn rng c Cha Tri gi v chn la ng. H m ch n cc S- c cp trong cu 9. Ti c giao ph dng NG T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE VERBAL FORM), nhn mnh n v tr tip tc ca Phao-l nh l ngi qun l Phc m bi s ku gi ca c Cha Tri v c trang b bi c Thnh Linh (xem I C-rinh-t 9:17; I T-sa-l-ni-ca 2:4; I Ti-m-th 1:11; Tt 1:3). Nhng khc Kinh thnh khc minh chng r hn v s ku gi ca Phao-l lm S- cho ngi ngoi bang (xem Cng-v 9:15; v Ga-la-ti 1:16).

27

 giao cho Phi-e-r vy cch dng ch Phi-e-r trong cc cu 7 v 8 th c cht khc thng trong sch Ga-la-ti, v ng c gi l S-pha trong ting A-ram ngha l (xem 1:18; 2:9,11,14). Tuy nhin, ch Phi-e-r dng nh l nguyn gc ti y, hai tn ca Phi-e-r l t ng ngha. 2:8 y li l mt phn trong du ngoc n gia cu trc ng php phc tp ca cc cu 1-10, n c th m ch n cng ng theo sc tc hay l theo a l. 2:9 v nhn bit n in ban cho ti, th Gia-c, S-pha, Ging l nhng ngi c tn nh ct tr, trao tay hu giao kt vi chng ti, tc l Ba-na-ba v ti Nhng tr ct ny l ba v lnh o C-c-Gio ti Hi thnh Gi-ru-sa-lem. Danh hiu ny c dng lin kt vi danh hiu cc S bi Clement of Rome (vo khong nm 95 sau Cha) v Ignatius. N cng c dng vi ngha tch cc trong Khi-huyn 3:12. C th l trong nguyn thy, cm t ny c cc hc gi Do-Thi-Gio dng ch p-ra-ham v Mi-se. Phao-l mt ln na bo v cho s xng nhn ca mnh rng ng khng ch c lp, nhng t nht l mt s trong cc S- (Phi-e-r v Ging, l hai ngi trong s ba mn thn tn ca c Cha Gi-su) tha nhn thm quyn c Cha Tri ban cho ng v chng nhn bng cch trao tay hu thng cng vi Phao-l. Gia-c c cp ti y khng phi l mt trong mi hai S nhng l em ca c Cha Gi-su v l lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 15). Gia-c Xem ch c bit bn di. CH C BIT: GIA-C, EM CA CHA GI-SU A. ng c gi l Gia-c Cng Chnh v sau c bit danh l u gi lc bi v ng thng xuyn qu gi cu nguyn (theo Hegesippus, Eusebius trch dn). B. Gia-c khng phi l tn cho n sau khi Cha phc sinh (xem Mc 3:21; Ging 7:5). c Cha Gi-su hin ra vi ng cch c nhn sau khi Cha phc sinh (xem I C-rinh-t 15:7). C. ng hin din vi cc s trn phng cao (xem Cng-v 1:14) v chc cng hin din khi c Thnh Linh ging lm trong L Ng Tun. D. ng c gia nh (xem I C-rinh-t 9:5). E. Phao-l xem Gia-c nh l ct tr ca Hi thnh (c th l s , xem Ga -la-ti 1:19) nhng khng thuc trong s mi hai s (xem Ga-la-ti 2:9; Cng-v 12:17; 15:13ff). F. Trong Antiquities of the Jews, 20:9:1, Gi-se-pht cho bit Gia-c b nm nm 62 sau Cha theo lnh ca phe Sa-u-x trong To cng lun; trong khi truyn thuyt khc theo Clement of Alexandria hoc Hegesippus, nhng tc gi trong th k th hai, th Gia -c b x xung t vch n th. G. Trong nhiu th h sau c Cha Gi-su, mt thn nhn, b con ca c Cha Gi-su c c lm lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem. H. Gia-c vit sch Gia-c trong Tn c. 2:10 Cc ngi y ch dn d ti phi nh n k ngho nn Phao-l gii thiu khi nim dng hin c bit gip cho ngi ngho ti Gi-ru-sa-lem u tin ti Hi thnh An-ti-t (xem Cng-v 11:27-30). ng khai trin iu ny thnh mt d n cho cc Hi thnh ngi ngoi (xem I C-rinh-t 16:1-2; II Crinh-t 8,9; v R-ma 15:25-27). Nu Ga-la-ti 2 tng ng vi Cng-v 15, th kh gii thch ti sao nhng iu quy nh khc trong Cng-v 15:23-29 khng c cp. Do nhiu ngi xem cu ny nh l mt lp lun m ch rng chuyn ving thm ang cp l trong Cng-v 11:27-30.

28

BN NASB 2:11-21 11 Nhng khi S-pha n thnh An-ti-t, ti c ngn can trc mt ngi, v l ng trch 12 lm. Bi trc lc my k ca Gia-c sai i cha n, th ngi n chung vi ngi ngoi; va khi h n th ngi lui ng ring ra, bi s nhng k chu php ct b. 13 Cc ngi Giu-a khc cng dng mt cch gi di nh vy, n ni chnh Ba-na-ba cng b s gi hnh ca h dn d. 14 Nhng khi ti thy h khng i ngay thng theo l tht ca Tin Lnh, th ni vi Spha trc mt mi ngi rng: nu anh l ngi Giu-a, m n theo cch dn ngoi, khng theo cch ngi Giu-a, th lm sao anh p dn ngoi phi theo thi Giu-a? 15 V phn chng ti, th sanh ra l ngi Giu-a, khng phi l k c ti t trong dn ngoi. 16 Du vy, bit rng ngi ta c xng cng bnh, chng phi bi cc vic lut php u, bn l cy c tin trong c Cha Jsus Christ, nn chnh chng ti tin c Cha Jsus Christ, c xng cng bnh bi c tin trong ng Christ, ch chng bi cc vic lut php; v chng c ai c xng cng bnh bi cc vic lut php. 17 Nhng nu ang khi chng ti tm cch c xng cng bnh trong ng Christ, m chnh chng ti b nhn l k c ti, vy th ng Christ chng l lm ti ca ti li sao? Chng h nh vy! 18 Tht th, nu ti lp li iu ti ph hy, th ti s t ra chnh ti l ngi phm php. 19 V, bi lut php, ti cht cho lut php, sng cho c Cha Tri. 20 Ti b ng inh vo thp t gi vi ng Christ, m ti sng, khng phi l ti sng na, nhng ng Christ sng trong ti; nay ti cn sng trong xc tht, y l ti sng trong c tin ca Con c Cha Tri, l ng yu ti, v ph chnh mnh Ngi v ti. 21 Ti khng mun lm cho n in c Cha Tri ra v ch; v nu bi lut php m c s cng bnh, th ng Christ chu cht l v ch. 2:11 Nhng khi S-pha n thnh An-ti-t Khng r thi im Phi-e-r thm ving An-ti-t. Mt s hc gi t chuyn ving thm ny ngay sau gio hi ngh ti Gi-ru-sa-lem; mt s khc th cho l trc . C v dng nh vic cp n chuyn ving thm ny khng theo trnh t. N c th theo sau gio hi ngh trong Cng-v 15 lm ni bt s tht rng tt c nhng nan trong thc t vn cha c hon ton gii quyt. Tuy nhin, tht kh tng tng rng Phi-e-r li hnh x nh th ny sau khi chng nhn Phao-l cng vi Phc m Phao-l rao ging ti gio hi ngh (xem 2:9; Cng-v 15:6-11), y li l mt l l ca nhng ai cho rng cch hnh x ca Phi-e-r m ch n khi tng trong Cng-v 11. ti c ngn can trc mt ngi Phao-l mt ln na khng quyt s c lp v ng quyn ca mnh vi cc S- ti Gi-ru-sa-lem. NASB bi v ng b ln n NKJV bi v ng ng b khin trch NRSV bi v ng t t co chnh mnh TEV bi v ng r rng sai by JB v ng r rng sai tri y l NG T TH NG THI QU KH HON THNH TH NI TRNH (PERIPHRASTIC PLUPERFECT PASSIVE VERB) trnh by mt vic xy ra, tr thnh mt v th n nh v c thc hin bi tc nhn t bn ngoi. Cu trc ng php ny khng m ch rng Phi-er tip tc thi ny. Cng cn lu rng ngi lnh o ca cc S lm mt vic sai trt. Cc S c linh cm vit Kinh thnh ng tin cy v trng tn nhng iu ny khng h m ch rng h v ti hay l khng c nhng chn la sai lm trong nhng lnh vc khc.

29

2:12 Bi trc lc my k ca Gia-c sai i cha n my ngi c th l nhng thnh vin ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem, nhng khng r nhng ngi c thm quyn g hay khng. R rng l h khng phi l nhng i din c Gia-c gi i, bi v Gia-c hon ton ng vi quan im ca Phao-l v nhng tn hu ngi ngoi bang (xem Cng-v 15:13-21). C th nhng ngi ny t mt nhm tm hiu thc t hnh ng vt qu thm quyn. C l h n kim chng s thi hnh nhng quy nh ca gio hi ngh (xem Cng-v 15:20-21). H bt gp Phi-e-r, mt tn hu Do thi, n chung vi nhng tn hu ngi ngoi bang trc tip vi phm lut truyn khu. Phi-e-r tranh u vi vn ny trc (xem Cng-v 11:1-18). y khng h l tiu tit km quan trng ngay c trong cuc i c Cha Gi-su (xem Ma-thi- 9:11; 11:19; Lu-ca 19:1-10; 15:2; Cng-v 15:28-29). va khi h n th ngi lui ng ring ra, bi s nhng k chu php ct b Ba ng t trong cu 12 TH KHNG HON THNH. ng t th nht cho bit Phi-e-r thng xuyn n vi nhng ngi tn hu ngoi bang. ng t th hai v ba nhn mnh rng khi phi on t Hi thnh Giru-sa-lem n th Phi-e-r bt u gim bt nhng mi lin h x giao vi nhng tn hu ngoi bang. iu ny khng ch l vn ct b nhng l mi lin h tng qut vi nhng tn hu ngoi bang theo Lut Php Mi-se. 2:13 Cc ngi Giu-a khc cng dng mt cch gi di nh vy, n ni chnh Ba-na-ba cng b s gi hnh ca h dn d nc c ca nhng ngi ch trng Do Thi ho tim nhim lm suy thoi ngay c nhng ngi sng o nht. Phao-l r rng tht vng bi nhng hnh ng ca Ba-na-ba. Bana-ba tng ging o cho ngi ngoi bang v tranh u v Phc m trong Cng-v 15. Nan ti y khng phi l s t do ca nhng tn hu ngoi bang khi rng buc ca Lut Php Mi-se, nhng l nhng h qu ca s t do ny cho nhng tn hu Do thi. Liu Phi-e-r v Ba-na-ba c c t do khc t li truyn khu c dng gii thch Lut Php Mi-se? CH C BIT: BA-NA-BA I. Thn th A. Sinh ti o Chp-r (Cng-v 4:36) B. Thuc v chi phi of L-vi (Cng-v 4:36) C. Bit danh l con ca s an i (Cng-v 4:36; 11:23) D. L mt thnh vin ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem (Cng-v 11:22) E. ng c n t tin tri v gio s (Cng-v 13:1) F. c gi l mt S (Cng-v 14:14)

II. Chc v A. Ti Gi-ru-sa-lem 1. Bn ti sn v dng trn s tin cho cc S gip ngi ngho (Cng-v 4:37) 2. Lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem (Cng-v 11:22) B. Cng vi Phao-l 1. ng l mt trong nhng ngi u tin tin s ci o ca Phao -l l chn tht (Cng-v 11:24). 2. ng i n Tt-s tm Phao-l v a Phao-l n An-ti-t gy dng Hi thnh mi ti (Cng-v 11:24-26). 3. Hi thnh ti An-ti-t gi Ba-na-ba v Sau-l n Hi thnh ti Gi-ru-sa-lem vi s quyn gp gip ngi ngho (Cng-v 11:29-30). 4. Ba-na-ba v Phao-l cng i trong chuyn truyn gio u tin (Cng-v 13:1-3) 5. Ba-na-ba l ngi lnh o nhm truyn gio ti o Chp-r (qu nh ca ng), nhng khng lu sau quyn lnh o ca Phao-l c ghi nhn (xem Cng-v 13:13)

30

6. H bo co vi Hi thnh Gi-ru-sa-lem: h gii thch v tng trnh cng tc truyn gio ca h gia vng ngi ngoi (xem Cng-v 15). 7. Ba-na-ba v Phao-l c s bt ng u tin l v lut l thc phm Do thi v v nhm tn hu ngoi bang ghi li trong Ga-la-ti 2:11-14. 8. Ba-na-ba v Phao-l d tnh chuyn truyn gio th hai, nhng c mt tranh ci n ra lin quan n ngi anh em h ca Ba-na-ba, Ging (Mc) (xem C-l-se 4:10), ngi b d cng tc trong chuyn truyn gio th nht (xem Cng-v 13:13). Phao-l t chi em ng theo trong chuyn truyn gio th hai, do on truyn gio chia r (xem Cng-v 15:36-41). iu ny dn n c hai on truyn gio Ba-na-ba/Ging (Mc) v Phao-l/Si-la. III. Truyn thng Hi thnh (theo Eusebius) A. Ba-na-ba l mt trong by mi mn c c Cha Gi-su sai phi (xem Lu-ca 10:120). B. ng l mt C-c-Nhn t o ti qu hng ng, o Chp-r. C. Gio ph Tertullian ni rng Ba-na-ba vit sch H-b-r. D. Clement of Alexandria ni rng Ba-na-ba vit sch Th Tn ca Ba-na-ba (khng c k l kinh in). 2:14 l tht ca Tin Lnh Xem ch c bit trong 2:5. ni vi S-pha trc mt mi ngi Thng thng cc nan ca Hi thnh cn phi gii quyt cch c nhn, nhng cc hnh ng ca Phi-e-r ng n trng tm ca Phc m. Mu thun ny nh hng ton th Hi thnh An-ti-t v do cn phi trnh by cch cng khai v dt khot gii quyt s chia r trong Hi thnh (xem I Ti-m-th 5:20). nu anh l ngi Giu-a y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) c gi nh l ng theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi, l m u cho s tranh lun gia Phao-l vi Phi-e-r. Ga-la-ti 2:15-21 c l l tm tt thn hc ch khng phi l nhng li c th Phao-l ni vi Phi-e-r. Vic Phao-l i u cng khai vi Phi-e-r v s gi hnh v bt nht ca ng cng chng t tnh c lp ca Phao-l. 2:15 V phn chng ti, th sanh ra l ngi Giu-a hin nhin, ngi Do thi c nhng u im tm linh (xem R-ma 3:1,2; 9:4,5). Nhng nhng u im h c khng lin h n s cu ri nhng l v s mc khi v mi lin h vi c Cha Tri nh l dn s ca c Cha Tri bi Giao c c. Do , trng im ca Phc m m Phao-l rao ging cho ngi ngoi bang l s bnh ng gia ngi Do thi v ngi ngoi bang trc c Cha Tri (xem -ph-s 2:11-3:13). khng phi l k c ti t trong dn ngoi Phao-l dng nh s dng mt cm t c mit th thng dng ca cc hc gi Do Thi Gio v c th c dng bi cc gio s gi. 2:16 Du vy, bit rng ngi ta c xng cng bnh, chng phi bi cc vic lut php u, bn l cy c tin trong c Cha Jsus Christ cu Kinh thnh ny nhn mnh n ba phng din lin quan n gio l c xng cng bnh ch bng c tin cho tt c mi ngi, m u vi mt ngi sau l chng ta v kt lun vi khng mt ai. S lp li trong ba phng din c nhng tc ng p o. Chn l s xng cng bnh bng c tin cho c nhn loi l ct li trong nhng s cng b dt khot ca Phao-l trong R-ma 1-8, c tm tt trong R-ma 3:21-31. Xng cng bnh l mt thut ng v lut php c ngha l c tuyn b l cng bnh. Cng l (cng nh cng bnh) m ch n khi nim trong Cu c v thc o bng cy sy. c Gi-h-va s dng hnh bng ny ch c tnh v tiu chun o c ca Ngi. c Cha Tri l tiu chun cho chun mc tm linh (xem Ma31

thi- 5:48). Trong Tn c, c Cha Tri ban cho chng ta: (1) s cng chnh ca Ngi qua s cht ca ng Christ (xem II C-rinh-t 5:21), cng vi (2) s n nn v c tin t con ngi (xem Mc 1:15 v Cng-v 3:16,19; 20:21). S xng cng bnh bng c tin c trnh by trong cc cu 16 v 17 v a v ca chng ta trong ng Christ th hon ton da ni tnh thng khi u ca c Cha Tri, s hon thnh cng tc ca ng Christ v s thuyt phc ca c Thnh Linh. Tuy nhin, im nhn mnh v i sng ging nh ng Christ ca chng ta c trnh by y trong cu 21, cho bit a v chng ta phi c kt qu trong mt i sng ging nh ng Christ (xem R-ma 8:29; Ga-la-ti 4:19). Phao-l khng h chi b tm quan trng ca vic lnh. ng ch khc t chng nh l nn tng cho vic Cha tip nhn chng ta. -ph-s 2:8-10 trnh by Phc m ca Phao-l r rng: n in khi u ca c Cha Tri, p ng bng c tin ca con ngi dn n vic lnh. Ngay c Ga-la-ti 2:20, xem dng nh l nhn mnh n s thnh ho nhng theo vn mch li minh chng cho s chc chn v tm nh hng ca gio l s cng bnh ca c Cha Gi-su c k cho (ban cho) chng ta, hon ton tch bit khi li sng hay l cng c ca con ngi. NASB, NKJV thm ch chng ti cng tin ni c Cha Gi-su Christ NRSV v chng ta tr nn tin ni c Cha Gi-su Christ TEV chng ta cng tin ni c Cha Gi-su Christ JB chng ta tr thnh nhng ngi tin ni c Cha Gi-su Christ Ch Hy lp pistis (danh t) v pisteu (ng t) c dch sang ting Anh l tin cy, tin hay l c tin. Ch ny cha ng hai kha cnh ring bit trong mi lin h ca chng ta vi c Cha Tri: (1) chng ta t lng tin cy vo s ng tin trong nhng li ha ca c Cha Tri v cng tc m c Cha Gi-su hon thnh v (2) chng ta tin vo s ip v c Cha Tri, con ngi, ti li, ng Christ, s cu ri, vn vn V vy, ch ny c th m ch n s ip Phc m hay l s tin cy ca chng ta vo mt Nhn Vt ca Phc m. Phc m l Nhn Vt cho n, s ip tin cy v mt cuc i sng. Lut Php (hai ln) Cc bn dch NASB, NKJV, NRSV, TEV, v JB u s dng MO T XC NH (DEFINITE ARTICLE) hai ln. MO T XC NH (DEFINITE ARTICLE) khng xut hin trong bn vn ting Hy lp nhng c gi nh l c bi v Phao-l tip tc s dng cm t ny ch v Lut Php Mi-se. Mc d trc tin trong tr ng ch c Lut ny, d vy bt c c gng no khc ca con ngi (quy lut i thng) c dng lm nn tng h tr cho s cng chnh ca con ngi trc c Cha Tri u c bao gm trong mo t ny. 2:17 nu Nu gii thiu CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE), gi s l ng theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. Phao-l cng vi nhng ngi bn ng hnh vi ng tha nhn rng h l nhng ti nhn (xem R-ma 3:9-18). m chnh chng ti b nhn l k c ti Cm t ny minh chng cho s kh khn trong vic gii ngha Kinh thnh. C mt s gi thuyt khai trin: (1) a s cc nh gii kinh lin kt cu ny vi R-ma 3:23 v cho rng Chng ta, ging nh nhng ngi ngoi o, tt c u cn s cng chnh ca c Cha Tri bi v tt c chng ta u phm ti; (2) mt s ngi lin kt cm t ny vi nghi vn c tnh ph nhn gio l trong R-ma 6-8, l con ngi c cu khng lin h vi nhng vic lm ca h th ti sao c Cha Tri li phn xt con ngi v ti li h phm?; (3) cm t ny c th dn xp cho s bn lun v Lut Php ca Phao-l trong chng 3; cho bit d ch phm mt ln, thuc bt c lnh vc no th cng tc b kh nng c tr nn cng chnh trc c Cha Tri bng cch vng gi Lut Php. Nhng ngi Do thi tin o, Phi-e-r, Phao-l, v Ba-na-ba vi phm Lut Php khi n nhng thc n b cm. Quan im ny lin kt cu 17 vi bi cnh trc tip ph nhn mt kt lun l sai d rng n da ni l l hp l; hay l (4) Phao-l ang m ch rng ngi Do thi v ngi ngoi bang tr nn mt trong ng Christ. Nu y khng phi l mun ca c Cha Tri, th s hip mt ny 32

khin nhng tn hu Do thi tr nn nhng ti nhn v ng Christ ng la vi ti li ca h (xem ph-s 2:11-3:6). NASB vy th ng Christ l u trng ca ti li? Khng th nh vy NRSV vy th ng Christ l n l cho ti li NKJV do ng Christ l u trng ca ti li? Chc chn l khng TEV liu iu ny c ngha l ng Christ phc v cho ti? Khng th no JB iu ny dn n ng Christ cm d chng ta phm ti l iu v l Dng lp lun ca Phao-l tip tc d rng kh theo di. R rng ng ang p tr s co buc hay l s dy d ca cc gio s gi, nhng c th l lin h n vn no th khng r. Nhng cm t khc m Phao-l s dng nh mong cho n ng bao gi hay c Cha Tri ngn cm rt quan trng trong vic gii ngha khc Kinh thnh ny (xem Ga -la-ti 3:21; R-ma 6:2). Thng thng Phao-l s dng cu trc LI MONG MI (OPTATIVE) ph nhn mt kt lun khng ng c da theo gi thuyt c gi tr. 2:18 Tht th, nu ti lp li iu ti ph hy, th ti s t ra chnh ti l ngi phm php y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) gi s l ng theo quan im hay l cc ch ch vn chng ca tc gi. Cc hc gi khng khng nh c Phao-l ang m ch u g c th ti y. y l vic ng rao ging Phc m hay l cuc i nhit thnh vi Do Thi Gio trc y? im kh hiu ny cng c trong R-ma 7. Ti xy dng v ph hu c th l nhng thut ng ca cc hc gi Do thi gio tng t nh tri v m trong Ma-thi- 16:19. 2:19 V, bi lut php, ti cht cho lut php Cu quan trng ny ch trng v phng din lut php hn l kha cnh mu nhim. Theo mt ngha no , khi c Cha Gi-su cht thay cho chng ta, th chng ta cht vi Ngi (xem II C-rinh-t 5:14-15). Do khi xem xt theo kha cnh lin quan n s cu ri, mi lin h chnh ca chng ta vi Lut Php b ph v. Chng ta c th t do n vi ng Christ. im ny tp trung trong cc cu 20 21, tng t nh lp lun m Phao-l khai trin trong R-ma 6:1-7:6. sng cho c Cha Tri Mt ln na, hai phng din thn hc: a v ca chng ta trong ng Christ v li sng bt buc ging-nh-ng-Christ c nhn mnh. L tht nghch l ny c th c din t theo nhiu cch: (1) cch CH NH (INDICATIVE) cng b v a v ca chng ta v cch MNH LNH (IMPERATIVE) i hi chng ta phi sng xng ng vi a v ca mnh; (2) dng KHCH QUAN (OBJECTIVE) chn l ca Phc m v CH QUAN (SUBJECTIVE) sng o by t Phc m; hay l (3) chng ta c c ri c c Cha Tri tip nhn trong ng Christ nhng gi y chng ta phi chy by t lng bit n bng cch sng cho ng Christ. y l bn cht i ca Phc m: s cu ri th hon ton min ph, nhng cng i hi chng ta tr gi vi mi iu chng ta c. Cn phi nhc li rng tng phm min ph n trc s ku gi tr nn ging nh ng Christ. Chng ta xem nh cht vi ti li chng ta c th hu vic c Cha Tri (xem R-ma 6:10). 2:20 Ti b ng inh vo thp t gi vi ng Christ Trong cu vn ting Hy lp, vi ng Christ c t trc nhn mnh dng NG T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE VERBAL FORM), m ch mt iu g xy ra trong qu kh c thc hin bi mt tc nhn bn ngoi vi nhng kt qu trng tn. Chi tit ny tp trung vo R-ma 6:1-11 v 7:1-6. Phao-l dng ch ng inh trong Ga-la-ti 5:24 v 6:4, ch ny lin quan n mi lin h ca nhng tn hu vi th gian sa ng. Tuy nhin, im nhn mnh ti y dng nh l lin h ca nhng tn hu vi Lut Php. y l im quan trng cn ghi nh rng mt khi chng ta cht vi ng Christ, chng ta sng cho c Cha Tri (xem cu 19; R-ma 6:10). Khi nim ny c nhn mnh lp i, lp li (1) trch nhim ca chng ta i theo Cha (xem I Ging 1:7) v (2) chng ta phi tin bc xng ng vi ting gi chng ta nhn (xem -ph-s 4:1; 5:2). Mt khi chng ta nhn bit ng Christ qua n tha th 33

min ph, th vic sng mt cuc i ca ngi phc v c trch nhim rt quan trng (xem C-l-se 2:12-14, 20; 3:1-4; v II C-rinh-t 5:14-15). nhng ng Christ sng trong ti c Cha Gi-su thng ni rng Ngi ng trong cc tn hu (xem Ma-thi- 28:20; Ging 14:23; R-ma 8:10; C-l-se 1:27). im ny thng lin h vi chc v ca mt c Cha Gi-su khc l c Thnh Linh (xem R-ma 8:9,11; I C-rinh-t 3:16; 6:19; II Tim-th 1:14). Cng tc ca c Thnh Linh m rng thm v ti hin c Cha Con bn trong nhng tn hu (xem Ging 16:7-15; R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19). ti sng trong c tin ch Hy lp pistis (danh t) v pisteu (ng t) c th dch l tin cy, tin hay l c tin ch yu nhn mnh v s tin cy ca chng ta ni s ng tin ca c Cha Tri hay l c tin ca chng ta ni s thnh tn ca c Cha Tri. c tin ny l bc p ng khi u ca chng ta i vi li ha ca c Cha Tri, tip theo l c tip tc i theo nhng li ha ny. c tin c s dng theo ba ngha trong Tn c: (1) s tin cy c nhn; (2) i sng ng tin; hay l (3) s gn b vi ton b gio l C c gio, ging nh trong Cng-v 6:7; 13:8; 14:22; Ga-la-ti 1:23; Giu-e 3 v 20. l ng yu ti, v ph chnh mnh Ngi v ti y l trng im ca s n ti thay (xem Ga-la-ti 1:4; Mc 10:45; R-ma 5:6,8,10; Sng-th K 3:15; -sai 53:4-6). 2:21 nu y l phn gii thiu cho CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) gi nh l ng theo quan im hay l cc ch ch vn chng ca tc gi. y l mt v d in hnh cho vic dng cu trc ng php ny nhn mnh chn l trong phn . Ch c mt phng cch n vi c Cha Tri, khng phi bng Lut Php, nhng bng c tin vo cng tc m ng Christ hon tt (xem 3:21). Nu Lut Php c th em n s cu ri, th ng Christ khng cn phi cht. CH C BIT: S CNG BNH S cng bnh l mt ch ht sc quan trng m mi ngi hc Kinh thnh phi ch thn nghin cu su rng khi nim ny. Trong Cu c bn tnh ca c Cha Tri c m t l cng minh hay cng bnh. T ng t ting M-s-b-ta-mi ny bt ngun t mt cy sy dc theo sng c dng nh mt cng c trong xy dng nh ng thng theo chiu ngang ca cc bc tng hoc cc hng ro. Cha dng t ng ny ch cch hnh bng v bn tnh ca Ngi. Ngi l cy thc thng m tt c mi s u phi cn c vo o. Khi nim ny khng nh s cng bnh ca c Cha Tri cng nh quyn on xt ca Ngi. Con ngi c dng nn theo nh tng ca c Cha Tri (Sng th k 1:26-27; 5:1, 3; 9:6). Con ngi c dng nn thng cng vi c Cha Tri. Tt c mi to vt ch nh l cnh nn cho mi tng giao gia con ngi v c Cha Tri. Ngi mun to vt ti cao nht ca Ngi l con ngi bit Ngi, yu mn Ngi, phc v Ngi v tr nn ging nh Ngi! S trung thnh ca con ngi c th nghim (Sng th k 3) v cp v chng u tin tht bi ti cuc th nghim ny. Kt qu l mi lin h gia c Cha Tri v con ngi b gin on (Sng 3; R-ma 5:1221). c Cha Tri ha s hn gn v phc hi li mi lin h ny (Sng 3:15). Ngi thc hin iu ny bng chnh nh ca Ngi v qua chnh Con ca Ngi. Con ngi khng th phc hi li s rn nt ny (R-ma 1:18-3:20). Sau s sa ng ca loi ngi, th bc u tin m c Cha Tri hng n s phc hi mi lin h l khi nim giao c da trn s mi gi ca Ngi v s p ng bng s n nn, tin cy, v

34

vng li ca con ngi. Bi s sa ng, con ngi khng c kh nng lm c iu ng (R-ma 3:21-31; Ga-la-ti 3). Chnh Cha phi ch thn khi xng vic phc hi nhng con ngi vn khng gi c giao c. Ngi lm iu ny bng cch: 1. Tuyn b con ngi ti li l cng bnh qua cng tc ca ng Christ (s cng bnh theo php l) 2. Ban tng khng s cng bnh cho con ngi qua cng tc ca ng Christ (s cng bnh c ban cho) 3. Ban c Thnh Linh ng vo con ngi to nn s cng bnh (cng bnh v mt o c) ni con ngi. 4. Phc hi mi lin h vn -en bng cch phc hi nh tng ca c Cha Tri trong nhng tn nhn (Sng-th-k 1:26-27) (s cng bnh trong mi lin h). Tuy vy, Cha i hi mt s p ng theo giao c. Cha ban (cho khng) v cung cp, nhng con ngi phi p ng v lin tc p ng qua: 1. S n nn 2. c tin 3. Li sng vng phc 4. S bn V vy, s cng bnh l mt hnh ng h tng trong giao c gia Cha v to vt cao qu nht ca Ngi. N da vo bn tnh ca c Cha Tri, cng tc cu chuc ca ng Christ, v s va gip ca c Thnh Linh, m mi c nhn phi ch thn v lin tc p ng li mt cch thch ng. Khi nim ny c gi l xng cng bnh bng c tin. Khi nim ny c by t trong cc sch Phc m, nhng nhng ch ny khng c trong cc sch Phc m. Phao l l ngi u tin nh ngha t ng ny v s dng ting Hy lp s cng bnh trong nhiu dng khc nhau hn 100 ln. Phao l, vn l mt Ra-bi Do thi, s dng ch Hy lp dikaiosune theo ngha ca ch H-b-r SDQ ly t bn By Mi, ch khng phi t vn chng Hy lp. Trong cc tc phm Hy lp, ch ny ch mt ai lm theo mong i ca cc Thn thnh hay ca x hi. Trong ngha ting H-br n lun c dng trong cc t ng thuc v giao c. c Gi-h-va l mt c Cha Tri cng bnh v thnh thin. Ngi mun dn ca Ngi by t cc c tnh ca Ngi. Nhng con ngi c mua chuc l nhng to vt mi. S mi m ny phi c kt qu l mt cch sng thnh thin (kha cnh ca s xng cng bnh m Cng gio La-m ch trng). V Y-s-ra-n theo ch thn quyn nn khng c n nh ranh gii r rng gia th tc (cc tiu chun x hi) v thnh khit ( ch c Cha Tri). Ting H-b-r v ting Hy-lp din t c s phn bit ny trong ting Anh th phn nh l cng minh (justice) (lin h n x hi) v cng bnh (righteousness) (lin h n tn gio). Phc m (Tin lnh) ca Cha Jsus l: Con ngi sa ng c phc hi mi tng giao vi c Cha Tri. Quan im c v nghch l ca Phao l l: Qua ng Christ, c Cha Tri tha bng cho ngi c ti. iu ny c hon tt qua tnh yu thng, s thng xt, v n in ca c Cha Tri; qua i sng ca c Cha Con, s cht v sng li ca Ngi; v s thuyt phc, a dn con ngi n vi Phc m ca c Thnh Linh. S xng cng bnh l mt hnh ng ban cho nh khng ca c Cha Tri, nhng n phi em li s tin knh (lp trng ca Augustine bao gm quan im ca nhng nh Ci chnh ch trng vo s ban cho nhng khng v s nhn mnh vo mt i sng yu thng v trung tn c thay i ca Cng gio La-m). i vi ngi Ci chnh, t ng s cng bnh ca c Cha Tri l mt S HU CCH KHCH QUAN (OBJECTIVE GENITIVE) (tc l hnh ng lm cho con ngi ti li c Cha chp nhn [s nn thnh theo a v]), trong khi i vi ngi Cng gio n l mt S HU CCH CH QUAN (SUBJECTIVE GENITIVE), tc l ni n tin trnh tr nn cng ging Cha hn (s nn thnh theo kinh nghim tim tin). Trong thc t, n l c hai . Theo ti, c Kinh thnh t Sng th k 4 n Khi huyn 20, k thut v vic c Cha Tri phc hi li mi lin h ti -en. Kinh thnh bt u bng mi tng giao gia c Cha Tri v 35

con ngi trn t ny (Sng th k 1-2) v kt thc cng vi bi cnh (Khi huyn 21-22). nh tng v mc ch ca c Cha Tri s c phc hi! dn chng ti liu v ti mi va cp, xin lu n nhng phn on Kinh thnh Tn c c chn lc sau y minh ha nhm t ting Hy lp. 1. c Cha Tri cng bnh (thng cp theo c Cha Tri l Quan n) a. R-ma 3:26 b. II T-sa-l-ni-ca 1:5-6 c. II Ti-m-th 4:8 d. Khi huyn 16:5 2. c Cha Jsus cng bnh a. Cng-v 3:14; 7:52; 22:14 (danh hiu Mt-si-a) b. Ma-thi- 27:19 c. I Ging 2:1, 29; 3:7 3. ch ca c Cha Tri cho to vt ca Ngi l cng bnh a. L-vi-k 19:2 b. Ma-thi- 5:48 (5:17-20) 4. Cch Cha cung ng v chu cp s cng bnh a. R-ma 3:21-31 b. R-ma 4 c. R-ma 5:6-11 d. Ga-la-ti 3:6-14 e. c Cha ban cho i. R-ma 3:24; 6:23 ii. I C-rinh-t 1:30 iii. -ph-s 2:8-9 f. Nhn bi c tin i. R-ma 1:17; 3:22,26; 4:3,5,13; 9:30;10:4,6,10 ii. I C-rinh-t 5:21 g. Qua cng tc ca c Cha Con i. R-ma 5:21-31 ii. II C-rinh-t 5:21 iii. Phi-lp 2:6-11 5. ch ca Cha l nhng ngi theo Ngi phi tr nn cng bnh a. Ma-thi- 5:3-48; 7:24-27 b. R-ma 2:13; 5:1-5; 6:1-23 c. II C-rinh-t 6:14 d. I Ti-m-th 6:11 e. II Ti-m-th 2:22; 3:16 f. I Ging 3:7 g. I Phi-e-r 2:24 6. c Cha Tri s phn xt th gian bng s cng bnh a. Cng-v 17:31 b. II Ti-m-th 4:8 S cng bnh l c tnh ca c Cha Tri, ban cho nhng khng cho con ngi ti li qua ng Christ. N l: 1. Mt sc lnh (php lnh) 2. Mt qu tng t c Cha Tri 3. Mt hnh ng ca ng Christ Nhng n cng l mt tin trnh tr nn cng bnh, mt iu phi c theo ui cch mnh lit

36

v u n; n s i n tt nh ln n th hai ca Cha. Mi tng giao vi Cha c phc hi s cu ri, nhng c pht trin cng hn cho n khi mt gp mt vi Cha ni Thin ng hoc khi qua i! y l mt trch dn tt t t in Dictionary of Paul and His Letters ca nh xut bn IVP: i xa hn Luther, Calvin nhn mnh n phng din tng giao ca s cng bnh c Cha Tri. Quan im ca Luther v s cng bnh c Cha Tri dng nh cha ng phng din tha bng. Calvin nhn mnh n bn cht k diu ca s tng thng hay truyn t s cng bnh c Cha Tri cho chng ta (trang 834). i vi ti, mi tng giao ca mt tn nhn i vi c Cha Tri c ba phng din: 1. Tin lnh l mt con ngi (ng Gio hi v trng im ca Calvin) 2. Tin lnh l l tht (trng im ca Luther v Augustine) 3. Tin lnh l mt i sng c thay i (trng im ca Cng gio) Tt c nhng iu ny u ng v phi c cn nhc chung vi nhau c c mt C c gio lnh mnh, ng n, v ng Kinh thnh. Nu mt ai nhn mnh qu mc hay ch bai tt c, th s c vn . Chng ta phi mi Cha Jsus vo lng! Chng ta phi tin Tin lnh! Chng ta phi theo ui s tr nn ging vi ng Christ!

CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao tht kh gii ngha chng ny? 2. Phao-l c ni theo cch khinh thng cc S- ti Gi-ru-sa-lem trong cc cu 2, 6 v 9 hay khng? 3. Ti sao hon cnh lin h n Tt li l vn v cng quan trng lin quan n gio hi ngh Gi-ru-sa-lem? 4. Ai l cc gio s gi? H thm nhp v nhng ni u? Mc ch ca h l g? 5. Ti sao vic Phi-e-r t chi n chung vi ngi ngoi bang li ng ln n theo s hiu bit Phc m ca Phao-l? 6. nh ngha ch xng cng bnh. 7. nh ngha ch c tin. 8. Cc cu 19 v 20 lin h nh th no n bi cnh?

37

GA-LA-TI ON 3
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Lut Php hay l c Tin 3:1-6

NKJV
S xng cng bnh bi c Tin 3:1-9

NRSV
Mi gi tri nghim 3:1-5 Kim chng kinh nghim ca p-ra-ham trong Kinh thnh 3:6-9 3:6-9

TEV
Lut Php hay l c Tin 3:1-5

NJB
S xng cng bnh bi c Tin 3:1-5

3:6-9 S ra s bi Lut Php

3:7-14

Lut Php em n s ra s 3:10-14 3:10-14 3:10-12 3:13-14

3:10-14

Lut Php v Li ha 3:15-20

Li ha khng di i 3:15-18 Con ci v dng di

Mt bng chng t giao c vi p-ra-ham 3:15-18 Mc ch tht ca Lut Php Mi-se 3:19-20

Lut Php v Li ha 3:15-18

Lut Php khng lm v hiu Li ha 3:15-18 Mc ch ca Lut Php

3:19-20 Mc ch ca Lut Php (3:21-4:7)

3:19-22

Con ci v n l (3:21-4:7) 3:21-22 3:23-25 3:21-22 3:23-26 Li khuyn ni v s bnh ng trong L Bp-tem 3:26-4:7 3:26-4:7 3:27-29

3:21-22 3:23-25

S n ca c Tin 3:23-29

3:26-29

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 38

3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. Chng 3 tip tc n v ng vn khi u t 2:15-21. Trong chng 3 v 4, Phao-l khai trin nhng kha cnh thn hc trong Phc m ca ng. Dng nh nhng ngi ch trng Do Thi ho ch trch c nhn Phao-l nh l mt cch thc cng kch s ging dy ca ng. B. Cu trc ca chng 3 th d nhn thy. 1. Trong cc cu 1-5, Phao-l nhc li nhng kinh nghim cu ri c nhn ca nhng tn hu ti Ga-la-ti. ng dng li chng c nhn nh l chng c cho l tht ca Phc m trong 1:102:21, nhng gi y ng li dng nhng tri nghim ca chnh h. Phao-l thc hin iu ny vi bn hay nm cu hi c tnh cch thuyt phc. 2. Trong cc cu 6-18, Phao-l khai trin kinh nghim ca p-ra-ham t Cu c nh l mt khun mu tiu biu cho tri nghim ca c nhn loi trong lnh vc cu ri. ng tp trung c bit vo vic p-ra-ham tip nhn s xng cng bnh bng c tin trc v tch bit khi Lut Php Mi-se. y l im thn hc dn n R-ma 4. C. Phao-l trch dn Cu c nm ln trong cc cu 6-18. Nhng l do kh d l gii cho vic s dng Cu c mt cch bao qut l: 1. Phao-l mun nhng ngi ch trng Do Thi ho v nhng ngi Ga-la-ti nhn bit rng Phc m ng rao ging cng da trn Cu c. 2. Nhng ngi ch trng Do Thi ho dng Cu c trong l l ca h, do Phao-l cng lm nh vy. D. Bi v Phao-l kch lit kch vic gii ngha v p dng Lut Php cch sai trt ca nhng ngi ch trng Do Thi ho v ng phi by mc ch ca vic lp Lut Php Mi-se (cc cu 19-29). ng thc hin iu ny vi hai cu hi (cu 19 v 21). Cn phi nhc li rng Phao-l s dng ch lut php ti y theo cch dng ring bit. Phao-l ang bc b thn hc ca cc gio s gi (Lut Php l mt trong nhng phng tin ca s cu ri, xem R-ma 4:14). Mi ngi phi qun bnh quan im v Lut Php ny vi cch c Cha Gi-su dng ch lut php trong Ma-thi- 5:17-21. Lut Php l tt; Lut Php n t c Cha Tri. Lut Php l vnh cu (xem R-ma 7:7,12-14). E. Lut Php Mi-se c nhn cch ha theo hai ngha (xem 3:23-25; 4:1) trong th gii Hy lpLa m: 1. cu 23, chng ta b giam gi di lut php - Lut php nh l ngi cai ngc 2. cu 24, lut php l ngi gip chng ta - Lut php nh l ngi gim h cho tr v thnh nin 3. cu 4:2, ngi gim h (guardians) - Ngi gim h cho tr t khi mi sinh n khi 14 tui 4. cu 4:2, ngi gim h (trustee) - Ngi gim h t cho tr t 14 n khi 25 tui NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 3:1-5 1 Hi ngi Ga-la-ti ngu mui kia, ai ba m anh em l ngi c Cha Jsus Christ by t b ng inh trn thp t gi? 2 Ti ch hi anh em mt cu ny: y l cy cc vic lut php hay l bi nghe v tin m anh em nhn c c Thnh Linh? 3 Sao anh em ngu mui dng y? Sau khi khi s nh c Thnh Linh, nay sao li cy xc tht m lm cho trn? Anh em h lung cng m chu s khn kh dng y sao? nu qu l lung cng! 5 ng ban c Thnh Linh cho anh em v lm cc php l trong anh em, th lm bi cc vic lut php, hay l bi nghe m tin? 39

3:1, 3 NASB, NKJV, NRSV, TEV nhng ngi Ga-la-ti ngu dt kia JB nhng ngi Ga-la-ti mt tr y l ch tm tr [nous] dng PH NH ALPHA (ALPHA PRIVATIVE) nn c dch l ngu dt. Phao-l qu quyt cch dt khot rng h khng suy ngh n nhng tai hi t nhng sai lc trong nhng s ging dy ca nhng ngi ch trng Do Thi ho. ai ba m anh em Vic s dng ch k I T S T (SINGULAR PRONOUN) c th l mt phng thc Phao-l m ch n mt ngi chnh trong cc gio s gi (xem 5:7,10). Nhng nhn nh ny c th l gii thch qu xa khi vn mch bi v trong 5:12 s dng I T S NHIU (PLURAL). Ba m c th l n d ch s xo trn tm tr, c mt s hc gi cho rng trong bi cnh ti y n l m ch n khi nim mt gian c ca Cu c (xem Phc-truyn Lut-l K 15:9; 28:54; Chm-ngn 23:6; 28:22; Ma-thi- 20:15; Mc 7:22). l ngi c Cha Jsus Christ by t Bn giy ci ting Hy lp Koine tm thy ti Ai-cp (xem Moulton v Milligan, The Vocabulary of the Greek Testament) cho bit ch by t c ngha l (1) m t r rng; (2) mt thng co lut php chnh thc cng b cho cng chng. n d ny thng c Phao-l s dng nhng khi ging v dy lm r v thn v v cng tc ca c Cha Gi-su Christ. Bng chng r rng ti y l nhng Hi thnh ti Ga-la-ti ang xy b khi s ging dy ca Phao-l v tr li vi Lut Php ca Do-Thi-Gio. b ng inh Ch ng inh dng NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE) (xem Ma-thi- 28:5; Mc 16:6; I C-rinh-t 1:23; 2:2) m ch rng c Cha Gi-su vn l ng b ng inh. y c th l mt danh hiu, ng b ng inh xem (Ma-thi- 28:5; Mc 16:6; v I C-rinh-t 1:23 c km theo mo t). Khi chng ta thy Cha, Ngi s vn mang nhng vt khi b ng inh. 3:2 anh em nhn c c Thnh Linh Nhn lnh c Thnh Linh khng phi l mt din tin ph km theo n in; n xy ra khi mt ngi tr thnh C-c Nhn (xem R-ma 3:14; 8:9). Ti y, c Thnh Linh c xem nh mt du hiu ca thi i mi c trnh by trong Gi-r-mi 31:31-34. T im ny ca sch Ga-la-ti tr i, Phao-l nhc n c Thnh Linh mi su ln. NASB bi vic lm ca Lut Php, hay l nghe bi c tin NKJV bi vic lm ca Lut Php, hay l nghe bi c tin NRSV bi lm theo Lut Php hay l tin iu nghe TEV bi lm theo i hi ca Lut Php, hay l nghe v tin Phc m JB bi v vng gi Lut Php m c nhn lnh c Thnh Linh hay l bi tin iu nghe ging Ch c tin [pistis] c dng lp li trong chng ny v c gii ngha hay dch l c tin, tin cy hoc l tin nhn. Khi nim tin cy v tin nhn trong Anh ng rt ging nhau (xem 2:26; 3:2, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 14, 22, v 26). Theo bi cnh ti y cng vi MO T XC NH (DEFINITE ARTICLE), ch ny m ch n l tht C-c-Gio (xem 1:23 v 3:23-25; Giu-e 3 v 20). 3:3 Sao anh em ngu mui dng y? Ti y l cng mt ch ging cu 1. NASB khi u bi c Thnh Linh, sao by gi anh em li lm trn bi xc tht NKJV khi u bi c Thnh Linh, lm th no anh em li c lm trn bi xc tht NRSV khi u bi c Thnh Linh, sao by gi anh em li kt thc bi xc tht 40

Anh em bt u bi Thnh Linh ca Cha; sao by gi anh em li mun hon tt bi sc ring ca mnh JB sao anh em di dt kt cuc vi vic vng gi b ngoi iu anh em khi u bi c Thnh Linh Cu trc ng php ca mnh th hai c xem l (1) dng TRUNG CP (MIDDLE VOICE) (NRSV, TEV, JB) hay (2) dng TH NG (PASSIVE VOICE) (NASB, NKJV). Dng TRUNG CP (MIDDLE VOICE) nhn mnh nhng hnh ng ca nhng ngi Ga-la-ti, trong khi dng TH NG (PASSIVE VOICE) nhn mnh n tc nhn t bn ngoi. Dng TRUNG CP (MIDDLE VOICE) thch hp vi bi cnh ti y hn. Nhng tn hu Ga-la-ti c gng lm trn s cu ri ca mnh bng nhng vic lm vng gi Lut Php Mi-se. C s cu ri v trng thnh ca chng ta c c duy nht ch bi n in bng c tin. Hai ch quan trng trong cm t ny cn c s dng chung vi nhau trong Phi-lp 1:6. Phn cn li trong lp lun ca Phao-l s ch trng vo c im nhng tn hu c trn vn v trng thnh trong c Cha Gi-su Christ. Li l ca Phao-l trong cu 3 khng c rng nhng tn hu t la chn cch sng nh th no. S cu ri l s p ng vi n in khi u ca c Cha Tri; cng vy cuc i C-c Nhn cng l s p ng li s hng dn ca c Thnh Linh bng s n nn, c tin v bin i mi ngy cng ging vi ng Christ (xem 5:1-6:10). TEV 3:4 NASB anh em chu kh v qu nhiu iu v ch NKJV anh em chu kh v qu nhiu iu v ch NRSV anh em tri nghim qu nhiu iu lung cng TEV tt c tri nghim ca anh em chng ch li chi JB tt c nhng iu anh em tip nhn l v ch Ch chu kh c th m ch n: (1) au n thn th (chng ta c nhng bng chng ghi li v vic nhng Hi thnh vng pha nam Tiu b nhng ngi Do thi bt b trong Cng-v 14:2, 5, 19, 22); (2) s thay i t ngt y xc ng trong kinh nghim ci o. nu qu l lung cng y l CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL SENTENCE). C hai gi thuyt v cm t ny: (1) n c th lin h n 1:16 hoc l (2) n c th lin h n lp lun h tr ca Phao-l v s v ch ca vic tin cy ni cng c con ngi theo Lut Php Mise. Nu h quay tr li vi c gng ca con ngi th n in ca ng Christ khng gip ch g cho h (xem 4:11; 5:2-4; I C-rinh-t 15:2). CH C BIT: S CN THIT PHI BN Cc tn l Kinh thnh lin quan n i sng C c nhn rt kh gii thch, bi v chng c trnh by trong nhng cp bin chng rt ng phng. Nhng cp ny dng nh mu thun nhau, nhng chng u c nn tng Kinh thnh. Nhng C c nhn phng Ty thng c khuynh hng chn mt l tht v b qua hay khng xem trng l tht i li. Ti minh ha nh sau: 1. S cu ri l mt quyt nh ban u tin cy ni ng Christ hay l mt cam kt trn i lm mn ca Ngi? 2. C phi s cu ri l mt s la chn bi n in t mt c Cha Tri ch cao hay l p ng tin cy v n nn ca con ngi trc mt mn qu thing thng? 3. S cu ri, mt khi nhn c th khng th mt c, hay l phi c s chuyn cn lin tc? Vn v s kin tr gy nhiu tranh ci trong lch s Hi thnh. Vn khi s t nhng phn on r rng mu thun vi nhau trong Tn c: 1. Cc phn on v s chc chn a. Cu ni ca c Cha Gi-su (Ging 6:37; 10:28-29)

41

b. Cu ni ca Phao-l (R-ma 8:35-39; -ph-s 1:13; 2:5,8-9; Phi-lp 1:6; 2:13; II Tsa-l-ni-ca 3:3; II Ti-m-th 1:12; 4:18) c. Cu ni ca Phi-e-r (I Phi-e-r 1:4-5) 2. Cc phn on v s cn thit phi kin tr a. Cu ni ca c Cha Gi-su (Ma-thi- 10:22; 13:1-9, 24- 30; 24:13; Mc 13:13; Ging 8:31; 15:4-10;Khi huyn 2:7,17,20;3:5,12,2l) b. Cu ni ca Phao-l (R-ma 11:22; I C-rinh-t 15:2; II C-rinh-t 13:5; Ga-la-ti 1:6; 3:4; 5:4; 6:9; Phi-lp 2:12; 3:18-20; C-l-se 1:23) c. Cu ni ca tc gi th H-b-r (2:1; 3:6,14; 4:14; 6:11) d. Cu ni ca Ging (I Ging 2:6; II Ging 9) e. Cu ni ca c Cha Cha (Khi huyn 21:7) S cu ri theo Kinh thnh xut pht t tnh yu, s thng xt,v n in ca c Cha Tri Ba Ngi ch cao. Khng mt ai c th c cu m khng nh vo s khi u ca c Thnh Linh (Ging 6:44,64). c Cha Tri khi s v lp k hoch, nhng i hi con ngi phi p ng li bng c tin v n nn lc ban u v c phi tip tc. Cha lm vic vi con ngi trong mi lin h giao c. V vy c c c n v trch nhim . S cu ri c ban cho tt c mi ngi. S cht ca c Cha Gi -su gii quyt vn ti li ca to vt b sa ng. c Cha Tri ban cho mt con ng (cu ri) v Ngi cng mun mi ngi c dng nn theo nh tng ca Ngi p ng li tnh yu v s ban tng ca Ngi trong c Cha Gi-su. Nu bn mun c thm v ch ny theo quan im khng thuc v phi Calvin, th bn c th xem: 1. Dale Moody, The Word of Truth, Eerdmans, 1981 (trang 348-365) 2. Howard Marshall, Kept by the Power of c Cha Tri, Bethany Fellowship, 1969 3. Robert Shank, Life in the Son, Westcott, 1961 Trong lnh vc ny, Kinh Thnh c ni n hai vn khc bit:(1) dng s bo m chc chn (c cu ri) t cho php sng mt cuc i khng kt qu, ch k hoc (2) khch l nhng ngi ang chin u vi ti li c nhn v trong mc v. Vn y l nhng nhm sai lm i theo s ip sai lm v xy dng h thng thn hc trn mt s phn on Kinh thnh gii hn. Mt s C c nhn tht s cn s ip v s cu ri chc chn, trong khi mt s khc th cn c cnh co nghim minh. Bn trong nhm no?

3:5 ng ban c Thnh Linh cho anh em s ban cho c Thnh Linh lin quan n s cu ri (xem 3:14; R-ma 8:9). Ti y NG TNH T (PARTICIPLE) dng HIN TI CH NG (PRESENT ACTIVE) v cng cn c dng ch s tip tr ca c Cha Tri trong II C-rinh-t 9:10. Nhng cch dng trc ca ch ny gi rng n c ngha ban cho y dy hay l ban pht min ph. v lm cc php l trong anh em y l NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE) c th ch n tc ng lin tc ca (1) s huyn nhim trong s cu ri; (2) nhng du hiu v php l km theo chng nhn Phc m; hoc l (3) cc n t thing ling c by t gia cc Hi thnh ti Ga-la-ti. Cc dch gi bt ng v cm t ny nn dch l trong anh em ch n nhng c nhn hay l gia anh em c ni v gia Hi thnh. C phi do bi h vng gi Lut php Mi-se m c Cha Tri ban cho h mi phc lnh ca Ngi cch d dt? Khng! Nhng php l ny l s xc nhn ca c Cha Tri rng Phc m m h tip nhn bi n in bng c tin l chn tht.

42

BN NASB 3:6-9 6 Nh p-ra-ham tin c Cha Tri, th k l cng bnh cho ngi, 7 vy anh em hy nhn bit rng nhng k c c tin l con chu tht ca p-ra-ham. 8 Kinh Thnh cng bit trc rng c Cha Tri s xng dn ngoi l cng bnh bi c tin, nn rao truyn trc cho p-ra-ham tin lnh ny: Cc dn s nh ngi m c phc. 9 y vy, ai tin th ny c phc vi p-ra-ham, l ngi c lng tin. 3:6 Nh p-ra-ham Cc cu 6-9 m rng v d v p-ra-ham l t ph v tm linh v chng tc ca quc gia Do thi. Cc gio s gi c th dng p-ra-ham lm dn chng cho mt ngi tin ni c Cha Tri v ri sau chu php ct b. Chi tit ny l gii ti sao lp lun ca Phao-l c ghi li trong R-ma 4 li khng c khai trin ti y. p-ra-ham l kiu mu cho vic lm th no c nhn loi c th n vi c Cha Tri (xem Sng-th K 15:6). tin c Cha Tri, th k l cng bnh cho ngi Ch k l dng ng t TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE), l mt thut ng thng mi c ngha gi tin vo mt ti khon ca mt ai (xem R-ma 4:3, 99, 22). Xem ch c bit ti 2:21. S cng chnh ca c Cha Tri c ban cho p-ra-ham bi v tnh thng ca c Cha Tri v c tin ca p-ra-ham ri c Cha Tri s ban cho ng mt dng di (trch dn Sng-th K 15:6 da t bn Septuagint). Phao-l trch dn t Lut Php Mi-se vi ln cng c lp lun ca mnh. Bi v cc gio s gi s dng Lut Php Mi-se lp lun nn Phao-l cng s dng cng mt cch thc chng t s sai lc ca h. Cc sch ca Mi-se (Sng-th K n Phc-truyn Lut-l K) l phn c thm quyn nht trong Kinh thnh ca ngi Do thi. 3:7 hy nhn bit rng nhng k c c tin l con chu tht ca p-ra-ham Cu ny l s t ph ca c n v ng vn ti y. Li cng b ny gy sc cho cc gio s gi c thin hng Do-Thi-Gio (xem 3:14, 29; R-ma 2:28-29; 14:16-17). y chnh l l tht c m ch trong s ip ca Ging Bptt (xem Lu-ca 3:8) v c bit l trong li phn ca c Cha Gi-su trong Ging 8:37-59. Ngi ta c th xng mnh l dng di ca p-ra-ham do h bit ng (m h tn knh) v qua cch h sng, ch khng da ni dng di t tin h l ai. 3:8 Kinh Thnh cng bit trc rng c Cha Tri s xng dn ngoi l cng bnh bi c tin Thnh ng ny trong ting Do thi chng nhn s linh cm trn vn ca Cu c. Trong cu ny, Kinh thnh c dng theo php nhn cch ho i. S cu ri cho c nhn loi mi mi l k hoch ca c Cha Tri (xem Sng-th K 3:15; 12:3; Xut -dp-t K 19:5-6). Ch c mt c Cha Tri duy nht v c nhn loi c dng theo nh tng ca Ngi (Sng-th K 1:26-27; 5:1; 9:6); do Ngi yu thng mi ngi (xem -x-chi-n 18:32; Ging 3:16; I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9). Tnh thng ph qut ca c Cha Tri bao gm lun c ngi ngoi bang c by t r rng trong sch -sai (xem 2:2-4; 45:21-25; 56:1-8; 60:1-3), Gi-na, Ging 3:16, v -ph-s 2:11-3:13. Cc dn s nh ngi m c phc Ti y Phao-l trch dn li ha ca c Cha Tri cho p-ra-ham, c ghi li trong Sng-th K 12:3; 18:18; 22:18; 26:4. Dng ng t trong ting Do thi c th l (1) dng TH NG (PASSIVE form), s c ban phc (xem Sng-th K 18:18; 28:14) hay l (2) dng TRUNG CP PHN THN (MIDDLE REFLEXIVE form), s c ban phc li (xem Sng-th K 22:16-18; 26:4). Tuy nhin theo bn Septuagint cng vi s trch dn ca Phao-l n li dng TH NG, ch khng phi TRUNG CP. Trong khc kinh vn ny, Phao-l kt hp Sng-th K 12:3 vi 18:18 t bn Septuagint. 3:9 NASB tn hu, ngi c c tin c phc vi p-ra-ham, 43

ngi c c tin c phc nh p-ra-ham tin ai tin th cng c phc ging nh p-ra-ham l ngi tin p-ra-ham tin v c phc; do mi ngi tin cng c phc nh ng nhng ai theo bi c tin th nhn lnh cng n phc ging nh p-ra-ham, ngi ca c tin Gii t syn, c ngha l kt hp vi by t s gn b cht ch gia p-ra-ham v tt c nhng ai c c tin ni c Cha Tri. S m t p-ra-ham l trung tn hay l c lng tin nhn mnh rng p-ra-ham tin c Cha Tri bng cch tin cy ni li ha ca Ngi. c tin trong Tn c cng c ngha tin cy ni s ng tin cy ca c Cha Tri cng vi nhng li ha ca Ngi. Tuy nhin, cn phi nh rng p-ra-ham khng c c tin hon ho. Chnh ng cng tm cch gip c Cha Tri lm thnh li ha ca Ngi bng cch c mt a con theo cch t nhin vi Aga. c tin ca con ngi khng hon ho nhng i tng ca c tin mi l hon ho. NKJV NRSV TEV JB BN NASB 3:10-14 10 V mi k cy cc vic lut php, th b ra s, bi c chp rng: ng ra thay l k khng bn trong mi s chp sch lut, ng lm theo nhng s y! 11 V li chng h c ai cy lut php m c xng cng bnh trc mt c Cha Tri, iu l r rng lm, v ngi cng bnh s sng bi c tin. 12 V, lut php vn khng phi ng mt th vi c tin, nhng lut php c chp rng: Ngi no vng gi cc iu rn th s nh m sng. 13 ng Christ chuc chng ta khi s ra s ca lut php, bi Ngi nn s ra s v chng ta, v c li chp: ng ra thay l k b treo trn cy g, 14 hu cho phc lnh ban cho p-ra-ham nh c Cha Jsus Christ m c ri khp trn dn ngoi, li hu cho chng ta cy c tin m nhn lnh c Thnh Linh ha cho.

3:10 NASB v nhiu vic lm ca Lut Php b ra s NKJV v nhiu vic lm ca Lut Php b ra s NRSV v nhng ai da vo nhng vic lm ca Lut Php th di s ra s TEV nhng ai da vo s vng gi Lut Php sng di s ra s JB nhng ai da vo s tun theo Lut Php di s ra s Trong bc lp lun tip theo, Phao-l chuyn t p-ra-ham sang nhng i hi gio lut nghim ngt trong Lut Php Mi-se. Lp lun ny thch thc loi thn hc c hi ca nhng ngi ch trng Do Thi ho. Tin cy ni s tun gi Lut Php l c tnh ca nhng ngi Pha-ri-si trong thi i ca c Cha Gi-su (xem R-ma 10:2-5). Phao-l qu quyt rng t c gng t c v th xng ng ch l mt con ng dn n thm ho (xem 2:16). Phao-l bit qu r ng hng ny! Mc d trc tin Phao-l cp n Lut Php Mi-se, nhng lut c ni n l n lc thng thng ca con ngi da theo nhng tiu chun o c t bn ngoi. Tiu chun no khng phi l iu quan trng. S tht l nhn loi sa ng nn khng th k nhng thnh tu o c ca h l xng ng vi c Cha Tri. Chng ta gi cch thc ny l ch ngha t t cng chnh bi lut php. N vn tn ti v pht trin trong vng nhng ngi c o. bi c chp rng: ng ra thay l k khng bn trong mi s chp sch lut, ng lm theo nhng s y Chi tit ny m ch Phc-truyn Lut-l K 27:26 v 28:58ff, ch tt c khng xut hin trong Phc-truyn Lut-l K 27:26, nhng n c trong 28:58. S ra s ca Lut Php m ch n trong Ging 7:49. Nu mt ngi vi phm Lut Php, ngay c ch mt iu thi, th vn phi chu s ln n ca Lut Php (xem Gia-c 2:10; Ga-la-ti 5:3). Lut Php Cu c tr thnh n t hnh cho c nhn loi (C-l-se 2:14). c Cha Tri phn Linh hn no phm ti, linh hn s cht (xem -x-chi-n 44

18:4,20). Tt c dng di ca A-am u phm ti. Lut Php c dng nh phng cch c c v th xng ng trc c Cha Tri ch p dng cho nhng ai cha h phm ti. T y nan pht sinh l: Tt c mi ngi u phm ti v thiu mt s vinh hin ca c Cha Tri (xem R-ma 3:918,22,23; 11:32). 3:11 NASB v ngi cng bnh s sng bi c tin NKJV ngi cng bnh s sng bi c tin NRSV k cng bnh s sng bi c tin TEV ngi c k l cng bnh bng c tin ni Cha s c sng JB ngi cng bnh tm c s sng bi c tin Ti y Phao-l trch dn Ha-ba-cc 2:4 (xem R-ma 1:17 v H-b-r 10:38). Thay v cho y l mt cu ti ngha, Ha-ba-cc 2:4 c hiu theo nhiu cch nh sau: (1) bn Masoretic Text ghi l ngi cng bnh s sng bi c tin, s trung tn; (2) bn Septuagint th ghi l ngi cng bnh s sng da ni s thnh tn ca (c Cha Tri); v (3) Phao-l ch trng n s cng chnh da ni c tin vo ng Christ thay v da ni vic lm theo Lut Php Mi-se. C th c s m ch ngm gia Sng-th K 15:6 v Ha-ba-cc 2:4 bi v c hai u c cng hai ch chnh: c tin v s cng chnh. 3:12 NASB, NKJV Lut Php khng phi l c tin NRSV Lut Php khng da trn c tin TEV Lut Php khng ph thuc vo c tin JB Lut Php khng da trn c tin y l s chp nhn nn tng. Trong vn v a v xng ng trc c Cha Tri (c cu ri), phi c la chn l c tin hoc l lut php, khng phi c tin cng vi lut php. Nhng ngi ch trng Do Thi ho chuyn c tin vo c Cha Tri thnh nhng iu lut t c Cha Tri. Ngay c trong Cu c, c nhn ngi Do thi cng ch c k l xng ng bng c tin c nhn vo c Gi-h-va. Khng h c vic tt c mi ngi Do thi c k l xng ng trc c Cha Tri bi v h l dng di ca p-ra-ham. nhng lut php c chp rng: Ngi no vng gi cc iu rn th s nh m sng Trch dn ny t L-vi K 18:5 (xem R-ma 10:25), nhn mnh n tm quan trng ca vic thi hnh nhng i hi ca c Cha Tri. Tuy nhin, Cu c l lch s v s bt nng ca con ngi trong vic thi hnh Lut Php Cu c. Cu c nhn mnh nhu cu tm linh ca nhn loi sa ng. Bi mt phng cch khc cho s cu ri c trnh by. Tht vy, phng cch ny mi mi l cch thc cu ri ca c Cha Tri: khng phi bi c gng ca con ngi, nhng bi c tin. S cu ri bi n in bng c tin l ct li ca Giao c Mi (Gi-r-mi 31:31-34; -x-chi-n 36:22-36; Cng-v 2; R-ma 4; -ph-s 2:8-9). 3:13 ng Christ chuc chng ta Ti y, Phao-l m ch n s chuc ti thay ca ng Christ. Ngi mua chuc chng ta bi v chng ta khng th t chuc chnh mnh (xem -sai 53; Mc 10:45; II C-rinh-t 5:21). Ch chuc li hay l chuc c ngha l mua li ngi no t kip n l hay l b giam cm (xem Cng-v 20:28; I C-rinh-t 6:20; 7:23; I Phi-e-r 1:18-19). CH C BIT: CU RI, CU CHUC I. CU C A. C hai thut ng php l chnh trong ting H-b-r chuyn ti ngha ny: 1. Gaal, c ngha chnh l gii phng bng mt gi tr. Mt dng ca thut ng ny l

45

goel c thm vo khi nim ny ch mt ngi mi gii c nhn, thng l mt thnh vin trong gia nh (tc l ngi chuc trong gia tc). Kha cnh vn ha v quyn c mua li cc vt, th vt, t ai (L-vi-k 25,27), hay b con (Ru-t 4:15; -sai 29:22) c chuyn qua ngha thn hc rng Cha gii cu dn Y-s-ra-n ra khi x dp-t (Xut -dp-t k 6:6; 15:13; Thi thin 74:2; 77:15; Gi-r-mi 33:11). Ngi tr thnh ngi cu chuc (Gip 19:25; Thi thin 19:14; 78:35; Chm ngn 23:1; -sai 41:14; 44:6,24; 47:4; 48:17; 49:7,26; 54:5,8; 59:20;60:16; 63:16; Gi-r-mi 50:34). 2. Padah, c ngha chnh l gii cu a. Gii cu con u lng, Xut -dp-t k 13:13,14 v Dn-s-k 18:15-17 b. S cu chuc thuc th khc bit vi s cu chuc thuc linh, Thi thin 49:7,8,15 c. c Gi-h-va s cu chuc Y-s-ra-n khi ti li v s ni lon, Thi thin 130:7-8 B. Khi nim thn hc bao gm ba iu lin h 1. C mt s thiu thn, cnh n l, b pht tin, b giam cm a. Th cht b. X hi c. Thuc linh (Thi thin 103:8) 2. Mt gi phi c tr cho s t do, phng thch, v phc hi. a. Cho quc gia Do thi (Phc truyn 7:8) b. Cho c nhn (Gip 19:25-27; 33:28) 3. Mt ai phi ng ra lm ngi trung gian v ngi lm n. Trong ch gaal thng thng y l mt thnh vin trong gia nh hay b con gn (tc l ch goel). 4. c Gi-h-va thng m t chnh Ngi bng nhng t ng ca gia nh a. Cha b. Chng c. B con gn S cu chuc c bo m qua hnh ng ring ca c Gi-h-va; mt gi c tr, v s cu chuc c thc hin! II. TN C A. Mt s thut ng c dng chuyn ti ngha thn hc ny. 1. Agorazo (I C-rinh-t 6:20; 7:23; II Phi-e-r 2:1; Khi huyn 5:9; 14:34). y l thut ng thng mi dng ch mt gi tr cho iu g . L nhng ngi c mua bng huyt, chng ta khng cn iu khin chnh i sng mnh. Chng ta thuc v ng Christ. 2. Exagorazo (Ga-la-ti 3:13; 4:5; -ph-s 5:16; C-l-se 4:5). y cng l thut ng thng mi. N by t s cht th ca Cha Jsus thay cho chng ta. Cha Jsus phi gnh chu s ra s m lut php i phi thi hnh (Lut php Mi-se), l iu con ngi ti li khng th thc hin c. Ngi gnh ly s ra s thay cho ht thy chng ta (Phc truyn 21:23). Trong Cha Jsus, s cng bnh, tnh yu thng ca c Cha Tri ha hp vi nhau tr thnh s tha th, chp nhn v m li! 3. Luo, gii phng a. Lutron, mt gi phi tr (Ma-thi- 20:28; Mc 10:4-5). y l nhng li y nng quyn t chnh ming Cha Jsus lin quan n mc ch ca s Cha n lm Cha Cu th qua s tr mn n ti m Ngi khng phm (Ging 1:29). b. Lutroo, tha ra (1) Cu chuc Y-s-ra-n, Lu-ca 24:21 (2) Ph chnh Ngi cu v ty sch mt dn tc, Tt 2:14 (3) Lm mt ngi thay th v ti, I Phi-e-r 1:18-19 c. Lutrosis, cu chuc, gii cu, gii phng (1) Xa-cha-ri ni tin tri v Cha Jsus, Lu-ca 1:68 (2) An-ne ngi khen c Cha Tri v Cha Jsus, Lu-ca 2:38 46

(3) T l tt hn, mt ln c ca Cha Jsus, H-b-r 9:12 4. Apolytrosis a. S cu chuc trong s Tr li ln th hai (Cng-v 3:19-21) (1) Lu-ca 21:28 (2) R-ma 8:23 (3) -ph-s 1:14;4:30 (4) H-b-r 9:15 b. S cu chuc trong s cht ca Cha Jsus (1) R-ma 3:24 (2) I C-rinh-t 1:30 (3) -ph-s 1:7 (4) C-l-se 1:14 5. Antilytron (I Ti-m-th 2:6). y l on quan trng (ging nh Tt 2:14) xc nhn s cht th ca Cha Jsus trn cy thp t (-sai 53). Ngi chnh l ca t l v l ca l duy nht c th c chp nhn; l ng cht cho ht thy (mi ngi) (Ging 1:29; 3:16-17; 4:42; I Timth 2:4; 4:10; Tt 2:11; I Phi-e-r 3:9; I Ging 2:2; 4;14). B. Khi nim thn hc trong Tn c hm : 1. Con ngi b n l cho ti li (Ging 8:34; R-ma 3:10-18; 6:23). 2. S n l ca con ngi cho ti li c by t qua lut Mi se trong Cu c (Ga-la-ti 3) v Bi ging trn ni ca Cha Jsus (Ma-thi- 5-7). Thnh tch (o c) ca con ngi tr thnh bn n t hnh (C-l-se 2:14). 3. Cha Jsus l chin con v ti ca c Cha Tri n v cht th cho chng ta (Ging 1:29; II C-rinh-t 5:21). Chng ta c chuc ra khi ti li m phc v Cha (R-ma 6). 4. C c Gi-h-va v Cha Jsus c m ch l b con gn ng ra i din cho chng ta. iu ny c din t tip tc bng nhng hnh nh thn thuc trong gia nh (nh cha, chng, con, anh em, b con gn). 5. S cu chuc khng phi l gi tr cho Sa-tan (thn hc ca thi Trung c), nhng l s ha hp gia s cng bnh v li ca Cha vi tnh yu nh s cung ng y ca Cha Jsus. Ti cy thp t, s bnh an c phc hi, s ni lon ca con ngi c tha th, hnh nh c Cha Tri trong con ngi hot ng li vi y chc nng trong mi tng giao mt thit. 6. S cu chuc vn cn mt phng din hng v tng lai (R-ma 8:23; -ph-s 1:14; 4:30): S giao thng mt thit vi Ba Ngi c Cha Tri khi cn ti th v s sng li ca thn th. khi s ra s ca Lut Php, bi Ngi nn s ra s v chng ta Cu Kinh thnh ny trch dn t Phc-truyn Lut-l K 21:23 c dng m t mt ngi b git, sau b treo ln hay l ng ct xin ngi ni cng cng nh l mt hnh ng lm s nhc gia cng chng. Khng c chn ct t t c l gii l s ra s t c Cha Tri (xem -sai 53:4, 10). c Cha Gi-su b ng inh nh l mt ngi v ti chu hnh pht thay cho nhng k khc. Vic ny c ngha l Ngi mang ly s ra s ca Lut Php trn chnh Ngi v chng ta (xem II C-rinh-t 5:21). Chn l ny tht vt qu s hiu bit: Cha tr nn s ra s v chng ta. Chnh Ngi lm trn Lut Php, nhng chu cht di s ra s ca Lut Php v chng ta (xem -sai 53) v bi hu ph quyn lc ca n (xem C-l-se 2:14). 3:14 Hai MNH MC CH (PURPOSE CLAUSES) trong cu 14 dng m t mc ch ca c Cha Tri khi ku gi p-ra-ham: (1) em ngi ngi ngoi vo n in m dn Y-s-ra-n c nhn lnh qua li ha cho p-ra-ham (xem Sng-th K 12:3; Ga-la-ti 3:8-9); v (2) bi c tin m tt c mi 47

ngi c nhn lnh c Thnh Linh nh l du ch c bo trc ca Thi i Mi. Tri nghim ca L Ng Tun l du hiu cho cc S- bit rng Thi i Mi l dng. Tip nhn c Thnh Linh l hnh bng ch s cu ri (xem 3:1; Lu-ca 24:49; Cng-v 1:4; R-ma 8:9). BN NASB 3:15-22 15 Hi Anh em, ti ni theo thi quen ngi ta rng: Khi mt ngi lm t giao c thnh ri, th khng ai c php c xa i hay thm vo s g. 16 V, cc li ha c phn cho p-ra-ham v cho dng di ngi khng ni: V cho cc dng di ngi, nh ch v nhiu ngi; nhng ni: V cho dng di ngi, nh ch v mt ngi m thi, tc l ng Christ. 17 Vy th ti ni rng: Li giao c m c Cha Tri trc kia kt lp thnh ri, th khng c th b hy i, v li ha cng khng c th b b i bi lut php, l s cch sau bn trm ba mi nm mi c. 18 V, nu c nghip c ban cho bi lut php, th khng bi li ha na. Nhng c Cha Tri dng li ha m ban c nghip cho p-ra-ham. 19 Vy th lm sao c lut php? lut php t thm, v c nhng s phm php, cho ti chng no ngi dng di n, l ngi m li ha ha cho; lut php c ban ra bi my thin s v truyn ra bi mt ngi trung bo. 20 V, ngi trung bo chng phi l ngi trung bo v mt b m thi, nhng c Cha Tri ch c mt. 21 Vy th lut php nghch cng li ha ca c Cha Tri hay sao? chng h nh vy; v nu ban cho mt lut php c th lm cho sng, th s cng bnh chc bi lut php m n. 22 Nhng Kinh Thnh nht ht thy mi s di ti li, hu cho iu chi ha, bi c tin trong c Cha Jsus Christ m c ban cho nhng k tin. 3:15-17 NASB, NKJV giao c ca con ngi NRSV mun ca con ngi TEV giao c JB nu l mt mun Phao-l tip tc vi lp lun ca mnh bng cch dng nhng minh ho thng dng. ng dng mt ch trong ting Hy lp Koine m c th c dch l chc th hay l di chc trong lin h n di sn ca mt ai . Trong ting Hy lp c, ch ny c dch l giao c. Trong bn Septuagint, ch ny c dng ch giao c gia c Cha Tri v nhn loi. V c tnh nhiu ngha ny nn Phao-l dng hnh bng php l lm v d v giao c hay l giao ko gia c Cha Tri vi p-ra-ham v dng di ca ng. Giao c ny khng th thay i. Cng mt cch lp lun nh vy m trong H-b-r 9:15-20 cng s dng khi nim chc th v di chc. CH C BIT: GIAO C Khng d nh ngha cho c ch berith (giao c) trong ting H-b-r. Khng c mt NG T tng ng trong ting H-b-r. Ton b cc n lc nhm truy tm nh ngha bng t nguyn ca n u khng my thuyt phc. Tuy nhin, chnh hin nhin ca n buc cc hc gi phi xem xt cch s dng ch ny c gng tm ra ngha hin dng ca n. Giao c l phng tin qua c Cha Tri lm vic vi to vt ca Ngi l con ngi. Khi nim giao c, hip c, hay s tha thun rt quan trng gip hiu c mc khi ca Kinh thnh. Tnh cng thng gia quyn ti thng ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi c thy r rng trong khi nim giao c. Cc giao c c lp da trn bn tnh, hnh ng v mc ch ca c Cha Tri.

48

1. S sng to (Sng-th-k 1-2) 2. S ku gi p-ra-ham (Sng-th-k 12) 3. Giao c vi p-ra-ham (Sng-th-k 15) 4. S bo ton v li ha i vi N- (Sng-th-k 6-9) Tuy nhin, chnh bn cht ca giao c i hi mt s p ng 1. Bi c tin, A-am phi vng li c Cha Tri khng n cy gia vn -en (Sng-thk 2) 2. Bi c tin, p-ra-ham phi la gia nh theo Cha v tin c hu t trong tng lai (Sng-thk 12, 15) 3. Bi c tin, N- ng mt chic tu ln cch xa bin v gom th vt li (Sng-th-k 6-9) 4. Bi c tin, Mi-se em dn Y-s-ra-n ra khi -dp-t v nhn lnh nhng ch th c th v cch t chc cuc sng x hi v tn gio cng vi li ha lnh v d cp theo (Phc truyn 27-28) Cng s cng thng ny trong mi lin h ca c Cha Tri vi con ngi c cp n trong giao c mi. S gay cn ny c thy r rng khi so snh -x-chi-n 18 vi -x-chi-n 36:2737. Giao c da vo hnh ng yu thng ca c Cha Tri hay da vo s p ng bt buc t con ngi? y l vn tranh ci bng ln gia Giao c c v mi. Mc tiu ca c hai giao c ny u ging nhau: (1) Phc hi li mi thng cng b ct t trong Sng-th-k 3 v (2) thit lp mt dn tc cng bnh phn nh bn tnh ca c Cha Tri. Giao c mi trong Gi-r-mi 31:31-34 gii quyt tnh trng cng thng ny bng cch ct i vic lm ca con ngi nh mt phng tin c chp nhn. Lut php ca c Cha Tri tr thnh mt s mong mun t bn trong ch khng phi l vic lm bn ngoi. Mc tiu ca mt dn tin knh, cng bnh vn gi nguyn, nhng phng php th thay i. Chnh con ngi sa ng chng t h khng nng lc phn nh hnh nh ca c Cha Tri (R-ma 3:9-18). Vn khng phi ti giao c, nhng v ti li v s yu ui ca con ngi (R-ma 7; Ga-la-ti 3). S cng thng ny gia giao c c iu kin v khng iu kin ca Cu c vn gi nguyn trong Tn c. S cu ri l hon ton min ph bi cng tc hon tt ca Cha Jsus Christ, nhng n i hi s n nn v c tin (lc ban u v tip tc sau ). N va l s tuyn b theo php l va l mt s ku gi sng ging vi ng Christ, va l li tuyn b xc nh c chp nhn, va l mng lnh phi sng thnh khit. Ngi tin Cha khng c cu bi vic lm, nhng c cu sng vng li (-ph-s 2:8-10). Li sng thnh khit l bng chng ca s cu ri, ch khng phi l phng tin c cu. 3:15 NASB NKJV NRSV TEV

khi c ph chun ri th khng ai c th b qua hay l thm vo iu kin khi c xc nhn th khng ai c th hu b hay l b sung mt khi kh c c lp th khng ai c th b tc hay l hy b khi hai ngi ng v k kt tho thun, khng ai c th ph v tho thun hay l thm vo iu g JB lp thnh vn bn, khng ai c php b qua hay l thm g vo Phao-l p tr s tuyn b ca nhng ngi ch trng Do Thi ho rng Lut Php Mi-se thay th cho li ha ca p-ra-ham. Li ha cho p-ra-ham trong Sng-th K 15 c hiu lc da trn c li ha ca c Cha Tri v vic dng t l m trong p-ra-ham khng b rng buc giao c g c, nhng ch bi c tin m thi (xem Sng-th K 15:12-21). 3:16 cc li ha Cc li ha dng S NHIU (PLURAL) bi v c Cha Tri lp li nhiu ln li ha ca Ngi cho p-ra-ham (xem Sng-th K 12:1-3; 13:14-18; 15:1-5, 12-18; 17:1-14; 22:9-19). 49

 ht ging Vic dng ch ht ging l mt cch chi ch da trn mt thnh ng thng dng c ngha dng di. Mc d c dng S T (SINGULAR), nhng v ngha n c th l s t hay l s nhiu. Trong trng hp ny, Phao-l dng ch ny ch v c Cha Gi-su ch khng phi Y-sc, do li ha ca c Cha Tri khng lin kt vi giao c ca Lut Php Mi-se. Ht ging hay l dng di c th hiu theo ngha tng qut l ch nhng con ci ca c Cha Tri bi c tin, ging nh p-raham (xem R-ma 2:28-29). 3:17 lut php, l s cch sau bn trm ba mi nm mi c Phao-l a ra thm mt l do ch s siu vit trong li ha ca p-ra-ham l n c trc Lut Php Mi-se. c nhiu bn lun v con s bn trm ba mi nm, dng nh l khng chnh xc khi so snh vi nhng trng dn t Xut -dpt K 12:40 cho bit thi gian b giam cm ti Ai-cp ko di 430 nm. Mt s hc gi dng bn dch Septuagint v bn Ng Kinh ca ngi Sa-ma-ri trong Xut -dp-t K 12:40 b sung v trong t ca ngi Ca-na-an. Sng-th K 15:13 v Cng-v 7:6 ghi li rng dn Y-s-ra-n b cm gi ti Ai-cp trong 400 nm. Tuy nhin nhng hc gi khc li qu quyt rng li ha khng ch dnh cho p-ra-ham m thi, nhng c lp li cho tt c cc T ph v con s nm ny n gin m ch thi gian gia ln cui cng li ha ny c lp li cho cc t ph n khi Mi-se tip nhn Lut Php. Theo vn mch, Phao-l ch ch trng n khong thi gian di gia li ha dnh cho p-ra-ham v thi im ca Lut Php Mi-se, ch khng ch trng khong thi gian ko di bao lu. li ha cng khng c th b b i Ch ny (katarge) c dch theo nhiu cch nhng ngha chnh vn l khin mt iu g tr nn v dng, hu b, khng th vn hnh, bt nng nhng khng hn l bin mt i hay l b tiu hy. CH C BIT: S LM RA H KHNG V TRNG RNG (KATARGEO) Ch katargeo l mt trong nhng ch Phao l rt thch dng. ng dng t nht l 25 ln nhng n c mt tm ngha rt rng. A. T gc ca n t ch argos c ngha l: 1. Khng hot ng 2. V hiu 3. Khng c s dng 4. V dng 5. Khng vn hnh B. T ghp vi ch kata c dng din t: 1. Tnh trng khng hot ng 2. S v dng 3. iu g b hy b 4. iu g b b i 5. iu g hon ton khng chy c C. N c dng mt ln trong Lu-ca ch mt ci cy khng kt qu, v vy v dng (Lu-ca 13:7) D. Phao l dng vi ngha bng theo hai cch sau: 1. Cha lm mt tc dng (inoperative) ca mt s iu m n gy th nghch vi con ngi a. Bn cht ti li ca con ngi - R-ma 6:6 b. Lut Mi se v li ha ca Cha v ht ging - R-ma 4:14; Ga-la-ti 3:17; 5:4,11; ph-s 2:15 c. Cc th lc thn linh - I C-rinh-t 15:24 d. K nghch cng lut php - II T-sa-l-ni-ca 2:8 e. S cht thuc th - I C-rinh-t 15:26; II Ti-m-th 1:16 (H-b-r 2:14) 2. Cha thay ci c (lut php, thi k) bng ci mi

50

a. Nhng iu lin h n lut Mi se - R-ma 3:3,31; 4:14; II C-rinh-t 3:7,11,13,14 b. Hnh bng v hn nhn dng trong Lut php - R-ma 7:2,6 c. Nhng iu thuc v i ny - I C-rinh-t 13:8, 10,11 d. Thn th ny - I C-rinh-t 6:13 e. Nhng ngi lnh o i ny- I C-rinh-t 1:28; 2:6 T ng ny c dch nhiu cch khc nhau nhng ngha chnh ca n l lm cho iu g tr nn v dng, v ngha, trng rng, khng hot ng c, mt quyn lc, nhng khng c ngha l khng tn ti, b hy dit, hay tiu hy. 3:18 NASB nhng c Cha Tri ban n cho p-ra-ham bi phng cch l li ha NKJV nhng c Cha Tri ban n cho p-ra-ham bi li ha NRSV nhng c Cha Tri ban n cho p-ra-ham bng li ha TEV Tuy nhin, bi v c Cha Tri ha nn Ngi ban n cho p-ra-ham JB chnh xc l trong hnh thc li ha c Cha Tri ban tng phm cho p-ra-ham y l NG T TRUNG CP HON THNH (PERFECT MIDDLE VERB) nhn mnh rng chnh c Cha Tri lm mt vic trong qu kh m nhng kt qu ca n ko di n trong hin ti. Ngha gc ca ch ban cho l qu tng hay l n in. iu ny nhn mnh n tnh cht cho khng trong hnh ng ca c Cha Tri, hon ton da ni bn tnh ca Ngi thng qua cng tc ca ng Mt-si-a. 3:19 NASB, NRSV vy th ti sao c Lut Php NKJV mc ch ca Lut Php l g TEV vy th mc ch ca Lut Php l g JB vy th mc ch thm vo Lut Php l g Phao-l tr li vi cch ni hng bin ging nh trong cc cu 1-5. ng khi u vi hai cu hi m qua ng c gng l gii mc ch ca Lut Php Mi-se trong k hoch ca c Cha Tri (xem cu 19 v 21). ng tip tc s dng phng cch to s i nghch ny l v trong l lun trc ng tn cng qu mnh m ch ch ca Lut Php m c th khin mt s c gi ngh rng Phao-l c xy cho thuyt chng i lut php. CH C BIT: CC QUAN IM CA PHAO-L V LUT MI SE A. Lut php l iu tt lnh v n t c Cha Tri (R-ma 7:12, 16). B. N khng phi l con ng dn n s cng bnh c c Cha Tri chp nhn (thm ch n c th l mt s ra s, Ga-la-ti 3). C. N vn l ch ca c Cha Tri cho ngi tin Cha, bi v n l s t mc khi ca c Cha Tri (Phao-l thng trch Cu c co trch hoc khch l ngi tin Cha) D. Ngi tin Cha c cung cp thng tin t Cu c (R-ma 4:23-24; 15:4; I C-rinh-t 10:6,11), nhng khng c cu bi Cu c (Cng v 15; R-ma 4; Ga-la-ti 3; H-b-r) E. N thc hin chc nng trong Giao c mi : 1. Ch ti li (Ga-la-ti 3:15-29) 2. Hng dn nhng ngi c cu sng trong x hi 3. Cung cp thng tin cho cc quyt nh o c C c Chnh s chuyn bin ln thn hc ny t s ra s v b b i bin nn phc hnh v vng bn gy ra s kh khn trong n lc tm hiu quan im ca Phao-l v Lut Mi-se. Trong cun A Man in Christ, James Stewart cho thy cch suy ngh v vit y nghch l ca Phao-l:

51

Thng thng chng ta mong i mt ngi no xy dng mt h thng t tng v hc thuyt s xc nh chnh xc ngha ca nhng thut ng m ngi dng. Chng ta mong i ngi ny ch tm vo vic dng cc t ng mt cch tht chnh xc trnh by cc tng ch o ca mnh. Chng ta i hi mt t ng, mt khi c ngi vit s dng trong mt ngha c bit, s lun mang ngha mt cch xuyn sut. Chng ta s tht vng khi tm kim iu ny ni Phao-l. Hu ht cc li din t t ng ca ng thay i lun, khng cng ngtng vit lut php l thnh ti a thch lut php c Cha Tri theo con ngi bn trong (R-ma 7:12, 22) nhng r rng c mt kha cnh khc ca lut php (nomos) khin cho ng ni trong mt ch khc nh vy: ng Christ cu chng ta khi ra s ca lut php (Ga-la-ti 3:13) (trang 26). lut php t thm, v c nhng s phm php, cho ti chng no ngi dng di n, l ngi m li ha ha cho; lut php c ban ra bi my thin s v truyn ra bi mt ngi trung bo Bn yu t lin h n s st km ca Lut Php so vi li ha c th c phn tch ti y: (1) N c thm vo sau ; (2) n lm tng thm s phm ti; (3) n ch hin hu gii hn cho n khi ng Mt-si-a, ngi dng di n; v (4) n c ban cho qua mt trung gian. Cm t tng thm s vi phm cng cn c th c gii ngha l gii hn s vi phm. Cch dch ngha th hai c th l da vo c php. Tuy nhin, theo s phn tch y ca Phao-l trong nhng chng u ca sch Rma (xem R-ma 3:20; 4:15; 5:20; 7:1), th Lut Php c ban cho ch r cho con ngi bit c ti li ca h. Phi-lp 3:6 v R-ma 7:7-11 a ra mt nghch l. Phao-l cm nhn rng ng lm trn tt c mi i hi ca Lut Php trong cuc i mnh. Tuy nhin, sau s thm kht by t r rng rng Phao-l l mt ti nhn v cn s cu ri tm linh. Quan im ca cc tu s Do-Thi-Gio v cc thin s nh l cc tc nhn lm trung gian ca Lut Php c th thy qua cch dch Phc-truyn Lut-l K 33:2 trong bn Septuagint. Chi tit v cc thin s lin h n vic ban Lut Php cng c trnh by trong Cng-v 7:38,53 v H-b-r 2:2; trong quyn Antiquities of the Jew, 15:5:3 ca Josephus v sch khng c kinh in Book of Jubilees, 1:27-29. C th theo ca Phao-l Thin s ca Cha tip tc vi dn s nhng c Gi-h-va th khng (xem Xut -dp-t K 23:20-33; 32:34; 33:2). 3:20 NASB by gi ngi ho gii khng ch cho mt pha m thi; nhng ch c duy nht mt c Cha Tri NKJV by gi ngi ho gii khng ch ho gii cho mt pha m thi; nhng ch c duy nht mt c Cha Tri NRSV by gi ngi ho gii lin h n nhiu hn mt pha; nhng ch c duy nht mt c Cha Tri TEV nhng ngi lin lc th khng cn khi ch c mt ngi; v c Cha Tri th l mt JB by gi ch c th c mt trung gian gia hai pha, m c Cha Tri th l mt Cu ny em n cho ngi gii kinh nhiu lnh vc khc nhau. Theo vn mch, cch hiu hin nhin s l trnh t ban pht ca Lut Php l t c Cha Tri, qua cc thin s, n Mi-se, n dn s. V vy li ha siu vit hn bi v n c ban pht mt i mt gia hai bn l c Cha Tri v p-raham, trong khi giao c Mi-se lin h n bn bn. Li ha khng cn phi c s dn xp. N cng c th m ch n li ha v iu kin ca c Cha Tri cho p-ra-ham trong Sng-th K 15:12-21. Ch c c Cha Tri tham d trong vic thit lp li ha. Mc d s lin lc ban u ca c Cha Tri vi p-ra-ham l c iu kin (xem Sng-th K 12:1), nhng Phao-l vn s dng Sng-th K 15 lm r l lun ca mnh. Giao c Mi-se l c iu kin i vi c Cha Tri v nhn loi. Vn ch l k t sau S Sa ng (xem Sng-th K 3) th nhn loi khng cn kh nng thi hnh phn trch nhim ca h trong giao c. Do , li ha siu vit hn.

