MC LC Li ca tc gi: Tp ti liu gii kinh ny c th gip ch g cho bn? .........................................................

i Hng dn thi quen c Kinh thnh hiu qu: Cuc tm kim l tht c th kim chng c ca mt c nhn ............................................................................................................................................................ iii Gii kinh: Gii thiu th Gia-c ...................................................................................................................... 1 Gia-c 1 ........................................................................................................................................... 6 Gia-c 2 ......................................................................................................................................... 31 Gia-c 3 ......................................................................................................................................... 48 Gia-c 4 ......................................................................................................................................... 60 Gia-c 5 ......................................................................................................................................... 74 Gii thiu th Giu-e ..................................................................................................................... 94 Giu-e ............................................................................................................................................ 99 Ph lc mt : Cc nh ngha ngn gn v cu trc ng php ting Hy lp ............................................. 132 Ph lc hai : Ph bnh vn bn ................................................................................................................. 141 Ph lc ba : Cc thut ng ........................................................................................................................ 144 Ph lc bn : Lp trng v tn l ............................................................................................................ 154

MC LC CC CH C BIT S Mi Hai, Gia-c 1:1 .............................................................................................................................. 8 Ch Th Nghim trong ting Hy lp v nhng ch c ngha tng t, Gia-c 1:3 ................................ 11 S cu nguyn linh nghim, Gia-c 1:7 ...................................................................................................... 14 S giu c, Gia-c 1:10 .............................................................................................................................. 16 Li ni con ngi, Gia-c 1:26 .................................................................................................................. 27 Tm lng, Gia-c 1:26 ............................................................................................................................... 28 c Cha Cha, Gia-c 1:27 ....................................................................................................................... 29 S vinh hin, Gia-c 2:1 ............................................................................................................................. 33 T phn bit chng tc, Gia-c 2:1 ............................................................................................................ 34 Nc c Cha Tri, Gia-c 2:3 ............................................................................................................... 37 Ma qu, Gia-c 2:19 ................................................................................................................................... 43 Nhng mc ca s ban thng v sa pht, Gia-c 3:1 ....................................................................... 50 Cc thi xu v nt tt trong Tn c, Gia-c 3:13-18, nhng kin gii theo vn mch .......................... 55 Li cu nguyn khng gii hn nhng vn gii hn, Gia-c 4:3 ............................................................... 63 S u phc (HUPOTASSO), Gia-c 4:7 ................................................................................................... 66 Hin thn iu c, Gia-c 4:7 ..................................................................................................................... 67 Cc C c Nhn c nn on xt ln nhau? Gia-c 4:12 ........................................................................ 71 S n ln th hai, Gia-c 5:8 .................................................................................................................... 80 S xc du, Gia-c 5:14 .............................................................................................................................. 84 S xng ti, Gia-c 5:16 ............................................................................................................................ 87 S cu thay, Gia-c 5:16 ............................................................................................................................ 87 Cc thnh , Giu-e cu 3 ...................................................................................................................... 104 Cc con trai ca c Cha Tri trong Sng th K on 6, Giu-e cu 6 ........................................... 108 ng tnh luyn i, Giu-e cu 7 .............................................................................................................. 112 S bi o (APHISTMI), Giu-e cu 12 ................................................................................................ 116 Ba ngi c Cha Tri, Giu-e cu 20-21 ............................................................................................... 122 S m bo ca C c Nhn, Giu-e cu 24 ......................................................................................... 126 Khng t vt, v ti, khng ch trch c, Giu-e cu 24 ..................................................................... 127

LI CA TC GI: TP TI LIU GII KINH NY C TH GIP CH G CHO BN? S gii ngha Kinh thnh l mt tin trnh mang tnh thuc linh v l tr nhm hiu c cc trc gi ngy xa c linh cm vi mc ch gip chng ta hiu v p dng c s ip ca c Cha Tri trong thi i ngy nay. Tin trnh mang tnh thuc linh l quan trng nhng kh c th nh ngha. N gm c s u phc v m lng ra trc mt Cha. Cn phi c mt s khao kht (1) chnh Cha, (2) c bit Ngi, v (3) khao kht c phc v Ngi. Tin trnh ny cn c s cu nguyn, xng ti v s bng lng thay i li sng ca mnh. Mc d bit rng c Thnh Linh ng vai tr quan trng trong tin trnh gii ngha, nhng tht kh hiu l ti sao cng l cc C c nhn chn tht, yu mn Cha, nhng h li hiu Kinh thnh mt cch khc nhau. Tin trnh mang tnh l tr th d din t hn. Chng ta phi nht qun v cng bng i vi mi bn vn v khng c cho nhng thnh kin c nhn hay gio phi chi phi mnh. Chng ta u t nhiu b nh hng bi qu kh ca mnh. Khng ai l ngi gii ngha Kinh thnh hon ton khch quan v trung dung. Tp ti liu gii kinh ny cung cp mt tin trnh theo l tr mt cch cn thn gm ba nguyn tc gii ngha gip chng ta vt qua cc thnh kin ca mnh. Nguyn tc th nht Nguyn tc th nht l n bi cnh lch s khi sch c vit ra v cc dp tin mang tnh lch s c bit lin quan n tc gi. Tc gi nguyn thy c mt mc ch, mt s ip mun truyn t. Bn vn khng th c ngha m n cha bao gi c i vi tc gi nguyn thy, t ngy xa c thn cm. nh ca tc gi ch khng phi nhu cu thuc v lch s, cm xc, vn ha, c nhn v gio phi- chnh l cha kha. Vic p dng l ngi bn i chung vi vic gii thch, nhng s gii ngha thch hp phi lun lun i trc vic p dng. Cn phi nhn mnh i nhn mnh li rng mi bn Kinh vn u ch c mt ngha v ch mt m thi. ngha ny l ngha m tc gi nguyn thy c nh truyn t cho thi i ca h di s dn dt ca c Thnh Linh. ngha duy nht ny c th c nhiu p dng khc nhau cho cc vn ha v tnh hung khc nhau. Nhng p dng ny phi c ni kt vi l tht trng tm theo tc gi nguyn thy. V vy, tp ti liu ny c thit k bng cch cung cp phn gii thiu cho mi sch trong Kinh thnh. Nguyn tc th hai Nguyn tc th hai l xc nh cc n v ng vn. Mi sch trong Kinh thnh l mt vn bn hp nht. Ngi gii ngha khng c quyn ly ring ra ch mt kha cnh ca l tht bng cch b qua cc kha cnh khc. V vy, chng ta phi c gng tm hiu mc ch ca Ton sch trc khi phn tch cc n v ng vn ring l. Cc n v ring l- on, phn on, hay cu- khng th mang ngha m tng th ca sch khng c. Vic gii ngha phi i t phng php suy din t tng th n phng php quy np ca tng phn. Do , tp ti liu hng dn ny c thit k bng cch gip ngi hc phn tch cu trc ca mi n v ng vn theo tng phn on. Mc d cc phn on v chia on khng c thn cm nhng n gip chng ta xc nh c cc tng theo tng n v. Gii ngha theo cp tng phn on- khng phi tng cu, tng v, tng cm t, hay tng chl cha kha ln theo ngha m tc gi Kinh thnh nh. Cc phn on da vo mt ch hp nht, thng gi l ch hay cu ch . Tng ch, v, cm t, v cu trong cc phn on ny bng cch no lin h vi ch hp nht ny. Chng gii hn ch bn n, m rng n, gii thch thm hoc cht vn n. Cha kha tht s i n cch gii ngha ng n l theo st tng ca tc gi nguyn thy trn c s tng phn on mt thng qua cc n v ng vn cu thnh nn Ton b sch. Tp ti liu hng dn ny c thit k nhm gip ngi hc c th lm c iu ny qua vic i

chiu cc bn dch Anh ng hin i. Cc bn dch ny c chn ra bi v chng c nhng l thuyt khc nhau v cch dch: 1. Bn Hy lp ca Hi Kinh thnh Lin hip (United Bible Society) l bn hiu nh ln th t (UBS4). Bn dch ny c chia on bi cc hc gi ph bnh bn vn hin i. 2. Bn King James mi (NKJV) l bn dch st ngha theo tng ch da trn bn tho truyn thng gi l bn tiu chun (the Textus Receptus). Cc phn on ca n di hn so vi cc bn dch khc. Cc n v di hn ny gip ngi hc thy c cc ch mang tnh hp nht. 3. Bn hiu nh tiu chun (the New Revised Standard Version) l bn dch theo tng ch c b sung. N nm im gia so vi hai bn hin i s trnh by sau y. Cch phn chia on ca n gip gp phn xc nh c cc ch . 4. Bn ting Anh ngy nay (the Todays English Version) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn c xut bn bi Hi Kinh thnh Lin Hip (the United Bible Society). N c gng dch sao cho ngi c v ni ting Anh ngy nay c th hiu c bn vn ting Hy lp. c bit trong cc sch Phc m, thng thng n chia on theo ngi ni ch khng phi theo ch , cng ging nh bn NIV. Nu dng gii ngha, n khng c li. thy tht th v khi c hai bn dch UBS4 v TEV u c xut bn bi mt c quan nhng cch chia on ca n li khc nhau. 5. Bn Jerusalem Bible (JB) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn da trn bn dch ting Php ca Cng gio. N gip ch rt nhiu cho vic i chiu cc cch phn on t quan im ca u chu. 6. Bn in s dng trong tp sch ny l bn NASB c cp nht nm 1995, l mt bn dch st theo tng ch. Cc ch gii tng cu u theo cch chia on ca bn dch ny. Nguyn tc th ba Nguyn tc th ba l c Kinh thnh qua nhiu bn dch khc nhau nm c tm ngha rng nht (thuc lnh vc ng ngha) m tng ch hoc tng cm t c th c. Thng thng mt ch hay mt cm t ting Hy lp c th c hiu theo nhiu cch khc nhau. Cc bn dch ny cho thy c nhng chn la ny v gip xc nh v gii thch mt s khc bit trong cc bn tho ting Hy lp. Nhng iu ny khng nh hng n tn l nhng n gip chng ta tr v vi nguyn bn vit bi cc tc gi t xa c thn cm. Tp ti liu ny cung cp cho ngi hc mt cch tin li kim tra cc gii ngha ca h. N khng nhm a ra cch gii ngha cui cng, nhng ch nhm cung cp thng tin v gi suy ngh. Thng thng, cc cch gii ngha khc gip chng ta khng qu a phng cc b, qu gio iu, hay theo tinh thn h phi qu mc. Ngi gii ngha cn c mt phm vi gii ngha rng nhn nhn s khng r rng m cc bn c c th c. Tht l mt c sc khi thy trong vng cc C c nhn khng c s ng vi nhau trong khi h u cho rng Kinh thnh l ngun ca l tht. Cc nguyn tc ny gip ti vt qua c kh nhiu iu kin lch s qu kh ca c nhn ti v n buc ti phi trn tr vi bn vn c. Ti hy vng n cng s l mt iu phc hnh cho qu v. Bob Utley Trng i hc East Texas Baptist University Ngy 27 thng 6 nm 1996

ii

HNG DN THI QUEN C KINH THNH HIU QU: CUC TM KIM L THT KIM CHNG C CA C NHN Chng ta c th bit l tht c khng? N u? Lm th no xc minh n mt cch hp l? C mt thm quyn ti hu hay khng? C nhng gi tr tuyt i hng dn i sng chng ta, th gii chng ta ang sng hay khng? C ngha cho cuc i ny khng? Ti sao chng ta li trn th gii ny? Ri chng ta i u? Nhng cu hi ny- nhng cu hi m mi ngi c l tr u phi suy ngh n- m nh cc nh tr thc ca nhn loi ngay t bui ban u (Truyn o 1:13-18; 3:9-11). Ti nh li cuc tm kim ca c nhn ti v mt trung tm kt ni tt c mi s cho cuc i ti. Ti tin Cha khi cn rt nh, nh vo s lm chng ca nhng ngi c vai v trong gia nh ti. Khi ti ln ln, nhng cu hi v chnh ti v th gii xung quanh ti cng ln dn. Nhng cu so ng xa c trong vn ha v tn gio khng em li ngha g i vi nhng kinh nghim cuc sng ti bit n hoc tng i din. C lc ti cm thy ri bi, tm kim, ngng trng, v cm thy v vng trc mt th gii qu khc kh, lnh nht m ti ang sng. Nhiu ngi tuyn b c cu tr li cho nhng cu hi trn, nhng sau khi t nghin cu v suy ngh li, ti thy nhng cu tr li ca h da vo (1) cc trit l sng c nhn, (2) cc huyn thoi xa xa, (3) nhng kinh nghim c nhn, hay l (4) cc ngh nh hng bi tm l. Ti cn mt mc c th kim chng c, ti cn bng chng, cn l lun c th t ln n Ton b th gii quan ca ti, mt trung tm kt ni tt c, mt l sng cho cuc i. Ti tm thy nhng iu ny qua vic hc Kinh thnh. Ti bt u tm kim nhng bng chng v s ng tin cy ca n, v ti tm thy n trong (1) s ng tin cy v lch s ca Kinh thnh xc nhn bi kho c hc, (2) s chnh x ca nhng li tin tri trong Cu c, (3) s thng nht ca Ton b s ip Thnh Kinh qua hn 1.600 nm hnh thnh, v (4) nhng li lm chng c nhn ca nhng con ngi m cuc i c thay i vnh vin bi tip xc vi Kinh thnh. C c gio, mt h thng hp nht trong c tin v nim tin, c kh nng i din vi cc cu hi hc ba nht v cuc sng ca con ngi. iu ny khng nhng em li cho ti mt b khung l tr, nhng phng din thc nghim ca c tin theo Kinh thnh cng em li cho ti nim vui v s vng vng khng lay ng trong cm xc. Ti ngh ti tm thy c ci trung tm kt ni mi s ca i ti- ng Christ, nh trnh by trong Kinh thnh. l mt kinh nghim nng ny, mt s gin x cm xc. Tuy vy, ti vn cn nh b sc v au khi ti bt u thy ra c qu nhiu s gii thch cho ch mt cun Kinh thnh ny, c khi ngay c trong cng mt hi thnh hay cng mt trng phi. Vic xc minh s thn cm v ng tin cy ca Kinh thnh khng phi l ht, ch l s bt u. Lm th no ti xc minh hay bc b nhng s gii ngha khc nhau v knh chng nhau v nhng phn on kh trong Kinh thnh bi nhng ngi tuyn b tin vo thm quyn v tnh ng tin cy ca n? Nhim v ny tr thnh mc tiu ca i ti v cng l hnh trnh c tin ca ti. Ti bit rng c tin ni ng Christ em li cho ti nim vui v s bnh an khng k xit. Tm tr ti mong tm thy c cc gi tr tuyt i gia mt th gii theo ch thuyt tng i v ch ngha gio iu trong cc h thng tn gio knh chng nhau cng nh nhng s kiu cng v h phi ca mnh. Khi ti i tm mt phng php thch hp gii ngha cc th loi vn chng xa xa, ti ngc nhin pht hin ra nhng thnh kin ca ring ti xut pht t qu kh ca mnh, t vn ha, h phi v kinh nghim ring ca ti. Ti tng c Kinh thnh cng c quan im ring ca ti. Ti tng ly n lm c s cho nhng gio iu tn cng ngi khc trong khi t trn an mnh v nhng s bt an v thiu ht ca chnh mnh. Rt au n khi ti nhn ra nhng iu ny! Mc d ti khng bao gi c th hon ton khch quan, nhng ti c th tr nn mt ngi c Kinh thnh ng ngha hn. Ti c th hn ch nhng thnh kin ca mnh bng vic xc nh c chng v cng nhn s hin din ca chng. Ti cha th hon ton dt khi nhng iu ny, nhng ti i din vi nhng khim khuyt ca mnh. Ngi gii ngha thng l k th s mt trong n lc c Kinh thnh hiu qu!

iii

Ti s lit k ra mt s gi nh khi ti tip cn vic hc Kinh thnh, bn, ngi c, c th cng kim im theo vi ti: I. Cc gi nh (1) Ti tin Kinh thnh l s t mc khi duy nht t mt c Cha Tri chn tht. V vy, n phi c gii ngha trong nh sng ca nh t tc gi nguyn thy thng qua cc trc gi loi ngi trong bi cnh lch s c th. (2) Ti tin Kinh thnh c vit ra cho ngi bnh dn- cho tt c mi ngi! c Cha Tri t h xung c th tr chuyn vi chng ta mt cch r rng qua mt bi cnh lch s v vn ha nht nh. Cha khng giu gim l tht- Ngi mun chng ta hiu bit l tht! V vy, Kinh thnh phi c gii ngha trong s soi sng ca thi k Kinh thnh, ch khng phi ca chng ta. Kinh thnh khng nn c nhng ngha m n cha tng bao gi c i vi nhng ngi ngy xa c hoc nghe n ln u tin. N c th d hiu i vi mt tr c con ngi trung bnh v n s dng cc loi truyn thng hoc k thut bnh thng ca con ngi. (3) Ti tin Kinh thnh c mt s ip v mc ch thng nht. N khng t mu thun, mc d n c nhng on kh hiu hoc nghch l. V vy, ngi gii ngha s mt ca Kinh thnh l chnh Kinh thnh. (4) Ti tin mi phn on (ngoi tr cc li tin tri) c mt v ch mt ngha m thi da vo nh ca tc gi nguyn thy c thn cm. Mc d chng ta khng bao gi chc chn rng chng ta bit c ch xc nh ca tc gi, nhng c nhiu du hiu ch v hng : (a) Th loi vn chng c chn din t s ip (b) Bi cnh lch s hoc/v trng hp c th khin vit ln mt cun sch no (c) Bi cnh ng vn ca Ton sch cng nh tng n v ng vn mt (d) Cch sp xp bn vn ca nhng n v ng vn khi n cng lin h n mt s ip tng th (e) Cc c im vn phm c th dng chuyn ti s ip (f) Nhng t ng dng trnh by s ip Vic nghin cu tng kha cnh nh th ny tr thnh i tng ca vic nghin cu tng phn on ca chng ta. Trc khi ti gii thch phng php c Kinh thnh hiu qu, ti xin phc ha mt vi phng php khng thch hp ang c s dng ngy nay dn n tnh mun mu mun v trong cch gii ngha, l iu rt li cn phi trnh: II. Cc phng php khng thch hp (1) L i bi cnh ng vn ca cc sch trong Kinh thnh v s dng cc cu, cm t, hoc ngay c tng t ng ring l, v k n l cc li tuyn b ca l tht nhng khng lin h n nh hoc bi cnh rng hn ca tc gi. Cch ny thng c gi l d bn vn (proof-texting). (2) Lm ng bi cnh lch s ca cc sch ny bng cch thay th n bng mt bi cnh lch s khc khng c hoc ch c rt t hu thun t bn vn. (3) Lm ng bi cnh lch s ca cc sch ny v c n nh mt t bo a phng bui sng vit cho cc c c nhn ngy nay. (4) Lm ng bi cnh lch s ca sch ny bng cch ng ngn ha bn vn thnh mt s ip thuc v trit l hay thn hc hon ton khng lin h n nhng thnh gi ban u cng nh nh nguyn thy ca tc gi. (5) Lm ng s ip nguyn thy bng cch thay th n bng mt h thng thn hc ring ca mnh, mt gio l c a chung, hay mt vn ng thi khng lin h n mc ch v s ip ca tc gi nguyn thy. Hin tng ny thng theo sau vic ly vic c Kinh thnh thit lp thm quyn cho mnh. Ngi ta thng gi n l theo phn ng ca c gi (li gii ngha bn vn c ngha g i vi ti).

iv

t nht c ba yu t lin h vi nhau trong bt c mt thng tin vit tay no ca con ngi: nh Nguyn Thy ca Tc gi Bn Vn Cc c Gi Nguyn Thy

Trong qu kh c nhiu phng php c khc nhau tp trung vo ch mt trong cc yu t ny. Nhng tht s cng nhn tnh thn cm c bit ca Kinh thnh, biu c b sung sau y c th thch hp hn: c Thnh Linh nh Nguyn Thy ca Tc Gi Cc D Bn Bn Vn Cc Tn Hu Sau Ny Cc c Gi Nguyn Thy

Tht s ba yu t ny cn phi c trong qu trnh gii ngha. kim chng li tin trnh gii ngha ny, ti tp trung vo hai yu t u: nh nguyn thy ca tc gi v bn vn. Ti tht s c phn ng vi nhng cch gii ngha kiu lm dng m ti thng bt gp: (1) ng ngn ha hay thuc linh ha cc bn vn v (2) kiu gii ngha theo phn ng c gi (bn vn ny c ngha g i vi ti). S lm dng c th xy ra c hai chng. Chng ta phi kim tra ng c, thnh kin, phng php v cch p dng ca mnh. Nhng lm th no kim tra nu khng c mt gii hn ny, mt tiu chun no, mt ng ranh no cho vic gii ngha? nh ca tc gi v cu trc bn vn cung cp cho ti mt s tiu chun gii hn phm vi gii ngha hp l ca bn vn. III. Cc phng php kh d dn n vic c Kinh thnh c hiu qu Ti y ti khng bn n cc phng php khc nhau gii ngha tng th loi vn chng nhng ch a ra cc nguyn tc gii kinh tng qut thch hp cho tt c cc th loi vn bn. Mt cun sch rt tt gip ch cho vic tip cn cc th loi vn chng khc nhau l cun How to Read the Bible for All Its Worth, ca Gordon Fee v Douglas Stuart, xut bn bi nh xut bn Zondervan. Phng php ca ti tp trung u tin vo ngi c, l ngi cho c Thnh Linh soi sng l tht Kinh thnh qua bn chu k c c nhn. iu ny lm cho c Thnh Linh, bn vn v ngi c tr nn yu t chnh, khng phi l yu t ph. iu ny cng bo v ngi c khi nhng nh hng thi qu t cc nh gii kinh. Ti tng nghe nhiu ngi ni: Kinh thnh lm cho ti hiu cc sch gii kinh nhiu hn. y khng phi l cu ni h thp gi tr ca cc phng tin tr gip cho vic nghin cu, nhng ng hn l li khn ni s dng n mt cch ng thi im. Chng ta phi c kh nng h tr nhng gii ngha ca mnh t chnh bn vn. Nm phng din sau y cung cp t nht mt s kim chng c gii hn: (1) Bi cnh lch s (2) Bi cnh vn chng (3) Cu trc ng php (4) Cch dng t ngy nay (5) Cc phn on song song c lin quan (6) Th loi vn chng

Chng ta cn c kh nng a ra l l v lp lun ng h cho cch gii thch ca mnh. Kinh thnh l ngun duy nht ca chng ta trn phng din c tin v thc hnh. ng bun thay, nhiu C c nhn thng bt ng nhng iu Kinh thnh dy hay xc nhn. Bn chu k c Kinh thnh c thit k nhm cung cp mt s cho vic gii ngha nh sau : (1) Chu k c Kinh thnh th nht (a) c qua ht sch trong mt ln c. c li ln na t mt bn dch khc, hy vng y l mt bn dch theo mt trit l khc (i) Dch st tng ch (bn NKJV, NASB, NRSV) (ii) Dch tng ng, uyn chuyn (TEV, JB) (iii) Dch theo li din (Living Bible, Amplified Bible, Bn Din ) (b) Tm mc ch trng tm ca Ton b sch. Xc nh ch chnh. (c) Tch (nu c th) cc n v ng vn ra, tng chng, tng on, hay tng cu l nhng n v phn nh r rng trng tm hay ch chnh ny. (d) Xc nh th loi vn chng ch yu (i) Cc sch Cu c a) Vn tng thut Hy b lai b) Vn th Hy b lai (cc vn chng khn ngoan, thi thin) c) Li tin tri Hy b lai (vn xui, vn vn) d) Cc lut l (ii) Cc sch Tn c a) Vn tng thut (Cc sch Phc m, Cng V) b) Cc v d (Cc sch Phc m) c) Th tn d) Khi th (2) Chu k c Kinh thnh th hai (a) c Ton b sch mt ln na, c gng xc nh cc ch hay vn chnh (b) Lp dn cc ch chnh v ghi li mt s ni dung chnh trong mt cu ngn gn (c) Kim tra li cu ch v dn tng qut trong cc sch nghin cu khc (3) Chu k c Kinh thnh th ba (a) c Ton b sch mt ln na, c gng xc nh bi cnh lch s v cc dp tin c bit lm l do vit sch ny (b) Lit k ra cc mc thuc v lch s trong sch ang c (i) Tc gi (ii) Thi im (iii) Ngi nhn (iv) L do c th vit sch ny (v) Cc bi cnh vn ha lin h n mc ch ca vic vit sch ny (vi) Cc i chiu trong lch s lin quan n con ngi v cc s kin (c) M rng dn bng cch vit li thnh on vn hon chnh cho phn on Kinh thnh m bn s gii ngha. Lun lun xc nh v lp dn cho cc n v ng vn. N c th l vi chng hay vi phn on. Cch ny gip bn theo di c lp lun v cch trnh by vn bn ca tc gi nguyn thy. (d) Kim tra li bi cnh lch s t cc sch nghin cu khc (4) Chu k c Kinh thnh th t 1. c li n v ng vn ang nghin cu t nhiu bn dch khc (i) Dch st tng ch (bn NKJV, NASB, NRSV) (ii) Dch tng ng, uyn chuyn (TEV, JB) (iii) Dch theo li din (Living Bible, Amplified Bible, Bn Din ) 2. Tm kim cc cu trc ng php v vn chng (i) Cc cm t lp i lp li, phs 1:6, 12, 13 (ii) Cc cu trc ng php lp i lp li, Rma 8:31 vi

(iii) Cc khi nim tng phn 3. Lit k nhng mc sau y (i) Cc t ng quan trng (ii) Cc t ng bt thng (iii) Cc cu trc ng php quan trng (iv) Cc t ng, v cu, hay cu vn kh hiu 4. Tm cc phn on song song tng ng (i) Tra xem phn on Kinh thnh dy r rng nht v ch bn ang nghin cu a) Cc sch thn hc h thng b) Cc Kinh thnh i chiu c) Kinh thnh ph dn (ii) Tm mt cp nghch l (paradoxical pair) trong ch bn nghin cu. Nhiu l tht Kinh thnh c trnh by theo cc cp bin chng (dialectical pairs); cc mu thun trong cc h phi thng n t cch d bn vn (proof-texting) ch phn na vn c trnh by trong Kinh thnh. V Ton b Kinh thnh u c linh cm, chng ta phi tm kim s ip trn vn ca n cung cp mt s cn bng v Kinh thnh trong cch gii ngha ca mnh. (iii) Tm xem cc phn on tng ng trong cng mt sch, cng mt tc gi, hay cng mt th loi vn chng; Kinh thnh t n l ngi gii ngha s mt bi v n c mt tc gi duy nht l chnh c Thnh Linh. 5. Dng sch nghin cu kim tra li quan st ca bn v bi cnh lch s v cc dp tin (i) Cc Kinh thnh c phn nghin cu (ii) Cc t in bch khoa Kinh thnh, cm nang Kinh thnh hay t in Kinh thnh (iii) Cc sch nhp mn Kinh thnh (iv) Cc sch gii kinh (trong tin trnh nghin cu ca bn n thi im ny, bn nn cho php cng ng c tin thi qu kh v hin ti, tham gia vo vic tr gip v chnh sa cng trnh nghin cu c nhn ca bn). IV. Phn p Dng Sau Khi Gii Ngha Ti y chng ta xoay qua phn p dng. Bn dnh th gi tm hiu bn vn trong bi cnh nguyn thy ca n; by gi bn phi p dng n trong cuc sng ca bn, vn ha ca bn. Ti nh ngha thm quyn ca Kinh thnh l nhn bit iu m tc gi nguyn thy mun ni cho thi ca ng v p dng l tht cho thi chng ta. Phn p dng phi theo sau phn gii ngha nh nguyn thy ca tc gi c xt v thi im ln cch lp lun. Chng ta khng th p dng mt phn on Kinh thnh cho thi ca chng ta ngy nay khi chng ta cha hiu n ni g cho thi i ca n! Mt phn on Kinh thnh khng th c ngha m n cha bao gi c t trc! Dn chi tit ca bn, v phn dn vit thnh on (chu k c th ba) s l ngi dn ng cho bn. Phn p dng phi c rt ra t cp phn on ch khng phi t tng ch ring l. T ng ch c ngha trong bi cnh ring ca n m thi. Ngi c linh cm duy nht trong tin trnh gii ngha l chnh tc gi nguyn thy. Chng ta ch theo s dn ng ca ngi ny di s soi sng ca c Thnh Linh. Nhng s soi sng khng phi l linh cm. c th ni, c Cha Tri c phn nh vy, chng ta phi buc mnh theo nh ca tc gi nguyn thy. Phn p dng phi lin h c th n tng chung ca Ton b sch, ca tng n v ng vn v tng tng ph trin cp phn on. ng cc vn ca thi i chng ta xen vo gii ngha Kinh thnh; hy t Kinh thnh ni! iu ny i hi chng ta phi rt ra cc nguyn tc t bn vn. Nu bn vn h tr cho nguyn tc , th iu l hp l. Tht khng hay cht no v nhiu khi cc nguyn tc ca chng ta ch l ca chng ta, m khng phi l ca Kinh thnh. Khi p dng Kinh thnh, cn phi nh rng mt v ch mt ngha duy nht tng ng vi mt phn on Kinh thnh c th (tr cc li tin tri). ngha n lin h n nh ca tc gi nguyn thy khi ngi ny cp n mt vn nn hay mt nhu cu ca thi i ng ta. Nhiu p dng c th c rt ra vii

t mt ngha ny. Phn p dng s da vo nhu cu ca ngi nhn nhng phi lin h n ngha ca tc gi nguyn thy. V. Yu T Thuc Linh Ca Vic Gii Ngha Nhng phn trc cho n gi, ti bn n tin trnh l-gch trong vic gii ngha v p dng Kinh thnh. By gi ti s cp ngn gn n phng din thuc linh ca vic gii ngha Kinh thnh. Nhng mc kim tra sau y gip ch cho ti: (1) Cu xin s gip ca c Thnh Linh (xem I C-rinh-t 1:26-2:16). (2) Cu xin Cha tha ti v ty ra nhng ti li bit c (I Ging 1:9). (3) Cu xin s khao kht bit Cha cng hn (Thi thin 19:7-14; 42:1 v tip theo; 119: 1 v tip theo). (4) p dng nhng tng su sc vo cuc sng ca bn ngay lp tc (5) Lun khim nhng v chu hc hi Kh m gi c s qun bnh gia tin trnh l-gch v s hng dn thuc linh ca c Thnh Linh. Nhng cu ni sau y gip ti gi c s qun bnh ny: (1) Trch t sch Scripture Twisting, ca James Sire, trang 17-18: S soi sng n vi tr c ca dn s c Cha Tri- n khng ch n vi nhng ngi c tuyn la thuc linh. Khng c thnh phn bc thy trong C c gio theo Kinh thnh, khng c nhng ngi c bit c soi sng, khng c nhng ngi m tt c cc s gii thch hp l phi thng qua h. V v vy, mc d c Thnh Linh ban cc n t c bit v s khn ngoan, tri thc v phn bit thuc linh cho mt s ngi, Ngi khng giao cho cc C c nhn ti nng ny quyn lm nhng ngi duy nht c thm quyn gii ngha li ca Ngi. iu ny hon ton ty thuc vo dn s ca Ngi mun hc, mun xem xt v phn bit cc vn chiu theo Kinh thnh l quyn sch ng lm thm quyn ngay c i vi nhng ngi Cha cho c nhng kh nng c bit. Tm li, gi nh m ti mun nu ra trong Ton b tp sch ny l Kinh thnh l mc khi tht ca c Cha Tri cho Ton th nhn loi, Kinh thnh l thm quyn tuyt i ca chng ta trn tt c cc vn m n ni n, v n khng phi l mt iu g hon ton huyn b nhng nhng ngi bnh dn mi vn ha u c th hiu c. (2) Trch t Protestant Biblical Interpretation, ca Bernard Ramm, khi ni v Kierkegaard, trang 75: Theo Kierkegaard vic nghin cu Kinh thnh trn phng din ng php, t vng, v lch s l iu cn thit nhng ch l m u cho vic tht s c Kinh thnh. c Kinh thnh nh l li c Cha Tri mt ngi phi c n vi tm lng ni ca ming, vi s hn h trng mong, trong cuc i thoi vi c Cha Tri. c Kinh thnh mt cch v , cu th, theo kiu hc gi hay nh ngh th khng phi l c li c Cha Tri. Khi mt ngi c li Cha nh c bc th tnh, ngi ang c li c Cha Tri. (3) Trch t The Relevance of the Bible, ca H.H. Rowley, trang 19: Khng c mt s hiu bit Kinh thnh n thun theo tr thc no, cho d c y n u, c th s hu c tt c cc chu bu ca n. N khng khinh thng nhng s hiu bit ny, v y l iu cn c th hiu mt cch hon chnh. Nhng n phi dn n s hiu bit thuc linh ca cc chu bu thuc linh trong sch nu n mun tr nn hon chnh.V c th hiu cc vn thuc linh nh vy, th iu g cao hn s nhy bn v tri thc l cn thit. Cc vn thuc linh c nhn bit theo cch thuc linh, v mi ngi hc Kinh thnh u cn c thi n nhn thuc linh, mt s ham thch tm thy Cha dn n vic ngi t u phc Ngi, nu ngi mun vt qua tm nghin cu theo tnh cht khoa hc ca mnh i n mt s tha hng giu c hn v iu cao qu nht trong tt c cc sch ny. VI. Phng Php S Dng Trong Tp Sch Ny Tp Hng Dn Nghin Cu Gii Kinh c thit k nhm gip bn trong qu trnh gii ngha Kinh thnh qua cc cch sau: 1. Mt dn lch s ngn c gii thiu mi sch. Sau khi bn thc hin chu k c th ba bn nn kim tra li thng tin ny.

viii

2. Cc nhn xt su sc v bi cnh c trnh by u mi chng. iu ny gip bn thy cc n v ng vn ni kt nhau nh th no. 3. u mi chng hay cc n v ng vn chnh, cc phn chia on v tiu c trnh by t nhiu bn dch khc nhau: 1. Bn United Bible Society, bn Hy lp, hiu nh ln th t (UBS4 ) 2. Bn New American Standard Bible, cp nht nm 1995 (NASB) 3. Bn New King James Version (NKJV) 4. Bn New Revised Standard Version (NRSV) 5. Bn Todays English Version (TEV) 6. Bn the New Jerusalem Bible (NJB) Cc cch chia on khng c linh cm. Chng phi c xc nhn t bi cnh ca n. Bng cch i chiu cc bn dch hin i t cc l thuyt dch v quan im thn hc khc nhau, chng ta c th phn tch c cu trc tng gi nh l ng t tc gi nguyn thy. Mi phn on c mt l tht chnh. iu ny cn c gi l cu ch hay tng trng tm ca bn vn. tng hp nht ny l cha kha dn n s gii ngha hp l v mt lch s v vn phm. Khng mt ngi no nn gii ngha, ging hay dy da trn mt n v t hn l mt phn on! Cng nn nh rng mi phn on u lin h n cc phn on xung quanh n. iu ny gii thch ti sao vic lp dn cp phn on cho Ton b sch l quan trng. Chng ta phi c kh nng theo di c s pht trin tng mt cch lgch v mt ch do tc gi nguyn thy c s linh cm trnh by. 4. Cc ch thch ca Bob i theo phng php gii ngha theo tng cu. iu ny buc chng ta phi i theo tng ca tc gi nguyn thy. Cc ch thch ny cung cp thng tin thuc v cc lnh vc sau: a. Bi cnh ng vn b. Cc nhn xt su sc v lch s v vn ha c. Cc thng tin ng php d. Cc nghin cu theo t e. Cc on Kinh thnh tng ng 5. mt s ch trong tp gii ngha ny, phn bn vn in theo bn New American Standard Version (cp nht nm 1995) s c b sung bng cc bn dch hin i khc: a. Bn King James mi (NKJV) l bn dch da trn bn tho truyn thng gi l bn tiu chun (the Textus Receptus). b. Bn hiu nh tiu chun (the New Revised Standard Version) l bn dch theo tng ch c xut bn bi National Council of Churches of the Revised Standard Version. c. Bn ting Anh ngy nay (the Todays English Version) l mt bn dch tng ng v uyn chuyn xut bn bi American Bible Society. d. Bn Jerusalem Bible (JB) l mt bn dch ting Anh da trn bn dch ting Php ca Cng gio. 6. i vi nhng ngi khng bit ting Hy lp, vic i chiu cc bn dch Anh ng gip xc nh c mt s vn trong bn vn: a. Cc d bn b. Cch s dng t c. Cc bn vn v cu trc ng php kh d. Cc bn vn khng r 7. cui mi chng u c cc cu hi tho lun lin quan n vn , c cung cp hng n mt s vn gii thch chnh trong on .

ix

GII THIU SCH GIA-C

LI M U A. y l quyn sch Tn c c Soren Kierkegaard yu thch bi v n nhn mnh n np sng thc hnh hng ngy ca C c Gio. B. Nhng n li l quyn sch trong Tn c m Martin Luther khng my thin cm, bi v c v nh n i nghch vi gio l s xng cng bnh bi c tin m Phao-l nhn mnh trong th R-ma v Ga-la-ti. C. Sch ny c th loi rt khc bit vi nhng sch khc trong Tn c 1. N ging nh mt loi sch Chm-ngn cho Giao c mi (th loi vn chng khn ngoan) do mt v tin tri st sng vit. 2. N c vit khng lu sau khi c Cha Gi-xu cht nn cn mang m cht Do thi v thc hnh. TC GI A. Tc gi theo truyn thng l Gia-c (tn trong ting Do Thi l Gia-cp), em k ca c Cha Gixu (mt trong bn ngi em ca Cha, xem Ma-thi- 13:55; Mc 6:3; Cng-v 1:14; 12:17; Ga-la-ti 1:19). ng l lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem (khong nm 48-62 sau Cha, xem Cng-v 15:13-21; Ga-la-ti 2:9). 1. ng c gi l Gia-c Cng Chnh v sau c b gn bit danh l u gi lc bi v ng thng xuyn qu gi cu nguyn (theo Hegesippus, Eusebius trch dn). 2. Gia-c khng phi l tn cho n sau khi Cha phc sinh (xem Mc 3:21; Ging 7:5). c Cha Gi-su hin ra vi ng cch c nhn sau khi Ngi phc sinh (xem I C-rinh-t 15:7). 3. ng c mt vi cc s trn phng cao (xem Cng-v 1:14) v chc cng c mt khi c Thnh Linh ging lm trong L Ng Tun. 4. ng c gia nh (xem I C-rinh-t 9:5). 5. Phao-l xem Gia-c nh l ct tr ca Hi thnh (c th l S , xem Ga-la-ti 1:19) nhng khng thuc trong s mi hai S (xem Ga-la-ti 2:9; Cng-v 12:17; 15:13ff). 6. Trong quyn Antiquities of the Jews, 20:9:1, Josephus cho bit Gia-c b nm nm 62 sau Cha theo lnh ca phe Sa-u-x trong To cng lun; nhng theo truyn thuyt khc (Clement of Alexandria hoc Hegesippus, nhng tc gi trong th k th hai) th Gia-c b x xung t vch n th. 7. Trong nhiu th h ni tip sau khi c Cha Gi-su cht, c mt thn nhn ca c Cha Gi xu c c lm lnh o ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem. B. Trong quyn Studies in the Epistle of James, A. T. Robertson xc nhn quyn tc gi ca Gia-c: C nhiu bng chng cho thy th tn ny c vit bi tc gi ca bi din thuyt trong Cng-v 15:13-21Cc im tng t trong t tng su sc cng vi vn phong tinh t n nh l bt chc hay l sao chp. S ging nhau nh vy cng xut hin gia Th Gia-c v Th An-ti-t, dng nh cng do Gia-c vit (Cng-v 15:23-29). Bn cnh , cn c nhng on k hi tng r rng v Bi ging Trn Ni m c th chnh Gia-c nghe trc tp hay t nht l c k li nhng im ct yu. Trong bc th c nhng hnh nh sng ng cng lm ni bt ln tnh cht c th trong cch ging dy ca c Cha Gi-xu (trang 2). A. T. Robertson tip ni quan im ca J. B. Mayor trong tc phm The Epistle of St. James, trang iii-iv.

C. C hai ngi khc cng c tn Gia-c trong vng cc mn c k trong Tn c. Tuy nhin, Gia-c, anh ca Ging, b H-rt c-rp-ba I st hi rt sm khong nm 44 sau Cha (xem Cng-v 12:1-2). Gia-c cn li, l nh hay l tr hn (xem Mc 15:40), th khng bao gi c nhc n bn ngoi danh sch k tn cc s . Tc gi ca th tn ny th r rng c bit n nhiu hn. D. C ba gi thuyt v mi lin h gia Gia-c v c Cha Gi-xu: 1. Jerome ni rng Gia-c l anh em h vi c Cha Gi-xu (con ca Ma-ri v C-l--ba). Jerome suy din iu ny da vo vic so snh gia Ma-thi- 27:56 vi Ging 19:25. 2. Truyn thng ca Cng gio La m cho rng Gia-c l em k t cuc hn nhn trc ca Gisp (xem nhn xt ca Origen v Ma-thi- 13:55 v Epiphanius trong quyn Heresies, trang 78). 3. Tertullian (nm 160-220 sau Cha), Helvidius (nm 366-384 sau Cha) cng vi a s Tin Lnh Ci Chnh tin rng Gia-c thc s l ngi em k ca c Cha Gi-su, con ca Gi-sp v Mari (xem Mc 6:3; I C-rinh-t 9:5). 4. Quan im 1 v 2 c pht trin bo v cho gio l ca Cng gio La m v s ng trinh trn i ca Ma-ri. THI IM A. Nu tha nhn quyn tc gi nh trn th c th dn n mt trong hai thi im thch hp sau: 1. Thi im sm, trc Gio hi ngh Gi-ru-sa-lem (Cng-v 15) vo khong nm 49 sau Cha (nu thi im ny chnh xc th Gia-c l sch Tn c c lu hnh sm nht). 2. Thi im tr, trc khi Gia-c qua i vo khong nm 62 sau Cha. B. Thi im sm c cc im thuyt phc: 1. Vic dng ch nh hi trong 2:2 2. Khng cp n t chc Hi thnh 3. Vic dng ch trng lo theo cch hiu ca ngi Do thi trong 5:14 4. Khng nhc n s tranh ci quanh ti truyn ging cho ngi ngoi bang (xem Cng-v 15) 5. Gia-c dng nh vit cho nhng cng ng tn hu Do Thi bn ngoi Gi-ru-sa-lem v c th l bn ngoi x Pa-lc-tin (xem 1:1) C. Thi im tr c cc im thuyt phc: 1. C th s phn hi ca Gia-c trong 2:14-20 lin h n th R-ma ca Phao-l (xem 4:1ff), thi hnh mt ng hng ngc li hiu chnh cch thc p dng sai by ca cc t gio (xem II Phi-e-r 3:15-16). Nu im ny chnh xc, th ta thch hp cho sch Gia-c s l s chnh sa qun bnh. 2. Th dng nh tha nhn cc gio l cn bn ca C c Gio bi v chng hon ton khng c nhc n trong th. NGI NHN TH A. Chi tit cp n mi hai chi phi tn lc khp th gii (1:1) l gi chnh. Km theo , vic gp th vo nhm cc th tn chung (cc th gi n cho nhiu Hi thnh) by t tnh cht c ph bin rng ri ca n. Hin nhin, nu gi cho Hi thnh chung chung th khng c th bng cp n mt nhm c nhn c th nhng b tn lc: c th l cc C-c Nhn Do thi bn ngoi x Pa-lc-tin. B. C th gii thch cm t trong 1:1 theo ba cch 1. Ngi Do thiS gii thch ny dng nh khng chc chn bi v ch anh em c dng nhiu ln. Mc d c vic thiu cp n nhng l tht Phc m chnh yu v c Cha Gixu, nhng sch Gia-c c cp c th v c tin trong ng Christ (xem 2:1). C vi chi phi 2

trong s mi hai chi phi nguyn thy khng hi hng sau thi k lu y ti Ba-by-ln. Nhng chi tit ny cng ch l hnh bng c dng cch biu tng cho nhng tn hu (xem Khi-huyn 7:4-8). 2. Cc C-c Nhn ngi Do thiC th cch gii thch ny thch hp nht bi v tnh cht Do thi c th ca th v v tr lnh o trong Hi thnh Gi-ru-sa-lem ca Gia-c. 3. Hi thnh nh l dn Y-s-ra-n thuc linhy l s gii thch c th chp nhn, bi v cch dng cm t ngi Do thi ly hng trong I Phi-e-r 1:1 kt hp vi s m ch n Hi thnh nh l dn Y-s-ra-n thuc linh ca Phao-l (bao gm tn hu ngi Do thi v ngi ngoi bang) xem R-ma 2:28-29; 4:16ff; Ga-la-ti 3:29; 6:16; I Phi-e-r 2:5,9. L DO C hai gi thuyt chnh: A. C gng p dng Giao c Mi c th cho cc C-c Nhn Do thi th k th nht sng trong mi trng ngoi gio. B. Mt s ngi tin rng c nhng ngi Do thi giu c bt b cc C-c Nhn ngi Do thi. Cng c th cc C-c Nhn u tin phi chu s ngc i bi Do Thi ca ngoi gio. Hin nhin, y l thi k ca s bt b v thiu thn vt cht (xem 1:2-4,12; 2:6-7; 5:4-11,13-14). TH LOI VN CHNG A. L th hay bi ging ny by t kin thc v th loi vn chng khn ngoan, gm c trong Kinh Thnh (Gip-Nh Ca) v sch khng c kinh in thuc giao on gia hai giao c (sch Ecclesiasticus khong nm 180 trc Cha). L th nhn mnh n cch sng thc hnhc tin hnh ng (xem 1:3-4). B. Trong nhiu phng din, th ny c vn phong rt ging vi cc gio s dy khn ngoan ngi Do thi cng nh cc gio s lu ng dy o c Hy lp v La m (nh cc gio s Stoic). V d nh: 1. Cu trc lng lo (nhy t ch ny sang ch khc) 2. Nhiu mnh lnh (c n 54 mnh lnh) 3. Li ch trch mnh (th hin trong hnh thc gi nh c ngi chng i nu nghi vn, xem 2:18; 4:13). Hnh thc ny cng c thy trong sch Ma-la-chi, R-ma, v I Ging. C. D ch c mt vi trch dn trc tip t Cu c (xem 1:11; 2:8,11,23; 4:6), nhng sch ny ging sch Khi Huyn m ch gin tip n Cu c trong nhiu ch. D. Dn ca sch Gia-c gn nh l di hn c sch. c im ny th hin cch thc nhy t ch ny sang ch khc ca cc hc gi Do Thi Gio thu ht s ch ca thnh gi. Cc hc gi Do Thi Gio gi cch thc ny l xu ngc thnh chui. E. Th Gia-c dng nh l s kt hp ca nhiu th loi vn chng Cu c: (1) hin trit (ca cc gio s khn ngoan) v (2) tin tri (ging nh A-mt hay l Gi-r-mi). Gia-c s dng cc l tht Cu c nhng bao ph bn ngoi cho chng bng nhng s ging dy trong Bi Ging Trn Ni ca c Cha Gi-xu (xem phn B. trong phn ni dung bn di). NI DUNG

A. Gia-c s dng nhiu m ch n nhng li phn ca c Cha Gi-xu trong cc sch Phc m Cng Quan, nhiu hn mi sch Tn c khc (v d 1:5,6,22; 2:5,8,13; 3:12,18; 4:10,12; 5:12). C th th Gia-c c c nhng trch dn t c Cha Gi-xu (xem 1:27; 2:13; 3:18; 4:11-12,17). B. Gia-c hi tng li Bi Ging Trn Ni. Gia-c 1:2 1:4 1:5 1:12 1:20 1:22-25 2:5 2:8 2:13 3:6 3:12 3:18 4:4 4:11-12 4:13 5:2 5:10-11 5:12 Bi Ging Trn Ni Ma-thi- 5:1-2 Ma-thi- 5:48 Ma-thi- 7:7 (21:26) Ma-thi- 5:3-11 Ma-thi- 5:22 Ma-thi- 7:24-27 Ma-thi- 5:3 (25:34) Ma-thi- 5:43; 7:12 Ma-thi- 5:7 (6:14-15; 18:32-35) Ma-thi- 5:22,29,30 Ma-thi- 7:16 Ma-thi- 5:9; 7:16-17 Ma-thi- 6:24 Ma-thi- 7:1 Ma-thi- 6:34 Ma-thi- 6:19-20 Ma-thi- 5:12 Ma-thi- 5:34-37

C. Th Gia-c l thn hc ng dng (c tin khng vic lm th cht). Trong s 108 cu, th c n 54 cu l mnh lnh. TIN TRNH KINH IN A. Th Gia-c c tip nhn chm tr vi nhiu kh khn. 1. Gia-c khng c trong danh sch kinh in Muratorian Fragment R-ma c khong nm 200 sau Cha. 2. Gia-c cng khng c trong trong danh sch kinh in danh sch Cheltenham (cn c gi l danh mc Karl Mommsen) Bc Phi c khong nm 360 sau Cha. 3. N cng khng c lit k trong bn dch Tn c ting Latin C. 4. Eusebius lit k n vo trong s nhng sch cn nghi vn (H-b-r, Gia-c, II Phi-e-r, II v III Ging, Giu-e, Khi Huyn) trong tc phm Hist. Eccl II:23:24-24; III:25:3. 5. N khng c tip nhn trong Ty Gio Hi cho n tn th k th t v khng c ng Gio Hi xem l ti liu ng tin cho n khi hiu nh bn Peshitta l bn dch Kinh Thnh ting Sy-ri vo th k th nm. 6. N b Theodore of Mopsuetia (nm 392-428 sau Cha) l lnh o ca trng phi gii ngha Kinh Thnh ti An-ti-t loi b (ng loi b tt c cc th tn ph qut). 7. Erasmus c nhiu nghi ng v n, cng nh Martin Luther gi n l th tn rm rc bi v ng nhn thy n mu thun vi s xng cng bnh bng c tin c nhn mnh trong sch R-ma v Ga-la-ti. B. Bng chng v tnh xc thc ca th Gia-c:

1. Gia c c cp cch gin tip trong cc tc phm ca Clement of Rome (nm 95 sau Cha) v sau trong th k th hai bi Ignatius, Polycarp, Justin Martyr v Irenaeus. 2. Mc d khng c k l kinh in nhng Gia-c thng dng, Shepherd of Hermas tc phm Cc-Gio c vit vo khong nm 130 sau Cha c nhc n n. 3. N c trch dn trc tip bi Origen (nm 185-245 sau Cha) trong sch gii kinh Ging ca ng, xem XIX:23. 4. Trong tc phm Hist. Eccl. 2:23, Eusebius lit k Gia-c trong s nhng sch nghi vn, nhng c b tc rng n c tip nhn trong hu ht cc Hi Thnh. 5. Gia-c c bao gm trong bn Kinh Thnh hiu nh ting Sy-ri nm 412 sau Cha (gi l bn Peshitta). 6. Origen v John of Damascus min ng cng vi Jerome v Augustine min Ty ng h vic tip nhn sch ny vo trong Kinh Thnh. Th Gia-c c chnh thc nhn vo kinh in ti Gio hi ngh ti Hippo, nm 393 sau Cha, v Carthage, nm 397 sau Cha v sau mt ln na vo nm 419 sau Cha. 7. Th Gia-c c tip nhn bi Chrysostom (nm 345-407 sau Cha) v Theodoret (nm 393-457 sau Cha), c hai u l lnh o ca trng phi gii ngha Kinh Thnh ti An-ti-t. CHU K C KINH THNH LN TH NHT (xem trang vi) y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ton b sch ny mt ln. Vit ra ch trng tm ca c sch theo li ring ca bn. 1. Ch ca ton b sch 2. Th loi vn chng CHU K C KINH THNH LN HAI (xem trang vi-vii) y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c li ton b sch ny ln th hai trong mt ln c. Lp dn cc ch chnh v vit mt cu din t mi ch . 1. Ch ca n v ng vn th nht 2. Ch ca n v ng vn th hai 3. Ch ca n v ng vn th ba 4. Ch ca n v ng vn th t 5. Vn vn

GIA-C 1:1-27
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Li cho thm 1:1 c tin v Khn ngoan 1:2-8

NKJV
Li cho n Mi hai chi phi 1:1 Li ch t nhng s th thch 1:2-8

NRSV
Li cho thm 1:1 n phc trong s th thch 1:2-4

TEV
Li cho thm 1:1 c tin v Khn ngoan 1:2-8

NJB
Ngi nhn th v cc li cho thm 1:1 Th thch l mt c n 1:2-4 Li cu nguyn vi tin chc

1:5-8 Ngho v Giu 1:9-11 Th thch v cm d 1:12-15 Quan im v Giu v Ngho 1:9-11 Knh mn Cha trong th thch 1:12-18 1:12-16 1:9-11 Ngho v Giu 1:9-11 Th thch v cm d 1:12-15

1:5-8 Phn ca k giu 1:9-11 Cm d 1:12 1:13-15 Tip nhn Li v thc hnh

1:16-18 1:17-18

1:16-18

1:16-17

1:18 Nghe v lm theo Li 1:19-21 Phm cht cn c trong s th thch 1:19-20 Lm theo ch khng phi ch nghe m thi 1:21-27 1:22-25 1:26-27 1:22-25 1:26-27 1:22-25 1:26-27 1:22-25 1:26-27 S th phng tht 1:19-21 Nghe v Lm 1:19-21 Tn gio tht 1:19-21

*Mc d khng c linh cm nhng vic phn on v cu l cha kha hiu v theo di tng nguyn thy ca tc gi. Mi bn dch hin i u c phn phn on v tm tt on. Mi on c mt ch , mt l tht, mt tng trng tm. Mi bn dch c cch chia on c bit ring ca n c ng li cc ch ny. Khi c mt bn vn, hy t hi chnh mnh bn dch no gip bn nm c ch qua li chia on v cu ca n. mi on, chng ta phi c Kinh thnh trc v tm cch xc nh cc ch (phn on) ca n, sau so snh s hiu bit ny vi cc bn dch hin i. Ch khi no chng ta hiu c nh ca tc gi nguyn thy bng cch theo di l lun v cch trnh by ca h, th chng ta mi tht s hiu c Kinh thnh. Ch c tc gi nguyn thy c linh cm- ngi c khng c quyn thay i hay b sung vo s ip. Tuy nhin, nhng ngi c Kinh thnh c trch nhim p dng nhng l tht c linh cm ny vo cuc sng hng ngy ca h. 6

Lu rng tt c cc thut ng v nhng ch vit tt u c gii thch r rng trong Ph lc mt, hai, v ba. CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 1. Phn on 1 2. Phn on 2 3. Phn on 3 4. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH DN NGH CHO CHNG 1 C nhiu cch lp dn cho chng ny. Mt trong nhng cch l lit k nhng c tnh ca nhng tn hu c cu v trng thnh so snh vi nhng tn hu cng c cu nhng cn yu ui: TRNG THNH 1. Vui mng gia th thch (1:2) 2. Cu xin s khn ngoan chu th thch (1:5) 3. Khng nghi ng trong cu nguyn (1:6) 4. Vinh hin trong ng Christ (1:9) 5. Bn trong th thch (1:12) 6. Mau nghe, chm ni, chm gin (1:19) 7. B i mi iu u (1:21) 8. Tip nhn li ca c Cha Tri (1:21) lm theo li ca c Cha Tri (1:22) xem xt v ghi nh li ca c Cha Tri (1:24-25) 9. Thn trng trong li ni (1:20) 10. Gip ngi thiu thn (1:27) 11. Gi mnh thanh sch khi th gian (1:27) NGHIN CU T NG V CM T YU UI (khng vui mng) (khng cu xin) nghi ng vinh hin ni ca ci gc ng trc th thch (ngc li) (ngc li) (ngc li) (ngc li) (ngc li) (ngc li) (ngc li) (ngc li)

BN NASB 1:1 1 Gia-c, ti t c Cha Tri v c Cha Jsus Christ, t cho mi hai chi phi tan lc, chc bnh an!

1:1 Gia-c y l tn trong ting Hy lp tng ng vi tn Gia-cp trong ting Do thi. ng c bit trong vng c ngi Do thi ln cc C-c Nhn ti Gi-ru-sa-lem vi bit danh Gia-c Cng Chnh. ng tr thnh ngi lnh o c knh trng ca Hi thnh Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v 15). Mt s bng chng theo truyn thng m ch rng iu l do mi lin h huyt thng ca ng vi c Cha Gi-xu. Dng nh y l kiu mu cho Hi Thnh ny trong nhiu th h. Mt l do khin ti (tc gi) tin rng th Gia-c khng phi ch l mt tc phm gi danh mn tn ca Gia-c bi v Gia-c khng c th xc nhn chnh mnh hay l mi lin h ca ng vi c Cha Gi-xu. S khim nhng l c tnh ca cc tc gi Tn c. ti t iu ny by t (1) s khim nhng hay l (2) mt danh hiu danh d ca Cu c (ging nh Mi-se, a-vt). R rng n c dng i lp vi ch Cha (xem Giu-e cu 1). c Cha Tri v c Cha Jsus Christ Cm t S HU CCH ny kt hp c Cha Tri v c Cha Gi-xu mt dng tng ng trong ng php xc nhn s bnh ng ca c Cha Gi-xu vi c Cha Tri (xem Tt 2:13; II Phi-e-r 1:1; Ging 20:28). N cng dng lin kt c Cha Cha v c Cha Con vo trong cng mt hnh ng (xem I T-sa-l-ni-ca 3:11; II T-sa-l-ni-ca 2:16). Cc tc gi Tn c thng s dng danh hiu Cha (trong ting Hy lp l kurios, l t ng ngha vi ch adon trong ting Do thi, c hai c dch l ch, cha, chng) xc nhn thn tnh ca Gi-xu ngi Na-xa-rt. y cng l ch c dng dch danh hiu c Gi-h-va t ting Do thi trong Cu c sang ting Hy lp trong bn Septuagint (xem Xut -dp-t K 3:14). NASB n mi hai chi phi phn tn hi ngoi NKJV n mi hai chi phi ri ra hi ngoi NRSV mi hai chi phi trong s Tn Lc TEV n tt c dn s c Cha Tri tn lc trn khp th gii NJB mi hai chi phi ca s Tn Lc Danh hiu mi hai chi phi l mt hnh bng bao gm cho tt c cc tn hu Do thi. H l dn s mi ca c Cha Tri, dn Y-s-ra-n mi (xem R-ma 2:28,29; Ga-la-ti 6:16; I Phi-e-r 2:5,9). Tan lc trong ngha en l ngi Do thi ly hng mt thut ng ch ngi Do thi sng bn ngoi x Palc-tin (xem Ging 7:35). Ti y n m ch n nhng ngi tin ng Christ (xem I Phi-e-r 1:1 hoc Ga-la-ti 3:29). Hu ht trong cc hi chng C-c Nhn lc ban u, phn ng l cc tn hu ngi Do thi. CH C BIT: S MI HAI S mi hai lun l biu trng cho cc s sp xp 1. Ngoi Kinh thnh: a. Mi hai k hiu hong o (Zodiac) b. Mi hai thng trong mt nm 2. Trong Cu c a. Cc con ca Gia-cp (chi phi Y-s-ra-n) b. Biu hin qua: (1) Mi hai ct tr bn th (Xut -dp-t k 24:4) 8

(2) Mi hai vin ngc trn o ca thy t l thng phm (tng trng cho cc chi phi) (Xut -dp-t k 28:21) (3) Mi hai bnh trong ni thnh ti n tm (L-vi-k 24:5) (4) Mi hai thm t sai i do thm Ca-na-an (Dn s k 13) (mt ngi i din cho mt chi phi) (5) Mi hai cy gy (tiu chun ca mi chi phi) trong s ni lon ca C-r (Dn s k 17:2) (6) Mi hai hn ca Gi-su (Gi-su 4:3, 9, 20) (7) Mi hai qun hnh chnh trong h thng hnh chnh ca Sa-l-mn (ICc Vua 4:7) (8) Mi hai hn ni bn th ca -li dng cho c Gi-h-va (I Cc Vua 18:31) 3. Trong Tn c: a. Mi hai s c chn b. Mi hai gi bnh (mi s mt gi) (Mathi 14:20) c. Mi hai ngi cho cc mn thi Tn c ngi cai tr (ch 12 chi phi Y-s-ra-n) (Ma-thi- 19:28) d. Mi hai o thin s gii cu Cha Gi-xu (Ma-thi- 26:53) e. Biu tng trong Khi huyn: (1) 24 trng lo trn 24 ngai (4:4) (2) 144,000 (12x12) (7:4; 14:1,3) (3) 12 ngi sao trn vng min ca ngi n b (2:1) (4) 12 ca, 12 thin s tng trng cho 12 chi phi (21:12) (5) 12 vin tng ca thnh Gi-ru-sa-lem mi v trn c tn 12 S (21:14) (6) 12 ngn ch-ta- (21:16) (kch thc thnh mi Gi-ru-sa-lem) (7) Tng thnh 144 cu- (21:17) (8) 12 ca bng ht chu trong 21:21 (9) Cy trong Gi-ru-sa-lem mi c 12 loi tri (mi thng mt loi) (22:2)

chc bnh an y l dng thng thng ca ch Hy lp (charein), nhng him khi xut hin trong cc th tn Tn c. Ch ny c ngha en l vui mng. Gia-c s dng cch cho mng ny ging nh trong Cng-v 15:23. Phao-l bin i n cht t t cho mng sang n in (charis). BN NASB 1:2-4 2 Hi anh em, hy coi s th thch trm b thot n cho anh em nh l iu vui mng trn vn, 3 v bit rng s th thch c tin anh em sanh ra s nhn nhc. 4 Nhng s nhn nhc phi lm trn vic n, hu cho chnh mnh anh em cng trn lnh ton vn, khng thiu thn cht no. 1:2 hy coi y l dng MNH LNH TRUNG CCH TH BT NH (AORIST MIDDLE IMPERATIVE). Bn TEV dch l xem nh chnh mnh. Bn Tn c Williams dch l anh em phi xem nh. Gia-c ang ku gi nhng tn hu thc hin mt quyt nh c nhn dt khot v vic h s i din vi nhng hon cnh trong i sng h nh th no. Nhn bit ng Christ s thay i tt c mi iu! Ch ny c ngha en l tnh tng kt li! Trong th gii c i, cc dy s c tnh tng cng pha trn, ch khng phi di cng nh trong cch tnh ca chng ta. iu vui mng trn vn Trn vn c t v tr u cu trong bn vn ting Hy lp nhn mnh. Trong th Gia-c th thch khng phi l s vui mng, nhng cc kt qu ca chng c th vui mng (xem Ma-thi- 5:10-12; Lu-ca 6:22-23: Cng-v 5:41; R-ma, 5:3; I Phi-e-r 1:6). c Cha Gi9

xu chu kh nn v chng ta phi chia x tri nghim ca s tng trng ny (xem R-ma 8:17; II Crinh-t 1:5,7; Phi-lp 1:29; 3:10; H-b-r 5:8-9; v c bit I Phi-e-r 2:21; 3:14-17; 4:12-16). anh em Gia-c s dng ch anh em (adelphos/adelphoi) (1) gii thiu mt ch mi (ging nh Phao-l) v (2) to s hng th vi nhng c gi ca ng v iu ny cn thit cho vn phong kiu tin tri ph bnh mnh m ca ng. Gia-c thng xuyn s dng th php vn chng ny (xem 1:2,9,16,19; 2:1,5,14,15; 3:1,10,12; 4:11 [ba ln]; 5:7,10,12,19). Ch Hy lp da theo hm Do thi ch lin h huyt thng, b con gn, i tng ca giao c. Ch Hy lp ny l s kt hp ca ch t cung (delphys) v ch a (t cng mt t cung). Dn s ca c Cha Tri nhn thc c chnh mnh l con ca c Cha Tri. iu ny dn n vic s dng nhiu hnh bng gia nh trong Tn c: (1) con con ci; (2) sanh li - sanh t trn; (3) nhn lm con nui; v (4) anh em - cc anh ch em. NASB khi anh em i din NKJV khi anh em ri vo NRSV khi no anh em i din TEV khi...n vi anh em NJB khi...n vi anh em y l dng CU KHN CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE SUBJUNCTIVE) ca t ghp gia ri v xung quanh. Dng CU KHN (SUBJUNCTIVE) th hin mt hnh ng c th c trong tng lai nhng vi mt cht nghi ng no . Nhng tn hu ny ang gp mt s kh khn nhng dng nh khng phi l tt c u b. Nhng th thch v nan l iu thng thng vi cc tn hu trong th gii sa ng ny (xem I Phi-e-r 4:12-16; R-ma 8:17; Phi-lp 1:29; II Ti-m-th 2:12). th thch trm b Ch ny c ngha en l nhiu mu sc hay l sc mu cu vng (xem I Phie-r 1:6). Trong I Phi-e-r 4:10, cng ch ny c dng m t n in ca c Cha Tri. Trong mi th thch m chng ta i din u c n in tng ng t c Cha Tri! Trong Gia-c 1:3a, th thch tinh luyn c tin, trong 1:3b chng sinh ra s kin tr, v trong 1:4 chng sinh ra s trng thnh. Cc nan s xy n! Nhng cch m cc tn hu i din vi chng nh th no mi l quan trng. 1:3 s th thch Ch Hy lp dokimos c dng cho vic th kim loi chng t tinh khit ca chng (xem Chm-ngn 27:21 trong bn Septuagint). N khai trin thm thnh ra ngha th nghim (hng n) chp nhn (xem 1:12; I Phi-e-r 1:7). c Cha Tri th nghim con ci Ngi (xem Sngth K 22:1; Xut -dp-t K 16:4; 20:20; Phc-truyn Lut-l K 8:2,16; Cc Quan Xt 2:22; 13:3; II S k 32:31; Ma-thi- 4:1; I Phi-e-r 4:12-16). Nhng s th nghim lun lm cho h mnh m thm, ch khng h khin h yu ui hn. Xem ch c bit trong 1:13. c tin Ti y ch pistis c dng theo ngha s tin cy c nhn ni c Cha Tri qua ng Christ, ch khng phi theo ngha gio l C c Gio nh trong Giu-e cu 3, 20. Ch Hy lp pistis c th c dch sang Anh ng l tin cy, tin hay l c tin. Ch ny chuyn ti hai phng din khc bit trong mi lin h ca chng ta vi c Cha Tri: (1) Chng ta t s tin cy ca chng ta ni s ng tin cy trong li ha ca c Cha Tri cng nh nhng cng tc m c Cha Gi-su hon tt. (2) Chng ta tin nhn s ip v c Cha Tri, con ngi, ti li, ng Christ , s cu ri, v.v. Do , n c th m ch n s ip trong Phc m hay l s tin cy ni Phc m ca chng ta. Phc m nh l mt con ngi cho n, mt s ip tin nhn v mt cuc i sng. sanh ra y l dng CH NH TRUNG CCH (bin th) TH HIN TI [PRESENT MIDDLE (deponent) INDICATIVE]. Lu rng y l mt tin trnh lin tc c nhn mnh, ch khng phi l mt kt qu tc th. Mt chui nhng bc tng trng tng t c trnh by trong R-ma 5:3-4; Cl-se 1:11-12; I Phi-e-r 1:6-7. S cu ri l mt mn qu v l mt tin trnh! Xem ch c bit: cc ch th nghim trong ting Hy lp trong 1:13. 10

CH C BIT: CH TH NGHIM TRONG TING HY LP V NHNG CH C NGHA TNG T C hai t Hy lp mang ngha th nghim c mc ch vi mt ngi no . A. Dokimazo, dokimion, dokimasia y l thut ng ca nhng nh luyn kim dng la th nghim tnh xc thc ca mt vt (ngha bng l mt ngi). La lm l ra kim loi tht bng cch t chy i (ty i) nhng cn b. Tin trnh vt l ny tr nn mt thnh ng rt hu dng ch s th nghim ca Cha, ca Sa-tan hoc s th nghim ca con ngi vi ngi khc. T ng ny c dng vi ngha tch cc hng tin n s chp nhn. N c dng trong Tn c ni v s th nghim: 1. Con b, Lu-ca 14:19 2. Chnh chng ta, I C-rinh-t 11:28 3. c tin, Gia-c 1:3 4. Ngay c chnh Cha, H-b-r 3:9 Kt qu ca nhng cuc th nghim ny c cho l tch cc (R-ma 1:28; 14:22; 16:10; II Crinh-t 10:18; 13:3; Phi-lp 2:27; I Phi-e-r 1:7). V vy, t ng ny chuyn ti ngha mt ngi c th nghim v cho thy l: 1. Xng ng 2. Tt 3. Tht 4. C gi tr 5. ng tn trng B. Peirazo, peirasmos T ng ny c ngha th thch vi mc ch tm ra ci sai hoc t chi. N thng c dng vi cm d ca Cha Jsus trong ng vng. 1. N mang ngha tm cch gi by Cha (Ma-thi- 4:1; 16:1; 19:3; 22:18, 35; Mc 1:13; Lu-ca 4:2; 10:25; H-b-r 2:18). 2. Ch ny c dng lm danh hiu cho Sa-tan trong Ma-thi- 4:3; I T-sa-l-ni-ca 3:5. 3. Cha Gi-su dung ch ny (trong dng t ghp ekpeirazo) khi ni: khng c th Cha (Ma-thi- 4:7; Lu-ca 4:12; I C-rinh-t 10:9). N ni ln mt toan tnh lm mt vic g m tht bi (Cng-v 9:20; 20:21; H-b-r 11;29). 4. Ch ny c dng khi ni n nhng cm d v th thch cho ngi tin Cha (I C-rinh-t 7:5; 10:9, 13: Ga-la-ti 6:1; I T-sa-l-ni-ca 3:5; H-b-r 2:18; Gia-c 1:2, 13,14; I Phi-e-r 4:12; II Phi-e-r 2:9).

s nhn nhc Ch Hy lp ny c ngha tnh nguyn, ch ng, kin nh, kin nhn chu ng (xem cu 12; Lu-ca 21:19). y l ch lp li trong Gia-c (xem 1:3,4,12; 5:11). 1:4 Nhng s nhn nhc phi y l dng MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Trong s 108 cu trong th Gia-c, c n 54 mnh lnh. y l mt cun sch thc y cho i sng thc hnh. lm trn vic n, hu cho chnh mnh anh em cng trn lnh ton vn Ch Hy lp hon ho (teleios c dng hai ln, xem 1:17,25; 3:2) c ngha l c trang b y , trng thnh hay l chn. N thng c lin kt vi tnh yu (xem R-ma 12:2; I C-rinh-t 13:9-13; I Ging 4:18). N- c m t bi ch ny trong Sng-th K 6:9 ca bn Septuagint. N dng nh c hm ch mt 11

c tin trng thnh sinh ra s trung tn phc v y tnh yu thng. N khng m ch hay l gi s v ti hay l khng sai lm. Cng c th ch ny m ch n s lai th. Gia-c thng hng nhn n nh im trong hy vng ca C c Nhn (xem 1:8-9,12; 5:7,8). Ch th hai hon thnh (holoklria) c dng ch sc kho v s ton vn ca thn th (xem Cng-v 3:16). Theo ngha bng n ch v s sung mn (y ) ca con ngi c th xc ln tinh thn (xem I T-sa-l-ni-ca 5:23 theo ngha v lai th hc trong cu 8-9, 12). khng thiu thn cht no Lu rng C-c Nhn trng thnh c din t theo ba cch: (1) hon ho (telos); (2) vi s ton vn hay y (holoklros xem I T-sa-l-ni-ca 5:23); v (3) khng thiu st im no (bn NJB dch l khng thiu ht im no). Nhng s th thch l phng cch ca c Cha Tri dng hun luyn cho s trng thnh (xem H-b-r 5:8-9). Trng thnh khng ch v nhn thc thn hc nhng c trong s trung tn kin tr bn b hng ngy. S trng thnh l cch sng th hin ra ch khng phi l kin thc! Cc kt qu ca n thy c v tip tc tin trin trong cn khng hong. BN NASB 1:5-8 5 V bng trong anh em c k km khn ngoan, hy cu xin c Cha Tri, l ng ban cho mi ngi cch rng ri, khng trch mc ai, th k y s c ban cho. 6 Nhng phi ly c tin m cu xin, ch nghi ng; v k hay nghi ng ging nh sng bin, b gi ng v a i y i . 7 Ngi nh th ch nn tng mnh lnh c vt chi t ni Cha: 8 y l mt ngi phn tm, phm lm vic g u khng nh.

