Ti liu mn Cm bin v o lng

Trang I-1
Chng 1:
KHI NIM C BN V CM BIN

I. nh ngha
Cm bin trong ting Anh gi l sensor, xut pht t ch sense theo ngha la
tinh l cm nhn. Cm bin c nh ngha theo ngha rng l thit b cm nhn v p
ng vi cc tn hiu v kch thch.
Trong h thng o lng iu khin, mi qu trnh u c c trng bi cc
bin trng thi: nhit , p sut, tc , moment Cc bin trng thi ny thng l cc
i lng khng in. Tuy nhin, trong cc qu trnh o lng iu khin, thng tin
c truyn ti v x l di dng in. Do , cm bin c nh ngha nh nhng
thit b dng bin i cc i lng vt l v cc i lng khng in cn o thnh cc
i lng in c th o c (nh dng in, in th, in dung, tr khng v.v).
Trong m hnh mch in, ta c th coi cm bin nh mt mch hai ca. Trong
ca vo l bin trng thi cn o x v ca ra l p ng y ca b cm bin vi kch thch
u vo x.

Phng trnh quan h: y =f(x) thng rt phc tp.

S iu khin t ng qu trnh:

- B cm bin ng vai tr cm nhn, o c v nh gi cc thng s h thng.
- B x l lm nhim v x l thng tin v a ra tn hiu iu khin qu trnh.
II . Phn loi cm bin
a. Phn loi theo nguyn l chuyn i gia p ng v kch thch
- Vt l: nhit in, quang in, in t, t in,
- Ha hc: ha in, ph,
- Sinh hc: sinh in,
b. Phn loi theo dng kch thch: m thanh, in, t, quang, c, nhit,
c. Phn loi theo tnh nng: nhy, chnh xc, phn gii, tuyn tnh
Ti liu mn Cm bin v o lng
Trang I-2

d. Phn loi theo phm vi s dng: cng nghip, nghin cu khoa hc, mi trng,
thng tin, nng nghip
e. Phn loi theo thng s ca m hnh thay th:
- Cm bin tch cc (c ngun) ng ra l ngun p hoc ngun dng.

- Cm bin th ng (khng c ngun): R, L, C, tuyn tnh, phi tuyn.

II I . B cm bin tch cc v th ng
1. Cm bin tch cc
B cm bin tch cc c ngun, hot ng nh mt ngun p hoc ngun dng.
Cc hiu ng vt l ng dng trong cc cm bin tch cc:
a. Hiu ng cm ng in t. (Faraday pht hin nm 1831)
Khi mt thanh dn chuyn ng trong t trng
s xut hin sc in ng t l vi bin thin t thng,
tc l t l vi tc chuyn ng ca thanh dn.
ng dng xc nh tc chuyn ng ca
vt thng qua vic o sc in ng cm ng.
b. Hiu ng nhit in. (Seebeck pht hin nm 1821)
Khi hai dy dn c bn cht ha hc khc nhau c hn
kn s xut hin sc in ng t l nhit mi hn.
ng dng o nhit .
Ngc li khi cho dng in chy qua cht c bn
cht ha hc khc nhau s to nn s chnh lch nhit .
(Peltire pht hin)
c. Hiu ng ha in.
Mt s tinh th ha in c tnh cht phn cc in
t pht ph thuc vo nhit . Trn cc mt i din
ca chng xut hin cc in tch tri du c ln t l
thun vi phn cc in ph thuc vo quang thng |.
c ng dng o thng lng ca bc x nh
sng. Khi tinh th ha in hp th nh sng, nhit ca chng tng ln lm thay i
phn cc in, xut hin in p trn hai cc ca t in.
d. Hiu ng p in. (Pierre Curie pht hin nm 1880)
Khi tc ng c hc ln b mt vt liu p in
(thch anh, mui Segnet) lm vt liu bin dng v xut
hin cc in tch bng nhau v tri du.

ng dng o cc i lng c nh p sut, ng
sut thng qua vic o in p trn hai cc t in.

e. Hiu ng quang in. (A. Einstein pht hin nm 1905)
Bn cht hiu ng quang in l vic gii phng cc ht dn
t do trong vt liu di tc dng ca bc x nh sng.
ng dng ch to cc cm bin quang.

Hiu ng quang pht x in t l hin tng cc in t
c gii phng khi vt liu to thnh dng di tc dng ca
in trng.
Ti liu mn Cm bin v o lng
Trang I-3

f. Hiu ng quang-in-t.