52

3:21 Vy th lut php nghch cng li ha ca c Cha Tri hay sao? Bn vn ting Hy lp khng c MO T (ARTICLE) i km theo ch lut php l cch dng t m ch Lut Php Mise. Cch dng ch lut php khng c MO T xut hin ba ln trong cc cu 21 v 4:5. Thng thng ch lut php khng km theo MO T trong sch Ga-la-ti m ch n nhng c gng ca con ngi t c n sng ca c Cha Tri qua nhng cch thc thi hnh iu lut tn gio hay tp tc vn ho thng thng. im chnh khng phi l theo ng li no nhng phi tin rng con ngi khng th t c s chp nhn i vi mt c Cha Tri thnh khit (xem -ph-s 2:9). Nn vic nghin cu k lng R-ma 7 l v cng quan trng. v nu ban cho mt lut php y l CU IU KIN BC HAI (SECOND CLASS CONDITIONAL SENTENCE) trnh by khi nim tri ngc vi s tht. Mt bn dch m rng s c li vn nh sau: nu Lut Php c ban cho c th em li s sng (iu khng h c) th a v xng ng c th t c qua Lut Php (l iu sai). Lut Php cha bao gi l phng cch c th xng ng trc c Cha Tri. l s by t chn tht t c Cha Tri (R-ma 7:12). Lut Php l s by t c linh cm v c gi tr nhng khng phi trong lnh vc v a v xng ng hay l s cu ri. s cng bnh Xem ch c bit trong 2:21. 3:22 NASB nhng Kinh thnh giam gi mi ngi di ti li NKJV nhng Kinh thnh nht mi ngi di ti li NRSV nhng Kinh thnh giam gi mi s di quyn lc ca ti li TEV nhng Kinh thnh phn c th gii di quyn lc ca ti li JB Kinh thnh cho bit khng c ngoi l khi ni rng ti li cai tr mi ni Khng r Phao-l ang m ch n khc kinh vn no trong Cu c, d rng c th l Phctruyn Lut-l K 27:26, c nhc n trc trong Ga-la-ti 2:16; 3:10. S sa ng v b phn cch (khi c Cha Tri) ca nhn loi l im u tin trong Phc m ca Phao-l (xem R-ma 3:9-18,2223; 11:32). Trong ngha en, ch c dng ti y l mi s dng TRUNG TNH (NEUTER), ch khng phi l mi ngi dng GING C (MASCULINE). Mt s ngi xem y l im nhn mnh v tnh hon v trong s cu chuc ca ng Christ (xem R-ma 8:18-25; -ph-s 1:22 cng vi c sch C-l-se vi ch l s cu chuc hon v trong ng Christ). Tuy nhin theo vn mch y l m ch n c nhn loi, k c ngi Do thi, nhng ngi ch trng Do Thi ho v ngi ngoi bang. hu cho iu chi ha, bi c tin trong c Cha Jsus Christ m c ban cho nhng k tin y l cu tm tt cho c phn phn tch v n in v n hu ca c Cha Tri n t li ha ca Ngi cho p-ra-ham v dng di ca ng, ch khng bng cng c hay l vic lm ca con ngi. Lu s lp li ca ch pistis c dch l c tin v tin cy. BN NASB 3:23-29 23 Trc khi c tin cha n, chng ta b nht di s canh gi ca lut php m ch c tin phi by ra. 24 y vy, lut php nh thy gio ng dn chng ta n ng Christ, hu cho chng ta bi c tin m c xng cng bnh. 25 Song khi c tin n, chng ta khng cn phc di thy gio y na. 26 V chng anh em bi tin c Cha Jsus Christ, nn ht thy u l con trai ca c Cha Tri. 27 V, anh em thy u chu php bp tem trong ng Christ, u mc ly ng Christ vy. 28 Ti y khng cn chia ra ngi Giu-a hoc ngi Grc; khng cn ngi ti mi hoc ngi t ch; khng cn n ng hoc n b; v trong c Cha Jsus Christ, anh em thy u lm mt. 29 Li nu anh em thuc v ng Christ, th anh em l dng di ca p-ra-ham, tc l k k t theo li ha. 53

3:23 Trc khi c tin cha n MO T XC NH (DEFINITE ARTICLE) c s dng cng vi c tin m ch l tht C-c-Gio (xem Cng-v 6:7; 13:8; 14:22; Ga-la-ti 1:23; 6:10; Giu-e cu 3,20). Tuy nhin theo vn mch y l n d v thi i ca Phc m. NASB chng ta b giam di Lut Php, b nht cho n khi c tin sau c t ra NKJV chng ta b canh gi di Lut Php, cho n khi c tin c by t ra sau NRSV chng ta b giam v canh gi di lut php cho n khi c tin c by t TEV Lut Php giam chng ta nh nhng t nhn, cho n khi c tin ny c by t JB chng ta khng c t do bi Lut Php; chng ta b canh gi cho n khi c tin c by t Lut Php c m t nh l ngi cai ngc ln u tin trong cu 22. Nhn loi b gi trong s bo v cho n khi ng Mt-si-a n (xem Phi-lp 4:7; I Phi-e-r 1:5). n d th hai c dng m t Lut Php trong cu 24 khi n c gi l ngi bo h cho chng ta. Trong x hi Hy lp v R-ma ch ny ch ngi chm sc nhng thiu nin nam ngi Hy lp hay R-ma. Ngi bo h chu trch nhim s an ninh, lng thc, chuyn ch v dy d, do ch ngi bo h c hai n : ngi bo v v ngi thi hnh k lut. Phao-l phn bit r ch ch ca Lut Php trong k hoch ca c Cha Tri: (1) by t ti li ca chng ta v (2) nh ngi bo h coi gi chng ta cho n khi n in ban cho khng ca ng Christ n (xem Ging 1:12; 3:16; R-ma 1:16; 10:9-13). 3:24 NASB Lut Php tr nn thy gio dn chng ta n ng Christ NKJV Lut Php l thy gio em chng ta n ng Christ NRSV Lut Php l ngi thi hnh k lut cho n khi ng Christ n TEV do Lut Php kim sot chng ta cho n khi ng Christ n JB Lut Php l ngi bo h chng ta cho n khi ng Christ n C hai cch gii ngha khc nhau v CM GII T (PREPOSITIONAL PHRASE) n ng Christ: (1) em chng ta n vi ng Christ, theo nh bn dch NASB, NKJV, v NIV; hoc l (2) cho n khi ng Christ n nh bn dch NRSV, TEV, v JB. hu cho chng ta bi c tin m c xng cng bnh Xng cng bnh bng c tin l khu hiu ni ting ca phong tro Ci Chnh. Lut Php c d phn vo tng phm cho khng ca c Cha Tri trong ng Christ. N cung cp tin cn thit cho Phc m l nhu cu (cu ri) ca chng ta. c tin cu ri lun lun c cc c im (1) nhn thc, (2) ch, v (3) cc yu t lin h. 3:25 Song khi c tin n, chng ta khng cn phc di thy gio y na. Cc tn hu khng cn l tr em v thnh nin, nhng h tr nn nhng ngi con trng thnh hng trn quyn tha k. Tt c nhng iu ny din ra do bi n in ca c Cha Tri, cng tc trn vn ca ng Christ v n nn vi c tin l s p ng ca chng ta. 3:26 anh em bi tin c Cha Jsus Christ, nn ht thy u l con trai ca c Cha Tri Cm t l nhng con trai ca c Cha Tri m ch nhng ai tip nhn ng Christ bng c tin (xem R-ma 8:14-17). Cu ny khng h ng h cho thuyt ph qut, cng ging nh R-ma 5:18 hay l 11:32, nhng n c cp n s ban cho tng qut ca s cu ri. Tt c xut hin u cu vn Hy lp nhn mnh. 3:27 V, anh em thy u chu php bp tem trong ng Christ y khng phi l s nhn mnh v l bp-tem nh l mt phng tin ca s cu ri. Nu chp nhn n l phng tin cu ri l quay li lp lun ca nhng ngi ch trng Do Thi ho i vi php ct b. L bp-tem C-c-Gio l du hiu by t vic lm ca c Thnh Linh m trc trong cc cu 2,3,5,14 cp (xem I C-rinh-t 12:13). c bp-tem trong, bi, vi c Thnh Linh l mt n d Kinh thnh ca vic tr thnh mt 54

C-c Nhn. L bp-tem ch n gin l mt c hi xng nhn c tin ni ng Christ mt cch cng khai v cng l mt du hiu cp theo by t s thay i bn trong. Nu bin l bp-tem bng nc l mt tin cho s cu ri th tr thnh Tn Do Thi Ho. u mc ly ng Christ vy y l dng CH NH TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE INDICATIVE) nhn mnh n mt hnh ng c ch t chng ta. iu ny lin h n mc ly (nh mc o) nhng tnh cch trong gia nh ca c Cha Tri. n d qun o ny thng c Phao-l s dng (xem R-ma 13:14; -ph-s 4:22,24,25,31; C-l-se 3:10,12,14). N c th m ch n nghi thc ca ngi R-ma khi mt b trai i chic o khoc ca tr em bng chic o khoc ca ngi ln v tr thnh mt cng dn c quyn y (tng t nh nghi l Bar-Mitzvah ca ngi Do thi). Nu ng vy th y s l biu tng cho vic chng ta trng thnh v c hng trn quyn tha k. 3:28 Nhng s phn bit m nhng ngi ch trng Do Thi ho nhn mnh nay c hon ton d b trong ng Christ. Khng cn c bt c ro cn no cho bt c ai tr thnh C-c-Nhn. S ngo mn ca ngi Do thi i vi ngi ngoi bang, n l, v ph n hon ton b hy b. Cc s phn bit khng thch hp cho s cu ri (xem R-ma 3:22; I C-rinh-t 12:13; and C-l-se 3:11). Tuy nhin iu ny khng c ngha l chng ta khng cn l nam gii hay l n gii, n l hay l t do, ngi Do thi hay l ngi Hy lp. Nhng s phn bit ny vn tn ti v c nhng khc Kinh thnh ni v s phn bit ny, nhng trong lnh vc tr thnh C-c Nhn th khng cn bt c ro cn no. Mi mt ro cn dng ln bi s t xng cng chnh, nhit thnh vi lut php hay l bi con ngi sai lch u b ng Christ ph hon ton. Ha-l-lu-gia! CH C BIT: T PHN BIT CHNG TC I. Gii thiu A. y l biu l ph bin ca mt nhn loi sa ng trong mi x hi. y l bn ng ca con ngi, bt ngi khc chu cp, phc v cho mnh. Phn bit chng tc di nhiu hnh thc l mt hin tng ca x hi hin i, trong khi tinh thn ch ngha dn tc (hay ch ngha b tc) xut hin xa xa hn. B. Ch ngha dn tc bt u ti thp Ba-bn (Sng-th-k 11) v c ngun gc t ba con trai ca N- ri t nhng ngi ny m pht trin thnh nhiu chng tc (Sng-th-k 10). Tuy nhin Kinh thnh cho thy r rng con ngi ch c mt ngun gc (tc l A-am v va, to vt c bit ca c Cha Tri, Sng-th-k 1-3; Cng-v 17:24-26). C. Phn bit chng tc ch l mt trong v s nhng thnh kin khc. Mt s khc nh (1) hm hnh v kin thc; (2) khoe khoang tnh trng x hi-kinh t; (3) gi lut php tn gio cho mnh l o c; v (4) l hi vin ca nhm chnh tr cung tn. II. T liu Kinh thnh A. Cu c 1. Sng-th-k 1:27 C ngi nam, ngi n c to dng theo hnh nh ca c Cha Tri lm cho h c bit. iu cng cho thy gi tr v phm cch c nhn ca con ngi (Ging 3:16). 2. Sng-th-k 1:11-25 Cm t ty theo loi c lp i lp li 10 ln. iu ny c s dng hu thun cho s phn chia chng tc. Tuy nhin, trong mch vn ny r rng ch cc th vt v cy c ch khng ni n con ngi. 3. Sng-th-k 9:18-27 Phn on ny c dng ng h chng tc u vit. Phi nh rng c Cha Tri khng ra r Ca-na-an. Cha ca anh ta l N- ra s anh sau khi tnh dy t cn say. Kinh thnh cha bao gi ghi rng c Cha Tri xc nhn li nguyn 55

ra, ra s ny. Nu Cha c lm iu th cng khng nh hng g n chng tc da mu. Ca-na-an l t ph ca nhng ngi sng vng Pa-lt-tin v nhng hnh nh trn bc tng ca ngi -dp-t cho thy h khng phi l ngi da en. 4. Gi-su 9:23 - Cu ny dng chng minh rng chng tc ny s lm n l cho chng tc kia. Tuy nhin, ngi Ga-ba-n cng cng ngun gc vi ngi Do thi. 5. E-x-ra 9-10 v N-h-mi 13 - Nhng on ny thng c dng trong ngha chng tc, nhng theo mch vn ny cho thy cc hn nhn ny b ln n khng phi bi v khc chng tc (h cng l con ci ca con trai N-, Sng-th-k 10), nhng v l do tn gio. B. Tn c 1. Cc sch Phc m a. Cha Jsus s dng vn him th gia dn Do thi v Sa-ma-ri mt vi ln, cho thy vn him th chng tc l khng xng hip. 1) Cu chuyn Ngi Sa-ma-ri nhn lnh (Lu-ca 10:25-37) 2) Ngi n b bn ging (Ging 4:4) 3) Ngi phung bit n (Lu-ca 17:7-19) b. Phc m dnh cho tt c mi ngi 1) Ging 3:16 2) Lu-ca 24:46-47 3) H-b-r 2:9 4) Khi huyn 14:6 c. Vng quc ca Cha bao gm ton th nhn loi 1) Lu-ca 13:29 2) Khi huyn 5 2. Cng-v a. Cng-v 10 l phn on nn tng v tnh yu hon v ca c Cha Tri v s ip hon v ca Phc m. b. Phi-e-r b cng kch v hnh ng ca ng trong Cng-v 11 v vn ny khng c gii quyt mi cho n Gio hi ngh ti Gi-ru-sa-lem trong Cng-v 15. S cng thng gia nhng ngi Do thi th k th nht v ngi ngoi tin o rt ln. 3. Phao l a. Khng c mt ro cn no trong ng Christ 1) Ga-la-ti 3:26-28 2) -ph-s 2:11-22 3) C-l-se 3:11 b. c Cha Tri khng v n ai 1) R-ma 2:11 2) -ph-s 6:9 4. Phi-e-r v Gia-c a. c Cha Tri khng thin v , I Phi-e-r 1:17 b. Bi v Cha khng thin v nn con dn Cha cng phi nh vy, Gia-c 2:1 5. Ging Mt trong nhng cu ni mnh m nht v trch nhim ca cc tn nhn l trong I Ging 4:20 III. Kt lun A. Phn bit chng tc hay cc loi thnh kin, u hon ton khng xng hip vi con ci Cha. Sau y l cu trch t Henlee Barnette, ngi pht biu ti mt din n Glorieta, New Mexico trong Hi ng Christian Life (Christian Life Commission) nm 1964: Phn bit chng tc l t gio, bi v n khng ng vi Kinh thnh, khng phi l c tnh C c nhn, ng ni chi n vic n khng ng vi khoa hc. B. Vn ny cho cc C c nhn c hi by t tnh yu ging nh ng Christ, s tha th 56

v cm thng cho mt th gii h mt. S khc t ca C c nhn trong lnh vc ny cho thy s khng trng thnh v l dp cho ma qu ngn cn bc tin c tin ca cc tn nhn, s vng vng, v s trng thnh. N cng c th lm ro cn cho nhng ngi h mt khng th n vi ng Christ c. C. Ti phi lm g? (Phn ny trch t truyn n ca Christian Life Commission c ta l Lin h Chng tc TRN PHNG DIN C NHN T nhn trch nhim gii quyt vn lin quan n chng tc Qua s cu nguyn, hc Kinh thnh, v thng cng vi nhng ngi khc chng tc, c gng loi b khi i sng nhng thnh kin v chng tc By t nim tin ca bn v vn chng tc, c bit l nhng ni m nhng ngi khch ng s him th chng tc khng b ngn chn. TRONG CUC SNG GIA NH Nhn ra tm quan trng ca nh hng gia nh trong s hnh thnh nhng thi v chng tc khc Tm cch pht trin cch nhn C c bng vic ni v nhng iu con ci hay cha m nghe bit v vn chng tc bn ngoi Cha m nn cn thn lm gng ca mt tn C c khi tip xc vi nhng ngi khc chng tc Tm dp lm thn vi nhng ngi khc chng tc TRONG HI THNH Bng cch nghe ging dy v cc l tht Kinh thnh v vn chng tc, Hi thnh c khch l sng lm gng cho c cng ng. Cn bo m rng s th phng, thng cng, phc v trong nh th c m ra cho tt c mi ngi. Trong nhng Hi thnh thi Tn c cng khng thy nhng ro cn chng tc no (-ph-s 2:11-22; Ga-la-ti 3:26-29). TRONG CUC SNG THNG NGY Gip vt qua tt c nhng phn bit chng tc trong th gii doanh nghip Lm vic qua cc t chc cng ng loi bo m quyn li v c hi cng bng. Nn nh rng chng ta tn cng vic phn bit chng tc ch khng phi nhng con ngi. Mc tiu l c v s hiu bit ch khng phi s cay c. Nu thy thch hp, hy thnh lp mt y ban c bit gm nhng cng dn c quan tm vi mc ch m ra nhng phng tin truyn thng trong cng ng gio dc qun chng v c nhng hnh ng c th ci thin mi quan h chng tc. ng h cc hin php v nhng nh lp hin mun thng qua lut ci tin s cng bng chng tc v chng li nhng ngi khai thc s thnh kin ny cho nhng li ch chnh tr. Khen ngi cc nhn vin thi hnh cng v khi thi hnh lut m khng c s phn bit chng tc Trnh bo ng, xng s tn trng lut, lm mi vic c th lm c nh mt cng dn C c bo m nhng cu trc lut php khng tr thnh cng c trong tay nhng ngi mun y mnh s phn bit chng tc. Lm gng v tinh thn v tm tr ca ng Christ trong mi giao tip vi con ngi. v trong c Cha Jsus Christ, anh em thy u lm mt C nhn loi tr nn mt trong Aam (R-ma 5:12ff.), tt c h cng c tim nng tr nn mt trong ng Christ (xem R-ma 5:18). Ro cn duy nht l s n nn v c tin c nhn trong ng Christ (Mc 1:15; Cng-v 3:16,19; 20:21). S nhn mnh tp th ny rt ging vi khi nim tp th dn Y-s-ra-n. Chng ta gi y l mt n v tp th mi l Hi thnh (xem Ging 17; R-ma 12:4,5; I C-rinh-t 12:12ff.). 57

3:29 nu Ti y ch nu trnh by mt CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) c xem nh ng theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. nu anh em thuc v ng Christ, th anh em l dng di ca p-ra-ham, tc l k k t theo li ha. Khng phi c quc gia hay l chng tc Do thi l dn Y-s-ra-n thuc linh thc s (xem 6:16; R-ma 2:28-29; 9:6), nhng tt c mi ngi dn Y-s-ra-n thc s l bi c tin. Do , khng cn s phn bit gia ngi Do thi v ngi ngoi bang m ch cn gia nhng ngi c c tin ni ng Mt-si-a v nhng ngi khng c c tin. c Cha Tri khng c s thin v. Chng trnh n sng ph qut mt ln ca c Cha Tri cu ri nhn loi l s n nn v c tin ni Con Ngi b ng inh. Nhng ai p ng bng c tin c lm con v k t ca c Cha Tri. Khng cn s phn bit theo Cu c gia ngi Do thi v ngi Hy lp. Thc ti mi m ny cng nh hng n cc li tin tri theo ch ngha dn tc v a l. S phn bit gia ngi Do thi v ngi ngoi bang khng cn hiu lc. Hin nay ch c s phn chia gia nhng ngi tin (vo ng Christ) v ngi khng tin. Khng c vic mt tc gi Cu c no hay l c Cha Gi-su li xc nhn cc li tin tri c khuynh hng dn tc cc oan i vi quc gia Y-s-ra-n. Pa-lc-tin v Gi-ru-sa-lem khng cn l tm im cho cc hot ng ca c Cha Tri. C th gii l t thnh mi. Gi-ru-sa-lem khng cn l mt thnh ph thnh c bit. Gi-ru-sa-lem mi (xem Khi-huyn 3:12; 21:2,10) chnh l biu tng ca thin ng. Phi cn trng phng vi nhng loi thn hc h thng tp trung vo hay l phng i cc li tin tri Cu c thnh nhng bin c cui cng trong tng lai c thc trong th gian ny. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Nhn lnh c Thnh Linh c ngha l g? 2. Ti sao Phao-l s dng p-ra-ham nh l tm im trong l lun ca mnh? 3. Ch ra s p dng cho chng ta, cho nhng ngi ch trng Do Thi ho, v cho c nhn loi nh th no? 4. Phao-l vit cu 17 c sai trt v nin i khng? Ti sao c? Ti sao khng? 5. Cho bit bn kha cnh gii thch l do khin cho Lut Php li suy km hn so vi li ha nh c trnh by trong cu 19. 6. Lit k hai mc ch ca c Cha Tri cho Lut Php trong cc cu 23-24. 7. Gii thch nhng p dng ca cu 28 trong Hi thnh ngy nay.

58

GA-LA-TI ON 4
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
N l v con ci (3:21-4:7) 3:26-4:7

NKJV
Con ci v dng di (3:21-4:7) 3:26-4:7 4:1-7

NRSV
B lm n l di Lut Php, s t do cho con ci c Cha Tri

TEV
Mc ch ca Lut Php (3:21-4:7)

NJB
Con ci ca c Cha Tri

4:1-5 4:6-7

4:1-7

S lo lng ca Phao-l dnh cho cc tn hu Ga-la-ti 4:8-11

Nhng s s hi trong Hi thnh 4:8-20 4:8-11 Li khuyn ni vi cc tn hu Gala-ti trong mi lin h vi Phao-l

S lo lng ca Phaol dnh cho cc tn hu Ga-la-ti 4:8-11 4:8-11 S khuyn ni c nhn 4:12-16 4:17-20 4:12-20

4:12-20

4:12-20

Ng ngn (allegory) v A-ga v Sa-ra 4:21-5:1

Hai giao c 4:21-31

Bng chng cui cng 4:21-5:1

V d v Sa-ra v Aga 4:21-27 4:28-31

Hai giao c: A-ga/Sa-ra 4:21-31

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH

59

A. Chng ny c chia thnh ba phn tch bit: 1. Cc cu 1-11 (hoc l 1-7) tip tc bn lun n ngi ngoi bang cng l nhng ngi c y quyn tha k ca c Cha Tri bng c tin (ging nh p-ra-ham) v khng cn l n l theo quan im sai lc ca th gian. Cc cu 1-11 cng ni bt ln ging nh trong R-ma 8:1-17. 2. Cc cu 12-20 (hay 8-20) cha ng s cu vin ti kinh nghim c nhn ca Phao-l. 3. Cc cu 21-31 trnh by ng ngn Cu c da theo chuyn hai con trai ca p-ra-ham. B. Phao-l s dng hai n d v vn ho nhn mnh mc ch ca Lut Php Cu c cng vi nhng lin h ca n cho cc tn hu Tn c: 1. Nhng iu lut trong Lut Php R-ma v tr em v ngi bo h. 2. Dng thc (typology) m cc hc gi Do Thi Gio dng khi c lin h n cuc i ca pra-ham. C. Chng ny cng gii thch su hn v mi lin h gia c Cha Gi-xu v c Thnh Linh (xem 4:6) 1. c Cha Gi-xu cu xin c Cha Cha v Ngi ban c Thnh Linh a. c Cha Gi-xu sai phi c Thnh Linh trong 15:26; 16:7 b. c Cha Gi-xu by t v s hip nht ca Ngi vi c Cha Cha, do c Thnh Linh phn v s hip mt ca Ngi vi c hai 2. Ci khc cng loi. Danh xng chnh xc nht cho c Thnh Linh l c Cha Gi-xu khc: a. C hai u c ban cho t c Cha Cha 1) c Cha Con - Ga-la-ti 4:4 2) c Thnh Linh - Ga-la-ti 4:6 b. C hai u c gi l l tht 1) c Cha Con - Ging 14:6 2) c Thnh Linh - Ging 14:17; 15:26; 16:13 c. C hai u c gi l ngi bin h 1) c Cha Con - I Ging 2:1 2) c Thnh Linh - Ging 14:16, 26; 15:26; 16:7 d. c Thnh Linh c gi bng danh xng ca c Cha Gi-xu (bn dch NASB) 1) Cng-v 16:7 - c Thnh Linh ca c Cha Gi-xu 2) R-ma 8:9 - c Thnh Linh ca c Cha Tri...c Thnh Linh ca ng Christ 3) II C-rinh-t 3:17 - Cha l c Thnh Linh...c Thnh Linh ca Cha 4) II C-rinh-t 3:18 - Cha, c Thnh Linh 5) Ga-la-ti 4:6 - c Thnh Linh ca c Cha Con 6) Phi-lp 1:19 - c Thnh Linh ca c Cha Gi-xu Christ 7) I Phi-e-r 1:11 - c Thnh Linh ca ng Christ e. C hai ng bn trong nhng tn hu 1) c Cha Con - Ma-thi- 28:20; Ging 14:20, 23; 15:4; 17:23; R-ma 8:10; II Crinh-t 13:5; Ga-la-ti 2:20; -ph-s 3:17; C-l-se 1:27 2) c Thnh Linh - Ging 14:16-17; R-ma 8:11; I Phi-e-r 1:11 3) c Cha Cha - Ging 14:23; 17:23; II C-rinh-t 6:16 f. C hai c m t l thnh khit 1) c Thnh Linh - Lu-ca 1:35 2) c Cha Con - Lu-ca 1:35; 14:26 3. Cc nh ngha c chp nhn: ngi gip , ngi bin h, theo Ging 14:16, 26; 15:26; 16:7; I Ging 2:1 a. Ngi bin h b. Nguyn co

60

c. Ngi an i (c Cha Cha ban cho s an i trong II C-rinh-t 1:3-7, c cng mt t gc) 4. Trong sut c Tn c, c Thnh Linh thng c nhn dng bng nhng t ng lin h n ch Ngi trong chc v ca c Cha Con (xem Cng-v 16:7; R-ma 8:9; II Crinh-t 3:17-18 v Phi-lp 1:19). D. Cc nh ngha v Ng Ngn (Allegory) v Dng Thc Hc (Typology) (4:21-31) 1. Ng Ngn tm kim ngha b che du, su xa hn trong mi bn vn. N em vo bn vn nhng ngha khng h lin quan n ngha cha nh ca tc gi nguyn thy, ca thi i ng sng hay ch chnh ca Kinh thnh cng nh ton b Kinh thnh. 2. Dng Thc Hc tp trung vo s hip nht ca c Kinh thnh, da vo mt Tc gi thing ling v mt chng trnh thin thng. Nhng im tng ng trong Cu c miu t trc cc l tht Tn c. T nhin cc im tng ng ny ni bt ln do bi c trn c Kinh thnh (xem I C-rinh-t 10:6, 11). NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 4:1-7 1 V, ti ni rng ngi k t du l ch ca mi vt, m ng cn th u, th chng khc chi k ti mi; 2 phi di quyn k bo h v k coi gi, cho n k ngi cha nh. 3 Chng ta cng nh vy, khi cn th u, phi phc di cc l thi ca th gian. 4 Nhng khi k hn c trn, c Cha Tri bn sai Con Ngi bi mt ngi n sanh ra, sanh ra di lut php, 5 chuc nhng k di lut php, v cho chng ta c lm con nui Ngi. 6 Li v anh em l con, nn c Cha Tri sai Thnh Linh ca Con Ngi vo lng chng ta, ku rng: A-ba! Cha! 7 Dng y, ngi khng phi l ti mi na, bn l con; v nu ngi l con, th cng l k k t bi n ca c Cha Tri.

4:1 NASB, NKJV by gi ti ni NRSV iu ti ni l TEV nhng tip tc JB ti trnh by im ny bng mt cch khc Phao-l s dng mt hnh thc vn chng thng thng gii thiu s m rng ch trc (xem 3:17; 5:16). dng di L tht trng yu c tp trung trong sch Ga-la-ti: Cc tn hu l dng di ca c Cha Tri trong ng Christ xem Ga-la-ti 3:7,16,24-26,29. Cng nh R-ma 8:17, s nhn mnh ny li c tip tc trong Ga-la-ti 4:1, 5, 6, 7, 28-31. Con chu tht ca p-ra-ham khng phi l theo chng tc, nhng l theo thuc linh (xem R-ma 2:28-29; Phi-lp 3:3; C-l-se 2:11). iu ny h thp v th ca quc gia Y-s-ra-n trong Cu c. cn th u y l ch Hy lp ch tr s sinh, c dng theo ngha: (1) Cc em b thuc linh hay l (2) cc tr v thnh nin. Theo vn ho c xa vng a Trung Hi, nghi l nh du vic chuyn t thi nin thiu sang giai on trng thnh din ra nhiu la tui v l mt bin c vn ho, tn gio quan trng: (a) Theo vn ho Do thi, n din ra tui 13; (b) theo vn ho Hy lp, l tui 18; v (c) cn trong vn ho R-ma thng l tui 14. 4:2 phi di quyn k bo h v k coi gi Ga-la-ti 3:22-25 cho bit chng ta di Lut Php c m t nh l: (1) Ngi cai ngc giam gi chng ta (xem 3:22-23); hay l (2) ngi chm sc cho 61

tr v thnh nin (xem 3:24-25). Tuy nhin, trong chng 4, n d thay i thnh ngi gim h (guardian) hay l ngi c u quyn (trustee). Theo Lut Php R-ma, nhng b trai t khi mi sinh cho n 14 tui di s coi sc ca nhng ngi gim h (xem 3:23-25). T 14 cho n 25 tui, ti sn ca chng do nhng ngi c u quyn qun l (xem 4:2). Phao-l dng nhng t ng chnh xc ni n nhng tc l ca ngi R-ma. cho n k ngi cha nh Cm t ny cung cp thm bng chng l nhng ngi cha R-ma c mt s quyn hn trn cc con ca mnh trong giai on chuyn tip t nin thiu sang trng thnh. y l im c o trong Lut Php R-ma. N m ch rng c Cha Cha chn thi im Con Ngi em li s trng thnh cho chng ta (xem cu 4). 4:3 khi cn th u i t (PRONOUN) chng ta c th m ch n: (1) Ngi Do thi ang di quyn gim h ca Lut Php Mi-se; (2) ngi Do thi v ngi ngoi bang sng trong thi i c trc Phc m; hay l (3) ngi ngoi bang i theo ngoi gio vi mi th lut l v nghi l. Theo vn mch ca sch Ga-la-ti on 3 v 4, th ngha th 1 thch hp nht. NASB b gi trong vng n l di mi th nn tng ca th gian NKJV b gi trong vng n l di mi th nn tng ca th gian NRSV b gi trong vng n l di mi thn linh ca th gian TEV lm n l cho nhng thn linh cai tr v tr JB chng ta ch l n l cho nhng nguyn tc cn bn ca th gii ny Cm t ny l NG TNH T TH NG NI TRNH TH QU KH HON THNH (PERIPHRASTIC PLUPERFECT PASSIVE PARTICIPLE). Cu trc ny nhn mnh n a v c sn ca chng ta l nhng n l. Nhng th cn bn, s ng [stoicheia] c ngha nguyn thu l ng cnh nhau trn cng mt hng. Ch ny c ngha rt rng trong th gii Hy lp-La m trong thi i ca Phao-l: (1) Khi dy ABC cho tr em tc l dy d cho tr em nhng iu s ng trong mi lnh vc (xem H-b-r 5:12; 6:1). (2) Cc phn t vt cht cn bn trong v tr: khng kh, nc, la, t (xem II Phi-e-r 3:10,12), thng c ngi Hy lp tn lm thn. (3) Cc thn linh (xem I H-nc 52:89). y l l do ti sao cc gio ph trong Hi thnh ban u gii ngha cch dng ch ny trong C-l-se 2:8,20. C mt ngha gin tip rt gn vi ngha th 3 ch nhng quyn lc thing ling ng sau cc thn linh. Cch dng thng dng ny c th nh hng n s gii ngha Ga-la-ti 4:3,8-10 (cc thin s c cp trong C-l-se 2:18-20 v Ga-la-ti 3:19). Tuy nhin trong quyn sch Christ and the Powers ca Hendrik Berkhof do Herald Press xut bn th cho rng cc quyn lc ny l cc cu trc v nhn tnh (nh chnh tr, dn ch, giai cp x hi, o l x hi, th thao, trit hc, vn vn) trong th gii sa ng ca chng ta. Chng nhm n mc ch l gom nhn loi li tch h xa khi c Cha Tri (xem trang 32). Cch gii ngha ny thch hp vi nhng v d Kinh thnh. Phao-l thit lp s song song gia Lut Php nh l ngi chm sc tr v thnh nin (xem 3:22-4:7) vi stoicheia nh l ngi ch n l (xem 4:3). CH C BIT: CCH PHAO-L S DNG CH KOSMOS (TH GIAN) Phao-l dng ch kosmos theo nhiu cch. 1. Tt c trt t c to dng (xem R-ma 1:20; -ph-s 1:4; I C-rinh-t 3:22; 8:4,5) 2. Hnh tinh ny (xem II C-rinh-t 1:17; -ph-s 1:10; C-l-se 1:20; I Ti-m-th 1:15; 3:16; 6:7) 3. Nhn loi (xem 1:27-28; 4:9,13; R-ma 3:6,19; 11:15; II C-rinh-t 5:19; C-l-se 1:6) 4. Nhn loi t chc v hnh ng tch bit khi c Cha Tri (xem 1:20-21; 2:12; 3:19; 11:32; Ga-la-ti 4:3; -ph-s 2:2,12; Phi-lp 2:15; C-l-se 2:8,20-24). im ny rt ging

62

vi cch dng ca Ging (I Ging 2:15-17) 5. Cu trc ca th gii hin ti (xem 7:29-31; Ga-la-ti 6:14 tng t nh Phi-lp 3:4-9, ni y Phao-l m t nhng cu trc theo cch Do thi). C mt vi cch dng li trng lp ln nhau v kh c th phn loi r rng cho tng cch s dng. Cng ging nh nhiu ch trong t tng ca Phao-l, ch ny cn phi c nh ngha theo vn mch c th ch khng th da vo nh ngha sn c. Cc thut ng Phao-l s dng rt l uyn chuyn (xem James Stewarts A Man in Christ). Phao-l khng c nh xy dng thn hc h thng, ng ch rao ging v ng Christ. ng thay i tt c mi th. 4:4 Nhng khi k hn c trn Chi tit ny m ch rng c Cha Tri ang kim sot lch s v ng Christ n theo thi im ca c Cha Tri (xem Mc 1:15; -ph-s 1:10; I Ti-m-th 2:6; Tt 1:3). C nhiu nh gii kinh xem cc cu ny lin h n: (1) quc R-ma yn n; (2) h thng ng l, ng thu ca R-ma; (3) ngn ng chung cho c vng t rng ln; v (4) v phng din o c v tn gio trong vng a Trung Hi th c s tm kim mt c Cha Tri chn tht v tm mi lin h vi Ngi. ngha cu ny lin h n cu 2, cho n thi im c nh trc bi c Cha Cha. Theo thi im ca c Cha Tri th ng Christ khi u cho Thi i Mi. Trong ng Christ th Giao c Mi n v Giao c C phi qua i. c Cha Tri bn sai Con Ngi Ch sai dch t ch Hy lp apostell m t chng ta c ch apostle trong Anh ng. Cm t ny lp li trong cu 6 khi c Cha Cha sai phi c Thnh Linh. Lu rng c ba thn v ca c Cha Tri Ba Ngi c cp trong cc cu 4-6. Mc d ch c Cha Tri Ba Ngi khng xut hin trong Kinh thnh nhng khi nim ny c lp i lp li (xem Mathi- 3:16-17; 28:19; Ging 14:26; Cng-v 2:32-33,38-39; R-ma 1:4-5; 5:1,5; 8:1-4,8-10; I C-rinh-t 12:4-6; II C-rinh-t 1:21-22; 13:14; Ga-la-ti 4:4-6; -ph-s 1:3-14,17; 2:18; 3:14-17; 4:4-6; I T-sa-lni-ca 2:13; Tt 3:4-6; I Phi-e-r 1:2; and Giu-e 20-21). Vic c Cha Tri sai Con Ngi m ch n s hin hu t trc ca c Cha Con trn thin ng, do khng nh thn tnh ca c Cha Con (xem Ging 1:1-3, 14, 18; I C-rinh-t 8:6; Phi-lp 2:6; C-l-se 1:15-17; H-b-r 1:2). S hin n ca ng Mt-si-a khi u cho Thi i Mi ca ng Mt-si-a, Thi i ca S Cng Chnh. CH C BIT: BA NGI C CHA TRI Cn phi ch vo cng tc ca c Ba Ngi c Cha Tri. Tertullian l ngi u tin dng ch Ba ngi ri tip tuc c ph bin, mc d Kinh Thnh khng c dng t ny. 1. Cc sch Phc m a. Ma-thi- 3:16-17; 20:19 (v nhng cu tng ng) b. Ging 14:26 2. Cng-v 2:32-33, 38-39 3. Phao-l a. R-ma 1:4-5; 5:1,5; 8:1-4,8-10 b. I C-rinh-t 2:8-10; 12:4-6 c. II C-rinh-t 1:21; 13:14 d. Ga-la-ti 4:4-6 e. -ph-s 1:3-14,17; 2:18; 3:14-17; 4:4-6 f. I T-sa-l-ni-ca 1:2-5 g. II T-sa-l-ni-ca 2:13 h. Tt 3:4-6 4. Phi-e-r trong I Phi-e-r 1:2

63

5. Giu-e trong cu 20,21 Cu c cng c gi v Ba Ngi 1. S dng s nhiu ch c Cha Tri a. Danh hiu Elohim l s nhiu, nhng khi dng cho c Cha Tri n lun lun c ng t s t i theo. b. Ch chng ta trong Sng-th-k 1:26-27; 3:22; 11:7 c. Ch Mt trong kinh Shema trong Phc truyn 6:4 s nhiu (cng nh trong Sng-th-k 2:24; -x-chi-n 37:17) 2. Thin s ca Cha l i din thy c ca thn linh a. Sng-th-k 16:7-13; 22:11-15; 31:11,13; 48:15-16 b. Xut -dp-t k 3:2,4; 13:21; 14:19 c. Cc quan xt 2:1; 6:22-23; 13:3-22 d. Xa-cha-ri 3:1-2 3. c Cha Tri v Thnh Linh ring bit nhau, Sng-th-k 1:1-2; Thi thin 104:30; -sai 63:911; -x-chi-n 37:13-14 4. c Gi-h-va (YHWH) v ng Mt-si-a (Adon) ring bit nhau, Thi thin 45:6-7; 110:1; Xacha-ri 2:8-11; 10:9-12 5. ng Mt-si-a v Thnh Linh phn bit vi nhau, Xa-cha-ri 12:10 6. C ba u c ni n trong -sai 48:16; 61:1 Thn tnh ca Cha Jsus v thn v c Thnh Linh gy ra nhiu vn cho nhng tn hu nghim khc sng thi k u vn cn theo ch ngha c thn: 1. Tertullian cho rng c Cha Con di c Cha Cha 2. Origen h thp bn cht thn linh ca c Cha Con v c Thnh Linh 3. Arius khng chp nhn thn tnh ca c Cha Con v c Thnh Linh 4. Monarchianism tin vo s by t ln lt ca c Cha Tri Khi nim Ba Ngi l mt m thc c pht trin qua lch s di s soi sng ca d liu Kinh thnh 1. Thn tnh y ca Cha Jsus, ngang bng vi c Cha Cha, c xc nhn trong Gio hi ngh Nicea vo nm 325. 2. Thn v v thn tnh y ca c Thnh Linh bng vi c Cha Cha v c Cha Con c xc nhn trong Gio hi ngh Constantinople nm 381. 3. Gio l Ba Ngi c trnh by y trong tc phm De Trinitate ca Augustine ng! y l mt s mu nhim. Dng nh Tn c xc nhn mt bn th thn linh vi s th hin ba ngi v i i. bi mt ngi n sanh ra Phao-l nhn mnh n nhn tnh trn vn c Cha Gi-xu Christ do c khuynh hng v pha Tr Hu phi (c cp trong -ph-s, C-l-se, Cc Th Tn Mc V v I Ging). Phi ny cng nhn thn tnh ca c Cha Gi-xu nhng t chi nhn tnh ca Ngi. Tuy nhin khng chng c ni t gio ny nh hng n vic vit sch Ga-la-ti (xem cu 3). Cm t c sinh bi mt ngi n chc hn nhc nhng ngi ch trng Do Thi ho v Sng-th K 3:15 v -sai 7:14. Tc gi ca sch H-b-r chn im ny lm im trng yu trong thn hc ca ng (xem H-br 2:14, 17). Mt cm t ging nh vy cng nhn mnh v nhn tnh trn vn nhng khng phm ti ca c Cha Gi-xu c tm thy trong R-ma 8:3; Phi-lp 2:7. c Cha Gi-xu hon ton l c Cha Tri v cng hon ton l con ngi l mt chn l chnh yu ca Phc m trong Hi thnh th k u tin (xem I Ging 4:1-6). S ging sinh ca Cha Gi- su bi ngi n ng trinh khng c nhn mnh hay l nhc n ngoi tr nhng on Kinh thnh v s ging sinh ca c Cha Gi-xu trong sch Mathi- v Lu-ca. V vic ny c th khin cho nhng ngi ngoi o hiu lm v lin tng n nhng vic lm thn b ca nhng v thn trn nh ni Olympus. 64

 sanh ra di lut php Chi tit ny by t c Cha Gi-xu c sinh ra th trong truyn thng Do Thi v di Lut Php Do thi (xem R-ma 1:3). Khng c MO T (ARTICLE) vi ch Lut Php, nhng theo vn mch th n phi m ch n Lut Php Mi-se cng l stoicheia (l thi ca th gian) m c Cha Gi-xu phc tng. c Cha Gi-xu cng phi phc tng Lut Php R-ma na. Cm t ny cng lin h n s nguyn ra ca Lut Php trn nhn loi m Ngi tnh nguyn chia s (xem 3:10-13). 4:5 chuc nhng k di lut php Ch chuc c s dng trong 3:13 ni n vic c Cha Tri chuc li: (1) C nhn loi khi s n l cho ti li; hay l (2) ngi Do thi khi Lut Php Mi-se v ngi ngoi bang khi stoicheia qua cuc i, ci cht v s phc sinh ca ng Christ. Chi tit ny chng t tnh trng v phng cu gip ca nhn loi (xem R-ma 1:18-3:31; -ph-s 2:1-3) v n in ca c Cha Tri c ban cho d dt (xem Mc 10:45; -ph-s 2:4-6). Theo vn mch ti y tht kh phn bit l Phao-l ang ni n Lut Php Mi-se, trong 3:19, hay l lut php trong ngha tng qut v cng c ca nhn loi (xem 3:21). Xem ch c bit: S Cu Ri, Cu Chuc trong 3:13. NASB, NKJV chng ta c th c nhn lm con nui NRSV chng ta c th c nhn lm con nui TEV chng ta c th tr thnh con ci ca c Cha Tri JB khin cho chng ta tr nn c th c nhn lm con Phao-l tip tc bn lun v nhng quyn li m cc tn hu nhn c khi tr thnh ngi tha k trn quyn ca p-ra-ham qua ng Christ. Phao-l s dng n d trong gia nh s nhn lm con ch s cu ri ca chng ta trong khi Ging v Phi-e-r th s dng n d sinh li, ti sinh. n d s nhn lm con c s dng ng theo vn ho R-ma trong c hai bi cnh. Trong Lut Php R-ma, s nhn lm con rt phc tp. l mt tin trnh php l ko di v tn km, mt khi c thc thi th vic c nhn lm con em li mt s quyn li c bit: (1) Mi mn n c hu b; (2) mi n phm c min tr; (3) ngi cha mi khng c quyn git k c nhn lm con (khc vi n l); v (4) ngi c nhn lm con khng th b khc t quyn tha k t ngi cha mi. Theo thut ng php l R-ma, ngi c nhn lm con hon ton l mt ngi mi. Phao-l ang m ch n s an ton ca nhng tn hu trong ng Christ c din t bng th tc php l ca Lut Php R-ma (xem R-ma 8:15, 23). Khi mt ngi cha cng khai nhn mt ngi lm con, ngi con chnh thc v vnh vin tr thnh ngi k t, tha k. Ngoi ra, n d ny cng dng ch nghi l chnh thc khi mt b trai tr thnh ngi trng thnh c t chc vo ngy 17 thng Ba hng nm. 4:6 Li v anh em l con, nn c Cha Tri sai Thnh Linh ca Con Ngi vo lng chng ta Tng t nh R-ma 8:14-17, Phao-l lp li vic lm n hu ca c Cha Tri khi ban Con Ngi v c Thnh Linh cho chng ta. Khng r ngha chnh xc ca cm t ny trong ting Hy lp. Liu c Thnh Linh c phi l bng chng hay l kt qu t quyn c nhn lm con? Bi Con Ngi, chng ta c nhn lm con l khu hiu t phn on Kinh thnh Ga-la-ti 2:15-4:31. Tht th v khi thy c Thnh Linh c ni n rt thng xuyn trong chng 3 khi cp n vic chng ta tr thnh cc Cc Nhn (xem cu 2,5&14). Gi y Ngi c gi l Thnh Linh ca Con c Cha Tri. iu ny by t hai cng tc ca c Thnh Linh: (1) Thuyt phc chng ta n vi ng Christ; v (2) hnh thnh ng Christ trong chng ta (xem Ging 16:7-15). Chc v ca c Cha Con v c Thnh Linh lun lun c xc nhn l ng nht vi nhau (xem im C trong phn gii thiu ca chng ny). lng Xem ch c bit theo sau.

65

CH C BIT: TIM, TM LNG Ch kardia trong ting Hy lp c dng trong bn By Mi v trong Tn c din t ngha ch leb trong ting H-b-r. N c dng trong mt s cch sau y (xin xem Bauer, Arndt, Gingrich and Danker, A Greek-English Lexicon, trang 403-404): 1. Trung tm ca mt cuc sng thuc th, nhng trong n d th ch v mt con ngi (Cng v 14:17; II C-rinh-t 3:2-3; Gia-c 5:5) 2. Trung tm ca mt i sng thuc linh (o c) a. c Cha Tri nhn bit tm lng (Lu-ca 16:15; R-ma 8:27; I C-rinh-t 14:25; I T-sa-lni-ca 2:4; Khi huyn 2:23) b. ch i sng thuc linh ca con ngi (Ma-thi- 15:18-19; 18:35; R-ma 6:17; I Ti-mth 1:5; II Ti-m-th 2:22; I Phi-e-r 1:22) 3. Trung tm ca s sng l tr (tc l tri thc, Ma-thi- 13:15; 24:48; Cng v 7:23; 16:14; 28:27; R-ma 1:21; 10:6: 16:18; II C-rinh-t 4:6; -ph-s 1:18; 4:18; Gia-c 1:26; II Phi-e-r 1:19; Khi huyn 18:7; tm lng ng ngha vi tr c trong II C-rinh-t 3:14-15 v Phi-lp 4:7) 4. Trung tm ca ch (Cng v 5:4; 11:23: I C-rinh-t 4:5; 7:37; II C-rinh-t 9:7) 5. Trung tm ca tnh cm (Ma-thi- 5:28; Cng v 2:26,37; 7:54; 21:13; R-ma 1:24; II C-rinht 2:4:7:3; -ph-s 6:22; Phi-lp 1:7) 6. Ni c bit c Thnh Linh hnh ng (R-ma 5:5; II C-rinh-t 1:22; Ga-la-ti 4:6 [ng Christ sng trong lng ca chng ta, -ph-s 3:17]) 7. Tm lng l cch ni tng hnh ch ton b mt con ngi (Ma-thi- 22:37, ly t Phc truyn 6:5). Nhng t tng, ng c, v hnh ng thuc v tm lng cho thy r rng thuc loi ngi no. Cu c c mt s cch s dng n tng v t ng ny: a. Sng th k 6:6; 8:21, c Cha Tri bun trong lng (cng xem -s 11:8-9) b. Phc truyn 4:29; 6:5 bng c tm lng, c linh hn c. Phc truyn 10:16, tm lng khng ct b v R-ma 2:29 d. -x-chi-n 18:31-32, tm lng mi e. -x-chi-n 36:26, tm lng mi so vi tm lng bng ku rng: A-ba! Cha! Cm t c ch cha trong c ting Hy lp v ting A-ram. Ch Abba l t trong ting A-ram ch mi lin h gia nh thn mt gia con v ngi cha (xem Mc 14:36; R-ma 8:15), rt ging vi ch Daddy trong Anh ng. Cch th hin theo tnh cch gia nh ti y lm ni bt mi lin h thn mt gia c Cha Gi-xu v c Cha Cha. Bi s p ng ca chng ta vi s ban cho ca c Cha Tri trong ng Christ m chng ta c c mi lin h thn mt ny vi c Cha Cha (xem R-ma 8:26-27). Qu tht chng ta l nhng ngi c Cha nhn lm con. 4:7 Dng y, ngi khng phi l ti mi na, bn l con y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE). Cc bn Kinh thnh TEV, NIV dch l bi v anh em l cc con ci. c Thnh Linh ct b tnh trng n l, b giam cm v thit lp quyn lm con cho chng ta (xem R-ma 8:12-17). iu ny bo m cho quyn tha k ca chng ta (xem I Phi-e-r 1:4-5). ca c Cha Tri Bn Kinh thnh KJV dch l qua ng Christ. Cc bn chp tay ting Hy lp xa hn th dch l qua c Cha Tri. iu ny nhn mnh rng c Cha Tri l tc gi v khi ngun ca n in (xem Ging 6:44,65 v Ga-la-ti 4:9). Mt s bn chp tay c cc im khc bit nhng cc bn chp tay P46, , A, B, v C* dch l qua c Cha Tri. Trong tt c cc s khc bit th s khc bit ny him khi xy ra v c l l ngun gc cho cc bn khc.

66

BN NASB 4:8-11 8 Xa kia, anh em chng bit c Cha Tri chi ht, th lm ti cc thn vn khng phi l thn. 9 Nhng hin nay anh em bit c Cha Tri li c c Cha Tri bit n na, sao cn tr hng v l thi hn yu ngho nn m suy phc na ? 10 anh em hy cn gi ngy thng, ma, nm ! 11 Ti lo cho anh em, e ti lm vic lung cng gia anh em. 4:8 Xa kia, anh em chng bit c Cha Tri chi ht y l NG TNH T CH NG TH HON THNH (PERFECT ACTIVE PARTICIPLE) nhn mnh n tnh trng xc nh. Mc d mt s nh gii kinh hin i c gng t iu ny vo bi cnh Do thi, nhng quan im v ngi ngoi bang b chia cch khi c Cha Tri th thch hp hn. (xem -ph-s 2:12-13; C-l-se 1:21). S tht l c nhn loi u c tim nng nhn bit c Cha Tri qua cng trnh sng to (Thi-thin 19:1-5 v R-ma 1:19-20) cng nh t nhn chng o c bn trong (xem R-ma 2:14-15). S hiu bit ny c gi l s mc khi t nhin, nhng Kinh thnh qu quyt rng c ngi Do thi ln ngi ngoi bang chi b s hiu bit ny (xem R-ma 3:23). Bit c dng gm c ngha trong ting H-br (gia c nhn vi nhau, thn mt, lin h gia nh) v ngha trong ting Hy lp (kh nng nhn thc). Trong cu ny ngha chnh l theo ting Hy lp nhng trong cu 9 th li nhn mnh n ngha theo ting H-b-r. th lm ti cc thn vn khng phi l thn Th ly hnh tng l v ch v ph phim (xem Cng-v 17:29 v I C-rinh-t 8:4-5). Tuy nhin, Phao-l qu quyt rng pha sau vic th ly hnh tng v ch ny l nhng hot ng ca ma qu (xem I C-rinh-t 10:20; Khi-huyn 9:20). S n l ca nhn loi i vi ma qu by t qua hnh ng c k ra trong I C-rinh-t 12:2. Phao-l c th m ch n mt trong nhng iu sau: (1) Khi nim stoicheia trong cc cu 3 v 9; (2) cc thn tng ngoi gio; (3) cc qu pha sau ca nhng hnh tng ngoi gio; hay l (4) Lut Php Do-Thi-Gio m trong lut l v nghi l thay th c Gi-h-va. 4:9 Nhng hin nay anh em bit c Cha Tri li c c Cha Tri bit n na Yu t thi gian trong cu 8 i lp vi cu 9. Trong cu 9, Phao-l dng mt cu hi hng bin mnh m ging nh ng lm trong 3:1-5, 19,21, v 4:15. Ch bit (ginsk) trong cu 9 l ch Hy-Lp khc c la chn, c l v n c ngha lin h gn b nhiu hn l ch (oida) c dng trong cu 8, mc d kh phn bit c s khc bit ny trong ting Hy lp Koine. Trong phng din thn hc, ch ny mang ngha ca ting H-b-r v s hiu bit nh l mi lin h h tng gia cc c nhn (xem Sng-th K 4:1; Gi-r-mi 1:5). Mi lin h mi ca cc tn hu khng da trn nhng kin thc v c Cha Tri nhng da vo giao c mi do c Cha Tri khi xng qua ng Christ cho nhng ai b xa lnh (xem -ph-s 2:11-3:13). NASB theo cch no m anh em tr li vi nhng iu s ng v v gi tr NKJV theo cch no m anh em quay li vi s yu ui v ti tn NRSV theo cch no m anh em quay li vi s yu ui v nhng s linh thing s ng ti tn TEV theo cch no m anh em quay li vi s yu ui v nhng thn linh ng khinh JB sao m anh em li mun quay li vi nhng iu s ng nh vy, nhng th khng th lm, cng khng th ban cho iu g y l dng CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE) ca ch Hy lp by t khi nim n nn (quay li) ca Cu c (shuv). Cu ny c ch stoicheia ging nh trong 4:3. H ang chuyn i t s n l cho ngoi gio sang s n l cho Do Thi Gio v cho Do Thi Gio l phng thc cho s cu ri. C Do Thi Gio ln ngoi gio u ty thuc vo stoicheia. Cc cu trc ca th gii sa ng ny hon ton khng sc em li s cu ri.

67

4:10 anh em hy cn gi ngy thng, ma, nm ! y l dng CH NH TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE INDICATIVE) trnh by mt hnh ng lin tc. Trong trng hp ny l vic tun th t m cch ring t v tn gio c lin h n nin lch tn gio ca Do-Thi-Gio (xem C-l-se 2:16). Nhng tn hu Ga-la-ti ang chuyn i t mt tn gio (ngoi gio) sang mt tn gio khc (Do-Thi-Gio). Nh hiu bit Phc m gip cho Phao-l p dng chn l cho nhng hon cnh khc nhau. Hon cnh ti cc Hi thnh ca ngi Ga-la-ti i hi Phao-l phi chng c li ch thuyt duy lut php v xng cng bnh bi vic lm. Tuy nhin, trong R-ma 14 Phao-l khuyn co cc tn hu vng vng khng on xt nhng tn hu yu ui cn tun gi cc ngy nht nh (xem 14:5-6). Trong th gi cc Hi thnh ngi Ga-la-ti vic quan trng l nhn thc ng v Phc m, nhng trong th R-ma th n lin h n mi thng cng gia cc C-c Nhn (xem I C-rinh-t 8,10). 4:11 NASB ti lo cho anh em rng ti kh nhc v anh em cch v ch NKJV ti lo cho anh em chc l ti kh nhc v anh em cch v ch NRSV ti s rng cng tc ca ti cho anh em ung ph TEV Ti lo cho anh em. L no tt c cng tc ca ti cho anh em tr nn v ch JB anh em khin ti cm thy nh ph th gi cho anh em C mt vi bn dch hin i dch cu ny c ni n cng kh ca Phao-l gia vng cc Hi thnh Ga-la-ti (xem bn Jerusalem Bible v Revised English Bible). Tuy nhin, cu ny cng c th lin h n s quan tm ca Phao-l n cc tn hu ngi Ga-la-ti (xem bn TEV). Ti y c hai kh nng: (1) Phao-l khng nghi ng v s cu ri ca cc tn hu nhng lo ngh n li ch ca h qua vic truyn b Phc m, cng nh sng v vui hng trong Phc m t do trn vn hoc l (2) Phao-l lo s khi cc tn hu chi b n in chy theo vic lm con ngi (xem 3:4; 5:2-4). BN NASB 4:12-20 12 Hi anh em, ti xin anh em hy ging nh ti; v ti cng nh anh em. Anh em khng lm hi g cho ti. 13 Anh em bit rng y l ng lc xc tht yu ui m ti truyn Tin Lnh cho anh em ln th nht, 14 v xc tht ti yu ui sanh ra s rn th cho anh em mc du, anh em cng chng khinh ti, chng chi ti, m li tip rc ti nh mt v thin s ca c Cha Tri, tht nh chnh mnh c Cha Jsus Christ. 15 Vy th s vui mng ca anh em tr nn th no? V ti lm chng cho anh em rng, lc by gi, nu c th c th anh em cng mc con mt m cho ti. 16 Ti ly l tht bo anh em, li tr nn k th nghch ca anh em sao? 17 Nhng ngi v anh em m st sng, th khng phi l tt; nhng h mun anh em la b chng ti, hu cho anh em st sng v h. 18 C lng st sng v iu thin th tt lm, lc no cng th, khng nhng khi ti c mt gia anh em. 19 Hi cc con, v cc con m ta li chu au n ca s sanh n, cho n chng no ng Christ thnh hnh trong cc con, 20 ta mun cng cc con v thay i cch ni; v v vic cc con, ta rt l bi ri kh x. 4:12 Hi anh em, ti xin anh em hy ging nh ti; v ti cng nh anh em. ng t ny dng MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) IMPERATIVE). Cu ny c gii ngha theo nhiu cch: (1) bn Williams dch l nhn ly quan im ca ti, Phao-l mi gi h tip nhn quan im ca ng v s xng cng bnh bi c tin bi v trc y ng tng ng tnh vi khuynh hng hin thi ca h xng cng bnh bi vic lm (theo Do Thi Gio); hoc l (2) mt s ngi cho rng cm t v ti cng nh anh em l s m ch n I Crinh-t 9:19-23, khi Phao-l qu quyt rng ng tr nn mi s cho mi ngi hu cho ng c th cu mt vi ngi. Khi ng vi ngi Do thi, ng sng ging nh ngi Do thi. Khi ng vi ngi ngoi bang, ng sng ging nh ngi ngoi bang. Nhng s tht l ng t b Lut Php nh l mt cch thc ca s cu ri. Phao-l uyn chuyn, linh ng v phng php nhng trung thnh vi ni 68

dung s ip. Cm t cc anh em cho bit Phao-l chuyn sang mt ti mi. Ngoi ra, bng cch gi cc tn hu l cc anh em Phao-l lm gim nh bt cc s ch trch mnh m trc ca ng (xem cu 19; 1:11; 3:15). Anh em khng lm hi g cho ti. C mt s ngi ngh rng cm t ny hm tiu cc trong qu kh cc anh em khng lm hi ti iu g c, nhng by gi th c. Nhng c mt s ngi khc th xem y l mt s by t tch cc t tm lng cm kch ca Phao-l i vi s tip nhn ng ca cc Hi thnh Ga-la-ti cng vi s ip ng rao ging. Cm t ny cn phi xem xt chung vi cc cu 1315. 4:13 Anh em bit rng y l ng lc xc tht yu ui m ti truyn Tin Lnh cho anh em ln th nht S cp n ln u m ch c ln th hai trc khi bc th ny c vit. Tuy nhin, cm t ny c th mang thnh ng c ngha chnh thc ging nh ti I Ti-m-th 1:13. Phao-l n cc Hi thnh Ga-la-ti: (1) trong giai on hi phc sc kho sau cn bnh, hay l (2) bi v b bnh ng phi dng chuyn hnh trnh v ngh mt thi gian. Nguyn do t: (1) cc cu 14-15; (2) cng vi 6:11; v (3) II C-rinh-t 12:1-10 nn c nhn ti tin rng Phao-l ang m ch n s au n trong thn th ng, ci gim xc trong tht ti. Theo ti kt hp t nhng cu trn dng nh l mt dng bnh v mt m c th bt u t tri nghim ca ng trn ng a-mch (xem Cng-v 9) tr nn trm trng do bi cc chng bnh khc trong th k th nht. S khim th bn phn ca Phao-l c th gy ra bi mt dng vim mt. 4:14 NASB v d rng tnh trng thn th ca ti l mt th thch cho cc anh em, cc anh em khng khinh thng hay ght b ti NKJV d cho s th thch trn thn th ti, cc anh em khng xem thng hay chi b ti NRSV mc d tnh trng ca ti khin cho anh em b th thch, cc anh em khng khinh b hay xem thng ti TEV nhng cc anh em khng d bu hay t b ti ngay c khi tnh trng ca ti l s th thch ln cho anh em JB anh em khng h by t du hiu chng i hay l kinh tm ti d l nh nht ngay c khi cn bnh ca ti l s th thch cho anh em C l c nhiu ngi Do thi v ngi ngoi bang xem chng bnh ca Phao-l l s phn xt t c Cha Tri. S kin Phao-l trong ch ca c Cha Tri v b bnh khin chng ta phi suy xt li mi lin h gia ti li v bnh tt (xem Ging 9; Gip v Thi-thin 73). Hai ng t trong cu ny gi ln nhng hnh tng mnh m. ng t th nht c ngha l xem nh v ch. ng t th hai c ngha l khc, nh nc bt. Vic s dng ng t th hai l nguyn nhn khin mt s ngi lin h chng bnh ca Phao-l vi s m tn trong vng Cn ng c i v con mt qu (xem 3:1). Phng php cha tr thn b l khc nh v t t bo v trnh khi ba m ca con mt qu, iu ny c th lin h n: (1) mt con mt khc thng; hay l (2) mt nh mt hoang di (chng bnh ng kinh). tip rc ti nh mt v thin s ca c Cha Tri, tht nh chnh mnh c Cha Jsus Christ y l mt li tuyn b mnh m. Phao-l m ch rng qua ng h tip nhn s ip ca c Cha Tri mt cch thnh tht cng vi lng knh trng y t ca c Cha Tri rao truyn s ip. 4:15 NASB NKJV NRSV TEV JB cm nhn c phc ca anh em c by gi u cc n phc anh em tng vui hng by gi ra sao thin anh em cm nhn by gi ra sao Anh em rt vui v! Chuyn g xy ra? lng nhit tnh ca anh em tng c ra sao

69

Trong cu hi bng by ny, Phao-l mun bit nhng thin cm m cc tn hu ngi Ga-la-ti dnh cho ng t lc ban u i v u. Bn dch Phillips chuyn nh sau: Chuyn g xy n cho tinh thn tt lnh ca cc anh em? nu c th c th anh em cng mc con mt m cho ti. CU IU KIN BC HAI (SECOND CLASS CONDITIONAL SENTENCE) ny cn phi c hiu l, Nu anh em mc mt mnh (iu anh em khng lm), th anh em cng cho ti (anh em khng cho). ny ng h cho gi thuyt rng ci gim xc trong thn th m Phao-l cp (xem II C-rinh-t 12) l mt chng bnh mt. 4:16 Ti ly l tht bo anh em, li tr nn k th nghch ca anh em sao? Phao-l i chiu s thay i trit trong tm lng ca h dnh cho ng cng vi s thay i ca h i vi Phc m. 4:17-18 C hai kh khn trong vic gii ngha pht sinh t hai cu 17 v 18: (1) cm t st sng tm kim v (2) s m h ca ch ng trong cu 18. N m ch n (1) Phao-l hay (2) cc Hi thnh ngi Ga-la-ti? Do c m h trong ngha nn vic gii ngha c tnh cch gio iu l khng thch hp nhng ngha tng qut ca khc Kinh thnh th khng b nh hng. Nhng ngi ch trng Do Thi ho mun nhng tn hu ngi Ga-la-ti tin theo h hon ton v cm phc h theo nh cch m h dnh cho Phao-l trc . 4:17 NASB H st sng tm anh em NKJV H hng hi ly lng anh em NRSV H kh nhc nhiu v anh em TEV Nhng ngi by t s quan tm nhiu n anh em JB iu ng trch l trong cch h c gng thu phc anh em Theo ngha en, cm t ny c ngha l h ghen v anh em. iu ny lin quan n cc gio s gi, c bit l theo vn mch ca cm t tip theo khng phi l tt. Ghen c ngha gc l t chy gm c hai trong ting Hy lp Koine: (1) yu ng nng chy ca cc i tnh nhn tr; v (2) s thm mun ca ngi khc. Nhng tnh cm st sng ny biu l ra bng cc li ng mt ca cc gio s gi vi cc Hi thnh ngi Ga-la-ti, nhng vic lm ca h xut pht t ng c ch k c nhn. NASB nhng h mun c lp anh em mong anh em s tm kim h NKJV h mun khai tr anh em, ri anh em c th st sng v h NRSV h mun khai tr anh em, ri anh em c th coi trng h TEV mi iu h mun l chia ct ti khi anh em, ri anh em s quan tm n h ging nh h quan tm n anh em JB bng vic chia ct ti khi anh em, h mun thu phc anh em cho h Cc gio s gi ghen t v cc Hi thnh ngi Ga-la-ti yu mn Phao-l (xem cu 13-15). H mun cc Hi thnh xa lnh Phao-l ri h c th chim v tr ca ng. iu ny c th gii thch cu 18. 4:18 Phao-l b sc bi nhng ngi trc y rt n cn, quan tm n ng, nhng by gi h li hon ton thay i thnh th nghch (xem cu 16). Theo vn mch ca cc cu 13-20, cch gii ngha ny thch hp nht. 4:19 Hi cc con, v cc con m ta li chu au n ca s sanh n Phao-l thng ly gia nh lm n d v ngha m cng, chm sc xut pht t gia nh. ng t xng mnh l ngi cha trong I C-rinh-t 4:15 v I T-sa-l-ni-ca 2:11 v ti y l mt ngi m (xem I T-sa-l-ni-ca 2:7). Phao-l qu quyt rng ng mi l cha m tm linh tht s ca cc tn hu ngi Ga-la-ti, ch khng phi l nhng ngi ch trng Do Thi ho. 70

 cho n chng no ng Christ thnh hnh trong cc con Thnh hnh [t gc trong ting Hy Lp l morph] c dng theo ngha y khoa ch s pht trin ca bo thai. Morph c th m ch n c tnh ca mt s iu no vn cn ko di. Li vn ti y m ch n s trng thnh ca h trong ng Christ (xem -ph-s 4:13) hoc ni theo cch khc l tr nn ging nh ng Christ (xem R-ma 8:28-29; II C-rinh-t 3:18; Ga-la-ti 4:19; -ph-s1:4; I T-sa-l-ni-ca 3:13; 4:3; I Phi-e-r 1:15). iu ny khng h c ngha l c hai tri nghim khc nhau trong i sng ca C-c Nhn l s cu ri v s trng thnh. Chng ta u bit rng s trng thnh l mt tri nghim pht trin lin tc. Phao-l chng t rng nhng ng c ging v dy ca ng cho cc Hi thnh ngi Ga-la-ti hon ton khc vi cc gio s gi ch th li cho chnh h. 4:20 ta mun cng cc con v thay i cch ni Phao-l mong rng cc tn hu c th cm nhn c s chm sc ca bc sinh thnh m ng dnh cho h. Tm lng ng dnh cho h nng chy, d cc trang giy dng nh lnh lo. NASB, NRSV v Ta bi ri v cc con NKJV v Ta c nhiu lo lng v cc con TEV Ta rt lo lng v cc con JB Ta khng bit tt nht l phi lm iu g Ch Hy lp c dch thnh cch dng PH NH ALPHA (ALPHA PRIVATIVE) c th c dch t nht theo hai ngha: (1) bn Living Bible dch l ni tht l Ta khng bit phi lm g na (2) bn dch Phillips chuyn ng nh sau Ta tht s khng bit phi i x vi cc con nh th no. Hai cch dch thnh ng ny by t s tht vng ca Phao-l trong vic c x vi cc Hi thnh ngi Ga-lati. BN NASB 4:21-5:1 21 Hy ni cho ti, anh em l k a phc di lut php, h khng nghe lut php sao? 22 V c chp rng p-ra-ham c hai con trai: mt l con ca ngi n ti mi, mt l con ca ngi n t ch. 23 Nhng con ca ngi n ti mi sanh ra theo xc tht, con ca ngi n t ch sanh ra theo li ha. 24 C iu c mt ngha bng: hai ngi n tc l hai li giao c, mt l li giao c ti ni Si-na-i, sanh con ra lm ti mi y l nng A-ga. 25 V, A-ga, y l ni Si-na-i, trong x A-ra-bi; khc no nh thnh Gi-ru-sa-lem by gi, thnh vi con ci mnh u lm ti mi. 26 Nhng thnh Gi-ru-sa-lem trn cao l t do, v y l m chng ta. 27 V c li chp: Hi n b son, ngi l k chng sanh n chi ht, hy vui mng; Ngi l k chng tng chu au n sanh , hy nc lng mng r v bt ting reo ci, V ca ci ca v b s ng hn con ci ca ngi n c chng. 28 Hi anh em, v phn chng ta, chng ta cng nh Y-sc, l con ca li ha. 29 Nhng, nh by gi, k sanh ra theo xc tht bt b k sanh ra theo Thnh Linh, th hin nay cng cn l th y. 30 Song Kinh Thnh, c ni g? Hy ui ngi n ti mi v con trai n; v con trai ca ngi n ti mi s khng c k t vi con trai ca ngi n t ch. 31 y vy, hi anh em, chng ta chng phi l con ci ca ngi n ti mi, bn l ngi n t ch. 5:1 ng Christ bung tha chng ta cho c t do; vy hy ng vng, ch li mnh di ch ti mi na. 4:21 Hy ni cho ti, anh em l k a phc di lut php, h khng nghe lut php sao? Phao-l s dng cc sch ca Mi-se chng li cc iu sai lch cng da theo Mi-se. Cu ny tip tc dng t tng trong cu 7. Cc cu 8-20 l li cu khn c nhn y xc cm ca Phao-l. Khi nim quyn 71

lm con v quyn tha k trong 4:7 cng vi dng di trong 3:15-18 l cc tin v ng ca dng thc hc ny. 4:22 p-ra-ham c hai con trai p-ra-ham c nhiu hn hai ngi con, nhng li vn ti y to s tng phn gia ngi con u ca ng l ch-ma-n, c ghi li trong Sng-th K 16, v ngi con th hai l Y-sc, c chp trong Sng-th K 21. im chnh yu ca dng thc ny l: mt ngi l con c sinh theo t nhin bi mt c gi n l v mt ngi c sinh bi v ng, mt ngi ph n t do, theo cch siu nhin do li ha ca c Cha Tri. iu c nhn mnh xuyn sut vn mch ny trong cu 23 l li ha ca c Cha Tri i nghch vi c gng ca con ngi. 4:23-24 Ngi Do thi c l ch ng vi dng thc Phao-l trnh by cho n cu 23. Theo ngha v c gng ca con ngi th Phao-l ni rng ngi Do thi tht ra li l dng di ca ch-ma-n, trong khi Hi thnh mi tht l dng di ca Sa-ra bi v da theo li ha. 4:24 ngha bng y khng phi l truyn ng ngn c Philo, Clement v Origen s dng, nhng li l mt kiu dng thc (typology). Phao-l xem xt hon cnh hin thi tng t nh l hai ngi con ca p-ra-ham: mt ngi theo l thng ca x hi loi ngi, mt ngi bi li ha thin thng. Mt ngi tng ng vi vic chng t cng bnh bng vic lm (ch-ma-n), ngi kia l n in cho khng (Y-sc). i vi Phao-l, Lut Php khng th gii cu nhng tr thnh n t hnh cho nhn loi ti li (xem C-l-se 2:14). Ch duy nht trong ng Christ mi c th tm c s cu ri. iu ct li ca c tin Cu c khng tm c trong Lut Php Mi-se, nhng trong c tin ni li ha cho p-raham. CH C BIT: LOI HNH THC HC, DNG THC HC Philo v Hi thnh ban u s dng php ng ngn, Phao-l cng s dng th php vn chng ny nhng theo cch hon ton khc bit. Nhm ngi trc th hon ton loi b pht l bi cnh lch s, khai trin nhng s ging dy hon ton xa l vi nh ca tc gi nguyn thu. Phng cch ca Phao-l tt hn nn miu t c c im ni bt, l dng thc hc (typology). Phao-l cng nhn bi cnh lch s ca sch Sng-th K cng vi s thng nht gia Giao c C v Giao c Mi. T ng c th xy dng c nhng im tng ng gia chng bi v c hai c chung mt tc gi l c Cha Tri. c bit trong vn mch ny, Phao-l so snh Giao c ca p-ra-ham vi Giao c ca Mi-se ri t rt ra cch p dng cho Giao c Mi trong Gi-r-mi 31:31-34 v Tn c. Trong on Kinh thnh 4:21-31 c bn im lin kt c rt ra: (1) Hai ngi m i din cho hai gia nh: gia nh trc c to ra theo phng cch t nhin, gia nh cn li c hnh thnh t li ha siu nhin; (2) c s cng thng gia hai ngi m cng vi con ci ca h, cng ging nh vy l c s cng thng gia s ip ca nhm ngi Do thi ho v Phc m m Phao-l rao ging; (3) c hai pha u xng mnh l dng di ca p-ra-ham, nhng mt l n l ca Lut Php Mi-se cn pha kia c t do trong cng tc ng Christ hon tt; (4) c hai ngn ni lin h n hai giao c khc nhau, ni Si-nai lin h vi Mi-se cn ni Si-n lin h vi p-ra-ham. Ni Si-n hay l ni M-ri-a l ni p-ra-ham dng Y-sc nh l mt ca l (xem Sng-th K 22), ni sau ny tr thnh Gi-ru-sa-lem. p-ra-ham trng i mt thnh ph thin ng (H-b-r 11:10; 12:22; 13:14, Gi-ru-sa-lem Mi, -sai 40-66) ch khng phi l mt thnh ph Gi-ru-sa-lem trn trn gian. Phao-l c th dng dng thc ny bi v: (1) cc gio s gi dng cng mt phng cch to li th cho h bng cch xng mnh l dng di tht ca p-ra-ham. (2) Cc gio s gi c th dng mt php ng ngn da theo cc sch ca Mi-se ph trng thn hc giao c Do thi ca mnh, do Phao-l vin dn n t ph ca c tin Do thi gio l p-ra-ham; (3) L do c th

72

khin Phao-l s dng dng thc ny l bi v Sng-th K 21:9-10 (c trch dn trong cu 30) ni rng hy ui a con sinh bi t nhin. Theo php loi suy ca Phao-l th iu ny m ch n nhng ngi ch trng Do Thi ho; (4) Phao-l cng c th s dng iu ny bi v ch thuyt bit lp trong Do thi gio m cc gio s gi ging dy, c bit l trong thi khinh mit ngi ngoi bang ca h. Trong dng thc hc ca Phao-l th ngi ngoi bang c tip nhn cn nhng ngi t tin ni chng tc th b c Cha Tri t b (xem Ma-thi- 8:11-12). (5) Phao-l c th s dng dng thc ny bi v ng nhn mnh n quyn lm con v quyn tha k trong chng 3 & 4. y chnh l trng tm trong lp lun ca Phao-l: Chng ta c nhn lm con vo trong gia nh ca c Cha Tri l bng c tin trong ng Christ m thi, ch khng phi do dng di huyt thng. 4:25 A-ga, y l ni Si-na-i, trong x A-ra-bi Ti y c hai cch gii ngha ch l: (1) n i din hay l (2) c mt vi lin h thng thng v t nguyn gia A-ga v ni Si-nai. Ch A-ga rt ging vi ch (l dng hon d ch ni) trong ting Do thi. a s cc nh gii kinh chn cch gii ngha th nht. A-ga i din cho Lut Php Mi-se c ban cho ti ni Si-nai do ch v Do Thi Gio. CH C BIT: A IM NI SI-NAI A. Nu Mi-se cp n ba ngy ng khi ng cu xin Pha-ra-n (3:18; 5:3; 8:27) theo ngha en ch khng phi trong n d, th khong thi gian khng on dn n a im theo truyn thng ti pha nam ca bn o Si-nai. V l do nn nhiu hc gi t v tr ca ni Si-nai gn c o Khadesh-Barnea. B. a im truyn thng c gi l Jebel Musa, trong ng Vng Xin, c nhiu c im ph hp 1. C vng t bng phng rng ln trc ngn ni. 2. Phc-truyn Lut-l K 1:2 cho bit hnh trnh t ni Si-nai n Kadesh-Barnea ko di mi mt ngy. 3. Tn Sinai khng phi l ch Do Thi. Tn ny c th c lin h vi tn ng Vng Xin ch v mt hoang mc nh c bi cy. Tn Do Thi cho ngn ni l H-rp (ngha l hoang mc). 4. a im truyn thng ca ni Si-nai c cp t th k th t. N nm trong t Mai-an vng t rng ln bao gm c bn o Si-nai v -rp. 5. Khoa kho c hc gn nh kim chng c a im ca mt s thnh ph c cp trong Xut -dp-t K (Elim, Dophkah, Rephidim) min ty ca bn o Si-nai. C. Ngi Do Thi cha bao gi by t s lu tm n v tr a l ca ni Si-nai. Ngi Do Thi tin rng c Cha Tri ban cho h Lut Php v hon thnh li ha ca Ngi t Sng-th K 15:12-21. a im khng phi l iu chnh yu i vi ngi Do Thi v vy h khng h c d kin tr v a im ny (khng t chc nhng chuyn hnh hng hng nm). D. a im truyn thng ca ni Si-nai ch c xc nh vo khong nm 385-388 sau Cha trong Pilgrimage of Silvia (xem Commentary on the Book of Acts, ca F.F. Bruce, trang151). E. Hin nay c nhiu phng on v mt v tr mi nm i ngang vnh Aqaba ti -rp. a im ny gy s ch v: 1. Vng t Ma-i-an hon ton thuc v -rp 2. Trong Ga-la-ti 4:25, Phao-l cho bit ni Si-nai thuc v -rp. 3. Hnh nh v tinh tit l tuyn ng c xa c b p cao t Ai-cp dn ngang qua bn o Si-nai v vnh Aqaba. 4. Phn nh cao nht ca a im ny b nhum en (xem Xut -dp-t K 19:16,18) Hay ni mt cch khc, n gin l chng ta khng bit a im chnh xc. 73

 khc no nh thnh Gi-ru-sa-lem by gi, thnh vi con ci mnh u lm ti mi Hnh nh n d ti y l gia h thng Do Thi Gio hin thi t tm im ti Gi-ru-sa-lem vi thnh ph thuc v ci lai th sp n, Gi-ru-sa-lem Mi. Thnh ph ny c dng nn khng phi bi tay ngi, tn ti vnh vin trong thin ng (xem H-b-r 11:10; 12:22; 13:14 v Khi-huyn 21:2, 10). Lu rng Phao-l dng thnh ph Gi-ru-sa-lem bn trn ng dng dnh cho Hi thnh. Cc sch ca cc s vit trong Tn c thay i trng im ca Cu c (ngi Do thi i nghch ngi Hy lp) thnh (tn hu i nghch vi ngi khng tin). Tn c chuyn hng cc li ha thuc v a l trong Cu c v x Pa-lc-tin thnh cc li ha v thin ng (gia Gi-ru-sa-lem thuc trn gian vi Gi-rusa-lem thuc thin ng). Chnh s thay i c bn v trng dim ny cho php hiu sch Khi Huyn hng v (1) cc tn hu, ch khng phi ngi Do thi hay l (2) mt vng quc ton v, ch khng phi l vng quc Do thi. 4:27 y l trch dn t -sai 54:1. Theo vn mch, n m ch n s phc hi ca thnh ph Gi-ru-salem sau thi k b lu y ti Ba-by-ln. Gi-ru-sa-lem Mi c cp c th trong chng 65 v 66. Phao-l phng ri ngha lai th ny vo trong cu trc dng thc hc ca mnh. 4:28 Cc tn hu trong nhng Hi thnh ti Ga-la-ti chnh l dng di tht ca p-ra-ham bng c tin (xem R-ma 2:28-29). 4:29 Phao-l lin kt mi ngi tht s tin theo c Cha Gi-xu vi con chu tht ca Y-sc qua li ha ca c Cha Tri. Mc d Cu c khng cp c th n s bt b, nhng c cp n thi kiu cng ca A-ga i vi s him mun ca Sa-ra (xem Sng-th K 16:4-5), cng nh s bc i ca Sa-ra i vi A-ga (xem Sng-th K 16:6). Cc tu s Do-Thi-Gio gii ngha Sng-th K 21:9 nh l ch-ma-n ch giu Sa-ra v con ca b (Y-sc). Bn vn ting Do thi dch l chi a hay l ci nho. C l Phao-l ang m ch n s th nghch gia ngi Do thi v ngi ngoi bang. 4:30 Song Kinh Thnh, c ni g? Hy ui ngi n ti mi v con trai n y l trch dn t Sng-th K 21:9, 10; ng t trong cu l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) c ngha l ui n t i cn theo bi cnh ca sch Ga-la-ti th c ngha l tng c nhng ngi ch trng Do Thi ho. 4:31 y vy, hi anh em, chng ta chng phi l con ci ca ngi n ti mi, bn l ngi n t ch. y l li tm tt dng l lun ca Phao-l. Chng ta t lng tin vo c Cha Gi-xu Christ th tr thnh nhng ngi tha k c quyn li theo li ha ca p-ra-ham ch khng phi l nhng ngi Y-s-ra-n theo dng ging hay t nhin. L tht ny cng c gii by trong R-ma 9-11. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao Phao-l tip tc nhn mnh n quyn lm con ca chng ta trong ng Christ? 2. Ba phng din c nhn mnh trong cu 4 lin h thn v ca c Cha Gi-xu l g? 3. Mi lin h gia hai cu 8-9 vi vic chng ta nhn bit c Cha Tri hay l c bit bi c Cha Tri l g? 4. ngha ca cm t i c ny hay ch stoicheia l g? Xin gii thch. 5. Trong cc cu 14-15 dng nh c by t ci gim trong thn xc ca Phao-l, iu l g? 74

6. Ti sao chng ta cn phi thn trng vi s gii ngha theo cch ng ngn? Nu c Cha Gi-xu v Phao-l c s dng n, ti sao chng ta li khng th? 7. Gii thch bng chnh li ca bn cu 9 lin h nh th no vi cc cu 6 v 7.