1:5 V bng y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) c ngha n c tha nhn l chnh xc theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. Cc tn hu cn s khn ngoan sng i sng thnh khit gia th gii sa ng ny. Gia-c bit rng hon nn thng l du hiu ca s khng hi lng ca c Cha Tri (xem Phc-truyn Lut-l K 27-28). Nhng nu chng xy ra bi gi s tin knh trong i sng gia th gian sa ng ny th ngha hon ton ngc li (xem Gip v Thi-thin 73). trong anh em c k km khn ngoan C s chi ch gia cu 4c v 5a. Chi tit ny c th hin trong bn dch NASB nh sau khng thiu iu chi. Nhng nu ai trong anh em thiu s khn ngoan. ti ny c tip din trong 3:13-18. Lu c tnh ph qut trong s ban cho s khn ngoan nu ai trong anh em S khn sng t c Cha Tri th sn sng cho con dn ca Ngi, nhng h phi nhn thc mnh c nhu cu, cu xin v tip nhn. S khn ngoan, cng ging nh s trng thnh khng phi l vic t ng. khn ngoan Trong Cu c khn ngoan hiu bit th hin hai kha cnh: (1) tri thc v (2) thc hnh (xem Chm ngn 1:1-6). Trong bi cnh ti y, s thu hiu thc t hng ngy n t c Cha Tri thm sc cho dn s Ngi ang b bt b. Qua s cu nguyn bn b, s khn ngoan c c Cha Tri ban cho thch ng vi c tin khng c nghi ng, cu 5-8. C s cu nguyn vi lng tin cy ln s khn ngoan do c Cha Tri ban cho l nhng v kh thuc linh ca chng ta trong nhng th thch v cm d (xem -ph-s 6:10-18). hy cu xin c Cha Tri y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE), c ngha en l hy ngi c tip tc cu xin c Cha Tri. Dng ng t ny c lp li trong cu 6 c thm cm t b ngha trong c tin (xem Ma-thi- 7:7-8; Lu-ca 11:9). Trong Ma-thi-, chnh c Cha Tri l ng ban nhng iu tt lnh; trong Lu-ca, chnh c 12

Cha Tri l ng ban c Thnh Linh v trong Gia-c, chnh c Cha Tri l ng ban s khn ngoan. Khn ngoan c th c nhn cch ha ging nh trong Chm-ngn 8:22-31. Trong Ging 1:1, s khn sng ca c Cha Tri c by t qua c Cha Gi-xu (Logos). ban cho Tht l mt li ha ph qut cho mi con ci ca c Cha Tri. Lu n cch thc vn mch khai trin ch ph qut ny: nu ai cu xin, ban cho mi ngi rng ri, khng trch mc, n s c ban cho. Nhng c cc iu kin: cu xin trong c tin, khng nghi ng. Nhng iu c sn c tnh cht ph qut dnh cho cc tn hu sng th no cho p lng c Cha Tri l mt l tht k diu, c bit l trong nhng thi im th thch. Thm ch c Cha Tri giu n hu cng c th p li li cu xin tht lng ca ngi b h mt ban cho h s khn sng dn a n s cu ri (xem II Ti-m-th 3:15). NASB, NRSV, TEV, NJB rng ri NKJV ho phng y l dng c bit ca ch hapls ch xut hin ti y trong c Tn c. T nguyn ca ch ny (haploos) c ngha l duy nht hay l vi mt tm tr hoc ng c thng nht (xem Ma-thi- 6:22 v im lin kt kh d khc lin quan n Bi Ging Trn Ni). Ch ny (haplots) c s dng theo hnh bng ch s thnh tm, chn tht hay l ng c trong sch (xem R-ma 12:8; II C-rinh-t 1:12; 11:3; ph-s 6:5; C-l-se 3:22) hoc rng ri (xem II C-rinh-t 8:2; 9:11,13). Gia-c s dng n ti y m t s khn ngoan l tng phm min ph ca c Cha Tri cho nhng ai cu xin v tip tc cu xin trong c tin. Th nn c Cha Tri chng nghch vi ngi nghi ng. khng trch mc ai c Cha Tri khng phi l mt ngi thi hnh k lut nghim khc, cay c! Ngi l ngi cha yu thng mun nhng iu tt nht cho con ca mnh! c Cha Tri khng thin v (Ngi khng c con cng). 1:6 phi ly c tin m cu xin y l iu kin cho mi s chu cp v n t thing ling t c Cha Tri. iu ny khng m ch n s nghi ng v kh nng ca chnh mnh nhng l nghi ng kh nng v s sn lng ca c Cha Tri (xem 5:15; Ma-thi- 21:21-22; Mc 11:22-24; H-b-r 11:1ff). c tin thit lp mi lin h vi c Cha Tri; s nghi ng hy ph n! c Cha Tri t gii hn chnh Ngi p ng vi li cu nguyn c nim tin, trung tn, tin cy ca cc con ci Ngi. Khi nim li cu nguyn khng c nhm c phn tch trong 4:1-3. ch nghi ng Trong bn vn ting Hy lp ch nghi ng dng NG TNH T TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE). Ch ny lp li hai ln. Ch diakrin thng thng c ngha l nhn thc phn bit (xem 2:4), nhng trong mt s phn on ch ny c n ch s lng l gia hai quyt nh hay l hai quan im, m ch tm tr bt nh, thiu ht c tin trng thnh (xem Ma-thi- 21:21; Mc 11:23; R-ma 4:20; 14:23; Gia-c 1:6). Ch ny m t s tranh chin nghi ng lin tc ca C-c Nhn. 1:7 Ngi nh th y l thnh ng ch s khinh mit trong h ngn ng Semitic. y l s tng ng vi k nghi ng trong cu 6. NASB NKJV NRSV TEV NJB lm ngi tm tr lng l l ngi lng l lm tm tr lng l khng th nh tm mu thun trong mi hnh ng 13

Trong ngha en, ch ny c ngha l hai hn (xem 4:8). Ch ny l ch c nht c trong th Giac v khng c ch no khc trong Tn c v c trong vn chng Hy lp. Nhiu ngi tin rng chnh Gia-c t ra ch ny. N c th xut pht t ch hai lng trong Cu c (xem I S k 12:33; Thithin 12:2). Ch ny t sm c thng xuyn s dng trong Hi Thnh, trc tin l Clement of Rome vo khong nm 96 sau Cha. y cng c th l mt bng chng cho quan nim xut hin sm th ny. Trong quyn truyn ng ngn Thin L Lch Trnh (Pilgrims Progress) ca Paul Bunyan, iu ny c minh ha qua nhn vt Ngi Quay Mt Hai Hng. Ngi nh th c m t trong cu 6 nh l bin ng v trong cu 8 nh l ngi bt nh, nc i. Cc cu 6-8 trnh by ngi xng nhn l bit c Cha Tri v l mt phn ca cng ng tn hu. Cng c th l cu 6 ni v ngi nghi ng cn cu 7-8 cp n ngi bt nh, nc i. Phn on ny c th phn nh tc ng hai chiu(ng b) hay l khi nim hai nh (yetzers) ca ngi Do thi (xem Phc-truyn Lut-l K 30:15-20; Chm-ngn 4:10-19; Ma-thi- 7:13-14). CH C BIT: S CU NGUYN LINH NGHIM A. Lin quan n mi lin h c nhn ca mt ngi vi c Cha Tri Ba Ngi Hip Mt 1. Lin quan n mun ca c Cha Cha a. Ma-thi- 6:10 b. I Ging 3:22 c. I Ging 5:14-15 2. trong c Cha Gi-su a. Ging 15:7 3. Cu nguyn trong danh c Cha Gi-xu a. Ging 14:13,14 b. Ging 15:16 c. Ging 16:23-24 4. Cu nguyn trong c Thnh Linh a. -ph-s 6:18 b. Giu-e 20 B. Lin quan n thi c nhn 1. Khng lay chuyn a. Ma-thi- 21:22 b. Gia-c 1:6-7 2. Cu xin khng phi l a. Gia-c 4:3 3. Cu xin ch k a. Gia-c 4:2-3 C. Lin quan n nhng la chn cc nhn 1. Bn a. Lu-ca 18:1-8 b. C-l-se 4:2 c. Gia-c 5:16 2. Bt ha trong gia nh a. I Phi-e-r 3:7 3. Ti li a. Thi-thin 66:18 b. -sai 59:1-2

14

c. -sai 64:7 Mi li cu nguyn u c tr li, nhng khng phi tt c u c tr li chp thun hay l theo cch m chng ta mun. S cu nguyn l mi lin h song phng. iu t hi nht m c Cha Tri c th lm l ban cho nhng tn hu theo nhng s cu xin tri l ca h. Xem ch c bit: S cu thay trong C-l-se 4:3.

MI LIN H GIA CC CU 7-8 V 9-11 A. Lin t dng trong cu 9 (de) bo cho c gi bit rng cc cu ny c lin kt theo mt cch no vi nhng cu trc. Tuy nhin, mi lin kt l khng xc nh r. R rng vic phn tch v s th thch c gii thiu trong cu 2, c lp li sau trong cu 12ff. B. S lin kt v bi cnh cng khng r rng. Mt s ngi ni: 1. s vui mng trong cu 2 lin h vi s khoe mnh trong cu 9. 2. Cc th thch trong cu 2 lin h n nhng th nghim lin h vi s ngho kh v giu c trong cc cu 9-11. C. a s cc nh gii kinh lin h cu 9-11 vi nhng th thch trong cu 2. Nhng th thch ny c phn tch mt ln na trong cu 12ff. Cc th thch trong cu 9-11 m ch ring n nhng cm d gy ra bi ngho thiu hoc l giu c ch khng phi v bt b. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. L th ny gi n cho ai? Cc th thch c cp trong cu 3 v 4 c mc ch g? Nghi ng l g? Ti sao nghi ng nh hng n li cu nguyn ca tn hu? Trong cc cu 6-8 cp n hai loi ngi hay ch l mt?

NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 1:9-11 9 Anh em no a v thp hn hy khoe mnh v phn cao trng mnh, 10 k giu cng hy khoe mnh v phn hn, v ngi s qua i nh hoa c. 11 Mt tri mc ln, nng xng, c kh, hoa rng, sc p ti tn: k giu cng s kh ho nh vy trong nhng vic mnh lm. 1:9 anh em Mc d th Gia-c mang m hng Do thi, nhng n gi n thnh gi l C-c Nhn. iu ny c kim chng bi (1) cch dng ch anh em (xem 1:2,16,19; 2:1,5,14; 3:1,10,12; 4:11; 5:7,9,10,12,19); (2) cch dng ch Cha (xem 1:1,7,12; 2:1; 4:10,15; 5:4,7,8,10,11,14,15); (3) cp

15

c th n c tin trong ng Christ (xem 2:1); v (4) s trng i s tr li ca c Cha Gi-xu (xem 5:8). NASB hon cnh khim nhng NKJV thp hn NRSV ngi thp hn TEV ngi ngho NJB trong hon cnh khim nhng Ti y m ch n s ngho thiu vt cht (xem Lu-ca 6:20) mc d cng ch ny c c Cha Gi-xu s dng trong Bi Ging Trn Ni ch s ngho thiu tm linh (xem Ma-thi- 5:3). NASB cao trng NKJV vinh quang NRSV khoe mnh TEV phi vui mng NJB nn tn cao Cch dng ch vinh hin ny (kauchaomai) c th thy trong bn Septuagint Thi-thin 32:11 v trong Tn c Phi-lp 3:3. y l mt ch Hy lp vi nhn mnh v nn dch l hn h (xem Rma 5:2,3,11). v phn cao trng mnh Ti y cp n s cao trng c nhn v c lm C-c Nhn (xem Gi-r-mi 9:23-24). Theo ny, s phn bit ca trn gian v nhng s th thch tn li dn trong v ngha. 1:10 k giu cng hy khoe mnh Khng r im so snh c th, nhng n tr nn r rng nu chng ta gi nh c hai u l tn hu (xem Ma-thi- 23:12; Lu-ca 14:11; 18:14). Tuy nhin, ch anh em khng xut hin trong cu 10. Phn on Kinh Thnh ny c th to s tng phn gia ngi tn hu ngho v ngi v tn giu c, ging nh 5:1-6 v trong n d m c Cha Gi-xu k trong Lu-ca 16:19-31. CH C BIT: S GIU C I. Quan im chung ca Cu c A. c Cha Tri l ch ca mi vt 1. Sng-th K 1-2 2. I S k 29:11 3. Thi-thin 24:1; 50:12; 89:11 4. -sai 66:2 B. Con ngi l nhng y t qun l ca ci theo mc ch ca c Cha Tri 1. Phc-truyn Lut-l K 8:11-20 2. L-vi K 19:9-18 3. Gip 31:16-33 4. -sai 58:6-10 C. Ca ci l mt phn ca s th phng 1. Hai th phn mi a. Dn s K 18:21-29; Phc-truyn Lut-l K 12:6-7; 14:22-27 b. Phc-truyn Lut-l K 14:28-29; 26:12-15

16

2. Chm-ngn 3:9 D. Ca ci c xem l mn qu t c Cha Tri do trung thnh gi giao c 1. Phc-truyn Lut-l K 27-28 2. Chm-ngn 3:10; 8:20-21; 10:22; 15:6 E. Cnh co i vi tm giu c m lm tn hi cho ngi khc (bc lt) 1. Chm-ngn 21:6 2. Gi-r-mi 5:26-29 3. -s 12:6-8 4. Mi-ch 6:9-12 F. Giu c khng phi l ti li tr khi t n u tin hng u 1. Thi-thin 52:7; 62:10; 73:3-9 2. Chm-ngn 11:28; 23:4-5; 27:24; 28:20-22 3. Gip 31:24-28 II. Quan im khc bit ca sch Chm-ngn A. S giu c c t trong phng din c gng c nhn 1. Ln n s li bingChm-ngn 6:6-11; 10:4-5,26; 12:24,27; 13:4; 15:19; 18:9; 19:15,24; 20:4,13; 21:25; 22:13; 24:30-34; 26:13-16 2. Tn thnh s sing nngChm-ngn 12:11,14; 13:11 B. Ngho i nghch vi giu c dng m t s cng chnh i nghch vi gian c Chm-ngn 10:1ff; 11:27-28; 13:7; 15:16-17; 28:6,19-20 C. S khn ngoan (nhn bit c Cha Tri v li Ngi, sng theo s hiu bit ny) l tt hn s giu cChm-ngn 3:13-15; 8:9-11,18-21; 13:18 D. Nhng s cnh bo v khuyn can 1. Cnh bo a. Cnh gic vic bo lnh n cho ngi ln cnChm-ngn 6:1-5; 11:15; 17:18; 20:16; 22:26-27; 27:13 b. Cnh gic vi vic lm giu bng nhng phng tin ti liChm-ngn 1:19; 10:2,15; 11:1; 13:11; 16:11; 20:10,23; 21:6; 22:16,22; 28:8 c. Cnh gic vi vic vay mnChm-ngn 22:7 d. Cnh gic vi s ph du ca s giu cChm-ngn 23:4-5 e. Ca ci s khng gip g trong ngy phn xtChm-ngn 11:4 f. Ca ci em n nhiu bn huChm-ngn 14:20; 19:4 2. Khuyn can a. Khuyn rng riChm-ngn 11:24-26; 14:31; 17:5; 19:17; 22:9,22-23; 23:10-11; 28:27 b. S cng chnh tt hn ca ciChm-ngn 16:8; 28:6,8,20-22 c. Cu xin cho nhu cu, ch khng phi s tha thiChm-ngn 30:7-9 d. Gip ngi ngho l cho c Cha TriChm-ngn 14:31 III. Quan im ca Tn c A. c Cha Gi-xu 1. Ca ci to nn mt cm d c bit khin tin cy ni chnh mnh v ngun ti lc ca mnh thay v tin cy ni c Cha Tri v ngun chu cp ca Ngi a. Ma-thi- 6:24; 13:22; 19:23 b. Mc 10:23-31 c. Lu-ca 12:15-21,33-34 d. Khi Huyn 3:17-19 2. c Cha Tri s chu cp nhng nhu cu vt cht ca chng ta a. Ma-thi- 6:19-34

17

b. Lu-ca 12:29-32 3. Gieo lin quan vi gt (tm linh cng nh vt cht) a. Mc 4:24 b. Lu-ca 6:36-38 c. Ma-thi- 6:14; 18:35 4. S n nn tc ng n s giu c a. Lu-ca 19:2-10 b. L-vi K 5:16 5. Bc lt v kinh t b ln n a. Ma-thi- 23:25 b. Mc 12:38-40 6. S phn xt cui cng c lin quan n cch chng ta s dng ca ciMa-thi- 25:3146 B. Phao-l 1. Quan im thc t ging nh Chm-ngn (lm vic) a. -ph-s 4:28 b. I T-sa-l-ni-ca 4:11-12 c. II T-sa-l-ni-ca 3:8,11-12 d. I Ti-m-th 5:8 2. Quan im thing ling ging nh c Cha Gi-xu (vt cht khng lu di, tha lng) a. I Ti-m-th 6:6-10 (s tha lng) b. Philippians 4:11-12 (s tha lng) c. H-b-r 13:5 (s tha lng) d. I Ti-m-th 6:17-19 (rng ri v tin cy ni c Cha Tri, khng giu c) e. I C-rinh-t 7:30-31 (bin i mi vt) IV. Kt lun A. Khng c h thng thn hc lin h n ca ci trong Kinh Thnh. B. Khng c khc Kinh Thnh dt khot v ti ny. Do , nhng hiu bit phi thu lm t nhiu khc Kinh Thnh khc nhau. Phi thn trng, ng p t quan im ca ring mnh vo trong nhng khc Kinh Thnh ring bit ny. C. Chm-ngn, c vit bi nhng nh thng thi (sages), c quan im khc hn so vi nhng th loi khc trong Kinh Thnh. Chm-ngn ch trng vo c nhn v thc hnh. N qun bnh v cn phi c qun bnh vi nhng khc Kinh Thnh khc (xem Gi-r-mi 18:18). D. Thi i ca chng ta cn phi phn tch nhng quan im v nhng hnh ng lin h n ca ci theo s soi sng ca Kinh Thnh. S u tin ca chng ta s t sai ch nu chng ta ch ngha t bn hay l ch ngha cng sn lm ngi dn ng cho chng ta. Ti sao v bng cch no m con ngi t n mc ch quan trng hn l h tch tr nhiu c bao nhiu. E. S tch tr ca ci cn phi c qun bnh vi s th phng tht v s qun l y trch nhim (xem II C-rinh-t 8-9). v ngi s qua i nh hoa c iu ny m ch n s ph du ca mi ca ci vt cht (xem II Crinh-t 4:18). Nhng ch ny trong cu 10-11 m ch n -sai 40:6-8 hay l Thi-thin 103:15-16 (xem I Phi-e-r 1:24-25). Ngi ngho cn phi c mt nhn thc gi tr cao trng v ngi giu cn c s nhn bit khim nhng. S phn bit trn gian ny phi tn li dn trong ng Christ v ri mt ngy kia s bin mt trong vng quc ton ho ca c Cha Tri.

18

1:11 Mt tri mc ln, nng xng Ti y m ch n nhng ngn gi sa mc Sirocco. C (v con ngi) th mng manh, b l thuc, v ph du. BN NASB 1:12-18 12 Phc cho ngi b cm d; v lc chu ni s th thch ri, th s lnh mo triu thin ca s sng m c Cha Tri ha cho k knh mn Ngi. 13 Ch c ai ng b cm d m ni rng: y l c Cha Tri cm d ti; v c Cha Tri chng b s c no cm d c, v chnh Ngi cng khng cm d ai. 14 Nhng mi ngi b cm d khi mc t dc xui gic mnh. 15 on, lng t dc cu mang, sanh ra ti c; ti c trn, sanh ra s cht. 16 Hi anh em yu du, ch t di mnh: 17 mi n in tt lnh cng s ban cho trn vn u n t ni cao v bi Cha sng lng m xung, trong Ngi chng c mt s thay i, cng chng c bng ca s bin ci no. 18 y chnh Ngi theo mun mnh, dng li chn tht sanh chng ta, hu cho chng ta c nn nh tri u ma ca nhng vt Ngi dng nn. 1:12 Phc Chi tit ny th hin cch dng theo ting Do thi (xem Thi-thin 1:1; Chm-ngn 3:13; 8:34; Gip 5:17; -sai 56:2; Gi-r-mi 17:7). Ch ny c th dch l hnh phc (xem bn TEV). y cng l ch c s dng trong phn Cc Phc Lnh trong Bi Ging Trn Ni ca Cha Gi-su (xem Ma-thi- 5:1-17). ngi b cm d Cu ny TH HIN TI (PRESENT TENSE) c ngha l tip tc di s th thch (xem cu 3). Cc tn hu khng nhn c phc bi th thch, nhng c trng thnh tm linh dn n c tin v s bn . v lc chu ni s th thch ri Th nghim l t ch Hy lp dokimos (xem cu 3). N thng m ch th nghim hng n s chp nhn. S chp nhn ny ch n khi tri qua s th nghim. Ch ny c dng trong ting Hy lp ch nhng bc s phi thi phn thc tp ln cui trc khi tt nghip. Xem ch c bit at 1:13. mo triu thin ca s sng y l ch Hy lp (stephanos) ch vng nguyn qu i trn u nh l biu tng chin thng trong qun s hoc th thao. T ch ny chng ta c tn Stephen trong ting Anh. Trong Tn c, c mt s vng min m cc tn hu trung tn s nhn lnh t c Cha Tri: (1) vng min cng chnh (xem II Ti-m-th 4:8); (2) vng min s sng (xem Khi-huyn 2:10; 3:11); (3) vng min vinh hin (xem I Phi-e-r 5:4); v (4) vng min khng h nt (xem I Crinh-t 9:25). Bi v c tnh Do thi ca th Gia-c, chi tit ny chc khng cp n vng nguyn qu ca mt chin thng th thao, nhng theo ngha ca bn Septuagint ch stephanos c s dng cho vng min ca hong gia hay l thy t l. m c Cha Tri ha y l dng CH NH TRUNG CCH (bin th) TH BT NH [AORIST MIDDLE (deponent) INDICATIVE] m ch ng khng xut hin. Bn dch NASB, NKJV, NRSV, v NJB b tc ch Cha trong khi bn TEV v NIV thm ch c Cha Tri. y l im tiu biu cho thy c nhiu thay i i vi bn vn nguyn thy ting Hy lp do nhng nh chp kinh v sau to ra. Cc nh chp kinh c gng lm cho bn vn cng r rng cng tt loi b nhng ch ti ngha hay l b s dng gii ngha t gio. Cn lu v vng min ny (1) c c Cha Tri ha, (2) nhn c bi s thng hn cc th thch v cm d ca cc tn hu. Cng ging nh ch khc c Cha Tri i x vi con ngi qua phm tr (hnh thc) giao c nuth. c Cha Tri cung cp, khi u, v cho php, nhng chng ta phi p ng v lin tc p ng bi s n nn, c tin, vng phc, phc v v bn .

19

 cho k knh mn Ngi Tnh yu c by t qua s vng li (xem 2:5; Xut -dp-t K 20:5-6; Phc-truyn Lut-l K 5:10,32; 6:6; 7:9). Khng c s bin h no cho s khng vng li (xem Lu-ca 6:46). 1:13 Ch c ai...ni y l dng MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) vi NG TNH T PH NH (NEGATIVE PARTICLE) c ngha l ngng ni. Ch ny c ni n mt s tn hu ang ni iu ny nhng cng c th n biu l th php vn chng ch trch cng khai (diatribe) (xem Ma-la-chi; R-ma). ng b cm d Vn mch ti y m ch rng ai ni mnh b c Cha Tri cm d l ang tm cch bin h trong vic phm ti ca mnh cng c phn sai trt ca c Cha Tri. Ch cm d (peirasmois) dng trong cu 2 theo ngha s th thch b ngoi, nhng ti y trong dng ng t n ch s cm d. c Cha Tri a s th thch n v cho php n xy ra (xem Ma-thi- 4:1), nhng Sa-tan mi l k hnh ng (k cm d). Ch cm d (peiraz) dng NG TNH T TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE PARTICIPLE) din t ang b cm d, ch ny thng mang n th nghim hng n s hy hoi. N c ngha i nghch vi ch th thch (dokimaz) c dng trong 1:3,12. Xem ch c bit: cc ch Hy lp ch s cm d trong 1:3. y l c Cha Tri cm d ti c Cha Tri khng phi l nguyn nhn ca iu c! Xin tham kho thm sch ngy kinh Ecclesiasticus 15:11,15,20. v c Cha Tri chng b s c no cm d c iu ny c ngha (1) khng th b cm d hay (2) khng tp lm iu c c ngha l c Cha Tri khng c lin h hay l tri nghim vi ti li. chnh Ngi cng khng cm d ai Tuy nhin, Kinh thnh c ghi li vi ln c Cha Tri th thch: p-ra-ham (Sng-th K 22:1), Y-s-ra-n ( Phc-truyn Lut-l K 8:2), c Cha Gi-xu (Mathi- 4:1), v cc tn hu (Ma-thi- 6:13). Cu ny dng nh b vng vo s khc bit ngha ca hai ch cm d (peiraz, xem 1:13), v th thch (dokimaz, xem 1:3,12). c Cha Tri khng cm d hy hoi, nhng Ngi th thch lm vng mnh. 1:14 mi ngi b cm d khi mc t dc xui gic mnh Hai ng t ny c dng cho vic nh by, d mi bt nht th vt. Chng ta c xu hng tha ngi khc v nhng ti li ca chnh mnh. Chng ta c th tha cho c Cha Tri, ma qu, cha m, x hi, nn gio dc, v.vChng ta l k th nguy him nht cho chnh mnh. Kinh thnh ni n ba k th ca nhn loi: th gian, xc tht v ma qu (xem 4:1-7; -ph-s 2:1-3). Theo vn mch ny, xc tht hay bn cht A-am ca chng ta chnh l th phm (tham kho sch ngy kinh Ecclesiasticus 15:14-15). Lu rng trong phn on ny ni v vic phm ti ca con ngi khng c nhc n Sa-tan. Trong phn on cp n ti li ca con ngi ca sch R-ma, Phao-l cng khng nhc n Sa-tan (xem chng 1-3). Sa-tan l k cm d tht s, nhng n khng th buc con ngi phi phm ti, do khng c s bin h no cho nhng sa a o c ca con ngi. 1:15 lng t dc cu mang, sanh ra ti c Ti li c nhn cch ha v c xem l khi u t trong tm tr (xem R-ma 12:2; -ph-s 4:23). Hnh nh n d ch ny chuyn t d mi bt th vt sang s sinh sn c dng theo ngha tiu cc. Nhng trong cu 18 sau li c dng theo ngha tch cc. s cht Kinh thnh ni n ba ci cht khc nhau: (1) cht tm linh (xem Sng-th K 2:17; R-ma 6:23; -ph-s 2:1); (2) cht thuc th (xem Sng-th K 5); v (3) cht i i (xem Khi-huyn 2:11; 20:6,14). Thng thng ci cht trong hai ngha u c kt hp trong -x-chi-n 18:4. Ci cht tr thnh vn thn hc khi ngi Tin lnh thun ty tranh lun v ti tui ca tri t: Tri t tr 20

(30,000 - 10,000 nm) hay l gi (hng t nm). S cht thuc th (cng nh s tuyt chng ca mt s loi) l tin trnh t nhin ca s sng to hay n l hu qu ca ti li v s ni lon ca con ngi? Nhng cu hi loi ny khng c cp r rng trong Kinh Thnh. Con ngi hin i c gng tr li nhng cu hi ny bng cch nh n khoa hc, nh Kinh Thnh hay l c hai. Kinh Thnh cung cp thng tin r rng v c Cha Tri v s cu ri, nhng khng cung cp chi tit cho nghin cu khoa hc (thuc loi tri thc). Nu ai da vo khoa hc hin i gii thch th cc gi thuyt khoa hc lun lun thay i. Nu ai cy nh vo cc nh gii kinh, nn nh cc quan im thn hc ca h thng b gii hn do tnh a phng hoc theo gio phi. 1:16 ch t di mnh y l MNH LNH TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE IMPERATIVE) vi NG TNH T PH NH (MEGATIVE PARTICLE) c ngha l dng li mt hnh ng ang thc hin km theo c ngha mt cm d ang tip din bn ngoi. y l mt thnh ng mnh dng gii thiu mt chn l quan trng (xem I C-rinh-t 6:9; 15:33; Ga-la-ti 6:7; v I Ging 1:7). c Cha Tri ban cc qu tng tt lnh ch khng phi cm d c c. anh em yu du Xem ghi ch trong 1:2 v 1:9. 1:17 mi n in tt lnh cng s ban cho trn vn y l s i lp vi cu 13-16. C hai ch khc bit c dng trong cu ny nh song i. Nu hai ch ny khng ng ngha th ch th nht nhn mnh n hnh ng ban cho cn ch th hai ch vt c ban cho. c Cha Tri mun ban cho chng ta nhng iu tt lnh. Ngi khng ngn ngi ban cho, nhng thng th cc tn hu khng sn sng tip nhn v s dng nhng tng phm ca c Cha Tri theo nhng cch ph hp. Kinh thnh c lit k mt vi iu c Cha Tri ban cho chng ta: 1. c Cha Gi-xu (Ging 3:16; II C-rinh-t 9:15) 2. c Thnh Linh (Lu-ca 11:13) 3. Nc thin ng (Lu-ca 12:32) 4. S cu ri (Ging 1:12; -ph-s 2:8) 5. S sng i i (I Ging 5:11) 6. S bnh an (Ging 14:27) 7. S khn sng (Gia-c 1:5). t ni cao...m xung Nhng cm t tng t nh y m ch rng thin ng bn trn tri t. iu ny thng b lm dng lm gim gi tr ca Kinh Thnh. Kinh thnh c vit theo ngn ng ca hin tng c cm nhn, n din t theo cm nhn ca nm gic quan. Loi ngn ng ny t trng tm l trn gian v hng v trn gian. N l phng tin vn chng cho thy s ni tri ca con ngi l to vt cao c ca c Cha Tri. Kinh thnh khng phi l cun sch khoa hc, nhng l sch thn hc. N khng phn khoa hc nhng tin khoa hc; chnh v l m Kinh Thnh lin h vi mi nn vn ha theo dng thi gian. Cha sng lng nh sng l hnh bng trong Kinh Thnh ch s tt lnh, mnh khe, tinh sch, s hiu thu o hay l l tht. Ch u tin cp n s sng l Sng-th K 1, thut li c Gi-h-va to nn nh sng (xem cu 3). Ngi cng t tn s ti tm (xem Sng-th K 1:4-5) chng t Ngi kim sot c hai. Chi tit ny khng cp n mt tri, phi n ngy th t mi c to thnh (xem Sngth K 1:14-19; Thi-thin 136:7). S sng thng lin h vi c Cha Tri (xem Thi-thin 104:2; I Tim-th 6:16; I Ging 1:5) hay ng Christ (xem Ging 1:4-5; 8:12; 9:5; 12:46). Vn mnh ca con ngi khng h b chi phi bi nhng th lc thn tin, ma qu hay c m t bng s di chuyn hay che khut ca cc ngun sng trn tri. c Cha Tri l ng To Ha (xem Sng-th K 1:14-18) v kim sot cc thin th (xem Thi-thin 147:4; -sai 40:26). Ngi lun lun ban pht nhng iu tt lnh cho con ci Ngi; ngay c nhng th thch cng c nhng kt qu tch cc, c ch nh c mc ch cho s trng thnh v tin cy ca chng ta ni Ngi (tr nn ging nh ng Christ, xem R-ma 8:28-29).

21

 NASB l ng khng c s di i hay l bng ca s thay i NKJV l ng khng c s di i hay l bng ca s thay i NRSV l ng khng c s di i hay l bng ca s thay i TEV ng khng bin i hay xoay chuyn to nn bng ti NJB vi Ngi khng c s thay i, khng du vt ca s i thay Nhng ch ny ni ln s thay i tng hay gim sng ca cc thin th. c Cha Tri khng ging nh chng. Ngi bt bin (xem Thi-thin 102:26-27; Ma-la-chi 3:6; H-b-r 1:11-12; 13:8). iu ny khng c ngha m ch rng c Cha Tri cng nhc hay khng cm thng vi nhu cu ca con ngi (xem Xut -dp-t K 32:12,14; Thi-thin 106:44-45; Gi-r-mi 18:6-10). Nhng bn tnh ca c Cha Tri yu thng v thng xt nhn loi khng h thay i. Nhng tn hu c th nng cy vo nhng li ha ca Ngi bi v bn tnh ca Ngi l khng thay i, khng bin ci. S ti ngha trong cu ny khin cc nh chp kinh lm thay i bn vn theo nhiu cch khc nhau. tham kho y chi tit tranh lun, xem quyn A Textual Commentary on the Greek NT ca Bruce Metzger, trang 679680. 1:18 y chnh Ngi theo mun mnh c Cha Tri lun lun khi s sp t trc hon cnh ca con ngi v s cu ri (xem Ging 6:44,65; R-ma 9; -ph-s 1:4; 2:8; I Phi-e-r 1:3); cm t ny thuc dng NG TNH T TH NG (bin cch) TH BT NH (AORIST PASSIVE [deponent] PARTICIPLE). sanh chng ta c sinh ra lm con ca c Cha Tri l mt hnh nh n d v s cu ri thng thng trong Kinh Thnh (xem 1:12-13; Ging 3:3; Cng-v 17:29; H-b-r 12:5-9; I Phi-e-r 1:3,23; I Ging 2:29; 5:1,4). Cm t ny c th m ch n s sng to A-am v -va lc ban u trong Sng-th K. Nu iu ny ng th n c th gii thch cho im kh hiu trong 1:21 ni rng cc tn hu cho n li gieo trng trong h. Vy th im ny m ch n hnh nh c Cha Tri m Ngi to dng trong con ngi (xem Sng-th K 1:26; 5:1,3; 9:6) cng vi s phc hi trn vn ca hnh nh bi c tin trong c Cha Gi-su Christ. Tuy nhin, trong vn mch ti y li m ch n s tr thnh C-c Nhn bi v yu t tc ng l li l tht, ng rng s cu ri ch c qua Phc m, ch khng c ni s sng to. Mt phn ti ngha ca s gii thch ti y l v ch Cha c dng theo nhiu ngha khc bit nhau trong Kinh Thnh: (1) ng sng to ca mi s; (2) ng to nn v bo tn Y-s-ra-n (v l vua Y-s-ra-n); (3) ng to nn v bo tn Y-s-ra-n thuc linh (Hi thnh); v (4) mi lin h gia c Cha Tri Ba Ngi (c Cha Cha-c Cha Con). li chn tht Trong -ph-s 1:13; C-l-se 1:5; v II Ti-m-th 2:15, ch ny ng ngha vi Phc m. nhng tri u ma Cm t ny trc tin c ngha: (1) Trong Cu c, hoa qu u ma c cung hin cho c Gi-h-va chng t quyn s hu ca Ngi trn mi sn vt (xem Xut -dp-t K 28:19; 34:22,26; L-vi K 23:10) v (2) theo ngha n d, trc nht v u tin v ni tri. iu ny khng c ni c Cha Tri yu cc tn hu hn, nhng Ngi mun s dng h v cuc i c thay i bi c tin nh hng n nhng ngi khc. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 22

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Cc cu 9-11 lin h n lp lun trong chng 1 nh th no? Ngi giu c trong cu 10 c phi l mt C-c Nhn khng? Ma-thi- 6:13 c ngha g nu c Cha Tri khng h cm d (cu 13)? Satan c lin h g n s cm d? Lit k nhng loi th thch c cp trong chng 1. Gii thch bng li ring ca bn v ba k th tn cng con chu A-am.

TM HIU VN MCH 1:19-27 A. Trong vn mch c s nhn mnh n li. 1. S sinh li thuc linh n bi li (cu 18) 2. Li c tip nhn (cu 21) 3. Li c trng (cu 21) 4. Li nh mt ci gng phn chiu ch ca c Cha Tri (cu 24) 5. Li l lut php cho thi i mi (cu 25) B. C ba mnh lnh (IMPERATIVES) c nhn mnh by t mt tin trnh thn hc c nh hng tng t nh trong -x-ra 7:10 1. Nghe (cu 19) 2. Tip nhn (cu 21) 3. Thi hnh (cu 22; y l ch ca th Gia-c) NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 1:19-25 19 Hi anh em yu du, anh em bit iu : ngi no cng phi mau nghe m chm ni, chm gin; 20 v cn gin ca ngi ta khng lm nn s cng bnh ca c Cha Tri. 21 Vy, hy b i mi iu u, v mi iu gian c cn li, em lng nhu m nhn ly li trng trong anh em, l li cu c linh hn ca anh em. 22 Hy lm theo li, ch ly nghe lm m la di mnh. 23 V, nu c k nghe li m khng lm theo th khc no ngi kia soi mt mnh trong gng, 24 thy ri th i, lin qun mt ra th no. 25 Nhng k no xt k lut php trn vn, l lut php v s t do, li bn lng suy gm ly, chng phi nghe ri qun i, nhng ht lng gi theo php tc n, th k s tm c phc trong s mnh vng li. 1:19 anh em bit iu y l dng MNH LNH CH NG HON THNH (PERFECT ACTIVE IMPERATIVE). Mc d theo s bin th trong ting Hy lp, cm t ny c th xem nh l cu CH NH (INDICATIVE). Cc MNH LNH (IMPERATIVES) phn u trong 1:16 v 2:5 gii thch cho chng ta bit rng y cng l mt mng lnh lin h n s hiu bit ca chng ta v Phc m (xem I Ging 2:21). Ch bit c dng trong ting H-b-r ch mi lin h c nhn vi ai cn trong ting Hy lp li mang ngha l nhng d kin v C hai u l nhng kha cnh quan trng ca Phc m: (1) mt con ngi c cho n; (2) tin nhn nhng l tht v con ngi v (3) bt chc sng theo gng ca ngi . Cc tn hu cn phi sng thch hp vi cc c im ca Phc m. C th t tn cho c phn on ny l Nhng kt qu ca s sanh li hay l S ip thay i cuc i. S sng i i c nhng c im kim chng c. anh em yu du xem ch thch trong 1:2 v 1:9.

23

 mau nghe m chm ni y l cch ni chm ngn (xem Chm-ngn 10:19; 13:3; 16:32; 17:28; 29:20). Cc cu 22-25 lin h n cm t mnh lnh u tin ny. S gio hun ny c th lin h n c tnh linh ng, khng hnh thc t chc trong s th phng ca Hi thnh ban u (xem 3:1ff). iu thong m ny thng b lm dng. y cng chnh l s cng thng tranh cnh gia nhng ngi ht, ngi ni ting l cng nh cc tin tri trong I C-rinh-t 14. chm gin Gin d khng phi l ti (nu khng th c Cha Gi-xu b co buc phm ti khi dn sch n th hay l nhng li ch trch gay gt ca Ngi vi nhng ngi Pha-ri-si); nhng n l mt cm xc d dn n ti c (xem Chm-ngn 14:17; 16:32; Truyn-o 7:9). S nng gin trong vn mch ti y c th m ch n (1) nhng s bt b, th thch, cm d hay l (2) kiu ngo, ganh t lin h n s th phng C c Gio (xem I C-rinh-t 14). 1:20 Cc C-c Nhn gin d bp mo s ip m c Cha Tri dng h truyn phn cho nhng ngi khc (xem Ma-thi- 5:22; -ph-s 4:26). 1:21 hy b i mi iu u y l NG TNH T TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE PARTICIPLE) gi chc nng nh mt MNH LNH (IMPERATIVE). Cm t ny nhn mnh n ch v trch nhim ca nhng ngi tn hu. Vic loi b qun o bn thng c dng nh n d cho nhng tnh cht tm linh trong Kinh Thnh (xem R-ma 13:12; Ga-la-ti 3:27; -ph-s 4:2225; C-l-se 3:8,10,12,14; I Phi-e-r 2:1). Cu c thng dng n d qun o d ch ti li (xem -sai 64:6; Xa-cha-ri 3:4). mi iu u Ch ny thng c ngha l cht sp ng trong l tai (ry tai). N c th m ch n li sng bt khit ngn chn tn hu nghe li c Cha Tri. Tuy nhin, cch dng chnh ca ch ny l d bn, ging nh qun o d (xem Gia-c 2:2) m ch n cch sng ca tn hu. Th tc c th l mt cch dng khc ca ch ny c lin quan n li ni ca tn hu. NASB mi iu ti c cn li NKJV y trn ti c NRSV tng lp pht trin ca ti c TEV mi vic ti c NJB ti c cn li Ch ny c dng trong Tn c theo ngha th cn tha li hay l d tha (xem R-ma 5:17; II C-rinh-t 8:2;10:15). Trong cu ny, dng nh n c ngha gi chnh mnh trong vng gii hn thch hp ca c Cha Tri. Ch ny c th dch l c theo nh bn NEB hay l li ni c c lin h n vic Gia-c tip tc ch trng v li ni. lng nhu m Ch Hy lp ny cng vi nhng t bin dng c lin quan c dch l du dng hin lnh, v n cn. N i nghch vi thi cay nghit, ch k cng vi nhng hnh ng c m t trong cu 21. Plato s dng nhm ch ny cho khi nim s trung dung chun mc l s qun bnh trong cuc sng ca mt ngi c c bi s t ch. Cc tn hu c th lt b ti c (con ngi c) v mc ly s thin lnh (con ngi mi) nh lng tin cy trong s lin h vi ng Christ v c Thnh Linh ng trong h. S khim nhng l ch din t sinh ng v c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 21:5); c Cha Tri mun cho mi tn hu c iu ny (xem Ma-thi- 5:5; I Phi-e-r 3:4). Xem ghi ch trong 3:13. nhn ly y l MNH LNH TRUNG CCH (bin cch) TH BT NH [AORIST MIDDLE (deponent) IMPERATIVE]. Li ca c Cha Tri, Phc m ca c Cha Gi-xu Christ, cn phi c tip nhn (xem Ging 1:12; Cng-v 17:11; R-ma 10:9-13; I T-sa-l-ni-ca 2:13). S tip nhn ny

24

bao gm c s n nn khi u, c tin ni s cu ri v tip tc n nn, c tin trong s tin knh v tr nn ging nh ng Christ. S nghe bi c tin phi dn n i sng c tin. li trng y l n d ca s trng trt (xem Ma-thi- 13:8; II Phi-e-r 1:4). Bn vn Hy lp m ch rng con ngi phi tip nhn bi c tin li trng trong h. im ny c th m ch n s sng to nguyn thy ca con ngi ging nh cu 18. Nu ng vy th n phi m ch n hnh nh ca c Cha Tri trong chng ta (xem Sng-th K 1:26-27), b ph hng bi s sa ng (xem Sng-th K 3), nhng cng c ti to bi c tin trong ng Christ. Ba n d c dng minh ha li l tht: ht ging (cu 21); ci gng (cu 23); v Lut Php (cu 25). Phc m cn phi c tip nhn v by t ra qua i sng. Cu 21 cha ng c hai iu kin tin quyt ca s cu ri trong Tn c: n nn (t b) v c tin (tip nhn), xem Mc 1:15; Cng-v 3:16,19; 20:21. y l s quay ra khi tiu cc (n nn) v hng n tch cc (c tin). l li cu c linh hn ca anh em Li c trng ny l mt hnh bng mnh m ch mi lin h mi ca cc tn hu vi c Cha Tri. Ch linh hn ni n trn c con ngi. Con ngi l loi sanh linh (xem Sng-th K 2:7); nhng theo khi nim ca ngi Hy lp, h khng c tm hn. V phng din thn hc, linh hn (psuch) v tm linh (pneuma) l nhng t ng ngha ch c con ngi. Ch cu c ngha theo Cu c gii cu thuc th (yasha) v ngha Tn c s cu ri i i (sz). Cch dng theo ngha Cu c c thy trong Gia-c 5:15,20. Nhng ti y v trong 2:14; 4:12, ngha theo Tn c thch hp hn. S tranh ci hin thi quanh ti thn hc s cu ri min ph vi quyn t tr ca Cha trong s cu ri l mt dn chng in hnh cho vic cc nh gii kinh hin i dng bng chng bn vn t mt khc Kinh Thnh (hay l mt nhm nhng khc Kinh Thnh) m loi tr nhng bng chng bn vn ng h cho kin i lp ri t xy dng quan im thn hc h thng, tn l. Tuy nhin, Tn c cng ging nh mi th loi vn chng Cn ng c xa dng hnh bng cao xa v thng c tnh nh nguyn trnh by chn l theo tng cp i lp. Theo mch vn ny chng ta c cu (nhn s sng i i) bi li ca c Cha Tri nhng chng ta cng cn phi hnh ng theo li ca c Cha Tri mi ngy (c cu hay c gii thot theo ngha Cu c). V c s vui mng ln s trng thnh u cn thit. S kt hp gia c tin v hnh ng l s ip trng tm ca th Gia-c. c tin v hnh ng l cp i giao c. 1:22 Hy lm theo li y l MNH LNH TRUNG CCH TH HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE). Cu ny l s ip trng tm ca c sch (xem 1:22,23,25). C c Gio l mt quyt nh ca ch bc vo mi lin h do c tin vi c Cha Gi-xu Christ dn n i sng ging nh ng Christ. C th cm t ny l mt cch gin tip ni n s vng phc m Cu c trnh by trong Mi iu Rn (xem Gia-c 1:12 cng vi Xut -dp-t K 20:6 v Phc-truyn Lut-l K 5:10). ch ly nghe lm Ch ny c s dng trong vn chng Hy lp ch nhng ngi ch tham d nhng bui din thuyt nhng khng bao gi tham gia vo hi on no c. Nghe l tht cha , cc tn hu cn phi lm theo l tht v tip tc lm theo n mi ngy (xem Lu-ca 11:28; R-ma 2:13). la di mnh y l NG TNH T TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE). C c Gio thi hin i sai st khi cho rng s hin din trong nh th hay trch nhim x hi l ng ngha vi s phc v ca C-c Nhn. S k th (v vn ha) gia thnh v phm ch dn ti s t la di mnh. Cc cu 23-25 l mt th d cho kiu t la di . i sng ca chng ta thuc v c Cha Tri; mi chng ta s phi tng trnh vi c Cha Tri rng chng ta sng nh th no. 1:23 nu y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) gi nh l ng theo quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. Nhiu tn hu hin i thng tham d Trng Cha Nht hay l nghe ging nhng khng thy nh hng no trn i sng h. Trong mt 25

ngha th chnh l s v thn thc t, bt xng vi c Cha Tri. C c Gio khng phi l mt ta nh, hay ch l bi tn iu, nhng l mi lin h c tin vi c Cha Tri qua ng Christ tc ng n mi lnh vc ca i sng hng ngy! NASB, NKJV mt t nhin NRSV (ph ch) mt bm sinh TEV xem chnh mnh NJB xem mnh nh th no n d ny, gng mt bm sinh c dng theo ngha nhn chnh mnh. ngha y ca cu 23-24 l nhng tn hu phi hnh ng nhiu hn l ch nghe l tht hay l bit l tht. Chng ta phi da trn l tht m hnh ng. iu no chng ta khng thc hnh, chng ta s nh mt! gng Nhng chic gng trong thi c i c lm bng kim loi nh bng. Chng rt t tin nhng ch phn chiu hnh nh mo m (xem I C-rinh-t 13:12). Li ca c Cha Tri c chc nng nh l chic gng tm linh r rng hon ho. 1:24 Nu ch nhn s qua (khng xem k) v chnh mnh, th ch dn con ngi n mt cuc i ni lon, t la di mnh. 1:25 nhn xem C hai ch Hy lp trong cc cu 23-25 dng theo ngha nhn xem hay l quan st. Ch u tin l katanoe, trong cu 23 v 24. Ch th hai, c dng ti y, l mt ch c ngha mnh hn, parakupt, c ngha l nhn chm ch vo hay l xem xt k lng (xem Ging 20:5,11; I Phi-e-r 1:12). Cc tn hu xem xt chnh mnh trong nh sng ca li c Cha Tri sau h chm ch vo lut php hon ho, lut php ca t do l Phc m ca c Cha Gi-xu Christ. Hiu bit v chnh mnh th hu ch, nhng hiu bit v c Cha Tri th c gi tr i i. NASB lut php trn vn, l lut php v s t do NKJV lut php trn vn ca s t do NRSV lut php trn vn, lut php ca s t do TEV lut php trn vn em li t do cho con ngi NJB lut php trn vn ca s t do Cm t ny tng ng vi lut php hong gia trong 2:8 v lut php ca t do trong 2:12 (cng cn lu Ging 8:23; R-ma 8:2; 14:1ff; I C-rinh-t 8:1ff; 10:23-33; Ga-la-ti 6:2). Li ca c Cha Tri khng phi l mt ro cn i vi s t do ca chng ta, nhng li l s t do tht cho chng ta thot khi bn cht ti li. Nhng tn hu gi y c t do hu vic Ngi (xem R-ma 6). k s tm c phc trong vic mnh lm Lu cc tiu chun cho phc lnh: (1) xem xt ch tm vo lut php hon ho; (2) gi mnh trong lut php; v (3) tr nn mt ngi thc hnh lut php hiu qu. TH TNG LAI (FUTURE TENSE) c th m ch nhng n phc tm thi ngay by gi, nhng bi v khuynh hng lai th ca Gia-c (xem 1:8-9,12; 5:7-8) nn n c th ch v thi k cui cng, nhng phc hnh ca S sng li-Ngy on xt. BN NASB 1:26-27 26 Nhc bng c ai tng mnh l tin o, m khng cm gi li mnh, nhng li la di lng mnh, th s tin o ca ngi hng y l v ch. 27 S tin o thanh sch khng vt, trc mt c Cha Tri, Cha chng ta, l thm ving k m ci, ngi ga ba trong cn khn kh ca n, v gi ly mnh cho khi s u ca th gian.

26

1:26 Nhc bng c ai tng mnh l tin o y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE), gi nh l ng theo quan im hay l ch ch vn chong ca tc gi. Bn Kinh Thnh King James km thm ch dng nh nhng cu ny m ch n s t la di, ch khng phi l s quan st v nh gi ca ngi khc. Thng th cc tn hu ly vic thi hnh cc lut l, l nghi ca con ngi thay th cho i sng ging nh ng Christ. Cc cu 25-26 khng cp n nhng ngi o dc gi, nhng ni n nhng ngi c o tht nhng khng am hiu, khng thc hnh v khng c kt qu. Ch c o trong ngha en l ch n ngi ch tm n nhng chi tit t m. Gia-c hnh dung (1) nhng tn hu lut php trng nh ni iu lut hay l (2) nhng tn hu tri thc trng nh ni s hiu bit, ch khng phi tn hu c i sng tin knh. khng cm gi li mnh... s tin o ca ngi hng y l v ch Li ni ca con ngi l mt ch chnh trong Gia-c (xem 1:19; 3:2-12: Ma-thi- 15:8-9; C-l-se 2:20-23; II Ti-m-th 3:5). Tit hay t ch l mt du hiu ca C-c Nhn trng thnh (xem Ga-la-ti 5:22-23). Quan im ng (gio l chnh thng) nhng hnh ng khng ng thng xy ra trong vng con dn c Cha Tri. ch l mn trnh din rng tuch (xem -sai 29:13; Ma-thi- 15:8-9; C-l-se 2:23-25; II Ti-m-th 3:5; Gia-c 1:19; 3:2-12). Ngi c o thuc loi ny c th ngn cn ngi khc n vi c Cha Tri (xem R-ma 9:30-32). CH C BIT: LI NI CON NGI I. NHNG T TNG M U T SCH CHM NGN A. Li ni l mt phn trong hnh nh ca c Cha Tri ni con ngi (Bi li phn ca c Cha Tri m to vt mi c hin hu, c Cha Tri phn vi con ngi l to vt ca Ngi). N l mt phn sng ng trong tnh cch con ngi ca chng ta. B. Ngn ng con ngi cho php chng ta truyn thng vi ngi khc v nhng cm nhn t cuc sng. Do , n by t con ngi tht ca chng ta (Chm ngn 18:2; 4:23 [20-27]). Li ni l s trc nghim xc thc v mt ngi (Chm-ngn 23:7). C. Chng ta l nhng to vt trong cng ng. Chng ta ch tm n s chp nhn v cng nhn. Chng ta cn iu t c Cha Tri v t con ngi. Ngn t c sc mnh p ng nhng nhu cu trong c s tch cc (Chm-ngn 17:10) v tiu cc (Chm-ngn 12:18). D. C s mnh m khc thng trong li ni ca con ngi (Chm-ngn 18:20-21)mnh m chc phc v cha lnh (Chm-ngn 10:11,21) v mnh m ra s v hy dit (Chmngn 11:9). E. Chng ta gt ly iu chng ta gieo (Chm-ngn 12:14).

II. II. NHNG NGUYN TC V LI NI T CHM NGN A. S tiu cc v tim nng hy dit trong li ni con ngi 1. Li ca ngi c c (1:11-19; 10:6; 11:9,11; 12:2-6) 2. Li ca k t dm (5:2-5; 6:24-35; 7:5ff; 9:13-18; 22:14) 3. Li ca k di tr (6:12-15,19; 10:18; 12:17-19,22; 14:5,25; 17:4; 19:5,9,28; 21:28; 24:28; 25:18; 26:23-28) 4. Li ca k ngu di (10:10,14; 14:3; 15:14; 18:6-8) 5. Li ca k chng di (6:19; 12:17; 19:5,9,28; 21:28; 24:28; 25:18) 6. Li ca k ngi l i mch (6:14,19; 11:13; 16:27-28; 20:19; 25:23; 26:20) 7. Li mau ni (6:1-5; 12:18; 20:25; 29:20) 8. Li nnh b (29:5) 9. Nhiu li (10:14,19,23; 11:13; 13:3,16; 14:23; 15:2; 17:27-28; 18:2; 21:23; 29:20) 10. Li xuyn tc (17:20; 19:1) B. S tch cc, nng lc nng , cha lnh trong li ni ca con ngi

27

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Li ca ngi cng chnh (10:11,20-21,31-32; 12:14; 13:2; 15:23; 16:13; 18:20) Li ca ngi sng sut (10:13; 11:12) Li hiu bit (15:1,4,7,8; 20:15) Li cha lnh (15:4) Cu tr li nh nhn (15:1,4,18,23; 16:1; 25:15) Cu tr li va (12:25; 15:26,30; 16:24) Li ca lut php (22:17-21)

III. KHUN MU CU C TIP TC TRONG TN C A. Ngn ng con ngi cho php chng ta truyn thng vi ngi khc v nhng cm nhn t cuc sng. Do , n by t con ngi tht ca chng ta (Ma-thi- 15:1-20; Mc 7:2-23). B. Chng ta l nhng to vt sng tp th. Chng ta ch tm ti s chp nhn v cng nhn. Chng ta cn iu t c Cha Tri v t con ngi. Ngn t c sc mnh p ng nhng nhu cu trong c s tch cc (II Ti-m-th 3:15-17) v tiu cc (Gia-c 3:2-12). C. C s mnh m khc thng trong li ni ca con ngi (Chm-ngn 18:20-21)mnh m chc phc (-ph-s 4:29) v mnh m ra s (Gia-c 3:9). Chng ta chu trch nhim v nhng iu chng ta ni (Gia-c 3:2-12). D. Chng ta s b phn xt bi nhng li ni cng nh nhng vic lm ca mnh (Ma-thi- 12:33-37; Lu-ca 6:39-45). Chng ta gt ly iu chng ta gieo (Ga-la-ti 6:7).

tm lng Xem ch c bit tip theo. CH C BIT: TM LNG Ch kardia trong ting Hy lp c dng trong bn By Mi v trong Tn c din t ngha ch leb trong ting H-b-r. N c dng trong mt s cch sau y (xin xem Bauer, Arndt, Gingrich v Danker, A Greek-English Lexicon, trang 403-404): 1. Trung tm ca mt cuc sng thuc th, hnh nh v mt con ngi (Cng v 14:17; II Crinh-t 3:2-3; Gia-c 5:5) 2. Trung tm ca mt cuc sng thuc linh (o c) a. c Cha Tri nhn bit tm lng (Lu-ca 16:15; R-ma 8:27; I C-rinh-t 14:25; I T-sa-l-ni-ca 2:4; Khi huyn 2:23) b. ch i sng thuc linh ca con ngi (Ma-thi- 15:18-19; 18:35; R-ma 6:17; I Ti-m-th 1:5; II Ti-m-th 2:22; I Phi-e-r 1:22) 3. Trung tm ca cuc sng l tr (tc l tri thc, Ma-thi- 13:15; 24:48; Cng v 7:23; 16:14; 28:27; R-ma 1:21; 10:6: 16:18; II C-rinh-t 4:6; -ph-s 1:18; 4:18; Gia-c 1:26; II Phi-er 1:19; Khi huyn 18:7; tm lng ng ngha vi tr c trong II C-rinh-t 3:14-15 v Philp 4:7) 4. Trung tm ca ch (Cng v 5:4; 11:23: I C-rinh-t 4:5; 7:37; II C-rinh-t 9:7) 5. Trung tm ca tnh cm (Ma-thi- 5:28; Cng v 2:26,37; 7:54; 21:13; R-ma 1:24; II Crinh-t 2:4:7:3; -ph-s 6:22; Phi-lp 1:7) 6. Ni c bit c Thnh Linh hnh ng (R-ma 5:5; II C-rinh-t 1:22; Ga-la-ti 4:6 [ng Christ sng trong lng ca chng ta, -ph-s 3:17]) 7. Tm lng l cch ni tng hnh ch ton b mt con ngi (Ma-thi- 22:37, ly t Phc truyn 6:5). Nhng t tng, ng c, v hnh ng thuc v tm lng by t r rng loi ngi. Cu c c mt s cch s dng n tng v t ng ny: a. Sng th k 6:6; 8:21, c Cha Tri bun trong lng (cng xem -s 11:8-

28

b. c. d. e.

9) Phc truyn 4:29; 6:5 bng c tm lng, c linh hn Phc truyn 10:16, tm lng khng ct b v R-ma 2:29 -x-chi-n 18:31-32, tm lng mi -x-chi-n 36:26, tm lng mi so vi tm lng bng

1:27 S tin o thanh sch khng vt, trc mt c Cha Tri, Cha chng ta l iu ny by t c o tht theo ngha s phc v ging nh Phc-truyn Lut-l K v Ma-thi- 25:31-46. Tham kho thm Mi-ch 6:6-8 nh ngha v mt ngi tht s tin o. Trong Ma-thi- 6:1 ni n vic b th trong Do Thi Gio v n c xem nh bng chng ca mi lin h ca mt ngi vi c Cha Tri. S thnh khit khng phi l s tch bit hon ton vi x hi, nhng l s d phn gip theo nhng nhu cu ca ngi ngho, ngi b x hi rung b (xem 2:15-17). CH C BIT: C CHA CHA Cu c gii thiu mt hnh nh quen thuc gn gi ca c Cha Tri l hnh nh ngi Cha: (1) Quc gia Do Thi thng c gi l con ca c Gi-h-va (-s 11:1; Ma-la-chi 3:17); (2) Ngay c trc trong sch Phc truyn Lut l k hnh nh c Cha Tri l Cha cng c s dng (1:31). Trong Phc truyn on 32 Y-s-ra-n c gi l con ci ca Ngi v Cha c gi l Cha ca cc ngi. (4) Hnh nh ny cng c m t trong Thi thin 103:13 v pht trin thm trong Thi thin 68:5 (cha ca k m ci) v (5) hnh nh ny cng rt thng dng trong cc sch tin tri (-sai 1:2; 63:8; Y-s-ra-n l con trai v c Cha Tri l Cha, 63:16; 64:8; Gi-r-mi 3:4, 19; 31:9). Cha Gi-xu s dng ting A-ram cho nn ch no c ch Cha xut hin theo ting Hy lp (Pater) th n din t ch Abba trong ting A-ram (14:36). Nhng t ng nh Ba hay Cha cho thy s thn mt ca Cha Gi-xu vi c Cha Cha. Ngi by t s thn mt ny cho cc mn thy khuyn khch h nn c mi lin h mt thit vi c Cha Cha. T Cha ch c dng cho c Gi-h-va trong Cu c, nhng Cha Gi-xu rt thng dng v dng nhiu ch. Khi nim ny l mt s mc khi quan trng cho mi lin h mi ca chng ta vi c Cha Tri qua Cha Jsus Christ (Ma-thi- 6:9). Cn phi ghi nh rng c Cha Cha l mt hnh nh n d v gia nh (thn mt) ch khng ch v th h hay l s hin hu t trc. c Cha Cha, c Cha Con, v c Thnh Linh lun lun hip mt v ng bn th. Xem ch c bit: c Cha Tri Ba Ngi trong Ga-la-ti 4:4.

thm ving k m ci, ngi ga ba im ny cp n nhng ngi c th, bn l x hi (xem Phc-truyn Lut-l K 27:19; Thi-thin 68:5; Truyn-o 4:10; Ma-thi- 25:31). Phc m chn tht thay i i sng con ngi v km theo lun lun c nhng quan tm v hot ng x hi. S hiu bit ng v c Cha Tri phi dn n vic phc v nhng ngi khc cng c dng nn theo hnh nh ca Ngi. gi ly mnh cho khi s u y l dng NGUYN TH TH HIN TI (xem I Ti-m-th 5:22). Ch ny lin h vi cc loi sinh t c chp nhn. c tin c hai kha cnh thc tin: cng tc x hi v o c c nhn (xem Ma-thi- 25:31ff). ca th gian Cn nh rng cc tn hu trong th gian nh khng thuc v th gian (xem Gia-c 4:4; I Ging 2:15-17). Khng c lin h no vi th gian hoc lin kt cht ch vi th gian u khng thch hp. 29

CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Chng ta hiu bit g thm t Gia-c 1:19? 2. Lit k nhng im c th lin h n nhng nan trong s th phng chung trong cc cu 1927. 3. Gii thch hai yu t ca s cu ri c phn tch trong cu 21. 4. Ngi c o t la di mnh bng cch no? 5. Ti sao li ni ca cc tn hu c cp thng xuyn trong Gia-c (1:19,21,26; 3:1ff)? 6. Gii thch nh ngha ca Gia-c v tin o tht trong cc cu 26-27. ng nhn mnh n hai im no?

30

GIA-C ON 2:1-26
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Cnh co v s phn bit 2:1-4 2:5-13 2:8-13 2:8-13 2:10-13 c tin v Vic lm 2:14-17 2:18-26 c tin khng c vic lm th cht 2:14-26 c tin v Vic lm 2:14-27 2:18-26 c tin v Hnh ng 2:14-17 2:18-24 c tin v Vic lm 2:14-17 2:18-23 2:24-26 2:25 2:26

NKJV
Cn trng vi s thin v c nhn 2:1-13

NRSV
S lu tm n ngi ngho 2:1-7

TEV
Cnh co v nh kin 2:1-7

NJB
S lu tm n ngi ngho 2:1-4 2:5-9

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 5. Phn on 1 6. Phn on 2 7. Phn on 3 8. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH 2:1-13 A. Gia-c 2:1-13 l phn m rng s bn lun v ch giu - ngho trong 1:9-11,27. B. Khng r ngi giu c cp trong 1:10-11; 2:6 hay 5:1-6 c phi l cc tn hu hay khng. C th h l nhng ngi Do thi giu c bt b cc C-c Nhn u tin.