Khi tc dng mt t trng vung gc vi bc
x nh sng, trong vt liu bn dn c chiu sng s
xut hin hiu in th vung gc vi phng t
trng v phng bc x nh sng. Cho php nhn
c dng in hoc in p ph thuc vo chiu
sng.
ng dng trong cc b cm bin o cc i lng
quang hoc chuyn i thng tin dng nh sng thnh tn hiu in.

g. Hiu ng Hall. (Hall pht hin nm 1879)
Cho dng in chy qua vt liu bn dn t trong t
trng B c phng to thnh gc u vi dng in s xut hin
in p V
H
vung gc vi B v I, c ln:
V
H
=KIBsinu
H s K ph thuc vo vt liu v kch thc vt.

ng dng o cc i lng t, in hoc xc nh v tr
chuyn ng.

2. Cm bin th ng
Cm bin th ng thng c ch to t nhng tr khng c mt trong cc thng
s ch yu nhy vi i lng cn o. Chng hn, gi tr tr khng ph thuc vo kch
thc hnh hc ca mu, tnh cht in ca vt liu nh in tr sut, t thm, hng s
in mi. Do , gi tr tr khng thay i c di tc dng ca cc i lng o.
Thng s hnh hc hoc kch thc ca tr khng c th thay i nu cm bin c
phn t chuyn ng hoc phn t bin dng:
+Cm bin c cha phn t chuyn ng: mi v tr ca phn t chuyn ng
tng ng vi mt gi tr ca tr khng cho nn o tr khng s xc nh c v tr ca
i tng. y l nguyn l ca nhiu loi cm bin v tr hoc dch chuyn (cm bin in
th, cm bin cm ng c li ng).
+Cm bin c cha phn t bin dng: s bin dng c gy nn bi lc hoc cc
i lng dn n lc (p sut, gia tc) tc dng trc tip hoc gin tip ln cm bin. S
thay i ca tr khng (do bin dng) lin quan n lc tc ng ln cu trc, ngha l tc
ng ca i lng cn o c bin i thnh tn hiu in.
Trong bng di y gii thiu cc i lng cn o c kh nng lm thay i cc
tnh cht in ca vt liu s dng ch to cm bin th ng.

i lng cn o c trng nhy cm Loi vt liu s dng
Nhit in tr sut,
Kim loi: Pt, Ni, Cu
Bn dn
Bc x nh sng
in tr sut,
Thu tinh
Bn dn
Bin dng
in tr sut,
t thm,
Hp kim Ni, Si pha tp
Hp kim st t
V tr (nam chm)
in tr sut,
Vt liu t in tr: Bi, InSb
Ti liu mn Cm bin v o lng
Trang I-4


m
in tr sut,
Hng s in mi,
LiCl
Al
2
O
3
, polyme
Mc cht lu Hng s in mi,
Cht cch lu in
Tr khng ca cm bin th ng v s thay i tr khng di tc dng ca i
lng o ch c th xc nh c khi cm bin l mt thnh phn trong mch in. Trn
thc t, ty trng hp c th, m ta chn mch o thch hp.
IV. Cc c trng c bn ca cm bin
1. Hm truyn
Quan h gia p ng v kch thch ca cm bin c th cho di dng bng gi
tr, th hoc biu thc ton hc.
- Hm tuyn tnh: y = a + bx
- Hm logarit: y = 1 + b ln x
- Hm m: y = a.e
kx

- Hm ly tha: y=a
0
+a
1
k
x

- Hm phi tuyn, s dng cc hm gn ng hay phng php tuyn tnh ha tng
on.

2. Dy ng
Dy ng l khong gi tr tn hiu kch thch m cm bin c th p ng.
Nhng tn hiu vt ngoi dy ny s to ra nhng p ng khng chnh xc.
3. Sai s v chnh xc
Ngoi i lng cn o, cm bin cn chu tc ng ca nhiu i lng vt l
khc gy nn sai s gia gi tr o c v gi tr thc ca i lng cn o.
Gi Ax l sai s tuyt i, sai s tng i ca cm bin:

% 100%
x
x
x

A
=

C 2 loi sai s ca cm bin:

- Sai s h thng: c gi tr khng i v c lch khng i gia gi tr thc
v gi tr o c.

Nguyn nhn:

- Do nguyn l ca cm bin.

- Gi tr i lng chun khng ng.

- Do c tnh ca b cm bin.
- Do iu kin v ch s dng.
- Do x l kt qu o.
- Sai s ngu nhin: c ln v chiu khng xc nh.
Nguyn nhn:
- Do thay i c tnh ca thit b.