75

GA-LA-TI ON 5
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
(4:21-5:1) S t do ca C-c Nhn S t do ca Cc Nhn 5:1-6 5:2-6 Tnh yu thng lm trn Lut Php 5:7-12 5:7-15 5:7-12 5:7-10 5:11-12 S t do v lng bc i 5:13-15 Kt qu ca c Thnh Linh v cc vic lm ca xc tht 5:16-21 5:22-26 Bc i trong c Thnh Linh 5:16-26 5:16-21 5:22-26 5:16-18 5:19-26 5:13-15 5:13-15 5:13-15 c Thnh Linh v bn cht con ngi 5:16-24 5:25-26 5:7-12 5:2-6

NKJV

NRSV
Bng chng cui cng (4:21-5:1) Bn cht s t do ca C-c Nhn

TEV

NJB

Bo ton s t do ca cc anh em 5:1 5:2-6

S t do ca C-c Nhn 5:1-6

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. Chng 5 trnh by r rng phn chnh yu trong lp lun ca Phao-l. Nhng ngi ch trng Do Thi ho ch tm vo vic tn hu ngoi bang (khng phi gc Do thi) khng thun phc 76

theo quan im thnh khit theo lut php Mi-se. V vy h c gng p t nhng iu lut Cu c ln cc tn hu ny. Tuy rng Phao-l cng ch trng n s thnh khit, nhng ng khng nh rng n khng phi l kt qu t cc iu lut nhng l t s thay i trong tm lng (xem Gi-r-mi 31:33; -x-chi-n 36:26,27). Hon ton chnh xc khi ni rng nhng ngi ch trng Do Thi ho c y mi yu t ca s cu ri chn tht nhng h o ngc th t ca n. H ngh rng hon thnh bn phn ca con ngi s dn h n mt a v c c Cha Tri chp nhn. Tuy nhin, Phc m ca ng Christ chu cht trn cy thp t cho bit rng mi lin h c nhn vi ng Christ s dn n mt i sng thnh khit do lng bit n. Phao-l cng ch trng im con ci c Cha Tri phi c i sng o c, ng n v phc v. Chng 5 cp n mnh lnh o c ny. B. ti s t do c gii by trong chng 5 c lin quan n hai s lm dng: 1. Cc cu 1-12 gii quyt s lm dng quyn t do trong phng din lut php, cng c ca con ngi 2. Cc cu 13-15 gii quyt s lm dng quyn t do ca ngi sng v lut php (chng lut php) (xem R-ma 14:1-15:13; I C-rinh-t 8; 10:23-33) C. Quyn sch ny c th c gi l s ip n in hon ton c ban cho khng. Phao-l hiu su sc nhng vn t n lc ca con ngi. Phc m ca ng l li ku gi trit cho s t do, khng phi l th t do cho php sng phng tng nhng l th t do ca tnh yu dn n s phc v. Hin nay chng ta cn phi gi s qun bnh: Cc tn hu tht s t do trong ng Christ cng nh c t do khi Lut Php nhng h c t do p ng cch phi l vi tnh thng ban cho khng ca c Cha Tri (xem R-ma 6). R-ma 14:1-15:13 l mt v d tuyt vi ca Kinh thnh v s qun bnh gia quyn t do v trch nhim (cng nh I C-rinh-t 810). Cha ban cho chng ta nng lc sng i sng thnh khit. D. Cc cu 16-26 by t cho chng ta bit ngun ci siu nhin s t do ca C-c Nhn chnh l c Thnh Linh. Nu nh s cu ri l hnh ng t do t tnh thng ca c Cha Tri nh th no th i sng ca C-c Nhn cng ging nh vy. Cng nh cc tn hu phi u phc trong s n nn v c tin trong s cu ri th no, th h cng phi u phc trong s n nn v c tin theo quyn lnh o ca c Thnh Linh trong i sng h th y. NGHIN CU T NG V CC CM T 5:1 cho c t do Cm t u tin ca cu 5:1 c l i chung vi phn on 4:21-31 hoc c th l m u cho mt phn on mi. Cm t ny c th l mt cch chi ch da trn ngi n t do trong 4:30-31 v t do, s t do trong cu 5:1. Mc ch ca Phc m l gii phng con ngi khi s ra s ca Lut Php Mi-se h c th t nguyn p ng li vi c Cha Tri mt cch phi l theo cch thc ging nh p-ra-ham p ng li li ha ca c Cha Tri. Do , cc tn hu khng phi c t do phm ti nhng c t do sng cho c Cha Tri (xem 2:4 & R-ma 6, c bit l cu 11). ng Christ bung tha chng ta Cc C-c Nhn tht s c t do trong ng Christ (xem Ging 8:32, 36; II C-rinh-t 3:17). Nh Martin Luther tuyn b: C-c Nhn l ngi ch t do nht, khng phc tng bt k ai. C-c Nhn l ngi y t thun phc nht, phc v tt c mi ngi. NASB do hy ng vng v ng phc di ch n l mt ln na NKJV Hy ng vng trong s t do m ng Christ ban cho chng ta v ng vng mc vo ch n l mt ln na TEV Hy ng vng nh ngi t do v ng chnh mnh tr thnh n l na NRSV, JB Hy ng vng bi khc t s thun phc mt ln na di ch n l

77

Phao-l a ra hai li nhc nh v s t do tht trong ng Christ ca cc tn hu: (1) h phi kin tr (xem R-ma 5:2 v I C-rinh-t 16:13); (2) h khng nn quay tr li nhng hnh thc khc ca vic tun th Lut Php hay l c gng c nhn. C hai li nhc nh ny u dng MNH LNH TH HIN TI (PRESENT IMPERATIVES). Tuy nhin, li nhc nh th hai c NG TNH T PH NH (NEGATIVE PARTICLE) thng thng c ngha l dng li ngay mt hnh ng ang din ra. Mt khc Kinh thnh tng ng c hnh nh ch n l l trong Cng-v 15:10. c Cha Gi-xu phn: ch ca Ngi l nh nhng (xem Ma-thi- 11:29-30). Cc tu s Do-Thi-Gio s dng hnh nh ci ch nh l n d cho cc quy nh bt buc ca Lut Php. Lut Php ca ng Christ th hon ton khc bit vi lut l ca Do Thi Gio hay l cng c con ngi (xem Gia-c 1:25 v 2:8, 12). BN NASB 5:2-12 2 Ti l Phao-l ni vi anh em rng, nu anh em chu lm php ct b, th ng Christ khng b ch chi cho anh em ht. 3 Ti li rao cho mi ngi chu ct b rng, h buc phi vng gi trn c lut php. 4 Anh em thy u mun cy lut php cho c xng cng bnh, th la khi ng Christ, mt n in ri. 5 V phn chng ta, y l bi c tin v nh Thnh Linh m chng ta c nhn lnh s trng cy ca s cng bnh. 6 V trong c Cha Jsus Christ, ci iu c gi tr, khng phi ti chu php ct b hoc khng chu php ct b, nhng ti c tin hay lm ra bi s yu thng vy. 7 Anh em chy gii; ai ngn tr anh em ng khng cho vng phc l tht? 8 S xui gic khng phi n t ng gi anh em. 9 Mt t men lm cho dy c ng bt. 10 Trong Cha, ti i vi anh em c lng tin cy ny, l anh em chc khng c khc; nhng k lm ri tr anh em, bt lun ngi no, s chu hnh pht v iu . 11 Hi anh em, v phn ti, nu ti cn ging php ct b, th sao ti cn b bt b na? S vp phm v thp t gi h chng phi b ht ri sao? 12 Nguyn cho k gieo s ri lon trong anh em th h t cht mnh l hn! 5:2 NASB Ch ti, Phao-l ni vi cc anh em NKJV Qu tht l ti, Phao-l, ni vi anh em NRSV Hy lng nghe! Ti, Phao-l ang ni vi anh em TEV Hy lng nghe! Ti, Phao-l, ni vi anh em iu ny JB Chnh ti, Phao-l l ngi ni vi anh em iu ny y l MNH LNH CCH (IMPERATIVE FORM) ca ch ch vi tnh cht mnh m ca I T NHN XNG (PERSONAL PRONOUN (eg)). Cm t ti, Phao-l by t s nhn mnh thm quyn trong li nhn xt ca Phao-l. NASB rng nu anh em nhn php ct b NKJV rng nu anh em tr nn ngi chu ct b NRSV nu anh em mnh thnh ngi chu ct b TEV, JB nu anh em mnh chu ct b y l CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL SENTENCE) c ngha mt hnh ng tim tng, c th xy ra. iu ny gi rng cc tn hu ngi Ga-la-ti vn cha chu ct b nhng ang c khuynh hng thun phc theo nhng i hi mi ca nhng ngi ch trng Do Thi ho tip nhn s cu ri. Tuy vy php ct b khng phi l vn chnh yu (xem cu 6; I C-rinh-t 7:18-19). Ct b ch l mt kha cnh ca ton b h thng nhng vic lm cng c trong Do-Thi-Gio. Phao-l ct b cho Ti-m-th trong Cng-v 16:3 ng c th lm mc s cho cc tn hu ngi Do thi. Nhng Phao-l cng nhc li rng s ct b tht l trong tm lng (xem Phc-truyn Lut-l K 10:16; Gi-r-mi 4:4) ch khng phi trn thn th (xem R-ma 2:28-29). Vn quan trng khng phi 78

l vic ct b nhng l lm th no mt ngi c em vo a v xng ng trc c Cha Tri (xem cu 4). ng Christ khng b ch chi cho anh em ht Phao-l a ra hai phng cch i nghch nhau con ngi tr nn xng ng trc c Cha Tri: (1) C gng ca con ngi; v (2) n in cho khng. Ch ca ton b phn on ny l c hai phng cch m chng loi tr ln nhau: chn ly c gng ca con ngi l ph nhn n in cho khng, chn ly n in l loi b c gng ca con ngi. Khng ai c th trn ln hai phng cch ny nh l nn tng cho s cu ri ging nh Ga-la-ti 3:1-5 trnh by r rng. 5:3 h buc phi vng gi trn c lut php Nu chng ta chn phng cch l c gng con ngi, th chng ta phi tun gi trn vn Lut Php t tui b bt buc phi chu trch nhim o c (barmitzvah, 13 tui cho cc b trai, bath-mitzvah, 12 tui cho cc b gi) cho n khi cht (xem Phc-truyn Lut-l K 27:26; Ga-la-ti 3:10; Gia-c 2:10). Kinh thnh qu quyt rng v cha bao gi c ai lm c iu ny (ngoi tr c Cha Gi-xu), nn tt c mi ngi u l ti nhn (xem R-ma 3:9-18,22-23; 6:23; 5:8 v 11:32). 5:4 Anh em thy u mun cy lut php cho c xng cng bnh Ch thn hc trong chng 3 v 4 l c Cha Tri tip nhn chng ta hon ton ch da vo bn tnh ca Ngi v cng tc ca ng Mt-si-a. y l ct li ca Phc m c bn, mi m m Phao-l rao ging: s xng cng bnh ch bng c tin (xem R-ma 4-8). NASB Anh em b tch ri khi ng Christ NKJV Anh em tr nn xa ri khi ng Christ NRSV Anh em t ct t chnh mnh khi ng Christ TEV t ct t chnh mnh khi ng Christ JB anh em t tch bit chnh mnh khi ng Christ y l dng CH NH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE INDICATIVE) ca ng t katarge c dch theo nhiu cch: (1) tr nn v ch; (2) tr nn bt lc; (3) dn n khng kt qu; (4) khng c li; (5) trng rng; (6) hu b; (7) lm cho tn ph; (8) chm dt; (9) hu dit; hay l (10) ct t khi. Ch ny c Phao-l s dng hn hai mi ln. Xem ch c bit trong 3:17. C th xem cc ngha ca ch ny trong Ga-la-ti 3:17 (c ngha ph b) v 5:11 (hy b). Nu mt ai c gng xng ng vi c Cha Tri bi c gng ca con ngi, th ngi t mnh ct t khi s xng cng bnh nh n in nh l phng thc ca s cu ri (xem 5:12). NASB, NKJV, JB anh em rt khi n in NRSV anh em ri ra ngoi n in TEV Anh em ngoi n in ca c Cha Tri Nhng ai tm kim c Cha Tri bng c gng con ngi l nh mt phng cch ca n in ban cho khng da trn cng tc c hon tt bi ng Mt-si-a. Vn mch ti y khng hng n gii p cu hi ca thn hc hin i: c th no nhng ngi nhn s cu ri nhng sau nh mt n; nhng li ch trng v vic lm th no con ngi tm c s cu ri. Trong l th ny, Phao-l tranh lun vi ngi theo ch thuyt lin kt Lut php vi s cu ri. Ngy ny a s cc hnh thc tun gi Lut Php trong vng Hi thnh lin h n i sng ca C-c Nhn (xem Ga-la-ti 3:1-3). a s cc C-c Nhn tun gi Lut Php tng t nh cc anh em yu ui trong R-ma 14:1-15:13. H khng th chp nhn s t do v gii phng ca Phc m. H khng trng cy ni vic lm ca mnh c cu ri, nhng h li cng nghi ngi trong mt cch no h c th lm mt lng c Cha Tri. Thi ny by t qua s ch trch, phn xt i vi nhng tn hu khc. S v mi thng cng xut hin trong cc Hi thnh ngi Ga-la-ti ngy xa vn tip tc xy ra trong cc Hi thnh ngy nay. 79

5:5 V phn chng ta, y l bi c tin v nh Thnh Linh Cm t ny by t hai iu kin cn thit cho s cu ri: (1) p ng ca con ngi (xem Mc 1:15; Cng-v 3:16, 19; 20:21); v (2) s li ko, thuyt phc ca c Thnh Linh (xem Ging 6:44, 65; 16:7-13). Nhng cm t c t pha trc trong cu vn ting Hy lp by t s nhn mnh. m chng ta c nhn lnh s trng cy ca s cng bnh S trng cy, hy vng thng c s dng trong Tn c ch s n ln th hai ca Cha. S n ln th hai l thi im m cc tn hu s hon ton c cu. Tn c m t s cu ri ca chng ta nh sau: (1) mt cng tc c hon thnh; (2) a v hin ti; (3) mt tin trnh; v (4) s hon tt trong tng lai. Bn c tnh ny ca s cu ri h tr cho nhau ch khng loi tr nhau. Chng ta c cu, ang c cu, tip tc c cu v s c cu trn vn. Kha cnh tng lai ca s cu ri l s vinh hin ca cc tn hu khi Cha n ln th hai (xem I Ging 3:2). Nhng khc Kinh thnh khc m t v tng lai ca s cu ri l Rma 8:23; Phi-lp 3:21 v C-l-se 3:3, 4. CH C BIT: S TRNG CY, HY VNG. Phao-l thng s dng ch ny theo nhiu khc bit nhng c lin h ln nhau. N thng lin kt vi s hon tt c tin ca tn hu (xem I Ti-m-th 1:1). iu ny c th din t nh s vinh hin, s sng i i, s cu ri sau cng, s tr li ln th hai, vn vn Hon tt l chc chn, nhng tnh cht thi gian vn l tng lai v khng bit r. 1. S n ln th hai (xem Ga-la-ti 5:5; -ph-s 1:18; 4:4; Tt 2:13) 2. c Cha Gi-su l ngun hy vng ca chng ta (xem I Ti-m-th 1:1) 3. Tn hu s phi trnh din trc c Cha Tri (xem C-l-se 1:22-23; I T-sa-l-ni-ca 2:19) 4. Hy vng t ni thin ng (xem C-l-se 1:5) 5. S cu ri sau rt (xem I T-sa-l-ni-ca 4:13) 6. Vinh quang ca c Cha Tri (xem R-ma 5:2; II C-rinh-t 3:7-12; C-l-se 1:27) 7. S cu ri ca ngi ngoi trong ng Christ (xem C-l-se 1:27) 8. S bo m cho n cu ri (xem I T-sa-l-ni-ca 5:8-9) 9. S sng i i (xem Tt 1:2; 3:7) 10. S cu chuc ca tt c to vt (xem R-ma 8:20-22) 11. Hon tt ca s nhn lm con (xem R-ma 8:23-25) 12. Danh hiu ca c Cha Tri (xem R-ma 15:13) 13. Ch dn ca Cu c cho nhng tn hu Tn c (xem R-ma 15:4) s cng bnh Xem ch c bit 2:21. 5:6 Cu ny tm lc ch ca sch Ga-la-ti: Chng ta c xng ng trc c Cha Tri bng c tin ch khng phi bi cc nghi l hay l vic lm ca con ngi nh l: php ct b, vng gi cc lut l v thc phm hay l i sng o c. Cm t kt lun c hiu theo ngha TH NG (PASSIVE) hay l TRUNG CP (MIDDLE) (Barbara v Timothy Friberg, Analytical Greek New Testament, trang 584; Harold K Moulton [ed], The Analytical Greek Lexicon Revised, trang 139). Cng Gio La M thng gii ngha ch ny theo ngha TH NG (PASSIVE) tnh yu l ngun gc ca c tin. Tuy nhin, a s ngi Tin Lnh hiu ch ny theo ngha TRUNG CP (MIDDLE) c ngha l do c c tin mi xut pht ra tnh yu (xem I T-sa-l-ni-ca 1:3). Ch ny thng c s dng trong Tn c theo ngha TRUNG CP (MIDDLE) (xem R-ma 7:5, II C-rinh-t 1:6; -ph-s 3:20; I T-sa-l-ni-ca 2:13, v II T-sa-l-ni-ca 2:7). c tin mi tht l iu chnh yu, c trc. y chnh l cu tr li ca Phao-l cho cc gio s gi c cp n li sng ca cc ngi ngoi. H c tip nhn trong ng Christ m khng b i cng gi no. Chnh tnh yu c c Thnh Linh tc ng (sau s cu ri) thit lp 80

tiu chun cho nhng hnh vi o c ca nhng tn hu v em n kh nng vng phc. N chnh l giao c mi, tm lng mi (xem Gi-r-mi 31:33; -x-chi-n 36:26-27). 5:7 ai I T S T (SINGULAR PRONOUN) c dng ch gio s gi xut hin trong cu 7 mt ln v hai ln trong cu 10. Tuy nhin, DNG S NHIU (PLURAL FORM) xut hin trong cu 12 c th l cch s dng tng hp ca DNG S T (SINGULAR). Bi v trong 3:1 dng DNG S T (SINGULAR) nn c th m ch: (1) Mt lnh o ti a phng tip nhn quan im ca nhng ngi Do thi ho v gi y ang li ko Hi thnh theo khuynh hng ; hay l (2) mt lnh o ca nhng ngi ch trng Do Thi ho c ti thuyt phc t xa n. NASB Anh em chy tt; ai cn tr anh em vng phc l tht NKJV Anh em chy tt; ai ngn tr anh em vng phc l tht NRSV Anh em chy tt; ai ngn cn anh em vng phc l tht TEV Anh em lm rt tt! Ai khin anh em ngng vng phc l tht JB Anh em khi u cuc chy tt: ai khin anh em t lu tm vng phc l tht Cm t anh em chy tt dng CH NH CH NG CHA HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE). iu ny c ngha l c mt thi gian cc Hi thnh pht trin tt trong s trng thnh c tin C-c-Gio. ng t ngn cn hay cn tr dng CH NH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) thng hay c n qun s hay th thao. Theo ngha qun s, ch ny c ngha l hnh ng ph hy con ng m qun ch ang tin n. Trong ngha th thao, ch ny c ngha hnh ng ca mt ngi chy ua; chy ct mt, ln pha trc mt ngi chy ua khc (ti y c ch cc tn hu Ga-la-ti) khin cho c hai u thua trong cuc ua. Phao-l khin chng ta ch bng cch chi ch gia hai cm t vng phc l tht trong cu 2, v thuyt phc trong cu 8. iu ny khng m ch rng nhng tn hu ngi Ga-la-ti khng phi chu trch nhim c nhn, nhng c rng h b chi phi, tc ng. Xem ch c bit: Chn l, L tht trong 2:5. 5:8 ng gi anh em. ngha ca I T (PRONOUN) ng u cu thng m h. Ging nh trong Ga-la-ti 1:6, cm t ny lun lun c dng cho s la chn ca c Cha Cha. Xem ghi ch trong I T-sa-l-ni-ca 2:12. 5:9 Mt t men Men l mt hnh nh n d thng dng trong Tn c (xem Ma-thi- 16:6; I C-rinht 5:6). Trong Kinh thnh, men thng c dng theo tiu cc, mc d khng phi lun lun nh vy (xem Ma-thi- 13:33). Hnh nh n d y c th dng nhn mnh sc mnh thm thu ca loi gio l chng t cng bnh bi vic lm (xem Ma-thi- 16:6,32). 5:10 ti i vi anh em c lng tin cy ny y l dng CH NH CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE INDICATIVE) m ch rng t trong qu kh c, v gi y tip tc c lng tin cy ni cc tn hu ngi Ga-la-ti (xem II C-rinh-t 2:3; II T-sa-l-ni-ca 3:4; Phi-l-mn cu 21). l anh em chc khng c khc Xem ghi ch trong 4:12. Ti y Phao-l km thm I T dng nhn mnh (emphatic PRONOUN), eg. NASB nhng ngi quy ri anh em s b phn xt, d cho ngi l ai NKJV nhng ngi gy kh khn cho anh em s b phn xt, d cho ngi l ai NRSV nhng ngi no gy bi ri cho anh em s nhn lnh s trng pht TEV v ngi ang lm ri lon anh em, d cho ngi l ai s b c Cha Tri trng pht JB v bt k ai gy kh khn cho anh em trong tng lai s b ln n, khng phn bit ai

81

Chng ta phi chu trch nhim trc c Cha Tri. S trng pht nghim khc cho nhng ai dn nhng tn hu mi tin Cha i sai lc c trnh by trong Ma-thi- 18:6-7. 5:11 nu ti cn ging php ct b y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE). Cu ny c cng nhn l ng theo ci nhn ca tc gi hoc l cho mc ch vn chng ca ng. Phao-l ang dng mt cu trc ng php hi khc l din t bi v h vn cn co buc ti rao ging v s ct b. iu ny c th cp n: (1) Vic ng ct b cho Tim-th (xem Cng-v 16:3); cng nh vic ng khng ct b cho Tt (xem 2:2-5); hay l (2) li pht biu ca Phao-l trong I C-rinh-t 7:18-19. D cho bi cnh nh th no, Phao-l ang cng b rng nhng ngi ch trng Do Thi ho khng nht qun. Bi v nu ng ging v php ct b th l ra h phi nhit tnh tip nhn ng, nhng h li bt b ng. l bng chng r rng ng khng ng h vic ct b cho ngi ngoi bang. S vp phm v thp t gi h chng phi b ht ri sao? Ch skandalon c dch l vt lm vp t hay l vt cn tr c ngha l mt khc cy by v mi nh dng bt th vt (xem Rma 9:33; I C-rinh-t 1:23). Thp t gi l mt s xc phm i vi nhng ngi ch trng Do Thi ho v Thp t gi ban cho khng iu m chnh h phi c gng lm tn lc t c (xem R-ma 10:25). b ht ri sao? y l dng CH NH TH NG TH HON THNH (PERFECT PASSIVE INDICATIVE). Xem ch c bit 3:17. 5:12 NASB NKJV NRSV TEV Ti mong l nhng ai ang gy kh khn cho anh em t ct xo h Ti c th cu mong cho nhng ai gy kh khn cho anh em t ct chnh h Ti mong nhng ai lm anh em phin no s t thin ly h Ti mong l ngi ang gy phin no trong anh em s i khi; hy h i v t thin mnh JB ni vi nhng ngi ang gy ri lon trong anh em rng ti mun thy li dao ct Cm t ny c s dng theo ngha thin, hon. Nh khoa nghin cu lch s m chng ta bit trong tn ngng ca vng Cybele, thuc a phn tnh Ga-la-ti, thin tt c cc thy tu trong o gio ca h. Ti y Phao-l ang ni v php ct b theo cch chm bim thm xng (xem Phi-lp 3:2, ng gi h l nhng con ch). BN NASB 5:13-15 13 Hi anh em, anh em c gi n s t do, song ch ly s t do lm dp cho anh em n theo tnh xc tht, nhng hy ly lng yu thng lm y t ln nhau. 14 V c lut php ch tm li trong mt li ny: Ngi hy yu k ln cn nh mnh. 15 Nhng nu anh em cn nut nhau, th hy gi, ko k ny b dit mt bi k khc. 5:13 anh em c gi n s t do T y bt u mt mi trong dng l lun. Ch anh em thng nh du s thay i ch . Cc cu 1-12 gii quyt s sai lc ca ch thuyt tun gi lut php, cc cu 13-15 th gii quyt s sai lc ca ch thuyt v lut php. Chng ta khng dng s t do cho php chiu theo nhng dc vng ti li thuc bn cht sa ng ca loi ngi (xem R-ma 14:115:13). NASB ch ng bin s t do ca anh em thnh c hi cho xc tht NKJV ch ng dng s t do nh l mt ci c cho xc tht 82

NRSV ch ng s dng s t do ca anh em nh l mt c hi cho s am m dc vng TEV nhng ng s t do ny tr thnh ci c cho dc vng cai tr anh em JB nhng phi cn trng, ko s t do ny s dn n s tho mn dc vng Ch c hi l mt t qun s ch mt a im thun li chun b cho cuc tin cng (xem Rma 6:1-14). Mt vi bn dch Kinh thnh Anh ng chuyn ng ch xc tht bng cm t bn cht thp hn. Cch chuyn ng ny ph hp vi cch dng ch xc tht theo vn mch ti y nh l xu hng t nhin ca con ngi cun xoy theo ci ti (chnh mnh) k t khi con ngi sa ng, nh c chp trong Sng-th K 3. Cng nh th trong R-ma 8:1-11 trnh by hai cc i lp gia bn cht ca A-am v cuc i c c Thnh Linh dn dt. nhng hy ly lng yu thng lm y t ln nhau ng t ny dng MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Trc , Phao-l qu quyt rng cc tn hu khng nn lm n l mt ln na cho ch thuyt duy lut php, nhng gi y ng c mng lnh iu ny c qun bnh (khng b thin lch): h phi lm y t cho nhau trong tnh yu thng (xem cu 6; -ph-s 5:21; Phi-lp 2:3-4). Ton b vn mch l hng v tp th, cng ng, ch khng phi l c nhn (xem Gordon D. Fee, To What End Exegesis? trang 154-172). 5:14 NASB bi v c Lut Php c lm trn trong mt ch NKJV bi v c Lut Php c lm trn trong mt ch NRSV bi v c Lut Php ch tm li trong mt mng lnh duy nht TEV bi v c Lut Php tm li trong mt mng lnh JB bi v c Lut Php ch tm tt li trong mt mng lnh duy nht Chn l ny cng c by t trong R-ma 13:8. y l lut php theo nh s mc khi mun ca c Cha Tri (xem Ma-thi- 5:17-20), ch khng phi h thng t n s cu ri bng vic lm cng c. Cu c vn c nhng chc nng thch hp trong C-c-Gio. y l trch dn t L-vi K 19:18 theo bn Septuagint. i vi cc hc gi Do Thi Gio, trch dn ny (c th) gi chc nng nh l s tm tt mc ch ca Lut Php. Chn l ny cng c c Cha Gi-su dng theo mt cch tng t trong Ma-thi- 5:43-48; 22:39; Mc 12:29-31 v Lu-ca 10:25-28. y l NG T TH HON THNH (PERFECT TENSE VERB) nhn mnh cao tro ca mt hnh ng trong qu kh chuyn thnh mt tnh trng hay iu kin tip din. N c th c hiu l: (1) s tm tt Lut Php; hay l (2) s lm trn Lut Php. 5:15 y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE), c cng nhn l ng theo quan im hay l cho ch ch vn chng ca tc gi. Cu ny s dng hnh nh bo lc m t cc th hoang xu x nhau. y l hnh nh v thc t t hi m cc gio s gi gy ra trong cc Hi thnh Ga-la-ti. Cch gii ngha ny c cng c bi li tuyn b mnh m khng km trong cu 26. y l mt vn ca tp th, ch khng ch trng vo c nhn. BN NASB 5:16-24 16 Vy ti ni rng: Hy bc i theo Thnh Linh, ch h lm trn nhng iu a mun ca xc tht. 17 V xc tht c nhng iu a mun tri vi ca Thnh Linh, Thnh Linh c nhng iu a mun tri vi ca xc tht; hai bn tri nhau dng y, nn anh em khng lm c iu mnh mun lm. 18 Nhng, v bng anh em nh Thnh Linh ch dn, th chng h di lut php. 19 V, cc vic lm ca xc tht l r rng lm: y l gian dm, u, lung tung, 20 th hnh tng, ph php, th on, tranh u, ghen ght, bun gin, ci ly, bt bnh, b ng, 21 ganh g, say sa, m n ung, cng cc s khc ging nh vy. Ti ni trc cho anh em, nh

83

ti ni ri: h ai phm nhng vic th y th khng c hng nc c Cha Tri. 22 Nhng tri ca Thnh Linh, y l lng yu thng, s vui mng, bnh an, nhn nhc, nhn t, hin lnh, trung tn, mm mi, tit : 23 khng c lut php no cm cc s . 24 V, nhng k thuc v c Cha Jsus Christ ng inh xc tht vi tnh dc v dm dc mnh trn thp t gi ri. 5:16 Hy bc i theo Thnh Linh y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE), Phao-l thc gic cc tn hu Ga-la-ti sng mt i sng siu nhin, vt trn t nhin di s kim sot lin tc t Thnh Linh ca c Cha Tri (xem -ph-s 4:1,17; 5:2,15-18). c Thnh Linh khi u s cu ri l mt chnh ca sch Ga-la-ti. Do , cu ny c ngha l iu g c Thnh Linh khi u (xem 3:3) th cng s c c Thnh Linh hon thnh (xem R-ma 8:16-25). Ch Lut Php ca c Thnh Linh trong R-ma 8:1 c lin quan v m ch n cu 18 c cng ngha nh ch Lut Php ca ng Christ trong I C-rinh-t 9:21 & Gia-c 1:25; 2:8,12. Lut yu thng l hu vic ngi khc nh chnh mnh (xem Phi-lp 2:1-4). ch h lm trn nhng iu a mun ca xc tht y l dng ph nh mnh nht trong ting Hy lp Koine kt hp gia th PH NH I (DOUBLE NEGATIVE) vi th CU KHN TH BT NH (AORIST SUBJUNCTIVE) c ngha l khng bao gi d di bt k trng hp no. Dng ph nh trong cu ny c tip tc vi ch chiu theo l mt ch nhn mnh trong ting Hy lp. i sng C-c Nhn cng vi s cu ri i i c ngun gc siu nhin. Nhng tn hu khng ch c ku gi c cu nhng cn c gi tr nn ging nh ng Christ (xem R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19; -ph-s 1:4). S i lp gia xc tht v thn linh l ch quen thuc trong cc sch ca Phao-l (xem R-ma 8:1-11). Xc tht [sarx] c Phao-l s dng theo hai ngha: (1) thn th xc tht; v (2) bn cht A-am, sa ng, ti li. Ti y r rng Phao-l s dng ngha th hai. 5:17 R-ma 8:1-11 trnh by s i lp ny gia hai li sng. Lin quan n s cu ri, Phao-l a ra hai phng cch: (1) c gng ca con ngi; v (2) n in c Cha Tri ban cho khng trong ng Christ. Sau Phao-l trnh by c hai phng cch sng i sng thin lnh: (1) c gng con ngi; v (2) nng lc c Cha Tri ban cho khng qua c Thnh Linh. Nhng ngi ch trng Do Thi ho khng nh c s cu ri v i sng ca C-c Nhn u do c gng ca con ngi, nhng Phaol th li qu quyt c hai u l s ban cho siu nhin ca c Cha Tri. 5:18 Nhng, v bng anh em nh Thnh Linh ch dn y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) c cng nhn l ng theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. Nhng ai c dn dt bi c Thnh Linh khng cn thun phc di Lut Php (xem R-ma 6:14; 7:4,6). iu ny khng m ch rng cc C-c Nhn s khng phm ti (xem R-ma 7 v I Ging 2:1), nhng i sng ca h khng cn tnh cch chng nghch (xem I Ging 3:6,9). th chng h di lut php Khng c MO T (ARTICLE) ng trc lut php trong bn vn ting Hy lp, do ch ny y c hm rng hn l ch lut l trong Do-Thi-Gio. Lut Php trong cu ny oc hiu nh l phng cch n vi c Cha Tri. y tip tc by t s i lp gia hai phng cch c cu: t c gng v n in ban cho khng ca c Cha Tri. 5:19 V, cc vic lm ca xc tht l r rng lm Nhiu nh gii kinh nhn thy c cc th loi khc bit trong danh sch nhng ti li ny. Tuy nhin, c im thng nht chung da trn s phng tng, v trong vic th ly ca ngoi gio. Con ngi bc l bn cht tht qua cc hnh ng v ng c ca h (xem Ma-thi- 7:16,20; 12:33). Bn dch KJV thm vo ch ngoi tnh vo danh sch ny. Chi tit ny ch c xc nhn trong bn chp tay ting Hy lp D, Codex Bezea, c khong vo th k th su sau Cha 84

CH C BIT: CC THI XU V NT TT TRONG TN C Bng lit k nhng thi xu v nt tt thng thy trong Tn c. Nhng iu ny thng phn nh cc thi nt ca vn ha (Hy lp) v Do thi. Danh sch nhng thi nt tng phn ny c lit k sau y: Nhng thi xu R-ma 1:28-32 R-ma 13:13 I C-rinh-t 5:9-11 6:10 II C-rinh-t 12:20 Ga-la-ti 5:19-21 -ph-s 4:25-32 5:3-5 --C-l-se 3:5,8 ITi-m-th 1:9-10 6:4-5 II Ti-m-th 2:22a, 23 Tt 1:7, 3:3 Gia-c 3:15-16 I Phi-e-r 4:3 II Phi-e-r 1:9 Khi huyn 21:8; 22:15 Nhng nt tt --R-ma 2:9-21 --I C-rinh-t 6:6-9 II C-rinh-t 6:4-10 Ga-la-ti 5:22-23 ----Phi-lp 4:8-9 C-l-se 3:12-14 ----II Ti-m-th 2:22b,24 Tt 1:8-9; 3:1-2 Gia-c 3:17-18 I Phi-e-r 4:7-11 II Phi-e-r 1:5-8 ---

1. Phao l

2. Gia-c 3. Phi-e-r 4. Ging

NASB v o c, u NKJV gian dm, dm NRSV gian dm, u TEV v o c, tc tu JB gian dm, khim nh cc Ch Hy lp u tin [porneia] c ngha nguyn thu l gi im, nhng n bin thnh ch c dng cho s gian dm theo ngha tng qut (xem I C-rinh-t 6:9). Chng ta c ch pornography trong Anh ng t ch Hy lp ny. Ch th hai [akatharsia], u cng l t tng qut ch s gian dm, d rng nguyn thu trong Cu c ch ny c dng theo ngha s u v nghi l hay l o c. Phao-l ch dng theo ngha th hai. NASB nhc dc NKJV, NRSV dm lon TEV v nhng vic lm khim nh JB tnh dc v trch nhim iu ny m ch n s ph trng cng khai v nhng ham mun tnh dc (xem II C-rinh-t 12:21). Hnh thc hnh ng tnh dc ny khng c gii hn hay l bt c hn ch x hi no. S th phng ca ngoi gio ph by tnh cch c th bng nhng hnh ng tnh dc (ging nh cc gio s gi ca phi Tr Tu Gio sau , xem I Ti-m-th 1:10; II Ti-m-th 3:6; Tt 3:3).

85

5:20 th hnh tng iu ny m ch n s th phng bt c mt th g thay th cho c Cha Tri (xem I C-rinh-t 10:14; -ph-s 5:5; C-l-se 3:5; I Phi-e-r 4:3). N lin h c bit n nhng hnh ng th ly cc hnh tng hay l cc vt th v tri v gic. ph php y l ch Hy lp pharmakia m t chng ta c ch pharmacy trong Anh ng. Php ph thy, ma thut c th lin h n vic s dng dc cht em li kinh nghim tn gio. Sau ch ny c dng ch mi hnh thc ma thut. NASB th hn, xung t, ghen t, nng gin, bt ho, chia r, b ng NKJV cm ght, tranh u, ghen t, nng gin, tham vng c nhn, chia r, t gio NRSV th ch, tranh chp, ghen t, nng gin, tranh ci, chia r, b ng TEV ngi ta tr nn nhng k th v tranh chin vi nhau, h tr nn ghen t, gin d v y tham vng JB hn th v ci ln, ghen t, nng gin v tranh chp, bt ho, b ng Chui di ny m t nhng thi v hnh ng ca con ngi nng gin, sa ng, ch k. th on Ch ny (echthra) m t tnh trng th ch vi ngi khc. tranh u Ch ny c ngha l tranh chin ginh cho c. ghen ght Ch ny (zlos) c th c c n tch cc v tiu cc nhng theo vn mch ti y n c ngha l t k trung tm. bun gin Ch Hy lp ny (thumos) c ngha l cn gin bng pht bt thnh lnh, khng kim sot. ci ly Ch ny m ch nhng xung t da trn vic tm li cho chnh mnh hay l tham vng khng gii hn. bt bnh, b ng Hai ch ny i chung vi nhau. Chng m t s chia r gio iu ni b trong mt nhm ln, tng t nh cc ng phi chnh tr (xem Ti-m-th 5:15 v 26). N c dng m t cc Hi thnh ging nh Hi thnh C-rinh-t (xem I C-rinh-t 1:10-13; 11:19; II C-rinh-t 12:20). 5:21 ganh g C mt cu ngn ng ca Stoic (trng phi Khc k) ph thng trong giai on ny l s ghen t l au kh trc s thnh vng ca ngi khc. Mt s bn chp tay ting Hy lp xa hn c thm vo ch nhng tn st nhn sau ch ghen t. Ch ny c trong cc bn chp tay A, C, D, G, K v P, nhng n li b loi b khi cc bn P46, , v B. Ch ny b loi b trong cc tc phm khi u ca t gio Marcion cng nh cc gio ph ca Hi thnh ban u nh: Irenaeus, Clement of Alexandria, Origen, Chrysostom, Jerome v Augustine. say sa, m n ung Hai ch cui ny m t s hoan lc do say sa c lin h vi s th cng ca ngoi gio (xem I C-rinh-t 6:9). cng cc s khc ging nh vy Cu ny cho bit trong danh sch ny ch a ra mt s iu tiu biu ch khng phi hon ton y (xem I C-rinh-t 6:9-10; -ph-s 5:5). Nh mt li cnh bo, n c th khin cc tn hu Ga-la-ti nh li s ging dy trc ca Phao-l. Cu ny cng vi I Ging 5:16 c Gio hi Cng gio La-m khai trin thnh s phn bit gia ti o c v ti phi cht. Tuy nhin, cch gii ngha ny rt m h, v cc nh ngha trng lp nhau v trong thc t th cc C-cNhn vn phm nhng ti ny. Cc cu Kinh thnh ny cnh bo rng d cho cc C-c Nhn vn c cu khi phm nhng ti ny, nhng nu i sng h b thng tr hay l tiu biu bi chng th h cha thc s c tr thnh nhng to vt mi trong ng Christ (I Ging 3:6,9). 86

 Ti ni trc cho anh em, nh ti ni ri: h ai phm nhng vic th y th khng c hng nc c Cha Tri Vng quc ca c Cha Tri l ti ca bi ging u tin cho n bi ging cui cng ca c Cha Gi-xu, cng nh trong nhiu n d m Ngi k. Hin nay c Cha Tri cai tr trong tm lng ca con ngi v mt ngy no s thc hin trn vn trn khp c tri t (xem Ma-thi- 6:10; I C-rinh-t 6:9-10; -ph-s 5:5). CH C BIT: NC C CHA TRI Trong Cu c ngi ta cho rng c Gi-h-va l Vua ca Y-s-ra-n (I Sa-mu-n 8:7; Thithin 10:16; 24:7-9; 29:10; 44:4; 89: 18; 95:3; -sai 43:15; 4:4, 6) v ng Mt-si-a l v Vua l tng (Thi-thin 2:6). Qua s ging sinh ca Cha Jsus ti Bt-l-hem, vng quc c Cha Tri bc vo lch s nhn loi em theo quyn nng v s cu ri (giao c mi, Gi-r-mi 31:31-34; -x-chin 36:27-36). Ging Bp-tt cng b nc c Cha Tri n gn (Ma-thi-. 3:2; Mc 1:15). Cha Jsus dy r rng rng nc Tri trong Ngi v trong li dy ca Ngi (Ma-thi-. 4:17, 23; 9:35; 10:7; 11:11-12; 12:28; 16:19; Mc 12:34; Lu-ca 10:9, 11; 11:20; 12:31-32; 16:16; 17:21). Tuy nhin, nc Tri cng trong tng lai (Ma-thi-. 16:28; 24:14; 26:29; Mc 9:1; Lu-ca 21:31; 22:16, 18). Trong cc sch Tin lnh cng quan Mc v Lu-ca, chng ta thy cm t nc c Cha Tri. Ch thng xuyn ny c trong cc li dy ca Cha Jsus bao gm s cai tr trong hin ti ca c Cha Tri trong lng ngi nghe m mt ngy no s hon thnh trn c tri t. iu ny th hin trong li cu nguyn ca Cha Jsus trong Ma-thi- 6:10. V vit cho ngi Do thi, Ma-thi- mun dng cm t khng ng n tn ca c Cha Tri (cho nn ng vit l Nc Tri, trong khi Mc v Lu-ca vit cho ngi ngoi, th dng cch ch nh ph bin cho danh xng ca thn thnh). y l cm t cha kha quan trng trong cc Phc m Cng quan. Bi ging u tin v bi ging cui ca Cha Jsus, cng vi hu ht cc n d ca Ngi, u xoay quanh ch ny. N ch quyn cai tr ca c Cha Tri trong tm lng con ngi ngay by gi. iu ngc nhin l Ging ch dng cm t ny hai ln m thi (trong cc n d ca Cha Jsus th khng h c cm t ny). Trong Phc m Ging s sng i i l t cha kha v l n d. S cng thng lin quan n ch ny xy ra bi hai ln n ca Christ. Cu c ch ch trng mt ln n ca ng Mt-si-a ca c Cha Tri, Ngi n trong vinh hin, ch huy qun i v phn xt. Tn c cho bit Cha Jsus n ln u lm mt y t Chu kh theo -sai 53 v mt v Vua khim nhng theo Xa-cha-ri 9:9. Hai thi k ca ngi Do thi, thi k gian c v thi k cng bnh trng lp nhau. Cha Jsus ang tr v trong tm lng nhng ngi tin Cha, nhng mt ngy no s cai tr ton c ci sng to. Ngi s n nh Cu c tin on. Nhng ngi tin Cha sng trong tnh trng ri nhng cha ca vng quc c Cha Tri (xem Gordon D. Fee v Douglas Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 131-134). 5:22 Nhng tri ca Thnh Linh y l Phao-l m t nhng c gng ca con ngi nh nhng vic lm ca xc tht, nhng ng cng m t i sng ca C-c Nhn nh l nhng tri hay l sn phm ca c Thnh Linh. Do , ng phn bit tn gio c tm im xut pht t con ngi vi tn gio c tm im siu nhin. Hin nhin, bng tri ca c Thnh Linh v nhng n t ca c Thnh Linh khc nhau. Trong khi nhng n t thing ling c ban cho mi tn hu khi h nhn s cu ri (xem I Crinh-t 12:7,11), th bng tri l mt hnh nh n d khc dng m t nhng ng c, thi v cch sng ging nh c Cha Gi-xu Christ. Trong khi cc n t thing ling c phn phi cho nhiu chc v khc nhau trong Hi thnh l thn th ca ng Christ, th bng tri Thnh Linh l nhng li sng ging nh ng Christ khi thc hin nhng n t . C th c trng hp ngi c nhn n t hu dng nhng cch s dng khng by t ng Christ. Do , s tng trng tr nn ging nh ng Christ s sinh ra nhng bng tri c Thnh Linh ri bi nhng n t c Thnh Linh m dng s vinh hin ln cho c Cha Tri. C hai iu ny xy ra bi c y dy c Thnh Linh (xem -ph-s 5:18). Trong cu ny, tht th v khi ch bng tri dng S T (SINGULAR). Cch s dng S T

87

(SINGULAR) c th c hiu theo hai cch: (1) tnh yu l bng tri ca c Thnh Linh c m t bng nhiu t khc nhau theo sau; hay l (2) n l ch s t theo ngha tp hp ging nh ch dng di. lng yu thng y l ch agap, mt dng trong ting Hy lp ch tnh yu c Hi thnh u tin dng theo mt cch c bit ch tnh thng ban cho ca c Cha Tri. Danh t ny khng c thng dng trong vn ho Hy lp. Hi thnh truyn vo ch ny ngha mi m t tnh thng c bit ca c Cha Tri. V phng din thn hc lng yu thng tng t vi ch hesed trong Cu c ch tnh thng v giao c thnh tn ca c Cha Tri. s vui mng Vui mng l thi sng hn hoan ca nhng ngi trong ng Christ bt chp tnh th, hon cnh (xem R-ma 14:17; I T-sa-l-ni-ca 1:6; 5:16; Giu-e 24). bnh an Bnh an c th c ngha: (1) cm nhn an n ca chng ta do c mi lin h vi ng Christ; (2) th gii quan ca chng ta da trn s by t ca c Cha Tri ch khng da vo hon cnh; hay l (3) s yn bnh trong mi lin h ca chng ta vi nhng ngi khc v c bit l vi cc tn hu (xem Ging 14:27; R-ma 5:1; Phi-lp 4:7). S bnh an vi c Cha Tri em n s bnh an ton vn c bn trong ln bn ngoi (vi cc anh ch em bi giao c). nhn nhc Kin tr chu ng ht sc ngay c khi b khiu khch, chm chc. y chnh l mt c tnh ca c Cha Cha (xem R-ma 2:4; 9:22; I Ti-m-th 1:18; I Phi-e-r 3:20). c Cha Tri kin nhn i vi chng ta, chng ta phi kin nhn vi nhng ngi khc (xem -ph-s 4:2-3), c bit l cc tn hu (xem 6:10). nhn t, hin lnh Nhn t m t khng ch cuc i ca c Cha Gi-su, nhng c ch ca Ngi (xem Ma-thi- 11:30). Hai ch ny i chung vi nhau m t thi tch cc, ci m, tip nhn nhng ngi khc, c bit l cc tn hu (xem 6:10). trung tn Pistis c dng theo ngha ca Cu c l trung thnh v ng tin cy. Ch ny thng c dng ni v c Cha Tri (xem R-ma 3:3). Ti y n m t mi lin h mi ca mt tn hu vi con ngi v c bit l vi cc tn hu khc. 5:23 mm mi i khi cn c dch l nhu m, praotes c biu l c tnh bng tinh thn vng phc. Ch ny l t n d t cc th vt thun dng. Hin lnh khng c k vo trong danh sch nhng c hnh ca Stoic hay ca ngi Hy lp, bi v ngi Hy lp xem n l s nhu nhc. c tnh ny ch c duy nht trong C-c-Gio (xem I C-rinh-t 4:21; II C-rinh-t 10:1; -ph-s 4:2; C-lse 3:12; I Ti-m-th 6:11; II Ti-m-th 2:25; Tt 3:2). N c dng cho c Mi-se (xem Dn-s K 12:3) v c Cha Gi-su (xem Ma-thi- 11:29; 21:5). tit nh im ca danh sch ny, tit tiu biu cho s trng thnh ging nh ng Christ (xem Cng-v 24:25; Tt 1:8; II Phi-e-r 1:6). Ch ny c s dng trong I C-rinh-t 7:9 ch s kim sot ham mun tnh dc v c th c cp ti y bi v danh sch cc s lm dng tnh dc trong s th phng ca ngoi gio. khng c lut php no cm cc s C mt lut mi bn trong cuc i ca tn hu by t ra qua i sng thnh khit (xem R-ma 6:19; Gia-c 1:25; 2:8,12). y chnh l mc ch ca giao c mi (xem Gi-r-mi 31:31-34 v -x-chi-n 36:22-32). Tr nn ging nh ng Christ l mc ch ca c Cha Tri cho mi C-c Nhn (xem R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19; -ph-s 1:4). 5:24 V, nhng k thuc v c Cha Jsus Christ ng inh xc tht y l dng CH NH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) trnh by mt hnh ng hon tt trong qu kh. Khc Kinh thnh ny cng vi nhng khc Kinh thnh khc m ch n s hip mt 88

huyn nhim, c th c gii ngha theo khun kh thn hc (xem R-ma 6:6). Xuyn sut sch Ga-la-ti v c bit l trong 2:20, ng inh c dng din t tnh cht c bit s lin h ca chng ta vi Lut Php. Mt khi chng ta tip nhn n in ban cho khng ca c Cha Tri trong ng Christ nh l phng cch cu ri duy nht ca chng ta tt nhin chng ta dt khot t mnh tch ra khi iu c trong bn cht sa ng ca chng ta cng nh th gii sa ng. S ng inh trong Ga-la-ti 2:20; 5:24 v 6:14 l hnh nh n d ca Kinh thnh ch quyt nh c nhn t mnh tch ra khi iu c. iu ny thng c din t rt c bit l cht v chnh mnh. c Cha Tri to dng chng ta tng c nhn (xem Thi-thin 139) phc v Ngi ch khng phi cho chnh chng ta (xem R-ma 6). i sng mi trong ng Christ ny c ngha l cht i vi i sng sa ng, t k trung tm ca nhn loi sa ng (xem R-ma 6:11; II C-rinh-t 5:14-15; I Ging 3:16). vi tnh dc v dm dc Ngi Hy lp ng nht thn th vi ngun gc ca ti li bi v h khng c nhn s khi th siu nhin v s sng to v tr v con ngi (xem Sng-th K 1-3). Bi d thn xc c trung tnh v mt o c nhng b h li l ngun gc ca ti li. Nh Phao-l m cc tn hu hiu rng thn xc trung tnh v mt o c (xem R-ma 4:1; 9:3; I C-rinh-t 10:18). c Cha Gi-xu c mt thn xc con ngi tht s (xem Ging 1:14; R-ma 1:3; 9:5). S tt lnh hay ti c ph thuc vo vic chng ta s dng thn th chng ta nh th no: phc v c Cha Tri hay l phm ti. Mt khi chng ta tr thnh cc tn hu, chng ta phi vt b khuynh hng sa ng, t k trung tm m u phc quyn nng ca c Thnh Linh (xem R-ma 7 v I Ging 2:1). BN NASB 5:25-26 25 Nu chng ta nh Thnh Linh m sng, th cng hy bc theo Thnh Linh vy. tm kim danh vng gi di m tru chc nhau v ghen ght nhau.

26

Ch

5:25 Nu chng ta nh Thnh Linh m sng, th cng hy bc theo Thnh Linh vy. y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE), c cng nhn l ng theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. Cu iu kin ny tm lc ton b phn on Kinh thnh ny (xem cu 16; R-ma 8:1-11). Bi v cc tn hu c ban cho n in cch nhng khng nn h phi sng cch xng hp (xem -ph-s 4:1). 5:26 Cu ny tng t nh cu 15 cho thy nhng hu qu t hi do s ging dy sai lc ca nhng ngi ch trng Do Thi ho gia vng cc Hi thnh ngi Ga-la-ti; nhiu thi ph ri xy ra trong cc hi thnh do thiu vng s kim sot ca c Thnh Linh. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. Lp dn chng 5 trong mi lin h vi phn cn li ca sch Ga-la-ti. Gii thch s t do v n c ngha g vi i sng C-c Nhn. Gii thch ngha theo vn mch ca cm t kt thc cu 4. Lm th no Phc m ban cho chng ta cch nhng khng li kim sot cch sng ca chng ta? 5. Cu 15 v 26 hm cha ngha no cho Hi thnh ngy nay? 6. Cc cu 19-21 m t cc Hi thnh ti Ga-la-ti hay l xu hng th ly ngoi gio? 1. 2. 3. 4. 89

7. Cc n t c Thnh Linh lin h nh th no vi bng tri ca c Thnh Linh?

90

GA-LA-TI ON 6
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Mang ly gnh nng cho nhau 6:1-10

NKJV
Chu ng v chia s gnh nng 6:1-5 Rng ri v lm vic lnh 6:6-10 6:6 6:7-10

NRSV
Nhng chi tit trong vic s dng quyn t do ca C-c Nhn 6:1-5

TEV
Mang ly gnh nng cho nhau 6:1-5

NJB
V s nhn t v bn 6:1-5

6:6 6:7-10 Li nhc nh cui v cho thm 6:11-16

6:6 6:7-10 Li kt 6:11-16

Nhng li nhc nh cui v chc phc 6:11-16

Ch c vinh hin ni Thp t gi 6:11-15 Chc phc v li khuyn 6:16-18

Ti bt ca Phao-l 6:11-16

6:17 6:18

6:17 6:18

6:17 6:18

6:17-18

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH A. Ga-la-ti 5:1-6:10 trnh by kha cnh thc tin ca s t do hon ton trong Phc m ca ng Christ m Phao-l rao ging dnh cho nhng tn hu ch nh tnh yu v n in ca c Cha Tri cng vi s n nn v p ng bng c tin.

91

1. Chng 6:1-5 cung cp cho chng ta nhng ch dn c th phi ng x nh th no vi ngi anh em C-c Nhn phm ti. 2. Chng 6:6-10 c hai cu Kinh Thnh c ghi nh nhiu nht trong Tn c. Mt s ngi th cho rng y l mt lot nhng chn l khng lin h vi nhau. S khc th li xem y nh l mt n v ng vn lin h n vic s dng tin bc ca nhng tn hu. B. Ga-la-ti 6:12-16 l tm tt ngn gn ca c bc th. C. Li kt vn tt ca Phao-l trong 6:17-18 lm gi nh li th -ph-s cng thiu phn cho thm cui th. Cn nh rng th Ga-la-ti c vit gi cho nhiu Hi Thnh trong cng mt khu vc. NGHIN CU T NG V CC CM T BN NASB 6:1-5 1 Hi anh em, v bng c ngi no tnh c phm li g, anh em l k c c Cha Tri, hy ly lng mm mi m sa h li; chnh mnh anh em li phi gi, e cng b d dnh chng. 2 Hy mang ly gnh nng cho nhau, nh vy anh em s lm trn lut php ca ng Christ. 3 V, nu c ai, du mnh khng ra chi ht, m cng tng mnh ra chi y l mnh di ly mnh. 4 Mi ngi phi th xt vic lm ca mnh, th s khoe mnh ch ti mnh thi, ch chng phi ti k khc. 5 V ai s gnh ly ring phn ny.

6:1 v bng m u cho CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL SENTENCE) trnh by mt hnh ng tim n, c th xy ra. c ngi no tnh c phm li y l dng CU KHN TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE SUBJUNCTIVE) c ngha en l ngc nhin (xem William D. Mounces The Analytical Lexicon to the Greek New Testament, trang 393). Cm t ny m ch n trch nhim c nhn ca chng ta i vi ti li ca mnh cng nh nhng cm d v cm by tinh vi ca ti li (xem -ph-s 4:14; 6:10-18). Nhng ngi ny khng c nh xc phm n n in ca c Cha Tri nhng h b la di. NASB, NKJV phm ti NRSV phm php TEV sai phm JB c x khng ng n C t nht ba th ti c cp ti y: (1) i theo s dn d ca cc gio s gi, iu ny c th m ch n nhng ngi khng chng c ni trc s cm d lm php ct b mong nh t c s cng bnh qua Lut Php Mi-se. (2) Do c nhng li khin trch mnh m trong 5:15,26 nn iu ny c th m ch n nhng xu hng ph hoi hin din trong cc Hi Thnh ngi Ga-la-ti; hoc l (3) iu ny c th lin h n s th phng ngoi gio qu nh c miu t trong 5:19-21. Nhng hng dn tip theo rt hu ch trnh by cho Hi Thnh cch thc phc hi s thng cng vi anh em sa ng. NASB, TEV anh em l k c c Cha Tri NKJV anh em l ngi thing ling NRSV anh em l ngi nhn lnh c Thnh Linh JB anh em l ngi thing ling hn

92

Khng nn hiu sai cm t ny theo ngha anh em l ngi v ti. S trng thnh tm linh c cp trong 5:16-18 & 22-25 c ngha l: (1) c tm tr ging ng Christ ; (2) sng by t bng tri ca c Thnh Linh; (3) c tm lng ca ngi phc v; v (4) hu vic cc C-c Nhn khc. m sa h li Sa li dng MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) thng c dng xp li ch gy xng hay l v li nh c (xem Ma-thi- 4:21; Mc 1:19). iu chnh yu l nhng ngi trng thnh trong ng Christ gip mi ngi khc trong Hi Thnh t n mc ging nh h (xem -ph-s 4:13) v phc hi nhng ngi sa ng (xem II C-rinh-t 13:11). y l mt mng lnh c Phao-l lp li. S tha th v tinh thn khng on xt l nhng du hiu ng theo Kinh Thnh v C-c Nhn trng thnh (xem Ma-thi- 5:7; 6:14-15; 18:35; Lu-ca 6:36-37; Gia-c 2:13; 5:9). Thi hnh k lut trong Hi thnh cn phi lun lun hng n s cu gip ch khng phi l s kt n hn th (xem II C-rinh-t 2:7; II T-sa-l-ni-ca 3:15; Gia-c 5:19-20). Chng ta khng nn nh k ng nga. chnh mnh anh em li phi gi, e cng b d dnh chng B d dnh [peiraz] theo vn mch ti y th c hm l cm d hng v s hu dit. y cng l ch dung ch ma qu cm d c Cha Gi-su trong Ma-thi- 4. Mt ch khc cng dng cho ngha cm d l [dokimaz] c s dng hai ln trong cu 4, nhng ch ny li c hm l th thch hng n s chp nhn. Sa-tan s th thch v cm d nhng tn hu hy dit h. Cc tn hu cn phi canh chng bo v c bn trong ln bn ngoi (xem I C-rinh-t 10:12; II C-rinh-t 13:5). Xem ch c bit ti I T-sa-l-ni-ca 3:5. 6:2 Hy mang ly gnh nng cho nhau y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Ch cho nhau c t ti v tr nhn mnh trong cu vn Hy lp. Cch sng ca cc C-c Nhn trng thnh l nng cc anh em khc yu ui, cha trng thnh (xem R-ma 14:1; 15:1). Ch gnh nng c dng ch khi nng t trn gia sc (xem Mathi- 23:4). Trong vn mch ny, n c s dng cch n d theo truyn thng truyn khu ca nhng ngi ch trng Do Thi ho. Ch ny khc vi ch gnh nng trong cu 5, ch ba-l ca ngi lnh. nh vy anh em s lm trn lut php ca ng Christ Lut php ca ng Christ cng c nhc n trong I C-rinh-t 9:21 cn trong R-ma 8:2 l lut php ca Thnh Linh s sng nh c Cha Jsus Christ. Lut Php ca ng Christ cn c m t theo nhiu cch khc nhau trong Gia-c: (1) 1:25, lut php trn vn, l lut php em li s t do; (2) 2:8, lut php tn trng (hong gia) v (3) 2:12, lut php ca s t do. Trong khi ci ch ca truyn thng truyn khu gii ngha Lut Php Mi-se tr thnh gnh nng cho ngi Do thi, th ch ca ng Christ d chu v nh nhng (xem Mathi- 11:29-30). Cho d l mt ci ch nhng tht s n l trch nhim chng ta phi yu thng v phc v ln nhau nh nhng anh ch em trong ng Christ . 6:3 nu c ai, du mnh khng ra chi ht, m cng tng mnh ra chi y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) gi nh l ng theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. Cc C-c Nhn cn xem xt chnh mnh h c th lin h vi nhng ngi khc mt cch phi l v trnh t cao. iu ny khng c ngha l cc C-c Nhn khng phm ti, nhng c ngha l ti li khng cai tr trn i sng h (xem I Ging 3:6, 9). Do m h c th gip v cu thay cho nhng ngi c i sng b cai tr di ti li (xem I C-rinh-t 3:18). y l mnh di ly mnh ng t ny c ngha l t dn d mnh vo sai phm, ch xut hin mt ln duy nht trong c Tn c. Hnh thc danh t ca n c xut hin trong Tt 1:10. T la di mnh l tnh trng t hi nht ca s m la tm linh. 6:4 Mi ngi phi th xt vic lm ca mnh y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) ca ch th nghim hoc l cm d (dokimaz) vi n th thch c chp thun. Xem ch c bit trong I T-sa-l-ni-ca 3:5. 93

 th s khoe mnh ch ti mnh thi, ch chng phi ti k khc Cc tn hu cn phi thn trng khng so snh chnh mnh vi nhng ngi khc (xem II C-rinh-t 10:12), c bit l vi nhng ngi khng ng u ni vi ti li (xem cu 1). CH C BIT: S KHOE MNH Nhng t ng ny kauchaomai, kauchema,v kauchesis trong Tn c c Phao l dng khong 35 ln v ch c 2 ln na c dng trong sch Gia-c. N c s dng ch yu trong I v II Crinh-t. C hai l tht chnh lin quan n s khoe mnh. Xc tht th khng c php khoe mnh trc mt c Cha Tri (I C-rinh-t 1:29; -phs 2:9) Ngi tin Cha nn khoe mnh trong Cha (I C-rinh-t 1:31; II C-rinh-t 10:17, m ch n Gi-r-mi 9:23-24) V vy, c nhng s khoe mnh chnh ng v khng chnh ng (v d nh kiu cng) 1. Chnh ng: a. V s hy vng vinh quang (R-ma 4:2) b. Trong c Cha Tri qua Cha Jsus (R-ma 5:11) c. V thp t ca ng Christ (ch chnh ca Phao l, I C-rinh-t 1:17-18; Ga-la-ti 6:14) d. Phao l khoe mnh v: (1) Cng tc mc v m khng c lng dnh cho ng (I C-rinh-t 9:15,16; II C-rinht 10:12) (2) Thm quyn ca ng t ng Christ (II C-rinh-t 10:8:12) (3) ng khng khoe khoang trn cng lao ca nhng ngi khc (nh mt s ngi C-rinh-t, II C-rinh-t 10:15) (4) Di sn v chng tc (nh mt s C-rinh-t, II C-rinh-t 11:17; 12:1,5,6). (5) Cc Hi thnh ca ng (a) C-rinh-t (II C-rinh-t 7:4,14:8:24; 9:2; 11:10) (b) T-sa-l-ni-ca (II T-sa-l-ni-ca 1:4) (6) Tin cy vo s an i v gii cu ca c Cha Tri (II C-rinh-t 1:12) 2. Khng chnh ng: a. Lin quan n di sn Do thi (R-ma 2:17,23; 3:27; Ga-la-ti 6:13) b. Mt s ngi Hi thnh C-rinh-t khoe khoang: (1) V con ngi (I C-rinh-t 3:21) (2) V s khn ngoan (I C-rinh-t 4:7) (3) V s t do (I C-rinh-t 5:6) c. Cc gio s gi tm cch khoe khoang trong Hi thnh C-rinh-t (II C-rinh-t 11:12) 6:5 V ai s gnh ly ring phn ny iu ny c th lin h n vic on xt ca ng Christ lc tn th hay l lai th (xem II C-rinh-t 5:10). Mi xem lt qua dng nh cu 2 v 5 mu thun ln nhau, nhng khi nghin cu k lng v t vng th cho thy hai ch c dch l gnh nng v phn c nhng cch s dng khc nhau. Ch trc c dng trong cu 2 (baros) c ngha l khi nng trong khi ch sau trong cu 5 (phortion) c ngha l ci ba-l y nhng dng c cn thit ca ngi lnh. Cc C-c Nhn trng thnh cn phi mang gnh trch nhim ca mnh v i khi ca c nhng ngi khc na. Mt v d cho iu ny c l l trong II C-rinh-t 8:13-14. Cng mt ch ny c c Cha Gi-su dng trong nhng hng dn cho cc C-c Nhn trong Ma-thi- 11:30.

94

BN NASB 6:6-10 6 K no m ngi ta dy o cho, phi ly trong ht thy ca ci mnh m chia cho ngi dy . 7 Ch h di mnh; c Cha Tri khng chu khinh d u; v ai gieo ging chi, li gt ging y. 8 K gieo cho xc tht, s bi xc tht m gt s h nt; song k gieo cho Thnh Linh, s bi Thnh Linh m gt s sng i i. 9 Ch mt nhc v s lm lnh, v nu chng ta khng tr ni, th n k chng ta s gt. 10 Vy, ng lc c dp tin, hy lm iu thin cho mi ngi, nht l cho anh em chng ta trong c tin.

6:6 Cu 6 l mt MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) lin h n: (1) Cc cu 1-5 l li ku gi cc C c Nhn trng thnh gip nhng ngi yu ui; hay l (2) cc cu 7-10 l s m t ca lut gieo v gt tm linh (xem ch thch trong cu 7). Nhng ai c dy d th phi c tinh thn trch nhim cng chia s vi chc v ca nhng ngi dy d h (xem Lu-ca 10:7; R-ma 15:27; I C-rinh-t 9:9-14). y l nguyn tc tng qut, mc d c nhn Phao-l khng nhn tin th lao nhng ng tn thnh vic ny cho nhng mc s khc. Ch catechism trong Anh ng c gc t ch Hy lp [katech] c dch l dy d hay l c dy d trong cu ny. Gio s (ngi dy) m ch n (1) n t thing ling dy d nh trong Cng-v 13:1 v I C-rinh-t 12:28; hoc l (2) gio s trong hi chng a phng l ngi hun luyn nhng tn tn hu v cc tr em; hoc l (3) ngi ging dy cho c hi chng nhng li dy d ca cc S- m h p dng cho i sng hng ngy ca mnh, tng t nh mc s, gio s trong -ph-s 4:11. iu cp cui cng tng t nh trch nhim ca cc ngi L-vi trong Cu c v sau l cc thy thng gio. Ch nhng iu tt khng r ngha, c th m ch n nhng nhu cu vt cht, nhu cu tm linh hay l c hai. Chn l hin nhin l nhng ai c dy d th cn phi bit n v p li n hu. Cu ny c lin quan nh th no n cc gio s gi th khng r. Phao-l c th m ch n chnh mnh v s dng hin ca nhng tn hu ngoi bang gi v Gi-ru-sa-lem. 6:7 Ch h di mnh. y l MNH LNH TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE IMPERATIVE) vi TIN T PH NH (NEGATIVE PARTICLE) thng thng c ngha l ngng mt hnh ng ang din tin. H tip tc b la gt. c Cha Tri khng chu khinh d u ng t ny c ngha l khinh thng iu g hoc l ngi no . iu ny c th m ch n nhng ngi c ku gi vo chc v nh l nhng ngi i din cho c Cha Tri, l cc gio s trong cu 6. Theo ngha th mit th ngi phc v cc Cc Nhn l khinh thng c Cha Tri. Trong Ma-thi- 10:42 v 25:40, Cha Gi-Xu c cp n vic chng ta nhn danh Cha m gip nhng ngi khc tc l chng ta lm iu cho Ngi. Ti y cng l chn l nhng theo hng ngc li. Tuy nhin, cc cu ny lin h vi nhau nh th no th khng r. y c th l cu ngn ng thng thng lin h vi vic gieo v gt theo ngha bng. Cu ny c th lin kt vi cc cu 8-10 ch khng phi cu 6. y thuc v lnh vc o c. Chng ta vi phm bn phn i vi c Cha Tri khng nhiu bng chng ta vi phm bn phn i vi nhau theo lut ca Ngi. C tn hu ln ngi khng tin cn phi bit rng chng ta gt iu chng ta gieo. Ti li lun lun li hu qu, ngay c trn i sng ca nhng tn hu. La mch hoang ln trong m rung li hu qu qu t, cng vy ch k gieo ra s nhn ly hu qu cng ti t hn v ai gieo ging chi y l mt nguyn tc thuc linh. c Cha Tri c phm cht o c v chng ta l to vt ca Ngi cng c hiu bit v o c. Cn c vo tiu chun ca c Cha Tri th nhn loi vi phm bn phn vi nhau. Chng ta gt nhng iu chng ta gieo. iu ny ng cho ngi khng tin v c nhng tn hu (nhng khng nh hng n s cu ri ca h) (xem Gip 34:11; Thithin 28:4; 62:12; Chm-ngn 24:12; Truyn-o 12:14; Gi-r-mi 17:10; 32:19; Ma-thi- 16:27; 25:31-

95

46; R-ma 2:6; 14:12; I C-rinh-t 3:8; II C-rinh-t 5:10; Ga-la-ti 6:7-10; II Ti-m-th 4:14; I Phi-e-r 1:17; Khi-huyn 2:23; 20:12; 22:12). 6:8 K gieo cho xc tht, s bi xc tht m gt s h nt iu ny m ch n hai phng cch c bn c l cng bnh trc c Cha Tri (xem 5:13, 16-17): cng c con ngi v n in cho khng. s sng i i Khi nim i sng vnh cu trong cu 8 l t ch Hy lp zo. N c dng ring bi Ging m ch i sng phc sinh. Trong cu ny n c cng ngha . Cc cu 8-10 by t nhng h qu ca vic chng ta gieo v gt. 6:9 Ch mt nhc v s lm lnh Ch mt nhc c ngha en l tht vng hay l ng lng (xem Lu-ca 18:1; II T-sa-l-ni-ca 3:13; II C-rinh-t 4:1, 16). Cc C-c Nhn thng mt mi v nhng iu m h c ku gi thi hnh. v nu chng ta khng tr ni, th n k chng ta s gt Nn ch n tnh cht iu kin, ch khng phi CU IU KIN (CONDITIONAL SENTENCE). iu kin cp ti y l s p ng lin tc bng c tin ca chng ta. Chng ta cng phi ch n s t tr ca c Cha Tri trn i sng chng ta. Chng ta khng hiu ti sao s vic li xy ra, nhng bi v chng ta tin ni quyn cai tr ca c Cha Tri v cc yu cu ring bit ca Phc m nn chng ta nh hng i sng mnh vo con ng phc v v tn hin. Xem ch c bit v S Bn trong 3:4. 6:10 Vy, ng lc c dp tin Cc tn hu cn phi lin tc tn dng nhng c hi sng by t c tin ni ng Christ (xem C-l-se 4:2-6). hy lm iu thin y l TH CU KHN TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI [PRESENT MIDDLE (deponent) SUBJUNCTIVE]. Phao-l qu quyt rng a v ca chng ta trc c Cha Tri khng n bi cng c con ngi, nhng ng thi ng cng nhn mnh rng mt khi chng ta bit c Cha Tri th chng ta phi sng mt i sng phc v tch cc. Hai chn l ny trnh by trong -ph-s 2:8-9 v sau trong cu 10. Chng ta khng c cu bi cng c, nhng chc chn chng ta c cu lm vic lnh. cho mi ngi, nht l cho anh em chng ta trong c tin Phi n tnh thng chng ta dnh cho mi ngi c ngha l lun lun trong mi vic lm ca chng ta u c hng n s truyn ging Phc m (xem Ma-thi- 28:19-20; Lu-ca 24:47; Ging 20:31; I C-rinh-t 9:19-23; I Phi-e-r 3:15). Tuy nhin, s ch tm chnh ca chng ta l s thng cng vi nhng thnh vin trong gia nh ca c Cha Tri. iu ny khng c ch trng n gio phi v chng ta tip nhn mt ngi do li xng nhn ca h tin vo ng Christ. Mt khi h tuyn xng c tin th chng ta phi phc v h nh Cha phc v chng ta.

BN NASB 6:11-16 11 Hy xem chnh tay ti vit th ny cho anh em, ch ln l dng no. 12 Ht thy nhng k mun cho mnh p lng ngi theo phn xc, p anh em chu ct b, hu cho h khi v thp t gi ca ng Christ m b bt b thi. 13 V chnh nhng k chu ct b, khng vng gi lut php u, nhng h mun anh em chu ct b, hu khoe mnh trong phn xc ca anh em. 14 Cn nh ti, ti hn chng khoe mnh, tr ra khoe v thp t gi ca c Cha Jsus

96

Christ chng ta, bi thp t gi y, th gian i vi ti b ng inh, v ti i vi th gian cng vy! 15 V iu yu cn, chng phi s chu ct b, hay l s chng chu ct b, bn l tr nn ngi mi. 16 Nguyn xin s bnh an v s thng xt ging trn ht thy nhng k noi theo mu mc ny, li ging trn dn Y-s-ra-n ca c Cha Tri na! 6:11 Hy xem y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). chnh tay ti vit th ny cho anh em, ch ln l dng no Phao-l c nhng l th ca ng cho mt ngi khc ghi chp (xem R-ma 16:22). Mt s ngi xem nhng li cui th do chnh Phao-l vit ny l mt cch Phao-l xc nhn nhng l th ch thc ca ng (II T-sa-l-ni-ca 2:2). Nh mt vi l th ca Phao-l m chng ta bit rng chnh tay ng vit nhng li kt cui th (xem I C-rinh-t 16:21; C-l-se 4:18; II T-sa-l-ni-ca 3:17 & Phi-l-mn cu 19). Bi vy ti tin rng ci gim xc trong thn th m Phao-l cp l bnh vim mt, y l thm mt bng chng na: Phao-l phi vit vi bn tay m mn ca ngi gn nh m, ch khng th l ch vit nh, gn gh thng thng ca ngi th k. 6:12 NASB nhng k mun cho mnh p lng ngi theo phn xc NKJV nhiu ngi mun chng t theo phn xc NRSV n chnh l nhng k mun cho mnh p lng ngi theo phn xc TEV nhng k mun ph trng v khoe khoang v nhng vic b ngoi JB N ch l t li Nhng ngi ch trng Do Thi ho th quan tm nhiu n s ph trng tn gio b ngoi (xem C-l-se 2:16-23). H mun c mn trnh din tn gio! Thuyt phc ngi Ga-la-ti chu ct b s l nim t ho vinh d cho h (xem cu 13c). Cc gio s gi mun c s chng nhn t cc tn hu ngi Gala-ti. p anh em chu ct b Cc cu 12-16 l tm tt ca c bc th tp trung vo s nhn mnh sai lc ca cc gio s gi da vo c gng ca con ngi nh l phng cch c cu ri hay l c trng thnh y . y l him ha ti din trong Hi thnh ngy nay khi cc tn hu t cng tc phc v, s nng n, l nghi, s tham d, kin thc Kinh thnh, s cu nguyn hay l bt c mt luyn tp k lut no khc lm phng cch c trn vn trong ng Christ. Chn l quan trng m Phaol trnh by l cc tn hu c trn vn trong a v trc c Cha Tri l khi h tin cy c Cha Gi-su Christ bng c tin. Do s c chp nhn trn vn ny m cc tn hu t trong lng bit n c Cha Tri v phc v ngi khc. hu cho h khi v thp t gi ca ng Christ m b bt b thi Cu ny c th cp n (1) S bt b ca ngi Do thi (xem Cng-v 13:45,50; 14:2,5,19). Do cn gn gi Lut php Mi-se nn nhng ngi ch trng Do Thi ho s khng b x ui d di nh khi Phao-l rao ging ch c n in cho khng trong ng Christ m thi. Hoc l (2) ngi La m bt b bi v C c Gio khng c cng nhn hp php nh l Do Thi Gio. Chng ta khng r nh hi thit lp nghi thc ra s khi no, nhng n l cch thc m cc hc gi Do Thi Gio dng ui cc C-c Nhn ra khi nh hi bi v cc C c Nhn s khng v khng th ni c Cha Gi-xu b ra s (xem Ging 9:22,35; 12:42 & 16:2). 6:13 V chnh nhng k chu ct b, khng vng gi lut php u Ch t ca cu ny l ngi no th khng r, c th l: (1) cc gio s gi; hay l (2) nhng ngi ci o xng xo trong cc Hi thnh ngi Ga-la-ti. Ngay c chnh nhng ngi lp lun rng ct b l phng cch c 97

cng bnh trc c Cha Tri cng khng th gi trn c Lut Php (xem R-ma 2:17-29). Nu vi phm Lut Php (sau tui phi chu trch nhim o c) d ch mt ln, th s phi i din vi l tht trong Gia-c 2:10 (v Ga-la-ti 5:3)! 6:14 Cn nh ti, ti hn chng khoe mnh, tr ra khoe v thp t gi ca c Cha Jsus Christ chng ta Phao-l cng nhiu ngi khc d y nhit huyt vn cm bit h c cu chuc khi i sng khng ra chi (xem Phi-lp 3:2-16). Khi cng c ca con ngi b loi b thi s khoe khoang ca con ngi phi b loi tr (xem Gi-r-mi 9:23-26; R-ma 3:27-28; I C-rinh-t 1:26-31). Xem ch c bit: S khoe mnh trong 6:4. bi thp t gi y, th gian i vi ti b ng inh, v ti i vi th gian cng vy Hnh bng ny tip tuc xuyn sut qua sch Ga-la-ti nhm ni v ci cht ca tn hu i vi Lut Php v trong ng Christ h sng li vi c Cha Tri. Cu ny dng CH NH TH NG TH HON THNH (PERFECT PASSIVE INDICATIVE) nhn mnh n tnh trng tip din c hon thnh bi tc nhn bn ngoi l c Thnh Linh. Hnh bng ny cng c s dng trong 2:19, 5:24, v by t th no m mi s tr nn mi khi cc tn hu ng ha chnh mnh vi ci cht ca ng Christ trn thp t gi. Gi y h c gii phng khi Lut Php sng cho c Cha Tri (xem R-ma 6:10-11, 1223). Xem ch c bit: Kosmos trong 4:3. 6:15 V iu yu cn, chng phi s chu ct b, hay l s chng chu ct b, bn l tr nn ngi mi Phao-l cp trc rng ct b khng phi l iu h trng (xem Ga-la-ti 5:6; R-ma 2:2829; I C-rinh-t 7:18-19). iu h trng l s cu ri, bi v cc tn hu cho d l ngi Do thi hay l ngi ngoi bang nu h dng c gng con ngi mong c c Cha Tri chp nhn th h t mnh tch xa khi tng phm hon ton cho khng ca c Cha Tri trong c Cha Gi-xu Christ. C hai phng cch c xng ng vi c Cha Tri v chng loi tr ln nhau: (1) Phc m ca ng Christ bi s n nn v c tin hoc l (2) c gng con ngi. Phao-l lp li rng ct b hay lut l v thc phm khng phi l iu h trng (xem I C-rinh-t 8; 10:23-26). Nhng vn ch lm th no mt ngi c th t n a v cng bnh xng ng vi c Cha Tri bng cch vng gi lut php cch hon ton trn vn (iu khng th t c). bn l tr nn ngi mi Kt qu l cc tn hu tr thnh nhng ngi mi trong c Cha Gixu Christ. Tt c mi s c qua i v mi s u tr nn mi (xem R-ma 6:4; II C-rinh-t 5:17; ph-s 2:15; 4:24; C-l-se 3:10). 6:16 Nguyn xin s bnh an v s thng xt ging trn ht thy nhng k noi theo mu mc ny y c th l mt trch dn phng chng t Thi-thin 124:5 v 127:6. Ch canon trong Anh ng xut pht t ch lut trong ting Hy lp (kanoni). Ch ny l mt thut ng ngnh xy dng ch thc o bng cy sy. Ti y n c dng m ch Phc m (ch hay gnh ca c Cha Gi-su, xem 6:2). Cn l cc tn hu khng ch khng nh Phc m, nhng h cn tip tc bc i trong Phc m. dn Y-s-ra-n ca c Cha Tri Phao-l gi Hi thnh theo ngha c bit l dn Y-s-ran ca c Cha Tri. Trong cc th tn ca mnh, ng nhn mnh rng dng di tht ca p-ra-ham khng phi l dng di theo chng tc, nhng l theo c tin (xem Ga-la-ti 3:7,9,29; R-ma 9:6; Phi-lp 3:3). Trong Ging 8:31-59, c Cha Gi-xu phn bc mnh m vi nhng ngi Do thi khi h nng cy vo a v ca h l dng di p-ra-ham. BN NASB 6:17 17 c g t nay v sau, chng ai lm kh cho ti, v trong mnh ti c t du vt ca c Cha Jsus vy.

98

6:17 c g t nay v sau, chng ai lm kh cho ti Nhng li th ny dnh cho ai th khng r. Phao-l nhc n s phc v ng Christ ca ng nh l mt l do nhng iu xy ra khng lp li na. N c th m ch n nhng s tn cng c nhn m cc gio s gi thc hin khin nhng tn hu ngi Ga-la-ti tch xa khi Phc m. Nhng chnh nhng tn hu ngi Ga-la-ti ny cho php iu ny xy ra! v trong mnh ti c t du vt ca c Cha Jsus Khi cc gio s gi nhn mnh php ct b l du hiu ca giao c vi c Cha Tri th Phao-l xc nhn rng ng cng c nhng du tch b ngoi. Chng l nhng du tch ca nhng ngc i, bt b v ng rao ging tin mng ca ng Christ (xem II C-rinh-t 4:7-12; 6:4-6; 11:23-28). BN NASB 6:18 18 Hi anh em, nguyn xin n in ca c Cha Jsus Christ chng ta vi tm thn anh em! A-men.

6:18 y l mt v d v mt li chc phc ngn gn trong th tn c lu truyn trong cc Hi Thnh (khng c nhng li cho thm c nhn ging nh -ph-s). Ch cm t vi tm thn anh em c chuyn dch t ch linh vit thng ch tm linh con ngi, ch khng phi c Thnh Linh. Tuy nhin, trong Tn c c nhiu trng hp ch ny c dng m ch n tm linh con ngi c c Thnh Linh lm mnh m. C th y c ngha ny. CH C BIT: S NGI KHEN, CU NGUYN V CM T C CHA TRI CA PHAO-L Phao-l l ngi hay ngi khen. ng bit r Cu c. Mi phn trong bn phn u ca sch Thi-thin u kt thc vi bi chc tng Cha (Thi-thin 41:13; 72:19; 89:52; 106:48). ng ngi khen v chc tng c Cha Tri qua nhiu cch khc nhau. 1. Nhng on m u ca cc l th a. Li chc phc v cho thm ban u (R-ma 1:7; I C-rinh-t 1:3; II C-rinh-t 1:2) b. Nhng li chc phc m u (eulogetos, II C-rinh-t 1:3-4; -ph-s 1:3-4) 2. Tht ra li ngi khen a. R-ma 1:25; 9:5 b. II C-rinh-t 11:31 3. Nhng li chc tn Cha (th hin qua cch dng ch (1) doxa (vinh hin) v (2) i i a. R-ma 11:36; 16:25 b. -ph-s 3:20-21 c. Phi-lp 4:20 d. I Ti-m-th 1:17 e. II Ti-m-th 4:18 4. Cm t (eucharisteo) a. M u cc l th (R-ma 1:8;I C-rinh-t 1:4;II C-rinh-t 1:11;-ph-s 1:16;Phi-lp 1:3;C-l-se 1:3,12;I T-sa-l-ni-ca 1:2;ll T-sa-l-ni-ca 1:3; Phi-l-mn 4; I Ti-m-th 1:12; II Ti-m-th 1:3) b. Ku gi dng li cm t (-ph-s 5:4,20; Phi-lp 4:6; C-l-se 3:15,17; 4:2; I T-sa-l-ni-ca 5:18 5. Tht ra li cm t

99

a. R-ma 6:17;7:25 b. I C-rinh-t 15:57 c. II C-rinh-t 2:14;8:16;9:15 d. I T-sa-l-ni-ca 2:13 e. II T-sa-l-ni-ca 2:13 6. Cc li chc phc kt thc a. R-ma 16:20,24 (?) b. I C-rinh-t 16:24 c. II C-rinh-t 13:14 d. Ga-la-ti 6:18 e. -ph-s 6:24 Phao-l hiu bit c Cha Tri Ba Ngi c v phng din thn hc v thc nghim. Trong cc th tn ca ng, ng bt u vi nhng li cu nguyn v ngi khen. Ngay gia nhng li gii by , ng t dng tht ln nhng ting cm t v ngi khen. cui nhng l th, ng cng lun nh n cu nguyn, cm t, v ngi khen c Cha Tri. Cc th tn Phao-l m nhun nhng li cu nguyn, cm t v ngi khen. ng nhn bit c Cha Tri, bit v chnh mnh, v hiu bit Phc m. Amen Xem ch c bit 1:5. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. Cc hng dn t Kinh Thnh gy dng li anh em sa ng l g? Cc cu 2 v 5 c mu thun vi nhau khng? Cu 6 ni g v vic cc C-c Nhn tr gip cho cc mc v C c Gio? Din t quy lut gieo v gt trong Kinh Thnh theo ngn t ca bn. Din t hai phng cch dn n s cu ri m Kinh Thnh trnh by r rng qua sch Ga-la-ti theo ngn t ca bn. 6. Gii thch cu 9 lin h vi cc cu 6 v 7 nh th no theo ngn t ca bn. 7. Nu ct b khng phi l iu h trng trong cu 15, ti sao Phao-l li quan trng ha n? 8. Vic Hi thnh c gi l dn Y-s-ra-n tht ca c Cha Tri trong cu 16 c ngha g? 1. 2. 3. 4. 5.

100

NHNG L TH CA PHAO-L GI CHO CC TN HU TI T-SA-L-NI-CA

101

I T-SA-L-NI-CA V II T-SA-L-NI-CA
GII THIU TH T-SA-L-NI-CA A. Tm tt s lc 1. Cc th T-sa-l-ni-ca cung cp thm na s hiu bit v Phao-l nh l mc s v nh truyn gio. Chng ta c bit ng thnh lp Hi thnh trong mt thi gian ngn v tip tc cu thay, quan tm n s tng tng, pht trin v cng tc mc v ca Hi thnh ny. 2. Chng ta thy ng trung tn rao ging Phc m, quan tm n nhng tn tn hu, qu trch h, khen ngi h, hng dn h, khuyn khch h, dy d h, yu thng h v ngay c x thn v h. ng cm ng v s tin b ca h vo thi im ny, nhng cng khng hi lng mc tng trng ca h. 3. Trong hai th tn ny, chng ta gp li mt y t ca ng Christ y yu thng, nhit tnh v mt Hi thnh nh, st sng, ang pht trin. C hai u trung tn v c c Cha Tri s dng, c hai u phc v ln nhau theo cch ca ng Christ m gia vng con dn Cha him khi c c nh vy. B. Thnh ph T-sa-l-ni-ca 1. Lch s vn tt ca T-sa-l-ni-ca a. T-sa-l-ni-ca nm pha u vnh Thermaic. T-sa-l-ni-ca l thnh ph ven bin trn Via Ignatia (ng lin quc gia) l con ng La m chnh i t hng ng ca R -ma. Thnh ph ny l mt cng bin, nhng cng rt gn vi ng bng duyn hi tr ph c nc y . Ba u im ny khin T-sa-l-ni-ca tr thnh mt trung tm thng mi v chnh tr ln nht v quan trng nht trong x Ma-x-oan. b. T-sa-l-ni-ca lc u c t tn l Therma, xut pht t sui nc nng trong vng. Mt s gia xa xa, trng lo Pliny c ni n Therma cng nh vi T -sa-l-ni-ca. Nu ng nh vy, Therma b vy quanh v b st nhp vo T-sa-l-ni-ca (Leon Morris, The First and Second Epistles to the Thessalonians, Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 1991, trang 11). Tuy vy, a s s gia cho rng Cassander, mt trong nhng tng ca A-lcxan- i , i tn Therma l T-sa-l-ni-ca vo nm 315 TC theo tn ca con gi vua Phi-lp x Ma-x-oan, l em cng cha khc m v cng l v ca A-lc-xan-.(Strabo VII Fragment 21). Trong nhng th k u tin truyn b C-c-Gio, T-sa-l-ni-ca c bit danh thnh ph chnh thng v c nhng c im C-c-Gio. (Dean Farrar, The Life and Work of St. Phao-l, New York: Cassell and Company, Limited, 1904, trang 364). Hin nay T-sa-l-ni-ca c bit n di tn Salonika v vn l thnh ph quan trng ca Hy lp. c. Cng ging nh C-rinh-t, T-sa-l-ni-ca l thnh ph quc t gm nhiu dn tc t khp cc ni n c tr. (1) Nhng ngi Germanic hoang d t phng bc n sng ni ny cng em theo nn vn ha v tn ngng ngoi gio (tn gio phim thn). (2) Nhng ngi Hy lp n t x A-chai pha nam v t nhng o thuc bin Aegean mang n s tinh t v trit hc. (3) Ngi La m t pha ty cng nh c ti y. a s h l nhng qun nhn gii ng v h em n s giu c, ch v sc mnh chnh tr. (4) Cui cng, c khong mt phn ba dn s thnh ph l ngi Do Thi n t phng ng. H em theo o l, nim tin c thn v nhng nh kin quc gia.