31

C. S giu c trong Cu c l du hiu cho s hi lng ca c Cha Tri (xem L-vi K 26; Phctruyn Lut-l K 27), nhng trong cc s ging dy v sau mang li s qun bnh cn thit cho khi nim ny (xem Gip, Thi-thin 73; Ma-thi- 5-7). Thm ch sau s ngho thiu tr nn n d cho s i kht tm linh (xem Ma-thi- 5:3; Lu-ca 6:20). D. Phn on ny c khai trin theo hai ch c lin h vi nhau: 1. Cch thc ca i ny (cu 1-7) 2. Cch thc trong thi i ca ng Mt-si-a sp n (cu 8-13) NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 2:1-7 1 Hi anh em, anh em tin n c Cha Jsus Christ, l Cha vinh hin chng ta, th ch c ty v ngi no. 2 Gi s c ngi eo nhn vng, mc o p, vo ni hi anh em, li c ngi ngho, qun o rch ri, cng vo na; 3 nu anh em ng k mc o p, m ni rng: Mi ngi y, l ch t t; li ni vi ngi ngho rng: Hy ng , hoc ngi di b chn ta, 4 th c phi anh em t mnh phn bit ra v ly xu m xt on khng? 5 Hi anh em rt yu du, hy nghe ny: c Cha Tri h chng la k ngho theo i ny ng lm cho tr nn giu trong c tin, v k t nc Ngi ha cho k knh mn Ngi hay sao? 6 M anh em li khinh d k ngho! H chng phi k giu h hip anh em, ko anh em n trc ta n sao? 7 H chng phi h phm thng n danh tt ly t cho anh em sao? 2:1 Hi anh em Xem ch thch trong 1:2 v 1:9. ch c y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) vi NG TNH T TH NG (NEGATIVE PARTICLE) c ngha l dng li mt hnh ng ang thc hin. Bn dch Williams chuyn ng l ng c tip tc... im ny m ch rng ngi ang hnh ng theo theo cch thc ny l nhng tn hu sai trt ng hng. NASB, NJB c tin anh em NKJV c tin NRSV thc s tin TEV nh cc tn hu y khng phi l c tin theo ngha gio l, nh trong Giu-e 3 v 20, nhng l s tin cy c nhn ni ng Christ (CH CH S HU CCH). c Cha Jsus Christ, l Cha vinh hin chng ta Cm t S HU CCH ny c ngha en l (Cha) ca vinh hin (vinh hin thuc v Cha) khc bit vi cm t S HU CCH (S vinh quang) ca Cha. Cha vinh hin l mt danh hiu c Cha Tri trong Kinh thnh (xem Thi-thin 29:1-3; Cng-v 7:2; I C-rinh-t 4:6; -ph-s 1:17). Cc hc gi Do Thi Gio s dng cm t vinh quang Shekinah din t s hin din ca c Gi-h-va gia Y-s-ra-n (xem Xut -dp-t K 16:10; II S k 7:1-3). Cm t y m t c Cha Gi-xu (xem Lu-ca 2:32; Ging 1:14; 17:5; I Crinh-t 2:8; H-b-r 1:3). Lu rng c Cha Gi-xu c gi l (1) ng Mt-si-a (ng Christ trong ting Hy lp); (2) Cha (cch chuyn ng sang ting Hy lp ca tn gi c Gi-h-va da theo ngha ca ch c dng thay th l Adonai); v (3) ca vinh hin (danh hiu ring ch c Gi-hva). Cc danh hiu ny l cc th thut vn chng qui cc thuc tnh thn linh ca c Gi-h-va cho Gi-xu ngi Na-xa-rt. 32

CH C BIT: S VINH HIN Ch s sng chi (apaugasma) ch c dng duy nht ti y trong Tn c. Trong cc tc phm ca trit gia ngi Do Thi Philo, ch ny c dng ch mi lin h gia ng Christ vi c Cha Tri theo ngha logos ch l s phn nh ca thn linh. Cc gio ph u tin trong Hi thnh Hy lp dng ch ny theo ngha ng Christ nh l s phn nh hay l s sng chi ca c Cha Tri. Theo ngha thng thng: thy c Cha Gi-xu tc l thy c Cha Tri, ging nh mt tm gng phn chiu y nh sng mt tri. Ch vinh hin trong ting Do Thi (kabod) thng c dng theo ngha s sng (xem Xut -dp-t K 16:10; 24:16-17; L-vi K 9:6). Cch din t ny c th lin h vi Chm-ngn 8:22-31, khi s khn ngoan (danh t GING CI trong c ting Do thi ln Hy lp) c nhn cch ha nh l to vt u tin ca c Cha Tri (xem Sirach 1:4) v l tc nhn ca s sng to (xem sch ngy kinh S khn ngoan ca Sa-l-mn 9:9). Khi nim ny c khai trin thm trong sch S khn ngoan ca Sa-l-mn 7:15-22a v 22b30. Trong cu 22, s khn ngoan to nn mi s. Cu 25 ni s khn ngoan l s lu xut thun khit t vinh hin ca ng Ton Nng. Cu 26 ni s khn ngoan l s phn nh ca nh sng i i nh mt ci gng khng t vt phn chiu vic lm ca c Cha Tri. Cu 29 ni s khn ngoan c em so snh v c thy n tri hn cc ngun sng (nh mt tri v cc v sao) .. Trong Cu c t ng thng thng nht ch s vinh hin (kabod) l mt thut ng trong thng mi (ch hai a cn) c ngha nng. Bn no nng th c gi tr hay th hin gi tr bn trong. Thng thng khi nim ta sng c thm vo ch ny din t oai nghi ca Cha (Xut -dp-t k 19:16-18; 24:17; -sai 60:1-2). Duy nht ch c Ngi mi xng ng v c tn trng. Ngi qu sng chi cho nn con ngi sa ng khng th chim ngng c (Xut -dp-t k 33:17-23; -sai 6:5). c Cha Tri ch c th c bit n r rng qua ng Christ (Gi-r-mi 1:14; Ma-thi- 17:2; H-b-r 1:3; Gia-c 2:1). T ng vinh hin c v m h: (1) c th tng ng vi s cng bnh ca c Cha Tri; (2) c th ch s thnh khit hay trn vn ca c Cha Tri; hay l (3) ch hnh nh ca c Cha Tri m theo con ngi c dng nn (Sng-th-k 1:26-27; 5:1; 9:6), nhng sau n b hoen do s ni lon (Sng-th-k 3:1-22). Cha Ch ny c dch t ch Hy lp (Kurios) ch xut hin mt ln trong vn mch ch khng phi hai ln theo nh cc bn dch RSV, NKJV, TEV, v NJB. NASB vi thi thin v c nhn NKJV vi s phn bit NRSV vi nhng hnh ng thin v TEV anh em khng bao gi i x vi ngi khc ty theo b ngoi ca h NJB ng s phn bit tng lp xen vo Ch ny ti hin mt thnh ng Cu c, nng mt ln (xem L-vi K 19:15; Phc-truyn Lut-l K 1:17; 10:17; 16:19; 24:17). Cc tn hu cn phi cn trng vi nhng s phn chia ca trn gian (xem Cng-v 10:34). c Cha Tri (trong ng Christ) ph mi ranh gii m con ngi dng ln vi ng loi: giu-ngho, ngi Do thi-ngi ngoi bang; n l-t do; n ng-n b (xem I C-rinht 12:13; Ga-la-ti 3:28; C-l-se 3:11). V mt ng php, cu 1 l mt cu pht biu hoc l mt cu hi vi ngm l mt cu tr li ph nh (NRSV). Hu ht cc bn dch chuyn ng cu ny dng mt pht biu (NASB, NKJV, TEV, NJB, NIV).

33

CH C BIT: T PHN BIT CHNG TC I. Gii thiu A. y l mt biu l ph bin ca nhn loi sa ng trong mi x hi. y l ci ti ch k ca con ngi, n p ngi khc tn cao mnh ln. nhiu phng din, phn bit chng tc l mt hin tng hin i, trong khi tinh thn ch ngha dn tc (hay ch ngha b tc) l dng th hin xa xa hn. B. Ch ngha dn tc bt u ti thp Ba-bn (Sng-th-k 11) v bt ngun t ba con trai ca N- ni m cc chng tc pht trin (Sng-th-k 10). Tuy nhin, iu hin nhin t Kinh thnh cho thy con ngi t chung mt ngun gc (tc l A-am v -va, to vt c bit ca c Cha Tri, Sng-th-k 1-3; Cng-v 17:24-26). C. Phn bit chng tc ch l mt trong v s nhiu thnh kin nh (1) hm hnh kin thc; (2) khoe khoang tnh trng x hi-kinh t; (3) tnh theo lut php tn gio t xng cng bnh; v (4) nhng lin kt chnh tr theo tn l. II. T liu Kinh thnh A. Cu c 1. Sng-th-k 1:27 - Con ngi, ngi nam, ngi n c to dng trong nh tng ging Cha, l iu lm cho h c bit. iu cng cho thy gi tr v phm cch c nhn ca con ngi (Ging 3:16). 2. Sng-th-k 1:11-25 - Cm t ty theo loi c lp i lp li 10 ln. iu ny c s dng hu thun cho s phn chia chng tc. Tuy nhin, trong ng cnh ny r rng iu ny ch cc th vt v cy c ch khng ni n con ngi. 3. Sng-th-k 9:18-27 - Phn on ny c dng ng h s n p chng tc. Phi nh rng c Cha Tri khng nguyn ra Canaan. Cha ca anh l N-, nguyn ra anh sau khi tnh dy t cn say. Kinh thnh cha bao gi ghi rng c Cha Tri xc nhn li nguyn ra/th nguyn ny. Ngay c nu Cha c lm iu , th cng khng nh hng g n chng tc da mu. Canaan l t ca nhng ngi sng vng Pa-lt-tin v theo nhng bc tng chm tr ca ngi -dp-t cho thy h khng phi l ngi da en. 4. Gi-su 9:23 - Cu ny dng chng minh rng chng tc ny s lm n l cho chng tc kia. Tuy nhin, ngi Ga-ba-n c cng ngun gc vi ngi Do thi. 5. -x-ra 9-10 v N-h-mi 13 - Nhng on ny thng c dng trong ngha chng tc, nhng ng cnh ny cho thy cc hn nhn ny b nguyn ra, khng phi bi v khc chng tc (h cng l con ci ca con trai N-, Sng-th-k 10), nhng v l do tn gio. B. Tn c 1. Cc sch Phc m a. Cha Jsus s dng vn th hn gia dn Do thi v Sa-ma-ri mt vi ln, cho thy vn th hn chng tc l khng xng hip. 1) Cu chuyn Ngi Sa-ma-ri nhn lnh (Lu-ca 10:25-37) 2) Ngi n b bn ging (Ging 4:4) 3) Ngi ci bit n (Lu-ca 17:7-19) b. Phc m dnh cho tt c mi ngi 1) Ging 3:16 2) Lu-ca 24:46-47 3) H-b-r 2:9 4) Khi huyn 14:6 c. Vng quc ca Cha bao gm ton th nhn loi 1) Lu-ca 13:29 2) Khi huyn 5 2. Cng-v

34

a. Cng-v 10 l phn on nn tng v tnh yu hon v ca c Cha Tri v s ip hon v ca Phc m. b. Phi-e-r b cng kch v hnh ng ca ng trong Cng-v 11 v vn ny khng c gii quyt mi cho n Gio hi ngh ti Gi-ru-sa-lem trong Cng-v 15. S ging co gia nhng ngi Do thi th k th nht v ngi ngoi tin o rt ln. 3. Phao l a. Khng c mt ro cn no trong ng Christ 1) Ga-la-ti 3:26-28 2) -ph-s 2:11-22 3) C-l-se 3:11 b. c Cha Tri khng v n ai 1) R-ma 2:11 2) -ph-s 6:9 4. Phi-e-r v Gia-c a. c Cha Tri khng v n ai, I Phi-e-r 1:17 b. Bi v Cha khng thin v, con dn Cha cng phi nn nh vy, Gia-c 2:1 5. Ging Mt trong nhng cu ni mnh m nht v trch nhim ca cc tn nhn l trong I Ging 4:20 III. Kt lun A. Phn bit chng tc hay cc loi thnh kin, u hon ton khng xng hip vi con ci Cha. Sau y l cu trch t Henlee Barnette, ngi pht biu ti mt din n Glorieta, New Mexico trong Hi ng i sng C c Nhn (Christian Life Commission) nm 1964: Phn bit chng tc l t gio, bi v n khng ng vi Kinh thnh, khng phi l tnh cch C c nhn, ng ni chi n vic n tri vi khoa hc. B. Vn ny cho cc C c nhn dp tin by t tnh yu ging ng Christ, s tha th v cm thng cho mt th gii h mt. S khc t ca C c nhn trong lnh vc ny cho thy s khng trng thnh v l dp cho ma qu ngn cn bc tin trong c tin ca cc tn nhn, s xc tn, v s trng thnh. N cng c th lm ro cn cho nhng ngi h mt khng th n vi ng Christ c. C. Ti phi lm g? (Phn ny trch t truyn n ca Christian Life Commission c ta l Lin h Chng tc TRN PHNG DIN C NHN T nhn trch nhim gii quyt vn lin quan n chng tc Qua s cu nguyn, hc Kinh thnh, v thng cng vi nhng ngi khc chng tc, c gng loi b khi i sng nhng thnh kin v chng tc By t nim tin ca bn v vn chng tc, c bit l nhng ni m nhng ngi khch ng s him th chng tc khng b cht vn. TRONG CUC SNG GIA NH Nhn ra tm quan trng ca nh hng gia nh trong s hnh thnh nhng thi v chng tc khc Tm cch pht trin cch nhn C c bng vic ni v nhng iu con ci hay cha m nghe bit v vn chng tc bn ngoi Cha m nn cn thn lm gng mt tn C c khi tip xc vi nhng ngi khc chng tc Tm dp lm thn vi nhng ngi khc chng tc TRONG HI THNH Bng cch nghe ging dy v cc l tht Kinh thnh v vn chng tc, Hi thnh c khch l sng lm gng cho c cng ng. Cn bo m rng s th phng, thng cng, phc v trong nh th c m ra cho tt c

35

mi ngi, ngay c nhng Hi thnh thi Tn c cng khng thy nhng ro cn chng tc no (-ph-s 2:11-22; Ga-la-ti 3:26-29). TRONG CUC SNG THNG NGY Gip vt qua tt c nhng phn bit chng tc trong th gii doanh nghip Lm vic qua cc t chc cng ng loi bo m quyn li v c hi cng bng cho mi ngi, nn nh mc tiu tn cng l vn chng tc ch khng phi con ngi. Mc tiu l c v s hiu bit ch khng phi s cay c. Nu thy thch hp, hy thnh lp mt y ban c bit gm nhng cng dn c quan tm vi mc ch m ra nhng phng tin truyn thng trong cng ng gio dc qun chng v c nhng hnh ng c th ci tin vn phn bit chng tc. ng h cc hin php v nhng nh lp hin mun thng qua lut ci tin s cng bng chng tc v chng li nhng ngi khai thc s thnh kin ny cho nhng li ch chnh tr. Khen ngi cc nhn vin thi hnh cng v khi thi hnh lut m khng c s phn bit Trnh bo ng, xng s tn trng lut, lm mi vic c th lm c nh mt cng dn C c bo m nhng cu trc lut php khng tr thnh cng c trong tay nhng ngi mun y mnh s phn bit chng tc. Lm gng v tinh thn v tm tr ca ng Christ trong mi giao tip vi con ngi.

2:2 nu y l IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL) ch mt hnh ng c th. iu ny m ch n : (1) gi nh c cc v khch giu c n bui th phng ca cc C-c Nhn Do thi hay l (2) mt phin ta C c Gio theo khun mu ca nh hi. ni hi anh em Trong ngha en l ch nh hi, cn c ngha l em chung li vi nhau. Cch dng nhng c ng Do Thi cho thy (1) l th xut hin kh sm khi m cc C-c Nhn v ngi Do thi vn cn th phng chung vi nhau (xem H-b-r 10:25) hay (2) l th phng ca cc C-c Nhn ngi Do Thi lc ban u da theo khun mu ca nh hi. Cc chi tit vn cn c gh danh d v b chn ging nh trong nh hi Do Thi (xem Ma-thi- 23:6) dng nh xc nhn cch gii thch ny (xem cu 3). Ti ngh s hp mt c m t khng phi l mt l th phng nhng l mt phin ta C c Gio tng t nh trong nh hi (xem Mc 13:9; Lu-ca 21:12). Nu ng vy, th hai v khch l cc nguyn co trong tin trnh php l. im ny c th l gii (1) ti sao h khng bit phi ngi ni u (2) vic nhc n li cc ngi n ta n trong cu 6 (xem L-vi K 19:15). nhn vng y l biu l ca s giu c; thng thng trong vn ha Hy lp-La m mi bn tay eo vi chic nhn. NASB, NRSV ngi ngho mc qun o d bn NKJV ngi ngho mc qun o bn thu TEV ngi mc rch ri NJB ngi ngho mc ti tn Ti y khng ch cp n s ngho i nhng cn ch ra vic (h) i x vi ngi n xin khc vi ngi n bn xa hoa. 2:4 th c phi anh em t mnh phn bit ra Cc cu 4 v 5 l nhng cu hi vi ngm tn ng. Cc tn hu v ang mc ti trong vic by t s phn bit v thin v. Ch phn bit trong ting Hy lp l mt t ghp gia ch dia (qua, bi) vi ch krina (xt on). 2:5 hy nghe y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) th hin s khn cp.

36

 Hi anh em rt yu du Xem ch thch trong 1:2 v 1:9. c Cha Tri h chng la k ngho theo i ny Chn (la chn) l CH NH TRUNG CP TH BT NH (AORIST MIDDLE INDICATIVE) (xem -ph-s 1:4). Chng ta c ch elect trong Anh ng t ch Hy lp ny. Cm t theo i ny trong ngha en l trong i ny c dng theo ngha ch ca ci, vt cht trn gian. Tht tr tru l c Cha Tri li chn v chc phc cho k ngho, ngi bn l x hi. c Cha Tri chn h v khin h c giu c trong c tin v gia ti trong nc Tri, trong khi nhng ngi hng dn th phng ti y li thin v ngi giu c, quyn th. Chnh nhng ngi ny li bt b cc tn hu ban u. Phc m c rao ging cho ngi ngho l mt du hiu ca Thi i Mi (xem -sai 61ff; Ma-thi- 11:5; Lu-ca 1:51-53; 4:18; 7:22). Ngi ngho lun lun b loi tr khi tn gio chnh thc, nhng h c c Cha Gi-xu tip nhn cch c bit. Ngi ngho vui mng tip nhn ng Christ, trong khi ngi giu thng cy nh vo ti sn ca mnh (xem Ma-thi- 19:23-26). Ti y khng c tt c mi ngi ngho u c cu, nhng h chc chn c cho n khi n vi c Cha Gi-xu. a phn tn hu trong Hi thnh ban u l thuc nhng tng lp ngho trong x hi. k t Kinh Thnh nhc n cc tn hu c tha hng nhiu iu nh vo mi lin h ca h vi c Cha Gi-xu l ng k t mun vt (xem H-b-r 1:2), v h l ng tha k vi Ngi (xem Rma 8:17; Ga-la-ti 4:7): 1. Vng quc (xem Ma-thi- 25:34, I C-rinh-t 6:9-10; 15:50) 2. S sng i i (xem Ma-thi- 19:29) 3. Nhng li ha ca c Cha Tri (xem H-b-r 6:12) 4. S bo v ca c Cha Tri trong cc li ha ca Ngi (xem I Phi-e-r 1:4; 5:9). nc Ngi y l cm t chnh trong cc sch Phc m Cng Quan. Bi ging u tin v cui cng ca c Cha Gi-xu cng vi phn nhiu nhng cu chuyn v d Ngi k lin quan n ch ny. Cm t ny lin h n im chnh v thi k cui cng trong s ging dy ca c Cha Gi-xu (c Gia-c tip tc). S mu thun thn hc , nhng cha ny lin h n khi nim hai thi k ca Do Thi Gio, thi k ti li hin thi v thi i cng chnh sp n, m s c khi u bi c Thnh Linh qua ng Mt-si-a. Ngi Do thi ch trng i mt ln hin n ca mt lnh t qun s y dy Thnh Linh (ging nh Cc Quan Xt trong Cu c). Hai ln n ca c Cha Gi-xu to nn s chng lp nhau gia hai thi k. Vng quc ca c Cha Tri chia ct dng lch s ca con ngi vi s nhp th ti Bt-l-hem. Tuy nhin, c Cha Gi-xu khng n nh mt v tng chinh phc theo s by t ca Khi-huyn 19, nhng l mt y T Khn Kh (xem -sai 53) v mt v lnh o khim nhng (xem Xa-cha-ri 9:9). CH C BIT: NC C CHA TRI Trong Cu c ngi ta cho rng c Gi-h-va l Vua ca Y-s-ra-n (I Sa-mu-n 8:7; Thithin 10:16; 24:7-9; 29:10; 44:4; 89: 18; 95:3; -sai 43:15; 4:4, 6) v ng Mt-si-a l v Vua l tng (Thi-thin 2:6). Qua s ging sinh ca Cha Jsus ti Bt-l-hem, vng quc c Cha Tri bc vo lch s nhn loi em theo quyn nng v s cu ri (Giao c mi, Gi-r-mi 31:31-34; -x-chi-n 36:27-36). Ging Bp-tt cng b nc c Cha Tri n gn (Ma-thi- 3:2; Mc 1:15). Cha Jsus dy r rng rng nc Tri trong Ngi v trong li dy ca Ngi (Ma-thi- 4:17, 23; 9:35; 10:7; 11:11-12; 12:28; 16:19; Mc 12:34; Lu-ca 10:9, 11; 11:20; 12:31-32; 16:16; 17:21). Tuy nhin, nc Tri cng trong tng lai (Ma-thi- 16:28; 24:14; 26:29; Mc 9:1; Lu-ca 21:31; 22:16, 18). Trong cc sch Tin lnh cng quan Mc v Lu-ca, chng ta thy cm t nc c Cha Tri.

37

Ch thng xuyn ny trong cc li dy ca Cha Jsus bao gm s cai tr trong hin ti ca c Cha Tri trong tm lng ca con ngi m trong mt ngy no s hon tt trn c tri t. iu ny th hin trong li cu nguyn ca Cha Jsus trong Ma-thi- 6:10. V vit cho ngi Do thi, Ma-thi- mun dng cm t khng ng n tn ca c Cha Tri (cho nn ng vit l Nc Tri, trong khi Mc v Lu-ca vit cho ngi ngoi, th dng cch ch nh ph bin cho danh xng ca thn thnh). y l cm t cha kha quan trng trong cc Phc m Cng quan. Bi ging u tin v bi ging cui ca Cha Jsus, v hu ht cc n d ca Ngi, u xoay quanh ch ny. N ch quyn cai tr ca c Cha Tri trong tm lng con ngi ngay by gi! iu ngc nhin l Ging ch dng cm t ny hai ln m thi (trong cc n d ca Cha Jsus th khng h c cm t ny). Trong Phc m Ging s sng i i l t cha kha v l hnh nh chnh. S cng thng lin quan n ch ny xy ra bi hai ln n ca ng Christ. Cu c ch ch trng n mt ln n ca ng Mt-si-a ca c Cha Tri-ln n trong huy hong km theo s phn xt v binh ao - nhng Tn c cho bit Cha Jsus n ln u lm mt y t chu kh theo -sai 53 v mt v Vua khim nhng theo Xa-cha-ri 9:9. Hai thi k ca ngi Do thi, thi k gian c v thi k cng bnh, trng lp nhau. Cha Jsus ang tr v trong tm lng nhng ngi tin Cha, nhng mt ngy no s cai tr ton c ci sng to. Ngi s n nh Cu c tin on! Nhng ngi tin Cha sng trong tnh trng ri nhng cha ca vng quc c Cha Tri (xem Gordon D. Fee v Douglas Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 131-134). ha cho k knh mn Ngi Xem ch thch trong 1:12. 2:6 M anh em li y l im nhn mnh tng phn lm ni bt nhng iu c Cha Tri lm cho ngi ngho, c th, bn l x hi trong cu 5. k giu Ngi giu c m t (1) ang h hip cc tn hu; (2) ko h n ta; v (3) ph bng danh m cc tn hu c ku gi. Liu nhng ngi giu ny c phi l cc tn hu khng? Ti ngh l khng! 2:7 NASB phm thng n danh tt gi anh em NKJV ni phm n danh cao trng gi anh em NRSV phm n danh cu khn cho anh em TEV l k ni xu v danh tt ban cho anh em NJB l k s nhc danh tn trng cng b cho anh em Ngha en cm t ny l gi n anh em (xem Cng-v 15:17). V phng din vn ha, im ny c th m ch n 1. S chc phc t v trng lo trong dng h (xem Sng-th K 48:16) 2. Ngi v ly h ca ngi chng (xem -sai 4:1) 3. Ngi n l tr thnh mt ti sn ca ngi khc vnh vin 4. Mt nghi thc bp-tem (xem Ma-thi- 28:19; Cng-v 2:38) 5. Mt danh hiu cho tuyn dn ca c Cha Tri trong Cu c (xem Phc-truyn Lut-l K 28:10; II S k 6:33, 7:14) 6. Danh hiu C-c Nhn ln u c nhc n nh s ch nho cc tn hu ti thnh An-ti-t trong x Sy-ri (xem Cng-v 11:26). Theo vn mch ti y th ngha th 4 thch hp nht.

38

BN NASB 2:8-13 8 Tht vy, nu anh em vng gi cho ton vn lut php tn trng, theo nh Kinh Thnh rng: Hy yu ngi ln cn nh mnh, th anh em n tt lm. 9 Nhng nu anh em ty v ngi ta, th phm ti, lut php bn nh ti anh em nh k phm php. 10 V ngi no gi trn lut php, m phm mt iu rn, th cng ng ti nh phm ht thy. 11 V, ng phn rng: Ch phm ti t dm, cng c phn rng: Ch git ngi. Vy, nu ngi khng phm ti t dm, nhng phm ti git ngi, th ngi l k phm lut php. 12 Hy ni v lm dng nh phi chu lut php t do on xt mnh. 13 S on xt khng thng xt k chng lm s thng xt; nhng s thng xt thng s on xt. 2:8 nu C hai cu 8 v 9 u bt u vi CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) gi nh l ng trong quan im hay l ch ch vn chng ca tc gi. Nhng thnh gi, c gi lm trn lut php cao trng nu h yu thng cch thch ng. lut cao trng Khi nim ny c vi tn gi (xem 1:25; 2:12; R-ma 8:2; Ga-la-ti 6:2). Hin nhin n ch v Mi iu Rn (xem cu 11) nhng cng ni n s ging dy ca c Cha Gi-xu v Thi i mi c m ra, cng l mt phng cch i x mi ca c Cha Tri v nhng ngi c d phn trong giao c (xem Bi Ging Trn Ni ca c Cha Gi-su trong Ma-thi- 5-7). theo Kinh thnh y l trch dn t L-vi K 19:18, nhng vi mt ci nhn hng v L-vi K 19:15 (c ngha l anh em cng khng nn thin v). Hy yu ngi ln cn nh mnh Theo ngha C c Gio, yu chnh mnh ng ngha s quyt nh cho vic yu mn ngi khc cch phi l (xem Ma-thi- 19:19; Mc 12:31; Lu-ca 10:27; R-ma 13:9). c Cha Gi-su thng dng L-vi K 19:18, cng vi Phc-truyn Lut-l K 6:4-5, nh l tm tt ca c lut php (xem Ma-thi- 7:12; 22:40). 2:9 nu anh em ty v ngi ta y li l mt CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL) ging nh cu 8. N l li mnh m i vi Hi thnh ngy nay. Chng ta ch c liu lnh m khinh khi nhng ngi ng Christ cht thay cho (xem R-ma 14:15,20; I Ging 2:9-11; 3:918). th phm ti Ch ti li v tr nhn mnh trong cu vn ting Hy lp. By t s thin v l vi phm giao c Mi-se v lut yu thng (lut php cao trng). lut php bn nh ti anh em nh k phm php S vi phm c ngha l vt qua mt gii hn bit v cng l mt nh ngha ca ti li trong Cu c. Lu rng y khng phi l v , nhng l hnh ng c ch chng nghch mun c by t ca c Cha Tri. 2:10 V ngi no gi trn lut php, m phm mt iu rn, th cng ng ti nh phm ht thy y l cu quan trng v phng din thn hc gii thch s kh khn trong vic xng cng bnh bi cng c ca con ngi v mc ch ca lut php Mi-se (xem Ga-la-ti 3:15-29). S vng gi mt phn hay l tm thi khng bao gi c c Cha Tri tip nhn qua giao c Mi-se (xem Ma-thi- 5:19; Ga-la-ti 5:3). Hnh thc pht biu ny tm tt vic gi trn c lut php t khi n tui trng thnh (bt u chu trch nhim theo lut php) cho n nay (ngha l t khi nhn l bar mitzvah [cho cc b trai Do thi khi 13 tui] hoc l bat mitzvah [cho cc b gi khi 12 tui]). y l nn tng thn hc cho nhng li tuyn b mnh m ca Phao-l v tnh trng ti li ca con ngi trong R-ma 3:9-23. 39

2:11 y l th t ca Mi iu Rn theo bn Septuagint (chng t nh hng Do Thi Gio trn Giac trong thi gian u). Bn Septuagint l bn dch ting Hy lp ca Kinh Thnh Cu c c khong nm 250 trc Cha v a s cc tc gi Tn c dng trch dn. 2:12 Hy ni v lm C hai u l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Li ni v i sng ca cc tn hu phi ph hp vi nhau. Chng ta phi thc hnh iu chng ta rao ging (xem Ma-thi- 7). y l ch chnh ca th tn ny! phi chu lut php t do on xt mnh C nhn loi u s b on xt (xem Ma-thi- 25:31ff; R-ma 2:6,16). Ngay c cc C c Nhn cng s b on xt (xem II C-rinh-t 5:10), khng phi v ti li, nhng l v thi , s sn sng v vic s dng nhng n t thing ling. 2:13 S on xt khng thng xt k chng lm s thng xt y l nguyn tc thuc linh: con ngi s gt nhng g h gieo (xem Ma-thi- 6:14-15; 7:1-5; 18:22-25; Ga-la-ti 6:7). Cu ny l mt tc ng ni ting trong x Pa-lc-tin. y l dng ph nh ca li c Cha Gi-xu ging trong Ma-thi 5:7. ngha ti y khng phi l s cu ri bi vic lm; nhng nhng tnh cch (thi c x) trong gia nh ca c Cha Tri cn phi th hin qua i sng ca cc con ci Ngi (xem Ma-thi- 25:31-46; I C-rinh-t 13). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Trong cc hi thnh hin nay, chng ta i x phn bit nh th no? 2. Ti sao c Cha Tri chn ban phc v cu k ngho? Ti sao rt kh cho ngi giu tr thnh ngi tin o? Ti sao iu ny khin ngi Do thi trong thi i c Cha Gi-su b sc? 3. Ti sao cu 10 rt quan trng? 4. Cc mng lnh trong Cu c lin h n lut t do nh th no? 5. Cc cu 12-13 lin h nh th no vi s xng cng bnh bi c tin? CC KIN GII BN VN GIA-C 2:14-26 A. Phn on ny ca Gia-c gy nn nhng tranh ci thn hc quan trng. S tranh ci ny khng pht xut t hiu bit v on vn c trch dn theo vn mch, nhng t cc nh kin thn hc ca chng ta, cng vi h thng tn l da theo bn vn ca thn hc ty phng. B. Gia-c v Phao-l khng h mu thun, nhng b sung ln nhau. im xem nh mu thun n t s hiu nhm v (1) ch ch v (2) ngi nhn ca cc th R-ma v Gia-c trong Tn c. 1. Phao-l vit cho nhng ngi Do thi tin rng h c xng ng vi c Cha Tri da trn (1) chng tc (quc tch) v (2) s vng gi lut php Mi-se ca h (ch ngha lut php). Phao-l ni v vic tr thnh (hay gia nhp vo) i sng C-c Nhn. ng s dng i sng p-ra-ham nh mt v d trong Cu c c c Cha Tri cng b cng chnh trc khi ct b v trc c Lut Php Mi-se (xem Sng-th K 15:6). S cng b ny hon ton da ni n in khi u t c Cha Tri v s p ng phi l bng c tin ca pra-ham (xem R-ma 4:3; Ga-la-ti 3:6). 40

2. Gia-c vit cho nhng phe nhm trong Hi thnh (nhng ngi chng thm quyn hay l ngi Do thi theo Tr Hu phi) ang bin C c Gio ch cn l mt bn tn iu thay v l mt cch sng. Nhng ngi ny ang xc nhn gio l chnh thng l nn tng m bo cho s cu ri ca h. Cc sch Gia-c v I Ging tuyn b rng tnh thng by t trong i sng hng ngy khng phi l mt la chn cho cc C-c Nhn, nhng l bng chng by t bn cht tht ca h. Theo Gia-c, cc vic lm khng phi l cc iu lut Do Thi Gio, nhng l tnh thng by t bng hnh ng (xem I C-rinh-t 13). 3. Phao-l v Gia-c khng a ra hai phng cch ca s cu ri, nhng l hai phng din ca s cu ri. Phao-l ni n s khi u hnh trnh c tin ca p-ra-ham (xem Sng-th K 15), cn Gia-c ni n cc c im tip din ca hnh trnh (s sinh ra Y-sc cng vi s dng hin Y-sc sau , xem Sng-th K 22). 4. Ti y khng phi l c tin hay vic lm nhng l c tin v vic lm. Khng ch c tin khng vic lm th cht, nhng m vic lm khng bi c tin th cng cht (xem Ma-thi 7:21-23; Ging 15:1-6). C c Nhn c th yu ui, non nt (xem I C-rinh-t 3:1-3, 1015; Heb. 5:11-14), nhng l ngoi l, ch khng phi l l ng nhin. 5. John Calvin ni ch c c tin mi xng cng bnh, nhng c tin xng cng bnh th khng n l. C. Chc nng ca phn on ny nhm ng h cho c tin nng ng. Trong mt ngha no th n l mt phn on Kinh Thnh khng chng nhn cho mt gio l nhng cho mt cch sng. ng nhin l tht Kinh Thnh c bo m, nhng ch lin quan vi cch sng ging nh ng Christ hng ngy, ch khng phi lin h vi quan im h thng thn hc. Chng ta c cu phc v. S phc v l chng c ca s cu ri. khng phi l phng tin nhng l mc ch hng n: i sng kt qu (xem -ph-s 2:8-9 v 10). L tht ny v cng cn thit trong thi i ca chng ta bi v (1) ch thuyt ch tin m thi (easy believism); (2) c bo m nh nn tng thn hc, tn l ca h phi (c dy cho cc tn hu nh tn l khi h khi u np sng C-c Gio). D. C sch Gia-c cp n vic thc tin l cc tn hu phi s dng nhng g mnh c (c vt cht v tm linh) cho nc Tri nh th no. Cch s dng ca ci, vt cht by t tm lng con ngi. NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 2:14-17 14 Hi anh em, nu ai ni mnh c c tin, song khng c vic lm, th ch chi chng? c tin cu ngi y c chng? 15 V th c anh em hoc ch em no khng qun o mc, thiu ca n ung hng ngy, 16 m mt k trong anh em ni vi h rng: Hy i cho bnh an, hy si cho m v n cho no, nhng khng cho h cn dng v phn xc, th c ch g chng? 17 V c tin, cng mt l y; nu c tin khng sanh ra vic lm, th t mnh n cht. 2:14 NASB Dng c g NKJV ch li g NRSV, TEV tt p g NJB C ch g V phng din ng php, cu hi ny l dn n cu tr li ph nh. c tin khng c vic lm th khng c ch li g, khng dng c cho vic chi.

41

 Hi anh em Xem ghi ch trong 1:2 v 1:9. nu ai ni y l CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL SENTENCE) c ngha l ai c th ni. Cu ny cu trc nh dng ch trch, phn i mnh (nh ngi i khng gi nh) ca cu 1:26. mnh c c tin c tin theo Kinh Thnh (pistis) c mt s kha cnh: (1) gio l (xem I Ging 4:16; Giu-e 3,20; (2) mi lin h v cam kt c nhn vi c Cha Gi-xu (xem Ging 1:12; 3:16; R-ma 10:9-13); v (3) cch sng (xem Gia-c v I Ging). C ba phng din ny u lin quan n c tin chn tht v trng thnh. c tin cu ngi y c chng? Cm t ny c dng theo ngha lai th (tn th). S phn xt s da trn (1) vic lm (xem Ma-thi- 25:31ff; R-ma 2:6; II C-rinh-t 5:10; Ga-la-ti 6:7-9) v (2) c tin (xem R-ma 4; I C-rinh-t 3:10-15; Ga-la-ti 3). y l cu hi th hai trong cu 14, n cng hng n s tr li ph nh. 2:15 nu y l CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL SENTENCE) by t nh mt v d cho nhng iu hay l cc cch thc m C c Nhn khng chu nn lm, c bit l i vi cc tn hu khc. 2:16 i cho bnh an Cm t i cho bnh an l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Cm t si cho m l MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) IMPERATIVE) v cm t n cho no l MNH LNH TRUNG CCH TH HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE). y l mt li cu nguyn b ngoi gi di xin c Cha Tri p ng nhng nhu cu thiu thn ca ngi khc. N cng l mt thnh ng Cu c by t s quan phng ca c Cha Tri (xem Cc Quan Xt 18:6; I Sa-mun 1:17; 20:42; II Sa-mu-n 15:9). N th hin s p ng hi ht, khng quan tm rt ging vi cch chng ta thng ni khi c x khng thnh tht Ti s cu nguyn cho anh (xem Ga-la-ti 6:10; I Ging 3:17-18). 2:17 nu y li l mt CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL SENTENCE). Gia-c ang s dng cu trc vn chng ny nhm a ra s ngu nhin minh ha s khc bit gia c tin tht v c tin gi hoc c th l c tin trng thnh vi c tin yu ui. y l mt cu tm lc thn hc quan trng (xem cu 20 v 26). Trong quyn Study Guide Commentary on James, Curtis Vaughan xem ba cu tm lc ny lp thnh dn chnh: (1) c tin chn tht khng phi l s tuyn b rng tuch (cu 14-17); (2) c tin chn tht khng ch l chp nhn bi tn iu (cu 18-20); v (3) c tin chn tht l c tin sinh ra i sng vng phc (cu 21-26, trang 56). BN NASB 2:18-26 18 Hoc c k ni: Ngi c c tin, cn ta c vic lm. Hy ch cho ta c tin ca ngi khng c vic lm, ri ta s ch cho ngi c tin bi vic lm ca ta. 19 Ngi tin rng ch c mt c Cha Tri m thi, ngi tin phi; ma qu cng tin nh vy v run s. 20 Nhng, hi ngi v tri kia, ngi mun bit chc rng c tin khng c vic lm l v ch chng? 21 p-raham, t ph chng ta, khi dng con mnh l Y-sc trn bn th, h chng tng cy vic lm c xng cng bnh hay sao? 22 Th th, ngi thy c tin ng cng vi vic lm, v nh vic lm m c tin c trn vn. 23 Vy c ng nghim li Thnh Kinh rng: p-ra-ham tin c Cha Tri, v iu k l cng bnh cho ngi; v ngi c gi l bn c Cha Tri.

42

nhn anh em bit ngi ta cy vic lm c xng cng bnh, ch chng nhng l cy c tin m thi. 25 ng mt th y, k n Ra-hp tip rc cc s gi v khin h noi ng khc m i, ngi h chng phi cy vic lm m c xng cng bnh sao? 26 V, xc chng c hn th cht, c tin khng c vic lm cng cht nh vy.

24

2:18-20 V kha cnh ng php, phn on ny l mt khc Kinh Thnh nhiu ngha do nhng du chm cu v cc i t thay th ch ng. Khng r l c (1) mt ngi ng h cho quan im ca Gia-c; (2) mt ngi chng i quan im ca Gia-c; (3) mi bn c mt ngi; hay l (4) Gia-c m ch n hai nhn vt gi nh chng i nhau. Khng r l phn trch dn dng cu 18 phn a (theo bn dch NKJV, NRSV, NIV) hay l dng cu 18 phn b (theo bn dch NASB, TEV) hay l ko di lun c cu 19. C th l ngi chng i (m Gia-c gi nh) cho rng cc C-c Nhn c nhng n t thing ling khc nhau, mt s ngi nhn n c tin, mt s nhn n vic lm. Gia-c tr li rng c tin khng phi l n t, nhng l mi lin h nn tng ca s tin cy trong ng Christ. Nhn bit ng Christ l bt chc theo Ngi; sng nh Ngi sng, yu thng nh Ngi yu thng; t b chnh mnh cho ngi khc ging nh Cha t b chnh Ngi cho ngi khc (xem I Ging 3:16). Vic c ban cho n t thing ling khng phi l s gim bt trch nhim ca C-c Nhn nhng l c lm mnh m thm cho chc v c hiu qu hn (trong s kt hp vi nhng tn hu khc). Hy ch cho ta c tin ca ngi khng c vic lm y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). Chn l ny tng t nh n d ngi gieo ging trong Ma-thi- 13. Kt qu ch khng phi s p ng khi u by t c c tin tht. Nu khng c kt qu th c tin cha bn r (cha vng vng, cha trng thnh). 2:19 Ngi tin rng ch c mt c Cha Tri m thi. Thuyt c thn l th nghim u tin v tnh chnh thng trong nim tin i vi ngi Do thi (xem Phc-truyn Lut-l K 6:4-5). Tuy nhin, cc qu cng tin iu ny (xem Ma-thi- 4:3; Mc 5:7). C c Gio khng phi ch l gio l ng, nhng cn l mi lin h qua vic vng phc v yu thng. Nu ch c quan im ng (gio l ng) m khng c hnh ng ng n th rng tuch (chng c ngha g) (xem I C-rinh-t 13). Chp nhn tin theo phng din thn hc, kin thc ca thuyt c thn (xem R-ma 3:30; I C-rinh-t 8:4,6; -ph-s 4:6; I Ti-m-th 2:5-6) khng th khin con ngi xng ng vi c Cha Tri. Nim tin hp l l khng th cu c, v ai trong s loi ngi sa ng c c hiu bit thn hc hon ton chnh xc? S cu ri qua ng Christ tc ng n u c (gio l), tri tim (quyt nh tin cy vo ng Christ), i tay (c cch sng, hnh ng ging nh ng Christ). ma qu cng tin nh vy Ma qu cng c quan im thn hc ng! CH C BIT: MA QU A. Con ngi trong thi c i tin theo thuyt vt linh. H gn ghp nhn tnh v nhng c im ging ngi vo nhng sc mnh thin nhin, cc vt th thin nhin. S sng c gii thch qua nhng tng tc gia nhng th linh ny vi con ngi. B. S nhn cch ho ny pht trin thnh a thn gio. Thng thng t linh (genii) c xem l nhng thn linh cp thp hay l na thn na ngi (thin hoc c) tc ng n i sng c nhn con ngi. 1. M-s-p-ta-mi, hn lon v xung t 2. Ai-cp, th t v vn hnh

43

C.

D.

E.

F.

3. Ca-na-an, xem Archaeology and the Religion of Israel ca W. F. Albright, Fifth Edition, trang 67-92 Cu c khng ch tm hay khai trin ch nhng thn linh cp thp, thin thn hay l t linh bi v c tnh c thn nghim ngt (xem Xut -dp-t K 8:10; 9:14; 15:11; Phc-truyn Lutl K 4:35,39; 6:4; 33:26; Thi-thin 35:10; 71:19; 86:6; -sai 46:9; Gi-r-mi 10:6-7; Mi-ch 7:18). Cu c c cp n nhng thn h khng ca nhng ngoi gio (Shedim, xem Phctruyn Lut-l K 32:17; Thi-thin 106:37) v cho bit tn ca mt s. 1. Seim (thn rng hay l nhng qu c lng, tc xem L-vi K 17:7; II S-k 11:15) 2. Lilith (ging ci, qu cm d, xem -sai 34:14) 3. Mavet (ch s cht trong ting Do thi cng dng cho cc t linh trong m ph ca ngi Ca-na-an, Mot, xem -sai 28:15,18; Gi-r-mi 9:21; c th Phc-truyn Lut-l K 28:22) 4. Resheph (tai v, xem Phc-truyn Lut-l K 33:29; Thi-thin 78:48; Ha-ba-cc 3:5) 5. Dever (bnh dch, xem Thi-thin 91:5-6; Ha-ba-cc 3:5) 6. Azazel (khng r ngha ca tn ny, nhng c l l mt qu sa mc hay l mt a danh, xem L-vi K 16:8,10,26) (Nhng v d ny ly t Encyclopaedia Judaica, vol. 5, trang 1523.) Tuy nhin, khng c thuyt nh nguyn hay nhng thin thn c lp vi c Gi-h-va trong Cu c. Sa-tan l mt y t ca c Gi-h-va (xem Gip 1-3; Xa-cha-ri 3), ch khng phi l k th (xem A. B. Davidson, A Theology of the Old Testament, trang 300-306). S pht trin ca Do-Thi-Gio trong thi k lu y ti Ba-by-ln (nm 586-538 trc Cha), thn hc ca n b nh hng bi thuyt nh nguyn c nhn cch ho ca Ba-t t Bi-ho gio, mt thn cao cp thin lnh gi l Mazda hay l Ormazd v mt thn i nghch c c gi l Ahriman. S nh hng ny khin Do-Thi-Gio sau thi k lu y tr thnh mt dng nh nguyn thuyt c nhn cch ha, mt bn l c Gi-h-va v cc thin thn ca Ngi v pha i ch l Sa-tan v nhng t linh ca n. Thn hc nhn cch ha ma qu ca Do-Thi-Gio c gii thch v tng trnh chi tit trong The Life and Times of Jesus the Messiah, vol. 2, ca Alfred Edersheim phn Ph lc XIII (trang 749-863) v XVI (trang 770-776). Do-Thi-Gio nhn cch ho ma qu theo ba cch. 1. Sa-tan hay l Sammael 2. Xu hng ti li (yetzer hara) bn trong con ngi 3. Thn Cht Edersheim trnh by ba phng cch ny bng (1) K kin co; (2) K cm d; v (3) K trng pht (vol. 2, trang 756). C s khc bit thn hc r rt trong cch trnh by v gii thch v ma qu gia Do-Thi-Gio sau thi k lu y v trong Tn c. Trong Tn c, c bit trong cc sch Phc m, khng nh s hin hu v chng nghch ca nhng t linh vi con ngi v c Gi-h-va (trong Do-Thi-Gio, Sa-tan l k th vi con ngi, nhng vi c Cha Tri th khng). Chng chng nghch vi nh, s cai tr v vng quc ca c Cha Tri. c Cha Gi-su ng u v ui nhng t ma ny cng gi l (1) nhng u linh, xem Lu-ca 4:36; 6:18, hay l (2) t linh, xem Lu-ca 7:21; 8:2 khi con ngi. c Cha Gi-su phn bit r rng gia nhng bnh tt (th cht, tm tr) v nhng ngi b qu m. Cha Gi-su by t quyn nng v s nhn bit thing ling ca Ngi bng vic nhn din v ui nhng qu ny. Cc qu ny cng thng nhn bit Ngi v c gng tn xng Ngi, nhng c Cha Gi-su khc t s xc nhn ca chng, ra lnh cho chng im lng v ui chng. Trong nhng th tn ca cc S trong Tn c, c s thiu ht nghim trng thng tin cp n ch ny. S ui qu khng bao gi c cp nh l mt n t thuc linh cng nh khng c phng php hay l cch thc no c li cho nhng th h tn hu, mc s v sau. Ma qu c tht; ma qu c nhn cch; ma qu hin din. C ngun gc hay l ch ch ca ma qu khng c by t. Kinh thnh khng nh s thc hu ca ma qu v chng i mnh m 44

nh hng ca n. Khng h c s nh nguyn tt cng gia c Cha Tri v Sa-tan. c Cha Tri hon ton kim sot mi s, ma qu b nh bi, b on xt v s b x ui khi cng trnh sng to. G. Dn s ca c Cha Tri phi chng c vi ma qu (xem Gia-c 4:7). H khng th b n kim sot (xem I Ging 5:18), d cho h c th b cm d v li lm chng cng nh nh hng ca h b tn hi (xem -ph-s 6:10-18). Ma qu l mt phn c Kinh thnh tit l trong th gii quan ca C-c-Nhn. Nhng C-c-Nhn hin i (nhm Tn phi) khng c quyn nh ngha li v ma qu (nh nhng c gng loi b tnh huyn thoi ca Rudolf Baltmann); loi b nhn cch khi ma qu (nhng cu trc x hi ca Paul Tillich), hay l c gng gii thch ma qu hon ton theo phng din tm l (nh Sigmund Freud), tuy vy nh hng ca chng li trn lan khp ni. v run s iu ny c th lin h n hnh ng ui qu trong danh c Gi-h-va. Ch ny thng c dng theo ngha nh trn trong bn giy ci vit v ma thut c tm thy Ai-cp. 2:20 NASB c tin khng vic lm th v dng NKJV c tin khng vic lm th cht NRSV c tin tch khi vic lm th cn ci NJB c tin khng vic lm th v ch C th c ba cch dch t cc bn chp tay ting Hy lp xa nht: (1) , A, C2 dng ch cht (xem cu 26); (2) B v CA dng ch cn ci; (3) P74 v bn giy ci Bodmer dng ch v ch (c dng trc trong cu 20). 2:21 y l mt cu hi m ch s tr li xc nhn. p-ra-ham ng c c Phao-l (xem trch dn Sng-th K 15 trong R-ma 4) ln Gia-c (trch dn Sng-th K 22) dng chng minh quan im thn hc ca mnh, nhng cp n nhng s kin khc nhau trong cuc i ca p-ra-ham. Phao-l ni n s s ku gi u tin ca p-ra-ham (khi Ysc sinh ra), cn Gia-c ni n s lm trn c tin ca ng nhiu nm sau (khi dng Y-sc). t ph chng ta Ch ny dng nh m ch n nhng ngi nhn th l cc C-c Nhn Do thi (xem Ma-thi- 3:9; Ging 8:39). Tuy nhin, Phao-l cng s dng khi nim ny cho nhng ngi ngoi bang (xem R-ma 2:28-29; 4:11-12,16; Ga-la-ti 3:7; 6:16). cy vic lm c xng cng bnh y l ng t Hy lp dikaio. Cc ngha ca ch ny (c ngha c th v n ) c nhiu im th v. I. Theo quyn A Greek-English Lexicon of the NT (trang 196-197) ca Bauer, Arndt, Gingrich, v Danker th ch ny c ngha nh sau: A. By t (s) cng chnh hay l lm s cng chnh cho ai B. Cng bnh, minh oan, i x cng bng C. Phao-l s dng ch ny ch s on xt ca c Cha Tri 1. i vi con ngi a. c tha bng b. c xng nhn v i x nh l cng chnh 2. v cng tc ca c Cha Tri - khin ngay thng 3. khin tr nn t do hay l tinh sch ( th CH NG [ACTIVE]) hoc l c khin tr nn t do hoc l tinh sch ( dng TH NG [PASSIVE]) 4. c Cha Tri c chng t l cng chnh

45

II. Theo quyn Greek-English Lexicon of the NT based on Semantic Domains, ti bn ln th hai (quyn th 2 trang 64 ) ca Louw v Nida th ch ny c ngha: A. lm cho ng vi (quyn 1, 34:46, trang 452) B. chng t l ng (quyn 1, 86:16, trang 744) C. tha bng (quyn 1, 56:34, trang 557) D. phng thch (quyn 1, 37:138, trang 489) E. vng phc nhng mng lnh cng chnh (quyn 1, 36:22, trang 468) Khi so snh nhng cch dng ngha ca ch ny th s thy r Phao-l c th dng ch ny theo mt cch c bit (c ngha lm cho cng chnh theo ngha php l ca Ta n) cn Gia-c th s dng theo cch khc (cho thy l cng chnh qua i sng tin knh). c tnh a ngha, uyn chuyn ca ch ny cho php c th dng n theo hai cch. Nhng cn phi ghi nh y l trng hp ci ny v ci kia hay c hai ci ch khng phi l hoc ci ny hoc ci kia. Ngoi ra cn phi thn trng vi nhng nh ngha thn hc ca ch ny (hay bt k ch no) ri t ngha vo trong tt c nhng on Kinh thnh khc. T ng ch cha ng ngha ty thuc vo vn mch c th. dng con mnh l Y-sc Vic dng Y-sc (xem Sng-th K 22) khng phi l nn tng cho c tin ca p-ra-ham (xem Sng-th K 12,15), nhng l kt qu v l s by t ra bn ngoi ca c tin . Gia-c ang dng ch vic lm theo mt cch khc hn Phao-l. Gia-c ang ni n cch sng c c tin ca C-c Nhn (xem I Ging), trong khi Phao-l th ang ni n vic lm cng c ca ngi Do thi nh l cn bn c c Cha Tri chp nhn (xem R-ma 10:2-3). 2:22 c tin ng cng vi vic lm y l CH NH CH NG KHNG HON THNH (IMPERFECT ACTIVE INDICATIVE) m ch mt hnh ng lin tc trong qu kh. Trong nguyn ng ting Hy lp ca cu ny c s ng i gia lm vi (syn + ergon) v cc vic lm (ergn). c tin c trn vn y l CH NH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE INDICATIVE). V mt pha, th c tin c khi u v lm trn bi c Cha Tri, nhng pha kia ca s qun bnh l ch v hnh ng ca cc tn hu. Ch trn vn c ngha l trng thnh, hon tt hay l c trang b cho s mng giao. Khi nim giao c ca Kinh Thnh gm c thm quyn ti thng ca c Cha Tri v ch t do ca con ngi hnh thnh nn mt giao c hay l mt hp ng m trong c c nhng quyn li v nhng ngha v, s ban cho v nhng yu cu phi lm. 2:23 Kinh thnh im ny m ch n Sng-th K 15:6, cng nh R-ma 4:3 v Ga-la-ti 3:6. Gia-c ang c ni rng cu ny c lm trn bi nhng hnh ng sau ca p-ra-ham khi ng sn sng vng li c Cha Tri v dng Y-sc, a con ca li ha, nh l mt ca l trn ni M-ri-a (xem Sng-th K 22). bn c Cha Tri p-ra-ham c gi bng danh hiu ny ba ln trong Kinh Thnh (xem II S k 20:7; -sai 41:8). 2:24 cy vic lm c xng cng bnh xem ch thch trong 2:21. 2:25 k n Ra-hp Trong Do Thi Gio, Ra-hp l bng c tuyt vi v s tha th ca c Cha Tri cng vi sc mnh ca s n nn (xem Gi-su 2). B cn l t tin ca c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 1:4). Gia-c s dng hai thi cc, p-ra-ham v Ra-hp, minh chng quan im ca mnh. 2:26 Hi th quan trng nh th no i vi thn th con ngi th tnh yu km theo hnh ng cng quan trng nh vy i vi c tin. CU HI THO LUN

46

y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. 5. 6. c tin l g? nh ngha yu cu ti thiu (cn bn) cho s cu ri theo Kinh Thnh. Phao-l v Gia-c c mu thun vi nhau khng? Ti sao c v ti sao khng? Ti sao c Phao-l ln Gia-c u dng p-ra-ham nh mt v d? Lit k nhng im m Ra-hp tri ngc vi p-ra-ham. S cn thit ca vic lm theo Gia-c lin h nh th no vi cc C-c Nhn xc tht?

47

GIA-C ON 3
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Ci li 3:1-5a 3:1-12

NKJV
Ci li bt kham

NRSV
S khn ngoan tht 3:1-5a Ci li 3:1-5a

TEV
3:1-2a 3:2b-12

NJB
Ci li bt tr

3:5b-12 S khn ngoan n t trn 3:13-18 S khn sng t tri vi s khn sng t ma qu 3:13-18

3:5b-12

3:5b-12 S khn ngoan n t trn S khn ngoan tht v i nghch ca n 3:13-18

3:13-18

3:13-18

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 9. Phn on 1 10. Phn on 2 11. Phn on 3 12. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH GIA C 3:1-12 A. Li ni con ngi l ti lp i lp li trong sch Gia-c (xem 1:19,26; 2:14; 3:1-12; 4:11,12, 5:12). Hu nh trong mi chng, ng bn lun ti ny theo nhiu kha cnh khc nhau. Li ni l mt phn trong hnh nh ca c Cha Tri trong con ngi (xem 3:9). B. Li ni ca mt ngi cng ging nh vic lm ca ngi theo 2:14-16 by t ng theo c tnh ca h (xem Ma-thi- 12:37). C. Ci li c th em li nhiu phc hnh khi c c Cha Tri kim sot v thm nng lc cho n, nhng tr thnh sc mnh hy dit khng khip khi trong tay ca ma qu. D. Nhng t tng m u t sch Chm ngn

48

1. Ngn ng con ngi cho php chng ta truyn thng vi ngi khc v nhng cm nhn t cuc sng. Do , n by t con ngi tht ca chng ta (Chm ngn 18:2; 4:23, 20-27). Li ni l bi trc nghim xc thc ca con ngi (Chm-ngn 23:7). 2. Chng ta l nhng to vt sng tp th. Chng ta c lin quan vi vic c chp nhn v xc nhn. Chng ta cn iu t c Cha Tri v t con ngi. Ngn t c sc mnh p ng nhng nhu cu trong c s tch cc (Chm-ngn 17:10) v tiu cc (Chm-ngn 12:18). 3. C sc mnh gh gm trong li ni ca con ngi (Chm-ngn 18:20-21) sc mnh em n phc hnh v cha lnh (Chm-ngn 10:11,21) v sc mnh ra s v hy dit (Chm-ngn 11:9). 4. Chng ta gt ly iu chng ta gieo (Chm-ngn 12:14). Nhng nguyn tc v li ni t sch Chm Ngn 1. S tiu cc v tim nng hy dit trong li ni con ngi a. li ca ngi c c (1:11-19; 10:6; 11:9,11; 12:2-6) b. li ca k t dm (5:2-5; 6:24-35; 7:5ff; 9:13-18; 22:14) c. li ca k di tr (6:12-15,19; 10:18; 12:17-19,22; 14:5,25; 17:4; 19:5,9,28; 21:28; 24:28; 25:18; 26:23-28) d. li ca k ngu di (10:10,14; 14:3; 15:14; 18:6-8) e. li ca k chng di (6:19; 12:17; 19:5,9,28; 21:28; 24:28; 25:18) f. li ca k ngi l i mch (6:14,19; 11:13; 16:27-28; 20:19; 25:23; 26:20) g. li mau ni (6:1-5; 12:18; 20:25; 29:20) h. li nnh b (29:5) i. nhiu li (10:14,19,23; 11:13; 13:3,16; 14:23; 15:2; 17:27-28; 18:2; 21:23; 29:20) j. li xuyn tc (17:20; 19:1) 2. S tch cc, c kh nng nng , cha lnh trong li ni ca con ngi a. li ca ngi cng chnh (10:11,20-21,31-32; 12:14; 13:2; 15:23; 16:13; 18:20) b. li ca ngi sng sut (10:13; 11:12) c. li hiu bit (15:1,4,7,8; 20:15) d. li cha lnh (15:4) e. cu tr li nh nhn (15:1,4,18,23; 16:1; 25:15) f. cu tr li va (12:25; 15:26,30; 16:24) g. li ca lut php (22:17-21) Nhng nguyn tc v li ni theo Tn c 1. Ngn ng con ngi cho php chng ta truyn thng vi ngi khc v nhng cm nhn t cuc sng. Do , n by t con ngi tht ca chng ta (Ma-thi- 15:1-20; Mc 7:2-23). 2. Chng ta l nhng to vt sng tp th. Chng ta c lin quan n vic c chp nhn v xc nhn. Chng ta cn iu t c Cha Tri v t con ngi. Ngn t c sc mnh p ng nhng nhu cu trong c s tch cc (II Ti-m-th 3:15-17) v tiu cc (Gia-c 3:2-12). 3. C sc mnh gh gm trong li ni ca con ngi (Chm-ngn 18:20-21)sc mnh em li phc hnh (-ph-s 4:29) v sc mnh ra s (Gia-c 3:9). Chng ta chu trch nhim v nhng iu chng ta ni (Gia-c 3:2-12). 4. Chng ta s b phn xt bi nhng li ni cng nh nhng vic lm ca mnh (Ma-thi- 12:3337; Lu-ca 6:39-45). Chng ta gt ly iu chng ta gieo (Ga-la-ti 6:7). E. C phn bnh lun th v v ch Cc quan im ca Kinh Thnh v ngn ng trong quyn sch Foundations of Contemporary Interpretation, do Moises Silva ch bin, trang 204-217. 49

NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 3:1-5a 1 Hi anh em, trong vng anh em ch c nhiu ngi t lp lm thy, v bit nh vy, mnh s phi chu xt on cng nghim hn. 2 Chng ta thy u vp phm nhiu cch lm. Nu c ai khng vp phm trong li ni mnh, y l ngi trn vn, hay hm cm c mnh. 3 Chng ta tra hm thic vo ming nga, cho n chu phc mnh, nn mi sai khin c v mnh n c. 4 Hy xem nhng chic tu: du cho ln my mc lng, v b gi mnh a i thy k, mt bnh li rt nh cng cy bt n, ty theo ngi cm li. 5 Cng vy, ci li l mt quan th nh, m khoe c nhng vic ln. 3:1 trong vng anh em ch c nhiu ngi iu ny cho thy khuynh hng ca mt s ng trong Hi thnh mun c ni trong bui nhm hp (xem I C-rinh-t 14:26-40). L th phng trong Hi thnh ban u linh ng v khng c t chc quy c. t lp y l MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE [deponent] IMPERATIVE) vi NG TNH T PH NH (NEGATIVE PARTICLE) c ngha l dng li mt hnh ng ang thi hnh. Phn on ny ca sch Gia-c khi u vi trch nhim ca nhng lnh o C-c Nhn sau chuyn qua trch nhim trong li ni ca mi C c Nhn. thy Ch ny dng nh ni n (1) c th trong l th phng ca Hi thnh ban u mi ngi u c pht biu hoc l (2) ch a v cao trng ca cc tu s Do Thi Gio trong x hi Do thi. Dy d c lit k ra nh l mt n t thing ling trong I C-rinh-t 12:28 v 14:26. N cng c lit k nh mt chc nng ca cc mc s (xem I Ti-m-th 3:1-2; -ph-s 4:11). Trong Cng-v 13:1, s dy d lin h vi cc tin tri. Nhng ti y, n c xem nh l mt quyn la chn dnh cho mi tn hu. Theo quan im thn hc ca ti, mi tn hu u d phn trong n t ny mt mc no . Chc chn chng ta khng th chp nhn mt C-c Nhn ni rng: 1. Ti khng c n t cu nguyn do ti khng cu nguyn 2. Ti khng c n t dng hin do ti khng dng hin 3. Ti khng c n t truyn ging do ti khng lm chng. Chng ta s ni rng nhng cng tc ny dnh cho tt c tn hu. c Cha Tri c ban n cho mt s ngi phc v c kt qu trong nhng lnh vc ny, nhng tt c tn hu u phi c trch nhim trong nhng lnh vc ny. anh em Xem ch thch trong 1:2 v 1:9. v bit nh vy Gia-c bao gm chnh mnh vo trong nhm ny. Phao-l gi chnh mnh l ngi ging o, s v l gio s (xem II Ti-m-th 1:11). Mi C-c Nhn u c t nht mt n t thing ling (xem I C-rinh-t 12), nhng mt s ngi th c nhiu hn. phi chu xt on cng nghim hn S hiu bit v quyn lnh o i km vi trch nhim ln (xem Lu-ca 12:48). Ti tin rng Tn c c dy v nhng mc khc nhau ca s chc phc v sa pht (xem Ma-thi- 10:15; 11:22,24; 18:6; 25:21,23; Mc 12:38-40; Lu-ca 10:12; 12:47-48; 20:47). CH C BIT: NHNG MC CA S BAN THNG V SA PHT A. S p ng thch hp hay tri l vi c Cha Tri l da trn s hiu bit. Ngi t hiu bit th c t trch nhim v ngc li. 50

B. S nhn bit c Cha Tri n theo hai cch. 1. S sng to (xem Thi-thin 19; R-ma 1-2) 2. Kinh thnh (xem Thi-thin 19, 119; Phc m) C. Nhng chng c t Cu c 1. Cc phn thng a. Sng-th K 15:1 (thng c kt hp vi phn thng trong th gian nh t ai, dng di) b. Phc-truyn Lut-l K 27-28 (s vng phc theo giao c em n phc hnh) 2. S sa pht, Phc-truyn Lut-l K 27-28 (s bt vng phc theo giao c em n s ra s) 3. Bi v ti li ca con ngi m vic ban thng theo cch Cu c (dnh cho s cng bnh ca c nhn gi giao c) b thay i. S thay i ny by t trong Gip v Thi-thin 73. Tn c thay i s tp trung vo i ny chuyn thnh hng n i sau (xem Bi Ging Trn Ni, Ma-thi- 5-7). D. Nhng chng c t Tn c 1. Cc phn thng (sau s cu ri) a. Mc 9:41 b. Ma-thi- 5:12,46; 6:1-4,5-6,6-18; 10:41-42; 16:27; 25:14-23 c. Lu-ca 6:23,35; 19:11-19,25-26 2. S sa pht a. Mc 12:38-40 b. Lu-ca 10:12; 12:47-48; 19:20-24; 20:47 c. Ma-thi- 5:22,29,30; 7:19; 10:15,28; 11:22-24; 13:49-50; 18:6; 25:14-30 d. Gia-c 3:1 E. i vi ti ch c mt s so snh tng t lm r ngha, l t cc nhc kch (opera). Ti khng d cc bui trnh din nhc kch do ti khng hiu chng. Nu ti bit nhiu hn v s phc tp, kh din ca cnh tung, nhc v ma chc hn ti s thng thc mn trnh din nhiu hn. Ti tin rng thin ng s lm cho chng ta y trn nim vui, nhng ti ngh cng tc hay s phc v trn trn gian ca chng ta quyt nh mc ca cc nim vui . Do , s hiu bit v cch p ng vi s hiu bit dn n nhng kt qu l cc phn thng hay l pht (xem Ma-thi- 16:7; I C-rinh-t 3:8,14; 9:17,18; Ga-la-ti 6:7; II Ti-m-th 4:14). C mt nguyn tc thuc linh l: chng ta gt iu chng ta gieo! Mt s ngi gieo nhiu hn nhng ngi khc nn cng gt nhiu hn (xem Ma-thi- 13:8,23). F. Mo triu thin ca s cng chnh dnh cho chng ta l nhng cng tc c Cha Gi-xu Christ hon thnh (xem II Ti-m-th 4:8), nhng lu , mo triu thin s sng th c lin kt vi s bn trong th thch (xem Gia-c 1:12; Khi-huyn 2:10; 3:10-11). Mo triu thin vinh hin cho nhng C-c Nhn lnh o th gn lin vi cch sng ca h (xem I Phi-e-r 5:1-4). Phao-l bit ng c mo triu thin khng h nt, nhng ng vn gi s tit (xem I C-rinh-t 9:24-27). S huyn nhim trong i sng C-c Nhn l Phc m th c ban cho hon ton min ph bi cng tc ng Christ hon tt. Nhng chng ta cn phi tip nhn s ban cho ca c Cha Tri trong ng Christ. Chng ta cng cn phi p ng vi s thm sc sng ca c Cha Tri cho C-c Nhn. i sng ca C-c Nhn siu nhin ging nh s cu ri, nhng chng ta phi tip nhn n v gn gi. Nghch l c nhn min ph v phi tr gi bng mi s ny l s huyn nhim ca cc phn thng v nguyn tc gieo-gt. Chng ta khng c cu bi cng c nhng c cu lm vic lnh (xem -ph-s 2:8-10). Vic lnh l nhng bng chng rng chng ta thc s gp Cha (xem Ma-thi- 7). Trong lnh vc cu ri, cng c con ngi ch dn n s hy dit, nhng i sng tin knh kt qu t s cu ri th li c ban thng.