- Do nhiu ngu nhin.

Ti liu mn Cm bin v o lng
Trang I-5
- Do nh hng cc thng s mi trng (nhit , p sut, m, in t).

4. phn gii
phn gii cm bin c hiu l kh nng pht hin s thay i tn hiu kch
thch nh nht theo thi gian.
5. Bng thng
Tt c cm bin u c gii hn thi gian p ng i vi s thay i ca tn hiu
kch thch. Mt s loi cm bin c thi gian p ng tt dn, tc l khong thi gian p
ng gim dn thay i theo tn hiu kch thch.

6. nhy S (sensitivity)
nhy S xung quanh gi tr m
i
ca kch thch c xc nh bi t s gia
bin thin As ca p ng v bin thin Am tng ng ca kch thch.
i
m m
s
S
m
=
A | |
=
|
A
\ .

nhy c nh ngha bng gii hn gia tn hiu kch thch v p ng. L t
s gia s thay i nh trong p ng vi s thay i nh trong tn hiu kch thch.

Thng thng nh sn xut cung cp gi tr ca nhy S tng ng vi nhng iu
kin lm vic nht nh ca cm bin. Nh gi tr , ngi s dng c th nh gi c
ln ca i lng u ra ca cm bin v ln ca nhng bin thin ca i lng o. iu
ny cho php la chn c cm bin thch hp sao cho mch o tha mn cc iu kin
t ra.

7. tuyn tnh
Mt cm bin c gi l tuyn tnh trong mt di o xc nh nu trong di o
nhy S khng ph thuc vo gi tr ca i lng o m.

Trn thc t v ngay c trong l thuyt cm bin l tuyn tnh th cc im S
i
, m
i

cng khng nm trn mt ng thng. l do c s khng chnh xc trong khi o v
sai lch trong khi ch to cm bin.
T thc nghim c th tnh c phng trnh ng thng biu din s tuyn
tnh, ng thng gi l ng thng tt nht c phng trnh: S =am +b

Trong :

vi N l s im thc nghim o chun cm bin.

lch tuyn tnh cho php nh gi tuyn tnh ca ng cong chun. N
c xc nh t lch cc i gia ng cong chun v ng thng tt nht trong
di o (tnh bng %).

8. nhanh v thi gian p ng
nhanh ca cm bin cho php nh gi i lng ng ra c p ng c v
mt thi gian vi bin thin ca i lng o hay khng.

Thi gian p ng l i lng xc nh gi tr ca nhanh.
9. Hin tng tr
Ti liu mn Cm bin v o lng
Trang I-6

Mt s cm bin khng p ng cng thi im vi tn hiu kch thch. rng
ca s sai lch c gi l hin tng tr.
10. Nhiu
Nhiu xut hin ng ra cm bin, bao gm nhiu ca cm bin sinh ra v nhiu
do s dao ng ca tn hiu kch thch. Nhiu lm gii hn kh nng hot ng ca cm
bin. Nhiu c phn b qua ph tn s.
Nhiu khng th loi tr m ch c th phng nga. Lm gim nh hng v khc
phc nhiu i hi nhiu bin php tng hp.

Ta c th phn nhiu thnh 2 loi:

- Nhiu ni ti pht sinh do s khng hon thin trong vic thit k, cng ngh ch
to, vt liu cm bin, do p ng c th b mo so vi dng l tng.
- Nhiu do truyn dn.

chng nhiu ta thng dng k thut vi sai phi hp cm bin i, trong tn
hiu ra l hiu ca hai tn hiu ra ca tng b. Mt b c gi l cm bin chnh v b
kia l cm bin chun c t trong mn chn.


gim nhiu ng truyn ta c th s dng cc bin php sau:

- Cch ly ngun nui, mn chn, ni t, lc ngun.
- B tr cc linh kin hp l, khng dy cao p gn u vo v cm bin.
- S dng cp t nhiu.
11. Gii hn s dng cm bin
Trong qu trnh s dng, cc cm bin lun chu ng lc c kh hoc nhit tc
ng ln chng. Nu cc ng lc ny vt qu ngng cho php s lm thay i cc c
trng ca cm bin. Do ngi s dng phi bit cc gii hn ngng ca cm bin.

- Vng lm vic danh nh: ng vi iu kin s dng bnh thng ca cm bin.

- Vng khng gy nn h hng.

- Vng khng ph hy.

Di o ca cm bin c xc nh bi gi tr gii hn ca vng i lng o m
trong vng cm bin p ng cc yu cu ra. Thng thng di o trng vi vng
danh nh.