102

d. T-sa-l-ni-ca vi dn s khong 200.000 ngi xng ng l mt thnh ph quc t . L mt trung tm sc kho v an dng vi nhng sui nc nng nhng n cng l mt trung tm thng mi c hi cng, c nhng ng bng ph nhiu v mt v tr gn vi ng Ignatian. e. L thnh ph ln nht ca x Ma-x-oan, T-sa-l-ni-ca cng l trung tm chnh tr ca x Ma-x-oan. L th ph ca mt tnh La m v l ni sinh sng ca nhiu cng dn La m (a s l qun nhn gii ng), T-sa-l-ni-ca tr thnh mt thnh ph t do. T-sa-l-ni-ca khng phi np thu v c cai tr theo lut php La m v a s ngi T -sa-l-ni-ca l cng dn La m. Do nhng quan cai tr T-sa-l-ni-ca c gi l politarch. Danh hiu ny khng xut hin ni no khc, nhng n li c lu gi v khc trn khi hon mn Vardar Gate T-sa-l-ni-ca (Farrar, trang 371n.). 2. Nhng s kin a dn Phao-l n T-sa-l-ni-ca a. C nhiu s kin dn Phao-l n T-sa-l-ni-ca, nhng pha sau nhng hon cnh l ting gi trc tip, c th ca c Cha Tri. Trc Phao-l khng d nh tin vo lc a Chu u. Lng mong c ca ng trong chuyn truyn gio th hai ny l thm ving nhng Hi thnh trong vng Tiu m ng thnh lp trong chuyn truyn gio u tin, ri sau i tip v hng ng. Tuy nhin n lc i v hng ng bc th c Cha Tri bt u ng nhng cnh ca. Kt cuc l trong khi tng, Phao-l thy ngi Ma-x-oan (xem Cng-v 16:6-10). C hai vic xy ra sau : th nht, lc a Chu u c truyn ging v th hai, do hon cnh ti Ma-x-oan m Phao-l bt u vit nhng th tn. (Thomas Carter, Life and Letters of Phao-l, Nashville: Cokesbury Press, 1921, p. 112). b. Nhng hon cnh c th dn Phao-l n T-sa-l-ni-ca (1) Phao-l n Phi-lp l mt thnh ph nh v khng c nh hi. Cng tc ca ng ti y b ngn tr bi nhng ngi ch ca c y t b qu m xui gic ni tin tri v bi hi ng thnh ph. Phao-l b nh, b lng nhc nhng sau li c mt Hi thnh c thnh lp ti y. Do b hnh pht v b chng i nn bt buc Phao-l phi ra i sm hn ng mun. (2) Ri khi ng i u? ng i ngang qua Amphipolis v Apollonia, c hai thnh ph ny cng khng c nh hi. (3) ng n T-sa-l-ni-ca l thnh ph ln nht trong vng v c mt nh hi. Phng cch ca Phao-l l trc tin nn n vi nhng ngi Do Thi trong vng. ng thc hin cch thc ny bi v : a) H c hiu bit v Cu c; b) Trong nh hi c c hi ging v dy; c) a v ca h l tuyn dn giao c ca c Cha Tri (xem Ma-thi- 10:6; 15:24; R-ma 1:16-17; 9-11); d) c Cha Gi-xu by t chnh Ngi cho h trc ri sau cho c th gii, v vy Phao-l cng lm theo kiu mu ca ng Christ. 3. Nhng bn ng hnh ca Phao-l a. Phao-l c Si-la v Ti-m-th thp tng ti T-sa-l-ni-ca. Lu-ca vi Phao-l ti Phi-lp v ng tip tc li . Chng ta bit c chi tit ny qua i t chng ti v h trong phn on Cng-v 16 v 17. Lu-ca xng chng ti khi ti Phi-lp, nhng li s dng h khi di chuyn n T-sa-l-ni-ca. b. Si-la hay Sin-vanh c Phao-l chn i vi ng trong chuyn truyn gio th hai sau khi Ba-na-ba v Ging (Mc) quay tr li o Chp-r. (1) ng c nhc n ln u tin trong Kinh thnh (Cng-v 15:22), lc ng c gi l ngi lnh o trong s nhng anh em ti Hi thnh Gi-ru-sa-lem (2) ng cng l mt tin tri (xem Cng-v 15:32). (3) ng cng l mt cng dn La m ging nh Phao-l (xem Cng-v 16:37). (4) ng v Giu-e Ba-sa-ba c Hi thnh Gi-ru-sa-lem gi n An-ti-t xem xt tnh hnh (xem Cng-v 15:22, 30-35).

103

(5) Phao-l khen ngi ng trong II C-rinh-t 1:19 v nhc n ng trong mt vi th tn khc. (6) V sau, ng c xc nhn vi Phi-e-r v vit I Phi-e-r (xem I Phi-e-r 5:12). (7) C Phao-l v Phi-e-r u gi ng l Sin-vanh, trong khi Lu-ca gi ng l Si-la. c. Ti-m-th l ngi ng hnh v cng l ngi ng cng vi Phao-l (1) Phao-l gp ng ti Lt-tr l ni ng tin o trong chuyn truyn gio ln th nht. (2) Ti-m-th c cha l ngi Hy lp, m l ngi Do Thi. Phao-l mun dng ng trong vic truyn ging cho ngi ngoi bang. (3) Phao-l lm php ct b cho ng ng c th lm vic vi ngi Do Thi. (4) Ti-m-th c nhc n vi li khen ngi trong: II C-rinh-t, C-l-se, I v II T-sal-ni-ca v Phi-l-mn. (5) Phao-l gi ng l ngi con trong chc v (xem I Ti-m-th 1:2; II Ti-m-th 1:2; Tt 1:4). (6) Ging vn chung ca Phao-l trong nhng bc th ca ng m ch Ti-m-th l ngi tr tui v nht nht. Tuy vy, Phao-l rt tin tng v k vng ni ng (xem Cng-v 19:27; I C-rinh-t 4:17; Phi-lp 2:19). d. Trong phn lit k nhng ngi ng hnh vi Phao-l, c cp n hai ngi n Tsa-l-ni-ca v tip tc thp tng vi Phao-l sau . H l: A-ri-tc (Cng-v 19:29; 20:4; 27:2) v S-cun-u (Cng-v 20:4). Cng nh -ma cng c th n t T-sa-l-ni-ca (Phil-m 24; II Ti-m-th 4:10). 4. Chc v ca Phao-l ti thnh ph T-sa-l-ni-ca a. TiT-sa-l-ni-ca Phao-l vn theo cch thc thng thng ca ng: trc tin n vi ngi Do Thi ri sau n vi ngi ngoi bang. Phao-l ging ti nh hi trong ba ngy Sa-bt. S ip ca ng l c Cha Gi-xu l ng Mt-si-a. ng trng dn Cu c chng t rng ng Mt-si-a phi chu khn kh (xem Sng-th K 3:15; -sai 53) ch khng phi l lnh t chnh tr. Phao-l cng nhn mnh n s phc sinh v s cu ri ban cho mi ngi. c Cha Gi-xu by t r rng ng Mt-si-a ca li ha c th cu ri tt c nhn loi. b. p ng li vi s ip ny gm c mt vi ngi Do Thi, nhiu ngi ngoi bang c lng tin knh v cng c nhiu ngi ph n quyn qu tip nhn c Cha Gi -xu l ng cu ri, l c Cha Tri. Vic phn tch nhng nhm ngi nhp o ny rt ngha cho vic nghin cu nhng th tn Phao-l gi cho Hi thnh ny sau . c. Ngi ngoi chim a s trong Hi thnh cho thy vic khng cp n Cu c trong c hai th T-sa-l-ni-ca. H sn lng tip nhn c Cha Gi-xu l ng Cu Ri v l c Cha Tri vi nhiu l do : (1) Tn gio truyn thng ca h l s m tn bt nng. T-sa-l-ni-ca nm ngay ti chn ni Olympus v tt c mi ngi u bit s linh thing ca n ch l v gi tr. (2) Phc m dnh cho tt c mi ngi. (3) C-c-Gio khng cha ng tnh c quyn ca ch ngha dn tc Do Thi. Do Thi Gio thu ht nhiu ngi v c tnh c thn v nhng o l cao p; nhng n cng xua ui khng t ngi bi nhng nghi l gy d ng (nh php ct b) cng vi thnh kin c hu v chng tc v quc gia ca h. d. Do ti nng sn c ca nhng ph n lm cho h c quyn la chn tn gio nn c nhiu ph n quyn qu tip nhn C-c-Gio. N gii c c nhiu t do ti Ma-x-oan v vng Tiu hn nhng ni khc trong th gii Hy lp-La m (Sir Wm. M. Ramsay, St. Phao-l the Traveller and Roman Citizen, New York: G. P. Putnams Sons, 1896, trang 227). Tuy nhin gii ph n ngho d c t do nhng vn cn di s m tn v th a thn (Ramsay, trang 229). e. C nhiu ngi thy vi chi tit kh hiu trong khong thi gian Phao-l ti T-sa-l-ni-ca: (1) Cng-v 17:2 cho bit Phao-l ging ti nh hi trong ba ngy Sa -bt khi T-sa-l-nica. 104

f.

(2) I T-sa-l-ni-ca 2:7-11 li ni rng Phao-l lm vic. y l ngh may lu tri hay c mt s ngi gi rng lm ngh c lin quan n da thuc. (3) Phi-lp 4:16 xc nhn Phao-l li T-sa-l-ni-ca lu hn v ng c nhn t nht hai ln tin tip tr t Hi thnh Phi-lp khi ng cn . Khong cch gia hai thnh ph ny l khong 100 dm. Mt s ngi cho rng Phao-l li khong hai, ba thng v trong khong thi gian c ba ngy Sa-bt ging cho ngi Do Thi (Shepard, trang 165). (4) S khc bit trong vic tng trnh nhng ngi nhp o trong Cng-v 17:4 v I T-sal-ni-ca 1:9 v 2:4 li h tr cho quan im ny: im khc bit chnh trong cc ln trnh by l nhng ngi ngoi bang t b thn tng. H c cp trong sch Cng-v l nhng ngi ngoi bang hon ton gia nhp Do-Thi-Gio v t b thn tng trc . Bn vn ti y m ch rng Phao-l c th c mc v cho ngi ngoi rng ln hn l cho ngi Do Thi. (5) Khng r mc v rng ln hnh thnh khi no, v Phao-l lun lun n vi ngi Do Thi trc. Sau khi h khc t s ip, ng mi hng n ngi ngoi. Khi ngi ngoi p ng li Phc m vi s lng ng o th nhng ngi Do Thi ganh t v tin hnh cn bo ng trong gii h lu ca thnh ph. Bi v cuc no lon m Phao-l ri khi nh ca Gia-sn ri cng vi Ti-m-th v Si-la i khi ; hay t nht l h vng mt khi m ng xng vo nh Gia-sn truy bt. Nhng quan cai tr bt Gia-sn ng tin chuc vn hi an ninh. y l l do khin Phao-l phi ri khi thnh ph trong m v n B-r. Tuy nhin, Hi thnh vn tip tc lm chng v ng Christ mc d c nhiu s chng i.

QUYN TC GI A. I T-sa-l-ni-ca. Ch c cc phng php ph bnh hin i mi t nhng nghi vn v quyn tc gi ca Phao-l v tnh xc thc ca th I T-sa-l-ni-ca, nhng cc kt lun khng thuyt phc nhiu hc gi. I T-sa-l-ni-ca c lit k trong kinh in ca Marcion (nm 140 sau Cha) v trong mt phn ca bn tho Muratorian (nm 200 sau Cha). C hai lit k nhng sch Tn c kinh in c lu truyn ti R-ma. Irenaeus trch dn bng cch k tn I T-sa-l-ni-cang vit vo khong nm 180 sau Cha. B. II T-sa-l-ni-ca. 1. Th II T-sa-l-ni-ca khng phi lun lun c tip nhn nh nhng tc phm ca Phao-l v b ch trch da vo nhng im sau: a. Vn t vng ca th khin ny sinh nan . Th c nhiu ch khng xut hin trong nhng tc phm khc ca Phao-l. b. Phong cch ca th b ng khun v i khi c hnh thc khc thng (Heard, trang 186). c. Quan im v lai th hc trong hai th dng nh khng ng nht. d. Th II T-sa-l-ni-ca trnh by mt quan im c bit v k chng nghch ng Christ trong Tn c. Do mt s ngi kt lun rng Phao-l khng th l tc gi. 2. Tnh xc thc ca th II T-sa-l-ni-ca da trn nhng cn c: a. Polycarp, Ignatius, v Justin xc nhn th; b. Kinh in ca phi Marcion c bao gm th; c. Mnh Muratorian lit k th; d. Irenaeus k tn v trch dn th; e. T vng, vn phong v thn hc theo phong cch ca Phao-l ging nh I T-sa-l-ni-ca. C. So snh hai th 1. Hai th rt ging nhau khng ch trong tng nhng c trong cch hnh vn. Nu khng tnh n phn m u v kt lun, th phn cn li ca hai th ging nhau n khong mt phn ba. 2. Ging vn tng qut ca th II T-sa-l-ni-ca lnh lng v hnh thc hn nn c khc bit vi th th nht. Tuy nhin iu ny cng d hiu khi thy nhng hon cnh cm ng c lin h n vic vit l th u tin cn trong l th th hai lin h n nhng nan ny sinh. 105

D. Th t ca hai l th 1. F. W. Manson c trnh by mt gi thuyt cn lu , n da trn nhng ghi ch ca Johannes Weiss. Nhng ghi ch ny cho rng th t ca hai th b o ngc. Nhng l do l: a. C nhng s bt b v kh khn qu ln trong II T-sa-l-ni-ca, nhng trong th I T-sa-lni-ca th chng l qu kh; b. Trong II T-sa-l-ni-ca, nhng rc ri bn trong c ni n nh l mi bc l nn tc gi ca th cng ch mi va bit. Trong khi trong th I T-sa-l-ni-ca th nhng tnh hung l quen thuc i vi nhng ai c lin quan; c. Li tuyn b rng nhng tn hu ngi T-sa-l-ni-ca khng cn phi c dy d v thi v k (I T-sa-l-ni-ca 5:1) th rt thch hp, t cho thy h quen thuc vi II T-sal-ni-ca 2; d. Cch dng t Gi y, v vic trong I T-sa-l-ni-ca 4:9, 13; 5:1, th ging nh trong I C-rinh-t 7:1,25; 8:1; 12:1; 16:1,12, l nhng ch m tc gi ang hi m tr li nhng im c nu ra trong l th gi cho ng trc . Manson cho rng nhng hi m c th lin h n nhng cu hi c th ny sinh t trong nhng iu c nu ra trong II T-sa-lni-ca 2. Mt vi gi thuyt c th phn bin l lun ny: a. Nhng vn nn m Phao-l ch trong I T-sa-l-ni-ca cng tng thm v su m hn trong II T-sa-l-ni-ca; b. Trong II T-sa-l-ni-ca c nhng on cp n mt l th Phao-l gi (2:2, 15; 3:17). Nu chng ta gi nh rng l th ny khng phi l I T-sa-l-ni-ca, th chng ta gp phi nan lin quan n mt l th b tht lc. c. S gi nh c nhn l mt phn rt quan trng trong l th th nht th li thiu vng trong l th th hai. y l iu t nhin v l th th hai l tip theo sau l th th nht. d. Ging vn trong nhng l th c v gng p, khng c t nhin nu th t ca hai l th b o ngc. XC NH THI IM CA TH A. Thi im ca nhng l th gi cc tn hu ti thnh ph T-sa-l-ni-ca l mt trong nhng thi im m chng ta bit chc chn nht trong s nhng l th ca Phao-l. N c ghi li rng trong khi Phao-l thnh ph C-rinh-t, ng b bt giam v gii n trc Ga-li-, quan tng trn x A-chai. Mt bn khc trn bia c pht hin ti Delphi tr li cu hi lin quan n Hong Claudius bi chnh quan tng trn Ga-li- ny. Bn bia ny c nh thi im vo nm th mi hai ca thm quyn xt x ca Hong v sau ln xng vng th hai mi su ca ng. Nm th mi hai l t ngy 25 thng ging nm 52 sau Cha n ngy 24 thng ging nm 53 sau Cha. Chng ta khng bit thi im ca ln xng vng th hai mi su ca Hong l khi no, nhng ln th hai mi by l trc ngy 1 thng tm nm 52 sau Cha. Quyt nh ca Claudius b nhim Ga-li- chc hn trong na u ca nm 52 sau Cha. Cc quan tng trn thng nhn nhim s trong u ma h v gi chc v trong mt nm. Do , dng nh Ga-li- bt u nhn nhim s vo u ma h nm 51(Morris, trang 15). B. Vic nh ngy cn c theo nhim s ca quan tng trn khng hon ton gii ta ht mi nan lin quan n thi im ca cc th gi tn hu ti thnh ph T-sa-l-ni-ca. Phao-l thnh ph C-rinh-t trong 18 thng (Cng-v 18:11) nhng vo thi im no ng phi trnh din trc quan tng trn Ga-li- th khng bit. a s cc nh gii kinh nh thi im cho I v II T-sa-l-ni-ca vo nm 50-51 sau Cha C. Cc trnh t thi gian ca nhng l th Phao l vit c trch t cng trnh ca F.F. Bruce v Murry Harris vi mt s thay i nh.

106

Sch 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7-10.

Thi im

Ni vit An-ti-t thuc Sy-ri C-rinh-t C-rinh-t -ph-s Ma-x-oan C-rinh-t

Lin h n sch Cng V 14:28; 15:2 18 :5 19 :20 20 :2 20 :3

Ga-la-ti Nm 48 I T-sa-l-ni-ca Nm 50 II T-sa-l-ni-ca Nm 50 I C-rinh-t Nm 55 II C-rinh-t Nm 56 R-ma Nm 57 Cc Th Tn Trong T C-l-se u nhng nm 60 -ph-s u nhng nm 60 Phi-l-mn u nhng nm 60 Phi-lp Cui nhng nm 62-63 11-13. Hnh Trnh Truyn Gio Th T I Ti-m-th Nm 63 (hay sau nhng trc nm 68) Tt Nm 63 (hay sau nhng trc nm 68) II Ti-m-th Nm 64 (hay sau nhng trc nm 68)

R-ma 28:30-31 Ma-x-oan -ph-s (khng r?) R-ma

NHNG S KIN LIN QUAN N NHNG L TH T-SA-L-NI-CA A. Nhng s kin dn n vic Phao-l vit nhng l th gi tn hu ti T-sa-l-ni-ca th phc tp v an xen vi nhau. C nhng im khc bit c th cn phi lu , c bit l lin quan n hon cnh t nhin v tnh hung cm ng. Phao-l b buc phi ri khi nhng tn hu mi ti T-sa-lni-ca bi v ngi Do thi xi gic m ng m tn, th a thn trong thnh ph gy no lon ti nh ca Gia-sn tm bt Phao-l v nhng ng bn ca ng. Sau khi gii trnh trc quan trn th, Gia-sn cng vi nhng C c Nhn khc b buc phi ng tin m bo c bnh an. Khi Phao-l nghe vic ny, ng bit rng ng phi ra i, ri khi Hi thnh mi thnh lp cn non nt ny. T , Phao-l i n B-r vi Ti-m-th v Si-la. Ti-m-th dng nh li lc u (xem Cng-v 17:10) ri sau mi cng vi Si-la i n A-thn (xem Cng-v 17:15). Trong lc u, s tip n thnh tht ca ngi Do thi ti B-r tht l tt lnh cho Phao-l trong khi phi i din vi s chng i mnh m ca ngi Do thi trc . Tuy nhin, iu ny khng ko di lu. Nhng ngi Do thi t T-sa-l-ni-ca i xung B-r v bt u gy kh khn. Do , Phao-l li phi ra i mt ln na. B. Ln ny, Phao-l n A-thn ni ng gp s tip n lnh nht, khng hng ng. ng tr thnh mt s mi l, khc thng i vi nhng trit gia. Tri nghim ca Phao-l trong x Ma-xoan c im c bit l b bt b v chng i. ng b nh, lt trn v truy ui khi thnh trong m. Nhng hc gi ch giu ng, nhng ngi ngoi o cng vi nhiu ngi ng hng khinh ght ng (xem II C-rinh-t 4:7-11; 6:4-10; 11:23-29). C. Phao-l b buc phi ri khi Hi thnh y trin vng ti T-sa-l-ni-ca vo thi im quan trng. H vn cn non nt trong c tin v ang i din vi nhng s au n v bt b. Phao-l khng th chu thm ni au tinh thn ny. Lo lng v nhng tn hu non tr ny, nn trn ng t B-r n A-thn Phao-l gi Ti-m-th v Si-la v li nhng Hi thnh ngi Ma-x-oan mi thnh lp ny. Ti-m-th n T-sa-l-ni-ca. Nhiu ngi cho rng ng li v lo mc v ti y trong khong su thng n mt nm. Hi thnh rt cn c mt ai dy d, an i v nng h. 107

Chnh Ti-m-th cng ch l mt tn hu mi tin o cha lu. ng tr thnh mt tn hu trong chuyn truyn gio th nht ca Phao-l, nhng ng cng ch mi gia nhp vi Phao-l t khi Phaol n Lt-tr trong chuyn truyn gio th hai. Ti-m-th cn mi m trong chc v nhng Phao-l rt tin cy ng. y l cng tc u tin ca Ti-m-th nh l mt ngi i din chnh thc ca Phao-l. D. Phao-l lm vic ti A-thn mt mnh rt chn nn v suy sp tinh thn bi v khng nhn c tin tc t x Ma-x-oan cng vi ni lo khng ngt cho cc C-c Nhn mi ti . ng c bit lu tm n Hi thnh T-sa-l-ni-ca. C th no mt Hi thnh c thnh lp trong mt thi gian ngn nh vy trong mt hon cnh kh khn nh th li c th tn ti? (Carter, trang 115) Thm vo , ng khng nhn c tin tc no t Ti-m-th v Si-la trong mt thi gian (su thng n mt nm, mc d c mt s ngi cho rng ch khong mt hay hai thng) (Farrar, trang 369). y l tm trng ca Phao-l khi ng n thnh ph C-rinh-t E. Ti thnh ph C-rinh-t c hai iu xy n khch l Phao-l rt nhiu. 1. Khi tng c nhiu ngi thuc v c Cha Tri ti thnh ph C-rinh-t s p ng vi Phc m (Cng-v 18:9-10). 2. Ti-m-th v Si-la n v em theo nhiu tin mng (Cng-v 18:5). Chnh nhng tin tc t Tsa-l-ni-ca m Ti-m-th k li khin Phao-l vit th gi cho h khi ng thnh ph C-rinh-t. Phao-l ang hi m tr li nhng cu hi ca Hi thnh v tn l v nhng vn thc tin khc. F. II T-sa-l-ni-ca c vit khng lu sau I T-sa-l-ni-ca bi v n (th I T-sa-l-ni-ca) khng t c ht nhng iu m Phao-l k vng. ng cn bit thm mt s nan khc ny sinh. Nhiu hc gi tin rng th II T-sa-l-ni-ca c vit khong su thng sau th I T-sa-l-ni-ca. MC CH CA TH A. Cc l th gi nhng tn hu ti thnh ph T-sa-l-ni-ca c ba mc ch: 1. Chia s s vui mng v cm t c Cha Tri ca Phao-l v s tin knh v i sng ging nh ng Christ ca nhng ngi T-sa-l-ni-ca ngay gia s bt b. 2. p tr s ch trch Phao-l v ng c v nhn cch ca ng. 3. Bn lun v s tr li ca Cha. iu chnh yu lc tn th trong s ging dy ca Phao-l to nn hai cu hi trong suy ngh ca cc tn hu T-sa-l-ni-ca: a. iu g xy n cho nhng tn hu qua i trc khi Cha tr li? b. iu g xy n cho nhng tn hu trong hi chng khng chu lm vic v ch ngi ch i s tr li ca Cha. (Barclay, trang 21-22). B. a s nhng im trn c th gii thch c v T-sa-l-ni-ca l mt Hi thnh non tr v y nhit huyt. Do hon cnh nn h khng c o to v rn luyn y . Nhng nan ny cho thy nhng nhng iu c th d on t mt Hi thnh trong hon cnh nh vy: nhng tn hu mi, yu ui, nht nht, v dng, suy tng vin vng v khng c hng i. C. Nguyn do c II T-sa-l-ni-ca l: N n gin ch l mt n thuc th hai cho cng mt cn bnh c thc hin sau khi pht hin rng c mt s triu chng ng ngnh khng thuyn gim sau s cha tr ln u. (Walker, trang 2968) MC LC TI LIU TRCH DN Barclay, William. The Letters and the Revelation. The New Testament quyn th 2. New York: Collins, 1969. 108

Carter, Thomas. Life and Letters of Paul. Nashville: Cokesbury Press, 1921. Farrar, Dean. The Life and Work of St. Paul. New York: Cassell v Company, Limited, 1904. Heard, Richard. An Introduction to the New Testament. New York: Harper v Row Publishers, 1950. Metzger, Bruce Manning. The New Testament: Its Background, Growth and Content. Nashville: Abingdon Press, 1965. Manson, T. W. Studies in the Gospels and Epistles. Philadelphia: Westminster, 1962. Morris, Leon. The First and Second Epistles to the Thessalonians. Grand Rapids: Eerdmans, 1991. Ramsay, W. M. St. Paul the Traveller and Roman Citizen. New York: G. P. Putnams Sons, 1896. Shepard, J. W. The Life and Letters of Paul. Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 1950. Walker, R. H. The International Standard Bible Encyclopedia. Vol. V. N. D. DN A. Cho mng, 1:1 B. Li cu nguyn cm t, 1:2-4 C. Nhng k nim (hi tng) 1:5-2:16 1. S p ng ca tn hu T-sa-l-ni-ca vi s rao ging lc u, 1:5-10 2. S rao ging Phc m ti thnh ph T-sa-l-ni-ca, 2:1-16 a. ng c trong sng ca on truyn gio, 2:1-6a b. S khc t tip tr ca on truyn gio, 2:6b-9 c. Thi khng th ch trch ca on truyn gio, 2:10-12 d. S ip ca on truyn gio t Li ca c Cha Tri, 2:13 e. S bt b, 2:14-16 D. Mi lin h ca Phao-l vi nhng tn hu T-sa-l-ni-ca, 2:17-3:13 1. Lng mong c c quay tr li ca ng, 2:17,18 2. Nim vui ca Phao-l v tn hu T-sa-l-ni-ca, 2:19, 20 3. Cng v ca Ti-m-th, 3:1-5 4. Bo co ca Ti-m-th, 3:6-8 5. S tha lng ca Phao-l, 3:9, 10 6. Li cu nguyn ca Phao-l, 3:11-13 E. S khuyn dy v np sng ca C-c Nhn, 4:1-12 1. Tng qut, 4:1-2 2. Trong sng trong tnh dc, 4:3-8 3. Tnh thng anh em, 4:9-10 4. T mnh kim sng, 4:11-12 F. Nhng vn lin h vi s Cha tr li ln th hai, 4:13-5:11 1. V nhng tn hu qua i trc khi Cha tr li ln th hai, 4:13-18 2. Thi im Cha tr li, 5:1-3 3. Con ci ca ban ngy, 5:4-11 G. Li khuyn dy chung, 5:12-22 H. Kt lun, 5:23-28 * L th ny khng c b cc chc ch chia thnh phn tn l v phn thc hnh nh hu ht nhng l th khc ca Phao-l. Nu p dng theo khun mu chung th s phn tch ca Phao-l v S n ln th 109

hai ca Cha trong 4:17-18 phi l phn thc hnh, ch khng phi l phn tn l. S n ln th hai khng ch l mt gio l c xc nhn, nhng cn l mt np sng ch i s tr li bt c lc no ca Cha.

110

I T-SA-L-NI-CA ON 1
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Li cho thm 1:1 c tin v gng mu ca ngi T-sal-ni-ca 1:2-10 1:1 Gng tt ca h

NKJV
Li cho mng 1:1 T n

NRSV
Li cho mng 1:1

TEV
Li cho mng

NJB
Ngi nhn th

Tnh thng v c tin ca ngi T-sa-l-nica 1:2-10

Li t n v khen ngi 1:2-10

1:2-10

1:2-10

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CC CU 1-10 A. Cu 1 l cu mu trong th t th k th nht. Phao-l bin n tr nn ring bit cho C c Gio bng cch thay th ch Hy lp cho mng bng ch n in pht m tng t (charein vi charis). B. Cc cu 2-10 lm thnh mt li cu nguyn di t n c Cha Tri v nhng tn hu ti T-sal-ni-ca: 1. Cc cu 2-5 m t cng tc chng o ca Phao-l. 2. Cc cu 6-9 tng thut s p ng ca nhng ngi T-sa-l-ni-ca. C. c Cha Tri Ba Ngi c by t trong cu 2-5. Xem ch c bit: c Cha Tri Ba Ngi trong Ga-la-ti 4:4. * Mc d khng c linh cm, vic phn on v cu l cha kha hiu v theo di tng nguyn thy ca tc gi. Mi bn dch hin i u c phn phn on v tm tt on. Mi on c mt ch , 111

mt l tht, mt tng trng tm. Mi bn dch c cch chia on c bit ring ca n c ng li cc ch ny. Khi c mt bn vn, hy t hi chnh mnh l bn dch no gip bn nm c ch qua li chia on v cu ca n. mi on, chng ta phi c Kinh thnh trc v tm cch xc nh cc ch (phn on) ca n, sau so snh s hiu bit ny vi cc bn dch hin i. Ch khi no chng ta hiu c nh ca tc gi nguyn thy bng cch theo di l lun v cch trnh by ca h, th chng ta mi tht s hiu c Kinh thnh. Ch c tc gi nguyn thy c linh cm, ngi c khng c quyn thay i hay b sung vo s ip. Tuy nhin, nhng ngi c Kinh thnh c trch nhim p dng nhng l tht c linh cm ny vo cuc sng hng ngy ca h. Lu rng tt c cc thut ng v nhng ch vit tt u c gii thch r rng trong Ph lc mt, hai, v ba. NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 1:1 1 Phao-l, Sin-vanh v Ti-m-th gi cho Hi-thnh thnh T-sa-l-ni-ca, Hi trong c Cha Tri, l Cha, v trong c Cha Jsus Christ, Cha chng ta: nguyn xin n in v s bnh an ban cho anh em! 1:1 Phao-l Sau-l ngi Tt-s c gi l Phao-l ln u tin trong Cng-v 13:9. Chc hn l a s ngi Do thi ly hng c mt tn Do thi v mt tn Hy lp. Nu ng nh vy, th tn Sau-l l do cha m ng t cho ng, nhng cn ti sao tn Phao-l li thnh lnh xut hin trong Cng-v 13? C th l (1) nhng ngi khc bt u gi ng bng tn ny hay l (2) ng bt u t cp n mnh l nh hay l thp hn. Tn Hy lp, Paulos c ngha l nh. C vi gi thuyt tm cch l gii v ngun gc ca tn Hy lp ca Phao-l: (1) Theo li truyn khu t th k th hai cho rng Phao-l thp, mp, hi u, chn vng king, chn my m v mt li c l l ngun gc ca tn gi ny da theo mt sch khng c k l kinh in (ngoi kinh) xut x t T-sa-l-ni-ca c tn Phao-l v Thekla, hoc l (2) t nhng khc Kinh thnh Phao-l gi chnh mnh l k thp hn nht trong cc thnh bi v ng bt b Hi thnh trong Cng-v 9:1-2 (xem I C-rinh-t 15:9; -ph-s 3:8; I Ti-m-th 1:15). Mt s ngi xem s thp hn ny chnh l ngun gc ca danh hiu Phao-l t chn. Tuy nhin trong th Gala-ti Phao-l nhn mnh s c lp v bnh ng ca ng vi mi hai S ti Gi-ru-sa-lem, do vy quan im ny dng nh kh c th chp nhn (xem II C-rinh-t 11:5; 12:11; 15:10). Nn : Phao-l khng cp chc S ca mnh trong phn gii thiu gi n Hi thnh ngi T-sa-l-ni-ca. Trong s cc Hi thnh ca Phao-l, th Hi thnh T-sa-l-ni-ca v Hi thnh Phi-lp l hai Hi thnh ng h ng nht. Si-vanh y l tn La-m ca ng. Ging nh Phao-l, ng l mt cng dn La-m (xem Cng-v 16:37). Lu-ca th li lun lun gi ng l Si-la. ng l mt tin tri c n v l mt thnh vin c knh trng ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem ging nh Ba-na-ba (xem Cng-v 15:22,27,32; I Phi-e-r 5:12). ng thay th cho Ba-na-ba lm ngi cng tc vi Phao-l trong chuyn truyn gio th hai v th ba. Ti-m-th ng l ngi tin o ti Lt-tr trong chuyn truyn gio th nht ca Phao-l. Ti-m-th tr thnh mt thnh vin ca on trong chuyn truyn gio th hai ca Phao-l (xem Cng-v 16:1-3) thay th cho Ging (Mc). Xem phn gii thiu mc B. 3 c s miu t y hn. T-sa-l-ni-ca Cng-v 17:1-9 trnh by cuc gp g ca Phao-l vi nhng ngi ny. Hi thnh Ekklesia c ngha l nhng k c gi ra khi. Trong nguyn thy, n c ngha l cuc nhm hp ca thnh ph trong x hi Hy lp (xem Cng-v 19:32). Trong bn Septuagint l bn 112

dch Cu c sang ting Hy lp dng ch ny chuyn ng ch H-b-r qahal c ngha l hi chng. Hi thnh ban u xem chnh mnh l hi chng theo giao c Mt-si-a ca Y-s-ra-n. l Cha, v trong c Cha Jsus Christ, Cha chng ta c Cha Tri v c Cha Gi-xu c kt hp theo cch thc ca c php bi mt gii t xc nhn cho c hai (xem 3:11; II T-sa-l-ni-ca 1:2, 12; 2:16). Cc tc gi Tn c s dng phng cch ny xc nhn thn tnh ca ng Christ v phng din thn hc. Bng mt cch khc, h gn nhng danh hiu v chc nng ca c Gi-h-va trong Cu c cho Gi-xu ngi Na-xa-rt (trong Xut -dp-t K dng ch Cha Lord). CH C BIT: C CHA CHA Cu c gii thiu mt hnh nh quen thuc gn gi ca c Cha Tri l hnh nh ngi Cha: (1) quc gia Do Thi thng c gi l con ca c Gi-h-va (-s 11:1; Ma-la-chi 3:17); (2) ngay c trc trong sch Phc truyn Lut l k hnh nh c Cha Tri l Cha cng c s dng (1:31); trong Phc truyn on 32 Y-s-ra-n c gi l con ci ca Ngi v Cha c gi l Cha ca cc ngi; (4) hnh nh ny cng c nu trong Thi thin 103: 13 v pht trin thm trong Thi thin 68:5 (cha ca k m ci); v (5) hnh nh ny cng rt thng dng trong cc sch tin tri (-sai 1:2; 63:8; Y-s-ra-n l con trai, v c Cha Tri l Cha, 63:16; 64:8; Gi-r-mi 3:4, 19; 31:9). Cha Gi-xu s dng ting A-ram, c ngha l trong nhiu ch khi ch Cha xut hin trong ting Hy lp, Pater, th n din t ch Abba trong ting A-ram (14:36). Nhng t ng nh Ba hay Cha cho thy s thn mt ca Cha Gi-xu vi Cha; Vic Cha by t s thn mt ny cho cc mn thy nhm khuyn khch chng ta cng nn c mi lin h mt thit vi c Cha Cha. T Cha ch c dng cho c Gi-h-va trong Cu c, nhng Cha Gi-xu dng n rt thng v dng nhiu ni. Khi nim ny l mt s mc khi quan trng cho mi lin h mi ca chng ta vi c Cha Tri qua Cha Gi-xu Christ (Ma-thi- 6:9). Cn phi ghi nh rng c Cha Cha l hnh bng ch v gia nh, ch khng phi l th h hay l hin din trc. Khng c mt lc no m c Cha Cha, c Cha Con, v c Thnh Linh li khng hip mt v chung mt bn th. Xem ch c bit: c Cha Tri Ba Ngi trong Ga-la-ti 4:4.

Cha c Cha Tri tit l danh hiu giao c ca Ngi cho Mi-se trong Xut -dp-t K 3:1c Gi-h-va. N l dng NGUYN NHN (CAUSATIVE FORM) ca ng t, th, l. Ngi Do thi khng dm ni Danh thnh v s phm lut ly Danh thnh lm chi trong Mi iu Rn (xem Xut -dp-t K 20:7; Phc-truyn Lut-l K 5:11). Do khi c Kinh Thnh, h thay th bng mt ch khc: Adon c ngha l chng, ch hay l cha. y l nguyn nhn cc bn dch Anh ng chuyn ng ch c Gi-h-va bng ch CHA vit hoa (LORD). Cc tc gi Tn c gi c Cha Gi-xu l Cha (t ch kurios) tt nhin xng nhn thn tnh ca c Cha Gi-xu. S xng nhn ny v sau tr thnh nghi thc bp-tem ca Hi thnh lc ban u, Gi-xu l Cha (xem R-ma 10:9-13; Phi-lp 2:611). Gi-xu Danh hiu ny c ngha l c Gi-h-va gii cu (xem Ma-thi- 1:21), tng ng vi tn Gi-su trong Cu c. Gi-xu xut pht t ch cu ri (hosea) trong ting H-b-r c t lm tip v ng (suffixed) cho danh hiu giao c ca c Cha Tri (c Gi-h-va). ng Christ y l ch c dch t ch ng c Xc Du (mashiach) trong ting H-b-r. Ch ny m ch n vic c c Thnh Linh ban quyn nng v trang b cch c bit thi hnh 113

cng tc do c Gi-h-va sai phi. y l ch H-b-r dng ch ng Mt-si-a l ng c c Cha Tri bit ring, ha ban v ang n (xem Lu-ca 2:11,26; 3:15; 4:41; 9:20; 22:67; 23:2,35,39; 24:26,46). n in Phao-l i li cho thm thng thng charein thnh charis [n in] lm thnh li cho thm dnh ring cho C-c Nhn v cha ng ngha thn hc. n in lun lun i trc s bnh an. bnh an Ch ny mang ngha li cho trong ting H-b-r shalom. Cm t n in v bnh an c th c nh kt hp li li cho mng theo phong tc ca c ngi Hy lp v ngi Do thi. Bn Kinh Thnh King James thm vo sau ch bnh an cm t quen thuc trong nhng th tn ca Phao-l t c Cha Tri,Cha chng ta v c Cha Gi-xu Christ c trong II T-sa-l-ni-ca 1:1. Cm t ny khng xut hin trong cc bn chp tay ting Hy lp ch in B, F, hoc G; nhng n xut hin trong cc bn chp tay v A. Trong bn chp tay D, cm t ny cng c xut hin vi mt cht thay i. Cm t ny c th l ch thch bn l ca cc nh chp kinh ly ra t II T-sa-l-ni-ca 1:1. BN NASB 1:2-10 2 Chng ti hng v anh em t n c Cha Tri, thng nhc n anh em trong khi cu nguyn; 3 v trc mt c Cha Tri, l Cha, chng ti nh mi v cng vic ca c tin anh em, cng lao ca lng yu thng anh em, s bn v s trng cy ca anh em trong c Cha Jsus Christ chng ta; 4 hi anh em c c Cha Tri yu du, chng ti bit anh em l k c la chn. 5 V, o Tin Lnh chng ti rao truyn cho anh em, khng nhng bng li ni thi, li cng bng quyn php, c Thnh Linh v sc mnh ca s tin quyt na. V anh em bit r cch chng ti gia anh em v lng yu thng i vi anh em l th no. 6 Anh em cng bt chc ti v bt chc Cha, ly s vui v ca c Thnh Linh m tip nhn o gia lc nhiu s khn kh, 7 n ni anh em tr nn gng tt cho ht thy tn x Ma-x-oan v x A-chai. 8 V o Cha khng nhng t ni anh em vang ra trong x Max-oan v A-chai thi u, nhng c tin m anh em c trong c Cha Tri n khp mi ni, n ni chng ti khng cn phi ni n na. 9 V, mi ngi u thut li th no anh em tip i chng ti, v th no tr li cng c Cha Tri, b hnh tng ng th c Cha Tri hng sng v chn tht, 10 ng ch i Con Ngi t trn tri, l c Cha Jsus m Ngi khin t k cht sng li, tc l ng gii cu chng ta khi cn thnh n ngy sau.

1:2 Chng ti i t ny m ch Phao-l, Si-la v Ti-m-th (on truyn gio gm nhng tn hu Do thi). Phao-l s dng I T S NHIU (PLURAL PRONOUN) trong I T-sa-l-ni-ca thng xuyn hn nhng th tn khc. t n c Cha Tri y l dng CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE) m ch n mt hnh ng lin tc. Tinh thn t n bc l qua c bc th (xem 2:13; 3:9). Phao-l c mt mi lin h tuyt vi vi Hi thnh ny cng nh Hi thnh ti Phi-lp. Li cu nguyn m u ca Phao-l khng ch l c mun theo phong cch vn ha Hy lp, nhng cn phc tho nhng ch thn hc ca ng.

114

CH C BIT: T N Gii thiu A. y l thi thch hp ca tn hu hng v c Cha Tri: 1. y l ngun gc ca s ca ngi c Cha Tri qua ng Christ ca chng ta. a. II C-rinh-t 2:14 b. II C-rinh-t 9:15 c. C-l-se 3:17 2. y l ng c hu vic ng n, I C-rinh-t 1:4 3. y l ch tip tc trn thin ng a. Khi Huyn 4:9 b. Khi Huyn 7:12 c. Khi Huyn 11:17 4. y l ch tip tc ca cc tn hu a. C-l-se 2:7 b. C-l-se 3:17 c. C-l-se 4:2 II. Ti liu Kinh Thnh A. Cu c 1. Hai t chnh: a. yadah, c ngha l ca ngi b. todah, c ngha l t n. Ch ny thng c dng ch s dng hin ca l (xem II S k 29:31; 33:16) 2. a-vt ch nh nhng ngi L-vi tuyn chn ca ngi v cm t c Cha Tri. iu ny c tip tc duy tr bi Sa-l-mn, -x-chia, v N-h-mi: a. I S k 16:4,7,41 b. I S k 23:30 c. I S k 25:3 d. II S k 5:13 e. II S k 7:6 f. II S k 31:2 g. N-h-mi 11:12 h. N-h-mi 12:24,27,31,38,46 3. Thi-thin l b su tp nhng li ca ngi v cm t ca Y-s-ra-n: a. T n c Gi-h-va v s thnh tn theo giao c ca Ngi (1) Thi-thin 107:8 [ch hesed] (2) Thi-thin 103:1ff (3) Thi-thin 138:2 [ch hesed] b. T n l mt phn trong nghi l ti n th (1) Thi-thin 95:2 (2) Thi-thin 100:4 c. S t n c km theo vi ca l (1) Thi-thin 26:7 (2) Thi-thin 122:4 d. T n v nhng vic lm ca c Gi-h-va (1) Gii cu khi k th (a) Thi-thin 7:17 (b) Thi-thin 18:49 (c) Thi-thin 28:7 I.

115

(2) (3)

(4)

(5)

(6)

(d) Thi-thin 35:18 (e) Thi-thin 44:8 (f) Thi-thin 54:6 (g) Thi-thin 79:13 (h) Thi-thin 118:1,21,29 (i) Thi-thin 138:1 Gii cu khi ngc t (theo ngha hnh bng), Thi-thin 142:7 Gii cu khi ci cht (a) Thi-thin 30:4,12 (b) Thi-thin 86:12-13 (c) -sai 38:18-19 Ngi h k gian c xung v tn cao ngi cng chnh (a) Thi-thin 52:9 (b) Thi-thin 75:1 (c) Thi-thin 92:1 (d) Thi-thin 140:13 Ngi tha th (a) Thi-thin 30:4 (b) -sai 12:1 Ngi tip tr cho dn s Ngi (a) Thi-thin 106:1ff (b) Thi-thin 111:1 (c) Thi-thin 136:1,26 (d) Thi-thin 145:10 (e) Gi-r-mi 33:11

B. Tn c 1. Nhng ch chnh c dng cm t, t n (theo mt s trch dn) a. euchariste (xem I C-rinh-t 1:4,14; 10:30; 11:24; 14:17,18; C-l-se 1:3,12; 3:17) b. eucharistos (xem C-l-se 3:15) c. eucharistia (xem I C-rinh-t 14:16; II C-rinh-t 4:15; 9:11,12; C-l-se 2:7; 4:2) d. charis (xem I C-rinh-t 15:57; II C-rinh-t 2:14; 8:16; 9:15; I Phi-e-r 2:19) 2. Gng mu ca c Cha Gi-xu a. Ngi t n v thc n: (1) Lu-ca 22:17,19 ( I C-rinh-t 11:24) (2) Ging 6:11,23 b. Ngi cm t cho li cu xin c tr li, Ging 11:41 3. Nhng gng mu khc v s t n a. V ng Christ l qu tng t c Cha Tri, II C-rinh-t 9:15 b. V thc n (1) Cng-v 27:35 (2) R-ma 14:6 (3) I C-rinh-t 10:30; 11:24 (4) I Ti-m-th 4:3-4 c. V s cha lnh, Lu-ca 17:16 d. V s bnh an, Cng-v 24:2-3 e. c gii cu khi nguy him (1) Cng-v 27:35 (2) Cng-v 28:15 f. Trong mi hon cnh, Phi-lp 4:6

116

g. Cho mi ngi, c bit l cc trng lo, I Ti-m-th 2:1 4. Nhng kha cnh khc ca s t n a. N l mun ca c Cha Tri dnh cho mi tn hu, I T-sa-l-ni-ca 5:18 b. N l du hiu ca i sng c y dy c Thnh Linh, -ph-s 5:20 c. B qua s t n l ti (1) Lu-ca 17:16 (2) R-ma 1:21 d. N l thuc gii c dnh cho ti li, -ph-s 5:4 5. S t n ca Phao-l a. Li t n Cha v phc lnh trn Hi thnh (1) V s cng b Phc m (a) R-ma 1:8 (b) C-l-se 1:3-4 (c) -ph-s 1:15-16 (d) I T-sa-l-ni-ca 1:2 (2) V s ban pht n in (a) I C-rinh-t 1:4 (b) II C-rinh-t 1:11; 4:15 (3) V s tip nhn Phc m, I T-sa-l-ni-ca 2:13 (4) V mi thng cng trong vic truyn b Phc m, Phi-lp 1:3-5 (5) V s tng trng trong n in, II T-sa-l-ni-ca 1:3 (6) V s hiu bit vic c la chn, II T-sa-l-ni-ca 2:13 (7) V nhng phc lnh thing ling, C-l-se 1:12; 3:15 (8) V vic t nguyn ban cho, II C-rinh-t 9:11-12 (9) V nim vui vi nhng tn hu mi, I T-sa-l-ni-ca 3:9 b. Li t n c nhn (1) c l mt tn hu, C-l-se 1:12 (2) c gii cu khi xing xch ca ti li, R-ma 7:25; II C-rinh-t 2:14 (3) V cng lao hy sinh ca nhng tn hu khc, R-ma 16:4; II C-rinh-t 8:16 (4) V mt s vic khng xy ra, I C-rinh-t 1:14 (5) V n t thing ling c nhn, I C-rinh-t 14:18 (6) V s tng trng tm linh ca nhng bn hu, Phi-l-mn 4-5 (7) V sc mnh thuc th hu vic, I Ti-m-th 1:12 III. Kt lun A. T n l s p ng chnh ng ca chng ta vi c Cha Tri khi chng ta c cu. N by t ra khng ch bng li ni nhng cn qua li sng cm t. B. T n trong mi s l mc ch ca i sng trng thnh trong s chm sc ca c Cha Tri (xem I T-sa-l-ni-ca 5:13-18). C. T n l ch lp i lp li trong c Cu c v Tn c. N c phi l ch ch i sng bn khng?

nhc n anh em y l NG TNH T TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE) m ch mt quyt nh c ch ch ca Phao-l tip tc cu nguyn. Cu trc c php li cu nguyn ca Phao-l c th c thy qua ba mnh ph: (1) gy s ch (cu 2); (2) lin tc gi trong tm tr (cu 3); v (3) nhn bit (cu 4).

117

CH C BIT: S CU THAY I. Gii thiu A. S cu nguyn l quan trng v c Cha Gi-xu lm gng 1. Li cu nguyn ring, Mc 1:35; Lu-ca 3:21; 6:12; 9:29; 22:29-46 2. Dp sch n th, Ma-thi- 21:13; Mc 11:17; Lu-ca 19:46 3. Li cu nguyn mu, Ma-thi- 6:5-13; Lu-ca 11:2-4 B. Cu nguyn l thc hin hnh ng thy c v nim tin chng ta ni mt c Cha Tri hay chm sc, quan tm n c nhn, ng ang hin din, sn sng v c th hnh ng thay cho chng ta v nhng ngi khc C. c Cha Tri ch thn t gii hn chnh Ngi p li li cu nguyn ca con ci Ngi trong nhiu lnh vc (Gia-c 4:2) D. Mc ch chnh yu ca s cu nguyn l tng giao v dnh th gi vi Ba Ngi c Cha Tri. E. Tm bao qut ca s cu nguyn l bt c iu g, bt c ai c lin quan n ngi tin Cha. Chng ta c th cu nguyn mt ln, ri tin, hay l cu nguyn nhiu ln lp i lp li khi t tng v s lo u li n. F. S cu nguyn bao gm mt s yu t sau: 1. Ngi khen v chc tng Ba Ngi c Cha Tri 2. Cm t Cha v s hin din, mi tng giao v s chu cp ca Ngi 3. Xng ti, trong qu kh v hin ti 4. Cu xin nhng nhu cu hay nhng mong c chng ta cm bit c 5. Cu thay dng ln nhng nhu cu ca ngi khc trc mt Cha G. S cu thay l mt huyn nhim. c Cha Tri yu thng ngi m chng ta cu thay cn hn c chng ta, th nhng s cu thay ca chng ta li thng em n s thay i, s p ng, hay nhu cu khng nhng trong chnh chng ta, m cng em n trong h na. II. Cc d liu trong Kinh thnh A. Cu c 1. Nhng v d v s cu thay: a. p-ra-ham ni xin cho S-m, Sng-th-k 18:22 v tip sau b. Mi-se cu nguyn cho dn Y-s-ra-n (1) Xut -dp-t k 5:22-23 (2) Xut -dp-t k 32:31 v tip sau (3) Phc truyn 5:5 (4) Phc truyn 9:18, 25 v tip sau c. Sa-mu-n cu nguyn cho Y-s-ra-n: (1) I Sa-mu-n 7:5-6, 8-9 (2) I Sa-mu-n 12:16-23 (3) I Sa-mu-n 15:11 d. a-vt cu nguyn cho con, II Sa-mu-n 12:16-18 2. c Cha Tri tm kim nhng ngi cu thay, -sai 59:16 3. Ti li bit c nhng khng xng ra hay thi khng n nn nh hng n s cu nguyn a. Thi thin 66:1 b. Chm ngn 28:9 c. -sai 59:1-2; 64:7 B. Tn c 1. Cng tc cu thay ca c Cha Con v c Thnh Linh:

118

III.

a. c Cha Gi-su (1) R-ma 8:34 (2) H-b-r 7:25 (3) I Ging 2:1 b. c Thnh Linh, R-ma 8:26-27 2. Mc v cu thay ca Phao-l a. Cu thay cho ngi Do Thi (1) R-ma 9:1 v tip sau (2) R-ma 10:1 b. Cu thay cho cc Hi thnh (1) R-ma 1:9 (2) -ph-s 1:16 (3) Phi-lp 1:3-4, 9 (4) C-l-se 1:3, 9 (5) I T-sa-l-ni-ca 1:2-3 (6) II T-sa-l-ni-ca 1:11 (7) II Ti-m-th 1:3 (8) Phi-lp 4 c. Phao-l xin cc Hi thnh cu nguyn cho ng (1) R-ma 15:30 (2) II C-rinh-t 1:11 (3) -ph-s 6:19 (4) C-l-se 4:3 (5) I T-sa-l-ni-ca 5:25 (6) II T-sa-l-ni-ca 3:1 3. Mc v cu thay ca Hi thnh: a. Cu thay cho nhau: (1) -ph-s 6:18 (2) I Ti-m-th 2:1 (3) Gia-c 5:16 b. Cu nguyn cho cc thnh phn c bit: (1) Cho k th, Ma-thi- 5:44 (2) Cho nhng ngi lm cng vic Cha, H-b-r 13:18 (3) Cho nh cm quyn, I Ti-m-th 2:2 (4) Cho ngi bnh, Gia-c 5:13-16 (5) Cho nhng ngi sa ng, I Ging 5:16 c. Cu nguyn cho mi ngi, I Ti-m-th 2:1 Cn tr nhng li cu nguyn c nhm: A. Mi lin h ca ngi tin Cha vi Cha v vi c Thnh Linh 1. trong Ngi, Ging 15:7 2. Trong danh Ngi, Ging 14:13,14; 15:16; 16:23-24 3. Trong c Thnh Linh, -ph-s 6:18; Giu-e 20 4. Theo ch ca c Cha Tri, Ma-thi- 6:10; I Ging 3:22; 5:14-15 B. ng c ca ngi cu nguyn 1. Khng giao ng, Ma-thi- 21:22; Gia-c 1:6-7 2. Khim nhng v n nn, Lu-ca 18:9-14 3. Cu xin sai lm, Gia-c 4:3 4. ch k, Gia-c 4:2-3

119

IV.

C. Cc kha cnh khc trong i sng ngi cu nguyn 1. Trung kin a. Lu-ca 18:1-8 b. C-l-se 4:2 c. Gia-c 5:16 2. C cu xin a. Ma-thi- 7:7-8 b. Lu-ca 11:5-13 c. Gia-c 1:5 3. Xch mch trong gia nh, I Phi-e-r 3:7 4. c gii phng khi ti li bit c a. Thi thin 66:18 b. Chm ngn 28:9 c. -sai 59:1-2 d. -sai 64:7 Kt lun thn hc: A. Qu l mt c n! Qu l mt c hi! Tht l mt nhim v v mt trch nhim! B. c Cha Gi-xu l gng mu cho chng ta. Cha Thnh Linh l ngi hng dn chng ta. c Cha Cha ang mong i chng ta. C. N c th thay i bn, gia nh bn, bn b ca bn v th gii.

1:3 nh mi y l NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE). Chi tit ny by t s quan tm mnh m, lin tc ca Phao-l i vi nhng tn hu ny. ng thng ngh n v cm t c Cha Tri v h NASB, NRSV cng vic ca c tin anh em, cng lao ca lng yu thng anh em, s bn v s trng cy ca anh em NKJV vic lm ca c tin anh em, cng vic ca lng yu thng anh em, s nhn ni trng cy ca anh em TEV anh em thc hnh c tin nh th no, v tnh yu thng m anh em lm vic nhc nhn ra sao v nim hy vng ca anh em trong c Cha Gi-su Christ vng vng nh th no JB c tin anh em by t trong vic lm, hnh ng v tnh thng, v bn trong hy vng Mi cm t trong s ba cm t trn l cu trc ng php qu quyt rng vic lm c sinh ra bi c tin, cng lao c sinh ra bi lng yu thng, v s kin nhn c pht sinh t hy vng. Tm im cho vic nhc n l nhng tn hu trung tn hnh ng. c tin lun lun l s p ng li nhng vic lm khi u t c Cha Tri. Nhng c im ny to thnh nn tng cn bn cho s t n c Cha Tri ca Phao-l. Trong -ph-s 2:8-10, n in v c tin lin h vi vic lm. Ba t ny (c tin, hy vng, v tnh thng) thng c lin kt vi nhau trong Tn c (xem R-ma 5:2-5; I C-rinh-t 13:13; Ga-la-ti 5:5-6; C-l-se 1:4-5; I T-sa-l-ni-ca 5:8; H-b-r 6:10-12; 10:22-24; I Phi-e-r 1:2122). Th t th thng li khc bit. c tin, trong vn mch ti y, khng m ch n gio l (xem Giu-e 3 & 20), nhng l ch v s tin cy c nhn (xem cu 8). cng lao Cng lao l mt ch c tnh cht mnh m. C c Gio ch ng ch khng th ng (xem I C-rinh-t 15:58).

120

 bn y cng khng phi l mt khi nim th ng, nhng l ch ng, tnh nguyn, kin tr chu ng i din vi nhng th thch (xem Lu-ca 21:19; R-ma 5:3-4). Ch ny c ngha l nhn bit mt nhu cu v sau tnh nguyn gip chia x p ng nhu cu cho n khi no vn cn cn (xem II Tsa-l-ni-ca 1:4). hy vngtrong s hin din ca Cha chng ta Chi tit ny cp n parousia s n ln th hai l ch chnh ca l th ny (xem 1:10; 3:13; 4:13-5:11; 5:32; II T-sa-l-ni-ca 1:7,10). Nn lu mi chng u kt thc vi s bn lun v ch ny. Hy vng khng c hm nghi ng c th hay c l nh trong Anh ng, nhng ch s trng i mt s kin khng r v yu t thi gian. Xem ch c bit: Hy vng trong Ga-la-ti 5:5. 1:4 bit y l NG TNH T (PARTICIPLES) th ba lin h vi li cu nguyn ca Phao-l trong cu 2. c c Cha Tri yu du Trong ngha en, cm t ny l nhng ngi thnh c yu mn, y l cm t NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE) m theo ngha thn hc th c lin kt vi s c la chn ca cc tn hu (xem -ph-s 1:4-5). Cm t ny qu quyt rng cc tn hu vn tip tc trong a v l ngi c yu mn. Tc nhn ca tnh yu thng chnh l c Cha Tri. Tnh t c yu mn (agaptos) thng c s dng ch tnh thng ca c Cha Tri dnh cho c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 3:17; 12:18; 17:5; -ph-s 1:6). Tnh t ny dn dn c dng ch ngi tin cy Ngi bng c tin v hin ang c c Cha Cha yu thng (xem R-ma 1:7; C-l-se 3:12; II T-sa-l-ni-ca 2:13). NASB anh em l s tuyn chn ca Ngi NKJV s tuyn chn anh em bi Cha NRSV rng Ngi chn anh em TEV Cha chn anh em JB rng anh em c chn D rng trong cm t ny khng xut hin ng t (ch c cm danh t s chn la ca anh em) nhng tc nhn ca hnh ng l c Cha Tri c th hin dng TH NG (PASSIVE VOICE) trong ng t trc m c Cha Tri c cp c th. y l cch xc nh v phng din thn hc s thit yu phi c tnh yu khi u v s la chn ca c Cha Tri (xem Ging 6:44,65). S chn la ca c Cha Tri c xc nhn bi nhng vic lm quyn nng ca Ngi by t trong cu 5.

CH C BIT: S LA CHN S la chn l mt tn l tuyt diu. Tuy nhin, n khng thc y hng v s thin v, nhng hng n vic tr thnh mt knh dn, mt cng c hay phng tin em s cu ri n cho ngi khc. Trong Cu c t ng ny ch yu c dng ch s phc v nhng trong Tn c n c dng ch yu cho s cu ri dn n s phc v. Kinh thnh cha bao gi ha gii iu dng nh mu thun gia quyn ti thng ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi, nhng Kinh thnh u khng nh c hai iu ny. Mt v d r rng v s cng thng trong Kinh thnh l trong R-ma 9 v quyn la chn ti thng ca c Cha Tri v R-ma 10 v s p ng thch hp ca con ngi (10:11,13). Cha kha gii quyt cng thng thn hc ny c th c tm thy trong -ph-s 1:4. Cha Gixu l ngi c c Cha Tri chn v c nhn loi u c tim nng c chn qua Ngi (Karl Barth). Cha Gi-xu l cu tr li chp nhn ca c Cha Tri cho nhu cu thit yu ca con

121

ngi sa ng (Karl Barth). -ph-s 1:4 cng gip lm r vn ny bng cch khng nh rng mc ch ca s tin nh khng ch l thin ng, nhng l s thnh khit (s ging vi ng Christ). Chng ta thng b cun ht bi nhng ch li ca Phc m m l i nhng trch nhim t chnh Phc m. S ku gi (la chn) ca c Cha Tri l cho lc ny cng nh cho ci i i. Cc tn l tham d vo mi lin h vi cc l tht khc, ch khng phi l nhng l tht n c khng lin h vi nhau. Mt hnh nh kh l th l s so snh gia mt dy ngn h v mt v sao. c Cha Tri trnh by l tht theo cch thc ng phng, ch khng phi Ty phng. Chng ta khng c ly i s cng thng gy ra bi nhng cp bin chng (i ngc) v l tht mang tnh tn l (Mt c Cha Tri siu vt ngc li vi mt c Cha Tri ni ti. Vi th d: S cu ri chc chn i nghch li s bn , Cha Gi-xu ngang bng vi c Cha Cha ngc li vi Cha Gi-xu phc tng c Cha Cha, s t do ca C c nhn i nghch li vi trch nhim ca C c nhn b rng buc trong giao cvn vn). Khi nim thn hc v s giao c lm thng nht quyn ch t ca c Cha Tri (l ng lun khi u v hoch nh) vi s p ng bt buc phi c lc ban u, tip tc n nn, c tin ca con ngi (Mc 1:15; Cng-v 3:16, 19;20:21). Nn cn thn khi dng Kinh thnh chng minh ch mt mt ca nghch l ny m xem thng mt cn li. Nn thn trng khi bn ch cng nhn nhng tn l hoc h thng thn hc m bn a thch !

1:5 NASB, NKJV khng nhng bng li ni thi NRSV n cho anh em khng ch trong li ni thi TEV khng ch bng li ni thi JB n n cho anh em khng ch nh li ni Khng ch l mt khi nim tru tng, Phc m thay i i sng ca nhng tn hu (xem R-ma 1:16; Gia-c 2:14-26). iu ny vn ng cho s rao ging Phc m ngy nay. Khng ch l gio l chnh xc, s thnh khit cn l mc tiu (xem R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19; -ph-s 1:4). Phc m l (1) mt ngi cho n, (2) l tht v con ngi tin nhn, v (3) l i sng bt chc theo con ngi . C ba im u quan trng. trong quyn nng v trong c Thnh Linh C ba im lin h vi nhau chng nhn s la chn ca c Cha Tri: 1. Phc m n trong li phn 2. Phc m n trong quyn nng 3. Phc m n qua c Thnh Linh iu ny m ch n (1) iu xy n cch c nhn cho nhng tn hu T-sa-l-ni-ca hay l (2) vic c Cha Tri thi hnh qua Phao-l (xem R-ma 8:15-16). c nhiu s chng nhn mnh m cho l tht v quyn nng thing ling ca Phc m qua s rao ging v dy d ca Phao-l. vi y tin quyt Chi tit ny c th m ch n s rao ging ca Phao-l hay l s p ng li Phc m ca tn hu ti T-sa-l-ni-ca. V anh em bit r cch chng ti gia anh em l th no Phao-l ang so snh s khc bit gia cch on truyn gio v ng lm vic gia vng nhng tn hu ti T-sa-l-ni-ca (xem 2:10) vi nhng ngi c cp trong 2:3-6. Lu s khc bit trong chng 2:

122

Phao-l gia nhiu chng i Khng sai lm Khng c s bt khit Khng la gt Khng ly lng ngi Khng nnh ht Khng c tham lam Khng tm s vinh hin Du dng nh ngi m C tnh cm thng mn su m Rao truyn Phc m

Nhng ngi khc sai lm khng tinh sch La gt Ly lng con ngi Dng li xu nnh Tham lam Tm kim vinh hin

Phao-l ang m t cc gio s gi cng vi nhng k ph ri gia vng nhng ngi Do thi (xem v d Cng-v 17:5). 1:6 Anh em cng y l s nhn mnh tng phn vi i t chng ti trong cu 2-5. NASB, NRSV Anh em cng bt chc ti v bt chc Cha NKJV v anh em tr thnh ngi tin theo chng ti v Cha TEV Anh em bt chc chng ti v Cha JB v anh em b dn n tr thnh ngi bt chc chng ti v Cha Ch ngi bt chc n t Anh ng c ngha l nhi li, lp li (xem khi nim v ch Hy lp trong I T-sa-l-ni-ca 1:6; 2:14; II T-sa-l-ni-ca 3:7,9; I C-rinh-t 4:16; 11:1; Ga-la-ti 4:12; Phi-lp 3:17; 4:9). Tr nn ging nh ng Christ l mc ch ca c Cha Tri cho mi tn hu (xem R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19; -ph-s 1:4). Hnh nh ca c Cha Tri trong nhn loi c phc hi (xem L-vi K 11:44; 19:2; Ma-thi- 5:48; -ph-s 1:4; 5:1). NASB, NKJV tip nhn li NRSV anh em tip nhn li TEV anh em tip nhn s ip JB anh em nhn ly Phc m Ch ny c hm tip n nh khch mi (xem Ma-thi- 10: 40-41; 18:5) hay l tip nhn mt s ip (xem II C-rinh-t 11:4; Gia-c 1:21). y l dng NG TNH T TRUNG CP(bin cch) TH BT NH (AORIST MIDDLE (deponent) PARTICIPLE). Con ngi cn phi p ng li tnh yu ca c Cha Tri c ban cho qua cng tc m ng Christ hon tt bng s n nn v c tin (xem Mc 1:15; Ging 1:12, 3:16; Cng-v 20:21; R-ma 10:9-13). S cu ri va l mt s ip (l tht tn l) va l mt con ngi (tip xc ni i sng ny). Chng ta tip nhn s ip Phc m v tr nn bn hu vi c Cha Gi-xu. Chng ta cn phi hon ton tin cy c hai. iu ny kt qu trong mt i sng mi, tin knh v thnh khit. NASB gia nhiu hon nn NKJV gia nhiu au kh NRSV d cho b bt b TEV d cho anh em chu nhiu au kh JB s chng i ln xung quanh anh em Ngha en ch ny l p bc (xem Ging 16:33; Cng-v 14:22; II T-sa-l-ni-ca 1:4,6). Tr nn mt C-c Nhn khng m bo trnh khi cng thng, nhng hon ton ngc li (xem Ging 15:18123

19; R-ma 8:17; I Phi-e-r 3:13-17; 4:12-19). Cng-v 17 m t mt s nhng bt b m Phao-l (xem II C-rinh-t 4:7-12; 6:3-10; 11:23-28) v Hi thnh ny tri nghim. vi s vui mng ca c Thnh Linh Nim vui ny c ban cho bi c Thnh Linh th tht hon ton v trn vn n ni n vn hin din m ng vng gia nhng ni au v s bt b ln. y l nim vui khng b chi phi bi hon cnh (xem R-ma 5:2-5; II C-rinh-t 7:4; I Phi-e-r 4:13). 1:7 anh em tr thnh gng cho tt c tn hu Trong mt phng din no , th y l cch ni cng iu, nhng trong nhng ni khc th rt st theo ngha en. Nim vui v s bn ca nhng tn hu T-sa-l-ni-ca di s th thch h tr thm vo vic nng ln dnh cho nhng tn hu khc. Cng nh th, s khn kh ca Gip, cc tin tri (xem Ma-thi- 5:10,12), ng Mt-si-a, v cc S- nh hng n nhng tn hu v sau. Thng thng, nhng li chng quyn nng nht ca tn hu l trong giai on th thch, au n v bt b. trong x Ma-x-oan v x A-chai y l nhng tnh R-ma. A-chai c xc nh v tr trong nc Hy-Lp ngy nay. Ma-x-oan l mt tiu bang ca Hy-Lp d c lin h v vn ha v kinh t nhng c lp v chnh tr. 1:8 vang ra Trong ngha en, ch ny c ngha l thi kn hay l ting sm vang rn. Ch ny c dng CH NH TH NG TH HON THNH (PERFECT PASSIVE INDICATIVE) m ch rng bi nim vui ca h gia cn th thch th Phc m c n ra v vn tip tc vang ra. Chng ta c ch echo trong Anh ng t ch Hy lp ny. Cc cu 8-10 gp thnh ch mt cu trong nguyn ng ting Hy lp. n khp mi ni y l n d phng i (hyperbole) tng t ging nh trong cu 2 (xem Rma 1:8). Kinh thnh l quyn sch ng phng thng hay s dng ngn ng tng hnh. Do , chng ta cn phi cn thn vi cch gii thch theo ngha en ca ty phng. NASB n ni chng ti khng cn phi ni n na NKJV n ni chng ti khng cn phi ni n na NRSV n ni chng ti khng cn phi ni n na TEV khng c g chng ti cn phi ni JB Chng ti khng cn phi ni vi ngi khc v iu y l mt cm t ti ngha, nhiu bn dch thm c tin t mnh trc . Cm t ny khng hn phi c ngha l cc tn hu hiu tt c mi iu v gio l C c Gio hay l cp v s khn kh ca h. Nhng i sng ca h chng t Phc m tht s m r trong lng v tm tr ca h. c Thnh Linh s gii by nhng iu cn bn ca Phc m cho mi tm lng tip nhn. 1:9 tr li cng c Cha Tri, b hnh tng iu ny m ch n s n nn ca h khi s th hnh tng. Phc m l c s tiu cc v tch cc, n nn v c tin (xem Mc 1:15; Cng-v 3:16, 19; 20:21). C c s xoay khi v s quay li vi. ng th Trong ngha en, ch ny c ngha l nh mt n l. y l dng NGUYN TH TH HIN TI (PRESENT INFINITIVE). H xoay khi (TH BT NH (AORIST) mang hm qu kh) hnh tng v tip tc hu vic c Cha Tri Chn Tht, Hng Sng (xem R-ma 6:1-11). iu ny m t c Cha Tri nh v vua v nhng ngi theo Ngi nh nhng y t. Theo ngha ny chng ta l nhng y t, nhng theo mt ngha khc chng ta l con ci ca c Cha Tri. c Cha Tri hng sng v chn tht Ti y nhc li danh hiu giao c ca c Cha Tri, c Gi-h-va (xem Xut -dp-t K 3:14). Danh hiu ny n t dng NGUYN NHN 124

(CAUSATIVE) ca ng t th, l trong ting H-b-r. Ch Gi-h-va mi tht s l c Cha Tri duy nht, sng ng v hng hu. y l nn tng Kinh Thnh ca thuyt c thn (xem Phc-truyn Lut-l K 4:35,39; 6:4; -sai 45:5,6,18,21-22; 47:8,10). 1:10 ng ch i Con Ngi t trn tri y li l mt dng NGUYN TH TH HIN TI (PRESENT INFINITIVE). H tip tc hu vic (xem cu 9) c Cha Tri v ch i s tr li ca ng Christ. Phao-l tip tc nhn mnh v s n ln th hai nh l ch thn hc chnh ca th. Mi chng u kt thc vi ch ny (xem 1:10; 2:19; 3:13; 4:13-18; 5:23). l c Cha Jsus m Ngi khin t k cht sng li y l s xc nhn c Cha Cha chp thun ci cht thay th ca c Cha Con (xem I C-rinh-t 15). C ba thn v ca c Cha Tri Ba Ngi u hnh ng trong s phc sinh ca ng Christ: c Cha ChaCng-v 2:24; 3:15; 4:10; 5:30; 10:40; 13:30, 33, 34, 37; 17:31; c Thnh LinhR-ma 8:11 v c Cha ConGing 2:19-22; 10:17-18. Xem ch c bit: c Cha Tri Ba Ngi trong Ga-la-ti 4:4. gii cu chng ta y l dng NG TNH T TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) PARTICIPLE) m ch n vic c Cha Gi-xu tip tc hnh ng v c chng ta. S c thng l tip din (xem R-ma 8:31-39). Ngi lin tc cu thay cho chng ta (xem I Ging 2:1; H-b-r 7:25; 9:24). khi cn thnh n ngy sau. i vi mt s ngi, s n ln th hai ca c Cha Gi-xu l nim hy vng ln ca h, nhng vi nhng ngi khc th li l s h mt i i. Nhng tn hu s tri nghim s bt b v p bc ca ngi Do thi v nhng ngi ngoi o, nhng h s khng bao gi phi gnh chu cn gin ca c Cha Tri (xem 5:9). Cn gin ca c Cha Tri ang n (NG TNH T TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE [deponent] PARTICIPLE)) trn nhng ai khc t ng Christ (xem I T-sa-l-ni-ca 2:16; Ma-thi- 25; R-ma 1-2). Ch cn gin phi c hiu theo cch thc tng t nh loi ngi cng nh cm t tnh thng ca c Cha Tri. Phn kt thc mi chng trong I T-sa-l-ni-ca u m ch S n ln th hai rt r rng (xem 1:10; 2:19; 3:13; 4:13-18; 5:23). Cc tc gi Tn c xem thi gian v lch s theo th gii quan v ngy on xt v ban thng sp n. C Tn c l v lai th hc (tn th lun) (xem How to Read the Bible For All Its Worth ca Fee v Stuart, trang 131-134). CH C BIT: S HON NN Cn c mt s phn bit v thn hc gia cch Phao-l dng t ng ny (thlipsis)v cch ca Ging: 1. Cch s dng ca Phao-l (cng phn nh cch ca Cha Gi-xu): a. Cc nan , s chu kh, iu c c mt trong th gii sa ng: (1) Ma-thi- 13:21 (2) R-ma 5:3 (3) I C-rinh-t 7:28 (4) II C-rinh-t 7:4 (5) -ph-s 3:13 b. Cc nan , s chu kh, iu c gy ra bi nhng ngi khng tin Cha: (1) R-ma 5:3; 8:35; 12:12 (2) II C-rinh-t 1:4,8; 6:4; 7:4; 8:2,13 (3) -ph-s 3:13 (4) Phi-lp 4:14

125

(5) I T-sa-l-ni-ca 1:6 (6) II T-sa-l-ni-ca 1:4 c. Cc nan , s chu kh, iu c trong thi k cui cng (1) Ma-thi- 24:21,29 (2) Mc 13:19,24 (3) II T-sa-l-ni-ca 1:6 2. Cch s dng ca Ging: a. Ging c mt s phn bit r rng gia thlipsis v orge hay thumos (cn thnh n) trong Khi huyn. Thlipsis l iu nhng ngi khng tin Cha gy cho cc tn nhn v orge l iu Cha lm i vi nhng ngi khng tin Ngi. (1) Thlipsis, Khi huyn 1:9; 2:9-10, 22; 7:14 (2) Orge- Khi huyn 6:16-17; 11:18; 16:19; 19:15 (3) Thumos- Khi huyn 12:12; 14:8, 10,19; 15:2,7; 16:1; 18:3 b. Ging cng dng t ng ny trong Phc m Ging phn nh cc vn nn ngi tin Cha gp phi trong mi thi k- Ging 16:33. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. 5. Ti sao Phao-l khng khng nh chc S ca mnh trong th ny? C im quan trng no trong cu 1? Ti sao c tin, hy vng v tnh thng thng c nhc n chung vi nhau trong Tn c? S la chn lin kt vi hnh ng ca nhng tn hu nh th no? Ti sao cc C-c Nhn chu kh? S n ln th hai cp n vi vn chu kh nh th no?

126

I T-SA-L-NI-CA ON 2
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Chc v ca Phao-l T-sa-l-ni-ca 2:1-12

NKJV
T cch ca Phao-l 2:1-12

NRSV
Cch sng v cng vic ca Phao-l 2:1-8 2:9-12

TEV
Cng tc ca Phaol ti T-sa-l-ni-ca 2:1-9 2:10-12

NJB
Gng mu ca Phao-l ti T-sa-l-ni-ca 2:1 2:2-6 2:7-12

S bin i ca h

c tin v s kin nhn ca tn hu T-sa-l-nica 2:13-16 Lng yu mn ca Phao-l dnh cho cc tn hu T-sa-l-ni-ca (2:17-3:13) 2:13-16 Lng mong c ca Phao-l thm ving h mt ln na (2:17-3:13) 2:17-20 2:17-20 2:13-16 S lo lng ca Phao-l

2:13-16 Lng mong c ca Phao-l thm ving Hi thnh mt ln n a (2:17-3:13) 2:17-20

2:13-16 Mong mi c gp h

2:17-20

2:17-20

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CC CU 1-13 A. Chng ny cho thy s chng i ngy cng tng thm ca ngi Do Thi vi Hi thnh ti Tsa-l-ni-ca (xem Cng-v 17:1-9).

127

B. Chng ny trnh by y v phm cht ca mt ngi mc s chn chnh. Phao-l trnh by nhng tnh cht ny theo ba cp i lp: trc tin l theo phng din tiu cc, ri sau theo phng din tch cc (cu 3-7). Phao-l bnh vc cho s ip, phng cch v ng c ca ng. C. Cc cu 10-12 l tm lc ca cc cu 1-9. D. Chng ny th hin s ln xn gia cc bn dch Anh ng v cch chia cu, on bn vn ting Hy lp gia: 1. Cc cu 6-7. 2. Cc cu 11-12. E. Trong cc cu 14-16, Phao-l c vt ra khi ch bn lun v hon cnh hin ti ca ng ti thnh ph C-rinh-t v tm tt nhng tri nghim u tin ca ng v s chng i ca ngi Do Thi. Cc cu ny l nhng nhn nh tiu cc nht ca Phao-l v ngi Do thi (ngoi tr trong R-ma 9-11). NGHIN CU T NG BN NASB 2:1-12 1 Hi anh em, chnh anh em bit r rng chng ti n ni anh em, y chng phi l v ch u; 2 nhng sau khi b au n v s nhc ti thnh Phi-lp, nh anh em bit, th chng ti trng cy c Cha Tri, c rao truyn o Tin Lnh ca c Cha Tri cch dn d gia cn i chin. 3 V s ging o ca chng ti chng phi bi s sai lm, hoc khng thanh sch, cng chng dng iu gian di. 4 Nhng v c Cha Tri xt chng ti l xng ng giao cho vic ging Tin Lnh, nn chng ti c ni, khng phi p lng loi ngi, nhng p lng c Cha Tri, l ng d xt lng chng ti. 5 V, anh em c bit, chng ti khng h dng nhng li dua nnh, cng khng h bi lng t li m lm, c c Cha Tri chng cho. 6 Du rng chng ti c th bt anh em tn trng chng ti, v l s ca ng Christ, song cng chng cu vinh hin n t loi ngi, hoc t ni anh em, hoc t ni k khc. 7 Nhng chng ti n nhu m gia anh em, nh mt ngi v sn sc chnh con mnh cch du dng vy. 8 Vy, v lng rt yu thng ca chng ti i vi anh em, nn c ao ban cho anh em, khng nhng Tin Lnh c Cha Tri thi u, song c n chnh s sng chng ti na, bi anh em tr nn thit ngha vi chng ti l bao. 9 Hi anh em, anh em cn nh cng lao, kh nhc ca chng ti; y l trong khi chng ti ging Tin Lnh cho anh em, li cng lm vic c ngy ln m, cho khi ly n mt ngi no trong anh em ht. 10 Anh em lm chng, c Cha Tri cng lm chng rng cch n ca chng ti i vi anh em c lng tin, tht l thnh sch, cng bnh, khng ch trch c. 11 Anh em cng bit rng chng ti i i vi mi ngi trong anh em, nh cha i vi con, 12 khuyn ln, yn i, v ni xin anh em n mt cch xng ng vi c Cha Tri, l ng gi anh em n nc Ngi v s vinh hin Ngi.

2:1 chnh anh em bit r rng, Phao-l nhc n tri nghim ca cc C-c Nhn ngi T-sa-lni-ca thng xuyn n ni cm t ny tr nn mt c tnh ca l th ny (xem 1:5; 2:1, 2, 5, 11). Cc cm t tng t trong cu 9, anh em nh li v cu 10, anh em l nhn chng.

128

 NASB, NKJV, NRSV chng ti n ni anh em, y chng phi l v ch u TEV rng vic chng ti gh thm anh em khng phi l s tht bi JB rng vic chng ti gh thm anh em c chng t khng phi l v ch y l dng CH NH CH NG TH HON THNH (PERFECT ACTIVE INDICATIVE). N c th c ngha l: (1) khng phi l khng kt qu (xem I C-rinh-t 15:10,58); hoc l (2) khng phi l trng tay (xem Mc 12:2). Hi thnh vn tip tc bt chp s chng i hung hng ca ngi Do Thi cng ging nh cc Hi thnh trong x Giu- tri nghim s phn n ca ngi Do Thi (xem cu 13-16). 2:2 nhng y l LIN T PHN NGHA (ADVERSATIVE CONJUNCTION) rt mnh (alla, xem cu 4 [hai ln], 7, 8) nhn mnh s tng phn. nhng sau khi b ngc i v s nhc ti thnh Phi-lp Phao-l bt u lin h ti khn kh ng chu v Phc m (xem Cng-v 16:11-48 v I C-rinh-t 4:9-13; II C-rinh-t 4:8-12; 6:4-10; 11:24-27). NASB ngc i NKJV b i x tn t NRSV b ngc i cch ng h thn TEV b s nhc JB b s nhc thm t Chi tit ny ch s ngc i c th xc v tinh thn. NASB NKJV NRSV TEV chng ti trng cy c Cha Tri, c rao truyn o Tin Lnh ca c Cha Tri chng ti trng cy Cha m rao ging cho anh em Phc m ca Ngi chng ti c s dn d trong Cha ca chng ta cng b cho anh em Phc m ca Ngi Du vy Cha ban cho chng ti s dn d ni vi anh em v Tin Mng n t Cha, JB chnh Cha chng ta ban cho chng ti s can m cng b Tin Mng ca Ngi dnh cho anh em Xem ch c bit bn di. CH C BIT: S DN D (PARRSIA) Ch Hy lp ny l t ghp gia tt c (pan) vi din thuyt (rhsis). S t do v dn d rao ging thng c ngha bao hm ca s dn d trc s chng i hay l xua ui (xem Ging 7:13; I T-sa-l-ni-ca 2:2). Trong cc tc phm ca Ging (xut hin 13 ln) ch ny thng c n l mt s cng b cng khai (xem Ging 7:4, cng nh trong cc th tn ca Phao-l xem C-l-se 2:15). Tuy nhin, i khi t ny ch c ngha n gin l r rng (xem Ging 10:24; 11:14; 16:25,29). Trong sch Cng-v, cc S rao ging s ip v c Cha Gi-xu trong cng mt cch thc nh c Cha Gi-xu ni v c Cha Cha cng vi nhng k hoch v li ha ca Ngi (xem Cng-v 2:29; 4:13,29,31; 9:27-28; 13:46; 14:3; 18:26; 19:8; 26:26; 28:31). Phao-l nh cu thay cho ng ng c th dn d rao ging Phc m (xem -ph-s 6:19; I T-sa-l-ni-ca 2:2) v sng Phc m (xem Phi-lp 1:20).

129

S hy vng v i sau trong ng Christ ca Phao-l em li cho ng s dn d v t tin rao ging Phc m trong thi k ti li hin nay (xem II C-rinh-t 3:11-12). ng cng c s t tin rng nhng ngi tin theo c Cha Gi-xu s hnh ng cch phi l (xem II C-rinh-t 7:4). Cn c thm mt kha cnh na ca ch ny. Ngi Do thi s dng n theo mt c bit ch s dn d trong ng Christ n vi c Cha Tri v tng giao vi Ngi (xem H-b-r 3:6; 4:16; 10:19,35). Nhng tn hu c chp nhn hon ton v c mi gi bc vo mi lin h mt thit vi c Cha Cha qua c Cha Con. gia nhiu chng i y l ch dng trong th thao hay qun s ni n vic dng tay nh nhau th bo (xem Phi-lp 1:30; C-l-se 2:1). Ch Hy lp ny du nhp vo Anh ng thnh ch agony. 2:3 NASB, NKJV s khuyn ln NRSV, TEV s khuyn ni NJB s khch l Ch ny c chung t nguyn (paraklsis) c dng ch c Thnh Linh (parakltos) trong Ging 14:16, 26; 15:26 v 16:7 v ch c Cha Gi-xu trong I Ging 2:1, ch ny c dch l ng an i, ng bnh vc hay l ng cu gip. Xem ch thch y trong 3:7. NASB chng phi bi s sai lm NKJV chng n bi s la gt NRSV chng ra t s la gt TEV khng da trn s sai lc JB bi v chng ta b la Plans l ch Hy lp c ngha hnh tinh m ch n nhng ngun sng trn tri (cc hnh tinh, cc sao chi, cc sao bng) khng i theo cch thc thng thng ca c chm sao. Do , chng c gi l nhng k lc li c khai trin theo ngha n d ch s sai lm. NASB khng tinh sch NKJV d bn NRSV, TEV ng c bt khit JB v o c Ch ny m ch n s bung th tnh dc (xem 4:7; R-ma 1:24; Ga-la-ti 5:19; -ph-s 5:3; C-lse 3:5). Cn phi nh rng s th phng trong ngoi gio thng bao gm nhng hnh vi tnh dc. Phao-l c th b nhng ngi Do thi theo ch ngha duy lut php co buc ng tn thnh s bung th o c v h hiu sai ngha s xng cng bnh bi c tin. NASB bi cch la gt NKJV n khng phi l th on la gt ai NRSV hoc l mnh khe TEV chng ti khng tm cch la gt ai JB hay l c gng gt gm ai Hai ch cn li trong cu 3 ni ln ng c ca Phao-l, nhng cm t ny m ch n c mt mi trng la gt (xem -ph-s 4:14). Lng gt trong nguyn thy c ngha l dng mi nh bt (xem Ma-thi- 26:4; Mc 7:22; 14:1) nhng v sau chuyn thnh mt n d ch s la o kim li (xem II C-rinh-t 4:2 m ch n II C-rinh-t 2:17). Phao-l hay b co buc l tham lam (xem cu 5). 130

2:4 c Cha Tri xt chng ti l xng ng y l dng CH NH TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE INDICATIVE) c hm ch s th nghim hng n chp thun (dokimaz). chp thun ti y thng c ngha l th nghim ng tin bit tht hay gi. on truyn gio v tip tc c c Cha Tri th nghim v ri chp thun. Xem ch c bit: ch th nghim trong ting Hy lp cng vi nhng t c ngha gn ging vi n trong 3:5. giao cho y l dng NGUYN MU TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE INFINITIVE). Ch ny c chung t nguyn (pisteu) vi ch c tin, tin tng, hay l tin cy. ngha cn bn ca ch ny l giao ph mt iu g cho mt ngi khc (xem I C-rinh-t 9:17; Ga-lati 2:7; I Ti-m-th 1:11; Tt 1:3). Cc tn hu l nhng ngi qun l ca Phc m (xem I C-rinh-t 4:12; I Phi-e-r 4:10). nn chng ti c ni, y l dng CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE). Cc tn hu cn phi chia x tin mng m h c nhn (xem C-l-se 4:2-6; I Phi-er 3:15) vi s dn d (xem cu 2). khng phi p lng loi ngi, nhng p lng c Cha Tri (xem 2:6; Ga-la-ti 1:10). l ng d xt lng chng ti Chi tit ny th hin cch s dng tri tim, tm lng trong ting H-b-r theo ngha ni n trn vn c con ngi. c Cha Tri bit ng c ca chng ta (xem I Sa-mu-n 16:7; Thi-thin 7:9; 26:2; 44:21; 139:1,23; Chm-ngn 21:2; Gi-r-mi 11:20; 12:3; 17:10; Luca 16:15; Cng-v 1:24; 15:8; R-ma 8:27). Xem ch c bit: Tm lng trong Ga-la-ti 4:6. 2:5 chng ti khng h dng nhng li dua nnh Ch ny ch s dng th on do ng c la di. Nhng ngi chng i Phao-l, c bit l ti thnh ph C-rinh-t (Phao-l ang thnh ph C-rinht khi ng vit l th ny), thng hay co buc ng c ng c la di ging nh nhng ngi Do thi ti y (T-sa-l-ni-ca). cng khng h bi lng t li m lm Phao-l thng b co buc l tham lam hoc li dng thi c, bi v c th l c tnh ca nhng gio s lu ng ngi Hy lp (xem Cng-v 20:33). Cng v l do m ng khng thng xuyn nhn tin t nhng Hi thnh m ng ang phc v. Nhng sau ny ng c nhn s gip t Hi thnh Phi-lp (hai ln, xem Phi-lp 4:16) v T-sa-l-ni-ca. c c Cha Tri chng cho Phao-l ang th c c Cha Tri l nhn chng (xem 2:10; Rma 1:9; I C-rinh-t 1:23; 11:31; Ga-la-ti 1:19; Phi-lp 2:25). 2:6 v l s ca ng Christ Chi tit ny bao gm lun c Si-la v Ti-m-th. im ny minh ha cch s dng rng ri ca t ny. Trong I C-rinh-t 12:28 v -ph-s 4:11, cc S c cp nh l n t thing ling tip din trong Hi thnh. Mt vi th d: (1) Ba-na-ba (xem Cng-v 14:4,14); (2) An-tr-ni-c v Giu-ni-a (xem R-ma 16:6-7); (3) A-b-l (xem I C-rinh-t 4:6); v (4) Gia-c Cng Chnh (xem Ga-la-ti 1:19). Khng r n t tip din ny lin h vi kha cnh no trong chc v: (1) m hi thnh; (2) truyn ging; (3) lnh o khu vc; hay l (4) ?. Ch ny lin kt vi cc tin tri, cc thy ging v cc mc s, gio s trong -ph-s 4:11. Tt c mi ngi truyn ging Phc m vi s ch trng vo nhng cng vic khc nhau. Mt s bn dch Anh ng t cm t ny trong cu 6 v nhng cm t khc vo cu 7. NASB, 2:6 chng ti c th p t thm quyn ca mnh NKJV, 2:6 chng ti c th i hi NRSV, 2:7 chng ti c th i hi TEV, 2:7 chng ti c th i hi 131

JB, 2:7 chng ti c th p t chng ti trn anh em vi trn thm quyn Theo ngha en, cm t c dch l vi trng lng, nh hng. ngha theo ch ca tc gi c th l (1) thm quyn ca chc s ; (2) danh d ca chc s ; hay l (3) b p ti chnh (xem I Crinh-t 9:3-14; II C-rinh-t 11:7-11). 2:7 Nhng chng ti n nhu m gia anh em C mt im khc bit trong bn chp tay ting Hy lp gia cch dng ch (1) tr s sinh (npios, xem MSS P65, , B, C, D, F, G) v (2) du dng (pios, xem MSS c, A, C2, D2). Hai ch ny ch khc nhau k t u tin. Nu ch da hon ton theo bn vn th trng hp 1 thch hp hn; nhng nu da theo vn mch th li l trng hp 2 (chi tit ny c th cho thy s thay i c ch ca nh chp kinh). Origen v Augustine tin rng Phao-l ni vi nhng tn hu T-sa-l-ni-ca trong ngn ng tr em h c th hiu. Phao-l s dng cch ni ca bc cha m trong cc cu 7, 8 v 11. ng xem chnh mnh nh l cha m thuc linh ca h. nh mt ngi v sn sc chnh con mnh cch du dng vy y l CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL SENTENCE). ng t ti y theo ngha en l lm m v thng c dng cho chim m si m chim con (xem -ph-s 5:29). N l n d cho hnh nh cho b sa. Cng ging nh c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 23:37) Phao l m t tnh thng ca ng dnh cho cc tn hu qua nhng t ng mang hnh nh n tnh (cng nh c Gi-h-va xem trong Xut -dp-t K 19:4; -sai 66:13; -s 11:4; v c Thnh Linh trong Sng-th K 1:2). 2:8 NASB v lng rt yu thng ca chng ti i vi anh em NKJV bi lng thng nh anh em NRSV do chng ti lo cho anh em tht nhiu TEV bi v tnh thng ca chng ti dnh cho anh em JB chng ti cm thy nh mun dnh trn chnh m che ch cho anh em Ch Hy lp homeiromai khng xut hin ni no khc trong c Tn c. Trong bn Septuagint, n c dng Gip 3:21. Trong vn chng Hy lp, ch ny din t cm xc mnh m lin h n tnh cm nh thng su m ca cha m i vi nhng a con cht. nn c ao ban cho anh em, khng nhng Tin Lnh c Cha Tri thi u, song c n chnh s sng chng ti na, bi anh em tr nn thit ngha vi chng ti l bao Chi tit ny cho thy s cao qu ca vic phc v cng nh tnh thng S-. S phc v khng phi l iu g m chng ta lm nhng l c cuc i ca chng ta trong . 2:9 cng lao, kh nhc ca chng ti y l hai ch ng ngha gn kt vi nhau (xem I T-sa-l-nica 3:8 v II C-rinh-t 11:27). X hi Hy lp quy nh vic lm lao ng ch dnh cho n l. Phao-l l ngi Do Thi nn tn trng lao ng tay chn. ng thng hay khuyn ln v iu c bit l trong th hi m ny cho ngi T-sa-l-ni-ca, bi v trong nhm tn hu ny c mt s ngi b vic lm ch i s n ln th hai ca Cha (xem II T-sa-l-ni-ca 3:6-15). li cng lm vic c m ln ngy Mi thy thng gio u c mt ngh, mt cch sinh sng (xem Cng-v 18:3). Phao-l khng nhn th lao cho chc v ca ng trnh li co buc rng ng tham lam (xem 2:5). m v ngy cho thy cch tnh thi gian ca ngi Do Thi, mt ngy bt u lc chng vng ti (xem Sng-th K 1:5,8,13,19,23, 21). Phao-l lm ngh da v may lu tri ban ngy v vo bui ti ng rao ging Phc m. Chc v i hi s kh nhc! 2:10 Anh em lm chng, c Cha Tri cng lm chng y l cch din t li th m Phao-l dng qu quyt s chn tht trong li ni v hnh ng ca mnh. c Cha Tri l nhn chng cho li th trong cu 5 xc nhn cng nh nhng tn hu ti T-sa-l-ni-ca.