51

3:2 NASB chng ta u vp ng trong nhiu cch NKJV chng ta u vp ng trong nhiu iu NRSV tt c chng ta u phm nhiu li TEV tt c chng ta thng phm nhiu li NJB chng ta u vp phm trong nhiu cch y l CH NH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE INDICATIVE) ng mt hnh ng tip din theo thi quen. Vp phm c dng theo ngha ti li. Kinh thnh dy rng mi ngi u l ti nhn (xem Sng-th K 6:5,11-12,13; 8:21; I Cc Vua 8:46; Thi-thin 14:1-3; 53:1-4; 130:3; 143:2; Chm-ngn 20:9; Truyn-o 7:20; R-ma 3:10-18,19,20,23; Ga-la-ti 3:22; I Ging 1:810). iu ny c th phn nh t mt quyn sch ngy kinh thuc th loi vn chng khn ngoan ca ngi Do thi, quyn S khn ngoan ca ngi truyn o (xem 5:13-14; 14:1; 19:16; 22:27; 28:13-26). Trong th Gia-c c mt s ch m ch n quyn sch khn ngoan ny c vit vo khong nm 180 trc Cha, thuc thi k gia hai giao c (sau Cu c nhng trc Tn c). Nu y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE); c nhn loi u vp ng. trong li ni mnh Gia-c 2:14-26 ch tm n ti c tin khng vic lm. Phn on ny cho thy theo ngha c bit th li ni ca mt ngi phi by tnh cch thuc linh tht ca h. Kinh thnh nhn mnh n s quan trng trong li ni ca chng ta (xem Chm-ngn 13:3; 18:21; 21:23; Thi-thin 39:1; Ma-thi- 12:36-37; 15:11, 18-19). Chng ta c khen ngi cng nh b phn xt do li ni ca chnh mnh bi v li ni by t ra tnh cch ca chng ta. y l ngi trn vn Trn vn c ngha l c trang b y , trng thnh, hon tt ch khng phi l v ti. Gia-c thng hay s dng t ny (xem 1:4,17,25; 2:22; 3:2) bi v ng nhn mnh n li sng C c nng ng, hiu qu. hay hm cm c mnh Kim sot c ci li l mt du hiu ca s tit v trng thnh tr nn ging nh ng Christ (xem 1:26; Ga-la-ti 5:22-23). 3:3 nu y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE); loi nga b con ngi thun ha. 3:3-5 y l nhng v d lm th no m vt nh c th nh hng n nhng th ln hn: hm thicnga, bnh li-tu, m la-ngn la. Trong cc bn giy ci Ai-cp thng c hnh nhng con nga, nhng chic tu lm n d v s kim sot. 3:4 tu. . .ln Th gii Hy lp-La m c nhiu tu ln. Phao-l i trn mt chic tu ch ng cc hng ha v 276 hnh khch. Josephus ghi li c ln ng i trn chic tu ch 600 hnh khch. ng m t kch thc ca chic tu: di 60 mt, ngang 15 mt, cao 20 mt. 3:5 khoe c nhng vic ln Ti y c th Gia-c ang m ch n sc mnh trong li ni con ngi hoc l tng t cao. BN NASB 3:5b -12 Th xem ci rng ln chng no m mt cht la c th t chy ln! 6 Ci li cng nh la; y l ni hi ca ti c gia cc quan th chng ta, lm u c mnh, t chy c i ngi, chnh mnh n b la a ngc t chy. 7 ht thy loi mung th, chim chc, su b,

52

loi di bin u tr phc c v b loi ngi tr phc ri; 8 nhng ci li, khng ai tr phc c n; y l mt vt d ngi ta khng th hm dp c: y dy nhng cht c git cht. 9 Bi ci li chng ta khen ngi Cha, Cha chng ta, v cng bi n chng ta ra s loi ngi, l loi to theo hnh nh c Cha Tri. 10 ng mt l ming m ra c s khen ngi v ra s! Hi anh em, khng nn nh vy. 11 C l no mt ci sui kia, ng mt mch m ra c nc ngt v nc ng sao? 12 Hi anh em, cy v c ra tri -li-ve c, cy nho c ra tri v c chng? Mch nc mn cng khng c th chy ra nc ngt c na. 3:5b ci rng ln Cm t ny c th dch l (1) cnh rng hay l (2) ng ci. Trong t tng ca Gia-c, ci li c v snh n d nh tia la nh by t bn cht hy dit, khng th kim sot ca n (xem cu 6-8). 3:6 NASB th gii ti li NKJV, NRSV th gii bt cng TEV th gii lm lc NJB th gii tri o l im ny dng nh c ngha li ni ca con ngi biu hin s bt chnh; n thng phi by iu gian c c che y trong con ngi. Ci li lm u mi s. Trong 1:27 v 4:4, Gia-c s dng ch th gii theo ngha tiu cc. NASB t chy c i ngi NKJV t chy theo l thng NRSV t chy theo l thng TEV t chy c s hin din ca chng ta NJB t chy c vng quay ca s sng to Ngha en ca cm t ny l vng quay ca s sinh n. tham kho s phn tch r rng v cm t him thy ny xem quyn Word Studies in the New Testament, vol. 1, ca M. R. Vincent, trang 356357. Cm t dng nh m ch n i sng ca mt ngi t khi sinh ra n khi cht, thm ch c th nh hng n nhng th h tng lai. Cm t ny xut hin trong cu 6 by t cng v tm mc tn ph trong li ni ca con ngi. b t chy bi la a ngc Cm t ny c ngha en l b thiu chy bi Gehenna, m ch n thung lng cc con trai Hi-nm, nm pha nam ca Gi-ru-sa-lem. y l n d m c Cha Gi-xu dng m t s hnh pht v ni dnh cho nhng k chi b c tin ni c Cha Tri. Thung lng ny b bin thnh bi rc ca Gi-ru-sa-lem bi v trong thi Cu c ti a im ny cc em b b hin t th thn la M-lch (xem II Cc Vua 16:3; 17:17; 21:6; 23:10; II S k 28:3; 33:6; L-vi K 18:21). y l ch duy nht nhc n Gehenna ngoi nhng li phn ca c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 5:22,29,30; 10:28; 18:9; 23:15,33; Mc 9:43,47; Lu-ca 12:5). n d ny m ch n nhng vic gian c trn i sng ca chng ta mi ngy. Gia-c chc phi tri nghim hay l chng kin nhng hu qu tiu cc ca li ni con ngi! 3:7 Cu ny th hin th t bn phn trong s sng to cc loi sinh vt theo Sng-th K 1:26 v 9:2. tr phc Loi ngi c ban cho quyn cai tr (xem Sng-th K 1:26,28; sch ngy kinh Li ca ngi truyn o 17:4). Loi ngi c th thun ha v cai tr mi loi vt ngoi tr chnh mnh. 3:8 NASB, NRSV mt vt d khng th cm gi v y cht c cht ngi 53

NKJV mt vt d khng qun tr c, y cht c TEV ti c v khng th kim sot, y cht c NJB mt dch bnh khng th kim ch, y cht c Ti y s dng hnh nh ca li rn lun lun di ng (xem Sng-th K 3:1,4-5; Thi-thin 140:3) v c th m ch n nhng gio s b ma qu xi gic. 3:9 chng ta khen ngi Cha, Cha chng ta Cu trc ng php ny ch vi mt MO T (ARTICLE) nhng c ti hai DANH T (NOUNS) lm ti ngha cu vn. N c th m ch n c Cha Gi-xu v c Cha Cha (xem 1:27) hay c th ch c Gi-h-va m thi. Hu ht cc bn dch chn dch theo th hai bi v vn mch cp n con ngi c to dng theo hnh nh ca c Cha Tri. Vo thi trong cc nh hi ca Do-thi gio th cc phc lnh t c Cha Tri gn lin vi (1) vic cu nguyn xin phc lnh theo nghi l v (2) nhng li cu nguyn c nhn. Chc chn s nhm hp C c Gio ban u bt chc theo hnh thc ny. V im c Cha Cha, xem ch c bit trong 1:27. ra s loi ngi y l CH NH TRUNG CCH (bin th) TH HIN TI [PRESENT MIDDLE (deponent) INDICATIVE]. Ra s c ngha cu cho nhng kh khn v c hi xung trn ngi khc bng quyn nng trong danh c Cha Tri (xem Lu-ca 6:28; R-ma 12:14). Theo vn mch y, n c th m ch n nhng gio s i ch nhau (xem cu 14). l loi to theo hnh nh c Cha Tri y l NG TNH T CH NG TH HON THNH (PERFECT ACTIVE PARTICIPLE). Loi ngi c dng nn theo hnh nh ca c Cha Tri (xem Sng-th K 1:26,27; 5:1, 9:6; I C-rinh-t 11:7), v h vn c hnh nh d rng sa ng (xem Sng-th K 9:6; I C-rinh-t 11:7). Cu ny th hin gi tr v phm cch ca con ngi d rng ngho hay giu, n l hay t do, n ng hay n b, ngi Do thi hay l ngi ngoi bang (xem I Crinh-t 12:13; Ga-la-ti 3:28; C-l-se 3:11). Ni xu ngi khc l ph phn c Cha Tri, ng sng to h (xem Thi-thin 139). Ch ging nh (hnh nh) khng c nh ngha trong Sng-th K. C mt vi hc thuyt v cc yu t trong hnh nh: (1) sng c thc (tm l); (2) kh nng hiu bit (l tr); (3) thc o c (lng tm); v (4) ch chn la. 3:10-12 iu ny phn nh l tht trong Ma-thi- 7:15ff. Li ni con ngi c nng lc tuyt vi cho iu tt, nhng cng c nhng nng lc khng khip cho ti li. anh em Xem ch thch trong 1:2 v 1:9. 3:11-12 C hai cu hi trong cu 11 v 12 ng tr li ph nh. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. Ti sao ti ca s dy d cn phi c chun b cch c bit? C nhng mc trong s sa pht khng? Ti sao li ni ca C-c Nhn th v cng quan trng? nh ngha ch Gehenna trong cu 6.

54

CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH GIA-C 3:13-18 1. Mch vn theo ch lin h n cc gio s c tip tc t 3:1-12. C mt vi cnh co c nu ra. a. S phn xt nghim khc hn na l vic c tht (xem 3:1) b. C him ha trong li ni con ngi (xem 3:2) c. i sng cn phi by t nhng s dy d (xem 3:13) d. Phi c mt thi phi l (xem 3:15) e. C s gi mo t ma qu (xem 3:15). Cc im ny dng nh xc nhn c cc gio s khng phm hnh trong Hi thnh ban u, h t xng l thing ling v nhn c nhng s khi th c bit t c Cha Tri. Tuy nhin, chng ta cn phi nh rng mc d vn mch cp c bit n cc gio s nhng li vn cng ni cho tt c C-c Nhn. Mi C-c Nhn u c th cu xin s khn ngoan (xem 1:5). Mi C-c Nhn cn phi sng v pht biu trong s khn ngoan. 2. Phn on ny trnh by th nghim i vi cc gio s. a. Khn ngoan t c Cha Tri b. c kim chng bng cch sng c. Da trn thi ng n. Ti thm vo y: phi c s xng nhn thch hp v thn v v cng tc ca ng Christ da theo I Ging 4:1-6 . 3. Cn nh rng th Gia-c tng t nh th loi Vn chng Khn Ngoan ca Cu c. S khn ngoan trong Cu c c khuynh hng cho i sng tn gio v nhng p dng cho i sng thc t hng ngy. 4. Phao-l s dng nhng tri ca c Thnh Linh, trong Ga-la-ti 5:22-23, m t i sng Cc Nhn xng hp, cn Gia-c li s dng phm tr khn ngoan ca Cu c (xem Chmngn 1-3; 8:22ff; Truyn-o 1:1). S khn ngoan ch trng n dn thn nhiu hn l s xng nhn hay quan im ng (chnh thng). N gn kt cht ch cch sng v ng c ng n (xem Ma-thi- 11:19). CH C BIT: CC THI XU V NT TT TRONG TN C Bng lit k nhng thi xu v nt tt thng thy trong Tn c. Nhng iu ny thng phn nh cc thi nt ca vn ha (Hy lp) v Do thi. Danh sch nhng thi nt tng phn ny c lit k sau y: Nhng thi xu Nhng nt tt 1. Phao l R-ma 1:28-32 --R-ma 13:13 R-ma 2:9-21 I C-rinh-t 5:9-11 --6:10 I C-rinh-t 6:6-9 II C-rinh-t 12:20 II C-rinh-t 6:4-10 Ga-la-ti 5:19-21 Ga-la-ti 5:22-23 -ph-s 4:25-32 --5:3-5 ----Phi-lp 4:8-9 C-l-se 3:5,8 C-l-se 3:12-14

55

2. Gia-c 3. Phi-e-r 4. Ging

ITi-m-th 1:9-10 6:4-5 II Ti-m-th 2:22a, 23 Tt 1:7, 3:3 Gia-c 3:15-16 I Phi-e-r 4:3 II Phi-e-r 1:9 Khi huyn 21:8; 22:15

----II Ti-m-th 2:22b,24 Tt 1:8-9; 3:1-2 Gia-c 3:17-18 I Phi-e-r 4:7-11 II Phi-e-r 1:5-8 ---

5. C bn ch c bit trong c Tn c ch xut hin trong on ny: s hiu bit (epistmn, cu13), qu m (daimonids, cu 15), hp l (eupelths, cu 17), v vng vng (adiakritos, cu 17). V ch xut hin duy nht mt ln ti y nn chng ta khng bit r ngha chnh xc, ngha gn ging cng nh nhng thnh ng. NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 3:13-18 13 Trong anh em c ngi no khn ngoan thng sng chng: Hy ly cch n tt ca mnh m by t vic mnh lm bi khn ngoan nhu m m ra. 14 Nhng nu anh em c s ghen tng cay ng v s tranh cnh trong lng mnh, th ch khoe mnh v ni di nghch cng l tht. 15 S khn ngoan khng phi t trn m xung u; tri li, n thuc v t, v xc tht v v ma qu. 16 V u c nhng iu ghen tng tranh cnh y, th c s ln lo v mi th c. 17 Nhng s khn ngoan t trn m xung th trc ht l thanh sch, sau li ha thun, tit , nhu m, y dy lng thng xt v bng tri lnh, khng c s hai lng v gi hnh. 18 V bng tri ca iu cng bnh th gieo trong s ha bnh, cho nhng k no lm s ha bnh vy. 3:13 ngi no iu ny dng nh m ch rng Gia-c ang tip tc s ph bnh mnh m c t chng 1. khn ngoan thng sng Trong Cu c, iu ny cp n ngi gio s c th p dng l tht ca c Cha Tri vo trong i sng hng ngy. N c th cp n gio s hay l ngi chp kinh. Khn ngoan v hiu bit (1) c th l t ng ngha (xem Phc-truyn Lut-l K 1:13,15; 4:6 ca bn LXX) hay (2) c th cho thy s phn bit gia s khn ngoan thc tin v kin thc hiu bit trong ting H-b-r. Cn nh rng cc tn hu c khuyn khch cu xin c Cha Tri ban cho s khn ngoan (xem 1:5). n t gio s bao gm s ban cho, cch sng v thi thch hp. Hy lym by t y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE); n l ch ca phn on 2:14-26. cch n tt ca mnh bn Kinh Thnh King James dch l s giao tip tt p, m trong khong nm 1611 sau Cha c ngha l cch sng. y l mt v d in hnh cho l do ti sao cc bn dch Kinh Thnh Anh ng cn phi c lin tc cp nht: bi v s thay i ngha v ngha tng t ca cc ch. Bn NKJV dch l hnh kim tt. nhu m Chi tit ny c ngha l sc mnh ca gia sc c ch ng. y l mt c tnh tt ca ring C-c Nhn. Kiu mu ca c tnh ny l i sng ca ng Christ (xem Ma-thi- 11:29; II Crinh-t 10:1; Phi-lp 2:8). N c khuyn khch phi c trong i sng ca mi tn hu (xem Ma-thi- 56

5:5; Ga-la-ti 5:23; -ph-s 4:2). Du dng hay nhu m l mt phm cht minh nh s khn sng n t c Cha Tri. khn ngoan Ngha en y ca cm t ny l nhu m trong s khn ngoan. y l nghch l k l i vi nhn loi sa ng! Ngi dy d phi sng v dy cch khim nhng. 3:14 nu y l CU IU KIN BC MT (FIRST CLASS CONDITIONAL SENTENCE) gi nh l ng. Cc cu 14-16 m t s khn ngoan sai lc. Cu ny tha nhn s hin hu ca cc gio s khng phm cch. T gio thng l do cc tn hu tht to nn khi (1) nhn mnh mt l tht m loi b cc chn l Kinh Thnh khc (2) t xng c s hiu bit c bit hay l c quyn nng thing ling. NASB ghen tng cay ng NKJV, NRSV ghen t cay c TEV ghen t, cay ng NJB s cay ng ca lng ghen t iu ny cng c k vo s cc ti trong II C-rinh-t 12:20; Ga-la-ti 5:20; v -ph-s 4:31. Ci ti ich k phi b loi ra khi con dn ca c Cha Tri, c bit l vi cc gio s. tranh cnh trong nguyn thy ch ny c ngha l dt thu cho ngi khc, thu dt ra cu chuyn nhng sau n c dng theo n d ch nhng tham vng chnh tr, gy hn (xem Phi-lp 1:17). Ch ny cp n tham vng t cao ch k theo kiu phi theo ti hoc l khng lm g c ca nhng ngi lnh o. trong lng mnh y l a v ca nhn cch hoc l tri thc. Xem ch c bit trong 1:26. th ch khoe mnh v ni di nghch cng l tht y l hai MNH LNH TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) IMPERATIVE) vi NG TNH T PH NH (NEGATIVE PARTICLE), c ngha l dng li mt hnh ng ang tin hnh. Vic lm ca nhng gio s v ngi lnh o gy tc ng ln hn l li h ni (xem Ma-thi- 7:1-23. Gia-c on 2 tp trung vo Ma-thi- 7:24-27). 3:15 t trn Cch ni quanh co ny l phng cch ca cc hc gi Do Thi Gio cp n c Gih-va. Nhng gio s ny tng mt mc khng khng xng nhn c kin thc v s hiu bit linh thing. Xem ch thch y trong 1:17b. thuc v t y l s i lp vi tri, t tri. NASB thuc t nhin NKJV thuc nhc dc NRSV, TEV khng thing ling NJB t con ngi Ch ny xut pht t gc Hy lp psuche (th hin ch nephesh trong ting Do thi), ch phn m con ngi c chung vi cc sinh vt khc. iu ny c nu t nhin tri ngc vi s siu nhin nh th no th nhng th thuc v i ny khc vi nhng iu n t tri nh vy. ny c l m ch n (1) hng ti li (yetzer hara) trong bn cht con ngi hay l (2) ngi nhn xt cuc i ch theo nm gic quan. Do n ngc li vi tm linh. v ma qu im ny lin h n khi nim siu nhin nhng khng phi t c Cha Tri (xem I Ti-m-th 4:1; -ph-s 6:12; C-l-se 1:16). S khn sng n t t linh s ch dn n s ln xn v 57

hnh ng gian c (cu 16). Tuy nhin, vn mch c th m ch rng cc gio s ny khng ch lch lc v gio l nhng cn sai by v o c v ng c hnh ng. Nhng ma qu c cp trong 2:14 c nhn thc ng v gio l, nhng iu khng c thay i g n vic lm ca chng. T gio khng ch ph hoi gio l chnh thng, nhng lun c nhng hnh ng ng n, phi l. Xem ch c bit trong 2:19. 3:17 thanh sch Ch hagnos trong ting Hy lp c chung gc vi ch thnh khit (hagios). Ch ny m ch rng ngha hon ton thot khi s u v o c (xem 4:8). Cc cu 17-18 l danh sch nhng c tnh ca s khn ngoan tin knh trong khi cc cu 14-16 m t s khn ngoan khng tin knh. S khn ngoan tht c bit qua nhng vic lm ca n. Phao-l nh ngha v s khn ngoan tht v s khn ngoan gi trong I C-rinh-t 1:18-3:23. ha thun y l dch t ch Hy lp eirn. Ch ny c dng trong bn Septuagint chuyn ng ch shalom trong ting Do thi. Trong Cu c, bnh an thng lin h vi (1) s nh chin chm dt th ch cng vi thc y s ha hp (2). C c mnh khe, thnh vng v trn lnh theo ngha s cai tr ca ng Mt-si-a v s cu ri trong k tn th (xem R-ma 15:13). Dng ca ch c dng ti y cng xut hin trong H-b-r 12:11. nhu m Ch epieks c ngha l s thch ng d chu hay l kin nhn chu ng. Ch ny th hin khng p t nhng quyn hn hay l mun c nhn m li khng lng nghe hay l tn trng ngi khc trc (xem Phi-lp 4:5; I Ti-m-th 3:3; Tt 3:2; I Phi-e-r 2:18). tit T ny c th i i vi vi ch nhu m. N by t s sn sng lng nghe v p ng cch thch hp, khng ch k hay ch trng ci ti. y dy lng thng xt iu ny khng ch cp n cm xc m thi nhng cn nhc n hnh ng. Tnh thng v s thng xt theo Kinh Thnh dn n hnh ng yu thng v phc v, ch khng phi loi cm xc thng thng. Ch ny lin kt vi ch tip theo v c hai ni n s chm sc cho ngi ngho, ngi tng thiu v b xa lnh trong 2:15-16. S khn ngoan m khng c vic lm th cht! bng tri lnh Ch ny lin kt vi ch y dy lng thng xt. y l quan tm v chm sc nhng ai ang thiu thn. Trong Phi-lp 1:9-11, ch ny lin kt vi tnh thng, s hiu bit v nhn thc sng sut. NASB khng c s hai lng v gi hnh NKJV khng thin v NRSV, NJB khng cht thin v TEV trnh khi nh kin Cm t ny m ch rng khng cn nh kin hay l thi nc i, ny c th lin h vi 2:4 hay ngay c 1:6. y l mt thut ng t sn khu ch ngi khng bao gi ng vai tung v t li. N ni ln s chn thnh minh bch (xem R-ma 12:9; II C-rinh-t 6:6; I Ti-m-th 1:5; II Ti-m-th 1:5; I Phi-e-r 1:22). Hai ch cui trong danh sch lit k ny hp li thnh mt i ging nh hai ch trc . 3:18 bng tri ca iu cng bnh Lu y khng phi l kt qu ca s khn ngoan; khn ngoan m khng km theo cng chnh th khng cn l khn ngoan. S cng chnh ca c Cha Tri dn n kt qu l s cng chnh trong con ci Ngi. Trn c con ngi u b nh hng v i hng: tr c vi gio l, tri tim vi ch v i tay vi cch sng mi.

58

 th gieo y l CH NH TH NG TH HIN TI (PRESENT PASSIVE INDICATIVE). im nhn mnh l s ban cho, ch khng phi s thu gp. Mi ngi trong chng ta u ang gieo ging, nhng cu hi t ra l chng ta ang gieo th g? trong s ha bnh, cho nhng k no lm s ha bnh Phn on ny c th nhc n -sai 32:17. R rng l vn cu 18 i lp vi cu 16. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. Lm th no chng ta tht s bit ai l ngi tht s i din cho Cha phn dy? M t s khn ngoan tht. M t s khn ngoan gi di. Ga-la-ti 5 v Gia-c 3:13-18 lin h vi nhau nh th no? Chng 3 lin h vi chng 2 nh th no?

59

GIA-C ON 4
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Lm bn vi th gian

NKJV
S kiu ngo gy ra xung t

NRSV
Ging Cha v ging th gian i nghch nhau (4:1-5:6)

TEV
Lm bn vi th gian

NJB
S chia r gia cc C c Nhn

4:1-10

4:1-6 Khim nhng cha khi tinh thn th gian 4:7-10

4:1-10

4:1-6

4:1-3 4:4-10

4:7-10 Cnh co v vic on xt ln nhau 4:11-12 4:11-12 4:11 4:12

on xt anh em 4:11-12

Ch on xt anh em 4:11-12

Cnh co v s khoe khoang

Ch khoe khoang v ngy mai

Cnh co v s khoe khoang

Li cnh tnh cho k giu v ngi t tin vo chnh mnh (4:13-5:6)

4:13-17

4:13-17

4:13-5:6

4:13-16 4:17

4:13-5:6

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 13. Phn on 1 14. Phn on 2 15. Phn on 3 16. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH GIA-C 4:1-10

60

A. Th loi ch trch (mt th thut vn chng s dng ngi chng i gi nh trnh by ca tc gi) t nhng phn on trc y li tip tc trong Gia-c 4:1-10 m u vi hai cu hi loi hng bin trong cu 1. B. Chng ny cp n nhng tranh chin ca cc C-c Nhn vi bn tnh sa ng ca h, nhng tranh chin tm linh ny cng c lit hn do nh hng ca s khn ngoan i ny trong Hi thnh. im ny c th lin h n s i u gia nhng lnh o (gio s) trong Hi thnh c cp trong chng 3 v nhng vic lm ca h nh hng n mi thnh vin Hi Thnh. C. Phn on ny phn nh s tranh chin lin tc ca cc C-c Nhn vi bn tnh sa ng ca h. Cc C-c Nhn c nhc n vi nhng tn nh k ngoi tnh, nhng ti nhn, v hai lng. C ba k th ca nhn loi c k ra trong phn on ny: 1. Bn tnh sa ng (cu 1,2, v c l c cu 5) 2. L li trn gian (cu 4) 3. Ma qu (cu 7) Ba k th ny cng xut hin trong -ph-s 2:2-3 (xem quyn Christian Doctrine, ca W. T. Conner, trang 248-249). D. Ti liu Gii ngha Kinh Thnh ca Jerome lp dn cc cu ny nh sau: (1) ngun gc gy ra tranh cnh (cu 1-6) v (2) cc phng php gii quyt (cu 7-10) (trang 374). y l mt cch lp dn hp l cho phn on ny. N lin h vi s dng ci li (li ni) tri l trong chng 3. E. Cu 5 rt ti ngha bi v: 1. Li vn nguyn ng khng r ngha a. Dng NGUYN NHN (CAUSATIVE) ca ch katkisev, c ngha l c Cha Tri khin Thnh Linh ca Ngi trong cc tn hu (theo bn chp tay MSS P74, , A, B). b. Dng T NG T (INTRANSITIVE) th ch katksev, c ngha l c Thnh Linh ng trong cc tn hu (theo bn chp tay MSS K, L, P). 2. Du cu khng r rng a. Nu ch c mt cu hi th cu hi dn n mt trch dn khng r ngun gc (c th l t mt tc phm thuc th loi vn chng tn th ca Do Thi Gio); cc bn Kinh Thnh NASB, NKJV, NRSV, TEV, NJB, NAB trnh by theo hnh thc ny. b. Nu l hai cu hi th a n trch dn trong Cu c (Chm-ngn 3:34 trong bn Septuagint) c chuyn ng trong cu 6 theo nh cc bn dch ASV, Moffatt v Phillips. 3. Khng r ngha ca cm t tham mun ghen tng a. Nu hiu theo ngha c Cha Tri mong mi cho Thnh Linh ca Ngi hng dn i sng ca cc tn hu (Xut -dp-t K 34:14; Phc-truyn Lut-l K 4:24; 6:14-15), th cm t ny c n tch cc v cc ch trong nguyn bn phi l ghen tng cng vi ch Linh vit hoa ch c Thnh Linh. b. Nu hiu theo ngha bn tnh sa ng ca con ngi thm mun nhc dc trn gian (xem R-ma 8:1-8), th cm t ny c n tiu cc v cc ch trong nguyn bn phi l ghen t cng vi ch linh vit thng. 4. Cu ny c th din a. Tnh thng ca c Cha Tri mong mun cc tn hu hon ton trung thnh vi Ngi. b. Con ngi hon ton bi hoi (cu 5), nhng n in ca c Cha Tri vt tri hn (cu 6) (xem bn dch TEV).

61

F. Trong cc cu 7-10, c mt lot mi MNH LNH TH BT NH (AORIST IMPERATIVE) cho thy y l nhng mng lnh khn cp. Cu trc gi nhc n cc gio s thuc nhm khn ngoan trong Cu c cng vi cch ni hng bin ca nhng tin tri Cu c. NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 4:1-10 1 Nhng iu chin u tranh cnh trong anh em bi u m n? H chng phi t tnh dc anh em vn hay tranh chin trong quan th mnh sao? 2 Anh em tham mun m chng c chi; anh em git ngi v ghen ght m chng c vic g ht; anh em c s tranh cnh v chin u; anh em chng c chi, v khng cu xin. 3 Anh em cu xin m khng nhn lnh c, v cu xin tri l, dng trong t dc mnh. 4 Hi bn t dm kia, anh em h chng bit lm bn vi th gian tc l th nghch vi c Cha Tri sao? Cho nn, ai mun lm bn vi th gian, th ngi y tr nn k nghch th cng c Cha Tri vy. 5 Hay l anh em tng Kinh Thnh ni v ch sao? c Thnh Linh m c Cha Tri khin trong lng chng ta, ham mn chng ta n ni ghen tng, 6 nhng Ngi li ban cho ta n ln hn na. V vy, Thnh Kinh chp rng: c Cha Tri chng c k kiu ngo, nhng ban n cho k khim nhng. 7 Vy hy phc c Cha Tri; hy chng tr ma qu, th n s lnh xa anh em. 8 Hy n gn c Cha Tri, th Ngi s n gn anh em. Hi k c ti, hy lau tay mnh, c ai hai lng, hy lm sch lng i; 9 hy cm bit s khn nn mnh, hy au thng khc lc; hy i ci ra khc, i vui ra bun. 10 Hy h mnh xung trc mt Cha, th Ngi s nhc anh em ln. 4:1 chin u tranh cnh y l nhng thut ng qun s vi n hi cht khc bit. Ch th nht (polemos) ch n c mt chin dch qun s, trong khi ch th hai (max) m ch mt trn chin ring l. Bn dch NJB c gng kt hp c hai cch s dng ny: Nhng cuc chin v nhng trn nh gia vng anh em bt u t u? Ni chnh xc, khng phi l nhng tham dc tranh cnh trong chnh anh em sao? C hai ch ny c dng ti y v trong cu 2 theo n d ch nhng xung t gia vng cc C-c Nhn (xem II C-rinh-t 7:5); trong khi trong II Ti-m-th 2:23 v Tt 3:9 hai ch ny m ch chng i li vi hi thnh. tnh dc Cng ch ny c lp li trong cu 3. T ch Hy lp ny, chng ta c ch hedonism trong Anh ng c ngha l ch ngha khoi lc, ch am m tha mn c nhn, nhc dc, t c a v bng mi gi! Ch ny ch c dng thm ba ln trong Tn c Lu-ca 8:14; Tt 3:3; v II Phi-e-r 2:13. N lun lun b s dng theo tiu cc. NASB tranh chin NKJV, NRSV chin tranh TEV lin tc chin u NJB chin u y l NG TNH T TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE) nhn mnh n s tranh chin trong cm xc ca nhng tn hu (xem R-ma 7). Theo ngha en, ch ny c ngha l qun dch. T ch Hy lp ny chng ta c ch strategy trong Anh ng (xem I Phi-e-r 2:11). trong quan th mnh sao Thn th xc tht ca chng ta khng phi l ti li, hay l ngun gc ca ti li nhng chng l chin trng ca ti li (xem R-ma 6:12-12). y l im khc bit chnh v bn 62

th hc gia trit hc Hy lp v C c Gio. Ch chi th c th lin quan n thn th ca ng Christ, Hi thnh. S cnh co ny khng r l (1) bn trong (bn tnh sa ng); (2) bn ngoi (nan trong Hi thnh); hay l (3) c hai. 4:2 Khng th bit chc chn v du chm cu trong cu ny nn khng r c hai th song i c nh sn hay l c n ba th song i. chnh ca cu l chng ta tham mun iu chng ta khng th ginh c v vy chng ta dng bo lc ginh cho c, thay v cu hi c Cha Tri v tin cy ni s ban cho ca Ngi. Tn c h m cho nhng c gi hin i thy c s chia r v nhiu phng din trong Hi thnh u tin. Sch R-ma cho thy s cng thng gia nhng tn hu Do thi v nhng tn hu ngoi bang lnh o Hi Thnh R-ma. Sch I C-rinh-t trnh by tinh thn b phi trong Hi Thnh C-rinh-t. Ti y, Gia-c phi by s tranh chin ca dc vng bn trong v s tranh u bn ngoi ca ch ngha ph bnh v xt on gia vng nhng Hi thnh ngi Do thi trong x hi Hy lpLa m. tham mun Ch ny c ngha l tham mun hay l t, hng lng mnh vo mt vic g . iu g c th l tt hoc xu. Thng thng trong Tn c, ch ny c tiu cc. Theo vn mch ny c th l iu tham mun t n khng xu xa nhng n tr thnh iu c trong mun ca con ngi mun t c bng mi cch, vi mi gi bt chp mun ca c Cha Tri. git ngi Trong bn Tn c bng ting Hy lp ti bn ln th hai (nm 1519 sau Cha), Erasmus thay th ch Hy lp trong nguyn bn thnh ghen t. Hai ch ny tng t, nhng danh t c chung gc xut pht t ng t git ngi v ghen t khin nhm ln v to nn nhng d bit trong I Phi-er 2:1 ca cc bn chp tay ting Hy lp. Gii php chn ch git ngi cho cu 2 c Luther, cc bn dch hin i ca Moffatt v Phillips cng nh b gii kinh New International Commentary chp nhn. Nhng khng h c bn chp tay th Gia-c trong ting Hy lp no minh chng cho cch sa li ny. Ch ny c th c dng theo ging nh ch ght trong Ma-thi- 5:21-26 dng phng php so snh. Gia-c thng m ch n s ging dy ca c Cha Gi-xu trong phn Bi Ging Trn Ni sch Ma-thi- (xem Ma-thi- 5-7). thm mun Ch Hy lp ny ging nh ch tham mun l ch trung tnh v ngha (khng tt, khng xu) v c th dng theo ngha pht cung hay l ham mun d di. 4:2-3 cu xin T nhng ng c khng ging nh ng Christ v thiu s cu nguyn thng l hai l do khin i sng cc C-c Nhn khng kt qu. Thng th chng ta s dng li cu nguyn nh l mt c gng t c mun ca chng ta ch khng phi mun ca c Cha Tri. Trong trng hp ny nu c Cha Tri nhm nhng li cu nguyn ly ci ti lm trung tm ca chng ta th chng ta ch chuc ly iu t hi nht. Li cu nguyn l v kh nng quyn cho cc C-c Nhn chin u vi ma qu (xem -ph-s 6:18-19). Ti tin rng c Cha Tri uy quyn tuyt i t h mnh xung nhm nhng li cu nguyn phi l ca con ci Ngi. Hy tin, li cu nguyn ging nh ng Christ lay ng c Cha Tri, tc ng n chng ta v hon cnh xung quanh. C c Nhn m khng cu nguyn tht l bi thm! Nhng tch nhng li ha ca c Cha Tri ra khi vn mch trong Kinh Thnh th cng tr nn bi thm nh vy (xem Ma-thi- 7:7-11). CH C BIT: LI CU NGUYN KHNG GII HN NHNG VN GII HN A. Cc sch Phc m Cng Quan 1. Nhng tn hu c khuyn khch bn trong s cu nguyn v c Cha Tri s ban nhng iu tt lnh (Ma-thi- 7:7-11) hay ban cho c Thnh Linh (Lu-ca 11:5-13) 2. Theo iu l ca gio hi, cc tn hu c khuyn phi hip mt trong li cu nguyn (Ma-

63

thi- 18:19) 3. Theo nhn xt ca Do Thi Gio, nhng ngi tin o phi cu xin trong c tin khng nghi ng (Ma-thi- 21:22; Mc 11:23-24) 4. Theo cu chuyn quan n khng cng bnh trong Lu-ca 18:1-8 v cu chuyn v ngi Phari-si v ngi c ti trong Lu-ca 18:9-14, nhng tn hu c khuyn khch hnh ng khc hn vi v quan khng c Cha v ngi Pha-ri-si t xng cng bnh. c Cha Tri lng nghe ngi khim nhng v n nn. B. Nhng tc phm ca Ging 1. Trong cu chuyn ngi m t khi sinh ra c c Cha Gi-xu cha lnh, s m la tht s ca nhng ngi Pha-ri-si b phi by. Nhng li cu nguyn ca c Cha Gi-xu (cng nh mi ngi) c tr li bi v Ngi bit c Cha Tri v sng theo mun ca Ngi (Ging 9:31). 2. S ging dy trn Phng Cao trong Phc m Ging (Ging 13-17) a. 14:12-14 li cu nguyn vi nim tin c c im 1) T nhng tn hu 2) Cu xin trong danh c Cha Gi-xu 3) Vi mong c tn vinh c Cha Cha 4) Gi theo nhng mng lnh (cu 15) b. 15:7-10 li cu nguyn ca nhng tn hu c c im 1) C trong c Cha Gi-xu 2) Li ca Ngi trong h 3) Mong mun c Cha Cha c tn cao 4) Sinh kt qu 5) Vng gi theo mng lnh (cu 10) c. 15:15-17 - li cu nguyn ca nhng tn hu c c im 1) c tuyn chn 2) Sinh kt qu 3) Cu xin trong danh c Cha Gi-xu 4) Gi mng lnh yu ngi khc d. 16:23-24 - li cu nguyn ca nhng tn hu c c im 1) Cu xin trong danh c Cha Gi-xu 2) Mong c s vui mng c trn vn 3. L th u tin ca Ging (I Ging) a. 3:22-24 - li cu nguyn ca nhng tn hu c c im 1) Gi mng lnh ca Ngi (cu 22,24) 2) Sng xng ng 3) Tin c Cha Gi-xu 4) Yu thng ngi khc 5) trong Ngi v Ngi trong chng ta 6) Nhn lnh s ban cho c Thnh Linh b. 5:14-16 - li cu nguyn ca nhng tn hu c c im 1) Tin cy ni c Cha Tri 2) Theo mun ca Ngi 3) Nhng tn hu cu thay ln nhau C. Gia-c 1. 1:5-7 Nhng tn hu i din vi nhng th thch khc nhau c khuyn mi cu xin s khn ngoan khng nghi ng 2. 4:2-3 Nhng tn hu cn phi cu xin vi nhng ng c phi l

64

3. 5:13-18 Nhng tn hu gp nhng nan v sc khe c khuyn a. Nh trng lo cu thay b. Cu xin trong c tin s c cu c. Cu xin ti li c tha th d. Xng ti vi nhau v cu nguyn cho nhau (tng t nh I Ging 5:16) im chnh yu ca li cu nguyn linh nghim l ging nh ng Christ. y chnh l ngha cu xin trong danh c Cha Gi-xu. Nu c Cha Tri nhm nhng li cu xin ch k ca C c Nhn tc l Ngi a n u t hi nht cho h! Trong mt ngha no , mi li cu nguyn u c nhm. Kha cnh quan trng nht ca s cu nguyn l ngi tn hu ht lng tin cy vo c Cha Tri v dnh nhiu thi gi ring vi Ngi.

4:4 bn t dm Ch ny ging ci. N c th m ch n (1) ti ngoi tnh theo ngha en, (2) nhng n cng c th l n d Cu c ch s ngoi tnh tm linh (xem v d trong -sai 54:5; Gi-r-mi 3:20; -s 9:1; Ma-thi- 12:39; 16:4). Bn KJV thm cm t v nhng k ngoi tnh (ging c) bi v cc ngi dch hiu ch ny theo ngha en, s b sung ny khng c trong trong cc bn chp tay vit ch hoa c xa nht nh (, A, B), bn Vulgate (ting Latin), bn Peshitta (ting Sy-ri), hay bn Coptic (ting Ai-cp); nhng n xut hin trong bn chnh sa ca Siniaticus (c) v trong nhiu bn chp tay ting Hy lp sau (a s loi vit ch thng). lm bn vi th gian Ch th gian thng c dng theo n d ch t chc, iu hnh ca x hi con ngi tch bit khi c Cha Tri (xem 1:27; 3:6; Ma-thi- 6:24; Ging 15:19; I Ging 2:1517). Ngay c li cu nguyn ca cc C-c Nhn cng c th by t nhng thi v c im thuc trn gian. 4:5 Cu 5 rt ti ngha bi v: 1. Li vn nguyn ng khng r ngha a. Dng NGUYN NHN (CAUSATIVE) ca ch katkisev, c ngha l c Cha Tri khin Thnh Linh ca Ngi trong cc tn hu (theo bn chp tay MSS P74, , A, B). b. Dng T NG T (INTRANSITIVE) th ch katksev, c ngha l c Thnh Linh ng trong cc tn hu (theo bn chp tay MSS K, L, P). 2. Du cu khng r rng a. Nu ch c mt cu hi th cu hi dn n mt trch dn khng r ngun gc (c th l t mt tc phm thuc th loi vn chng tn th ca Do Thi Gio); cc bn Kinh Thnh NASB, NKJV, NRSV, TEV, NJB, NAB trnh by theo hnh thc ny. b. Nu l hai cu hi th a n trch dn trong Cu c (Chm-ngn 3:34 trong bn Septuagint) c chuyn ng trong cu 6 theo nh cc bn dch ASV, Moffatt v Phillips. 3. Khng r ngha ca cm t tham mun ghen tng a. Nu hiu theo ngha c Cha Tri mong mi cho Thnh Linh ca Ngi hng dn i sng ca cc tn hu (Xut -dp-t K 34:14; Phc-truyn Lut-l K 4:24; 6:14-15), th cm t ny c n tch cc v cc ch trong nguyn bn phi l ghen tng cng vi ch Linh vit hoa ch c Thnh Linh. b. Nu hiu theo ngha bn tnh sa ng ca con ngi thm mun nhc dc trn gian (xem R-ma 8:1-8), th cm t ny c n tiu cc v cc ch trong nguyn bn phi l ghen t cng vi ch linh vit thng. 4. Cu ny c th din a. Tnh thng ca c Cha Tri mong mun cc tn hu hon ton trung thnh vi Ngi. b. Con ngi hon ton bi hoi (cu 5), nhng n in ca c Cha Tri vt tri hn (cu 6) (xem bn dch TEV). 65

4:6 nhng Ngi li ban cho ta n ln hn na Nan ti li ca con ngi dng nh b ging gii theo ngha tiu cc trong cu 5, th c Cha Tri cng ban thm n in (xem R-ma 5:20-21). c Cha Tri chng c k kiu ngo y l trch dn t Chm-ngn 3:34 trong bn Septuagint (xem I Phi-e-r 5:5-6). Gii tuyn ca chin trng thuc linh c xc nh. Ch kiu ngo n t hai ch Hy lp: t ph by mnh ra v t trn cao. iu ny cp n nhng gio s kiu cng, ngo mn trong 3:14-16. nhng ban n cho k khim nhng Cm t ny m ch nhng gio s c s khn ngoan tin knh trong 3:17-18. N cng l mt nguyn tc o c cn bn. 4:7 Vy hy phc c Cha Tri y l MNH LNH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE IMPERATIVE). y l mt thut ng qun s c ngha t mnh di thm quyn (xem ph-s 5:21; I Phi-e-r 2:13). Lu cp i: vng phc vi c Cha Tri v chng c vi ma qu. Dng ng t u tin, MNH LNH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE IMPERATIVE) m ch rng nhng tn hu cn phi chp nhn c Cha Tri khin h c th thun phc theo Ngi mt cch hon ton. {Ch ny ti (tc gi) thy cn phi nhc li: Trong ting Hy lp Koine, dng TH NG (PASSIVE VOICE) thay th cho dng TRUNG CP (MIDDLE VOICE). Vn mch ti y cng nh ti 4:10 v 5:19 c th gii thch bi s chuyn i ng php ny}. Dng ng t th hai (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) m ch rng ngi tn hu cn phi kt hp vic c Cha Tri thc hin vi thi tch cc hng ng: l cch chng c ma qu ton din! CH C BIT: S U PHC (HUPOTASSO) Bn LXX dng ch ny dch 10 ch H-b-r khc nhau. Ngha cn bn trong Cu c l ra lnh hay l quyn ra lnh. iu ny c thy trong bn LXX. 1. c Cha Tri ra lnh (L-vi-k 10:1; Gi-na 2:1; 4:6-8) 2. Mi-se ra lnh (Xut -dp-t k 36:6; Phc truyn 27:1) 3. Cc vua ra lnh (II S k 31:13) Trong Tn c ngha ny cng c duy tr trong Cng-v 10:48, ni n cc s truyn lnh. Tuy nhin, mt s ngha mi cng c pht trin trong Tn c. 1. Kha cnh tnh nguyn c pht trin (thng th TRUNG CCH) 2. Hnh ng t gii hn mnh c thy trong Cha Gi-xu khi Ngi u phc c Cha Cha (Lu-ca 2:51) 3. Ngi tin Cha thun theo nhng kha cnh vn ha Phc m khi b phn tc dng a. Ton th ngi tin Cha (-ph-s 5:21) b. Nhng ngi v tin Cha (C-l-se 3:18; -ph-s 5:22-24; Tt 2:5; I Phi-e-r 3:1) c. Ngi tin Cha i vi chnh quyn ngi ngoi (R-ma 13:1-7; I Phi-e-r 2:13) Ngi tin Cha hnh ng bi ng c yu thng, i vi c Cha Tri, vi ng Christ, v nc c Cha Tri, v s tt lnh ca ngi khc. Ging nh ch agapao Hi thnh lm cho t ng ny mang mt ngha mi da vo nhu cu ca vng quc c Cha Tri v nhu cu ca ngi khc. Ch ny khoc ln mt v cao trng mi ca s khng ch k, khng da vo mng lnh, nhng da vo mt mi lin h mi vi mt c Cha Tri ban cho chnh Ngi v ng Mt-si-a. Ngi tin Cha vng li v u phc v li ch ca ton th v v n phc cho c gia nh c Cha Tri. chng tr ma qu y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). Cm t ny c ngha en l ni ln chng li (xem -ph-s 6:13; I Phi-e-r 5:9).

66

CH C BIT: HIN THN CA IU C y l mt ch kh, v mt s l do: 1. Kinh thnh Cu c khng by t mt k th u tin ca iu thin, nhng l mt ti t ca c Gi-h-va, k a ra mt la chn khc cho con ngi v t co s khng cng bnh ca h. 2. Khi nim hin thn ca mt k th ca c Cha Tri pht trin trong cc vn chng xut hin khong gia hai giao c (khng c kinh in) di nh hng ca tn gio Ba-t (Zoroastrianism). iu ny n lt n li nh hng ln trn Do thi gio. 3. Tn c pht trin mt s ch Cu c mt cch rt thng thn nhng c chn lc. Nu chng ta tip cn vn v iu c t ci nhn ca thn hc Thnh kinh (theo mi sch hoc trc gi hoc th loi c nghin cu v sp xp ring bit), th s thy c rt nhiu quan im v iu c. Tuy nhin, nu tip cn n t cc ti liu khng phi l Kinh thnh hoc cc ti liu thm vo Kinh thnh t cc tn gio ca th gii hoc tn gio ng phng, th chng ta s thy s pht trin Tn c hu ht b bao trm trong thuyt nh nguyn ca Ba-t (Persian) v thuyt thng linh (spiritism) ca th gii Hy lp-La m. Nu chng ta chp nhn thm quyn thing ling ca Kinh thnh, th s pht trin trong Tn c phi c xem nh mt s mc khi tim tin (progressive revelation). Ngi C c phi cnh gic, khng cho nhng truyn thng dn gian ca ngi Do thi hay cc tc phm vn chng phng Ty (nh Dante, Milton) nh ngha thay cho h cc nim Kinh thnh. R rng rng c mt s huyn b v khng r rng trong lnh vc khi th ny. Cha quyt nh khng by t ra mi kha cnh ca iu c, xut x, mc ch ca n, nhng Ngi by t cho chng ta bit rng n b nh bi! Trong Cu c ch Sa-tan hay k kin co c l lin quan n ba nhm ring bit: 1. Nhng k kin co l con ngi (I Sa-mu-n 29;4; II Sa-mu-n 19:22; I Cc vua 11:14, 23, 25; Thi-thin 109:6) 2. Nhng k kin co l thin s (Dn s k 22:22-23; Xa-cha-ri 3:1) 3. Nhng k kin co l ma qu (I S k 21:1; I Cc Vua 22:21; Xa-cha-ri 13:2) Ch c sau ny trong thi k gia hai giao c th con rn trong Sng th k 3 mi c cho l Sa-tan (Sch khn ngoan 2:23-24; II H-nc 31:3), v mi sau ny iu ny mi tr thnh mt cch gii thch ca cc thy ra-bi (Sot 9b v Sanh. 29a). Cc con trai ca c Cha Tri trong Sng th k 6 tr thnh cc thin s trong I H-nc 54:6. Ti cp n iu ny, khng phi khng nh tnh chnh xc v mt thn hc ca n, nhng ch cho thy tin trnh pht trin ca n. Khi vo trong Tn c th cc hnh ng trong Cu c ny thng c gn cho thin thn c, iu c c nhn cch ha (Sa tan) trong II C-rinh-t 11:3; Khi huyn 12:9. Ngun gc iu c c nhn cch ha tht kh, thm ch khng th xc nh r rng c (ty theo quan im ca bn) t Cu c. Nguyn do l bi tnh c thn rt mnh ca Y-s-ra-n (I Cc Vua 22:20-22; Truyn o 7:14; -sai 45:7; A-mt 3:6). Mi nguyn nhn u thuc v c Gi-hva ch s c nht v cao c nht ca Ngi (-sai 43:11; 44:6, 8, 24; 45:5-6, 14, 18, 21, 22). Mt s ngun thng tin c c thng tp trung vo (1) Gip 1-2 y Sa-tan l mt trong nhng con trai c Cha Tri (tc l thin thn) hoc l (2) -sai 14; -x-chi-n 28 l ni cc vua kiu cng vng Cn ng (Ba-by-ln v Ty-r) c dng minh ha s kiu ngo ca Sa-tan (I Tim-th 3:6). Ti c nhng cm xc ln ln v cch tip cn ny. -x-chi-n dng hnh nh Vn en khng nhng cho vua ca Ty-r l Sa-tan (-x-chi-n 28:12-16), nhng ng cng dng hnh nh ny cho Vua ca Ai-cp ch cy bit iu thin v iu c (-x-chi-n 31). Tuy vy, -sai 14, c bit l cu 12-14, dng nh m t s ni lon ca cc thin thn qua s kiu ngo. Nu c Cha Tri mun by t cho chng ta bit bn cht v xut x c bit ca Sa-tan qua nhng cu ny, th Ngi t n mt ch khng r rng v cp n mt cch rt gin tip. Chng ta cn phi cnh

67

gic khng theo xu hng ca thn hc h thng gom gp mt s cu t i, l m t c hai giao c, cc tc gi, sch v, cc th loi vn chng khc nhau v kt hp chng li thnh nhng ming xp hnh c v thing ling v c rp li khng r rng Hc gi Alfred Edersheim (The Life and Times of Jesus the Messiah, tp 2, ph lc XIII [trang 748-763)] v XVI [trang 770-776]) cho rng Do thi gio b nh hng qu mc ca thuyt nh nguyn Ba-t v cc suy on v ma qu. Cc thy ra-bi khng phi l ngun ng tin cy trong lnh vc ny. Cha Jsus hon ton tch xa khi cc li dy ca cc thy ra-bi trong cc nh hi. Ti ngh rng khi nim trung gian v chng i ca cc thin thn theo cc thy ra-bi qua vic ban lut Mi-se trn ni Si-nai m ng cho khi nim cho rng trong gii thin thn c mt k th ca c Gi-h-va v con ngi. Hai v thn cao c ca thuyt nh nguyn ca ngi I-ran (Zoroastrian) l Ahkiman v Ormaza, thin v c, v thuyt nh nguyn ny pht trin thnh quan im nh nguyn c gii hn trong Do thi gio gia c Gi-h-va v Sa-tan. Chc chn l c mt s mc khi tim tin trong Tn c v s pht trin ca khi nim iu c, nhng khng qu chi tit nh cc thy ra-bi tuyn b. Mt v d in hnh cho s khc bit ny l cuc chin trn thin ng. S sa ng ca Sa-tan cng ch l mt iu cn phi c theo cch lgch, nhng chng ta khng c cc chi tit ca s kin ny. Ngay c nhng iu c cho bit th ch c thy qua bc mn ca th loi vn chng lai th (apocalyptic genre) (Khi huyn 12:4, 7, 1213). Mc d Sa-tan b nh bi v b y xung trn gian ny, n vn c chc nng nh mt y t ca c Gi-h-va (Ma-thi- 4:1; Lu-ca 22:31-32; I C-rinh-t 5:5; I Ti-m-th 1:20). Chng ta phi ngn chn s t m ca chng ta trong lnh vc ny. C mt quyn lc hin thn ca s cm d v gian c, nhng cng c mt v ch mt c Cha Tri v con ngi phi chu trch nhim i vi nhng iu mnh chn la. C mt trn chin thuc linh c trc v sau s cu ri. S chin thng ch c th n v tn ti trong v qua c Cha Tri Ba ngi. S c b nh bi v s b loi b! n s lnh xa anh em Sa-tan s b chy trc s h tr ca c Cha Tri (xem -ph-s 6:11-18) v c tin ca chng ta ni Ngi, nhng n s ch b chy trong mt thi gian (xem Lu-ca 4:13). 4:8 Hy n gn c Cha Tri y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). Cu ny th hin nhng iu lut Cu c ch dnh cho nhng thy t l, nhng hin nay p dng cho tt c mi ngi (xem Xut -dp-t K 19:22). Danh hiu chung cho cc thy t l L-vi trong Cu c gi y c chuyn sang cho mi thnh trong thi Tn c (xem I Phi-e-r 2:5,9; Khi-huyn 1:6). Phi lu iu kin h tng trong giao cnhng tn hu n gn vi c Cha Tri v c Cha Tri n gn h (xem II S k 15:2; Xa-cha-ri 1:3; Ma-la-chi 3:7). th Ngi s n gn anh em y khng phi l nhn mnh v s cng chnh bi vic lm, nhng l li ha rng c Cha Tri p ng li c tin (xem Thi-thin 145:18). Hi k c ti, hy lau tay mnh y li l mt TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) na (xem Thi-thin 24:3-6; -sai 1:16). Lu rng Gia-c gi nhng tn hu l nhng ti nhn! iu ny cn lin h n nghi thc thanh ty trong s th phng ca nhng thy t l trong Cu c (xem Xut -dp-t K 30:17-21; -x-chi-n 44:15). Cm t ny tr thnh mt thnh ng Cu c ch s xoay khi v t b ti li (xem Phc-truyn Lut-l K 21:1-9; Thithin 24:4; 26:6). Bn tay tr thnh s by t ca tm lng. Chng ta tr nn theo nh iu chng ta suy ngh, hay iu chng ta cu mang trong tm tr. Nhng tn hu cn phi c nhng tm lng, nhng i tay thanh sch, cng nh mt cam kt dt khot vi c Cha Tri (y l s i nghch hon ton vi ngi lng l, hai lng, xem 1:8; 4:5). C bi vit hay v ti Ra tay trong Dictionary of Biblical Imagery, trang 362-3.

68

 hy lm sch lng y li l mt TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) khc. y khng ch l nghi l ty ra bn ngoi nhng cn l s thanh ty tm linh bn trong (xem Gi-r-mi 4:14; I Phi-e-r 1:22; I Ging 3:3). Giao c th c iu kin. Xem ch c bit: Tm lng trong 1:26. ai hai lng y cng l ch dnh m t nhng tn hu c li cu nguyn khng c nhm trong 1:5-8. Ti y, mt ln na n dng ch nhng tn hu. Gia-c r rng qu quyt nhng ng c v cch sng ca nhng tn hu ny to nn s khc bit hon ton vi cch ca mt ngi tri nghim np sng C-c. Bnh an, yn n, vui mng v kt qu khng phi t ng n. 4:9 hy cm bit s khn nn mnh, hy au thng khc lc; hy i ci ra khc, i vui ra bun y l mt chui bn MNH LNH TH NG TH BT NH (AORIST IMPERATIVE) ba mnh lnh u c dng CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE) v mnh lnh th t c dng TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE). Nhng mnh lnh ny u cng m ch n nhu cu cn phi than khc v ti li ging nh trong Ma-thi- 5:3-9. y l cch thc trong ting Do thi cp n cch sng v thi n nn. S au bun ny cn phi c qun bnh vi nim vui trong 1:2 v 5:13. Trong C c Gio c c hai iu ny! 4:10 Hy h mnh xung y l dng MNH LNH TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE IMPERATIVE) nhng c dng theo ca dng TRUNG CP (MIDDLE VOICE) (ch c im ny trong cc bn dch Anh ng xem Gia c 4:6; I Phi-e-r 5:6). im ny c th phn nh s ging dy ca c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 23:12; Lu-ca 14:11; 18:14) hoc c th m ch n -sai 57:15. S h mnh v n nn ca cc tn hu dn n s p li ca c Gi-h-va theo nh li ha trong giao c ca Ngi. NASB trong s hin din ca Cha NKJV trong ci nhn ca Cha NRSV, TEV, NJB trc Cha y l thnh ng ting H-b-r ch (1) l th phng (xem Phc-truyn Lut-l K 33:10); hay l (2) s ton tri ca Cha (xem Sng-th K 19:13; Cc Quan Xt 18:6). V bi cnh ti y khng phi l l th phng nhng l nhn mnh n thi n nn nn ngha th 2 thch hp hn. Ngi s nhc anh em ln y li l mt thnh ng khc c ngha (1) c Cha Tri s nng tinh thn v ban cho anh em nim vui; (2) c Cha Tri s nng cao anh em gia vng nhng ngi ngang hng vi anh em (xem cu 11-12; Ma-thi- 23:12); hay l (3) s an ton thuc th (xem Gip 5:11; 22:29). Lu , s c thng n bi s n nn v khim nhng! CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Chng ny trnh by thi v hnh ng ca nhng tn hu hay l ca nhng ngi Do thi khng tin o? 2. Lit k ba k th ca nhn loi. nh ngha chng (xem -ph-s 2:2-3) 69

a. b. c. 3. Gii thch bng li ca bn v nhng cch hiu khc nhau v cu 2. i chiu vi mt vi bn dch Anh ng khc nhau. 4. c cu 5 trong vi bn dch Anh ng khc nhau v ghi ch nhng im khc bit. 5. Theo cc cu 7-10, Gia-c mun iu g t chng ta? CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH GIA-C 4:11-17 A. Gia-c 4:11-12 dng nh to nn kt lun v vic s dng ci li cch tri l. Ch ny c gii thiu t 1:19, nhng c pht trin t 3:1ff. B. Gia-c 4:17 cng l mt dng li kt nhng khng r im lin quan c th vi vn mch. A. T. Robertson ni rng, cu ny l cu kt lun ca c bc th. NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 4:11-12 11 Hi anh em, ch ni hnh nhau. Ai ni hnh anh em mnh hoc xt on anh em mnh, tc l ni xu lut php, v xt on lut php. V, nu ngi xt on lut php, th ngi chng phi l k vng gi lut php, bn l ngi xt on lut php vy. 12 Ch c mt ng lp ra lut php v mt ng xt on, tc l ng cu c v dit c. Nhng ngi l ai, m dm xt on k ln cn mnh?

4:11 ch ni hnh nhau y l MNH LNH HIN TI (PRESENT IMPERATIVE) vi NG TNH T TH NG (NEGATIVE PARTICLE), thng c ngha l dng li mt hnh ng ang tin hnh. Bn dch Tyndale chuyn ng l ni ln, ni xu sau lng ngi khc c th do trong Thi-thin 50:20 ca bn LXX cng dng ch ny theo ngha trn. Hi thnh v ang vi phm iu ny (xem 5:9; II C-rinh-t 12:20; I Phi-e-r 2:1). anh em anh em . . . anh em xem ghi ch trong 1:2 v 1:9. xt on anh em mnh, tc l ni xu lut php, v xt on lut php Thi xt on trong vng cc C-c Nhn l nan tm linh nghim trng (xem L-vi K 19:16,17-18; Ma-thi- 7:1ff; Luca 6:36-38; R-ma 14:1-12). Ch lut php ti y dng nh m ch n lut yu thng c cp trong 1:25; 2:8,12. ngi chng phi l k vng gi lut php, bn l ngi xt on lut php Trong Gia-c 1:12, chng ta c dy lm ngi thi hnh ch khng ch l nhng ngi nghe m thi. Ni y chng ta c dy lm ngi thi hnh, ch khng phi l nhng ngi on xt. 4:12 Ch c mt ng lp ra lut php v mt ng xt on Ch mt c t trc nht trong nguyn ng ting Hy lp nhn mnh. y cng l mt dn chng na v thuyt c thn, ging nh trong 2:19.

70

 ng cu c v dit c Cm t ny thng c dng ch c Cha Cha (xem Lu-ca 12:4-5; Ma-thi- 10:28). Trong Cu c, nguyn nhn ca mi s u c qui v cho c Gi-h-va. y l cch thc thn hc xc nhn thuyt c thn (xem Phc-truyn Lut-l K 32:39; I Sa-mu-n 2:6-7; II Cc Vua 5:7). ngi l ai, m dm xt on k ln cn mnh? y l mt cu nhn mnh (xem R-ma 14:34,10,13). Phn xt, ch trch hay so b khin tn cao mt ngi ln ng thi h thp ngi khc xung. y l cch dng ci li khng thch hp. Trong cu 11, Gia-c gi nhng c gi ca ng l cc anh em v ng cng gi i tng b h ch trch l cc anh em. Chi tit ny r rng m ch n bi cnh C c Gio, nhng vi vic s dng ch k ln cn trong cu 12, Gia-c khai trin s cnh co ny thnh mt mng lnh chung. CH C BIT: CC C C NHN C NN ON XT LN NHAU? Ch ny cn phi c gii quyt theo hai cch: (1) Nhng tn hu c can gin khng on xt ln nhau (xem Ma-thi- 7:1-5; Lu-ca 6:37,42; R-ma 2:1-11; Gia-c 4:11-12), v (2) nhng tn hu cng c khuyn l phi nh gi (nhn xt) nhng ngi lnh o ca h (xem Ma-thi- 7:6,15-16; I C-rinh-t 14:29; I T-sa-l-ni-ca 5:21; I Ti-m-th 3:1-13; and I Ging 4:1-6). Mt vi tiu chun nh gi thch hp, c ch li 1. nh gi cho mc ch cng nhn (xem I Ging 4:1 - trc nghim hng n s chp thun) 2. S nh gi cn phi thc hin trong tinh thn khim nhng v ha nh (xem Ga-la-ti 6:1) 3. S nh gi khng c tp trung vo nhng vn s thch c nhn (xem R-ma 14:1-23; I C-rinh-t 8:1-13; 10:23-33) 4. S nh gi dng chn ra nhng ngi lnh o khng th ch trch trong vng Hi thnh hay l cng ng (xem I Ti-m-th 3).

BN NASB 4:13-17 13 Hi anh em, l k ni rng: Hm nay hoc ngy mai, ta s i n thnh kia, mt nm, bun bn v pht ti, 14 song ngy mai s ra th nao, anh em chng bit! V s sng ca anh em l chi? Chng qua nh hi nc, hin ra mt lt ri li tan ngay. 15 Anh em phi ni tri li: V bng Cha mun, v ta cn sng, th ta s lm vic n vic kia. 16 Ka anh em ly nhng li kiu ngo m khoe mnh! Phm khoe khoang nh vy l xu. 17 Cho nn, k bit lm iu lnh m chng lm, th phm ti. 4:13 Hi anh em, l k ni rng Ti y khng bit chc l ang cp n nhm i tng nhn th no: (1) nhng ngi Do thi khng tin o; (2) nhng tn hu ngi Do thi; hay l (3) tip tc vi kiu ch trch bng cch s dng ngi i khng, chng i gi nh. Hm nay hoc ngy mai, ta s i n thnh kia, mt nm, bun bn v pht ti Cu ny m ch n nhng k hoch c th ca nhng thng gia Do thi khng nhn bit c Cha Tri. y l mt v d in hnh ca ch ngha v thn trong hnh ng. 4:14 im ny dng nh lin h n Chm-ngn 27:1. L tht ny cn c trnh by trong n d ca c Cha Gi-xu k v ngi giu ngu di trong Lu-ca 12:16-21. NASB, NKJV hi nc 71

NRSV, NJB sng TEV nh mt ln khi Chng ta c ch atmosphere trong Anh ng t ch Hy lp ny (atmis). S mong manh v ph du ca i ngi thng c Kinh thnh m ch nh 1. Ci bng (xem Gip 8:9; 14:2; Thi-thin 102:11; 109:23) 2. Hi th (xem Gip 7:7.16) 3. m my (xem Gip 7:9; 30:15) 4. Bng hoa di (xem Thi-thin 103:15; -sai 40:6-8; I Phi-e-r 1:24) 5. H khng hay l hi nc (xem Truyn-o 1:2,14; 2:1,11,15,17,19,21,23,26; 3:19; 4:4,7,8,16; 5:7,10; 6:2,4,9,22; 7:6,15; 8:10,14; 9:9; 11:8,10; 12:8). hin ra mt lt ri li tan ngay C hai NG TNH T TH HIN TI (PRESENT PARTICIPLE) pht m ging nhau: hin ra (phainomen) v tan bin i (aphanizomen). Cng trnh ca con ngi c ri li sp ; ch c chng trnh ca c Cha Tri l cn li. 4:15 nu y l cu IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL) din t tim n hnh ng xy ra vi s bt ng. Cha mun Loi cm t ny thng c cc tc gi Tn c s dng (xem Cng-v 18:21; Rma 1:10; 15:32; I C-rinh-t 4:19; 16:7; H-b-r 6:3; I Phi-e-r 3:17). Th gii quan theo Kinh Thnh qui cho tt c s hiu bit v iu hnh thuc v c Cha Tri. y l mt thnh ng Tn c xc nhn thuyt c thn nhng khng nn xem n l thuyt thn hc nh mnh. Nhng tn hu nhn bit v xng nhn rng c Cha Tri can thip vo i sng ca h, nhng iu khng lin kt Ngi vi iu c, thm ha v thin tai xy ra ngu nhin. Chng ta sng trong th gii b ra s v sa a v tm linh. Th gii ny khng phi l th gii theo ng nh ca c Cha Tri (dnh cho n). Ngi vn ang hnh ng trong cc to vt ca Ngi, nhng vn c s b n th no v ti sao trong tng hnh ng v i sng ca mi c nhn. 4:16 NASB, NKJV, NRSV anh em khoe khoang trong s kiu ngo TEV anh em kiu ngo v khoe khoang NJB anh em tht kiu ngo v lm li Nhng k hoch tch khi c Cha Tri th rng tuch v v ch ging nh s t ho v khoe khoang ca loi ngi (xem Ging 15:5; R-ma 14:8). khoe khoang nh vy l xu Phao-l trnh by l tht ny trong I C-rinh-t 5:2 v 6. Nan t lc ban u ca loi ngi l c mun c c lp tch ra khi c Cha Tri. i sng tch khi c Cha Tri l ti li v ni lon. 4:17 Cu ny dng nh l cu kt lun tng i tch bit v khng lin quan n vn mch trc tip. iu ny m ch n ti khng hon thnh bn phn (xem Ma-thi- 25:31ff). Chi tit ny c th phn nh li phn cn cha c hiu thu o ca c Cha Gi-xu v mi lin h gia s hiu bit v ti li (xem Ma-thi- 23:23; Lu-ca 12:47; Ging 9:41; 15:22,24). Trong nhiu phng din, ny tng t nh R-ma 14:23. Robert B. Girdlestone trong quyn sch ca ng Synonyms of the Old Testament c mt nhn nh th v v cu ny: Thnh Gia-c a ra mt nh ngha quan trng v ti li: k bit lm iu lnh m chng lm, th phm ti. (4:17). iu ny dng nh m ch rng ni no khng c s hiu bit ng sai, ni khng c ti li; nh vy ph hp vi nhng li ca Cha chng ta ni vi nhng ngi Pha-ri-si: Nu cc ngi l k m, th khng c ti li chi ht; nhng v cc ngi ni rng: Chng ta thy, nn ti li cc ngi vn cn li (Ging 9:41). S xng nhn hiu bit dn n buc phi c trch nhim, iu 72

ny khin nhng ngi Pha-ri-si t ln n l nhng ti nhn bng chnh li ni ca h. Hon ton khng bit th vn c th tha th c, d rng lm khng ng, nhng bit m b qua khng lm th khng c tha th (xem H-b-r 2:3) (trang 85). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Ti sao s phn xt gia vng cc C-c Nhn l mt ti li nghim trng? 2. Ti sao s mong manh ca cuc i con ngi l mt ch Kinh Thnh c lp i lp li?

73

GIA-C ON 5
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Cnh co k giu

NKJV
K giu p bc s b phn xt

NRSV
Ging Cha v ging th gian i nghch nhau 4:1-5:6

TEV
Cnh co k giu

NJB
Cnh co k giu v ngi t tin chnh mnh 4:13-5:6

5:1-6 Kin tr v Cu nguyn 5:7-11

5:1-6 Nhn ni v Bn 5:7-12 Kt lun khch l 5:7-11

5:1-6 Kin tr v Cu nguyn 5:7-8 5:9-11 S tr li ca Cha 5:7-11

5:12 5:13-18

p ng nhng nhu cu c th 5:13-18 a ngi sai lc tr v

5:12 5:13-18

5:12 5:13-18

5:12 5:13-18

5:19-20

5:19-20

5:19-20

5:19-20

5:19-20

CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 17. Phn on 1 18. Phn on 2 19. Phn on 3 20. Vn vn CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH GIA-C 5:1-6 A. Gia-c bn lun vic ch trng khng thch hp vo ca ci, bt u t 4:13 n 5:6. B. Ch v s giu c xut pht t s so snh ca Gia-c gia lng tham mun vt cht (yetzers) ca con ngi cng nh chnh mnh thay cho (lng khao kht) c Cha Tri (xem 4:1-5:6).