132

 rng cch n ca chng ti i vi anh em c lng tin, tht l thnh sch, cng bnh, khng ch trch c C mt s ngi trong Hi thnh, trong cng ng hoc l nhng ngi t bn ngoi nghi vn v ng c ca Phao-l. ng phi lun lun bnh vc cho ng c ca mnh. CH C BIT: KHNG T VT, V TI, KHNG CH TRCH C A. Li m u 1. y l khi nim m t tnh trng nguyn thy ca con ngi (trong Vn -en ti Sng th K 1). 2. Ti li cng vi s phn lon hy hoi mi lin h hon ho ny (xem Sng th K 3). 3. Loi ngi (c nam v n) u kht khao c phc hi tr li mi lin h vi c Cha Tri bi v h c dng nn theo hnh nh ca Ngi (xem Sng th K 1:26-27). 4. c Cha Tri i x vi nhn loi ti li theo nhng cch: a. Nhng lnh o tin knh (nh p-ra-ham, Mi-se, -sai) b. H thng t l (xem L-vi K 1-7) c. Nhng gng mu tin knh (nh N-, Gip) 5. Trn ht mi s c Cha Tri ban ng Mt-si-a a. Nh l s gii by trn vn v chnh Ngi. b. Nh l mt sinh t ton ho chuc ti 6. Nhng C c Nhn c to dng khng t vt a. Theo phng din php l phi nh vo s xng cng chnh ca ng Christ b. Tin trnh tng trng qua cng tc ca c Thnh Linh. c. Mc tiu ca C c Gio l tr nn ging nh ng Christ (xem R-ma 8:28-29; -ph-s 1:4). Thc t l phc hi li hnh nh ca c Cha Tri b nh mt qua s sa ng ca A-am v -va 7. Thin ng l s phc hi li mi lin h hon ho trong vn -en. Thin ng l thnh Gi-ru-sa-lem mi t c Cha Tri hin xung (xem Khi huyn 21:2) tri t c thanh ty (xem II Phi-e-r 3:10). Kinh Thnh khi u v kt thc cng mt ch : a. Mi lin h c nhn mt thit vi c Cha Tri b. Trong bi cnh ca mt khu vn (Sng th K 1-2 v Khi huyn 21-22) c. S hin din v tnh b bn ca nhng loi sinh vt, theo li tin tri (xem -sai 11:69) B. Cu c 1. C rt nhiu ch H-b-r khc nhau dng din t khi nim hon ho, khng t vt, v ti nn kh m c th lit k cng nh trnh by tt c nhng mi tng quan gia chng. 2. Nhng t chnh dng ch khi nim hon ho, khng phm li, v ti (da theo Robert B. Girdlestone trong quyn Synonyms of the Old Testament, trang 94-99): a. shalom b. thamam c. calah 3. Bn Septuagint (l bn Kinh Thnh ca Hi Thnh ban u) chuyn dch nhng khi nim ny thnh nhng thut ng trong ting Hy lp Koine c dng trong Tn c. 4. Ch chnh (cha kha) trong khi nim ny c lin h vi h thng dng sinh t. a. ammos (xem Xut -dp-t K 29:1; L-vi K 1:3,10; 3:1,6,9; Dn s K 6:14; Thi Thin 26:1,11) b. amiantos v aspilus cng theo ngha ca s th phng C. Tn c

133

1. Khi nim lut php a. Ngha theo lut th phng Do Thi c dch bng ch ammos (xem -ph-s 5:27; Phi-lp 2:15; I Phi-e-r 1:19) b. Ngha theo lut php Hy lp (xem I C-rinh-t 1:8; C-l-se 1:22) 2. ng Christ l ng v ti, khng t vit (ammos) (xem H-b-r 9:14; I Phi-e-r 1:19) 3. Nhng ngi tin theo ng Christ phi bt chc ging nh Ngi ( ammos) (xem ph-s 1:4; 5:27; Phi-lp 2:15; C-l-se 1:22; II Phi-e-r 3:14; Giu-e 24; Khi huyn 14:5) 4. Khi nim ny cng c dng cho nhng lnh o Hi Thnh a. anegkltos, khng ch trch c (xem I Ti-m-th 3:10; Tt 1:6-7) b. anepileptos, vt qua s ch trch hay khng ch ph phn (xem I Ti -m-th 3:2; 5:7; 6:14; Tt 2:8) 5. Khi nim khng vy bn (amiantos) c dng cho a. Chnh ng Christ (xem H-b-r 7:26) b. S k tha ca C c Nhn (xem I Phi-e-r 1:4) 6. Khi nim trn vn hay l y (holoklria) (xem Cng-v cc S- 3:16; I Tsa-l-ni-ca 5:23; Gia-c 1:4) 7. Khi nim khng sai phm, v ti c din t bi ch amemptos (xem Lu-ca 1:6; Phi-lp 2:15; 3:6; I T-sa-l-ni-ca 2:10; 3:13; 5:23) 8. Khi nim khng b qu trch c din t bi ch ammtos (xem I Phi-e-r 3:14) 9. Khi nim khng vt, khng t vt thng c s dng trong nhng khc Kinh Thnh c mt trong hai ch trn (xem I Ti-m-th 6:14; Gia-c 1:27; I Phi-e-r 1:19; II Phi-e-r 3:14) D. S lng nhng ch trong ting H-b-r v Hy lp dng din t khi nim ny cho thy tm mc quan trng ca n. c Cha Tri cung cp mi th cn thit cho chng ta qua ng Christ v gi y Ngi ku gi chng ta tr nn ging nh Ngi. Trn phng din a v v lut php, nhng tn hu c tuyn b l xng ng, cng chnh v khng ch trch c do cng lao ca ng Christ. Hin nay nhng tn hu c c a v ca mnh, vy hy bc i trong s sng cng nh Ngi l s sng (xem I Ging 1:7) v bc i xng ng vi s ku gi (xem -ph-s 4:1,17; 5:2,15). c Cha Gi-xu phc hi li hnh nh ca c Cha Tri. T y mi lin h thn mt vi Cha tr nn hin thc, nhng cn phi nh rng c Cha Tri mun dn s Ngi phi phn nh m c ca Ngi, ging nh Con Ngi lm. Chng ta c ku gi khng iu g khc hn l cho s thnh khit ca c Cha Tri (xem Mathi- 5:20,48). S thnh khit khng ch theo php l m cn phi c trong i sng hin hu ny. 2:11 khuyn ln xem ghi ch trong cu 3. Lu n ba NG TNH T (PARTICIPLES) (c ba u bt u vi tip u ng para) m t cng vic rao ging ca Phao-l: (1) thc gic TH HIN TI CH NG (PRESENT ACTIVE); (2) khuyn khch TH HIN TI TRUNG CP [bin cch] (PRESENT MIDDLE [deponent]) v (3) khuyn ni TH HIN TI TRUNG CP [bin cch] (PRESENT MIDDLE [deponent]). 2:12 n mt cch xng ng y l dng TH HIN TI NGUYN TH (PRESENT INFINITIVE). n d ny m ch n cch sng tip din trong chng ta phi phn nh Cha chng ta (xem C-l-se 1:10; 2:6; -ph-s 2:10; 4:1,17; 5:2, 15). Cn lu cui cu 12: nhng tn hu c gi chia x v phn nh s vinh hin ca c Cha Tri. l ng gi anh em Ti y c s khc bit gia cc bn chp tay ting Hy lp v TH (TENSE) ca cm t ny: (1) cc bn chp tay v A dng TH BT NH (AORIST) ging nh Ga-la-ti 1:6, 134

cch s dng ny nhn mnh n s ku gi khi u ca c Cha Tri. (2) cc bn chp tay B, D, F, G, H, K, L, v P dng TH HIN TI (PRESENT) nhn mnh n s lin tc ku gi n s thnh khit ca c Cha Tri (xem R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19; -ph-s 1:4). Cn lu v s qun bnh thn hc gia c Cha Tri l ng ku gi v nhng tn hu l ngi phi lm theo cch xng ng (xem Phi-lp 2:11-12). Nhng h phi thng ch ch trng n mt trong hai phng din (tin nh hay l ch t do ca con ngi). c Cha Tri i x vi chng ta trong mi lin h giao c. C s ku gi ca Ngi v s p ng phi c ca chng ta (lc khi u v tip din) u cn thit. CH C BIT: S LA CHN/TIN NH V S CN THIT CN BNG THN HC S la chn l mt tn l tuyt diu. Tuy nhin, n khng thc y hng v s thin v, nhng hng n vic tr thnh mt knh dn, mt cng c hay phng tin em s cu ri n cho ngi khc. Trong Cu c t ng ny ch yu c dng ch s phc v nhng trong Tn c n c dng ch yu cho s cu ri ri dn n s phc v. Kinh thnh cha bao gi ha gii iu dng nh mu thun gia quyn ti thng ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi, nhng Kinh thnh u khng nh c hai iu ny. Mt v d r rng v s cng thng trong Kinh thnh l trong R-ma 9 v quyn la chn ti thng ca c Cha Tri v R-ma 10 v s p ng thch hp ca con ngi (10:11,13). Cha kha gii quyt cng thng thn hc ny c th c tm thy trong -ph-s 1:4. Cha Gixu l ngi c c Cha Tri chn v c nhn loi u c tim nng c chn qua Ngi (Karl Barth). Cha Gi-xu l cu tr li chp nhn ca c Cha Tri p li cho nhu cu thit yu ca con ngi sa ng (Karl Barth). -ph-s 1:4 cng gip lm r vn ny bng cch khng nh rng mc ch ca s tin nh khng ch l thin ng, nhng l s thnh khit (s ging vi ng Christ). Chng ta thng b cun ht bi nhng ch li ca Phc m m l i nhng trch nhim t chnh Phc m. S ku gi (la chn) ca c Cha Tri l cho lc ny cng nh cho ci i i. Cc tn l tham d vo mi lin h vi cc l tht khc, ch khng phi l nhng l tht n c khng lin h vi nhau. Mt hnh nh kh l th l s so snh gia mt dy ngn h v mt v sao. c Cha Tri trnh by l tht theo cch thc ng phng, ch khng phi Ty phng. Chng ta khng c ly i s cng thng gy ra bi nhng cp bin chng (i ngc) v l tht mang tnh tn l (Mt c Cha Tri siu vt ngc li vi mt c Cha Tri ni ti. Vi th d: S cu ri chc chn i nghch li s bn , Cha Gi-xu ngang bng vi c Cha Cha ngc li vi Cha Gi-xu phc tng c Cha Cha, s t do ca C c nhn i nghch li vi trch nhim ca C c nhn b rng buc theo giao cvn vn). Khi nim thn hc v s giao c lm thng nht quyn ch t ca c Cha Tri (l ng lun khi u v hoch nh) vi s p ng bt buc phi c lc ban u, tip tc n nn, c tin ca con ngi (Mc 1:15; Cng-v 3:16, 19;20:21). Nn cn thn khi dng Kinh thnh chng minh ch mt mt ca nghch l ny m xem thng mt cn li! Nn thn trng khi bn ch cng nhn nhng tn l hoc h thng thn hc m bn a thch ! nc Ngi Phao-l t khi s dng ch ny. iu ny m ch n s cai tr ca c Cha Tri trn cc tn hu trong hin ti v mt ngy no trong tng lai s bao gm trn vn trn c tri t (xem Ma-thi- 6:10). y l ch chnh trong s ging v dy ca c Cha Gi-xu. iu ny cho thy s cng thng ri nhng vn cha n trong khong thi gian gia S ging sinh nhp th v S n ln th hai ca Cha Gi-xu (xem How to Read the Bible For All Its Worth ca Fee v Stuart, trang 131134).

135

CH C BIT: NC C CHA TRI Trong Cu c ngi ta cho rng c Gi-h-va l Vua ca Y-s-ra-n (I Sa-mu-n 8:7; Thithin 10:16; 24:7-9; 29:10; 44:4; 89: 18; 95:3; -sai 43:15; 4:4, 6) v ng Mt-si-a l v Vua l tng (Thi-thin 2:6). Qua s ging sinh ca Cha Gi-xu ti Bt-l-hem, vng quc c Cha Tri bc vo lch s nhn loi em theo quyn nng v s cu ri (giao c mi, Gi-r-mi 31:31-34; x-chi-n 36:27-36). Ging Bp-tt cng b nc c Cha Tri n gn (Ma-thi-. 3:2; Mc 1:15). Cha Gi-xu dy r rng rng nc Tri trong Ngi v trong li dy ca Ngi (Ma-thi-. 4:17, 23; 9:35; 10:7; 11:11-12; 12:28; 16:19; Mc 12:34; Lu-ca 10:9, 11; 11:20; 12:31-32; 16:16; 17:21). Tuy nhin, nc Tri cng trong tng lai (Ma-thi-. 16:28; 24:14; 26:29; Mc 9:1; Lu-ca 21:31; 22:16, 18). Trong cc sch Tin lnh cng quan Mc v Lu-ca, chng ta thy cm t nc c Cha Tri. Ch thng xuyn ny trong cc li dy ca Cha Gi-xu bao gm s cai tr trong hin ti ca c Cha Tri trong tm lng ca con ngi m trong mt ngy no s hon tt trn c tri t. iu ny th hin trong li cu nguyn ca Cha Gi-xu trong Ma-thi- 6:10. V vit cho ngi Do thi, Ma-thi- mun dng cm t khng ng n tn ca c Cha Tri (cho nn ng vit l Nc Tri, trong khi Mc v Lu-ca vit cho ngi ngoi, th dng cch ch nh ph bin cho danh xng ca thn linh). y l cm t cha kha quan trng trong cc Phc m Cng quan. Bi ging u tin v bi ging cui ca Cha Gi-xu, v hu ht cc n d ca Ngi, u xoay quanh ch ny. N ch quyn cai tr ca c Cha Tri trong tm lng con ngi ngay by gi! iu ngc nhin l Ging ch dng cm t ny hai ln m thi (trong cc n d ca Cha Gi-xu th khng h c cm t ny). Trong Phc m Ging s sng i i l t cha kha v l hnh nh chnh. S cng thng lin quan n ch ny xy ra bi hai ln n ca Christ. Cu c ch ch trng n mt ln n ca ng Mt-si-a ca c Cha Tri- ln n trong huy hong km theo s phn xt v binh ao- nhng Tn c cho bit Cha Gi-xu n ln u lm mt y t Chu kh trong -sai 53 v mt v Vua khim nhng trong Xa-cha-ri 9:9. Hai thi k ca ngi Do thi, thi k gian c v thi k cng bnh, trng lp nhau. Cha Gi-xu ang tr v trong tm lng nhng ngi tin Cha, nhng mt ngy no s cai tr ton c ci sng to. Ngi s n nh Cu c tin on! Nhng ngi tin Cha sng trong tnh trng ri nhng cha ca vng quc c Cha Tri (xem Gordon D. Fee v Douglas Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 131-134). v s vinh hin Ngi Xem ch thch y trong Ga-la-ti 1:5. BN NASB 2:13-16 13 Bi vy, chng ti t n c Cha Tri khng thi v s anh em tip nhn li ca c Cha Tri m chng ti truyn cho, khng coi nh li ca loi ngi, bn coi nh li ca c Cha Tri, v tht l li c Cha Tri, cng hnh ng trong anh em c lng tin. 14 Hi anh em, anh em tht tr nn ngi bt chc cc hi thnh ca c Cha Tri ti x Giu, l cc Hi thnh trong c Cha Jsus Christ: anh em chu kh bi ngi Giu-a, 15 l ngi git c Cha Jsus v cc ng tin tri, bt b chng ti; lm tri c Cha Tri v th nghch vi mi ngi na, 16 ngn tr chng ti ging dy dn ngoi cho c cu, li hng y dy ci lng ti li mnh. Nhng cn thnh n ca c Cha Tri sau ht n trn h.

136

2:13 chng ti t n c Cha Tri khng thi y l dng CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE), n c th m ch n 1:2-10. im ny th hin cch vit v i sng cu nguyn lin tc ca Phao-l (xem 1:2; 5:17-18). Xem ch c bit: S t n trong I Tsa-l-ni-ca 1:2. tip nhn y l dng NG TNH T CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE PARTICIPLE). Chi tit ny by t tnh cn thit ca s p ng c nhn. Ch ny m ch n s ip. Trong Ging 1:12, ch ny ch n thn v ca ng Christ. Trong I T-sa-l-ni-ca 4:1ch ny li ni n li sng. Phc m ch trng vo ba im: (1) mi lin h c nhn, (2) l tht tn l, v (3) cch sng ging nh ng Christ. Tn hu cn phi c s p ng vi c ba c s tng trng. tip nhncoi nh Cc t ng ngha ny trnh by s cn thit phi s p ng t con ngi vi Phc m. Nhn loi sa ng cn phi n nn v tin nhn Phc m (xem Mc 1:15; Cng-v 3:16,19; 20:21), ri tip tc n nn, tin cy v sng theo Phc m. Ch u l t ghp trong Ging 1:12. Ch sau c ngha l tip n ai nh mt ngi khch. Trong vn mch ti y mt ngi no cn phi cho n Phc m. Tn c m t Phc m va l mt con ngi va l mt s ip. li ca c Cha Tri S rao ging ca Phao-l (s ip ca Phc m) l khi th c linh cm bi c Cha Tri (xem I T-sa-l-ni-ca 2:13; II Ti-m-th 3:15-17; I Phi-e-r 1:23-25; II Phi-e-r 1:2021; 3:15-16). iu ny khng m ch n Kinh thnh nhng l s cng b, ging dy ca S . Tn c ch ghi li mt phn c chn la trong s ip ca cc S-. NASB NKJV NRSV TEV li c Cha Tri, cng hnh ng trong anh em c lng tin li c Cha Tri, cng hnh ng cch linh nghim trong ngi c lng tin li c Cha Tri, cng hnh ng trong anh em l nhng tn hu nh l s ip ca Cha, tht ng nh vy. V c Cha Tri hnh ng trong ngi tin Ngi JB s ip ca Chan vn l quyn nng sng ng gia nhng ngi c lng tin y l dng CH NH TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE INDICATIVE) (xem Phi-lp 2:13). Hnh ng, tc ng l ch Phao-l yu thch, n c lin h gn gi vi ch nng lc trong Anh ng. Phao-l nhn cch ha Phc m nh l mt ngi ang tip tc thm nng lc cho cc tn hu. C th iu ny by t cch hiu v quyn nng trong li ni ca Cu c trong Sng-th K 1 v -sai 55:11 (cng nh trong Ging 1:1). trong anh em nhng ngi tin y l NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE). Mt ln na, im chnh yu l s tin cy lin tc. Phc m khng phi l mt sn phm (mt v ln thin ng, mt hp ng bo him), nhng l mt mi lin h c nhn cng tng trng thm vi c Cha Cha qua c Cha Con. 2:14 cc hi thnh Ch ny dch theo ngha en l nhng k c gi ra. Bn Septuagint cng din dt cng nh l hi chng ca Y-s-ra-n. Hi thnh ban u xem chnh mnh nh l s tip ni ca dn s c Cha Tri trong Cu c. Nn lu : h c gi l cc Hi thnh ca c Cha Tri. trong c Cha Gi-xu Christ Cm t ny thuc NH V CCH (LOCATIVE OF SPHERE CASE), c ngha l trong hay l c bao ph bi kh quyn, hay ging nh l c trong nc. y l mt cch din t thng thng trong nhng tc phm ca Phao-l ni ln s lin hip ca chng ta vi c Cha Gi-xu. Chng ta sng, hnh ng v hin hu trong Ngi. Mt v d v cch Phao-l s dng dng ny l trong -ph-s 1:3-14: (1) trong ng Christ 1:3,10,12; (2) trong Ngi 1:4,7,9,10,13 (hai ln); (3) trong ng c yu mn 1:6.

137

 trong x Giu- Cc Hi thnh T-sa-l-ni-ca ang tri nghim s bt b ca ngi Do Thi ging nh cc Hi thnh trong x Giu- (xem Ma-thi- 5:10-12). anh em cng chu ng cng mt ni khn kh Thng thng c s phn ng li ca th gii La M i vi s ip C c Gio l s bt b (xem I Phi-e-r 4:12-16), bi v tnh cht c nht (khng c ci no khc) ca s ip (cu ri) (xem Ging 14:6). bi tay ca ngi ng x Trong vn mch ny m ch n s bt b t nhng ngi Do thi trong cng ng ngi Do thi ly hng. Cng ging nh Phao-l lc ny ang ti thnh ph C-rinh-t cng phi ng u vi s chng i ging nh vy. 2:15 l ngi git c Cha Jsus Ngi Do thi khng dng chnh tay h git c Cha Gixu, nhng h c trch nhim vi ci cht ca Ngi (xem Ma-thi- 21:33-46; Cng-v 2:23). v cc ng tin tri Dn s ca c Cha Tri khng mun nghe s ip ca Ngi, v vy nn h th tiu pht ngn vin ca c Cha Tri (xem Ma-thi- 23:31,37; Cng-v 7:52). bt b chng ti (li ra ngoi) Chi tit ny c th lin h n (1) s bo lnh ca Gia-sn (xem Cng-v 17:5-9) hay l (2) kinh nghim chung trong chc v ca Phao-l (xem Cng-v). NASB h khng lm Cha hi lng NKJV h khng lm Cha hi lng NRSV h lm Cha bun lng TEV h lm bun lng Cha dng no JB hnh ng trong mt cch khng lm hi lng Cha Ngi Do thi ngh rng nhng hnh ng ca h l theo mun ca c Cha Tri bo v cho giao c ca Ngi vi Mi-se. H tin rng h l cc y t ca Ngi v ang bo v nim tin chng li cc gio s gi. Thm thng thay, chnh h mi l cc gio s gi !. v th nghch vi mi ngi na Thi th ch c cp ti y c ngun gc t nh kin v kiu cng chng tc ca ngi Do Thi. H chi t ng Mt-si-a v Phc m ca Ngi (xem Ging 3:16; -ph-s 2:11-2:13). 2:16 ngn tr chng ti ging dy dn ngoi iu ny cho thy tri nghim ca Phao-l ti thnh ph C-rinh-t ang khi ng ang vit th I T-sa-l-ni-ca. Nhng cu ny l nhng li phn nn mnh m nht ca Phao-l i vi ngi Do thi (xem R-ma 9-11). cho c cu y l th CU KHN TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE SUBJUNCTIVE). c Cha Tri mun cu mi ngi c dng theo hnh nh ca Ngi (xem Sng-th K 3:15; 12:3; Xut -dp-t K 19:5-6; -x-chi-n 18:23,32; Ging 3:16; I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9). Nhng h phi n nn v tin ng Christ (xem Mc 1:15; Cng-v 3:16,19; 20:21). NASB li hng y dy ci lng ti li mnh NKJV lm y trn ti li ca h NRSV h c hng lm y ti li ca mnh TEV y l s y trn mi nht trong ti m h lun lun phm JB H khng bao gi dng li vic c gng hon tt nhng ti li h khi u Phao-l c th trch thut ng ny t: (1) Cu c bi v Sng-th K 15:16 ca bn Septuagint c s dng cng mt cm t Hy lp nh vy; hay l (2) t li phn ca c Cha Gi-xu trong Ma-thi- 138

23:32 lin h n sch ghi li nhng hnh vi mi ngi (xem a-ni-n 7:10; Khi-huyn 20:12 v Thithin 56:8; 139:16; -sai 65:6; Ma-la-chi 3:16). c Cha Tri ghi nh nhng vic lm ti li ca con ngi v h s phi khai trnh (nhn lnh s xt x) (xem Ma-thi- 25-26; Khi-huyn 20:11-15). Nhng cn thnh n ca c Cha Tri sau ht n trn h y l dng CH NH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE INDICATIVE). Cu ny dng nh lin h vi s m la tm linh (s cng ci) trn dn Y-s-ra-n (tiu biu trong n d ca Cha Gi-xu k trong Mc 12:112 [cng nh trong Ma-thi- 21:33-46 v Lu-ca 20:9-19] v c trnh by c th trong R-ma 11:7,25; II C-rinh-t 3:14). Cn gin ca c Cha Tri l trong hin ti v c tng lai (trong trn gian v trong ci lai th). NASB cc im NKJV cc im NRSV, TEV, JB cui cng Cm t ny c th c dch theo nhiu cch, do hy so snh bn Kinh Thnh ca bn c th nm bt y nhng cch c th dch. Cch chuyn ng c bn gm c: (1) xem xt li v tng kt y ; (2) nhn hng n ci tt cng; hay l (3) c dng theo cch ca h thng nhng ngn ng Semitic cho y trn. y l s miu t kinh khip v cn gin ca c Cha Tri. BN NASB 2:17-20 17 Hi anh em, v phn chng ti, xa cch anh em t lu nay, thn tuy cch nhng lng khng cch, chng ti nn n bit bao, tm phng tha lng ao c, li thy mt anh em. 18 V vy, hai ln, chng ti, nht l ti, Phao-l, mun i n cng anh em; nhng qu Sa-tan ngn tr chng ti. 19 V s trng cy, vui mng v mo triu thin vinh hin ca chng ti l g, h chng phi l anh em cng c ng trc mt c Cha Jsus chng ta trong khi Ngi n sao? 20 Phi, anh em tht l s vinh hin v vui mng ca chng ti vy.

2:17 NASB, NKJV xa cch anh em t lu nay NRSV chng ti tr nn nh tr m ci bi v xa cch khi anh em. TEV chng ti b xa cch khi anh em JB chng ti b xa cch khi anh em y l NG TNH T TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE PARTICIPLE). C tiu on ny y ngn ng cm xc. Chi tit ny tip tc nhng n d v vic nui dy con ci trong cu 7 v 11. Ch ny c ngha en l b tr thnh m ci do tc nhn t bn ngoi. C th nhng ngi t co Phao-l pht biu v ni bng gi rng vic ng nhanh chng ra i v vng mt lu ngy chng t ng khng tht s quan tm n h. Phao-l bc b iu ny trong 2:17-20 v 3:6. nn n bit bao Ch ny thng c chuyn ng l ham mun nhc dc theo ngha xu, nhng t khi thy n c dng theo ngha tch cc nh y. 2:18 mun i n cng anh em Mi chng trnh ca Phao-l iu khng tin trin (xem R-ma 1:13; 15:22).

139

 Satan Quyn lc ti li ang hnh ng trong th gii ca chng ta, tm cch ph hoi nhng k hoch v nh ca c Cha Tri qua nhng phng cch: (1) h thng sa ng trong th gii, (2) ma qu, v (3) nhn loi sa ng (xem -ph-s 2:2-3 v Gia-c 4). Chng ta thy Sa-tan trong Cu c theo Gip 1-2 v Xa-cha-ri 3 nh l mt y t ca c Gi-h-va. Trong Tn c, th ma qu l k th (xem R-ma 16:20; I C-rinh-t 5:5,7; 7:5; II C-rinh-t 2:11; 11:14; 12:7) nhng vn di s kim sot ca c Cha Tri. C mt tho lun v vic Kinh Thnh m t hnh ng ma qu cng lc cng d di, xem trong quyn Old Testament Theology, ca A.B. Davidson, trang 300-306. CH C BIT: HIN THN CA IU C y l mt ch kh, v mt s l do: 1. Kinh thnh Cu c khng by t mt k th u tin ca iu thin, nhng l mt ti t ca c Gi-h-va, k a ra mt la chn khc cho con ngi v t co s khng cng bnh ca h. 2. Khi nim hin thn ca mt k th ca c Cha Tri pht trin trong cc vn chng xut hin khong gia hai giao c (khng thuc kinh in) di nh hng ca tn gio Ba-t (Zoroastrianism). iu ny n lt n li nh hng ln trn Do thi gio. 3. Tn c pht trin mt s ch Cu c mt cch rt thng thn nhng c chn lc. Nu chng ta tip cn vn v iu c t ci nhn ca thn hc Thnh kinh (mi sch hoc trc gi hoc th loi c nghin cu v sp xp ring bit), th s thy c rt nhiu quan im v iu c. Tuy nhin, nu tip cn n t cc ti liu khng phi l Kinh thnh hoc cc ti liu thm vo Kinh thnh t cc tn gio ca th gii hoc tn gio ng phng, th chng ta s thy s pht trin Tn c hu ht b bao trm trong thuyt nh nguyn ca Ba-t (Persian) v thuyt thng linh (spiritism) ca th gii Hy lp-La m. Nu chng ta chp nhn thm quyn thing ling ca Kinh thnh, th s pht trin trong Tn c phi c xem nh mt s mc khi tim tin (progressive revelation). Ngi C c phi cnh gic, khng cho nhng truyn thng dn gian ca ngi Do thi hay cc tc phm vn chng phng Ty (nh Dante, Milton) nh ngha thay cho h cc nim Kinh thnh. R rng rng c mt s huyn b v khng r rng trong lnh vc khi th ny. Cha quyt nh khng by t ra mi kha cnh ca iu c, xut x, mc ch ca n, nhng Ngi by t cho chng ta bit rng n b nh bi! Trong Cu c ch Sa-tan hay k kin co c l lin quan n ba nhm ring bit: 1. Nhng k kin co l con ngi (I Sa-mu-n 29;4; II Sa-mu-n 19:22; I Cc vua 11:14, 23, 25; Thi-thin 109:6) 2. Nhng k kin co l thin s (Dn s k 22:22-23; Xa-cha-ri 3:1) 3. Nhng k kin co l ma qu (I S k 21:1; I Cc Vua 22:21; Xa-cha-ri 13:2) Ch c sau ny trong thi k gia hai giao c th con rn trong Sng th k 3 mi c cho l Sa-tan (Sch khn ngoan 2:23-24; II H-nc 31:3), v mi sau ny iu ny mi tr thnh mt cch gii thch ca cc thy ra-bi (Sot 9b v Sanh. 29a). Cc con trai ca c Cha Tri trong Sng th k 6 tr thnh cc thin s trong I H-nc 54:6. Ti cp n iu ny, khng phi khng nh tnh chnh xc v mt thn hc ca n, nhng ch cho thy tin trnh pht trin ca n. Khi vo trong Tn c th cc hnh ng trong Cu c ny thng c gn cho thin thn c, iu c c nhn cch ha (Sa tan) trong II C-rinh-t 11:3; Khi huyn 12:9. Ngun gc iu c c nhn cch ha tht kh, thm ch khng th xc nh r rng c (ty theo quan im ca bn) t Cu c. Nguyn do l bi tnh c thn rt mnh ca Y-s-ra-n (I Cc Vua 22:20-22; Truyn o 7:14; -sai 45:7; A-mt 3:6). Mi nguyn nhn u thuc v c Gi-hva ch s c nht v cao c nht ca Ngi (-sai 43:11; 44:6, 8, 24; 45:5-6, 14, 18, 21, 22). Mt s ngun thng tin c c thng tp trung vo (1) Gip 1-2 y Sa-tan l mt trong nhng con trai c Cha Tri (tc l thin thn) hoc l (2) -sai 14; -x-chi-n 28 l ni cc vua 140

kiu cng vng Cn ng (Ba-by-ln v Ty-r) c dng minh ha s kiu ngo ca Sa-tan (I Tim-th 3:6). Ti c nhng cm xc ln ln v cch tip cn ny. -x-chi-n dng hnh nh Vn en khng nhng cho vua ca Ty-r l Sa-tan (-x-chi-n 28:12-16), nhng ng cng dng hnh nh ny cho Vua ca Ai-cp ch cy bit iu thin v iu c (-x-chi-n 31). Tuy vy, -sai 14, c bit l cu 12-14, dng nh m t s ni lon ca cc thin thn qua s kiu ngo. Nu c Cha Tri mun by t cho chng ta bit bn cht v xut x c bit ca Sa-tan qua nhng cu ny, th Ngi t n mt ch khng r rng v cp n mt cch rt gin tip. Chng ta cn phi cnh gic khng theo xu hng ca thn hc h thng gom gp mt s cu t i, l m t c hai giao c, cc tc gi, sch v, cc th loi vn chng khc nhau v kt hp chng li thnh nhng ming xp hnh c v thing ling v c rp li khng r rng Hc gi Alfred Edersheim (The Life and Times of Jesus the Messiah, tp 2, ph lc XIII [trang 748-763)] v XVI [trang 770-776]) cho rng Do thi gio b nh hng qu mc ca thuyt nh nguyn Ba-t v cc suy on v ma qu. Cc thy ra-bi khng phi l ngun ng tin cy trong lnh vc ny. Cha Jsus hon ton tch xa khi cc li dy ca cc thy ra-bi trong cc nh hi. Ti ngh rng khi nim trung gian v chng i ca cc thin thn theo cc thy ra-bi qua vic ban lut Mi-se trn ni Si-nai m ng cho khi nim cho rng trong gii thin thn c mt k th ca c Gi-h-va v con ngi. Hai v thn cao c ca thuyt nh nguyn ca ngi I-ran (Zoroastrian) l Ahkiman v Ormaza, thin v c, v thuyt nh nguyn ny pht trin thnh quan im nh nguyn c gii hn trong Do thi gio gia c Gi-h-va v Sa-tan. Chc chn l c mt s mc khi tim tin trong Tn c v s pht trin ca khi nim iu c, nhng khng qu chi tit nh cc thy ra-bi tuyn b. Mt v d in hnh cho s khc bit ny l cuc chin trn thin ng. S sa ng ca Sa-tan cng ch l mt iu cn phi c theo cch lgch, nhng chng ta khng c cc chi tit ca s kin ny. Ngay c nhng iu c cho bit th ch c thy qua bc mn ca th loi vn chng khi tng (apocalyptic genre) (Khi huyn 12:4, 7, 12-13). Mc d Sa-tan b nh bi v b y xung trn gian ny, n vn c chc nng nh mt y t ca c Gi-h-va (Ma-thi- 4:1; Lu-ca 22:31-32; I C-rinh-t 5:5; I Ti-m-th 1:20). Chng ta phi ngn chn s t m ca chng ta trong lnh vc ny. C mt quyn lc hin thn ca s cm d v gian c, nhng cng c mt v ch mt c Cha Tri v con ngi phi chu trch nhim i vi nhng iu mnh chn la. C mt trn chin thuc linh c trc v sau s cu ri. S chin thng ch c th n v tn ti trong v qua c Cha Tri Ba ngi. S c b nh bi v s b loi b!

ngn tr y l mt t qun s dng ch s ph hoi ng v cu trc s tin cng ca qun th. C s tranh chin tm linh tht s (xem -ph-s 4:14; 6:10-18). C th bnh tt thn th cng gy ra nan ch khng phi do Sa-tan (xem II C-rinh-t 12). Phao-l nhn cuc i mnh trong c kha cnh thing ling ln thuc th. 2:19 Biu hiu ng n cho chc S ca Phao-l l s thnh cng trong chc v ca ng gia vng ngi ngoi bang (xem cu 20). s trng cy Xem ch c bit trong Ga-la-ti 5:5. NASB NKJV NRSV TEV JB khng th snh vi (dnh cho anh em) khng th snh vi (dnh cho anh em) khng phi anh em Chnh anh emanh em khng km g so vi nhng ngi khc Anh em l 141

Vn ca cm t ny l n lin h nh th no n tnh cm v s yu thng ca Phao-dnh cho Hi thnh T-sa-l-ni-ca khi so snh vi nhng Hi thnh ngi ngoi bang khc. H c c bit no khng? Bn dch TEV chuyn ng anh em, khng thua km g so vi nhng ngi khc c th din dt ca cm t ny. Theo ngha th chnh nhng tn hu T-sa-l-ni-ca l nhn chng hng hn cho Phao l l s ca dn ngoi do cng tc hiu qu ca ng. Ging nh Phao-l bt chc theo c Cha Gi-xu, nhng tn hu ny bt chc theo Phao-l l chng c bn ngoi ca tm lng v tm linh ti mi ca h. (Giao c Mi). trong khi Ngi n? Ch Hy lp Parousia, c ngha en l s hin din, v c m rng thm ngha hnh bng l s n. y l ln u tin n c trong Tn c (xem 2:19; 3:13; 4:15; 5:23; II T-sa-l-ni-ca 2:1,8-9; I C-rinh-t 15:23). Ch ny c dng trong vn chng th tc th k th nht ch s thm ving ca mt v vua. Hi thnh li dng n theo mt ngha chuyn bit ch S n ln th hai ca Cha. c Cha Gi-xu n ln th hai l s trng im thn hc ca I & II T-sal-ni-ca. Mi chng ca I T-sa-l-ni-ca u kt thc vi im ny (xem 1:10; 2:19; 3:13; 4:13-18; 5:23). CH C BIT: S TR LI CA C CHA GI-XU BT C LC NO NHNG CHA XY RA (NGHCH L TN C) A. Nhng khc Kinh Thnh v lai th trong Tn c phn nh ci nhn tin tri trong Cu c cho thy c nhng s kin xy ra ng thi vi vic tn th. B. Ma-thi- 24, Mc 13, v Lu-ca 21 rt kh gii ngha bi v chng cp n cng lc nhiu cu hi. 1. Khi no th n th b tn ph 2. Du hiu bo trc s tr li ca ng Mt-si-a l g? 3. Khi no th i ny s chm dt (xem Ma-thi- 24:3)? C. Th loi ca nhng khc Kinh Thnh v lai th trong Tn c thng l s phi hp tn th vi ngn t tin tri c tnh biu tng cao xa v c dng khng cho bit r rng. D. Mt vi khc Kinh Thnh trong Tn c (xem Ma-thi- 24, Mc 13, Lu-ca 17 v 21, I v II T-sa-l-ni-ca v Khi huyn) bn lun v S n ln th hai ca Cha. Nhng khc Kinh Thnh ny nhn mnh: 1. Khng bit thi im chnh xc ca s kin, nhng s kin l chc chn. 2. Chng ta c th bit v thi k tng qut, nhng khng phi l thi im c th ca s kin 3. N s xy n thnh lnh v khng bit trc. 4. Chng ta cn phi sn sng, cu nguyn v trung tn trong cc trch nhim c giao ph. E. C s cng thng i ngc vi nhau trong thn hc gia (1) s tr li bt k lc no (khng bit trc) (xem Lu-ca 12:40,46; 21:36; Ma-thi- 24:27,44) vi (2) vic c mt s s kin trong lch s phi xy ra (bit c). F. Tn c ni c mt s s kin phi xy n trc S n ln th hai. 1. Phc m c rao ging khp t (xem Ma-thi- 24:14; Mc 13:10) 2. S bi o ln (xem Ma-thi- 24:10-13, 21; I Ti-m-th 4:1; II Ti-m-th 3:1ff.; II T-sal-ni-ca 2:3) 3. Ngi ca ti li hin ra (xem a-ni-n 7:23-26; 9:24-27; II T-sa-l-ni-ca 2:3) 4. Vic (ngi) ngn tr cng vic c b ct i (xem II T-sa-l-ni-ca 2:6-7) 5. S phc hi dn Do Thi (xem Xa-cha-ri 12:10; R-ma 11) G. Lu-ca 17:26-37 khng tng ng vi khc Kinh Thnh trong Mc, nhng vn c mt phn thuc Cng quan tng ng trong Ma-thi- 24:37-44.

142

2:20 NASB, NKJV, NRSV s vinh hin ca chng ti TEV, JB s t ho ca chng ti y l cch dng ch vinh hin theo ngha t ho (hnh din). Ch ny khng lin h vi s vinh hin trong thn hc c dng m t c Cha Tri (xem cu 12). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. 5. Ai ang cng kch Phao-l?. Ti sao? Ti sao Phao-l nht nh t chi nhn th lao cho vic ng rao ging? Ti sao Phao-l li nu ln vn chng i Phc m ca ngi Do Thi? Cu 16 mun ni n iu g theo nh ca c Cha Tri i vi quc gia Do Thi? Ti sao cc cu 17 - 20 li rt cm ng?

143

I T-SA-L-NI-CA ON 3
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Mong c ca Phao-l thm Hi thnh mt ln n a (2:17-3:13) 3:1-5 3:1-5 c an i t Tim-th 3:6-10 3:6-10 Li cu nguyn cho Hi thnh 3:11-13 3:11-13 3:11-13 3:11-13 3:11-13 3:6-10 3:6-10

NKJV
S quan tm n c tin ca cc tn h u

NRSV
Lng thng mn ca Phaol dnh cho tn hu ngi T-sa-l-ni-ca (2:17-3:13) 3:1-5

TEV
Mong c ca Phao-l thm Hi thnh mt ln na (2:17-3:13) 3:1-5 3:1-5

NJB
S mng ca Ti-mth n T-sa-l-nica

Phao-l cm t c Cha Tri v tn hu T-sa-l-ni-ca 3:6-10

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn DN TM LC CHNG 3 A. Do lo ngh nhiu nn Phao-l c Ti-m-th n vi cc tn hu, 3:1-5 B. Ti-m-th tr v vi tin mng, 3:6-10 C. Li cu nguyn ca Phao-l dnh cho Hi thnh T-sa-l-ni-ca, 3:11-13 NGHIN CU T NG

144

BN NASB 3:1-10 1 V khng th ch i c na, nn chng ti th nh li mt mnh ti A-thn, 2 v sai Ti-m-th, l anh em chng ti, ti t ca c Cha Tri, k gip vic o Tin Lnh ca ng Christ, n cng anh em, khin anh em c vng vng v gic lng anh em trong c tin, 3 hu cho khng mt ngi no trong anh em b rng ng bi nhng s khn kh dng y; v anh em t bit rng y l iu nh trc cho chng ta. 4 Li khi cng anh em, chng ti ni trc rng s c s khn kh phi chu, iu xy n ri, v anh em bit r. 5 Vy, khng th i lu hn na, nn ti sai Ti-m-th i, cho bit c tin anh em ra lm sao, e rng k cm d cm d anh em, m cng phu ca chng ti tr nn v ch chng. 6 Nhng Tim-th ni anh em mi tr v y, c thut cho chng ti tin tt v c tin cng lng yu thng ca anh em. Ngi li ni rng anh em thng tng nh chng ti, v ao c gp chng ti, cng nh chnh chng ti c ao gp anh em vy. 7 Hi anh em, nh vy th gia mi s gian nan khn kh ca chng ti, anh em ly c tin mnh m lm mt c yn i cho chng ti . 8 V hin nay chng ti sng, l ti anh em ng vng trong Cha. 9 Chng ti lm th no ng t n c Cha Tri v anh em, v chng ti bi c anh em c y lng vui v trc mt c Cha Tri chng ti? 10 m ngy chng ti c sc ni xin Ngi cho php chng ti li gp anh em, v gia thm cho c tin anh em iu chi cn km.

3:1 khng th ch i c na Phao-l lo lng cho Hi thnh ny, c sinh ra trong cn bt b (xem 2:17-20) v phi sm t lo liu. Tm lng ca ngi mc s khin ng khng th an tm (xem cu 5). th nh li y l NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE) c dng ch (1) mt a tr ri cha m, -ph-s 5:31 (cng c th l mt hnh nh khc v cha m ging nh trong 2:7,11,17) hay l (2) ci cht ca ngi phi ngu (xem Mc 12:19). Phao-l thng mn su m Hi thnh ny. mt mnh ti A-thn y l trung tm hc thc ca th gii Hy lp. Phao-l c bnh v mt (i chiu vi vi II C-rinh-t 12:7, Ga-la-ti 4:15 v 6:11) nn gp phi nhiu kh khn khi mt mnh, c bit l mt ni xa l nh A-thn. Ch mt mnh dng S NHIU (PLURAL), khng r ch ny mun ni ln iu g. Cng-v 18:5 m ch rng c Si-la v Ti-m-th u c sai i. Cu ny c th l cha kha cho cch s dng i t chng ti ca Phao-l trong cch vit th, du rng n m ch n ring c nhn ng. 3:2 NASB ti t ca c Cha Tri, k gip vic o Tin Lnh ca ng Christ NKJV ngi hu vic Cha v l bn ng lao trong Phc m ca ng Christ vi chng ti NRSV ngi cng lm vic vi c Cha Tri rao ging Phc m ca ng Christ TEV ngi hu vic Cha vi chng ti rao ging Tin Mng v ng Christ JB k gip vic cho c Cha Tri rao truyn Tin Mng ca ng Christ Nhng cm t ny m ch v Ti-m-th. Trong cc bn chp tay ting Hy lp c khc nhau: bn chp tay B dng ch ngi ng cng trong khi bn chp tay v A dng ch mc s. Ch ny m ch n s phc v hn h ca mt ngi n l. a s cc bn dch hin i da theo bn chp tay B. C th c mt ngi chp kinh b sc khi Phao-l gi Ti-m-th l ngi ng cng ca c Cha Tri. Cu ny c cng dng nh mt l th gii thiu Ti-m-th (xem Cng-v 18:27; R-ma 16:1; II C-rinht 8:18-24; III Ging 9, 10). 145

 khin anh em c vng vng v gic lng anh em trong c tin Phao-l lo lng v Hi thnh mi m li b bt b ny (xem 1:6; 2:14; 3:3). 3:3 hu cho khng mt ngi no trong anh em b rng ng bi nhng s khn kh dng y y l ni duy nht trong Tn c s dng ch b lay ng. Ngha nguyn thy ca ch ny m ch mt con ch ngoc (vy) ui. Ting Hy lp c in (Homer) dng n theo tng bc, nnh b. ny c th lin h vi 2:1 hay l 3:5. c tin chn tht th bn (xem Ma-thi- 13:1-23; Ga-la-ti 6:9; Khihuyn 2:2-3,7,11,17,19,26; 3:5,8,10,11,12,21). l iu nh trc cho chng ta y l dng CH NH TH NG (bin cch) TH HIN TI (PRESENT PASSIVE (deponent) INDICATIVE)). Dng th ng (PASSIVE VOICE) m ch rng chnh c Cha Tri l tc nhn hnh ng. N khng khng lin quan g vi quan im ca ngoi gio v s mnh hay l thuyt nh mnh ca Hi gio. au kh l iu bnh thng i vi nhng tn hu cn sng th gii sa ng ny (xem cu 4; Ma-thi- 5:10-12; John15:18, 20; 16:33; Cng-v 14:22; R-ma 8:17 II C-rinh-t 4:7-11; 11:23-27; II Ti-m-th 3:12; I Phi-e-r 2:21; 4:12-16). Chu kh l mt phng cch cho s trng thnh tm linh (xem H-b-r 5:8). 3:4 chng ti ni trc rng y l TH CHA HON THNH (IMPERFECT TENSE) ch mt hnh ng lp li trong qu kh. Phao-l chc hn cnh co h nhiu ln. ng bit iu ny t s ging dy ca c Cha Gi-xu v kinh nghim c nhn. Gi y th h cng bit qua tng tri ca h. NASB chng ta s phi chu s khn kh NKJV chng ta s chu kh NRSV chng ta s b bt b TEV rng chng ta ang b bt b JB chng ta phi ch i nhn lnh s bt b y l CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE) vi NGUYN TH TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE INFINITIVE). Bn dch Williams c ghi ch hnh nh mt xe ch hng ha b v nt do sc nng hng ha. 3:5 c tin ca anh em Ch ny c th c s dng y theo ngha ca Cu c ch s thnh tn. Liu h c tht s trung thnh theo s tuyn xng c tin ca h khng? e rng k cm d cm d anh em Mt th lc ca k gian c (ho peirazn) ang hnh ng trong th gii v cuc i ca chng ta (xem 2:18). Ch Hy lp ny c dch l cm d (peiraz) vi n cm d dn n s hy dit, ngc li vi hm c chp thun (dokimaz) trong 2:4. Xem ch c bit trong 2:18.

CH C BIT: CH TH NGHIM TRONG TING HY LP V NHNG CH GN NGHA C hai t Hy lp mang ngha th nghim c mc ch vi mt ngi no . A. Dokimazo, dokimion, dokimasia y l thut ng ca nhng nh luyn kim dng th nghim tnh xc thc ca mt vt (ngha bng, ca mt ngi) bng la. La lm l ra kim kh tht bng cch t chy i (ty i) nhng cn b. Tin trnh vt l ny tr nn mt thnh ng rt hiu qu ch s th nghim ca Cha, ca Sa tan hoc nhng nguyn nhn khc th nghim con ngi. T ng ny c dng vi ngha tch cc hng tin n s chp nhn.

146

N c dng trong Tn c ni v s th nghim: 1. Con b, Lu-ca 14:19 2. Chnh chng ta, I C-rinh-t 11:28 3. c tin, Gia-c 1:3 4. Ngay c chnh Cha, H-b-r 3:9 Kt qu ca nhng cuc th nghim ny c cho l tch cc (R-ma 1:28; 14:22; 16:10; II Crinh-t 10:18; 13:3; Phi-lp 2:27; I Phi-e-r 1:7). V vy, t ng ny chuyn ti ngha mt ngi c th nghim v cho thy l: 1. Xng ng 2. Tt 3. Tht 4. C gi tr 5. ng tn trng B. Peirazo, peirasmos T ng ny c ngha th thch vi mc ch tm ra ci sai hoc t chi. N thng c dng vi cm d ca Cha JsuGi-xu trong ng vng. 1. N mang ngha tm cch gi by Cha (Ma-thi- 4:1; 16:1; 19:3; 22:18, 35; Mc 1:13; Lu-ca 4:2; 10:25; H-b-r 2:18). 2. Ch ny c dng lm danh hiu cho Sa-tan trong Ma-thi- 4:3; I T-sa-l-ni-ca 3:5. 3. Cha Gi-su dung ch ny (trong dng t ghp ekpeirazo) khi ni: khng c th Cha (Ma-thi- 4:7; Lu-ca 4:12; I C-rinh-t 10:9). N ni ln mt toan tnh lm mt vic g m tht bi (Cng-v 9:20; 20:21; H-b-r 11;29). Ch ny c dng khi ni n nhng cm d v th thch cho ngi tin Cha (I C-rinh-t 7:5; 10:9, 13: Ga-la-ti 6:1; I T-sa-l-ni-ca 3:5; H-b-r 2:18; Gia-c 1:2, 13,14; I Phi-e-r 4:12; II Phi-e-r 2:9).

m cng lao ca chng ti tr nn v ch Cch s dng LI NI (MOODS) trong cu ny c ngha quan trng. CH NH (INDICATIVE) l li ni ch v ci hin thc c dng cho Sa-tan, nhng GI NH (SUBJUNCTIVE) l li ni ch s bt ng c dng ch cng kh ca Phao-l. im ny c th lin h n 2:1. C mt cu hi y: Tr nn v ch c lin quan vi s bin i c nhn hay l vi vic thnh lp Hi thnh T-sa-l-ni-ca ang hot ng theo cc chc nng khc nhau? Ti ngh rng th hai thch hp vi vn mch hn, d rng c th l Phao-l khng phn bit rnh mch nh vy. 3:6 tin mng Tn c s dng ch Hy lp y ch c mt ln l khng theo ngha ch v Phc m ca ng Christ. Tin tc v s tin knh trong Hi thnh ny l tin vui cho Phao-l. c tin cng lng yu thng ca anh em Cm t ny c th c mt vi ngha (xem 1:3). N c th m ch n: (1) gio l chn chnh v s yu thng quan tm ln nhau; hay l (2) s trung tn v lng yu mn c Cha Tri. tng nh chng ti, v ao c gp chng ti, cng nh chnh chng ti c ao gp anh em vy Chi tit ny cho thy cho d c s bt b hay c cc gio s gi n cng khng lm cho Hi thnh ny c s xa cch, cay ng nghch cng Phao-l. 3:7 gia mi s gian nan khn kh ca chng ti Nhng nan ca Phao-l khi ti thnh ph Crinh-t c lit k trong I C-rinh-t 4:9-13; II C-rinh-t 4:8-12; 6:4-10 v 11:24-27. chng ti c yn i Phao-l thng hay s dng t ghp ny (vi v gi). N c mt vi ngha: 1. Thc gic, khuyn khch, nng (xem 2:3,11; 4:1; 5:14; II T-sa-l-ni-ca 3:12) 147

2. An i (xem 2:11; 3:2; 4:18; 5:11; II T-sa-l-ni-ca 2:17) 3. Dng danh t ca ch ny (paracltos) c dng cho c chc v gip ca c Thnh Linh (xem Ging 14:16,26; 15:26; 16:7) v ca c Cha Con (xem I Ging 2:1) 3:8 V hin nay chng ti sng Phao-l ang dng ngha bng trong ngn ng ni rng ng c gii ta khi cng thng nh tin vui t Hi thnh. l ti anh em ng vng trong Cha y l cu iu kin trong ting Hy lp, kt hp gia iu kin bc mt v bc ba, do cng thm tnh ngu nhin trong li ni ca Phao-l. ng tha nhn rng h s ng vng cho ng thy (xem 2:1 v 3:5). ng vng lin h n a v ca chng ta trong ng Christ. Kinh thnh trnh by s cu ri ca chng ta trong tng cp l tht y cng thng: (1) n l s ban cho khng trong ng Christ , nhng (2) n cng phi tr gi, phi tip tc tin trin v c thy qua nhng la chn trong np sng ca chng ta. C hai phng din ny u ng, nhng cu Kinh Thnh ti y nhn mnh n l tht th nht (xem R-ma 5:2; I C-rinh-t 15:1 v -ph-s 6:11, 13). 3:9-10 y l mt cu hi c tnh thuyt phc dn n li cu nguyn trong cc cu 11-13 kt thc phn na u l th ca Phao-l. 3:10 m v ngy m i trc ngy l cch tnh thi gian ca ngi Do Thi (xem ghi ch trong 2:9). Chi tit ny cho thy i sng cu nguyn lin tc ca Phao-l (xem 1:2; 2:12; II Ti-m-th 1:3). NASB c sc ni xin NKJV ku cu qu mc NRSV chng ti c sc ni xin TEV chng ti cu xin Ngi vi trn c tm lng chng ti JB chng ti ang c sc cu xin TRNG T (ADVERB) c sc(ni xin) l mt t ghp ba ch th hin cm xc rt mnh (huper + ek + perissou) (xem -ph-s 3:20; I T-sa-l-ni-ca 3:10; 5:13). Phao-l lo lng v cu nguyn cho nhng Hi thnh mi ny (xem II C-rinh-t 11:28). Xem ch c bit: Cch dng t ghp Huper ca Phao-l trong Ga-la-ti 1:13. NASB gia thm cho c tin anh em iu chi cn thiu st NKJV lm trn s thiu xt trong c tin anh em NRSV khi phc li iu cn thiu trong c tin ca anh em TEV b sung iu cn trong c tin ca anh em JB lm y nhng km thiu trong c tin ca anh em H c lng tin nhng vn cha c chn chn trong s hiu bit nn c s hiu sai v S n ln th hai ca Cha. y l cch dng ch c tin (1) theo ngha gio l (xem 4:13-5:11) hoc l (2) nhn mnh nhiu n li sng, iu cn thiu chc hn l trong phng din o c (xem 4:1-12). Phao-l thng s dng ch c tin (pistis/pisteu) ny trong hai l th (xem 1:3,8; 3:2,5,6,7,10; 5:8; II T-sa-l-ni-ca 1:3,4,11; 3:2), nhng c bit l trong vn mch ti y.

148

BN NASB 3:11-13 11 Nguyn xin chnh c Cha Tri Cha chng ta, v c Cha Jsus, Cha chng ta, dn chng ti n cng anh em! 12 Li nguyn xin Cha lm cho anh em thm v y lng yu thng i vi nhau cng i vi mi ngi, cng nh lng yu thng ca chng ti i vi anh em vy, 13 hu cho lng anh em c vng vng, v thnh sch khng trch c trc mt c Cha Tri, l Cha chng ta, khi c Cha Jsus chng ta s n vi ht thy thnh Ngi! 3:11-13 y l s trnh by nguyn vng trong ting Hy lp. Li cu nguyn ny gm ba DNG NG T LI MONG MI (OPTATIVE VERBAL FORMS) t khi thy: trc tip (cu 11), tng thm (cu 12) v y dy (cu 12). LI MONG MI (OPTATIVE MOOD) l cch ni thng c dng trong cc li cu nguyn. 3:11 xindn y l dng ng t LI MONG MI S T CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE SINGULAR OPTATIVE) him gp v ch c dng trong mt vi li cu nguyn trong Tn c (xem 5:23; II T-sa-l-ni-ca 2:16; 3:5, 16 v trong R-ma 15:5-6,13). Phi n ng t S T (SINGULAR) mc d n lin h n c c Cha Cha v c Cha Gi-xu Christ. y l cch m cc tc gi Tn c dng xc nhn thn tnh ca Gi-xu ngi Na-xa-rt (xem 1:1; II T-sal-ni-ca 2:16). Mt im khc trong phng din thn hc: V Sa-tan ngn cn Phao-l n vi cc tn hu nh c ghi li trong 2:18 nn Phao-l cu xin c Cha Cha v c Cha Con m ng (bng phng, thng: xem Lu-ca 1:79) cho ng n thm h. c Cha Cha Xem ch c bit trong Ga-la-ti 1:1. 3:12-13 Phao-l cu nguyn cho chnh mnh trong cu 11 nhng y s ni xin ca ng dnh cho Hi thnh ti T-sa-l-ni-ca. ng cu nguyn cho tnh thng gia h vi nhau v tt c mi ngi (xem -ph-s 6:18). ng cng cu nguyn cho s nn thnh ca nhng tn hu (xem cu 13; -phs 1:4). mun ca c Cha Tri cho mi tn hu l c tr nn ging nh ng Christ (xem R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19). 3:12 i vi mi ngi Tnh yu ca c Cha Tri rng ln dnh cho c th gian (xem Ging 1:29; 3:16; I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9). Tnh yu ca chng ta l nhng ngi bit Ngi cng phi ging nh th. 3:13 tm lng Xem ch c bit trong Ga-la-ti 4:6. NASB thnh sch khng trch c NKJV thnh sch khng trch c NRSV, JB trong s thnh khit m nh anh em c thnh sch khng ch trch c TEV hon ton v thnh khit S thnh khit va l c ban cho v l mt trch nhim (cch CH NH INDICATIVE v cch MNH LNH IMPERATIVE). N l c tnh ca mt ngi vt qua khi mi qu trch v khng c li t co no chng li h (xem -ph-s 5:27). c im ny khin Sa-tan khng c c ch trch (xem R-ma 8:31,32,33). mun ca c Cha Tri cho mi tn hu l c tr nn thnh khit nh ng Christ (xem 4:3; R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19; -ph-s 1:4). Xem ghi ch trong II T-sa-l-ni-ca 4:3. Tham kho thm Ch c Bit: Khng ch trch c trong 2:10 v S thnh ha trong 4:3.

149

 trong s tr li ca c Cha Gi-xu, Cha chng ta iu ny cho thy s quan tm lin tc ca Phao-l n nhng bin c vo thi k cui cng (xem 2:19; 4:15-17; cng nh II T-sa-l-ni-ca 2). Mi lin h c th gia nhng din bin ca S n ln th hai nh: s ct ln khng trung (xem I T-sa-l-nica 4:13-18), ngi on xt ca ng Christ (xem II C-rinh-t 5:10), v ta phn xt trng (xem Ma-thi- 25 v Khi-huyn 20) khng r rng c th. Phao-l khng phi l mt nh thn hc h thng. Xem ch c bit bn di. CH C BIT: S N LN TH HAI Theo ngha en y l ch Parousia, c ngha l s hin din v c dng cho s ving thm hong tc. Nhng ch khc trong Tn c cng dng cho S n ln th hai l (1) epiphaneia, hin ra i din; (2) apokalupis, m mn; v (3) ngy ca Cha cng vi nhng d bn ca cm t ny. C Tn c c ghi chp trong th gii quan ca Cu c khng nh rng 1. mt thi k hin ti c c, ni lon 2. mt giai on cng chnh sp n 3. n c em n bi c Thnh Linh thng qua cng tc ca ng Mt-si-a (ng c Xc Du ) Gi nh thn hc ca khi th tim tin l cn thit bi v cc tc gi Tn c hi iu chnh s trng i ca Y-s-ra-n. Thay cho s hin n ca ng Mt-si-a theo khi nim qun s, ch trng ch ngha dn tc (Do thi) l hai s hin n. S n th nht l khi nim thn linh nhp th trong s ging sinh ca Gi-su ngi Na-xa-rt. Ngi n khng nh mt v tng hay l mt quan n nhng li l mt y t khn kh theo nh -sai 53, l mt k s hin lnh ci la con (khng phi l mt nga chin hay l mt con la dnh cho vua), ging nh trong Xa-cha-ri 9:9. S n th nht m u cho mt k nguyn mi ca ng Mt-si-a. Trong mt phng din th Nc Tri n, nhng d nhin trong kha cnh cn li th n vn cn xa cha trn vn. S cng thng gia hai s hin n ca ng Mt-si-a ny, m trong mt ngha no , chnh l s chng lp gia hai thi i m Do-Thi-Gio theo Cu c khng thy hay t nht l khng r. Trong thc t, hai ln hin n ny nhn mnh cam kt cu chuc c nhn loi ca c Gi-h-va (xem Sng-th K 3:15; 12:3; Xut dp-t K 19:5; s ging dy ca cc tin tri, c bit l -sai v Gi-na). Hi thnh khng ch i s lm trn ca li tin tri trong Cu c bi v a s cc li tin tri cp v s n ln th nht (xem How to Read the Bible For All Its Worth, trang 165-166). Cc tn hu trng ch s tr li vinh hin ca Vua ca cc Vua, Cha ca cc Cha, s hon thnh lch s c trng i cho thi i mi ca s cng chnh di t cng nh trn tri (xem Ma -thi- 6:10). Nhng s trnh by ca Cu c khng phi l khng chnh xc, nhng khng y . Ngi s n mt ln na theo nh cc tin tri tin bo trong nng quyn ca c Gi-h-va. S n ln th hai khng phi l mt thut ng Kinh thnh, nhng khi nim ny nh hnh th gii quan v khun kh cho c Tn c. c Cha Tri s lm ngay thng li mi s. S tng giao gia c Cha Tri v nhn loi c dng theo hnh nh ca Ngi c phc hi. Ti c s b xt x v ct i. ch ca c Cha Tri s khng th tht bi.

cc thnh ca Ngi Cc thnh (nhng ngi thnh) c th l: (1) nhng thin s s theo cng vi c Cha Gi-xu (xem Phc-truyn Lut-l K 33:2-3; Xa-cha-ri 14:5; Ma-thi- 16:27; 25:31; Mc 8:38; II T-sa-l-ni-ca 1:7; Khi-huyn 19:4); hay l (2) dn s ca Ngi, nhng thnh (xem I T-sa-l-ni-ca 4:14-16). Phao-l khng bao gi gi cc thin s l cc thnh hay l cc ngi thnh c l gii quyt vn gii ngha. C th c cc thin s ln cc thnh s cng tr li vi Cha trong m my. Nhng tn hu trong Hi thnh ny khng bit chc l cc tn hu qua i s c d phn trong nhng s kin ca ngy tn th khng. Cc thnh l nhng ngi thnh theo ngha en c gi n s thnh 150

khit (xem 4:3) bi ng Thnh (xem I Phi-e-r 1:15). Mc tiu ca C c Gio l s thnh khit ngay by gi (xem -ph-s 1:4), ch khng phi trn thin ng sau khi chng ta cht. CH C BIT: CC THNH y l danh t Hy lp tng ng t ting Do Thi kadash, c ngha cn bn l t ai, vt g, hay ni no ring bit ra cho c Gi-h-va s dng m thi. N chuyn ti khi nim vt thnh, ngi thnh t ting Anh. Chnh YHWH tch bit khi con ngi bi bn cht ca Ngi (Thn i i khng c ai khc to dng nn) v bn tnh ca Ngi (thin m hon ton). Ngi l tiu chun da vo mi iu khc c o lng hay phn x. Ngi l ng siu vit, ng Thnh C Mt, ng Thnh c Nht. c Cha Tri to dng con ngi tng giao vi Ngi, nhng s sa ng (Sng th k 3) dng ln ro cn v mi lin h v v phng din o c gia mt c Cha Tri Thnh khit v con ngi ti li, Ngi quyt nh phc hi li to vt c lng tm ca Ngi; v vy, Ngi gi dn ca Ngi l dn thnh (L-vi-k 11:44; 19:2; 20:7, 26; 21:8). Bi mi lin h bng c tin vi YHWH, dn Ngi chng nhng c tr thnh dn thnh bi v tr ca h trong Ngi qua giao c, nhng cng c gi sng i sng thnh khit (Ma-thi- 5:48). Li sng thnh khit ny c th c c bi v cc ngi tin c chp nhn hon ton v c tha th mi ti li qua cuc i v cng tc ca Cha Gi-xu cng nh s hin din ca c Thnh Linh trong tm tr ca h. iu ny to nn mt tnh hung nghch l: 1. Tr nn thnh bi s thnh khit ca ng Christ ban cho 2. c ku gi sng thnh khit bi s hin din ca c Thnh Linh Cc tn nhn l nhng thnh (hagioi) l bi v c s hin din (1) ca ch ng Thnh (c Cha Cha) trong i sng chng ta; (2) cng tc ca ng Thnh (c Cha Con); v (3) s hin din ca c Thnh Linh. Tn c lun dng ch cc thnh S NHIU (ngoi tr Phi-lp 4:12, nhng bi cnh cng lm cho n tr thnh S NHIU). c cu cng c ngha l c tr thnh mt thnh vin ca mt gia nh, mt thn th, mt ngi nh. c tin theo Kinh thnh bt u vi mt s tip nhn cch c nhn nhng tun ra thnh mt mi lin h tp th. Mi ngi chng ta c nhng n t khc nhau (I C-rinht 12:11) gp phn cho sc khe, s ln mnh, v tnh trng chung ca thn th ng Christ tc l Hi thnh (I C-rinh-t 12:7). Chng ta c Cha cu phc v. S thnh khit l mt c tnh ca gia nh ny.

CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao Phao-l khi mt mnh gp phi nhiu tr ngi? 2. Lit k nhng ngha khc bit ca ch c tin. 3. C phi hon nn l vic bnh thng cho nhng tn hu? Ti sao? 151

4. S thnh ha ch l mt s kin khi u hay l mt tin trnh tip tc? 5. Cu 5 m ch n s cu ri hay l s kt qu ca mt ngi? Cu 2:1 v 3:5 lin h vi n d v nhng loi t (xem Ma-thi- 13:1-23) nh th no?

152

I T-SA-L-NI-CA ON 4
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
i sng p lng Cha 4:1-8

NKJV
Ni xin hip mt 4:1-8

NRSV
Thc gic sng tinh sch 4:1-8

TEV
i sng ca ngi Cha 4:1-8

NJB
Sng trong s thnh khit v nhn c 4:1-2 4:3-8

i sng trong trt t v tnh thn anh em 4:9-12 S tr li ca Cha 4:9-12 Nim an i trong s tr li ca ng Christ 4:9-12 Nhng thc mc v s tr li ca Cha (4:13-5:11) 4:13-18 4:13-18 4:13-14 4:15-18 4:13-18 4:9-12 S tr li ca Cha 4:9-12 K cht v ngi sng vo thi im Cha tr li

(4:13-5:11) 4:13-14 4:15-18

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn DN M RNG CC CU 1-12 A. Li nhn xt m u, 1-2 B. Cnh co v s dm dc, 3-8 1. Gi mnh thnh khit, 3a 2. Trnh xa khi s v lun v tnh dc, 3b 3. T km ch trong tnh dc, 4-5 153

4. Hnh ng tnh dc phi l bng cch khng lm dng tnh dc ca ngi kia. C. Cc li khuyn ln khc cho cc C-c Nhn, 9-12 1. Cc C-c Nhn phi yu mn ln nhau, 9-10 2. Sng cng tt hn, 10b 3. Sng i sng yn lng, 11a 4. Chm nom vic nh ring, 11b 5. T chnh mnh lao ng, 11c 6. c th tr nn nhn chng cho ngi b h mt, 12 NGHIN CU T NG BN NASB 4:1-8 1 V li, hi anh em, anh em hc ni chng ti phi i ng (n ) cch no cho p c Cha Tri, v iu anh em lm ri, th chng ti nhn c Cha Jsus xin v cu anh em phi i lun theo ng y cng ngy cng ti. 2 Anh em bit r chng ti bi c Cha Jsus m truyn cho anh em nhng iu rn no. 3 V mun c Cha Tri, y l khin anh em nn thnh: tc l phi lnh s u, 4 mi ngi phi bit gi thn mnh cho thnh sch v tn trng, 5 chng bao gi sa vo tnh dc lung tung nh ngi ngoi o, l k khng nhn bit c Cha Tri. 6 Ch c ai phnh ph anh em mnh, hay l lm hi anh em bt k vic g, v Cha l ng bo on nhng s , nh chng ti ni trc cng anh em v lm chng. 7 Bi chng c Cha Tri chng gi chng ta n s u u, bn l s nn thnh vy. 8 Cho nn ai khinh b iu chng ti ni, th khng phi khinh b ngi ta u bn l khinh b c Cha Tri, l ng ban Thnh Linh ca Ngi trong anh em.

4:1 V li Cm t ny c ngha en l nhng vic cn li. Cm t ny khi u cho phn on gm nhng s dy d thc tin ca Phao-l. Hu ht nhng l th ca Phao-l u c th chia thnh phn tn l v phn thc hnh d rng trong trng hp th I T-sa-l-ni-ca th kh c th lm iu ny. Phao-l s dng cm t gii thiu ch chnh cui cng cho phn kt lun ch khng phi l m u (v d II C-rinh-t 13:11; -ph-s 6:10; II T-sa-l-ni-ca 3:1). anh em Phao-l thng hay s dng ch ny bt u mt ch mi (xem 1:4; 2:1,9,14,17; 3:7; 4:1,10,13; 5:1,4,12, 14,25,26,27; II T-sa-l-ni-ca 1:3; 2:1,13,15; 3:1,6,13). xin v cu Ti y Phao-l dng nhng dng CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE) nhn mnh tnh lin tc ca hnh ng v gim nh nhng mng lnh ca S- (xem 4:2,11; II T-sa-l-ni-ca 3:4,6,10,12). anh em hc ni chng ti y l dng CH NH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) ch v thi im Phao-l cn chung vi cc tn hu. Ch Hy lp ny c ngha tip nhn nhng s dy d t ngi khc theo truyn thng (xem 2:13; I C-rinh-t 15:1). Phao-l khng ch dy h lm sao c cu m ngi c cu phi sng nh th no. phi i ng (n ) cch no y l TH HIN TI NGUYN TH (PRESENT INFINITIVE). i c Kinh thnh dng lm hnh bng ch np sng c tin (xem 2:12; -ph-s 2:10; 4:1,17; 5:2,15; C-l-se 1:10; 2:6). C c Gio lc ban u c gi l Con ng (xem Cng-v 9:2;

154

19:9,23; 22:4; 24:14,22; 18:25-26). Chi tit ny ni ln np sng tin cy bn . Thi p ng ban u ca chng ta vi s n nn v c tin cn phi c tip ni vi s vng phc lin tc v bn . cho p c Cha Tri mun ca c Cha Tri dnh cho con ci ca Ngi khng ch l thin ng sau khi qua i, nhng cn phi tr nn ging nh ng Christ trong hin ti (xem R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19; -ph-s 1:4; 2:10; I Phi-e-r 1:15). NASB (nh anh em thc s i ng) NKJV [lc b] NRSV (ging nh anh em ang lm) TEV y l, d nhin, cch anh em ang sng JB ging nh cch anh em ang sng C mt vn trong cc bn chp tay ting Hy lp lin h vi cm t ny. Cm t ny khng c trong cc bn chp tay ting Hy lp Dc, K, L, v bn vn Textus Receptus. Nhng n li xut hin trong cc bn chp tay , A, B, D*, F, G v cng nh trong cc bn dch Syriac, Coptic, v Vulgate. Tht l ngc nhin khi cc bn chp tay xa hn li c cm t ny nhng cc bn v sau th li khng. Chi tit ny m ch rng n khng c b lc b. Cm t ny c CCH NI (MOOD) hoc l HIN TI CH NH (PRESENT INDICATIVE) hay l MNH LNH (IMPERATIVE). C th n l cch CH NH (INDICATIVE) xc nhn s tin chc ca Phao-l v np sng ca cc tn hu ging nh ng Christ (xem NASB, NRSV, TEV, v JB). cng ngy cng ti. H ang tng trng tt, nhng Phao-l thc y h n s thnh khit hn na (xem cu 10). 4:2 NASB, NKJV mnh lnh NRSV, JB, TEV hng dn y l mt thut ng qun s him gp ch mnh lnh c truyn xung qua cc cp bt (xem I Ti-m-th 1:5, 18). bi (thm quyn) c Cha Gi-xu Nhng li ny khng phi l ngh ring ca Phao-l nhng l nhng s ging dy ca c Cha Gi-xu. Thm quyn trong chc v s ca Phao-l da vo thm quyn ca c Cha Gi-xu (xem cu 8). 4:3-6 y ch l mt cu trong ting Hy lp 4:3 v y l mun c Cha Tri Ti y khng c MO T (ARTICLE) nn c ngha l mt trong nhng nh ca c Cha Tri (xem -ph-s 5:17) sau s cu ri (xem Ging 6:40). CH C BIT: MUN CA C CHA TRI TIN LNH CNG QUAN - Lm theo mun c Cha Tri l iu thit yu (7:21) - Lm theo mun c Cha Tri khin chng ta tr nn anh em vi Cha Gi-xu (Ma-thi- 12:5; Mc 3:35) - Cha khng mun cho mt ai cht mt (Ma-thi- 18:14; I Ti-m-th 2:4; II Phi-e-r 3:9) - i G-g-tha l ch ca Cha cho Cha Gi-xu (Ma-thi- 26:42; Lu-ca 22:42)

155

PHC M GING - Cha Gi-xu n lm theo mun ca c Cha Tri (4:34; 5:30; 6:38) - lm cho sng li ni ngy sau rt nhng ngi m Cha giao cho Con (6:39) - mi ngi u tin ni Con (6:29, 40) - Li cu nguyn c nhm lin quan n s lm theo mun c Cha Tri (9:31 v I Ging 5:14) TH TN PHAO-L - S trng thnh v s phc v ca tt c nhng ngi tin Cha (R-ma 12:1-2) - Ngi tin Cha c gii cu khi i c ny (Ga-la-ti 1:4) - ch ca c Cha Tri l k hoch cu chuc (-ph-s 1:5, 9, 11) - Ngi tin Cha kinh nghim v sng cuc sng y dy Thnh Linh (-ph-s 5:17) - Ngi tin Cha trn y s hiu bit c Cha Tri (C-l-se 1:9) - Ngi tin Cha c lm cho trn vn v hon ton (C-l-se 4:12) - Ngi tin Cha c nn thnh (I T-sa-l-ni-ca 4:3) - Ngi tin Cha dng li t n trong mi s (I T-sa-l-ni-ca 5:18) TH PHIER - Ngi tin Cha lm iu phi (vng phc bc cm quyn) v v vy lm cm ming nhng ngi ngu di (I Phi-e-r 2:15) - Ngi tin Cha chu kh (I Phi-e-r 3:17; 4:19) - Ngi tin Cha khng sng cuc sng t k (I Phi-e-r 4:2) TH GING - Ngi tin Cha cn li i i (I Ging 2:17) - Ngi tin Cha cn thit cho li cu nguyn c nhm (I Ging 5:14)

anh em nn thnh Ch ny c cng chung mt t nguyn vi ch thnh khit v cc thnh. Ging nh vic xng cng bnh, s thnh ha l hnh ng khi u v xy ra ngay tc th ca n in (xem I C-rinh-t 1:2,30; 6:11). Trong phng din a v, cc tn hu trong ng Christ. Tuy nhin, iu ny cn phi c pht trin thnh c tnh trong li sng l s thnh ha tip din (xem cu 7; 3:13; R-ma 6:19-23). mun ca c Cha Tri cho tt c mi C-c Nhn l tr nn ging nh ng Christ.

CH C BIT: S NN THNH Kinh thnh Tn c khng nh rng khi ti nhn quay li vi Cha Gi-xu bng s n nn v c tin, th h lp tc c xng cng bnh v c nn thnh. y l v tr mi ca h trong ng Christ. S cng bnh ca Ngi c ban cho h (R-ma 4). H c tuyn b l cng bnh v thnh sch (hnh ng theo lut php ca c Cha Tri ). Nhng Tn c cng khuyn khch cc tn nhn phi sng thnh khit hay l phi nn thnh. Theo phng din thn hc, y l mt a v c c qua cng tc hon tt ca Cha Gi-xu, v cng l mt s ku gi tr nn ging ng Christ trong thi v hnh ng trong np sng hng ngy. S cu ri l mt mn qu min ph , nh vy s nn thnh l mt li sng phi chu mt nhiu th (phi tr gi).

156

p ng ban u Cng-v 20:23; 26:18 R-ma 15:16 I C-rinh-t 1:2-3; 6:11 II T-sa-l-ni-ca 2:13 H-b-r 2:11; 10:10,14; 13:12 I Phi-e-r 1:1

Tin trnh ging vi ng Christ R-ma 6:19 II C-rinh-t 7:1 I T-sa-l-ni-ca 3:13; 4:3-4,7; 5:23 I Ti-m-th 2:15 II Ti-m-th 2:21 H-b-r 12:14 I Phi-e-r 1:15-16

NASB, NKJV thn mnh NRSV thn th mnh TEV v JB thn th thuc v mnh Cm t ny c th m ch n chnh thn th mnh hay l v mnh. Theodore of Mopsuestia, Augustine, cc hc gi Do Thi Gio, I Phi-e-r 3:7, v bn Septuagint gii ngha cm t ny theo ngha v. Nhng cc gio ph trong Hi thnh ban u gii ngha ch ny l thn th v cch gii ngha ny thch hp nht vi vn mch (xem bn NIV). Trong II C-rinh-t 4:7 ci chu c s dng theo ngha ca ch thn th. trong s thnh sch v tn trng S nhn bit c Cha Gi-xu thay i li sng ca mt ngi. Cc tn hu ch l nhng ngi qun l nn phi ph thuc vo mun t mt ngi khc. mun ca c Cha Tri l dng mi tn hu by t quyn nng bin i ca Ngi cho th gian h mt. 4:5 chng bao gi sa vo tnh dc lung tung Chi tit ny m ch n vic khng th t kim ch tnh dc ca nhn loi sa ng (s th phng ngoi gio). Tit l mt c tnh ca i sng c y dy c Thnh Linh v c Ngi dn dt (xem Ga-la-ti 5:23). ging nh ngi ngoi o Trong ngha en l cc quc gia. Tuy nhin, y n khng m ch n nhng ngi khng phi l Do thi nhng n nhng ngi khng phi l C-c Nhn. Li sng ca nhng ngi theo ngoi gio trong thi Phao-l rt l sa a, v o c. l k khng nhn bit c Cha Tri Chi tit ny khng loi b mc khi thin nhin (xem Thithin 19:1-6 v R-ma 1-2) nhng ni n tri nghim c nhn (xem Ga-la-ti 4:8-9). Trong Cu c, ch bit c hm ch mi lin h c nhn mt thit (xem Sng-th K4:1; Gi-r-mi 1:5). 4:6 xm phm Ch ny c ngha l i vt qua nhng ro cn. phnh d Ch ny c ngha l li dng . anh em mnh iu ny c th m ch vic s dng s t do tnh dc vi mt gia nh tn hu khc (xem cu 9). Nhng ch anh em trong vn mch ny c th m ch n mt ngi no khc, tng t nh ngi ln cn, hng xm (xem cu 12). v vic ny y l dng MO T XC NH (DEFINITE ARTICLE) v do n m ch n cu 3-5.

157

 v Cha l ng bo on nhng s Chi tit ny cp n s bo tr cng bng trong c hin ti (xem R-ma 1:24,26,28) v lai th (xem Ma-thi- 25:31ff.). c Gi-h-va l mt c Cha Tri thin lnh (xem Ga-la-ti 6:7.) Trong cc cu 6, 7a v 8a, trnh by ba l do khc nhau t i sao nhng tn hu phi sng i sng thnh khit. nh chng ti ni trc cng anh em v lm chng (cnh bo) y l mt li pht biu mnh m lin h vi s trong sch v tnh dc (xem H-b-r 13:4). Xem ch c bit: Cch s dng t ghp Huper ca Phao-l trong Ga-la-ti 1:13. 4:7 Cha gi c Cha Tri lun lun khi u (xem Ging 6:44,65) trong c s cu ri v s thnh ha. 4:8 Cho nn ai khinh b iu chng ti ni, th khng phi khinh b ngi ta u bn l khinh b c Cha Tri Ngha en ti y l nh gi l km gi tr. Phao-l qu quyt rng nhng mng lnh cho cch sng cng i km vi l tht ca Phc m. y l nhng l tht ca c Cha Tri ch khng phi ca Phao-l, 2:13; 3:1-2. l ng ban Thnh Linh ca Ngi trong anh em y l NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE). Chi tit ny m ch n vic c Thnh Linh trong anh em nh l mt vic khi u v kinh nghim din tin (xem R-ma 8:9-10; I Ging 3:24). Cng vi s phc sinh l li ha v vic Cha vi anh em. C Ba Ngi c Cha Tri u tham d trong tt c cc s kin cu chuc. Cc tn hu c (1) c Thnh Linh (xem R-ma 8:9-10); (2) c Cha Con (xem Ma-thi- 28:20; C-l-se 1:27); v (3) c Cha Cha (xem Ging 14:23) vi. BN NASB 4:9-12 9 Cn nh s anh em yu thng nhau, v iu , khng cn vit cho anh em, v chnh anh em hc ni c Cha Tri, phi yu thng nhau; 10 v i vi mi anh em khc, trong c x Ma-x-oan, cng lm nh vy. Nhng, hi anh em, chng ti khuyn anh em hng t lng yu thng thm mi, 11 rng tp n cho yn lng, sn sc vic ring mnh, ly chnh tay mnh lm lng, nh chng ti dn bo anh em, 12 hu cho n vi ngi ngoi cch ngay thng, v khng thiu chi ht.