74

C. Phn on ny c nhiu t v cu trc ch ch c trong vn mch ny. c im ny to nn thc mc liu y c phi l mt on trch dn hay l bi gio l c th ly t nhng ti liu v danh ca Do Thi Gio trong khong thi gian gia hai giao c. Mch vn rt ging vi sch A-mt, hnh nh din t r rng theo cch Cu c. NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 5:1-6 1 Hi anh em l k giu c! Hy khc lc, ku la, v c hon nn s trn anh em. 2 Ca ci anh em b mc nt, o xng b mi mt n ri. 3 Vng bc anh em b ten rt, ten rt s lm chng nghch cng anh em, n cng nh la vy, s n tht anh em. Anh em thu tr tin ca trong nhng ngy sau rt! 4 Ka, tin cng con gt gt rung anh em, m anh em n gian, n ku oan, v ting ku ca con gt thu n tai Cha cc c binh. 5 Anh em sng trn th gian n ung vui sng v xa x, anh em lm cho lng mnh no n trong ngy chm git; 6 anh em lun ti v git ngi cng bnh, m ngi chng c li. 5:1 Hi anh em Chi tit ny tng t nh 4:13. y l th thut vn chng dng ph bnh, ch trch. Gia-c gii thiu l tht bng cch lp nn mt mnh v sau trnh by nhng cch m ngi ta s lm dng l tht (mnh ) c nu ra. k giu c Cm t ny m ch n (1) nhng tn hu giu c nh trong 1:10 hay l (2) nhng ngi ngoi o bc lt (xem 2:1-13). S giu sang c nhng cm d v nan ring ca n (xem Ma-thi- 6; Lu-ca 6:24; I Ti-m-th 6:9-10,17). khc lc y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) ni n s khn cp. N m ch n s phn xt tn th. Trong 4:9-10, nhng mnh lnh ny lin kt vi li ku gi n nn v khim nhng ging nh Ma-thi- 5:3-9. Phn on ny (5:1-12) c lin h vi ch S n Ln Th Hai v Ngy Phn Xt. ku la y l NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE) c s dng theo MNH LNH CCH (IMPERATIVAL). Ch ny c dng trong Cu c m t ni au ca s phn xt (xem -sai 13:6; 14:31; 15:2,3; 16:7; 23:1,14; 65:14). hon nn y l mt ch vi hm rt mnh (xem R-ma 7:24; Khi-huyn 3:17). s trn anh em y l NG TNH T TRUNG CP TH HIN TI (PRESENT MIDDLE PARTICIPLE). iu ny cho thy c Cha Tri chc chn s i con ngi n m tng trnh nhng d nh cng nh vic lm ca h. S phn xt ny khng ch cho tng lai (tn th) nhng cn trong thc ti (tm thi). Chng ta gt ly iu chng ta gieo (xem Ga-la-ti 6:7-8). hiu ng ngha ca mch vn ti y th phi hiu ng hai kha cnh ca s giu c: (1) ngi Do thi xem s giu c nh l bng chng cho vic c c Cha Tri chp nhn v chc phc (xem Phc-truyn Lut-l K 28:113), nhng h b qua phn trch nhim v nhng cnh co ca giao c (xem Phc-truyn Lut-l K 27: 28:15-68), (2) nhng ngi Do thi giu c thng chnh l ngi bt b nhng C-c Nhn u tin. Li vn ti y khng cho bit r ang cp n nhng ngi Do thi giu c hay l nhng tn hu cn tinh thn th gian. H trng i n phc t c Cha Tri, nhng ch thy s phn xt (xem -sai 13:6). H t khin cho mnh b phn xt (xem cu 5; Gi-r-mi 12:3; 25:34). 5:2-3 Vng bc Trong th gii c i, c ba th by t s giu c: (1) lng thc d tr trong kho; (2) qun o; v (3) nhng kim loi qu (vng, bc). C ba th ca ci ny c miu t bng dng ng t 75

ca TH HON THNH (PERFECT TENSE) ch vic b tiu hy hon ton hoc dn dn: thi ra, mi mt, v mc nt (xem Ma-thi- 6:19-20). nh la vy, s n tht anh em. La thng c dng nh biu tng cho s phn xt ca c Cha Tri. Ti y n lin h vi nhng hnh thc hy dit c th xy n do gom gp giu c i ny. Loi ngi ngh rng ca ci s bo v v gip h, nhng c th n tht s dn n s hy dit (xem Lu-ca 12:15-21; 16:19-31). nhng ngy sau rt im ny cp n khi nim trong Do Thi Gio v hai thi k, mt thi k ti c v mt thi k cng chnh. i vi cc C-c Nhn, n lin h vi giai on t s ging sinh ca c Cha Gi-xu cho ti khi Ngi tr li ln th hai. Trong chng trnh ca c Cha Tri, ng Mtsi-a n hai ln, ln trc l ng Gii Cu v ln sau l ng Phn Xt (xem Cng-v 2:23; 3:18; 4:28; 13:29). Nhng ngy cui cng l s m ch n khong thi gian gia s nhp th (c Cha Tri tr thnh con ngi) v s ti lm ca c Cha Gi-xu (s n ln th hai). Anh em thu tr tin ca Chi tit ny phn nh Bi Ging Trn Ni ca c Cha Gi-xu (xem Ma-thi- 6). Gia-c thng nhc n nhng li trong bi ging ny ca c Cha Gi-xu. C ngi thc mc c phi Gia-c trc tip nghe c Cha Gi-xu ging bi ging ny hay l trong Hi thnh ban u s dng Phc m Ma-thi- nh sch gio l dy cho nhng tn hu mi. 5:4 tin cng con gt gt rung anh em, m anh em n gian Ngi ngho cn nhn tin cng mi ngy nui gia nh, nhng ngi giu th gi tin cng li m bo rng h s tip tc i lm ngy hm sau (xem L-vi K 19:13; Phc-truyn Lut-l K 24:14-15). C mt im khc bit trong cu ny gia cc bn chp tay, y ch l mt im khc bit thng thng trong s nhiu im khc bit thng gp theo truyn thng ca cc nh chp kinh. Ch aphustere dng trong bn MSS v B*, c ngha l khng tr lng trong khi ch apostere dng trong bn MSS A, B2 cng vi nhng bn chp tay sau th li c ngha l tc ot ca ai iu g . i vi vic gii kinh v tm hiu ngha ca tc gi nguyn thy th hai ch ny khng to nhiu khc bit. ku oan Trong ngha en l ting la ht. Ting ku go ca nhng tn hu b bc lt vang n c Cha Tri! thu n tai Kinh thnh thng m t c Cha Tri theo nhng t ng dng cho con ngi: (1) nhng b phn thn th con ngi; (2) nhng cm xc ca con ngi; hay (3) nhng mi lin h ca con ngi. Loi ngi khng c mt ngn ng no khc hn nhng phm tr trong ngn ng ca h dng m t thn linh. iu ny c gi l thuyt nhn hnh (anthropomorphism t hai ch Hy lp anthrpos ngha l con ngi, v morph, ngha l hnh dng). Hnh thc ngn ng ny gip chng ta gii by th gii quan ca Kinh Thnh: 1. c Cha Tri l mt thn v v loi ngi c dng nn theo hnh nh ca Ngi nn th hin nhng thuc tnh v c tnh ca nhn cch theo thn v . y l l do ti sao c Cha Tri v con ngi c th thng hiu v lin h vi nhau. 2. Loi ngi khng th hiu c Cha Tri cch tng tn. Ngi v i hn, cao trng hn mi phm tr ( nim din t) tm thi ca trn gian. c Cha Tri t mc khi chn thc chnh mnh v chng ta c th tin cy vo s mc khi ca Ngi. Du vy c Cha Tri khng h gii by y hon ton v Ngi bi v kh nng gii hn (hiu bit gii hn) v tnh trng ti li ca con ngi. Cha cc c binh y l danh hiu ch thn linh (c Gi-h-va Sabaoth) c dng trong Cu c (ngoi tr Ng Kinh: Sng-th K n Phc-truyn Lut-l K) hn 250 ln. Trong Cu c, n c dng theo nhiu ngha khc nhau: 1. Ni n mi vt c sng to (xem Sng-th K 2:1; N-h-mi 9:6; -sai 45:12). 76

2. M t c Cha Tri theo nh khun mu vng triu c i vi a. Nhng lnh gc hong gia b. on ty tng hong gia c. Y-s-ra-n nh l mt tuyn dn c bit ca c Cha Tri (xem II Sa-mu-n 7:26-29; Thithin 46:7; 48:8) 3. M t c Cha Tri theo kha cnh qun s a. Lnh o ca qun i dn Y-s-ra-n (xem Xut -dp-t K 12:41; I Sa-mu-n 17:45; 60:12; Thi-thin 24:8-10; -sai 31:4). b. Lnh o ca cc o thin binh, thin s trn thin ng (xem Gi-su 5:14-15; Thi-thin 147:4; -sai 40:26) 4. Trnh by v bc b nim tin ca nhng ngi Ca-na-an v M-s-b-ta-mi c i v h tin nhng ngun sng trn tri i din cho nhng quyn nng linh thing cn phi th ly v phc tng (xem Phc-truyn Lut-l K 4:19; 17:3; -sai 24:21-23; 40:26; Gi-r-mi 8:2). Tht vy, cc thin s c m t nh nhng v sao (xem Gip 38:7; Cc Quan Xt 5:20 v trong th loi vn chng ca Do Thi Gio sau ), nhng cc thin s l nhng ti t ca c Gi-h-va ch khng phi l nhng thn linh c quyn nng c lp. 5:5 sng trn th gian n ung vui sng v xa x Chi tit ny tng t nh cu chuyn ca c Cha Gi-xu trong Lu-ca 16:19-31. Cm t ny cn c dng trong I Ti-m-th 5:6. lm cho lng mnh no n trong ngy chm git Nhng ngi c cp ti y hnh ng nh nhng sc vt c v bo bn ngoi ch. im ny gi nh n s rao ging ca A-mt. 5:6 anh em lun ti Chi tit ny cp n s bt cng, bc lt v ti chnh i vi b ga, tr m ci, khch l, ngi ngho, nhng ngi c th v b x hi rung b. c Cha Tri v pha nhng ngi thiu thn v b b b (xem Phc-truyn Lut-l K 10:18; 24:17-21; 26:12; 27:19). git im ny c th ging nh 3:2 theo m ch nhng hnh ng tn c hay l thi th ch (xem Ma-thi- 5:21-26). ngi cng bnh C mt s ngi cho rng chi tit ny ch v c Cha Gi-xu (bi v y l cm t cui trong cu vn v da theo -sai 53:7), nhng theo vn mch ti y th n lin h vi nhng con ci Cha ang chu kh, nhng thnh . m ngi chng c li C th y l mt cu hi c mong cu tr li xc nhn [tham kho cc bn dch hin i (1) The Twentieth Century New Testament; (2) Edgar J. Goodspeed; v (3) J. B. Rotherham]. Nu ng vy th iu ny lin h vi Ma-thi- 5:39. Trong thi k ny, con dn ca c Cha Tri khng nn chng i li v tr th, nhng h s lm chng trong Ngy Phn Xt! CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. S giu sang c phi l ti li khng? 2. K ra ba ti ca nhng ngi giu c c cp trong phn on Kinh Thnh trn.

77

CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH GIA-C 5:7-12 A. Cha n ln th hai chc chn sp xy ra (Gia-c 5:1-11) 1. Gia-c v cc tc gi Tn c khc dng nh tha nhn rng vic Cha tr li rt gn. 2. Trong nhng li ca c Cha Gi-xu ni v s tr li ca Ngi c hai tri ngc nhau. a s cc tn hu c dy rng c Cha Gi-xu s sm tr li thnh lnh v khng ng (xem Mathi- 10:23; 24:27,34,44; Mc 9:1; 13:30). Nhng t trc n nay mi th h tn hu u sai. c im sp n (ngay lp tc) trong s n ln th hai ca c Cha Gi-xu l nim hy vng mnh lit cho mi th h tn hu, v tr nn hin thc i vi tn hu b bt b. Nhng tn hu cn phi sng nh l Ngi s n vo ngy mai, nhng lp k hoch v thc hin i Mng Lnh (xem Ma-thi- 28:19-20) nh l Cha n chm tr. Mt s nhng phn on trong cc sch Phc m (xem Mc 13:10; Lu-ca 17:2; 18:8) v T-sa-l-ni-ca I v II cp n s n ln th hai b tr hon (Parousia). Phi c nhng s kin lch s xy ra trc: a. Truyn ging Phc m khp c th gii (xem Ma-thi- 24:15; Mc 13:10) b. S xut hin Ngi ca ti li (xem Ma-thi- 24:15; II T-sa-l-ni-ca 2) c. S bt b ln (xem Ma-thi- 24:21,24;) C s m h cho mc ch (Ma-thi- 24:42-51 v Mc 13:32-36). Sng mi ngy ging nh l ngy cui cng, nhng lp k hoch v hun luyn mc v cho tng lai (vn cn xa). 3. S p ng thch hp ca nhng tn hu i vi s tr hon vic Cha n ln th hai l kin nhn. C mt vi v d: a. Ngi nng dn (xem cu 7) b. Cc tin tri (xem cu 10) c. Gip (xem cu 11) 4. Vic tin chc v ch i s tr li ca Cha l nim hy vng tn ti trong mi th h C c Nhn. H. E. Danas trong quyn Jewish Christianity c mt nhn nh hu ch: Gia-c tin vic ng Christ s tr li ln th hai sp xy ra. Khng th dng iu ny co buc Tn c c s sai lm ch ny. Gia-c ang trung thnh ghi li cm nhn trong nhn thc tn gio ca ring ng v d rng thi im vt xa hn mi iu ng m tng, ng lm iu ng: trng ch Cha tr li. S linh cm cn phi tun theo li phn quyt ca c Cha Gi-xu: K hn v ngy gi m Cha t quyn nh ly, y l vic cc ngi chng nn bit (Cng v 1:7). Gia-c khng th bit s kin Cha n ln th hai gn xa bao lu, ng ch c th gii by tnh cht sp n theo nhn thc ca ng v trong nh Gia-c khng sai lm (trang 124-125). B. Vn cn tip tc quan tm n ci li b dng theo cch tiu cc trong Gia-c 5:9,12 (cn trong 5:13-20 th ni n tch cc). NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 5:7-11 7 Hi anh em, vy hy nhn nhc cho ti k Cha n. Hy xem k lm rung: h bn lng ch i sn vt qu bu di t cho n chng no c ma u ma v cui ma. 8 Anh em cng vy, hy nhn nhc v bn lng; v k Cha n gn ri. 9 Hi anh em, ch on trch nhau, hu cho khi b xt on; ka, ng xt on ng trc ca. 10 Hi anh em, hy ly cc ng tin tri nhn danh Cha m ni, lm mu mc v s chu kh v nhn nhc cho mnh. 11 Anh em bit rng nhng k nhn nhc chu kh th chng ta xng l c phc. Anh em nghe ni v s nhn nhc ca Gip, v thy ci kt cuc m Cha ban cho ngi; v Cha y lng thng xt v nhn t.

78

5:7 Hi anh em Ch ny trnh by mi lin h ca phn on ny vi phn on trc . nhn mnh v s n ln th hai ca Cha trong cu 1-6 c tip tc. hy nhn nhc y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). N l ch v im quan trng trong vn mch (xem 1:4). Ch ny c dng 4 ln: cu 7 (hai ln), cu 8 v cu 10. ngha cn bn ca ch ny l s chu ng ko di (kin nhn chu ng). Ch ny c dng ch s kin nhn ca c Cha Tri vi con ngi (xem R-ma 2:4; I Phi-e-r 3:20), v cng l mt phm cht ca tri Thnh Linh (xem Ga-la-ti 5:22-23). anh em xem ghi ch trong 1:2 v 1:9. cho ti k Cha n Theo ngha en y l ch Parousia, c ngha l s hin din v c dng cho s thm ving ca Vua. Nhng ch khc trong Tn c cng dng cho S n ln th hai l (1) epiphaneia, hin ra trc mt (mt i mt); (2) apokalupis, m mn; v (3) ngy ca Cha cng vi nhng bin th ca cm t ny. Ch ng trc ch Cha trong hai cu 10 v 11 ca phn on ny l c Gi-h-va, cn vi cc cu 7, 8, v 14 l c Cha Gi-xu. Cc tc gi Tn c thng s dng tnh cht a ngha theo ng php xng nhn thn tnh ca c Cha Gi-xu. C Tn c c vit theo th gii quan ca Cu c xc nhn: 1. Thi k hin ti c c, ni lon 2. C mt thi k cng chnh sp n 3. Nh Thnh Linh hnh ng qua cng tc ca ng Mt-si-a (ng c Xc Du ) m thi k ny hin n. Cc tc gi Tn c c iu chnh li mt t v s trng i ca Y-s-ra-n, nn thn hc chp nhn mc khi tim tin l cn thit. C hai ln hin n thay th cho s hin n ca ng Mt-si-a ch ch trng n qun s v dn tc (Do thi). Ln n th nht l Thn linh nhp th trong s ging sinh ca Gi-xu ngi Na-xa-rt. Ngi n khng phi l mt v tng, mt quan n nhng li l mt y t khn kh theo nh -sai 53, l mt k s hin lnh ci la con (khng phi l mt nga chin hay l mt con la dnh cho vua), ging nh trong Xa-cha-ri 9:9. S n th nht m u cho mt k nguyn mi ca ng Mt-si-a. Trong mt phng din th Nc Tri n, nhng mc khc th n vn cn xa cha trn vn. Khong cch gia hai s hin n ca ng Mt-si-a ny chnh l s chng ln nhau ca hai thi i trong Cu c m Do-Thi-Gio khng thy hay t nht l khng r. Hai ln hin n ny nhn u mnh n cam kt cu chuc c nhn loi ca c Gi-h-va (xem Sng-th K 3:15; 12:3; Xut dp-t K 19:5; s ging dy ca cc tin tri, c bit l -sai v Gi-na). Hi thnh khng ch i s lm trn ca li tin tri trong Cu c bi v a s cc li tin tri cp s n ln th nht (xem How to Read the Bible For All Its Worth, trang 165-166). Cc tn hu trng ch s tr li vinh hin ca Vua ca cc Vua, Cha ca cc Cha, s hon tt lch s c trng i cho thi i mi ca s cng chnh di t cng nh trn tri (xem Ma-thi- 6:10). Nhng s trnh by ca Cu c khng phi l khng chnh xc, nhng khng y . ng nh cc tin tri ni trc, Ngi s n mt ln na trong quyn nng v uy quyn phn xt ca c Gi-h-va. S n ln th hai khng ch l mt thut ng Kinh thnh, nhng khi nim l th gii quan v nng ct cho c Tn c. c Cha Tri s chnh sa li cho ng mi s. S tng giao gia c Cha Tri v nhn loi c dng theo hnh nh ca Ngi c phc hi. Ti c s b xt x v xa b. ch ca c Cha Tri s khng th tht bi. k lm rung y l v d u tin trong ba v d v s kin nhn: (1) ngi nng dn (cu 7); (2) cc tin tri Cu c (cu 10); v (3) Gip (cu 11). Ngi nng dn hon ton ph thuc vo thi tit, l iu h khng th kim sot, nhng cy v gieo ging trong nim tin v hy vng. ma u ma v cui ma Ma u ma x Pa-lc-tin l vo thng Mi v Mi Mt cn thit cho ht ging ny mm. Ma cui ma vo thng T v thng Nm cn thit cho ma la chn. Chi tit

79

ny c th m ch rng nhng ngi nhn th Gia-c l trong hay gn x Pa-lc-tin hoc l h bit v thi tit ca vng t ny. 5:8 anh em cng vy, hy nhn nhc y l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) lp li t cu 7. bn lng y li l TH MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) (xem I T-sa-l-ni-ca 3:13). Tin cy v ch i ni li ha ca c Cha Tri. Xem ch c bit: Tm lng trong 1:26. v k Cha n gn ri y l CH NH CH NG TH HON THNH (PERFECT ACTIVE INDICATIVE) m ch rng Cha n mt ln, nhng nh hng t vic Cha n vn cn tip tc v Ngi s tr li mt ln na (xem I Phi-e-r 4:7). Cc tc gi Tn c (v c th l c chnh c Cha Gi-xu na, xin so snh Ma-thi- 16:28 vi 24:36) trng i vic Cha tr li ln th hai s nhanh chng xy ra. Vic Cha n ln th hai sp xy ra c ngha rt khch l cho mi th h tn hu gia th gian p bc. Khng bit r thi im ca s kin ny, nhng n l chc chn! Nhng tn hu mi ngy sng trong s trng i Cha s tr li cch vinh hin. Phn ln li ca Tn c dnh cho mi tn hu l sn sng v hnh ng (tch cc). CH C BIT: S N LN TH HAI Theo ngha en y l ch Parousia, c ngha l s hin din v c dng cho s ving thm ca Vua. Nhng ch khc trong Tn c cng dng cho S n ln th hai l (1) epiphaneia, hin ra i din; (2) apokalupis, m mn; v (3) ngy ca Cha cng vi nhng bin th ca cm t ny. C Tn c c vit theo th gii quan ca Cu c khng nh rng: 1. Thi k hin ti c c, ni lon 2. C mt thi k cng chnh sp n 3. Nh c Thnh Linh hnh ng qua cng tc ca ng Mt-si-a (ng c Xc Du ) m thi k ny hin n. Cc tc gi Tn c c iu chnh li mt t v s trng i ca Y-s-ra-n, nn thn hc chp nhn mc khi tim tin l cn thit. C hai ln hin n thay th cho s hin n ca ng Mt-si-a ch ch trng vo qun s v dn tc (Do thi). S n th nht l Thn linh nhp th trong s ging sinh ca Gi-xu ngi Na-xa-rt. Ngi n khng phi l mt v tng hay l mt quan n nhng li l mt y t khn kh theo nh -sai 53, l mt k s hin lnh ci la con (khng phi l mt nga chin hay l mt con la dnh cho vua), ging nh trong Xa-cha-ri 9:9. S n th nht m u cho mt k nguyn mi ca ng Mt-si-a. Trong mt phng din th Nc Tri n, nhng mt khc th n vn cn xa cha trn vn. Khong cch gia hai s hin n ca ng Mt-si-a l s chng ln nhau ca hai thi i trong Cu c m Do-Thi-Gio khng thy hay t nht l khng r. Hai ln hin n ny u nhn mnh cam kt cu chuc c nhn loi ca c Gi-h-va (xem Sngth K 3:15; 12:3; Xut -dp-t K 19:5; s ging dy ca cc tin tri, c bit l -sai v Gi-na). Hi thnh khng ch i s lm trn ca li tin tri trong Cu c bi v a s cc li tin tri cp s n ln th nht (xem How to Read the Bible For All Its Worth, trang 165-166). Cc tn hu trng ch s tr li vinh hin ca Vua ca cc Vua, Cha ca cc Cha, s hon tt lch s c trng i cho thi i mi ca s cng chnh di t cng nh trn tri (xem Ma-thi- 6:10). Nhng s trnh by ca Cu c khng phi l khng chnh xc, nhng khng y . ng nh cc tin tri ni trc, Ngi s n mt ln na trong quyn nng v uy quyn phn xt ca c Gi-h-va. S n ln th hai khng phi l mt thut ng Kinh thnh, nhng khi nim ny nh hnh th gii quan v khun kh cho c Tn c. c Cha Tri s chnh sa li mi s cho ng. S tng giao gia c Cha Tri v nhn loi c dng theo hnh nh ca Ngi c phc hi. Ti c s b xt x v xa b. ch ca c Cha Tri s khng th tht bi.

80

5:9 NASB, TEV ng than phin NKJV, NRSV ng cn nhn NJB ng than phin y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) vi NG TNH T PH NH (NEGATIVE PARTICLE) thng c ngha l dng li mt hnh ng ang tin hnh (xem Mc 7:34; 8:12; R-ma 8:23). im ny c th lin quan n (1) hon cnh khng tng ng gia cc tn hu: c mt s ngi khn kh, mt s th khng; (2) nhng tn hu trung tn b bt b; hay l (3) s ghen t gia nhng ngi lnh o hay (hoc l gia cc gio s) trong Hi thnh. hu cho khi b xt on Nhng li cnh co trong cc cu sau gy sc (xem Ma-thi- 6:14-15; 7:1ff; 18:35; Lu-ca 6:38; Gia-c 2:13). Nhng tn hu khng c tha ti bi ch v h tha th cho ngi khc, nhng s tha th ca chng ta phi by t tm lng c i mi ca chng ta. Chng ta c mun c Cha Tri i x vi chng ta theo nh cch chng ta i x ngi khc khng? ng xt on ng trc ca Ch ny nhn mnh n vic Cha tr li ln th hai rt gn cng vi s phn xt (xem Ma-thi- 24:33; Mc 13:29). 5:10 cc tin tri i sng ca h khng h d dng v an ton (xem Ma-thi- 5:10-12). 5:11 nhng k nhn nhc chu kh Ch ny khc vi ch c dng trong cc cu 7-10, d rng c tip tc v th hin cng mt im nhn mnh. Ch ny c ngha tnh nguyn, kin nhn chu ng vi s nhn mnh theo tip tc di gnh nng (mang gnh nng). Gip c mi ngi bit n bi s nhn nhc chu ng. Nhng tn hu trong Cu c v Tn c u c nhn s khi th t c Cha Tri. Chng ta hiu bit nhiu iu v thc th thing ling, nhng chnh trong nhng tri nghim c nhn ca chng ta vn cn nhiu iu huyn nhim m chng ta khng hiu. Cha y lng thng xt v nhn t y l hai dng him gp ca ch Hy lp ng thng v nhn t. y cng chnh l danh xng m t c Cha Tri (xem Xut -dp-t K 34:6; N-h-mi 9:17; Thi-thin 103:8; Gi-n 2:13). Nu y l cch c Cha Tri i i vi chng ta th chng ta cng phi i i vi ngi khc ging nh vy (xem cu 9). BN NASB 5:12 12 Hi anh em, trc ht ch c th, ch ch tri, ch t, cng ch ch vt khc m th; nhng phi th ni phi, khng th ni khng, hu cho khi b xt on.

5:12 trc ht y l cm t kt ni lp lun trong cu trc vi mt ch mi nhng c lin quan. Tht ngc nhin l Gia-c xem chn l trong cu 12 nh l trn ht mi s. im ny c th lin h vic s dng ci li cch sai by khi xng n danh thnh ca c Cha Tri (xem Xut -dp-t K 20:7; Phc-truyn Lut-l K 5:11). anh em Xem ghi ch trong 1:2 v 1:9. ch c th C nhiu bn dch hin i xem cu 12 l mt n v ng vn c lp (NASB, NRSV, NJB, NIV). N l MNH LNH CH NG TH HIN TI vi NG TNH T PH NH (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE with a NEGATIVE PARTICLE) c ngha l dng li mt hnh ng ang din ra. Chi tit ny khng m ch n s phm thng nhng l ch n cch th nguyn ca cc tu s Do Thi Gio qu quyt s chn tht trong li ni ca h bng cch dng danh ca c Cha Tri mt cch khim nh (xem Ma-thi- 5:34-37). H pht trin mt h thng phc tp v nhng li 81

th hay s ha nguyn b rng buc phi thc hin v nhng li th hay s ha nguyn khng b rng buc phi thc hin. y l cch s dng ci li tiu cc. hu cho khi b xt on Ti y, im sai phm chnh l ly danh Cha m lm chi (xem Xut -dp-t K 20:7). Nhng li ni ca chng ta c ngha (xem Ma-thi- 12:34-37), v chng ta s phi chu trch nhim v nhng li ni ca mnh (xem sch Li ca ngi Truyn o 23:9-10). Nhng tn hu cng s phi ng hu trc c Cha Gi-xu gii trnh v nhng vic lm, ng c v li ni ca h (xem II C-rinh-t 5:10). S cht ca ng Christ gii quyt nan ti li. Thnh Linh ca Ngi lm cho cc tn hu mnh m v ban cho h nhng n t phc v, nhng mi chng ta phi chu trch nhim v vic chng ta s dng nhng n t v c hi cho chc v nh th no. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. 5. Gia-c nhn mnh n s phn xt tm thi hay l s phn xt cui cng (khi tn th)? Gii thch ngha danh hiu c Gi-h-va Sabbaoth. Th Gia-c ging vi sch A-mt nh th no? Ti sao (hay l lm th no) m Gia-c 5:1-12 li lin h vi s n ln th hai? Ti sao cu 12 c xem nh mt tng ring bit?

CC KIN GII SU SC LIN QUAN N BI CNH GIA-C 5:13-20 A. Vai tr ca Hi thnh trong vic cha lnh thuc th (Gia-c 5:13-18) 1. S cha lnh thuc th l mt thc t trong Tn c, chc chn nh l s cha lnh tm linh. S xc thc ca n l du hiu ca s cu ri v Thi i Mi. 2. S cha lnh thuc th l du hiu by t tnh thng v s chm sc lin tc ca c Cha Tri cho nhng tn hu. Tuy nhin, khng phi mi ngi trong Tn c u c cha lnh: a. Phao-l (II C-rinh-t 12:7-9) b. Tr-phim (II Ti-m-th 4:20) c. p-ba-ph-ch (Phi-lp 2:27) 3. Nhng cu hi thc s lin quan n s cha lnh thuc th khng phi l tnh xc thc hay l ngun gc ca n nhng l: a. Ai l ngi nhn s cha lnh? b. Ai c Cha dng lm phng tin cha lnh? c. Lin h n nhng hnh thc, cng thc hay l nhng ch dn no? d. S cha lnh thc hin khi no? u? V ti sao? 4. C yu t tm l lin h trong s cha lnh, c th thy ti y v trong Mc 8:22-26. R rng c nhng biu tng v nhng hnh vi vn ha c dng khuyn khch s tin cy. a. Xc du b. Nh nc bt v lm bn c. t tay cu nguyn B. Hi thnh c vai tr ch ng vi ch ch gy dng li nhng tn hu sa ng (Gia-c 5:19-20)

82

NGHIN CU T NG V CM T BN NASB 5:13-18 13 Trong anh em c ai chu kh chng? Ngi y hy cu nguyn. C ai vui mng chng? Hy ht ngi khen. 14 Trong anh em c ai au m chng? Hy mi cc trng lo hi thnh n, sau khi nhn danh Cha xc du cho ngi bnh on, th cc trng lo hy cu nguyn cho ngi. 15 S cu nguyn bi c tin s cu k bnh, Cha s k y dy; nu k bnh c phm ti, cng s c tha. 16 Vy, hy xng ti cng nhau, v cu nguyn cho nhau, hu cho anh em c lnh bnh: ngi cng bnh ly lng st sng cu nguyn, tht c linh nghim nhiu. 17 -li vn l ngi yu ui nh chng ta. Ngi cu nguyn, c xin cho ng ma, th khng ma xung t trong ba nm ri. 18 on, ngi cu nguyn li, tri bn ma, v t sanh sn hoa mu. 5:13-17 Trn c phn on ny trnh by tm quan trng v sc mnh ca li cu nguyn (nh l mt cch dng ci li tch cc) trong mi hon cnh, ch khng phi ch cho s cha lnh. N i lp vi cu 12 bng cch chng t vic xng n danh ca c Cha Tri cch thch hp. Trong vn mch c ba cu hi lin quan n s khn kh, nim vui v s bnh hon nhng ch c cu hi cui c khai trin v bn lun. Ba cu hi ny cung cp nhng hng dn cho cc tn hu gii quyt nhng nan trong cuc sng: (1) cu nguyn; (2) ca ngi; v (3) nh n s tr gip t nhng C-c Nhn trng thnh. hy cu nguyn. . .hy ht ngi khen Nhng ng t ny c dng l MNH LNH TRUNG CCH TH HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE) v MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). Chng ta c c ch psalm trong Anh ng t ch ca ngi trong ting Hy lp (xem R-ma 15:9; I C-rinh-t 14:15; -ph-s 5:19; C-l-se 3:16). Cu 13 c th c ni rng li cu nguyn v nhng s ca ngi phi dng ln cho c Cha Tri (xem R-ma 12:12; I T-sa-l-ni-ca 5:16-17) trong mi hon cnh ca chng ta (khn kh hay l vui mng). 5:14 Trong anh em c ai au m chng? Cm t ny c ngha en l khng c sc lc. Ch astheneia trong nguyn ng ting Hy lp c dng cho c hai : khng c sc mnh thn th (xem II C-rinh-t 11:30; 12:5; I Ti-m-th 5:23) v thiu sc lc tm linh (xem I C-rinh-t 8:9; II C-rinh-t 11:29) hay l thiu s tinh sch (xem R-ma 6:19; H-b-r 4:15). Tnh cht a ngha ny c th l ch ca vn mch lin kt ti li vi bnh tt. V phng din ng php, khng r cu ny l mt cu hi theo nh cch dch ca cc bn NASB, NKJV, NRSV, TEV hay l mt li tuyn b nh trong cc bn dch NJB v New Century Version. Cu hi v phng din thn hc t ra ti y l (1) s khn kh trong cu 13 th tng ng vi s bnh hon trong cu 14 hay l (2) chng l hai tri nghim tch bit vi nhau ca nhng tn hu trong th gii sa ng. Gia-c bn lun s au kh v chu ng; by gi ng din gii cu nguyn v bnh hon. mi cc trng lo y l MNH LNH TRUNG CCH (bin cch) TH BT NH [AORIST MIDDLE (deponent) IMPERATIVE]. Lu rng l trch nhim ca ngi bnh mi cc trng lo n thm ving. Nhng tin trnh ny c thi hnh ti nh ca ngi bnh, khng nht thit phi ti ni nhm hp, c bit khi s xc du l s xoa bp c tnh cch tr liu. Ngoi ra trong tnh hung ny by t nhu cu cn c nhng chp s hay trng lo ph n trong mc v cho qu b. Lu rng ch trng lo l s nhiu ging nh nhiu ch khc trong Tn c. Bi cnh ca sch Gia-c l nhm tn hu ngi Do thi; do ch cc trng lo c l khng c dng theo ngha l cc mc s nh trong Tn c (xem Cng-v 20:17,28; Tt 1:5,7), nhng theo ngha l cc trng lo ca nh hi nh trong Cu c. Cc tu s Do Thi Gio cng nh nhng v lnh o nh hi c b nhim thng hay thm ving v xc du cho ngi bnh. 83

 Hi thnh y l ch Hy lp ekklesia, c ngha en l nhng ngi c gi ra khi. Ch ny c dng trong bn dch Septuagint chuyn ng ch H-b-r qahal ch hi chng Y-s-ra-n. Trong ting Hy lp thng thng, ngha nguyn thy ca ch ny l mt cuc hi hp a phng (xem Cng-v 19:32,39,41). Ti y, c im l th trong phng din thn hc l s nhn mnh trn nhng ngi lnh o ti a phng ch khng phi l nhng ngi c n cha bnh lu ng. S cha lnh l mt n t thing ling c cp trong I C-rinh-t 12:9, 28 v c p dng rng ri trong Tn c v Hi thnh ban u. Lu rng nhng trng lo i n ngi bnh khi c yu cu, ch khng phi ngi bnh n ni nhm hp ca Hi thnh. y l mt nghi thc thing ling c thi hnh cch c nhn. cc trng lo hy cu nguyn cho ngi ng t chnh trong vn mch c dng MNH LNH TRUNG CCH TH BT NH (AORIST MIDDLE IMPERATIVE). S cu nguyn l ch chnh trong c vn mch: Ngi y hy cu nguyn (cu 13) Hy cu nguyn (cu 14) S cu nguyn (cu 15) Cu nguyn cho nhau (cu 16) Cu nguyn linh nghim (cu 16) Ngi cu nguyn c xin (cu 17) Ngi cu nguyn (cu 18) xc du y l NG TNH T CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE PARTICIPLE). Ch Hy lp c dng ti y aleiph khng phi l ch thng thng dng cho s xc du trong nhng nghi l tn gio (chri hay l chrisma), nhng l ch thng dng cho vic xoa bp bng thuc. S ng chm n thn th lun lun quan trng v mt tm l i vi ngi bnh. V phng din vn ha, c th ngi bnh trng i vic lm ny ging nh trong Mc 6:13; 7:33; 8:23; Ging 9:6,11. C mt vi ch Hy lp dng cho s xc du. A. muriz, trong Mc 14:8 ch vic xc xc bng hng liu chn. y l t nguyn ting Do thi, t ch ny chng ta c tn gi ng Mt-si-a (ng c xc du). B. aleiph, cng dng ch vic xc xc bng hng liu chn (xem Mc 16:1; Ging 12:3,7). Ngoi ra n cn dng cho 1. Xc du cho ngi bnh (xem Mc 6:13; Lu-ca 10:34; Gia-c 5:14) 2. T xc du hng ngy chun b cho nhng cng vic gia m ng (xem Ma-thi- 6:17) 3. S xc du c bit cho c Cha Gi-xu bi ngi n b ti li (xem Lu-ca 7:38,46) C. chri (chrisma), ch thng c dng theo ngha tn gio lin h vi c Thnh Linh 1. S xc du cho c Cha Gi-xu (xem Lu-ca 4:18; Cng-v 4:27; 10:38; H-b-r 1:9) 2. S xc du ca nhng tn hu (xem II C-rinh-t 1:21; I Ging 2:20,27) D. egchri v epichri, ch dng ring cho vic xc thuc cho ngi n l (xem Khi-huyn 3:18) CH C BIT: S XC DU TRONG KINH THNH. A. Dng trang im (xem Phc-truyn Lut-l K 28:40; Ru-t 3:3; II Sa-mu-n 12:20; 14:2; II S-k 28:1-5; a-ni-n 10:3; A-mt 6:6; Mi-ch 6:15) B. Dng cho khch (xem Thi-thin 23:5; Lu-ca 7:38,46; Ging 11:2) C. Dng cha bnh (xem -sai 6:1; Gi-r-mi 51:8; Mc 6:13; Lu-ca 10:34; Gia-c 5:14) [s dng trong tit trng trong -x-chi-n 16:9] D. Dng trong vic chun b an tng (xem Sng-th K 50:2; II S-k 16:14; Mc 16:1; Ging 12:3,7; 19:39-40) E. Dng trong mc ch tn gio (nh l mt vt, xem Sng-th K 28:18,20; 31:13 [tr

84

]; Xut -dp-t K 29:36 [bn th]; Xut -dp-t K 30:36; 40:9-16; L-vi K 8:10-13; Dn-s K 7:1 [n tm]) F. Dng trong vic b nhim nhng lnh o 1. Cc thy t l a. A-rn (xem Xut -dp-t K 28:41; 29:7; 30:30) b. Cc con trai ca A-rn (xem Xut -dp-t K 40:15; L-vi K 7:36 ) c. Cm t hay l danh hiu tiu chun (xem Dn-s K 3:3; L-vi K 16:32 ) 2. Cc vua a. Bi c Cha Tri (xem I Sa-mu-n 2:10; II Sa-mu-n 12:7; II Cc Vua 9:3,6,12; Thi-thin 45:7; 89:20) b. Bi cc tin tri (xem I Sa-mu-n 9:16; 10:1; 15:1,17; 16:3,12-13; I Cc Vua 1:45; 19:15-16) c. Bi cc thy t l (xem I Cc Vua 1:34,39; II Cc Vua 11:12) d. Bi cc trng lo (xem Cc Quan Xt 9:8,15; II Sa-mu-n 2:7; 5:3; II Cc Vua 23:30) e. c Cha Gi-xu nh l v vua Mt-si-a (xem Thi-thin 2:2; Lu-ca 4:18 [-sai 61:1]; Cng-v 4:27; 10:38; H-b-r 1:9 [Thi-thin 45:7]) f. Nhng ngi tin theo c Cha Gi-xu (xem II C-rinh-t 1:21; I Ging 2:20,27 [chrisma]) 3. C th cho cc thy tin tri (xem -sai 61:1) 4. Cc cng c khng tin c dng cho s gii cu thin thng a. Vua Si-ru (xem -sai 45:1) b. Vua Ty-r (xem -x-chi-n 28:14) 5. Ch hay l danh hiu Mt-si-a c ngha l ng c Xc Du du x Do thi trong th k th nht, du c dng theo nhiu cch: 1. Nh l thuc (xem -sai 1:6; Lu-ca 10:34) 2. Nh l du hiu cho s ban n v ban sc ca c Cha Tri trn cc tin tri, thy t l v vua trong Cu c. 3. Nh l biu tng cho s hin din ca c Cha Tri trong nghi l (xem Mc 8:22-26) 4. Lin h n vic ui qu (xem Mc 6:13) 5. Nh l s chun b cho cc vic lm thng ngy ni cng cng hoc trong lc c s vui mng c bit (xc du ln mt). nhn danh Cha Chi tit ny by t vic s dng danh Cha cch ng n. y l mt cm t thng dng trong Tn c ch s hin din c nhn v quyn nng hnh ng ca Ba Ngi c Cha Tri trong Hi thnh. N khng phi l mt cu thn ch, nhng l mt li cu khn n bn tnh ca c Cha Tri. Thng thng, cm t ny ch Cha Jsus l Cha (Phi-lp 2:11) 1. Khi xng nhn c tin ni Cha Jsus ti l bp-tm (R-ma 10:9-13; Cng-v 2:38; 8:12,16; 10:48; 19:5; 22:16; I C-rinh-t 1:13, 15; Gia-c 2:7) 2. Khi ui qu (Ma-thi- 7:22; Mc 9:38; Lu-ca 9:49; 10:17; Cng-v 19:13) 3. Khi cha bnh (Cng-v 3:6, 16; 4:10; 9:34; Gia-c 5:14) 4. Khi lm mc v (Ma-thi- 10:42; 18:5; Lu-ca 9:48) 5. Khi khin trch trong Hi thnh (Ma-thi- 18:15-20) 6. Khi ging cho ngi ngoi (Lu-ca 24:47; Cng-v 9:15; 15:17; R-ma 1:5) 7. Khi cu nguyn (Ging 14:13-14; 15:2, 16; 16:23; I C-rinh-t 1:2) 8. Mt cch ch C c gio (Cng-v 16:9; I C-rinh-t 1:10; II Ti-m-th 2:19; Gia-c 2:7; I Phi-e-r 4:14) 85

Khi chng ta lm trong bt c cng v no nh l ngi rao truyn, mc v, ngi gip , cha lnh, ui qu, vn vnchng ta lm trong bn tnh ca Ngi, quyn nng, v s cung ng ca Ngi trong danh Ngi. Sau y xem nh l phn ph ch: Ti cho rng cha lnh l mt n t c Thnh Linh ban cho mt s thnh vin trong thn th ca ng Christ v li ch chung (xem I C-rinh-t 12:7,9,11,28 v 30). Nhng trong vn mch ti y th khng m ch n nhng tn hu c ban n c bit, nhng li l nhng lnh o ti cc Hi thnh a phng. S xc du l mt nghi thc cho nhng lnh o Hi thnh a phng, khng phi l mt n t c bit c ban cho bi c Thnh Linh. 5:15 S cu nguyn bi c tin Chi tit ny lin h n li cu nguyn ca cc trng lo ch khng phi l ca ngi tn hu b bnh. S cha lnh khng phi lun lun lin kt vi c tin ca ngi nhn c s cha lnh (xem Mc 2:5; 5:35-43; Ging 5:5-9). Ch Hy lp c dch l s cu nguyn (euch) cng c th c ngha l li th (xem Cng-v 18:18; 21:23) ny c th lin quan n s tuyn xng c tin cng khai thay cho ngi bnh, n cng c th m ch s ha nguyn sn sng phc v Cha. s cu Ch Hy lp soz thng c dng trong Tn c ch s cu ri tm linh (xem 1:21; 2:14; 4:12), nhng ti y n c dng theo ngha ca Cu c ch s gii cu thuc th (xem 5:20; Ma-thi- 9:22; Mc 6:56). Ch ny c ngha en l lm cho y trn (thuc th, thuc linh). nu k bnh c phm ti Ch nu l kt hp ca ch v (kai) vi IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL) (ean) cng vi TH CU KHN (SUBJUNCTIVE) ca ng t th, l. y l DNG NI TRNH CA NG TNH T CH NG TH HON THNH (PERIPHRASTIC PERFECT ACTIVE PARTICIPLE), c hm cho rng ti li khng phi l cn nguyn ca bnh hon. Vo th k th nht nim tin ca Do Thi Gio theo phng din thn hc cho rng ti li v bnh tt lin kt vi nhau (xem I C-rinh-t 11:30; Mc 2:5-11; Ging 5:14). Nhng trong li phn ca c Cha Gi-xu Ging 9:3 cho bit iu ny khng phi lun lun ng. Trong c vn mch (5:13-18) cp n s hi phc th xc ca cc tn hu, c nhc n mt vi hnh ng vi khuyn khch nhng tn hu trong th k th nht: (1) cc trng lo ca Hi thnh n; (2) h cu thay cho ngi bnh; (3) trong danh quyn nng ca c Cha Gi-xu; (4) h xc du, xoa bp; v (5) h nghe li xng ti v cng b s tha th ca c Cha Tri. c Cha Tri dng nhiu phng cch a dng khc nhau cho s hi phc th xc con ngiphp l, ui qu, nhng li cu nguyn ca bn hu, ngn chn bnh li, thi , tinh thn lc quan, xng ti, thuc, nhng phng php tr liu y hc v ct i gnh nng ca ti li. 5:16 hy xng ti y l MNH LNH TRUNG CCH TH HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE). Ch do by t s lin kt ca cu 16 vi l lun trc . S xng ti v ang l mt phn quan trng trong s cha lnh (xem L-vi K 5:5; Dn-s K 5:7; Thi-thin 51). N nh l thuc gii c hiu nghim i vi ti li, s kiu ngo v t tn chnh mnh. Cu hi quan trng cho vic gii ngha y: C phi Gia-c chuyn vic bn lun v li cu nguyn cho ngi bnh thuc th sang li cu nguyn cho ngi bnh thuc linh khng? Hay l ng vn tip tc theo vn mch ch ni bnh thuc th v s cha lnh thuc th? Nghi vn ny chi phi nh ngha ca khi nim cu ri. Vy n m ch n ngha Cu c v s gii cu thuc th nh trong cu 15, hay l n hng n ngha v s cu ri tm linh? Bng chng t bn vn ch s cu ri tm linh ( ngha theo Tn c) l: (1) cch din t chung chung bng cch chuyn t cc trng lo thnh ln nhau (cu 16) v (2) kt lun theo kiu tng qut trong cc cu 19-20. V ngc li, th vn mch dng nh tip tc s nhn mnh n nhng bnh tt thuc th (ch s gii cu thuc th theo Cu c): (1) bnh tt thuc th c cha lnh bi s xng ti v li cu nguyn; (2) -li l mt bng chng v li cu nguyn c nhm (cu 1718).

86

CH C BIT: S XNG TI A. C hai dng cng mt gc t ting Hy lp dng cho ngha xng ti hay tuyn xng, homolegeo v exomologeo. T ghp ly t gc t homo, ngha l ging nhau; lego, ngha l ni; v ex, c ngha l ra t. ngha cn bn l ni cng mt s vic, hay l ng . Ch ex din t thm ngha v s tuyn xng cng khai B. Nhng ch ting Anh dch t nhm ch ny gm c: 1. Ngi khen (praise) 2. ng 3. Tuyn b (declare) 4. Tuyn xng (profess) 5. Xng ti C. Nhm t ny c hai cch s dng dng nh tri hn nhau: 1. Ngi khen (c Cha Tri) 2. Nhn ti iu ny c th pht trin t s nhn nhn ca con ngi v bn tnh thnh khit ca c Cha Tri v tnh trng ti li ca h. Nhn nhn mt s tht tc l nhn nhn c hai im trn. D. Tn c c cc cch dng lin quan n nhm t ny nh sau: 1. Ha (Ma-thi- 14:7; Cng-v 7:17) 2. ng hay ng thun v iu g (Ging 1:20; T-sa-l-ni-ca 22:6; Cng-v 24: 14; H-b-r 11:13) 3. Ngi khen (Ma-thi- 11:25; T-sa-l-ni-ca 10:21; R-ma 14:11; 15:9) 4. ng a. Vi mt ngi no (Ma-thi- 10:32; T-sa-l-ni-ca 12:8; Ging 9:22; 12:42; R-ma 10:9; Phi-lp 2:11; Khi huyn 3:5) b. V mt l tht no (Cng-v 23:8; II C-rinh-t 11:13; I Ging 4:2) 5. Tuyn b cng khai ( ngha v lut php pht trin thnh mt s xc nhn mang tnh tn gio, Cng-v 24:14; I Ti-m-th 6:13) a. Khng c s nhn ti (I Ti-m-th 6:12; H-b-r 10:23) b. C s nhn ti (Ma-thi- 3:6; Cng-v 19:18; H-b-r 4:14; Gia-c 5:16; I Ging 1:9) cng nhau Lu rng li vn ni xng ti ln nhau ch khng phi l xng ti vi cc trng lo theo nh bi cnh. C th s xng ti l vi ngi b xc phm. Thng thng th Hi thnh ban u gii quyt ti li cch cng khai v trong tp th (xem I Ti-m-th 5:19-20). cu nguyn cho nhau y l MNH LNH TRUNG CCH TH HIN TI (PRESENT MIDDLE IMPERATIVE). Tm li, s xng ti trc nht l vi c Cha Tri, nhng sau l vi (1) cc trng lo ti nh; (2) vi ngi m mnh vp phm; v (3) vi c hi chng tp hp. S xng ti thanh ty tm lng v cnh co nhng tn hu khc! Trong trn chin tm linh cho s tinh sch v y trn, s xng ti v li cu nguyn l nhng v kh chnh ca cc tn hu cng vi s hiu bit Phc m v Li ca c Cha Tri (xem -ph-s 6:10-20). Khi chng ta tha nhn mnh sai phm vi c Cha Tri v nhng ngi khc, chng ta tm c s bnh an v tip nhn. Khi chng ta gip nhng ngi khc tm c hy vng v s tr gip, chng ta tm c chnh mnh. Xem ch c bit bn di. CH C BIT: S CU THAY I. Gii thiu A. S cu nguyn l quan trng v c Cha Gi-su lm gng

87

1. Li cu nguyn ring, Mc 1:35; Lu-ca 3:21; 6:12; 9:29; 22:29-46 2. Dp sch n th, Ma-thi- 21:13; Mc 11:17; Lu-ca 19:46 3. Li cu nguyn mu, Ma-thi- 6:5-13; Lu-ca 11:2-4 B. Cu nguyn l thc hin hnh ng thy c v nim tin chng ta ni mt c Cha Tri hay chm sc, quan tm n c nhn, ng ang hin din, sn sng v c th hnh ng thay cho chng ta v nhng ngi khc C. c Cha Tri ch thn t gii hn chnh Ngi p li li cu nguyn ca con ci Ngi trong nhiu lnh vc (Gia-c 4:2) D. Mc ch chnh yu ca s cu nguyn l tng giao v dnh th gi vi Ba Ngi c Cha Tri. E. Tm bao qut ca s cu nguyn l bt c iu g, bt c ai c lin quan n ngi tin Cha. Chng ta c th cu nguyn mt ln, ri tin, hay l cu nguyn nhiu ln lp i lp li khi t tng v s lo u li n. F. S cu nguyn bao gm mt s yu t sau: 1. Ngi khen v chc tng Ba Ngi c Cha Tri 2. Cm t Cha v s hin din, mi tng giao v s chu cp ca Ngi 3. Xng ti, trong qu kh v hin ti 4. Cu xin nhng nhu cu hay nhng mong c chng ta cm bit c 5. Cu thay dng ln nhng nhu cu ca ngi khc trc mt Cha G. S cu thay l mt huyn nhim. c Cha Tri yu thng ngi m chng ta cu thay cn hn c chng ta, th nhng s cu thay ca chng ta li thng em n s thay i, s p ng, hay nhu cu khng nhng trong chnh chng ta, m cng em n trong h na. II. Cc d liu trong Kinh thnh A. Cu c 1. Nhng v d v s cu thay: a. p-ra-ham ni xin cho S-m, Sng-th-k 18:22 v tip sau b. Mi-se cu nguyn cho dn Y-s-ra-n (1) Xut -dp-t k 5:22-23 (2) Xut -dp-t k 32:31 v tip sau (3) Phc truyn 5:5 (4) Phc truyn 9:18, 25 v tip sau c. Sa-mu-n cu nguyn cho Y-s-ra-n: (1) I Sa-mu-n 7:5-6, 8-9 (2) I Sa-mu-n 12:16-23 (3) I Sa-mu-n 15:11 d. a-vt cu nguyn cho con, II Sa-mu-n 12:16-18 2. c Cha Tri tm kim nhng ngi cu thay, -sai 59:16 3. Ti li bit c nhng khng xng ra hay thi khng n nn nh hng n s cu nguyn a. Thi thin 66:1 b. Chm ngn 28:9 c. -sai 59:1-2; 64:7 B. Tn c 1. Cng tc cu thay ca c Cha Con v c Thnh Linh: a. c Cha Gi-su (1) R-ma 8:34 (2) H-b-r 7:25

88

III.

(3) I Ging 2:1 b. c Thnh Linh, R-ma 8:26-27 2. Mc v cu thay ca Phao-l a. Cu thay cho ngi Do Thi (1) R-ma 9:1 v tip sau (2) R-ma 10:1 b. Cu thay cho cc Hi thnh (1) R-ma 1:9 (2) -ph-s 1:16 (3) Phi-lp 1:3-4, 9 (4) C-l-se 1:3, 9 (5) I T-sa-l-ni-ca 1:2-3 (6) II T-sa-l-ni-ca 1:11 (7) II Ti-m-th 1:3 (8) Phi-lp 4 c. Phao-l xin cc Hi thnh cu nguyn cho ng (1) R-ma 15:30 (2) II C-rinh-t 1:11 (3) -ph-s 6:19 (4) C-l-se 4:3 (5) I T-sa-l-ni-ca 5:25 (6) II T-sa-l-ni-ca 3:1 3. Mc v cu thay ca Hi thnh: a. Cu thay cho nhau: (1) -ph-s 6:18 (2) I Ti-m-th 2:1 (3) Gia-c 5:16 b. Cu nguyn cho cc thnh phn c bit: (1) Cho k th, Ma-thi- 5:44 (2) Cho nhng ngi lm cng vic Cha, H-b-r 13:18 (3) Cho nh cm quyn, I Ti-m-th 2:2 (4) Cho ngi bnh, Gia-c 5:13-16 (5) Cho nhng ngi sa ng, I Ging 5:16 c. Cu nguyn cho mi ngi, I Ti-m-th 2:1 Cn tr nhng li cu nguyn c nhm: A. Mi lin h ca ngi tin Cha vi Cha v vi c Thnh Linh 1. trong Ngi, Ging 15:7 2. Trong danh Ngi, Ging 14:13,14; 15:16; 16:23-24 3. Trong c Thnh Linh, -ph-s 6:18; Giu-e 20 4. Theo ch ca c Cha Tri, Ma-thi- 6:10; I Ging 3:22; 5:14-15 B. ng c ca ngi cu nguyn 1. Khng giao ng, Ma-thi- 21:22; Gia-c 1:6-7 2. Khim nhng v n nn, Lu-ca 18:9-14 3. Cu xin sai lm, Gia-c 4:3 4. ch k, Gia-c 4:2-3 C. Cc kha cnh khc trong i sng ngi cu nguyn 1. Trung kin a. Lu-ca 18:1-8

89

IV.

b. C-l-se 4:2 c. Gia-c 5:16 2. C cu xin a. Ma-thi- 7:7-8 b. Lu-ca 11:5-13 c. Gia-c 1:5 3. Xch mch trong gia nh, I Phi-e-r 3:7 4. c gii phng khi ti li bit c a. Thi thin 66:18 b. Chm ngn 28:9 c. -sai 59:1-2 d. -sai 64:7 Kt lun thn hc: A. Qu l mt c n! Qu l mt c hi! Tht l mt nhim v v mt trch nhim! B. c Cha Gi-su l gng mu cho chng ta. Cha Thnh Linh l ngi hng dn chng ta. c Cha Cha ang mong i chng ta. C. N c th thay i bn, gia nh bn, bn b ca bn v th gii.

hu cho anh em c lnh bnh y l dng CU KHN TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE SUBJUNCTIVE) thm vo ngha ca cu vn yu t bt ng. c Cha Tri l ng thc hin s cha lnh. Ch bnh trong cu 14 c lng ngha (2 ngha) nh th no, th ch c cha lnh cng nh vy. N c th m ch n s cha lnh thuc th hay l thuc linh. (xem Mathi- 13:15 trch dn t -sai 6:10; H-b-r 12:11-13; I Phi-e-r 2:24 trch dn t -sai 53:5). NASB ngi cng bnh ly lng st sng cu nguyn, tht c linh nghim nhiu. NKJV li cu nguyn hu hiu, st sng ca ngi cng bnh tht linh nghim nhiu NRSV li cu nguyn ca ngi cng bnh tht quyn nng v hiu nghim TEV li cu nguyn ca ngi tt c tc ng mnh m NJB li cu nguyn thnh khn ca ngi ng n hnh ng mnh m Chi tit ny dng nh m ch hai iu kin: (1) s cng chnh; v (2) s kin tr (xem cu 17 v Mathi- 7:7-8). Tnh hu hiu ca li cu thay lin h vi i sng tm linh ca ngi cu thay (xem Chmngn 15:29) v ph thuc chnh yu vo mun cng vi quyn nng ca c Cha Tri. C nhiu cu hi t ra lin h vi li ha ca li cu nguyn hiu nghim 1. Phi hiu ngha ch cng chnh nh th no? a. L mt tn hu (bi a v trong ng Christ ) b. L mt v lnh o Hi thnh (a v trong Hi thnh) c. L mt tn hu tin knh (v ging nh ng Christ) 2. Phi hiu ngha ch hiu nghim nh th no? a. Mi li cu nguyn u c chp thun b. Nu chng ta cu nguyn trong mun ca c Cha Tri, mi li cu nguyn u c nhm c. Dng trnh nhng hy vng, c m, mong c theo con ngi ca chng ta v tin cy c Cha Tri s ban u tt nht trong mun ca Ngi cho nhng tn hu (c v th xc ln tm linh) 3. Thi gian, thi im lin h vi iu ny nh th no? a. Ngi cng chnh cu nguyn kin tr, nhiu ln trong mt khong thi gian (kin tr v lp li) b. Thi gian, s kin tr v lp li khng phi l nhng yu t quyt nh. 4. Nu li cu nguyn khng c nhm, ai l ngi c li? 90

a. Ngi c cu thay (thiu c tin hay l phm ti) b. Ngi cu thay (thiu c tin hay l phm ti) c. mun ca c Cha Tri (khng ng thi im hay khng theo mun ca c Cha Tri) d. S kt hp ca c ba iu trn (b n v li cu nguyn ca nhng tn hu khng c tr li) 5. C phi y c th ch l cu chm ngn ch khng c dng phn tch chi tit? Xem ch c bit 1:7. 5:17 -li ng l mt v tin tri rt quan trng bi v mi lin h gia ng vi s hin n ca ng Mt-si-a theo nh trong Ma-la-chi 4:5. R rng Gia-c vit th ny vi suy ngh trong bi cnh s tn th. NASB, NKJV bn cht ging chng ta NRSV mt con ngi ging nh chng ta TEV cng l con ngi nh chng ta NJB con ngi yu ui nh chng ta Khng c ai l thn thnh ton vn. Tt c chng ta u l con ngi (xem Cng-v 14:15). Cn nh rng tin tri -li cng khng phi l ngi tin knh trn vn. Xin mi c I Cc Vua 18-19. cu nguyn. . .ba nm su thng Yu t thi gian khng c ghi trong I Cc Vua 17:1, nhng l mt phn suy on ca cc tu s Do Thi Gio (xem Lu-ca 4:25). 5:18 -li l mt in hnh cho li cu nguyn c c Cha Tri nhm, ng cu nguyn cho tri khng ma, ri sau ng cu nguyn cho tri ma. c Cha Tri dng -li hon tt ch v chng trnh ca Ngi. Tin tri -li l mt cng c ca c Cha Tri. Li cu nguyn khng khin c Cha Tri hnh ng min cng (ngc vi ch ca Ngi), nhng li cu nguyn truyn dn mun v ch ch ca c Cha Tri qua nhng con ci Ngi. BN NASB 5:19-20 19 Hi anh em, trong vng anh em nu c ai lm lc cch xa l tht, m c ngi khc lm cho n tr li, 20 th phi bit rng k lm cho ngi c ti tr li, b ng lm lc, y l cu linh hn ngi khi s cht v che y v s ti li. 5:19 anh em Xem ghi ch trong 1:2 v 1:9. nu y l CU IU KIN BC BA (THIRD CLASS CONDITIONAL) ph thuc vo hai vic: (1) c mt ngi tn hu sai lc v (2) c mt ngi tn hu khc sn lng gip . lm lc cch xa l tht S sai lc c c hai yu t v gio l v o c (xem H-b-r 5:2). Ch sai lc c chung t nguyn trong ting Hy lp vi ch planet trong Anh ng. Khi ngi c i nhn ln bu tri m v v nh v cc v sao th h thy c mt s ngi sao khng theo mt qu o thng thng. Ngy nay, chng ta bit l nhng ngi sao trong thi dng h ca chng ta. Ngi c i gi nhng v sao ny l nhng k lang thang, lm ng lc li. Dng ng php ca ng t ti y l CU KHN TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE SUBJUNCTIVE). TH BT NH (AORIST) by t vn v, lang thang. DNG TH NG (PASSIVE VOICE) cho bit ch ng ang b chi phi. a s cc bn dch chuyn ng ng t ny nh dng TRUNG CP (MIDDLE) hay l CH NG (ACTIVE) (NASB, NKJV, NRSV, TEV, NJB, v NIV). Bn dch The Twentieth Century NT do Henry Alford chuyn ng dng TH NG (PASSIVE). Trong ting Hy lp Koine, DNG TH 91

NG (PASSIVE VOICE) c thay th bi DNG TRUNG CP (MIDDLE VOICE) xem quyn Studies in the Epistle of James ca A. T. Robertson trang 196 (phn ph ch #6). c im ny c th gii thch cho 4:7 v 10. Nhng tn hu sai lc l bi v (1) ch ; (2) cc gio s gi la gt (xem -phs 4:14); v (3) b ma thut chi phi (xem -ph-s 4:14). Vn chnh khng phi u l nguyn nhn nhng l nhu cu cn phi xng ti, n nn, cu nguyn v nhn c s tr gip t cc tn hu khc. m c ngi khc lm cho n tr li Cc tn hu c trch nhim gip ln nhau (xem II C-rinht 2:7;Ga-la-ti 6:1; -ph-s 4:32; II T-sa-l-ni-ca 3:15). 5:20 NASB, NKJV th phi bit rng NRSV anh em cn bit rng TEV ghi nh iu ny NJB anh em c th chc chn y l MNH LNH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE). N l mt thnh ng by t s tin cy cho cu tip theo sau. lm cho n tr li Vic bn Septuagint s dng ch Hy lp epistreph dch ch n nn trong ting H-b-r (shuv) rt quan trng bi v: Y-s-ra-n c xem l tuyn dn ca c Cha Tri, do s quay li ny c xem l quay tr li vi c Cha Tri hay l lm mi li mi lin h trc . ngha ny c by t trong li vn ti y ca th Gia-c. k lm cho ngi c ti tr li, b ng lm lc, y l cu linh hn ngi khi s cht Theo mch vn ny m ch n (1) mi lin h gi nh gia ti li v bnh tt trong cu 15 hay (2) s ip ca c sch v nhng li cnh co lin h n nhng trch nhim trong giao c. Quan im thn hc h thng ca chng ta thng gii ngha nhng phn on tng t vi 5:19-20 theo nhng cch chp nhn c. Hin nhin y vn l li cnh co gy sc i vi cc C-c Nhn. Ti li gy ra s cht: cht thuc th, cht thuc linh v cht i i. Ti li khng xng ra tr thnh k th mnh m v la di. Hy lnh xa n, hy xng ti. C mt ph ch th v v su sc t quyn Hard Sayings of the Bible ca nh xut bn IVP: C sch Gia-c ln phn cn li ca Tn c u khng quan tm n vic tr li cho cu hi thuc loi suy din: Lm th no m mt C-c Nhn nhn c s sng i i li c th nh mt n? Tt c cc cu tr li thn hc c u da trn nhng quan im thn hc gi nh hoc l chi b ngha ca mt s on Kinh Thnh (nh C-c Nhn khng thc s phi cht mt i i, nhng ch nh mt phn thng ca h) hoc gii thch nhng khc Kinh Thnh theo nim tin thn hc ca h (nhng ngi theo phi Calvinist s tr li rng B ngoi h t ra nh l C-c Nhn nhng li thiu s bn chng t h cha c ti sanh hay phi Arminian ng, con ngi c th nh mt c tin v h mt). Gia-c, ging nh tt c nhng tc gi Tn c khc, khng ch tm n ci (t m) cht ch ca thn hc nhng quan tm n mc v. ng ch n gin nhn nhn hon cnh (c mt C-c Nhn ang theo ng hng sai lc), tha nhn s him nguy (ci cht) v i, tin hnh s gii cu, thay v thc mc rng vic lm thch hp nh th no vi quan im thn hc ca ng. Do cho d nhng cu tr li v thn hc c thch hp vi v th ca h, chng ta khng nn trng ch tc gi Tn c chn v s dng chng (trang 708). che y v s ti li Chi tit ny cp n s tha th ti li ca nhng tn hu sa ng. C th im ny lin quan n Thi-thin 32:1; 85:2; Chm ngn 10:12; I Phi-e-r 4:8 (iu hin nhin trong ngn ng Semitic) hay l I C-rinh-t 13:7 khi tnh thng t chi nhn xem khim khuyt trong nhng ngi khc. Cc C-c Nhn yu thng nhng C-c Nhn b tn thng. Trn chin thuc linh gy ra s ph hi, nhng cng c nhng s ci to. Chng ta hy bn lun vic p dng im ny vo trong hon cnh ngy nay. C l t cu 15, Gia-c c cp n s phc hi thuc th. Phi chng im ny m ch rng 92

tt c nhng tn hu ngi Do thi lc ban u u c cha lnh? Nu ng, ti sao h vn cht? Cc cu 19-20 c th l s qu quyt thn hc cho rng ngay c vi nhng ngi cht th ti li ca h cng c tha v c nhn s sng i i. Nhng tn hu tin Kinh thnh th cng l tin ni s hin din mu nhim, s chm sc, s tip tr, s cha lnh ca c Cha Tri! iu b mt l khi no, u, lm sao v nhng ai c lin quan v ti sao s cha lnh thuc th li khng thng xy ra. Th gii quan da trn Kinh Thnh ca chng ta xc nhn tnh thng, quyn nng v s t tr ca c Cha Tri ngay c lc chng ta b au kh, bnh tt, s bt b v ci cht. c tin sng ngay c khi thn th cht. Vy th chng ta hy tip tc cu nguyn, tin cy, xng ti, xc du, khch l v yu thng ln nhau. CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. Cc tc gi Tn c c trng i s n ln th hai ca Cha trong lc h cn sng khng? Nu c th Kinh Thnh c sai lm khng? 2. Ti sao s kin nhn l quan trng trong phm tnh ca nhng tn hu? 3. Mt ngi c th ly danh Cha lm chi nh th no? 4. C phi Gia-c 5:13-20 a ra cho chng ta mt tin trnh cho s cha lnh chng ta lm theo khng? 5. S xng ti lin h nh th no vi s cha lnh? 6. Nhng lnh o trong a phng lin quan vi s cha lnh nh th no? Cc trng lo ny l ai? 7. S sai lc khi l tht dn n s cht thuc th hay tm linh?