4:9 NASB tnh thng anh em NKJV tnh thng anh em NRSV tnh thng ca anh ch em TEV tnh thng ca nhng tn hu JB tnh thng anh em chng ta y l ch Hy lp, philadelphia. Ch ny m ch n tnh thng dnh cho nhng ai c phn trong giao c. y nh l cu song i vi tnh thng dnh cho ngi h mt trong cu 12 (xem 3:12). v iu , khng cn vit cho anh em y l s cng nhn lch thip dnh cho cc tn hu ca Phao-l v ng thi khuyn khch h c gng hn (xem cu 10c). Chi tit ny khng m ch n nhng vn lin h n tn l (nh S n ln th hai ca Cha), nhng l v li sng o c thc tin. v chnh anh em hc ni c Cha Tri y l TH HIN TI (PRESENT TENSE). c Thnh Linh tip tc vi v tip tc dy d anh em (xem 5:1; Ging 14:26; 16:13; II C-rinh-t 9:1; I Ging 2:20,27). l mt du hiu ca Giao c Mi (xem Gi-r-mi 31:33-34). Ch Hy lp 158

theodidaktoi c ngha l c Cha Tri dy d (xem Ging 6:45) v n l b ng cho cm t yu thng nhau (xem Ging 13:34; 15:12,17; I Ging 2:7-8; 3:11,23; II Ging 5). 4:10 (anh em) cng lm nh vy y li l mt ng t TH HIN TI (PRESENT TENSE) hm ch hnh ng tip din (xem cu 17). Phao-l xc nhn tnh thng ca cc tn hu, nhng ng thch thc h by t tnh thng cng thm na (ging nh cch Phao-l hnh ng qua np sng tinh sch, cu 1). thm mi Vic h ang lm l tt, nhng cn phi tip tc nhiu thm na (xem cu 1). Tnh thng l c tnh tri vt ca c Cha Tri. Chng ta khng bao gi yu thng (xem 3:12). 4:11 NASB chn tham vng sng i bnh lng NKJV rng anh em cng khao kht sng i bnh lng NRSV khao kht sng i sng im lng TEV chn cch sng im lng lm mc ch i sng JB chng ti khuyn anh em tng tin nhiu thm v ch trng v li sng bnh lng Cu 11 l mt lot bn TH HIN TI NGUYN TH (PRESENT INFINITIVE) c dng nh nhng MNH LNH (IMPERATIVE), nhng mng lnh phi tip tc hnh ng. y c th l s khuyn ln h kin nhn gi np sng bnh thng trong khi trng ch S n ln th hai ca Cha (xem II T-sa-l-ni-ca 3:10-12). Khng phi l hy chun b i nhng hy c sng trong s sn sng v trung tn l s ip ca Tn c v ch ny. ly chnh tay mnh lm lng Cn nh li nguyn do vit l th ny l khi c mt s ngi trong Hi thnh hiu sai s dy d ca Phao-l v s n ln th hai ca Cha nn h khng chu lm vic m ch trng ch s tr li ca ng Christ (xem II T-sa-l-ni-ca 2:1-4 v 3:6-15). Trong vn ha Hy lp, lao ng tay chn b cho l cng vic ch dnh ring cho n l. Nhng theo vn ha Do Thi th tt c mi ngi k c cc tu s Do Thi Gio u cn c mt ngh nh l mt phng tin t sinh sng (xem Cng-v 20:35; I C-rinh-t 4:17). nh chng ti dn bo anh em y l mt t ng mnh m dng ra lnh (xem II T-sa-lni-ca 3:4,6,10,12). 4:12 NASB, NRSV rng anh em s i x cch phi l vi nhng ngi ngoi NKJV rng anh em s i ng cch phi l vi nhng k bn ngoi TEV bng cch ny anh em s chinh phc c s tn trng ca nhng ngi khng phi l tn hu JB nh anh em c xem l tn trng bi nhng ngi ngoi hi thnh Ngi th gian ang quan st, cn chng ta l nhng nhn chng (xem Ma-thi- 5:13-16; C-l-se 4:5; I Ti-m-th 3:7; 5:14; 6:1; Tt 2:5). NASB khng thiu thn NKJV rng anh em khng thiu thn iu g NRSV v khng phi ph thuc vo ai TEV v s khng phi ph thuc vo ai cho mi iu anh em cn JB d rng anh em khng phi da vo chng Dng nh cc C-c Nhn khng chu lm vic li trng ch cc tn hu khc chu cp cho h mi iu h cn. Cc tn hu s dng nhng iu h c cung cp cho nhng nhu cu cn thit trong i gia

159

nh C c Gio (xem II C-rinh-t 8-9; -ph-s 4:28) nhng khng dnh cho nhng ngi khng chu lm vic. CH C BIT: S GIU C Quan im chung ca Cu c A. c Cha Tri l ch ca mi vt 1. Sng-th K 1-2 2. I S k 29:11 3. Thi-thin 24:1; 50:12; 89:11 4. -sai 66:2 B. Con ngi l nhng y t qun l ca ci theo mc ch ca c Cha Tri 1. Phc-truyn Lut-l K 8:11-20 2. L-vi K 19:9-18 3. Gip 31:16-33 4. -sai 58:6-10 C. Ca ci l mt phn ca s th phng 1. Hai th phn mi a. Dn s K 18:21-29; Phc-truyn Lut-l K 12:6-7; 14:22-27 b. Phc-truyn Lut-l K 14:28-29; 26:12-15 2. Chm-ngn 3:9 D. Ca ci c xem l mn qu t c Cha Tri do trung thnh gi giao c 1. Phc-truyn Lut-l K 27-28 2. Chm-ngn 3:10; 8:20-21; 10:22; 15:6 E. Cnh co i vi tm giu c m lm tn hi cho ngi khc (bc lt) 1. Chm-ngn 21:6 2. Gi-r-mi 5:26-29 3. -s 12:6-8 4. Mi-ch 6:9-12 F. Giu c khng phi l ti li tr khi t n u tin hng u 1. Thi-thin 52:7; 62:10; 73:3-9 2. Chm-ngn 11:28; 23:4-5; 27:24; 28:20-22 3. Gip 31:24-28 II. Quan im khc bit ca sch Chm-ngn A. S giu c c t trong phng din c gng c nhn 1. Ln n s li bingChm-ngn 6:6-11; 10:4-5,26; 12:24,27; 13:4; 15:19; 18:9; 19:15,24; 20:4,13; 21:25; 22:13; 24:30-34; 26:13-16 2. Tn thnh s sing nngChm-ngn 12:11,14; 13:11 B. Ngho i nghch vi giu c dng m t s cng chnh i nghch vi gian c Chm-ngn 10:1ff; 11:27-28; 13:7; 15:16-17; 28:6,19-20 C. S khn ngoan (nhn bit c Cha Tri v li Ngi, sng theo s hiu bit ny) l tt hn s giu cChm-ngn 3:13-15; 8:9-11,18-21; 13:18 D. Nhng s cnh bo v khuyn can 1. Cnh bo a. Cnh gic vic bo lnh n cho ngi ln cnChm-ngn 6:1-5; 11:15; 17:18; 20:16; 22:26-27; 27:13 b. Cnh gic vi vic lm giu bng nhng phng tin ti liChm-ngn 1:19; 10:2,15; 11:1; 13:11; 16:11; 20:10,23; 21:6; 22:16,22; 28:8 c. Cnh gic vi vic vay mnChm-ngn 22:7 d. Cnh gic vi s ph du ca s giu cChm-ngn 23:4-5 I. 160

e. Ca ci s khng gip g trong ngy phn xtChm-ngn 11:4 f. Ca ci em n nhiu bn huChm-ngn 14:20; 19:4 2. Khuyn can a. Khuyn rng riChm-ngn 11:24-26; 14:31; 17:5; 19:17; 22:9,22-23; 23:10-11; 28:27 b. S cng chnh tt hn ca ciChm-ngn 16:8; 28:6,8,20-22 c. Cu xin cho nhu cu, ch khng phi s tha thiChm-ngn 30:7-9 d. Gip ngi ngho l cho c Cha TriChm-ngn 14:31 III. Quan im ca Tn c A. c Cha Gi-xu 1. Ca ci to nn mt cm d c bit khin tin cy ni chnh mnh v ngun ti lc ca mnh thay v tin cy ni c Cha Tri v ngun chu cp ca Ngi a. Ma-thi- 6:24; 13:22; 19:23 b. Mc 10:23-31 c. Lu-ca 12:15-21,33-34 d. Khi Huyn 3:17-19 2. c Cha Tri s chu cp nhng nhu cu vt cht ca chng ta a. Ma-thi- 6:19-34 b. Lu-ca 12:29-32 3. Gieo lin quan vi gt (tm linh cng nh vt cht) a. Mc 4:24 b. Lu-ca 6:36-38 c. Ma-thi- 6:14; 18:35 4. S n nn tc ng n s giu c a. Lu-ca 19:2-10 b. L-vi K 5:16 5. Bc lt v kinh t b ln n a. Ma-thi- 23:25 b. Mc 12:38-40 6. S phn xt cui cng c lin quan n cch chng ta s dng ca ciMa-thi- 25:3146 B. Phao-l 1. Quan im thc t ging nh Chm-ngn (lm vic) a. -ph-s 4:28 b. I T-sa-l-ni-ca 4:11-12 c. II T-sa-l-ni-ca 3:8,11-12 d. I Ti-m-th 5:8 2. Quan im thing ling ging nh c Cha Gi-xu (vt cht khng lu di, tha lng) a. I Ti-m-th 6:6-10 (s tha lng) b. Philippians 4:11-12 (s tha lng) c. H-b-r 13:5 (s tha lng) d. I Ti-m-th 6:17-19 (rng ri v tin cy ni c Cha Tri, khng giu c) e. I C-rinh-t 7:30-31 (bin i mi vt) IV. Kt lun A. Khng c h thng thn hc lin h n ca ci trong Kinh Thnh. B. Khng c khc Kinh Thnh dt khot v ti ny. Do , nhng hiu bit phi thu lm t nhiu khc Kinh Thnh khc nhau. Phi thn trng, ng p t quan im ca ring mnh vo trong nhng khc Kinh Thnh ring bit ny. C. Chm-ngn, c vit bi nhng nh thng thi (sages), c quan im khc hn so vi nhng th loi khc trong Kinh Thnh. Chm-ngn ch trng vo c nhn v thc hnh. N 161

qun bnh v cn phi c qun bnh vi nhng khc Kinh Thnh khc (xem Gi-r-mi 18:18). D. Thi i ca chng ta cn phi phn tch nhng quan im v nhng hnh ng lin h n ca ci theo s soi sng ca Kinh Thnh. S u tin ca chng ta s t sai ch nu chng ta ch ngha t bn hay l ch ngha cng sn lm ngi dn ng cho chng ta. Ti sao v bng cch no m con ngi t n mc ch quan trng hn l h tch tr nhiu c bao nhiu. E. S tch tr ca ci cn phi c qun bnh vi s th phng tht v s qun l y trch nhim (xem II C-rinh-t 8-9).

BN NASB 4:13-18 13 Hi anh em, chng ti chng mun anh em khng bit v phn ngi ng, hu cho anh em ch bun ru nh ngi khc khng c s trng cy. 14 V nu chng ta tin c Cha Jsus cht v sng li, th cng vy, c Cha Tri s em nhng k ng trong c Cha Jsus cng n vi Ngi. 15 V, ny l iu chng ti nh li Cha m rao bo cho anh em: chng ta l k sng, cn li cho n k Cha n, th khng ln trc nhng ngi ng ri. 16 V s c ting ku ln v ting ca thin s ln cng ting kn ca c Cha Tri, th chnh mnh Cha trn tri ging xung; by gi nhng k cht trong ng Christ, s sng li trc ht. 17 K n chng ta l k sng, m cn li, s cng nhau u c ct ln vi nhng ngi y gia m my, ti ni khng trung m gp Cha, nh vy chng ta s cng Cha lun lun. 18 Th th, anh em hy dng li m yn i nhau.

4:13 chng ti chng mun anh em khng bit y l cm t thng gp trong nhng tc phm ca Phao-l (xem R-ma 1:13; 11:25; I C-rinh-t 10:1; 12:1; II C-rinh-t 1:8). Thng thng n gii thiu mt li quan trng, tng t nh khi c Cha Gi-xu s dng ch qu tht, qu tht. S hiu bit v l tht ca C c Gio (gio l v th gii quan) em n cho nhng tn hu s vng tm trong th gii sa ng. v Ti-m-th c th trnh by li cho Phao-l mt s cu hi ca Hi thnh v S n ln th hai ca Cha: (1) Cn nhng tn hu cht th s nh th no? H c c d phn vo trong nhng s kin tn th hay khng? v (2) C th no cc tn hu b bt ng khi Cha tr li v khng kp chun b cho nhng s kin tn th hay khng? Phao-l thng hay s dng gii t v, cn gii thiu cu tr li ca ng cho nhng thc mc ca Hi thnh ti C-rinh-t (xem I C-rinh-t 7:1; 8:1; 12:1; cng nh I T-sa-l-ni-ca 1:9,13; 5:1). NASB nhng ngi ng NKJV nhng ngi ng NRSV, TEV, JB nhng k cht Ti y c s khc bit gia cc bn chp tay Hy lp: (1) mt s bn chp tay dng NG TNH T HIN TI (PRESENT PARTICIPLE) nh: , A, v B, (2) cc bn khc dng NG TNH T HON THNH (PERFECT PARTICIPLE) nh: D, F, G, K, v L. Cc nh chp kinh c th chuyn i th HIN TI trong nguyn thy ra th HON THNH theo nh cch dng trong Ma -thi- 27:52 v I Crinh-t 15:20. c Cha Gi-xu s dng ngn ng hnh bng gic ng trong Cu c ch s cht 162

(xem Sng-th K 47:30; II Sa-mu-n 7:12; I Cc Vua 22:40; tham kho trong Tn c: Ma-thi- 27:52; Ging 11:11-13; Cng-v 7:60; 13:26; I C-rinh-t 7:39; 11:30; 15:18; II Phi-e-r 3:4). Ch cemetery trong ting Anh pht xut t ch Hy lp ny. Ch ny khng m ch n hc thuyt v cc linh hn ng ch i trong v thc cho n ngy c sng li. Tn c ni rng khi cng nh lc trc cng c s nhn thc trong tng giao nhng c gii hn (xem Lu-ca 16:19-31; 23:43; II C-rinh-t 5:8; Phi-lp 1:23). hu cho anh em ch bun ru nh ngi khc khng c s trng cy ng t au bun TH CU KHN TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE SUBJUNCTIVE) (xem -ph-s 2:12). Cc tn hu khng nn tip tc au bun do ci cht trn gian bi v chng ta bit cc l tht ca Phc m: (1) c Cha Gi-xu cht cho chng ta; (2) c Thnh Linh l ng khin Ngi sng li cng s khin chng ta sng li; (3) Cha ang tr li n chng ta; v (4) chng ta cht th vi Ngi. Th gii ngoi gio thiu mt s an i trc ci cht. Socrates ni, Phi chi c c mt vi li ca thn thnh da vo chng ta t nguy him nhng an ton hn m ging bum ra i trn mt chic tu chc chn hn. Xem ch c bit: Hy vng trong Ga-la-ti 5:5. 4:14 nu y l cu IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL) gi nh l ng theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. chng ta tin y l ng t thn hc quan trng (CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE)) ni v vic nhn loi t c tin ni ng Christ. ng t Hy lp pisteu ny c chuyn ng sang ting Anh l c tin, tin cy, hay l tin. S tin cy c nhn ny c m t trong Tn c bng cch s dng tt c nhng th thng dng ca ng t trong ting Hy lp: 1. AORIST (TH BT NH, ch hnh ng trong qu kh), Cng-v 15:11; R-ma 8:24; II Tim-th 1:9; Tt 3:5 2. PRESENT (TH HIN TI, ch hnh ng tip din), I C-rinh-t 1:18; 15:2; II C-rinh-t 2:15; I T-sa-l-ni-ca 4:14 3. PERFECT (TH HON THNH, ch hnh ng trong qu kh tin n s hon thnh theo mt din tin), -ph-s 2:5,8 4. FUTURE (TH TNG LAI), R-ma 5:9,10; 10:9; 13:11; I C-rinh-t 3:15; Phi-lp 1:28; I Tsa-l-ni-ca 5:8-9; H-b-r 1:14; 9:28 N l mt quyt nh khi u v tip theo l lm mn qua np sng hng ngy m s n mt ngy c hon tt trong thn th i i v c gp mt i mt vi c Cha Tri Ba Ngi (xem I Ging 3:2). Tin trnh thn hc ny c th thy trong R-ma 8:29-30: t s la chn, n s xng cng bnh, s thnh ha, v s vinh hin. c Cha Jsus cht v sng li C hai u l CH NH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) trnh by nhng d kin lch s. Nhng l tht Phc m ny l nn tng cho s hy vng ca nhng tn hu: (1) s chuc ti (cht thay) (xem -sai 53; Mc 10:45; II Crinh-t 5:21) v (2) s phc sinh thn th i i (xem 1:10; I C-rinh-t 15). c Cha Tri s emn vi Ngi y l mt cm t kh gii thch bi v ng t (ag) c nhiu ngha (mang n, hng dn, dn i, dn ra khi, i, i khutvn vn). C phi n m ch n ngi cht vi c Cha Gi-xu trn thin ng hay l ngi cht s c sng li khi c Cha Gixu tr li? Theo vn mch th i t ni n c Cha Gi-xu khi Ngi tr li. Cc tn hu T-sa-l-ni-ca khng hiu s ging dy ca Phao-l v S n ln th hai ca Cha. H mun bit nhng ngi trong Hi thnh ca h cht ri c c d phn trong nhng s kin tn th hay khng. Cu tr li ca Phao-l rt dt khot: Khng ch h s c d phn, nhng trc tin h s nhn thn th mi ri cng i vi c Cha Gi-xu vo nhng m my trn tri. Tn c khng cho bit r cc tn hu t lc cht cho n ngy c sng li h trong trng thi no. Khi so snh on Kinh Thnh ny vi II C-rinh-t

163

5:8 nn bt buc phi c mt giai on ngoi thn th l iu tt yu hp l. Cc tn hu ang vi Cha, nhng vn cha nhn c thn th phc sinh. 4:15 V, ny l iu chng ti nh li Cha m rao bo cho anh em Phao-l khng a ra kin c nhn ca ng nhng lin kt vi nhng s ging dy ca c Cha Gi-xu (xem 4:2). Khng r rng iu ny mun ni n: (1) li truyn khu C c Gio (xem Cng-v 20:35); (2) cc bi ging ca c Cha Gi-xu, ging nh trong Ma-thi- 24, Mc 13 hay l Lu-ca 21; (3) hay y l s khi th ring t ca c Cha Gi-xu cho Phao-l khi ng ti -rp, c ghi trong Ga-la-ti 1:17, hay l (4) s khi th trc tip sau ging nh trong II C-rinh-t 12:1ff. NASB, NKJV chng ta nhng k cn sng khi Cha n NRSV chng ta l nhng k sng, cn li khi Cha n TEV chng ta l nhng k cn sng trong ngy Cha n JB cn sng cho n khi Cha n Cch dng i t chng ta c th c ngha (1) Phao-l trng i Cha tr li trong lc ng cn sng (2) hoc i t c dng trong khi vit mt ti no . Xem ch c bit: S tr li ca c Cha Gi-xu trong 2:19 v 3:13. S tr li bt k lc no ca Cha l c n cho cc tn hu ca mi thi i, nhng trong thc t th ch cho mt thi i. iu ny khng c ni Phao-l khng chnh xc ri t a n nhng nghi vn v s linh cm. y c th ch l mt th thut vn chng bi v trong th II T-sa-l-ni-ca, Phao-l xc nhn v S n ln th hai b tr hon ging nh Cha Gi-xu phn trong Ma-thi- 24 (v nhng khc Kinh Thnh tng t) cng nh Phi-e-r trong II Phi-e-r 3. NASB s khng u tin hn NKJV, NRSV s khng trc TEV s khng i trc JB s khng c bt k u tin g y l dng PH NH I mnh (DOUBLE NEGATIVE), khng bao gikhng, chng bao gi. Cc thnh cht s tham d y mi s kin ca k tn th cng nh nhng tn hu cn sng khi Cha n ln th hai. Bn dch KJV dng ch ngn nga l khng ng ngha. V nm 1611, ch prevent trong ting Anh c ngha l n trc, vt ln trc. Khng mt ai c th vt ln trc ngi khc khi Cha n ln th hai. 4:16 chnh Cha Trong bn vn ting Hy lp nhn mnh n s tr li ca chnh c Cha Gi-xu, ch khng phi l mt ai i din (xem Ging 5:25-28). trn tri ging xung c Cha Gi-xu s ri khi s hin din ca c Cha Cha ln th hai thu gom li gia nh c tin (xem Ging 14:2-3). NASB, NKJV vi ting ln, ting ca thin s trng v ting kn ca Cha NRSV ting ku ln ra lnh, ting gi ca thin s trng v ting kn ca Cha TEV S c ting ln ra lnh, ting thin s trng, ting kn ca Cha JB khi c ting kn ca Cha, ting ca thin s trng s truyn ra mnh lnh C cu hi t ra l c bao nhiu nhn vt trn tri lin h n nhng s kin ng thi ny. C mt ting la, mt ting ni v mt ting kn thi. Bn dch ngm l c ba c thi hnh bi thin s trng ri sau c Cha Gi-xu ng xung. Cc bn dch khc m ch rng trc ht c ting ku, mng lnh hay ting ni bi c Cha Gi-xu v ri thin s trng ku gi thi kn. Thin ng c chun b cho s kin ny, n nm trong chng trnh hnh ng. Khi hiu bit c v ng s n th

164

vic khng xc nh c khi no v nh th no s kin s xy ra s khng cn quan trng na. c Cha Gi-xu ang tr li n tip nhng k thuc v Ngi. thin s trng Ti y khng c MO T (ARTICLE) do nn c l thin s trng (khng phi v thin s trng). Mc d a-ni-n 10:13 m ch c mt vi thin s trng nhng Kinh thnh ch nhc n mt v: Mi-chen (xem Giu-e 9). V ny l thin s cho quc gia Y-s-ra-n. kn y l phng tin truyn thng rt quan trng trong thi Cu c c s dng cho nhng s kin tn gio v qun s (xem Xut -dp-t K 19:16; -sai 27:13; Gi-n 2:1; Xa-cha-ri 9:14; I Crinh-t 15:52). C hai loi kn xut hin trong Cu c: (1) kn bng bc (xem Dn-s K 10:2,8-10; 31:6), v (2) kn lm bng sng bn tri ca con d gi l shophar (xem Xut -dp-t K 19:16,19; 20:18; L-vi K 25:9; Gi-su 6). Cng c th l c ba loi m thanh (ting la, ting ni, ting kn) u m ch n ting ca thin s bi v trong Khi-huyn 4:1 ting ca thin s c gi l ting kn (xem Khi-huyn 1:10). by gi nhng k cht trong ng Christ, s sng li trc ht. Cm t ny khng to ra s r rng v vic ngi cht i u cho ti ngy h c sng li. Cu ny m ch rng h s vn trong m m (xem Ma-thi- 27:52-53). Tuy nhin trong II C-rinh-t 5:8 li m ch rng h ang vi Cha. Gii quyt cho iu ny buc phi c mt trng thi ngoi thn th. Thn th vt cht li trong phn m, nhng s sng tht i vi Cha. C nhiu nghi vn khng c gii p ti y. Kinh thnh khng cung cp mt on vn ging dy r rng v ch ny. a s cc bn dch chuyn ng nh th l cc thnh ang vi c Cha Tri, c Cha Gi-xu v tr li vi Ngi (xem bn dch NASB). Mt quan im khc trnh by trong bn dch TEV, Nhng ngi tin ng Christ cht s sng li trc nht. 4:17 c ct ln Khi nim thn hc v s ct ln khng trung ca chng ta xut pht t cu ny. S ct ln l ch dch t cch chuyn ng trong ting Latin da vo ng t Hy lp ti y (harpaz, dng CH NH TH NG TH TNG LAI-FUTURE PASSIVE INDICATIVE) m ch git ly i cch mnh m (xem Ging 6:15; 10:12, 28-29). S kin ny cng c nhc n trong I C-rinh-t 15:51-52. Nhiu ngi khng ng vi nhau v s kin trong k tn th ny. Mt s ngi cho rng cc tn hu c ct i mt cch thnh lnh b mt (xem Ma-thi- 24:40-42) trc s cai tr mt ngn nm ca ng Christ trn t. Thng thng th thi k ca by nm i nn (xem a-ni-n 7:25; 9:27) c lin kt vi im ny. Mt s nh thn hc t s kin ct ln khng trung trc, gia hoc l sau by nm i nn. Th t v tnh cht ca nhng s kin trong thi tn th ny l khng r rng. Ch ngha gio iu l hon ton khng thch hp ti y. Cc tn hu i gp Cha trn khng trung, bi v Tn c xem khng trung nh l lnh vc ca Sa-tan (xem -ph-s 2:2) cn ngi Hy-lp th ngh rng khng trung tng di (kh quyn) khng tinh khit v ch ca nhng t linh. Cc tn hu s ti hip vi Cha ca h gia vng quc ca Sa-tan cho thy n b lt hon ton. vi nhng ngi y Hi thnh ny hiu sai s ging dy ca Phao-l v s n ln th hai ca Cha. Phao-l vit th I T-sa-l-ni-ca v II T-sa-l-ni-ca tr li nhng cu hi ny. Hi thnh mun bit: (1) Liu cc C-c Nhn cht c c d phn vo trong nhng s kin trong thi tn th hay khng? v (2) Khi no th cc tn hu cht v tn hu cn sng s c gp li nhau? gia m my Nhng m my theo truyn thng l phng tin di chuyn ca thn linh (xem ani-n 7:13; Ma-thi- 24:30; 26:64; Cng-v 1:9-11; Khi-huyn 1:7). Hnh nh ny gi nh n m my vinh hin (Shekinah) trong tri nghim ra khi Ai-cp lu lc trong ng vng thi Cu c (xem Xut -dp-t K 13:21,22; 14:19,20,24; 16:10; 19:9,16; 24:15,16,18; 34:5; 40:34-38). m my l biu tng cho s hin din ca c Cha Tri vi dn s ca Ngi.

165

 gp y l ch Hy lp apansis, c dng theo ngha gp g mt ai ri ng hnh vi h (xem Ma-thi- 25:6; Cng-v 28:15). Do cc tn hu gp Cha v cng vi Ngi tr li tri t c ti to. ni khng trung Chn khng trung l ch ca Sa-tan v nhng k theo n (xem -ph-s 2:2). Chng ta s gp Cha ti v chng t s chin thng hon ton. chng ta s cng Cha lun lun Khng cn c th ni thm iu g na (xem Thi-thin 23:6). S n ln th hai c nhc n lp i lp li trong I T-sa-l-ni-ca (xem 1:10; 2:19; 3:13; 4:13-18; 5:111). Lu rng trong th ny cng nh trong II T-sa-l-ni-ca, Phao-l khng c cp s cai tr mt ngn nm nhng l s cai tr i i (mt s ngi xem I C-rinh-t 15:25 nh l mt dn chng ch s cai tr trn trn gian) ging nh trong a-ni-n 7:13-14. Thut ng ca Phao-l m ch vng quc i i khi u khi c Cha Gi-xu tr li. Cn tt c nhng s kin trong thi tn th khc khng c nhc n. Phao-l thm ch khng m ch rng c Cha Gi-xu hon ton tr li tri t. Trong quyn The Meaning of the Millennium ca Robert G. Clouses, c bn quan im chnh v thin hy nin c m x bi nhiu tc gi. Trong quan im v thin hy nin, George E. Ladd a ra mt nhn nh gy kinh ngc, Ti cng nhn ci kh khn nht (khng gii thch c) cho bt c ai theo quan im tin thin hy nin l v nhng hnh nh Tn c m t l ci ch n cui cng xy ra cng lc vi s hin n ca c Cha Gi-xu (trang 189-190). y ng l iu Phao-l ang xc nhn m khng trnh by thm chi tit no na. 4:18 Ging nh cu 13, ch ny cho thy mc ch m Phao-l trnh by nhng s kin tn th. Cc tn hu quan tm nhiu n nhng bn hu cng nim tin cht. Liu nhng ngi c c d phn vo nhng s kin k diu khi Cha tr li hay khng? Phao-l qu quyt vi h rng tt c mi tn hu d cn sng hay cht ri u s c d phn trong S n ln th hai ca Cha. Nn nh rng mc ch trc tin ca phn on Kinh Thnh ny l cho nhu cu mc v, ch khng c ch cho vic dy. Khng th bit r l phn on Kinh Thnh ny ph hp (n khp) nh th no vi nhng phn on Kinh Thnh khc v s lai th. yn i y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ch no trong Kinh Thnh bn lun chi tit nht v S n ln th hai ca Cha? 2. L do ca Phao-l vit phn on ny l g? 3. S ct ln khng trung l g? Ai c d phn vo ? N s xy ra khi no?

166

I T-SA-L-NI-CA ON 5
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
S Cha n

NKJV
Ngy ca Cha

NRSV
Nhng cu hi lin quan n s n ca Cha (4:13-5:11)

TEV
Sn sng cho Cha n

NJB
S thc canh trong khi ch i Cha n

(4:13-5:11) 5:1-11 5:1-11

5:1-11

5:1-11

5:1-3 5:4-11

Cc li khen ngi v cho mng cui th 5:12-15

Cc li khen ngi khc nhau 5:12-22

Cc li khen ngi kt thc th 5:12-22

Cc li khen ngi v cho mng cui th 5:12-13 5:14-15

Mt s yu cu cho i sng trong cng ng 5:12-13 5:14-18

5:16-22

5:16-18 5:19-22 S chc phc v khen ngi 5:19-22

5:23-24 5:25 5:26-27

5:23-28

5:23-24 5:25 5:26-27

5:23-24 5:25 5:26 5:27

5:23-24 5:25 5:26-27

5:28

5:28

5:28

5:28

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn 167

CC KIN GII LIN QUAN N BI CNH CC CU 1-22 A. Cc cu 1-11 gn kt vi cc cu 4:13-18. Lu phn cui ca hai on (4:18 v 5:11) ging nhau. Nhng phn on ny c ch ch l mc v. Ch ch trc tin ca vn mch l nng ch khng phi trnh by gio l d vy chc chn Phao-l cng c dy d. B. Phn on ny tip tc gii by v s n ln th hai ca Cha v cc C-c Nhn cn phi sng nh th no khi bit s tr li ca Cha rt gn. C. Cc cu 13-22 c mi lm MNH LNH TH HIN TI (PRESENT IMPERATIVE) ni n nhng c tnh cn phi c trong li sng ca nhng tn hu. NGHIN CU T NG BN NASB 5:1-11 1 Hi anh em, v thi v k, th khng cn vit cho anh em; 2 v chnh anh em bit r lm rng ngy ca Cha s n nh k trm trong ban m vy. 3 Khi ngi ta s ni rng: Bnh ha v an n, th tai ha thnh lnh vt n, nh s au n xy n cho ngi n b c nghn, v ngi ta chc khng trnh khi u. 4 Nhng, hi anh em, anh em chng phi ni ti tm, nn ni ngy n thnh lnh cho anh em nh k trm. 5 Anh em u l con ca s sng v con ca ban ngy. Chng ta khng phi thuc v ban m, cng khng phi thuc v s m ti. 6 Vy, chng ta ch ng nh k khc, nhng phi tnh thc v gi gi. 7 V k ng th ng ban m, k say th say ban m. 8 Nhng chng ta thuc v ban ngy, nn hy gi gi, mc o gip bng c tin v lng yu thng, ly s trng cy v s cu ri lm mo tr. 9 V c Cha Tri chng nh sn cho chng ta b cn thnh n, nhng cho c s gii cu bi c Cha Jsus Christ chng ta, 10 l ng cht v chng ta, hu cho chng ta hoc thc hoc ng, u c ng sng vi Ngi. 11 Vy th anh em hy khuyn bo nhau, gy dng cho nhau, nh anh em vn thng lm.

5:1 Gi y cn v Ch v s n ln th hai ca Cha c tip tc nhng c tip cn t mt kha cnh khc: s phn xt nhng ngi khng tin. NASB gi v k NKJV, NRSV gi v ma TEV gi v dp JB gi v ma Mc d cc tn hu khng tm bit nhng thi im c th (xem Ma-thi- 24:36) nhng h cn nhn thc hng i ca lch s (xem Cng-v 1:7; Ma-thi- 24:32-33). Ch Hy lp chronn c dch l khong thi gian tr li cu hi bao lu?. Ch ny din t s tri qua ca thi gian. Ch chronology trong ting Anh c gc t ch Hy lp ny. Ch Hy lp kairn c dch l (ng) lc, (ng) k, thi im tr li cu hi khi no?. N ni n nhng s kin c thi im c bit. anh em Ch ny thng c Phao-l dng nh du hiu chuyn qua mt ti mi (xem 4:1).

168

 th khng cn vit cho anh em Phao-l khng th trnh by cho h y v cn k v s n ln th hai ca Cha. Nn nh rng mc d ng ch ti T-sa-l-ni-ca mt thi gian ngn nhng ng ging nhiu ln v ti ny. Cm t ny khng c m ch rng cc tn hu T-sa-l-ni-ca thu hiu hon ton mi kha cnh ca nhng s kin tn th nhng c ni rng c Thnh Linh s dn dt v cho h hiu bit trong nhng lnh vc cn thit (xem Ging 14:26; 16:13; I Ging 2:20,27) c bit l nhng chn l lin quan n: (1) Phc m, v (2) i sng C-c Nhn. Theo mt cch gii thch khc th c th l cm t ny m ch n Giao c Mi trong Gi-r-mi 31:31-34 v c bit l cc cu 33-34. Thi i Mi ca s cng chnh c c im l cc tn hu nhn bit c Cha Tri theo cch ring t thn mt. H s khng cn mt ngi dy d v c Cha Tri vit Li Ngi trong tm lng h nh vo c Thnh Linh. 5:2 ngy ca Cha Cm t ny ph hp vi cm t trong Cu c ch v c Cha Tri hoc l ng Mt-si-a can thip vo dng lch s lp ra mt thi i mi ca s cng chnh (xem Gi-n 1:15; 2:11,31; A-mt 5:18; -sai 2:12). Theo Cu c s hin n ca c Cha Tri c th l mt phc lnh hoc cng c th l mt s on pht. Ngy l kt cuc ca s cu ri dnh cho tn hu nhng i vi nhng ngi khng tin li l kt thc cho on pht . S quan trng trong lai th hc v ngy c bit sp n khi nhn loi s gp c Cha Gi-xu (nh l ng Cu Chuc hoc nh l Quan Xt) c din t theo nhiu tn khc na trong nhng tc phm ca Phao-l: (1) ngy ca c Cha Gi-xu Christ Cha chng ta (xem I C-rinh-t 1:8); (2) ngy ca c Cha Gi-xu (xem I C-rinh-t 5:5; I T-sal-ni-ca 5:2; II T-sa-l-ni-ca 2:2); (3) ngy ca c Cha Gi-xu (xem II C-rinh-t 1:14); (4) ngy ca c Cha Gi-xu Christ (xem Phi-lp 1:6); (5) ngy ca ng Christ (xem Phi-lp 1:10; 2:16); (6) ngy ca Con Ngi (xem Lu-ca 17:24); (7) ngy m Con Ngi c by t (xem Lu-ca 17:30); (8) s khi th ca c Cha Gi-xu Christ, Cha chng ta (xem I C-rinh-t 1:7); (9) khi c Cha Gixu s c by t t tri (xem II T-sa-l-ni-ca 1:7); (10) trong s hin din ca c Cha Gi-xu khi Ngi tr li (xem I T-sa-l-ni-ca 2:19). Cc tc gi Cu c cng bit c hai thi k: thi k ti c v thi k cng chnh sp n l thi i ca c Thnh Linh. c Cha Tri s can thip vo dng lch s qua ng Mt-si-a thnh lp thi i mi ny. Bin c ny c hiu nh l ngy ca Cha. Nn l cc tc gi Tn c cng nhn iu ny ch dnh cho ng Christ. S nhp th (ging sinh) cng l s n ln th nht ca Ngi c bo trc nhiu ln trong Cu c. Ngi Do thi khng trng i mt nhn vt l thn m l mt s can thip ca thn linh. Ngi thi Cu c khng hiu r v hai ln n ca ng Mt-si-a, ln th nht nh mt ngi y t khn kh cng l ng cu chuc v ln th nh l Cha cng l Quan n. Xem ch c bit: Hai thi k trong Ga-la-ti 1:4. s n nh k trm trong ban m vy y l TH HIN TI (PRESENT TENSE) nhng c dng theo ngha TNG LAI (FUTURE). S tr li bt k lc no l mt ti lp i lp li trong Tn c (xem Ma-thi- 24:42-44; 25:13; Lu-ca 12:40,45; 21:34-36; II Phi-e-r 3:10; Khi-huyn 3:3; 16:15). C li truyn khu trong Do Thi Gio l ng Mt-si-a s n vo lc gia m l Vt Qua ging nh Thin s gy cht chc lc ra khi x Ai-cp. 5:3 Khi ngi ta s ni rng: Bnh ha v an n y l s ip ca cc tin tri gi trong thi ca Gi-r-mi (xem Gi-r-mi 6:14; 8:11,28). Cuc sng v x hi con ngi s t ra nh bnh thng trc s can thip ca c Cha Tri (xem Ma-thi- 24:37-38; Lu-ca 17:26-27). H s khng trng i ng Mt-si-a. Tn c nhn mnh vo s hon nn nng n trc s n ln th hai ca Cha (xem Ma-thi- 24:21; Mc 13:19-20). th tai ha thnh lnh vt n Cm t ny to s tng phn hon ton gia ch h (cu 3) v cc anh em (cu 4). S hy ph ny khng ni n s tn dit nhng ch s on xt ca c Cha Tri c dng theo cch hnh bng ca Kinh thnh (xem II T-sa-l-ni-ca 1:9; a-ni-n 12:2). Ch thnh lnh ch c ti y v trong k thut ca Lu-ca v s ging dy ca c Cha Gi-xu trn ni li-ve (xem Lu-ca 21:34). Cm t ny din t s kin bt ng khng trng i.

169

 nh s au n xy n cho ngi n b c nghn. Cu c dng hnh nh ny theo ngha bng ch s on pht (xem -sai 13:6-8; Gi-r-mi 4:31) v tip tc c dng trong Tn c (xem Ma-thi- 24:8; Mc 13:8; R-ma 8:22). iu ny ni ln s thnh lnh nhng chc chn s xy n ca bin c cng vi s au n d di. NASB v h s khng th thot NKJV v h s khng th thot NRSV v s khng c th thot TEV h s khng c th thot JB v s khng c cch no cho ai c th trnh c y l dng nhn mnh PH NH I (DOUBLE NEGATIVE): Khng bao gi, khng, chng bao gi du bt c hon cnh no. 5:4 Nhng, hi anh em, anh em chng phi ni ti tm Qua cc tin tri Cu c, c Cha Gixu v cc tc gi Tn c, c Cha Tri gii by s lt nhng nt chnh cho nhng s kin tn th cc tn hu no cn sng s khng ngc nhin v nhng iu xy n. c Cha Tri dng cch ny lm cho nhng ngi tin theo Ngi c s can m chu ng c nhng kh khn trong i sng v trong giai on hon nn ca thi k cui cng. Nguyn nhn thng gy cho cc tn hu ln ln v nhng bin c ny l do h c p t nhng bin c ny vo trong thi i lc h ang sng. 5:5 con ca s sng v con ca ban ngy y l hai thnh ng trong nhm ngn ng Semitic ch ngi cng chnh (xem Lu-ca 16:8; Ging 1:4-9; 3:17-21; 8:12; 11:9-10; 12:35-36,46; -ph-s 5:8; I Ging 1:5,7; 2:8-10). Ch thuyt nh nguyn thng s dng hnh bng ca nh sng i lp vi ti tm l c tnh ca vng Cn ng thi C i. ti ny thng xut hin trong nhng tc phm ca S- Ging v trong cc cun Bin Cht. 5:6 chng ta ch ng y l ch khc vi trong 4:13ff. N thng c dng trong Tn c ch vic chng lu tm g v o c (xem Mc 13:36; -ph-s 5:14). Cn ch n ba cch s dng khc nhau ca ch ng (katheud): (1) thiu s cnh bo v o c (cu 6); (2) thn th nm ngh (cu 7); (3) cht (cu 10). NASB, NKJV, NRSV nh cc k khc lm TEV ging nh nhng k khc JB ging nh mi ngi khc lm Ngha en ti y l phn cn li hay s ngi cn li (s ngi kia). N cng l cng mt ch m t nhng ngi khng tin nn khng c hy vng trong 4:13. nhng phi tnh thc v gi gi Cu 6 c ba ng t dng GI NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE SUBJUNCTIVES). ng t th nht c PH NH (NEGATIVE), khng tip tc ng. Hai ng t tip theo li c KHNG NH (POSITIVE), c tnh thc v tnh to. Nhng iu ny nhn mnh n tnh chuyn cn lin tc, nhng vi yu t bt ng. Mt s tn hu ng m, khng c cnh gic v tnh to. S cnh gic l ti thng thng trong Tn c dnh cho cc Cc Nhn lin quan n s n ln th hai ca Cha (xem Ma-thi- 24:42-43; 25:13; Mc 13:34; Lu-ca 21:34). C hai ch cnh gicv tnh to u c dng theo ngha hnh bng. Tnh to trong cu 6 & 8 c dng ch tm tr tnh to v tit . 5:8 mc y l NG TNH T TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE PARTICIPLE) c th c l m chnh chng ta c ln ( tng) mc ly. Cch dng ny rt ging vi -ph-s 6:13ff 170

nhc li -sai 59:17. Phao-l thng dng o gip theo ngha bng nhng khng phi lun lun s dng ch ch cho mt c tnh ca C-c Nhn. Chnh cc tn hu cn phi lm ch li cho mnh t nhng v kh thuc linh ca ng Christ. Gi cho vng vng khng th t nhin m c (xem cu 7). c tintnh thnghy vng y l b ba c tnh ca C-c Nhn m Phao-l a chung (xem R-ma 5:2-5; Ga-la-ti 5:5-6; C-l-se 1:4-5; I T-sa-l-ni-ca 1:3; H-b-r 6:10-12; I Phi-e-r 1:2122). Chng to ra s lin kt vi nhau t c tin khi u n khi c tin hon tt. hy vng c tnh ny thng c dng trong lin quan vi s n ln th hai ca Cha, c bit trong I & II T-sa-l-ni-ca. Xem ch c bit: Hy vng trong Ga-la-ti 5:5. 5:9 nhng cho c s gii cu bi c Cha Jsus Christ chng ta Tnh thng ca c Cha Tri tun chy n chng ta qua ng Christ. Ngi l con ng (xem Ging 14:6); l cnh ca (Ging 10:1-3); l ng trung bo duy nht (I Ti-m-th 2:5). CH C BIT: TH CA CC NG T HY LP DNG CHO S CU RI S cu ri khng phi l mt sn phm hon tt (khng cn trao chut), nhng l sng trong mi lin h. N khng phi ch c khi u, n cha hon tt khi mt ngi tin cy vo ng Christ. N khng phi l ci hp ng bo him chy nh cng khng phi ch l ci v vo thin ng, nhng cn l mt s tng giao vi ng Christ mi ngy cng ging Ngi hn. S CU RI NH MT HNH NG HON TT (QU KH) - Cng-v 15:11 - R-ma 8:24 - II Ti-m-th 1:9 - Tt 3:5 - R-ma 13:11 (kt hp th QU KH vi th khuynh hng TNG LAI) S CU RI NH MT TRNG THI HIN TI (HON THNH) (PERFECT) - -ph-s 2: 5, 8 S CU RI NH MT TIN TRNH TIP DIN (HIN TI) - I C-rinh-t 1:18; 15:2 - II C-rinh-t 2:15 S CU RI C KT CUC TRONG TNG LAI (TNG LAI trong vn mch hoc trong TH CA NG T) - R-ma 5:9, 10; 10:9, 13 - I C-rinh-t 3:15; 5:5 - Phi-lp 1:28; I T-sa-l-ni-ca 5:8-9 - H-b-r 1:14; 9:28 - (c hm trong Ma-thi- 10:22; 24:13; Mc 13:13) 5:10 l ng cht v chng ta Chi tit ny by t c Cha Gi-xu nh l ca l chuc ti thay th cho chng ta (xem -sai 53; Mc 10:45; II C-rinh-t 5:21). hu cho chng ta hoc thc hoc ng Ti y c hai cch gii ngha: (1) Hi thnh quan tm n nhng thnh vin qua i hay l (2) c Cha Gi-xu cht cho c nhng tn hu khng cnh gic, khng tnh to.

171

 u c ng sng vi Ngi Thin ng l mt ch c tht (xem Ging 14:2-3a) nhng ct yu l c vi c Cha Gi-xu (xem Ging 14:3c; II C-rinh-t 5:8). Cng ging nh s cu ri, thin ng l mi lin h c nhn. 5:11 hy khuyn bo nhau y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Khuyn bo c t nguyn t ch paracltos (xem Ging 14-16,26; 15:26; 16:17; I Ging 2:1). S gii by ca Phao-l v s ct ln (xem 4:13-18) kt thc bng li khuyn bo thuc mc v v o c (xem I C-rinh-t 15:53; -ph-s 4:13). Gio l gip cho i sng tin knh (xem Lu-ca 12:48). gy dng cho nhau y li l mt MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Thi trng i s tr li ca ng Christ v thin ng cn phi l ng lc thi thc chng ta chm sc ln nhau. CH C BIT: GY DNG Ch oikodomeo v cc dng khc ca n thng c Phao-l s dng. N c ngha l xy mt ngi nh theo ngha en (Ma-thi- 7:24), nhng dn dn n c s dng theo ngha bng ch: 1. Thn th ng Christ, Hi thnh ca Ngi, I C-rinh-t 3:9; -ph-s 2:21; 4:16 2. Gy dng a. Cc anh em yu ui, R-ma 15:1 b. Ngi ln cn, R-ma 15:2 c. Ln nhau, -ph-s 4:29; I T-sa-l-ni-ca 5:11 d. Cc thnh trong chc v, -ph-s 4:11 3. Chng ta gy dng bng cch a. Yu thng, I C-rinh-t 8:1; -ph-s 4:16 b. T gii hn s t do ca mnh, I C-rinh-t 10:23-24 c. Trnh nhng suy on mng lung (speculations), I Ti-m-th 1:4 d. Gii hn nhng ngi chia x trong cc bui nhm th phng (ngi ht, ngi dy, cc tin tri, nhng ngi ni ting l, v ngi thng gii), I C-rinh-t 14:3-4, 12 4. Mi s nn c mc ch gy dng a. Thm quyn ca Phao-l, II C-rinh-t 10:8; 12:19; 13:10 b. Cc cu c kt trong R-ma 14:19 v I C-rinh-t 14:26

BN NASB 5:12-22 12 Hi anh em, xin anh em knh trng k c cng kh trong vng anh em, l k tun theo Cha m ch dn v dy bo anh em. 13 Hy ly lng rt yu thng i vi h v c cng vic h lm. Hy cho ha thun vi nhau. 14 Nhng, hi anh em, xin anh em hy rn bo nhng k n by b, yn i nhng k ng lng, nng nhng k yu ui, phi nhn nhc i vi mi ngi. 15 Hy gi, ng c ai ly c bo c cho k khc; nhng hy tm iu thin lun lun, hoc trong vng anh em, hoc i vi thin h. 16 Hy vui mng mi mi, 17 cu nguyn khng thi, 18 phm lm vic g cng phi t n Cha; v mun ca c Cha Tri trong c Cha Jsus Christ i vi anh em l nh vy. 19 Ch dp tt Thnh Linh; 20 ch khinh d cc li tin tri; 21 hy xem xt mi vic, iu chi lnh th gi ly. 22 Bt c vic g ta nh iu c, th phi trnh i.

172

5:12 anh em Phao-l thng dng ch ny chuyn sang mt ti mi (xem 4:13; 5:1) nhng khng phi lc no cng y nh th (xem 5:14 v 25, 26). Ti y n cho thy Phao-l ang cp n c Hi thnh. NASB trn trng NKJV ghi nhn NRSV tn trng TEV tn trng cch xng ng JB thi tn trng y l dng HON THNH NGUYN TH (PERFECT INFINITIVE), c ngha en l bit ,hiu, c dng theo am hiu, by t s tn trng ngi no , cng nhn gi tr ca nhn bit gi tr ca. Cc tn hu cn phi p ng cch tn trng phi l i vi ngi lnh o c c Cha Tri ku gi (xem I C-rinh-t 16:18; Phi-lp 2:29; I Ti-m-th 5:17). NASB nhng ngi lm vic chuyn cn gia anh em NKJV, NRSV nhng ngi lao nhc gia anh em TEV nhng ngi lm vic gia anh em JB nhng ngi ang lm vic gia anh em Ch lao nhc ti y c ngha l c gng vt v, cc nhc (xem I C-rinh-t 16:16). C phn on ny dng nh m ch n mt nan l thi ca Hi thnh i vi nhng ngi lnh o ca h: (1) ngi lm vic sing nng gia vng anh em dng NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE); (2) ngi c trch nhim dn dt anh em dng NG TNH T TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE); (3) ngi ch dy anh em dng NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE). Trong nguyn ng ting Hy lp ch c mt MO T (ARTICLE) theo sau l ba cm t m t ny. Tt c nhng NG TNH T (PARTICIPLE) ny m ch n quyn lnh o. k tun theo Cha m ch dn Trong ngha en l c t ng ng trc. H s tng trnh vi c Cha Tri v chc v ca h (xem I C-rinh-t 3:10-17; H-b-r 13:17). dy bo anh em C ngha en l a n s hiu bit. Cm t ny thng c dch l qu trch k lung tung. 5:13 NASB, NKJV, NRSV i vi h rt yu thng TEV i x vi h vi lng tn trng v yu thng nht JB dnh cho h s tn trng v yu thng nht ng t c dng TH HIN TI NGUYN TH (PRESENT INFINITIVE) nhn mnh n tnh lin tc ca hnh ng c nhn. Trng t l do ba ch ghp li c Phao-l dng ba ln (xem -ph-s 3:20; I T-sa-l-ni-ca 3:10). Cc tn hu nn tn trng nhng lnh o ca h (xem I C-rinh-t 16:18; Phi-lp 2:29; I Ti-m-th 5:17). Xem ch c bit: Cch Phao-l s dng t ghp Huper trong Ga-la-ti 1:13. bi vic h lm Lnh o l n t do c Cha Tri ban cho (xem -ph-s 4:11-13). Khi Cha giao ph trng trch th Ngi cng qu trng nhim v khng phi ch v c nhn ngi (m v cng vic). Ch cng vic c dch t cng mt ch trong cu 12. Nhm nhng ngi lnh o lm vic sing nng ny tng phn nhng ngi t chi lm vic (xem cu 14 v II T-sa-l-ni-ca 3:6-11).

173

 Hy cho ha thun vi nhau y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE), mt mng lnh lin tc cho cc tn hu cng vi mt li khuyn ni quen thuc trong Tn c (xem Mc 9:50; R-ma 12:18; II C-rinh-t 13:11). y l nan thng gp trong cc Hi thnh. C c Gio gm c nhng ngi nam v n t nhiu hon cnh, a v khc nhau (xem R-ma 14:1-15:13; I C-rinh-t 8:1-13; 10:23-33). 5:14 anh em Cu ny trc tin c th m ch n nhng ngi lnh o (xem cu 27), nhng nhng iu c nhc n dng nh p dng cho mi tn hu. iu ny cng ng vi I Ti-m-th 3. C c Gio ca Tn c khng to s phn bit gia tng l v tn hu. Tt c chng ta u c c Cha Tri ku gi, u l nhng ngi hu vic ca c Cha Gi-xu c ban n t t c Thnh Linh (xem -ph-s 4:11-13). c Cha Tri chn nhng ngi lnh o trong gia nh ny gm nhng ngi hu vic c ban n t. NASB khuyn ln nhng k bung tung NKJV cnh co nhng k bung tung NRSV khuyn rn nhng k ngi khng TEV qu trch s nhn ri JB cnh co nhng k nhn ri Cm t ny bt u cho mt lot nhng MNH LNH TH HIN TI (PRESENT IMPERATIVE), ni n hnh ng quen thuc tip din. C mi lm MNH LNH (IMPERATIVE) trong cc cu 1222. Ch ny c th c mt trong hai ngha: (1) n c ngha khng tun hnh lnh trong qun i; hoc l (2) nhng k ngi khng, khng chu lm vic, ngha ny c dng trong cc bn giy ci ting Hy lp Koine ti Ai-cp. Hm th hai thch hp vi vn mch ca l th hn (xem II T-sa-l-ni-ca 3:7-16). NASB, NRSV khch l nhng k nht nht NKJV an i nhng k nht nht TEV khch l nhng k nht nht JB khin nhng ngi tp tnh dn d y l MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) IMPERATIVE), c ngha en l u c nng cn. Bn dch KJV dng ch tinh thn yu t nhng thc ra ch ny c dch theo ngha c lng yu ui hay l t c tin (xem R-ma 14:1-15:13; I Crinh-t 8; 10:23-33). N c th l m ch n -sai 35:4 trong bn Septuagint. gip ngi yu ui y l MNH LNH TRUNG CCH TH HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE) c dng cho ngha yu ui trong thn th v tinh thn. iu ny c th ch v nhng C-c Nhn c m t trong R-ma 14:1-15:13 hay n c th m ch n bnh tt th xc. kin nhn vi mi ngi y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). N l mt mng lnh phi tip tc chu ng lu di, khng nng vi (xem I C-rinh-t 13:4; -ph-s 4:2). iu ny nhm vo nhng ngi lnh o v lun c cc tn hu. N cng h m cho chng ta bit nhng nan ca Hi thnh ban u. C hai ch Hy lp c dch l kin nhn: (1) makrothomia v (2) hupomon. Chng xut hin chung vi nhau trong II C-rinh-t 6:6; Ga-la-ti 5:22; C-l-se 1:11; II Ti-m-th 3:10. Ch u tin c dng trong li vn ti y. N c th m ch n mt c tnh ca c Cha Tri (xem -sai 57:15; R-ma 2:4; 9:22; I Phi-e-r 3:20; II Phi-e-r 3:9 ca bn LXX). Cc tn hu phi bt chc theo c tnh (hnh nh) Cha Thin Thng ca h. Ch ny cng c dng ch s nhn ni vi (1) iu g , xem H-b-r 6:12; Gia-c 5:7,8 hay l (2) vi ngi no , xem Ma-thi- 18:26,29; I C-rinh-t 13:1; I T-sa-l-ni-ca 5:14; Gia-c 5:10. R rng y l i sng trng thnh tm linh c cch sng ging nh ng Christ. 174

5:15 ng c ai ly c bo c cho k khc y li l mt MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) (xem Ma-thi- 5:44; R-ma 12:17-21; I Phi-e-r 3:9). Cc tn hu cn phi c phn ng khc hn nhng ngi khng tin. Cc tn hu phi hnh ng trong tnh thng ch khng phn ng li bng s gin d. Nhng hon cnh kh khn v bt cng thng l nhng c hi chng o hiu qu nht. NASB lun tm kim iu thin NKJV lun lun theo ui iu tt lnh NRSV lun lun tm cch lm iu thin TEV trong mi lc nhm mc ch m lm iu thin JB anh em cn phi lun ngh v iu tt nht MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) ny c dng theo ngha en l tip tc theo ui nhng iu tt p (xem cu 21; R-ma 12:9). Ch tt trong nguyn ng l agathos thng dng ch phm cht o c. Nhng c ngi thc mc ch ny lin h nh th no vi cm t tip theo cho ngi khc v cho tt c mi ngi. Ch Hy lp kalos (c ngha l tt hay p) c dng trong cu 21. C hai ch Hy lp Koine ny c dng theo cng mt ngha. Liu c s khc bit no trong ngha khng? Trong c hai vn mch c lin h trc tip u ni v ti li (xem cu 15a, 22). Cu 15 cp n nhng hnh ng ca cc C-c Nhn i vi cc tn hu v nhng ngi khng tin, nhng cu 21 cp n nhng n t cng vi C-c Nhn lnh o bit xem xt mi vic. Ti ngh rng hai t ny l ng ngha. Trong thi ca Phao-l, vic n gin ha ng php v t vng thng xy ra trong ting Hy lp Koine. Xem phn tch chi tit v ch kalos trong quyn New Testament Words ca William Barclay trang 151-161. hoc trong vng anh em, hoc i vi thin h Ti y ging nh cu 14 v 3:12. Cc tn hu cn phi t li ch cng ng trc li ch c nhn (xem R-ma 12:10; I C-rinh-t 12:7; Phi-lp 2:1-5). Cch cc tn hu i x vi nhau nh th no c th ni ln c phn no cch h i x vi nhng ngi khng tin (xem Ga-la-ti 6:10). 5:16 Hy vui mng mi mi MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) cng l ch ca th Phi-lp (xem 2:18; 3:1; 4:4,10). N l th gii quan da trn mi lin h ca chng ta vi ng Christ v mi lin h c tnh giao c ca chng ta vi nhng C-c Nhn khc, ch khng da vo hon cnh (xem R-ma 8:31-39). 5:17 cu nguyn khng thi y li l mt MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) IMPERATIVE). Chi tit ny cp n i sng cu nguyn l tng giao thng xuyn tng giy pht vi c Cha Tri (xem 1:3; 2:13). Phao-l nhn thc c s cn thit trong vic cu thay v tin rng li cu nguyn c nh hng n chc v ca ng (xem cu 25; ph-s 6:18-19; II T-sa-l-ni-ca 3:1). 5:18 NASB, NKJV trong mi s dng li cm t NRSV cm t trong mi hon cnh TEV t n trong mi hon cnh JB trong mi s t n Cha y li l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Hon cnh khng th to iu kin cho cm t v vui mng ca chng ta (xem R-ma 8:26-30, 31-39; -ph-s 5:20). Cn nh rng li cm t khng cho mi s nhng trong mi hon cnh. Xem ch c bit: Li cu nguyn, cm t v t n ca Phao-l trong Ga-la-ti 6:18 v T n trong I T-sa-l-ni-ca 1:2.

175

 ch ca c Cha Tri Ngha en ti y l mun ca c Cha Tri ging nh trong ph-s 5:17. mun ca c Cha Tri cho nhn loi sa ng l tin ng Christ (xem Ging 6:29). Sau cm t ny cn c mt s mun ca c Cha Tri. Tn hu cn phi vui mng v t n d ang trong s bt b v i ch. Xem ch c bit trong 4:3. 5:19 NASB, NKJV, NRSV ng dp tt c Thnh Linh TEV ng cn tr c Thnh Linh JB khng bao gi tm cch ngn cn c Thnh Linh Cc cu 19-20 l nhng MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) vi NG TNH T TH NG (NEGATIVE PARTICLE), thng c ngha l dng li mt hnh ng ang din tin. Bn dch Williams chuyn ng l ng bp ngt c Thnh Linh. Nm MNH LNH (IMPERATIVE) trong cc cu 19-22 phi i chung vi nhau. Hai MNH LNH u trong cu 19 v 20 l cc MNH LNH TIU CC (NEGATIVE IMPERATIVE) lm cng vic ngn chn chun b cho ba MNH LNH TCH CC (POSITIVE IMPERATIVE) trong hai cu 21-22. Dp tt theo ngha dp tt la. Nhng vic lm ca chng ta nh hng n cng vic ca c Thnh Linh (xem -sai 63:10; -ph-s 4:30). 5:20 NASB ch khinh d cc li tin tri NKJV ch khinh d cc s tin tri NRSV ch khinh d cc li tin tri TEV ch khinh d cc s ip c linh cm JB khng bao gii x vi n t tin tri bng s khinh thng nh ngha v tin tri trong Tn c c tranh lun nhiu. n t ny c lit k trong danh sch nhng n t I C-rinh-t 12:28-29 v -ph-s 4:11. Nhng tin tri vit sch trong Cu c c lin h nh th no n n t ni tin tri sau thi k cc s th chng ta khng bit r. a s cc hc gi mun gii hn s linh cm, s mc khi cho thi k Tn c (xem Giu-e 3,20). R rng nhng tin tri trong Tn c khng cng ngha vi tin tri Cu c. n t trong Tn c thng lin h n nhng p dng thc hnh, ch khng phi tin tc loi mc khi. Tuy nhin cng c vic tin on, bo trc nh trong Cng-v 11:27-30 v 21:10-11. Trong I v II C-rinh-t (xem I C-rinh-t 13:1; 14:1,39) li tin tri v ni tin tri c ngha l cng b Phc m. Khng th bit r s cng b ny khc bit nh th no gia cc s , tin tri, nh truyn gio, mc s v gio s. Cu 20 dng nh c lin h vi cu 19 nhng n c thch hp nh th no cho Hi thnh T-sa-l-ni-ca th khng r. Cc tn hu cn phi mnh m t chi nhng lnh o sai tri, ng thi phi nng nhit tip nhn nhng lnh o tin knh. 5:21 NASB xem xt mi s cn thn NKJV kim tra mi s NRSV tra xt mi s TEV mi s vo s kim nghim JB suy xt trc khi anh em lm bt k vic g y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). N c ngha en l kim tra k mi s. Trong vn mch ti y vic xem xt lin quan n: (1) nhng ngi lnh o Hi thnh, (2) cc n t thuc linh, (3) s ip thing ling, hoc l (4) gio l. Ch (dokimaz, xem ch c bit trong 3:5) m ch th nghim vi chiu hng xc nhn (xem I C-rinh-t 12:10; 14:29; I Ging 4:1ff.). C nhiu iu c v nh thuc linh nhng tht ra li khng phi (xem Ma-thi- 7:21-23; C-l-se 2:16-23).

176

CH C BIT: CC C C NHN C NN ON XT LN NHAU? Ch ny cn phi c gii quyt theo hai cch: (1) Nhng tn hu c khuyn rn khng on xt ln nhau (xem Ma-thi- 7:1-5; Lu-ca 6:37,42; R-ma 2:1-11; Gia-c 4:11-12), v (2) nhng tn hu cng c khuyn l phi nh gi (nhn xt) nhng ngi lnh o ca h (xem Ma-thi- 7:6,15-16; I C-rinh-t 14:29; I T-sa-l-ni-ca 5:21; I Ti-m-th 3:1-13; and I Ging 4:1-6). Mt vi tiu chun nh gi thch hp, c ch li 1. nh gi cho mc ch cng nhn (xem I Ging 4:1 - trc nghim hng n s chp thun) 2. S nh gi cn phi thc hin trong tinh thn khim nhng v ha nh (xem Ga-la-ti 6:1) 3. S nh gi khng c tp trung vo nhng vn s thch c nhn (xem R-ma 14:1-23; I C-rinh-t 8:1-13; 10:23-33) 4. S nh gi dng chn ra nhng ngi lnh o khng th ch trch trong vng Hi thnh hay l cng ng (xem I Ti-m-th 3).

iu chi lnh th gi ly Gi cht li l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). N dng nh m ch n nhng iu c kim nghim. y l ch Hy lp kalos (tt, p), ch khng phi l ch agathos ging nh trong cu 15. 5:22 Bt c vic g ta nh iu c, th phi trnh i King c, t chi l MNH LNH TRUNG CCH TH HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE). Ch iu c c th l GING C (MASCULINE) hoc l TRUNG TN (NEUTER). Chi tit ny gy ra kh khn ging nh trong bn vn ca Ma-thi- 6:13, bi v bn vn c th m ch n Sa-tan hoc l iu c cch tng qut. Trong vn mch ti y, ch ny c th ch v mt ngi ti li hay l iu c. V khng c nhm n cc gio s gi trong I T-sa-l-ni-ca nn n c th c ngha ngc li vi iu tt trong cu 21. Cm t mi hnh thc ca c th hiu theo hai cch: (1) Bn KJV dch l mi biu l ca iu c ging nh trong Lu-ca 9:29. Cc gio ph trong Hi thnh ban u hiu theo cch ny hoc l (2) trong Didache 3:1 dng nh s dng ch ny theo ngha thng thng mi iu c, khng phi b ngoi (c v nh), m iu c tht s. BN NASB 5:23-24 23 Nguyn xin chnh c Cha Tri bnh an khin anh em nn thnh trn vn, v nguyn xin tm thn, linh hn, v thn th ca anh em u c gi vn, khng ch trch c, khi c Cha Jsus Christ chng ta n! 24 ng gi anh em l thnh tn, chnh Ngi s lm vic .

5:23 Nguyn xin chnh c Cha Tri bnh an y l cm t thng gp trong phn kt ca nhng l th ca Phao-l (xem R-ma 15:33; 16:20; II C-rinh-t 13:11; Phi-lp 4:6; II T-sa-l-ni-ca 3:16 ). y tht l mt danh hiu tuyt vi din t thn tnh ca Cha! nn thnhc gi vn y l hai ch c dng MONG C TH BT NH (AORIST OPTATIVE) l li ni mong c hay l cu nguyn. Phao-l cu nguyn rng cc tn hu c thnh ha v c gn gi bi c Cha Tri. Chi tit ny by t s thnh ha va l tng phm trong s cu ri va l mt cng tc tip din. Xem ch c bit: S thnh ha trong 4:3. nn thnh trn vn Trong cu ny, hai tnh t ting Hy lp hon ton v trn vn kt hp vi ba danh t tm linh, hn v th xc nhn mnh n s trn vn ca con ngi, ch khng c con ngi c ba phn ging nh c Cha Tri Ba Ngi. Trong Lu-ca 1:46-47 cho thy hn v linh tng 177

ng vi nhau nn ng ngha. Khng phi con ngi c mt linh hn m l linh hn (sng) (xem Sngth K 2:7). Phn on ny ch trng n vic ku gi tn hu tr nn thnh khit trong mi lnh vc ca i sng h (xem Ma-thi- 5:48; -ph-s 1:4). nguyn xin tm thn, linh hn, v thn th ca anh em u c gi vn, khng ch trch c Ti y khng c ni c ba phn trong bn th ca con ngi (con ngi c ba phn nh c Cha Tri Ba Ngi) nhng c ni con ngi c hai s lin h: (1) vi c Cha Tri v (2) vi th gii ny. Ch H-b-r nephesh c dng ch cho c con ngi l th vt trong Sng-th K (xem Sngth K 1:24; 2:19) trong khi ch linh (ruah) ch c dng ring cho con ngi (hi th s sng). Ti y cng nh trong H-b-r 4:12 l nhng bng chng t vn bn khng cho thy con ngi l hu th c ba phn. Con ngi c Kinh Thnh trnh by nh l mt hu th duy nht (khng th phn chia) (xem Sng-th K 2:7). xem mt tm lc y v nhng gi thuyt con ngi nh l mt bn th duy nht, bn th c hai phn, hay ba phn tham kho quyn Christian Theology (n bn ln hai) ca Millard J. Erickson trang 538-557 v quyn Polarities of Mans Existence in Biblical Perspective ca Frank Stagg. khng ch trch c ch ny ch c dng ti y trong sut c Tn c. N thng c thy trong nhng dng ch khc trn bia ti T-sa-l-ni-ca. N c ngha l hon ton khng b khin trch hay t co, v do c trong sch v o c. Ch ny c th phn nh ch khng trch c trong Cu c mang ngha khng c khim khuyt, t vt v do c dng lm sinh t. Xem ch c bit trong 2:10. khi Cha chng ta n y l tm im thn hc ca c sch v s n ln th hai ca Cha (xem 1:10; 2:19; 3:13; 4:13-15:11; 5:23). Xem ch c bit: s tr li ca c Cha Gi-xu trong 2:19 v 3:13. 5:24 ng gi anh em l thnh tn Cm t ny l mt danh hiu th hai c cng dng m t (xem Phc-truyn Lut-l K 7:9; -sai 49:7; I C-rinh-t 1:9; 10:13; II C-rinh-t 1:18; II T-sa-l-ni-ca 3:3) mt c tnh ca c Gi-h-va (xem Thi-thin 36:5; 40:10; 89:1,2,5,8; 92:2; 119:90). S tin chc ca cc tn hu t vo c tnh ca c Gi-h-va l iu g Ngi thit lp, n nh th khng thay i (xem Ma-la-chi 3:6). ng gichnh Ngi s lm vic .ng ku gi l danh hiu th ba m t, danh hiu ny lun lun ch v c Cha Cha (xem 2:12; 4:7). Cu ny ni n s la chn cc tn hu v lm cho h vinh hin (xem R-ma 8:29-34). iu ny ch trng vo s ng tin cy ca c Cha Tri l ng khi u v lm cho hon thnh (xem Phi-lp 1:6; 2:13). Nim hy vng ca chng ta t vo s ng tin cy ca c Cha Tri lun lun gi nhng li ha ca Ngi. BN NASB 5:25 25 Hi anh em, hy cu nguyn cho chng ti vi.

5:25 cu nguyn cho chng ti Phao-l cm thy cn thit ca vic cu nguyn (xem R-ma 15:30; ph-s 6:18-19; C-l-se 4:3-4; Phi-lp 1:19). Dng nh t s cu nguyn m quyn nng ca c Cha Tri lm cho chc v c kt qu. c Cha Tri ton nng quyt nh t gii hn chnh mnh trong mt s lnh vc theo li cu nguyn ca con ci Ngi (xem Gia-c 4:2). y tht l mt trch nhim ln t trn mi C-c Nhn. Xem ch c bit: S cu thay trong 1:2.

178

BN NASB 5:26-27 26 Hy ly ci hn thnh m cho ht thy anh em. 27 Ti nhn Cha ni xin anh em hy c th ny cho ht thy anh em u nghe.

5:26 ci hn thnh Khng bit r Hi thnh ban u s dng li cho thm ny cho ai? u? khi no? Sau ny c vic n ng hn trn m n ng, n b cng hn n b (xem R-ma 16:16; I Crinh-t 16:20; II C-rinh-t 13:23; I Phi-e-r 5:14). Ci hn gia cc thnh khng cn tip tc thc hin na do ngi khng tin hiu lm cch ng x ny. Bi v y l vic ng x by t tnh thng, s nng ca cng ng. Trong thi i ca chng ta, mt ci m hay l mt ci bt tay nng m cng c cng dng tng t. N l biu tng by t s hip mt. 5:27 Cu ny cp n nhng ngi lnh o. Nhng l th ca Phao-l phi c c cho mi ngi nghe lc c nhm hp v sau c lun chuyn gia cc Hi thnh. Phao-l hiu rng ngha ca nhng u ng vit vt xa khi bi cnh v thi im nguyn thy. BN NASB 5:28 28 Nguyn xin n in ca c Cha Jsus Christ, Cha chng ta, vi anh em.

5:28 Phao-l c l t mnh vit li ny xc thc cho l th (xem II T-sa-l-ni-ca 3:17-18). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Chng ta c nn nh ngy cho thi im tr li ca c Cha Gi-xu hay khng? Ti sao? 2. nh ngha cm t ngy ca Cha. 3. Ti sao s n ln th hai ca Cha c m t nh l: (1) k trm ban m; v (2) ngi ph n trong lc sinh n? 4. Nhng ch no khc trong Kinh thnh c ni n o gip ca C-c Nhn? 5. Cc cu no c vit cho Hi thnh? Cu no c vit cho nhng ngi lnh o? 6. Bi cnh (phng on) ti T-sa-l-ni-ca theo chng ny l g? 7. Ti sao c nhiu mnh lnh th hin ti trong chng ny? Dng ng php ny c ngha g cho chng ta?

179

II T-SA-L-NI-CA ON 1
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Cho thm 1:1-2 1:1-2

NKJV
Cho thm 1:1-2

NRSV
Cho thm 1:1 1:2

TEV
Cho thm 1:1-2

NJB
Cho thm

S phn xt khi ng Chirst n 1:3-12

S phn xt cui cng v s vinh hin ca c Cha Tri 1:3-12

Li cm t

S phn xt khi ng Chirst n 1:3-4

Cm t v khuyn khch. S phn xt cui cng 1:3-5

1:3-4 S phn xt ca c Cha Tri 1:5-12

1:5-10 1:6-10 1:11-12 1:11-12

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn Mc d khng c linh cm, vic phn on v cu l cha kha hiu v theo di tng nguyn thy ca tc gi. Mi bn dch hin i u c phn phn on v tm tt on. Mi on c mt ch , mt l tht, mt tng trng tm. Mi bn dch c cch chia on c bit ring ca n c ng li cc ch ny. Khi c mt bn vn, hy t hi chnh mnh bn dch no gip bn nm c ch qua li chia on v cu ca n. mi on, chng ta phi c Kinh thnh trc v tm cch xc nh cc ch (phn on) ca n, sau so snh s hiu bit ny vi cc bn dch hin i. Ch khi no chng ta hiu c nh ca tc gi nguyn thy bng cch theo di l lun v cch trnh by ca h, th chng ta mi tht s hiu c Kinh thnh. Ch c tc gi nguyn thy c linh cm- ngi c khng c quyn thay i hay b 180

sung vo s ip. Tuy nhin, nhng ngi c Kinh thnh c trch nhim p dng nhng l tht c linh cm ny vo cuc sng hng ngy ca h. Lu rng tt c cc thut ng v nhng ch vit tt u c gii thch r rng trong Ph lc mt, hai, v ba. CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CC CU 1-10 A. II T-sa-l-ni-ca khai trin thm ch lai th trong I T-sa-l-ni-ca. B. Cc cu 3-10 l li pht biu bng ting Hy lp. Chng cho thy Phao-l c s tin tng dnh cho cc tn hu v ng tin chc vo s phn xt nhng ngi khng tin ca c Cha Tri. y l on Kinh Thnh rt mnh m v s phn xt cui cng ca c Cha Tri. Nhng vai tung trn (sn khu) trn gian ny: ngi c may mn v k bt hnh, k bt b v ngi b bt b s b o ngc. C. Cc cu 11-12 l tng kt ca cc cu 3-10. NGHIN CU T NG BN NASB 1:1-2 1 Phao-l, Sin-vanh v Ti-m-th gi cho Hi thnh T-sa-l-ni-ca, l Hi thnh trong c Cha Tri, Cha chng ta, v trong c Cha Jsus Christ, l Cha: 2 nguyn xin anh em c n in v s bnh an ban cho bi c Cha Jsus Christ!

1:1 Phao-l Sau-l ngi Tt-s ln u tin c gi l Phao-l trong Cng-v 13:9. Hu nh a s ngi Do thi ly hng c mt tn Do thi v mt tn Hy lp. Nu ng nh vy th tn Sau-l l do cha m ng t cho ng nhng ti sao tn Phao-lthnh lnh xut hin trong Cng-v 13? C th l (1) nhng ngi khc bt u gi ng bng tn ny hay l (2) ng bt u t xem mnh l nh hay l thp hn. Tn Hy lp, Paulos c ngha l nh. C vi gi thuyt tm cch gii thch v ngun gc ca tn Hy lp ca Phao-l: (1) theo li truyn khu t th k th hai cho rng Phao-l thp, mp, hi u, chn vng king, chn my m v mt li. C th ngun gc ca tn gi ny da theo mt sch thuc loi ngoi kinh xut x t T-sa-l-ni-ca c tn Phao-l v Thekla, hoc l (2) t nhng khc Kinh thnh m Phao-l gi chnh mnh l k thp hn nht trong cc thnh bi v ng bt b Hi thnh trong Cng-v 9:1-2 (xem I C-rinh-t 15:9; -ph-s 3:8; I Ti-m-th 1:15). Mt s ngi xem s thp hn ny chnh l ngun gc ca danh hiu Phao-l t chn. Tuy nhin trong th Ga-la-ti th Phao-l nhn mnh s c lp v bnh ng vi mi hai S ti Gi-ru-sa-lem nn quan im trn cha chc ng (xem II C-rinh-t 11:5; 12:11; 15:10). Si-vanh Si-la 1. ng c gi l Si-la trong sch Cng-v v Sin-vanh trong cc th tn. 2. Ging nh Ba-na-ba, ng l mt lnh o ti Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 15:22-23). 3. ng lin lc gn gi vi Phao-l (xem Cng-v 15:40; 16:19ff; 17:1-15; I T-sa-l-ni-ca 1:1). 4. Ging nh Ba-na-ba v Phao-l, ng cng l mt tin tri (xem Cng-v 15:32). 5. ng c gi l mt s (xem I T-sa-l-ni-ca 2:6). 6. Ging nh Phao-l, ng l mt cng dn La m (xem Cng-v 16:37-38). 7. Ging nh Ging (Mc), ng l ngi cng s vi Phi-e-r, c th l mt ngi chp kinh (xem I Phi-e-r 5:12).

181

 Ti-m-th 1. Tn ca ng c ngha l ngi lm sng danh Cha. 2. M ng l ngi Do Thi v cha ng l ngi Hy lp sng ti Lt-tr. Bn dch La-tinh sch gii kinh ca Origen trong R-ma 16:21 cho bit Ti-m-th l cng dn ca t-b. Chi tit ny c th da t Cng-v 20:4. 3. ng c dy d trong nim tin Do-Thi-Gio do m v b ngoi (xem II Ti-m-th 1:5; 3:1415). 4. ng tin ng Christ trong chuyn truyn gio th nht ca Phao-l (xem Cng-v 13:4914:25). 5. ng c ku gi gia nhp vi on truyn gio ca Phao-l v Si-la trong chuyn truyn gio th hai (xem Cng-v 16:1-5). ng c xc nhn qua li tin tri (xem I Ti-m-th 1:18; 4:14). 6. ng c chnh Phao-l lm php ct b c th lm vic vi c ngi Do Thi v ngi Hy lp. (xem Cng-v 16:3). 7. ng l ngi ng hnh tn lc v l ngi ng cng vi Phao-l. ng c nhc n nhiu hn tt c nhng ngi gip Phao-l (17 ln trong 10 th tn, xem I C-rinh-t 4:17; 16:10; Phi-lp 1:1; 2:19; C-l-s 1:5; I T-sa-l-ni-ca 1:1; 2:6; 3:2; I Ti-m-th 1:2,18; 4:14; II Ti-mth 1:2; 3:14-15). 8. Phao-l nhc n ng cch thng mn con ca ta trong c tin (xem I Ti-m-th 1:2), con yu du ca ta (xem II Ti-m-th 1:2), v con tht ca ta trong c tin (xem Tt 1:4). 9. ng dng nh ti R-ma khi Phao-l c tha khi t v cng i vi Phao-l trong chuyn truyn gio th t (xem C-l-se 1:1; Phi-l-mn 1). 10. ng cng c gi l mt s (xem I T-sa-l-ni-ca 2:6). 11. Hai trong s ba th tn mc v gi cho ng. 12. ng c nhc n ln cui trong H-b-r 13:23. Hi thnh Ch Hy lp ny (ekklesia) c ngha l nhng k c gi ra khi. Cng ch ny l ch c dng cho s hi hp cc thnh ph Hy lp (xem Cng-v 19:32). Ch ny cn c dng dch cm t hi chng (qahal) Y-s-ra-n ca Cu c trong bn Septuagint. Cc C c Nhn ban u xem chnh mnh lm cho nc Y-s-ra-n ca Cu c hin thc v tip tc m rng. trong c Cha Tri, Cha chng ta, v trong c Cha Jsus Christ, l Cha Cm t ny l mt trong nhng khc bit trong phn gii thiu gia I T-sa-l-ni-ca 1:1 v II T-sa-l-ni-ca 1:1. Cc tn hu c th gi c Cha Tri Cha chng ta (xem Ma-thi- 6:9). D nhin c Cha Tri khng phi l cha ca chng ta theo ngha cha ln tui hn v sinh ra con v th xc nhng theo ngha mi lin h thn mt trong gia nh. Cu trc ng php (mt gii t en vi hai b ng c Cha Cha v Cha) l mt trong nhng cch m cc tc gi Tn c lin kt c Cha Cha v c Cha Con (xem I T-sa-lni-ca 1:1). Cu trc ng php ny xc nhn s bnh ng, do c Cha Gi-xu cng c thn tnh. Phao-l thch din t v tn hu bng cm t trong ng Christ, nhng ti y ng xc nhn rng cc tn hu cng trong c Cha Cha. 1:2 nguyn xin anh em c n in v s bnh an Nhiu ngi xem y l cch kt hp gia li cho thm ca ngi Do Thi v ngi Hy lp. Cm t t c Cha Tri, Cha chng ta v c Cha Gi-xu Christ lin kt c Cha Cha v c Cha Con bi mt LIN T (CONJUNCTION) v cng vi mt gii t n, n by t quan im thn hc ca Phao-l v thn tnh ca c Cha Gi-xu (ging nh cu 1). Trong phng din thn hc, n in lun lun i trc s bnh an. BN NASB 1:3-12 3 Hi anh em, chng ti phi v anh em cm t c Cha Tri lun lun; iu l phi lm, v c tin anh em rt tn ti, v lng yu thng ca mi ngi trong ht thy anh em i

182

vi nhau cng ngy cng thm. 4 Chng ti cng v anh em m khoe mnh cng cc Hi thnh ca c Cha Tri, v lng nhn nhc v c tin anh em trong mi s bt b khn kh ng chu. 5 chng c v s on xt cng bnh ca c Cha Tri, Ngi mun khin anh em nn xng ng cho nc Ngi, v v nc m anh em chu kh. 6 V, theo s cng bnh c Cha Tri, th t l Ngi ly iu kh bo cho nhng k lm kh anh em, 7 v cho anh em, l k chu kh, c ngh ngi vi chng ti, trong khi c Cha Jsus t tri hin n vi cc thin s ca quyn php Ngi, gia ngn la hng, 8 bo th nhng k chng h nhn bit c Cha Tri, v khng vng phc Tin Lnh ca c Cha Jsus Christ chng ta. 9 H s b hnh pht h mt i i, xa cch mt Cha v s vinh hin ca quyn php Ngi, 10 tc l khi Ngi s n trong ngy , c sng danh trong cc thnh , c khen ngi trong mi k tin; v anh em tin li chng ti lm chng trc mt anh em. 11 Cho nn, chng ti v anh em cu nguyn khng thi, hu cho c Cha Tri chng ta khin anh em xng ng vi s gi ca Ngi, v cho Ngi ly quyn php lm trn trong anh em mi nh thng xt ca lng nhn Ngi v cng vic ca c tin; 12 n ni lm sng danh c Cha Jsus chng ta trong anh em, v anh em trong Ngi, ty theo n in ca c Cha Tri chng ta v ca c Cha Jsus Christ. 1:3 Hi anh em, chng ti phi v anh em cm t c Cha Tri lun lun Chi tit ny ni ln i sng cu nguyn ca Phao-l cho cc Hi thnh (xem cu 11; I T-sa-l-ni-ca 1:2; II T-sa-l-ni-ca 2:13 v Phi-lp 1:3-4; II C-rinh-t 11:28). Phao-l cm thy phi lun lun cu nguyn vi li cm t (xem I T-sa-l-ni-ca 5:18). Xem ch c bit: s cm t trong I T-sa-l-ni-ca 1:2. NASB bi v c tin anh em c ln ln nhiu NKJV bi v c tin anh em ln vt tri NRSV bi v c tin anh em ln ln d dt TEV bi v c tin anh em ang ln ln rt nhiu JB bi v c tin anh em ang ln ln tuyt vi Ngha bng ny ly ra t s trng trt din t c tin ging nh cy ci tng trng mnh m. Xem ch c bit: cch Phao-l s dng t ghp Huper trong Ga-la-ti 1:13. Phao-l khen ngi s tng trng c tin v tnh thng ca h. im ny tng t nh I T-sa-l-ni-ca 1:3, nhng cn ch : thiu ch hy vng. Vn cn c nhiu iu khng r rng trong lnh vc ny (s n ln th hai ca Cha). tnh thng mi ngi trong anh em dnh cho nhau Vn cn nhiu vn v mi thng cng vi nhau trong Hi thnh (xem I T-sa-l-ni-ca 3:12; I Ging 4:7,11,12,31). Li pht biu ny xc nh tnh yu thng ln nhau gia h l quan trng. ln ln cng hn Hnh nh nc l cng dng ln c dng din t y. 1:4 chnh chng ti ni v anh em cch y t ho iu quan trng trong cu ny l s tng phn gia chnh chng ti vi anh em. Chnh Hi thnh cm thy h yu ui (xem I T-sa-l-ni-ca 5:14) nhng Phao-l thy v ni r l h mnh m. Mc d b bt b nhng i sng ca h cng ging nh ng Christ l bng chng cho cng tc mc v hiu qu ca Phao-l v xc nhn chc S ca ng (xem I T-sa-l-ni-ca 2:19). NASB bn NKJV kin nhn NRSV kin nh 183

TEV v cch anh em tip tc chu ng JB kin tr Ngha en ti y l tch cc, tnh nguyn, kin tr chu ng (xem I T-sa-l-ni-ca 1:3). N lin quan n con ngi v hon cnh. N l mt bng chng na cho thy c Thnh Linh hnh ng trong i sng ca h. c tin Ch ny c dng trong Cu c ni s ng tin ca c Cha Tri v s p ng ca con ngi vi lng tin cy (xem Ha-ba-cc 2:4). Ch ny c dng y ch s trung tn ca cc tn hu gia cn bt b. Phao-l cu nguyn cho c tin ca h trong I T-sa-l-ni-ca 3:10 v ti y ng khen ngi c tin ca h. Do c tin m s thnh tn ca c Cha Tri tr thnh s trung tnh ca tn hu. gia mi s bt b v kh khn m anh em ang chu au kh l iu bnh thng i vi cc tn hu trong th gii h mt (xem Ma-thi- 5:10-12; Cng-v 14:22; R-ma 8:17-18; I T-sa-l-ni-ca 2:14; 3:3; Gia-c 1:2-4; I Phi-e-r 4:12-16). N cng thng l phng cch tm linh chng ta tng trng (xem H-b-r 5:8). Xem ch c bit: S kh nn trong I T-sa-l-ni-ca 1:10. 1:5 chng c v s on xt cng bnh ca c Cha Tri iu ny cp n cn gin ca c Cha Tri tun trn nhng k v tn bt b dn s Ngi (xem Phi-lp 1:28). NASB nh anh em s c xem l xng ng NKJV anh em c k nh l xng ng NRSV c nh khin anh em xng ng TEV bi v kt qu ca mi vic ny l anh em tr nn xng ng JB anh em c th c k l xng ng y l dng NGUYN MU TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE INFINITIVE) c ngha c tuyn b l xng ng. Dng TH NG (PASSIVE VOICE) m ch rng c Cha Cha l tc nhn. Mc ch ca hon nn l to ra tnh nt tt(xem cu 11; R-ma 5:3-4; H-b-r 5:8). y l th d in hnh trong thn hc c nhn thc r rng: c c a v cng chnh trong ng Christ vn cn phi tip tc pht trin thm s cng chnh trong i sng tn hu. a v ca chng ta trc c Cha Tri l mt tng phm (CH NH CCH-INDICATIVE), nhng cng l mng lnh (phi tip tc) (MNH LNH CCH-IMPERATIVE). C th dng ngi lc s lm hnh bng gii by l tht ny. Cc tn hu git gii cuc ua nh c tin ca h trong mi lin h vi ng Christ. Gi y h cn phi tip tc trung tn chy ua v Ngi. Khng phi b bt buc thc hin nhng do lng bit n l ng lc a C-c Nhn n s thnh khit. cho nc Ngi y l cm t cha kha quan trng trong cc Phc m Cng quan. Bi ging u tin v bi ging cui ca Cha Gi-xu cng nh hu ht cc n d ca Ngi u xoay quanh ch ny. N ch quyn cai tr ca c Cha Tri trong tm lng con ngi trong hin ti. iu ngc nhin l Ging ch dng cm t ny hai ln m thi (trong cc n d ca Cha Gi-xu th khng h c cm t ny). Trong Phc m Ging s sng i i dng theo ngha bng v l t cha kha. Phn on trn lin quan n ch ging dy ca c Cha Gi-xu v thi k cui cng. Trong thn hc ci ri ngc li vi ci vn cha ny lin quan n khi nim v hai thi k ca Do Thi Gio: thi k ti c hin thi v thi cng chnh s n c ng Mt-si-a m u. Ngi Do thi ch trng i s hin n ca mt lnh t qun s c quyn nng ca Thnh linh (ging nh Cc Quan Xt trong Cu c). Hai ln n ca c Cha Gi-xu lm cho hai thi k ny xp chng ln nhau. Nc c Cha Tri xen vo lch s con ngi qua s nhp th ti Bt-l-hem. Tuy nhin, c Cha Gi-xu khng n nh mt v tng chinh phc trong Khi-huyn 19, nhng nh mt ngi y t khn kh (xem -sai 53) v mt lnh t khim nhng (xem Xa-cha-ri 9:9). V vy nc tri m u (xem Ma-thi- 3:2; 4:17; 10:7;

184

11:12; 12:28; Mc 1:15; Lu-ca 9:9,11; 11:20; 21:31-32), nhng cha hon tt (xem Ma-thi- 6:10; 16:28; 26:64). 1:6 NASB Sau ht tt c mi s ch cn s cng chnh NKJV bi v n l s cng chnh NRSV bi v n qu tht l cng bnh TEV c Cha Tri s thi hnh iu phi l: JB c Cha Tri s rt cng bnh y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE), gi nh l ng theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. S phn xt ca c Cha Tri l cng bnh. v Cha s bo tr y l lp li trt t cho c th gii v mt o c. c Cha Tri s thit lp ng n li mi s (xem ghi ch y trong Ga-la-ti 6:7). 1:7 cng nh cho chng ti Phao-l cng gp nhiu kh khn (xem I C-rinh-t 4:9-13; II C-rinh-t 4:8-12; 6:4-10; 11:24-27). khi c Cha Jsus t tri hin n Ngha en ti y l khi s mc khi ca c Cha Gi-xu, Cha chng ta. Khng c ng t trong cm t ny. Ch Hy lp Apocalypsis c ngha l l ra, by t r rng (xem I C-rinh-t 1:7). iu ny m ch n s n ln th hai ca c Cha Gi-xu. Thi im ca s phn xt cng bnh ca c Cha Tri (xem cu 5) s l s n ln th hai ca Cha, Ngy Sng li, Ngy Phn Xt (xem Ma-thi- 25:31-46; Khi-huyn 20:11-15). Xem ch c bit trong 3:13. vi cc thin s ca quyn php Ngi y l ti quen thuc trong Kinh Thnh (xem Phctruyn Lut-l K 33:2; Xa-cha-ri 14:5; Ma-thi- 16:27; 25:31; Mc 8:38; Giu-e 14; Khi-huyn 19:14). Ngi s n cng vi cc thnh ca Ngi (xem I T-sa-l-ni-ca 4:13-18). Trong Ma-thi- 13:41 v 24:31 gi rng cc thin s gom loi ngi li ri tch ring ra (xem Ma-thi- 13:39-41; 24:31). gia ngn la hng y l biu tng phn xt ca c Cha Tri (xem -sai 29:6; 30:27-30; 66:14-15; a-ni-n 7:9-10). Ch ny khng c r rng nn khng bit cm t ny thuc v cu 7 hay l cu 8. Nu cm t ny i vi cu 7 th n lin quan n thin s nhng nu n i vi cu 8 th n lin quan n s phn xt. Cc bn dch NKJV, NRSV, v REB t cm t ny trong cu 8. CH C BIT: LA La c hm c tch cc v tiu cc trong Kinh thnh. A. Tch cc 1. Si m (xem -sai 44:15; Ging 18:18) 2. Soi sng (xem -sai 50:11; Ma-thi- 25:1-13) 3. Nu nng (xem Xut -dp-t K 12:8; -sai 44:15-16; Ging 21:9) 4. Thanh ty (xem Dn-s K 31:22-23; Chm-ngn 17:3; -sai 1:25; 6:6-8; Gi-r-mi 6:29; Ma-la-chi 3:2-3) 5. Thnh khit (xem Sng-th K 15:17; Xut -dp-t K 3:2; 19:18; -x-chi-n 1:27; H-b-r 12:29) 6. S lnh o ca c Cha Tri (xem Xut -dp-t K 12:21; Dn-s K 14:14; I Cc Vua 18:24) 7. S thm sc ca c Cha Tri (xem Cng-v 2:3)

185

8. S bo v (xem Xa-cha-ri 2:5) B. Tiu cc 1. Thiu t (xem Gi-su 6:24; 8:8; 11:11; Ma-thi- 22:7) 2. Hy dit (xem Sng-th K 19:24; L-vi K 10:1-2) 3. Tc gin (xem Dn-s K 21:28; -sai 10:16; Xa-cha-ri 12:6) 4. S trng pht (xem Sng-th K 38:24; L-vi K 20:14; 21:9; Gi-su 7:15) 5. Du l gi trong thi tn th (xem Khi-huyn 13:13) C. Cn gin ca c Cha Tri chng nghch ti li c by t qua nhng ngha bng v la 1. Cn gin ca Ngi thiu t (xem -s 8:5; S-ph-ni 3:8) 2. Ngi ra la (xem Na-hum 1:6) 3. La i i (xem Gi-r-mi 15:14; 17:4) 4. S phn xt tn th (xem Ma-thi- 3:10; 13:40; Ging 15:6; II T-sa-l-ni-ca 1:7; II Phie-r 3:7-10; Khi-huyn 8:7; 13:13; 16:8) D. Cng ging nh nhng hnh bng khc c dng trong Kinh thnh (nh men, s t v.v) la c th l s chc phc hay l nguyn ra ty thuc vo vn mch.

1:8 NASB bo th NKJV tr th NRSV bo th TEV trng pht JB p t hnh pht y l NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE). iu ny khng phi l phn ng do xc ng, th hn nhng l thc thi s cng bnh hon ton cho mi ngi. To vt ca c Cha Tri s phn nh c tnh ca Ngi.. nhng k chng h nhn bit c Cha Tri Ch ny ni n ngi ngoi gio c khc t s sng (xem I T-sa-l-ni-ca 4:5; Ging 3:17-21; R-ma 1:18,25; 2:14-15) v bt b cc tn hu T-sa-lni-ca. Cu ny khng ch gii by ngha bit l tht v c Cha Tri theo cch thng thng (khi nim bit trong ting Hy lp), m bitcn l s tng giao thn mt vi c Cha Tri (khi nim bit trong ting H-b-r). Ch bithm v s tng giao thn thit theo ting H-b-r (xem Sng th K 4:1; Gi-r-mi 1:5; Mc 14:71; Tt 1:16). nhng k khng vng phc Phc m Mt s nh gii kinh ngh rng chi tit ny m ch n nhm ngi th hai ang bt b cc tn hu T-sa-l-ni-ca. Cm t th nht ni n nhng ngi ngoi bang (nhng ngi khng bit c Cha Tri) v cm t th hai ch nhng ngi Do thi. 1:9 hnh pht Ch ny c chung t gc vi ch bo th trong cu 8 h mt i i Ch i i trong ting Hy lp c chung gc vi ch thi k (xem Ma-thi- 28:20; H-b-r 1:2). Trong Ma-thi- 25:46, ch ny c dng m t c thin ng v a ngc (xem I T-sa-l-ni-ca 2:16). S p ng ca con ngi trong hin ti vi Phc m nh ot tng lai ca h. xa cch mt Cha y l kha cnh khng khip ca a ngc. Trong bn dch KJV Thi-thin 139:8 ni nh vy nu ti nm di m ph, ka, Cha cng c . Thi-thin ny mun ni n Sheol hay l Hades (ni cm gi ngi cht, xem Ma-thi- 11:23; 16:18; Lu-ca 10:15; 16:23; Khi-huyn 1:18; 20:13,14) ch khng phi Gehenna l ni b phn cch i i khi c Cha Tri (xem Ma-thi- 5:22,29,30; 10:28; 18:9; 23:15,33; Mc 9:43,45,47; Lu-ca 12:5). 186

v s vinh hin ca quyn php Ngi Chi tit ny c th m ch n -sai 2:10,19,21. Nhn loi sa ng s chy trn khi s hin din vinh hin ca ng Thnh ca Y-s-ra-n. y l thm kch ca to vt (loi ngi): Nhu cu ln nht ca con ngi l c tng giao vi c Cha Tri nhng do phm ti v ni lon m chng ta s v trn trnh khi Cha l ng to dng nn chng ta ging nh Ngi c s tng giao trong vinh hin. Ch H-b-r thng dng trong Cu c ch s vinh hin l (kbd) c gc l mt t thng mi (ch v hai a cn) c ngha l nng. Ci g nng th c gi tr. Thng th khi nim sng chi c thm vo by t s oai nghi ca c Cha Tri (xem Xut dp-t K 15:16; 24:17; -sai 60:1-2). Ch ring Ngi l xng ng v c tn vinh. Ngi qu chi sng nn nhn loi sa ng khng th nhn thy c Ngi (xem Xut -dp-t K 33:17-23; -sai 6:5). Ch c th thc s bit c Cha Tri qua ng Christ (xem Gi-r-mi 1:14; Ma-thi- 17:2; H-b-r 1:3; Giac 2:1). Ch vinh hin c mt cht g m h: (1) n c th tng ng vi s cng chnh ca c Cha Tri, (2) n c th m ch n s thnh khit hay l hon ho ca c Cha Tri hay l (3) n c th m ch n hnh nh ca c Cha Tri c to dng trong con ngi (xem Sng-th K 1:2627; 5:1; 9:6) nhng sau do s ni lon ca con ngi nn n b bin dng, xu hn (xem Sng-th K 3:1-22). Ch ny trc tin c dng cho s hin din ca c Gi-h-va vi dn s Ngi (xem Xut dp-t K 16:7,10; L-vi K 9:23; Dn-s K 14:10). 1:10 NASB, NKJV c tn vinh hin bi cc thnh NRSV c tn vinh hin bi cc thnh TEV nhn vinh hin t c dn s Ngi JB c tn vinh hin gia vng cc thnh t nht th cm t ny cng c th hiu theo hai cch: (1) din ca mt thnh ng H-b-r: S oai nghi ca S n ln th hai s lm cho c Cha Gi-xu nhn c vinh hin t nhng ngi theo Ngi, hay l (2) din t ngha thng thng ca gii t ting Hy lp (khi thm vo ci kt hp bt thng gii t c lp li vi danh t) (cu 10,12) nhm din t c Cha Gi-xu s c vinh hin gia hay l trong cc tn hu. Cc thnh c ngha en l nhng ngi thnh. Ch thnh lun lun S NHIU (PLURAL) ch tr mt ln trong Phi-lp 4:21 nhng ch ny n cng c hm tp th. c cu l t chng ta vo trong thn th ca ng Christ v gia nh ca Ngi. Xem ch c bit: Cc thnh trong I T-sa-lni-ca 3:13. Ti y khng nhn mnh nhiu tri nghim bng a v. Hy vng rng a v ca chng ta s ngy cng tr nn hu hiu trong i sng hng ngy ca chng ta. Khi Cha tr li chng ta s c vinh hin ngay lp tc v hon ton (xem I Ging 3:2; R-ma 8:30). c Cha Gi-xu c vinh hin qua np sng tin kinh ca nhng thnh (xem cu 12; I T-sa-l-ni-ca 2:12; Ging 17:9-10). trong ngy Cm t mnh m ny c dng theo ngha bng ca Cu c ch v thi im khi c Cha Tri s quay tr li vi nhng to vt ca Ngi chc phc cho cc tn hu v phn xt nhng ngi khng tin. Xem ghi ch y trong I T-sa-l-ni-ca 5:2. NASB v kinh ngc gia vng mi ngi tin NKJV v kinh ngc gia vng mi ngi tin NRSV v kinh ngc vgia vng tt c mi ngi tin TEV v cao trng t mi ngi tin JB v c thy vinh hin ca Ngi bi mi ngi tin Ngi C hai cm t ngha khng r rng trong cu 10. Chng c th c ngha (1) cc thnh c vinh hin vi ng Christ v iu ny khin h kinh ngc hoc l (2) cc thin s kinh ngc v iu tt lnh m c Cha Tri lm cho cc tn hu (xem -ph-s 2:7; 3:10; I C-rinh-t 4:9).

187

 v anh em tin li chng ti lm chng trc mt anh em. S p ng ca cc tn hu tng phn vi nhng ngi ngoi bang trong cu 8. H tip nhn Phc m nh mt s ip v mt con ngi. 1:11 chng ti v anh em cu nguyn khng thi Phao-l tip tc cu nguyn cho cc Hi thnh ny (xem II T-sa-l-ni-ca 1:3; 2:12; I T-sa-l-ni-ca 1:2; 5:13-18). Xem ch c bit: S cu thay trong I T-sa-l-ni-ca 1:2. NASB c Cha Tri khin anh em xng ng vi s ku gi ca Ngi NKJV c Cha Tri khin anh em xng ng vi s ku gi ny NRSV, JB c Cha Tri s khin anh em xng ng vi s ku gi ca Ngi TEV c Cha Tri khin anh em xng ng vi li sng Ngi gi anh em c Cha Tri hnh ng (xem Phi-lp 1:6; 2:13; -ph-s 4:4) nhng cc tn hu phi thun phc (ng ) v hp tc vi c Thnh Linh (xem Phi-lp 2:12; -ph-s 4:1). N l s nghch l gia quyn t tr ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi nn phi c s p ng ca c tin khi u v c tip tc tin cy. iu nhn mnh trong vn mch ny l i sng mi ca C-c Nhn (xem -ph-s 4:1; 5:2,15). Phc m l mt con ngi cho n, mt s ip tin cy, v mt cuc i sng. CH C BIT: C KU GI c Cha Tri lun ch ng ku gi, la chn v ni mi nhng ngi tin n vi Ngi (xem Ging 6:44, 65; 15:16; I C-rinh-t 1:12; -ph-s 1:4-5, 11). T ng ku gi c s dng trong mt s ngha thn hc sau: A. Ti nhn c ku gi n s cu ri bi n in ca c Cha Tri qua cng tc c hon tt ca Cha Gi-xu v s thuyt phc ca c Thnh Linh (ch kleos, xem Rma 1:6-7; 9:24, vn cng c ngha thn hc ging vi I C-rinh-t 1:1-2 v II Ti-m-th 1:9; II Phi-e-r 1:10). B. Ti nhn ku cu n danh ca c Cha Tri c cu (ch epikaleo, xem Cng v 2:21;22:16; Rma 10:9-13). T ng ny l thnh ng trong cch th phng Do Thi. C. Nhng tn nhn c ku gi sng ging ng Christ ( ch klesis, xem I C-rinh-t 1:26; 7:20; -ph-s 4:1; Phi-lp 3:14; II T-sa-l-ni-ca 1:11; II Ti-m-th 1:9) D. Nhng tn nhn c ku gi vo cc cng tc phc v Cha (xem Cng v 13:2; I C-rinh-t 12:4-7; -ph-s 4:1).

v lm thnh mi ao c tt lnh Phao-l ang cu nguyn cho nhng mc tiu mi ca h s c thnh hin thc (xem I T-sa-l-ni-ca 1:3). Cng vi tm lng mi (xem -x-chi-n 36:26-27), h cng nhn c mi ming mi, tay, chn mi (xem R-ma 6:4; II C-rinh-t 5:17; C-l-se 3:10). Phaol thng dng khi nim tt lnh trong cc th gi hi thnh T-sa-l-ni-ca: 1. agathos, I T-sa-l-ni-ca 3:6; II T-sa-l-ni-ca 2:16-17; a. agathon, I T-sa-l-ni-ca 5:15 b. agathsun, II T-sa-l-ni-ca 1:11 2. kalon, I T-sa-l-ni-ca 5:21 3. eudokia, II T-sa-l-ni-ca 1:11 1:12 danh ca c Cha Gi-su, Cha chng ta...trong Ngi C s tng ng trong cu vn nn ch danh y cng c ngha l ngi . Xem ch c bit bn di.. 188

CH C BIT: DANH CA CHA y l mt cm t thng dng trong Tn c ch s hin din c nhn v quyn nng hnh ng ca Ba Ngi c Cha Tri trong Hi thnh. N khng phi l mt cu thn ch, nhng l mt li cu khn n bn tnh ca c Cha Tri. Thng thng, cm t ny ch Cha Gi-xu l Cha (Phi-lp 2:11) 1. Khi xng nhn c tin ni Cha Gi-xu ti l bp-tm (R-ma 10:9-13; Cng-v 2:38; 8:12, 16; 10:48; 19:5; 22:16; I C-rinh-t 1:13, 15; Gia-c 2:7) 2. Khi ui qu (Ma-thi- 7:22; Mc 9:38; Lu-ca 9:49; 10:17; Cng-v 19:13) 3. Khi cha bnh (Cng-v 3:6, 16; 4:10; 9:34; Gia-c 5:14) 4. Khi lm mc v (Ma-thi- 10:42; 18:5; Lu-ca 9:48) 5. Khi khin trch trong Hi thnh (Ma-thi- 18:15-20) 6. Khi ging cho ngi ngoi (Lu-ca 24:47; Cng-v 9:15; 15:17; R-ma 1:5) 7. Khi cu nguyn (Ging 14:13-14; 15:2, 16; 16:23; I C-rinh-t 1:2) 8. Mt cch ch C c gio (Cng-v 16:9; I C-rinh-t 1:10; II Ti-m-th 2:19; Gia-c 2:7; I Phi-e-r 4:14) Khi chng ta lm trong bt c cng v no d l ngi rao truyn, mc v, ngi gip , cha lnh, ui qu, vn vnchng ta lm trong c tnh ca Ngi, quyn nng, v s cung ng ca Ngi - trong danh Ngi. trong anh em, v anh em trong Ngi c Cha Gi-xu c vinh hin qua cc tn hu v cc tn hu c vinh hin trong Ngi. ty theo n in ca c Cha Tri chng ta v ca c Cha Jsus Christ Phao-l thng ch trng vic lin kt c Cha Cha v c Cha Con trong hai l th T-sa-l-ni-ca (xem I T-sa-lni-ca 1:1,3; 3:11,13; 5:18,23; II T-sa-l-ni-ca 1:1,2; 2:12; 2:13,16; 3:5). Nhng c th y ch lin quan n c Cha Gi-xu (xem II Phi-e-r 1:1,11). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. Ch chnh ca chng 1 l g? N khc bit nh th no vi I T-sa-l-ni-ca 1? Ti sao s au kh l iu bnh thng i vi cc tn hu? (cu 5) c Cha Tri c cm th v bo th khng? Nu khng, th cu 8 c ngha g? a ngc l i i ng khng?

189

II T-SA-L-NI-CA ON 2
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Ngi v lut php 2:1-12

NKJV
S bi o ln 2:1-12

NRSV
Ngy ca Cha 2:1-12

TEV
K gian c 2:1-4 2:5-12

NJB
S n ca Cha v lc khi u ca n 2:1-3a 2:3b-8 2:9-12

c chn cho s cu ri

ng vng

Cm t v khuyn ni

Anh em c chn cho s cu ri

Li khuyn khch cho bn (2:13-3:5)

2:13

2:13-17

2:13-15 2:16-17

2:13-15 2:16-17

2:13-17

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII V VN MCH V THN HC TRONG CC CU 1-12 A. Rt kh gii thch phn on ny v trong sut lch s Hi thnh cho thy c nhiu quan im khc nhau v n. B. Bi cnh Kinh Thnh 1. Nu nh chng 1 ni n n s n ln th hai ca ng Christ cng vi s phn xt i vi nhng ngi khng tin th chng 2:1-12 li cp n s hin n v phn xt K Chng Nghch ng Christ (Anti-Christ). y l phn on m t r rng nht v nhn vt ny trong Tn c. Phao-l khng s dng thut ng K Chng Nghch ng Christ (Anti-

190

Christ) nh trong cc sch ca Ging (I Ging 2:18,22; 4:3; II Ging 7) nhng gi nhn vt ny l ngi ca s v lut php trong cu 3 v k v lut php trong cu 8. 2. Bi cnh tng qut ca phn on ny da trn nim tin Cu c v mt s i u cui cng gia dn s ca c Cha Tri v nhng ngi ca k ti c (xem Thi-thin 2; 48:4-8; -x-chi-n 38-39; a-ni-n 7; Xa-cha-ri 14). S xung t ny tr thnh nhng c nhn lnh o trong cuc xung t ca hai pha: ng Mt-si-a ca c Cha Tri v K Chng Li ng Mt-si-a (xem Sng-th K 3:15; a-ni-n 7; 9:23-27; v c th l -sai 14; -x-chin 28). 3. Bi cnh c th ca phn on ny trong Tn c l Ma-thi- 24; Mc 13; Lu-ca 17; 21; I T-sa-l-ni-ca 4-5; I Ging 2 v Khi Huyn. 4. Ba yu t thi gian lin h n cc cu 1-12: a. Nhng bin c ng thi b. Nhng bin c tng lai trc s tr li ln th hai ca Cha c. Nhng bin c tng lai lin h n Ngy ca Cha C. Cn phi nh rng trn c ti v s tr li ng Christ c trnh by trong Kinh thnh theo s i lp thuc loi bin chng. Nhng mt khc, s tr li ca Cha gn k nhng li c qun bnh bng mt s s kin phi xy n trc. Nhng l tht ny khng loi b hay l mu thun ln nhau. Mt s cc s kin phi xy ra c tin bo l: 1. S bi o (xem Ma-thi- 24:1-13; I Ti-m-th 4:1; II Ti-m-th 3:1ff. v II T-sa-l-ni-ca 2:3ff). 2. S kh nn ln (xem Ma-thi- 24:21-22, 29-31) 3. Phc m c rao ging cho mi nc (xem Ma-thi- 24:24). 4. K Chng Nghch ng Christ (Anti-Christ) xut hin (xem Ma-thi- 24, II T-sa-l-ni-ca 2; v Khi-huyn 13). 5. S cu ri cho s gm ngi ngoi bang v ngi Do thi (xem R-ma 11:11-36). CH C BIT: TH LOI VN CHNG TN TH Phn ch c bit ny ly t tuyn tp gii kinh sch Khi Huyn. Khi Huyn l mt th loi vn chng tn th c bit ca ngi Do thi. N thng c s dng trong nhng gian on lch s cng thng, xung t by t lng tin quyt s kim sot ca c Cha Tri trn dng lch s v s gii cu dnh cho dn s ca Ngi. Th loi vn chng ny c nhng c im 1. nhn mnh n quyn cai tr ph qut ca c Cha Tri (thuyt c thn v thuyt nh mnh) 2. s tranh chin gia thin v c, gia i ny v i sau (thuyt nh nguyn) 3. s dng nhng ch mt m (thng thng xut pht t Cu c hay l nhng tc phm thuc th loi tn th ca Do thi gio trong gian on giao thi sau khi Cu c kt thc nhng trc khi Tn c bt u) 4. cp n nhng mu sc, con s, th vt i khi c con ngi 5. dng nhng khi tng, gic m nh nhng cch thc tng giao vi thn linh. 6. tp trung ch trng vo s tn th (thi i mi) 7. dng nhng nhm biu tng c nh, khng phi thc ti truyn t nhng s ip tn th 8. Mt s v d ca th loi ny a. Cu c (1) -sai 24-27, 56-66

191

(2) -x-chi-n 37-48 (3) a-ni-n 7-12 (4) Gi-n 2:28-3:21 (5) Xa-cha-ri 1-6, 12-14 b. Tn c (1) Ma-thi- 24, Mc 13, Lu-ca 21, v I C-rinh-t 15 (trong vi phng din) (2) II T-sa-l-ni-ca 2 (trong hu ht cc kha cnh) (3) Khi Huyn (chng 4-22) c. Nhng sch khng c kinh in (da theo Method and Message of Jewish Apocalyptic, ca D. S. Russell, trang 37-38) (1) I H-nc, II H-nc (nhng b mt ca H-nc) (2) Jubilees (3) Nhng li tin tri ca Sibylline III, IV, V (4) Giao c ca mi hai T ph (5) Nhng Thi-thin ca Sa-l-mn (6) S thng thin ca Mi-se (7) S tun o ca -sai (8) S tn th theo Mi-se (cuc i ca A-am v -va) (9) S tn th theo p-ra-ham (10) Giao c ca p-ra-ham (11) II Esdras (IV Esdras) (12) Ba-rc II, III

NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 2:1-12 1 Lun v s n ca c Cha Jsus Christ chng ta, v v s chng ta hi hip cng Ngi, 2 th, hi anh em, xin ch vi bi ri v kinh hong hoc bi thn cm gi mo, hoc bi li ni hay l bi bc th no ta nh chng ti gi m ni rng ngy Cha gn n. 3 Mc ai dng cch no, cng ng h la di mnh. V phi c s b o n trc, v c ngi ti c, con ca s h mt hin ra, 4 tc l k i ch, tn mnh ln trn mi s m ngi ta xng l c Cha Tri hoc ngi ta th ly, rt i ngi trong n c Cha Tri, chnh mnh t xng l c Cha Tri. 5 Anh em h khng nh khi ti cn vi anh em, th ni v nhng s sao? 6 Hin nay anh em bit r iu lm ngn tr n, hu cho n ch hin ra ng k n thi. 7 V c s mu nhim ca iu bi nghch ng hnh ng ri; song ng cn ngn tr cn phi ct i. 8 By gi k nghch cng lut php kia s hin ra, c Cha Jsus s dng hi ming Ngi m hy dit n, v tr b n bi s chi sng ca s Ngi n. 9 K s ly quyn ca qu Satan m hin n, lm mi th php l, du d v vic k di gi; 10 dng mi cch phnh d khng cng bnh m d nhng k h mt, v chng n khng nhn lnh s yu thng ca l tht c cu ri. 11 y v th m c Cha Tri cho chng n mc phi s lm lc, l s khin chng n tin iu di gi, 12 hu cho ht thy nhng ngi khng tin l tht, song chung s khng cng bnh, iu b phc di s phn xt ca Ngi.

2:1 Lun v s n y l ch Hy lp parousia c ngha l s hin din. Bi cnh vn ha ca ch ny thng c s dng ch s thm ving ca (vua) hong gia. Ba ch c dng trong Tn c m 192

t s tr li ln th hai ca Cha l: (1) parousia, xem cu 1,8; I T-sa-l-ni-ca 2:19, (2) epiphaneia, xem cu 8, s hin n chi sng v (3) apocalypsis, xem 1:6-7, c ngha l s vn mn vi ch ch l by t. Ch cui cng cng c dng cho s l ra (xut hin) ca K Chng Nghch ng Christ (AntiChrist) trong cu 3,6,8. S tr li ln th hai ca Cha khng phi l mt thut ng Kinh thnh, nhng do Justin Martyr s dng n trc tin. Xem ch c bit: S tr li ca c Cha Gi-xu trong I Tsa-l-ni-ca 2:19. Xem ch c bit trong I T-sa-l-ni-ca 3:13. v s chng ta hi hip cng Ngi iu ny m ch s ct ln trong I T-sa-l-ni-ca 4:13-18. Theo vn mch th ch c mt s n c n nh ch khng phi l hai (xem Ma-thi- 24:27,31; 25:31ff.). Cu 3 ni v vic cc thnh tri qua cn kh nn cng vi s hin ra ca K Chng Nghch ng Christ (Anti-Christ). Hai cu Kinh Thnh 1 v 3 tri ngc vi quan im tin i nn, tin thin hin nin m trong cc tn hu c ct ln mt cch b mt. Thng thng th Ma-thi- 24:32-44 (tham kho thm Lu-ca 17:22-37) c s dng chng minh cho s ct ln cch b mt ca cc tn hu trong khi nhng ngi khng c cu b li. Tuy nhin, theo vn mch (trong thi ca N-) nhng k khng c cu b em i phn xt. Trong Ma-thi- 24:39, em h i c thy ni n nhng k b hy dit trong cn lt (xem cu 37-38). Mc ch thn hc chnh ca mt s nh thn hc ng h cho s ct ln b mt ca cc tn hu l tch ring iu ny ra khi s tr li hin nhin ca c Cha Gi-su xy ra sau nhm ha gii s i lp gia s tr li gn k ca c Cha Gi-xu v nhng s kin c tin bo nht thit phi xy ra. Trong khi ch ch thn hc chnh ca quan im tin thin hy nin theo tng thi k (dispensational pre-millennialism) l em Hi thnh ra khi tri t nhng li tin tri Cu c c th tr thnh hin thc theo ngha en cho quc gia Do Thi, iu ny dng nh l khng hp vi ngha ca I T-sa-lni-ca 2:13-16. 2:2 NASB ch vi rng ng khi s bnh tnh NKJV khng vi dao ng trong tm tr NRSV ch vi dao ng trong tm tr TEV ch d ln ln trong suy ngh JB ng b khch ng qu sm y l dng NGUYN MU TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE INFINITIVE) ni ln tm tr bi ri v lo lng b tc ng bi mt tc nhn t bn ngoi, c th do mt linh (thn cm gi mo) hay l mt s dy d (s ip). Ch ny trong ngha en c th m t mt cn ng t, s n ca c Cha Tri hay l c Thnh Linh (xem H-b-r 12:26-28). V phng din hnh bng, n m ch n tm trng dao ng ca lng trung thnh (xem bn LXX ca Thi-thin 15:8 v Cng-v 2:25). Vi din t (1) S ngc nhin ca Phao-l, l v ch t lu sau khi ng ni vi h v nhng iu ny th xy ra nhiu s bi ri, s hi v phng on v vn hay l (2) h sn lng chp nhn quan im ca ngi khc v vn ny. hay l b bi ri y l NGUYN TH TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE INFINITIVE) ni n vic tip tc xy ra do tc nhn t bn ngoi l mt linh (thn cm gi mo) hay l mt s dy d (s ip). Nu t th nht trong cu 2 m ch v tin trnh suy ngh ca h, th t ng him thy ny y m ch n cm xc ca h. Ch ny ch xut hin trong nhng vn mch c lin quan n tn th (xem Ma-thi- 24:6; Mc 13:7). NASB NKJV, NRSV TEV JB bi mt linh hay l bi mt linh hay l bi s xng nhnc l ca mt ai ni tin tri bi s tin on hay l

193

Phao-l k ra ba loi (s dng ch met ba ln) v khng nn cho chng lm bi ri cc tn hu T-sa-l-ni-ca. y l ch linh (pneumatos) c dng theo ngha l mt s ip ca tin tri hay l mc khi siu nhin (xem I Ging 4:1 cng lin kt pneuma vi K Chng Nghch ng Christ (Anti-Christ) ). NASB hay l mt s ip NKJV, NRSV hay l bi li ni TEV hay l bi s rao ging ca ai JB hay l bi tin n Ch logos ny c th dch l bi cch gii thch ring ca mt ai hay l bi li ni ca mt ai . NASB hay l l th nh l c gi t chng ti NKJV hay l l th nh l c gi t chng ti NRSV hay l l th, xem nh l t chng ti TEV Hay c th ni rng chng ta vit iu ny trong mt l th JB hay l bt c th no t nhn l t chng ti Phao-l bt u t chnh mnh vit nhng l th bo m s xc thc ca chng (xem 3:17). Chi tit ny cng c th m ch n s gii ngha sai trt ca mt ai v th I T-sa-l-ni-ca hay l v nhng s ging dy ca Phao-l. ni rng ngy ca Cha n y l CH NH CH NG TH HON THNH (PERFECT ACTIVE INDICATIVE) c ngha l ngy ca Cha n. Nhng vic bn ci thn hc ny v s tn th l nan chnh m Phao-l ang c gng lm r. Phn cn li trong cu 3-12 l phn gii thch ti sao s pht biu trn y khng ng (xem Ma-thi- 24:23,26). Nhng bin c cng xy ra vi s n ln th hai vn cha bt u (xem phn gii thiu chng ny). tham kho y phn tch v ngy ca Cha xem ghi ch trong I T-sa-l-ni-ca 5:2. 2:3 NASB ng ai la gt anh em trong bt k cch no NKJV ng ai la gt anh em bi bt k cch g NRSV ng ai la gt anh em trong bt k vic g TEV ng ai la gt anh em trong bt k cch no JB Khng bao gi cho ai la gt anh em theo cch thc ny y l cu PH NH I (DOUBLE NEGATIVE) vi dng CU KHN CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE SUBJUNCTIVE) + tis, m ch n ngi no . R rng s la gt c ch ang din ra. v n s khng n tr khi y l CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL SENTENCE). Mt s bin c cn phi xy ra trc (xem phn C trong phn gii thiu chng ny). S tr li ln th hai ca Cha khng phi l ni ti ( c sn). Trong vn mch ti y, c hai s kin c nhc n: (1) s bi o ln, v (2) s hin ra ca ngi ti c. NASB NKJV NRSV TEV JB bi o n trc s sa ng n trc s ni lon n trc s ni lon din ra s ni lon ln din ra 194

T ghp ny apo + histmi, c ngha en l ng cch xa khi. N c th c dng theo ngha tiu cc (s ni lon) hay l tch cc (xa khi ti li, xem II Ti-m-th 2:19). Ch ny c dng trong vn chng Hy lp (Plutarch v Cng-v 5:37) ch s ni lon v chnh tr hay l qun s, nhng bn Septuagint (xem Gi-su 22:22) v Ngy kinh thng m ch n s ni lon tm linh. Khng r ai ang ni lon nhng h ang khc t c Cha Tri v thm ch tm cch th ch ca Ngi (xem -sai 14:12-14; -x-chi-n 28:17). c th l ngi ngoi o, ngi Do thi hay l mt thnh phn ca Hi thnh hu hnh (xem Ma-thi- 24:3-12; I Ti-m-th 4:1; II Ti-m-th 3:1,8,13; I Ging 2:18-19). NASB ngi v lut php b by t NKJV ngi ca ti li b by t NRSV k v lut php b by t TEV K gian c xut hin JB Ni lon...xut hin Ti y c mt vn gia cc bn chp tay ting Hy lp. V lut php c trong cc bn chp tay ting Hy lp vit hoa , B, cng vi bn dch Coptic v Armenean, trong khi ti li c trong cc bn chp tay A, D, F, G. K, L, P, cng vi bn dch Vulgate v Syriac v a s nhng gio ph trong Hi thnh ban u bit n n. Ch v lut php (anomias) him thy trong nhng tc phm ca Phao-l (xem R-ma 4:7; 6:19; Tt 2:14) do cc nh chp kinh c th thay th bng ch quen thuc hn l ti li (hamartias). Ch v lut php cng c dng trong cu 7 v 8. Bn UBS4 nhn xt ch v lut phpdng nh chnh xc. Trong cu 9 khng c ni n Sa-tan, nhng hin thn ca hn l nhng y t phc tng hn (gi dng ng Christ, xem Khi-huyn 13:1-8). Phao-l khng bao gi dng ch K Chng Nghch ng Christ (Anti-Christ) nhng trong I Ging 2:18; 4:3; v II Ging 7 th m ch n nhn vt . Trong I Ging, ti li v v lut php l tng ng vi nhau (xem I Ging 3:4). C th k v lut php m Phao-l cp c lin h vi vn chng Do thi v tn th, trong c k li vic hin thn ca k v gi tr (belial) tr thnh ng Mt-si-a gi mo, nh mt lnh o th gii do Sa-tan sai khin. Ch ny c th c dng theo nhng ngha sau: 1. Phc-truyn Lut-l K 13:13 ni n ngi dn nhng ngi khc xa cch khi c Gi-h-va i n cc thn tng gi di. 2. I Sa-mu-n 2:12 ch ngi khng bit c Gi-h-va 3. Na-hum 1:15 iu c c nhn cch ha 4. Sch Jubilees 1:20 hin thn ca ( t) linh 5. S thng thin ca -sai, 4:18 ng t ti y c dng CU KHN TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE SUBJUNCTIVE). Dng TH NG (PASSIVE VOICE) m ch tc nhn t bn ngoi. c Cha Tri kim sot dng lch s, ch khng phi Sa-tan. n thi im ca Cha (xem 2:6) k gi dng ng Christ, l hin thn ca iu c, y t ca Sa-tan s c php chnh mnh hin ra (l ra) trong lch s (ch by t cng c dng ch s by t ca ng Christ trong 1:7). Cch cu khn (SUBJUNCTIVE MOOD) khng c ni rng n khng th xy ra, nhng xc nhn s khng r rng ca vic by t trong tng lai (xem cu 6,8). NASB con ca s hy dit NKJV con ca s h mt i i NRSV k c nh cho s hy dit TEV ai c nh cho a ngc JB K h mt Thnh ng H-b-r ny dch theo ngha en l con ca s h mt i i. N c dng cho Giua ch-ca-ri-t trong Ging 17:12. Cng ging nh Giu-a, nhn vt ny ca thi tn th s b h mt v tm linh v phi chu hnh pht i i mc d c gn b vi tn gio (xem cu 4).

195

2:4 NASB NKJV NRSV TEV JB

k chng c v tn chnh mnh trn mi thn hay l i tng ca s th phng k chng c v tn chnh mnh trn mi thn hay l iu c th ly Hn chng c v tn chnh mnh trn mi thn hay l i tng ca s th phng Hn s chng c vi mi th con ngi th ly hay xem l linh thing y l K th, hn xng mnh cao trng hn nhiu nhng thn ca con ngi hay l nhng iu con ngi th ly y l hai NG TNH T TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE). iu c trnh by ti y l bt chc v gi dng ng Christ mong tm kim vinh hin v c tn th (xem -sai 14:13-14; -x-chi-n 28:2; a-ni-n 7:25; 8:9-14; 9:27; 11:36-37; Ma-thi- 24:15; Mc 13:14; Khi-huyn 13). tn cao chnh mnh y l t ghp Hy lp Huperairomai. Xem ch c bit: Cch dng t ghp Huper ca Phao-l trong Ga-la-ti 1:13. rt i ngi trong n c Cha Tri Cm t ny thng c dng theo ngha ca nhng ngi tin rng tt c nhng bin c tn th c c Cha Gi-xu cp (xem Ma-thi- 24; Mc 13; Lu-ca 17,21) hay l Ging ni n (xem I Ging 2; Rev) l nhng s vic trong tng lai. Nu ng nh vy, th iu ny dng nh m ch vic xy dng li n th Do Thi Gio, c th theo nh nhng li trong x-chi-n 40-48. Nhng nh gii kinh khc tin rng nhng bin c tn th c by t s sm din ra do phi lin quan n nhng s kin lch s ca th gii vng a Trung Hi vo th k th nht: 1. Caligula dng mt bc tng ca mnh trong n th ti Gi-ru-sa-lem. 2. S sp thnh Gi-ru-sa-lem vo nm 70 sau Cha do tng Titus nh ph. 3. Chnh sch khng b v bt b cc tn hu ca triu i Nero v Domitian. Gia chng ta li c nhng quan im xem nhng bin c tn th ny m ch nhng s kin qu kh trong th k th nht cng nh nhng bin c trong tng lai. Cc tin tri Cu c thng ly nhng s kin trong thi ca h v y (hng) chng vo tng lai trong bi cnh Ngy ca Cha. Theo cch thc ny th Tn c c s ip cho thi i ca n v cng cho mi thi k tip theo ca lch s. Chng ta phi nghim tc chp nhn bi cnh lch s ca tc gi nguyn thy, nhng cng chp nhn 2000 nm gy kinh ngc ny lm tr hon ca s tr li ln th hai ca Cha. Khc Kinh Thnh ny c bit dnh cho mt nhn vt nhm gi n s thc hin lch s trong tng lai c nhn vt ging nh vy. Li vn ti y vn khng r ngha. Cn lu l ging vn ny ph hp giai on ca Seleucid (Antiochus Epiphanes IV) v cuc xm chim Gi-ru-sa-lem ca ngi La-m (tng Titus) m trong sut giai on nhng t thn c a ln ngi trn ngai (vng) trong khu vc n th. Hnh nh thi k cui cng ny cng tng t s t cao v kiu ngo ca cc vua Ba-by-ln (-sai 14) v Ty-r (-x-chi-n 28), n c th l nhng cch thc phn bi ca Sa-tan. Ch Hy lp dng ch n th (naos) c dng cho ni Ch Thnh trong n th Do Thi Gio mc d trong khng c ch ngi. Ch ny cng c dng cho nhng n th t thn ca ngoi gio ni cc tng thn c ngi trn ngai. iu ny c th m ch rng n th Do Thi Gio phi c xy dng li (xem a-ni-n 9:24-27) c th l da theo -x-chi-n 40-48, nhng khng nht thit phi nh vy. Chrysostom gii ngha n th theo ngha bng trong cc tc phm ca Phao-l ch v Hi thnh (xem I C-rinh-t 3:16-17; 6:19; II C-rinh-t 6:16; -phs 2:21). Quan im ny xem K Chng Nghch ng Christ (Anti-Christ) t hin ra trong Hi thnh hu hnh. chnh mnh t xng l c Cha Tri K v lut php tht s xng mnh l thn. Hn l k gi dng ng Christ, chnh Sa-tan nhp vo hn. Trong sch Khi Huyn ca Ging c ni n mt dng ba ngi ca Sa-tan (con th t bin ln, con th trn t l tin tri gi v Sa-tan). Con th t bin gi dng ng Christ, tc l (1) cng mang vt thng ch t nhng vn sng, xem Khi-huyn 13:3,14; (2) c danh hiu c ai ging nh (snh vi) con th khng? bt chc li cch din t v c Gi-h-va trong -sai 40:18-22; 43:11; 44:6,8,9-20; 45:6; (3) lm nhng du l ln xem Khi-huyn 13:13; v (4) cho mt

196

du hiu nhn din nhng k tin theo n, xem Khi-huyn 13:16, ging nh du hiu ca c Cha Tri trn nhng ngi tin theo ng Christ, xem Khi-huyn 7:3. 2:5 ti ni v nhng s y l TH HON THNH (IMPERFECT TENSE) c ngha l cc tn hu ny nhiu ln c nghe ging, dy v ch ny. H c nghe v ch ny m nhng c gi hin i khng c (xem cu 5 anh em khng nh sao v cu 6 anh em bit.) Do tt c nhng cch gii ngha hin i d t ti mt mc no th gi nh, vn khng y . Mc d cn thn gii kinh l hu ch nhng phi trnh ch ngha c on (gio iu). Khng r l cm t ny lin quan n nhng iu c nghe trong cc cu 1-5 hay l cc cu 6-12. 2:6 anh em bit iu ny m ch rng (1) cc tn hu ny bit Phao-l ni n ai hay l iu g hay l (2) lc by gi h ang tri nghim v ngi no hoc v quyn nng trong i sng ca h. NASB iu cn tr hn hin gi NKJV iu cn tr NRSV iu hin gi ang cn tr hn TEV c iu g gi iu ny cha xy ra by gi JB iu g vn gia hn li ng t ny c th c ngha (1) gi li (xem Lu-ca 4:24; Phi-l-mn 13), (2) gi cht (xem I Tsa-l-ni-ca 5:21; Lu-ca 8:15), hay l (3) gi khi (khng c v d trong Kinh Thnh). Vn mch thin v gi li hay l km hm. y l cu hi thc s: iu lm ngn tr (km hm) l ai hay l ci g? Ch s thay i ng php xy ra t dng TRUNG TNH (NEUTER) trong cu 6 & 7 sang GING C (MASCULINE) trong cu 7 & 8. iu ny m ch kh nng nh hng n nhn vt hin thn. Do iu ny nn t nht cng c ba cch gii ngha c v thch hp: (1) lut php chng li s hn lon, hin thn l Hong La-m, (2) uy quyn ca thin s, hin thn l nhng thin s c bit (xem Khi-huyn 7:1-3) hay l (3) c Cha Tri, hin thn trong thn v c Thnh Linh hay l nng quyn ca c Thnh Linh trong s rao ging Phc m. Quan im th nht rt c xa v ph bin, c Tertullian nu ln trc tin. Quan im ny ph hp vi c im ca vn mch l cc tn hu T-sa-lni-ca hiu ni dung Phao-l cp. Phao-l cng ni n nhng kinh nghim ca ng vi lut php v li ch ca lut php (xem R-ma 13:1ff; Cng-v 17-18). Quan im th hai th cng tng t. a-ni-n 10 c dng lm bng chng cho quyn lc v s kim sot ca thin s trn cc quc gia v h thng lut php ca h. Quan im th ba l tiu biu thi cn i. Quan im ny c nhiu iu ng khen nhng cng l gi nh. Nhng nh thn hc theo trng phi Cha thay i theo tng thi k (dispensationalist) thng s dng quan im ny chng minh vic ct ln b mt. Linh ca K Chng Nghch ng Christ (Anti-Christ) lun lun hin hu trong th gii (xem I Ging 2:18; 4:3; II Ging 7), nhng n mt ngy th linh s hin thn l mt ai . Sa-tan khng bit k hoch ca c Cha Tri, n c th c sn nhng ngi ti c trong mi thi i. Th lc ngn tr ny l siu nhin v di k hoch v s kim sot ca c Cha Tri (xem cu 6b-7). bi trong thi im ca hn, hn s b by t Nhn vt hay quyn lc c cp hin nhin b c Cha Tri gii hn. n thi im nh trong tng lai, n s c php t biu l ra. 2:7 s huyn nhim c Cha Tri c mc ch thng nht (khng thay i) cho s cu ri ca nhn loi t trc khi c s sa ng (xem Sng-th K 3). Nhng gi v k hoch ny c by t trong Cu c (xem Sng-th K 3:15; 12:3; Xut -dp-t K 19:5-6; v nhng phn on tng qut trong cc sch tin tri). Tuy nhin lch trnh y th khng r. iu ny bt u tr nn r rng hn t khi c s n ca Cha Gi-xu v c Thnh Linh. Phao-l dng ch huyn nhim ny m t ton b chng trnh cu ri (xem I C-rinh-t 4:1; -ph-s 6:19; C-l-se 4:3; I Ti-m-th 3:9). Tuy nhin ng dng n trong vi ngha khc nhau: 197

1. Mt phn dn Y-s-ra-n cng lng ngi ngoi bang c php nhp vo. S gia nhp ca ngi ngoi bang l phng cch khin ngi Do thi tip nhn c Cha Gi-xu l ng Christ c cc tin tri ni t trc (xem R-ma 11:25-32). 2. Phc m c by t ra cc dn tc bit, tt c h c gom li trong ng Christ v qua ng Christ (xem R-ma 16:25-27; C-l-se 2:2). 3. Cc tn hu c thn th mi khi Cha tr li ln th hai(xem I C-rinh-t 15:5-57; I T-sa-l-nica 4:13-18). 4. Hi hip mun vt li trong ng Christ (xem -ph-s 1:8-11). 5. Ngi ngoi bang v ngi Do thi l nhng ngi ng tha k (xem -ph-s 2:11-3:13). 6. S tng giao thn mt gia ng Christ v Hi thnh c m t qua ngn ng ca hn nhn (xem -ph-s 5:22-33). 7. Ngi ngoi bang c a vo trong dn s giao c v c Thnh Linh ca ng Christ ng bn trong sinh ra s trng thnh tr nn ging nh ng Christ nhm phc hi hnh nh ca c Cha Tri trong nhn loi sa ng (xem C-l-se 1:26-28). 8. K Chng Nghch ng Christ trong thi tn th (Anti-Christ) (xem II T-sa-l-ni-ca 2:1-11). 9. Tn iu hay l thnh ca ca C c Gio lc ban u (xem I Ti-m-th 3:16). 10. Ch ny c th cng c dng theo rng c Cha Tri c mt k hoch huyn nhim cho tng lai, Sa-tan cng c mt k hoch b mt. Cc cu ny cho thy hin thn ca ma qu s gi dng rt ging ng Christ. ca s v lut php ang hnh ng y l mt CH NH TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE INDICATIVE). Khi nim ny cng xut hin trong I Ging (xem I Ging 2:1829; 4:3). Dng t ghp ca ch lm (energe) ny hu ht c dng ring cho nhng nhn vt siu nhin (xem I C-rinh-t 12:6,11; II C-rinh-t 4:12; Ga-la-ti 2:8; 3:5; -ph-s 1:11,20; 2:2; 3:7; 4:16; Phi-lp 2:13; 3:21; C-l-se 1:29; I T-sa-l-ni-ca 2:13; II T-sa-l-ni-ca 2:9; I Ti-m-th 2:12). S ni lon thuc linh ny xy ra t khi sa ng. Cho n mt ngy th s ni lon ny s hin thn thnh k no . Hin gi, c Cha Tri ang ngn tr nh hng ny. Kinh Thnh tin bo mt s i u lc tn th gia hin thn ca ti c v ng Mt-si-a ca c Cha Tri (xem Thi-thin 2). NASB ch c ng ang ngn cn s lm iu cho n khi Ngi ct s cn tr i NKJV ch c ng ang ngn cn s lm iu cho n khi Ngi ct s cn tr i NRSV nhng ch n khi ng ang ngn cn s di b TEV cho n khi ng gi n li b ct i JB ri ng gia n li s b ct i trc y l mt NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE) vi mt CU KHN TRUNG CP (bin cch) TH BT NH [AORIST MIDDLE (deponent) SUBJUNCTIVE]. c Cha Tri (hay l i din ca Ngi) vn tip tc ngn cn, nhng mt lc no trong tng lai quyn lc ngn cn ny s b xa b. C nhng quan im v vic nhn dng ng ngn tr l ai, xem cu 6. Cho d l ai hay l bt k iu g th c Cha Tri l ng kim sot dng lch s, ch khng phi l k v lut php. 2:8 sau k v lut php s b by t Yu t thi gian bi t thnh vn . Bn vn m ch l ngay lp tc sau khi c Cha Tri ct i sc mnh ngn tr. Cc cu tip theo trnh by chi tit vic lm ca Ngi (xem a-ni-n 7:13; 8:29; 9:24-27). NASB NKJV NRSV TEV k Cha s hy dit k Cha s tiu dit k c Cha Gi-xu s tiu dit c Cha Gi-xu s tiu dit hn 198

c Cha Tri s tiu dit hn C hai nan thuc cu ny trong bn chp tay ting Hy lp. Th nht l danh hiu Cha hay l c Cha Gi-xu. Danh hiu n trong cc bn chp tay B, Dc, v K. Danh hiu i trong cc bn chp tay , A, D*, G, v P cng vi cc bn dch Vulgate, Syrian, v Coptic. Nan th hai l ng t. Ph hy c trong cc bn chp tay , A, D*, G v P cng nh cc bn dch Vulgate, Syrian v Coptic. Phaol c th cp gin tip n -sai 11:4 cng c ng t ny (git) c dng trong bn dch Septuagint. Ch tiu dit, thiu ri khng thng dng li c tm thy trong cc bn chp tay F v G v mt dng d bn trong Dc v K. S tr li ln th hai ca Cha s kt thc giai on ni lon ny. JB vi hi th ca ming Ngi Ch ny c bi cnh Cu c l Gip 4:9; 15:30 hay l -sai 11:4; 30:28,33. Cn cch dng trong Tn c l Khi huyn 2:16; 9:15. Ch H-b-r v Hy lp c th m ch n gi, hi th hay l linh (Thnh Linh) nh c thy trong Ging 3:8, nhng vn mch ti y buc phi dng ngha hi th. iu ny c th m ch n: (1) sc mnh ca Li Ngi (John Calvin) hay l (2) sc mnh ca li phn (t c Cha Tri) trong Cu c (xem Sng-th K 1; -sai 55:11). NASB em n s kt thc NKJV, NRSV tiu dit TEV git hn JB s hy dit hn y l mt ch rt thng dng ca Phao-l. ng dng n trn 27 ln. Cm t ny c ngha lm cho khng th hot ng ch khng phi loi b hay l ph hy (xem R-ma 3:3; 6:6). Xem ch c bit: S lm ra h khng (Kartarge) trong Ga-la-ti 3:17. NASB s hin ra NKJV s sng NRSV s hin ra TEV s hin ra vinh hin ca Ngi JB s hin ra vinh hin ca Ngi Ch ny c nhiu cch dch: s sng chi s ta sng, huy hong vinh hin. iu ny khng nh chc chn s hin ra vi thn th c th thy c ca ng Christ lc tr li tri t (xem I Ti-mth 6:14; II Ti-m-th 1:10; 4:1,8; Tt 2:11,13; 3:4). Ch epiphany trong ting Anh c dch theo ch Hy lp ny. Xem ghi ch trong 2:1. Xem ch c bit v S tr li ng Christ trong I T-sa-l-ni-ca 3:13. s n ca Ngi y l ch Hy lp parousia c ngha l s hin din. Vo thi n ni n mt chuyn ving thm ca vua (hong gia). Trong vn chng Hy lp n cng c dng ch s hin n ca mt v thn. N c dng cho c Cha Gi-xu trong cu 1 & 8 nhng trong cu 9 li ch ngi b Sa-tan sai khin. Xem ch c bit: S tr li ca c Cha Gi-xu trong I T-sa-l-ni-ca 2:19. 2:9 vi vic lm ca Sa-tan, K v lut php c lm cho mnh m v b iu khin bi Sa-tan (xem Khi-huyn 13:2). T thi ca Theodore of Mopsuestia, K Chng Nghch ng Christ (Anti-Christ) c xem nh mt k bt chc ng Christ. Lu trong vn mch ny, k gi dng ny rt ging ng Christ: hin ra hay l ra cu 3,6,8; hin n, cu 9; nhng du l cu 9; n s c k tn tnh theo n cu 10,12. NASB vi tt c sc mnh v nhng du v php l gi di NKJV, NRSV vi tt c sc mnh, nhng du v php l di tr TEV vi sc mnh ca Sa-tan v thi hnh mi th du hiu, php l gi di 199

s c mi loi php l cng vi s by t la gt bng du l Cc php l khng hin nhin l mt du hiu ca c Cha Tri (xem Ma-thi- 24:24; Khi-huyn 13). Cu 9 dng nh ng trc cu 8 v th t. Nh vy th cc cu 9-10 c th lin quan n thi gian c cng nhn. JB 2:10 vi mi s la gt v c c Sa-tan la gt nhng ngi khng tin (xem Ma-thi- 13:19; II Crinh-t 4:4) v cc tn hu (-ph-s 4:14) cha trng thnh tm linh. h khng tip nhn tnh thng trong l tht Cm t ny khng theo ngha tru tng, nhng l m ch n: (1) thn v v cng tc ca c Cha Gi-xu, xem Ging 14:6; (2) c Thnh Linh, xem Ging 14:17; 15:16; 16:13; v (3) s ip v c Cha Gi-xu, xem Ging 17:17. Tip nhn c dng trong I T-sa-l-ni-ca 1:6 v 2:13 theo tip n c bit dnh cho mt v khch. Nhng ngi khng tin ny t chi tin nhn Phc m v cho n c Cha Gi-xu. Xem ch c bit: L tht trong Ga-la-ti 2:5. c cu Trong Cu c ch ny c ngha s gii cu thuc th (xem Gia-c 5:15). Tuy nhin, trong Tn c n c ngha thuc linh, i i. 2:11 NASB v l do ny Cha s em n s nh hng m hoc n trn h NKJV V v l do ny, Cha s cho s hoang tng cung lon n trn h NRSV do Cha s em s o tng mnh m n trn h TEV v Cha khin mnh lc ca s sai lc hnh ng trong h JB l l do v sao Cha khin mt quyn nng m hoc h y l mt CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE) dng nh mt dng TNG LAI. L tht chnh yu ti y l c Cha Tri ang kim sot tt c mi s, ngay c Sa-tan (xem Gip 1-2; Zech 3). Vic em n ny l: (1) c Cha Tri ch ng em n s phn xt trn nhng ai khc t l tht; hay l (2) c Cha Tri th ng nhng hu qu s v tn ca h phi by ra trong i sng ca h (xem Thi-thin 81:12; -s 4:17; R-ma 1:24, 26, v 28). S khng r rng ny cng xut hin trong s tng thut ca Cu c v Pha-ra-n, c ch th ni Pha-ra-n t mnh tr nn cng lng (xem Xut -dp-t K 7:14; 8:15, 32), nhng ch khc ni c Cha Tri lm cng lng ng (Xut -dp-t K 4:21; 7:3,13; 9:12,35; 10:1,20,27; 14:4,8). CC I T S NHIU (PLURAL PRONOUNS) m ch n nhng ngi gian c trong cu 10. NASB bi h s tin NKJV ri h s tin NRSV dn h n s tin cy TEV bi h tin JB v khin h tin Ngi no t chi ng Christ b c Cha Tri khc t (xem -s 5:6c; Ging 3:17-21). y khng phi l tin nh kp nhng l nhng hu qu ca thi ch ng khng tin (xem I Cc Vua 22:19-23). NASB, NRSV, TEV iu g l sai lc NKJV gi di JB iu g l khng ng

200

Ngha en ti y l s gi di (xem Ging 8:44; R-ma 1:25). N tng phn vi l tht trong cu 10. Trong I Ging, k ni di l ngi ph nhn c Cha Gi-xu l ng Christ (xem 2:22). K di tr ny gi l antichrist (Chng Nghch ng Christ). 2:12 NASB tt c h u b on xt NKJV rng tt c h u b buc ti NRSV bi tt cu s b buc ti TEV kt qu l tt cs b buc ti JB kt ti tt c Bn Kinh Thnh KJV dch cm t ny l kt n, ra s Ch ny c ngha l c xt x cng bng. nhng vui th trong ti c H khng ch xa lnh vi l tht nhng li cn gn gi thn mt vi ti c (xem H-b-r 11:25). CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CC CU 13-17 A. Vn mch ny l mt li cu nguyn vi c Cha Tri v n in khi u v la chn ca Ngi (ngc li vi 2:11) trong i sng ca cc tn hu T-sa-l-ni-ca. Nu nh 1:3-4 l mt li cu nguyn cm t cho cc tn hu, y l mt li cu nguyn cho cng vic c Cha Tri tip tc hnh ng trong i sng ca h. B. Phn kt ca chng 2 c nhiu mt tng t vi phn kt ca chng 1. C. Cc cu 13ff th hon ton tng phn vi s phn ca nhng ngi khng tin trong cc cu 1112. D. Ba xut hin trong phn ny: 1. Cc cu 13-14, tn hu v s thnh ha 2. Cu 15, s bn ca tn hu 3. Cc cu 16-17, s an i v hy vng ca tn hu sanh ra nhng iu tt lnh (trong mi phn n in khi u ca c Cha Tri c qun bnh vi p ng thch hp ca con ngi.) NGHIN CU T NG BN NASB 2:13-15 13 Hi anh em yu du ca Cha, cn nh chng ti, phi v anh em t n c Cha Tri khng thi, v va lc ban u, Ngi chn anh em bi s nn thnh ca Thnh Linh, v bi tin l tht, ng ban s cu ri cho anh em. 14 y cng l v m Ngi dng Tin Lnh chng ti gi anh em, ng anh em hng c s vinh hin ca c Cha Jsus Christ chng ta. 15 Hi anh em, vy th hy ng vng, hy vng gi nhng iu dy d m chng ti truyn cho anh em, hoc bng li ni, hoc bng th t ca chng ti. 2:13 chng ta phi nn lun lun t n Cha Xem ch c bit: S ca ngi, cu nguyn v cm t ca Phao-l trong Ga-la-ti 6:18. c Cha TriChac Thnh Linh Phao-l thng m ch n c Cha Tri Ba Ngi (xem R-ma 1:4-5; 5:1,5; 8:1-4,8-10; I C-rinh-t 12:4-6; II C-rinh-t 1:21; 13:14; Ga-la-ti 4:4-6; ph-s 1:3-14,17; 2:18; 3:14-17; 4:4-6; I T-sa-l-ni-ca 1:2-5; Tt 3:4-6). Ba Ngi cng c cc tc gi

201

khc trong Tn c tha nhn (xem Ma-thi- 3:16-17; 28:19; Ging 14:26; Cng-v 2:32-33,38-39; I Phi-e-r 1:2 v Giu-e 20-21). Xem ch c bit: c Cha Tri Ba Ngi trong Ga-la-ti 4:4. lun lun t n Cha Xem ch c bit trong I T-sa-l-ni-ca 1:2. anh em c Cha yu mn c yu mn l dng NG TNH T TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE) ca agapa. iu ny m ch s la chn (xem R-ma 1:7; C-l-se 3:12; I T-sa-l-ni-ca 1:4). Danh xng cao qu ca ng Mt-si-a Con yu du (xem Mathi- 3:17; 17:5) gi y tr thnh mt danh hiu cho nhng ngi tin theo Ngi. H c yu mn bi v h yu l tht (xem 2:10). NASB bi v c Cha Tri chn anh em t khi u s cu ri NKJV bi v c Cha Tri t ban u chn anh em cho s cu ri NRSV bi v c Cha Tri chn anh em nh bng tri u ma ca s cu ri TEV Bi v c Cha Tri chn anh em c cu trc nht JB bi v c Cha Tri chn anh em t lc ban u c cu y l CH NH TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE INDICATIVE) c ngha chnh c Cha Tri chn cc tn hu (xem -ph-s 1:4). y l s i lp thn hc vi 2:11. Gio l ca s la chn l (1) mt li ku gi n s thnh khit (-ph-s 1:4), khng thin v a v; (2) khng chng c k h mt, nhng cho ngi c cu. N c cp vi ln bi Phao-l trong Tn c (xem R-ma 9; I C-rinh-t 7:7; -ph-s 1:4-13; II Ti-m-th 1:9). N c m ch n trong I Tsa-l-ni-ca 2:12; v 5:9. S kim sot ca c Cha Tri trn s cu ri v lch s l trng tm ca vn mch ti y. Ti c hin hu trong lnh vc tm linh v thuc th, nhng khng c thuyt nh nguyn. Mc d cc tn hu khng th hon ton hiu s huyn nhim ca s la chn, h c s t tin rng c Cha Cha kim sot tt c mi s. S la chn l mt tn l tuyt diu. Tuy nhin, n khng ku gi hng n s thin v, nhng hng n vic lm mt knh dn, mt cng c hay phng tin em s cu ri n cho ngi khc! Trong Cu c t ng ny ch yu c dng ch s phc v; trong Tn c n c dng ch yu cho s cu ri dn n s phc v. Kinh thnh cha bao gi ha gii iu dng nh mu thun gia quyn ti thng ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi, nhng n u khng nh c hai iu ny! Mt v d r rng v s cng thng trong Kinh thnh l trong R-ma 9 v quyn la chn ti thng ca c Cha Tri v R-ma 10 v s p ng thch hp ca con ngi (10:11,13). Cha kha gii quyt mu thun thn hc ny c th c tm thy trong -ph-s 1:4. Cha Gi-su l ngi c c Cha Tri chn v c nhn loi u c tim nng c chn qua Ngi (Karl Barth). Cha Jsus l cu tr li vng ca c Cha Tri p li nhu cu ca con ngi (Karl Barth). ph-s 1:4 cng gip lm r vn ny bng cch khng nh rng mc ch ca s tin nh khng phi l thin ng, nhng l s thnh khit (s ging vi ng Christ). Chng ta thng b cun ht bi nhng ch li ca Phc m m l i nhng trch nhim t chnh Phc m! S ku gi (la chn) ca c Cha Tri l cho lc ny cng nh cho ci i i! Cc tn l hin din trong mi lin h vi cc l tht khc, ch khng n c, hay l nhng l tht khng lin h vi nhau. Mt hnh nh kh l th l s so snh gia mt dy ngn h v mt v sao. c Cha Tri trnh by l tht theo li vn chng ng phng, ch khng phi Ty phng. Chng ta khng c ly i s cng thng gy ra bi nhng cp bin chng (nghch l) v l tht mang tnh tn l (mt c Cha Tri cch bit v mt c Cha Tri gn gi, v d s cu ri chc chn v s trung kin; Cha Jsus ngang bng vi c Cha Cha v Cha Jsus chu phc c Cha Cha; s t do ca C c nhn v trch nhim ca C c nhn i vi ngi bn theo giao cvn vn). Khi nim thn hc v s giao c lm thng nht quyn ch t ca c Cha Tri (l ng lun khi u v hoch nh) vi s p ng bt buc phi c lc ban u v c tip tc t con ngi bng c tin v s n nn (Mc 1:15; Cng-v 3:16, 19;20:21). Nn cn thn khi dng Kinh thnh chng

202

minh ch mt mt ca nghch l ny m xem thng mt cn li! Nn cn thn khi bn ch cng nhn nhng tn l hoc h thng thn hc m bn a thch m thi! Cm t t ban u l t cc bn chp tay ting Hy lp , D, K, v L v bn dch Peshitta (xem bn dch NEB). Nhng cc bn chp tay B, F, G, v P, cng vi cc bn dch Vulgate v Harclean Syriac c bng tri u ma (xem bn dch NIV, NAB). Nan ti y l cm t, t ban u, l khng c dng bi Phao-l ch no khc (A. T. Robertson ngh rng n l ch nguyn thy, xem Word Pictures in New Testament, quyn IV, trang 54). ng s dng, t cc thi i, (xem C-l-se 1:26) hay l trc thi i, (xem I C-rinh-t 2:7). Tuy nhin, Phao-l khng bao gi dng khi nim bng tri u ma m t s tuyn chn. qua s thnh ha bi c Thnh Linh Hai phng din ca khi nim thnh khit t chng gii by: (1) s thnh khit khi u l a v trong ng Christ, v (2) s thnh khit tim tin l tng trng hng n ch ging nh ng Christ (xem R-ma 8:28-29; Ga-la-ti 4:19). c Thnh Linh thuyt phc chng ta n ng Christ, co trch chng ta v ti li v thuyt phc chng ta v l tht ca Phc m, lm bp-tem cho chng ta vo trong ng Christ v thnh hnh ng Christ trong chng ta (xem Ging 16:8-16). Xem ch c bit v s thnh ha trong I T-sa-l-ni-ca 4:3. v c tin trong l tht L tht trong cu 13 l tng ng vi Phc m trong cu 14. 2:14 Bi iu m Ngi gi anh em y l s nhn mnh khc v s la chn (xem I T-sa-l-ni-ca 2:12; 5:9,24). Nhm tn hu nh, b bt b, nn lng ny l dn s c la chn ca c Cha Tri. H c ku gi n s thnh khit (xem -ph-s 1:4), tr nn ging nh ng Christ (xem R-ma 8:2829). qua Phc m ca chng ti Phc m l c mt s ip tin nhn v mt con ngi tip n. N l phng cch n phc ca c Cha Tri tun chy n con ngi sa ng. Khng c cch thc no khc. rng anh em c th nhn c s vinh hin ca Cha chng ta Ch ny l din t li cu 1:12. Vinh hin th kh nh ngha. N c dng nhiu cch khc nhau trong Cu c. Trong vn mch ny n gii by li vic cc tn hu c c Cha Cha ku gi, c thnh ha bi c Thnh Linh qua cng tc ca ng Christ (xem -ph-s 1:4). Cc tn hu cng tr nn ging ng Christ v Cha n ln th hai h s chia s vinh hin ca Ngi (xem I Ging 3:2). Xem ghi ch y trong 1:9. Cha Danh hiu giao c ca c Cha Tri trong Cu c l c Gi-h-va, danh hiu ny l dng NGUYN NHN (CAUSATIVE FORM) ca ng t th, l (xem Xut -dp-t K 3:14). ng t ny c th c din t Ta l Ta hin hu hay l Ta l ta. Ngi Do thi th ngn ngi pht m tn ny khi h c Kinh Thnh, v s ly danh c Cha Tri lm chi (xem Xut -dp-t K 20:7). Do , h thay th ch H-b-r adon c ngha l, ch, chng, hay l cha. Kinh thnh ting Anh ca chng ta dch ch c Gi-h-va ra CHA (LORD) kiu ch hoa. Khi cc tc gi Tn c s dng ch ny cho c Cha Gi-xu cng l mt cch ca h xc nhn Ngi bnh ng vi c Cha Tri ca Cu c. c Cha Gi-xu Khi dng ch ny th tc gi Tn c m ch n nhn tnh ca Gi-xu ngi Na-xa-rt. ng Christ y l mt cch chuyn ng t ch H-b-r ng Mt-si-a c ngha en l ng c xc du. Trong Cu c c ba chc v khc nhau c xc du: cc tin tri, cc thy t l v cc vua. N l mt du hiu cho s ku gi v trang b ca c Cha Tri cho chc v c bit. c Cha Gi-xu lm trn c ba chc v trong Cu c (xem H-b-r 1:2-3). 2:15 anh em Chi tit ny cho thy c s chuyn n mt cu tm tt. 203

 ng vng y l MNH LNH th nht ca hai MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Phao-l thng s dng ngha bng ny cho s bn (xem I Tsa-l-ni-ca 3:8; I C-rinh-t 16:13; -ph-s 6:11,13). iu ny nhn mnh iu thit yu cho cc tn hu bn ch i din vi bt b v thuc th v tinh thn cng nh s dy d sai lc. Trong I C-rinh-t 15:1 ch ny c dng cho a v ca chng ta trong ng Christ. im ny em li s qun bnh vi s nhn mnh v s la chn. gi ly y l mt MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) khc. Cc tn hu th tip tc bm cht vo cc l tht do Phao-l rao ging (xem I Crinh-t 11:2). y l s qun bnh thn hc i vi s la chn. nhng iu truyn li Ch ny (pardosis) c dng trong mt vi ngha: (1) trong I C-rinh-t 11:2,23 c ngha l cc l tht Phc m, (2) trong Ma-thi- 15:6; 23:1ff.; Mc 7:8; Ga-la-ti 1:14 theo ngha cc truyn thng Do thi Gio, (3) trong C-l-se 2:6-8 ch nhng s suy din mng lung ca Tr Hu Phi v (4) Cng gio La-m s dng cu ny nh mt bng chng bn vn cho rng Kinh thnh v truyn thng c thm quyn ngang nhau. Tuy nhin, trong vn mch ny n ch v L tht m cc S ging hay l vit ra (xem 3:6). BN NASB 2:16-17 16 Nguyn xin chnh c Cha Jsus Christ chng ta, v c Cha Tri Cha chng ta, l ng yu thng chng ta, v ly n in m ban cho chng ta s yn i i i v s trng cy tt lnh, 17 hy yn i lng anh em, khin anh em c bn vng trong mi vic lnh cng mi li ni lnh.

2:16-17 y l mt li cu nguyn, ging 1:2 v 3:16. 2:16 c Cha Jsus Christ chng ta, v c Cha Tri Cha chng ta, l ng yu thng chng ta v ph chnh Ngi v chng ta Trong bn vn Hy lp, c hai CH NG (SUBJECT) nhng ch vi mt I T S T (SINGULAR PRONOUN) nhn mnh, chnh mnh cng vi hai NG TNH T S T TH BT NH (SINGULAR AORIST PARTICIPLE) c yu mn v c ban cho. Cng lu rng c Cha Gi-xu c cp trc nht. iu ny cho thy s hp nht v bnh ng ca cc ch ng (xem I T-sa-l-ni-ca 1:1,2; 3:11). c Cha Con v c Cha Cha ban cho chng ta s an i i i v hy vng tt lnh. Xem ch c bit: c Cha Cha trong I T-sa-l-ni-ca 1:1. NASB, NRSV s an i i i NKJV s an i i i TEV khch l i i JB an i v tn Ngun an i v hy vng ca cc tn hu th da trn n in ca c Cha Tri c nhn thy v c thc hin qua ng Christ. Nn lu bi cnh mc v cho s khch l ging nh I T-sa-l-ni-ca 4:18. Nhng hiu bit su sc ca Phao-l v s tr li ln th hai ca Cha th khng c ban cho c tn trong cc danh mc v cc l thuyt ca chng ta, nhng thm nng lc cho np sng ging nh ng Christ ca chng ta mi ngy.

204

 hy vng tt lnh Hnh thc c bit ny ch c dng ti y trong c Tn c. Ch hy vng thng c dng trong Tn c theo ca s tr li ln th hai ca Cha. iu ny c bit ng vi nhng l th T-sa-l-ni-ca tp trung vo ch thn hc ny. Hy vng tt lnh ch n bi n in ca c Cha Tri. 2:17 c Cha Gi-xu Christ v c Cha Cha yu chng ta v ban cho chng ta s an i i i cng vi hy vng tt lnh nh vo n in ca Ngi, c nh (1) an i tm lng ca chng ta v (2) lm mnh m tm lng ca chng ta theo mc ch cho (a) mi vic lnh v (b) mi li tt p. y l cng mt ch trong ting Hy lp nh ch an i trong cu 17. Hai cu ny lm thnh mt cu trong ting Hy lp. Lu rng cc tn hu c khch l hnh ng v ni nhng iu tt lnh. Chng ta khng c cu bi lm vic tt lnh nhng chng ta c cu lm v ni nhng iu tt lnh. Mi lin h ca chng ta vi ng Christ cn phi dn n i sng ging nh ng Christ. Chng ta c gi n nhng vic thin lnh (xem -ph-s 2:10). Mc ch ca mi tn hu khng ch l vo thin ng khi chng ta cht nhng cn phi tr nn ging nh ng Christ ngay by gi. Nhng vic lm v li ni thin lnh ny gip chng ta l cc tn hu tip cn vi nhng ai khng bit ng Cu Ri ca chng ta. nhng tm lng Xem ch c bit trong Ga-la-ti 4:6. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. Ti sao ch s tr li ln th hai ca Cha c bn ci nhiu trong Hi thnh? S tr li ln th hai ca Cha l gn k hay l cn phi c nhng s kin no xy ra trc? Liu c Cha Tri c khin cho con ngi v tn? S gi di c cp l g?

205

II T-SA-L-NI-CA ON 3
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Cu nguyn cho chng ti

NKJV
Cu nguyn cho chng ti

NRSV
Nhng thnh cu, sa dy v cu nguyn kt thc

TEV
Cu nguyn cho chng ti

NJB
S khuyn khch bn (2:13-3:5)

3:1-5

3:1-5

3:1-5

3:1-2 3:3-4 3:5

3:1-5

Nhng li cnh co s bing nhc 3:6-15

Nhng li cnh co s bing nhc 3:6-15 3:6-13

Bn phn phi lm vic 3:6-10

Chng li s bing nhc v chia r 3:6 3:7-9 3:10-12

3:11-12 3:13-15 3:14-15 Li chc phc 3:16 3:17-18 Li chc phc 3:16-18 3:16 3:17-18 Nhng li cui cng 3:16 3:17 3:18 Li cu nguyn v tm bit 3:16 3:17-18 3:13-15

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn 206

CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH CC CU 1-18 A. Phao-l nh cu thay cho s rao ging Phc m ca ng. ng tm s ban phc ca c Cha Tri cho s ging dy trong tng lai ca ng ging nh n xy ra trong s ip trc ca ng dnh cho h (xem cu 1). B. Phao-l cnh bo v nhng hu qu gy ph hi ca nhng s ging dy sai lc v s tr li ln th hai ca Cha. iu ny c thy trong cc tn hu khng chu lm vic. NGHIN CU T NG BN NASB 3:1-5 1 V li, hi anh em, hy cu nguyn cho chng ti, hu cho o Cha c n ra v c sng danh, nh th trong anh em vy, 2 li hu cho chng ti c gii thot khi k v l v ngi c; v chng phi ht thy u c c tin. 3 Cha l thnh tn, s lm cho anh em bn vng v gi cho khi c gi. 4 V phn anh em, chng ti c lng tin cy trong Cha rng anh em ng lm v s lm nhng vic chng ti dn biu. 5 Nguyn xin Cha soi dn lng anh em ti n s yu mn c Cha Tri, v s nhn nhc ca ng Christ!

3:1 Sau ht Cm t ny (v nhng s cn li) c Phao-l dng nh du l tht hay l ch chnh yu cui cng ca ng (xem I T-sa-l-ni-ca 4:1). N l s khi u cho phn kt lun. N cng c dng gii thiu nhng li pht biu kt thc (xem II C-rinh-t 13:11). Cng c th y l mt du nhn vn chng cho trng tm ca mt v cu tng ng (xem I T-sa-l-ni-ca 4:1). cu nguyn cho chng ti y l mt MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) IMPERATIVE). Phao-l nhn thy cn c cu thay v tin rng n nh hng n hiu qu trong chc v ca ng (xem I T-sa-l-ni-ca 5:25; -ph-s 6:19; C-l-se 4:3). Xem ch c bit: S cu thay trong I T-sa-l-ni-ca 1:2. rng Li ca Cha Phao-l ny xin li cu nguyn cho Phc m, ch khng phi cho chnh mnh. NASB, NRSV s nhanh chng by t ra v c vinh hin NKJV c th c by ra t do v c vinh hin TEV c th tip tc c by t ra nhanh chng v tip nhn vinh hin JB c th c by t ra nhanh chng, v c tip nhn vi s tn knh Ti y c hai dng CU KHN TH HIN TI (PRESENT SUBJUNCTIVE). Ch lan truyn c ngha en l chy mt cuc ua dng CU KHN CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE SUBJUNCTIVE). iu ny c th m ch n Thi-thin 147:15. Vinh hin dng TH CU KHN TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE SUBJUNCTIVE) trong vn mch ny phi c hiu nh s tn knh. N ch v Phc m c vui mng tip nhn. Phc m c knh trng khi nhng con ngi sa ng p ng vi n cch phi l (xem cu 2) v (i sng) c thay i. 3:2 chng ta s c gii cu khi k kh dy v nhng ngi ca ti c y l mt CU KHN TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE SUBJUNCTIVE). Ti y TH (TENSE) ny cng vi MO T (ARTICLE) v hai TNH T (ADJECTIVE) cho thy mt s quy ri c bit c lin h n i sng ca Phao-l. Hi thnh ny hiu s quy ri no c ni n (xem I T-sa-l-ni-ca 2:16). 207

Phao-l vit th khi thnh ph C-rinh-t v chu nhiu th thch (xem II C-rinh-t 4:8-11; 6:4-10; 11:23-28). v khng tt c mi ngi u c c tin Ngha en ti y l c tin. Ch ny c th m ch n: (1) tri nghim c nhn tip nhn Phc m, hay l (2) l tht ca Phc m theo ngha tn l. iu c thng ngy trang ging nh iu tt lnh (xem Ma-thi- 7:21-23). 3:3 Nhng Cha l thnh tn y l ch c tin c dng theo ngha Cu c ch s thnh tn. c Cha Gi-xu i nghch hon ton vi nhng ngi ca ti c trong cu 2 (xem I T-sa-l-ni-ca 5:24). lm mnh m Trong bn dch Septuagint (LXX) ch ny c dng ch s thnh lp (xy dng) ci g ging nh mt thnh ph. N c dng theo ngha bng ch s lp nn hay l lm vng mnh mt ngi (xem R-ma 16:25; I T-sa-l-ni-ca 3:2; II T-sa-l-ni-ca 2:17; 3:3). c Cha Tri thnh tn s xy dng v bo v nhng ngi thuc v Ngi khi ti c, nhng ngi gian c, v K c. bo v y l mt trong nhiu t ng qun s dng trong chng ny (xem I Phi-e-r 1:3-12; I Ging 5:18). khi K ti c Dng ch Hy lp bin cch ny c th l TRUNG TNH (NEUTER) hay l GING C (MASCULINE). Cc Gio Ph ca ng Gio hi v Tertullian gii ngha n l GING C (MASCULINE) trong khi cc Gio Ph Ty Gio hi gii ngha n l TRUNG TNH (NEUTER) (xem R-ma 12:9). Tn c dng nh ng h cho GING C (MASCULINE) (xem Ma-thi- 5:37; 6:13; 13:19,38; Ging 17:15; -ph-s 6:16; I Ging 2:13-14; 3:12; 5:18-19). Vn mch ny c th nh v hai hng: (1) cc gio s gi trong thi ca Phao-l (antichrists, xem I Ging 2:18); hay l (2) ti c trong thi tn th ca Anti-Christ (xem I Ging 2:18). Ti c lun lun hin din, nhng c Cha Tri vn lun thnh tn. Ngi s gii cu v gi gn nhng ngi tin theo Ngi khi nhng ngi gian c v Ngi s lm cho h mnh m v bo v h khi K Ti c. 3:4 Chng ti c s t tin trong Cha v anh em y l CH NH CH NG TH HON THNH (PERFECT ACTIVE INDICATIVE), mt hnh ng xy ra trong qu kh v gi y tr thnh mt s din tin. S t tin ca Phao-l t trong Cha cng nh trong cc tn hu ny. S qun bnh ny cng c th c tm thy trong Phi-lp 2:12-13. S cu ri gm c s t tr ca c Cha Tri v s p ng ca con ngi (ang hnh ng v s tip tc hnh ng). Tt c s i x ca c Cha Tri vi con ngi lin quan n nhng li ha theo giao c khng iu kin, nhng vn c iu kin (pha con ngi). dn biu y l mt t ng qun s. N c lp i lp li trong bn vn ny (xem cu 4,6,10,12). im ny cho thy thm quyn ca Phao-l nh mt S-. Ch ny c th m ch n (1) S ging dy ca Phao-l, (2) l th th nht ca ng, I T-sa-l-ni-ca, hay l (3) nhng s dy d hin thi ca ng, II T-sa-l-ni-ca 3:5 Nguyn xin Cha...ca c Cha Tri...ca ng Christ Ch Cha ti y c nhiu ngha. Cha trong Cu c lun lun l c Gi-h-va. Cc tc gi Tn c thng trch dn nhng phn on Cu c ri h gn nhng hnh ng ca c Gi-h-va cho c Cha Gi-xu. S uyn chuyn c th l c ch bi v cc tc gi nguyn thy c linh cm ca Tn c mun xc nhn thn tnh ca c Cha Gi-xu v ng nht vi nhng vic lm ca c Cha Tri Ba Ngi (xem 2:16-17). a dn y l dng MONG MI CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE OPTATIVE), din t mt li cu nguyn (xem I T-sa-l-ni-ca 3:11-13). N l mt t ng qun s, lm cho thng bng cch di di, loi b chng ngi vt. N m ch n ngha bng trong Cu c, nhng ng li 208

quen thuc ca s cng chnh (xem Lu-ca 1:79; I T-sa-l-ni-ca 3:11). Cn ch n hai kha cnh ca li cu nguyn ny: (1) tnh yu ca c Cha Tri v (2) s kin tr (khng dao ng) ca ng Christ. tm lng Chi tit ny c dng trong Cu c ch c con ngi, nhng c th n c dng cch c th hn ch tm tr l ph hp nht vi vn mch ny. Xem ch c bit trong Ga-la-ti 4:6. tnh yu ca c Cha Tri Cm t S HU CCH ny c th hiu theo cch KHCH QUAN (OBJECTIVELY) l tnh yu ca c Cha Tri dnh cho chng ta hay l theo cch CH QUAN (SUBJECTIVELY) l tnh yu ca chng ta dnh cho Ngi. Trong vn mch tnh yu ca c Cha Tri dnh cho chng ta ph hp hn. s kin tr (nhn nhc) ca ng Christ Cm t ny khng c dng ch no khc trong nhng tc phm ca Phao-l. N c mt cht no ti ngha. N l mt ch ch ng ch t nguyn, kin tr chu ng. Bi v gng mu kin nhn chu ng ca ng Christ (xem Phi-lp 2:6-11) nn cc tn hu c th chu ng cch kin nhn. Cm t S HU CCH ny c th c ngha s kin nhn ca cc tn hu ging nh s kin nhn ca ng Christ hay l s kin nhn ng Christ ban cho cc tn hu. N c th l mt CH NG S HU CCH, ging nh cm t trc . Trong c hai trng hp, s kin nhn ny lin h n: (1) bt b hin thi ca h, (2) s phn ng ca h i vi s dy d sai lc v hu qu ca n l s bing nhc ca mt vi thnh vin ca Hi thnh hoc l (3) s kin nhn, tin cy, v i sng c tin trng ch s tr li bt k lc no hoc vn cn ko di ca c Cha Gi-xu (khng nh nhng ngi trong cu 11). BN NASB 3:6-15 6 Hi anh em, nhn danh c Cha Jsus Christ chng ta, chng ti khuyn anh em phi lnh ngi anh em no khng bit tu c hnh mnh, v khng bc theo cc iu dy d m anh em nhn lnh ni chng ti. 7 Chnh anh em bit iu mnh phi lm hc i chng ti; v chng ti khng c n si by gia anh em, 8 cha tng n dng ca ai, nhng m ngy lm lng kh nhc, khi ly n mt ngi no trong anh em ht. 9 Chng phi chng ti khng c quyn li c n dng, nhng mun lm gng cho anh em, anh em bt chc. 10 Khi chng ti cng anh em, cng rao bo cho anh em rng: nu ai khng khng lm vic, th cng khng nn n na. 11 V, chng ti nghe trong anh em c k n by b, chng h lm lng, tr chm nhng s v ch thi. 12 Chng ti nhn danh c Cha Jsus Christ, bo v khuyn nhng k phi yn lng m lm vic, hu cho n bnh ca mnh lm ra. 13 Hi anh em, phn anh em ch nn chn mt lm s lnh. 14 V bng c ai khng tun theo li chng ti ni trong th ny, th hy ghi ly, ch giao thng vi h, hu cho h nhn bit xu h. 15 Tuy vy, ch coi ngi nh k nghch th, nhng hy rn bo ngi nh anh em vy.

3:6 nhn danh c Cha Jsus Christ chng ta, chng ti khuyn anh em y l theo php lch s dng s nhiu bao gm Si-la v Ti-m-th, nhng trong thc t n l li ca S- Phao-l. ng xc nhn nhn s linh cm v thm quyn trong ng Christ dn dt v ra lnh cho Hi thnh (CH NH CH NG TH HIN TI PRESENT ACTIVE INDICATIVE) (xem cu 10,12). Trong danh ca l mt thnh ng H-b-r m ch n mt ngi hay l c tnh ca ngi . trong danh ca y l mt thnh ng Semitic trnh by c tnh ca mt ngi (xem 1:12). Phao-l khng ni t thm quyn ca ring ng.

209

 trnh xa y l mt dng NGUYN THY TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE INFINITIVE) thng dng trong ting Hy lp Koine nh mt MNH LNH (IMPERATIVE), anh em, chnh anh em, tip tc trnh xa (xem cu 14). Cc tn hu khng nn bc vo mi lin h c nhn thn mt vi nhng ai khng vng li (xem R-ma 16:17; I C-rinh-t 5:11; II T-sa-l-ni-ca 3:14). NASB dn n mt i sng lung tung NKJV sng trong s no lon NRSV sng trong s bing nhc TEV ngi sng trong np sng bing nhc JB ngi t chi lm vic y l mt t ng qun s khc hnh x khng theo mnh lnh (xem cu 6,7,11). N c dng ti y ch cc tn hu li bing khng cng tc (xem I T-sa-l-ni-ca 4:11-12; 5:14). S tr li ln th hai ca Cha dng nh rt gn khin nhiu tn hu t b nhng cng vic hng ngy trong i sng. H trng ch c cc thnh vin khc trong Hi thnh tr gip. Xem ch c bit: S giu c trong I Tsa-l-ni-ca 4:2. NASB m anh em tip nhn t chng ti NKJV m ngi tip nhn t chng ti NRSV rng h tip nhn t chng ti TEV rng chng ti ban cho h JB chng ti truyn li cho anh em C mt d bn trong cc bn chp tay ting Hy lp lin h n dng ca NG T: (1) parelabosan hay l parelabon dng CH NH CH NG TH BT NH NGI TH BA S NHIU (AORIST ACTIVE INDICATIVE, 3rd PERSON PLURAL), h tip nhn c dng chuyn ng trong bn dch NRSV; (2) parelaben dng CH NH CH NG TH BT NH NGI TH BA S T (AORIST ACTIVE INDICATIVE, 3rd PERSON SINGULAR) ng y tip nhn c dng trong bn dch NKJV; (3) parelabete dng CH NH CH NG TH BT NH NGI TH HAI S NHIU (AORIST ACTIVE INDICATIVE, 2nd PERSON PLURAL) anh em tip nhn c dng trong bn dch NASB, NJB. C nhiu khc bit trong cc bn chp tay nhng l th ca Phao-l lin quan n nhng I T (PRONOUN). 3:7 phi noi theo gng ca chng ti Vo lc ny cha c bn vn Kinh Thnh Tn c. Cc tn hu ny (1) tip nhn Phc m ca Phao-l, v (2) bt chc theo gng mu ca ng (xem cu 9; I T-sa-l-ni-ca 1:6). 3:8 chng ti khng n bnh ca ai m li khng tr tin Cng ging nh mi tu s Do thi Gio, Phao-l phi lm vic p ng cc nhu cu hng ngy ca ng (xem I C-rinh-t 9:12,18; 11:7; II Crinh-t 11:9; 12:13-14; I T-sa-l-ni-ca 2:9). Trong th gii Hy lp-La m c nhiu k la o lu lc y hm hi dn chng. Phao-l thng b t co ging dy v tin. Thn trng trc s co buc ny nn ng t khi nhn tin t nhng ai nghe ng ging. vi lao ng v kh nhc chng ti tip tc lm vic Ngi Hy-lp cho lao ng tay chn ch dnh cho nhng n l m thi, nhng Kinh thnh xc nhn vic lm n t c Cha Tri. Trong Sngth K, vic lm c c trc v sau s sa ng (xem Sng-th K 2:15; 3:19; Xut -dp-t K 31:3; 35:35; Phc-truyn Lut-l K 5:13; -sai 54:16). Khi nim lm vic cho cc nhu cu ca chnh mnh l im chnh yu trong vn mch ny. Mt vi tn hu t chi lm vic bi v h cho rng s tr li ln th hai ca Cha gn.