93

GII THIU SCH GIU-E

LI M U A. Giu-e l quyn sch lm cho hong s do vic lp i lp li nhng him ha ca sai lm, phn lon v s phn xt. Nhng tn hu cn phi lun lun cn trng. S che ch, bo v ca h n t: 1. S ku gi, tnh thng v quyn nng gi gn ca c Cha Cha 2. Tri thc t Kinh Thnh, i sng tin knh v lng thng xt dnh cho nhng tn hu chu kh nn. B. Tuy vy, ngay gia nhng li cnh bo th kt lun ca sch Giu-e li l mt trong nhng li cu nguyn mnh m nht xc nhn quyn nng gi gn ca c Cha Tri. C. Trong mi lin h gia sch Giu-e v sch II Phi-e-r khng r: 1. Sch no vit trc 2. Ti sao chng rt ging nhau nhng vn khc bit 3. Ti sao mt sch th li m t v mt t gio sp xy ra trong khi sch kia th li ni v mt t gio ang hin hnh 4. Liu c mt ngun ti liu chung no trong Hi thnh ban u m c hai tc gi u da vo. 5. Liu nhng v d ca s phn lon c lin h n nhng tn hu hay khng? D. Sch ny trnh by s qun bnh thn hc gia 1. Quyn nng gi gn ca c Cha Tri (cu 1,24) 2. Nhng tn hu t gi chnh mnh (cu 21) TC GI A. Giu-e (ting H-b-r l Judah; ting Hy lp l Judas) t m t vi hai danh xng 1. N l ca c Cha Gi-xu Christ Danh xng ny khng hon ton ging nh danh xng Phao-l thng s dng d rng trong Anh ng chng ging nhau. Phao-l lun lun t danh t n l trc, theo sau l cm t m t S HU CCH. Trong sch II Phi-e-r cng c chung c im ny. Tuy nhin, th t t ng trong sch Giu-e th ging nh trong sch Gia-c (vi cm t m t theo dng S HU CCH t trc). 2. Mt ngi anh em ca Gia-c C nhiu ngi trong Tn c c tn Gia-c (hoc l Giacp). Nhng nu ch vi tn gi m thi v khng c km theo li m t no khc th c nhc n ngi c cp trong Gia-c 1:1. Gia-c, ngi em k ca c Cha Gi-xu, l ngi lnh o ca Hi Thnh ti Gi-ru-sa-lem vo trong khong thi gian c nhng chuyn truyn gio ca Phao-l (xem Cng-v cc S- 15). C s phng on rng v c hai ngi khim nhng nn khng xng nhn mnh c quan h huyt thng vi c Cha Gi-xu. B. Phn m u th ngn gn lin quan n mt ngi ni ting v nng n (xem I C-rinh-t 9:3) trong Hi Thnh ban u, nhng thng tin v ngi nh th no th li khng cn. Nu xt theo trng hp ca cc tc phm mo danh, do mt ngi no vit lu v sau ny v mn danh ca mt ngi ni ting, th th Giu-e l mt sch ng nghi ng. C. Li truyn khu cho rng Giu-e l mt C c Nhn ngi Do thi v l em k ca c Cha Gixu (xem Ma-thi- 13:55; Mc 6:3) da trn mt vi gi nh 1. Lin h gia nh vi Gia-c (xem Gia-c 1:1) 2. S dng Cu c theo cch khai trin 3. S dng s ba hay nhng b ba vi c trng ca vn chng H-b-r 94

a. Ba s kin bi o trong Cu c b. Ba nhn vt ca Cu c c. Li cho mng trong phn m u vi c im (1) Ba ng t: c ku gi, c yu qu, v c gi gn (2) Ba li cu thay: s thng xt, s bnh an, v tnh thng D. Li vn v cu trc ting Hy lp trong th Giu-e l theo ting Hy lp Koine, cho thy Giu-e tng tri vi s giao lu rng ri (xem I C-rinh-t 9:5). V phng din c tnh, ng rt ging vi Gia-c; ng s dng nhng phng cch trc tip, thc dng hng dn i sng thnh khit gia th gii ti li v phn lon. THI IM A. Khng th xc nh r rng, ch c th phng on. B. Chng ta s cng lit k mt s iu tham kho 1. Nu Giu-e l em ca Gia-c v l em k ca c Cha Gixu, th th Giu-e c vit trc khi ng qua i. 2. Th Giu-e c mi lin h v c im vn chng vi th II Phi-e-r. Trong s hai mi lm cu ca th Giu-e, c n mi su cu (cc cu 3-18) c nhng lin h vi II Phi-e-r 2:1-18. Nu Phi-e-r l tc gi ca II Phi-e-r, th th Giu-e c trong lc Phi-e-r cn sng (ng cht nm 64 sau Cha). Tuy nhin, chng ta khng bit l ai trch dn ai: a. II Phi-e-r trch dn t Giu-e ? b. Giu-e trch dn t II Phi-e-r ? c. C hai s dng nhng ngun ti liu gio l vn p lc ban u hay l da vo truyn thng Hi Thnh ? C. Ni dung ca th m ch n thi k khong gia th k th nht. Thi gian tri qua di t gio pht trin. Khng cn s hin din ca cc s (cc cu 18-19). Tuy nhin, gio l chun mc li cha pht trin. Giu-e cp n nhng nan o c do cc gio s gi gy ra, nhng li khng phn tch v nhng sai lm thn hc ca h. ng s dng nhng v d trong Cu c, ch khng dng nhng s ging dy ca c Cha Gi-xu (nhng cu chuyn Cha k hay l trch dn li Cha phn). D. Trong tc phm Historical Ecclesiasticus III:19:1-20:6, Eusebius trnh by nhng chi tit lin quan n li truyn khu. 1. Nhng ngi chu trai ca Giu-e b gii v R-ma trnh din vi Domitian v b co buc ti phn lon 2. H thuc dng di hong gia Do Thi 3. H c h hng vi Gi-xu ngi Na-xa-rt Domitian cai tr trong khong nm 81-96 sau Cha. E. Do thi im (c th) ca th Giu-e l trong khong t nm 60 n 80. NHNG NGI NHN TH V HON CNH A. Hi Thnh ban u khng hon ton thng nht v phng din thn hc; ngay c n cc S cng nhn mnh nhiu phng din khc nhau ca Phc m. Khi cc S bt u qua i (ch cn li vi ngi hoc l h qu xa kh c th tham vn) cng vi s n ln th hai ca c Cha Gi-xu vn cha xy ra, th Hi Thnh ban u gp phi kh khn trong vic tiu chun ha nhng

95

im thch hp cho s ging dy Phc m. Kinh Thnh Cu c, li phn v nhng chuyn k ca c Cha Gi-xu, cng vi s ging dy ca cc S tr thnh nhng tiu chun. B. Th Giu-e c vit trong giai on c s thay i lin tc, sp ca thm quyn. Nhng tn hu (khng r l ch trong Hi Thnh a phng hay l trong c mt khu vc) ang phi i din vi s xm nhp t ca nhng ging dy sai lm da theo s suy din trit hc, thn hc. Nhng t gio c bit n: 1. Nhng t gio chim mt phn trong s th phng ca Hi Thnh (m tic anh em xem cu 12) 2. Nhng t gio v o c, cc gio s thao tng to nn s chia r trong vng con dn Cha (xem cu 19) 3. Nhng t gio dng nh s dng hay l tranh lun v cc thin s trong thn hc ca h. 4. Nhng t gio dng nh nhn mnh n tri thc (gnosis) Nu quen thuc vi th gii Hy lp-La m trong th k th nht v th hai, nhng c im ny m ch n phong tro thn hc, trit hc c bit n l Tr hu phi. C iu chc chn l ngun gc ca nhng t gio trong th k th hai ny da trn nhng c im chung ca nhng t tng Cn ng. Nhng c tnh ca thuyt nh nguyn vi c tnh rt ging vi Tr hu phi cng c xut hin trong cc cun Bin Cht. Nhiu sch Tn c (-ph-s - C-l-se, cc Th tn Mc v, I, II Ging) c vit chng li nhng hnh thc ging dy sai lc ging nh vy ca cc gio s gi. MC CH A. Tc gi mun vit v s cu ri chung ca ng v c gi (xem cu 3). B. S xm nhp ca nhng s ging dy sai lc v cc gio s gi vo trong s thng cng ca Hi Thnh (xem cu 12) khin tc gi phi cp n vn cp bch ca c tin mt ln c c ban cho Hi Thnh (xem cc cu 3,20). Ch ch ca tc gi l nim tin chn chnh (orthodoxy), nhng ng tip cn vn vi cch sng thnh khit (orthopraxy, hnh ng ng), ch khng phi da vo gio l (rt ging vi Gia-c 2:14-24). Cch sng ca con ngi l s by t r rng v thn hc ca h. C. Tc gi mun khch l cc tn hu 1. Tng trng tm linh (xem cu 20) 2. c bo m v s cu ri (xem cc cu 21,24-25) 3. Nng ngi sa ng (xem cc cu 22-23) QU TRNH KINH IN A. Sch ny c tip nhn lc ban u (theo trch dn ca Clement of Rome vo nm 94 sau Cha), sau b nghi vn v cui cng c hon ton tip nhn ( Hi ng Nicea, nm 325 sau Cha v Hi ng Carthage, nm 397 sau Cha). B. Tr ngi chnh cho vic cng nhn kinh in l v c trch dn t nhng sch khng c k kinh in (I H-nc v S ln tri ca Mi-se). Nhng sch ny, c bit l I H-nc, c lu truyn rng ri trong vng cc tn hu th k th nht v to ra nhng nh hng thn hc. 1. Ti sao y li l nan ? Liu n c m ch rng nhng sch khng c kinh in cng c thm quyn? a. Cu c trch dn nhng sch khng c linh cm (xem Dn s K 21:14-15,26-30 [li tin tri ca Ba-la-am trong Dn s K 22-23]; Gi-su 10:13; II Sa-mu-n 1:18ff; I Cc Vua 11:41; 14:19,29; 15:7,23,31) b. c Cha Gi-xu s dng nhng ti liu khng thuc loi kinh in nh ti liu minh ha (xem Ma-thi- 23:35) 96

c. -tin dng nhng ti liu khng phi kinh in (xem Cng-v cc S- 7:4,14-16) d. Phao-l thng hay s dng nhng ti liu khng phi kinh in (1) Theo cch ging dy midrash ca cc tu s Do Thi Gio, xem ng Christ nh l vng theo cc con chu Y-s-ra-n trong sut thi k lu lc trong ng vng (xem I Crinh-t 10:4) (2) Trong II Ti-m-th 3:8, nhng tn ca cc thy php ca Pha-ra-n trong Xut -dp-t K 7:11,22; 8:7 c ly t nhng ti liu Do Thi Gio trong khong thi gian gia hai giao c (sau Cu c v trc Tn c) (3) Trch dn nhng tc gi Hy lp a) Nh th Aratus (Cng-v cc S- 17:28) b) Nh th Menander (I C-rinh-t 15:33) c) Nh th Epimenides hay Euripes (Tt 1:12) e. Gia-c s dng li truyn khu ca cc tu s Do Thi Gio trong Gia-c 5:17 f. Ging s dng thn thoi theo v tr hc ca vng Cn ng trong Khi huyn 12:3 2. Ti sao Giu-e li s dng nhng ngun ti liu khng phi kinh in ny? a. C th bi v chng c cc gio s gi s dng b. C th chng c c gi c v tn trng C. ng h cho tnh kinh in ca Giu-e da vo 1. c trch dn hay l m ch bi a. Clement of Rome (nm 94-97 sau Cha) b. Polycarp (nm 110-150 sau Cha) c. Irenaeus (nm 130-202 sau Cha) d. Tertullian (nm 150-220 sau Cha) e. Athenagoras (nm 177 sau Cha) f. Origen (nm 185-254 sau Cha) (Nhng chi tit ny ly t International Critical Commentary, trang 305-308) 2. c nu tn bi a. Clement of Alexandria (nm 150-215 sau Cha) b. Cyril of Jerusalem (nm 315-386 sau Cha) c. Jerome (nm 340-420 sau Cha) d. Augustine (nm 400 sau Cha) 3. c lit k trong cc danh sch kinh in a. Bn Muratorian (nm 200 sau Cha) b. Barococcio (nm 206 sau Cha) c. Athanasius (nm 367 sau Cha) 4. c xc nhn bi cc Hi ng a. Nicea (nm 325 sau Cha) b. Hippo (nm 393 sau Cha) c. Carthage (nm 397 v 419 sau Cha) 5. c trnh by trong cc bn dch a. Ting Latin c (nm 150-170 sau Cha) b. Ti bn ting Syri (bn Peshitta) (vo th k th nm sau Cha) D. V sau Hi Thnh khng chc chn v tnh kinh in (c linh cm) ca sch Giu-e. Eusebius lit k n trong s nhng sch b nghi vn (Hist. Eccl. III:25). C Chrysostom ln Jerome u nu ra nhng trch dn t nhng ngun khng kinh in ca sch Giu-e nh l l do khin mt s ngi nghi ng tnh kinh in ca sch. Sch ny b chi b trong Hi thnh ngi Sy-ri lc u cng vi cc sch II Phi-e-r, II v III Ging. C l bi khu vc ny l ni b nh hng bi s ging dy thin s hc trong Do Thi Gio theo khuynh hng ca Tr Hu phi. Do , sch Giu-e v I Phi-e-r tip thm sc thuyt phc trong nhng lp lun ca cc gio s gi. 97

E. Mt ch thch v sch I H-nc. Trong nguyn tc, n c vit trong ting H-b-r (nhng ngy ny b tht lc tr ra mt s mnh ri bng ting A-ram trong s cc cun Bin Cht), sau c dch sang ting Hy lp (cng ch cn li mt s mnh ri) v ri vo khong nm 600 sau Cha c ghi chp li trong ting -thi--pi (cn li c mt bn). Sch ny c vit trong khong sau Cu c, trc Tn c, nhng c chnh sa nhiu ln, theo nh bn ting -thi--bi. Sch ny rt c nh hng trong Hi Thnh ban u; Tertullian trch dn n nh l Kinh Thnh. N c trch dn trong Phc m ca Ba-na-ba (xem nh l Kinh Thnh) cng nh c trch dn bi Irenaeus v Clement of Alexandria. Cho n khong th k th t, Hi Thnh khng cn a chung sch ny na.

98

GIU-E
CC CCH CHIA ON THEO CC BN DCH HIN I
UBS4
Li cho thm Cu 1-2

NKJV
Li cho nhng k c gi Cu 1a Cu 1b-2

NRSV
Li cho thm Cu 1-2

TEV
Gii thiu Cu 1-2 Li cho Cu 1-2

NJB

S phn xt trn cc gio s gi Cu 3-4

Chin u cho c tin Cu 3-4 Nhng ngi bi o c v mi

Duyn c ca l th Cu 3-4 Cc gio s gi Cu 5-7

Cc gio s gi Cu 3-4

Nguyn do ca l th Cu 3-4 Cc gio s gi: s chc chn ca phn xt

Cu 5-7

Cu 5-11

Cu 5-7

Cu 5-7 Li ni hung hng ca h

Cu 8-13

Cu 8-13

Cu 8-13

Cu 8-10 Thi d tn ca h

S sa a v tn li ca nhng k bi o Cu 12-15 Cu 14-16 Li tin bo cho nhng k bi o Cu 14-16 Cu 14-15 Cu 16 Nhng li cnh bo v khen ngi Cu 17-23 Gi i sng mnh trong Cha Cu 20-23 Cu 22-23 Chc phc Cu 24-25 Vinh hin thuc v Cha Cu 24-25 Cu 24-25 Li cu nguyn ca ngi Cu 24-25 Nhng li khen ngi Cu 17-23 Nhng li cnh bo v nhng dy d Cu 17-21

Cu 11-16

Li cnh bo Cu 17-19 Trch nhim ca tnh thng Cu 20-23

Chc phc Cu 24-25

* Mc d khng c linh cm, vic phn on v cu l cha kha hiu v theo di tng nguyn thy ca tc gi. Mi bn dch hin i u c phn phn on v tm tt on. Mi on c mt ch , mt l tht, mt tng trng tm. Mi bn dch c cch chia on c bit ring ca n c ng li cc ch ny. Khi c mt bn vn, hy t hi chnh mnh bn dch no gip bn nm c ch qua li chia on v cu ca n. mi on, chng ta phi c Kinh thnh trc v tm cch xc nh cc ch (phn on) ca n, sau so snh s hiu bit ny vi cc bn dch hin i. Ch khi no chng ta hiu c nh ca tc gi nguyn thy bng cch theo di l lun v cch trnh by ca h, th chng ta mi tht s hiu c Kinh thnh. Ch c tc gi nguyn thy c linh cm- ngi c khng c quyn thay i hay b sung 99

vo s ip. Tuy nhin, nhng ngi c Kinh thnh c trch nhim p dng nhng l tht c linh cm ny vo cuc sng hng ngy ca h. Lu rng tt c cc thut ng v nhng ch vit tt u c gii thch r rng trong Ph lc mt, hai, v ba. CHU K C LN TH BA (xem trang vii) THEO DI NH CA TC GI NGUYN THY THEO TNG PHN ON y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. c ht on ny trong mt ln c. Xc nh cc ch . i chiu cch chia on theo ch ca bn vi cc bn dch hin i. Cch chia on khng c linh cm nhng n l cha kha theo di tng ca tc gi nguyn thy, vn l trng tm ca vic gii ngha. Mi phn on u c mt v ch mt ch . 21. Phn on 1 22. Phn on 2 23. Phn on 3 24. Vn vn NGHIN CU T NG V CM T BN NASB: cu 1a Giu-e, ti t ca c Cha Jsus Christ v em Gia-c cu 1 Giu-e Trong ting Do Thi l Judah cn trong ting Hy lp l Judas. Ngi em k ca c Cha Gi-xu vi tn gi ny c nhc n trong Ma-thi- 13:55 v Mc 6:3. T nhng d kin chng ta c th tt c nhng anh ch em ca Cha u khng phi l tn hu cho n sau khi Cha phc sinh (xem Ging 7:5). ti t Chi tit ny c th c dng nh (1) l mt du hiu ca s khim nhng (xem R-ma 1:1) hay l (2) mt danh hiu tn knh theo Cu c, y t ca c Cha Tri, c dng ch Mi-se, Gi-su, v a-vt cng nh ng Mt-si-a trong -sai 52:13-53:12. Clement of Alexandria cho rng cch s dng th nht l l do khin Giu-e, cng nh Gia-c, khng mun gi chnh mnh l em ca Cha. Cch s dng th hai c th da theo cch Phao-l s dng cm t ny (xem R-ma 1:1; Ga-la-ti 1:10; Phi-lp 1:1). C im th v cn lu d rng cm t ngi n l ca c Cha Gi-xu Christ trong Anh ng ging vi cc hnh vn ca Phao-l, nhng ng ra th n ging vi Gia-c 1:1. Phao-l lun lun t DANH T (NOUN) trc, ri mi n cm t S HU CCH (GENITIVE), nhng Giue cng vi Gia-c xp th t ngc li. c Cha Gi-xu Trong ting Do thi danh xng ny l Gi-su v y l tn do thin s Gp-ri-n bo vi Ma-ri. N c ngha l c Gi-h-va gii cu (xem Ma-thi- 1:21). Christ y l ch Hy lp tng ng vi danh hiu ng Mt-si-a trong ting H-b-r, c ngha l ng c xc du. 100

 em ca y l im khc thng trong th gii Hy lp-La m v vng Cn ng thi c i; thng thng ngi ta xng l con ca. C th l v c Gia-c v Giu-e u khng thoi mi vi danh xng em ca Cha. Nhng ngi khc trong Hi Thnh c th dng danh hiu ny ch v h (xem Mathi- 13:55; Ging 7:3-10; Cng-v cc S- 1:14; I C-rinh-t 9:5; v Ga-la-ti 1:19). Gia-c y l tn gi Gia-cp trong ting H-b-r. ng l cng l mt ngi em k ca c Cha Gi-xu, ngi m v sau tr thnh lnh o ca Hi Thnh Gi-ru-sa-lem (xem Cng-v cc S- 15) v tc gi sch Gia-c. BN NASB: cc cu 1b-2 t cho nhng k c ku gi, c c Cha Tri, l Cha yu thng, v c c Cha Jsus Christ gi gn: 2 nguyn xin s thng xt, bnh an, yu mn thm ln cho anh em! nhng k c ku gi Ch c gi (kltos, trong dng TNG CCH S NHIU (DATIVE PLURAL)) c t cui cu ting Hy lp nhn mnh. Theo t in ngha t vng mi ca Thnh Kinh Hi Quc T (United Bible Societies) (quyn 1, trang 424-425), ch ny (cng vi nhng dng lin quan) c dng nh li ku gi khn thit v mt cng tc c th no : 1. Chc v s (xem R-ma 1:1) 2. i sng ca tn hu (xem R-ma 1:6-7; -ph-s 4:1) 3. S ku gi rao ging Phc m (xem Cng-v cc S- 16:10) 4. Trong sch Giu-e, li ku gi khn thit cho s cu ri v sng i sng tin knh trong c tin, hy vng v s thnh khit. Thn hc ny nhn mnh n s ku gi ca c Cha Tri (xem Ging 6:44,65) cng c trong I Phi-e-r 1:1 v c cp thng xuyn trong cc tc phm ca Phao-l. S cu ri khng ch n gin l s la chn c nhn, n cn l s p ng m c Thnh Linh khi s trc. l v sao s p ng ngay lp tc ca con ngi theo s dn dt ca Cha qua ting nh nh, tnh lng trong i sng h l v cng quan trng. Cho d l khi u s cu ri, cho chc v hu hiu hay l vic n nn xng ti th con ngi lun lun l k p ng. c yu mn y l NG TNH T TH NG TH HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE) cng ging nh cm t c gi gn. Bn Kinh Thnh King James dng ch khin nn thnh da theo cc bn chp tay ch in K, L, v P cng vi Textus Receptus. Nhiu hc gi ph bnh bn vn cho rng chi tit ny da theo cu trc sp ch trong I C-rinh-t 1:2. Cu trc ng php ca cm t c yu mn (gapmenois) v khin nn thnh (giasmenois) trong ting Hy lp rt ging nhau. C nhiu bng chng bn vn ph nhn cch dch ca bn King James da theo nhng bn chp tay P72, , A, v B, u dng ch c yu mn. c Cha Cha dng danh hiu ny cho c Cha Gi-xu trong Thi Thin 2; Ma-thi- 3:17; 17:5; Mc 1:11; v -ph-s 1:6. Gi y, ch ny c dng cho cc tn hu (xem cc cu 3,17,20; I Phi-e-r 2:11; 4:12; II Phi-e-r 3:1,8,14,17). c Cha Cha Mi lin h ca c Gi-h-va vi dn Y-s-ra-n thng c m t trong nhng n d gia nh: (1) nh ngi chng; (2) nh ngi thn tc chuc li gia sn; hay l (3) nh ngi cha, ngi m. Nhng hnh bng ny cho php nhn loi sa ng c th lnh hi, nhn thc c mt c Cha Tri thnh khit, vnh hng, phi vt cht. Chng by t s thn thit su m trong tnh thng ca c Gi-h-va dnh cho dn Y-s-ra-n v Hi Thnh qua giao c. Chng khng c c dng din t theo ngha ca thi gian no c (nh trc nht l c Cha Cha ri sau mi n c Cha Con) v cng khng c ngha dng di c sinh ra theo cch thng thng. S sinh n ng trinh khng phi l mt tri nghim tnh dc dnh cho c Cha Tri hoc dnh cho Ma-ri. c Cha Gi-xu s dng ch Abba dnh cho c Gi-h-va m ra c hi cho c nhn loi hng n c Cha Tri trong c tin v n nn t kinh nghim c v tnh thng gia nh trong Ba ngi Thin Cha (xem Ging 17). 101

Chng ta l nhng tn hu c nim hy vng ni c tnh yu thng khng bin i ca c Cha Tri, Cha chng ta. Ngi l nim hy vng, s m bo, s bnh an v l cuc sng ca chng ta (xem ph-s 1:3-14; I Phi-e-r 1:2). v c gi gn Ch ny c th c ngha l c bo v hay l c gi gn. Nhng tn hu v tip tc c c Cha Tri bo v (xem I Phi-e-r 1:4-5). y l im nhn mnh trong li cu nguyn kt thc trong cc cu 24-25. Phao-l thng hay s dng cc ch c ku gi v c yu qu trong nhng li cho mng nhng khng bao gi s dng ch c gi gn. Ch c gi gn tng ng vi ch c yu mn dng NG TNH T TH NG TH HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). Nhng tn hu v tip tc c yu thng, gi gn. Tht l mt li ha tt lnh trong mt quyn sch nh sch Giu-e dnh cho ni no c nhiu ngi ang sa ng! Quyn nng gi gn ca c Cha Tri c nhn mnh trong quyn sch ny theo phng cch giao c: (1) n l thuc v c Cha Tri (xem Ging 17:11; I Phi-e-r 1:4-5) v (2) n cn phi c p ng bi nhng con ngi n nn tin nhn (xem cc cu 3,20-21). N bao gm c tri nghim th ng (c ban cho v duy tr bi c Thnh Linh) v tri nghim ch ng (c gng bn b ca c nhn tn hu v cng ng nim tin). Trong quyn A Handbook on the Letter from Jude and the Second Letter from Peter ca Daniel Arichea v Howard Hatton do Thnh Kinh Hi Quc T (United Kinh Thnh Societies) n hnh, c nhn xt mt cch th v v ba danh xng: c ku gi, c yu qu v c gi gn: Cn phi lu rng c ba cch din t trn u b nh hng hay c th l xut pht t nhng phn on trong -sai c gi l nhng Bi Ca ca Ngi y T. nhng ch ny dn Y-s-ra-n c m t theo cng mt cch thc : c ku gi, c yu qu v c gi gn bi c Cha Tri (c ku gi xem -sai 41:9; 42:6; 48:12; c yu qu xem 42:1; 43:4; c gi gn xem 42:6; 49:8) (trang 7). NASB, NJB cho c Cha Gi-xu Christ NKJV (ph ch) trong c Cha Gi-xu Christ NRSV (ph ch) bi c Cha Gi-xu Christ TEV thuc v c Cha Gi-xu Christ y l cu trc ng php ch CCH THC, PHNG TIN. Dng nh c s tng t gia nhng tn hu c c Cha Cha yu mn v c gi gn bi, cho, trong c Cha Con. Trong nm trng hp ca TNG CCH (DATIVE) c th hiu theo ba cch: (1) c gi gn cho c Cha Gixu (xem C-l-se 1:16); (2) c gi gn trong c Cha Gixu; hay (3) c gi gn bi c Cha Gixu. cu 2 nguyn xin s thng xt, bnh an, yu mn Giu-e s dng nhiu b ba. B ba m Phao-l thng s dng l n in, bnh an v tnh thng (xem I Ti-m-th 1:2). y l li cu nguyn mnh m. N cng l li tm tt ca c sch. thm ln cho anh em y l mt dng CU KHN TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE OPTATIVE). N m ch n s mong mun hay l li cu nguyn. Ch ny dng S T (SINGULAR), c hng n mi mt tn hu. Ch ny th hin li cu nguyn ca Giu-e cho nhng c gi ca ng. Dng TH NG (PASSIVE) m ch rng c Cha Cha, c Cha Con, c Thnh Linh ban s thng xt, s bnh an v tnh thng. Cng chnh dng ng t him thy ny xut hin trong I Phi-e-r 1:2 v II Phi-e-r 1:2, nhng km theo vi n in v bnh an. Cc cu 1-2 hnh thnh theo kiu mu th ca C c Gio m u cho l th. Trong th Giu-e th n dng nh l s kt hp gia mt bi ging v mt bc th. Khng c li cho thm ni bt ng lu no phn kt lun. Nhng l th mt trang ny (trang trn bn giy ci) c s dng nh nhng

102

phng tin lin lc thng dng trong th gii Hy lp-La m. c hng trm l th trn giy ci c tm thy ti Ai-cp, nhng ch ba trong s thuc v Tn c (II, III Ging v Giu-e). BN NASB: cc cu 3-4 3 Hi k rt yu du, v ti n cn vit cho anh em v s cu ri chung ca chng ta, ti tng phi lm iu , khuyn anh em v o m tranh chin, l o truyn cho cc thnh mt ln ri. 4 V c my k kia ln vo trong vng chng ta l nhng k b nh on pht t lu ri, k chng tin knh i n c Cha Tri chng ta ra vic t c, chi ng Ch t v Cha c mt ca chng ta, l c Cha Jsus Christ. cu 3 yu du Giu-e s dng cm t ny mt vi ln (xem cc cu 1,3,17,20). ng bt chc tnh thng ca c Cha Tri v ng thc s quan tm n nhng c gi ca ng. C th c mt vi ngun gc ca ch ny. 1. Cu c a. S dng cho dn Y-s-ra-n (xem Phc-truyn Lut-l K. 33:12, ch nhng k ni lon) b. Dng cho S-l-mn (xem N-h-mi. 13:26, ch nhng k ni lon) c. Dng ch nhng tn hu (xem Thi Thin 60:5; 108:6, ngi cn c gii cu) 2. Tn c a. Danh hiu chung trong II Phi-e-r (xem 3:1,8,14,15,17) b. Danh hiu chung trong I v II Ging (cng gii quyt vn gy ra bi cc t gio, xem 3:2,21; 4:1,2,11; II Ging 3,5,11) c. i khi c s dng bi Gia-c (anh/em ca Giu-e, xem 1:16,19; 2:5) NASB trong khi ti tm mi cch vit cho anh em NKJV trong khi ti rt st sng vit cho anh em NRSV trong khi ti st sng sn sng vit th cho anh em TEV trong khi ti c gng ht sc vit cho anh em NJB c lc ti rt nng lng mun vit th gi anh em Ch spoud c ngha l hng hi hay l st sng. Ch ny c s dng trong II Phi-e-r hai ln: trong 1:5 v 3:12. Giu-e cm nhn s khn cp cn phi vit v mt ch , nhng c Thnh Linh v nhng hon cnh li hng n mt ti khc. s cu ri chung ca chng ta Chng ta thc mc rng cm t ny c ngha g vi nhng c gi sch Giu-e. N tng t vi cng mt c tin ging nh ca chng ti trong II Phi-e-r 1:2. Gia sch Giu-e v II Phi-e-r 2 r rng c mt s lin kt v mt vn chng. Trong (1) Thn v ca ng Christ, (2) Phc m v ng Christ, (3) cch thc tip nhn ng Christ, hay l (4) sng cho ng Christ c tnh cht chung khng? Chng ta c th c ao cc tc gi Tn c cung cp cho chng ta bit nhiu iu hn na, nhng s tht l chng ta c mi hiu bit m chng ta cn (c tin mt ln c c ban cho cc thnh cc cu 3,20). Vn l chng ta c s p ng vi s mc khi ban cho chng ta khng. ti tng phi lm iu iu ny by t s dn dt ca c Thnh Linh trong vic vit sch Giu-e (tham kho II Phi-e-r 1:21). Lu rng dng NGUYN MU (INFINITIVE) ca ng t vit lp li hai ln trong cu 3, ln th nht l TH HIN TI (PRESENT TENSE). Giu-e ang trong tin trnh vit v s cu ri chung th c mt iu g xy n (mt s kin, mt s ip, s tng thm ca ti c, vn vn) ri ng phi vit (TH BT NH (AORIST TENSE) dng theo ngha trong qu kh) m ch n sch Giu-e.

103

 sn sng tranh chin y l TH HIN TI TRUNG CP (bin cch) NGUYN TH (PRESENT MIDDLE (deponent) INFINITIVE). y l t ng th thao m t chng ta c ch agony trong Anh ng (xem I Ti-m-th 6:12). Nhng tn hu c kh nng gii by c tin ca h cho nhng ngi khc (xem I Phi-e-r 3:15). Trong vn mch ti y, ch ny c ngha l mnh dn tip tc bo v c tin chng li cc gio s gi. c tin Ch ny c s dng ti y theo ngha ch phn chnh yu trong l tht C c Gio (xem cu 20; Cng-v cc S- 6:7; 13:8; 14:22; Ga-la-ti 1:23; 3:23;6:10; Phi-lp 1:27). Vic khc thng l Giu-e nhc n im chnh trong l tht ca C c Gio ri phn tch v li sng ca cc gio s gi, ch khng phi gio l ca h. Hin nhin, C c Gio bao gm c nhng l tht v ng Christ v bt chc cch sng ca Ngi. Cc gio s gi trong thi k Tn c thng hay c gng tch ri gia l tht (orthodoxy) vi cch sng theo l tht (orthopraxy). C c Gio khng ch l nhng iu chng ta xng nhn, nhng cn l cch chng ta sng by t nhng iu xng nhn . truyn cho cc thnh mt ln ri Ch o mt ln c ch cc l tht, gio l, khi nim, cc li dy v th gii quan C-c-Gio. S nhn mnh mt ln c l nn tng Kinh thnh cho s linh cm trong phm vi ca cc sch Tn c v khng cng nhn tnh mc khi ca cc sch khc hoc cc sch vit sau . Mc d c vi ch m h, khng dt khot, kh xc nh trong Tn c, nhng bi c tin ngi tin Cha cng nhn rng mi iu cn thit cho c tin v cho s thc hnh cch sng o u c trong Tn c vi mt s r rng c th hiu c. Khi nim ny c xp trong ci gi l tam gic mc khi 1. c Cha Tri mc khi chnh Ngi qua khng gian v thi gian ca lch s (S MC KHI) 2. Ngi chn mt s trc gi l con ngi ghi li v gii thch nhng cng vic ca Ngi (S LINH CM) 3. Ngi ban Thnh Linh m lng v tr ca con ngi hiu Kinh thnh, mc du khng phi mt cch hon ton, nhng mt cch va dn n s cu ri v mt np sng C c hiu qu (S SOI SNG) iu mun ni y l s linh cm ch gii hn cho cc trc gi vit Kinh thnh m thi. Khng c mt cun sch no, mt khi tng hay mt mc khi no khc c thm quyn trn nhng iu vit bi cc trc gi ny. Kinh in Kinh thnh c ng li. Chng ta c ton b l tht chng ta cn c th p ng li c Cha Tri mt cch thch hp. L tht ny c thy r rng nht trong s thng nht gia cc trc gi Kinh thnh. Tri li nhng ngi tin Cha d l chn thnh v tin knh cng khng ng vi nhau. Khng mt tc gi hay din gi hin i no c mt mc lnh o thing ling ging nh cc trc gi Kinh thnh. y l NG TNH T TH NG TH BT NH (AORIST PASSIVE PARTICIPLE). Ch Hy lp paradidmi (c dch l truyn cho) c ngha l tip ni truyn thng (xem II Phi-e-r 2:21; I Crinh-t 11:2; II T-sa-l-ni-ca 2:15; 3:6). N c dng theo ngha c giao ph. Nhng tn hu l cc qun gia ca Phc m (xem I Ti-m-th 6:20; II Ti-m-th 1:14; I Phi-e-r 4:10) v h s phi trnh bo rao truyn c tin nh th no (xem II C-rinh-t 5:10). Tn c lun dng ch cc thnh S NHIU (ngoi tr Phi-lp 4:12, nhng bi cnh cng lm cho n tr thnh S NHIU). c cu cng c ngha l c tr thnh mt thnh vin ca mt gia nh! Chng ta l thnh nh ni mi lin h ca chng ta vi ng Christ (xem II C-rinh-t 5:32). y l a v ca chng ta trong s xng cng bnh (xem R-ma 4). Mong rng a v ca chng ta s pht trin tr nn cch sng ging nh ng Christ (xem -ph-s 4:1; 5:2; and I Ging 1:7). CH C BIT: CC THNH y l danh t Hy lp tng ng t ting H-b-r kadash, c ngha cn bn l t ai, vt g, hay ni no ring bit ra cho c Gi-h-va s dng m thi. N chuyn ti khi nim vt thnh,

104

ngi thnh t ting Anh. Chnh YHWH (Gi-h-va) tch bit khi con ngi bi bn cht ca Ngi (Thn i i khng c ai khc to dng nn) v bn tnh ca Ngi (thin m hon ton). Ngi l tiu chun da vo mi iu khc c o lng hay phn x. Ngi l ng siu vit, ng Thnh C Mt, ng Thnh c Nht. c Cha Tri to dng con ngi tng giao vi Ngi, nhng s sa ng (Sng th k 3) dng ln ro cn v mi lin h v v phng din o c gia mt c Cha Tri Thnh khit v con ngi ti li, Ngi quyt nh phc hi li to vt c lng tm ca Ngi; v vy, Ngi gi dn ca Ngi l dn thnh (L-vi-k 11:44; 19:2; 20:7, 26; 21:8). Bi mi lin h bng c tin vi YHWH, dn Ngi chng nhng c tr thnh dn thnh bi v tr ca h trong Ngi qua giao c, nhng cng c gi sng i sng thnh khit (Ma-thi- 5:48). Li sng thnh khit ny c th c c bi v cc ngi tin c chp nhn hon ton v c tha th mi ti li qua cuc i v cng tc ca Cha Gi-xu cng nh s hin din ca c Thnh Linh trong tr, trong lng ca h. iu ny to nn mt tnh trng tri ngc vi nhau: 1. Tr nn thnh bi s thnh khit ca ng Christ ban cho 2. c ku gi sng thnh khit bi s hin din ca c Thnh Linh Cc tn nhn l nhng thnh (hagioi) l bi v c s hin din (1) ca ch ng Thnh (c Cha Cha) trong i sng chng ta; (2) cng tc ca ng Thnh (c Cha Con); (3) s hin din ca c Thnh Linh. Tn c lun dng ch cc thnh S NHIU (ngoi tr Phi-lp 4:12, nhng bi cnh cng lm cho n tr thnh S NHIU). c cu cng c ngha l c tr thnh mt thnh vin ca mt gia nh, mt thn th, mt ngi nh. c tin theo Kinh thnh bt u vi mt s tip nhn cch c nhn nhng tun ra thnh mt mi lin h tp th. Mi ngi chng ta c nhng n t khc nhau (I Crinh-t 12:11) gp phn cho sc khe, s ln mnh, v tnh trng chung ca thn th ng Christ tc l Hi thnh (I C-rinh-t 12:7). Chng ta c Cha cu phc v. S thnh khit l mt c tnh ca gia nh ny. cu 4 V c my k kia ln vo trong vng chng ta Cc gio s gi thng xut hin chnh t bn trong. Chi tit ny m ch n cc gio s gi s dng nhng mu xo tr (xem cc cu 8,10,1112,16,18-19) li ko con dn Cha. Nhng ch khc trong Tn c cp n cc gio s gi l Mathi- 7:15-23; II C-rinh-t 11:13-15; Ga-la-ti 2:4; -ph-s 4:14; C-l-se 2:8-23; II Ti-m-th 3:1ff v II Phi-e-r 2. l nhng k b nh on pht t lu ri y l NG TNH T TH NG TH HON THNH (PERFECT PASSIVE PARTICIPLE). Trong II Phi-e-r 2:3 cng trnh by mt khi nim tng t. Chi tit ny c th l (1) s m ch n sch (khng phi kinh in) I H-nc (xem cu 14) hay (2) kiu mu cho thy Giu-e da theo nhng khun mu Cu c. Trong lch s, cc gio s gi ln vo m khng b pht hin v thm kch li c tip din (xem -ph-s 4:14). k chng tin knh Ch tin knh (eusebs xem II Phi-e-r 2:9 hay l eusebeia, xem II Phi-e-r 1:3,6,7; 3:11) DNG PH NH ALPHA (PRIVITIVE) (asebs xem II Phi-e-r 2:5; 3:7; Giu-e 5,15 hay asebe, xem II Phi-e-r 2:6; Giu-e 15). y l ch quan trng (cha kha) trong Giu-e (c s dng su ln) cng nh trong II Phi-e-r 2. N cng l ch thng dng ch s phn lon trong I H-nc. Nhng gio s ny sai lc v gio l, dn n s bt knh, v o c. Bi bng tri m cc ngi nhn bit h (xem Ma-thi- 7). i n c Cha Tri chng ta ra vic t c Nhng ngi theo thuyt chng li thm quyn hay t do thc lon lm dng n in ca c Cha Tri nh l giy php cho nhc dc (xem R-ma 14:16; I Phi-e-r 2:16; II Phi-e-r 2:19), c bit l lm dng tnh dc. Ch n in c th hiu theo hai cch. Th nht nh l bn tnh ca c Cha Tri yu thng v tip nhn nhn loi sa ng hon ton da trn nhng li ha v s ban cho ca Ngi. N c nh ngha 105

nh l tnh thng v gi khng chi so snh c, s tha th v tip nhn ca c Cha Tri. T ng ngha ca ch ny l s thng xt. Th hai, theo mt ngha khc ch ny c th l m ch n c tin C c Gio, ging nh c tin mt ln c c ban cho cc thnh . D cho da theo nh ngha no th cc gio s gi ang li dng c tnh yu thng, tha th ca c Cha Tri cho nhng mc ch ch k ca h, l ci ct yu ca ti li t c lp tch ra khi c Cha Tri. y l nhng con si mang lt chin. Thm kch ti y l dn s ca c Cha Tri thng khng nhn bit m thm ch cn nghe theo h. chi ng Ch t y l NG TNH T TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) PARTICIPLE) c ngha l h tip tc t chi. Theo ngha en l chi b, c th m ch n vic chi b ng Christ qua i sng ca h (xem Tt 1:16). Tch bit gia nim tin v cch sng l c im ca cc gio s gi trong th k th nht. Sau ny Tr Hu phi qu quyt rng mt ngi c cu nh hiu bit nhng tri thc b mt trong th gii ca thin s (thn linh) (aeons), l gii trung gian gia thn linh thnh khit cao c v cc to vt c thn xc. S cu ri ch l nim lin quan n tri thc ch khng nh hng chi n np sng ca con ngi. Giu-e v Gia-c chng tr mnh m s tch bit gia c tin v i sng ny (da theo nhng s dy d ca c Cha Gi-xu trong Ma-thi- 5-7). cu 4, trong bn chp tay ting Hy lp c im khc bit. Bn NKJV dch l t chi Cha c Cha Tri duy nht v c Cha Gi-xu Christ, Cha chng ta. Nhng bn vn ting Hy lp c nht v ng tin cy nht (P72,78, , A, B, v C) khng c ch c Cha Tri. Ch c mt MO T (ARTICLE) nn dng nh ch rng mt ngi (thn v) l (1) ch, (2) Cha, v (3) c Cha Gi-xu Christ. Ch t Ch ny trong ngha en l v vua chuyn ch. Ch ny cng c dng ch c Cha Gi-xu trong II Phi-e-r 2:1. Nu c Cha Gi-xu l ch i sng chng ta, th chng ta khng th t chi hay khng vng theo li Ngi (xem Lu-ca 6:46). BN NASB: cc cu 5-7 5 Du anh em hc nhng iu ny ri, ti cng mun nhc li cho anh em rng, xa kia Cha gii cu dn mnh ra khi x -dp-t, sau li tiu dit nhng k khng tin; 6 cn cc thin s khng gi th bc v b ch ring mnh th Ngi dng dy xch h trong ni ti tm i i, cm gi li ch s phn xt ngy ln. 7 Li nh thnh S-m v G-m-r cng cc thnh ln cn cng bung theo s dm dc v sc l, th chu hnh pht bng la i i, lm gng trc mt chng ta. cu 5 ti mun nhc li cho anh em Chng ta cn phi c nhc i nhc li nhng l tht v c Cha Tri, ngay c nhng iu cn bn nht (xem cu 17; II Phi-e-r 1:12-13). Cc cu 5-7 ch l mt cu trong ting Hy lp. NASB d anh em bit nhng iu ny NKJV d anh em tng bit iu ny NRSV d anh em c hiu bit y TEV v d rng anh em bit iu ny NJB d anh em hc n y Gia cc bn dch Kinh Thnh Anh ng, c mt nghi vn t ra l TRNG T (ADVERB) hapax c ngha ch mt ln lin kt vi: 1. s nhn bit, hiu bit hay l 2. s cu ri, gii cu? 106

Theo cu ny th c gi (nhng tn hu) c truyn dy y hay l dn Y-s-ra-n trong thi ra khi x -dp-t c truyn dy y ? th nht c th c gii thch theo hai cch: (1) Giu-e ang s dng mt cm t thnh ng trong ting Hy lp hay l (2) Giu-e ang m ch n cng tc ca c Thnh Linh dn dt nhng tn hu vo trong l tht (xem Ging 14:26; 16:13; I Ging 2:20,27). th hai cng c nhng u im ring (1) vic s dng ch sau (hay l th hai) cng vi (2) nhng khc bit gia cc bn chp tay khi m nhng nh chp kinh v sau lc b ch mt khi trong mnh hoti trong nguyn ng ting Hy lp. Ring ti th dng nh gii thch theo cch th hai (tham kho bn UBS4, NRSV, v TEV) ph hp vi vn mch hn so vi da theo cc bn chp tay xa nht v tt nht. Cha Bi v cc tc gi Tn c thng ni v c Cha Gi-xu bng danh xng c Gi-h-va l danh hiu ca giao c trong Cu c ch c Cha Tri. V vy, thng hay xy ra s m h, khng r l thn v no trong Ba Ngi Thin Cha c ni n. l l do to nn nhng khc bit trong bn vn ting Hy lp trong c hai cu 4 v 5. Mt s bn vn ting Hy lp thm c Cha Tri sau ch Cha trong cu 4 (xem bn NKJV). Ch Hy lp ny (despotn) thng c dng m ch c Cha Cha trong Tn c, nhng trong II Phi-e-r 1:1 n li m ch n ng Christ. S m h ny nh hng n cu 5. Trong cu 5, c nhiu im khc bit gia cc bn chp tay ting Hy lp: 1. Cha ng Christ trong bn P72 2. Cha trong bn 3. c Cha Gi-xu trong cc bn A, C 4. Cha trong bn C* 5. c Cha Tri trong bn Vulgate Gii php tt nht l dch ch Cha nhm ch n nhng cng tc ca c Gi-h-va nh c trnh by trong sch Xut -dp-t K. Mc d c mt s nh thn hc tin rng thin s ca Cha, ng dn dt dn Y-s-ra-n, c th chnh l ng Christ trc khi nhp th. gii cu dn mnh Cch dng ch cu (sz) ti y m ch n s gii cu thuc th (theo ngha Cu c), ch khng phi l s gii cu tm linh (theo ngha Tn c). Dn Y-s-ra-n c gi v chn lm tuyn dn ca c Cha Tri. sau li tiu dit nhng k khng tin Chi tit ny r rng m ch mt s chi tit lch s trong cc sch Cu c: Xut -dp-t K v Dn s K (thi k ra khi x -dp-t v lu lc trong ng vng). Sch H-b-r on 3 v 4 s dng thi k ny nh l mt v d ca s bi o. Nan ti y l khng r li vn c m ch n s kin no. 1. S ni lon ln th nht khi tin vo t Ha 2. Ch mt giai on ni lon khc 3. Ch s ni lon ca C-r 4. S th ly Ba-anh ti Si-tim Ch b hy ditti y m ch n (1) cht th xc hay (2) cht i i? Nu l ci cht th xc th n m ch n nhng ngi khng chu tin hai thm t trung thnh, Gi-su v Ca-lp. y l th h nhng chin s (t 20 n 50 tui) ra khi -dp-t li ngn ngi tin vo t Ha v cht trong ng vng (xem Dn s K 14). Nu l ci cht i i, c l n m ch n nhng ngi cht ranh gii ca t Ha, trong ng bng x M-p ti Si-tim. Ti ni ny mt s ngi trong dn Y-s-ra-n tham gia vo s th ly thn sinh sn vi nhng ph n ngi M-p. Dng nh rng c ba v d t Cu c m Giu-e cp u lin quan n nhng ti li dm dc (xem II Phi-e-r 2:2,13-14,18). Theo vn mch th th nht thch hp hn. cu 6 cc thin s Giu-e thm cc thin s vo trong danh sch nhng i tng lc ban u th phng c Cha Tri nhng v sau ni lon chng li Ngi do b hy dit v phn xt. Nhng cc thin s no? C mt s thng tin c tit l m t c th nhm thin s ny: 1. H khng gi a v ch ca mnh 107

2. H t b ni ca h 3. H s b giam cm ni tm ti i i trong ngy phn xt 4. phm ti (II Phi-e-r 2:4) 5. H b giao ph cho Tartarus (II Phi-e-r 2:4) 6. H b giao np vo trong vc su tm ti dnh sn cho s phn xt (II Phi-e-r 2:4) Nhng thin s no trong Cu c ni lon v phm ti? 1. Cc thin s nh l cc linh quyn nng nng cho s th phng ca ngoi gio 2. Cc linh cp thp c gi bng nhng danh xng ma qu trong Cu c nh: yu qui (Lilith) (xem -sai 34:14), A-xa-sn (xem L-vi K 16:8), v qu d (xem L-vi K 17:7). 3. Cc con trai ca c Cha Tri trong Sng th K 6 (c cp thng xuyn trong nhng tc phm thuc th loi vn chng tn th trong gia hai giao c (sau Cu c v trc Tn c), I H-nc 86-88, 106; II H-nc 7,18; II Baruch 56; Jubilees 5) 4. Cc thin s c cp nh l trch dn t th loi vn chng tn th ca Do Thi Gio trong thi k gia hai giao c (Giu-e s dng v cp n nhng sch khc thuc th loi ny trong cc cu 9 v 14) CH C BIT: CC CON TRAI CA C CHA TRI TRONG SNG TH K ON 6 A. c s tranh ci gy cn v vic xc nh cm t cc con trai ca c Cha Tri; c ba cch gii thch chnh 1. Cm t ny m ch n dng di tin knh ca St (xem Sng th K 5, xem ch thch 4:14) 2. Cm t ny m ch n mt nhm thin s 3. Cm t ny m ch n nhng v vua hay bo cha thuc dng di Ca-in (xem Sng th K 4) B. Bng chng ngha cm t ch v dng di ca St 1. Bi cnh vn mch ngay sau Sng th K 4 v 5 trnh by s pht trin ca dng di ni lon ca Ca-in v dng di c la chn ca St. Theo , bng chng vn mch dng nh ng h theo ngha dng di tin knh ca St. 2. Cc tu s Do Thi Gio chia r v cch hiu phn on ny. C mt s th qu quyt rng n m ch n St (nhng phn nhiu th cho rng ch n cc thin s). 3. Cm t cc con trai ca c Cha Tri dng s nhiu thng c dng ch nhng thin s, t khi dng ni v con ngi nh trong: a. Phc-truyn Lut-l K 14:1; 32:5 b. Thi Thin 73:15; 82:1-4 c. -s 1:10 C. Bng chng ngha cm t ch v cc thin s 1. y l cch hiu theo truyn thng ph bin nht v phn on Kinh Thnh ny. Trong bi cnh tng qut ca sch Sng th K ng h cho quan im ny nh l mt dn chng ca quyn lc ti c siu nhin c gng ngn tr ch ca c Cha Tri dnh cho con ngi (cc tu s Do Thi Gio ni rng l v ganh t vi con ngi) 2. Cm t trong s nhiu c s dng hu nh cch tuyt i ch cc thin s trong a. Gip 1:6 b. Gip 2:1 c. Gip 38:7 d. a-ni-n 3:25 e. Thi Thin 29:1 f. Thi Thin 89:6,7 3. Cc sch thuc thi k gia hai giao c nh I H-nc (xem I H-nc 6:1-8:4; 12:4-6; 19:1-

108

3; 21:1-10) v Jubilees 5:1, rt thng dng vi nhng tn hu trong thi k Tn c, cng vi quyn sch ngy kinh Genesis Apocryphon trong cc cun Bin Cht, u gii thch y l nhng thin s ni lon 4. Bi cnh k tip trong chng 6 xem dng nh m ch rng cc dng s l nhng ngi nin trng, ni danh xut thn t s ha trn tri l gia nhng th t ca s sng to 5. Bn Septuagint dch cm t cc con trai ca c Cha Tri l cc thin s ca c Cha Tri 6. Sch I H-nc thm ch cn qu quyt rng cn lt thi N- xy n l hy dit s kt hp gia thin s vi ngi ny v chng chng nghch vi c Gi-h-va v chng trnh sng to ca Ngi (xem I H-nc 7:1ff; 15:1ff; 86:1ff) 7. Trong vn chng ting Ugaritic cm t cc con trai ca c Cha Tri dng m ch n nhng i din trong pantheon (nhng thn linh cp thp) D. Bng chng ngha cm t ch v nhng v vua hay bo cha 1. C mt vi bn dch c ng h cho quan im ny a. Targum of Onkelos (vo th k th hai sau Cha) dch cm t cc con trai ca c Cha Tri l cc con trai ca cc bc quyn qu b. Symmachus (vo th k th hai sau Cha), trong bn dch ting Hy lp ca Cu c, chuyn ng cc con trai ca c Cha Tri thnh cc con trai ca cc vua c. Ch elohim c dng ch nhng lnh o dn Y-s-ra-n (xem Xut -dp-t K 21:6; 22:8; Thi Thin 82:1,6) d. Ch nephilim c s dng kt hp vi ch Gibborim trong Sng th K 6:4; ch Gibborim l t ch Gibbor c ngha ngi dng cm, mnh m, giu c hay quyn th e. Cch gii ngha ny cng vi nhng chng c trch dn t quyn Hard Sayings of the Bible, trang 106-108. E. Nhng chng c lch s ng h cho c hai cch l gii 1. Cm t ch v dng di St a. Cyril of Alexander b. Theodoret c. Augustine d. Jerome e. Calvin f. Kyle g. Gleason Archer 2. Cm t ch v nhng thin s a. Cc tc gi ca bn Septuagint b. Phi-l c. Josephus (Antiquities 1:3:1) d. Justin Martyr e. Irenaeus f. Clement of Alexandria g. Tertullian h. Origen i. Luther j. Ewald k. Delitzsch l. Hengstenberg m. Olford n. Westermann o. Wenham

109

F. Ch Nephilim trong Sng th K 6:4 lin h nh th no vi cc con trai ca c Cha Tri v cc con gi ca loi ngi trong Sng th K 6:1-2? 1. C nhng ngi khng l l con ci ca nhng thin s vi con gi loi ngi (xem Dn s K 13:33). 2. Khng c lin h g. Nhng cm t ny ch c nhc n n gin l cp n nhng s kin trong Sng th K 6:1-2 v cng nh sau . 3. R. K. Harrison trong quyn Introduction to the Old Testament, trang 557, c mt trch dn kh hiu nh sau: vut mt hon ton nhng kin gii su sc v gi v phng din nhn chng hc trong mi tng quan hay s lin h gia Homo sapiens v nhng loi tinA-am m phn on ny cp l trch nhim m nhng hc gi c trang b eo ui, nghin cu phi gnh nhn. im ny gi cho ti rng tc gi (Harrison) nhn nhn y l hai nhm i din cho nhng chng c hnh ngi khc nhau. iu ny c th m ch n s sng to c bit ca A-am v -va (v sau), nhng cng ni n s pht trin tin ha ca Homo erectus. G. Nu ch bnh lun v quan im ca ngi khc m khng trnh by cch hiu ca ti v khc Kinh Thnh gy nhiu bn ci ny th tht l khng cng bnh. Nhng trc ht, ti cn phi nhc chung rng khc Kinh Thnh trong Sng th K th vn tt v ti ngha. Nhng c gi trc tin ca Mi-se cn phi c nhng hiu bit khc v lch s b sung thm hoc l Mi-se s dng nhng s tng truyn dng li ni hay ch vit c t thi cc T ph m chnh ng cng khng hiu r, y . y khng phi l mt vn thn hc trng yu. Chng ta thng hay t m v nhng iu m Kinh Thnh ch gi cch m h. S rt l tai hi nu xy dng c h thng thn hc ch da trn khc kinh vn ti y cng vi nhng thng tin tng t t nhng phn Kinh Thnh ri rt. Nu s hiu bit ny cn thit cho chng ta th c Cha Tri by t n mt cch r rng hn, y hn ri. Ring c nhn ti tin rng ngha ca cm t trn l ch n c cc thin s ln con ngi bi v: 1. Trong Cu c cch dng thch hp cm t cc con trai ca c Cha Tri l ch cc thin s, mc d khng phi l khng c ngoi l. 2. Bn Septuagint (Alexandrian) vo cui th k th nht trc Cha dch cc con trai ca c Cha Tri l cc thin s ca c Cha Tri 3. Quyn sch (mo danh) I H-nc thuc th loi vn chng (c th c vit vo khong nm 200 trc Cha) th trnh by rt c th rng cm t trn m ch n cc thin s (xem cc chng 6-7) 4. Mi lin kt thn hc gia II Phi-e-r 2 v Giu-e v nhng thin s phm ti v khng gi th bc. Theo ti bit i vi mt s ngi iu ny dng nh mu thun vi Ma-thi- 22:30. Cc thin s ny khng trn tri hay di t nhng b giam gi trong mt ni c bit (Tartarus). 5. Ti ngh rng mt l do m nhiu s kin trong Sng th K 1-11 (nh cu chuyn sng to, nc lt, thin s ly v loi ngi) cng xut hin mt cch tng t trong nhiu nn vn ha khc l bi v trong giai on tt c loi ngi chung vi nhau v cng c chung mt s hiu bit v c Gi-h-va. Nhng sau s tn lc ti thp Ba-bn, s hiu bit ny b sai lc v bin i tr nn thch nghi vi khun mu a thn. C mt v d cho iu ny l t thn thoi Hy lp vi cu chuyn nhng ngi khng l na ngi, na siu nhn c gi l Titans b giam cm ti Tartarus cng mt ch c dng trong Kinh Thnh (xem II Phi-e-r 2) ch ni giam gi nhng thin s khng gi th bc. Trong thn hc ca cc tu s Do Thi Gio, Hades c chia thnh khu dnh cho ngi cng chnh (thin ng) v khu dnh cho k gian c (Tartarus). NASB k khng gi ch ca ring mnh 110

NKJV k khng gi ch thch hp NRSV k khng gi a v ca mnh TEV k khng trong gii hn ca thm quyn NJB k khng gi thm quyn c y l mt cch chi ch trn ng t gi trong cu 6. Nhng thin s khng gi ch ca h (NG TNH T CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE PARTICIPLE)), do c Cha Tri giam h trong ngc cho n ngy phn xt (CH NH CH NG TH HON THNH (PERFECT ACTIVE INDICATIVE)). Nhng thin s vi phm ch ca c Cha Tri phi i din vi c s trng pht tm thi (trong i ny) v vnh vin (ci i i) ging nh nhng ngi phn lon trong dn Y-s-ra-n trong thi k lu lc trong ng vng cng nh dn c S-m v G-m-r. Ch ch, a v trong ting Hy lp l arch, c ngha l s khi u hay l ngun gc ca mt iu g . 1. S khi u trong th t ca s sng to (xem Ging 1:1; I Ging 1:1) 2. S khi u ca Phc m (xem Mc 1:1; Phi-lp 4:15) 3. Nhng nhn chng u tin (xem Lu-ca 1:2) 4. Nhng du hiu khi u (cc php l, xem Ging 2:11) 5. Cc nguyn tc ban u (xem H-b-r 5:12) 6. Khi u ca s bo m hay tin cy (xem H-b-r 3:14) N c dng ch s cai tr hay cm quyn 1. Ca nhng quan chc con ngi a. Lu-ca 12:11 b. Lu-ca 20:20 c. R-ma 13:3; Tt 3:1 2. Ca nhng thin s cai tr a. R-ma 8:38 b. I C-rinh-t 15:24 c. -ph-s 1:21; 3:10; 6:10 d. C-l-se 1:16; 2:10,15 Cc gio s gi ny xem thng mi quyn hnh trn tri, di t. H l nhng sng theo ch ngha khoi lc chng uy quyn. H t chnh mnh v tham vng ca mnh l s mt hn c c Cha Tri, cc thin s, cc bc cm quyn x hi v nhng lnh o Hi Thnh. NASB nhng b ni thch hp NKJV nhng ri b ni h NRSV nhng ri b ni thch hp TEV nhng b ch ca h NJB nhng ri b ch nh ca h Nhng thin s ny ri b ch trn thin ng ca h v xung trn gian. im ny rt ph hp vi cch gii ngha nhng thin s trong Sng th K 6:1-4. Hnh ng ny c nh khc t ch v thm quyn ca c Cha Tri. dng dy xch h Ngha en ca ch ny l nhng xing xch. Trong I H-nc, nhng thin s b xch cn trong Khi huyn 20:1-2 th Satan b tri li bng mt cch xch ln. Ch i i cn c ngha mnh m, tng xng, chc chn ch khng c ngha l vnh vin, bi v nhng thin s ny ch b gi cho n ngy on xt, khi m nhng cch thc giam gi khc s c s dng (xem Khi huyn 20:10,14-15). ca li vn l, c mt s ang b giam cm gii hn, kim sot nhng hot ng ti c ca chng.

111

 trong ni ti tm Ch Tartarus (khng c dng trong Giu-e nhng xut hin trong II Phi-e-r 2:4) c s dng trong thn thoi Hy lp ch ni giam gi ca Titans, nhng tn khng l na thn, na ngi. Chi tit ny thch hp vi cch gii ngha ch cc thin s trong Sng th K 6. I H-nc m t ch mi ca nhng thin s ni lon ny l s tm ti i i (xem I H-nc 10:5,12), tht l s i nghch hon ton vi vinh hin thin ng. Cc tu s Do Thi Gio chia Sheol thnh thin ng (ni dnh cho ngi cng chnh) v Tartarus (ni dnh cho ngi gian c). Ch vc su (xem Lu-ca 8:3, Khi huyn 9:1; 11:7; 20:3) l t ng ngha vi nhng hnh bng ca s tm ti trong cu 13b. ngy ln y l mt cch khc cp n Ngy Phn Xt, l ngy m c Cha Tri s bt mi to vt c thc phi nhn lnh trch nhim v mn qu s sng (xem Phi-lp 2:10-11; -sai 45:23; Rma 14:10-12). cu 7 S-m v G-m-r y l dn chng th ba ca Cu c v s phn lon c lin h n nhng hnh vi tnh dc khng ng vi hn nhn do c Cha Tri sp t c by t 1. S th ly thn sinh sn ca dn Ca-na-an ti Si-tim (xem Dn s K 25) 2. Nhng toan tnh ca cc thin s lm pha trn cc th bc ca s sng to (xem Sng th K 6:14; II Phi-e-r 2:4) 3. Nhng hnh vi tnh dc ng tnh ca dn S-m v G-m-r i vi cc thin s (xem Sng th K 19; II Phi-e-r 2:6) CH C BIT: NG TNH LUYN I Sc p vn ha nng n ca x hi hin i khin chp nhn ng tnh luyn i nh mt li sng thch hp khc. Kinh thnh ln n n nh mt li sng hy hoi, i ra khi ch ca c Cha Tri trong s sng to ca Ngi. 1. N vi phm mng lnh trong Sng-th-k 1 l hy sanh sn v thm nhiu 2. N phn nh li th phng v vn ha ngoi gio (L-vi-k 18:22; 20:13; R-ma 1:26-27; v Giu-e 7). 3. N by t mt s c lp khi c Cha Tri, ly bn thn lm trung tm (I C-rinh-t 6:9-10) Tuy nhin, trc khi ti ri ti ny, ti xin khng nh tnh yu thng v s tha th ca c Cha Tri cho tt c nhng con ngi ni lon. C c nhn khng c quyn c x cch ghen ght hay ln mnh i vi ti li ny, c bit l khi chng ta thy r rng l mi ngi u phm ti. S cu thay, quan tm, li chng, v tm lng thng xt c kt qu nhiu hn thay cho nhng li kt ti y cng kch. Li Cha v Thnh Linh ca Ngi s lm cng vic co trch nu chng ta Ngi lm vic. Tt c nhng ti li v tnh dc, khng ch l ti ny, u l mt s gm ghic trc mt Cha v u dn n s phn xt. Tnh dc l mt mn qu ca Cha cho s hnh phc, sung sng ca con ngi v cho mt x hi n nh. Tuy nhin s thi thc mnh m, c Cha ban cho ny thng bin thnh mt li sng ly bn thn lm trung tm, tm kim s khoi lc v mun c nhiu hn bt k gi no (R-ma 8:1-8; Ga-la-ti 6:7-8). cng cc thnh ln cn Nhng thnh ph ny c k tn trong Phc-truyn Lut-l K 29:23. cng mt cch y l dng I CCH (ACCUSATIVE) lin h v ng php vi cc thin s (xem cu 6), ch khng phi l cc thnh ln cn. c s phng on rng ti y Giu-e dng nhng minh ha t Cu c bi v nh cc thin s ly v trong Sng th K 6, th ti y nhng ngi nam c gng chim ot cc thin s (xem Sng th K 18:22; 19:1). Nu ng vy, th y s li l mt dn chng na ca toan tnh pha trn cc th bc ca s sng to. Tuy nhin, theo ti th dng nh nhng dn c ca S-m khng bit y l nhng thin s m ch ngh rng h l n ng (xem Sng th K 18:22).

112

 cng bung theo s dm dc v sc l Chi tit ny dn chng cho loi xc tht khc (heteros). im ny dng nh lin h n c hai (1) nhng thin s v nhng ph n theo nh Josephus trong Antiquities of the Jews 1:3:1 v (2) tnh dc ng tnh (xem R-ma 1:26-27) qu ph bin trong vng S-m. th chu hnh pht bng la i i, lm gng trc mt chng ta. Giu-e s dng nhng v d t Cu c ny nh mt li cnh bo r rng vi nhng c gi ca ng. Cn phi cn trng trc s lm dng tnh dc ca bt k ai. Tn c ni r v s hnh pht i i (xem Ma-thi- 25:41,46; II T-sa-l-ni-ca 2:8-9; Khi huyn 19:20; 20:11,14-15; 21:28; cng nh I H-nc 54:1). Ch ny tht kh phn tch bi v Kinh Thnh khng cung cp nhiu thng tin v thin ng hay a ngc. Kinh Thnh xc nhn tnh thc hu ca chng, nhng khng tit l nhng thng tin c th v thng hay m t chng bng ngn ng hnh bng, n d. c Cha Gixu s dng hnh nh thung lng ca cc con trai Hinnom, pha nam ca Gi-rusa-lem b dn Y-s-ra-n di thi Ma-na-se dng lm ni th phng M-lch, l thn la ca dn Cana-an bng cch dng hin nhng tr em lm sinh t. Do xu h v hi tic v vic d phn trong tp tc ny, ngi Do thi bin a im ny thnh bi rc ca Gi-ru-sa-lem. Nhng n d ca c Cha Gi-xu v la, khi v su b n t a danh ny, Gehenna. y l ni ca s hnh pht khng c to ra cho con ngi nhng l cho cc thin s ni lon (xem Ma-thi- 25:41). iu c mi tm mc u s b xa i v tch bit xa khi to vt ca c Cha Tri. a ngc l cch thc ca Kinh Thnh m t s chia cch vnh vin ny. Trc khi ti ri ch ny, ti mun din t ni kh tm ca ti khi ti tip cn vi ch ny. y l s kh nn duy nht trong Kinh Thnh m khng th cu chuc. y khng phi l mun ca c Cha Tri cho bt k ai. N l hu qu ca s ni lon lin tc c ch ca c loi ngi v thin s. N l vt thng r mu khng bao gi lnh trong tm lng ca c Cha Tri! c Cha Tri sn lng ban cho ch t do m trong s cc to vt ca Ngi li gt ly nhng au n, h mt i i. B gii kinh The Jerome Biblical Commentary, quyn II, trang 379 cho thy s m t ca Giu-e v s trng pht ca nhng thin s ny l rt ging vi I H-nc 10:4-6,11,13; 12:4; 15:3; 19:1. iu ny dng nh xc nhn s quen thuc ca Giu-e vi tc phm thuc th loi vn chng tn th trong thi k sau Cu c, trc Tn c ny. BN NASB: cc cu 8-13 8 Nhng m chng n cng nh vy, trong gic m mng lm u xc tht mnh, khinh d quyn php rt cao v ni hn cc ng tn trng. 9 V, khi chnh mnh thin s trng Mi-chen chng vi ma qu ginh xc Mi-se, cn chng dm ly li nhic mc m on pht; ngi ch ni rng: Cu Cha pht ngi! 10 Song nhng k ny, h u g khng bit th khinh d ht; v mi iu chng n t nhin m bit cng nh con th vt v tri, th dng m lm h mnh. 11 Khn nn thay cho chng n, v theo ng ca Ca-in, ly lng tham li m gieo mnh vo s sai lc ca Ba-la-am; v b h mt v s phn nghch ca C-r. 12 Nhng k l du vt trong m tic anh em, nh ngi chn chin ch tng nui mnh cho no n, khng lo s g; nh m my khng nc, theo gi a i y i , nh cy tn ma thu, khng c tri, hai ln cht, trc ln bt r; 13 nh sng cung di bin, si bt u ca mnh; nh sao i lc, s ti tm m mt dnh cho chng n i i! cu 8 cng mt cch nh vy Cc gio s gi trong thi ca Giu-e c nhng im tng t vi nhng k ni lon i xa. Bn cht ging nhau nhng c th ra sao th khng c ni n. chng n y l cch Giu-e m ch n nhng gio s gi xm nhp vo Hi Thnh (xem cc cu 8,10,12,14,16,19). 113

 trong gic m mng Ch ny c s dng cho cc tin tri gi trong Cu c (xem Phc-truyn Lut-l K 13:1-5; Gi-r-mi 23:25-32), l nhng ngi xng mnh nhn c nhng khi tng c bit t c Cha Tri (xem C-l-se 2:18). lm u xc tht mnh y l cch dng theo ngha n d ca ch vt d. Ti y r rng c mt kha cnh v o c trong s ging dy hay l cch sng ca h. Tt c nhng v d t Cu c ny u lin quan n mt hnh thc ca ti li tnh dc (xem II Ti-m-th 3:1ff; II Phi-e-r 2). khinh d quyn php rt cao v ni hn cc ng tn trng. C ba c tnh ca nhng k ny: 1. Lm u thn th 2. Khc t thm quyn (theo bn NASB, NKJV, NRSV) Khinh thng thm quyn ca c Cha Tri (bn TEV) Bt chp thm quyn (bn NJB) 3. Mng nhic s cao trng linh thing (NASB) Ra s nhng bc cao trng (NKJV) Ph bng nhng bc thnh (NRSV) Lng m nhng bc cao trng trn cao (TEV) chi ra ng vinh hin (NJB) Hin nhin c tnh th nht lin h vi nhng ti li dm dc, nhng cn c tnh th hai v ba th sao? c tnh th hai m ch n khc t thm quyn c gii ngha theo hai cch: 1. Ch thm quyn trong ting Hy lp l kuriotta, c lin h vi ch Cha (kurios), do mt s ngi lin kt s khc t ny (d rng dng ng t c mt s khc bit) vi s khc t c Cha Gi-xu trong cu 4. 2. Ch thm quyn trong ting Hy lp l kuriotta, lin h vi ch kuriots, c s dng trong II Phi-e-r 2:10 (xem -ph-s 1:21; C-l-se 1:16) m ch n cc thin s. Trong vn mch ti y dng nh l m ch n cc thin s, do cch gii thch th hai thch hp hn. c tnh th ba s dng ch vinh hin (kabod), dng ch v c Cha Tri (xem cc cu 24,25; II Phi-e-r 1:3,17; 3:18) cng vi mi vt c lin h vi Ngi, c bit l trong thin ng hay ci tng lai. Trong trng hp ny, Giu-e ang s dng khi nim Cu c ny c pht trin trong thi k gia hai giao c ch nhng thin thn, bc quyn nng, cm quyn. Thm ch ch ny c th m ch n s khc t Lut php Cu c, bi v nhng ngi Do Thi tin rng cc thin s lm s gi trung gian cho c Gi-h-va khi Ngi ban Lut php cho Mi-se trn ni Si-na-i (xem Cng-v cc S- 7:35). iu trong mch vn cp l li sng vt ro ca cc gio s gi trong lnh vc o c v thm quyn. cu 9 Mi-chen Tn gi ny trong ting H-b-r c ngha l ging nh c Cha Tri (xem a-nin 10:13; 21; 12:1). y l thin s bo h dn Y-s-ra-n theo nh li vn Phc-truyn Lut-l K 32:8 thuc bn dch Septuagint. thin s trng Trong c Tn c, ch ny ch c s dng ti y v trong I T-sa-l-ni-ca 4:16. Trong Cu c, n m ch n mt thin s ca mt t nc (xem a-ni-n 10:13,21; 12:1). Dng nh c nhiu th bc thin s vi quyn hnh khc nhau (xem R-ma 8:38-39; -ph-s 4:21; C-l-se 1:16). Nhng cc chi tit ny khng bao gi c cp chi tit hay c nh ngha trong Kinh Thnh. Cn phi cn trng trc s t m i vi nhng khc kinh vn khng r rng v nhng cun tiu thuyt ng i. chng vi ma qu ginh xc Mi-se iu ny lin h vi ci cht v s chn ct ca Mi-se trn ni N-b (xem Phc-truyn Lut-l K 34:6). Chi tit lin h n xc ca Mi-se (theo li truyn khu 114

ca Do Thi Gio ch khng phi t Kinh Thnh) b ma qu chim gi bi v Mi-se phm ti khi ng git ngi -dp-t (xem Xut -dp-t K 2:12). Dng nh thin s trng Mi-chen c c Gi-hva sai phi thu nht phn xc cn li ca Mi-se, nhng b cn tr bi nhng quyn lc cc linh (l ma qu, tham kho Gip 1-2). im ny dng nh tng xng vi II Phi-e-r 2:11. Cu Cha pht ngi! y cng chnh l cm t m thin s ca c Cha Tri ni vi ma qu trong Xa-cha-ri 3:2. N cng c th l trch dn t quyn sch (khng phi kinh in) S thng thin ca Mi-se, c vit vo khong th k th nht. Chng ta ch c bit v quyn sch ny t mt mnh ri ca mt bn dch trong ting Latin v sau cng vi nhng trch dn ca Clement of Alexandria, Origen, v Didymus. Chi tit ny c dng by t s tn trng ca thin s trng Mi-chen vi a v ca ma qu (c k vi cc con trai ca c Cha Tri trong Gip 2, c ng bn phi thin s ca c Cha Tri trong Xa-cha-ri 3:1). Chi tit ny hon ton khc bit vi nhng bnh lun ca cc gio s gi v thm quyn ca cc thin s. Ch Cha ti y m ch n c Gi-h-va, trong khi nhng ch khc trong sch Giu-e th m ch n c Cha Gi-xu. cu 10 y l mt cu kh hiu. N tng xng vi II Phi-e-r 2:12. Cu 10 l s tng phn vi cch thin s trng Mi-chen s dng thm quyn trong cu 9. 1. Nhng iu g h khng bit th h mng nhic (hay bng b, nguyn ra) 2. Nhng g h bit th h ch bit ging nh nhng th vt khng l tr 3. Nhng g h bit th s hy dit (hay lm h hoi) h Nhng bn nng ging nh th vt ca h v s dm dc, ti li v ni lon (xem II Phi-e-r 2:1314) ri s hy dit h (xem Phi-lp 3:19). Tht thm thng khi chnh iu c gi l tri thc chuyn su ca h cng l iu dn h n s tn li. cu 11 Cu ny li l mt minh ha v cch Giu-e s dng nhng b ba (Ca-in, Ba-la-am, C-r). N c sp xp theo khun mu tin tri trong Cu c ca mt bi ai ca tang l (xem -sai 5; Ha-ba-cc 2) hay l mt li th nguyn (xem Phc-truyn Lut-l K 27:15-26). S hy dit ca h l chc chn! H cho php nhng s ghen t, tham lam, nhc dc, ham mun ca chnh mnh nm quyn hy dit h (cn nhng s dy d ca h th li hy hoi nhng ngi khc, xem Gia-c 3:1). Ca-in Cu chuyn Ca-in ghen t vi A-bn ri st hi c ghi li trong Sng th K 4. Cc tu s Do Thi Gio dng Ca-in trong Sng Th K 4:7 nh l mt i din cho nhng ngi nghi ng, xc tht, v tn (trong b Jerusalem Targum). Phi-l s dng Ca-in nh mt dn chng cho thi t cho mnh l trung tm. Ba-la-am Cu chuyn v Ba-la-am, mt tin tri ca c Gi-h-va, c ghi trong Dn s K 2225; 31:8,16. Ba-la-am l mu ngi thuc cc tin tri vi t tng hng v th gian dn dn Y-s-ran vo s th ly thn sinh sn ging nh cc gio s gi li dng nhng tn hu a tnh dc vo ch sai trt. C-r Ti li ca C-r l ni lon chng li bc cm quyn c c Cha Tri ch nh l A-rn v Mi-se (xem Dn s K 16:1-35). cc cu 12-13 Giu-e m t cc gio s gi ny nh l 1. Nhng di ngm (ch nhng s nguy hi khng thy c) 2. Nhng m my khng c nc (ch c ha hn nhng khng hon thnh) 3. Nhng cy khng kt qu (ch c ha hn nhng khng hon thnh) 4. Nhng cn sng d tn (hn lon cng vi nhng nt) 5. Nhng v sao lc li (n d ch ti li v s sai lm) I H-nc 2:1-5:4 c th phn nh li Dn s K 2-5, m t c Cha Tri lm ra to vt c trt t (th bc). Giu-e dng nhng v d v to vt c th bc khng hon thnh nhim v ca chng. 115

CH C BIT: S BI O (APHISTMI) Ch Hy lp aphistmi l ch c nhiu ngha. Tuy nhin, ch apostasy trong Anh ng xut pht t ch Hy lp trn v lm cho nhng c gi hin i c nh kin vi cch dng ch ny. Vn mch lun lun l cha kha hiu ngha ca n ch khng phi l nh ngha c sn. y l t ghp gia gii t apo, c ngha l khi hay ra khi vi histmi c ngha l ngi, ng, hay l sa cha. Lu nhng cch s dng khng theo ngha thn hc nh sau: 1. Ly ra khi theo phng din vt cht a. Khi n th, Lu-ca 2:37 b. Ly ra khi nh, Mc 13:34 c. Ly ra khi mt ngi, Mc 12:12; 14:50; Cng-v cc S- 5:38 d. Rt khi mi s, Ma-thi- 19:27,29 2. Rt lui v phng din chnh tr, Cng-v cc S- 5:37 3. Ra khi v lin h, Cng-v cc S- 5:38; 15:38; 19:9; 22:29 4. Ra khi theo php l (ly d), Phc-truyn Lut-l K 24:1,3 (LXX) v Tn c, Ma-thi- 5:31; 19:7; Mc 10:4; I C-rinh-t 7:11 5. Xa n, Ma-thi- 18:24 6. By t s khng quan tm bng cch lnh i, Ma-thi- 4:20; 22:27; Ging 4:28; 16:32 7. By t s quan tm bng cch khng trnh mt, Ging 8:29; 14:18 8. Cho php, tha nhn, Ma-thi- 13:30; 19:14; Mc 14:6; Lu-ca 13:8 Trong ngha thn hc, ng t ny cng c cch s dng rng ri bao qut: 1. Hy, tha th trch nhim ti li, theo Xut -dp-t K 32:32 (bn Septuagint); Dn s K 14:19; Gip 42:10 v Tn c, Ma-thi- 6:12,14-15; Mc 11:25-26 2. Gi mnh khi phm ti, II Ti-m-th 2:19 3. Th bng cch trnh n a. Lut php, Ma-thi- 23:23; Cng-v cc S- 21:21 b. c tin, -x-chi-n 20:8 (LXX ); Lu-ca 8:13; II T-sa-l-ni-ca 2:3; I Ti-m-th 4:1; Hb-r 3:12 Nhng tn hu hin i thc mc v nhiu cu hi thn hc m cc tc gi Tn c khng h ngh n. Mt trong nhng im ny lin h n xu hng hin i tch ri c tin khi s thnh tn. C nhiu nhn vt trong Kinh Thnh lin h vi dn s ca c Cha Tri v c chuyn xy ra. I. Cu c A. C-r, Dn s K 16 B. Cc con trai ca -li, I Sa-mu-n 2, 4 C. Sau-l, I Sa-mu-n 11-31 D. Cc tin tri gi (nhng th v) 1. Phc-truyn Lut-l K 13:1-5 18:19-22 2. Gi-r-mi 28 3. -x-chi-n 13:1-7 E. Cc n tin tri gi 1. -x-chi-n 13:17 2. N-h-mi 6:14 F. Cc ngi lnh o gian c ca dn Y-s-ra-n 1. Gi-r-mi 5:30-31; 8:1-2; 23:1-4 2. -x-chi-n 22:23-31 3. Mi-ch 3:5-12 II. Tn c A. Ch Hy lp ny c ngha en l bi o, b o. C Tn c v Cu c u xc nhn ti 116

li gia tng mnh m v s ging dy sai lc y dy trc khi Cha tr li trn gian ln th hai (xem Ma-thi- 24:24; Mc 13:22; Cng-v cc S- 20:29,30; II T-sa-l-ni-ca 2:3,912; II Ti-m-th 4:4). Ch Hy lp ny c th din t nhng li phn ca c Cha Gi-xu trong n d v nhng loi t theo Lu-ca 8:13. Cc gio s gi ny r rng khng phi l C c Nhn, nhng t trong vng nhng C c Nhn (xem Cng-v cc S- 20:29-30; I Ging 2:19). H li c th dn d v thu phc nhng tn hu chn tht nhng cha trng thnh (xem H-b-r 3:12). y l cu hi thn hc: c bao gi cc gio s gi ny tng l ngi tin o? y l cu hi kh tr li bi v c cc gio s gi trong nhng Hi Thnh a phng (xem I Ging 2:18-19). Thng th truyn thng thn hc hay h phi ca chng ta gii p cu hi ny m khng tra cu n nhng khc Kinh Thnh c th (ngoi tr phng php trng dn bng chng bn vn bng vic trch dn mt cu Kinh Thnh m khng xt n vn mch bo v quan im thin kin c nhn). B. c tin ch l bn ngoi (trong lng khng c) 1. Giu-a, Ging 17:12 2. Thut s Si-mn, Cng-v cc S- 8 3. Nhng ngi c cp trong Ma-thi- 7:21-23 4. Nhng ngi c cp trong Ma-thi- 13:1-23; Mc 4:1-12; Lu-ca 8:4-10 5. Nhng ngi Do Thi trong Ging 8:31-59 6. A-lc-xan- v Hy-m-n, I Ti-m-th 1:19-20 7. Nhng ngi c cp trong I Ti-m-th 6:21 8. Hy-m-n v Phi-lt, II Ti-m-th 2:16-18 9. -ma, II Ti-m-th 4:10 10. Cc tn hu b ngoi, H-b-r 3:10-16 11. Cc gio s gi, II Phi-e-r 2:19-21; Giu-e 12-19 12. Antichrists, I Ging 2:18-19 C. c tin khng kt qu 1. Ma-thi- 7:13-23 2. I C-rinh-t 3:10-15 3. II Phi-e-r 1:8-11 Chng ta t khi ngh v nhng on kinh vn ny bi v h thng thn hc ca chng ta (Calvinism, Arminianism, v.v.) ch nh cho cu gii p c n nh. Xin ng c thnh kin vi ti khi ti nu ra ch ny. iu ti ch trng l phng php gii ngha Kinh Thnh thch hp. Chng ta cn phi Kinh Thnh phn vi chng ta v ng c gng p n vo ci khun thn hc c sn. iu ny thng gy sc v kh chu bi v thn hc ca chng ta da theo h phi, vn ha hay l t lin h (cha m, bn b, mc s) nhng li khng cn c vo Kinh Thnh. Mt s ngi trong vng dn s ca c Cha Tri nhng li khng phi thuc v dn s ca c Cha Tri (xem R-ma 9:6).

NASB nhng di ngm NKJV nhng vt NRSV nhng t vt TEV nhng vt d NJB mt s nguy him Ch Hy lp spilas c hai ngha khc bit. 1. Nhng di ngm l ngha xa t trong vn chng Hy lp (ch nhng him nguy khng thy, khng bit trc) 117

2. V sau ch ny c thm ngha nhng vt d, nhng nhc im, nhng thiu st (xem ph-s 5:27; Gia-c 3:6; II Phi-e-r 2:13; Giu-e 23). Trong vn mch ti y th ngha th nht thch hp hn. Trong bn dch NASB v NRSV c phn ph ch v ngha th hai nhng di ngm; ch ny cng c dng trong Tn c theo ngha nhng vt d (xem II Phi-e-r 2:13). m tic anh em Ti y ch n ba n thng cng trong Hi Thnh ban u (xem I C-rinh-t 11:17-22). II Phi-e-r 2:13-14 cho bit cc gio s gi bung mnh trong s dm dc ngay c trong ba n thng cng v L Tic Thnh. ch tng nui mnh Cm t ny c ngha l t chn chnh h (xem -x-chi-n 34:2,8-10), bi ng c l lng tham dc ch khng t tnh yu dnh cho c Cha Tri. y l ct yu ca ti lic lp tch khi c Cha Tri, tch khi tnh yu thng v ch ca Ngi dnh cho con ngi. Tnh yu thng ca c Cha Tri l dnh cho cng ng, cho tt c mi ngi. Tnh yu ca nhn loi sa ng l hng n cho chnh mnh; ci g l ca ti, dnh cho ti? l tnh yu nh hng v chnh mnh, tm kim chnh mnh, ly mnh lm trung tm. nh m my khng nc. . . nh cy tn ma thu, khng c tri y l nhng th d ch trng vo vic ha hn mt iu g nhng khng thc hin ckhng c nc, khng kt qu! Cc gio s gi tuyn b nhiu li tuyn xng trng rng (xem II Phi-e-r 2:17). hai ln cht y c th l (1) mt v d ch c s sng thuc th b ngoi, nhng trong thc t th l cht tm linh; (2) mt dn chng v s cht th hai trong Khi huyn 20:14; hay l (3) khng kt qu v b nh r, do cht hai ln. trc ln bt r Bn dch TEV v NJB kt hp hai hnh nh m t trn trong mi lin h vi v d so snh vi cy ci. Bn dch NJB dng cm t ging nh cy ma thu, kh ho, trc r v cht hai ln. cu 13 nh sng cung di bin, si bt u ca mnh Chi tit ny dng nh m ch n nhng mnh v b sng la ln b sau cn bo (xem -sai 57:20). Tuy nhin ngha n d c th theo vn mch ti y khng r rng chnh xc (xem Phi-lp 3:19). nh sao i lc iu ny m ch n nhng n nhng v sao bng hay nhng tinh t khng di chuyn theo nhng qu o thng thng ca chm sao. Do n tr thnh n d ch s lc li hay s hay thay i, tht thng. Trong sch I H-nc, hnh nh n d ny lin h vi by thin s sa ng (xem I H-nc 18-21). s ti tm m mt Cm t m t trong cui cu 13 c th phn nh ca cu 6 (xem II Phi-e-r 2:17b), m ch n s phn xt i i nh s ti tm m mt (xem I H-nc 10:4-5; 63:6; c Cha Gi-xu cng s dng n hnh nh s tm ti trong Ma-thi- 8:12; 22:13; 25:30). dnh cho chng n i i Ti y mt ln na, Giu-e dng mt trong nhng ch ng a thch s dng, gi (xem tre in cc cu 1,6,13,21 v phulass trong cu 24). y l dng CH NH TH NG HON THNH (PERFECT PASSIVE INDICATIVE). TH (TENSE) v CCH (MOOD) ca cm t ny m ch rng c Cha Tri giam gi h trong s tm ti t trong qu kh v h vn cn b giam gi. BN NASB: cc cu 14-16 14 y cng v h m H-nc, l t by i k t A-am, ni tin tri rng:

15

Ny, Cha

118

ng n vi mun vn thnh, ng phn xt mi ngi, ng trch ht thy nhng ngi khng tin knh v mi vic khng tin knh h phm, cng mi li s h m ngi k c ti khng tin knh ni nghch cng Ngi. 16 y u l ngi k hay lm bm, hay phn nn lun v s phn mnh, lm theo s ham mun mnh, ming y nhng li kiu cng, v v li m nnh ht ngi ta. cu 14 H-nc H-nc l mt ngi c ghi trong gia ph Sng th K on 5 cng i vi c Gi-h-va. Mi ngi u phi cht, nhng H-nc c em i vi c Cha Tri. ng tr thnh mt dn chng ca hy vng v mi thng cng lin h mt thit vi c Cha Tri. Trc th k th nht trc Cha, sch I H-nc (c k vo th loi ngy kinh) l mt tc phm vn chng Do Thi theo th loi tn th c sng tc v tr thnh mt sch c nh hng trong vng nhng ngi Do Thi v cc C c Nhn. Nguyn bn trong ting H-b-r b tht lac. Nhng g m cc c gi hin i c l bn dch ting -thi--pi c rt tr (nm 600 sau Cha) c cc C c Nhn bin tp li. Khi mt ai c bn dch di trong ting -thi--pi ny th s d nhn thy ti sao n rt ph bin: tc phm ny suy on v nhiu s kin xy ra trong Cu c (nh cn i Hng Thy) cng nh nhng s kin trong tng lai (v thin ng, a ngc). Giu-e, ging nh a s ngi Do Thi sng trong th k th nht, quen thuc vi nhng tc phm ngy kinh thuc th loi tn th. Vic ng s dng sch ny minh ha khng c ngha rng Giu-e cho rng n c linh cm. Tuy nhin, vic Giu-e s dng cm t tin tri (prophesied) c v dng nh ng xc nhn quyn sch ny c gi tr (c th tin c). Nan ny chnh l nguyn nhn khin sch Giu-e gp nhiu kh khn, tr ngi c xp vo loi sch kinh in ca Tn c. Phao-l trch dn b gii kinh Midrash ca Do Thi Gio, nhng ti liu khuyt danh ca Do Thi Gio thuc thi k sau Cu c trc Tn c cng vi nhng nh th Hy lp. Nhng iu ny khng m ch nhng ci c chp nhn m Phao-l trch dn l c linh cm. Giu-e c th s dng cm t tin tri khng theo ngha l mt thut ng. Cm t by i ch gia ph t A-am n H-nc theo nh trong I H-nc 60:8; 93:3. Giu-e quen thuc vi tc phm ny (H-nc). ni tin tri Giu-e c th xc nhn rng I H-nc l ng. cc cu 14-15 Cc cu ny l trch dn t I H-nc 1:9, ch c tm thy trong nhng mnh vn trong b cc cun Bin Cht. y l mt cch chi ch vi t v thn (asebeia). Ch ny c dng trong I Hnc m ch n s trng pht cc thin s trong Sng th K 6 (xem cc cu 15,16). Trch dn trc tip t The Old Testament Pseudepigrapha quyn 1, bin tp bi James H. Charlesworth v I H-nc 1:9 nh sau: Hy lng nghe, Ngi s n vi mi triu ng thnh thi hnh s phn xt trn mi vt. Ngi s hy dit k c v khin trch mi loi xc tht v mi iu chng lm, nhng iu m nhng k ti nhn v gian c phm chng nghch vi Ngi (trang 13-14 ). Trong sch Giu-e c s thay i ngha ca nhng v d trong Cu c v cc gio s gi trong Tn c. Trong vn mch ti y dng nh m ch n nhng t gio ng thi bng cch s dng thut ng ca I H-nc by i t A-am (xem I H-nc 60:8; 93:3). D cho I H-nc xem nh Sng th K 6 ni n vic lin h nhng thin s v ph n loi ngi th khng c ngha iu ng. C vi ch trong Kinh Thnh th m h, khng r rng, nhng l tht chnh yu ca bn vn th r rng. Chng ta, nhng c gi hin i mun bit tht c th v chi tit v nhng ti hoc vn m s mc khi khng gii by r rng. Nhng ti khin chng ta thch th nhng khng cn thit (c ch) cho s cu ri v i sng tin knh. vi mun vn thnh Cm t ny m ch n v s thin thn hu vic xung quanh c Gi-h-va (xem Phc-truyn Lut-l K 33:2; a-ni-n 7:10; Giu-e 14). Trong trch dn t I H-nc, ch Cha phi m ch n c Gi-h-va. Trong Tn c, c Cha Gi-xu thng bo trc rng Ngi s tr li

119

trong m my t tri vi nhiu thin s (xem Ma-thi- 16:27; 25:31; Mc 8:38; Lu-ca 9:26; II T-sa-lni-ca 1:7). ni nghch cng Ngi C ngi thc mc rng cm t ny c phi t I H-nc hay khng, v n lin h n nhng li phm thng chng nghch vi c Gi-h-va v trong mt mc no n c lin h vi cm t khc t thm quyn trong cu 8. Mt s bn dch Anh ng (NASB, NKJV, New Berkley Version) vit hoa i t ny l c ni n c Cha Tri. C th nhng k hay lm bm trong cu 16 lin h n nhng li ca dn Y-s-ra-n chng nghch c Gi-h-va v lnh o m Ngi chn (Mi-se v A-rn) trong thi k lu lc trong ng vng. cu 16 k hay lm bm Trong bn Septuagint cm t ny ni n dn Y-s-ra-n nhm m t v thi k lu lc trong ng vng (Xut -dp-t K 15:24; 17:3; Dn s K 14:29). Giu-e m t tnh cch ca cc gio s gi ny trong cc cu 12-13: 1. Nhng k lm bm 2. Xm xoi tm li, sai phm 3. Theo s dm dc ca chnh mnh (xem II Phi-e-r 2:2,14,18; 3:3) 4. n ni kiu ngo (xem II Phi-e-r 2:10,18) 5. Dng li nnh b tm t li c nhn (v tnh dc, tin bc hay l chc quyn xem II Phi-e-r 2:3). Nhng c tnh ny khng ch c trong thi k Cu c hay Tn c, nhng l hu qu ca s sa ng do ch ch trng n s c lp (khi c Cha Tri) cng vi s t do, quyn li v quyn lc ca c nhn. Khi nhng c im ny xut hin trong gii lnh o ca Hi Thnh th nh hng ca bn cht A-am v ti c tr nn r rng. BN NASB: cc cu 17-23 17 Nhng anh em, l k rt yu du, hy nh ly nhng li m cc s ca c Cha Jsus Christ chng ta ni trc. 18 Cc s ni vi anh em rng, trong cc thi k sau rt, s c my ngi hay nho bng lm theo lng ham mun khng tin knh ca mnh. 19 y chnh chng n l k gy nn phe ng, thuc v tnh xc tht, khng c c Thnh Linh. 20 Hi k rt yu du, v phn anh em, hy t lp ly trn nn c tin rt thnh ca mnh, v nhn c Thnh Linh m cu nguyn, 21 hy gi mnh trong s yu mn c Cha Tri, v trng i s thng xt ca c Cha Jsus Christ chng ta cho c s sng i i. 22 Hy trch pht nhng k ny, l k tr tr, 23 hy cu vt nhng k kia, rt h ra khi la; cn i vi k khc, hy c lng thng ln vi s, ght c n ci o b xc tht lm u.

cu 17 Nhng anh em, l k rt yu du y l mt l lun tng phn mnh m. hy nh ly y l dng MNH LNH TH NG (bin cch) TH BT NH (AORIST PASSIVE (deponent) IMPERATIVE). Nhng tn hu c ku gi ghi nh nhng l tht thuc linh m h nhn lnh qua cc li dy d (xem II Phi-e-r 3:2) t cc S , nhng nh ging o sau , nhng ngi truyn ging Phc m v cc gio s cng nh nhng li c vit thuc loi kinh in sau (c th c mt phn Tn c c c lu truyn trong thi gian ny). m cc s ca c Cha Jsus Christ chng ta Chi tit ny lin h n gio v bng li ni (ging dy) v li vn (cc th tn) ca cc S . Cu ny m ch rng Giu-e ang cp n th h tn hu th hai. C th mt s c gi tng c nghe cc S ging dy, nhng n thi im ny th iu khng cn na. Giai on giao thi t Phc m truyn dy bng li ni chuyn sang Phc 120

m trn bn vn l thi im ca nhiu s xo trn v nhm ln. Nhiu ngi xng nhn rng h bit v i din cho Cha m truyn phn. Ging nh c Cha Gi-xu trong Ma-thi- 7, Giu-e hng dn nhng tn hu kim nh nhng ngi lnh o bng li ni v cch sng ca h. cu 18 ni vi anh em rng y l dng CH NH CH NG TH KHNG HON THNH (PERFECT ACTIVE INDICATIVE) m ch n s ti din ca nhng hnh ng trong qu kh. S phn iu ny u th khng r, nhng chi tit ny tng t nh II Phi-e-r 3:3, cng nh trong Cngv cc S- 20:29; I Ti-m-th 4:1ff; II Ti-m-th 3:10-13; 4:3. Cm t c th l mt thnh ng da trn l tht m cc S truyn dy (c tin c ban mt ln c cho cc thnh ). trong cc thi k sau rt im ny tng ng vi II Phi-e-r 3:3 trong nhng ngy cui. Giu-e v Phi-e-r (cng nh hu ht cc tc gi Tn c) cho rng h ang sng trong nhng ngy cui cng. Cha tr hon s n ln th hai ca Ngi lm mi ngi kinh ngc (xem II Phi-e-r 3:4). S m t tnh cht ca nhng ngy cui nh trong cc cu 18-19 vn chnh xc cho mi thi i trong dng lch s ca nhn loi sa ng. Cuc i tch bit khi c Cha Tri l s cung lon bn ng! Ngi Do Thi xem lch s c chia tch ra thnh hai thi k: thi k ti c, ni lon hin thi v thi k s n ca s cng chnh c khi u bi s n vi quyn nng ca ng c c Cha Tri xc du (ng Mt-si-a). Theo s mc khi ca Tn c dng thi gian hai thi k ny c iu chnh cch khng ng l hai giai on ny li chng lp ln nhau. Gi-xu ngi Na-xa-rt khi u Vng quc ca c Cha Tri, nhng n vn cha hon tt trn vn cho n khi Cha tr li trong s vinh hin. Thi k chng lp ln nhau ny c m t trong tri nghim , nhng cha ca Hi Thnh. cc cu 18-19 s c Giu-e mt ln na m t cc gio s gi trong thi tn th ny: 1. Nhng k nho bng (bng li ni v vic lm) 2. Chia r (to nn phe phi hay l phn bit) 3. T tng th gian 4. Khng c c Thnh Linh Ti sao li c nhiu ngi i theo loi ngi nh trn? Nu mc ch cuc i ch l phc v chnh mnh, th ni hin hu ny vic hng v ci ti trc nht c th hiu c. Nhng nu c mt c Cha Tri l ng s i con ngi n gii trnh v mn qu s sng m h nhn th sao? Phc m gii phng nhng tn hu khi quyn cai tr ca bn ng (xem R-ma 6) v khin h t do hu vic c Cha Tri chn tht. cu 19 khng c c Thnh Linh C nhiu gi thuyt v ngha ca cm t ny, nhng cch gii thch chnh xc nht dng nh l h sng ch da trn bn nng v s tham mun ca mt loi th (xem cu 10). cu 20 v phn anh em y l s tng phn (xem cu 17) gia nhng tn hu chn tht c yu mn v cc gio s gi. Giu-e a cho nhng tn hu chn tht mt danh sch nhng iu trng i (xem cc cu 20-23): 1. Gy dng chnh mnh da trn c tin thnh khit 2. Cu xin trong c Thnh Linh 3. Gi chnh mnh trong tnh yu ca c Cha Tri 4. Trng i s sng i i 5. Thng xt nhng k nghi ng 6. Ko nhng ngi nghi ng ra khi la 7. phng khng b u t nhng ngi h gip hy t lp ly y l dng NG TNH T CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE PARTICIPLE) c dng theo ngha ca mt MNH LNH CCH (IMPERATIVE). y l mt trong 121

mt chui nhiu NG TNH T (PARTICIPLE) c dng theo nh MNH LNH CCH (IMPERATIVE) trong phn kt ca bc th ny. Chng tiu biu cho nhng trch nhim trong giao c ca cc tn hu. Lu s tng phn gia: 1. Quyn nng gi gn ca c Cha Tri trong phn gii thiu (cu 1) v trong li chc phc (cc cu 24-25) cng vi 2. Nhng li ku gi phi c hnh ng c th (xem cc cu 20-23) Nhng tn hu sng v phc v nh l mi s u ph thuc vo h nhng mt khc phi bit rng mi s u ty thuc vo Cha. Cng cng s so snh nh th c tm thy trong -x-chi-n 18:31 v 36:26 (xem Cng-v cc S- 20:32; Phi-lp 2:12-13). n d ch v c tin ca C c Nhn ging nh mt ta nh th quen thuc trong cc tc phm ca c Phao-l (xem Cng-v cc S- 20:32; I C-rinh-t 3:10,12,14,17; -ph-s 2:20-22; C-l-se 2:7) ln Phi-e-r (xem I Phi-e-r 2:5). n d ny c trnh by theo nhiu cch. 1. Tn hu nh l mt ta nh (l mt phn ca ta nh) hay n th 2. S nhc nh gy dng chnh mnh 3. Khi nim v mt nn tng vng chc t xy dng ln trn nn c tin rt thnh ca mnh Dng ng php ny c th c ngha 1. Trn c tin thnh khit nht ca anh em (xem bn dch NASB, NKJV, NRSV, TEV, NJB) 2. Nh vo c tin thnh khit nht ca anh em (xem bn dch New Century Version) 3. Trong c tin thnh khit nht ca anh em (xem bn dch NEB, NAB, NIV) Ch c tin (pistis) trong ting Hy lp c dch thnh ba ch khc nhau trong Anh ng: c tin, tin, hay l s tin cy. c tin c s dng theo ba ngha trong Tn c. 1. Nh l s tip nhn c nhn rng c Cha Gi-xu chnh l ng Christ ca c Cha Tri 2. Nh l sng lun lun tin cy Ngi 3. Nh l phn chnh yu cc l tht v Ngi (xem cu 3; Ga-la-ti 1:23; 3:23-25). C c Nhn trng thnh gn kt vi c ba trn. cc cu 20-21 Lu rng c Cha Tri Ba Ngi c cp ti y: c Thnh Linh (cu 20); c Cha Tri (cu 21); c Cha Gi-xu Christ (cu 21). Ch ba ngi khng phi l mt t vng Kinh Thnh, nhng n chc chn by t mt khi nim Kinh Thnhmt bn th thn linh (thuyt c thn) by t qua ba thn v i i. Nu c Cha Gi-xu l thn linh (trong thn xc con ngi) v c Thnh Linh l mt thn v th tnh cht c thn c ngha l mt bn th thn linh c by t qua ba thn vCha, Con v c Thnh Linh (xem Ma-thi- 3:16-17; 28:19; Ging 14:26; Cng-v cc S- 2:3233,38-39; R-ma 1:4-5; 5:1,5; 8:1-4,8-10; I C-rinh-t 12:4-6; II C-rinh-t 1:21-22; 13:14; Ga-la-ti 4:46; -ph-s 1:3-14,17; 2:18; 4:4-6; II T-sa-l-ni-ca 2:13; Tt 3:4-6; I Phi-e-r 1:2; Giu-e 20-21).

CH C BIT: BA NGI C CHA TRI n cng tc ca c Ba Ngi c Cha Tri. Tertullian l ngi u tin dng ch Ba ngi, khng phi l ch Kinh thnh dng, nhng khi nim ny lan ta rng khp. 1. Cc sch Phc m a. Ma-thi- 3:16-17; 20:19 (v nhng cu tng ng) b. Ging 14:26 2. Cng-v 2:32-33, 38-39 3. Phao-l a. R-ma 1:4-5; 5:1,5; 8:1-4,8-10 b. I C-rinh-t 2:8-10; 12:4-6 c. II C-rinh-t 1:21; 13:14 d. Ga-la-ti 4:4-6 122

e. -ph-s 1:3-14,17; 2:18; 3:14-17; 4:4-6 f. I T-sa-l-ni-ca 1:2-5 g. II T-sa-l-ni-ca 2:13 h. Tt 3:4-6 4. Phi-e-r trong I Phi-e-r 1:2 5. Giu-e trong cu 20,21 Cu c cng c hng v iu ny 1. S dng s nhiu ch c Cha Tri a. Danh hiu Elohim l s nhiu, nhng khi dng cho c Cha Tri n lun c ng t s t b. Ch chng ta trong Sng-th-k 1:26-27; 3:22; 11:7 c. Ch Mt trong kinh Shema trong Phc truyn 6:4 s nhiu (cng nh trong Sng-th-k 2:24; -x-chi-n 37:17) 2. Thin s ca Cha l i din thy c ca thn linh a. Sng-th-k 16:7-13; 22:11-15; 31:11,13; 48:15-16 b. Xut -dp-t k 3:2,4; 13:21; 14:19 c. Cc quan xt 2:1; 6:22-23; 13:3-22 d. Xa-cha-ri 3:1-2 3. c Cha Tri v Thnh Linh ring bit nhau, Sng-th-k 1:1-2; Thi thin 104:30; -sai 63:911; -x-chi-n 37:13-14 4. c Gi-h-va (YHWH) v ng Mt-si-a (Adon) ring bit nhau, Thi thin 45:6-7; 110:1; Xacha-ri 2:8-11; 10:9-12 5. ng Mt-si-a v Thnh Linh phn bit vi nhau, Xa-cha-ri 12:10 6. C ba u c ni n trong -sai 48:16; 61:1 Thn tnh ca Cha Jsus v thn v c Thnh Linh gy vn cho nhng ngi tin Cha cch nghim nht, ch theo c thn thi k u: 1. Tertullian cho rng c Cha Con di c Cha Cha 2. Origen h thp bn cht thn linh ca c Cha Con v c Thnh Linh 3. Arius khng chp nhn thn tnh ca c Cha Con v c Thnh Linh 4. Monarchianism tin vo s by t ln lt ca c Cha Tri Khi nim Ba Ngi l mt m thc c pht trin qua lch s di s soi sng ca d liu Kinh thnh 1. Thn tnh y ca Cha Jsus, ngang bng vi c Cha Cha, c xc nhn trong Gio hi ngh Nicea vo nm 325. 2. Thn v v thn tnh y ca c Thnh Linh bng vi c Cha Cha v c Cha Con c xc nhn trong Gio hi ngh Constantinople nm 381. 3. Gio l Ba Ngi c trnh by y trong tc phm De Trinitate ca Augustine Tht s y l mt s huyn diu. Nhng Tn c dng nh xc nhn mt bn cht thn linh th hin vi ba thn v i i. cu 20 nhn c Thnh Linh m cu nguyn y l dng NG TNH T TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) PARTICIPLE) c s dng theo MNH LNH CCH (IMPERATIVE). Cu nguyn trong c Thnh Linh c ngha l g? 1. c Thnh Linh cu thay cho cc tn hu (xem R-ma 8:26-27) 2. Tn hu cu nguyn trong quyn nng, s hin din ca c Thnh Linh (xem -ph-s 6:18) 3. Tn hu cu nguyn trong n t ting l (xem I C-rinh-t 12:10, nhng lu trong I C-rinh-t 12:29-30, l mt lot cc cu hi vi mong i c cu tr li l khng phi cho thy n t ting l khng phi dnh cho mi tn hu) 4. V khng c MO T (ARTICLE) km theo vi ch c Thnh Linh nn trong nguyn ng ting Hy lp hon ton ging nh Ging 4:23, khi c Cha Gi-xu m t s th phng tht cho ngi n b Sa-ma-ri l th phng trong c Thnh Linh v l tht (xem Phi-lp 3:3). Ngay gia mt chui nhng mng lnh cho cc tn hu phi tranh u v c thng dng NG TNH T theo MNH LNH CCH th quyn nng thit yu ca c Thnh Linh c cng nhn 123

nhm em n s cn bng thn hc cn phi c gia quyn t tr ca c Cha Tri v s p ng theo giao c qui nh. Xem Ch c Bit: S Cu Thay trong Gia-c 5:16. cu 21 gi mnh trong s yu mn c Cha Tri y l ng t chnh trong vn mch (chi tit ny cng l mt khi nim quen thuc ca Giu-e [xem cc cu 1,6,13,21]), cng vi MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE). Lm th no mt ngi c th gi mnh c trong tnh thng ca c Cha Tri? MNH LNH CH NG TH BT NH (AORIST ACTIVE IMPERATIVE) trnh by mt hnh ng khn cp. S cu ri c m t trong Tn c nh l: 1. Mt hnh ng hon tt trong qu kh dng CH NH TH BT NH (AORIST INDICATIVE) 2. Mt s din tin (PERFECT TENSE) 3. Mt tin trnh ang din ra (PRESENT TENSE) 4. Mt s hon thnh trong tng lai (FUTURE TENSE). Ngi Tin Lnh (Evangelical) thng sai phm khi qu nhn mnh n cng tc khi u (d rng n l cn thit) m li xem nh c mt tin trnh bng cch n trnh vic bn lun n tng phn gia n in cho khng trong c Cha Gi-xu vi i sng lin tc trong s tin cy v phc v. c Cha Tri chn cch i x vi con ngi qua giao c, trong c nhng quyn li v nhng ngha v. Chng ta a thch quyn li v n trnh ngha v. c tin chn tht l c tin bn . Tnh thng ca c Cha Tri khi u li ko chng ta (xem Ging 6:44,65) v nng chng ta, nhng chng ta cn phi hp tc vi Ngi vi p ng theo giao c mi mt giai on (xem Phi-lp 2:12-13; I Phi-e-r 1:5-11). Kinh Thnh thit lp ci trn vn ca vic trng thnh l tr nn ging nh ng Christ. Trong khi chng ta li tm cch gim bt nhng p ng theo mng lnh. nng lng ch i s thng xt ca c Cha Gixu Christ n s sng i i mong i lng thng xt ca c Cha Gixu Christ chng ta vo s sng i i hng v s thng xt ca c Cha Gixu Christ chng ta dn n s sng i i trong lc anh em ch c Cha Gixu Christ chng ta trong n thng xt Ngi ban cho anh em s sng i i NJB ch i s thng xt ca c Cha Gixu Christ chng ta ban cho anh em s sng i i y li l mt NG TNH T TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) PARTICIPLE) tng t nh II Phi-e-r 3:14. Lng nn n trng mong Cha n ln th hai l c tnh ca nhng tn hu (xem R-ma 8:19-25; I C-rinh-t 1:7; Tt 2:13). Nhng tn hu vn cha hon ton c cu cho n khi h nhn c thn th phc sinh mi (xem I Ging 3:2). iu ny m ch n s cu ri ton vn khi Cha n ln th hai. Nhng giai on ny c th c m t nh sau: s xng cng bnh (s cu ri nh l mt tng phm min ph trong cng tc c c Cha Gi-xu Christ hon tt); s thnh ha (s cu ri c by t qua mt cch sng ging nh ng Christ, khng phi l v ti nhng chc chn l bt phm ti); v s vinh hin (s cu ri khi hnh pht, quyn lc v ti li khng cn na lc thi i mi hon thnh). Cm t s sng i i l mt n d Tn c ch thi i mi, vng quc ca c Cha Tri, thin ng, v s thng cng mt i mt vi Cha vnh vin. Cm t ny thng xut hin trong cc tc phm ca Ging, nhng n cng xut hin trong nhng sch Phc m khc cng nh trong nhng th tn ca Phao-l. Lu rng s sng i i khng ch lin h vi s tip nhn Phc m, nhng cn vi s hon thnh ca thi i mi khi c Cha Gi-xu Christ tr li. Cng ging nh Nc Tri, ngha ca n bao gm c trong hin ti v tng lai. s thng xt Trong phn m u c o ca sch Giu-e c s dng ch thng xt. C s chi ch v ch ny trong cc cu 21 v 22. c tri nghim s thng xt (xem cu 21) dn n vic ban pht s thng xt (xem cc cu 22-23; Ma-thi- 6:14-15; 18:35). 124 NASB NKJV NRSV TEV

cu 22 nhng k ny Ch ny dng nh cp n ba nhm thnh vin Hi Thnh b cc gio s gi la gt (cc bn dch ASV, NASB, TEV, NJB, NIV da theo cc bn chp tay ting Hy lp v A). Giu-e vn yu mn ba nhm ngi ny (xem cc cu 2,4,8,11). Cc bn dch khc th cho rng ch c hai nhm (xem bn dch KJV, NEB, v Williams da theo cc bn chp tay ting Hy lp P72, B, C, K, L). Trong quyn Answers to Questions, F. F. Bruce vit nh sau: Ti ngh rng c th c hai nhm ngi c cp. Nhng ngi chu trch nhim gi lut l trong cc Hi Thnh phi s dng nhng phng cch khc nhau i vi nhng ngi khng khng i theo nhng gio l v lun, ph hoi Hi Thnh v nhng ngi b dn dt sai lc bi cc gio s gi (trang 135). Ti y cn c thm mt im d bit trong cc bn chp tay ting Hy lp. Bn MSS , B v C2 dng ch thng xt dng MNH LNH CCH CH NG TH HIN TI S NHIU (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE PLURAL), trong khi th bn MSS A v C* s dng ch thuyt phc hay l bt b dng MNH LNH CCH CH NG TH HIN TI (PRESENT ACTIVE IMPERATIVE) tham kho bn dch RSV. nhng k nghi ng Chi tit ny c l m ch n nhng ngi trong Hi Thnh b nh hng bi cc gio s gi. H ang bt u khng cn gi cht l tht cc S , nim tin thnh khit c tin mt ln c c ban cho cc thnh . Nhng tn hu cn phi hnh ng trc, ch khng phi n lc anh ch em yu ui ri mi i ph bng cch ci sa, gy dng li. y l li cnh bo t chi tip nhn cc gio s gi cng vi s ging dy ca h, nhng hn na cn by t tnh yu v s thng xt i vi nhng ngi d phn trong giao c m cn lng l (xem Ga-la-ti 6:1) bng cch phc hi h tr li trong np sng tin knh v nim tin ng n. II Phi-e-r 2:20-21 c th c ngha tng t nh vy. Nu ng nh vy th hu qu ca vic tip tc ni lon l thm ha! hy cu vt nhng k kia, rt h ra khi la y c th l (1) la phn xt trong i ny ca c Cha Tri hay l (2) la phn xt ca c Cha Tri trong i sau. y c th m ch n Cu c, trong A-mt 4:11 hay l Xa-cha-ri 3:1-5. Nim tin theo truyn thng gio phi ca mi ngi thng quyt nh ngha ca s phn xt trong trng hp ny. Nu gi nh Xa-cha-ri 3:1-5 l bi cnh c tht do cc chi tit : 1. ch git ly 2. cch s dng hnh nh trang phc d bn nh l n d ca ti li. Cho nn iu m ch ti y l v i sng ca nhng thy t l c Gi-su l bn v cng l ngi gip cho Gi-ru-ba-bn. Hin nhin ng l mt ngi trung tn trong nim tin (thm ch ng cn c th l hnh bng ch v ng Mt-si-a trong Xa-cha-ri 4). Tuy nhin, im nhn mnh r rng ca c sch l c nhng ngi tng trung tn vi Cha phn lon v b trng tr. y qu l mt li cnh co kinh khip. cn i vi k khc, hy c lng thng ln vi s Cm t c ngha l s ly nhim (xem II C-rinh-t 7:1; Ga-la-ti 6:1). o y l loi y phc c mc bn trong vo th k th nht. Nhng n d v qun o thng c Kinh Thnh dng ch v nhng tnh cch trong li sng (xem Xa-cha-ri 3:1-5; -sai 61:10; Gip 29:14; Thi Thin 109:29; -ph-s 4:22,24,25; C-l-se 3:9,10). i sng ca nhng ngi tin theo cc gio s gi th bn thu. BN NASB: cc cu 24-25 24 V, nguyn ng c th gn gi anh em khi vp phm v khin anh em ng trc mt vinh hin mnh cch rt vui mng, khng ch trch c, 25 l c Cha Tri c mt, l Cu

125

Cha chng ta, bi c Cha Jsus Christ l Cha chng ta, c s vinh hin, tn trng, th lc, quyn nng thuc v Ngi t trc v cng v hin nay cho n i i! A-men. cc cu 24-25 y l mt trong nhng li cu nguyn p nht trong c Tn c. Tht l mt s tng phn mnh m gia nhng li bo m, nim tin vng chc vi s kiu ngo, v o c ca cc gio s gi. cu 24 ng c th y l NG TNH T TRUNG CP (bin cch) TH HIN TI (PRESENT MIDDLE (deponent) PARTICIPLE). c Cha Cha vn tip tc c th thi hnh ch ca Ngi vi th gian ti li. y l mt danh xng cao qu ca Cha: 1. Ngi khen ng c quyn lm cho vng ch anh em theo Tin Lnh ca ti v li ging c Cha Jsus Christ (R-ma 16:25) 2. V, c Cha Tri, bi quyn lc cm ng trong chng ta, c th lm tri hn v cng mi vic chng ta cu xin hoc suy tng (-ph-s 3:20) 3. ng c th gn gi anh em khi vp phm (Giu-e 24) gn gi anh em khi vp phm Hnh nh n d v nhng con nga c bc chn vng chc c dng m t s quan phng ca c Cha Tri dnh cho nhng tn hu trung tn trong Thi Thin 121:3 (tham kho thm Thi Thin 17:5; 66:9; 94:17-18) cng nh nhng tn hu vng vng trong II Phi-e-r 1:10. c im sch Giu-e l cp n nhng ngi sa ng, nhng c Cha Tri c th lm cho tn hu chn tht c vng vng. khin anh em ng Chng ta c c Cha Tri bo v cng nh c gi cho ng vng trong c tin (xem -ph-s 6:11,13,14; R-ma 5:2; I C-rinh-t 15:1). CH C BIT: S M BO CA C C NHN S bo m va l mt l tht Kinh Thnh va l tri nghim ca c tin v cch sng ca tn hu. A. Nn tng Kinh Thnh ca s m bo l 1. Bn tnh ca c Cha Cha a. Sng th K 3:15; 12:3 b. Thi Thin 46:10 c. Ma-thi- 1:11 d. Ging 3:16; 10:28-29 e. R-ma 8:38-39 f. -ph-s 1:3-14; 2:5,8-9 g. Phi-lp 1:6 h. II Ti-m-th 1:12 i. I Phi-e-r 1:3-5 2. Cng tc ca c Cha Con a. Li cu nguyn nh thy t l ca Ngi (Ging 17:9-24, c bit cu 12) b. S hy sinh thay th ca Ngi (1) R-ma 8:31 (2) II C-rinh-t 5:21 (3) I Ging 4:9-10 c. S cu thay lin tc ca Ngi (1) R-ma 8:34 (2) H-b-r 7:25

126

(3) I Ging 2:1 3. S ban cho nng lc ca c Thnh Linh a. S ku gi ca Ngi (Ging 6:44,65) b. S ng n ca Ngi (1) II C-rinh-t 1:22; 5:5 (2) -ph-s 1:13-14; 4:30 c. S m bo ca Cha (1) R-ma 8:16-17 (2) I Ging 5:7-13 B. Tn hu cn phi c p ng qua giao c l 1. S n nn khi u v lin tc cng vi c tin a. Mc 1:15 b. Cng-v cc S- 3:16,19; 10:21 c. Ging 1:12 v R-ma 10:9-13 2. Phi nh rng mc ch ca s cu ri l tr nn ging nh ng Christ a. R-ma 8:28-29 b. -ph-s 2:10 3. Phi nh rng s m bo c chng thc bng li sng a. Gia-c b. I Ging 4. Phi nh rng s m bo c chng thc qua c tin ch ng v s bn a. Mc 13:13 b. I C-rinh-t 15:2 c. H-b-r 3:14 d. II Phi-e-r 1:10 e. Giu-e 20-21 trong s by t ca s vinh hin Ngi S vinh hin l mt ch trong Cu c ch s sng chi. S hin din ca c Cha Tri c m t nh s chiu sng vinh quang. Nhn loi ti li khng th tip cn vi nh sng vinh quang ca s thnh khit v trong sch. Nh n in ca c Cha Tri, cng tc ca ng Christ, v s thm sc ca c Thnh Linh nn hin nay trong ng Christ tn hu c bin i, c n gn v tip tc thng cng vi ng Thnh ca Y-s-ra-n. Xem Ch c Bit trong Gia-c 2:1. khng ch trch c y l mt thut ng t l trong Cu c ch nhng con sinh khng t vt c chp nhn lm ca l thiu trn bn th. Cm t ny c dng ch (1) s trn vn ca ng Christ trong I Phi-e-r 1:19; (2) Khng t vt ca cc tn hu (-ph-s 1:4; Phi-lp 2:15; C-l-se 1:22) ch c c nh vo s hy sinh ca ng Christ (xem II C-rinh-t 5:21; C-l-se 1:22) v (3). Hi Thnh c vinh hin trong -ph-s 5:20-27. CH C BIT: KHNG T VT, V TI, KHNG CH TRCH C A. Li m u 1. y l khi nim m t tnh trng nguyn thy ca con ngi (trong Vn -en ti Sng th K 1). 2. Ti li cng vi s phn lon hy hoi mi lin h hon ho ny (xem Sng th K 3). 3. Loi ngi (c nam v n) u kht khao c phc hi tr li mi lin h vi c Cha Tri bi v h c dng nn theo hnh nh ca Ngi (xem Sng th K 1:26-27).

127

4. c Cha Tri i x vi nhn loi ti li theo nhng cch: a. Nhng lnh o tin knh (nh p-ra-ham, Mi-se, -sai) b. H thng t l (xem L-vi K 1-7) c. Nhng gng mu tin knh (nh N-, Gip) 5. Trn ht mi s c Cha Tri ban ng Mt-si-a a. Nh l s gii by trn vn v chnh Ngi. b. Nh l mt sinh t ton ho chuc ti 6. Nhng C c Nhn c to dng khng t vt a. Theo phng din php l phi nh vo s xng cng chnh ca ng Christ b. Tin trnh tng trng qua cng tc ca c Thnh Linh. c. Mc tiu ca C c Gio l tr nn ging nh ng Christ (xem R-ma 8:28-29; -ph-s 1:4). Thc t l phc hi li nh tng ca c Cha Tri b nh mt qua s sa ng ca A-am v -va 7. Thin ng l s phc hi li mi lin h hon ho trong vn -en. Thin ng l thnh Gi-ru-sa-lem mi t c Cha Tri hin xung (xem Khi huyn 21:2) tri t c thanh ty (xem II Phi-e-r 3:10). Kinh Thnh khi u v kt thc cng mt ch : a. Mi lin h c nhn mt thit vi c Cha Tri b. Trong bi cnh ca mt khu vn (Sng th K 1-2 v Khi huyn 21-22) c. S hin din v tnh b bn ca nhng loi sinh vt, theo li tin tri (xem -sai 11:69) B. Cu c 1. C rt nhiu ch H-b-r khc nhau dng din t khi nim hon ho, khng t vt, v ti nn kh m c th lit k cng nh trnh by tt c nhng mi tng quan gia chng. 2. Nhng t chnh dng ch khi nim hon ho, khng phm li, v ti (da theo Robert B. Girdlestone trong quyn Synonyms of the Old Testament, trang 94-99): a. shalom b. thamam c. calah 3. Bn Septuagint (l bn Kinh Thnh ca Hi Thnh ban u) chuyn dch nhng khi nim ny thnh nhng thut ng trong ting Hy lp Koine c dng trong Tn c. 4. Ch chnh (cha kha) trong khi nim ny c lin h vi h thng dng sinh t. a. ammos (xem Xut -dp-t K 29:1; L-vi K 1:3,10; 3:1,6,9; Dn s K 6:14; Thi Thin 26:1,11) b. amiantos v aspilus cng theo ngha ca s th phng C. Tn c 1. Khi nim lut php a. Ngha theo lut th phng Do Thi c dch bng ch ammos (xem -ph-s 5:27; Phi-lp 2:15; I Phi-e-r 1:19) b. Ngha theo lut php Hy lp (xem I C-rinh-t 1:8; C-l-se 1:22) 2. ng Christ l ng v ti, khng t vit (ammos) (xem H-b-r 9:14; I Phi-e-r 1:19) 3. Nhng ngi tin theo ng Christ phi bt chc ging nh Ngi (ammos) (xem ph-s 1:4; 5:27; Phi-lp 2:15; C-l-se 1:22; II Phi-e-r 3:14; Giu-e 24; Khi huyn 14:5) 4. Khi nim ny cng c dng cho nhng lnh o Hi Thnh a. anegkltos, khng ch trch c (xem I Ti-m-th 3:10; Tt 1:6-7) b. anepileptos, vt qua s ch trch hay khng ch ph phn (xem I Ti-m-th 3:2;

128

5:7; 6:14; Tt 2:8) 5. Khi nim khng vy bn (amiantos) c dng cho a. Chnh ng Christ (xem H-b-r 7:26) b. S k tha ca C c Nhn (xem I Phi-e-r 1:4) 6. Khi nim trn vn hay l y (holoklria) (xem Cng-v cc S- 3:16; I Tsa-l-ni-ca 5:23; Gia-c 1:4) 7. Khi nim khng sai phm, v ti c din t bi ch amemptos (xem Lu-ca 1:6; Philp 2:15; 3:6; I T-sa-l-ni-ca 2:10; 3:13; 5:23) 8. Khi nim khng b qu trch c din t bi ch ammtos (xem I Phi-e-r 3:14) 9. Khi nim khng vt, khng t vt thng c s dng trong nhng khc Kinh Thnh c mt trong hai ch trn (xem I Ti-m-th 6:14; Gia-c 1:27; I Phi-e-r 1:19; II Phi-e-r 3:14) D. S lng nhng ch trong ting H-b-r v Hy lp dng din t khi nim ny cho thy tm mc quan trng ca n. c Cha Tri cung cp mi th cn thit cho chng ta qua ng Christ v gi y Ngi ku gi chng ta tr nn ging nh Ngi. Trn phng din a v v lut php, nhng tn hu c tuyn b l xng ng, cng chnh v khng ch trch c do cng lao ca ng Christ. Hin nay nhng tn hu c c a v ca mnh, vy hy bc i trong s sng cng nh Ngi l s sng (xem I Ging 1:7) v bc i xng ng vi s ku gi (xem -ph-s 4:1,17; 5:2,15). c Cha Gi-xu phc hi li hnh nh ca c Cha Tri. T y mi lin h thn mt vi Cha tr nn hin thc, nhng cn phi nh rng c Cha Tri mun dn s Ngi phi phn nh m c ca Ngi, ging nh Con Ngi lm. Chng ta c ku gi khng iu g khc hn l cho s thnh khit ca c Cha Tri (xem Mathi- 5:20,48). S thnh khit khng ch theo php l m cn phi c trong i sng hin hu ny.

cch rt vui mng Theo khung cnh thi k cui cng, s bun kh, au n, ti li v s cm d khng cn na. Trong ch ca c Cha Tri, loi ngi l to vt c bit ca Ngi c n gn c Cha Tri vi nim vui v s t n (xem Thi Thin 100). S hi ca con ngi l mt du hiu kinh khip cho thc trng ni lon ca h. cu 25 l c Cha Tri c mt Chi tit ny cp n thuyt c thn (xem Phc-truyn Lut-l K 6:4-5). V phng din ng php cm t ny tng ng vi dng TNG CCH (DATIVE) ca cm t ng c th trong cu 24. Chng ta phi tun gi s xc nhn ch c mt c Cha Tri trong Cu c cng nh s nhn mnh ca Tn c v thn tnh ca c Cha Gi-xu v thn v ca c Thnh Linh. Chng ta xng nhn mt bn th thn linh by t qua ba thn v i i. Cu Cha chng ta Chi tit ny cng c dng cho c Cha Cha (xem Lu-ca 1:47; I Ti-m-th 1:1; 2:3, 4:10; Tt 1:3; 2:10; 3:4). N l mt bng chng ca mt danh hiu c s dng cho c c Cha Cha v c Cha Con. Lu cch s dng trong sch Tt: 1. c Cha Tri, Cu Cha chng ta (Tt 1:3) c Cha Gi-xu Christ, Cu Cha chng ta (Tt 1:4) 2. c Cha Tri, Cu Cha chng ta (Tt 2:10) Cu Cha chng ta l c Cha Gi-xu Christ (Tt 2:13) 3. c Cha Tri, Cu Cha chng ta (Tt 3:4) c Cha Gi-xu Christ, Cu Cha chng ta (Tt 3:6) bi c Cha Jsus Christ l Cha chng ta Ngi l ci ng dn duy nht a n in, s thng xt, tnh thng v s tha th ca c Cha Tri n cho nhn loi sa ng (xem Ging 14:6; Cng-v cc S- 4:12; I Ti-m-th 2:5). Ngi l ng d phn trong s sng to, s cu ri, v s 129

phn xt ca c Cha Cha. Nh (qua) Ngi m mi c mi n phc v s ban cho (xem C-l-se 1:1522). vinh hin Ch ny ch s sng chi (kabod trong ting H-b-r) do s thnh khit t c Cha Tri chn tht. S chi sng ny gn kt mi s vo s hin din ca Ngi (xem I Phi-e-r 4:11). Xem ghi ch trong Gia-c 2:1. tn trng T nguyn ca ch ny l ln, v i. N l mt cch ni trnh ch v c Cha Tri (xem H-b-r 3:1; 8:1). C mt ch lin quan vi n c dng ch ng Christ trong II Phi-e-r 1:16. NASB, NKJV th lc NRSV quyn TEV quyn nng NJB thm quyn Phao-l v Phi-e-r dng ch ny m t quyn nng vt qua mi thi i ca c Cha Tri (xem R-ma 16:25-27; -ph-s 3:20; I Ti-m-th 1:17; I Phi-e-r 4:11; 5:11). N m t sc mnh ca c Cha Tri lm thnh mi nh ca Ngi (xem Cng-v cc S- 19:20; -ph-s 1:19). thm quyn y l ch Hy lp exousia, c ngha l (1) quyn t do hnh ng; (2) c kh nng thi hnh; (3) c quyn (hp php) hnh ng v do , (4) c quyn nng tuyt i hnh ng. Ch ny c dng ch c Cha Tri v nhng ngha pht sinh t c dng ch cc thin s v nhng ngi cm quyn. Nhng ch c ngha nng quyn ny dng m t c Cha Tri sc (tri ngc vi nhng thin s v cc gio s gi bt nng) thi hnh nhng li ha ca Ngi. hin gi c Cha Tri vn c kh nng v qua ng Christ sn sng chu cp mi nhu cu cho nhng c gi ca Giu-e. i i c tnh v nhng li ha ca c Cha Tri l chc chn v ng tin cy tri qua cc thi i (xem Thi Thin 102:25-27 [H-b-r 1:1-11]; Ma-la-chi 3:6; H-b-r 13:8; Gia-c 1:17). CU HI THO LUN y l tp hng dn gii kinh, c ngha l bn phi c trch nhim t lm cng vic gii kinh. Mi ngi chng ta phi bc i trong s soi sng mnh c c. Chnh bn, cun Kinh thnh, v c Thnh Linh ng vai tr u tin trong vic gii ngha. Bn khng nn giao trn iu ny cho nh gii kinh. Nhng cu hi sau y gip bn suy ngh thu o hn v nhng vn chnh trong phn ny. Nhng cu hi ny nhm gi s suy ngh ch khng c tnh dt khot. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Giu-e mun vit v iu g? ng vit chng li ai? Giu-e v II Phi-e-r 2 c mi lin h g? Lit k hai c tnh ca nhng gio s gi c cp trong cu 4. Ti sao Giu-e cp rt nhiu n nhng thin s? Nhng ba tic yu thng l g? Chng c lin h nh th no vi L Tic Thnh? Nhng k nho bng l ai? H ch giu iu g? Nhng k nho bng c phi l cc C c Nhn khng? Lm th no cc C c Nhn gi mnh trong tnh thng ca c Cha Tri? Lit k nhng nhm c cp trong cc cu 22-23 m chng ta phi lm chng. 130

11. Cha gi gn chng ta hay chng ta t gi chnh mnh?

131

PH LC MT
MT S NH NGHA NGN GN V CU TRC NG PHP TING HY LP
Ting Hy-lp Koine, thng c gi l ting Hy-lp ca vn ha Hy lp c, l mt ngn ng thng dng ca th gii vng a trung hi bt u t s chinh phc ca Alexander i (336-323 TCN) v ko di trong khong 800 nm (300 TCN-500 SCN). Khng phi n ch l mt th ting n gin, c in, nhng trong nhiu phng din n l mt dng mi hn ca ting Hy-lp v tr thnh ngn ng th hai ca vng Cn ng c (Ancient Near East) v th gii vng a trung hi. Ting Hy-lp trong Tn c rt c bit xt v mt s mt bi v nhng ngi s dng n, tr Lu-ca v tc gi sch H-b-r, c l hu ht s dng ting A-ram l chnh. V vy, li vit ca h b nh hng bi cc thnh ng v cu trc ca ting A-ram. Thm vo , h c v trch t bn LXX (bn dch Kinh thnh Cu c bng ting Hy-lp), l bn c vit bng Koine. Nhng bn LXX cng c c vit bi cc hc gi Do thi l nhng ngi m ngn ng m ca h khng phi l ting Hy-lp. iu ny l mt s nhc nh cho chng ta rng chng ta khng nn thc p Tn c vo mt cu trc ng php qu cht ch. N rt c bit nhng cng c nhiu im tng ng vi (1) bn LXX; (2) cc ti liu vn chng ca ngi Do thi nh Josephus chng hn; v (3) cc bn ch tho c tm thy Ai-cp.. Vy th chng ta s tip cn nh th no vi vn phn tch ng php trong Tn c? Cc c im ng php ca ting Hy-lp Koine v ting Hy-lp Koine trong Tn c rt lng (hay thay i). Xt v mt s mt y l thi im n gin ha vn phm. Ng cnh s l ngi hng dn chnh ca chng ta. T ng ch c ngha trong mt ng cnh rng ln hn, v vy, cc cu trc ng php ch c th c hiu di nh sng ca (1) tnh cch ca mt tc gi c th; v (2) mt ng cnh c th. Kh m c c mt nh ngha cui cng v cc dng thc hay cu trc ting Hy-lp. Ting Hy-lp Koine ch yu l ngn ng theo ng t (verbal language). Thng thng cha kha gii ngha l cc loi hay dng ca cc ng t ny. Trong hu ht cc v cu chnh, ng t lun xut hin trc, cho thy s quan trng ca n. Khi phn tch ng t ting Hy-lp, c ba iu cn phi ch : (1) s nhn mnh c bn v cc th, dng (th ng, ch ng) v li (mood ) (hnh thi hc (accidence or morphology); (2) ngha cn bn ca mt ng t c th (t in hc); v (3) tnh tri chy ca ng cnh (c php) (syntax). I. TH (TENSE) A. Th bao gm mi lin h ca cc ng t vi mt hnh ng hon tt hoc cha hon tt. N cng thng c gi l hon thnh hay cha hon thnh. 1. Cc th hon thnh tp trung vo s xy ra ca mt ng t. Khng c mt thng tin no c cung cp thm ngoi vic bit rng hnh ng xy ra! Vic n bt u ra sau, c ang tip din hay t n nh im hay cha th khng c ni n. 2. Cc th cha hon thnh tp trung vo mt tin trnh ang din ra ca mt hnh ng. N c m t qua cc hnh ng lin tip, hnh ng trong mt khong thi gian, hnh ng tip din B. Th c th c phn chia bi cch ngi vit nhn thy hnh ng din tin ra sao 1. xy ra= QU KH (AORIST) 2. xy ra v kt qu ko n hin ti= HON THNH (PERFECT) 3. ang xy ra trong qu kh v kt qu cn nh hng trong qu kh, khng phi trong hin ti= HN HON THNH (PLUPERFECT) 132

4. ang din ra= HIN TI (PRESENT) 5. ang din ra trong qu kh= CHA HON THNH (IMPERFECT) 6. S din ra= TNG LAI (FUTURE) Mt v d r rng cho thy cc th ca ng t gip cho vic gii ngha Kinh thnh l v d v ch cu. N c dng vi nhiu th khc nhau cho thy c tin trnh v im nh ca n: 1. QU KH- cu (R-ma 8:24) 2. HON THNH- c cu v kt qu cn trong hin ti (-ph-s 2:5, 8) 3. HIN TI- c cu (I C-rinh-t 1:18; 15:2) 4. TNG LAI- s c cu (R-ma 5:9, 10; 10:9) C. Khi tp trung nghin cu cc th ca ng t, ngi gii ngha tm xem l do g khin cc trc gi nguyn thy chn din t tng ca mnh qua th ca ng t . Th tiu chun khng mu m l th QU KH. y l mt dng ng t thng thng khng c th, khng nh ln ranh, hoc khng d ng ng. Kha cnh ca th qu kh ch c trong LI CH NH (INDICATIVE MOOD). Nu mt th no khc c dng n, th c mt iu g c th hn c nhn mnh. Nhng l g? 1. TH HON THNH (PERFECT TENSE) Th ny din t mt hnh ng hon tt v kt qu vn cn li trong hin ti. Ni nm na, n l s kt hp ca TH QU KH v TH HIN TI. Thng thng trng tm ca n xoy vo cc kt qu hin c hoc l s hon tt ca hnh ng. V d: -ph-s 2:5 v 8, cc ngi v vn tip tc c cu. 2. HN HON THNH (PLUPERFECT) Th ny ging nh th HON THNH nhng kt qu theo sau chm dt. V d: Phi-e-r ang ng trc ca bn ngoi (Ging 18:16). 3. HIN TI (PRESENT) iu ny din t mt hnh ng cha hon tt. S tp trung thng thng l vo s tip din ca mt s kin. V d: Ai c trong Ngi th khng tip tc phm ti, nhng ngi sanh bi c Cha Tri th khng tip tc phm ti (I Ging 3:6 & 9). 4. CHA HON THNH (IMPERFECT TENSE) Trong th ny mi lin h vi TH HIN TI cng gn ging vi mi lin h gia th HON THNH v HN HON THNH (PLUPERFECT). Th CHA HON THNH ni n mt hnh ng cha hon thnh ang din ra nhng chm dt hoc s bt u ca mt hnh ng trong qu kh. V d: C Giru-sa-lem vn tip tc i n vi Ngi hay l c Gi-ru-sa-lem bt u i n vi Ngi (Ma-thi- 3:5). 5. TNG LAI (FUTURE) iu ny ni n mt hnh ng thng c hoch nh trong mt thi im trong tng lai. N tp trung vo trin vng c th xy ra ca hnh ng hn l s xy ra tht s. N cng thng ch s chc chn ca mt s kin. V d: Phc choh s (Ma-thi- 5:4-9) II. DNG (VOICE) A. Dng m t mi lin h gia hnh ng ca ng t v ch th ca n. B. DNG CH NG (ACTIVE VOICE) l cch dng thng thng, khng nhn mnh xc nh mt ch th no ang lm mt hnh ng no . C. DNG TH NG (PASSIVE VOICE) c ngha l ch t nhn hnh ng ca ng t sinh ra bi mt tc nhn khc bn ngoi. Tc nhn bn ngoi to ra hnh ng c ch nh bng cc gii t v trng hp sau y trong ting Hy-lp ca Tn c: 1. Tc nhn trc tip c ngi th (personal direct agent) s dng t hupo vi cng c cch (ABLATIVE CASE) (Ma-thi- 1;22; Cng v 22:30). 2. Tc nhn trung gian c ngi th (personal intermediate agent) s dng t dia vi cng c cch (ABLATIVE CASE) (Matt 1:22)

133

3. Tc nhn khng ngi th (impersonal agent) thng dng vi t en vi cng c cch (INSTRUMENTAL CASE). 4. Tc nhn c khi thuc nhn cch ha, c khi khng v c dng bi ch cng c cch (INSTRUMENTAL CASE). D. DNG TRUNG CCH (MIDDLE VOICE) ngha l ch t lm ra hnh ng ca ng t v cng ng thi trc tip tham gia vo hnh ng . N cng thng c gi l dng li ch c nhn nng cao (heightened personal interest). Cu trc no nhn mnh ch t ca mt v cu hay ca c cu trong mt cch no . Cu trc ny khng c trong ting Anh. N c mt tm ngha v cch dch kh rng trong ting Hy-lp. Mt vi v d ca n c lit k nh sau: 1. T THN (REFLEXIVE)- hnh ng trc tip ca ch t ln chnh n. V d: t treo c hn (Ma-thi- 27:5) 2. NHN MNH (INTENSIVE)- ch t lm ra hnh ng cho chnh n. V d: Chnh qu Satan mo lm thin s sng lng (II C-rinh-t 11:14). 3. QUA LI (RECIPROCAL) s tng giao qua li gia hai ch t. V d h bn vi nhau (Ma-thi- 26:4). III. LI (MOOD) A. C bn li trong ting Hy lp Koine. Chng cho thy mi lin h gia ng t v hin thc, t nht l trong u ca ngi vit. Cc li ny c chia ra lm hai loi kh rng: loi ch hin thc (CH NH) (INDICATIVE) v loi ch iu c th s xy ra (potentiality) (BN THI CCH, MNH LNH V MONG MI) (SUBJUNCTIVE, IMPERATIVE, OPTATIVE). B. LI CH NH (INDICATIVE MOOD) l li thng thng din t hnh ng din ra hoc ang din ra, t ra l trong tr ca ngi vit. N l li duy nht trong ting Hy-lp din t mt thi gian xc nh, v ngay c y kha cnh ny ch l th yu. C. LI BN THI (SUBJUNCTIVE MOOD) din t hnh ng c th c trong tng lai. iu g khng xy ra nhng n c c hi xy ra. N c nhiu im chung vi LI CH NH TNG LAI (FUTURE INDICATIVE). iu khc nhau l LI BN THI din t s nghi ng mt mc no . Trong ting Anh, iu ny thng c din t qua cc t ng nh could, would, may, hay might. D. LI MONG MI (OPTATIVE MOOD) din t mt s mong c trn l thuyt c th xy ra. N c xp xa hn mt bc so vi LI BN THI. LI MONG MI by t s c th xy ra trong mt s iu kin no . LI MONG MI rt him trong Tn c. Cch n thng c dng l trong cu ni ni ting ca Phao-l, Chng h nh vy (KJV, Ly Tri ng c chuyn nh vy), c s dng 15 ln (R-ma 3:4, 6, 31: 6:2, 15; 7:7, 13; 9:14; 11:1, 11; I C-rinh-t 6:15; Ga-la-ti 2:17; 3:21; 6:14). Cc v d khc c ghi li trong I T-sa-l-ni-ca 1:38; 20:16, Cng v 8:20 v I Thess 3:11. E. LI MNH LNH (IMPERATIVE MOOD) nhn mnh mt mnh lnh c th xy ra, nhng nhn mnh n nh ca ngi ni. N ch khng nh s xy ra mt cch t nguyn trong iu kin c mt s la chn khc. C mt cch s dng c bit ca LI MNH LNH trong cc li cu nguyn v trong cc li cu xin ngi th ba. Nhng loi mnh lnh nh vy ch c th HIN TI v th QU KH trong Tn c. F. Mt s sch ng php xp loi NG TNH T (PARTICIPLES) vo mt loi khc ca li trong ng t. N rt thng dng trong ting Hy-lp ca Tn c , thng l mt ng tnh t. N c dch cng vi ng t chnh m n lin h n. C mt phm v rng cc cch dch nhng ng 134

tnh t ny. Tt nht l nn tham kho nhiu bn dch khc nhau. Cun The Bible in Twenty Six Translations xut bn bi nh sch Baker l mt cng c rt hu ch. G. CH NH CH NG QU KH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) l mt cch rt thng thng v cha c nh ln ranh ghi li mt iu xy ra. Cc th, dng, v li khc cng c mt s ngha quan trng nht nh m trc gi nguyn thy mun dng chuyn ti tng ca mnh. IV. i vi nhng ngi cha quen vi ting Hy-lp, nhng cng c hc tp sau y s cung cp mt s thng tin cn thit: A. Friberg, Barbara and Timothy. Analytical Greek New Testament. Grand Rapids: Baker, 1988. B. Marshall, Alfred. Interlinear Greek-English New Testament. Grand Rapids: Zondervan, 1976. C. Mounce, William D. The Analytical Lexicon to the Greek New Testament. Grand Rapids: Zondervan, 1993. D. Summer, Ray. Essentials of New Testament Greek. Nashville: Broadman, 1950. E. Cc mn hc hm th c tn ch c Vin Thnh Kinh Moody, Moody Bible Institute Chicago, Illinois. V. DANH T (NOUNS) A. Xt v mt c php, cc danh t c xp theo cc cch (cases). Cch l bin dng ca danh t cho bit lin h ca n i vi ng t v cc phn khc trong cu. Trong ting Hy-lp Koine cc chc nng ca cch (cases) c din t qua cc gii t. Bi v cc dng ca cch (case form) c th xc nh mt s lin h khc nhau, nn cc gii t pht trin thm cho thy s tch bit r rng hn i vi cc chc nng ny. B. Cc cch trong ting Hy-lp c phn theo 8 loi sau y: 1. DANH CCH (NOMINATIVE CASE) c dng gi tn v thng thng n l ch ng ca mt cu hay mt v cu. N cng c dng cho cc danh t v tnh t v ng vi cc ng t ni l hay tr thnh. 2. S HU CCH (GENITIVE CASE) c dng m t v thng gn cho mt tnh cht hay gi tr cho t n lin h n. N tr li cu hi, Loi g? N thng c din t bi cch dng ch of trong ting Anh. 3. CNG C CCH (ABLATIVE CASE) c cng cch chia ging nh S HU CCH, nhng n c dng ch s phn cch. N thng ch s phn cch trong mt thi im, khng gian, ngun gc, hay mc . Trong ting Anh, n thng c s dng bng ch from. 4. TNG CCH (DATIVE CASE) dng din t s thch c nhn. N c th ch mt kha cnh tch cc hay tiu cc. Thng thng l mt b ng gin tip. Trong ting Anh, n c din t qua t to. 5. V TR CCH (LOCATIVE CASE) c cng cch chia t nh TNG CCH, nhng n din t v tr trong khng gian, thi gian hay nhng gii hn l-gch. Trong ting Anh, n c din t qua nhng t in, on, at, among, during, by, upon, beside. 6. CNG C CCH (INSTRUMENTAL CASE) c cch chia t ging vi TNG CCH v V TR CCH. N din t phng tin hay s lin h. Trong ting Anh, n c din t qua cc gii t by with. 7. I CCH (ACCUSATIVE CASE) dng din t s chm dt ca mt hnh ng. N din t s gii hn. S s dng ch yu ca n l b ng trc tip (direct object). N tr li cu hi, Xa bao nhiu? hay l Cho n mc no? 8. XNG H CCH (VOCATIVE CASE) c dng xng h trc tip.