210

 m v ngy y l th t thi gian ca ngi Do thi (xem Sng-th K 1:5,8,13,19,23,31). Thnh ng ny c ngha lm vic y thi gian, khng c ngha en l 24 gi trong mt ngy. 3:9 khng phi bi v chng ti khng c quyn lm iu Phao-l ang xc nhn tng v vic cc tn hu nn tr gip nhng lnh o ca h (xem I C-rinh-t 9:4-17; Ga-la-ti 6:6). Tuy nhin, trong trng hp c bit ny ng hnh ng (1) lm gng cho nhng ai t chi lm vic v (2) trnh s ch trch c th c. 3:10 chng ti thng truyn cho anh em mng lnh ny y l CH NH CH NG CHA HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE) m trong vn mch c ngha rng Phao-l lp i lp li iu ny khi ng cn vi h. Mng lnh ny khng phi l iu mi c nghe. Nan ny chc sm ni ln trong Hi thnh, c th ngay c trc khi Phao-l ra i. nu y l mt CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE). C nhng ngi ging nh vy trong Hi thnh. ai khng mun lm vic, th ngi khng nn n y l CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE) theo sau bi mt MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). y l im chnh ca ton b chng. N cp n cch sng li bing (khng hot ng) ch khng phi l tm thi khng c vic lm. Cn phi qun bnh im ny vi nhng l th khc ca Phao-l m ng dy v vic chm sc cho ngi ngho (xem Cng-v 24:17; R-ma 15:26-29; II C-rinh-t 8-9; Ga-la-ti 2:10). Mng lnh ny c th hiu nh sau: (1) khng nui nhng ai t chi lm vic, hay l (2) ui h ra khi ba n chung ca cc C-c Nhn cn gi l ba tic yu thng (xem cu 13,14). 3:11 chng ti nghe y l CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE) c ngha en l tip tc lng nghe. NASB nhng hnh x nh th bn rn NKJV nhng l nhng ngi bn rn NRSV khng lm bt k vic g TEV ngi khng lm vic g khc ngoi vic xen vo chuyn ca ngi khc JB gy phin phc cho mi ngi khc y l cch chi ch trong bn vn Hy lp v ch vic lmkhng lm vic (epgazomenous) nhng b vic lm ch ny ri li xen vo cng vic khc (periergazomenous). Vic lm ca h l xen vo lm quy ry cng vic ca nhng ngi khc. Phao-l s dng ch lm thng xuyn trong chng ny (xem 3:8,10,11,12 v I T-sa-l-ni-ca 4:11). 3:12 Phao-l s dng nhng li khin trch mnh m (1) truyn lnh dng CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE), (2) thc gic dng CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE), v (3) trong c Cha Gi-xu Christ. iu ny c th m ch (1) nhng ngi n khng ngi ri l cc C-c Nhn hay l (2) trong danh ca c Cha Gi-xu m Phao-l truyn lnh cho h. lm vic trong tinh thn im lng y l mt s ti cnh co ca Phao-l (xem I T-sa-l-ni-ca 4:11; I Ti-m-th 2:2). Chi tit ny dng nh c ngha cc tn hu khng nn thu ht s ch thi qu v mnh do t cch k l, khc thng, nhng c np sng thch hp im lng, du dng, kin nhn, o c, yu thng, quan tm, lm vic ( ngc li vi 3:11). Thi k hin nay cng thng c cc tn hu gy ra s ch bi v nhng nim tin hay l nhng hnh ng khc l ca h. Nu nh Phao-l l mt

211

gng mu v lm vic v chng o th nhng tn hu hin i cng nn bt chc ging nh vy. Nu s ip to nn xung t, ng nhin phi c nh th, nhng cc s gi ng to nn xung t. NASB, NKJV n bnh ca h NRSV lm cng vic ca h TEV lm kim sng t nui mnh JB kim lng thc n y l mt thnh ng c ngha l t cung cp bng vic lm ca mnh. 3:13 khng mt mi lm vic lnh iu ny ch v li sng mi ngy ca Hi thnh im lng, du dng (xem Lu-ca 18:1; II C-rinh-t 4:1; Ga-la-ti 6:9). Ngi ta quan st v ch n li sng tin knh. 3:14 nu y l mt CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) c gi nh l ng theo quan im hay l cc ch ch vn chng ca tc gi. NASB ch c bit ngi NKJV lu ngi NRSV lu nhng ngi TEV, JB ch ngi y l mt MNH LNH TRUNG CCH TH HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE). Ngha en ti y l ghi du hay l nh du. y l hnh bng ca quan st, trong tm tr. khng lin lc vi ngi y l dng NGUYN TH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) INFINITIVE) dng theo ngha MNH LNH (IMPERATIVE). iu ny ging nh ko ra khi trong cu 6. Khng r l iu ny lin quan (1) s dt php thng cng hon ton; (2) ui ra khi nhng ba n chung ca Hi thnh (nhng ba tic agape); hay l (3) hnh thc y h ra khi nhng chc v lnh o hay l nhng mi thng cng. N c th tng t vi I C-rinh-t 5:9,11 ch v mi thng cng, tnh bn b thn mt. Phao-l khng mun nhng ngi ny c x khc khe vi nhng tn hu kia, nhng ng cng khng mun nhng tn hu kia b i s thng cng ca cc tn hu (v c th l thnh lp mt nhm c quan im i lp v s tn th). bi ngi s xu h Mc ch ca k lut trong Hi thnh l cu gip cng nh hun luyn i sng c k lut (xem cu 15; Ga-la-ti 6:1; I T-sa-l-ni-ca 4:15). Mc tiu chnh l s phc hi. BN NASB 3:16 16 Nguyn xin chnh Cha bnh an ban s bnh an cho anh em trong mi khi, mi cch! Li xin Cha cng anh em ht thy!

3:16 Cha ca bnh an y l mt danh hiu chung cho c Cha Cha (xem R-ma 15:33; 16:20; II C-rinh-t 13:11; Phi-lp 4:9; I T-sa-l-ni-ca 5:23; H-b-r 13:20). Cha vi tt c anh em Ch Hy lp tt c (pantos) xut hin trong cu ny hai ln v trong cu 18. S khin trch ca Phao-l lin quan n nhng ngi sai phm. Cha c th m ch n c Cha Gi-xu hay l c Cha Cha. Xem s tng ng vi I T-sa-l-ni-ca 3:11.

212

BN NASB 3:17-18 17 Chnh tay ti, l Phao-l, vit li cho thm ny cho anh em: y l du k ca ti trong mi th t ca ti, ti vit nh vy. 18 Nguyn xin n in ca c Cha Jsus Christ chng ta cng anh em ht thy!

3:17 chnh tay ti vit li cho thm ny Phao-l c nhng l th ca ng cho mt ngi vit th nhng ng vit nhng cu kt thc bng chnh tay mnh chng thc ng l tc gi ca nhng l th (xem 2:2; I C-rinh-t 16:21; Ga-la-ti 6:11; C-l-se 4:18; Phi-l-mn 19). iu ny c th lm mu cho tt c nhng l th tip theo ca Phao-l. 3:18 im kt thc ny l rt ging vi I T-sa-l-ni-ca 5:28. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Hi thnh i x nh th no vi nhng ngi trong vng h li khc t Kinh Thnh? 2. Chng ny ni g v tnh trng tr cp trong x hi hin i ca chng ta? 3. Ti sao l tht trong cu 16 rt quan trng?

213

PH LC MT
MT S NH NGHA NGN GN V CU TRC NG PHP TING HY LP
Ting Hy-lp Koine, thng c gi l ting Hy-lp ca vn ha Hy lp c, l mt ngn ng thng dng ca th gii vng a trung hi bt u t s chinh phc ca Alexander i (336-323 TCN) v ko di trong khong 800 nm (300 TCN-500 SCN). Khng phi n ch l mt th ting n gin, c in, nhng trong nhiu phng din n l mt dng mi hn ca ting Hy-lp v tr thnh ngn ng th hai ca vng Cn ng c (Ancient Near East) v th gii vng a trung hi. Ting Hy-lp trong Tn c rt c bit xt v mt s mt bi v nhng ngi s dng n, tr Lu-ca v tc gi sch H-b-r, c l hu ht s dng ting A-ram l chnh. V vy, li vit ca h b nh hng bi cc thnh ng v cu trc ca ting A-ram. Thm vo , h c v trch t bn LXX (bn dch Kinh thnh Cu c bng ting Hy-lp), l bn c vit bng Koine. Nhng bn LXX cng c c vit bi cc hc gi Do thi l nhng ngi m ngn ng m ca h khng phi l ting Hy-lp. iu ny l mt s nhc nh cho chng ta rng chng ta khng nn thc p Tn c vo mt cu trc ng php qu cht ch. N rt c bit nhng cng c nhiu im tng ng vi (1) bn LXX; (2) cc ti liu vn chng ca ngi Do thi nh Josephus chng hn; v (3) cc bn ch tho c tm thy Ai-cp.. Vy th chng ta s tip cn nh th no vi vn phn tch ng php trong Tn c? Cc c im ng php ca ting Hy-lp Koine v ting Hy-lp Koine trong Tn c rt lng (hay thay i). Xt v mt s mt y l thi im n gin ha vn phm. Ng cnh s l ngi hng dn chnh ca chng ta. T ng ch c ngha trong mt ng cnh rng ln hn, v vy, cc cu trc ng php ch c th c hiu di nh sng ca (1) tnh cch ca mt tc gi c th; v (2) mt ng cnh c th. Kh m c c mt nh ngha cui cng v cc dng thc hay cu trc ting Hy-lp. Ting Hy-lp Koine ch yu l ngn ng theo ng t (verbal language). Thng thng cha kha gii ngha l cc loi hay dng ca cc ng t ny. Trong hu ht cc v cu chnh, ng t lun xut hin trc, cho thy s quan trng ca n. Khi phn tch ng t ting Hy-lp, c ba iu cn phi ch : (1) s nhn mnh c bn v cc th, dng (th ng, ch ng) v li (mood ) (hnh thi hc (accidence or morphology); (2) ngha cn bn ca mt ng t c th (t in hc); v (3) tnh tri chy ca ng cnh (c php) (syntax). I. TH (TENSE) A. Th bao gm mi lin h ca cc ng t vi mt hnh ng hon tt hoc cha hon tt. N cng thng c gi l hon thnh hay cha hon thnh. 1. Cc th hon thnh tp trung vo s xy ra ca mt ng t. Khng c mt thng tin no c cung cp thm ngoi vic bit rng hnh ng xy ra! Vic n bt u ra sau, c ang tip din hay t n nh im hay cha th khng c ni n. 2. Cc th cha hon thnh tp trung vo mt tin trnh ang din ra ca mt hnh ng. N c m t qua cc hnh ng lin tip, hnh ng trong mt khong thi gian, hnh ng tip din B. Th c th c phn chia bi cch ngi vit nhn thy hnh ng din tin ra sao 1. xy ra= QU KH (AORIST) 2. xy ra v kt qu ko n hin ti= HON THNH (PERFECT)

214

3. ang xy ra trong qu kh v kt qu cn nh hng trong qu kh, khng phi trong hin ti= HN HON THNH (PLUPERFECT) 4. ang din ra= HIN TI (PRESENT) 5. ang din ra trong qu kh= CHA HON THNH (IMPERFECT) 6. S din ra= TNG LAI (FUTURE) Mt v d r rng cho thy cc th ca ng t gip cho vic gii ngha Kinh thnh l v d v ch cu. N c dng vi nhiu th khc nhau cho thy c tin trnh v im nh ca n: 1. QU KH- cu (R-ma 8:24) 2. HON THNH- c cu v kt qu cn trong hin ti (-ph-s 2:5, 8) 3. HIN TI- c cu (I C-rinh-t 1:18; 15:2) 4. TNG LAI- s c cu (R-ma 5:9, 10; 10:9) C. Khi tp trung nghin cu cc th ca ng t, ngi gii ngha tm xem l do g khin cc trc gi nguyn thy chn din t tng ca mnh qua th ca ng t . Th tiu chun khng mu m l th QU KH. y l mt dng ng t thng thng khng c th, khng nh ln ranh, hoc khng d ng ng. Kha cnh ca th qu kh ch c trong LI CH NH (INDICATIVE MOOD). Nu mt th no khc c dng n, th c mt iu g c th hn c nhn mnh. Nhng l g? 1. TH HON THNH (PERFECT TENSE) Th ny din t mt hnh ng hon tt v kt qu vn cn li trong hin ti. Ni nm na, n l s kt hp ca TH QU KH v TH HIN TI. Thng thng trng tm ca n xoy vo cc kt qu hin c hoc l s hon tt ca hnh ng. V d: -ph-s 2:5 v 8, cc ngi v vn tip tc c cu. 2. HN HON THNH (PLUPERFECT) Th ny ging nh th HON THNH nhng kt qu theo sau chm dt. V d: Phi-e-r ang ng trc ca bn ngoi (Ging 18:16). 3. HIN TI (PRESENT) iu ny din t mt hnh ng cha hon tt. S tp trung thng thng l vo s tip din ca mt s kin. V d: Ai c trong Ngi th khng tip tc phm ti, nhng ngi sanh bi c Cha Tri th khng tip tc phm ti (I Ging 3:6 & 9). 4. CHA HON THNH (IMPERFECT TENSE) Trong th ny mi lin h vi TH HIN TI cng gn ging vi mi lin h gia th HON THNH v HN HON THNH (PLUPERFECT). Th CHA HON THNH ni n mt hnh ng cha hon thnh ang din ra nhng chm dt hoc s bt u ca mt hnh ng trong qu kh. V d: C Giru-sa-lem vn tip tc i n vi Ngi hay l c Gi-ru-sa-lem bt u i n vi Ngi (Ma-thi- 3:5). 5. TNG LAI (FUTURE) iu ny ni n mt hnh ng thng c hoch nh trong mt thi im trong tng lai. N tp trung vo trin vng c th xy ra ca hnh ng hn l s xy ra tht s. N cng thng ch s chc chn ca mt s kin. V d: Phc choh s (Ma-thi- 5:4-9) II. DNG (VOICE) A. Dng m t mi lin h gia hnh ng ca ng t v ch th ca n. B. DNG CH NG (ACTIVE VOICE) l cch dng thng thng, khng nhn mnh xc nh mt ch th no ang lm mt hnh ng no . C. DNG TH NG (PASSIVE VOICE) c ngha l ch t nhn hnh ng ca ng t sinh ra bi mt tc nhn khc bn ngoi. Tc nhn bn ngoi to ra hnh ng c ch nh bng cc gii t v trng hp sau y trong ting Hy-lp ca Tn c: 1. Tc nhn trc tip c ngi th (personal direct agent) s dng t hupo vi cng c cch (ABLATIVE CASE) (Ma-thi- 1;22; Cng v 22:30).

215

2. Tc nhn trung gian c ngi th (personal intermediate agent) s dng t dia vi cng c cch (ABLATIVE CASE) (Matt 1:22) 3. Tc nhn khng ngi th (impersonal agent) thng dng vi t en vi cng c cch (INSTRUMENTAL CASE). 4. Tc nhn c khi thuc nhn cch ha, c khi khng v c dng bi ch cng c cch (INSTRUMENTAL CASE). D. DNG TRUNG CCH (MIDDLE VOICE) ngha l ch t lm ra hnh ng ca ng t v cng ng thi trc tip tham gia vo hnh ng . N cng thng c gi l dng li ch c nhn nng cao (heightened personal interest). Cu trc no nhn mnh ch t ca mt v cu hay ca c cu trong mt cch no . Cu trc ny khng c trong ting Anh. N c mt tm ngha v cch dch kh rng trong ting Hy-lp. Mt vi v d ca n c lit k nh sau: 1. T THN (REFLEXIVE)- hnh ng trc tip ca ch t ln chnh n. V d: t treo c hn (Ma-thi- 27:5) 2. NHN MNH (INTENSIVE)- ch t lm ra hnh ng cho chnh n. V d: Chnh qu Satan mo lm thin s sng lng (II C-rinh-t 11:14). 3. QUA LI (RECIPROCAL) s tng giao qua li gia hai ch t. V d h bn vi nhau (Ma-thi- 26:4). III. LI (MOOD) A. C bn li trong ting Hy lp Koine. Chng cho thy mi lin h gia ng t v hin thc, t nht l trong u ca ngi vit. Cc li ny c chia ra lm hai loi kh rng: loi ch hin thc (CH NH) (INDICATIVE) v loi ch iu c th s xy ra (potentiality) (BN THI CCH, MNH LNH V MONG MI) (SUBJUNCTIVE, IMPERATIVE, OPTATIVE). B. LI CH NH (INDICATIVE MOOD) l li thng thng din t hnh ng din ra hoc ang din ra, t ra l trong tr ca ngi vit. N l li duy nht trong ting Hy-lp din t mt thi gian xc nh, v ngay c y kha cnh ny ch l th yu. C. LI BN THI (SUBJUNCTIVE MOOD) din t hnh ng c th c trong tng lai. iu g khng xy ra nhng n c c hi xy ra. N c nhiu im chung vi LI CH NH TNG LAI (FUTURE INDICATIVE). iu khc nhau l LI BN THI din t s nghi ng mt mc no . Trong ting Anh, iu ny thng c din t qua cc t ng nh could, would, may, hay might. D. LI MONG MI (OPTATIVE MOOD) din t mt s mong c trn l thuyt c th xy ra. N c xp xa hn mt bc so vi LI BN THI. LI MONG MI by t s c th xy ra trong mt s iu kin no . LI MONG MI rt him trong Tn c. Cch n thng c dng l trong cu ni ni ting ca Phao-l, Chng h nh vy (KJV, Ly Tri ng c chuyn nh vy), c s dng 15 ln (R-ma 3:4, 6, 31: 6:2, 15; 7:7, 13; 9:14; 11:1, 11; I C-rinh-t 6:15; Ga-la-ti 2:17; 3:21; 6:14). Cc v d khc c ghi li trong I T-sa-l-ni-ca 1:38; 20:16, Cng v 8:20 v I Thess 3:11. E. LI MNH LNH (IMPERATIVE MOOD) nhn mnh mt mnh lnh c th xy ra, nhng nhn mnh n nh ca ngi ni. N ch khng nh s xy ra mt cch t nguyn trong iu kin c mt s la chn khc. C mt cch s dng c bit ca LI MNH LNH trong cc li cu nguyn v trong cc li cu xin ngi th ba. Nhng loi mnh lnh nh vy ch c th HIN TI v th QU KH trong Tn c.

216

F. Mt s sch ng php xp loi NG TNH T (PARTICIPLES) vo mt loi khc ca li trong ng t. N rt thng dng trong ting Hy-lp ca Tn c , thng l mt ng tnh t. N c dch cng vi ng t chnh m n lin h n. C mt phm v rng cc cch dch nhng ng tnh t ny. Tt nht l nn tham kho nhiu bn dch khc nhau. Cun The Bible in Twenty Six Translations xut bn bi nh sch Baker l mt cng c rt hu ch. G. CH NH CH NG QU KH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) l mt cch rt thng thng v cha c nh ln ranh ghi li mt iu xy ra. Cc th, dng, v li khc cng c mt s ngha quan trng nht nh m trc gi nguyn thy mun dng chuyn ti tng ca mnh. IV. i vi nhng ngi cha quen vi ting Hy-lp, nhng cng c hc tp sau y s cung cp mt s thng tin cn thit: A. Friberg, Barbara and Timothy. Analytical Greek New Testament. Grand Rapids: Baker, 1988. B. Marshall, Alfred. Interlinear Greek-English New Testament. Grand Rapids: Zondervan, 1976. C. Mounce, William D. The Analytical Lexicon to the Greek New Testament. Grand Rapids: Zondervan, 1993. D. Summer, Ray. Essentials of New Testament Greek. Nashville: Broadman, 1950. E. Cc mn hc hm th c tn ch c Vin Thnh Kinh Moody, Moody Bible Institute Chicago, Illinois. V. DANH T (NOUNS) A. Xt v mt c php, cc danh t c xp theo cc cch (cases). Cch l bin dng ca danh t cho bit lin h ca n i vi ng t v cc phn khc trong cu. Trong ting Hy-lp Koine cc chc nng ca cch (cases) c din t qua cc gii t. Bi v cc dng ca cch (case form) c th xc nh mt s lin h khc nhau, nn cc gii t pht trin thm cho thy s tch bit r rng hn i vi cc chc nng ny. B. Cc cch trong ting Hy-lp c phn theo 8 loi sau y: 1. DANH CCH (NOMINATIVE CASE) c dng gi tn v thng thng n l ch ng ca mt cu hay mt v cu. N cng c dng cho cc danh t v tnh t v ng vi cc ng t ni l hay tr thnh. 2. S HU CCH (GENITIVE CASE) c dng m t v thng gn cho mt tnh cht hay gi tr cho t n lin h n. N tr li cu hi, Loi g? N thng c din t bi cch dng ch of trong ting Anh. 3. CNG C CCH (ABLATIVE CASE) c cng cch chia ging nh S HU CCH, nhng n c dng ch s phn cch. N thng ch s phn cch trong mt thi im, khng gian, ngun gc, hay mc . Trong ting Anh, n thng c s dng bng ch from. 4. TNG CCH (DATIVE CASE) dng din t s thch c nhn. N c th ch mt kha cnh tch cc hay tiu cc. Thng thng l mt b ng gin tip. Trong ting Anh, n c din t qua t to. 5. V TR CCH (LOCATIVE CASE) c cng cch chia t nh TNG CCH, nhng n din t v tr trong khng gian, thi gian hay nhng gii hn l-gch. Trong ting Anh, n c din t qua nhng t in, on, at, among, during, by, upon, beside. 6. CNG C CCH (INSTRUMENTAL CASE) c cch chia t ging vi TNG CCH v V TR CCH. N din t phng tin hay s lin h. Trong ting Anh, n c din t qua cc gii t by with. 7. I CCH (ACCUSATIVE CASE) dng din t s chm dt ca mt hnh ng. N din t s gii hn. S s dng ch yu ca n l b ng trc tip (direct object). N tr li cu hi, Xa bao nhiu? hay l Cho n mc no? 217

8. XNG H CCH (VOCATIVE CASE) c dng xng h trc tip. VI. CC LIN T V T NI (CONJUNCTIONS, CONNECTORS) A. Ting Hy-lp l mt ngn ng rt chnh xc v n c rt nhiu t ni. Chng ni kt cc tng (v cu, cu, v on). N xut hin rt thng n ni s vng mt ca n gy nh hng trong vn gii kinh. Tht ra, cc lin t v t ni ny cho thy hng i trong tng ca cc trc gi. Chng rt h trng trong vic quyt nh iu cc trc gi ny thc s mun ni. B. Sau y l danh sch ca mt s lin t v t ni v ngha ca chng (thng tin ny c gp nht t sch ca H.E. Dana v Julius K. Mantey A Manual Grammar of the Greek New Testament). 1. T ni ch thi gian a. Epei, epeid e, hopote, hos, hote, hotan (bn thi cch)- khi b. Hoes- trong khi c. Hotan, epan (bn thi cch)- bt c khi no d. Hoes, achri, mechri (bn thi cch)- cho n khi e. Priv (nguyn mu) trc f. Hos t khi khi 2. T ni ch s l-gch a. Ch mc ch (1) Hina, hopos, hos (bn thi cch)- m (2) Hoste (nguyn mu i cch)- (3) Pros (nguyn mu i cch), eis (nguyn mu i cch)- b. Ch kt qu (c mt s lin h mt thit gia dng ng php thuc mc ch v kt qu) (1) Hoste (nguyn mu, y l dng thng dng nht)- m (2) Hiva (bn thi)- m (3) Ara- th c. Ch h qu hay l do (1) Gar (nguyn nhn/h qu hay l lun/kt lun)- bi v (2) Dioti, hotiy- bi v (3) Epei, epeide, hos- v (4) Dia (vi i cch) v (nguyn mu)- bi v d. Hm , m ch (1) Ara, poinun, hoste- v vy (2) Dio (lin t m ch mnh nht)- v iu ny, v vy (3) Oun- v vy kt qu l (4) Toinoun- do vy e. Tng phn (1) Alla (dng tng phn mnh)- nhng, tr ra (2) De- nhng tuy nhin, nhng mt khc (3) Kai- nhng (4) Mentoi, oun- tuy nhin (5) Plen- tuy nhin (hu ht l trong sch Lu-ca) (6) Oun- tuy nhin f. So snh (1) Hos, kathos (gii thiu cc v cu so snh) (2) Kata (trong cc t kp, katho, kathoti, kathosper, kathaper) (3) Hosos (trong th H-b-r) (4) E- hn g. Tip din 218

(1) De- v by gi (2) Kai- v (3) Tei- v (4) Hina, oun- rng (5) Oun- sau (trong sch Ging) 3. Cc cch nhn mnh a. Alla- chc chn, vng tht ra b. Ara- thc s chc vy tht vy c. Gar- nhng tht ra chc vy thc s d. De- thc s e. Ean- ngay c f. Kai- ngay c, thc s, tht ra g. Mentoi- thc s h. Oun- tht s VII. CU IU KIN A. CU IU KIN l cu cha ng mt hay nhiu v cu ch iu kin. Cu trc ng php ny gip cho vic gii ngha bi v n cung cp cc iu kin, l do, hoc cc nguyn nhn ti sao hnh ng ca ng t chnh xy ra hay khng xy ra. C 4 loi cu iu kin. Chng giao ng t mt trng hp vn cho l tht t quan im ca ngi vit hay t mc ch ca ngi vit n trng hp ch l s mong c. B. CU IU KIN BC MT din t hnh ng hay trng thi cho l tht t quan im ca ngi vit hay t mc ch ca ngi vit cho d n c din t bng ch nu. Trong mt s trng hp, n c th c dch l v (Ma-thi- 4:3; R-ma 8:31). Tuy nhin, n khng c ngha l tt c cc BC MT u l tht trong thc t. Thng thng n c dng chng minh mt im no trong mt cuc tranh lun hay ch ra mt sai lm (Ma-thi- 12:27). C. CU IU KIN BC HAI thng gi l i ngc s kin. N ni n mt iu g khng c tht trong thc t chng minh mt iu g . V d: 1. Nu hn tht l mt tin tri, nhng tht ra hn khng phi, hn s bit ngi ph n l ai v nh th no, v l ngi nm ly hn, nhng hn khng bit (Lu-ca 7:39) 2. Nu cc ngi tht s tin Mi-se, l iu cc ngi khng c, ngi s tin Ta, l iu cc ngi khng lm (Ging 5:46). 3. Nu ti tm cch lm p lng con ngi, l iu ti khng lm, ti s khng phi l n l ca ng Christ, l iu ti ang lm (Ga-la-ti 1:10). D. CU IU KIN BC BA ni n cc hnh ng c th xy ra trong tng lai. N cho rng cc hnh ng ny c th xy ra. N thng m ch mt s d phng. Hnh ng trong ng t chnh thng lin h n hnh ng trong v cu theo bc ny. V d: I Ging 1:6-10; 2:4, 6, 9, 15, 20, 21, 24, 29; 3:21; 4:20; 5:14, 16. E. CU IU KIN BC BN din t bc xa nht ca trng hp c th xy ra. N rt him trong Tn c. Tht s, khng c mt CU IU KIN BC BN hon chnh m c hai phn tha mn nh ngha ny. Mt v d v mt phn ca CU IU KIN BC BN l v cu m u trong I Phi-e-r 3:14. Mt v d khc v CU IU KIN BC BN l v cu kt thc trong Cng v 8:31. VIII. LI NGN CM (PROHIBITIONS)

219

A. CU MNH LNH HIN TI vi TIN T ME thng khi (khng phi mi lc) nhn mnh s ngng mt hnh ng ang din ra. Mt s v d nh ngng cht cha ca ci ngi di t.. (Ma-thi- 6:19); ngng lo lng v cuc sng (Ma-thi- 6:25); ngng giao cho ti li cc chi th nh l dng cho s gian c (R-ma 6:13); ngi phi ngng lm bun Thnh Linh ca c Cha Tri (-ph-s 4:30); v ngng say ru (5:18). B. LI BN THI QU KH vi TIN T ME nhn mnh ng ngh n chuyn bt u mt hnh ng Mt vi v d ng ngay c bt u suy ngh (Ma-thi- 5:17); ng bao gi bt u lo lng (Ma-thi- 6:31); ng bao gi h thn (II Ti-m-th 1:8). C. PH NH KP (DOUBLE NEGATIVE) i chung vi LI BN THI mang tnh ph nh tuyt i. Khng bao gi, tht khng bao gi hay l khng c trong bt c hon cnh no. Mt vi v d nh: s khng c bao gi nm s cht (Ging 8:51); ta s khng bao gi (I C-rinh-t 8:13). IX. MO T A. Trong ting Hy-lp Koine, mo t xc nh the ging vi ting Anh. Chc nng ch yu ca n l mt con tr, mt cch gy s ch v mt t, mt tn, hay mt cm t. Cch dng ca n thay i theo cc trc gi trong Tn c. Mo t xc nh cng c cc chc nng sau: 1. Mt dng c lm tng phn ging nh mt i t ch nh (demonstrative pronoun); 2. Mt du hiu ch mt ch hay mt ngi c cp n phn trc; 3. Mt cch xc nh ch t trong mt cu vi mt ng t ni. V d: c Cha Tri l thn Ging 4:24; c Cha Tri l s sng I Ging 1:5; c Cha Tri l tnh yu thng 4:8, 16. B. Ting Hy-lp Koine khng c mt mo t bt nh nh a an trong ting Anh. S vng mt ca mt mo t xc nh c th c : 1. Tp trung vo bn cht hay gi tr ca mt iu g 2. Tp trung vo phn loi ca mt iu g C. Cc trc gi Tn c s dng mo t rt khc nhau. X. CCH NHN MNH TRONG TING HY LP CA TN C A. K thut by t s nhn mnh thay i theo cc trc gi trong Tn c. Cc trc gi s dng c v nht qun v nghim chnh nht l Lu-ca v trc gi sch H-b-r. B. Chng ti ni phn trc rng LI CH NH CH NG QU KH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) l li tiu chun, khng b g b nhn mnh, nhng bt c mt th no, dng no, li no cng c mt tm quan trng ca n khi gii ngha. iu ny c ngha l LI CH NH CH NG QU KH vn thng c dng n trong mt ngha ng php quan trng. V d: R-ma 6:10 (hai ln). C. Th t t trong ting Hy-lp Koine 1. Ting Hy-lp Koine l mt ngn ng bin cch (inflected language) c ngha l n khng ph thuc vo th t t nh trong ting Anh. V vy, trc gi c th thay i cc th t thng thng ca n cho thy: a. iu trc gi mun nhn mnh b. iu trc gi ngh s em n s ngc nhin cho c gi c. iu trc gi tht s cm nhn su xa 220

2. Cc trt t t tiu chun trong ting Hy-lp vn l vn cha ng ng. Tuy vy, mt th t tm gi l thng thng s l: a. i vi ng t lin kt: (1) ng t (2) Ch t (3) B ng (complement) b. i vi ngoi ng t: (1) ng t (2) Ch t (3) B ng (object) (4) B ng gin tip (indirect object) (5) Cm gii t (prepositional phrase) c. i vi cc cm danh t: (1) Danh t (2) T b ngha (modifier) (3) Cm gii t 3. Th t t c th mang ngha gii kinh v cng quan trng. V d: a. tay hu h trao ti v Ba-na-ba ca s thng cng (Ga-la-ti 2:9) Cm t tay hu ca s thng cng c tch ra v t pha trc nhn mnh s quan trng ca n. b. vi ng Christ (Ga-la-ti 2:20), c t trc. S cht ca Ngi l trng tm. c. Tng hi tng lc trong nhiu cch (H-b-r 1:1) c t trc. Cch c Cha Tri t mc khi chnh Ngi l iu quan trng hn, i li vi s kin mc khi y. D. S nhn mnh cc mc khc nhau c biu hin qua: 1. S lp li i t vn c sn trong dng ng t c chia. V d, Ta, chnh ta, s chc chn cng cc ngi (Ma-thi- 28:20). 2. S vng mt cc lin t vn thng c mong i, hoc cc t ni gia cc t, cm t, v cu hay cu. iu ny gi l s b lin t (asyndeton) (khng b rng buc). Cc t ni thng c mong i phi c mt, v vy nu chng vng mt s to s ch . V d: a. Cc phc lnh, Ma-thi- 5:3 v tip sau (nhn mnh danh sch ny) b. Ging 14:1 (ch mi) c. R-ma 9:1 (phn mi) d. II C-rinh-t 12:20 (nhn mnh danh sch ny) 3. S lp i lp li cc t hay cm t trong mt s ng cnh no . V d: ngi khen s vinh hin Ngi (-ph-s 1:6, 12, 14). Cm t ny c dng ch cng tc ca mi thn v trong Ba ngi. 4. Cch s dng mt thnh ng hay mt t (mt m), cch chi ch gia cc t. a. Cch ni tri- thay th t cho nhng ch cm k nh ng ch s cht (Ging 11:1114) hay chn ch b phn sinh dc nam (Ru-t 3:7-8; I Sa-mu-n 24:3). b. Li ni vng- thay th ch dng cho danh ca Cha nh nc Tri (Ma-thi- 3:21) hoc ting t tri (Ma-thi- 3:17). c. Cc hnh thi tu t: (1) S ni thi qu (Ma-thi- 3:9; 5:29-30; 19:24). (2) Cc cu ni gy ng chm (Ma-thi- 3:5; Cng v 2:36). (3) Nhn cch ha (I C-rinh-t 15:55) (4) Ma mai (Ga-la-ti 5:12) (5) on vn th (Phi-lp 2:6-11) (6) Chi m ca cc t i. Hi thnh (a) Hi thnh (-ph-s 3:21) (b) ku gi (-ph-s 4:1, 4) 221

(c) c gi (-ph-s 4:1, 4) ii. t do (a) Ngi n t do (Ga-la-ti 4:31) (b) S t do (Ga-la-ti 5:1) (c) t do (Ga-la-ti 5:1) d. Cc thnh ng- thng mang tnh vn ha v ngn ng c trng: (1) y l cch ni bng ca t thc n (Ging 4:31-34) (2) y l cch ni bng ca t n th (Ging 2:19, Ma-thi- 26:61). (3) y l thnh ng H-b-r ch s thng xt, ghen ght (Sng th k 29:31; Phc truyn lut l k 21:15; Lu-ca 14:36; Ging 12:25; R-ma 9:13). (4) Tt c v mt s. So snh -sai 53:6 (tt c) vi 53:11 v 12 (mt s). Nhng ch ny u ng ngha nh trong R-ma 5:18 v 19 cho thy. 5. Cch dng mt cm t y cc yu t ng hc thay v ch dng mt t. V d: c Cha Jsus Christ 6. Cch dng c bit ca ch autos a. Khi i vi mt mo t ( v tr thm gi tr (attributive position)), th n c dch l ging. b. Khi khng km theo mt mo t ( v tr b ng (predicate position)), n c dch nh l mt i t phn tnh nhn mnh- chnh anh ta, c ta, chnh n. E. Nhng ngi khng c c Hy-lp c th xc nh c nhng li nhn mnh qua cc cch sau: 1. S dng cc t in phn tch hoc cc bn Anh/Hy lp i chiu. 2. Cc bn dch Anh ng i chiu, c bit l t cc quan im dch khc nhau. V d: so snh bn dch theotng ch (KJV, NKJV, ASV, NASB, RSV, NRSV) vi cch dch thot theo li tng ng (Williams, NIV, NEB, REB, JB, NJB, TEV). Mt cun sch hu ch y l The Bible in Twenty-Sic Translations xut bn bi nh xut bn Baker. 3. S dng cun The Emphasized Bible ca Joseph Bryant Rotherham (Kregel, 1994). 4. S dng bn dch theo ngha en a. The American Standard Version nm 1901 b. Youngs Literal Translation of the Bible ca Robert Young (Guardian Press, 1976). Vic nghin cu ng php l mt vn rt t m, cng phu, nhng cn thit c th gii ngha mt cch hp l. Cc nh ngha, li bnh, v cc th d ngn ngi ny nhm mc ch khuyn khch v trang b cho c gi khng quen vi ting Hy-lp c th tn dng cc ch thch ng php c trong tp sch ny. Chc chn rng nhng nh ngha ny rt n s. ng nn s dng chng mt cch cng nhc, gio iu, nhng ch l cc vin bc tip n mt s hiu bit r hn v cc c php Tn c. Mong c rng cc nh ngha ny cng gip c gi hiu c cc li gii thch trong cc sch tr gip cho vic nghin cu chng hn nh cc sch gii kinh chuyn mn v Tn c. Chng ta phi xc nh s gii thch ca chng ta da trn nhng thng tin c c trong bn vn. Ng php l mt trong nhng cng c hu hiu nht; cc cng c khc nh bi cnh lch s, ng cnh, cch s dng t, v cc on vn i xng nhau.

222

PH LC HAI
PH BNH VN BN
Ch ny c bn n vi mc tiu gip gii thch cc ch thch v vn bn c trong tp sch ny. Dn sau y s c dng n: I. Cc ngun vn bn ca Kinh thnh ting Anh A. Cu c B. Tn c II. Gii thch ngn v vn v l thuyt ca h ph bnh cng gi l ph bnh vn bn III. T liu ngh c thm I. Cc ngun vn bn ca Kinh thnh ting Anh: A. Cu c 1. Bn Masoretic (MT)- Bn ph m H-b-r c bt u bi Rabi Aquiba vo nm 100 SCN. Cc du nguyn m, du nhn, ch thch bn l, chm phy c bt u thm vo t th k th 6 SCN v hon tt vo th k th chn. N c thc hin bi mt dng cc hc gi Do thi gi l Masoretes. Dng vn bn h s dng cng ging vi cc bn trong Mishna, Talmud, Targums, Peshitta, v Vulgate. 2. Bn LXX- Truyn thng cho rng bn LXX c thc hin bi 70 hc gi Do thi trong 70 ngy cho th vin Alexandria di s bo tr ca vua Ptolemy II (nm 285-246 TCN). Ngi ta cho rng bn dch ny c thc hin bi yu cu ca mt lnh o Do thi sng Alexandria. Truyn thng ny da vo L th ca Aristeas. Bn LXX thng da vo mt truyn thng H-b-r khc vi bn ca Rabi Aquiba (MT). 3. Cun bin cht (DSS)- Cun bin cht c vit trong thi k ca quc La m trc Cng nguyn (200 TCN-70 SCN) bi mt nhm Do thi phn lp gi l Essenes. Cc bn ting H-b-r c tm thy nhiu ni xung quanh khu vc Bin cht, cho thy mt trng phi vn bn c khc vi c hai trng phi MT v LXX. 4. Mt vi v d c th cho thy cch i chiu cc bn vn gip cc nh gii kinh hiu hn v Cu c a. Bn LXX gip cc nh dch thut v hc gi hiu thm bn MT (1) -sai 52:14 ca bn LXX, khi nhiu ngi s ngc nhin v ngi. (2) -sai 52:14 ca bn MT, nh nhiu ngi kinh ngc v ngi (3) Trong -sai 52:15 s phn bit i t c xc nh trong bn LXX: i. Bn LXX, cng vy nhiu nc s ngc nhin v ngi ii. Bn MT, v ngi s vy ra trn cc nc b. Bn Cuc bin cht (DSS) gip cc nh dch thut v hc gi hiu thm bn MT (1) -sai 21:8 ca bn DSS, ngi tin tri la ln, ti ng trn mt ci thp canh (2) -sai 21:8 ca bn MT, v ti la ln mt con s t! Cha ti, ti vn lun ng ni thp canh ngy ny c. C hai bn LXX v DSS gip lm r ngha cu -sai 53:11 (1) Bn LXX v DSS, sau s khn kh ca linh hn mnh, ngi s thy nh sng, ngi s c tha mn (2) MT, ngi s thys khn kh ca linh hn mnh, Ngi s tha mn B. Tn c 1. C khong hn 5.300 bn tho ca ton b hay mt phn Tn c ting Hy-lp cn li ngy nay. Khong 85 bn c vit trn giy papyrus v 268 bn vit bng ch vit hoa (uncials). Sau khong th k th 9 SCN, bn vit ch nh pht trin (minuscule). Cc bn Hy-lp dng vit c khong 2.700 bn. Chng ta cng c khong 2.100 bn lit k cc on Kinh thnh dng trong th phng m chng ta gi l nhng bi ging theo nm (lectionaries). 223

2. Khong 85 bn ting Hy-lp cha mt s phn ca Tn c vit trn giy papyrus c lu gi trong cc vin bo tng. Mt s mang nm tui t th k th hai SCN, nhng hu ht u t th k th ba hay th t SCN. Khng c mt bn no trong cc bn ny cha ng ton b Tn c. Khng phi bi v chng l nhng bn c nht th ng nhin chng s c t d bn. Nhiu bn trong s ny c sao chp rt hi h dng trong ni b. Ngi ta khng tht s cn thn trong qu trnh sao chp. V vy, n c nhiu im khc nhau (variants). 3. Bn Codex Sinaiticus, c gi theo ch H-b-r (aleph) hay l (01), c tm thy ti tu vin thnh Catherine trn ni Si-na-i bi Tischendorf. N c nm tui t th k th 4 SCN, v cha ng c Cu c ca bn LXX v Tn c ting Hy-lp. N thuc v dng vn bn Alexandrian. 4. Bn Codex Alexandrinus, cng c bit vi tn gi A hay l (02), l bn ting Hy-lp th k th 5 c tm thy Alexandria, Ai cp. 5. Bn Codex Vaticanus, cng gi l B hay (03), c tm thy trong th vin Vatican Roma v c nm tui t gia th k th 4 SCN. N cha c bn LXX Cu c v Tn c ting Hylp. N thuc v dng vn bn Alexandrian. 6. Bn Codex Ephraemi, cng gi l C hay (04), mt bn bng ting Hy-lp th k th 5 v b hy i mt phn. 7. Bn Codex Bezae, cng gi l D hay l (05), l bn ting Hy-lp th k th 5 hay 6. N l i din chnh ca ci gi l Bn Ty phng. N cha ng nhiu phn thm vo v l nhn chng Hy-lp chnh cho bn dch King James. 8. Cc bn Tn c c th c nhm thnh 3 hoc 4 gia nh c chung mt s c tnh: a. Bn Alexandria t Ai cp (1) P75, P66 (khong nm 200 SCN), ghi li cc sch Phc m (2) P46 (khong nm 225 SCN), ghi li cc l th ca Phao-l (3) Bn P72 (khong nm 225-250 SCN), ghi li Phi-e-r v Giu- (4) Bn Codex B, hay l Vaticanus (khong nm 325 SCN) bao gm trn Cu c v Tn c (5) Cc cu trch ca Origen t loi vn bn ny (6) Cc vn bn khc c loi vn bn , C, L, W, 33 b. Bn Ty phng t Bc Phi c. Bn ng Byzantine t Constatinople d. Loi th t Caesarean t Palestine (1) Ch c thy ch yu trong sch Mc (2) Cc bng chng cho n l bn P45 v W II. Cc vn v l thuyt ca h ph bnh hay ph bnh bn vn A. Cc d bn xy ra nh th no 1. Do s sut, tnh c (phn ln cc trng hp) a. Trt mt khi chp tay dn n vic nhn ch ging nhau nm sau v do vy b mt nhng ch nm gia hai ch ging nhau ny (homoioteleuton) (1) Trt mt khin b mt mt ch i hay cm t i (haplography) (2) Trt i trong tr khin lp li mt cm t hay mt hng trong bn Hy-lp (dittography) b. Nghe trt khi chp xung bi mt ngi c lm cho vit sai ch (itacism). Thng th ch vit sai hm hay vit mt ch Hy-lp khc c cng m c. Cc bn ting Hy-lp c nht khng c chia theo chng hay cu, t hoc khng c cc du chm cu v khng c khong cch gia cc ch. Rt c th c trng hp cc k t c tch ra nhng ch khc nhau dn n vic to ra nhng ch khc nhau. 2. Do ch a. Thay i ci tin dng ng php ca bn vn c sao chp b. Thay i lm cho bn vn hi ha vi cc bn Kinh thnh khc (s hi ha i xng) 224

c. Thay i bng cch kt hp hai hay nhiu d bn khc ghp li thnh mt bn di hn (conflation) d. Thay i chnh li mt vn c nhn ra trong bn vn (I C-rinh-t 11:27 v I Ging 5:7-8) e. Mt vi thng tin thm vo lin quan n bi cnh lch s hay cch gii kinh ng n cho bn vn c ghi ngoi l bi ngi sao chp trc nhng li c chp vo ngay bn vn bi ngi sao chp sau (Ging 5:4) B. Cc im cn bn ca ph bnh bn vn (bng hng dn theo l-gch gip xc nh u l bn vn nguyn thy khi vn d bn xut hin 1. Bn vn vng v, ngng ngu, rt ri nht hay bt thng nht v mt ng php c th l bn nguyn thy 2. Bn ngn nht c th l bn nguyn thy 3. Bn c hn c trng lng hn bi v n gn vi bn nguyn thy hn v mt lch s, mi iu khc u nh nhau 4. Cc bn phn tn khp ni v mt a l thng c mt bn nguyn thy 5. Cc bn c tnh gio l yu hn, c bit l nhng bn lin h n cc cuc bn lun v cc ch thn hc chnh trong thi gian c s thay i trong cc bn vn, v d nh gio l Ba Ngi trong I Ging 5:7-8, l bn c chung hn. 6. Bn gii thch c r nht ngun gc ca cc d bn khc 7. C hai cu trch gip cho thy s qun bnh trong vn d bn gy kh khn ny a. J. Harold Greenlee trong cun Introduction to New Testament Textual Criticism cho bit, Khng c mt gio l C c no treo trn mt bn vn gy tranh ci; v cc hc tr ca Tn c phi xem chng vic mnh mun bn vn ca mnh chnh thng hn hay c tnh gio l mnh m hn l bn nguyn thy c linh cm (trang 68). b. W.A. Criswell ni vi Greg Garrison trong t The Birmingham News rng ng khng tin mi ch trong Kinh thnh u c linh cm, t ra l khng phi mi ch c a ra cho cng chng hin i ngy nay bi cc nh dch thut hng th k trc. Criswell ni tip, Ti cng l mt tn ca vic ph bnh bn vn. Do , ti ngh phn na cui ca chng 16 trong sch Mc l t gio; n khng c linh cm, n ch l s ba tKhi ta so snh cc bn khc c hn, khng c ci gi l phn kt lun ca sch Mc. Mt ai thm vo ng t ca trng phi cho rng Kinh thnh khng sai thuc gio hi Bp tt nam phng ny cng tuyn b rng s t thm c trong Ging 5, chuyn Cha Jsus ao B-tt-a. V ng cng ni v hai ghi chp khc nhau v s t t ca Giu-a (Ma-thi- 27 v Cng v 1): ch l cc quan im khc nhau v s t t, Criswell ni, nu n trong Kinh thnh, n phi c li gii thch cho iu ny. V c hai s tng thut v s cht ca Giu-a u c trong Kinh thnh. Criswell thm, Ph bnh vn bn t n l mt khoa hc tuyt vi. N khng phi l chng qua, n khng phi l v l. N nng ng v quan trng III. Cc vn v bn vn A. Cc sch ngh c thm 1. Biblical Criticism: Historical, Literacy and Textual, ca R.H. Harrison 2. The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration , ca Bruce M. Metzger 3. Introduction to New Testament Textual Criticism ca J. H. Greenlee

225

PH LC BA
T IN THUT NG
Thuyt nhn lm con nui (Adoptionism) y l mt trong nhng quan im ban u v s lin h ca Cha Jsus v thn tnh. V cn bn, n khng nh rng Cha Jsus l mt con ngi bnh thng trong mi cch v c nhn lm con nui trong mt ngha c bit bi c Cha Tri qua php bp tm ca Ngi (Ma-thi- 3:17; Mc 1:11) hoc qua s sng li ca Ngi (R-ma 1:4). Cha Jsus sng mt cuc sng rt gng mu n ni c Cha Tri, trong mt lc no , (qua php bp tm, hay qua s sng li) nhn Jsus lm con ca Ngi (R-ma 1:4; Phi-lp 2:9). y l quan im thiu s trong th k th 8 v thi k Hi thnh u tin. Thay v l c Cha Tri tr thnh ngi (s nhp th) n i ngc li thnh ngi tr thnh Tri! Tht kh m din t c th no Cha Jsus, c Cha Con, ng thn linh c t trc, c tng thng v tn cao v sng i sng gng mu. Nu Ngi l c Cha Tri, th lm sao Ngi li c ban thng? Nu Ngi c s vinh quang thing ling hin hu t trc, th ti sao Ngi li c tn cao thm na? Mc d tht kh hiu c iu ny, c Cha Cha lm th no tn vinh Cha Jsus trong mt ngha c bit v s lm thnh hon ton ch ca c Cha Cha. Trng phi Alexandrian Phng php gii ngha Kinh thnh ny c pht trin t Alexandria, Ai cp vo th k th hai SCN. N s dng cc nguyn tc gii kinh cn bn ca Philo, l mt hc tr ca Plato. N c gi l phng php ng ngn (allegorical method). N c nh hng ln trong gio hi cho ti thi Ci chnh. Nhng ngi ng h hng hn nht l Origen v Augustine. Xin xem sch ca Moises Silva, Has the Church Misread the Bible? (Academic, 1987). Bn Alexandrinus Bn vn ting Hy-lp th k th 5 t Alexandria, Ai cp, bao gm Cu c, Ngy kinh, v phn ln Tn c. N l mt trong nhng nhn chng chnh ca chng ta cho ton b Tn c ting Hy-lp (tr mt s phn trong Ma-thi-, Ging, v II C-rinh-t). Mt khi bn vn ny, c gi l A, v bn vn B, tc l bn Vaticanus trng hp vi nhau, th phn c xem xt c k l nguyn thy theo hu ht cc hc gi trong hu ht cc trng hp. Ng ngn (Allegory) y l phng php gii ngha Kinh thnh xut pht t Do thi gio thuc Alexandria. N c ph bin bi Philo t Alexandria. Trng tm ca n l mun lm cho Kinh thnh tr nn hp thi vi vn ha v h thng trit l ca ngi c bng cch b qua cc bi cnh lch s hoc/v cc bi cnh ng vn nguyn thy. N tm kim ngha thing ling kn du ng sau mi bn vn ca Kinh thnh. Cn phi nhn nhn rng Cha Jsus trong Ma-thi- 13 v Phao-l trong Ga-la-ti 4 dng n d truyn t l tht. Tuy nhin, y l mt dng hnh bng hc (typology), ch khng phi thun ng ngn. T in phn tch (Analytical lexicon) y l mt cng c nghin cu cho php chng ta xc nh mi dng ch ca ting Hy-lp trong Tn c. y l mt tp ti liu tng hp theo th t ch ci ting Hy-lp, theo dng v cung cp cc nh ngha cn bn. Khi kt hp n vi cc bn dch i chiu, nhng ngi khng quen vi ting Hy-lp c th phn tch cc im ng php v c php ca Tn c. Tnh tng ng ca Kinh thnh (Analogy of Scripture) y l cm t dng din t quan im cho rng c Kinh thnh u c linh cm bi c Cha Tri v v vy n khng mu thun vi nhau nhng b sung cho nhau. S xc nhn c tnh cht gi nh trc nh vy l nn tng s dng cc phn on tng ng vi nhau khi gii ngha mt bn vn.

226

Tnh khng r rng (Ambiguity) iu ny ch s khng r rng n t mt vn bn khi n c th c hai hay nhiu ngha hoc khi c hai hay nhiu iu c cp n trong mt lc. C th Ging s dng phng php m h c ch ch (li hai (double entendres)). Hnh nhn (Anthropomorphic) Ngha l c c tnh lin h n con ngi, thut ng ny c dng din t ngn ng ca chng ta v c Cha Tri. N xut pht t ch Hy-lp c ngha l ngi. N c ngha rng chng ta ni v Cha nh th Ngi l con ngi. c Cha Tri c m t qua cc t ng vt cht, x hi, v tm l lin h n con ngi (Sng th k 3:8; I Cc Vua 22:19-23). D nhin, y ch l s so snh. Tuy vy, khng c mt phn loi no khc ngoi phn loi ca con ngi chng ta c th dng. Do , hiu bit ca chng ta v c Cha Tri, mc d ng, nhng vn c gii hn. Trng phi An-ti-t (Antiochian School) Phng php gii ngha Kinh thnh ny c pht trin An-ti-t, Sy-ri-a vo th k th 3 SCN nh l mt phn ng i li vi phng php ng ngn ca trng phi Alexandria Ai cp. Ch yu ca n l tp trung vo ngha lch s ca Kinh thnh. N gii thch Kinh thnh nh mt tc phm vn chng bnh thng ca con ngi. Trng phi ny dn dn ri vo s tranh ci v vn c phi ng Christ c hai bn cht (Nestorianism) hay ch c mt (va hon ton con ngi, va hon ton Tri). N b gn cho l t gio bi Gio hi Cng gio La m v phi di i n Persia nhng n khng c mt nh hng quan trng no. Cc nguyn tc gii kinh cn bn ca n sau tr thnh nguyn tc gii ngha ca cc nh ci chnh Tin lnh c in (Luther v Calvin). Php i chi (Antithetical) y l mt trong ba t ng dng m t mi lin h gia cc hng trong vn th H-b-r. N lin h n cc hng th c ngha i chi nhau (Chm-ngn 10:1; 15:1). Vn chng khi th (Apocalyptic literature) y l mt th loi c l thun khit, hoc phn ln l Do thi. y l loi vn b n dng trong nhng lc b xm lng hay chim ng bi cc cng quyn ngoi bang. N cho rng mt c Cha Tri c nhn, hay gii cu to dng nn th gii v iu khin cc hot ng trn th gii, v rng Y-s-ra-n l dn tc c Ngi quan tm v chm sc c bit. Loi vn chng ny ha hn chin thng cui cng t s gip c bit ca Cha. N c y nhng t hnh bng v giu tng tng din t qua cc t ng b n. N thng din t l tht qua cc mu sc, con s, khi tng, s hin thy, gp g thin thn, cc ch mang m s v thng mang tnh nh nguyn gia thin v c. Mt vi v d v dng vn chng ny l (1) trong Cu c, sch -x-chi-n (chng 36-48), a-ni-n (chng 7-12), Xa-cha-ri; v (2) trong Tn c, Ma-thi- 24; Mc 13; II T-sa-l-ni-ca 2 v Khi huyn. Ngi bin gii (Apologist, apologetics) Ch ny xut pht t gc t Hy-lp s bin h php l. y l mt nhnh trong thn hc nhm a ra cc bng chng v cc cuc bn lun theo l l cho ng h cho c tin C c. Tin nghim (A priori) Ch ny hu nh ng ngha vi t phng nh trc. N bao gm s l gii t cc nh ngha, nguyn tc, hay quan im c chp nhn trc l ng. Chnh iu l iu c chp nhn m khng cn phi xem xt hay phn tch. Thuyt Arianism Arius l mt gio ph Alexandria, Ai cp vo th k th 3 v u 4. ng cho rng Cha Jsus c t trc nhng khng phi l thn (khng cng bn cht vi c Cha Cha), c l l da theo Chm-ngn 8:22-31. Mt gim mc Alexandria thch thc quan im ny v m mn cuc tranh ci (nm 318 SCN) ko di nhiu nm. Thuyt Arianism tr thnh tn iu chnh thc ca ng gio hi. Hi ng Nicaea nm 325 SCN ln n Arius v khng nh s ng ng v ng bn cht thn tnh ca c Cha Con. 227

Aristotle ng l mt trong cc trit gia Hy lp c, hc tr ca Plato v l thy ca Alexander i . nh hng ca ng, ngay c ngy nay, thm nhp vo nhiu lnh vc hc thut hin i. L do l v ng nhn mnh tri thc thng qua quan st v phn loi. y l mt trong nhng im mu cht ca phng php khoa hc. Bn vit tay (Autograph) y l ch dng cho cc bn vit tay nguyn thy ca Kinh thnh. Nhng bn vit tay nguyn thy ny b mt hon ton. Ch cn li nhng bn sao chp m thi. y l ngun gc ca nhiu d bn trong cc bn vn ting Hy-lp v H-b-r v cc n bn c khc. Bn Bezae y l bn vn bng ting Hy-lp v Latin vo th k th 6 SCN. N c gi l bn D. N cha ng cc sch Phc m, Cng v v mt s th tn. c im ca n l c rt nhiu phn c ngi sao chp thm vo. N hnh thnh nn tng cho bn Textus Receptus, bn vn Hy-lp tiu chun truyn thng ng sau bn King James. Thnh kin y l t dng din t mt thnh kin mnh m v mt i tng hay mt quan im. N l quan im cho rng s khng thin v khng th c c v mt i tng c th hay mt quan im. y l lun im thin v. Thm quyn Kinh thnh Ch ny c dng trong mt ngha rt chuyn bit. N c nh ngha l s nhn bit iu tc gi nguyn thy mun ni cho thi ca h v p dng l tht trong thi ca chng ta ngy nay. Thm quyn Kinh thnh thng c nh ngha l vic xem chnh Kinh thnh l s hng dn c thm quyn duy nht ca chng ta. Tuy nhin, nhn thy c nhng s gii ngha sai lm hin ti, ti gii hn khi nim ny trong khun kh Kinh thnh khi c gii ngha bi cc nguyn tc chnh ca phng php lch s-ng php. Qui in y l t dng din t cc bn vn m ngi ta tin rng c linh cm cch c bit. N c dng ch c Cu v Tn c. Trng tm ng Christ (Christocentric) y l t dng din t tnh trung tm ca Cha Jsus. Ti dng n lin kt vi khi nim Jsus l Cha trong ton b Kinh thnh. Cu c ch v Ngi v Ngi l s hon thnh v mc tiu ca Cu c (Ma-thi- 5:17-48). Gii kinh y l tp sch nghin cu chuyn mn. N cung cp cc thng tin cn bn v mt sch trong Kinh thnh. Sau n c gng gii thch ngha ca tng phn trong sch . Mt s tp trung vo phn ng dng, s khc n bn vn trong cch chuyn mn hn. Nhng cun sch ny rt ch li, nhng ch nn dng sau khi chng ta s b nghin cu ring v iu mnh mun tm hiu. Khng bao gi nn chp nhn s gii ngha ca cc nh gii kinh m khng thc mc hay cht vn iu g. i chiu cc bn gii kinh t cc lp trng thn hc khc nhau cng c nhiu lc em li li ch. Thnh kinh ph dn (Concordance) y l mt cng c nghin cu hc Kinh thnh. N lit k mi ln xut hin ca mi ch trong Cu v Tn c. N gip ch nh sau: (1) xc nh cc ch Hy-lp hay H-b-r ng sau mt t ng ting Anh c th; (2) so snh cc bn vn ni nhng ch Hy-lp v H-b-r ging nhau c s dng; (3) ch cho thy nhng ch hai ch H-b-r hay Hy-lp khc nhau c dch bng ch mt t trong ting Anh; (4) cho bit s ln s dng ca mt s t trong mt s sch hay tc gi; (5) gip tm mt on vn trong Kinh thnh (xem Walter Clark How to Use New Testament Grek Study Aids, trang 54-55). Cun Bin Cht (Dead Sea Scrolls) Ch ny ch mt lot cc bn vit c bng ting H-b-r v Aram c tm thy ni khu vc gn Bin Cht vo nm 1947. Chng l cc th vin tn gio ca mt phi 228

thuc Do thi gio vo th k th nht. Sc p ca s chim ng t ngi La m v cc cuc chin qu khch ca nhng nm 60 khin h phi giu i cc cun giy da ny c hn kn trong cc chai snh s trong cc hang ng hay l. Chng gip chng ta hiu hn v bi cnh lch s ca th k th 1 vng Palestine v cng xc nhn bn Masoretic Text l rt chnh xc, t ra l t thi k rt sm ca thi i trc Cng nguyn. Chng c vit tt vi ch DSS. Suy din (Deductive) Phng php l lun ny i t cc nguyn tc chung n nhng p dng c th bng cch l lun. N i li vi phng php suy lun quy np, l phng php khoa hc i t nhng ci c th c quan st n nhng kt lun chung tng qut (nhng l thuyt). Bin chng (Dialectical) y l phng php l lun qua iu c xem dng nh mu thun hay nghch l c gi chung li vi nhau trong mt tnh trng cng thng, tm kim mt cu tr li thng nht bao gm c hai pha ca mt nghch l. Rt nhiu gio l Kinh thnh l nhng cp bin chng nh, Tin nh - ch t do; s cu ri chc chn- s kin tr trong c tin; c tin- vic lm; quyt nh- tin trnh mn ha; s t do ca C c nhn- trch nhim ca C c nhn. Dn lu y (Diaspora) y l thut ng Hy-lp dng bi nhng ngi Do thi Palestine ch nhng ngi Do thi khc ang sng ngoi bin gii a l ca t ha. Li dch thot tng ng (Dynamic equivalent) y l mt l thuyt dch Kinh thnh. Vic dch Kinh thnh c th c xem xt trn mt dy nh gi t quan im dch tng ch, tc l mi ch ting Hy-lp hay H-b-r u phi c mt ch ting Anh tng ng, n quan im dch tc l ch dch tng m khng ch trng nhiu n t ng hoc cm t nguyn gc. gia hai l thuyt ny l quan im dch thot tng ng l n lc xem xt bn nguyn gc mt cch nghim tc, nhng dch bng cc dng v thnh ng ca ng php hin i. Phn bn lun rt tt v l thuyt cc bn dch c tm thy trong sch ca Fee v Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 35 v sch ca Robert Bratcher Introduction to the TEV. Chit trung (Eclectic) Ch ny c dng chung vi vn ph bnh bn vn. N ch thi quen chn cc bn vn t cc bn Hy-lp khc nhau i n mt bn c xem l gn vi nguyn bn nht. N gt b quan im cho rng bt c mt h vn bn Hy-lp no u thu nhn c bn gc. c ( mnh) vo bn vn (Eisegesis) y l s i lp ca vic gii thch Kinh thnh (exegesis). Nu vic gii ngha Kinh thnh (exegesis) l dn ra t tng nguyn thy ca trc gi, th thut ng eisegesis hm em vo trong bn vn mt tng hay kin l t bn ngoi. T nguyn hc (Etymology) y l mt kha cnh ca vic nghin cu t ng nhm tm hiu chc chn ngha nguyn gc ca mt t ng. T ngha gc ny, mt s cch s dng chuyn bit s c d dng pht hin ra. Trong s gii ngha, t nguyn hc khng phi l trng tm chnh, nhng l ngha v vic s dng t ng ny ng thi. Gii ngha (Exegesis) y l t ng chuyn mn dnh cho vic gii ngha mt on vn c th. N c ngha l dn ra (t bn vn), hm rng mc ch ca chng ta l nhm hiu c nh ca tc gi nguyn thy trong nh sng ca bi cnh lch s, bi cnh ng vn, c php v ngha t ng ng thi ca n. Th loi vn chng (Genre) y l mt thut ng ting Php ch cc th loi vn chng khc nhau. im ch yu ca t ny l s phn chia cc dng vn chng thnh cc loi khc nhau l nhng loi c cng c im vi nhau: tng thut lch s, vn th, chm ngn, khi th v hnh php.

229

Tr hu gio (Gnosticism) Hu ht nhng iu chng ta bit c v t gio ny l t cc bi vit ca tr hu gio th k th 2. Tuy nhin, cc tng phi thai ca n c t th k th 1 v trc na. Mt vi im cn bn ca Tr hu gio theo nhm Valentian v Cerinthian l (1) vt cht v thn linh cng hin hu i i (thuyt nh nguyn v bn cht); (2) c cc vt pht ra (emanations) gia c Cha Tri v vt cht (eons hay cc cp bc thin thn). Bc cui cng v thp nht l c Gih-va ca Cu c, ng dng nn v tr (kosmos); (3) Jsus cng l mt vt pht ra ging nh Gi-h-va nhng ng cp cao hn, gn vi c Cha Tri tht hn. Mt s t Ngi v tr cao nht nhng vn thp hn c Cha Tri v d nhin khng phi l ng nhp th (Ging 1:14). Bi v vt cht l c, Jsus khng th c thn th con ngi m vn l thn. Ngi l mt con ma thn (I Ging 1:1-3; 4:1-6); v (4) s cu ri nhn c t c tin ni Cha Jsus cng vi tri thc c bit, l iu ch c mt s ngi c bit bit m thi. Cn c tri thc (m s) bc vo chn thin ng. S tn cao lut php Do thi cng l mt iu c i hi c th n c c Cha Tri. Nhng gio s gi tr hu gio c xy hai h thng lun l i ngc nhau: (1) i vi mt s ngi, li sng khng lin quan g n s cu ri. i vi h, s cu ri v s thing ling c gi gn trong mt tri thc c bit (cc m s) i n ci thin thn (eons); hay l (2) i vi mt s khc, li sng ht sc quan trng c s cu ri. H nhn mnh li sng khc k nh l mt bng chng cho s thing ling tht. Khoa gii thch bn vn (Hermeneutics) y l t ng chuyn mn ch cc nguyn tc hng dn vic gii kinh. N va l nhng ch dn c th va l mt ngh thut. Gii thch bn vn Kinh thnh thng c chia ra lm hai loi: cc nguyn tc chung v cc nguyn tc c bit. Nhng iu ny lin quan n cc loi vn chng c trong Kinh thnh. Mi th loi c nhng hng dn c bit ring cho n nhng cng c mt s gi nh v tin trnh gii thch tng t nhau. Thng ph bnh (Higher criticism) y l trnh t gii ngha Kinh thnh tp trung vo bi cnh lch s v cu trc vn chng ca mt sch c th trong Kinh thnh. Thnh ng Ch ny c dng ch cc cm t c tm thy trong cc vn ha khc nhau c ngha ring bit khng gn vi mt ngha thng thng khi ng ring l. Cc v d hin i nh: Ci hay d s (that was awefully good), hay l my hi tao ri (you just kill me). Kinh thnh cng c nhng cu, cm t tng t nh vy. S soi sng (Illumination) y l ch dng ch khi nim cho rng c Cha Tri phn vi con ngi. Khi nim y ca n thng c th hin qua 3 t ng: (1) mc khi- c Cha Tri hnh ng trong lch s con ngi; (2) s linh cm- Ngi ban s gii ngha thch hp v nhng hnh ng v ngha ca n cho mt s ngi c chn ghi li cho con ngi; v (3) soi sngNgi ban Thnh Linh gip con ngi hiu s t by t ca Ngi. Quy np (Inductive) y l phng php l lun i t ci c th n ci ton th. y l phng php thc nghim ca khoa hc hin i. y l phng php ca Aristotle. i chiu (Interlinear) y l mt cng c nghin cu cho php nhng ngi khng c c ngn ng Kinh thnh c th phn tch ngha v cu trc ca n. N t bn dch Anh ng vo cp tng ch ngay bn di ngn ng Kinh thnh. Cng c ny, cng vi mt t in phn tch, s gip cung cp cc dng t v nh ngha cn bn ca ting Hy-lp v H-b-r. S linh cm (Inspiration) y l khi nim cho rng c Cha Tri phn vi con ngi bng cch hng dn cc trc gi Kinh thnh ghi li mt cch r rng v chnh xc s mc khi ca Ngi. Khi nim y ca n thng c th hin qua 3 t ng: (1) mc khi- c Cha Tri hnh ng trong lch s con ngi; (2) s linh cm- Ngi ban s gii ngha thch hp v nhng hnh ng v 230

 ngha ca n cho mt s ngi c chn ghi li cho con ngi; v (3) soi sng- Ngi ban Thnh Linh gip con ngi hiu s t by t ca Ngi. Ngn ng m t (Language of description) iu ny c dng chung vi cc thnh ng trong Cu c. N m t th gii chng ta bng nhng iu ng n nm gic quan. N khng phi l s m t c tnh cht khoa hc, v n cng khng c mc ch lm nh vy. S tn sng lut php (Legalism) c im ca thi ny l vic ch trng qu mc n lut l, nghi l. N c chiu hng da vo s gi lut php ca con ngi nh mt phng tin Cha chp nhn. N nghing v vic h thp mi lin h v nng cao s ph din, c hai u l nhng kha cnh quan trng trong mi lin h giao c gia mt c Cha Tri thnh khit v con ngi ti li. Theo ngha en (literal) y l mt tn khc ch phng php gii ngha theo lch s v tp trung vo bn vn t An-ti-t. N c ngha l s gii ngha bao gm c nhng ngha hin nhin v thng thng ca ngn ng loi ngi, mc d c vn nhn bit s c mt ca ngn ng hnh bng. Th loi vn chng cp n cc dng khc nhau m s truyn thng ni con ngi c th c, nh l th hay tng thut lch s. Mi loi vn chng c mt trnh t gii ngha ring bit cng vi cc nguyn tc chung p dng cho ton b vn chng vit. n v ng vn (literary unit) iu ny ch cc phn chia theo tng chnh trong mt sch trong Kinh thnh. N c th l mt vi cu, on vn hay chng sch. y l mt n v c lp c mt ch trng tm. H ph bnh Xin xem Ph bnh bn vn Bn vn (Manuscript) Ch ny ch cc bn sao chp khc nhau ca Tn c ting Hy-lp. Thng thng chng c phn chia thnh cc loi khc nhau theo (1) cht liu dng vit (giy ch tho, giy da); hay (2) dng ch vit (hon ton vit hoa hay ch nh). N c vit tt l MS s t v MSS s nhiu. Masoretic Text Bn Masoretic l bn Cu c bng ting H-b-r th k th 9 c thc hin bi nhiu th h hc gi Do thi, trong cha ng cc du nguyn m v ch thch v vn bn. N to thnh bn vn cn bn cho Kinh thnh Cu c ca chng ta ngy nay. Bn vn ca n xt v lch s c cng nhn bi cc bn vn ting H-b-r khc, c bit l sch -sai, c pht hin trong Cun Bin cht. N c vit tt l MT. Php hon d (Metonymy) y l hnh thc tu t trong tn ca mt iu g c dng i din mt iu khc c lin h. V d, ni nc ang si th tht ra c ngha l nc trong ni ang si. Cc mnh Muratorian (Muratorian fragments) y l danh sch cc sch qui in ca Tn c. N c vit ti R-ma trc nm 200 SCN. N cng lit k 27 sch nh trong Tn c ca ngi Tin lnh. N r rng cho thy cc Hi thnh a phng khp ni trong quc La m trn thc t nh ra qui in Thnh kinh trc khi cc gio hi ngh chnh hp li vo th k th 4. S mc khi t nhin (Natural revelation) y l mt cch c Cha Tri t mc khi chnh Ngi cho con ngi. N bao gm cc trt t thin nhin (R-ma 1:19-20) v s nhn bit lun l t lng tm (R-ma 2;14-15). N cng c ni n trong Thi-thin 19:1-6 v R-ma 1-2. N khc vi khi th c bit, l iu c Cha Tri t by t cch c bit qua Kinh thnh v cao nht l qua Cha Jsus Na-xa-rt.

231

Phn loi thn hc ny c nhn mnh i nhn mnh li bi phong tro tri t c gia vng cc nh khoa hc C c (bi vit ca Hugh Ross). H dng phn loi ny xc nh rng mi l tht u l l tht ca c Cha Tri. Thin nhin l cnh ca m rng i n hiu bit v c Cha Tri; n khc vi mc khi c bit (Kinh thnh). N cho php khoa hc hin i c s t do nghin cu trt t t nhin. Theo ti, n l mt c hi tuyt vi lm chng cho th gii phng Ty vi khoa hc hin i. Nestorianism Nestorius l ngi sng lp trng phi Constantinople vo th k th 5. ng c o luyn An-ti-t, Sy-ri-a v nhn nhn Cha Jsus c hai bn cht, mt bn cht hon ton ngi v mt bn cht hon ton Tri. Quan im ny i lc ra khi quan im chnh thng mt bn cht t trng phi Alexandria. Vn chnh ca Nestorius l danh hiu m c Cha Tri dnh cho Mari. Nestorius b phn i bi Cyril t Alexandria v hm rng t chnh trng o luyn An-ti-t ca ng. An-ti-t l trung tm chnh ca trng phi xt theo lch s-ng php ca vn bn khi gii thch, trong khi Alexandria l trung tm chnh ca trng phi gii ngha n d 4 ln. Nestorius cui cng b rt khi chc v v b y. Tc gi nguyn thy iu ny ch cc trc gi tht s vit Kinh thnh. Giy ch tho papyrus y l mt cht liu dng vit ln trn t Ai-cp. N c lm t nhng cy sy bn song. N l cht liu m cc bn sao c Tn c c nht c vit ln. Cc on i chiu Chng thuc v khi nim cho rng c Kinh thnh u c c Cha Tri ban cho v v vy chnh n l ngi gii ngha tt nht v l ngi qun bnh cc l tht nghch l trong Kinh thnh. iu n cng gip ch khi chng ta mun gii ngha mt on khng r rng. Chng cng gip chng ta tm mt on ni r rng nht v mt ch no cng nh cc kha cnh khc ca Kinh thnh v ch . Din y l mt l thuyt dch Kinh thnh. Vic dch Kinh thnh c th c xem xt trn mt dy nh gi t quan im dch tng ch, tc l mi ch ting Hy-lp hay H-b-r u phi c mt ch ting Anh tng ng, n quan im dch tc l ch dch tng m khng ch trng nhiu n t ng hoc cm t nguyn gc. gia hai l thuyt ny l quan im dch thot tng ng l n lc xem xt bn nguyn gc mt cch nghim tc, nhng dch bng cc dng v thnh ng ca ng php hin i. Phn bn lun rt tt v l thuyt cc bn dch c tm thy trong sch ca Fee v Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 35. on vn y l mt n v ng vn gii ngha c bn trong vn xui. N bao gm mt tng chnh v s pht trin ca . Nu chng ta gi ly im chnh ca n th chng ta s khng tp trung vo nhng im ph v nh mt i nh ca tc gi nguyn thy. Ch ngha a phng hp hi (parochialism) iu ny ch cc thnh kin b kha trong cc bi cnh thn hc/vn ha a phng. N khng nhn ra tnh xuyn vn ha ca cc l tht Kinh thnh v s ng dng ca n. Nghch l N ch nhng l tht dng nh i lp nhau, nhng c hai u ng, mc d c s cng thng vi nhau. Chng hnh thnh l tht bng vic trnh by n t hai pha i nghch nhau. Nhiu l tht Kinh thnh c trnh by theo cp nghch l (bin chng). Cc l tht Kinh thnh khng phi l nhng ngi sao n chic, nhng l mt chm cc ngi sao lm thnh cc m hnh khc nhau. Plato ng l mt trong cc trit gia ca Hy-lp c i. Trit l ca ng nh hng rt ln ln Hi thnh u tin qua cc hc gi Alexandria, Ai-cp v sau ny l Augustine. ng cho rng mi vt trn th

232

gian ny l o nh v ch l bn sao ca mt nguyn mu thuc linh (spiritual archetype). Cc thn hc gia sao ny t dng thc/ tng ca Plato ngang hng vi phng din thuc linh. Gi nh trc iu ny ch s hiu bit vn c ca chng ta v mt vn . Thng thng chng ta hnh thnh kin v phn quyt v mt s vn trc khi chng ta tip cn Kinh thnh. Gi nh trc ny gi l thnh kin, mt lun im tin nghim, mt gi nh hay mt nhn bit c t trc. Ly Kinh thnh chng minh (Proof-texting) y l cch gii thch Kinh thnh bng vic trng dn mt cu m khng quan tm n bi cnh gn v xa trong mt n v ng vn. iu ny tch ri cc cu Kinh thnh khi nh ca tc gi nguyn thy v thng l n lc chng minh mt kin c nhn trong khi mun khng nh thm quyn Kinh thnh. Do thi gio theo cc Rabi y l giai on cuc sng ca nhng ngi Do thi sau thi k lu y Ba-by-ln (586-538 TCN). Khi nh hng ca cc thy t l v n th b ly i, cc nh hi a phng tr thnh trung tm cuc sng ca ngi Do thi. Nhng trung tm a phng mang tnh vn ha, giao lu, th phng, v hc Kinh thnh ca Do thi ny tr thnh im tp trung ca cuc sng tn gio ca quc gia. Trong thi Cha Jsus tn gio ca cc thy dy lut ny tng ng vi tn gio ca cc thy t l. Khi Gi-ru-sa-lem tht th vo nm 70 SCN, cc thy dy lut, p o bi nhng ngi Pha-ri-si, iu khin i sng tn gio ca ngi Do thi. c im ca n l s gii ngha Torah mt cch thc dng, trng lut php nh c gii thch trong truyn thng truyn ming (bn Talmud). Khi th y l ch dng ch khi nim cho rng c Cha Tri phn vi con ngi. Khi nim y ca n thng c th hin qua 3 t ng: (1) mc khi- c Cha Tri hnh ng trong lch s con ngi; (2) s linh cm- Ngi ban s gii ngha thch hp v nhng hnh ng v ngha ca n cho mt s ngi c chn ghi li cho con ngi; v (3) soi sng- Ngi ban Thnh Linh gip con ngi hiu s t by t ca Ngi. Ng ngha hc iu ny ch ton b phm vi ngha lin h n mt t. Ch yu n l nhng ngha ca mt t trong cc ng cnh khc nhau. Bn By Mi (LXX) y l tn ca bn dch ting Hy-lp Kinh thnh Cu c. Truyn thuyt cho rng n c vit trong 70 ngy bi 70 hc gi ngi Do thi cho th vin Alexandria, Ai-cp. Thi im theo truyn thuyt l khong nm 250 TCN (trn thc t c th phi mt khong hn 100 nm hon tt). Bn dch ny l quan trng bi v (1) n cung cp cho chng ta mt bn vn c so snh vi bn Masoretic Text; (2) n cho chng ta bit v cc cch gii ngha ca ngi Do thi vo th k th 2 v 3 TCN; (3) n cho chng ta bit s hiu bit v ng Mt-si-a ca ngi Do thi trc khi h t chi Cha Jsus. N c vit tt l LXX. Bn Sinaiticus y l bn vn Hy-lp th k th 4 SCN. N c tm thy bi mt hc gi ngi c tn l Tischendorf, ti tu vin thnh Catherine Jebel Musa, theo truyn thuyt l ni Si-nai. Bn vn ny c gi theo k t u tin ca ting H-b-r gi l aleph (a). N cha ng c Cu v ton b Tn c. N l mt trong nhng bn vn bng ch vit hoa (uncial) c nht ca chng ta. Thing ling ha (Spiritualizing) y l thut ng ng ngha vi vic ng ngn ha trong ngha l n ly i bi cnh ng vn v bi cnh lch s khi on vn v gii ngha trn c s ca nhng tiu chun khc. ng ngha Ch ny ch nhng t ng c ngha rt st hoc tng t (mc d trn thc t khng c hai ch no li c mt s trng lp hon ton v mt ng ngha). Chng rt gn nhau n ni chng c th thay th cho nhau trong mt cu m khng lm mt i ngha ca n. N cng c dng ch 233

mt trong 3 dng ca hnh thc vn th song song trong ting H-b-r. Trong ngha ny, n ch hai hai dng th din t cng mt l tht (Thi-thin 103:3). C php y l thut ng Hy-lp dng ch cu trc ca mt cu. N lin h n cch cc phn ca mt cu ghp li vi nhau to nn mt tng hon chnh. Thn hc h thng y l mt giai on gii ngha tm cch lin h cc l tht Kinh thnh li vi nhau mt cch thng nht v hp l,. N l mt s trnh by l-gch, hn l ch mang tnh lch s, v thn hc C c theo tng phn loi (c Cha Tri, con ngi, ti li, s cu ri, v.v). Bn Talmud y l tn gi cho bn lut l ca Truyn thng truyn ming Do thi (Jewish Oral Tradition) . Ngi Do thi tin rng Cha ban nhng iu ny cho Mi-se trn ni Si-nai qua cch truyn ming. Trn thc t, n dng nh l mt tuyn tp cc tri thc khn ngoan ca nhng thy dy lut Do thi qua nhiu th h. C hai n bn Talmud: bn Babylonian v mt bn ngn hn, cha hon tt l bn Palestinian. Ph bnh vn bn (Textual criticism) y l phng php nghin cu cc bn vn Kinh thnh. Phng php ph bnh vn bn l cn thit bi v khng c mt bn nguyn thy no hin hu v cc bn sao th khc nhau. N n lc gii thch nhng s khc nhau ny i n cng gn vi bn vit tay nguyn thy ca Cu v Tn c hn. N cng c gi l h ph bnh. Bn chun Textus Receptus T ng ny xut hin trong n bn Kinh thnh Tn c bng ting Hy-lp ca Elzevir vo nm 1633 SCN. V c bn n l mt dng Tn c Hy-lp c thc hin t mt s bn Hy-lp sau ny, bn Latin ca Erasmus (1510-1535), Stephanus (1546-1559) v Elzevir (16241678). Trong cun An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament trang 27, A.T. Robertson ni rng, bn Byzantinne thc ra l bn Textus Receptus. Bn Byzantinne l bn c t gi tr nht trong ba h cc bn ting Hy-lp (Western, Alexandria, v Byzantinne). N cha ng s kt t ca nhng sai st qua nhiu th k chp tay. Tuy nhin, A. T. Robertson cng ni rng, bn Textus Receptus bo tn cho chng ta mt bn vn kh chnh xc. (trang 21). Bn Hy-lp ny (c bit l n bn th ba ca Erasmus nm 1522) hnh thnh nn phn c bn ca bn King James nm 1611. Torah y l ch H-b-r c ngha l dy. N dn dn tr nn tn chnh thc ch cc sch ca Mi-se (t Sng th k n Phc truyn lut l k). i vi ngi Do thi, y l phn Kinh thnh H-b-r c thm quyn nht. Hnh bng hc y l mt cch gii ngha mang tnh chuyn bit. Thng thng n bao gm l tht Tn c c tm thy trong cc on vn Cu c qua cc hnh tng n d. Cch gii ngha ny l yu t chnh ca trng phi Alexandria. Bi v c ngi lm dng hnh thc gii ngha ny, chng ta phi gii hn s s dng ca n trong cc v d c th c trong Tn c. Bn Vaticanus y l bn Hy-lp th k th 4 SCN. N c tm thy trong th vin ca Vatican. Theo nguyn gc, n cha ng ton b Cu c, Ngy kinh v Tn c. Tuy nhin, mt vi phn b mt (Sng th k, Thi-thin, H-b-r, th tn mc v, Phi-l-mn v Khi huyn). N l mt bn vn rt c ch gip cho vic xc nh t ng c trong bn vit tay nguyn thy. N c t tn l B. Bn Vulgate y l tn ca bn dch Kinh thnh bng ting Latin ca Jerome. N tr thnh bn dch cn bn hay thng dng cho Gio hi Cng gio La m. N c thc hin vo khong nm 380 SCN.

234

Vn chng khn ngoan y l mt th loi vn chng thng dng trong vng Cn ng c (v th gii hin i). N l mt n lc khuyn dy th h mi bng nhng hng dn sng thnh cng qua vn th, chm ngn, cc bi vit. N vit cho mt c nhn hn l cho c mt tp th x hi. N khng dng lch s m ch, nhng da trn kinh nghim cuc sng v quan st thc t. Trong Kinh thnh, sch Gip v Nh ca cng nhn s hin din v th phng c Gi-h-va, nhng quan im tn gio ny khng phi lc no cng hin r trong cc kinh nghim ca con ngi. L mt th loi vn chng, n chuyn ti cc l tht. Tuy nhin, th loi ny khng th c s dng trong mi trng hp. Nhng cu vn ny l cc cu ni bao qut khng phi lc no cng p dng c cho mi trng hp c nhn ca mi ngi. Nhng nh hin trit ny dm t ra nhng cu hi kh v cuc sng. Thng thng h thch thc cc quan im tn gio truyn thng (sch Gip v Truyn o). Chng to mt s cn bng v cng thng cho nhng cu tr li qu hi ht v cc thm trng ca cuc sng. Th gii hnh (world picture) v th gii quan (worldview) y l hai t ng i chung vi nhau. Chng l nhng khi nim trit hc lin quan n s to ha. Ch th gii hnh ch cch thc ca to ha trong khi ch th gii quan ch Ch th l ai. y l nhng t cn thit gii ngha Sng th k 1-2 l nhng on cp ch yu n Ch th, ch khng phi l cch thc, ca to ha. YHWH c Gi-h-va y l tn giao c ca c Cha Tri trong Cu c. N c nh ngha trong Xut -dp-t k 3:14. y l DNG NGUYN NHN (CAUSATIVE) ca t ng th, l trong ting H-b-r. Ngi Do thi s pht m ra ch ny, v h c th b ri vo trng hp ly danh Cha lm chi; v vy, h th ch ny bng mt ch H-b-r khc Adonai, ngha l Cha. y l cch tn giao c ny c dch ra trong ting Anh.

235

PH LC BN
LP TRNG V TN L
Ti thc s khng ch tm lm n cc tuyn b v c tin hay tn l. Ti th xc nhn chnh Kinh thnh. Tuy nhin, ti nhn thy rng mt bn tuyn b v c tin s cung cp cho nhng ngi khng quen bit ti c mt iu g nh gi quan im v tn l ca ti. Trong thi i ngy nay khi c rt nhiu sai lm v la gt v cc vn thn hc, ti a ra bn tm tt ngn gn sau y by t quan im thn hc ca ti. 1. Kinh thnh, c Cu v Tn c, u c linh cm, l li v ng, c thm quyn, l li hng sng ca c Cha Tri. N l s t mc khi ca c Cha Tri c con ngi ghi li di mt s hng dn siu nhin. N l ngun duy nht trnh by l tht r rng v c Cha Tri v mc ch ca Ngi. N cng l ngun duy nht v c tin v s thc hnh cho Hi thnh ca Ngi. 2. Ch c mt c Cha Tri i i, l ng to ha v l ng cu ri. Ngi l ng to ra mi iu, thy c v khng thy c. Ngi by t chnh Ngi l mt ng yu thng v y s quan tm nhng Ngi cng cng bng v cng chnh. Ngi by t chnh Ngi qua ba thn v khc nhau: c Cha Cha, c Cha Con v c Thnh Linh; hon ton ring bit nhng c cng chung bn cht. 3. c Cha Tri ang tch cc iu khin th gii ca Ngi. C mt chng trnh i i cho to vt ca Ngi l chng trnh khng th thay i v mt chng trnh tp trung vo mi c nhn, l chng trnh cho con ngi c s t do trong ch. Khng vic g xy ra m Ngi khng bit hay khng c php ca Ngi, nhng Ngi cng cho php s la chn c nhn trong vng con ngi v cc thin thn. Cha Jsus l Ngi c Chn ca c Cha Cha v mi ngi u c kh nng c la chn trong Ngi. S bit trc ca c Cha Tri v nhng s kin xy ra khng h lm gim i gi tr ca con ngi nh l mt tm giy c vit sn ln. Mi chng ta u phi chu trch nhim v nhng t tng v hnh ng ca mnh. 4. Con ngi, mc d c to dng theo nh tng ca c Cha Tri v c t do khi ti li, chn chng nghch li c Cha Tri. Mc d b cm d bi mt tc nhn siu nhin, A-am v -va vn phi chu trch nhim v tnh t k c ch ca chnh h. S chng nghch ca h nh hng n con ngi v to vt. Chng ta thy u cn s thng xt v n in ca c Cha Tri bi iu kin chung ca chng ta trong A-am v bi s t chng nghch ca mi c nhn. 5. c Cha Tri cung cp mt phng tin tha ti v phc hi s sa ng ca con ngi. Cha Jsus Christ, Con c sanh ca c Cha Tri, tr thnh ngi, sng mt cuc sng v ti, v bi s cht th ca Ngi, tr n pht v ti li ca con ngi. Ngi l con ng duy nht em n s phc ha v mi tng giao vi c Cha Tri. Khng c mt phng tin cu ri no khc ngoi tr c tin ni cng tc hon tt ca Ngi. 6. Mi ngi trong chng ta phi nhn mn qu tha th v phc hi ca c Cha Tri trong Cha Jsus mt cch c nhn. iu ny c thc hin qua s t nguyn t nim tin ni li ha ca c Cha Tri qua Cha Jsus v ch ng t b ti li bit c. 7. Tt c chng ta u c tha ti v phc hi da vo s tin cy ca chng ta ni ng Christ v s n nn ti li ca mnh. Tuy nhin, bng chng v mi lin h mi ny phi c thy qua mt cuc sng c thay i v em n s thay i. Mc ch ca c Cha Tri cho con ngi khng phi ch l thin ng trong mt ngy no , nhng l s ging vi ng Christ ngay by gi. Nhng ngi tht s c cu, mc d thnh thong c phm ti, s tip tc sng trong c tin v s n nn sut cuc i h. 8. c Thnh Linh l mt Jsus khc. Ngi hin din trong th gii ny dn a nhng ngi h mt v vi ng Christ v bi p s ging vi ng Christ cng hn trong i sng ca nhng ngi c cu. Cc n t ca Thnh Linh c ban cho ngay trong thi im nhn s cu ri. Chng l i sng v mc v ca Cha Jsus phn chia ra gia vng thn th Ngi, tc l Hi thnh. Cc n t ny v c bn l nhng thi v ng c ca Cha Jsus cn c thc y bi cc bng tri Thnh Linh.

236

Thnh Linh ang hot ng trong thi i ngy nay cng nh Ngi hot ng trong thi ca Kinh thnh. 9. c Cha Cha khin Cha Jsus Christ l ng sng li, lm quan n trn mi s. Ngi s tr li tri t ny phn xt mi ngi. Nhng ai tin cy ni Cha Jsus v tn ca h c ghi vo sch s sng ca Chin Con s nhn ly mt thn th vinh hin i i khi Ngi tr li. H s c vi Ngi lun lun. Tuy nhin, nhng ai khc t l tht ca c Cha Tri s b phn cch khi nim vui tng giao vi Ba Ngi c Cha Tri i i. H s b ra s cng vi ma qu v cc thuc h ca n. R rng y khng phi l mt bn tuyn b hon ton y tuyt i nhng ti hy vng n s cho bn bit hng v thn hc t chnh tm lng ca ti. Ti thch cu ni ny: Trong ct li- l s hp nht, Trong nhng vn ngoi l- l s t do, Trong mi iu- l tnh yu thng.

237