135

VI. CC LIN T V T NI (CONJUNCTIONS, CONNECTORS) A. Ting Hy-lp l mt ngn ng rt chnh xc v n c rt nhiu t ni. Chng ni kt cc tng (v cu, cu, v on). N xut hin rt thng n ni s vng mt ca n gy nh hng trong vn gii kinh. Tht ra, cc lin t v t ni ny cho thy hng i trong tng ca cc trc gi. Chng rt h trng trong vic quyt nh iu cc trc gi ny thc s mun ni. B. Sau y l danh sch ca mt s lin t v t ni v ngha ca chng (thng tin ny c gp nht t sch ca H.E. Dana v Julius K. Mantey A Manual Grammar of the Greek New Testament). 1. T ni ch thi gian a. Epei, epeid e, hopote, hos, hote, hotan (bn thi cch)- khi b. Hoes- trong khi c. Hotan, epan (bn thi cch)- bt c khi no d. Hoes, achri, mechri (bn thi cch)- cho n khi e. Priv (nguyn mu) trc f. Hos t khi khi 2. T ni ch s l-gch a. Ch mc ch (1) Hina, hopos, hos (bn thi cch)- m (2) Hoste (nguyn mu i cch)- (3) Pros (nguyn mu i cch), eis (nguyn mu i cch)- b. Ch kt qu (c mt s lin h mt thit gia dng ng php thuc mc ch v kt qu) (1) Hoste (nguyn mu, y l dng thng dng nht)- m (2) Hiva (bn thi)- m (3) Ara- th c. Ch h qu hay l do (1) Gar (nguyn nhn/h qu hay l lun/kt lun)- bi v (2) Dioti, hotiy- bi v (3) Epei, epeide, hos- v (4) Dia (vi i cch) v (nguyn mu)- bi v d. Hm , m ch (1) Ara, poinun, hoste- v vy (2) Dio (lin t m ch mnh nht)- v iu ny, v vy (3) Oun- v vy kt qu l (4) Toinoun- do vy e. Tng phn (1) Alla (dng tng phn mnh)- nhng, tr ra (2) De- nhng tuy nhin, nhng mt khc (3) Kai- nhng (4) Mentoi, oun- tuy nhin (5) Plen- tuy nhin (hu ht l trong sch Lu-ca) (6) Oun- tuy nhin f. So snh (1) Hos, kathos (gii thiu cc v cu so snh) (2) Kata (trong cc t kp, katho, kathoti, kathosper, kathaper) (3) Hosos (trong th H-b-r) (4) E- hn g. Tip din (1) De- v by gi (2) Kai- v 136

(3) Tei- v (4) Hina, oun- rng (5) Oun- sau (trong sch Ging) 3. Cc cch nhn mnh a. Alla- chc chn, vng tht ra b. Ara- thc s chc vy tht vy c. Gar- nhng tht ra chc vy thc s d. De- thc s e. Ean- ngay c f. Kai- ngay c, thc s, tht ra g. Mentoi- thc s h. Oun- tht s VII. CU IU KIN A. CU IU KIN l cu cha ng mt hay nhiu v cu ch iu kin. Cu trc ng php ny gip cho vic gii ngha bi v n cung cp cc iu kin, l do, hoc cc nguyn nhn ti sao hnh ng ca ng t chnh xy ra hay khng xy ra. C 4 loi cu iu kin. Chng giao ng t mt trng hp vn cho l tht t quan im ca ngi vit hay t mc ch ca ngi vit n trng hp ch l s mong c. B. CU IU KIN BC MT din t hnh ng hay trng thi cho l tht t quan im ca ngi vit hay t mc ch ca ngi vit cho d n c din t bng ch nu. Trong mt s trng hp, n c th c dch l v (Ma-thi- 4:3; R-ma 8:31). Tuy nhin, n khng c ngha l tt c cc BC MT u l tht trong thc t. Thng thng n c dng chng minh mt im no trong mt cuc tranh lun hay ch ra mt sai lm (Ma-thi- 12:27). C. CU IU KIN BC HAI thng gi l i ngc s kin. N ni n mt iu g khng c tht trong thc t chng minh mt iu g . V d: 1. Nu hn tht l mt tin tri, nhng tht ra hn khng phi, hn s bit ngi ph n l ai v nh th no, v l ngi nm ly hn, nhng hn khng bit (Lu-ca 7:39) 2. Nu cc ngi tht s tin Mi-se, l iu cc ngi khng c, ngi s tin Ta, l iu cc ngi khng lm (Ging 5:46). 3. Nu ti tm cch lm p lng con ngi, l iu ti khng lm, ti s khng phi l n l ca ng Christ, l iu ti ang lm (Ga-la-ti 1:10). D. CU IU KIN BC BA ni n cc hnh ng c th xy ra trong tng lai. N cho rng cc hnh ng ny c th xy ra. N thng m ch mt s d phng. Hnh ng trong ng t chnh thng lin h n hnh ng trong v cu theo bc ny. V d: I Ging 1:6-10; 2:4, 6, 9, 15, 20, 21, 24, 29; 3:21; 4:20; 5:14, 16. E. CU IU KIN BC BN din t bc xa nht ca trng hp c th xy ra. N rt him trong Tn c. Tht s, khng c mt CU IU KIN BC BN hon chnh m c hai phn tha mn nh ngha ny. Mt v d v mt phn ca CU IU KIN BC BN l v cu m u trong I Phi-e-r 3:14. Mt v d khc v CU IU KIN BC BN l v cu kt thc trong Cng v 8:31. VIII. LI NGN CM (PROHIBITIONS) A. CU MNH LNH HIN TI vi TIN T ME thng khi (khng phi mi lc) nhn mnh s ngng mt hnh ng ang din ra. Mt s v d nh ngng cht cha ca ci ngi di 137

t.. (Ma-thi- 6:19); ngng lo lng v cuc sng (Ma-thi- 6:25); ngng giao cho ti li cc chi th nh l dng cho s gian c (R-ma 6:13); ngi phi ngng lm bun Thnh Linh ca c Cha Tri (-ph-s 4:30); v ngng say ru (5:18). B. LI BN THI QU KH vi TIN T ME nhn mnh ng ngh n chuyn bt u mt hnh ng Mt vi v d ng ngay c bt u suy ngh (Ma-thi- 5:17); ng bao gi bt u lo lng (Ma-thi- 6:31); ng bao gi h thn (II Ti-m-th 1:8). C. PH NH KP (DOUBLE NEGATIVE) i chung vi LI BN THI mang tnh ph nh tuyt i. Khng bao gi, tht khng bao gi hay l khng c trong bt c hon cnh no. Mt vi v d nh: s khng c bao gi nm s cht (Ging 8:51); ta s khng bao gi (I C-rinh-t 8:13). IX. MO T A. Trong ting Hy-lp Koine, mo t xc nh the ging vi ting Anh. Chc nng ch yu ca n l mt con tr, mt cch gy s ch v mt t, mt tn, hay mt cm t. Cch dng ca n thay i theo cc trc gi trong Tn c. Mo t xc nh cng c cc chc nng sau: 1. Mt dng c lm tng phn ging nh mt i t ch nh (demonstrative pronoun); 2. Mt du hiu ch mt ch hay mt ngi c cp n phn trc; 3. Mt cch xc nh ch t trong mt cu vi mt ng t ni. V d: c Cha Tri l thn Ging 4:24; c Cha Tri l s sng I Ging 1:5; c Cha Tri l tnh yu thng 4:8, 16. B. Ting Hy-lp Koine khng c mt mo t bt nh nh a an trong ting Anh. S vng mt ca mt mo t xc nh c th c : 1. Tp trung vo bn cht hay gi tr ca mt iu g 2. Tp trung vo phn loi ca mt iu g C. Cc trc gi Tn c s dng mo t rt khc nhau. X. CCH NHN MNH TRONG TING HY LP CA TN C A. K thut by t s nhn mnh thay i theo cc trc gi trong Tn c. Cc trc gi s dng c v nht qun v nghim chnh nht l Lu-ca v trc gi sch H-b-r. B. Chng ti ni phn trc rng LI CH NH CH NG QU KH (AORIST ACTIVE INDICATIVE) l li tiu chun, khng b g b nhn mnh, nhng bt c mt th no, dng no, li no cng c mt tm quan trng ca n khi gii ngha. iu ny c ngha l LI CH NH CH NG QU KH vn thng c dng n trong mt ngha ng php quan trng. V d: R-ma 6:10 (hai ln). C. Th t t trong ting Hy-lp Koine 1. Ting Hy-lp Koine l mt ngn ng bin cch (inflected language) c ngha l n khng ph thuc vo th t t nh trong ting Anh. V vy, trc gi c th thay i cc th t thng thng ca n cho thy: a. iu trc gi mun nhn mnh b. iu trc gi ngh s em n s ngc nhin cho c gi c. iu trc gi tht s cm nhn su xa 2. Cc trt t t tiu chun trong ting Hy-lp vn l vn cha ng ng. Tuy vy, mt th t tm gi l thng thng s l: 138

a. i vi ng t lin kt: (1) ng t (2) Ch t (3) B ng (complement) b. i vi ngoi ng t: (1) ng t (2) Ch t (3) B ng (object) (4) B ng gin tip (indirect object) (5) Cm gii t (prepositional phrase) c. i vi cc cm danh t: (1) Danh t (2) T b ngha (modifier) (3) Cm gii t 3. Th t t c th mang ngha gii kinh v cng quan trng. V d: a. tay hu h trao ti v Ba-na-ba ca s thng cng (Ga-la-ti 2:9) Cm t tay hu ca s thng cng c tch ra v t pha trc nhn mnh s quan trng ca n. b. vi ng Christ (Ga-la-ti 2:20), c t trc. S cht ca Ngi l trng tm. c. Tng hi tng lc trong nhiu cch (H-b-r 1:1) c t trc. Cch c Cha Tri t mc khi chnh Ngi l iu quan trng hn, i li vi s kin mc khi y. D. S nhn mnh cc mc khc nhau c biu hin qua: 1. S lp li i t vn c sn trong dng ng t c chia. V d, Ta, chnh ta, s chc chn cng cc ngi (Ma-thi- 28:20). 2. S vng mt cc lin t vn thng c mong i, hoc cc t ni gia cc t, cm t, v cu hay cu. iu ny gi l s b lin t (asyndeton) (khng b rng buc). Cc t ni thng c mong i phi c mt, v vy nu chng vng mt s to s ch . V d: a. Cc phc lnh, Ma-thi- 5:3 v tip sau (nhn mnh danh sch ny) b. Ging 14:1 (ch mi) c. R-ma 9:1 (phn mi) d. II C-rinh-t 12:20 (nhn mnh danh sch ny) 3. S lp i lp li cc t hay cm t trong mt s ng cnh no . V d: ngi khen s vinh hin Ngi (-ph-s 1:6, 12, 14). Cm t ny c dng ch cng tc ca mi thn v trong Ba ngi. 4. Cch s dng mt thnh ng hay mt t (mt m), cch chi ch gia cc t. a. Cch ni tri- thay th t cho nhng ch cm k nh ng ch s cht (Ging 11:1114) hay chn ch b phn sinh dc nam (Ru-t 3:7-8; I Sa-mu-n 24:3). b. Li ni vng- thay th ch dng cho danh ca Cha nh nc Tri (Ma-thi- 3:21) hoc ting t tri (Ma-thi- 3:17). c. Cc hnh thi tu t: (1) S ni thi qu (Ma-thi- 3:9; 5:29-30; 19:24). (2) Cc cu ni gy ng chm (Ma-thi- 3:5; Cng v 2:36). (3) Nhn cch ha (I C-rinh-t 15:55) (4) Ma mai (Ga-la-ti 5:12) (5) on vn th (Phi-lp 2:6-11) (6) Chi m ca cc t i. Hi thnh (a) Hi thnh (-ph-s 3:21) (b) ku gi (-ph-s 4:1, 4) (c) c gi (-ph-s 4:1, 4) ii. t do 139

(a) Ngi n t do (Ga-la-ti 4:31) (b) S t do (Ga-la-ti 5:1) (c) t do (Ga-la-ti 5:1) d. Cc thnh ng- thng mang tnh vn ha v ngn ng c trng: (1) y l cch ni bng ca t thc n (Ging 4:31-34) (2) y l cch ni bng ca t n th (Ging 2:19, Ma-thi- 26:61). (3) y l thnh ng H-b-r ch s thng xt, ghen ght (Sng th k 29:31; Phc truyn lut l k 21:15; Lu-ca 14:36; Ging 12:25; R-ma 9:13). (4) Tt c v mt s. So snh -sai 53:6 (tt c) vi 53:11 v 12 (mt s). Nhng ch ny u ng ngha nh trong R-ma 5:18 v 19 cho thy. 5. Cch dng mt cm t y cc yu t ng hc thay v ch dng mt t. V d: c Cha Jsus Christ 6. Cch dng c bit ca ch autos a. Khi i vi mt mo t ( v tr thm gi tr (attributive position)), th n c dch l ging. b. Khi khng km theo mt mo t ( v tr b ng (predicate position)), n c dch nh l mt i t phn tnh nhn mnh- chnh anh ta, c ta, chnh n. E. Nhng ngi khng c c Hy-lp c th xc nh c nhng li nhn mnh qua cc cch sau: 1. S dng cc t in phn tch hoc cc bn Anh/Hy lp i chiu. 2. Cc bn dch Anh ng i chiu, c bit l t cc quan im dch khc nhau. V d: so snh bn dch theotng ch (KJV, NKJV, ASV, NASB, RSV, NRSV) vi cch dch thot theo li tng ng (Williams, NIV, NEB, REB, JB, NJB, TEV). Mt cun sch hu ch y l The Bible in Twenty-Sic Translations xut bn bi nh xut bn Baker. 3. S dng cun The Emphasized Bible ca Joseph Bryant Rotherham (Kregel, 1994). 4. S dng bn dch theo ngha en a. The American Standard Version nm 1901 b. Youngs Literal Translation of the Bible ca Robert Young (Guardian Press, 1976). Vic nghin cu ng php l mt vn rt t m, cng phu, nhng cn thit c th gii ngha mt cch hp l. Cc nh ngha, li bnh, v cc th d ngn ngi ny nhm mc ch khuyn khch v trang b cho c gi khng quen vi ting Hy-lp c th tn dng cc ch thch ng php c trong tp sch ny. Chc chn rng nhng nh ngha ny rt n s. ng nn s dng chng mt cch cng nhc, gio iu, nhng ch l cc vin bc tip n mt s hiu bit r hn v cc c php Tn c. Mong c rng cc nh ngha ny cng gip c gi hiu c cc li gii thch trong cc sch tr gip cho vic nghin cu chng hn nh cc sch gii kinh chuyn mn v Tn c. Chng ta phi xc nh s gii thch ca chng ta da trn nhng thng tin c c trong bn vn. Ng php l mt trong nhng cng c hu hiu nht; cc cng c khc nh bi cnh lch s, ng cnh, cch s dng t, v cc on vn i xng nhau.

140

PH LC HAI
PH BNH VN BN
Ch ny c bn n vi mc tiu gip gii thch cc ch thch v vn bn c trong tp sch ny. Dn sau y s c dng n: I. Cc ngun vn bn ca Kinh thnh ting Anh A. Cu c B. Tn c II. Gii thch ngn v vn v l thuyt ca h ph bnh cng gi l ph bnh vn bn III. T liu ngh c thm I. Cc ngun vn bn ca Kinh thnh ting Anh: A. Cu c 1. Bn Masoretic (MT)- Bn ph m H-b-r c bt u bi Rabi Aquiba vo nm 100 SCN. Cc du nguyn m, du nhn, ch thch bn l, chm phy c bt u thm vo t th k th 6 SCN v hon tt vo th k th chn. N c thc hin bi mt dng cc hc gi Do thi gi l Masoretes. Dng vn bn h s dng cng ging vi cc bn trong Mishna, Talmud, Targums, Peshitta, v Vulgate. 2. Bn LXX- Truyn thng cho rng bn LXX c thc hin bi 70 hc gi Do thi trong 70 ngy cho th vin Alexandria di s bo tr ca vua Ptolemy II (nm 285-246 TCN). Ngi ta cho rng bn dch ny c thc hin bi yu cu ca mt lnh o Do thi sng Alexandria. Truyn thng ny da vo L th ca Aristeas. Bn LXX thng da vo mt truyn thng H-b-r khc vi bn ca Rabi Aquiba (MT). 3. Cun bin cht (DSS)- Cun bin cht c vit trong thi k ca quc La m trc Cng nguyn (200 TCN-70 SCN) bi mt nhm Do thi phn lp gi l Essenes. Cc bn ting H-b-r c tm thy nhiu ni xung quanh khu vc Bin cht, cho thy mt trng phi vn bn c khc vi c hai trng phi MT v LXX. 4. Mt vi v d c th cho thy cch i chiu cc bn vn gip cc nh gii kinh hiu hn v Cu c a. Bn LXX gip cc nh dch thut v hc gi hiu thm bn MT (1) -sai 52:14 ca bn LXX, khi nhiu ngi s ngc nhin v ngi. (2) -sai 52:14 ca bn MT, nh nhiu ngi kinh ngc v ngi (3) Trong -sai 52:15 s phn bit i t c xc nh trong bn LXX: i. Bn LXX, cng vy nhiu nc s ngc nhin v ngi ii. Bn MT, v ngi s vy ra trn cc nc b. Bn Cuc bin cht (DSS) gip cc nh dch thut v hc gi hiu thm bn MT (1) -sai 21:8 ca bn DSS, ngi tin tri la ln, ti ng trn mt ci thp canh (2) -sai 21:8 ca bn MT, v ti la ln mt con s t! Cha ti, ti vn lun ng ni thp canh ngy ny c. C hai bn LXX v DSS gip lm r ngha cu -sai 53:11 (1) Bn LXX v DSS, sau s khn kh ca linh hn mnh, ngi s thy nh sng, ngi s c tha mn (2) MT, ngi s thys khn kh ca linh hn mnh, Ngi s tha mn B. Tn c 1. C khong hn 5.300 bn tho ca ton b hay mt phn Tn c ting Hy-lp cn li ngy nay. Khong 85 bn c vit trn giy papyrus v 268 bn vit bng ch vit hoa (uncials). Sau khong th k th 9 SCN, bn vit ch nh pht trin (minuscule). Cc bn Hy-lp dng vit c khong 2.700 bn. Chng ta cng c khong 2.100 bn lit k cc on Kinh thnh dng trong th phng m chng ta gi l nhng bi ging theo nm (lectionaries). 141

2. Khong 85 bn ting Hy-lp cha mt s phn ca Tn c vit trn giy papyrus c lu gi trong cc vin bo tng. Mt s mang nm tui t th k th hai SCN, nhng hu ht u t th k th ba hay th t SCN. Khng c mt bn no trong cc bn ny cha ng ton b Tn c. Khng phi bi v chng l nhng bn c nht th ng nhin chng s c t d bn. Nhiu bn trong s ny c sao chp rt hi h dng trong ni b. Ngi ta khng tht s cn thn trong qu trnh sao chp. V vy, n c nhiu im khc nhau (variants). 3. Bn Codex Sinaiticus, c gi theo ch H-b-r a (aleph) hay l (01), c tm thy ti tu vin thnh Catherine trn ni Si-na-i bi Tischendorf. N c nm tui t th k th 4 SCN, v cha ng c Cu c ca bn LXX v Tn c ting Hy-lp. N thuc v dng vn bn Alexandrian. 4. Bn Codex Alexandrinus, cng c bit vi tn gi A hay l (02), l bn ting Hy-lp th k th 5 c tm thy Alexandria, Ai cp. 5. Bn Codex Vaticanus, cng gi l B hay (03), c tm thy trong th vin Vatican Roma v c nm tui t gia th k th 4 SCN. N cha c bn LXX Cu c v Tn c ting Hylp. N thuc v dng vn bn Alexandrian. 6. Bn Codex Ephraemi, cng gi l C hay (04), mt bn bng ting Hy-lp th k th 5 v b hy i mt phn. 7. Bn Codex Bezae, cng gi l D hay l (05), l bn ting Hy-lp th k th 5 hay 6. N l i din chnh ca ci gi l Bn Ty phng. N cha ng nhiu phn thm vo v l nhn chng Hy-lp chnh cho bn dch King James. 8. Cc bn Tn c c th c nhm thnh 3 hoc 4 gia nh c chung mt s c tnh: a. Bn Alexandria t Ai cp (1) P75, P66 (khong nm 200 SCN), ghi li cc sch Phc m (2) P46 (khong nm 225 SCN), ghi li cc l th ca Phao-l (3) Bn P72 (khong nm 225-250 SCN), ghi li Phi-e-r v Giu- (4) Bn Codex B, hay l Vaticanus (khong nm 325 SCN) bao gm trn Cu c v Tn c (5) Cc cu trch ca Origen t loi vn bn ny (6) Cc vn bn khc c loi vn bn a, C, L, W, 33 b. Bn Ty phng t Bc Phi c. Bn ng Byzantine t Constatinople d. Loi th t Caesarean t Palestine (1) Ch c thy ch yu trong sch Mc (2) Cc bng chng cho n l bn P45 v W II. Cc vn v l thuyt ca h ph bnh hay ph bnh bn vn A. Cc d bn xy ra nh th no 1. Do s sut, tnh c (phn ln cc trng hp) a. Trt mt khi chp tay dn n vic nhn ch ging nhau nm sau v do vy b mt nhng ch nm gia hai ch ging nhau ny (homoioteleuton) (1) Trt mt khin b mt mt ch i hay cm t i (haplography) (2) Trt i trong tr khin lp li mt cm t hay mt hng trong bn Hy-lp (dittography) b. Nghe trt khi chp xung bi mt ngi c lm cho vit sai ch (itacism). Thng th ch vit sai hm hay vit mt ch Hy-lp khc c cng m c. Cc bn ting Hy-lp c nht khng c chia theo chng hay cu, t hoc khng c cc du chm cu v khng c khong cch gia cc ch. Rt c th c trng hp cc k t c tch ra nhng ch khc nhau dn n vic to ra nhng ch khc nhau. 2. Do ch a. Thay i ci tin dng ng php ca bn vn c sao chp b. Thay i lm cho bn vn hi ha vi cc bn Kinh thnh khc (s hi ha i xng)

142

c. Thay i bng cch kt hp hai hay nhiu d bn khc ghp li thnh mt bn di hn (conflation) d. Thay i chnh li mt vn c nhn ra trong bn vn (I C-rinh-t 11:27 v I Ging 5:7-8) e. Mt vi thng tin thm vo lin quan n bi cnh lch s hay cch gii kinh ng n cho bn vn c ghi ngoi l bi ngi sao chp trc nhng li c chp vo ngay bn vn bi ngi sao chp sau (Ging 5:4) B. Cc im cn bn ca ph bnh bn vn (bng hng dn theo l-gch gip xc nh u l bn vn nguyn thy khi vn d bn xut hin 1. Bn vn vng v, ngng ngu, rt ri nht hay bt thng nht v mt ng php c th l bn nguyn thy 2. Bn ngn nht c th l bn nguyn thy 3. Bn c hn c trng lng hn bi v n gn vi bn nguyn thy hn v mt lch s, mi iu khc u nh nhau 4. Cc bn phn tn khp ni v mt a l thng c mt bn nguyn thy 5. Cc bn c tnh gio l yu hn, c bit l nhng bn lin h n cc cuc bn lun v cc ch thn hc chnh trong thi gian c s thay i trong cc bn vn, v d nh gio l Ba Ngi trong I Ging 5:7-8, l bn c chung hn. 6. Bn gii thch c r nht ngun gc ca cc d bn khc 7. C hai cu trch gip cho thy s qun bnh trong vn d bn gy kh khn ny a. J. Harold Greenlee trong cun Introduction to New Testament Textual Criticism cho bit, Khng c mt gio l C c no treo trn mt bn vn gy tranh ci; v cc hc tr ca Tn c phi xem chng vic mnh mun bn vn ca mnh chnh thng hn hay c tnh gio l mnh m hn l bn nguyn thy c linh cm (trang 68). b. W.A. Criswell ni vi Greg Garrison trong t The Birmingham News rng ng khng tin mi ch trong Kinh thnh u c linh cm, t ra l khng phi mi ch c a ra cho cng chng hin i ngy nay bi cc nh dch thut hng th k trc. Criswell ni tip, Ti cng l mt tn ca vic ph bnh bn vn. Do , ti ngh phn na cui ca chng 16 trong sch Mc l t gio; n khng c linh cm, n ch l s ba tKhi ta so snh cc bn khc c hn, khng c ci gi l phn kt lun ca sch Mc. Mt ai thm vo ng t ca trng phi cho rng Kinh thnh khng sai thuc gio hi Bp tt nam phng ny cng tuyn b rng s t thm c trong Ging 5, chuyn Cha Jsus ao B-tt-a. V ng cng ni v hai ghi chp khc nhau v s t t ca Giu-a (Ma-thi- 27 v Cng v 1): ch l cc quan im khc nhau v s t t, Criswell ni, nu n trong Kinh thnh, n phi c li gii thch cho iu ny. V c hai s tng thut v s cht ca Giu-a u c trong Kinh thnh. Criswell thm, Ph bnh vn bn t n l mt khoa hc tuyt vi. N khng phi l chng qua, n khng phi l v l. N nng ng v quan trng III. Cc vn v bn vn A. Cc sch ngh c thm 1. Biblical Criticism: Historical, Literacy and Textual, ca R.H. Harrison 2. The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, ca Bruce M. Metzger 3. Introduction to New Testament Textual Criticism ca J. H. Greenlee

143

PH LC BA
T IN THUT NG
Thuyt nhn lm con nui (Adoptionism) y l mt trong nhng quan im ban u v s lin h ca Cha Jsus v thn tnh. V cn bn, n khng nh rng Cha Jsus l mt con ngi bnh thng trong mi cch v c nhn lm con nui trong mt ngha c bit bi c Cha Tri qua php bp tm ca Ngi (Ma-thi- 3:17; Mc 1:11) hoc qua s sng li ca Ngi (R-ma 1:4). Cha Jsus sng mt cuc sng rt gng mu n ni c Cha Tri, trong mt lc no , (qua php bp tm, hay qua s sng li) nhn Jsus lm con ca Ngi (R-ma 1:4; Phi-lp 2:9). y l quan im thiu s trong th k th 8 v thi k Hi thnh u tin. Thay v l c Cha Tri tr thnh ngi (s nhp th) n i ngc li thnh ngi tr thnh Tri! Tht kh m din t c th no Cha Jsus, c Cha Con, ng thn linh c t trc, c tng thng v tn cao v sng i sng gng mu. Nu Ngi l c Cha Tri, th lm sao Ngi li c ban thng? Nu Ngi c s vinh quang thing ling hin hu t trc, th ti sao Ngi li c tn cao thm na? Mc d tht kh hiu c iu ny, c Cha Cha lm th no tn vinh Cha Jsus trong mt ngha c bit v s lm thnh hon ton ch ca c Cha Cha. Trng phi Alexandrian Phng php gii ngha Kinh thnh ny c pht trin t Alexandria, Ai cp vo th k th hai SCN. N s dng cc nguyn tc gii kinh cn bn ca Philo, l mt hc tr ca Plato. N c gi l phng php ng ngn (allegorical method). N c nh hng ln trong gio hi cho ti thi Ci chnh. Nhng ngi ng h hng hn nht l Origen v Augustine. Xin xem sch ca Moises Silva, Has the Church Misread the Bible? (Academic, 1987). Bn Alexandrinus Bn vn ting Hy-lp th k th 5 t Alexandria, Ai cp, bao gm Cu c, Ngy kinh, v phn ln Tn c. N l mt trong nhng nhn chng chnh ca chng ta cho ton b Tn c ting Hy-lp (tr mt s phn trong Ma-thi-, Ging, v II C-rinh-t). Mt khi bn vn ny, c gi l A, v bn vn B, tc l bn Vaticanus trng hp vi nhau, th phn c xem xt c k l nguyn thy theo hu ht cc hc gi trong hu ht cc trng hp. Ng ngn (Allegory) y l phng php gii ngha Kinh thnh xut pht t Do thi gio thuc Alexandria. N c ph bin bi Philo t Alexandria. Trng tm ca n l mun lm cho Kinh thnh tr nn hp thi vi vn ha v h thng trit l ca ngi c bng cch b qua cc bi cnh lch s hoc/v cc bi cnh ng vn nguyn thy. N tm kim ngha thing ling kn du ng sau mi bn vn ca Kinh thnh. Cn phi nhn nhn rng Cha Jsus trong Ma-thi- 13 v Phao-l trong Ga-la-ti 4 dng n d truyn t l tht. Tuy nhin, y l mt dng hnh bng hc (typology), ch khng phi thun ng ngn. T in phn tch (Analytical lexicon) y l mt cng c nghin cu cho php chng ta xc nh mi dng ch ca ting Hy-lp trong Tn c. y l mt tp ti liu tng hp theo th t ch ci ting Hy-lp, theo dng v cung cp cc nh ngha cn bn. Khi kt hp n vi cc bn dch i chiu, nhng ngi khng quen vi ting Hy-lp c th phn tch cc im ng php v c php ca Tn c. Tnh tng ng ca Kinh thnh (Analogy of Scripture) y l cm t dng din t quan im cho rng c Kinh thnh u c linh cm bi c Cha Tri v v vy n khng mu thun vi nhau nhng b sung cho nhau. S xc nhn c tnh cht gi nh trc nh vy l nn tng s dng cc phn on tng ng vi nhau khi gii ngha mt bn vn.

144

Tnh khng r rng (Ambiguity) iu ny ch s khng r rng n t mt vn bn khi n c th c hai hay nhiu ngha hoc khi c hai hay nhiu iu c cp n trong mt lc. C th Ging s dng phng php m h c ch ch (li hai (double entendres)). Hnh nhn (Anthropomorphic) Ngha l c c tnh lin h n con ngi, thut ng ny c dng din t ngn ng ca chng ta v c Cha Tri. N xut pht t ch Hy-lp c ngha l ngi. N c ngha rng chng ta ni v Cha nh th Ngi l con ngi. c Cha Tri c m t qua cc t ng vt cht, x hi, v tm l lin h n con ngi (Sng th k 3:8; I Cc Vua 22:19-23). D nhin, y ch l s so snh. Tuy vy, khng c mt phn loi no khc ngoi phn loi ca con ngi chng ta c th dng. Do , hiu bit ca chng ta v c Cha Tri, mc d ng, nhng vn c gii hn. Trng phi An-ti-t (Antiochian School) Phng php gii ngha Kinh thnh ny c pht trin An-ti-t, Sy-ri-a vo th k th 3 SCN nh l mt phn ng i li vi phng php ng ngn ca trng phi Alexandria Ai cp. Ch yu ca n l tp trung vo ngha lch s ca Kinh thnh. N gii thch Kinh thnh nh mt tc phm vn chng bnh thng ca con ngi. Trng phi ny dn dn ri vo s tranh ci v vn c phi ng Christ c hai bn cht (Nestorianism) hay ch c mt (va hon ton con ngi, va hon ton Tri). N b gn cho l t gio bi Gio hi Cng gio La m v phi di i n Persia nhng n khng c mt nh hng quan trng no. Cc nguyn tc gii kinh cn bn ca n sau tr thnh nguyn tc gii ngha ca cc nh ci chnh Tin lnh c in (Luther v Calvin). Php i chi (Antithetical) y l mt trong ba t ng dng m t mi lin h gia cc hng trong vn th H-b-r. N lin h n cc hng th c ngha i chi nhau (Chm-ngn 10:1; 15:1). Vn chng khi th (Apocalyptic literature) y l mt th loi c l thun khit, hoc phn ln l Do thi. y l loi vn b n dng trong nhng lc b xm lng hay chim ng bi cc cng quyn ngoi bang. N cho rng mt c Cha Tri c nhn, hay gii cu to dng nn th gii v iu khin cc hot ng trn th gii, v rng Y-s-ra-n l dn tc c Ngi quan tm v chm sc c bit. Loi vn chng ny ha hn chin thng cui cng t s gip c bit ca Cha. N c y nhng t hnh bng v giu tng tng din t qua cc t ng b n. N thng din t l tht qua cc mu sc, con s, khi tng, s hin thy, gp g thin thn, cc ch mang m s v thng mang tnh nh nguyn gia thin v c. Mt vi v d v dng vn chng ny l (1) trong Cu c, sch -x-chi-n (chng 36-48), a-ni-n (chng 7-12), Xa-cha-ri; v (2) trong Tn c, Ma-thi- 24; Mc 13; II T-sa-l-ni-ca 2 v Khi huyn. Ngi bin gii (Apologist, apologetics) Ch ny xut pht t gc t Hy-lp s bin h php l. y l mt nhnh trong thn hc nhm a ra cc bng chng v cc cuc bn lun theo l l cho ng h cho c tin C c. Tin nghim (A priori) Ch ny hu nh ng ngha vi t phng nh trc. N bao gm s l gii t cc nh ngha, nguyn tc, hay quan im c chp nhn trc l ng. Chnh iu l iu c chp nhn m khng cn phi xem xt hay phn tch. Thuyt Arianism Arius l mt gio ph Alexandria, Ai cp vo th k th 3 v u 4. ng cho rng Cha Jsus c t trc nhng khng phi l thn (khng cng bn cht vi c Cha Cha), c l l da theo Chm-ngn 8:22-31. Mt gim mc Alexandria thch thc quan im ny v m mn cuc tranh ci (nm 318 SCN) ko di nhiu nm. Thuyt Arianism tr thnh tn iu chnh thc ca ng gio hi. Hi ng Nicaea nm 325 SCN ln n Arius v khng nh s ng ng v ng bn cht thn tnh ca c Cha Con. 145

Aristotle ng l mt trong cc trit gia Hy lp c, hc tr ca Plato v l thy ca Alexander i . nh hng ca ng, ngay c ngy nay, thm nhp vo nhiu lnh vc hc thut hin i. L do l v ng nhn mnh tri thc thng qua quan st v phn loi. y l mt trong nhng im mu cht ca phng php khoa hc. Bn vit tay (Autograph) y l ch dng cho cc bn vit tay nguyn thy ca Kinh thnh. Nhng bn vit tay nguyn thy ny b mt hon ton. Ch cn li nhng bn sao chp m thi. y l ngun gc ca nhiu d bn trong cc bn vn ting Hy-lp v H-b-r v cc n bn c khc. Bn Bezae y l bn vn bng ting Hy-lp v Latin vo th k th 6 SCN. N c gi l bn D. N cha ng cc sch Phc m, Cng v v mt s th tn. c im ca n l c rt nhiu phn c ngi sao chp thm vo. N hnh thnh nn tng cho bn Textus Receptus, bn vn Hy-lp tiu chun truyn thng ng sau bn King James. Thnh kin y l t dng din t mt thnh kin mnh m v mt i tng hay mt quan im. N l quan im cho rng s khng thin v khng th c c v mt i tng c th hay mt quan im. y l lun im thin v. Thm quyn Kinh thnh Ch ny c dng trong mt ngha rt chuyn bit. N c nh ngha l s nhn bit iu tc gi nguyn thy mun ni cho thi ca h v p dng l tht trong thi ca chng ta ngy nay. Thm quyn Kinh thnh thng c nh ngha l vic xem chnh Kinh thnh l s hng dn c thm quyn duy nht ca chng ta. Tuy nhin, nhn thy c nhng s gii ngha sai lm hin ti, ti gii hn khi nim ny trong khun kh Kinh thnh khi c gii ngha bi cc nguyn tc chnh ca phng php lch s-ng php. Qui in y l t dng din t cc bn vn m ngi ta tin rng c linh cm cch c bit. N c dng ch c Cu v Tn c. Trng tm ng Christ (Christocentric) y l t dng din t tnh trung tm ca Cha Jsus. Ti dng n lin kt vi khi nim Jsus l Cha trong ton b Kinh thnh. Cu c ch v Ngi v Ngi l s hon thnh v mc tiu ca Cu c (Ma-thi- 5:17-48). Gii kinh y l tp sch nghin cu chuyn mn. N cung cp cc thng tin cn bn v mt sch trong Kinh thnh. Sau n c gng gii thch ngha ca tng phn trong sch . Mt s tp trung vo phn ng dng, s khc n bn vn trong cch chuyn mn hn. Nhng cun sch ny rt ch li, nhng ch nn dng sau khi chng ta s b nghin cu ring v iu mnh mun tm hiu. Khng bao gi nn chp nhn s gii ngha ca cc nh gii kinh m khng thc mc hay cht vn iu g. i chiu cc bn gii kinh t cc lp trng thn hc khc nhau cng c nhiu lc em li li ch. Thnh kinh ph dn (Concordance) y l mt cng c nghin cu hc Kinh thnh. N lit k mi ln xut hin ca mi ch trong Cu v Tn c. N gip ch nh sau: (1) xc nh cc ch Hy-lp hay H-b-r ng sau mt t ng ting Anh c th; (2) so snh cc bn vn ni nhng ch Hy-lp v H-b-r ging nhau c s dng; (3) ch cho thy nhng ch hai ch H-b-r hay Hy-lp khc nhau c dch bng ch mt t trong ting Anh; (4) cho bit s ln s dng ca mt s t trong mt s sch hay tc gi; (5) gip tm mt on vn trong Kinh thnh (xem Walter Clark How to Use New Testament Grek Study Aids, trang 54-55). Cun Bin Cht (Dead Sea Scrolls) Ch ny ch mt lot cc bn vit c bng ting H-b-r v Aram c tm thy ni khu vc gn Bin Cht vo nm 1947. Chng l cc th vin tn gio ca mt phi 146

thuc Do thi gio vo th k th nht. Sc p ca s chim ng t ngi La m v cc cuc chin qu khch ca nhng nm 60 khin h phi giu i cc cun giy da ny c hn kn trong cc chai snh s trong cc hang ng hay l. Chng gip chng ta hiu hn v bi cnh lch s ca th k th 1 vng Palestine v cng xc nhn bn Masoretic Text l rt chnh xc, t ra l t thi k rt sm ca thi i trc Cng nguyn. Chng c vit tt vi ch DSS. Suy din (Deductive) Phng php l lun ny i t cc nguyn tc chung n nhng p dng c th bng cch l lun. N i li vi phng php suy lun quy np, l phng php khoa hc i t nhng ci c th c quan st n nhng kt lun chung tng qut (nhng l thuyt). Bin chng (Dialectical) y l phng php l lun qua iu c xem dng nh mu thun hay nghch l c gi chung li vi nhau trong mt tnh trng cng thng, tm kim mt cu tr li thng nht bao gm c hai pha ca mt nghch l. Rt nhiu gio l Kinh thnh l nhng cp bin chng nh, Tin nh - ch t do; s cu ri chc chn- s kin tr trong c tin; c tin- vic lm; quyt nh- tin trnh mn ha; s t do ca C c nhn- trch nhim ca C c nhn. Dn lu y (Diaspora) y l thut ng Hy-lp dng bi nhng ngi Do thi Palestine ch nhng ngi Do thi khc ang sng ngoi bin gii a l ca t ha. Li dch thot tng ng (Dynamic equivalent) y l mt l thuyt dch Kinh thnh. Vic dch Kinh thnh c th c xem xt trn mt dy nh gi t quan im dch tng ch, tc l mi ch ting Hy-lp hay H-b-r u phi c mt ch ting Anh tng ng, n quan im dch tc l ch dch tng m khng ch trng nhiu n t ng hoc cm t nguyn gc. gia hai l thuyt ny l quan im dch thot tng ng l n lc xem xt bn nguyn gc mt cch nghim tc, nhng dch bng cc dng v thnh ng ca ng php hin i. Phn bn lun rt tt v l thuyt cc bn dch c tm thy trong sch ca Fee v Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 35 v sch ca Robert Bratcher Introduction to the TEV. Chit trung (Eclectic) Ch ny c dng chung vi vn ph bnh bn vn. N ch thi quen chn cc bn vn t cc bn Hy-lp khc nhau i n mt bn c xem l gn vi nguyn bn nht. N gt b quan im cho rng bt c mt h vn bn Hy-lp no u thu nhn c bn gc. c ( mnh) vo bn vn (Eisegesis) y l s i lp ca vic gii thch Kinh thnh (exegesis). Nu vic gii ngha Kinh thnh (exegesis) l dn ra t tng nguyn thy ca trc gi, th thut ng eisegesis hm em vo trong bn vn mt tng hay kin l t bn ngoi. T nguyn hc (Etymology) y l mt kha cnh ca vic nghin cu t ng nhm tm hiu chc chn ngha nguyn gc ca mt t ng. T ngha gc ny, mt s cch s dng chuyn bit s c d dng pht hin ra. Trong s gii ngha, t nguyn hc khng phi l trng tm chnh, nhng l ngha v vic s dng t ng ny ng thi. Gii ngha (Exegesis) y l t ng chuyn mn dnh cho vic gii ngha mt on vn c th. N c ngha l dn ra (t bn vn), hm rng mc ch ca chng ta l nhm hiu c nh ca tc gi nguyn thy trong nh sng ca bi cnh lch s, bi cnh ng vn, c php v ngha t ng ng thi ca n. Th loi vn chng (Genre) y l mt thut ng ting Php ch cc th loi vn chng khc nhau. im ch yu ca t ny l s phn chia cc dng vn chng thnh cc loi khc nhau l nhng loi c cng c im vi nhau: tng thut lch s, vn th, chm ngn, khi th v hnh php.

147

Tr hu gio (Gnosticism) Hu ht nhng iu chng ta bit c v t gio ny l t cc bi vit ca tr hu gio th k th 2. Tuy nhin, cc tng phi thai ca n c t th k th 1 v trc na. Mt vi im cn bn ca Tr hu gio theo nhm Valentian v Cerinthian l (1) vt cht v thn linh cng hin hu i i (thuyt nh nguyn v bn cht); (2) c cc vt pht ra (emanations) gia c Cha Tri v vt cht (eons hay cc cp bc thin thn). Bc cui cng v thp nht l c Gih-va ca Cu c, ng dng nn v tr (kosmos); (3) Jsus cng l mt vt pht ra ging nh Gi-h-va nhng ng cp cao hn, gn vi c Cha Tri tht hn. Mt s t Ngi v tr cao nht nhng vn thp hn c Cha Tri v d nhin khng phi l ng nhp th (Ging 1:14). Bi v vt cht l c, Jsus khng th c thn th con ngi m vn l thn. Ngi l mt con ma thn (I Ging 1:1-3; 4:1-6); v (4) s cu ri nhn c t c tin ni Cha Jsus cng vi tri thc c bit, l iu ch c mt s ngi c bit bit m thi. Cn c tri thc (m s) bc vo chn thin ng. S tn cao lut php Do thi cng l mt iu c i hi c th n c c Cha Tri. Nhng gio s gi tr hu gio c xy hai h thng lun l i ngc nhau: (1) i vi mt s ngi, li sng khng lin quan g n s cu ri. i vi h, s cu ri v s thing ling c gi gn trong mt tri thc c bit (cc m s) i n ci thin thn (eons); hay l (2) i vi mt s khc, li sng ht sc quan trng c s cu ri. H nhn mnh li sng khc k nh l mt bng chng cho s thing ling tht. Khoa gii thch bn vn (Hermeneutics) y l t ng chuyn mn ch cc nguyn tc hng dn vic gii kinh. N va l nhng ch dn c th va l mt ngh thut. Gii thch bn vn Kinh thnh thng c chia ra lm hai loi: cc nguyn tc chung v cc nguyn tc c bit. Nhng iu ny lin quan n cc loi vn chng c trong Kinh thnh. Mi th loi c nhng hng dn c bit ring cho n nhng cng c mt s gi nh v tin trnh gii thch tng t nhau. Thng ph bnh (Higher criticism) y l trnh t gii ngha Kinh thnh tp trung vo bi cnh lch s v cu trc vn chng ca mt sch c th trong Kinh thnh. Thnh ng Ch ny c dng ch cc cm t c tm thy trong cc vn ha khc nhau c ngha ring bit khng gn vi mt ngha thng thng khi ng ring l. Cc v d hin i nh: Ci hay d s (that was awefully good), hay l my hi tao ri (you just kill me). Kinh thnh cng c nhng cu, cm t tng t nh vy. S soi sng (Illumination) y l ch dng ch khi nim cho rng c Cha Tri phn vi con ngi. Khi nim y ca n thng c th hin qua 3 t ng: (1) mc khi- c Cha Tri hnh ng trong lch s con ngi; (2) s linh cm- Ngi ban s gii ngha thch hp v nhng hnh ng v ngha ca n cho mt s ngi c chn ghi li cho con ngi; v (3) soi sngNgi ban Thnh Linh gip con ngi hiu s t by t ca Ngi. Quy np (Inductive) y l phng php l lun i t ci c th n ci ton th. y l phng php thc nghim ca khoa hc hin i. y l phng php ca Aristotle. i chiu (Interlinear) y l mt cng c nghin cu cho php nhng ngi khng c c ngn ng Kinh thnh c th phn tch ngha v cu trc ca n. N t bn dch Anh ng vo cp tng ch ngay bn di ngn ng Kinh thnh. Cng c ny, cng vi mt t in phn tch, s gip cung cp cc dng t v nh ngha cn bn ca ting Hy-lp v H-b-r. S linh cm (Inspiration) y l khi nim cho rng c Cha Tri phn vi con ngi bng cch hng dn cc trc gi Kinh thnh ghi li mt cch r rng v chnh xc s mc khi ca Ngi. Khi nim y ca n thng c th hin qua 3 t ng: (1) mc khi- c Cha Tri hnh ng trong lch s con ngi; (2) s linh cm- Ngi ban s gii ngha thch hp v nhng hnh ng v 148

 ngha ca n cho mt s ngi c chn ghi li cho con ngi; v (3) soi sng- Ngi ban Thnh Linh gip con ngi hiu s t by t ca Ngi. Ngn ng m t (Language of description) iu ny c dng chung vi cc thnh ng trong Cu c. N m t th gii chng ta bng nhng iu ng n nm gic quan. N khng phi l s m t c tnh cht khoa hc, v n cng khng c mc ch lm nh vy. S tn sng lut php (Legalism) c im ca thi ny l vic ch trng qu mc n lut l, nghi l. N c chiu hng da vo s gi lut php ca con ngi nh mt phng tin Cha chp nhn. N nghing v vic h thp mi lin h v nng cao s ph din, c hai u l nhng kha cnh quan trng trong mi lin h giao c gia mt c Cha Tri thnh khit v con ngi ti li. Theo ngha en (literal) y l mt tn khc ch phng php gii ngha theo lch s v tp trung vo bn vn t An-ti-t. N c ngha l s gii ngha bao gm c nhng ngha hin nhin v thng thng ca ngn ng loi ngi, mc d c vn nhn bit s c mt ca ngn ng hnh bng. Th loi vn chng cp n cc dng khc nhau m s truyn thng ni con ngi c th c, nh l th hay tng thut lch s. Mi loi vn chng c mt trnh t gii ngha ring bit cng vi cc nguyn tc chung p dng cho ton b vn chng vit. n v ng vn (literary unit) iu ny ch cc phn chia theo tng chnh trong mt sch trong Kinh thnh. N c th l mt vi cu, on vn hay chng sch. y l mt n v c lp c mt ch trng tm. H ph bnh Xin xem Ph bnh bn vn Bn vn (Manuscript) Ch ny ch cc bn sao chp khc nhau ca Tn c ting Hy-lp. Thng thng chng c phn chia thnh cc loi khc nhau theo (1) cht liu dng vit (giy ch tho, giy da); hay (2) dng ch vit (hon ton vit hoa hay ch nh). N c vit tt l MS s t v MSS s nhiu. Masoretic Text Bn Masoretic l bn Cu c bng ting H-b-r th k th 9 c thc hin bi nhiu th h hc gi Do thi, trong cha ng cc du nguyn m v ch thch v vn bn. N to thnh bn vn cn bn cho Kinh thnh Cu c ca chng ta ngy nay. Bn vn ca n xt v lch s c cng nhn bi cc bn vn ting H-b-r khc, c bit l sch -sai, c pht hin trong Cun Bin cht. N c vit tt l MT. Php hon d (Metonymy) y l hnh thc tu t trong tn ca mt iu g c dng i din mt iu khc c lin h. V d, ni nc ang si th tht ra c ngha l nc trong ni ang si. Cc mnh Muratorian (Muratorian fragments) y l danh sch cc sch qui in ca Tn c. N c vit ti R-ma trc nm 200 SCN. N cng lit k 27 sch nh trong Tn c ca ngi Tin lnh. N r rng cho thy cc Hi thnh a phng khp ni trong quc La m trn thc t nh ra qui in Thnh kinh trc khi cc gio hi ngh chnh hp li vo th k th 4. S mc khi t nhin (Natural revelation) y l mt cch c Cha Tri t mc khi chnh Ngi cho con ngi. N bao gm cc trt t thin nhin (R-ma 1:19-20) v s nhn bit lun l t lng tm (R-ma 2;14-15). N cng c ni n trong Thi-thin 19:1-6 v R-ma 1-2. N khc vi khi th c bit, l iu c Cha Tri t by t cch c bit qua Kinh thnh v cao nht l qua Cha Jsus Na-xa-rt.

149

Phn loi thn hc ny c nhn mnh i nhn mnh li bi phong tro tri t c gia vng cc nh khoa hc C c (bi vit ca Hugh Ross). H dng phn loi ny xc nh rng mi l tht u l l tht ca c Cha Tri. Thin nhin l cnh ca m rng i n hiu bit v c Cha Tri; n khc vi mc khi c bit (Kinh thnh). N cho php khoa hc hin i c s t do nghin cu trt t t nhin. Theo ti, n l mt c hi tuyt vi lm chng cho th gii phng Ty vi khoa hc hin i. Nestorianism Nestorius l ngi sng lp trng phi Constantinople vo th k th 5. ng c o luyn An-ti-t, Sy-ri-a v nhn nhn Cha Jsus c hai bn cht, mt bn cht hon ton ngi v mt bn cht hon ton Tri. Quan im ny i lc ra khi quan im chnh thng mt bn cht t trng phi Alexandria. Vn chnh ca Nestorius l danh hiu m c Cha Tri dnh cho Mari. Nestorius b phn i bi Cyril t Alexandria v hm rng t chnh trng o luyn An-ti-t ca ng. An-ti-t l trung tm chnh ca trng phi xt theo lch s-ng php ca vn bn khi gii thch, trong khi Alexandria l trung tm chnh ca trng phi gii ngha n d 4 ln. Nestorius cui cng b rt khi chc v v b y. Tc gi nguyn thy iu ny ch cc trc gi tht s vit Kinh thnh. Giy ch tho papyrus y l mt cht liu dng vit ln trn t Ai-cp. N c lm t nhng cy sy bn song. N l cht liu m cc bn sao c Tn c c nht c vit ln. Cc on i chiu Chng thuc v khi nim cho rng c Kinh thnh u c c Cha Tri ban cho v v vy chnh n l ngi gii ngha tt nht v l ngi qun bnh cc l tht nghch l trong Kinh thnh. iu n cng gip ch khi chng ta mun gii ngha mt on khng r rng. Chng cng gip chng ta tm mt on ni r rng nht v mt ch no cng nh cc kha cnh khc ca Kinh thnh v ch . Din y l mt l thuyt dch Kinh thnh. Vic dch Kinh thnh c th c xem xt trn mt dy nh gi t quan im dch tng ch, tc l mi ch ting Hy-lp hay H-b-r u phi c mt ch ting Anh tng ng, n quan im dch tc l ch dch tng m khng ch trng nhiu n t ng hoc cm t nguyn gc. gia hai l thuyt ny l quan im dch thot tng ng l n lc xem xt bn nguyn gc mt cch nghim tc, nhng dch bng cc dng v thnh ng ca ng php hin i. Phn bn lun rt tt v l thuyt cc bn dch c tm thy trong sch ca Fee v Stuart How to Read the Bible for All Its Worth, trang 35. on vn y l mt n v ng vn gii ngha c bn trong vn xui. N bao gm mt tng chnh v s pht trin ca . Nu chng ta gi ly im chnh ca n th chng ta s khng tp trung vo nhng im ph v nh mt i nh ca tc gi nguyn thy. Ch ngha a phng hp hi (parochialism) iu ny ch cc thnh kin b kha trong cc bi cnh thn hc/vn ha a phng. N khng nhn ra tnh xuyn vn ha ca cc l tht Kinh thnh v s ng dng ca n. Nghch l N ch nhng l tht dng nh i lp nhau, nhng c hai u ng, mc d c s cng thng vi nhau. Chng hnh thnh l tht bng vic trnh by n t hai pha i nghch nhau. Nhiu l tht Kinh thnh c trnh by theo cp nghch l (bin chng). Cc l tht Kinh thnh khng phi l nhng ngi sao n chic, nhng l mt chm cc ngi sao lm thnh cc m hnh khc nhau. Plato ng l mt trong cc trit gia ca Hy-lp c i. Trit l ca ng nh hng rt ln ln Hi thnh u tin qua cc hc gi Alexandria, Ai-cp v sau ny l Augustine. ng cho rng mi vt trn th

150

gian ny l o nh v ch l bn sao ca mt nguyn mu thuc linh (spiritual archetype). Cc thn hc gia sao ny t dng thc/ tng ca Plato ngang hng vi phng din thuc linh. Gi nh trc iu ny ch s hiu bit vn c ca chng ta v mt vn . Thng thng chng ta hnh thnh kin v phn quyt v mt s vn trc khi chng ta tip cn Kinh thnh. Gi nh trc ny gi l thnh kin, mt lun im tin nghim, mt gi nh hay mt nhn bit c t trc. Ly Kinh thnh chng minh (Proof-texting) y l cch gii thch Kinh thnh bng vic trng dn mt cu m khng quan tm n bi cnh gn v xa trong mt n v ng vn. iu ny tch ri cc cu Kinh thnh khi nh ca tc gi nguyn thy v thng l n lc chng minh mt kin c nhn trong khi mun khng nh thm quyn Kinh thnh. Do thi gio theo cc Rabi y l giai on cuc sng ca nhng ngi Do thi sau thi k lu y Ba-by-ln (586-538 TCN). Khi nh hng ca cc thy t l v n th b ly i, cc nh hi a phng tr thnh trung tm cuc sng ca ngi Do thi. Nhng trung tm a phng mang tnh vn ha, giao lu, th phng, v hc Kinh thnh ca Do thi ny tr thnh im tp trung ca cuc sng tn gio ca quc gia. Trong thi Cha Jsus tn gio ca cc thy dy lut ny tng ng vi tn gio ca cc thy t l. Khi Gi-ru-sa-lem tht th vo nm 70 SCN, cc thy dy lut, p o bi nhng ngi Pha-ri-si, iu khin i sng tn gio ca ngi Do thi. c im ca n l s gii ngha Torah mt cch thc dng, trng lut php nh c gii thch trong truyn thng truyn ming (bn Talmud). Khi th y l ch dng ch khi nim cho rng c Cha Tri phn vi con ngi. Khi nim y ca n thng c th hin qua 3 t ng: (1) mc khi- c Cha Tri hnh ng trong lch s con ngi; (2) s linh cm- Ngi ban s gii ngha thch hp v nhng hnh ng v ngha ca n cho mt s ngi c chn ghi li cho con ngi; v (3) soi sng- Ngi ban Thnh Linh gip con ngi hiu s t by t ca Ngi. Ng ngha hc iu ny ch ton b phm vi ngha lin h n mt t. Ch yu n l nhng ngha ca mt t trong cc ng cnh khc nhau. Bn By Mi (LXX) y l tn ca bn dch ting Hy-lp Kinh thnh Cu c. Truyn thuyt cho rng n c vit trong 70 ngy bi 70 hc gi ngi Do thi cho th vin Alexandria, Ai-cp. Thi im theo truyn thuyt l khong nm 250 TCN (trn thc t c th phi mt khong hn 100 nm hon tt). Bn dch ny l quan trng bi v (1) n cung cp cho chng ta mt bn vn c so snh vi bn Masoretic Text; (2) n cho chng ta bit v cc cch gii ngha ca ngi Do thi vo th k th 2 v 3 TCN; (3) n cho chng ta bit s hiu bit v ng Mt-si-a ca ngi Do thi trc khi h t chi Cha Jsus. N c vit tt l LXX. Bn Sinaiticus y l bn vn Hy-lp th k th 4 SCN. N c tm thy bi mt hc gi ngi c tn l Tischendorf, ti tu vin thnh Catherine Jebel Musa, theo truyn thuyt l ni Si-nai. Bn vn ny c gi theo k t u tin ca ting H-b-r gi l aleph (a). N cha ng c Cu v ton b Tn c. N l mt trong nhng bn vn bng ch vit hoa (uncial) c nht ca chng ta. Thing ling ha (Spiritualizing) y l thut ng ng ngha vi vic ng ngn ha trong ngha l n ly i bi cnh ng vn v bi cnh lch s khi on vn v gii ngha trn c s ca nhng tiu chun khc. ng ngha Ch ny ch nhng t ng c ngha rt st hoc tng t (mc d trn thc t khng c hai ch no li c mt s trng lp hon ton v mt ng ngha). Chng rt gn nhau n ni chng c th thay th cho nhau trong mt cu m khng lm mt i ngha ca n. N cng c dng ch 151

mt trong 3 dng ca hnh thc vn th song song trong ting H-b-r. Trong ngha ny, n ch hai hai dng th din t cng mt l tht (Thi-thin 103:3). C php y l thut ng Hy-lp dng ch cu trc ca mt cu. N lin h n cch cc phn ca mt cu ghp li vi nhau to nn mt tng hon chnh. Thn hc h thng y l mt giai on gii ngha tm cch lin h cc l tht Kinh thnh li vi nhau mt cch thng nht v hp l,. N l mt s trnh by l-gch, hn l ch mang tnh lch s, v thn hc C c theo tng phn loi (c Cha Tri, con ngi, ti li, s cu ri, v.v). Bn Talmud y l tn gi cho bn lut l ca Truyn thng truyn ming Do thi (Jewish Oral Tradition) . Ngi Do thi tin rng Cha ban nhng iu ny cho Mi-se trn ni Si-nai qua cch truyn ming. Trn thc t, n dng nh l mt tuyn tp cc tri thc khn ngoan ca nhng thy dy lut Do thi qua nhiu th h. C hai n bn Talmud: bn Babylonian v mt bn ngn hn, cha hon tt l bn Palestinian. Ph bnh vn bn (Textual criticism) y l phng php nghin cu cc bn vn Kinh thnh. Phng php ph bnh vn bn l cn thit bi v khng c mt bn nguyn thy no hin hu v cc bn sao th khc nhau. N n lc gii thch nhng s khc nhau ny i n cng gn vi bn vit tay nguyn thy ca Cu v Tn c hn. N cng c gi l h ph bnh. Bn chun Textus Receptus T ng ny xut hin trong n bn Kinh thnh Tn c bng ting Hy-lp ca Elzevir vo nm 1633 SCN. V c bn n l mt dng Tn c Hy-lp c thc hin t mt s bn Hy-lp sau ny, bn Latin ca Erasmus (1510-1535), Stephanus (1546-1559) v Elzevir (16241678). Trong cun An Introduction to the Textual Criticism of the New Testament trang 27, A.T. Robertson ni rng, bn Byzantinne thc ra l bn Textus Receptus. Bn Byzantinne l bn c t gi tr nht trong ba h cc bn ting Hy-lp (Western, Alexandria, v Byzantinne). N cha ng s kt t ca nhng sai st qua nhiu th k chp tay. Tuy nhin, A. T. Robertson cng ni rng, bn Textus Receptus bo tn cho chng ta mt bn vn kh chnh xc. (trang 21). Bn Hy-lp ny (c bit l n bn th ba ca Erasmus nm 1522) hnh thnh nn phn c bn ca bn King James nm 1611. Torah y l ch H-b-r c ngha l dy. N dn dn tr nn tn chnh thc ch cc sch ca Mi-se (t Sng th k n Phc truyn lut l k). i vi ngi Do thi, y l phn Kinh thnh H-b-r c thm quyn nht. Hnh bng hc y l mt cch gii ngha mang tnh chuyn bit. Thng thng n bao gm l tht Tn c c tm thy trong cc on vn Cu c qua cc hnh tng n d. Cch gii ngha ny l yu t chnh ca trng phi Alexandria. Bi v c ngi lm dng hnh thc gii ngha ny, chng ta phi gii hn s s dng ca n trong cc v d c th c trong Tn c. Bn Vaticanus y l bn Hy-lp th k th 4 SCN. N c tm thy trong th vin ca Vatican. Theo nguyn gc, n cha ng ton b Cu c, Ngy kinh v Tn c. Tuy nhin, mt vi phn b mt (Sng th k, Thi-thin, H-b-r, th tn mc v, Phi-l-mn v Khi huyn). N l mt bn vn rt c ch gip cho vic xc nh t ng c trong bn vit tay nguyn thy. N c t tn l B. Bn Vulgate y l tn ca bn dch Kinh thnh bng ting Latin ca Jerome. N tr thnh bn dch cn bn hay thng dng cho Gio hi Cng gio La m. N c thc hin vo khong nm 380 SCN.

152

Vn chng khn ngoan y l mt th loi vn chng thng dng trong vng Cn ng c (v th gii hin i). N l mt n lc khuyn dy th h mi bng nhng hng dn sng thnh cng qua vn th, chm ngn, cc bi vit. N vit cho mt c nhn hn l cho c mt tp th x hi. N khng dng lch s m ch, nhng da trn kinh nghim cuc sng v quan st thc t. Trong Kinh thnh, sch Gip v Nh ca cng nhn s hin din v th phng c Gi-h-va, nhng quan im tn gio ny khng phi lc no cng hin r trong cc kinh nghim ca con ngi. L mt th loi vn chng, n chuyn ti cc l tht. Tuy nhin, th loi ny khng th c s dng trong mi trng hp. Nhng cu vn ny l cc cu ni bao qut khng phi lc no cng p dng c cho mi trng hp c nhn ca mi ngi. Nhng nh hin trit ny dm t ra nhng cu hi kh v cuc sng. Thng thng h thch thc cc quan im tn gio truyn thng (sch Gip v Truyn o). Chng to mt s cn bng v cng thng cho nhng cu tr li qu hi ht v cc thm trng ca cuc sng. Th gii hnh (world picture) v th gii quan (worldview) y l hai t ng i chung vi nhau. Chng l nhng khi nim trit hc lin quan n s to ha. Ch th gii hnh ch cch thc ca to ha trong khi ch th gii quan ch Ch th l ai. y l nhng t cn thit gii ngha Sng th k 1-2 l nhng on cp ch yu n Ch th, ch khng phi l cch thc, ca to ha. YHWH c Gi-h-va y l tn giao c ca c Cha Tri trong Cu c. N c nh ngha trong Xut -dp-t k 3:14. y l DNG NGUYN NHN (CAUSATIVE) ca t ng th, l trong ting H-b-r. Ngi Do thi s pht m ra ch ny, v h c th b ri vo trng hp ly danh Cha lm chi; v vy, h th ch ny bng mt ch H-b-r khc Adonai, ngha l Cha. y l cch tn giao c ny c dch ra trong ting Anh.

153

PH LC BN
LP TRNG V TN L
Ti thc s khng ch tm lm n cc tuyn b v c tin hay tn l. Ti th xc nhn chnh Kinh thnh. Tuy nhin, ti nhn thy rng mt bn tuyn b v c tin s cung cp cho nhng ngi khng quen bit ti c mt iu g nh gi quan im v tn l ca ti. Trong thi i ngy nay khi c rt nhiu sai lm v la gt v cc vn thn hc, ti a ra bn tm tt ngn gn sau y by t quan im thn hc ca ti. 1. Kinh thnh, c Cu v Tn c, u c linh cm, l li v ng, c thm quyn, l li hng sng ca c Cha Tri. N l s t mc khi ca c Cha Tri c con ngi ghi li di mt s hng dn siu nhin. N l ngun duy nht trnh by l tht r rng v c Cha Tri v mc ch ca Ngi. N cng l ngun duy nht v c tin v s thc hnh cho Hi thnh ca Ngi. 2. Ch c mt c Cha Tri i i, l ng to ha v l ng cu ri. Ngi l ng to ra mi iu, thy c v khng thy c. Ngi by t chnh Ngi l mt ng yu thng v y s quan tm nhng Ngi cng cng bng v cng chnh. Ngi by t chnh Ngi qua ba thn v khc nhau: c Cha Cha, c Cha Con v c Thnh Linh; hon ton ring bit nhng c cng chung bn cht. 3. c Cha Tri ang tch cc iu khin th gii ca Ngi. C mt chng trnh i i cho to vt ca Ngi l chng trnh khng th thay i v mt chng trnh tp trung vo mi c nhn, l chng trnh cho con ngi c s t do trong ch. Khng vic g xy ra m Ngi khng bit hay khng c php ca Ngi, nhng Ngi cng cho php s la chn c nhn trong vng con ngi v cc thin thn. Cha Jsus l Ngi c Chn ca c Cha Cha v mi ngi u c kh nng c la chn trong Ngi. S bit trc ca c Cha Tri v nhng s kin xy ra khng h lm gim i gi tr ca con ngi nh l mt tm giy c vit sn ln. Mi chng ta u phi chu trch nhim v nhng t tng v hnh ng ca mnh. 4. Con ngi, mc d c to dng theo nh tng ca c Cha Tri v c t do khi ti li, chn chng nghch li c Cha Tri. Mc d b cm d bi mt tc nhn siu nhin, A-am v -va vn phi chu trch nhim v tnh t k c ch ca chnh h. S chng nghch ca h nh hng n con ngi v to vt. Chng ta thy u cn s thng xt v n in ca c Cha Tri bi iu kin chung ca chng ta trong A-am v bi s t chng nghch ca mi c nhn. 5. c Cha Tri cung cp mt phng tin tha ti v phc hi s sa ng ca con ngi. Cha Jsus Christ, Con c sanh ca c Cha Tri, tr thnh ngi, sng mt cuc sng v ti, v bi s cht th ca Ngi, tr n pht v ti li ca con ngi. Ngi l con ng duy nht em n s phc ha v mi tng giao vi c Cha Tri. Khng c mt phng tin cu ri no khc ngoi tr c tin ni cng tc hon tt ca Ngi. 6. Mi ngi trong chng ta phi nhn mn qu tha th v phc hi ca c Cha Tri trong Cha Jsus mt cch c nhn. iu ny c thc hin qua s t nguyn t nim tin ni li ha ca c Cha Tri qua Cha Jsus v ch ng t b ti li bit c. 7. Tt c chng ta u c tha ti v phc hi da vo s tin cy ca chng ta ni ng Christ v s n nn ti li ca mnh. Tuy nhin, bng chng v mi lin h mi ny phi c thy qua mt cuc sng c thay i v em n s thay i. Mc ch ca c Cha Tri cho con ngi khng phi ch l thin ng trong mt ngy no , nhng l s ging vi ng Christ ngay by gi. Nhng ngi tht s c cu, mc d thnh thong c phm ti, s tip tc sng trong c tin v s n nn sut cuc i h. 8. c Thnh Linh l mt Jsus khc. Ngi hin din trong th gii ny dn a nhng ngi h mt v vi ng Christ v bi p s ging vi ng Christ cng hn trong i sng ca nhng ngi c cu. Cc n t ca Thnh Linh c ban cho ngay trong thi im nhn s cu ri. Chng l i sng v mc v ca Cha Jsus phn chia ra gia vng thn th Ngi, tc l Hi thnh. Cc n t ny v c bn l nhng thi v ng c ca Cha Jsus cn c thc y bi cc bng tri Thnh Linh.

154

Thnh Linh ang hot ng trong thi i ngy nay cng nh Ngi hot ng trong thi ca Kinh thnh. 9. c Cha Cha khin Cha Jsus Christ l ng sng li, lm quan n trn mi s. Ngi s tr li tri t ny phn xt mi ngi. Nhng ai tin cy ni Cha Jsus v tn ca h c ghi vo sch s sng ca Chin Con s nhn ly mt thn th vinh hin i i khi Ngi tr li. H s c vi Ngi lun lun. Tuy nhin, nhng ai khc t l tht ca c Cha Tri s b phn cch khi nim vui tng giao vi Ba Ngi c Cha Tri i i. H s b ra s cng vi ma qu v cc thuc h ca n. R rng y khng phi l mt bn tuyn b hon ton y tuyt i nhng ti hy vng n s cho bn bit hng v thn hc t chnh tm lng ca ti. Ti thch cu ni ny: Trong ct li- l s hp nht, Trong nhng vn ngoi l- l s t do, Trong mi iu- l tnh yu thng.

155